1

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA

Nguyeãn Hoaøng Vieät

BAÛO VEÄ RÔLE VAØ TÖÏ ÑOÄNG HOÙA

TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
(Taùi baûn laàn thöù hai, coù söûa chöõa boå sung)

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

TP HOÀ CHÍ MINH – 2005
6

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Trong quaù trình vaän haønh heä thoáng ñieän (HTÑ), chuùng ta coù theå gaëp tình traïng heä thoáng ñieän
laøm vieäc khoâng bình thöôøng, söï coá... Nguyeân nhaân coù theå do chuû quan hoaëc khaùch quan. Heä thoáng
baûo veä rôle seõ giuùp phaùt hieän caùc tình traïng ñoù ñeå ñeà ra nhöõng bieän phaùp xöû lyù kòp thôøi. Moät trong
nhöõng yeâu caàu quan troïng nhaát cuûa ngaønh ñieän laø phaûi cung öùng cho ngöôøi tieâu thuï ñieän naêng vôùi
chaát löôïng toát nhaát. Ñeå thoûa maõn yeâu caàu naøy trong heä thoáng ñieän ñöôïc thöïc hieän baèng caùc boä phaän töï
ñoäng chöùc naêng. Cuoán saùch BAÛO VEÄ RÔLE VAØ TÖÏ ÑOÄNG HOÙA TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN nhaèm
trang bò cho baïn ñoïc nhöõng kieán thöùc caên baûn nhaát trong lónh vöïc neâu treân. Cuoán saùch ñöôïc vieát chuû
yeáu cho sinh vieân ngaønh Ñieän cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa, caùc tröôøng Kyõ thuaät ñieän, hoïc vieân sau
ñaïi hoïc vaø caùc nhaø chuyeân moân ñang laøm vieäc trong lónh vöïc lieân quan coù theå tham khaûo. Giaùo trình
naøy ñöôïc chia laøm ba phaàn:
Phaàn moät: Caùc nguyeân lyù baûo veä rôle
- Tìm hieåu caùc nguyeân lyù thöïc hieän baûo veä caùc phaàn töû heä thoáng ñieän coù tình traïng khoâng bình
thöôøng cuõng nhö söï coá xaûy ra trong heä thoáng ñieän;
- Tìm hieåu caùc nguyeân taéc coâng ngheä cheá taïo caùc rôle caùc theá heä khaùc nhau.
Phaàn hai: Baûo veä caùc phaàn töû trong heä thoáng ñieän
Tìm hieåu caùch thöïc hieän, sô ñoà baûo veä caùc phaàn töû heä thoáng ñieän nhö: ñöôøng daây, maùy bieán aùp,
maùy phaùt, thanh goùp...
Phaàn ba: Töï ñoäng hoùa trong heä thoáng ñieän
Tìm hieåu caùc boä phaän töï ñoäng chöùc naêng trong heä thoáng ñieän nhö: töï ñoäng ñoùng trôû laïi nguoàn
ñieän, töï ñoäng ñieàu chænh ñieän aùp, taàn soá...
Trong laàn in naøy chuùng toâi coù söûa chöõa vaø boå sung cuõng nhö thay ñoåi moät soá chöông muïc so
vôùi ñôït in ñaàu tieân.
Ñeå boå trôï giuùp cho sinh vieân naém vöõng phaàn lyù thuyeát ñaõ ñöôïc trình baøy trong cuoán saùch naøy,
chuùng toâi ñaõ bieân soaïn vaø xuaát baûn cuoán baøi taäp CAÙC BAØI TOAÙN TÍNH NGAÉN MAÏCH BAÛO VEÄ
RÔLE VAØ TÖÏ ÑOÄNG HOÙA TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN trình baøy toùm taét lyù thuyeát phaàn ngaén maïch,
caùc baøi taäp ngaén maïch, baûo veä rôle vaø töï ñoäng hoùa trong heä thoáng ñieän.
Thaønh thaät caùm ôn söï ñoùng goùp yù kieán quyù baùu cuûa Thaày Phan Keá Phuùc vaø Coâ Phan Thò Thu Vaân.
Raát mong nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán ñoùng goùp cuûa quyù ñoàng nghieäp vaø ñoäc giaû. Moïi yù kieán ñoùng
goùp xin göûi veà Boä moân Heä thoáng ñieän, Khoa Ñieän - Ñieän töû - Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc
Quoác qia TP Hoà Chí Minh - 268 Lyù Thöôøng Kieät, Quaän 10, TP Hoà Chí Minh.
Ñieän thoaïi: 8.651801.
Xin chaân thaønh caùm ôn.
TS Nguyeãn Hoaøng Vieät
2

MUÏC LUÏC
LÔØI NOÙI ÑAÀU 6

PHAÀN MOÄT: CAÙC NGUYEÂN LYÙ THÖÏC HIEÄN BAÛO VEÄ RÔLE 7
Chöông 1 CAÙC VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA BAÛO VEÄ 8
1.1 Nhieäm vuï cuûa baûo veä 8
1.2 Caùc yeâu caàu cô baûn ñoái vôùi heä thoáng baûo veä 8
1.3 Caùc boä phaän cuûa heä thoáng baûo veä 11

Chöông 2 CAÙC KYÕ THUAÄT CHEÁ TAÏO RÔLE BAÛO VEÄ 34

2.1 Baûo veä ñöôïc thöïc hieän baèng caùc rôle ñieän cô 34
2.2 Söû duïng linh kieän baùn daãn, vi maïch trong caùc sô ñoà baûo veä 38
2.3 Baûo veä duøng kyõ thuaät soá vi xöû lyù 46

Chöông 3 BAÛO VEÄ QUAÙ DOØNG ÑIEÄN 60

3.1 Nguyeân taéc taùc ñoäng 60
3.2 Baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi 60
3.3 Baûo veä doøng ñieän caét nhanh 65
3.4 Baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi coù kieåm tra aùp 67
3.5 Baûo veä doøng ñieän ba caáp 68
3.6 Ñaùnh giaù baûo veä quaù doøng ñieän 68

Chöông 4 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN COÙ HÖÔÙNG 70

4.1 Nguyeân taéc hoaït ñoäng 70
4.2 Phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát 71
4.3 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng ba caáp 75
4.4 Moät soá lónh vöïc vaø löu yù khi aùp duïng boä phaän ñònh höôùng coâng suaát cho
baûo veä doøng ñieän 77
4.5 Ñaùnh giaù baûo veä doøng ñieän coù höôùng 80

Chöông 5 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN CHOÁNG CHAÏM ÑAÁT 81

5.1 Baûo veä choáng chaïm ñaát trong maïng ñieän coù doøng chaïm ñaát lôùn 81
5.2 Baûo veä choáng chaïm ñaát trong maïng coù doøng chaïm ñaát nhoû 88

Chöông 6 BAÛO VEÄ KHOAÛNG CAÙCH 97

6.1 Nguyeân taéc hoaït ñoäng 97
6.2 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa baûo veä khoaûng caùch vaø bieåu dieãn chuùng
trong maët phaúng phöùc toång trôû Z 99
6.3 Nguyeân taéc thöïc hieän rôle khoaûng caùch 102
6.4 Caùch choïn UR, IR ñöa vaøo boä phaän khoaûng caùch ñeå phaûn aùnh
ngaén maïch giöõa caùc pha 103
 3

6.5 Caùch choïn UR, IR ñöa vaøo boä phaän khoaûng caùch ñeå phaûn aùnh
chaïm ñaát moät pha 111
6.6 Choïn caùc tham soá cuûa baûo veä 114
6.7 Nhöõng yeáu toá laøm sai leäch söï laøm vieäc cuûa rôle khoaûng caùch 119
6.8 Ñaùnh giaù lónh vöïc öùng duïng cuûa baûo veä khoaûng caùch 127

Chöông 7 BAÛO VEÄ SO LEÄCH 129

7.1 Nguyeân taéc thöïc hieän 131
7.2 Doøng khoâng caân baèng trong baûo veä so leäch doøng ñieän 131
7.3 Doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa baûo veä so leäch doøng ñieän 132
7.4 Nhöõng bieän phaùp thöôøng duøng ñeå naâng cao ñoä nhaïy vaø tính ñaûm
baûo cuûa baûo veä 132
7.5 Baûo veä so leäch ngang 138
7.6 Ñaùnh giaù baûo veä so leäch 142

PHAÀN HAI: BAÛO VEÄ CAÙC PHAÀN TÖÛ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 143
Chöông 8 BAÛO VEÄ ÑÖÔØNG DAÂY 144
8.1 Toång quaùt 144
8.2 Caùc heä thoáng baûo veä ñöôøng daây daøi, ñieän theá cao, coâng suaát lôùn 145
8.3 Ñöôøng daây song song 168
8.4 Ñöôøng daây reõ nhaùnh 180
8.5 Baûo veä boä ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp (MBA) 185
8.6 Baûo veä ñöôøng daây coù tuï noái tieáp 188
8.7 Caùc sô ñoà baûo veä ñöôøng daây tieâu bieåu 210

Chöông 9 BAÛO VEÄ MAÙY BIEÁN AÙP 213

9.1 Caùc söï coá vaø cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuûa MBA 213
9.2 Baûo veä choáng söï coá tröïc tieáp beân trong MBA 216
9.3 Baûo veä choáng söï coá giaùn tieáp beân trong MBA 232
9.4 Caùc sô ñoà baûo veä tieâu bieåu caùc loaïi maùy bieán aùp 234

Chöông 10 BAÛO VEÄ MAÙY PHAÙT ÑIEÄN VAØ BOÄ MAÙY PHAÙT - MAÙY BIEÁN AÙP 238
10.1 Toång quaùt 238
10.2 Baûo veä stator maùy phaùt 239
10.3 Baûo veä rotor 245
10.4 Caùc baûo veä khaùc 250
10.5 Baûo veä boä maùy phaùt - maùy bieán aùp 251
10.6 Caùc sô ñoà baûo veä tieâu bieåu 253
4

Chöông 11 BAÛO VEÄ THANH CAÙI 256

11.1 Baûo veä thanh caùi baèng caùc phaàn töû noái keát thanh caùi 257
11.2 Baûo veä choáng roø, chaïm ñaát thanh caùi trong tuû 259
11.3 Baûo veä so leäch thanh caùi 260
11.4 Sô ñoà baûo veä thanh caùi tieâu bieåu 272

Chöông 12 BAÛO VEÄ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN COÂNG NGHIEÄP 274

12.1 Phaân loaïi caùc baûo veä 274
12.2 Phoái hôïp baûo veä 293
12.3 Phaân boá doøng söï coá töø caùc ñoäng cô caûm öùng 298
12.4 Baûo veä maïng haï theá 299
12.5 Naâng cao heä soá cosϕ vaø baûo veä tuï ñieän 309

Chöông 13 BAÛO VEÄ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN 312

13.1 Doøng khôûi ñoäng vaø doøng haõm cuûa ñoäng cô 312
13.2 Nhöõng tình traïng laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuûa ñoäng cô 313
13.3 Caùc sô ñoà baûo veä ñoäng cô ñieän 319

PHAÀN BA: TÖÏ ÑOÄNG HOÙA TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 320
Chöông 14 TÖÏ ÑOÄNG ÑOÙNG LAÏI ÑÖÔØNG DAÂY 326
14.1 Toång quaùt 326
14.2 Töï ñoùng laïi baèng caùch keát hôïp MC vôùi heä thoáng töï ñoùng laïi (ARS) 330
14.3 Maùy caét töï ñoäng ñoùng laïi 345
14.4 Thieát bò phaân ñoaïn töï ñoäng 356
14.5 Phoái hôïp ACR vôùi caùc thieát bò baûo veä khaùc 358
14.6 Töï ñoäng vaän haønh maïng kín (LA) 372
8
6
2
Chöông 15 TÖÏ ÑOÄNG ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP MAÙY PHAÙT ÑIEÄN
VAØ PHAÂN PHOÁI COÂNG SUAÁT KHAÙNG 375
15.1 Toång quaùt veà heä thoáng kích töø 375
15.2 Chöùc naêng ñieàu khieån vaø baûo veä 385
15.3 Caùc boä haïn cheá vaø baûo veä 394
15.4 Ñieàu chænh ñieän aùp vaø phaân phoái coâng suaát khaùng giöõa caùc
toå maùy laøm vieäc song song 400

Chöông 16 TÖÏ ÑOÄNG ÑIEÀU CHÆNH TAÀN SOÁ VAØ COÂNG SUAÁT THÖÏC
TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 404
16.1 Toång quaùt 404
16.2 AÛnh höôûng cuûa taàn soá leân toå turbine - maùy phaùt 406
16.3 Ñieàu chænh toác ñoä turbine sô caáp 409
 5

16.4 Caùc toå maùy phaùt laøm vieäc song song 412
16.5 Moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng 416
16.6 Khaûo saùt caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä leäch taàn soá 421
16.7 Moâ hình caûi tieán 427
16.8 Moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng khaùc 429
16.9 Toác ñoä ñaùp öùng nhu cuûa heä thoáng ñieàu chænh toác ñoä turbine 430
16.10 Caùch thöïc hieän ñieàu chænh toác ñoä turbine 431
16.11 Ñieàu khieån taàn soá thöù caáp 438

Chöông 17 BAÛO VEÄ TAÀN SOÁ – TÖÏ ÑOÄNG SA THAÛI PHUÏ TAÛI 445
17.1 Muïc ñích vaø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa sa thaûi phuï taûi 445
17.2 Baûo veä taàn soá turbine hôi 446
17.3 Baûo veä taàn soá thaáp 447
17.4 Thieát keá baûo veä caét taûi theo taàn soá vaø ñoä doác 453
17.5 Sa thaûi phuï taûi theo taàn soá vaø thôøi gian 458
17.6 Caùc phöông phaùp khaùc 460

Chöông 18 HOØA ÑIEÄN GIÖÕA CAÙC MAÙY PHAÙT LAØM VIEÄC SONG SONG 462
18.1 Khaùi nieäm chung 462
18.2 Hoøa ñieän chính xaùc 464
18.3 Töï hoøa ñieän 478
MAÕ SOÁ RÔLE 484
ANH VIEÄT ÑOÁI CHIEÁU 486
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 490
 7

PHAÀN I

CAÙC NGUYEÂN LYÙ

THÖÏC HIEÄN BAÛO VEÄ RÔLE
8

Chöông 1

CAÙC VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA BAÛO VEÄ

1.1 NHIEÄM VUÏ CUÛA BAÛO VEÄ

Trong quaù trình vaän haønh heä thoáng ñieän (HTÑ) coù theå xuaát hieän tình traïng söï coá vaø cheá ñoä
laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuûa caùc phaàn töû. Phaàn lôùn caùc söï coá thöôøng keøm theo hieän töôïng doøng
ñieän taêng khaù cao vaø ñieän aùp giaûm khaù thaáp. Caùc thieát bò coù doøng ñieän taêng cao chaïy qua coù theå bò
ñoát noùng quaù möùc cho pheùp vaø bò hö hoûng khi ñieän aùp bò giaûm thaáp, caùc hoä tieâu thuï khoâng theå laøm
vieäc bình thöôøng maø tính oån ñònh cuûa caùc maùy phaùt laøm vieäc song song vaø cuûa toaøn heä thoáng bò
giaûm. Caùc cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuõng laøm cho aùp, doøng vaø taàn soá leäch khoûi giôùi haïn
cho pheùp vaø neáu ñeå keùo daøi tình traïng naøy coù theå xuaát hieän söï coá. Coù theå noùi, söï coá laøm roái loaïn
caùc hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa HTÑ noùi chung vaø cuûa caùc hoä tieâu thuï ñieän noùi rieâng.

Cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng coù nguy cô xuaát hieän söï coá laøm giaûm tuoåi thoï cuûa maùy moùc.

Muoán duy trì hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa heä thoáng vaø cuûa caùc hoä tieâu thuï thì khi xuaát hieän söï
coá caàn phaùt hieän caøng nhanh caøng toát choã söï coá ñeå caùch ly noù khoûi phaàn töû khoâng bò hö hoûng, coù
nhö vaäy phaàn töû coøn laïi môùi duy trì ñöôïc hoaït ñoäng bình thöôøng, ñoàng thôøi giaûm möùc ñoä hö haïi
cuûa phaàn bò söï coá. Nhö vaäy, chæ coù caùc thieát bò töï ñoäng baûo veä (BV) môùi coù theå thöïc hieän toát ñöôïc
yeâu caàu neâu treân. Caùc thieát bò naøy hôïp thaønh heä thoáng baûo veä (HTBV).

