CIRKULATORNI SISTEM

-sastoji se od krvnog i limfnog vaskularnog sistema.Krvni vaskularni

sistem sacinjavaju srce arterije kapilari vene i limfni sudovi.

Kardiovaskularni sistem je organski sistem putem kojeg krv cirkulira i

opskrbljuje tkiva materijama koje su neophodne za metabolizam i održavanje
fiziološke ravnoteže organizma.

Centar tog sistema je srce kome je uloga da pumpa krv kroz cirkulatorni sistem.
Žile koje odvode krv iz srca su ARTERIJE.

S obzirom na strukturu pojedinih dijelova zida arterija, njihov promjer debljinu i

funkciju, razlikuju se arterije elastičnog i mišićnog tipa.

U tkivima, krv iz arterija preko arteriola dolazi u najtanje krvne žile, KAPILARE.
Kapilari povezuju arterije sa venama, te se na taj način omogućava izmjena
materija između krvi i tkiva. Žile koje odvode krv u srce su VENE. Vene nastaju
slivanjem kapilara.

Glavna funkcija limfnog vaskularnog sistema je vraćanje tkivne tečnosti u

krvotok.

SRCE

-je mišićni organ koji se ritmički kontrahuje i pumpa krv kroz cirkulatorni sistem.
Ono također produkuje hormon koji se zove atrijalni natriuretski faktor.
Posjeduje 2 komore i 2 predkomore. Zid mu se sastoji od 3 sloja:unutrašnjeg
(endocardium), središnjeg (miokardium) i spoljašnjeg (epikardium).

Fibrozni centralni region srca je fibrozni skelet koji služi kao baza za zaliske i kao
mjesto pričvršćivanja srčanih mišićnih ćelija

ENDOKARD-oblaže unutrašnju površinu srca i sve njegive zaliske (odgovara

intimi krvnih sudova). Sastoji se od jednog sloja endotelnih ćelija ispod kojeg je
tanki subendotelni sloj rastresitog vezivnog tkiva, s kolagenim i elastičnim
vlaknima i rijetkim glatkim mišićnim ćelijama. Ispod ovog sloja je sloj debljih
kolagenih i elastičnih vlakana-SUBENDOKARDNI SLOJ, koji povezuje subendotel
s miokardom. Ovaj sloj sadrži krvne i limfne žile, živčane završetke i Purkinjove
ćelije sprovodnog sistema srca.

MIOKARD-najdeblji omotač srca. Izgrađen je od srčanih mišićnih ćelija

(raspoređenih u slojeve) čijom kontrakcijom se istiskuje krv iz srca. Veliki broj
ovih slojeva pričvršćuje se na fibrozni skelet srca . Miokard je deblji u području
komora (ventrikula).

1
Između snopova srčanih mišićnih ćelija, nalaze se obilne naslage rahlog
vezivnog tkiva bogatog kapilarama, a nalaze se i grupe masnih ćelija.

S vanjske strane srčani mišić oblaže serozna membrana nazvana epikard koja
prelazi u perikard. Epikard odgovara visceralnom listu perikarda, seroznoj
membrani u kojoj leži srce. Epikard je izvana prekriven slojem spljoštenih ćelija
(mezotel), ispod kojeg se nalazi tanki sloj vezivnog tkiva- subepikardijski sloj. To
je rahlo vezivno tkivo koje sadrži krvne žile, živce i živčane ganglije. Masno
tkivo se nakuplja u ovom sloju.

Srčani fibrozni skelet sastoji se od gustog vezivnog tkiva s debelim

kolagenim vlaknima. Njegove glavne komponente su: fibrozni prstenovu (annuli
fibrosi), membranozni septum (septum membranaceum), lijevi i desni trigonum
(trigona fibrosa).

Sprovodni sistem srca:

1.SINUS ATRIJALNI ČVOR (SA)

2.ATRIOVENTRIKULARNI SLOJ (AV)

3.ATRIOVENTRIKULARNI SNOP (Hisov snop)- grana se u obje komore

SA čvor nalazi se u miokardu desnog atrija u području ušća gornje šuplje vene.
SA čvor predstavlja mjesto gdje se stvara podražaj. Građen je od nepravilnog
splata specifičnih mišićnih vlakana tzv. P ili nodalnih vretenastih stanica i od T
stanica.

Ćelije su vretenastog oblika sitnije od prekomorskih miocita i sadrže manje

miofibrila. One posjeduju citoplazmatske nastavke koji se spajaju i formiraju
mrežu.

AV čvor- smješten u desnom atriju, subendokardijalno ispred ušća koronarnog

sinusa. Također građen od specifičnih mišićnih vlakana.

AV snop (Hisov snop)- je nastavak AV čvora i proteže se stražnjim rubom

membranoznog interventrikularnog . Na donjem dijelu se grana na
dvije grane: crus dextrum i crus sinistrum. Svaki od njih se u
subendokardijalnom vezivu obilno razgrana u mrežu Purkinjeovih vlakana koja
su šira od običnih srčanih mišićnih vlakana. Stanice koje čine ta vlakna
povezane su brojnim elezmozomima, i neksusima, te bez jasne stanice
završavaju u srčanim mišićnim stanicama ventrikula. Podražaj koji nastaje u
pravilnim razmacima u SA čvoru širi se kroz miokard atrija do AV čvora, a

2
odatle kroz Hisov snop, njegove krakove i mrežu Purkinjeovih vlakana po
čitavom miokardu ventrikula.

ARTERIJE

Vode krv iz srca do kapilara u pojedinim organima. Na tom mjestu one se

granaju, i svrstavaju se u 4 grupe:

-velike arterije

-srednje arterije

-male arterije

-najmanje arterije (arteriole)

-VELIKE ELASTIČNE ARTERIJE-

Velike arterije pomažu u stabilizovanju protoka krvi. Ovdje spadaju aorta i njene
velike grane. Žućkaste su boje zbog velike količine elastina u mediji. Građene
su od:

1.TUNICA INTIMA-deblja nego u mišićnim arterijama. Unutrašnja elastična

membrana koja razdvaja intimu od medije, je prisutna ali se ne ističe

2.TUNICA MEDIA-sastoji se od elastičnih vlakana i brojnih koncentričnih

elastičnoh lamela čiji broj raste sa godinama. Između lamela su glatke mišićne
ćelije, retikularna vlakna, proteoglikani i glikoproteini. Tokom rođenja 40
elastičnih lamela, 70 u odraslom organizmu

3.TUNICA ADVENTITIA-građena od kolagenih (tip I) i elastičnih vlakana.

Sadrži vasu vasorum za ishranu t.adventitie.

Vasa vasorum snabdjeva adventiciju i mediju (srednji sloj) jer su ovi slojevi
debeli da bi se ishranjivali samo difuzijom iz lumenske krvi.

-SREDNJE MIŠIĆNE ARTERIJE-

Većina arterija u tijelu su srednje mišićne arterije koje vrše opskrbu različitih
organa krvlju. Mišićne arterije mogu da kontrolišu dotok krvi u organe
kontrakcijom ili relaksacijom glatkih mišićnih ćelija medije. Zid im je građen od
3 omotača:

1.TUNICA INTIMA-(unutrašnji sloj)-okrenut je lumenu. To je tanak sloj,

izgrađen od jednog sloja endotelnih ćelija koje naliježu na bazalnu laminu. Ispod
je subendotelni sloj (vezivno tkivo) sa kolagenim i elastičnim vlaknima,
limfocitima, makrofazima, mastocitima i glatkim mišićnim ćelijama.

3
2.UNUTRAŠNJA ELASTIČNA MEMBRANA (membrana elastica interna)-
valovita, naborana, jasno izražena.

3.TUNICA MEDIA (srednji sloj)- je najdeblji i čini ga 40 slojeva kružno i

spiralno raspoređenih glatkih mišićnih ćelija. Oko njih se nalaze varijabilne
količine elastičnih, retikularnih i kolagenih vlakana, u zavisnosti od veličine
krvnog suda.

Na granici prema vanjskom sloju je vanjska elastična membrana, manje je

izražena i sadrži ispreplatena elastična vlakna. Prisutna je samo u velikim mišić
arterijma.

4.TUNICA ADVENTITIA (vanjski sloj)- sastoji se od rastresitog vezivnog

tkiva. Sadrži brojne krve žile (vasa vasorum),limfne kapilare i živčana vlakna
koja mogu prodirati u spoljašnje dijelove srednjeg sloja.

Distribuirajuće arterije (mišićne)- se granaju na arteriole, gdje se smanjuje

promjer i debljina t.medie.

-ARTERIOLE-

-imaju manji lumen. Njihov subendotelni sloj je vrlo oskudan. U vrlo malim
arteriolama unutrašnja elastična membrana je odsutna, a tunica media se
sastoji od 4-5 slojeva cirkulatorno orijentisanih glatkih mišićnih ćelija, dok
spoljašnja elastična membrana nedostaje. U arteriolama tunica adventitia je
slabo razvijena.

Endotel sadrži Paladeova zrnca- faktor 8

Za razliku od vena arterije imaju deblji sloj, a vene veći lumen.

-KAPILARI-

Kapiliari su izgrađeni od entotelnih ćelija koje formiraju tubulus. Endotelne ćelije

naliježu na bazalnu laminu. Endotelne ćelije su povezane dezmozomima i
okludentnim vezama, oko kapilara i postkapilarnih venula nalaze se ćelije
mezenhimalnog porijekla sa brojnim citoplazmatskim nastavcima koji obavijaju
krvni sud. To su periciti. Oni odgovaraju sloju tunice medie većih krvnih
sudova. Oni su okruženi bazalnom laminom koja je stopljena s bazalnom
laminom endotelnih ćelija. Prisutstvo miozina, aktina i tropomiozina u
citoplazmi pericita ukazuje da ove ćelije imaju sposobnost kontrakcije. Poslije
oštećenja tkiva, periciti svojom proliferacijom i diferencijacijom formiraju nove
krvne i vezivne ćelije i na taj način učestuju u procesu reparacije.

-FUNKCIJE ENDOTELA-
4
Endotel je specijalni tip epitela koji predstavlja polupropustljivu barijeru koja je
postavljena između krvne plazme i intersticijalne tekućine. Pored uloge u
razmjeni između krvi i okolnog tkiva, endotel obavlja i nekoliko drugih funkcija:

1.konverziju angiotenzina I u angiotenzin II

2.konverziju bradikinina, serotonina, prostaglandina, trombina u biološki inertne

faktore

3.lipolizu proteina posredstvom enzima lociranih na površini endotelnih ćelija

na trigliceride i holesterole.

4.produkciju vazoaktivnih faktora koji regulišu vaskularni tonus kao što su

endotelin, vazokonstriktorni agensi i azot-monoksid. Faktori rasta kao što su
vaskularni endotelni faktori rasta igraju vodeću ulogu u formiranju vaskularnog
sistema u embrionalnom razvoju, u regulaciji rasta kapilara u normalnim i
patološkim uslovima u odraslom organizmu kao i održavanje normalne
vaskulature.

Endotel predstavlja netrombogenu površinu čija je funkcija prevencija

koagulacije krvi.

Integritet endotelnog sloja koji sriječava kontakt između trombocita i

subendotelnog veziva predstavlja važan antitrombogeni faktor.

-PODJELA KAPILARA-

1.KONTINUIRANI (SOMATSKI) NEPREKINUTI KAPILARI se karakteriziraju

odsutstvom otvora (fenestri) u svom zidu. Nalaze se u svim tipovima mišićnog
tkiva, vezivnom tkivu, egzokrinim žljezdama i nervnom tkivu.

2.FENESTRIRANI (VISCERALNI) KAPILARI- se karakteriziraju prisutstvom

kružnih transcelularnih otvora u membrani endotelnih ćelija koje se zovu
fenestre. Svaka fenestra je zatvorena opnom-dijafragmom. Bazalna lamina je
kontinuirana. Nalazi se u bubrezima, crijevo i endokrine žlijezde, a fenestrirani
kapilari bez dijafragme u glomerulu bubrega.

3.DISKONTINUIRANI SINUSOIDNI KAPILARI- imaju sljedeće osobine:

a)nepravilan izgled i veliki dijametar što usporava tok krvi

b)endotelne ćelije formiraju diskontinuirani sloj i odvojene su jedna od druge

širokim prostorima

5
c)citoplazma endotelnih ćelija posjeduje fenestre bez dijafragme

d)uz endotelne ćelije locirani su makrofazi

e)bazalna lamina je često diskontinuirana

Kapilari su sudovi gdje se kisik, ugljikov dioksid i metaboliti razmjenjuju između

krvi i tkiva i tkiva u krv.

Sinusoidni kapilari se nalaze u jetri i hematopoeznim organima (koštana srž,

slezena).

Postkapilarne venule (pericitne)- prelazak od kapilara u venule je postepen na

kapilare se nastavljaju postkapilarne venule. Karakterišu se prisutstvom
pericita, tunica intima se sastoji od endotela i vrlo tankog subendotelnog sloja.
Spojevi između endotelnih ćelija spadaju u najpropustljivije spojeve u cijelom
vaskularnom sistemu. Tunica media sadrži samo kontraktilne pericite. Imaju
neke zajedničke osobine sa kapilarima npr. Učešće u inflamatornim procesima i
razmjeni ćelija i molekula između krvi i tkiva.

-MIŠIĆNE VENULE-

Najveći broj venula je mišićnog tipa sa nekoliko glatkih mišićnih ćelija. Ovi
sudovi obično prate arteriole od kojih se jasno histološki razlikuju po svom
tanjem zidu i iregularnom i kolabiranom lumenu. Ove venule mogu utjecati na
protok krvi u arteriolama produkcijom i sekrecijom vazoaktivnih supstanci.
Poslije venula krv se skuplja u vene.

-VENE-

U njima je 70% krvi. Djele se na: velike, srednje i male. Najveći broj vena
predstavljaju male ili srednje vene. Zid vene se sastoji od 3 omotača kao i kod
arterije ali su mišićne komponente slabije razvijene.

1.TUNICA INTIMA (unutrašnji sloj)-građen je ood endotela i oskudnog

rastresitog vezivnog tkiva, nemaju elastičnih lamina.

2.TUNICA MEDIA- se sastoji od malih snopova glatkih mišićnih ćelija,

okruženih retikularnim i elastičnim vlaknima.

6
3.TUNICA ADVENTITIA (vanjski sloj)- najdeblji, uglavnom se sastoji od
vezivnog tkiva bogatog kolagenim vlaknima i krvnim žilama (vasa vasorum)
koje služe za ishranu svih slojeva zida vene.

Velike vene i vene donjih ekstremitetima imaju zaliske odnosno valvule koje su
duplikature tunice intime. Sastoje se od vezivnog tkiva bogatog elastičnim
vlaknima obloženog s obje strane endotelom.

Zalici usmjeravaju vensku krv prema srcu. Klagena vlakna daju čvrstoću
zalicima. Propulzivnu snagu srca ojačava i kontrakcija skeletnih mišića koji
okružuju ove vene. Venama krv dolazi u srce.

-LIMFNI SISTEM-

Limfni vaskularni sistem vraća ekstracelularnu tečnost u krvotok. Pored krvnih

sudova ljudski organizam posjeduje sistem veoma tankih sudova obloženih
samo endotelom koji skupljaju tečnost iz tkivnih prostora i vraćaju je u krv. To je
limfa, i za razliku od krvi ona cirkulira samo u jednom pravcu, ka srcu. U
mnogim tkivima formiraju se limfni kapilari, koji počinju u intersticijumu, a
sastoje se samo od endotela i nekompletne bazalne lamine. Njihov lumen
ostaje otvoren zahvaljujući brojnim mikrofibrilima elastične prirode koji
povezuju endotelne ćelije limfnih kapilara s okolnim vezivnim tkivom. Ovi limfni
sudovi postepeno konvergiraju i na kraju se uljevaju u dva velika kanala:

1.ductus toracikus

2.ductus limfaticus dexter

Limfni sistem se nalazi u skoro svim organima izuzev CNS-a i koštane srži.
Limfni sudovi posjeduju strukturu sličnu venama, mada posjeduju tanji zid,
nejasnu granicu između slojeva i veći broj zalistaka. Pulsacija arterija i skeletni
mišići pomažu kruženje, a u većim sudovima kontrakcija glatkih mišićnih ćelija
u njenim zidovima pomaže cirkulaciju. Ductus toracikus i ductus limfaticus
dexter se uljevaju u spoj lijeve unutrašnje jugularne vene sa lijevom
potključnom venom, kao i ušće desne potključne vene sa desnom unutrašnjom
jugularnom venom. U toku limfnih sudova umetnuti su limfni čvorovi.

Struktura velikih ductusa slična je strukturi vena sa glatkih mišićnim ćelijama u

mediji. Adventitia je slabo razvijena, sadrži vasa vasorum i bogat nervni splet.
Funkcija limfnog sistema je da vraća tkivnu tečnost u krv. Poslije ulaska u limfne
kapilare, ova tečnost učestvuje u formiranju tečnog dijela limfe; prolazeći kroz
limfne organe, ona učestvuje u cirkulaciji limfocita i drugim imunskih faktora.

7
-GRAĐA KRVNIH SUDOVA-

TUNICA INTIMA-građena od endotela i subendotelnog veziva sa glatkim

mišićnim ćelijama.

TUNICA MEDIA-od koncetričnih slojeva, spiralno raspoređenih glatkih mišićnih

ćelija

Između se nalaze:elastična vlakna, retikularna (kolagen III), proteoglikani i

glikoprotein.

Elastična lamina-sastavljena od elastina, ima otvore-fenestre koji omogućavaju

difuziju supstanci koje ishranjuju vaskularni zid.

TUNICA ADVENTITIA-uglavnom od vezivnog tkiva, kolagenih i elastičnih

vlakana. Kolagenje tipa I, i postepeno se spaja s vezivom organa kroz koji ovaj
krvi sud protiče.

-ARTERIJSKE DEGENERATIVNE PROMJENE-

Arterije podliježu progresivnim promjenama od rođenja do smrti.

Arterosklerotične lezije se karakterišu fokalnim zadebljanjem intime,
proliferacijom glatkih mišićnih ćelija i povećanom depozicijom ekstracelularnog
matriksa i lipoproteina u subendotelni sloj. Neke arterije opskrbljuju samo
specifična područja određenog organa i prekid snabdjevanja krvlju dovodi do
nekroze.

To su infarkti koji se najčešće javljaju u srcu, bubrezima i mozgu. Kada je medija

arterije oslabljena zbog embrionalnog defekta, bolesti, zid arterije može
ekstenzivno da se proširi. Progresija dilatacije dovodi do razvoja aneurizme, a
njena ruptura vodi do ozbiljnih komplikacija koje se mogu završiti smrtnim
ishodom.

PROBAVNI SISTEM

PROBAVNI SISTEM (SISTEMA DIGESTORIUM) čine organi koji sudjeluju u

unošenju, transportu, i resorpciji hranjivih materija i tečnosti, i u izbacivanju
nepotrebnih sastojaka. Probavni sistem čine:probavna cijev, na kojoj
razlikujemo usnu šupljinu, ždrijelo, jednjak, želudac, tako i debelo crijevo,
stražnje crijevo i čmar, te priključene žlijezde:slinovnice, jetra sa žučnom kesom
i gušterača.

