Үнэт цаасны газрын дарга Б.

Саруул
•Хөрөнгийн зах зээлийн 2011 оны статистик
үзүүлэлтийн тойм.
•Хөрөнгийн зах зээлийн эрсдлийн үнэлгээ.
 Зах зээлийн үнэлгээ (тэрбум төгрөг)
2500.0
2168.5
2000.0

1500.0
1373.9

1000.0
716.3
620.7
500.0
515.9
131.2
12.8 43.3 34.4 41.3 30.0
0.0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
 ДНБ-нд эзлэх зах зээлийн үнэлгээ (хувиар )
25 12
10.6
10.2
8.9 10
8.6
20
7.3 20.0 8
6.4 6.1
5.6 6
15 16.6
15.7
4 4
3.5 3.2 4
2.4
10
1.1 1.1 10.2 2
8.4
0
5 -1.6
5.2
4.4 4 4.1 -2
3.7 3.7 3.63
2.3 2.8 2.9
1.66 2.2
0 -4
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ДНБ-нд эзлэх зах зээлийн үнэлгээ / хувиар /
ДНБ-ний өсөлт бууралт
 Арилжааны хэлцлийн тоо болон үнийн дүн
400.0 180

350.2
153 160
350.0
143.7
140
300.0

120
250.0 103.4
100
200.0
80
150.0 60.8
48.2 60
102.6
92.9
100.0 34
29.5 28.9 40
25.4 24.2
50.0 15.7 15.1 13.3 12.9 62.3 14
9.1 11.6 20
12.2 10.8 14.1
3.3
0.0 0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Арилжааны үнийн дүн (тэрбум төгрөг) Хэлцлийн тоо (мянган хэлцэл)

 Хөрвөх чадвар
6.0 5.6

5.0 4.8 4.8

4.0
3.3
2.9
3.0
2.2
2.0
1.2
0.9
1.0
0.4

0.0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
 Хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид
25 92 100
22
90
20 80
17
16 70
15
15 52 16 60
46 48
41 41 42 42 50
34 36
10 8 40
29 29
25 25 25 25 30
19 8 8
5 20
2 2 5
4 10
0 0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Анддерайтерийн үйлчилгээ үзүүлж буй компанийн тоо

Хөрөнгө оруулалтын зөвлөхийн үйлчилгээ үзүүлж компанийн тоо
Зэрэглэл тогтоох үйлчилгээ
ҮЦЗЗ-д оролцогч мэргэжлийн байгууллагын тоо

2008 2009 2010 2011/3

Мэргэжлийн оролцогч
байгууллагуудын нийт 21.6 21.9 32.6 98.0
активын хэмжээ /тэрбум
 ТОП-20 индекс
25000
21687.57

20000

14759.81
15000

10618.8
10000

6189.9

5000 5583.2
2030.8
360.1 469.3 933.9 585.7
88.9
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
 Дансны төрөл Харилцагчийн төрөл
Нийт Холболт
Он Шинэ ХОЭБ Хүсэлт Иргэн ААН

Монгол Гадаад Монгол Гадаад

2003 395 4350 3 4738 3 2 2 14605 9857

2004 450 6355 10 6786 9 10 - 44409 37594

2005 496 4431 12 4894 19 12 2 6780 1841

2006 2303 13908 22 16158 32 18 4 18435 2202

2007 50220 20579 41 70432 326 25 17 75290 4449

2008 2654 19077 77 21538 121 50 22 25320 3512

2009 671 8240 34 8803 74 25 9 10031 1086

2010 1310 4846 69 5884 203 46 23 9753 3528

2011 108909 4357 - 113253 501 685 39 127926 14660

 Бүртгэлтэй хувьцаат компани
450 5

400 410 400 403 402 395 0

392 387 383
350 376
358
336 330
300 -5

250
-10
200

150 -15

100
-20
50

0 -25
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Бүртгэлтэй хувьцаат компани Өсөлт бууралт

 Ногдол ашиг тараалт
80 74.25

70

60

50

38
40
30.85
28 26 28
30
22 23
17 18 17.61 16
20 14 15 14.3

10 7.35
3.56 2.53 1.95 3.82
1.1 0.83
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Ногдол ашиг тараасан ХК-ийн тоо