Caùc maïng ñieän hieän ñaïi khoâng theå laøm vieäc thieáu caùc HTBV, vì chuùng theo doõi lieân tuïc tình
traïng vaø cheá ñoä laøm vieäc cuûa taát caû caùc phaàn töû cuûa HTÑ.

Khi xuaát hieän söï coá, BV phaùt hieän vaø cho tín hieäu ñi caét caùc phaàn töû hö hoûng thoâng qua caùc
maùy caét ñieän (MC). Khi xuaát hieän cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng, BV seõ phaùt hieän vaø tuøy
thuoäc theo yeâu caàu coù theå taùc ñoäng ñeå khoâi phuïc cheá ñoä laøm vieäc bình thöôøng hoaëc baùo tín hieäu
cho nhaân vieân tröïc.

Heä thoáng BV laø toå hôïp cuûa caùc phaàn töû cô baûn laø caùc rôle, neân coøn ñöôïc goïi laø BV rôle.

1.2 CAÙC YEÂU CAÀU CÔ BAÛN ÑOÁI VÔÙI HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ
1.2.1 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä choáng ngaén maïch
1- Tính choïn loïc
Khaû naêng cuûa BV chæ caét phaàn hö hoûng khi NM ñöôïc goïi laø tính choïn loïc.
 9

Ñoái vôùi ví duï treân hình 1.1, yeâu caàu naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau: khi NM (NM) taïi ñieåm N1,
maùy caét MC3 laø maùy caét ôû gaàn choã söï coá nhaát ñöôïc caét ra, nhôø vaäy caùc phuï taûi khoâng noái vaøo
ñöôøng daây hö hoûng vaãn ñöôïc nhaän ñieän. Khi NM taïi ñieåm N2, ñöôøng daây söï coá II ñöôïc caét ra töø hai
phía nhôø MC1 vaø MC2, coøn ñöôøng daây I vaãn laøm vieäc, vì vaäy toaøn boä caùc hoä tieâu thuï vaãn nhaän
ñöôïc ñieän. Yeâu caàu taùc ñoäng choïn loïc laø yeâu caàu cô baûn nhaát ñeå ñaûm baûo cung caáp ñieän an toaøn
cho caùc hoä tieâu thuï. Neáu BV taùc ñoäng khoâng choïn loïc, söï coá coù theå lan roäng.
B

MC6 C
MC7 I MC8
I
MC3 N1

MC4
MC5 MC1 N2 MC2
II
II
BV3

D BV1 BV2 E

Hình 1.1 Caét choïn loïc phaàn töû bò hö hoûng khi NM trong maïng

2- Taùc ñoäng nhanh

Tính taùc ñoäng nhanh cuûa BV laø yeâu caàu quan troïng khi coù NM beân trong cuûa thieát bò. Baûo veä
taùc ñoäng caøng nhanh thì:
- Ñaûm baûo tính oån ñònh laøm vieäc song song cuûa caùc maùy phaùt trong heä thoáng, laøm giaûm aûnh
höôûng cuûa ñieän aùp thaáp leân caùc phuï taûi
- Giaûm taùc haïi doøng NM tôùi caùc thieát bò
- Giaûm xaùc suaát daãn ñeán hö hoûng naëng hôn
- Naâng cao hieäu quaû thieát bò töï ñoùng laïi.
Thôøi gian caét hö hoûng t bao goàm thôøi gian taùc ñoäng cuûa (BV) tbv vaø thôøi gian caét cuûa MC tMC:
t = tbv + tMC
Ñoái vôùi caùc HTÑ hieän ñaïi, thôøi gian caét NM lôùn nhaát cho pheùp theo yeâu caàu ñaûm baûo tính
oån ñònh raát nhoû. Ví duï ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän 300 ÷ 500kV, caàn phaûi caét söï coá trong voøng 0,1 ÷
0,12 giaây (s) sau khi NM xuaát hieän, coøn trong maïng 110 ÷ 220kV thì trong voøng 0,15 ÷ 0,3s. Trong
caùc maïng phaân phoái 6, 10, 15kV ôû caùch xa nguoàn thôøi gian caét söï coá cho pheùp leân tôùi 1,5 ÷ 3s. Muoán
caét nhanh NM caàn giaûm thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV vaø MC. Hieän duøng phoå bieán caùc MC coù tMC = 0,15 ÷
0,06s. Neáu caàn caét NM vôùi thôøi gian t = 0,12s baèng MC coù tMC = 0,08s thì thôøi gian taùc ñoäng cuûa
BV khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,04s (hai chu kyø). Baûo veä coù thôøi gian taùc ñoäng döôùi 0,1s ñöôïc xeáp
vaøo loaïi taùc ñoäng nhanh. Loaïi BV taùc ñoäng nhanh hieän ñaïi coù tBV = 0,01 ÷ 0,04s.
Vieäc cheá taïo BV vöøa taùc ñoäng choïn loïc, vöøa nhanh laø vaán ñeà khoù. Caùc BV naøy phöùc taïp vaø
ñaét. Ñeå ñôn giaûn, coù theå thöïc hieän caét nhanh NM khoâng choïn loïc, sau ñoù duøng thieát bò töï ñoùng laïi
phaàn bò caét khoâng choïn loïc.
10

3- Ñoä nhaïy
Treân hình 1.1 ta thaáy moãi BV caàn taùc ñoäng khi söï coá xaûy ra trong vuøng BV cuûa mình (ñeå baûo
ñaûm vöøa coù BV chính vaø BV döï tröõ taïi choã). Ví duï, BV1 vaø 2 caàn taùc ñoäng khi NM xaûy ra trong
ñoaïn DE. Ngoaøi ra, noù coøn caàn taùc ñoäng khi NM xaûy ra trong ñoaïn BC cuûa BV3. Ñieàu naøy caàn
thieát ñeå döï phoøng tröôøng hôïp NM treân ñoaïn BC maø BV3 hoaëc MC3 naøy khoâng laøm vieäc. Taùc ñoäng
cuûa BV ñoái vôùi ñoaïn keá tieáp ñöôïc goïi laø döï phoøng xa. Moãi BV caàn taùc ñoäng khoâng chæ vôùi tröôøng
hôïp NM tröïc tieáp maø caû khi NM qua ñieän trôû trung gian cuûa hoà quang. Ngoaøi ra, noù caàn taùc ñoäng
khi NM xaûy ra trong luùc heä thoáng laøm vieäc ôû cheá ñoä cöïc tieåu (ôû cheá ñoä naøy moät soá nguoàn ñöôïc caét
ra vaø do ñoù doøng NM coù giaù trò nhoû).
Ñoä nhaïy cuûa BV thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù baèng heä soá nhaïy knh. Ñoái vôùi BV cöïc ñaïi taùc ñoäng,
ñaïi löôïng theo doõi taêng khi coù hö hoûng (ví duï quaù doøng ñieän) thì knh ñöôïc xaùc ñònh
I N min
knh =
I kñbv

vôùi: INmin - doøng NM nhoû nhaát; Ikñbv - giaù trò doøng nhoû nhaát maø BV coù theå taùc ñoäng.
Ñoái vôùi BV cöïc tieåu taùc ñoäng khi ñaïi löôïng theo doõi giaûm khi hö hoûng (ví duï ñieän aùp cöïc
tieåu), heä soá knh ñöôïc xaùc ñònh ngöôïc laïi baèng trò soá ñieän aùp khôûi ñoäng chia cho ñieän aùp dö coøn laïi
lôùn nhaát khi hö hoûng.
BV caàn coù ñoä nhaïy sao cho noù taùc ñoäng chaéc chaén khi NM qua ñieän trôû cuûa hoà quang ôû cuoái
vuøng ñöôïc giao BV trong cheá ñoä cöïc tieåu cuûa heä thoáng.

4- Ñoä tin caäy

Ñoä tin caäy theå hieän yeâu caàu BV phaûi taùc ñoäng chaéc chaén khi NM xaûy ra trong vuøng ñöôïc giao
BV vaø khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi caùc cheá ñoä maø noù khoâng coù nhieäm vuï taùc ñoäng. Ñaây laø yeâu caàu raát
quan troïng. Moät BV naøo ñoù hoaëc khoâng taùc ñoäng hoaëc taùc ñoäng nhaàm raát coù theå daãn ñeán haäu quaû laø
soá phuï taûi bò maát ñieän nhieàu hôn hoaëc laøm cho söï coá lan traøn. Ví duï, khi NM taïi ñieåm N2 treân hình 1.1
maø BV khoâng taùc ñoäng caét MC1 vaø MC2 ñöôïc thì caùc BV döï phoøng xa khaùc soá caét nguoàn II MC4,
MC5 vaø traïm B nhö vaäy BV khoâng tin caäy, laøm maát ñieän nhieàu, gaây thieät haïi kinh teá.
Ñeå BV coù ñoä tin caäy cao caàn duøng sô ñoà ñôn giaûn, giaûm soá löôïng rôle vaø tieáp xuùc, caáu taïo ñôn
giaûn, cheá ñoä vaø laép raùp ñaûm baûo chaát löôïng, ñoàng thôøi kieåm tra thöôøng xuyeân trong quaù trình vaän haønh.

1.2.2 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä choáng caùc cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng
Töông töï BV choáng NM, caùc BV naøy cuõng caàn taùc ñoäng choïn loïc, nhaïy vaø tin caäy. Yeâu caàu
taùc ñoäng nhanh khoâng ñeà ra. Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV loaïi naøy cuõng ñöôïc xaùc ñònh theo tính
chaát vaø haäu quaû cuûa cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng. Thoâng thöôøng caùc cheá ñoä naøy xaûy ra
choác laùt vaø töï tieâu tan, ví duï hieän töôïng quaù taûi ngaén haïn khi khôûi ñoäng ñoäng cô khoâng ñoàng boä.
Tröôøng hôïp naøy neáu caét ngay seõ laøm phuï taûi maát ñieän. Vì vaäy, chæ caàn caét thieát bò khi xuaát hieän
cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng neáu coù nguy cô thöïc teá ñoái vôùi thieát bò ñoù, nghóa laø sau khoaûng
thôøi gian nhaát ñònh. Trong nhieàu tröôøng hôïp, nhaân vieân vaän haønh coù nhieäm vuï loaïi tröø cheá ñoä khoâng
bình thöôøng vaø nhö vaäy chæ caàn yeâu caàu BV baùo tín hieäu.
 11

1.3 CAÙC BOÄ PHAÄN CUÛA HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ

Trong tröôøng hôïp toång quaùt, sô ñoà BV goàm hai phaàn chính: phaàn ño löôøng vaø phaàn loâgic (H.1.2).

MC
BU

ÑO LÖÔØNG MAÏCH LOGIC THÖÏC HIEÄN

ÑL LG
IR

BI

NGUOÀN THAO TÍN HIEÄU

HIEÅN THÒ
TAÙC TH

Tín hieäu töø

BV khaùc

Phaàn ño löôøng Phaàn logic

Hình 1.2 Sô ñoà toång quaùt cuûa heä thoáng BV moät phaàn töû heä thoáng ñieän

- Phaàn ño löôøng (PÑL) lieân tuïc thu nhaän tin töùc veà tình traïng cuûa phaàn töû ñöôïc BV, ghi nhaän söï
xuaát hieän söï coá vaø tình traïng laøm vieäc khoâng bình thöôøng, ñoàng thôøi truyeàn tín hieäu ñeán phaàn loâgic.
Phaàn ño löôøng nhaän nhöõng thoâng tin cuûa ñoái töôïng ñöôïc BV qua caùc boä bieán ñoåi ño löôøng sô caáp maùy
bieán doøng (BI) vaø caùc maùy bieán ñieän aùp (BU).
- Phaàn loâgic tieáp nhaän tín hieäu töø PÑL. Neáu giaù trò, thöù töï vaø toång hôïp caùc tín hieäu phuø hôïp
vôùi chöông trình ñònh tröôùc noù seõ phaùt tín hieäu ñieàu khieån caàn thieát (caét MC hoaëc baùo tín hieäu) qua
boä phaän thöïc hieän.
Ngoaøi phaàn chính treân, ñeå cung caáp nguoàn moät chieàu DC cho PÑL, phaàn loâgic, maïch baùo
tín hieäu, maøn hình theå hieän vaø boä phaän thöïc hieän caàn nguoàn thao taùc moät chieàu.

1.3.1 Ño löôøng sô caáp

Maùy bieán doøng, maùy bieán ñieän aùp duøng ñeå:
- Giaûm doøng ñieän vaø ñieän aùp cuûa ñoái töôïng BV ñeán giaù trò thaáp ñuû ñeå heä thoáng BV laøm vieäc an
toaøn (doøng thöù caáp BI ñònh möùc laø 5A hoaëc 1A, aùp thöù caáp BU ñònh möùc laø 100V hoaëc 120V)
- Caùch ly BV vôùi ñoái töôïng ñöôïc BV
- Cho pheùp cuøng doøng vaø aùp chuaån thích öùng vôùi heä thoáng BV.
Toång trôû thöù caáp cuûa BI raát thaáp, ngöôïc laïi toång trôû thöù caáp cuûa BU raát cao. Loõi cuûa BI coù
theå ñöôïc cheá taïo baèng theùp hay khe hôû khoâng khí, BI coù loõi theùp coù coâng suaát ra lôùn nhöng coù
nhieàu sai soá caû trong cheá ñoä laøm vieäc bình thöôøng hay quaù ñoä. BI coù loõi khoâng khí coù coâng suaát ra
thaáp thöôøng khoâng ñuû cho rôle baùn daãn, vi maïch. Chuùng coù ñaëc tính laøm vieäc tuyeán tính vaø khoâng
coù sai soá trong cheá ñoä quaù ñoä.
Tieâu chuaån ñeå choïn tyû soá BI laø theo doøng ñieän taûi cöïc ñaïi. Caùc ñoái töôïng BV coù ñieän theá
cao, coù theå söû duïng BU qua boä chia ñieän theá baèng tuï ñieän, ñeå ñieän theá ñeán BU chæ baèng 10% ñieän
theá heä thoáng (H.1.3).
12

Uht

C1
Uht.C1
L1 UT =
C1 + C2
Uht - ñieän theá heä thoáng
C1, C2 - ñieän dung cuûa
C2 U2 UT boä phaän theá
L1 - khaùng trôû
UT - ñieän theá thöù caáp cuûa BU

Hình 1.3 Maïch phaân theá baèng tuï ñieän

Maùy bieán doøng ñieän (BI, TI, CT)

Tyû soá bieán ñoåi doøng ñieän cuûa BI theo lyù thuyeát laø nghòch vôùi soá voøng cuoän sô caáp vaø thöù caáp
cuûa BI. Nhöng thöïc teá doøng thöù caáp ñöôïc xaùc ñònh baèng
NI.IT = IS – Iµ
trong ñoù: IT, IS, Iµ - doøng thöù caáp, doøng sô caáp, doøng töø hoùa; NI - tyû soá doøng quaán.
Doøng töø hoùa tyû leä vôùi toång trôû cuûa maïch thöù caáp, vì theá sai soá cuûa BI tyû leä vôùi toång trôû thöù
caáp (phuï taûi cuûa BI). Caùc BI coù theå ñaûm baûo ñöôïc ñoä chính xaùc khi chuùng laøm vieäc ôû tình traïng gaàn vôùi
tình traïng noái taét phía thöù caáp BI, nghóa laø khi phuï taûi phía thöù caáp BI beù thì luùc ñoù Iµ beù. Ví duï, khi phuï
taûi 30VA vaø doøng ñieän ñònh möùc 5A, ta coù ñieän theá thöù caáp UT = 6V. Khi ñieän trôû cuûa phuï taûi thay ñoåi
trong moät phaïm vi giôùi haïn, doøng ñieän thöù caáp IT thöïc teá haàu nhö khoâng bieán ñoåi vì Iµ raát beù so vôùi doøng
ñieän sô caáp IS. Vì theá phuï taûi cuûa BI luoân luoân noái tieáp, khaùc vôùi phuï taûi cuûa BU luoân luoân gheùp song
song. Noái taét thöù caáp laø tröôøng hôïp laøm vieäc bình thöôøng cuûa BI. Khoâng cho pheùp maùy bieán doøng laøm
vieäc ôû tình traïng hôû maïch thöù caáp khi doøng ñieän sô caáp ñònh möùc. Ñaëc bieät khi NM, doøng sô caáp lôùn,
söùc ñieän ñoäng phía thöù caáp (neáu hôû maïch) coù theå ñaït ñeán haøng chuïc kiloâ volt. Cuõng caàn chuù yù raèng, neáu
ñieän trôû cuûa phuï taûi ôû maïch thöù caáp lôùn cuõng coù theå gaây quaù ñieän aùp nguy hieåm. Ñoä chính xaùc cuûa BI
ñöôïc tính baèng tyû soá
 N I − Is 
% sai soá =  I T .100
 Is 
Ñoái vôùi moät soá loaïi rôle ñoä chính xaùc 10% ñeán 15% khi NM coù theå chaáp nhaän ñöôïc, ví duï
rôle doøng ñieän coù thôøi gian. Coøn nhöõng rôle khaùc nhö khoaûng caùch, so leäch yeâu caàu ñoä chính xaùc
cao hôn laø 2 ÷ 3%. Trong tröôøng hôïp toång quaùt, coù theå duøng ñoä chính xaùc laø 5%. Sai soá cho pheùp
veà goùc laø δ ≤ 7o.