8
Prvi korak u složenom procesu varenja hrane dešava se u ustima, gdje se hrana
razmekšava pljuvačkom i usitnjava zubima; pod utjecajem pljuvačke također
počinje i varenje ugljikohidrata. Varenje se nastavlja u želudcu i tankom crijevu,
gdje se hrana apsorbira u obliku svojih osnovnih sastojaka. Voda se apsorbira u
debelom crijevu, nesvareni sadržaj postaje polučvrst.

-OSNOVNA GRAĐA DIGESTIVNE (PROBAVNE CIJEVI)-

Probavna cijev je mišićna cijev čiji lumen oblaže sluznica koja znatno varitra u
različitim segmentima cijevi. Građena je od 4 glavna sloja.

-SLUZNICA PROBAVNE CIJEVI - (tunica mucosa) građena je od pokrvnog

epitela, vezivnog rkiva sluznice (lamine proprije) i mišićnog sloja sluznice.
Laminu propriju izgrađuje rastresito vezivno tkivo bogato krvnim i limfnim
sudovima i glatkim mišićnim ćelijama, koje ponekad sadrži žlijezde i limfno
tkivo. Lamina muscularis mucose obično izgrađuje tanki unutrašnji i spoljašnji
sloj glatkih mišićnih ćelija koji odvaja sluznicu od podsluznice. Sluznica se često
zove mukozna membrana.

-PODSLUZNICA –(tunica submucosa) često pokazuje nabore a sastoji se od

gustog vezivnog tkiva (rastresito) sa mnogo krvnih i limfnih sudova i
submukoznim nervnim spletom(vegetativne živčane ćelije).

-MIŠIĆNI SLOJ-(tunica muscularis) od usne duplje do sredine jednjaka čini

poprečnoprugasto mišićno tkivo, dok se u ostalim segmentima nalazi glatko
mišićno tkivo. U vezivnom tkivu između mišićnih slojeva se nalazi živčani splet,
te krvne i limfne žile. Sa vanjske strane se nalazi vezivna ovojnica (tunica
seroza ili tunica adventitia).

-SEROZNI SLOJ-predstavlja visceralni list peritoneuma, a sastoji se od

jednoslojnog pločastog pokrovnog epitela (mezotel), tankog sloja rahlog
vezivnog tkiva bogatog krvnim i limfnim žilama, te masnim ćelijama. Glavne
funkcije epitela koji pokriva probavnu cijev su: funkcija selektivno propustljive
barijere između sadržaja u lumenu i tkiva organizma, olakšavanje prijenosa i
varenja hrane, podsticanje apsorpcije proizvoda varenja i proizvodnja hormona
koji djeluju na aktivnost digestivnog sistema. Ćelije u ovom sloju proizvode sluz
koja ima ulogu podmazivanja i zaštitnu ulogu.

Brojni limfni folikuli u lamini propriji i podsluznici zajedno s epitelom štite

organizam od bakterija. Lamina muscularis mucose omogućava kretanje
sluznice nezavisno od drugih pokreta probavne cijevi, povećavajući tako
površinu dodira s hranom. Kontrakcje ovog sloja, koji podstiču i usklađuju
nervni spletovi, potiskuju i mješaju hranu u probavnoj cijevi.

9
-JEDNJAK (EZOFAGUS)-je mišićna cijev kojom hrana iz usne duplje dospjeva u
želudac i koja spriječava vračanje hrane iz želudca. Transport hrane kroz
jednjak omogućen je peristaltičkim kontrakcijama njegovih mišića i
relaksacijom ezofagijalnog sfinktera (gornjeg i donjeg) koji je pod kontrolom
refleksa i ANS-a. Kod ljudi je jednjak obložen neoroženim pločastim slojevitim
epitelom. U submukozi se nalaze nakupine malih mukoznih žlijezda- žlijezde
jednjaka, čiji sekret podstiče transport hrane i štiti sluznicu. U lamini propriji
sluznice donjeg dijela jednjaka, blizu želudca, nalazi se grupa žlijezda koje
također izlučuju sluz-kardijačne žlijezde jednjaka. Na donjem kraju jednjaka
mišići sloj je građen samo od glatkih mišićnih ćelija i u blizini želudca stvara
donji sfinkter jednjaka; mišićni sloj je u gornjem dijelu jednjaka građen od
skeletnih mišićnih vlakana, a u srednjem dijelu nalaze se obje vrste mišićnih
ćelija. Samo je završni dio jednjaka smješten u peritonealnoj šupljini, prekriven
spolja serozom. Preostali, najveći dio prekriven je vezivnim tkivom, adveticiom
koja prelazi u okolno vezivno tkivo.

-ŽELUDAC(ventriculus)- je kesasto proširenje probavne cijevi, smješten

između jednjaka i duodenuma. Prelazak jednjaka u želudac naziva se KARDIJA, a
prelazak želudca u duodenum je PILORUS. Između početnog dijela želudca i
pilorusa se nalazi FUNDUS, koji se nastavlja u tijelo želudca (KORPUS). Glavna
uloga je nastavak varenja ugljikohidrata, koje započinje u usnoj duplji
dodavanjem kiseline progutanoj hrani, pretvaranje hrane radom mišića u
viskoznu masu (himus), i započinjanje varenja proteina pomoću enzima pepsin.
Sluznica i podsluznica praznog želudca pokazuju uzdužne nabore koji se
nazivaju ruge. Kada je želudac ispunjen i rastegnut ti nabori se ispravljaju.

Sluznica ima 3 lista:

1.epitelni list (lamina epitelialis)

2.lamina propria (lamina proprija mukoze)

3.mišićni list sluznice (lamina muskularis mukoze)

Sluznicu i želudčane jamice pokriva jednoslojni cilindrični epitel. Epitel fundusa

želudca izlučuje alkalnu sluz, koja ima zaštitno djelovanje. Sluz se sastoji od
vode 95%, lipida i glikoproteina koji u kombinaciji stvaraju zaštitni želatinozni
sloj. Ispod epitela je lamina proprija, građena od rastresitog vezivnog tkiva u
kojoj se nalaze specifične ćelije. Mišićni sloj sluznice građen je od glatkih
mišićnih ćelija koje čine granicu prema podsluznici. Rahlo vezivno tkivo, s
pojedinačnim masnim ćelijama i mrežom većih krvnih žila, čini podsluznicu
(tunika submukoza). Površinske epitelne ćelije također stvaraju važnu liniju
obrane zahvaljujući produkciji mukusa, postojanju tjesnih intracelularnih veza,

10
jonskih transportera, koji održavaju intraćelijsku pH sredinu i produkciju
bikarbonata. Podsluznica je bogato vaskularizirana.

Kardija usko područje u obliku kružne zone. Sluznica kardije sadrži proste ili
razgranate tubularne kardijačne žlijezde. Završni dijelovi žlijezda su često
izuvijani i imaju širok lumen. Većina žljezdanih ćelija proizvodi sluz i lizozim, ali
postoji mali broj parijetalnih ćelija koje izlučuju HCl.

Fundus i korpus lamina proprija ovog dijela želudca ispunjena je razgranatim

tubularnim žlijezdama (želudačnim žlijezdama). U dnu jedne želudačne jamice
otvara se 3-7 ovih žlijezda. Svaka želudačna žlijezda ima 3 različita dijela:
suženi dio (isthmus), vrat i bazu (bazalni dio).

Suženi dio (isthmus) koji se nalazi u blizini želudačnih jamica sadrži

diferencirane mukusne ćelije, koje mogu da migriraju i učestvuju u obnavljanju
površinskih mukusnih ćelija kao i nediferencirane i parijetalne ćelije.

Vrat se sastoji od nediferenciranih mukusnih ćelija i parijetalnih ćelija

Bazalni dio žlijezde čine parijetalne i glavne ćelije.

Enteroendokrine ćelije se nalaze difuzno raspoređene u vratu i bazi žlijezde.

Žlijezde fundusa želudca specifične su cjevaste žlijezde i građene su od više
vrsta ćelija:

1.Nediferencirane ćelije(stem ćelije) su malobrojne i nalaze se u području

isthmusa i vrata žlijezde. To su niske, cilindrične ćelije sa ovalnim, bazalno
smještenim jedrom. Ove ćelije se vrlo brzo mitotski dijele: neke od njih se
diferenciraju i pomiču prema gore nadomještajući propale mukusne ćelije u
želudačnim jamicama i na površini sluznice, koje se obnavljaju svakih 4-7 dana.
Druge se premještaju dublje u žlijezde i diferenciraju se u mukusne ćelije vrata,
parijetalne, glavne i enteroendokrine ćelije. Ove ćelije se obnavljaju sporije
nego mukusne ćelije na površini sluznice.

2.Mukusne ćelije vrata nalaze se u grupama ili pojedinačno između parijetalnih

ćelija u vratu želudačnih žlijezda. Ove ćelije su nepravilnog oblika, sa bazalno
postavljenim jedrom i apikalnom lokalizacijom sekretornih granula. One izlučuju
alkalnu sluz koja štiti sluznicu od enzima pepsina i kiselog želudčanog soka.
Ćelije su cilindrične, svijetlo crvene.

3.Obložne ili parijetalne ćelije su acidofilne. Najbrojnije su u gornjoj polovini

želudačnih žlijezda, dok ih u bazalnom dijelu ima malo. To su velike ćelije, s
izrazito eozinofilnom citoplazmom i centralno postavljenim okruglim jedrom.
Ćelije su zaobljenog ili piramidalnog oblika. Imaju brojne mitohindrije, a na vrhu
ćelije intracelularne kanaliće. U neaktivnoj ćeliju u području vrha, neposredno
ispod ćelijske membrane vide se brojne široke cjevčice tubulovezikule. U tom
11
stadiju na površini ćelije ima malo mikrovila. Kad se ćelije aktiviraju
tj.podstaknu na proizvodnju HCl-a, tubulovezikule se stapaju sa ćelijskom
membranom, pa se tako formira intracelularni kanalić i nastaju brojni mikrovili,
a ukupna površina ćelijske membrane se znatno povećava. Proizvode solnu
kiselinu (HCl) koja djeluje baktericidno i aktivira pepsinogen u pepsin. Obložne
ćelije stvaraju unutrašnji faktor (intrinsic)potreban za apsorpciju vitamina B12 u
ileumu.

4.Glavne ćelije (pepsinogene) prevladavaju u donjim djelovima žlijezda (bazi

žlijezda). Citoplazma im je bazofilna zbog izraženog granuliranog
endoplazmatskog retikuluma. Kubične su ili cilindrične i imaju bazalno
smještenu jezgru. One su najbrojnije ćelije želudčanih žlijezda. Izlučuju
pepsinogen. Sekretorne granule koje su prisutne u citoplazmi ovih ćelija sadrže
neaktivni enzim pepsinogen. Kada se neaktivni pepsinogen izluči u kiseli
sadržaj želudca parenhim se pretvori u vrlo aktivan proteolitički enzim pepisin.
Parijetalne ćelije kod čovjeka proizvode i enzim lipazu.

Enteroendokrine ćelije su vidljive nakon posebnih postupaka histološke tehnike

uz primjenu srebra. Najčešće su lokalizirane u području baze žlijezda. Jedan od
glavnih proizvoda sekrecije ćelija je SEROTONIN i GASTRIN.

Pilorus – u području pilorusa nalaze se veoma duboke želudačne jamice u koje

se otvaraju razgranate tubulusne pilorusne žlijezde. Ove žlijezde su slične
žlijezdama u području kardije, ali za razliku od njih jamice su dublje a izuvijani
sekretorni dio žlijezda kraći.

-Ćelije DNES-a u pilorusu-

Dijele se na gastrinske (G ćelije)koje su umetnute između mukusnih ćelija

pilorusnih žliezda, izlučuju gastrin.

Dijele se na enteroendokrine (D ćelije) izlučuju somatostatin koji sprečava

oslobađanje nekih hormona, uključujući gastrin. Izlučivanje somatostatina pod
utjecajem HCl, uspostavlja kontra ravnotežu kiseloj želudačnoj sekreciji.

-Ostali slojevi želudca-

Podsluznica se sastoji se od gustog vezivnog tkiva u kome su smješteni krvni i

limfni sudovi koje je prožeto limfocitima, makrofazima i mastocitima.

Mišićni sloj (tunika muskularis) čine glatke mišićne ćelije raspoređene

uglavnom u 3 podsloja:unutrašnji sloj je kosi (stratum oblikum) , srednji sloj je
kružni (stratum cirkulare), spoljašnji je uzdužni (stratum longitudinale). U

12
području piloru srednji sloj je jako zadebljao i čini pilorički sfinkter. Želudac je
prekriven tankom serozom.

Serozni sloj (tunika seroza) pokriven je jednoslojnim pločastim epitelom

(mezotel) i tankim slojem rahlog vezivnog tkiva.Zlijezde fundusa zeludca
specificne su cjevaste zlijezde.Na svakoj zlijezdi razlikujemo vrat trup i bazalni
dio.Gradjene su od vise vrsta celija od kojih se mogu razlikovati:oblozne,glavne
i mukozne.U vratu zlijezda nalaze se brojne nediferencirane celije koje se
diferenciraju u sve ostale vrste celije.

-TANKO CRIJEVO-

Intestinum tenue, mjesto je završnog probavljanja hrane, razlaganja, apsorpcije

hranjivih sastojaka i endokrine sekrecije. Dugo je do 6m, a sastoji se iz 3 dijela:
duodenum, jejunum i ileum.

Svaki dio tankog crijeva ima 4 sloja:

*sluznica (tunica mucosa)

*podsluznica (tunica submucosa)

*mišićni sloj (tunica muscularis)

*serozni sloj (tunica seroza)

Tanko crijevo ima specijalnu građu, tako da je povećana apsorptivna površina.

To su kružni nabori (plicae cirkulares Kerkringi) građeni od sluznice i
podsluznice (najbolje razvijeni u jejunumu).

Nabori sluznice su:crijevne resice (vili intestinales), mikrovil s glikokaliksom na

apikalnim površinama apsorpcijskih ćelija (enterociti).

Jejunum

Sluznica se sastoji od pokrvonog epitela, vezivnog tkiva sluznice (lamina

propria) i mišićnog sloja sluznice. Na njenoj slobodnoj površini ističu se brojni
kružni nabori i resice.

Crijevne resice;izdanci su epitela i lamine proprije i one slobodno strše u lumen

tankog crijeva. U dvanaesnopalačnom crijevu imaju oblik lista, a prema ileumu
postepeno postaju prstoliki. Između baza resica nalaze se mali otvori
jednostavnih tubularnih žlijezda, nazvanih crijevne žlijezde ili Liberkinove
žlijezde.

Epitel tankog crijeva je jednoslojni cilindrični, sa dva tipa ćelija.

13
Najbrojnije su cilindrične ćelije čija je osnovna uloga apsorpcija hranjivih
supstanci, zbog čega se nazivaju apsorpcijske ćelije. Slobodnu površinu
cilindričnih ćelija pokriva četkasta prevlaka koja se sastoji od gusto zbijenih
mikroresica (mikrovila). Mikroresice imaju važnu fiziološku ulogu, jer značajno
povećavaju dodirno polje između površine crijeva i hrane. Prisutstvo
Kerkringovih kružnih nabora, crijevnih resica i mikroresica, veoma povećava
crijevnu površinu, a to je osobina koja je karakteristična za organe u kojima se
odvija intenzivna apsorpcija.

Peharaste (vrčaste) ćelije su raspoređene između apsorptivnih ćelija. U

dvanaesnopalačnom crijevu ove ćelije su malobrojne, a prema ileumu im se
broj povećava. Citoplazma im je svijetla, nemaju četkastu prevlaku, a jezgre im
leže pri dnu ćelije. One proizvode sluz (kisele glikoproteine) koja štiti i
podmazuje sluznicu.

Laminu propriju čini rahlo vezivno tkivo s krvnim i limfnim žilama, živčanim
vlaknima i glatkim mišićnim ćelijama. Mjestimično se pojavljuju i nakupine
limfocita.

Epitel s crijevnih resica, ulazi u Liberkinove kripte, odnosno crijevne žlijezde i

oblaže ih.

To su jednostavne tubulusne žlijezde obložene prostim cilindričnim epitelom u

kojem se nalaze asporpcijske ćelije, rijetko peharaste, Penetove,
nediferencirane i enteroendokrine ćelije. Enterociti su visoke, cilindrične ćelije s
ovalnim jedrom u bazalnom dijelu.

Nediferencirane (matične) ćelije imaju cilindričan oblik, vrlo brzo se mitotski

dijele. Jedan dio ovih ćelija se dalje diferencira u ostale tipove ćelija, dok drugi
dio služi kao stalni depo.

Panetove ćelije su smještene u bazalnom dijelu crijevnih žlijezda, to su

egzokrine ćelije sa sekretornim granulama smještenim u citoplazmi apikalnog
dijela.

Izlučuju enzim lizozim-enzim koji razgrađuje ćelijski zid nekih bakterija. Lizozim
ima antibakterijsko djelovanje i kontroliše crijevnu floru.

Enteroendokrine ćelije pripadaju difuznom neuroendokrinom sistemu. Nakon

stimulacije, endokrine ćelije crijeva mehanizmom egzocitoze oslobađaju svoje
sekretorne granule i izlučeni hormoni ispoljavaju lokalno i endokrino dejstvo.

Ćelije digestivne cijevi, koje izlučuju polipeptide mogu se podijeliti u 2 grupe:

ćelije otvorenog tipa, koje na vrhu imaju mikrovile i dopiru do lumena, i ćelije
zatvorenog tipa, kojima vrh prekrivaju druge epitelne ćelije.

14
M ćelije (membranske epitelne ćelije) su specijalizovane epitelne ćelije koje se
nalaze iznad limfnih folikula u Pejerovim pločama. Njiihova karakteristika su
brojna udubljanja ćelijske membrane, koje na vrhu i bočnim stranama stvaraju
jamice u kojima se nalaze intraepitelni limfociti i makrofazi. M ćelije mogu
endocitozom da prime Ag i prenesu ih niže do makrofaga i limfocita u lamini
propriji. Ove ćelije migriraju u limfne čvorove u kojima započinje imuni odgovor
na strane Ag.Bazalna membrana ispod M ćelija je isprekidana, pa je olakšan
prolaz između lamine proprije i tih ćelija.

Prvu liniju odbrane za mikroorganizme predstavljaju sekretorni IgA. Drugi

zaštitni mehanizam su međućelijske okludentne veze koje u epitelu stvaraju
barijeru prema prodoru mikroorganizama. Osim toga u sluznici, podsluznici
gastrointestinalnog trakta nalaze se plazmociti, makrofazi i limfociti koji
predstavljaju glavnu zaštitnu barijeru. Ove ćelije se zajedno označavaju kao
limfno tkivo digestivnog trakta.

Mišićni sloj sluznice tanak je sloj glatkog mišićnog tkiva.

Podsluznica (tunica submucosa) sadrži krvne i limfne žile, te živčani splet

građen od živčanih vlakana i multipolarnih živčanih ćelija.