Ногдол ашиг тараалт (тэрбум төгрөг)
 Үнэт цаасны газрын 2011 оны ажлын төлөвлөгөөнд
хөрөнгийн зах зээл дэх Арилжааны байгууллага,
 Төлбөр тооцооны байгууллага, мэргэжлийн
оролцогчдын эрсдлийн удирдлагын талаарх
судалгааг хийж Хорооны удирдлагуудад
танилцуулахаар тусгагдсан.
 CAPM загварын үнэлгээ
 VAR загварын үнэлгээ
 1964 онд Виллиам Шарп, 1965 онд Литнер нар анх
боловсруулсан.
 Эрсдэл нь хүлээгдэж буй өгөөжтэй шууд
хамааралтайг эдийн засгийн томъѐогоор
илэрхийлсэн загвар юм.
 Монголын Хөрөнгийн биржид арилжаалагдаж буй
хувьцаануудын үнэ болон хөрөнгийн зах зээлийн
чиг хандлагыг илэрхийлэгч ТОП-20 индекс
ашиглав.
 CAPM загвар нь эрсдэлтэй хөрөнгийн зах зээлийн үнэ
дээр суурилсан загвар бөгөөд хөрөнгийн сагсан дахь
сонголтын онолоос хамааран эрсдэл ба үр өгөөж нь зах
зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийг зохицуулдаг гэж
таамагладаг.
 CAPM загвар нь хөрөнгийн зах зээлийн сагсанд
тулгуурлан эрсдэл ба үр өгөөжийн хоорондын харилцан
хамаарлыг эдийн засгийн онолын үүднээс талбарладаг.
 CAPM загварт хувьцааны эрсдлийг тооцохдоо хувьцаа нэг
бүрээр тооцдоггүй. Учир нь зах зээлээс бүрдүүлсэн
хөрөнгийн зах зээлийн сагс нь эрсдлийг хангалттай хуваан
байршуулсан байх ѐстой гэсэн суурь зарчмаас хамаардаг.

 Ингэхдээ β (бетта)-г эрсдэл гэж тооцдог бөгөөд уг β

(бетта) нь зах зээлийн сагсны өгөөж өөрчлөгдөхөд
түүнийг дагаад бусад хувьцааны үр өгөөж хэрхэн
өөрчлөгдсөн өөрчлөлтийг тусгадаг.
 Тэгштгэлээр илэрхийлвэл:

 (1)


 : i хувьцааны хүлээгдэж буй үр өгөөж

 : i хувьцааны эрсдэл
 : эрсдэлгүй хөрөнгийн үр өгөөж
 : сагсны хүлээгдэж буй үр өгөөж （ТОП 20
өөрчлөлт）
 Эрсдэл өндөртэй хөрөнгөнд хөрөнгө оруулалт хийснээр
заавал өгөөж өндөр байна гэсэн ойлголт биш юм;
 Зөвхөн системийн эрсдэлийг үнэлдэг;
 CAPM загварыг ашиглан ирээдүйг тодорхойлох
боломжгүй;
 Зах зээлийг үр өгөөж бүхий зах зээл хэмээн таамагладаг;
 Маш өндөр шаардлагууд тавигддаг;
 ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН
ШУЛУУНЫ ТЭГШИТГЭЛ
 (3)
 - хүлээгдэж буй өгөөж i : 1~20 (бүлгийн тоо)
 : нэгж хувьцааны бетта t : 2006.01 ~ 2011.12
 , : сул гишүүн et : стандарт алдаа

 γ > 0 тохиолдолд Монголын хөрөнийн биржийн хувьцаа нь

өндөр эрсдэл өндөр үр өгөөжтэй.
 γ < 0 тохиолдолд эсрэг байна.
 Загварын дүгнэлт:
 Хувьцааны зах зээлийн эрсдэл нь үргэлж өгөөжийг
дагуулна гэсэн үг биш бөгөөд харьцангуй эрсдэл өндөртэй
хувьцааг авахдаа болгоомжтой хандах шаардлагатай.
 Хөрөнгийн зах зээл дээр хямралын гэгдэх 2008, 2009
онуудад зах зээлийн дундаж үр өгөөж хасах байдалтай
байгаа нь хямралаас үүдэлтэйгээр хувьцааны үнэ ханш
унасныг харуулж байна.
 VAR загварын хэрэглээ:
 Төв банкүүд, Санхүүгийн чиглэлийн
байгууллагууд, ОУВС, ДБ г.м;
 Хорооны хувьд:
 Хууль тогтоомж, журам заавар гаргахдаа бодит эдийн
засгийн үр дагаварыг тооцох;
 Хөрөнгийн зах зээл ба аж үйлдвэр, уул уурхай зэрэг
салбаруудын хоорондын харилцан хамаарлыг тооцох;
 Бусад;
USA
VAR үнэлгээний үр дүн
Хүснэгт-6-аас хархад валютын ханш хугацааны 3
хоцрогдолтойгоор нөлөөлж байгаа бол инфляци 6
хоцрогдолтойгоор нөлөөлж байна. Харин бодлогын хүүгийн
нөлөө ажиглагдахгүй байна.
Харин хувьсагч хоорондын харилцан хамаарлыг Granger
causality test ашиглан дараагийн хэсэгт харуулав.
Хувьсагчдын харилцан хамаарал
Хувьсагчдын нөлөө, харилцан хамаарал
 Дээрх графикаас үзэхэд ТОП20 индекс нь өөртөө
хугацааны нэгээс аравдугаар үеийн хооронд
нөлөөлж байгаа бол 10 дугаар үеэс хойш нөлөө нь
буурч байна. Бодлогын хүүгийн хувьд нөлөө нь
тогтвортой бөгөөд үл ялиг байна. Валютын
ханшийн хувьд мөн тогтворжилттой буюу 4-6 үеийн
хооронд үл ялиг нөлөөтэй байна. Харин инфляцийн
хувьд хугацааны 5 дугаар үеэс хойш нөлөө
ажиглагдаж байгаад 12 дугаар үеэс буурсан.
 ТОП 20 өөрчлөлтийн шок