1- Caùch xaùc ñònh phuï taûi cuûa BI trong sô ñoà baûo veä I

Trong sô ñoà BV phuï taûi cuûa BI bao goàm ñieän trôû cuûa caùc rôle, daây noái
phuï vaø ñieän trôû tieáp xuùc. Giaù trò tính toaùn cuûa phuï taûi BI xaùc ñònh nhö sau:
.
. UT Ñieän aùp cuoän thöù caáp
Z pt = =
IT Doøng ñieän cuoän thöù caáp
Ñoái vôùi doøng ñieän thöù caáp ñaõ cho, ñieän aùp ñaàu ra ôû cuoän thöù caáp cuûa
Hình 1.4 Noái tieáp
BI phuï thuoäc vaøo sô ñoà noái giöõa BI vaø phaàn ño löôøng, daïng NM vaø söï phoái
hôïp caùc pha hö hoûng. hai maùy bieán doøng
 13

Trong moät soá tröôøng hôïp ñeå giaûm phuï taûi cuûa BI ngöôøi ta giaûm UT baèng caùch noái tieáp hai
(hay ñoâi khi ba, boán) maùy bieán doøng coù heä soá bieán ñoåi gioáng nhau (H.1.4). Luùc ñoù
.
. UT
Z pt = = 0,5 ( Z R + 2Z dd )
IT
vôùi: ZR - toång trôû cuûa rôle; Zdd - toång trôû cuûa daây daãn.

2- Caùch ñaùnh daáu ñaàu cuoän daây

Trong caùc sô ñoà BV caàn phaûi noái ñuùng ñaàu caùc cuoän daây cuûa BI vaø phaàn ño löôøng cuûa BV, vì theá
caàn phaûi bieát caùch ñaùnh daáu caùc cuoän daây sô caáp vaø thöù caáp cuûa BI.
Caùc ñaàu cuûa cuoän sô caáp chuùng ta ñaùnh daáu S1 vaø S2.
Caùc ñaàu cuûa cuoän thöù caáp ta ñaùnh daáu T1 vaø T2.
Xaùc ñònh ñaàu daây theo quy taéc sau: choïn ñaàu S1 cuûa cuoän sô
IS
caáp tuøy yù. Ñaàu T1 cuûa cuoän thöù caáp ñöôïc xaùc ñònh theo ñaàu S1 cuûa
cuoän sô caáp vôùi quy öôùc laø khi giaù trò töùc thôøi cuûa doøng ñieän sô S1 IT
*
caáp Is ñi töø ñaàu S1 ñeán S2 doøng ñieän thöù caáp IT seõ ñi töø T2 ñeán T1
*
T
(H.1.5). ÔÛ caùc ñaàu S1 vaø T1 ñoâi khi ngöôøi ta ñaùnh daáu baèng ngoâi 1
R
sao (*). Neáu choïn ñaàu daây theo quy öôùc vöøa neâu ra thì haàu nhö laø T2
doøng ñieän ñi thaúng töø maïch sô caáp qua rôle khoâng bò ñoåi chieàu.
Vì theá, treân caùc baûn veõ thöôøng ngöôøi ta khoâng ñaùnh daáu ñaàu caùc S2

cuoän daây maø chæ hieåu ngaàm raèng caùc ñaàu cuøng teân S1 vaø T1 naèm Hình 1.5 Caùch ñaùnh daáu
caïnh nhau. caùc ñaàu cuoän daây BI
Ñoái vôùi BI loõi theùp, chaát löôïng loõi theùp, ñaëc tính baõo hoøa töø
cuûa noù raát quan troïng. Khi doøng ñieän NM lôùn laøm loõi theùp baõo hoøa, ñieàu naøy seõ gaây aûnh höôûng
nhieàu hay ít ñeán BV tuøy thuoäc nguyeân taéc BV, chaúng haïn khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán BV moät tín
hieäu ñaàu vaøo nhö BV doøng ñieän. Möùc ñoä chính xaùc cuûa BI aûnh höôûng raát lôùn ñeán sô ñoà BV so leäch
vì caàn so saùnh söï khaùc nhau giöõa caùc doøng ñieän. Söï baõo hoøa cuûa BI coù theå ñöôïc tính phoûng ñoaùn
baèng ba phöông phaùp sau:
- Phöông phaùp ñöôøng cong töø hoùa (ñöôøng cong baõo hoøa)
- Phöông phaùp coâng thöùc
- Phöông phaùp moâ phoûng treân maùy tính.
Trong moïi tröôøng hôïp, bieán doøng coù theå ñöôïc thay theá baèng sô ñoà maïch töông ñöông nhö
hình 1.6. Doøng ñieän sô caáp BI ñöôïc bieán ñoåi baèng moät maùy bieán doøng lyù töôûng tyû soá 1/n.
Maïch töông ñöông hình 1.6a coù theå ñôn giaûn hoùa thaønh hình 1.6b, trong ñoù toång trôû thöù caáp
BI vaø toån thaát nhieät khoâng keå. BI ñöôïc ñaùnh giaù baèng ñoä chính xaùc cuûa tyû soá doøng sô caáp vaø doøng
thöù caáp. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng ñieän aùp thöù caáp lôùn nhaát maø BI khoâng bò baõo hoøa.
14

2
Z& S n Z& T
1:n
a c e
Rm Xm ZL
b d f

a) IS Is / n I& T Z
& = R + jX
1:n T T T

a c e
I& e Xm ZT
b d f

V
&
ef
I& T Z
&
L

b) I& T
I& s / n V
&
cd
I& c I& T RL
j I& T XL

ZS - toång trôû sô caáp BI; ZT - toång trôû thöù caáp BI; Xm - thaønh phaàn töø hoùa;
Rm - toån thaát nhieät loõi theùp nhaùnh töø hoùa

Hình 1.6 Maïch töông ñöông vaø giaûn ñoà vectô cuûa BI

Töø hình 1.6b xaùc ñònh ñieän theá thöù caáp

. . . . . . .
Vcd = VT = IT ( ZT + Z L ) = IT Z B (1.1)
. .
trong ñoù: VT - ñieän theá thöù caáp (V); IT - doøng thöù caáp cöïc ñaïi (A)
. .
Z L - toång trôû taûi (Ω); ZT - toång trôû thöù caáp BI (Ω)
.
Z B - toång trôû phía thöù caáp (Ω).

Trong moïi tröôøng hôïp aùp duïng, doøng ñieän thöù caáp cöïc ñaïi ñöôïc tính töø doøng ñieän NM chia
cho tyû soá cuûa BI.
Caáp chính xaùc theo tieâu chuaån ANSI
Loaïi C: quy ñònh tyû soá bieán ñoåi coù theå tính toaùn. Bao goàm caùc BI söù coù cuoän daây phaân boá
khoâng ñoàng nhaát vaø baát kyø BI naøo maø töø thoâng taûn loõi theùp khoâng aûnh höôûng tôùi tyû soá bieán ñoåi
trong moät giôùi haïn xaùc ñònh.
Loaïi T: quy ñònh tyû soá bieán ñoåi phaûi xaùc ñònh baèng thöû nghieäm. Bao goàm caùc BI loaïi daây
quaán vaø baát kyø loaïi naøo khaùc maø töø thoâng taûn loõi theùp aûnh höôûng ñeán tyû soá bieán ñoåi.
Bieán doøng loaïi söù thöôøng reû hôn loaïi daây quaán nhöng coù ñoä chính xaùc thaáp hôn, thöôøng ñöôïc
duøng cho BV rôle vì giaù thaønh cuõng nhö ñoä chính xaùc thoûa maõn BV. Hôn nöõa, loaïi BI söù tieän lôïi
cho vieäc ñaët ôû ñaàu söù maùy bieán aùp vaø maùy caét. BI loaïi söù ít chính xaùc ôû doøng ñieän nhoû vì coù doøng
töø hoùa lôùn neân ít ñöôïc duøng cho ño löôøng ôû doøng ñieän bình thöôøng.
Ñoà thò cuûa bieán doøng loaïi C ñöôïc veõ ôû hình 1.7, bieåu hieän ñieän theá thöù caáp caùc BI loaïi C
khaùc nhau. Ñoà thò cho giôùi haïn (10%) tyû soá cuûa BI theo caáp chính xaùc vaø taûi BI cho tröôùc.
 15

V V
800 22
C800 20 B-10
700
18 B-20

Ñieän theá thöù caáp

600 16
500 14
12 B-40
400 C400 10
300 8
4Ω B-80
200 C200 6
2Ω C100 4
100 2
1Ω
0 0
0 510 20 30 40 50 60 70 80 90 100 A 0 510 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
Boäi soá Iñms

Hình 1.7 Ñoà thò chuaån chính xaùc ANSI, Hình 1.8 Ñöôøng cong tyû soá quaù doøng
maùy bieán doøng loaïi C maãu cuûa BI loaïi T

Ví duï, taûi BI laø 4Ω, ñöôøng cong chæ raèng sai soá tyû soá cuûa caáp C400 seõ khoâng vöôït quaù (10%)
giöõa 1 vaø 20 laàn doøng ñieän thöù caáp bình thöôøng. Ñieàu naøy ñöôïc kieåm tra nhö sau
VT = 4Ω (100 × 5 A ) = 400V
Caáp chính xaùc BI cho rôle coù theå ñöôïc cung caáp töø nhaø saûn xuaát. Ñoái vôùi BI loaïi T, nhaø saûn xuaát
cung caáp ñöôøng cong tyû soá quaù doøng maãu, nhö hình 1.8.
a- Phöông phaùp ñöôøng cong töø hoùa
Phöông phaùp naøy yeâu caàu phaûi duøng ñöôøng cong töø hoùa cuûa bieán doøng caàn choïn, caùc ñöôøng cong
nhö theá ñöôïc cung caáp töø nhaø saûn xuaát. Hoï ñöôøng cong tieâu bieåu cho ôû hình 1.9. Ñöôøng cong naøy coù theå
ñöôïc duøng raát ñôn giaûn. Töø (1.1) vôùi doøng chaïm vaø tyû soá BI ñaõ cho, ta coù theå xaùc ñònh ñieän theá thöù caáp.
Töø hình 1.8 ñoái vôùi ñieän theá ñaõ tính, ta coù theå kieåm tra ñieåm laøm vieäc cuûa BI, vieäc choïn seõ roõ hôn trong
ví duï quyeån baøi taäp “Tính toaùn NM vaø BVRL trong HTÑ”, taùc giaû Nguyeãn Hoaøng Vieät.

1000

600-5
Ñieän theá töø hoùa thöù caáp, Vs

100 500-5
450-5
400-5
300-5
250-5
200-5
150-5
100-5
10
50-5

-1
0,001 0,01 0,1 1 10 100

Doøng töø hoùa thöù caáp, Ie

Hình 1.9 Ñöôøng cong töø hoùa cuûa BI loaïi C

16

b- Phöông phaùp coâng thöùc

Phöông phaùp naøy ñaùnh giaù söï laøm vieäc cuûa BI döïa vaøo nguyeân lyù thieát keá BI. Baûng 1.1 cho
quan heä giöõa taûi thöù caáp chuaån cuûa BI vaø ñieän theá thöù caáp ñònh möùc. Ñieän theá thöù caáp ñònh möùc laø
ñieän theá cuûa BI loaïi C seõ cung caáp cho taûi chuaån vôùi 20 laàn doøng ñònh möùc maø khoâng quaù sai soá 10%.

Baûng 1.1 Ñieän theá ñònh möùc vaø taûi chuaån cuûa BI loaïi C
Taûi chuaån ZB (1) Ñieän theá ñònh möùc (2) Taûi chuaån ZB (1) Ñieän theá ñònh möùc (2)
Loaïi C Loaïi C
(Ω) (V) (Ω) (V)

C100 1 100 C400 4 400

C200 2 200 C800 8 800

(1) - giaû thieát goùc toång trôû laø 60o; (2) - ñöôïc tính khi 20 × 5A doøng thöù caáp

Ñieän theá thöù caáp laø haøm cuûa doøng ñieän NM thöù caáp BI IN vaø toång taûi phía thöù caáp ZB
ndφ
v = (V )
dt
vôùi: n - soá voøng daây phía thöù caáp; φ - töø thoâng loõi theùp (webers).
t  − Rt
t  L  − Rt  
hay 
nΦ = ∫ vdt = ∫ Z B iN e L 
− cos ωt dt = Z B iN   1 − e L  − sin ωt
   R   
o o     
Laáy trò soá cöïc ñaïi trong daáu ngoaëc bieåu thöùc treân ta ñöôïc
X 
nΦ ω = Z B iN  + 1
 L 
Ñieän theá ñònh möùc thöù caáp BI laø ñieän thöù caáp cung caáp cho moät taûi chuaån 20 laàn doøng ñònh
möùc maø khoâng gaây sai soá tyû soá quaù 10%. Töø ñieàu kieän naøy ta coù theå vieát
20
ZB ≤
 X 
iN  + 1
 L 
Trong ñoù taûi tính trong ñôn vò töông ñoái (ÑVTÑ) vôùi cô baûn laø taûi BI chuaån, vaø doøng NM
trong ÑVTÑ vôùi cô baûn laø doøng ñònh möùc BI. Ví duï, ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi coù X/R laø 12 vaø
doøng NM cöïc ñaïi laø boán laàn doøng ñònh möùc cuûa BI C800, baõo hoøa seõ khoâng xaûy ra neáu ZB < 0,38
(ÑVTÑ) cuûa taûi chuaån 8Ω, hay khoaûng 3Ω.

c- Phöông phaùp moâ phoûng treân maùy tính

Ñoà thò 1.8 vaø 1.9 khoâng cho ta bieát chính xaùc daïng soùng meùo daïng khi coù doøng sô caáp lôùn
laøm baõo hoøa loõi theùp BI. Vieäc chuïp hình daïng soùng thöïc teá cuõng nhö moâ phoûng treân maùy tính cho
pheùp ta ñònh ñöôïc caùc daïng soùng sô caáp cuõng nhö thöù caáp luùc coù doøng ñieän sô caáp raát lôùn. Maùy
bieán doøng laøm vieäc trong cheá ñoä quaù ñoä.
Khi coù NM xaûy ra, doøng ñieän NM ñöôïc xaùc ñònh:
R
 t
iNM = Imax sin(ωt + ψ − φ ) + sin(ψ − φ )e − L 
 
Soá haïng ñaàu cuûa iNM laø thaønh phaàn chu kyø ñoái xöùng vaø soá haïng sau laø thaønh phaàn khoâng chu
kyø maø baét ñaàu coù trò soá cöïc ñaïi vaø giaûm daàn theo haøm muõ (H.1.10).
 17

Ñöôøng bao treân

2 2I k

2 2I k = 2 2I ’’k
g

A
U
t

T
Ñöôønngg bao
ñöôø baodöôù
döôùi i

HìnhHình DaïnDaï
1.10.1.10 ngnsoù
g soù gn gn
doø doø
gnñieä
g ñieä
n nngaé
NM n maïch