Podsluznica sadrži skupine razgranatih, zavijenih tubulusnih žlijezda koje se

otvaraju u Liberkinove kripte. To su Brunerove duodenalne žlijezde. Njihove
ćelije su mukusne i izlučuju alkalni sluzavi sekret koji štiti sluznicu
dvanaesnopalačnog crijeva od štetnog dijelovanja kiselog želudačnog soka.

Lamina proprija i podsluznica tankog crijeva sadrže nakupine limfnih čvorića,to

su Pejerove ploče i pokrovni epitel im se sastoji od M ćelija.

Mišićni sloj (tunica muscularis) građen je od unutarnje kružne deblje naslage

(stratum cirkulare) i vanjske, tanje uzdužne naslage (stratum longitudinale).
Između ovih naslaga nalaze se skupine živčanih ćelija koje grade živčani splet.

Serozni sloj (tunica serosa) tanka je vezivna naslaga obložena mezotelom.

-DEBELO CRIJEVO-

Intestinum crassum, dio je alimentarne cijevi koja se nastavlja na tanko crijevo.

Sastoji se od sljedećih dijelova:

-slijepo crijevo (intestinum caecum) s crvuljkom (appendix vermiformis)

-kolon (intestinum colon ascendens, transversum, descedens, sigmoideum)

-rectum (intestinum rectum)

15
-završava čmarom (anusom)

Svi dijelovi debelog crijeva su građeni od: sluznice (tunice mucose), podsluznice
(tunice submucose), mišićnog sloja (tunica muscularis) i seroznog sloja (tunica
seroza).

Debelo crijevo je najširi dio digestivne cijevi sa kesastim proširenjima koja

nastaju nabiranjem crijeva, a ograničena su polumjesečastim naborima (plicae
semilunares).

-Glavna uloga debelog crijeva-

-apsorpcija vode

-oblikovanje fekalne mase

-proizvodnja sluzi

Sluznica debelog crijeva se razlikuje od sluznice tankog crijeva po tome što je

deblja, nema crijevnih resica i kružnih nabora. Površina sluznice je između
velikog broja gusto smještenih otvora Liberkinovih kripti, prekrivena
jednoslojnim visokoprizmatičnim epitelom s mnogo pehatrastih ćelija.

U lamini propriji su uložene Liberkinove kripte koje su dublje nego u tankom

crijevu, a pružaju se sve do lamine muscularis mucosae.

Sadrže obilje vrčastih ćelija koje dominiraju. Od ostalih ćelija prisutni su

enterociti i enteroendokrine ćelije. Nema penetovih ćelija. Lamina proprija je
bogata limfocitima i limfnim čvorićima koji se često šire u podsluznicu.

Podsluznicu izgrađuje rastresito vezivno tkivo i sadrži više masnih ćelija, nego
ona u višim partijama.

Mišićni sloj debeo je, ali se postepeno istanjuje. Sastoji se od kružne i uzdužne
naslage. U vanjskoj uzdužnoj naslazi, glatke mišićne ćelije su skupljene u tri
debele trake (taeniae coli). Pri tome se taj sloj koji nije kontinuirano raspoređen
razlikuje od istog sloja zida tankog crijeva.

Serozni sloj mjestimično je izbočen nakupinama masnog tkiva, a u njemu se

mogu naći limfni čvorići.

-PLJUVAČNE ŽLIJEZDE-

Pljuvačka je tečnost složenog sastava koja ima ulogu u varenju, podmazivanju i

zaštiti.

Postoje tri para velikih pljuvačnih žlijezda, a to su:

16
-doušna (glandula parotis)

-podvilična (glandula submandibularis)

-podjezična (glandula sublingualis)

Velike pljuvačne žlijezde okružene su kapsulom od vezivnog tkiva, bogatom

kolagenim vlaknima. Parenhim žlijezde čine sekretorni završni žljezdani dijelovi
i razgranat sistem izvodnih kanala, koji su organizovani u režnjiće.

Sekretorni dio pljuvačne žlijezde sastoji se od 2 glavne vrste žljezdanih ćelija:

seroznih i mukoznih, kao i od mioepitelnih ćelija koje nemaju sekretorna
svojstva. Sekretorni dio se produžava u sistem izvodnih kanala koji vrše
promjenu sastava pljuvačke i prenosi je do usne duplje.

Serozne ćelije obično imaju oblik piramide. Baza im je široka i leži na bazalnoj
lamini, a uski vrh sa kratkim nepravilnim mikrovilima, okrenut je prema lumenu.

Susjedne žljezdane ćelije povezane sa međućelijskim spojevima obično

formiraju loptastu formaciju koja se naziva acinus, sa lumenom u sredini.

Mukozne ćelije su obično kockastog do cilindričnog oblika. Jedra su im ovalna i

spljoštena na strani okrenutoj ka bazi ćelije. Mukozne ćelije imaju osobine ćelija
koje izlučuju sluz i sadrže glikoproteine važne za ulogu sluzi u vlaženju i
podmazivanju. Mukozne ćelije su najčešće udružene u cjevčice u kojima su
žlijezdane ćelije raspoređene oko lumena.

Kod čovjeka u podviličnoj i podjezičnoj žlijezdi, serozne i mukozne ćelije su

raspoređene na poseban način.

Mukozne ćelije stvaraju tubule, a na njihovim krajevima serozne ćelije grade

serozne polumjesece.

Žljezdani dijelovi se nastavljaju u prelazne kanale obložene niskim kockastim

epitelnim ćelijama. Ove ćelije imaju sposobnost da se diferenciraju i u
sekretorne i u duktusne ćelije. Nekoliko takvih prelaznih kanala udružuje se i
formira prugaste kanale. Prelazni i prugasti kanali zbog svoje lokacije nazivaju
se INTRALOBULARNI kanali.

Prelazni kanali iz različitih lobulusa sustiču se i uljevaju u kanale lokalizovane u

vezivnom tkivu pregrada koje odvajaju lobuluse, gdje prelaze u interlobularne i
ekskretorne kanale. Ovi kanali su u svom početnom dijelu obloženi
pseudoslojevitim ili slojevitim kockastim epitelom, dok su u distalnim dijelovima
obloženi slojevitim cilindričnim epitelom koji sadrži po neku mukusnu ćeliju.
Glavni odvodni kanal svake velike pljuvačne žlijezde otvara se u usnu duplju, i
tu je obložen pločastim slojevitim epitelom bez orožavanja.

17
*Egzokrine žlijezde su građene od: žlijezdanog segmenta i odvodnih kanala.
Žljezdani segmenti građeni su od:serocita i mukocita.

Po tipu sekreta dijele se na: serozne, mukozne i mješovite

Funkcija: lučenje sline u usnu šupljinu

Serozni sekret je: rijedak, židak, sadrži amilaze i lizozim

Mukozni sekretje: gust, ljepljiv, po hemijskom sastavu glikoprotein

Izvodni kanali

-intralobularni-prelazne cijevi i sekretne cijevi

-pravi odvodni kanali, interlobularni- imaju dvoredni cilindrični epitel

Doušna žlijezda

-je razgranata acinusna žlijezda; njen žljezdani dio sastoji se samo od seroznih
ćelija, čije se sekretorne granule karakterišu bogatim sadržajem proteina i
imaju jaku izraženu amilaznu aktivnost.

Prelazni i prugasti kanali se lako uočavaju u lobulusima zbog njihove dužine.

Vezivno tkivo sadrži mnogo plazmocita i limfocita. Plazmociti izlučuju IgA koji se
spaja sa sekretornom komponentom koju sintetišu serozni acinusi, ćelije
prelaznih i prugastih kanala.

Podvilična žlijezda

-je razgranata tubuloacinusna žlijezda; njen žljezdani dio sadrži mukozne i

serozne ćelije. U žlijezdi prevladavaju serozne ćelije.

Sekret seroznih ćelija ima slabo amilolitičko djelovanje.

Ćelije koje u podviličnoj žlijezdi čine serozne polumjesece izlzčuju enzim lizozim
čije je glavno djelovanje razgradnja zida nekih bakterija.

Prugasti kanali se lako uočavaju u podviličnoj žlijezdi, ali su prelazni kanali

veoma kratki.

Podjezična žlijezda

-je razgranata tubuloacinusna žlijezda, građena od seroznih i mukusnih ćelija. U

njoj prevladavaju mukusne ćelije, a serozne su prisutne samo u obliku seroznih
polumjeseca na krajevima mukusnih tubulusa.

Intralobularni duktusi su slabo razvijeni.

18
Male pljuvačne žlijezde

-ove žlijezde bez kapsule raspoređene su duž sluznice i podsluznice usne

duplje. Pljuvačka se stvara u malim grupicama sekretornih jedinica i sprovodi
se do usne duplje putem kratkih kanala. Ove žlijezde su obično mukozne, a
jedini izuzetak su male serozne žlijezde prisutne u zadnjem dijelu jezika.

-GUŠTERAČA (pankreas)-

-je mješovita, egzokrina i endokrina žlijezda koja proizvodi probavne enzime i

hormone.

Ćelije egzokrinog dijela gušterače koje su grupisane u acinuse, sintetišu,

pohranjuju i izlučuju enzime.

Hormone sintetišu ćelije endokrinog dijela koji čine Langerhansovi otočići.

Gušterača ima: glavu, tijelo i vrat. Obavijena je tankom vezivom čahurom

(capsula fibrosa). Od nje odlaze septe i dijele ju u režnjiće. Vezivo u lobulusu je
intralobulusno, a između lobulusa je interlobulusno, s krvnim žilama, živcima i
izvodnim kanalima egzokrinog dijela gušterače.

Egzokrini dio gušterače je složena acinusna žlijezda, građena po tipu doušne

serozne pljuvačne žlijezde, od koje se razlikuje po tome što nema sekretornih
cijevi. Izgrađen je od sekretornog dijela i sistema odvodnih kanala. Sekretorni
dio se sastoji od seroznih acinusa.

Početni dijelovi odvodnih (acinusnih) kanala su prijelazne cijevi koje ulaze u

sam lumen acinusa. Taj intraacinusni dio prijelaznih cijevi oblažu
centroacinusne ćelije s blijedom citoplazmom. One se nalaze samo u acinusima
gušterače. Prijalzni kanali se ulijevaju u veće intralobulatne kanale, a oni
formiraju velike interlobularne kanale obložene cilindričnim epitelom.

Egzokrini (serozni) acinus je nakupina seroznih ćelija (serocyta) koje okružuju

lumen. Serozna ćelije su piramidalne, izrazito polarizovane, imaju okrugle
jezgre i sve osobine ćelija koje izlučuju proteine i nazivaju se pankreatociti.

Broj zimogenih granula u pojedinim ćelijama je promjenjiv. Serozni acinusi su

udruženi u režnjiće između kojih teku deblje interlobularne vezivne pregrade i
interlobularni kanali. Oni su smješteni u interlobularnom vezivnom tkivu,a
obložene su slojem visokoprizmatičnih ćelija. Iz egzokrinog pankreasa izluči se
u toku dana 1500-3000 ml izoosmotske alkalne tečnosti koja sadrži vodu, jone i
nekoliko proteaza (tripsinogen 1,2,3, himotripsinogen, proelastazu 1,2, proteazu
E), amilazu, lipazu, fosfolipazu A2 i nukleaze.

19
 Izlučivanje iz pankreasa kontrolišu uglavnom dva hormona: sekretin i
holecistokinin koji proizvode enteroendokrine ćelije u sluznici crijeva. U tamnom
egzokrinom dijelu se nalazi endokrini dio bez pregrada u vidu nakupina ćelija
otočića insula (Langerhansovi otočići).

Ovi su otočići su svijetle okrugle grupe ćelija difuzno raspoređene po cijelom

egzokrinom pankreasu. Svaki otočić se sastoji od svijetlo obojenih višekutnih ili
okruglih ćelija (insulociti) raspoređeni u tračke između kojih je umetnuta mreža
fenestriranih krvnih kapilara. U njima se primjenom imunocitohemijskih metoda
mogu razlikovati različiti tipovi ćelija koje izlučuju hornomi.

A ćelije su u Langerhansovom otočiću smještene uglavnom na periferiji i

izlučuju glukagon, to su velike ćelije s tamnom citoplazmom i okruglim
jednoličnim sekretnim zrncima. Preostale ćelije su najvećim dijelom B ćelije koje
luče hormon inzulin. D ćelije izlučuju somatostatin, PP ćelije izlučuju pankreasne
polipeptide.

-JETRA (hepar)-

Je najveća endokrina i egzokrina žlijezda koja je povezana sa digestivnim

traktom. Funkcija jetre se ostvaruje preko metaboličke aktivnosti njenih glavnih
parenhimskih ćelija hepatocita. Egzokrina uloga se sastoji u sintezi žući, a
endokrina u sintezi proteina plazme, lipoproteina, antitijela, faktora koagulacije,
nekih vitamina (A, K i dr…)

FUNKCIJE JETRE:

-deponovanje i filtriranje krvi

-neutralizacija toksina

-održavanje normalne razine šećera u krvi

-održavanje masti u cirkulaciji

-u jetri se vrši sinteza holesterola

-sinteza bjelančevina

-proizvodi žučni pigment i soli žučnih kiselina

-pohranjuje vitamine A, K, B12, D

-stvara fibrinogen, trombin i druge faktore u procesu koagulacije

20
-rezervar je željeza

Jetru izgrađuje stroma i parenhim. Stromu jetre (Glissonova ovojnica) izgrađuje

tanki vezivni omotač koji je prekriven visceralnim listom peritoneuma i septe od
rastresitog vezivnog tkiva. Septe jetre grade interlobularno vezivo koje je
slabije zastupljeno (zbog toga su režnjići odjeljeni slabije izraženi vezivnim
tkivom), osim u području uglova režnjića gdje se nalazi portalni (Kiernanov
prostor).

Parenhim jetre izgrađuju jetrene ćelije grupisane u jetrene režnjiće (lobulus

hepatis).

Osnovna jedinica građe jetre je ćelija jetre HEPATOCIT. Na histološkim

preparatima se mogu vidjeti veće gradivne jedinice jetre nazvani klasični jetreni
režnjići kao petougaona ili šestougaona struktura nejasno ograničena od
susjedinih režnjića. U njegovom centru se nalazi središnja vena (vena centralis)
na periferiji lobulusa se nalazi portni prostor a u centru centralna vena. Režnjići
se dodiruju gotovo cijelom površinom pa je teško odrediti tačne granice među
njima. U nekim područjima režnjići su odvojeni vezivnim tkivom u kojem se
nalaze žučni kanali, živci, limfne i krvne žile. To su područja Kiernanovog pornog
prostora smještena na uglovima režnjića. U jetri čovjeka se oko svakog lobulusa
nalazi 3-6 portnih prostora. Oni su nepravilnog trouglastog oblika i u njima se
nalaze elementi portalne trijade:

-interlobularna vena (vena interlobulares)

- interlobularni žučni kanalići (ductus interlobulares bilifer)

-interlobularna arterija (arteria interlobularis)

U Kiernanovim prostorima mogu se naći i limfne žile. Vena je obično najveća i

prepoznaje se po velikom lumenu nepravilnog oblika i tankom zidu.
Interlobularna arterija je ogranak hepatične arterije (nutritivni krvotok) a
prepoznaje se po malom okruglom lumenu i debelom zidu.

Žučni kanalić je obložen jednoslojnim kubičnim epitelom, on dovodi žuč koja se

sintetiše u hepatocitima i izljeva se u žučne kapilare (kanalikuli biliferi).
Hepatociti su u jetrenom režnjiću zrakasto raspoređeni. One čine ćelijske tračke
ili gredice usmjerene od periferije režnjića prema njegovom središtu i
međusobno anastomoziraju. U prostorima između ploča teku sinusoidne
kapilare (jetrene sinusoide). Svaku jetrenu ćeliju na jednoj strani omeđuje žučna
kapilara gdje se predaje žuč, a na drugoj strani je u tijesnom kontaktu sa
krvnom kapilarom. Sinusoidni kapilari su svjetliji prostori između tračaka
hepatocita i građeni su od isprekidanog sloja fenestriranih endotelnih ćelija.
Endotelne ćelije dijeli od hepatocita subendotelni ili Disseov prostor u kojem
21
ima malo retikularnih vlakana i Itove ćelije. U jetrenim sinusoidima osim
endotelnih ćelija nalaze se i fagociti mononuklearnog fagocitnog sistema
zvjezdastog izgleda (Kupfferove ćelije). Glavna uloga im je razgradnja ostarjelih
eritrocita, hemoglobina i razgradnja bakterija. U Disseovim prostorima nalaze
se ćelije koje deponuju lipide, Ito ćelije koje sadrže lipidne inkluzije bogate
vitaminom A.U normalnoj jetri ove ćelije imaju ulogu u uzimanju, čuvanju i
oslobađanju retinoida, sintezi i sekreciji nekoliko proteina, ekstracelularnog
matriksa i proteoglikana, sekreciji faktora rasta i citokina i regulaciji promjera
sinusoida u odgovoru na različite regulatore. Disseov prostor omogućava
razmjenu makromolekula između lumena sinusoida i hepatocita u oba smjera.
Jetra ima 2 krvotoka nutritivni i funckionalni. Funkcionalni sistem (vena portae),
Nutrinitivni (arterija hepatica propria).

Sistem portne vene- funkcionalni sistem

Portna vena se grana više puta i u portne prostore šalje male portne venule.
Portne venule se granaju u distribuirajuće venule iz kojih nastaju male ulazne
vene koje se direktno uljevaju u sinusoide. Sinusoidi teku zrakasto prema
centru lobulusa gdje formiraju centralnu venu. Napuštajući režnjić na njegovoj
bazi, centralna vena se uliva u veću sublobularnu venu. Sublobularne vene se
postepeno spajaju i završavaju kao dvije ili više velikih hepatičkih vena, koje se
prazne u donju šuplju venu.

Arterijski sistem-nutritivni sistem

Hepatična arterija se grana više puta i daje interlobularne arterije. Neke od njih
ishranjuju strukture u portnim prostorima,a od drugih se odvajaju arteriole
koje se direktno uljevaju u sinusoide na različitoj udaljenosti od portnih
prostora. Tako se u sinusoidima arterijska krv mješa sa portnom venskom krvlju.
Krv teče od periferije prema središtu klasičnog lobulusa jetre. Zato kiseonik i
metabolit, kao i sve ostale otrovne i neotrovne materije apsorbovane u crijevu,
dospjevaju najprije do perifernih, a zatim do centralnih ćelija režnjića.

Hepatocit

Susjedni hepatociti svojim dodirnim stranama ograničavaju tanki cjevasti

prostor, koji je po svojoj funkciji žučni kapilari.

Žučni kapilari međusobno anastomoziraju i stvaraju složenu mrežu.

Glukoneogeneza je proces u kome su hepatociti sposobni za sintezu glukoze iz
drugih produkata metabolita kao sto su masti i aminokiseline.

22
Žuč

Stvara se u hepatocitima, teče od središta lobulusa prema periferiji. Na

periferiji ulazi u žučne kanaliće ili Heringeove kanale obložene kockastim
epitelom, a zatim se uljeva u žučne kanale u portnim prostorima. Žučni kanali
se postepeno povećavaju i spajaju, gradeći lijevi i desni jetreni kanal (hepatični
duktus) koji izlaze iz jetre.