Дээрх графикаас үзэхэд ТОП-20 индекс хугацааны 1 дүгээр үеийн

шокыг 100 хувь тайлбарлаж байгаа бол хугацааны 12 дугаар үед
тайлбарлах чадвар нь 40 хувьд хүрч буурч байгаа нь хугацаа
өнгөрөх тусам бусад шокийн нөлөө өндөр болж байгаатай
холбоотой.
 САРМ загварын үнэлгээний үр дүнгээс харахад манай зах
зээлийн ерөнхий сагс маань ихээхэн өөрчлөлттэй тул
түүнээс хамаарсан эрсдэл β нь 0-3 хооронд хэлбэлзэж
байна. Судлаачдын зүгээс ихэнхи компаниудын β-г
хоѐртой ойролцоо гэсэн үр дүнг хүлээж байсан.
 Гэвч ихэнхи ХК-ийн β нь нэгтэй ойролцоо буюу эрсдэл
хүлээж байснаас харьцангуй бага байгаа нь зах зээлийн
сагс өөрөө мэдээллийн төгс бус байдал /asymmetric
information/ болон зах зээлд хөрвөж байгаа хувьцааны тоо
нь цөөн буюу 20 хувьцаат компани байгаагаас шалтгаалан
зах зээлийн бус хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр зах зээл
өөрчлөгдөж байх магадлалтай.
 Хорооны зүгээс хөрөнгийн зах зээлд тогтмол арилжаалагдаж
буй хувьцаат компаниудын тоог нэмэгдүүлэх, тэдгээрт
хөрөнгө оруулах инстуциональ хөрөнгө оруулагчдын
сангуудын үйл ажиллагааг дэмжих, мөн хөрвөх чадвартай
хувьцаат компанийн тоог нэмэгдүүлэхэд анхааарах энэ
чигллээр хууль тогтоомж, журам заавартаа нэмэлт оруулах
шаардлага харагдаж байна.
 Зүүн Европын орнуудын туршлагаас үзэхэд хөрөнгийн зах
зээл нь Европын холбоонд элсэхээс өмнөх савалгаа өндөр
байсан бол Европын холбоонд элссэнээр савалгаа намжсан үр
дүн гарсан байна. Энэ нь нэг талаас хууль журмаа Европын
стандартад нийцүүлсэн болон зах зээлд оролцогчдын тоо
болон чанарын хувьд дэвшил гарсантай холбоотойгоор
тайлбарласан.
 Иймээс манай байгууллагын зүгээс өөрийн орны
онцлогт тохирсон бөгөөд зүүн Европын орнуудаас
хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлэх, тогтворжуулахад
ашигласан туршлагыг нэвтрүүлж өндөр хөгжилтэй
орнууд болох АНУ, Япон, Европын холбооны
улсуудын туршлагыг нэвтрүүлснээс илүүгээр бодит
байдалтай ойролцоо байх болов уу.
 VAR тэгшитгэлийн үнэлгээнээс үзэхэд инфляци
болон валютийн ханш нь хувьцааны үнэ ханшинд
нөлөө үзүүлж байна. Иймд хөрөнгийн зах зээлийн
цаашдын хандлагыг тодорхойлохдоо эдгээр хүчин
зүйлсийг харгалзан үзэж байх нь зүйтэй.
 Иймд манай Хорооны зүгээс өөрсдийн бодлого
хөрөнгийн зах зээлд хэрхэн нөлөөлж байгаа
болоод, цаашлаад бодит зах зээлд үзүүлэх
нөлөөллийг тооцох VAR систем тэгшитгэлийг
ашиглах шаардлага байгаа юм.
 Эконометрикийн загварыг үйл ажиллагаандаа
ашигласнаар хөрөнгийн зах зээлд үүсч байгаа хэт
өндөр савалгааг урьдчилан таамаглах хөрөнгө
оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах үүднээс ул
суурьтай зөвлөмж зааварчилгаа гаргах, зах зээлийн
эрүүл механизмын хүрээндэх савалгаа эсэхийг
тогтоох зэрэг олон талын ач холбогдолтой.
 Ашигласан материал
1. Sharpe, William F. (1964). "Capital Asset Prices - A
Theory of Market Equilibrium Under Conditions of
Risk". Journal of Finance XIX (3): 425–442.
2. Томохико Торигай. (2002). САРМ загварыг Токиогийн
хөрөнгийн зах зээлд үнэлэх нь.
3. Ping Wang, Tomoe Moore (2007). Sudden case of five
central European stock markets. Department of
Economics and Finance, Brunel
University, Uxbridge, Middlesex, UB8 3PH
4. Matsura Yoshi, Colin McKenzie (1999). Postal monthly
bulletin.1999.12
5. Yamamoto Ishi (1992). Financial review. Ministry of
Finance Japan. June 1992
6. Монголбанк, Монголын хөрөнгийн биржийн цахим
хуудсууд.
 Анхаарал тавьсан
та бүхэнд баярлалаа.
Санхүүгийн зохицуулах хороо
Үнэт цаасны газар