Trong phöông trình treân, R, L laø ñieän trôû vaø khaùng trôû, φ laø goùc pha cuûa maïch sô caáp vaø ψ laø
thôøi gian (radian) tính töø thôøi ñieåm xaûy ra NM ñeán ñieän aùp thöù caáp vöøa qua khoâng. Coâng thöùc chæ
raèng thaønh phaàn khoâng chu kyø giaûm chaäm hôn neáu R/L nhoû, nghóa laø caûm khaùng cao nhö ôû caùc
maïng coù ñieän theá treân 110kV. Thaønh phaàn khoâng chu kyø seõ lôùn nhaát khi ψ = 90o – φ, nghóa laø neáu
NM ñöôïc baét ñaàu ôû thôøi ñieåm khi ñieän theá quaù khoâng.
Thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng ñieän thöù caáp maùy bieán doøng ñöôïc chæ ôû hình 1.11a; ta
thaáy raèng thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng ñieän thöù caáp giaûm nhanh hôn cuûa doøng ñieän sô caáp,
vaø ñoåi chieàu sau vaøi chu kyø.
Sai soá cuûa BI taïo ra do thaønh phaàn khoâng chu kyø coù theå suy ra töø hình 1.11b, maø do moät
phaàn doøng ñieän sô caáp ñöôïc duøng ñeå töø hoùa loõi theùp. Hình 1.12 cho daïng soùng doøng ñieän sô caáp vaø
thöù caáp cuûa BI khi coù NM.
Giaù trò cuûa X/L taêng theo ñieän theá maïng ñieän do khoaûng caùch daây daãn taêng leân ôû maïng
220kV, X/L laø khoaûng 10, vì theá töø thoâng khoâng chu kyø khoaûng 10 laàn/töø thoâng chu kyø Is.
18

amps

is

iµ
iS
a)
iT
T(s)
0,1 0,2 0,3
Is
a)

iϕ IT

b)
b) t

Hình 1.12 Daïng soùng cuûa doøng ñieän sô caáp

vaø thöù caáp cuûa BI khi coù NM
Hình 1.11 Thaønh phaàn khoâng chu kyø a) Theo lyù thuyeát; b) Chuïp ñöôïc baèng dao ñoäng

3- Boä bieán ñoåi doøng ñieän quang

Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng baõo hoøa cuûa loõi theùp BI, ta coù theå duøng boä bieán ñoåi doøng ñieän
quang. Nguyeân taéc laøm vieäc cuûa caùc boä bieán ñoåi naøy laø ño löôøng vuøng töø tröôøng laân caän cuûa daây
daãn mang doøng ñieän. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø:
- Khoaûng laøm vieäc cuûa boä phaän quang lôùn hôn nhieàu so vôùi loaïi BI ñieän töø
- Boä bieán ñoåi quang goïn nheï.

loõi töø
bieán doøng caûm quang caûm quang
caûm quang
caûm quang

daây daãn ñöôøng daây daãn

aùnh saùng
Boä bieán ñoåi caùp quang vaøo ra vaøo ra vaøo ra
ñieän - quang vaøo ra caùp quang caùp quang caùp quang

caùp quang
1) 2) 3) 4) 5)

Hình 1.13 Caùc loaïi boä bieán ñoåi doøng ñieän quang

Khuyeát ñieåm cuûa loaïi naøy laø tín hieäu ñaàu ra nhoû khoaûng vaøi microwatt so vôùi vaøi watt cuûa
loaïi coå ñieån. Phaàn cöùng cuûa boä bieán ñoåi doøng ñieän quang ngaøy caøng phaùt trieån vaø coù naêm daïng
khaùc nhau nhö:
Loaïi 1: BI coå ñieån keát hôïp vôùi boä bieán ñoåi quang caùch ñieän
 19

Loaïi 2: duøng maïch töø quanh daây daãn keát hôïp vaø ño töø tröôøng beân trong loõi theùp qua khe hôû
khoâng khí
Loaïi 3: duøng ñöôøng ñi aùnh saùng beân trong khoûi vaät lieäu quang bao boïc daây daãn ñieän
Loaïi 4: duøng moät daây quang quaán quanh daây daãn
Loaïi 5: ño töø tröôøng ôû taïi moät ñieåm gaàn daây daãn.

Maùy bieán ñieän aùp (BU, TU, PT)

Maùy bieán ñieän aùp ñöôïc cheá taïo chuaån hoùa hôn maùy bieán doøng ñieän. Ñieän theá thöù caáp giöõa
caùc pha thöôøng laø 100V (115V). Thöôøng coù hai loaïi laø töø vaø ñieän dung. Khi ñieän theá heä thoáng lôùn
500kV, maùy bieán aùp ñieän dung hình 1.13 ñöôïc duøng.
BU khaùc vôùi maùy bieán aùp ñieän löïc ôû choã laøm nguoäi, côõ daây daãn vaø ñoä yeâu caàu laøm vieäc
chính xaùc. Trò soá sai soá cuûa BU ñöôïc ñònh theo heä soá
NU U T − U S
% sai soá = .100
US

vôùi: NU - heä soá bieán ñoåi ñieän aùp; UT, US - ñieän aùp thöù vaø sô caáp.

Sai soá naøy moät phaàn do ñieän theá sô caáp taïo doøng ñieän töø hoùa vaø moät phaàn do taûi phía thöù caáp.
Ñeå duøng cho BV, BU ñöôïc cheá taïo thöôøng laø ba pha coù loõi truï. Moãi pha coù hai cuoän thöù caáp,
moät cuoän noái sao ñeå cho ñieän theá ba pha caàn thieát cho BV vaø cuoän khaùc noái noái tieáp thaønh tam giaùc
hôû duøng ñeå loïc thaønh phaàn thöù töï khoâng (H.1.14a). BU moät pha cuõng ñöôïc duøng nhöõng nôi khoâng caàn
ñieän aùp thöù töï khoâng, luùc ñoù chæ caàn ñieän aùp moät pha noái theo kieåu tam giaùc thieáu (H.1.14b).
US US
A B C
Uo

a) b)
a b c

UT N

Hình 1.14 Maùy bieán ñieän aùp

Sô ñoà noái BI, BU vôùi phaàn ño löôøng cuûa maïch BV

Phaàn ño löôøng cuûa BV nhaän thoâng tin cuûa ñoái töôïng BV töø cuoän daây thöù caáp cuûa BI, BU.
Traïng thaùi, cheá ñoä ñaày ñuû cuûa ñoái töôïng BV ñöôïc xaùc ñònh baèng doøng vaø aùp ba pha taïi choã ñaët
BV. Trong vaøi tröôøng hôïp, ñeå cho BV taùc ñoäng chæ caàn doøng hai pha hay chæ caàn ñieän aùp giöõa caùc
pha (ñieän aùp daây), trong tröôøng hôïp nhö theá chæ caàn ñaët BI ôû hai pha vaø hai bieán aùp moät pha.
Thaønh phaàn thöù töï khoâng coù theå nhaän ñöôïc baèng caùch noái thích hôïp giöõa caùc cuoän daây thöù
caáp BI hay BU. Thaønh phaàn naøy cuõng coù theå nhaän ñöôïc qua boä loïc cuûa caùc thaønh phaàn thöù töï töø
phaàn ño löôøng cuûa BV.
20

Ñoái vôùi BV ñöôïc thöïc hieän baèng baùn daãn, vi maïch, caùc thaønh phaàn thöù töï cuûa doøng sô caáp
ñöôïc taïo baèng phaàn ño löôøng cuûa BV, sau khi phaàn naøy nhaän UT, IT töø BU, BI. Vaán ñeà keá tieáp ñöôïc
ñaët ra laø caàn duøng theâm nhöõng BI, BU, boä phaän theá, phaàn doøng trung gian ñeå chuyeån doøng vaø aùp
ñònh möùc töø BI, BU (5A hay 1A vaø 100V) xuoáng doøng vaø aùp thích hôïp cho phaàn ño löôøng baèng baùn
daãn hay vi maïch.
Ñoái vôùi BV thöïc hieän baèng vi xöû lyù, caùc thaønh phaàn vaø hoïa taàn coù theå nhaän ñöôïc baèng caùch
tính toaùn khi ñaõ bieát doøng vaø aùp pha.

a- Sô ñoà noái caùc BI vôùi phaàn ño löôøng cuûa BV

I.a
. .
Ia Ib
. .
Ic Ic
.
. Iv
Iv
a) b) c) d)

Hình 1.15 Sô ñoà noái BI

Trong maïng coù doøng chaïm ñaát beù, BV thöôøng ñöôïc noái baèng hai BI, thöôøng taát caû caùc maïch
noái hai pha coù cuøng teân (ví duï A vaø C). Trong maïng ñieän theá lôùn hoaëc baèng 100kV, trung tính noái
ñaát tröïc tieáp, ñeå BV caàn thieát ñaët BI caû ba pha. Töø ñoù coù theå coù caùc daïng noái BI nhö sau:
Hình 1.15a: sô ñoà hình sao khuyeát, ñöôøng daây khi laøm vieäc bình thöôøng coù iv = ia + ic ≠ 0
Hình 1.15b: sô ñoà hình sao hoaøn toaøn. Ñöôøng daây coù doøng iv = ia + ib + ic ≠ 0 khi NM moät pha
1
(N ), nghóa laø nhaän ñöôïc thaønh phaàn thöù töï khoâng 3io = ia + ib + ic
Hình 1.15c: sô ñoà soá 8; Hình 1.15d: sô ñoà hình tam giaùc.
Trong sô ñoà hình 1.15c,d, doøng ñieän chaïy vaøo phaàn ño löôøng cuûa BV laø iR = ia – ic. Trong tình traïng
ñoái xöùng thì I R = 3 I a = 3 I c .

Ia Ia
Ia Ia

Ia Ia
Ib Ib
Ib Ic Ib Ic
Ia - Ic
Ia- Ib Ib
Ib Ic
Ic
Ic - Ib Ib
Ib Ib- Ic
Ia Ic Ia
Ic
Ic
Ic

Ic - Ia Ic - Ib
Ic - Ia Ib - Ia Ib - Ia
Ib- Ic
Ia - Ic
Ia- Ib
a) b)

Hình 1.16 Sô ñoà BI hình tam giaùc

Sô ñoà ñaáu BI hình tam giaùc coù theå thöïc hieän theo hai phöông aùn khaùc nhau. Hình 1.16 cho
hai caùch ñaáu hình tam giaùc vaø giaûn ñoà vectô töông öùng nhaän thaáy raèng doøng ñieän ra thöù caáp cuûa sô
ñoà naøy khoâng coù thaønh phaàn thöù töï khoâng. Caùch ñaáu cuûa sô ñoà hình 1.16.a ngöôïc vôùi sô ñoà hình
1.16b. Sô ñoà ñaáu BI hình tam giaùc thöôøng ñöôïc duøng cho BV khoaûng caùch.
 21

Ñoái vôùi caùc BV phaûn öùng theo caùc thaønh phaàn thöù töï cuûa doøng ñieän, phaàn thöù caáp cuûa caùc
BI ñöa qua boä loïc, ví duï nhö boä loïc thöù töï nghòch nhö hình 1.17.
Trong tröôøng hôïp nhöõng BV choáng chaïm ñaát coù theå duøng caùch ñaáu cuûa caùc BI ñeå taïo thaønh boä
loïc thöù töï khoâng. Sau ñaây ta khaûo saùt caùc boä loïc thöù töï khoâng cô baûn.

KI2

LI2 RIo

Hình 1.17 Baûo veä noái qua boä loïc Hình 1.18 Boä loïc
thöù töï nghòch thöù töï khoâng

Boä loïc thöù töï khoâng duøng ba maùy bieán doøng (H.1.18)

Doøng ñieän ñi vaøo phaân töû ño löôøng cuûa BV laø toång doøng thöù caáp cuûa ba pha. Neáu boû qua
doøng töø hoùa, ta coù
I& + I& B + I&C 3I&o
IR = I& a + I& b + I& c; I& R = A =
NI NI

vôùi: I& a, I& b, I& c - doøng thöù caáp ba pha; NI - tyû soá bieán ñoåi BI
I& A, I& B, I& C - doøng sô caáp ba pha.
Khi coù NM nhieàu pha (khoâng keøm chaïm ñaát), khi coù dao ñoäng, cuõng nhö ñoái vôùi doøng phuï taûi luùc
ñoù I A + I& B + I& C = 0 vaø do ñoù I& o = 0.
&

Trong thöïc teá, caàn tính ñeán sai soá do BI gaây neân bôûi doøng töø hoùa cuûa chuùng. Nhö vaäy ngay
caû khi IA + IB + IC = 0, ta vaãn coù Ia + Ib + Ic ≠ 0, nghóa laø coù doøng ñieän qua phaàn ño löôøng cuûa BV.
Doøng naøy ñöôïc goïi laø doøng khoâng caân baèng (Ikc).
Neáu keå ñeán doøng töø hoùa (Iµ ) thì doøng qua ÑL laø
 I& A − I&µA   I& B − I&µB   I&C − I&µC  I& A + I& B + I&C I&µA + I&µB + I&µC
I& R =  + + = −
 NI   NI   NI  NI NI
     

3I&o & I&µA I&µB I&µC

I& R = − I kc vôùi I&kc = + +
NI NI NI NI

Toång caùc doøng töø hoùa thöôøng khaùc khoâng, vì chuùng khoâng coù daïng hình sin. Ngoaøi ra, chuùng
khaùc nhau caû suaát laãn pha gaây neân bôûi caùc ñaëc tuyeán töø hoùa khoâng tuyeán tính khoâng nhö nhau vaø
phuï taûi thöù caáp caùc BI khoâng baèng nhau. Giaù trò lôùn nhaát cuûa doøng khoâng caân baèng Ikcmax ñöôïc tính
öùng vôùi tröôøng hôïp NM ba pha. Ñeå haïn cheá doøng khoâng caân baèng caùc BI caàn laøm vieäc ôû phaàn
khoâng baõo hoøa cuûa ñaëc tuyeán töø hoùa vaø caàn coù doøng töø hoùa nhö nhau, muoán vaäy caùc BI cung caáp
cho BV caàn phaûi:
- Thoûa maõn ñieàu kieän sai soá < 10% ñoái vôùi giaù trò doøng NM ba pha
- Coù caùc ñaëc tuyeán töø hoùa nhö nhau ôû caû ba pha
- Coù phuï taûi thöù caáp ôû caùc pha nhö nhau.
22

Trong giai ñoaïn quaù ñoä cuûa NM, doøng Ikc lôùn do aûnh höôûng cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø
cuûa doøng NM, thaønh phaàn naøy laøm doøng töø hoùa taêng vaø khoâng gioáng nhau giöõa caùc BI, khi choïn
caùc tham soá cho caùc BV taùc ñoäng töùc thôøi, caàn löu yù ñeán ñieàu naøy. Ñeå BV khoâng taùc ñoäng sai vôùi
doøng khoâng caân baèng, caàn choïn doøng taùc ñoäng cuûa BV lôùn hôn Ikc.