Žučni kanali

Žuč koju proizvode hepatociti teče kroz: žučne kapilare, žučne kanaliće i žučne
kanale. Oni se postepeno udružuju dok ne nastane lijevi i desni jetreni kanal
(ductus hepaticus dexter et sinister) koji spajanjem daju zajednički jetrin kanal
(ductus hepaticus communis). On se spaja s odvodnim kanalom žučne kesice
(ductus cysticus)u zajednički žučovod (ductus choledochus) koji se uljeva u 12-
palačno crijevo.

Sva tri žučna odvodna kanala obložena su sluznicom građenom od jednoslojnog

cilindričnog epitela, tanke lamine proprije koju okružuje slabo razvijen sloj
glatkih mišića.

Žučna kesa (žučni mjehur)

-je šupalj organ kruškolikog oblika, pričvršćen uz donju stranu jetre. U njoj se
može deponovati 30-50ml žuči.

Zid žučne kesice sastoji se od:

-tunica mucosa (sluznica koju čini prosti cilindrični epitel i lamina proprija)

-tunica muscularis (sloj glatkih mišićnih ćelija)

-tunica serosa

Sluznica ima mnogo nabora koji se naročito dobro vide kada je žučna kesica
prazna. Na apikalnoj površini se nalaze mikrovili.

Glavna uloga žučne kesice je deponovanje žuči, njeno koncentrisanje

apsorpcijom vode i po potrebi ispuštanje u digestivni trakt.

Kontrakciju glatkih mišića žučne kesice podstiče holecistokinin, hormon koji

proizvode enteroendokrine ćelije ( I ćelije), smještene u epitelnom sloju tankog
crijeva. Izlučivanje holecistokinina podstiče prisutstvo masti iz hrane u tankom
crijevu.

23
 RESPIRATORNI SISTEM

Respiratorni sistem cine: pluca i disajni putevi koji povezuju mjesta razmjene
gasova sa spoljnom sredinom.

Ventilacioni mehanizam koji se sastoji od grudnog kosa, interkostalnih

misica(dijafragme) kao i elasticnih i kolagenih elemenata samih pluca, narocito
je vazan za protok vazduha.
Respiratorni sistem se sastoji od dva dijela : sprovodni i respiratorni

SPROVODNI se sastoji od nosne supljine,

nazofaringsa,faringsa,laringsa,traheje,bronhija,bronhiola i terminalnih bronhiola
RESPIRATORNI (gdje se obavlja razmjena gasova) se sastoji od respiratornih
bronhiola,alveolarnih duktusa i alveola. Alveole su specializovane,vrecaste
strukture i cine najveci dio pluca. To su glavna mjesta na kojim se vrsi osnovna
plucna funkcija – razmjena O2 i CO2 izmedju udahnutog vazduha u krvi.
Sprovodni dio ima dvije glavne funkcije : da obezbjedi put kojim vazduh ulazi u
pluca i izlazi iz njih i da ga pripremi. Sprovodni putevi posjeduju strukture kao
sto su: hrskavica,elasticna i kolagena vlakna i glatki misic,koji sa jedne strane
obezbjedjuje cvrstu potporu a sa druge neophodnu fleksibilnost i
ekstenzibilnost, sto omogucava neprekidno strujanje vazduha.Najveci dio
sprovodnog sistema oblozen je pseudoslojevitim trepljastim epitelom koji sadrzi
veliki broj peharastih celija i naziva se respiratorni.
respiratorni epitel se sastoji od 5 tipova celija:
1.cilindricne celije s trepljama su najbrojnije,svaka posjeduje oko 300 treplji
2.mukozne peharaste celije- apikalni dio tih celija sadrzi mukozne kapljice
sastavljene od glikoproteina
3.cetkaste celije sadrze brojne mikrovile na svojim apikalnim
povrsinama,posjeduju aferentna nervna vlakna pa se smatraju senzornim
receptorima
4.bazalne celije male,okrugle celije koje leze na bazalnoj lamini,predstavljaju
stem celije koje podlijezu mitozama i diferenciraju se u ostale vrste celija
5.male granulirane celije podsjecaju na bazalne ali posjeduju brojne
sekretorne granule, pripadaju difuznom neuroendokrinom sistemu.

NOSNA DUPLJA
se sastoji iz dva dijela: spoljasnjeg dijela-vestibuluma i ununtrasnjeg-nosnih
supljina.

Vestibulum (trem ) je prednji, prosireni dio nosne supljine.Koza spoljasnje

strane nosa ulazi u nozdrve i oblaze prednji dio vestibuluma. Oko unutrasnje
24
povrsine nozdrva smjestene su brojne i lojne zlijezde kao i kratke debele dlake –
vibrissae koje zaustavljaju vece cestice iz udahnutog vazduha. U predvorju
epitel gubi orozali sloj, tako da na samom ulazu u nosnu supljinu postaje tipican
respiratorni epitel.

Nosne supljine (fossae) U lobanji postoje dvije nosne supljine, lijeva i desna
odvojene kostanom nosnom pregradom. Sa svakog lateralnog zida svake od
njih izbocene su tri kostane strukutre nazvane nosne skoljke (conchae)
Srednja i donja nosna skoljka su oblozene respiratornim epitelom,a gornja je
oblozena specijaliziranim olfaktivnim epitelom. Uski prolaz ispod nosnih skoljki
omogucavaju bolju pripremu udahnutog vazduha, tako sto povecavaju povrsinu
respiratornog epitela kao i time sto stvaraju turbulenciju pri protoku vazduha.
Na taj nacin se povecava dodirna povrsina izmedju vazdusne struje i mukusnog
sloja. U lamini propriji nosnih skoljki nalaze se veliki venski plexusi poznati kao
sundjerasta tijela.Svakih 20-30minuta te strukture na jednoj strani nosne
supljine ispune se krvlju,nabubre dovodeci do toga da se rastegne konhalna
mukoza i smanji protog vazduha. Za to vrijeme strujanje vazduha se
preusmjerava kroz drugu nosnu supljinu. To periodicno zatvaranje omogucava
respiratornom epitelu nosne supljine da se oporavi od isusivanja.

Miris
Olfaktivni hemoreceptori su smjesteni u olfaktivnom epitelu, specijaliziranom
dijelu sluznice gornje nosne skoljke na krovu nosne supljine. Taj pseudoslojeviti
cilindricni epitel sastoji se od tri vrste celija
1. Potporne celije imaju siroke cilindricne apikalne i uske bazalne dijelove.Na
slobodnoj povrsini sadze mikrovile koji su uronjeni u tecni sloj.Dobro razvijen
spojni kompleks povezuje potpornu celiju sa susjednim olfaktivnim celijama.
2. Bazalne celije u bazalnom sloju epitelu.Izmjedu bazalnih i potpornih celija
umetnute su olfaktivne celije koje su bipolarni neuroni.Te celije se razlikuju od
potpornih po tome sto im se jedra nalaze ispod jedara potpornih celija.Vrhovi
tih celija su izdignuti i prosireni i od njih polazi 6-8 cilija. Cilije su veoma duge
nepokretne i reaguju na mirise stvarajuci receptorski potencijal.One znacajno
povecavaju receptorsku povrsinu. Aferentni aksoni tih bipolarnih neurona se
udruzuju u male snopove i upravljeni su direktno prema mozgu,gdje prave
sinapse sa neuronima mirisne glavice(bulbus olfactorius)

Lamina propria olfaktivnog epitela sadrzi Boumanove zlijezde u ciji sekret su

uronjene olfaktivne celije. Sekret tih zlijezda ima ulogu u ciscenju cilija
olaksavajuci pristup novim mirisnim supstancama

Priprema vazduha
Jedna od glavnih funkcija gornjih respiratornih puteva je priprema udahnutog
25
vazduha. Prije nego sto dospije do pluca vazduh se cisti,vlazi i zagrijava.Da bi
se te funkcije mogle obavljati sluznica disajnih puteva je oblozena
specijaliziranim respiratornim epitelom sa brojnim mukoznim i seroznim
zlijezdama kao i bogatom vaskularnom mrezom u lamini propriji. Dok vazduh
ulazi u nos veliki vibrissae uklanjaju vece cestice prasine. Kad vazduh dospije
do nosnih supljina cestice i gasovite necistoce hvataju se na mukusnom
sloju.Taj mukus zajedno sa seroznim sekretom takodje vlazi novopridosli
vazduh, pa tako stiti njezni alveolarni epitel od isusivanja. Bogata mreza
povrsinskih krvnih sudova takodje ima ulogu u zagrijavanju vazduha.

Paranazalni sinusi
su zatvorene supljine u frontalnoj,maxilarnoj,ethmoidalnoj i spheniodalnoj kosti.
Oblozeni su tanjim respiratornim epitelom koji sadrzi rijetke peharaste
celije.Lamina propria se nastavlja na periost i sadrzi nekoliko manjih
zlijezda.Sinusi su sa nosnom supljinom povezani malim otvorima.Izluceni mukus
otice u nosne hodnike djelovanjem trepljastih epitelnih celija.

NAZOFARINGS
je pocetni,nosni dio faringsa(zdrijela),koji se u donjem dijelu nastavlja na
orofarings,usni dio tog organa.U dijelu koje je u dodiru sa mekim nepcem
oblozen je respiratornim epitelom.

LARINGS (grkljan)
je organ nepravilnog,cjevastog oblika koji povezuje farings i traheju i adaptiran
je za funkciju lonacije.Na ulazu u grkljan nalazi se poklopac(epiglottis) kojim je
grkljan odijeljen od probavnog sistema.Osnovu epiglotisa predstavlja elasticna
hrskavica koja je sa obje strane prekrivena sa sluznicom.Epiglotis se prostire od
ruba laringsa najvise u zdrijelo,i ima lingvalnu i laringsnu povrsinu. Lingvalna
povrsina i apikalni dio laringsne povrsine oblozeni su plocastim slojevitim
epitelom.Prema bazi laringsne strane epiglotisa,epitel prelazi u pseudoslojeviti
trepljasti epitel. Ispod epitela se nalaze mjesovite seromukozne zlijezde. U
lamini propriji su krvne i limfne zile,zivci,mjesovite zlijezde.
Larings je gradjen sa unutarnje strane od sluznice, a zatim slijede hrskavica i
misici te sa vanjske strane tunika adventitia. Sluznica grkljana je prekrivena
viserednim cilindricnim epitelom,samo glasnice mnogoslojnim plocastim
neorozenim epitelom.Ispod epitela se nalazi lamina propria od njeznog
vezivnog tkiva.Trepetljike viserednog cilindricnog epitela trepere prema lumenu
grkljanja i tako odstranjuju sluz sa raznim udisanim cesticama. Izmedju stanica
cilindricnog epitela ima i vrcastih stranica, narocito u Morgagnijevom
ventrikulu.Ispod epiglostisa sluznica stvara dva para nabora koji se pruzaju u
grkljanski lumen.Gornji par su lazne glasne zice,oblozene tipicnim respiratornim
epitelom ispod koga se u lamini propriji nalaze brojne serozne zlijezde.Donji par
26
nabora su prave glasne zice.Veliki snopovi paralelnih elasticnih vlakana koji
grade vokalni ligament leze u vokalnim naborima koji su oblozeni plocastim
slojevitim epitelom.Paralelno sa ligamentima teku snopovi skeletnih misica tj.
Vokalni misici.Brojne laringealne hrskavice se nalaze u lamini propriji.Vece od
njih (tireoidna,krikoidna i veci aritenoidne hrskavice) su hijaline hrskavice.Manje
hrskavice ( epiglotis,kuneiforna, kornikulatna i vrh aritenoidne) su elasticne
hrskavice.Pored potporne uloge hrskavice sluze i kao zalisci koji sprecavaju
ulazak progutane hrane i tecnosti u dusnik, i ucestvuju u formiranju zvuka pri
govoru. Pojedine hrskavice su obavijene elasticnim vlaknim bogatim
perihondrij,a medjusobno ih spaja vezivno tkivo.Misici grkljana su
poprecnoprugasti i svrstavaju se u dvije grupe:vanjsku i unutarnju.

Vanjsku grupu cine misici koji dolaze iz okoline i jednim se krakom vezu za
hrskavicu grkljana a unutarnju grupu onih koji povezuju pojedine hrskavice
grkljana. Vanjski ucestvuju pri gutanju a unutarnji u govoru.Tunica adventitia je
gradjena od vezivnog tkiva.Grkljan je snabdjeven krvnim,lifnim zilama i
zivcima.

TRAHEJA (DUŠNIK)

Je cijev oblozena tipicnim respiratornim epitelom. Dusnik je gradjen od 4

sloja:sluznica,submukoza, fibromuskulokartiloginozni sloj, tunica adventitia.
Mehanicku podlogu vecem dijelu dusnika daje fibrokartiloginozni sloj koji cine
hijalina hrskavica u obliku potkovice i vezivno tkivo koje obavija hrskavicu.

U lamini propriji leze nepotpuni prstenovi hijaline hrskavice oblika slova C koji
odrzavaju lumen otvorenim, kao brojne sero-mukozne zlijezde koje izlucuju
rečniji mukus

Hrskavica je prekrivena perihondrijumom,medjusobno su povezani

ligamentima. Na straznjoj strani gdje nema hrskavice,razvijeni su i uglavnom
poprecno postavljeni glatki misicni snopovi koji svojim kontrakcijama
omogucavaju suzenje lumena dusnika. S vanjske strane dusnik oblaze tunica
adventitia gradjena od vezivnog tkiva. Sluznica je prekrivena viserednim
cilindricnim epitelom s trepetljikama koje trepere prema lumenu. Izmedju njih
su vrcaste stanice a ispod epitela je dobro razvijena bazalna membrana. U
lamini propriji su brojne sero-mukozne zlijezde koje svojim sekretom vlaze
povrsinu sluznice i ciste je od udisane prasine. Najbrojnije su na straznjoj strani
dusnika. Sadrze i brojna elasticna vlakna,limfocite, krvne,limfne zile i zivce, za
straznju stranu dusnika je karakteristicno da se zlijezde nalaze i u misicu pa cak
i u adventiciji. Adventitia je vezivni sloj koji se nalazi na vanjskoj strani dusnika.

27
BRONHIJALNO STABLO

Traheja se grana na dva primarna bronha koji u predjelu hilusa ulaze u pluca
zajedno sa arterijama a vene i limfni sudovi izlaze. Sve te strukture okruzene su
gustim vezivnim tkivom i zajedno cine plucni korjen. Poslije ulaska u pluca
primarne bronhije teku prema dole i u stranu, dajuci 3 bronha za desno plucno
krilo i 2 za lijevo tj. po jedan bronh za svaki plucni rezanj. Te lobarne bronhije se
dihotomno granaju na sve manje bronhije cije se zavrsne grane zovu
bronhiole. Svaka bronhiola ulazi u plucni lobulus u kome se grana na 5-7
zavrsnih terminalnih bronhiola. Plucni lobulusi su piramidnog oblika, vrhom
okrenutim prema plucnom hilusu. Svaki lobulus je ogranicen tankim vezivnim
septama koji se najbolje vide u fetalnim plucima.

PLUĆA

Su spolja obavijena seroznim omotacem (pleura). Sastavljena su od sistema

cijevi cija se gradja u toku njihovog grananja postepeno mijenja. Prema gradji i
funkciji u plucima razlikujemo sistem provodnih i sistem respiratornih
cijevi,okruzenih alveolama. Sistemu provodnih cijevi u plucima pripadaju
bronhijalni ogranci i bronhiole.

BRONHI (BRONHIJE)

Imaju slicnu gradju kao dusnik. Imaju nesto tanji epitel i hrskavicne ploce
nepravilnog oblika koje najcesce okruzuju lumen u obliku prstena. Ispod epitela
u lamini propriji bronhija nalazi se glatki misicni sloj, bogata mreza elasticnih
vlakana kao i brojne serozne i mikozne zlijezde (glandulae bronhiales) ciji se
izvodni kanali otvaraju u lumen bronha. Adventitia se nalazi oko hrstavicavog
omotaca.
Glatki misicni sloj,sastavljen od ukrstenih snopova spiralno rasporedjenih
misicnih celija.

BRONHIOLE

Su intralobularni zracni putevi koji nemaju ni hrskavicu ni zlijezde u svojoj

mukozi, a pojedinacne peharaste celije prisutne su samo u epitelu njihovih
pocetnih dijelova. Vece bronhiole su oblozene viserednim cilindricnim epitelom
sa trepetljikama cija se visina i slozenost smanjuju da bi on postao prosti
cilindricni epitel sa trepetljikama a kockast u manjim zavrsnim (terminalnim
bronhiolama).

TERMINALNE BRONHIOLE

Epitel je kubican i sadrzi sekretorne Klara celije. Klara celije nemaju na svojoj
povrsini trepetljike a u apikalnom dijelu celije posjeduju sekretorne granule i
28
izlucuju proteine koji stite bronhijalni epitel od stetnih faktora i zapaljenja. Epitel
bronhiola sadrzi i specijalne strukture nazvane epitelna tjelasca, i cini ih grupa
od 80-100 celija koje sadrze sekretorne granule. Ispod epitela bronhiola je
lamina proprija sa mnogo elasticnih vlakana i slojem kruzno orjentiranih
snopova glatkih misicnih celija. Misicni sloj je bolje razvijen nego u bronhima.
Sluznica pokazuje slabo izrazene pravilne nabore koje lumenu daju zvjezdast
izgled. Kontrakcijom misicnog sloja bronhiola se regulise otvorenost njihovog
lumena, a samim tim i kolicina zraka koji kroz njih protice.

RESPIRATORNE BRONHIOLE

Svaki terminalni bronhiol se racva na dva ili vise respiratornih bronhiola koji
cine prelaz izmedju provodnog i respiratornog dijela disnog sistema. Sluznica
im je gradjena kao i u terminalnim bronhiolama osim sto su njihovi zidovi
isprekidani brojnim vrecastim alveolama. Dijelovi respiratornih bronhiola su
oblozeni kockastim epitelnim celijama sa trepljama kao i Klara celijama. Prema
distalnom kraju tih bronhiola, broj alveola se znatno povecava, a razmak
izmedju njih se smanjuje. Ispod epitela respiratornih bronhiola nalazi se lamina
propria koja u predjelu alveola posjeduje bogatu kapilarnu mrezu. Misicni sloj je
tanak i prisutan izmedju alveola i na ulazu u alveole u vidu prstena.

ALVEOLARNI HODNIK (DUCTUS ALVEOLARIS)

Distalno,duz zida respiratorne bronhiole postepeno se povecava broj

alveolarnih otvora, sve do zida koji se sastoji od alveola i naziva se alveolarni
hodnik. Oni su kao i alveole oblozeni istanjenim plocastim alveolarnim celijama.
Alveolarni hodnici se nastavljaju u atrije (alveolarne vrecice koje su u
potpunosti oblozene alveolarnim epitelom), a svaki atrij se otvara u 2-3
alveolarna sakulusa.