Maùy bieán doøng thöù töï khoâng (BIo)

Trong maïng ñieän coù trung tính khoâng noái ñaát, thöôøng doøng chaïm ñaát raát beù, neáu duøng boä loïc
3BI seõ khoâng ñuû ñoä nhaïy ñeå BV taùc ñoäng. Doøng khôûi ñoäng sô caáp cuûa BV naøy khoâng nhoû hôn 20 ÷
25A, trong tröôøng hôïp naøy duøng BIo coù ñoä nhaïy cao hôn.
Öu ñieåm chính cuûa BIo laø Ikc raát beù vaø coù khaû naêng choïn soá voøng cuoän thöù caáp tuøy ñieàu kieän
baûo ñaûm cho ñoä nhaïy lôùn nhaát maø khoâng bò giôùi haïn bôûi phuï taûi. Nhôø vaäy BIo coù khaû naêng laøm cho
BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp 3 ÷ 5A.
Neáu duøng BIo keát hôïp vôùi rôle coù ñoä nhaïy cao coù theå taïo neân BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp 1 ÷ 2A.
iA iB iC

1
IV

x A
ÑL
x x
B C ÑL

a) b)
Hình 1.19 Maùy bieán doøng thöù töï khoâng BIo

Treân hình 1.19a giôùi thieäu caáu taïo BIo khung töø 1 goàm caùc laù theùp bieán aùp, coù daïng hình
vaønh khaên hoaëc chöõ nhaät oâm laáy caû ba pha cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV, caùc daây daãn pha A, B, C chui
qua loã cuûa BIo, coøn cuoän thöù caáp 2 thì quaán treân khung töø. Caùc doøng IA, IB, IC taïo trong khung töø töø
thoâng töông öùng φA, φB, φc. Töø thoâng toång cuûa cuoän sô caáp φΣ = φA + φB + φc
Neáu φΣ ≠ 0: trong cuoän thöù caáp coù söùc ñieän ñoäng e2 taïo neân doøng trong ÑL. Giaù trò töø thoâng
vaø doøng taïo ra noù lieân heä qua φ = ωI/R = kI. Khi caùc daây daãn caùc pha coù vò trí nhö nhau ñoái vôùi
khung töø vaø cuoän thöù caáp, coù theå coi heä soá k cuûa caùc pha nhö nhau, khi ñoù φΣ = φA + φB + φc = k( I& A
+ I& B + I& C)
vì toång caùc doøng pha I& A + I& B + I& C = 3Io neân coù theå noùi laø töø thoâng toång taïo neân bôûi doøng sô caáp
cuûa BIo tyû leä vôùi thaønh phaàn thöù töï khoâng φΣ = k3Io
Töø thoâng toång φΣ vaø caùc ñaïi löôïng maø noù taïo neân laø SÑÑ thöù caáp e2 vaø doøng thöù caáp IR chæ
coù theå coù khi toång doøng caùc pha khaùc khoâng, hay noùi caùch khaùc khi maø trong caùc doøng pha ñi qua
BIo coù chöùa thaønh phaàn thöù töï khoâng.
Trong thöïc teá, vò trí caùc daây daãn pha ñoái vôùi cuoän thöù khoâng nhö nhau. Heä soá hoã caûm caùc
pha ñoái vôùi cuoän thöù caáp k coù giaù trò khaùc nhau, vì vaäy ngay caû khi doøng sô caáp hoaøn toaøn caân
baèng, töø thoâng toång vaãn khaùc khoâng. Ñoù laø töø thoâng khoâng caân baèng taïo neân trong cuoän thöù caáp
söùc ñieän ñoäng vaø doøng khoâng caân baèng. Doøng khoâng caân baèng trong BIo nhoû hôn raát nhieàu so vôùi
boä loïc duøng ba BI. Trong BIo thöïc hieän coäng töø thoâng caùc doøng Ikc chæ phuï thuoäc vaøo ñoä khoâng ñoái
 23

xöùng cuûa vò trí doøng sô caáp caùc pha. Ñeå BV ñöôøng daây, ñoäng cô, hieän nay ngöôøi ta cheá taïo BIo loaïi
caùp. Khi caàn thieát BV ñöôøng daây treân khoâng ngöôøi ta laøm theâm ñoaïn caùp vaø ñaët BIo treân ñoaïn ñoù.
Khi coù doøng Iv chaïy trôû veà trong voû caùp cuûa ñöôøng daây khoâng söï coá maø coù ñaët BIo, BV ñöôøng daây
naøy coù theå taùc ñoäng sai. Kinh nghieäm vaän haønh cho bieát laø theo voû caùp baèng theùp hay chì coù theå coù
doøng Iv chaïy voøng qua ñaát. Caùc doøng naøy xuaát hieän khi chaïm ñaát gaàn choã ñaët caùp. Doøng Iv chaïy
theo voû caùp cuûa ñöôøng daây khoâng hö hoûng chaïy qua BIo vaø do ñoù BV taùc ñoäng sai.
Ñeå loaïi tröø ñieàu neâu treân, trieät tieâu aûnh höôûng cuûa doøng ñoù nhö sau: voû ñoaïn caùp töø pheãu
cho ñeán BIo ñaët caùch ñieän vôùi ñaát, daây noái ñaát noái pheãu caùp luoàn qua loã BIo (H.1.19b). Nhôø vaäy,
khi coù Iv chaïy theo voû caùp, doøng naøy qua daây noái ñaát chaïy ngöôïc trôû veà. Töø thoâng trong khung töø
cuûa BIo do doøng chaïy trong voû vaø doøng noái ñaát trieät tieâu nhau, neân baèng khoâng. Khung töø cuûa BIo
cuõng caàn phaûi caùch ñieän ñoái vôùi voû caùp.
b- Sô ñoà noái BU vôùi phaàn ño löôøng cuûa baûo veä
Sô ñoà cô baûn noái cuoän daây caùc BU laø noái hình sao, tam giaùc, loïc aùp thöù töï khoâng.
Sô ñoà hình sao (coù theå duøng ba BU moät pha hay BU ba pha)
Sô ñoà ba maùy bieán aùp thöôøng duøng cho maïng töø 35kV trôû leân. BU ba pha naêm truï thöôøng
duøng cho maïng döôùi 15kV, khi cuøng moät luùc caàn laáy ñieän aùp thöù töï khoâng.

A B C ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL

a) b) c)

Hình 1.20 Sô ñoà hình sao

Trong sô ñoà naøy, cuoän daây sô caáp BU ñöôïc noái hình

sao, trung tính noái ñaát. Boä phaän ño löôøng cuûa BV coù theå
nhaän ñieän aùp daây (H.1.20a), ñieän aùp pha (H.1.20b) cuõng coù Uba
theå nhaän aùp pha vôùi trung tính giaû (H.1.20c), giaûn ñoà vectô Uca
N
cho ôû (H.1.21).
Trong tröôøng hôïp c, khi toång trôû cuûa caùc ÑL baèng
nhau thì
Ucb
U + U ac U + U ba U + U cb
U a = ab ; U b = bc ; U c = ca
3 3 3 Hình 1.21 Ñieän aùp pha
cuûa heä thoáng coù trung tính giaû
Neáu trung tính cuûa sô caáp BU khoâng noái ñaát thì ñieän
aùp trong sô ñoà hình 1.20b seõ nhö trong tröôøng hôïp c maø trung tính sô caáp coù noái ñaát.

Sô ñoà tam giaùc khuyeát

Sô ñoà ñöôïc thöïc hieän baèng hai bieán aùp daây (H.1.22). Boä phaän ño löôøng cuûa BV coù theå noái ñeå
nhaän ñieän aùp daây vaø ñieän aùp pha coù trung tính giaû. Sô ñoà naøy ñöôïc duøng khi khoâng caàn nhaän ñieän
theá pha vôùi ñaát.
24

A B C ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL

Hình 1.22 Sô ñoà tam giaùc khuyeát (sô ñoà noái hình chöõ V)

Boä loïc aùp thöù töï khoâng: ñeå nhaän thaønh phaàn ñieän aùp thöù töï khoâng thöôøng duøng ba BU moät
pha, hay ba pha naêm truï. Cuoän sô caáp noái hình sao, trung tính noái ñaát, cuoän thöù caáp noái tam giaùc
hôû, ñeå noái ÑL vaøo hình 1.23a.

A B C

b
ÑL
c
ÑL

a) b)

Hình 1.23 Sô ñoà noái BU nhaän aùp thöù töï khoâng

Ñieän aùp nhaän ñöôïc ôû ÑL laø

U& + U& B + U& C 3U& o
U& R = U& a + U& b + U& c ≈ A =
kU kU

Ñieän aùp nhaän ñöôïc tyû leä vôùi ñieän aùp thöù töï khoâng, neân sô ñoà naøy ñöôïc goïi laø boä loïc aùp thöù töï
khoâng.
Ñieän aùp thöù töï khoâng coù theå nhaän töø trung tính cuûa heä thoáng. Ví duï, trung tính maùy phaùt
(H.1.23b) noái ñaát qua moät maùy bieán aùp moät pha. Khi coù chaïm ñaát moät pha, trung tính coù doøng Io vaø
do ñoù thöù caáp BU xuaát hieän thöù töï khoâng. Ñeå cung caáp aùp thöù töï khoâng cho caùc rôle ñöôïc caáu taïo
baèng baùn daãn hay vi maïch, ngöôøi ta coù theå nhaän aùp thöù töï khoâng qua trung gian caùc boä loïc thöù caáp
noái vaøo ñieän aùp pha cuûa cuoän thöù caáp BU (H.1.24). Boä loïc duøng ñieän trôû (H.1.24a) BU trung gian
tam giaùc hôû (H.1.24b) hay tuï ñieän.
 25

ÑL ÑL ÑL

a) b) c)

Hình 1.24 Boä loïc thöù caáp aùp thöù töï khoâng

1.3.2 Phaàn ño löôøng thöù caáp cuûa baûo veä - caùc boä phaän so saùnh
Heä thoáng BV hình 1.2 goàm coù hai phaàn chính: phaàn ño löôøng vaø loâgic. Phaàn treân ñaõ khaûo saùt
caùc boä bieán ñoåi ño löôøng sô caáp BI, BU. Caùc ñaïi löôïng IR, UR töø caùc BI vaø BU ñöa vaøo phaàn ño
löôøng thöù caáp cuûa BV (goïi taét laø phaàn ño löôøng).
Phaàn ño löôøng cuûa BV tuøy thuoäc vaøo nguyeân taéc taùc ñoäng cuûa BV maø ñöôïc thöïc hieän baèng
moät hay nhieàu phaàn töû ño löôøng. Vieäc thöïc hieän nhöõng phaàn töû chöùc naêng cuûa BV phuï thuoäc vaøo
nguyeân taéc caáu taïo, thöïc hieän BV chaúng haïn ñöôïc thöïc hieän baèng nguyeân taéc ñieän cô, linh kieän
baùn daãn, vi maïch hay vi xöû lyù.
Nhöõng thieát bò BV ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän baèng ñieän cô, sau ñoù xuaát hieän phaàn töû ñieän töû, baùn
daãn, vi maïch. Thôøi ñaïi ngaøy nay, vieäc aùp duïng vi xöû lyù vaøo lónh vöïc BV ñaõ roäng raõi. Trong tröôøng
hôïp toång quaùt, duø BV ñöôïc thöïc hieän baèng phöông tieän naøo, caùc phaàn töû cuûa BV cuõng coù nhöõng tính
chaát, nguyeân taéc chung. Sau ñaây trình baøy nhöõng nguyeân taéc ñeå thöïc hieän phaàn ño löôøng cuûa BV.
Vì söï xuaát hieän caùc söï coá trong HTÑ seõ keùo theo bieán ñoåi nhöõng ñaïi löôïng xoay chieàu ñaëc
tröng cho traïng thaùi cuûa heä thoáng (doøng, aùp). Cho neân, moät chöùc naêng raát quan troïng trong phaïm vi
BV laø phaùt hieän söï thay ñoåi vaø ñaùnh giaù ñöôïc tình traïng cuûa ñoái töôïng mình BV maø cho leänh ñi coâ
laäp söï coá thích hôïp.
ÔÛ nhöõng BV ñôn giaûn, thöïc hieän baèng caùc rôle doøng ñieän seõ so saùnh doøng ñieän qua phaàn töû
BV vôùi giaù trò chuaån khoâng ñoåi ñöôïc ñieàu chænh baèng tay vaø rôle seõ taùc ñoäng khi doøng ñieän vöôït
quaù giaù trò chuaån. Rôle naøy chæ coù moät ñaïi löôïng vaøo laø doøng ñieän coøn giaù trò chuaån ñöôïc thieát laäp
qua trung gian cuûa moät loø xo, noù coøn coù teân laø giaù trò ngöôõng hay möùc tôùi haïn cuûa thoâng soá ñöôïc
kieåm tra. Nhöõng rôle ñieän töû thoûa maõn moät chöùc naêng töông töï nhö vaäy ñöôïc goïi laø boä phaän phaùt
hieän möùc tôùi haïn, boä phaän phaùt hieän bieân ñoä, hay boä phaän phaân bieät bieân ñoä. Gioáng nhö nhöõng rôle
doøng ñieän loaïi ñieän cô, boä phaän phaùt hieän möùc tôùi haïn chæ coù moät ñaïi löôïng ñi vaøo vaø giaù trò cuûa
noù seõ so saùnh vôùi giaù trò chuaån vaø giaù trò chuaån naøy coù theå thöïc hieän baèng nguoàn oån aùp hay nhôø
ñiod oån aùp (Zener).
Do yeâu caàu tính choïn loïc vaø taùc ñoäng nhanh, ñoái vôùi ñoái töôïng ñöôïc BV coù ñieän aùp cao,
coâng suaát lôùn, BV khoù coù theå taùc ñoäng choïn loïc ñöôïc neáu chæ ño moät ñaïi löôïng vaøo nhö doøng, aùp
hay goùc pha neáu khoâng duøng thôøi gian trì hoaõn, do ñoù trong nhöõng BV taùc ñoäng nhanh caàn phaûi ño
löôøng nhöõng ñaïi löôïng laø toå hôïp cuûa nhöõng tín hieäu ñôn giaûn laø doøng hay aùp. Caùc ñaïi löôïng naøy
ñöôïc so saùnh vôùi ñaïi löôïng khoâng chæ laø haèng soá maø coøn thay ñoåi phuï thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc
cuûa trang thieát bò (ví duï nhö BV coù höôùng khoaûng caùch...).
26

Nhöõng boä phaän laøm thoûa

maõn chöùc naêng so saùnh nhöõng
Vuøng khoâng
ñaïi löôïng ñöa vaøo, vôùi nhöõng B
& A
& Vuøng taùc taùc ñoäng
ñaïi löôïng khaùc theo chöông ñoäng
Vuøng khoâng Vuøng taùc
trình ñònh saün ñöôïc goïi laø boä so taùc ñoäng ñoäng

saùnh. Nhö vaäy khaâu quan troïng a) b)

cuûa phaàn ño löôøng laø boä so
Hình 1.25 Ñaëc tuyeán taùc ñoäng cuûa boä phaän ño löôøng
saùnh, noù coù theå coù moät, hay
nhieàu tín hieäu töø caùc BI, BU
ñöa vaøo. Boä phaän ño löôøng xaùc ñònh phaïm vi taùc ñoäng cuûa BV. Ta coù theå bieåu dieãn phaïm vi taùc
ñoäng cuûa BV baèng hình veõ ñaëc tuyeán. Ñoái vôùi boä phaän ño löôøng coù moät ñaïi löôïng ñaàu vaøo, phaïm
vi taùc ñoäng ñöôïc bieåu dieãn laø moät ñieåm treân moät truïc toïa ñoä (H.1.25a). Ñoái vôùi boä phaän coù hai tín
hieäu ñaàu vaøo, ñaëc tính khôûi ñoäng ñöôïc dieãn taû treân maët phaúng nhö hình 1.25b. Coøn ñoái vôùi caùc boä
phaän vôùi ba hay lôùn hôn ñöôïc dieãn taû trong khoâng gian ba chieàu hay nhieàu hôn. Trong haàu heát caùc
sô ñoà BV, boä phaän so saùnh dieãn ra so saùnh bieân ñoä, goùc pha hay vöøa bieân ñoä (suaát) vaø goùc pha cuûa
caùc ñaïi löôïng.
Khi so saùnh giaù trò tuyeät ñoái (bieân ñoä, suaát) cuûa hai ñaïi löôïng, boä so saùnh seõ khôûi ñoäng neáu
. . . .
A ≥ B vaø seõ khoâng khôûi ñoäng khi A khoâng vöôït qua giaù trò B .
. .
Trong phöông trình treân, vôùi A vaø B laø giaù trò tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng ñöa vaøo boä so
saùnh, hay cuûa moät ñaïi löôïng ñöa vaøo vaø moät ñaïi löôïng chuaån.
. .
Khi so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng, boä so saùnh seõ khôûi ñoäng neáu ϕ1 ≤ ( A , B ) ≤ ϕ2 vaø
. .
seõ khoâng khôûi ñoäng khi ñieàu kieän naøy khoâng thoûa. Phöông trình treân vôùi A , B laø
. . . .
hai vectô bieåu dieãn hai ñaïi löôïng ñieän. ( A , B ) laø goùc giöõa hai vectô, B treã pha so vôùi A . ϕ1 vaø
ϕ2 laø hai goùc pha cho saün, thöôøng ϕ1 – ϕ2 = 180o.