U lamini propriji koja okruzuje rub otvora alveole nalazi se mreza glatkih
misicnih celija koje obrazuju snopove slicne sfinkterima, a vide se kao
zadebljanja izmedju susjednih alveola. Na distalnom kraju alveolarnih duktusa
glatki misici nestaju a jedinu potporu pruzaju brojna elasticna i retikularna
vlakna. Elasticna vlakna omogucavaju sirenje alveola prilikom udisaja i pasivno
skupljanje za vrijeme izdisaja. Retikularna vlakna sluze kao potpora koja
sprijecava prekomjerno sirenje i ostacenje osjetljivih kapilara i tankih
alveolarnih pregrada. Sve strukture (alveolarni duktusi i sakusi) koji nastaju

29
grananjem respiratorne bronhiole prve generacije ulazi u sastav plucnog
acinusa koji predstavlja osnovnu morfolosku i funkcionalnu jedinicu pluca.

ALVEOLE

Su kesasta prosirenja respiratornih bronhiola,alveolarnih duktusa i alveolarnih

sakulusa koje plucima daju sundjerast izgled.
Alveolarni epitel obrazuje alveole. Plucni mjehurici ili alveole cine terminalne
zavrsetke respiratornih puteva. Gradja alveolarnih zidova je specijalizovana da
bi se olaksala difuzija izmedju spoljasnje i unutrasnje sredine. Svaki zid lezi
izmedju dvije susjedne alveole, te se naziva interalveolarni septum ili zid. Zid
plucne alveole je gradjen od alveolarnih celija (pneumocita) tipa 1 i 2 i bazalne
lamine. Ispod bazalne lamine je kapilarna mreza. Zid je gradjen od dva tanka
epitelna, ljuspasta sloja izmedju kojih leze kapilari, elasticna i retikularna vlakna
kao i vezivno tkivo matrixa i celija. Kapilari i vezivno tkivo cine intersticijum (tu
se nalazi najbogatija kapilarna mreza u tijelu). Alveolarne pregrade sadrze
fibroblaste,mastocite i fibroelasticno vezivo sa kontraktilnim intersticijskim
celijama.

BARIJERA KRV-ZRAK (respiratorna barijera)

tanka je, viseslojna,bioloska barijera preko koje se odvija razmjena gasova
izmedju zraka u alveoli i krvi u kapilaru.

U njen sastav ulaze alveolarni epitel,(pneumociti tipa 1),bazalna lamina alveola,

bazalna lamina kapilara i endotel kapilara. Oslobadjanje CO2 i H2CO3 katalizuje
enzim karboanhidrazu koji se nalazi u eritrocitima.Unutar septuma nalaze se
elasticna i retikularna vlakna.

ENDOTELNE CELIJE KAPILARA

su izrazito tanke.Endotel kapilara je kontinuiranog tipa bez fenestri.Grupisanje
jedara i ostalih organela na jednom mjestu omogucava celiji da na ostalim
mjestima bude izrazito tanka cime se poveca sposobnost razmjene gasova.U
ljuspastoj citoplazmi najizrazenije su brojne pinocitozne vezikule.

PNEUMOCITI tipa 1
su plocaste alveolarne celije.Izrazito su spljostene celije,specijalizirane za
izmjenu plinova. Oblazu 97% povrsine alveole.Organele(Goldzijev
kompleks,endoplazmatski retikulum,mitohondrije) grupisane su oko jedra tako
da ostavljaju veliki dio citoplazme bez organela.Citoplazma u tankom dijelu
sadrzi brojne pinocitozne vezikule koje mogu imati ulogu u obnovi
surfaktanata,kao i uklanjanju cestica prljavstine sa spoljasnje strane.Svi
pneumociti tipa 1 posjeduju okludentne spojeve koji sprecavaju isticanje tkivnih
tecnosti u alveolarni prostor.Glavna uloga tih celija je da obezbjedi najtanju

30
barijeru koja lako propusta gasove.

PNEUMOCITI tipa 2
su umetnuti izmedju pneumocita tipa 1 s kojima su povezani okludentnim
spojevima i dezmozomima.Kubicne su,s okruglom jezgrom.Najcesce su u
grupama od po dvije do tri celije na mjestima gdje se alveolarni zidovi dodiruju i
formiraju uglove.Stvaraju sufaktant koji smanjuje povrsinsku napetost u
alveolama.Surtaktalni sloj sadrzi vodenastu,proteinsku fazu iznad koje se nalazi
mononuklearni fosfolipidni film uglavnom sastavljen od dipalmitol
fosfatidilholina i fosfotidiglicerola. Sadrzi takodje i neke proteine.Sulfaktant nije
stanicni sloj vec sloj koji se neprestano obnavlja.Redukuje povrsinski napor
alveolarnih celija,pa je potrebno manje energije za sirenje alveolarnih pluca.

PLUCNI MAKROFAZI (celije prasine)

se nalaze u unutrasnjosti interalveolarnih pregrada kao i na samoj povrsini
alveola.Vrse fagocitozu razlicitih cestica te ulaze u vezivo pluca gdje grade
najcesce crno obojene naslage.

ALVEOLARNE PORE
se nalaze u interalveolarnim septumima i povezuju susjedne alveole.Te pore
omogucavaju izjednacavanje pritiska u alveolama i omogucavaju kolateralni
protok vazduha kada postoji opstrukcija bronhiole.

PLEURA
je serozna membrana koja prekriva vanjsku povrsinu pluca.Sastoji se od dva
lista: parietalnog i visceralnog koji se spajaju u predjelu hilusa.Oba lista su na
povrsini prekrivena jednoslojnim plocastim epitelom(mezotelom) koji izlucuje
seroznu tekucinu u pleuralnu supljinu.Ispod epitela je rahlo vezivo.Oba lista
zatvaraju supljinu u potpunosti oblozenu mezotelom.

ODBRAMBENI MEHANIZMI
su veoma razliciti.Stite respiratorni sistem od prodora infekcija i iritanasa.Vece
cestice se zadrzavaju u supljini nosa,a one manje na sluzavom respiratornom
epitelu sa trepljama.

Refleksom kaslja se mogu ukloniti te cestice kasljanjem ili gutanjem.Manje

cestice odstranjuju alveolarni makrofazi.Osim tih nespecificnih mehanizama
postoje i slozeni mehanizmi imunog sistema u razvijenom limfaticnom tkivu
bronhija,uglavnom u limfnim folikulima koji sadrze T i B limfocite koji djeluju u
saradnji sa plucnim makrofazima.To je limfno tkivo bronhija

31
Respiratorni distres sindrom – novorodjencad – je oboljenje pluca
prouzrokovano nedostatkom surfaktanta.Najcesce zbog prijevremenog
porodjaja

Emfizem – hronicna bolest pluca koja se karakterise uvecanjem vazdusnog

prostora distalno od bronhiola i propadanjem interalveolarnog zida.

NEUROENDOKRINI SISTEM

Endokrine žlijezde su organi koji izlučuju svoje produkte (hormone) neposredno

u krv i limfu. Hormoni dospjevaju do ciljnih „target“ ćelija, vezuju se za
odgovarajuće receptore (na membrani ili intracelularno) i različitim
mehanizmima regulišu aktivnost ćelija.

Endokrine žlijezde su izgrađene od nakupina epitelnih sekretornih ćelija, između

kojih je vezivno tkivo s krvnim i limfnim žilama. Izuzetak je štitna žlijezda koja
ima folikularnu građu. Zajednička karakteristika endokrinih žlijezda je njihova
bogata vaskularizacija koja se ogleda u brojnosti fenestriranih kapilara
sinusoidnog tipa.

Pored žlijezda u prganizmu postoje izolovane endokrine ćelije digestivnog

trakta, ćelije placente, endokrine ćelije srca, koje proizvode natriuretski faktor i
jukstaglomerularne ćelije bubrega.

Endokrine ćelije najčešće se nalaze u blizini krvnih kapilara koji primaju

sekretovane hormone i distribuiraju ih kroz cio organizam. Međutim mnoge
ćelije produkuju hormone ili druge molekule koje djeluju na kratkoj distanci
difundujući kroz ekstracelularni matriks. Ovaj način sekrecije zove se parakrina
sekrecija, a i zastupljena je u Langerhansovom ostrvu pankreasa. Postoji i
jukstakrina sekrecija u kojoj molekuli na površini jedne ćelije djeluju na
susjednu ćeliju. Kod autokrine sekrecije ćellije sekretuju hormone koji djeluju na
samu ćeliju ili na ćeliju istog tipa. Tkiva i organi na koje hormoni djeluju
nazivaju se ciljna tkiva ili ciljni organi. Endokrini sistem usklađeno djeluju sa
nervnim sistemom, kao i sa imunskim sistemom.

-HIPOFIZA-

Ili pituitarna zlijezda. Ona leži u udubljenju sfenoidne kosti koja se zove sella
turcica. Za vrijeme embrionalnog života hipofiza se razvija djelom od
32
ektoderma usne duplje, a djelom od nervnog tkiva. Hipofiza zajedno sa
hipotalamusom predstavlja morfofunkcionalnu cjelinu, čijom aktivnošću je
regulisana funkcija većine endokrinih žlijezda. Sastoji se od dva morfološki,
funkcionalno i embriološki različita dijela:

Neurohipofize (živčani dio) i adenohipofize (žljezdani dio). Krvotok hipofize

nastaje od unutrašnje karotidne arterije. Odozgo, desna i lijeva gornja hipofizna
arterija vaskulariziraju eminenciju medijanu i neuralnu peteljku, a odozdo desna
i lijeva donja hipofizna arterija vaskulariziraju uglavnom neurohipofizu i mali
dio neuralne peteljke. Gornje hipofizne arterije se granaju i formiraju primarni
kapilarni pleksus sastavljen od fenestriranih kapilara koji vaskulariziraju
eminenciju medijanu i neuralnu peteljku. Ovi kapilari se udružuju u portne vene
koje se u adenohipofizi ponovno rasipaju u mrežu kapilara koja se zove
sekundarni kapilarni pleksus. Ovaj hipofizno portni sistem vrlo je važan za
regulaciju funkcije hipofize, jer nosi neurohormone od eminencije medijane do
adenohipofize gdje oni kontrolišu funkciju ćelija adenohipofize.

Adenohipofiza-je dio hipofize koji potiče od ektoderma usne duplje. Ima tri
djela: prednji dio (pars distalis), srednji dio (pars intermedia) i tuberalni dio
(pars tuberalis).

U prednjem djelu se vide različito obojene žljezdane ćelije između kojih se

nalaze sinusoidni kapilari. Endokrine ćelije su poredane u grupama ili trakasto,
ovalnog su ili poligonalnog oblika, s okruglom jezgrom centralno postavljenom.
Na osnovu prijemčivosti za histološke boje, u prednjem djelu hipofize se
razlikuju:hromofilne (boje se) i hromofobne ( ne boje se).

Hromofobne ćelije u citoplazmi nemaju zrnaca i svjetlije su. Nakon bojenja

razlikuju se dva tipa hromofilnih ćelija. Acidofilne ćelije se boje kiselim bojama
(crveno), a bazofilne se boje baznim bojama (plavo do ljubičasto).

Acidofilne ćelije izlučuju somatotropin (STH) ili hormon rasta i prolaktin.

Hormon rasta preko somatomedina koji se sintetizira u jetri, djeluje na rast

dugih kostiju u daljinu. Žljezdane ćelije se i nazivaju po hormonu koji izlučuju,
pa se nazivaju somatotropne ćelije.

Acidofilne ćelije(mamotropne) izlučuju hormon prolaktin koji podstiče

izlučivanje mlijeka u mlječnoj žlijezdi.

Bazofilne ćelije koje produciraju različite hormone djele se na: gonadotropne

ćelije (FSH ili LH), tireotropne ćelije (TSH) i kortikotropne ćelije (ACTH).
Folikulostimulirajući hormon (FSH) kod žena podstiče razvoj folikula jajnika i
izlučivanje estrogena, a kod muškaraca podstiče proces spermatogeneze u
sjemenskim kanalićima.
33
Luteinizirajući hormon (LH) kod žena podstiče ovulaciju i nastanak žutog tijela,
odnosno produkciju progesterona, dok kod muškaraca podstiče sintezu
testosterona u intersticijskim ili Lajdigovim ćelijama testisa. Tireotropne ćelije
izlučuju tireotropni hormon (TSH) koji podstiče sintezu, pohranjivanje i
oslobađanje hormona štitnjače.

Kortikotropne ćelije izlučuju kortikotropin (ACTH) koji podstiče izluučivanje

hormona kore nadbubrežne žlijezde.

U srednjem dijelu adenohipofize (pars intermedia) nalazimo pored traka

vezivnog tkiva sa kapilarima i bazofilnim ćelijama i Ratkeove ciste. Ratkeove
ciste su nepravilnog ili ovalnog oblika, ispunjene homogenim koloidom
acidofilno obojenim.

Srednji dio hipofize kod čovjeka je rudimentirani dio hipofize, sagrađen od traka
i folikula bazofilnih ćelija koje sadrže sekretne granule u kojima nastaje alfa
melanostimulirajući hormon (α-MSH).

Tuberalni dio (pars tuberalis) adenihipofize sadrži ćelije koje većinom izlučuju
gonadotropine (FSH i LH). Raspoređene su u tračcima duž krvnih žila.

Kontrola aktivnosti u pars distalis

Aktivnost ćelija prednjeg režnja hipofize kontrolisana je s nekoliko mehanizama.

Glavni mehanizam se ostvaruje pomoću peptidnih hormona koji se sintetišu u
jedrima neurosekretornih ćelija hipotalamusa i deponuju u eminenciji medijani.
Kada se oslobode, transportuju se kapilarnim pleksusima do pars distalis gdje
djeluju na specifične ćelije ovog režnja. Većina ovih hipofizeotropnih hormona
djeluje stimulišuće na ćelije prednjeg režnja, dok dva hormona djeluju
inhibitorno na oslobađanje hormona iz ovih ćelija.

Drugi kontrolni mehanizam je direktno dejstvo hormona izlučenih iz endokrinih

ćelija na oslobađanje peptida iz eminencije medijane i prednjeg režnja.

Treći mehanizam zavisi od aktivnosti nervih impulsa ili molekula produkovanih

van hipotalamusa i ciljnih organa.

Neurohipofiza

-je dio hipofize koji se sastoji od većeg djela (pars nervosa) i manjeg dijela
(infundibuluma) ili drška.

Pars nervosa zauzima najveći dio neurohipofize i nema sekretornih ćelija. Grade
ga nemijelizirani aksoni (sekretorni neuroni hipotalamusa), glijalne ćelije
raspoređene u tračcima (pituiciti) i mreža fenestriranih kapilara.

34
Neurosekret se transportuje duž aksona i akumulira na njihovim proširenim
krajevima u pars nervosa. Loptaste akumulacije neurosekreta zovu se
Heringova tijela. Neurosekretoni materijal sadrži dva hormona. To su vazopresin
(antidiuretučni hormin) i oksitocin. Vazopresin povećava propustljivost sabirnih
kanalića bubrega za vodu. Oksitocin stimuliše kontrakcije mioepitelnih ćelija i
kanala mliječne žlijezde za vrijeme dojenjai glatkih mišićnih ćelija maternice za
vrijeme poroda.

Oko 25% volumena neurohipofize čine specifične, vrlo razgranate glija ćelije
koje se zovu pituiciti.

-ŠTITNA ŽLIJEZDA-

Tireoidna žlijezda locirana na vratu ispod laringsa, sastoji se od dva režnja

( lobusa) povezana istmusom. Na površini je pokriva vezivna čahura, čije
pregrade s krvim žilama dijele žljezdu na različito velike režnjiće (lobuluse). To
je jedan od najboljih vaskulariziranih organa. Ova žlijezda je jedinstvena među
drugim endokrinim žlijezdama jer odlaže velike količine hormona u inaktivnoj
formi u folikulima.

Njena funckija je sinteza hormona tiroksina (T4) i trijodtironina (T3) koji su važni
za rast, ćelijsku diferencijaciju , potrošnju kisika i bazalni metabolizam. Žlijezda
je folikularne građe. Gusta ža krvnih i limfnih kapilara okružuje svaki folikul.
Tireoidni folikuli su okrugli mjehurići, različite veličine. Obloženi su jednoslojnim
epitelom, a u lumenu sadrže koloid, u kojem su hormoni štitnjače. Između
folikula ima nešto veziva koje sačinjava interfolikularnu stromu. Zavisno od
aktivnosti folikularne ćelije mogu biti pločaste,kubične ili niske cilindrične.
Žlijezda se smatra manje aktivnom ako su folikuli obloženi pločastim epitelom.
Folikularne ćelije su pod regulacijom tireostimulirajućeg (TSH) hormona
prednjeg režnja hipofize. Tireoidni epitel leži na bazalnoj lamini. Njegove ćelije
pokazuju karakteristike ćelija koje istovremeno sintetišu, izlučuju, apsorbuju i
razgrađuju proteine. Bazalni dio ćelije ispunjen je velikom količinom
granuliranog endoplazmatskog retikuluma. Jedro je kruglo i centralno locirano.
Na apikalnom polu ćelije nalazi se Golđijev kompleks i male sekretorne vezikule
ispunjene sadržajem sličnim kolodiu brojni lizozomi i veliki fagozomi. Po cjeloj
citoplazmi raspoređene su mitohondrijei cisterne granuliranog
endoplazmatskog retikuluma. Apikalna ćelijska membrana ima umjeren broj
mikrovila.

Posebna vrsta ćelija u štitnoj žlijezdi su parafolikularne ili C ćelije koje mogu biti
uključene u folikularni epitel ili čine odvojene nakupine između tireoidnih
folikula.

35
Parafolikularne ćelije sintetišu i izlučuju kalcitonin, hormon koji utiče na
smanjenje nivoa kalcija u krvi zbog inhibicije resorpcije kosti. Posjeduju malu
količinu granuliranog endoplazmatskog retikuluma, izdužene mitohondrije i
veliki Golđijev kompleks. Najizrazitija osobina ovih ćelija su brojne male
granule koje sadrže hormon.

Kontrola aktivnosti tireoidne žlijezde

Glavni regulator anatomskog i funkcionalnog stanja tireoidne žlijezde je

tireoidni stimulirajući hormon (TSH) koji se izlučuje u prednjem režnju hipofize.
TSH stimuliše sve faze produkcije i oslobađanja tireoidnih hormona. Tireoidni
hormoni inhibiraju sintezu TSH održavajući na taj način posebne količine T4 i T3
u organizmu. TSH povećava visinu folikularnog epitela i smanjuje količinu
koloida i veličinbu folikula. Ćelijska membrana bazalnog odjeljka folikularnih
ćelija bogata je receptorima za tireotropin. Sekrecija TSH povećava se
izlaganjem organizma hladnoći, a smanjuje se u uslovima zagrijavanja
organizma i stresa.

Sinteza tireoidnih hormona

1.Sinteza tireoglobulina

2.unošenje jodida iz krvi obavlja se u tireoidnim folikularnim ćelijama

posredstvom membranskog transportnog proteina. Taj protein nazvan Na/J
simporter (NIS) lociran je na bazolateralnoj membrani folikularnih ćelija.
Serumski jod igra značajnu ulogu u regukisanju tireoidne funkcije, ejr nizak nivo
joda povećava količinu NIS, a time i povećano unošenje joda.