a- Boä phaän so saùnh vôùi moät ñaïi löôïng ñaàu vaøo

Nhö treân ñaõ noùi, trong boä phaän naøy tieán haønh so saùnh moät ñaïi löôïng vaøo caàn quan saùt theo
doõi vôùi ñaïi löôïng chuaån, chaúng haïn nhö moâmen cuûa loø xo (rôle ñieän cô), ñieän aùp chuaån (rôle ñieän
töû), chöông trình so saùnh phaàn meàm cuûa rôle kyõ thuaät soá. Thöïc teá ñaïi löôïng ñaàu vaøo laø haøm soá cuûa
doøng ñieän hay ñieän aùp cuûa ñoái töôïng ñöôïc BV:
. . . .
A = f1( I R ); B = f2( U R )

Boä phaän naøy phaûi taùc ñoäng khi trò soá vaøo lôùn hôn (rôle cöïc ñaïi) hay nhoû hôn (rôle cöïc tieåu)
trò soá chuaån cho tröôùc.
Trò soá cuûa ñaïi löôïng chuaån cho tröôùc ñöôïc goïi laø trò soá khôûi ñoäng. Trò soá naøy xaùc ñònh ñaëc
tính khôûi ñoäng laø moät ñieåm treân ñöôøng thaúng (H.1.25a).
Sô ñoà caáu truùc cuûa loaïi naøy cho ôû hình 1.26.
 27

&I (U
R R)
&
A
&
IR A
1
1

3 4 ra
3 4
UR
2
2
B
&
B

1- A ( )
& = f &I ; 2- ñaïi löôïng chuaån;
R 1, 2- maïch toå hôïp tín hieäu; 4- maïch so saùnh
3- phaàn töû chænh ñònh giaù trò khôûi ñoäng 3- phaàn töû ñieàu chænh caùc heä soá K
4- maïch so saùnh
Hình 1.27 Sô ñoà caáu truùc cuûa boä ño
Hình 1.26 Caáu truùc cuûa boä so saùnh coù
löôøng vôùi hai tín hieäu ñaàu vaøo
moät tín hieäu ñaàu vaøo
b- Boä phaän so saùnh vôùi hai ñaïi löôïng ñaàu vaøo
. .
Trong boä phaän naøy, söï so saùnh ñöôïc dieãn ra giöõa hai ñaïi löôïng thay ñoåi A vaø B maø caùc ñaïi
. .
löôïng naøy laø toå hôïp töø hai tín hieäu ñaàu vaøo laø I R vaø ( U R ):
. . . . . . .
A = k1 U R + k2 I R ; A B = k3 U R + k4 I R

vôùi k1, k2, k3, k4 laø caùc heä soá, trong tröôøng hôïp toång quaùt laø soá phöùc.
Sô ñoà caáu truùc cuûa boä ño löôøng vôùi hai tín hieäu vaøo cho ôû hình 1.27.
Khi ñaàu ra cuûa phaàn töû 4 thay ñoåi traïng thaùi (tieáp ñieåm rôle ñang môû seõ ñoùng hay ngöôïc laïi,
ñieän theá möùc thaáp 0 chuyeån sang cao 1 hay ngöôïc laïi) ñöôïc goïi laø khôûi ñoäng. Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng
cuûa boä so saùnh naøy laø ñöôøng cong naèm treân maët phaúng (H.1.25).

c- Duøng maët phaúng phöùc ñeå khaûo saùt söï laøm vieäc cuûa boä phaän so saùnh
Ñaïi löôïng ñieän coù theå bieåu dieãn döôùi daïng haøm muõ, vectô. Ñeå bieåu dieãn söï laøm vieäc cuûa caùc boä
so saùnh, ngöôøi ta duøng maët phaúng phöùc ñeå khaûo saùt.
. .
Duøng maët phaúng phöùc W ñeå khaûo saùt quan heä hai ñaïi löôïng A vaø B . Duøng maët phaúng toång
. .
trôû Z ñeå khaûo saùt quan heä hai ñaïi löôïng U R vaø I R . Caùc ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa haàu heát caùc BV
phöùc, ngöôøi ta thöôøng bieåu dieãn treân maët phaúng toång trôû Z.
. . .
So saùnh hai ñaïi löôïng A vaø B cho ta ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W, maø A
. . .
vaø B laø haøm cuûa U R vaø I R neân ta deã daøng tìm ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BV trong maët phaúng
toång trôû Z.
. .
So saùnh hai ñaïi löôïng phöùc A vaø B trong maët phaúng phöùc
A& k1U& R + k2 I&R
W = & = (1.2)
B k3U& R + k4 I& R
.
UR
maø neáu xeùt trong maët phaúng toång trôû Z Z = .
& (1.3)
IR

töø (1.2) W =
(
k1 I&R z + k2 k1) =
z − b
(1.4)
(
k3 I&R z + k4 k3) k (z − a )
28

k2 k4 k
vôùi b = − ; a = − ; k = − 4
k1 k3 k1

Ngöôïc laïi, ta cuõng coù theå nhaän z töø w

k4 w − k2
z = (1.5)
k1 − k3w

Töø caùc quan heä treân, coù theå chuyeån ñoåi vieäc bieåu dieãn ñaëc tuyeán trong maët phaúng phöùc W
vaø maët phaúng toång trôû Z lieân quan vôùi nhau. Vuøng khôûi ñoäng vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc trong maët
phaúng W töông öùng vôùi vuøng khôûi ñoäng vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc trong maët phaúng toång trôû Z. Nhöõng
vuøng vaø ñaëc tuyeán naøy khoâng truøng nhau maø lieân heä thoâng qua caùc heä soá k1 ,..., k4 .

d- Ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng ñieän trong maët phaúng phöùc vaø maët
phaúng toång trôû

Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa söï so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng A vaø B (khoâng phuï thuoäc
vaøo goùc pha giöõa A vaø B) ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông trình w = A/B = 1

Ñaëc tuyeán naøy laø voøng troøn taâm O, baùn kính laø 1 trong maët phaúng phöùc.

Vuøng laøm vieäc (khôûi ñoäng) ñöôïc xaùc ñònh baèng baát phöông trình. Ví duï, khôûi ñoäng theo ñieàu
kieän w = A/B ≤ 1 laø phaàn naèm trong voøng troøn (phaàn gaïch cheùo (H.1.28a)).

Töông öùng vôùi ñaëc tuyeán vaø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W, baèng quan heä (1.4) ta
coù theå xaùc ñònh ñaëc tuyeán khôûi ñoäng vaø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng Z cho ôû (H.1.28b) vaø
(H.1.28c).

j jX jX
l
a
Zo Ro z-a
R
O O O
b z
z-b

a) b) c)

Hình 1.28 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W (a) vaø maët phaúng toång trôû Z (b, c)

Trong tröôøng hôïp so saùnh trò soá tuyeät ñoái hai ñaïi löôïng töông öùng vôùi ñaëc tuyeán voøng troøn
taâm O, baùn kính 1 trong maët phaúng phöùc W laø voøng troøn taâm Z o vaø baùn kính Ro trong maët phaúng
toång trôû Z vôùi
− k2 a − b
Zo = (1.6)
k2 − 1
k |a − b|
vaø Ro = (1.7)
k2 − 1
 29

−
- Neáu k ≠ 1: ñaëc tuyeán trong maët phaúng Z laø voøng troøn taâm Z o baùn kính Ro xaùc ñònh bôûi (1.6)
vaø (1.7).
- Neáu k = 1: ñaëc tuyeán trong maët phaúng Z laø ñöôøng thaúng 1, trung tuyeán cuûa ñoaïn thaúng
a , b , coøn vuøng khôûi ñoäng laø nöûa maët phaúng coù chöùa ñieåm a.

- Neáu k > 1: töông öùng vôùi vuøng khôûi ñoäng naèm beân trong voøng troøn taâm O baùn kính l thì
− −
vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng toång trôû cuõng naèm beân trong voøng troøn ( Zo , Ro ) .

- Neáu k < 1 thì ngöôïc laïi, nghóa laø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng Z naèm ngoaøi voøng troøn.

e- Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa boä so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng A vaø B trong maët phaúng phöùc
. . . .
Ñöôïc xaùc ñònh baèng hai phöông trình ( A , B ) = ϕ1 vaø ( A , B ) = ϕ2
. .
Vuøng khôûi ñoäng ñöôïc xaùc ñònh baèng baát phöông trình: ϕ1 < ( A , B ) < ϕ2
Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc chính laø hai nöûa ñöôøng thaúng 1 vaø 2 qua goác O
vaø taïo vôùi truïc hoaønh goùc ϕ1 vaø ϕ2. Vuøng khôûi ñoäng töông öùng vôùi phaàn gaïch cheùo (H.1.29), neáu
ϕ1 – ϕ2 = 180o thì ñaëc tuyeán laø ñöôøng 3.

j 1 jX 5 3
3 a

b 4
ϕ2 ϕ1 O
R
O 2

a) b)

Hình 1.29 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W (a) vaø maët phaúng toång trôû Z (b)
trong tröôøng hôïp so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng ñieän

Haàu heát trong caùc BV, ngöôøi ta thöôøng duøng ñaëc tuyeán laø ñöôøng thaúng 3, nghóa laø luùc ñoù ϕ1
– ϕ2 = 180o neân trong phaàn naøy khaûo saùt tröôøng hôïp ñaëc bieät naøy.

Neá u ϕ 1 – β ≠ 0 vaø ϕ 2 – β ≠ 180 o thì ñaë c tuyeá n laø voø n g troø n ñöôø n g kính vôù i β =
arg k3 / k1 thì ñaëc tuyeán trong maët phaúng toång trôû Z töông öùng vôùi ñöôøng thaúng 3 trong maët phaúng
W laø voøng troøn qua hai ñieåm a, b (ñöôøng 4 (H.1.29b)).
Neáu ϕ1 – β = 90o vaø ϕ2 – β = 270o thì ñaëc tuyeán laø voøng troøn ñöôøng kính a, b (ñöôøng 5
(H.1.29b)).

Neáu ϕ1 – β = 0 vaø ϕ2 – β = 180o, ñaëc tuyeán khôûi ñoäng töông öùng laø ñöôøng thaúng 3 trong maët
phaúng toång trôû Z vuøng taùc ñoäng naèm phía traùi ñöôøng thaúng 3 ñi töø b ñeán a.
Söï lieân heä giöõa so saùnh trò soá tuyeät ñoái vaø goùc pha cuûa hai ñaïi löôïng ñieän.
30

Boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái coù theå trôû thaønh boä so saùnh pha cuûa hai tín hieäu ñaïi löôïng, vaø
ngöôïc laïi neáu thay ñoåi toå hôïp cuûa tín hieäu vaøo. Noùi caùch khaùc, so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi
. . . .
löôïng A vaø B A& thì töông öùng so saùnh goùc pha cuûa hai tín hieäu U R vaø I R .

Ví duï, quan saùt hình 1.30, ta nhaän thaáy so saùnh trò soá tuyeät ñoái hai ñaïi löôïng
. .
A = U& R ÷ I&R ; B& = U& R − I& R töông öùng vôùi so saùnh pha ϕ cuûa U R vaø I R .
&

B A B A B A

ϕ
ϕ ϕ
IR IR IR

a) b) c)

a) ϕ > 90 o , khi UR R
& ÷ &I ; b) ϕ > 90 o , khi U
& − &I > U
R R
& − &I = U
R R
& ÷ &I
R R

c) ϕ < 90 o , khi U
& − &I < U
R R
& ÷ &I
R R

Hình 1.30 Giaûn ñoà vectô cuûa boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái duøng cho so saùnh pha

g- Tröôøng hôïp rôle coù daïng ñaëc tuyeán ñaëc bieät

Ngöôøi ta söû duïng caùc boä so saùnh nhieàu tín hieäu ñaàu vaøo, coù theå so saùnh suaát hay pha, hay toå
hôïp so saùnh caû suaát vaø pha.

1.3.3 Phaàn loâgic cuûa baûo veä

Phaàn loâgic nhaän tín hieäu phaûn aûnh tình traïng cuûa ñoái töôïng BV töø phaàn ño löôøng. Phaàn loâgic
coù theå laø toå hôïp caùc rôle trung gian (rôle ñieän cô, baùn daãn...) hay maïch loâgic tín hieäu (0 - 1), rôle
thôøi gian, phaàn töû ñieàu khieån maùy caét. Phaàn naøy hoaït ñoäng theo chöông trình ñaõ ñònh saün ñi ñieàu
khieån maùy caét.
Nhö treân ñaõ khaûo saùt, phaàn ño löôøng ñaõ dieãn ra so saùnh caùc ñaïi löôïng ño löôøng vôùi nhau hay
vôùi ñaïi löôïng chuaån. Tröôøng hôïp toång quaùt coù theå bieåu dieãn phaàn ño löôøng baèng n haøm soá chöùc
1 khi Ai ≤ B j
(
naêng coù daïng: φ i Ai , B j =  )
0 khi Ai > B j
trong ñoù: AI = f1(UR, IR...); Bj = f2(UR, IR...)
1
Ñoái vôùi phaàn loâgic coù theå bieåu dieãn baèng haøm: L(φ1, φ2,..., φn) = 
0
Haøm soá L lieân heä caùc phaàn töû loâgic chuaån, phaàn töû thôøi gian, tín hieäu. Traïng thaùi cuûa L phuï
thuoäc vaøo phaàn ño löôøng. Ñeå thöïc hieän chöông trình laøm vieäc cuûa phaàn loâgic coù theå duøng tieáp
ñieåm cuûa caùc rôle trung gian hay phaàn töû loâgic cô baûn.
Vôùi ba toaùn töû loâgic cô baûn OR (y = x1 + x2 + x3), AND (y = x1.x2.x3) vaø NO (y = x ) vaø caùc phaàn töû
thôøi gian, baùo tín hieäu ta coù theå thöïc hieän phaàn loâgic cuûa baát kyø maïch BV naøo.
Hình 1.31 giôùi thieäu caùc toaùn töû loâgic cô baûn thöïc hieän baèng tieáp ñieåm rôle vaø kyù hieäu:
Trong soá maïch BV, phaàn loâgic coù theâm phaàn töû CAÁM (khoùa) hay caàn duy trì tín hieäu thôøi gian
cuøng phaàn töû töï giöõ (NHÔÙ). Kyù hieäu vaø caùch thöïc hieän cho ôû hình 1.32.
 31

Caùch laøm vieäc cuûa maïch töï giöõ nhö sau: khi x1 = 1 (cuoän x1 coù ñieän) thì y = 1 (y coù ñieän do
doøng ñi qua tieáp ñieåm x1 vaø tieáp ñieåm thöôøng ñoùng x2). Traïng thaùi y = 1 vaãn ñöôïc tieáp tuïc giöõ (maëc
duø x1 trôû veà 0) nhôø tieáp ñieåm töï giöõ y vaø y trôû veà khoâng khi x2 hôû ra nghóa laø x2 = 1. Trong thöïc teá
coù nhöõng sô ñoà maïch BV phöùc taïp. Ñeå coù theå ñôn giaûn hoùa maïch loâgic, tuøy theo coâng cuï cheá taïo
BV, ngöôøi ta coù theå duøng caùc quy luaät bieán ñoåi ñaïi soá loâgic cô baûn.

x1 x1 S T y
1 x1
x3
x2 y x2 R y
x1 x y
x3 & + y
x1

x1 x2 x1 x2
x2 y
x1 x2 x3 x

x3 a) b)
a) b) c)

Hình 1.31 Nhöõng baøi toaùn töû logic cô baûn Hình 1.32 a) Maïch khoùa x 1 , x 2
a) y = x1 + x2 + x3; b) y = x1.x2.x3; c) y = x b) Maïch töï giöõ y = ( x 1 + y ) x 2

1.3.4 Maïch thöïc hieän ñieàu khieån maùy caét

BI accu BU BI BU accu BI BU BI BU accu BI BU BI BU accu accu BI BU

1 1 2 2 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2

rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2

cuoän cuoän cuoän cuoän cuoän cuoän

caét caét caét 1 caét 2 caét 2 caét 2

Maùy caét Maùy caét Maùy caét Maùy caét

1) 2) 3) 4)

Hình 1.33 Sô ñoà khoái heä thoáng ñieàu khieån maùy caét tieâu bieåu

Heä thoáng maïch ñieàu khieån maùy caét phaûi ñaûm baûo laøm vieäc tin caäy. Hình 1.33 giôùi thieäu sô ñoà
khoái caùc daïng heä thoáng ñieàu khieån thöôøng ñöôïc duøng trong heä thoáng BV.
Daïng 1: heä thoáng hai rôle nhaän ñieän töø moät nguoàn thao taùc moät chieàu vaø caùc maùy bieán ñieän.
Daïng 2: ñöôïc laøm tin caäy hôn baèng caùch duøng hai boä bieán ñieän rieâng bieät cung caáp cho hai
rôle.
Daïng 3: duøng maùy caét coù hai cuoän caét, moãi rôle ñöa tín hieäu ñeán moät cuoän caét rieâng.
Daïng 4: hai heä thoáng BV rieâng bieät ñieàu khieån moät maùy caét.
Nhaän xeùt: daïng 2 ñöôïc tin caäy hôn vì coù hai boä bieán ñieän rieâng bieät cung caáp cho hai rôle. Daïng 4
laø daïng ñaét nhaát vaø tin caäy nhaát vì coù hai heä thoáng BV rieâng bieät ñieàu khieån moät maùy caét.