3.jodidi se oksidišu djelovanjem tireoidne peroksidaze i transportuju u

folikularnu šupljinu posredstvom anjonskog transportera nazvanog pendrin.

4.u koloidu se obavlja jodiranje tirozinskih ostataka tireoglobulina, što rezultira

stvaranjem monojodtirozina i dijodtirozina. Spajanjem ovih molekula produkuju
se hormoni T3 i T4.

-NADBUBREŽNE ŽLIJEZDE- (gl.suprarenalis)

-su parni organi smješteni u masnom tkivu na gornjim polovima bubrega. To su

spljoštene strukture polumjesečastog oblika. Na presjeku kroz žlijezdu vidi se
da se ona sastoji iz dva strukturno, funkcionalno i embriološki različita dijela. To
su žuti- periferni sloj, kora (korteks) i crvenkastosmeđi-središnji sloj, medula
(srž). Omotana je čahurom koja je građena od gustog vezivnog tkiva. Od nje
polaze tanki vezivni tračci koji se pružaju između žljezdanih ćelija do srži.

36
Stroma se pretežno sastoji od guste mreže retikularnih vlakana koja daju
potporu sekretornim ćelijama.

Vaskularizacija

Nadbubrežnu žlijezdu vaskularizuje više arterija. Grane tih arterija se mogu

podijeliti u 3 grupe: arterije kapsule, arterije kore koje uzastopnim grananjem
formiraju mrežu kapilara između sekretornih ćelija i uljevaju se u kapilare
medule i najzad, arterije medule koje prolaze kroz koru, a u meduli se rasipaju u
bogatu kapilarnu mrežu.

Na taj način ćelije medule dobivaju krv iz dva izvora: arterijsku krv preko
medularnih arterija, a vensku krv iz kapilara korteksa. Endotel kapilara je vrlo
tanak i isprekidann brojnim fenestrama koje su premošćene tankom
dijafragmom. Laži na kontinuiranoj bazalnoj lamini. Medularni kapilari zajedno
sa kortikalnim kapilarima formiraju medularne vene koje se udružuju u
nadbubrežnu venu.

Kora nadbubrežne žlijezde

Ćelije kore imaju ultrastrukturnu organizaciju tipičnu za ćelije koje izlučuju

steroidne hormone. One ne deponuju svoj sekret u sekretornim granulama,
nego sintetišu i luče steroidne hormone po potrebi. Steroidni hormoni su male
molekulske mase, liposolubilni su i mogu slobodno da difunduju kroz ćelijsku
membranu pa za njihovo izlučivanje nije potreban proces egzocitoze. Zbog
razlike u rasporedu i izgledu svojih ćelija, kora nadbubrežne žlijezde se može
podijeliti u tri koncentrične zone koje nisu jasno ograničene: ZONA
GLOMERULOSA, ZONA FASCICULATA I ZONA RETIKULARIS.

Zone su različito debele i u njima su ćelije karakteristično raspoređene.

*Zona glomerulosa se nalazi subkapsularno. To je najtanja zona u kojoj se

nalaze svijetle cilindrične ili piramidalne ćelije koje su raspoređene u vidu
lukova (oblik potkovice) ili grupica (glomerula) okružene krvnim kapilarima.
Jezgre ovih ćelija su okrugle i centralno postavljene. Ćelije zone glomerulose
luče mineralokortikoide (aldosteron i deoksikortikosteron).

*Zona fascikulata je najšira zona i u njoj su krupne poligonalne ćelije crvene

citoplazme, sunđerastog izgleda sa centralno postavljenom okruglom jezgrom.
Citoplazma ćelija je ispunjena masnim kapljicama koje se otapaju za vrijeme
pripreme tkiva pa ćelije na histološkim preparatima izgledaju vaskuolizirane,
zbog čega se nazivaju spongiociti. Ćelije se redaju u pravilne, radijalno
37
raspoređene, jednoslojne ili dvoslojne trake ili snopove. Između snopova su
tanki kapilari. Ove ćelije luče glikokortikoide (kortizol i kortikosteron).

*Zona retikularis je dublja, ružičasto obojena, leži na površini moždine. Ovu

zonu čine sitne poligonalne ćelije, raspoređene u vidu nepravilnih traka koje
formiraju mrežu u čijim oknima se vide kapilari sinusoidnog tipa. Ćelije ove
zone imaju centralno postavljenu okruglu jezgru, brojne velike lipofuscinske
granule i luče androgene hormone (dihidroepiandrosteron i ndrostendion).

Mineralokortikoidi uglavnom djeluju na distalne bubrežne kanaliće, na sluznicu

želudca, na znojne i pljuvačne žlijezde, stimulišući resorpciju Na+ u njihovim
epitelnim ćelijama.

Glikokortikoidi utiču na metabolizam ugljenih hidrata, stimulišući produkciju

glukoze od aminokiselina i masnih kiselina, kao i konverziju glukoze u glikogen.
Kortizol može smanjiti unošenje glukoze u ćelije. U koži, mišićnom i masnom
tkivu glikokortikoidi imaju kataboličko djelovanje. Sporedni produkti razgradnje
aminokiseline i masne kiseline odstranjuju se iz krvi i upotrebljavaju se za
biosintezu u hepatocitima.

Kontrola funkcije kore nadbubrežne žlijezde

Sekrecija glikokortikoida počinje oslobađanjem kortikotropin oslobađajućeg

hormona u eminenciji medijani, a zatim dolazi do sekrecije
adrenokortikotropnog hormona (ACTH) od stane ćelija pars distalis
adenohipofize. ACTH podstiče sekreciju glikokortikoida u kori nadbubrežne
žlijezde, a oni mogu kada dostignu određenu koncentraciju inhibirati izlučivanje
ACTH (mehanizam negativne povratne sprege-feedback mehanizam). Stepen
hipofizne inhibicije proporcionalan je nivou glikokortikoida u krvi i djeluje na
nivou hipofize i hipotalamusa. Sekrecija aldosterona primarno je kontrolisana
sistemom renin-angiotenzin,a sekundarno dejstvom ACTH.

Medula nadbubrežne žlijezde

-čini oko 10% mase nadbubrežne žlijezde. Rahlo je građena, a obojena je

tamnije od kore. Sastoji se od poligonalnih sekretornih ćelija, raspoređenih u
trake ili grupe, okružene mrežom retikularnih vlakana. Između susjednih traka
je smještena gusta mreža kapilara i pojedinačne parasimpatičke ganglijske
ćelije. Parenhimske ćelije srži su medulociti. Medulociti sekretuju kateholamine
(adrenalin i noradrenalin). Između ćelija srži vide se venske žile i kapilari sa
širokim lumenom.

Adrenalin i noradenalin sekretuju dva različita tipa ćelija u meduli. Ćelije koje
izlučuju adrenallin imaju male i svjetlije granule čiji sadržaj ispunjava cjelu
granulu. Noradrenalinske ćelije čiji je gust sadržaj nepravilnog oblika i okružen
38
je svjetlom zonom ispod membrane granule. Oko 80% kateholamina koji se
oslobađaju iz medule čine adrenalin. Za razliku od kore koja ne deponuje
steroidne hormone, medulociti akumuliraju i deponuju hormone u svojim
sekretornim granulama. Medulocite inervišu holinergički završetci simpatičkih
neurona. Drugi mehanizam kontrole obavlja se putem glikokortikoida iz kore koji
dospjevaju u medulu.

Hipotalamo-hipofizni sistem

Zbog svog embrionalnog porijekla hipofiza je povezana sa hipotalamusom u

važnu anatomsku i funkcionalnu vezu. U hipotalamo-hipofiznom sistemu
produkuje se 3 vrste hormona:

1.)prvu grupu čine peptidni hormoni koji se produkuju u jedrima

neurosekretornih ćelija hipotalamusa. Ovi hormoni se transportuju duž aksona
neurosekretornih ćelija i oslobađaju se u neurohipofizu na krajevima ovih
aksona. Ovi hormoni se izlučuju procesom egzocitoze ulaze u kapilare
neurohipofize i distribuiraju se krvlju.

2.)druga grupa peptidnih hormona produkuje se u dorzalno-medijalnom

ventralnomedijalnom i infundibularnom jedru hipotalamusa. Ovi hormoni se
transportuju duž aksona ovih neurona koji se završavaju u eminenciji medijani
gdje se deponuje. Poslije oslobađanja ovi hormoni ulaze u kapilare eminencije
medijane i portnim sistemom se transportuje do adenohipofize.

3.)treća grupa hormona su proteinski i glikoproteinski hormoni koji produkuju

ćelije prednjeg režnja hipofize i oslobađaju ih u kapilare sekundarnog kapilarnog
pleksusa koji ih okružuje.

MUŠKI REPRODUKTIVNI SISTEM

Muški reproduktivni sistem sastoji se od: sjemenika (testisa),odvodnih kanala

sjemenika (ductuli efferentes,ductus epididymidys i ductus
deferens),akcesornih spolnih žlijezda (kestenjača,parnih sjemenih kesica i
parnih bulbouretralnih žlijezda) i kopulacionog organa (penis ).

Dvojna uloga testisa ogleda se u produkciji :spermatozoida i hormona.Genitalni

organi i pomoćne žlijezde proizvode sekrete koji uz pomoć kontrakcija glatkih
mišićnih ćelija sprovode spermatozoide ka spoljašnjoj sredini .Ovi sekreti
također obezbjeđuju hranljive materije za spermatozoide dok se oni nalaze u
muskom reproduktivnom sistemu.Spermatozoidi zajedno sa sekretima
genitalnih organa i žlijezda čine spermu.Iako je testosteron glavni hormon koji
39
se produkuje u testisima ,za odvijanje fizioloških procesa,pored testosterona
potreban je i jedan njegov metabolit,dihidrotestosteron.

TESTIS(SJEMENIK )

Testis je obavijen čvrstom vezivnom kapsulom ,građena je od gustog vezivnog

tkiva .Kapsula se naziva tunica albuginea.Njeno zadebljanje na zadnjoj površini
testisa čini medijastinum testisa,od koga u unutrašnjost polaze vezivne septe i
dijele testis na oko 250 piramidalnih odjeljaka koji se zovu lobulusi testisa.Svaki
režnjić (lobulus testisa ) sadrži 1-4 vrlo zavijena sjemenska kanalića(tubuli
seminiferi convulati ) u kojima nastaju spermatozoidi .Sjemenski kanalići su
smješteni u mreži od rastresitog vezivnog tkiva bogatog krvnim i limfnim
sudovima ,nervima i intersticijumskim ćelijama-Lajdigove ćelije.

Zavijeni sjemenski kanalići se sastoje od ovojnice građene od vezivnog tkiva

,dobro izražene bazalne lamine i slozenog zametnog epitela ili sjemenskog
epitela.

Vlaknasta tunica propria koja obavija sjemenski kanalic sastoji se od nekoloko

slojeva fibroblasta..

Unutrasnji sloj koji prijanja uz bazalnu laminu sastoji se od mioidnih ćelija koje
imaju osobine glatkih mišićnih ćelija .U zavijenim sjemenskim kanalićima je
sjemenski epitel (epithelium spermatogenicum) i potporne Sertolijeve
ćelije.Sjemeni kanalici proizvode spermatozoide.Testisi se razvijaju
retroperitonealno na dorzalnom zidu trbušne šupljine.Za vrijeme fetalnog
razvoja oni migriraju i bivaju smješteni u skrotumu .Zbog ove migracije dvaki
testis je obavijen seroznom vrećicom tunica vaginalis,nastala od
peritoneuma.Građena je od parijetalnog i visceralnog lista ,a pokriva tunicu
albugineu na prednjoj i lateralnim stranama testisa.

SJEMENI KANALIĆI

U sjemenim kanalićima produkuju se spermatozoidi.Svaki testis ima 250-1000

sjemenih kanalića.Kanalići su izuvijani i formiraju petlje na čijim se krajevima
lumen sužava i nastavlja u prave kanaliće ,tubuli seminiferi recti.Ovi kanalici
povezuju sjemene kanalice s mrežom međusobno povezanih kanala obloženih
niskim epitelom ,rete testis.Oko 10-20 eferentnih kanalića povezuje rete testis s
glavom epididimidisa.Sjemeni kanalici su oblozeni slozenim,slojevitim epitelom
koji se zove germinativni ili sjemeni epitel.Spoljasnji zid je obavijen bazalnom
laminom i fibroznim vezivnim tkivom ,koji sadrzi nekoliko slojeva
fibroblasta.Unutrasnji sloj koji prijanja uz bazalnu laminu sastoji se od mioidnih
40
celija koje imaju osobine glatkih misicnih celija.Intersticijumske ,Lajdigove
celije,zauzimaju veci dio prostora izmedju sjemenih kanalica.Sjemeni epitel
sacinjavaju dva tipa celija: Sertolijeve ili potporne celije i celije
spermatogenetske loze.Ćelije spermatogenetske loze poredane su u 4-8 slojeva
.Njihova funkcija je da produkuju spermatozoide.produkcija spermatozoida se
naziva spermatogeneza.

SPERMATOGENEZA

To je proces u kojem se formiraju spermatozoidi.Ovaj proces ukljucuje celijske

diobe mitozu i mejozu,kao i zavrsnu diferencijaciju spermatozoida koja se
naziva spermiogeneza.

Spermatogeneza pocinje sa primitivnom germinativnom

ćelijom,spermatogonijom.To je relativno mala ćelija koja je smjestena uz
bazalnu laminu epitela.U pubertetu ,spermatogonija pocinje uzastopnu
mitotsku diobu.Nakon mitotskih dioba ostaju i dalje nediferencirane matične
ćelije nazvane spermatogonije tipa A ,ali se za vrijeme uzastopnih mitotskih
ciklusa diferenciraju u spermatogonije tipa B.To su progenitorske ćelije koje će
se diferencirat u primarne spermatocite,koje imaju 46 hromosoma.

Nakon formiranja ,primarni spermatocit ulazi u profazu prve mejoticke

diobe.Profaza traje 22 dana.Primarni spermatociti su i najvece celije
spermatogenetske loze,a karakterisu se prisustvom hromosoma u jedrima.

Prvom mejotickom diobom nastaju manje celije nazvane sekundarni

spermatociti,sa samo 23 hromosoma.Diobom svakog sekundarnog
spermatocita nastaju dvije celije ,spermatide ,koje sadrze 23 hromosoma.

SPERMIOGENEZA

Je finalni stadijum u produkciji spermatozoida.Spermatide se mogu prepoznati

kao male celije,7-8 nm s jedrima koja sadrze polja kondenzovanog hromatina,i
nalaze se u sam lumen sjemenog kanalici.Sve ostale celije su okrugle ,s
centralno postavljenjim jezgrama,s tim sto su spermatogonije najmanje ,a
primarne spermatociti najvece.

Spermiogeneza ukljucuje formiranje akrozoma ,kondenzaciju ,izuduzivanje

jedra,razvoj flagela i gubitak najveceg dijela citoplazme.Spermiogeneza se
moze podijeliti u 3 faze :

41
1.Golđijeva faza-citoplazma spermatida sadrzi dobro razvijeni Golđijev
kompleks blizu jedra ,mitohondrije ,par centrala,slobodne ribozome i tubule
agranuliranog citoplazmatskog retikuluma.U Golđijevom kompleksu se
nakupljaju male granule ,proakrozomske granule,koje se spajaju u jednu vecu
akrozomsku grnulu,koja se nalazi u akrozomskoj vezikuli obavijenoj
membranom.Zapocinje da se formira aksonema flagele.

2.Akrozomska faza-akrozomska vezikula se siri i prekriva prednju polovinu

kondenzovanog jedra i tako nastaje akrozom.On sadrzi nekoliko hidrolitickih
enzima.

Kada se spermatozoid spoji sa jajnom celijom,spoljasnja membrana akrozoma

se na vise mjesta fuzionise sa celijskom membranom spermatozoida
,oslobadjajuci enzime akrozoma u ekstracelularni prostor.Ovaj prostor ,koji se
naziva akrozomska reakcija,je jedan od prvih koraka u oplodnji.

Formiraju se flagele,rep spermatozoida. Oko proksimalnog dijela flagele

nakupljaju se mitohondrije i cine zadebljali dio,tj.srednji dio repa.

3.Faza sazrijevanja

Uovoj fazi odbacuje se suvisna citoplazma spermatide koju fagocitiraju

Sertolijeve celije ,a spermatozoidi se oslobadjaju u lumen sjemenog kanalica.

Maticna celija daje 4 spermatozoida

ANDROSPERMIJ –odredjuje muski pol ,y

GINEKOSPERMIJ-odredjuje zenski pol,x

SERTOLIJEVE CELIJE

Veoma su vazne za funkcionisanje testisa.To su celije piramidalnog oblika koje

dijelim obavijaju celije spermatogenetske loze.Svojom bazom prijanjaju uz
bazalnu laminu i protezu se sve do lumena.Imaju svijetlu citoplazmu i jezgru
ovalnog ili kruskolikog oblika.One su postavljenje nesto vise od jezgri okolnih
spermatogenih celija.

Susjedne Sertolijeve celije su medjusobno povezane okludentnim spojevima i

formiraju barijeru krv-testis.Spermatociti i spermatide leze u dubokim
ulegnucima lateralnih i apikalnih strana Sertolijevih celija iznad barijere.Imaju
nekoliko funkcija.

-potpora,zastita i regulacija ishrane spermatozoida u razvoju

-fagocitoza-fagocituju odbacenu citoplazmu

42
-sekrecija-u sjemene kanalice luce neprestano tecnost koja tece u smjeru
genitalnih kanala i sluzi za prenos spermatozoida

-produkcija antimilerovog hormona

-krvno testisna barijera

-produkcija inhibina B

Prostor izmedju sjemenih kanalica testisa ispunjava vezivno tkivo sa

živcima,krvnim i limfrnim žilama .Vezivno tkivo se sastoji iz razlicitih vrsta celija
,kao sto su fibroblasti,nediferencirane mezenhimske celije ,mastociti i
makrofazi.

Uintersticiju je smjestena jos jedna vrsta celija,okruglog ili poligonalnog oblika,s

jezgrom smjestenom u sredini i eozinofilnom citoplazmom.To su endokrine
intersticijske Lajdigove celije,koje izlucuju testosteron.Testosteron je vazan za
spermatogenezu,polnu diferencijaciju za vrijeme embrionalnog i fetalnog
razvoja,kao i kontrolu sekrecije gonadotropina.

Hormoni imaju najznacajniji stimulativni efekat na spermatogenezu.Ona zavisi

od djelovanja FSH ili LH hipofize na celije testisa.

LH-djeluje na intersticijske celije stimulisuci proizvodnju testosterona

FSH-djeluje na Sertolijeve celije i podstice sintezu androgena

Androgen se vezuje za testosteron i prenosi ga u lumen sjemenih

kanalica.Spermatogenezu stimulise testosteron ,a inhibiraju je estrogen i
progesteron.Aktivini stimulisu produkciju FSH u adenohipofizi.Temepratura je
vazna za regulaciju spermatogeneze ,koja sem oze odigravati samo na tjelesnoj
temperaturi nizoj od 37 stepeni.Temperatura u testisima je oko 35 stepeni i
odrazava se pomocu nekoliko mehanizama.Svaku arteriju testisa okruzuje gust
splet vena (plexus pampiniformis) koji na osnovu suprotnog strujanja krvi
formira sistem za izmjenu toplote.Ostali faktori su :isparavanje znoja sa
povrsine skrotuma.

Ćelije zametnog epitela poredane su u 4-8 redova koji zauzimaju prostor

izmedju bazalne lamine i lumena kanalica.One se nekoliko puta dijele i konacno
se diferenciraju u spermij.Spermatogene celije su :spermatogonije A i B ,nezrele
,male,okrugle sjemenske celije,primarne spermatide,nastaju mitozom
spermatogonija B,sekundarne spermatocite,nastaju prvom mejotickom diobom
od primarnih spermatocita,spermatide nastaju drugom mejotickom diobom od

43
sekundarnih spermatocita ,i spermatozoidi,nastaju slozenim procesom
diferencijacije.

-INTRATESTISNI GENITALNI KANALI-

To su :tubuli recti,rete testis,ductuli efferentes.Ovi kanali nose spermatozoide i

tecnost od sjemenih kanalica do duktus epididimidisa.Vecina sjemenih kanalica
ima oblik petlje,koja se s oba kraja povezuje sa rete testis ,pomocu kanalica
poznatih kao tubuli recti.Tubuli recti ulijevaju se u rete testis,koji sen alazi u
medijastinumu ,zadebljanom dijelu tunike albuginee.Rete testis je gusta mrreza
medjusobno povezanih kanalaoblozenih kockastim epitelom.Na rete testis
nastavljaju se ductuli efferentes.Ovih 10-20 kanalica posjeduje epitel sastavljen
od grupa kockastih celija bez treplji koje se naizmjenicno smjenjuju s trepljastim
celijama.Treplje se pokrecu u smjeru epididimisa.One stvaraju strujanje
tecnosti koje pomjera spermatozoide prema epididimisu .Ispod bazalne lamine
epitela nalazi se tanak sloj kruzno rasporedjenih glatkih misicnih celija.Ovi
eferentni kanalici postepeno se spajaju ,formirajuci ductus epididimidis koji se
nalazi u epididimisu.

Tubuli recti se prepoznaju po postepenom gubitku celija

spermatogeneze.Pocetni dio zida ovih kanalica cine samo Sertolijeve
celije,nakon cega slijedi glavni dio gradjen od kockastog epitela ,kome potporu
daje omotac od gustog vezivnog tkiva.

-EKSKRETORNI GENITALNI KANALI-

Oni prenose spermatozoide produkovane u testisu do otvora penisa.To su

:ductus epididimidis,ductus deferens i uretra.

Ductus epididimidis je vrlo izuvijana cijev.Sa okolnim vezivnim tkivom i krvnim

sudovima ovaj kanal formira tijelo i rep epididimidisa.Oblozen je
pseudoslojevitim epitelom sastavljenim od okruglastih bazalnih celija i
cilindricnih celija.Ove celije leze na bazalnoj membrani okruzenoj glatkim
misicnim celijama cije peristalticke kontrakcije pomazu kretanje spermatozoida
duz kanala.Ispod bazalne lamine nalazi se rastresito vezivo bogsto krvnim
kapilarima.Povrsina cilindricnih celija posjeduje duge,razgranate,nepravilne
mikrovile koji se zovu stereocilije.

Ductus deferens (sjemenovod ) je prava cijev sa debelim misicnim zidom,koja

se proteze od epididimisa do prostatickog dijela uretre u koju se prazni
.Karakterise se uskim lumenom i debelim slojem glatkih misica.Sluznica formira
uzduzne nabore,a vecim dijelom se sastoji od pseudoslojevitog epitela sa
stereocilijama .Lamina proprija je sloj vezivnog tkiva bogat elasticnim
44
vlaknima ,a debeli misicni sloj sastoji se od unutrasnjeg i spoljasnjeg
longitudinalnog sloja i sredisnjeg cirkulatornog sloja.Brojne glatke misicne celije
proizvode jake peristalticke kontrakcije koje ucestvuju u izbacivanju
spermatozoida za vrijeme ejakulacije.

Ductus deferens-formira dio sjemene vrpce koja sadrzi arteriju testisa,plexus

pampiniformis i zivce.Prije ulaska u prostatu .ductus deferens se siri i formira
dio nazvan ampula.Tu epitel postaje deblji i veoma naboran.U zavrsnom dijelu
ampule sjemene kesice se povezuju sa duktusom deferensom .Odatle duktus
deferens ulazi u prostatu i otvara se u prostaticki dio uretre.Dio kanala koji ulazi
u prostatu naziva se ductus ejaculatorius.Dok se sluznica duktusa deferensa
nastavlja kroz ampulu u ductus ejaculatorius,mislicni sloj se zavrsava poslije
ampule.

-POMOĆNE GENITALNE ŽLIJEZDE –

Genitalne zlijezde produkuju sekrete koji su neophodni za reproduktivnu

funkciju muskaraca.Ove zlijezde su :sjemene kesice,prostata i bulbouretralne
zlijezde.

-SJEMENE KESICE-(vesiculae seminales )

To su dvije vrlo izuvijane cijevi duge 15 cm.Sluznica ima nabore i oblozena je

kockastim ili pseudoslojevitim epitelom,cije cilindricne celije sadrze mnoge
sekretorne granule.Lamina proprija je bogata elasticnim vlaknima i okruzena
tankim slojem glatkih misicnih celija.Sjemene kesice nisu rezervoar za
spermatozoide.One produkuju viskozan zuckast sekret koji sadrzi materije koje
aktiviraju spermatozoide kao sto su :UH,prostaglandin,citrati.UH medju kojima
ima najvise fruktoze,predstavlja izvor energije za pokretljivost
spermatozoida.Sekret sjemenih kesica cini 70%ejakulata covjeka.

-PROSTATA (kestenjaca)

To je neparna zlijezda lobularne gradje i okruzena je fibroelasticnom

cahurom,bogatom glatkim misicnim celijama ,krvnim zilama i zivcima(capsula
prostatae).Prostata je misicno-zljezdani organ smjesten ispod mokracnog
mjehura.Omotac sa svojim vezivnim ograncima uspostavlja vezu sa
elementima strome.U fibromuskularno tkivo strome (fibromuskularni intersticij )
uklopljene su zlijezde prostate.U stromi dominiraju kolagena vlakna i snopovi
glatkih misicnih celija .Zlijezda okruzena vrlo obilnom fibromuskulatornom
stromom predstavlja skup od 30-50 razgranatih tubuloalveolarnih zlijezda ciji se
izvodni kanali (ductuli prostatici) otvaraju u prostaticnom dijelu mokracne cijevi
( pars prostatica urethrae ).

45
Zlijezde sz raporedjene koncentricno,u 3 sloja oko mokracne cijevi.Prostata
sadrzi dvije jasno izrazene skupine zlijezda .Jedna od nijh je smjestena vise
sprijeda (zlijezde mukoze ) .Druga skupina (zlijezde submukoze i glavne zlijezde
) zauzima ostatak zlijezde.Glavne zlijezde izlucuju najveci dio volumena sekreta
prostate.Prostata proizvodi sekret,koji deponuje u svojoj unutrasnjosti ,do
izbacivanja ejakulacijom.Sekret povecava pokretljivost
spermatozoida.Tubuloalveolarne zlijezde prostate posjeduju kubicni ili
pseudoslojeviti epitel.Epitel zljezdanih celija izgledom varira,zavisno od stepena
stimulacije izazvane androgenima.U lumenu zlijezda prostate moze se vidjeti
sekret i crveno-ljubicasta tjelasca slojevite gradje koja cesto
kalcificiraju.Nazivaju se prostaticnim kamencima i njihov borij se povecava
starenjem.Glikoproteinskog su sastava i lamelarne gradje.

-KOPULACIONI ORGAN (PENIS )-

Najvaznije komponente penisa su 3 cilindricna tijela ,sastavljena od erektilnog

tkiva i uretre.Penis je oblozen kozom .Dva cilindra- corpora cavernosa ,nalaze
se na dorzalnoj strani penisa.Treci ,corpus spongiosum ,nalazi se na ventralnoj
strani i okruzuje uretru.On se na svom kraju stiti stvarajuci glans penis.Najveci
dio uretre u penisu oblozen je pseudoslojevitim epitelom ,dok u podrucju glansa
penisa epitel postaje plocasti slojeviti.Duz cijele duzine uretre u penisu nalaze
se mukozne Litreove zlijezde.

Propucijum je nabor koze koji moze da se povlaci ,a u svojoj unutrasnjosti sadrzi

vezivno tkivo s glatkim misicnim celijama.U unutrasnjosti naborai u kozi koja
pokriva glans penis nalaze se lojne zlijezde.

Korpora kavernoza-pokrivena su cvrstim slojem gustog vezivnog tkiva-tunica

albuginea.Kavernozna tijela penisa i uretre gradjena su od erektilnog tkiva.To je
tkivo s velikim brojem venskih prostora,oblozenih endotelnim celijama i
odjeljenih trabekulama ,koje se sastoje od vezivnog tkiva i glatkih mislicnih
celija.

ŽENSKI REPRODUKTIVNI SISTEM

Sastoji se od jajnika(ovarijum ),jajovoda (tuba uterina ),maternice

(Uterus),rodnica (vagina) i vanjskih spoljnih organa (vulva ).U jajaniku
sazrijevaju i u procesu ovulacije se izbacuju zrele jajne celije koje prihvata
jajovod.Oplodjena jajna celija se prenosi jajovodom u maternicu i u njoj se
razvija emrbrion.Ako se jajna celija ne oplodi,propada i za vrijeme menstruacije
izbaci se kroz rodnicu,zajedno sa oljustenom sluznicom maternice.Funkcija ovog
46
sistema je da proizvodi zenske spolne celije ,gamete i da odrzi oplodjenu jajnu
celiju za vrijeme njenog komletnog razvoja,od embrionalne i fetalne faze do
rodjenja.

JAJNIK(OVARIUM)

Ima oblik badema i dug je oko 3 cm,sirok 1,5 cm a debeo 1 cm. Egzokrina i
endokrina je zlijezda.U njemu se odvija rast i sazrijevanje jajnih celija
(egzokrina uloga ) i sintetiziraju se i luze zenski spolni hormoni ( endokrina
uloga).Povrsinu jajnika pokriva jednoslojni polocasti epitel,ili kubicni epitel
potrbusnice (zametni epitel).Ispod njega je tanka vezivna cahura(tunica
albuginea),sastavljena od spljostenih vezivnih celija i kolagenih vlakana.Tkivo
vezivno cahure prelazi u vezivno tkivo ili stromu.Periferni dio jajnika predstavlja
koru ( cortex) u kojoj preovladavaju jajni folikuli sa oocitama.Dublje,prema
hilusu smjestena je srz (medula).U kori su jajni folikuli u razlicitim stadijima
sazrijevanja.Izmedju folikula je vezivo strome.Srz se sastoji od rastresitog
vezivnog tikiva sa gustom mrezom krvnih sudova.Povrsni dio kore pretezno
sadrzi primordijalne i primarne folikule.

RAZVOJ JAJNIKA

Na kraju prvog mjeseca embrionalnog zivota mala populacija primordijalnih

germinativnih celija migrira od zumancane kese do primordijuma jajnika.U
jajniku se ove celije dijele i transformisu u oogonije.Dijele se i nastaju primarne
oocite ,okruzene pljosnatim celijama ,nazvanim folikularne celije.Mnoge
primarne oocite propadaju zbog degenerativnih promjena koje se nazivaju
atrezija.

JAJNI FOLIKULI

Folikul se sastoji od oocite okruzene jednim ili vise slojeva folikularnih

celija.Bazalna lamina lezi izmedju folikularnih celija i oznacava granicu izmedju
folikula i okolne strome.Folikuli koji se fromiraju za vrijeme fetalnog zivota-
primordijalni folikuli su najmanji i sadrze primarnu oocitu okruzenu jednim
slojem spljostenih folikularnih celija.Pocevsi od puberteta,svakog dana mala
grupa primordijalnih folikula pocinje proces nazvan rast folikula.Ovaj rast se
ogleda u promjenama oocite ,granula celija i stromalnih fibroblasta koji
okruzuju ove folikule.Rast folikula je stimulisan sa FSH sekretovanim u hipofizi.U
rastu folikuka sudjeluju folikularne celije,primarna oocita i stroma koja okruzuje

47
folikul.Folikularne celije se mitotski dijele i formiraju jedan sloj kockastih
celija.Ovaj se folikul tada naziva jednoslojni primarni folikul.

Jednoslojni primarni folikuli veci su ,oko oocite imaju sloj kubicnih ili
prizmaticnih folikularnih celija.Povrsinu oocite prvog reda koja se povecala
okruzuje homogena ovojnica,zona pellucida koja odvaja oocitu od najblizih
folikularnih celija.U daljem razvoju folikularne celije se umnozavaju i cine vise
slojeva-stratum granulosum,a folikul postaje viseslojni primarni
folikul.Granuloza celije koje cine prvi sloj oko jajne celije i neposredno dodiruju
zonu pellucidu cine coronu radiatu koja u ovulaciji zajedno sa jajnom celijom
napusta jajnik.Za vrijeme rasta folikula( uglavnom zbog povecana broja i
kolicine granuloza celija ) oni se pomjeraju u dublje dijelove kore jajnika.Izmedju
folikularnih celija pocinje da se nakuplja folikularna tecnost (likvor folikuli ).Mali
prostori koji sadrze ovu tecnost postepeno se spajaju u jeinstvenu vecu supljinu
,antrum folikuli.Ovi folikuli se sada nazivaju sekundarni ( mjehurasti
folikuli ).Ova tecnost takodjer sadrzi glikozaminoglikane ,visoku koncentraciju
steroidnih hormona,kao sto su :progesteron,androgen,estrogen.Dok se zbivaju
promjene folikula ,stroma se neposredno uz folikul diferencira u vezivni omotac
(teca folikuli ).Taj sloj se zatim diferencira u tecu internu i tecu externu.Za
vrijeme menstrualnog ciklusa obicno jedan folikul raste vise od drugog i postaje
dominantan.Ostali folikuli iz grupe rastucih folikula podlazu artreziji.Dominantni
folikul moze postici najrazvijeniji stadijum folikularnog rasta i postati
zreli,preovulatorni ili De Grafov folikul,sa jajnom celijom,u kome se desava
ovulacija.Vidi se kao proziran mjehuric koji izbocuje povrsinu jajnika.Grupa
folikularnih celija se koncentrise na jednom mjestu folikularnog zida,formirajuci
brezuljak (Canulus oophorus ) zajedno sa jajnom celijom,koja strsi u supljinu s
folikularnom tekucinom (antrum folikuli).

Unutrasnja vezivna ovojnica pored krvnih zila sadrzi i epiteloidne celije koje
produkuju steroidne hormone (teca luteinske celije ).

Vanjska ovojnica sadrzi vezivna vlakna,fibroblaste i rijetke glatke misicne celije.

OVULACIJA

-je ruptura zida zrelog folikula i oslobađanja jajne ćelije koja dospjeva u
ampularni dio jajovoda. Ona obično nastaje sredinom menstrualnog ciklusa, tj.
Oko 14-og dana u dvadeetosmodnevnom ciklusu. Obično se oslobađa samo
jedna jajna ćelija iz ovarijuma, ali ponekad postoji ciklus kada nema ovulacije, a
ponekad se mogu osloboditi 2 ili više jajnih ćelija. Stimulus za ovulaciju je
porast LH, sekretovanog u prednjem režnju hipofize, kao odgovor na visok nivo
cirkulišućeg estrogena produkovanog u folikulima ovarijuma. Predznak
približavanja ovulacije je pojava stigme na površini folikula, gdje prestaje
krvotok, izazivajući na tom mjestu zida folikula promjenu boje i providnost.
48
-ŽUTO TIJELO (CORPUS LUTEUM)-

Nakon ovulacije granulosa ćelije i ćelije teke interne u folikulu formiraju

privremenu endokrinu žlijezdu koja se naziva žuto tijelo i koja je smještena u
kori jajnika. Žuto tijelo izlučuje ženske spolne hormone progesteron i estrogen.
Uglavnom ga čine (90%) granuloza luteinske ćelije sa lipidima i žučkastim
lipohromnim pigmentom. One imaju karakteristike ćelija koje sekretuju
steroidne hormone. Ćelije teke interne također učestvuju u formiranju žutog
tijela transformišući se u teka luteinske ćelije. One su manje i nalaze se
periferno. Srednišnji dio žutog tijela čini ugrušak urastao u vezivno tkivo.
Ugrušak je nastao zbog ulaska krvi u folikul, nakon pucanja folikula. Pod
stimulusom LH žuto tijelo luči progesteron i estrogen. Sudbina žutog tijela zavisi
od toga da li je došlo do trudnoće. Nakon stimulacije sa LH žuto tijelo je
programirano da vrši sekreciju 10-12 dana. Ako ne dođe do trudnoće nema
dalje hormonske stimulacije i ćeije žutog tijela degenerišu procesom apoptoze.
Estrogen koji produkuje aktivno žuto tijelo inhibira oslobađanje FSH iz hipofize.
Međutim poslje degeneracije žutog tijela koncentracija steroida u krvi se
smanjuje i oslobađa se FSH, koji će stimulisati rast druge grupe folikula
započinjući novi menstrualni ciklus. Žuto tijelo koje traje samo za vrijeme
jednog dijela mestrualnog ciklusa zove se corpus luteum menstruationis. Po
prestanku funkcije, menstruacije ili trudnoće ćelije žutog tijela degeneriraju
autolizom, a ostatke fagocitiraju makrofazi. Njihovo mjesto ispunjava ožiljak od
gustog vezivnog tkiva- corpus albikans.

Ako dođe do trudnoće sluznica maternice ne podliježe cikličnim menstrualnim

procesima. Ako se implantira embrion hormon nazvan humani horionski
gonadotropin, koji luče trofoblastne ćelije posteljice,stimuliše žuto tijelo. Na taj
način spašava žuto tijelo od degeneracije, prouzrokujući dalji rast ove endokrine
žlijezde i stimulišući sekreciju progesterona (čuva trudnoću), progesteron
također stimuliše sekreciju žlijezda maternice što je važno za ishranu embriona
prije uspostavljanja funckije posteljice. To je korpus luteum graviditatis koji
opstaje 4-5 mjeseci degeneriše i biva zamjenjen sa korpus albikans.

Srž je u centralnom dijelu jajnika. U njoj je rastresito vezivno tkivo, krvne i

limfne žile.

- JAJOVODI-

Su dvije vrlo pokretljive mišićne cijevi duge oko 12 cm. Jedan kraj jajovoda
infundibulum, otvara se u peritonealnoj duplji blizu jajnika i ima prstolike
produžetke zvane fimbrije. Drugi kraj intramularni dio, prolazi kroz zid
maternice i otvara se u njenoj unutrašnjosti. Zid jajovoda čine 3 sloja:

49
-Sluznica (t.mucosa)

-Debeo mišićni sloj (t.musculare)-sastavljen od mišićnih ćelija raspoređenih kao

unutrašnji (cirkulatorni) i spoljašnji (longitudinalni) sloj.