1.3.5 Caùc nguoàn thao taùc

Doøng ñieän thao taùc duøng ñeå cung caáp cho caùc rôle trung gian, thôøi gian, tín hieäu, phaân cöïc
caùc linh kieän ñieän töû, ñoùng caét ñieàu khieån caùc maùy caét ñieän vaø moät soá muïc ñích khaùc.
Nguoàn doøng ñieän thao taùc caàn phaûi ñaûm baûo cho BV laøm vieäc moät caùch chaéc chaén trong
tröôøng hôïp NM, khi maø ñieän aùp choã hö hoûng coù theå giaûm ñeán khoâng. Vì vaäy, caùc maùy bieán aùp töï
duøng vaø caùc maùy bieán ñieän aùp khoâng theå laø nguoàn cung caáp duy nhaát cho BV ñöôïc.
32

Hieän nay, thöôøng duøng caùc nguoàn thao taùc moät chieàu do accu cung caáp vaø nguoàn xoay chieàu
do caùc maùy bieán doøng, bieán aùp maïng ñieän aùp thaáp cung caáp.

a- Nguoàn thao taùc moät chieàu

Accu ñieän aùp 110 ÷ 220V, ôû caùc traïm bieán aùp nhoû thì accu ñieän aùp 24 ÷ 48V ñöôïc duøng laøm nguoàn
moät chieàu. Accu baûo ñaûm cung caáp naêng löôïng ñieän caàn thieát cho caùc maïch thao taùc ôû thôøi ñieåm baát kyø
khoâng phuï thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa maïng ñöôïc BV, vì vaäy noù laø nguoàn cung caáp baûo ñaûm nhaát. Tuy
nhieân, nguoàn accu ñaét hôn nhieàu so vôùi caùc nguoàn thao taùc khaùc, noù ñoøi hoûi thieát bò naïp, phoøng rieâng vaø
söï baûo trì thöôøng xuyeân.

b- Nguoàn thao taùc xoay chieàu

Ñoái vôùi BV choáng NM, maùy bieán doøng laø nguoàn cung caáp raát baûo ñaûm cho caùc maïch thao
taùc. Khi coù NM, doøng vaø aùp ôû ñaàu cöïc cuûa maùy bieán doøng taêng leân ñaûm baûo cung caáp naêng löôïng
caàn thieát cho caùc maïch thao taùc. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc söï coá vaø cheá ñoä khoâng bình thöôøng maø
doøng qua phaàn töû BV khoâng taêng leân thì maùy bieán doøng khoâng ñaûm baûo coâng suaát caàn thieát.
Maùy bieán ñieän aùp vaø maùy bieán aùp töï duøng khoâng theå duøng ñeå cung caáp cho maïch thao taùc cuûa
BV choáng NM khi aùp cuûa maïng ñieän giaûm. Nhöng ñoái vôùi caùc söï coá vaø cheá ñoä khoâng bình thöôøng aùp
khoâng giaûm nhieàu thì chuùng coù theå laøm vieäc toát.
Tuï naïp saün, thoâng thöôøng tuï ñöôïc naïp ñieän saün töø maïng trong cheá ñoä bình thöôøng. Khi aùp
cuûa traïm bò maát, naêng löôïng trong tuï vaãn ñöôïc duy trì, vì vaäy tuï naïp saün ñöôïc duøng ñeå cung caáp
naêng löôïng cho caùc BV vaø thieát bò töï ñoäng laøm vieäc khi maát aùp cuûa traïm.
Toå cung caáp lieân hôïp, cung caáp cho ta doøng ñieän thao taùc baèng caùch toång hôïp caùc doøng ñieän
chænh löu töø caùc nguoàn doøng ñieän (coù maùy bieán doøng) vaø ñieän aùp (maùy bieán aùp). Trong caùc toå lieân
hôïp caàn phaûi chuù yù ñeán vieäc choïn caùc pha doøng ñieän vaø ñieän aùp nhö theá naøo ñeå coù theå nhaän ñöôïc
coâng suaát lôùn nhaát.

c- Nguoàn moät chieàu cho caùc phaàn töû thöïc hieän baèng ñieän töû, vi maïch
Heä thoáng BV baèng baùn daãn, vi maïch caàn nguoàn ñieän aùp moät chieàu oån ñònh. Trò soá ñieän aùp
naøy phuï thuoäc vaøo transistor, hay vi maïch. Nhöõng ñieän aùp thoâng duïng cung caáp cho caùc maïch naøy
laø ± 5V, ± 9V, ± 15V. Ñeå cung caáp nguoàn moät chieàu caùc linh kieän baùn daãn, vi maïch... ngöôøi ta
thöôøng duøng hai phöông phaùp sau:
- Duøng boä chia theá töø maïng 110V hay 220V
- Boä bieán ñoåi moät chieàu 110V (220V DC) thaønh ñieän moät chieàu coù ñieän theá ra thích hôïp.
Phöông phaùp ñaàu tieân thöôøng duøng cho caùc BU
maïch coù rôle rieâng bieät (rôle trung gian, doøng ñieän,
CL
thôøi gian...) naêng löôïng tieâu thuï töøng phaàn khoâng +
lôùn. Sô ñoà nguyeân lyù ñôn giaûn cuûa phöông phaùp
naøy ôû hình 1.34.
Trong tröôøng hôïp nguoàn cung caáp cho BV CL
phöùc taïp, cuøng moät luùc cung caáp cho phaàn ño löôøng
vaø loâgic caàn thieát duøng phöông phaùp thöù hai. Hình 1.34 Toå cung caáp lieân hôïp
 33

1.3.6 Caùc kyù hieäu thöôøng gaëp trong sô ñoà baûo veä rôle

50 50
50 50

a) b) c) d)

1- Cuoän daây rôle (ngoõ vaøo cuûa rôle)

2- Tieáp ñieåm rôle (ngoõ ra cuûa rôle)

Daïng 1 Daïng 2 Daïng 3 Daïng 4 Daïng 5

Tieáp ñieåm Tieáp ñieåm

thöôøng môû “a”

Tieáp ñieåm Tieáp ñieåm

thöôøng ñoùng “b”

Tieáp ñieåm thöôøng

môû ñoùng chaäm

Tieáp ñieåm thöôøng môû (“a”) cho bieát tieáp ñieåm naøy môû khi cuoän daây cuûa noù khoâng coù ñieän
(rôle chöa taùc ñoäng).
Tieáp ñieåm thöôøng ñoùng (“b”) cho bieát tieáp ñieåm naøy ñoùng khi cuoän daây cuûa noù khoâng coù ñieän.
Khi rôle taùc ñoäng thì traïng thaùi cuûa tieáp ñieåm seõ thay ñoåi.
Trong quyeån saùch naøy söû duïng kyù hieäu d) cho ngoõ vaøo rôle vaø kyù hieäu tieáp ñieåm theo daïng 1.

Caâu hoûi chöông 1

1- 1- Caùc yeâu caàu cô baûn cuûa heä thoáng baûo veä heä thoáng ñieän.
2- 2- Phaân tích caùc toå ñaáu daây cuûa maùy bieán doøng ñieän vaø maùy bieán ñieän aùp.
3- 3- Caùch choïn caùc thoâng soá maùy bieán doøng vaø maùy bieán aùp.

Websides tham khảo :

www.rflelect.com
www.nxtphase.com
www.newage-avkseg.com
www.crmagnetics.com
www.vamp.fi
34

Chöông 2

CAÙC KYÕ THUAÄT CHEÁ TAÏO RÔLE BAÛO VEÄ

2.1 BAÛO VEÄ ÑÖÔÏC THÖÏC HIEÄN BAÈNG CAÙC RÔLE ÑIEÄN CÔ
Rôle ñieän cô ñöôïc söû duïng ñeå thöïc hieän caùc phaàn chöùc naêng cuûa baûo veä. Rôle ñieän cô laøm
vieäc treân cô sôû löïc cô döôùi taùc duïng cuûa doøng ñieän chaïy trong rôle, rôle ñieän cô bieán ñoåi tín hieäu
ñieän ñaàu vaøo thaønh tín hieäu traïng thaùi laø söï ñoùng, môû cuûa tieáp ñieåm. Trong rôle ñieän cô, naêng
löôïng ñieän töø ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh naêng löôïng cô, laøm chuyeån ñoåi phaàn ñoäng cuûa rôle.
Neáu goïi ϕ laø goùc quay cuûa phaàn ñoäng do taùc duïng cuûa löïc ñieän töø thì phöông trình moâmen
quay ñieän töø coù daïng
dWñt
M ñt = (2.1)
dα
vôùi Wñt laø naêng löôïng ñieän töø ôû thôøi ñieåm t. Wñt coù theå ñöôïc tính theo phöông trình
n n −1 n
Wñt = 0,5 ∑ LR iR2 + ∑ ∑ M RiR iR (2.2)
R =1 p =1 R = p + 1

trong ñoù: iR, iR - doøng ñieän vaøo rôle; LR, MR - heä soá töï caûm vaø hoã caûm cuûa caùc doøng ñieän.
Coù theå cheá taïo rôle ñieän cô vôùi moät ñaïi löôïng, hai hay nhieàu ñaïi löôïng ñaàu vaøo. Rôle vôùi
moät tín hieäu vaøo, laøm vieäc baèng caùch so saùnh moâmen quay Mñt vôùi moâmen caûn Mc. Thöôøng laø loø
xo vaø moâmen ma saùt Mms.
Ñeå rôle khôûi ñoäng vaø trôû veà, treân phaàn M
Mc - Mms M∆
chuyeån ñoäng cuûa rôle luoân luoân thoûa maõn ñieàu Mñt
kieän
M ñtkñ ≥ M c + M ms vaø M ñttv ≤ M c − M ms
Mms

Treân hình 2.1, ta quan saùt caùc moâmen rôle Mms

Mc - Mms
ñieän cô theo goùc di chuyeån α cuûa phaàn ñoäng. Mc
Moâmen ma saùt laø haèng soá khoâng phuï thuoäc vaøo
goùc quay: αo α1 α
Mc = Mco + k(α – αo)
Hình 2.1 Quan heä caùc moâmen
Moâmen caûn laø ñöôøng thaúng vaø taêng theo
theo goùc di chuyeån
α. Moâmen ñieän töø taêng nhanh hôn moâmen caûn,
taïi vò trí α = α1 coù löôïng moâmen thöøa laø M∆, löôïng moâmen thöøa naøy cuõng xaùc ñònh löïc giöõ chaët tieáp
ñieåm cuûa rôle, nhöng löôïng naøy laøm aûnh höôûng söï trôû veà cuûa rôle vì muoán rôle trôû veà traïng thaùi cuõ
thì M ñt ≤ M c − M ms
 35

Ñaùnh giaù söï trôû veà cuûa rôle baèng heä soá trôû veà ktv, xaùc ñònh baèng ñaïi löôïng trôû veà treân ñaïi
löôïng khôûi ñoäng. Ví duï, ñoái vôùi rôle cöïc ñaïi
M ñvtv M c − M ms
ktv = =
M ñtkñ M c + M ms + M ∆

Ñoái vôùi rôle ñieän cô heä soá naøy thöôøng nhoû.

Duøng rôle ñieän cô trong phaàn ño löôøng, ngöôøi ta tìm nhieàu caùch ñeå naâng heä soá ktv leân gaàn
baèng 1 baèng caùch giaûm Mc vaø M∆.
Sau ñaây giôùi thieäu vaøi loaïi caáu truùc rôle ñieän cô thöôøng gaëp.

IR

a) b) c) d) e)

g) h) i)
f)
Hình 2.2 Caùc caáu truùc rôle ñieän cô thoâng duïng
a) Loaïi ñieän töø coù phaàn ñoäng di chuyeån thaúng; b) Loaïi ñieän töø coù phaàn ñoäng ñoùng, môû
c) Loaïi ñieän töø coù caàn caân baèng; d) Loaïi ñieän töø coù phaân cöïc baèng nam chaâm
e) Loaïi coù cuoän daây quay; f, g) Loaïi caûm öùng coù phaàn quay laø hình troáng
h, i) Loaïi caûm öùng coù phaàn quay laø ñóa

2.1.1 Söû duïng nguyeân taéc ñieän töø ñeå cheá taïo rôle
Rôle ñieän töø laøm vieäc treân nguyeân taéc taùc ñoäng cuûa löïc ñieän töø sinh ra töø cuoän daây phaàn tónh
leân phaàn ñoäng laø saét töø. Moâmen quay ñöôïc xaùc ñònh töø (2.2) vôùi soá haïng thöù hai baèng khoâng.
Ví duï: Cho doøng ñieän iR vaøo cuoän daây cuûa rôle ñieän töø, naêng löôïng töø tröôøng nhaän ñöôïc laø
Wñt = 0,5iR2 .L
Doøng ñieän iR töø bieán doøng laø nguoàn doøng khoâng phuï thuoäc vaøo thoâng soá cuûa maïch töø vaø vò
trí phaàn ñoäng, neân moâmen quay chæ phuï thuoäc vaøo heä soá L, nghóa laø
dL
M ñt = 0,5iR2 (2.3)
dα
Töø (2.3), trò soá moâmen quay khoâng phuï thuoäc vaøo daáu cuûa iR. Do ñoù, heä thoáng ñieän töø coù theå
laøm vieäc vôùi doøng ñieän xoay chieàu vaø moät chieàu.
Neáu iR laø hình sin thì (iR = IR.sin.ω.t)
dL dL dL
M ñt = 0,5 sin 2 ωt. = k1 .I R2 . − k1 .I R2 . cos .2ωt. (2.4)
dα dα dα
36

Soá haïng thöù nhaát cuûa Mdt khoâng phuï thuoäc vaøo thôøi gian, coøn soá haïng thöù hai coù taàn soá gaáp
ñoâi. Ñeå giaûm phaàn ñoäng rung ñoái vôùi thaønh phaàn thöù hai, ngöôøi ta duøng voøng NM boïc laáy moät
phaàn cöïc cuûa rôle. Hình 2.3 bieåu dieãn Mñt theo thôøi gian.