-seroza (t.seroza) je kod organa koji su prekriveni trbušnom maramicom.

Sluznica gradi longitudinalne nabore, koji su najbrojniji u ampuli, gdje lumen na

poprečnom presjeku liči na labirint. Ovi nabori postaju manji u dijelovima
jajovoda koji su bliži maternici. Sluznica je građena od prostog cilindričnog
epitela i lamine proprije sastavljene od rasresitog vezivnog tkiva. Epitel sadrži
dvije vrste ćelija. Jedne imaju treplje, a druge su sekretorne ćelije. Treplje se
pokreću prema maternici, i u tom smjeru pomjeraju viskozni tečni sekret koji
kao tanak sloj prekriva površinu epitela. Ovaj sekret je produkt sekretornih
ćelija, koje se nalaze između trepljastih ćelija.

Mišićna kontrakcija i aktivnost trepljastih ćelija omogućava ulazak jajne ćelije u

infundibulum jajnika. Sekret epitela jajovoda sadrži hranjive materije za jajnu
ćeliju. Ako nije oplođena jajna ćeija ostaje da živi jos 24 sata. Funkcija sekreta je
i aktiviranje (kapacitacija) spermatozoida. Oplodnja se obično dešava u ampuli
jajovoda. U momentu ovulacije jajovodi pokazuju aktivnu pokretljivost. Fimbrije
infundibuluma se pomiču bliže površini jajnika, a ljevkasti kraj infundibuluma
olakšava primanje oslobođene jajne ćelije.

-HORMONSKA KONTROLA FUNKCIJE JAJNIKA-

Na početku ciklusa FSH stimuliše rast folikula i sintezu estrogena u granuloza

ćelijama. Povećan nivo estrogena inhibira oslobađanje hormona koji stimuliše i
oslobađanje gonadotropina i FSH iz adenohipofize.

Visok nivo estrogena u krvi na kraju folikularne faze izaziva oslobađanje

gonadotropina (GnRH) i LH.

LH indukuje ovulaciju i razvoj žutog tijela. Progesteron i estrogen produkovani u

žutom tijelu inhibiraju oslobađanje GnRH u najvećem dijelu luteinske faze.
Smanjen nivo ovih hormona krvi na kraju ciklusa izaziva menstruaciju i
omogućava oslobađanje FSH , započinjući novi ciklus.

-MATERNICA (UTERUS)-

-je šuplji kruškolik mišićni organ u kome može da se implantira i razvija

zametak. Sastoji se od tijela (corpus) koji u području unutrašnjeg ušća prelazi u
usku cilindričnu strukturu vrat (cervix). Kupolasti dio tijela maternice zove se
dno (fundus).

50
Zid maternice je relativno debeo i čine ga 3 sloja: unutrašnjost oblaže sluznica
ili endometrij; srednji sloj je debeli sloj glatkog mišića,miometrij; spoljni je
serozni omotač ili perimetrij.

Sluznica (endometrium)- sastoji se od lamine epitelijalis (jednoslojnog

cilindričnog epitela), s cilindričnim ćelijama i trepetljikama , cilindričnim
žljezdanim ćelijama i lamine proprije. Lamina proprija je sastavljena od
rastresitog vezivnog tkiva. U nju su uklopljene proste tubularne žlijezde (glanule
uterinae). Obložene su prethodnim epitelom s nešto više žljezdanih (sekretnih)
ćelija. One su veoma zavijene, spiralizirane.

Vezivno tkivo lamine proprije bogato je fibroblastima i sadrži veliku količnu

osnovne supstance. Vezivna vlakna su uglavnom sastavljena od kolagena tipa
III.

Na osnovu razlika u građi pojedinih slojeva moguće je u čitavoj debljini

endometrija razlikovati dvije morfološki i funkcionalno različite zone,
funkcionalna a zona (stratum functionale) koja se menstruacijom odbaci, a
sadrži ostale dijelove lamine proprije i žlijezda i površni epitel, i bazalna zona
(stratum basale) koja ostaje uglavnom nepromjenjena i služi za obnavljanje
endometrijuma. Ona se nalazi uz miometrium i sadrži laminu propriju i donje
dijelove žlijezda maternice. Tamnija je jer sadrži manje tkivne tekućine, pa su
vezivne ćelije u njoj više zbijene. Tu se nalaze manje brojni i manje zavijeni,
donji dijelovi žlijezda koji su izvor ćelija koje se dijele, migriraju prema gore i
prekrivaju vezivno tkivo ogoljelo u menstruacijskoj fazi.

Funkcionalna zona lamine propije zazauzima veći dio debljine endometrija, i

diferencirana je u površni, gušći, kompaktniji dio (zona compacta) i dublji
rastresitiji dio (zona spongiosa).

Zona spongiosa čini glavninu debljine endometrija. Spužvastog je izgleda zbog

brojnih presjeka kroz žljezde i edemom nastalih većih tkivnih prostora.

Mišićni sloj (miometrium)-je najdeblji sloj maternice, sastavljen od snopova

glatkih mišićnih ćelija između kojih je umetnuto vezivno tkivo i krvne žile. Iako
su snopovi glatkih mišićnih ćelija različitog i nepravilnog toka, ipak se mogu
razlučiti tri neoštro ograničena sloja. U unutrašnjem sloju (stratum
subvasculare) glatke mišićne ćelije su usmjerene uglavnom uzdužno. Srednji
slojevi (stratum vasculosum) teku cirkularno i spiralno i sadrže veće krvne žile.
Površni sloj (stratum supravaskulare) sadrži glatke mišićne ćelije, cirkulatorno i
longitudinalno orjentisane. Za vrijeme trudnoće miometrium prolazi kroz period
intenzivnig rasta koji je rezultat hiperplazije i hipertrofije.

51
Perimetrij-predstavlja dio peritoneuma koji pokriva fundus i dio tijela maternice.
Sadrži mezotel na površini kao i uski subserozni sloj rastresitog vezivnog tkiva.
Preostali dio okružuje adventicija.

*Endometrij ishranjuje aa.arculate. Od njih se odvajaju dvije vrste arterija za

vaskularizaciju endometrijuma: prave arterje koje ishranjuju stratum basale i
spiralne arterije koje dovode krv u stratum funkcionale.

-MENSTRUALNI CIKLUS-

Estrogen i progesteron kontrolišu funkciju organa ženskog reproduktivnog

sistema. Proliferacijna i diferencijacija epitelnih ćelija zavisi od ovih hormona.
Poslije menopauze smanjena sinteza ovih hormona produkuje opštu involuciju
reproduktivnih organa. Poslije puberteta hormoni jajnika izlučeni pod utjecajem
gonadotropnih hormona adenohipofize uzrokuju ciklične promjene u
endometriujumu tokom menstrualnog ciklusa. Trajanje menstrualnog ciklusa je
varijabilno, ali u prosjeku iznosi 28 dana. Menstrualni ciklus obično počinje
između 12-15.godine i traje sve do 40-45.godine. Budući da je menstrualni
ciklus posljedica promjena u jajniku vezanih za stvaranje jajnih ćelija, žena je
plodna samo za vrijeme dok ima menstrualne cikluse. Kao početak
menstrualnog ciklusa uzima se dan pojavljivanja menstrualnog krvarenja.
Sadržaj koji se oslobađa menstruacijom sastoji se od degenerisanog
endometrijuma izmješanog sa krvlju prsnutih krvnih sudova.

Menstrualna faza traje prosječno 3-4 dana. Sljedeće dvije faze menstrualnog
ciklusa zovu se proliferativna i sekretorna faza.

Sekretorna faza počinje ovulacijom i traje od 14 dana. Trajanje proliferativne

faze je varijabilno i iznosi oko 10 dana.

Proliferativna faza poslije završetka menstrualne faze, sluznica maternice je

redukovana na tanak sloj. Početak proliferativne faze koincidira sa brzim rastom
jajnih folikula koji se nalaze na prelazu od preantralnih i antralnih folikula. Kada
se razvija teka interna ovi folikuli počinju aktivno da sintetišu estrogene čija
koncentracija u krvi postepeno raste. Zbog toga se ova faza još naziva
folikularna ili estrogenska faza.

Tokom cijele proliferativne faze estrogeni djeluju na endometrijum indukujući

proliferaciju i obnavljanje endometrijuma izgubljenog za vrijeme menstruacije.
Za vriijeme proliferativne faze endometrijum je prekriven prostim cilindričnim
epitelom, a žlijezde formirane od prostog cilindričnog epitela predstavljaju
prave kanaliće uskih lumena. Tokom ove faze u ćelijama raste količina
granuliranog endoplazmatskog retikuluma i povećava se Golđijev kompleks
pripremajući se za sekretonu aktivnost.

52
Sekretorna (luteinska faza)- počinje poslije ovulacije i rezultat je djelovanja
progesterona koji izlučuje žuto tijelo. Djelujući na žlijezde koje su se već
prethodno razvile pod utjecajem estrogena,progesteron dalje stimuliše
sekretorne ćelije. Značajna osobina u ovoj fazi je izduživanje i zavijanje žlijezda.
Ako je došlo do oplođenja, embrion dospjeva do maternice oko 7-8 dana poslije
ovulacije i priljubljuje se uz epitel maternice za vrijeme sekretorne faze.
Sekretorni produkti žlijezda su glavni izvori ishrane embriona prije njegove
implementacije. Progesteron inhibira kontrakcije glatkih mišićnih ćelija
miometriuma.

Menstruaciona faza-ako izostane oplodnja jajne ćelije i ne dođe do implantacije

žuto tijelo spontano prestaje da funkcioniše. Količina progesterona i estrogena u
krvi brzo opada izazivajući menstruaciju. Menstruacija je komplesan fenomen.
Nekoliko faktora dovodi do toga da se endometrium odljušti. Ti faktori su
kontrakcija i relaksacija spiralnih arterija, aktivacija lokalno produkovanih
matriksnih metaloproteinaza i lokalno oslobađanje prostaglandina, citokina i
azot monoksida. Ovi faktori dovode do dezintegracije zidova krvnih sudova i
bazalnih membrana, kao i kolagena lamine proprije endometrijuma. Krvni
sudovi rupturiraju iznad kontrakcije spiralnih arterija i počinje krvarenje. Kao,
posljedica toga funkcionalni sloj endometrijuma se djelimično odljušti. Količina
endometrijuma i izgubljene krvi različita je kod žena, pa čak i kod iste žene u
različito vrijeme.

Pri kraju menstruacione faze endometrijum je sveden na tanak sloj lamine

proprije, na bazalne djelove žlijezda maternice, kao i na malo pokrovnog
epitela. Endometrijum je spreman da počne nov ciklus, jer njegove epitelne,
vezivne i vaskularne ćelije počinju da se dijele da bi ponovno konstituisale
mukozu.

CERVIX

Je donji cilindricni dio uterusa,oblozen je prostim cilindricnim epitelom koji

sekretuje mukus.Cervix sadrzi malo glatkih misicnih celija i sastoji se najvecim
dijelom ( 85% ) od gustog vezivnog tkiva.Sppoljasnja strana cerviksa ,koja
prominira u lumen vagine i oblozena je plocastim slojevitim epitelom.

Sluznica cervixa sadrzi mukozne cervikalne zlijezde ,koje su veoma

razgranate.Ova sluznica ne podlijeze znacajnim promjenama za vrijeme
menstrualnog ciklusa i ne ljusti se za vrijeme menstruacije.U trudnoci,mukozne
cervikalne zlijezde proliferisu i izlucuju viskozniju i obilniju sluz.

Cervikalni sekret ima vaznu ulogu pri oplodjenju jajne celije.U vrijeme ovulacije
sluzavi sekret je vodenast i dopusta prolaz spermatozoida u maternicu.U
53
luteinskoj fazi ili trudnoci,povecana kolicina progesterona mijenja sluzavi sekret
i on postaje viskozniji ,sto sprecava prolaz spermatozoida ,kao i
mikroorganizama u supljinu maternice.Dilatacija cerviksa prije porodjaja nastaje
zbog njegovog omeksanja koje nastaje intenzivnom razgradnjom kolagena.

VAGINA

Zid vagine ne sadrzi zlijezde i sastoji se od 3 sloja :sluznice,misicnog sloja i

adventicije.Sluz koja se nalazi u lumenu vagine potice od zlijezda cervixa.Kod
odraslih zena epitel sluznice vagine je plocasti slojeviti epitel.Epitelne celije
mogu da sadrze malu kolicinu keratohijalina,ali nema pravog orozavanja sa
formiranjem mrtvih orozalih celija.Pod uticajem estrogena epitel vagine
sintetise i akumulira velike kolicine glikogena,koji nakon deskvamacije celija
epitela dospijeva u lumen vagine.Bakterije vagine razgradjuju glikogen i
stvaraju mlijecnu kiselinu koja je odgovorna za nizak PH vagine.Kiselost
vaginalne sredine predstavlja zastitu protiv razvoja nekih patogenih
mikroorganizama.Lamina proprija sluznice vagine sastavljena je od rastresitog
vezivnog tkiva koje je bogato elasticnim vlaknima.Ovo tkivo takodjer sadrzi
relativno velike kolicine limfocita i neutrofilnih granulocita.Sluznica vagine
uglavnom ne sadrzi senzitivne nervne zavrsetke.Misicni sloj vagine sastavljen je
uglavnom longitudinalnih snopova glatkih misicnih celija.Ovaj sloj sadrzi i malo
kruznih snopova,posebno u slojevima koji su blizu sluznice.Oko misicnog
sloja,nalazi se adventicija ,sloj gustog vezivnog tkiva,bogat debelim elasticnim
vlaknima,koja sjedinjuju vaginu sa okolnim tkivom.Brojna elasticna vlakna u
vezivnom tkivu daju veliku elasticnost vagini.To vezivno tkivo sadrzi i razvijen
venski pleksus,nervna vlakna i grupe nervnih celija.

SPOLJASNJI GENITALNI ORGANI

Spoljasnji zenski polni organi (vulva)sastoje se od drazice (clitoris) ,malih usana

(labia minora ) i velikih usana (labia majora ) i nekih zlijezda koje se otvaraju u
vestibulum,prostor omeđen malim usnama.U vestibulum se otvara uretra i
izvodni kanal vestibularnih zlijezda.Sa svake strane vestibuluma smjestene su
po dvije glandule vestibulares majores,Bartolinijeve zlijezde,koje odgovaraju
bulbouretralnim zlijezdama kod muskaraca.Brojnije od ovih zlijezda su
glandulae vestibulares minores koje su razmjestene oko uretre i klitorisa .Sve
zlijezde vestibuluma izlucuju mukus.Klitoris formiraju dva erektilna tijela koja se
54
zavrsavaju rudimentarnim glans clitoridis i prepucijumom.Clitoris je oblozen
plocastim slojevitim epitelom .Male usne su nabori koze koji u sredini sadrze
sundjerasto vezivno tkivo prozeto elasticnim vlaknima.Plocasti slojeviti epitel
koji ih oblaze ima na povrsini tanak sloj orozalih celija.Na unutrasnjoj i
spoljasnjoj povrsini malih usana nalaze se lojne i znojne zlijezde.Velike usne su
nabori koze koje sadrze velike kolicine masnog tkiva i tanak sloj glatkih misicnih
celija.

EKSFOLIJATIVNA CITOLOGIJA

To je proucavanje osobina celija koje normalno deskvamiraju sa razlicitih

povrsina u tijelu.Na osnovu zastupljenosti pojedinih vrsta celija koje se nalaze u
razmazu vagine,mogu se dobiti vazni podaci o hormonskom statusu
pacijentkinje.Metoda vaginalnog razmaza je korisna za rano otkrivanje
cervikalnog karcinoma.

MLIJECNA ZLIJEZDA

Modifikovana je apokrina znojna zlijezda.Sastoji se od 15-20

reznjeva,sastavljenih od slozenih tubuloalveolarnih zlijezda cija je funkcija
izlucivanje mlijeka.Svaki rezanje je od susjednih reznjeva odvojen gustim
vezivnim tkivom s mnogo masnog tkiva.Odvodni kanal svake pojedine zlijezde
(ductus lactiferus ) otvara se na grudnoj bradavici.Prije ulaska u grudnu
bradavicu ,ona se prosiruje u sinus lactiferus.

Histoloska gradja zlijezde je razlicita prema spolu i dobi ,a mijenja se prema

fizioloskom stanju u pojedinim periodima zivota :prije puberteta ,za vrijeme
trudnoce ,laktacije ,poslije dojenja i nakon menopauze.Osnova zlijezde se
potpuno razvija tek u prvoj trudnoci ,a najveci stepen aktivnosti dostigne u
laktaciji. Izvan tih razdoblja zlijezda miruje.U starosti dolazi do involucije
zljezdanog parenhima ,koji velikim dijelom bude nadomjesten masnim tkivom.

U inaktivnoj fazi,zljezdani parenhim je oskudan i tvore ga samo razgranati

kanali (tubuli) koji su na karajevima odebljani.Svaki reznjic izgradjuje dobro
razvijeno rahlo intralobularno vezivno tkivo izmedju nepoptpuno razvijenih
zljezdanih dijelova.Reznjici su medjusobno odijeljeni guscim interlobularnim
vezivnim tkivom s manje celija.Odvodni kanali (intra i interlobularni )
nastavljaju se u ductuli lactiferi.

Mlijecna zlijezda tokom trudnoce intenzivno raste pod utjecajem hotmona

(estrogen,progesteron,prolaktin,humani placentni laktogen) koji podsticu rast
sekretornih dijelova zlijezde i stvaranje alveola na zavrsecima terminalnih
kanala.Alveole su sastavljene od laktocita koji za vrijeme dojenja izlucuju
55
mlijeko.Zljezdane alveole su obavijene bazalnom laminom ,ispod koje se nalaze
mioepitelne celije i jedan sloj kubicnih ili niskocilindricinih celija (laktocita ).

Alveole se nastavljaju intralobularnim izvodnim kanalima oblozenim

niskocilindricnim epitelom.Ovi kanali se udruzuju i izlaze iz reznjica kao
interlobularni kanali.Nekoliko interlobularnih duktusa obrazuju laktiferni
duktus.To su razgranati odvodni kanali gradjeni od jednoslojnog ili dvoslojnog
visokoprizmaticnog epitela i lamine proprije.

MLIJECNA ZLIJEZDA U TRUDNOCI I LAKTACIJI

Mlijecna zlijezda u periodu laktacije ima maksimum aktivnosti.Odlikuje se

velikim grozdastim reznjicima u kojima se povecava broj i velicina
tubuloalveolarnih zlijezda.One pokazuju brojne alveolarne dilatacije u kojima se
moze uociti i sekret.

U periodu laktacije,mlijecna zlijezda je pod utjecajem prolaktina (hormona

hipofize ),sekretuju lipidne kapi(apokrino ) i granule kazeina .Povecanje
parenhima je na racun strome.Kolicina vezivnog tkiva strome i masnog tkiva u
odnosu na parenhim znacajno se smanjuju za vrijeme laktacije.Za vrijeme
laktacije (dojenja ) alveolarne epitelne celije produkuju mlijeko bogato At
(IgA).Poslije prestanka dojenja vecina alveola koje su se razvile za vrijeme
trudnoce podlijezu degeneraciji.

56