L = kRN2

Mñt
k1In dL
2

dα

iR

2 dL
K1IR cos2ωt
dα

Hình 2.3 Moâmen ñieän töø trong rôle ñieän töø

Do quaùn tính cuûa heä thoáng chuyeån ñoäng, gaàn ñuùng coù theå phaân tích moâmen quay baèng
dL
moâmen trung bình M tb = k1 I R2
dα
Trò soá L tyû leä vôùi soá voøng daây quaán N trong rôle: L = kR.N2
vôùi kR laø heä soá caáu truùc cuûa rôle.
dkR
Töø ñoù M tb = 0,5 I R2 .N 2 = k.N 2 .I R2
dα
trong ñoù kR laø haèng soá tyû leä tuøy vaøo caáu truùc cuûa rôle.
Quan saùt söï laøm vieäc cuûa rôle ñieän töø baèng sô ñoà caáu truùc. Khi quan saùt moät sô ñoà baûo veä,
cuõng nhö trong tröôøng hôïp nghieân cöùu heä thoáng ñieàu khieån, ngöôøi ta söû duïng roäng raõi sô ñoà caáu
truùc. Treân sô ñoà naøy, nhöõng khaâu cô baûn cuûa baûo veä ñöôïc trình baøy vaø nhöõng quan heä giöõa chuùng
vôùi nhau. Ñoái vôùi moãi khaâu cuûa sô ñoà caáu truùc ñöôïc moâ taû baèng phöông trình lieân heä giöõa ñaàu ra
vaø vaøo. Treân quan ñieåm naøy, rôle ñieän töø cuõng coù theå ñöôïc moâ taû baèng sô ñoà caáu truùc.

iR 1 2 3 5

iR φ 2 1 xo
k kφ 2 2
T1 p + T2p + 1

Mc

Hình 2.4 Rôle ñieän töø vaø sô ñoà caáu truùc cuûa noù
1
Ta bieát moâmen quay laø Mñt = k.I R2 (1 − 2 cos ωt ) = M o + M ≈
2
Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa phaàn ñoäng ñöôïc bieåu dieãn
d2 x dx
m +n + qx = Mthöøa = Mñt – MΣc (2.5)
dt dt
trong ñoù: Mthöøa - moâmen thöøa; Mñt - moâmen ñieän töø; MΣc - toång moâmen caûn
m, n, q - haèng soá; x - bieán soá bieåu dieãn söï di chuyeån cuûa phaàn ñoäng rôle.
 37

Töø (2.5) (mp2 + np + q)x(t) = Mth vôùi p = d/dt

x( n ) 1
Haøm soá truyeàn laø W ( p) = =
M th( p ) mp + np + q
2

1 m n
Neáu ñaët = k; = T12 ; = T2 thì haøm soá truyeàn coù daïng
q q q
k
W ( p) =
T12 + T2 p + 1
Ñaây laø haøm soá truyeàn cuûa moät phaàn töû quaùn tính baäc hai vaø töông öùng vôùi boä loïc taàn soá thaáp.
Sô ñoà caáu truùc cuûa rôle doøng ñieän ñieän töø cho ôû hình 2.4. Phaàn töû 1 vaø 2 bieåu dieãn bieán ñoåi
doøng thaønh töø thoâng vaø moâmen quay. Nhöõng phaàn töû naøy khoâng quaùn tính vaø coù tính chaát laø boä loïc
taàn soá. Thöïc teá M khoâng aûnh höôûng neân tín hieäu ra xo chæ phuï thuoäc vaøo Mo.

2.1.2 Söû duïng nguyeân taéc cuûa caûm öùng ñeå cheá taïo rôle
Rôle caûm öùng laøm vieäc treân cô sôû taùc ñoäng cuûa töø tröôøng xoay chieàu sinh ra do cuoän daây
quaán treân phaàn tónh vôùi doøng ñieän caûm öùng bôûi töø tröôøng trong phaàn ñoäng khoâng saét töø (ñóa quay
hay vaønh hình troáng).
Moâmen quay ñöôïc xaùc ñònh baèng soá haïng töù hai cuûa (2.2). Do khoâng coù caûm öùng L khi phaàn
ñoäng di chuyeån, ñeå sinh ra moâmen quay heä thoáng caûm öùng phaûi coù ít nhaát hai töø thoâng leäch pha
trong khoâng gian vaø thôøi gian, do ñoù rôle chæ laøm vieäc vôùi doøng ñieän xoay chieàu.
Trong heä thoáng chæ coù moät doøng ñieän ñöa vaøo, ñeå taïo ra hai töø thoâng leäch pha nhau ngöôøi ta
duøng voøng ngaén maïch ñöôïc gaén vaøo ôû moät phaàn cuûa cöïc töø (H.2.2h, i).
Trong heä thoáng rôle caûm öùng boán cöïc töø, hai cuoän daây nhö hình 2.2f coù doøng i1 vaø i2 vaøo thì
naêng löôïng töø tröôøng vaø moâmen quay ñöôïc xaùc ñònh theo (2.1) vaø (2.2) laø
di2 di  di  dM12  di  dM 21
Wdt = M12i1 + M 21i2 1 = i1  2  + i2  1 
dt dt  dt  dα  dt  dα
 di di 
hay M dt = k i2 1 − i1 2 
 dt dt 
Neáu heä thoáng töø cuûa rôle khoâng baõo hoøa (töø thoâng φ tyû leä vôùi doøng ñieän) vaø doøng ñieän i1 vaø
i2 laø hình sin cuøng taàn soá vaø leäch nhau moät goùc γ thì
di1 dφ1 di2 dφ2
≈ = I1m cos ωt; ≈ = I2m cos(ωt − γ)
dt dt dt dt
Töø ñoù Mñt = k.I1m.I2m sin γ
Neáu trong tröôøng hôïp heä thoáng caûm öùng chæ do moät doøng ñieän taïo neân thì moâmen quay Mñt =
k/Im2.Nhö vaäy, moâmen tyû leä vôùi goùc leäch pha γ giöõa hai doøng ñieän. Ngöôøi ta thöôøng duøng heä thoáng
caûm öùng ñeå cheá taïo boä so saùnh pha giöõa hai ñaïi löôïng ñieän A vaø B. Trong tröôøng hôïp lyù töôûng, heä
thoáng seõ khôûi ñoäng khi 0o ≤ γ ≤ 180o.
Heä thoáng caûm öùng coù phaàn quay hình troáng, cöïc töø nhieàu cöïc quaán hai cuoän daây thöôøng
ñöôïc duøng cheá taïo rôle vôùi thôøi gian khôûi ñoäng raát nhanh coøn heä thoáng caûm öùng duøng phaàn quay laø
ñóa, moät ñaïi löôïng ñieän vaøo thöôøng duøng ñeå cheá taïo rôle laøm vieäc coù thôøi gian. Quan saùt söï laøm
vieäc cuûa rôle caûm öùng baèng sô ñoà caáu truùc.
38

Tröôøng hôïp toång quaùt coù theå vieát moâmen quay cuûa heä thoáng caûm öùng döôùi daïng
Mñt = φ1m.φ2m sin γ
Döôùi taùc duïng cuûa hai töø thoâng φ1 = φ1msinωt vaø φ2 = φ2m sin(ωt + γ) hai doøng caûm öùng i1 vaø i2
coù theå veõ sô ñoà caáu truùc nhö hình 2.5.

1 2 3 4
UR kU i e1,i1
d
kφ1 x
Tp + 1 dt 8

x x
5 6 LFT

IR d
kφ2
dt
e2,i2

Hình 2.5 Sô ñoà caáu truùc cuûa heä thoáng caûm öùng coù hai tín hieäu vaøo laø UR vaø IR

Giaû thuyeát hai tín hieäu vaøo laø UR vaø IR ôû ñaây töø thoâng φ1 ñöôïc taïo ra baèng doøng I chaïy qua
cuoän daây ñieän aùp UR.
di
Do U R = Ri ÷ L vôùi R, L laø thoâng soá cuoän daây ñieän aùp neân haøm soá truyeàn cuûa phaàn töû
dt
i( p) k
1 coù daïng = U
U ( p) Tp +1
Phaàn töû 2: bieán I thaønh töø thoâng φ1, ñaây laø phaàn töû khoâng quaùn tính
Phaàn töû 3: laø vi phaân ñeå taïo doøng caûm öùng cuûa töø thoâng φ1:
φ1 e
e1 = k ; i1 = 1
dt R1
Phaàn töû 4: laø boä nhaân, qua boä naøy ta nhaän ñöôïc moâmen quay töø doøng caûm öùng cuûa φ1 vaø töø
thoâng φ2 do iR sinh ra.
Töông töï, ta cuõng coù caùc phaàn töû 5, 6, 7. Phaàn töû 8 bieåu dieãn quaùn tính chuyeån ñoäng cuûa
phaàn quay rôle, cuõng nhö rôle ñieän töø moâmen seõ laøm quay rôle. Haøm soá truyeàn cuûa phaàn töû naøy laø
haøm soá quaùn tính baäc hai gioáng nhö boä loïc taàn soá thaáp LF.

2.2 SÖÛ DUÏNG LINH KIEÄN BAÙN DAÃN, VI MAÏCH TRONG CAÙC SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ
Giai ñoaïn ñaàu tieân, linh kieän baùn daãn duøng trong heä thoáng baûo veä raát ít vaø chuû yeáu laø trong
rôle ñieän cô, nhöng caøng veà sau tyû leä söû duïng caùc phaàn töû baùn daãn, vi maïch trong caùc heä thoáng baûo
veä taêng daàn leân, vaø trong nhieàu tröôøng hôïp chæ coù phaàn töû cuoái cuøng môùi duøng rôle ñieän cô.
Trong nhöõng sô ñoà baûo veä baèng ñieän töû, hieän nay ngöôøi ta ñaõ duøng nhöõng linh kieän baùn daãn
khaùc nhau. Ñoù laø diod, transistor, thiristor, phaàn töû Hall, khueách ñaïi thuaät toaùn... Caùc linh kieän naøy
coù theå ñöôïc duøng ñeå taïo thaønh nhöõng phaàn töû chöùc naêng khaùc nhau cuûa baûo veä. Caáu truùc vaø söï laøm
vieäc cuûa töøng linh kieän neâu treân ñöôïc trình baøy trong haøng loaït nhöõng taøi lieäu kyõ thuaät. Trong phaàn
naøy, seõ trình baøy vaén taét nhöõng ñaëc tính, chöùc naêng cô baûn cuûa caùc linh kieän neâu treân. Vì vaäy, vieäc
giôùi thieäu naøy seõ goùp phaàn thieát keá vaø giaûi thích deã daøng söï laøm vieäc cuûa caùc boä phaän chöùc naêng
cuûa heä thoáng baûo veä.
 39

2.2.1 Diod baùn daãn

Trong baûo veä baèng baùn daãn, diod coù moät öùng duïng roäng raõi. Chuùng vöøa ñöôïc laøm chænh löu,
vöøa duøng ñeå oån ñònh ñieän aùp.

Diod chænh löu duøng ñeå ñoåi ñieän aùp xoay chieàu. Ñaëc tröng cuûa moät diod baùn daãn ñöôïc cho ôû
hình 2.6a vaø kyù hieäu duøng trong caùc sô ñoà cho ôû hình 2.6b.

I(A)

0,3

0,2

0,1
u
( 100 40 0,4 0,8 Uth(V) i
50

a) Ingµ(A) b)

Hình 2.6 Ñaëc tính vaø kyù hieäu cuûa diod chænh löu

Töø hình 2.6 ta nhaän thaáy laø khi cöïc tính thuaän, quan heä giöõa ñieän aùp u vaø doøng ñieän i (töùc laø
ñieän trôû thuaän) raát beù; trong khi ñoù cöïc tính ngöôïc thì quan heä naøy (töùc laø ñieän trôû ngöôïc) raát lôùn.
Ñaùnh giaù moät diod laø xeùt quan heä M giöõa ñieän trôû ngöôïc vaø ñieän trôû thuaän. Neáu M caøng lôùn thì diod
caøng toát. Diod chænh löu ñöôïc ñaëc tröng bôûi haøng loaït giaù trò giôùi haïn vaø giaù trò laøm vieäc nhaát ñònh.

Nhöõng soá lieäu ñaëc tröng hay duøng nhaát ñoái vôùi diod chænh löu laø nhö sau:
- Doøng ñieän thuaän töông öùng vôùi moät ñieän aùp cöïc tính thuaän nhaát ñònh (keát quaû laø ñieän trôû
thuaän ñoái vôùi giaù trò töông öùng cuûa ñieän aùp)
- Doøng ñieän ngöôïc töông öùng vôùi ñieän aùp cöïc tính ngöôïc (keát quaû laø ñieän trôû ngöôïc)
- Doøng ñieän thuaän lôùn nhaát
- Ñieän aùp ngöôïc lôùn nhaát
- Coâng suaát tieâu taùn
- Daûi nhieät laøm vieäc cho pheùp
- Phaïm vi taàn soá laøm vieäc
- Ñieän dung trong cheá ñoä cöïc tính ngöôïc.
Diod ñieàu aùp ñöôïc duøng laø diod Zener; ñaëc tính vaø kyù hieäu cuûa diod Zener cho ôû hình 2.7.
Trong caùc sô ñoà baûo veä, nhöõng diod Zener thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå laøm ñieän aùp chuaån, phuïc vuï
cho vieäc so saùnh vôùi ñieän aùp thay ñoåi khaùc.
40

Ith(A)

10

5
Ung(V)

30 20 10 0,5 1 1,5 V

Ing(A)

Hình 2.7 Ñaëc tính vaø kyù hieäu cuûa diod Zener

Nhöõng diod oån aùp ñöôïc cheá taïo ñeå oån ñònh ñieän aùp bao goàm giöõa 1V vaø 1000V.
Nhöõng soá lieäu raát hay duøng ñoái vôùi diod oån aùp nhö sau:
- Ñieän aùp oån ñònh
- Ñieän trôû ñoäng (laø quan heä giöõa söï bieán thieân ñieän aùp u vaø söï bieán thieân doøng ñieän ∆i) trong
cheá ñoä oån ñònh, ôû ñaây ñieän trôû naøy coù giaù trò raát beù
- Coâng suaát tieâu taùn lôùn nhaát max
- Doøng ñieän oån aùp max, ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng suaát tieâu taùn max
- Doøng ñieän thuaän max
- Heä soá nhieät ñoä cuûa ñieän aùp oån ñònh, ñaëc tröng söï thay ñoåi theo phaàn traêm cuûa ñieän aùp oån
ñònh vôùi nhieät ñoä
- Daûi nhieät ñoä laøm vieäc
- Ñieän dung cuûa diod, xaûy ra ôû vuøng ñieän aùp ngöôïc ñeán khi xuyeân thuûng, ñieän dung cuûa diod
oån aùp trong cheá ñoä laøm vieäc naøy lôùn hôn raát nhieàu so vôùi ñieän dung cuûa diod chænh löu coù
cuøng coâng suaát.

2.2.2 Transistor
Trong sô ñoà baûo veä, transistor coù theå ñöôïc duøng nhö phaàn töû töông töï hay phaàn töû logic.
Trong tröôøng hôïp ñaàu, transistor laøm vieäc ôû cheá ñoä tuyeán tính, trong tröôøng hôïp sau transistor laøm
vieäc ôû cheá ñoä chuyeån maïch. Trong nhöõng sô ñoà baûo veä, ôû phaàn töông töï cuõng nhö ôû phaàn logic,
caùch maéc hay nhieàu nhaát ñoái vôùi transistor laø caùch maéc cöïc phaùt chung EC.
Caùch maéc naøy coù moät soá öu ñieåm sau:
- Tín hieäu ñöa ñeán ngoõ vaøo seõ ñöôïc khueách ñaïi vöøa doøng, vöøa aùp, vôùi söï ñaûo pha, trong khi
caùch maéc cöïc goùp chung BC khoâng coù khueách ñaïi doøng, coøn caùch maéc cöïc goùp chung CC
khoâng coù khueách ñaïi aùp.
- Khueách ñaïi coâng suaát seõ ñaït lôùn hôn so vôùi caùch maéc khaùc.
- Ñieän trôû ngoõ vaøo lôùn, ngoõ ra nhoû raát thích öùng ñeå deã daøng giöõa nhöõng phaàn töû ñöôïc gheùp
noái tieáp.
Hình 2.8 giôùi thieäu sô ñoà ñôn giaûn cuûa caùch maéc cöïc phaùt chung EC ñoái vôùi moät transistor
pnp vaø ñaëc tính laøm vieäc cuûa noù.
 41

-E

ic Rt Ec A6
EC Rcb
A5
iB
A4
UcE
B A3
E A2
1
A1

-UcE V

Hình 2.8 Sô ñoà maéc cöïc phaùt chung cuûa transistor pnp vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc

Nhöõng ñaëc tính naøy bieåu thò söï phuï thuoäc giöõa doøng cöïc goùp ic vôùi ñieän aùp cöïc goùp–phaùt UCE
ôû nhöõng giaù trò khaùc nhau cuûa doøng ñieän goùc iB. Nhöõng ñaëc tính cuûa ngoõ ra vaø ñöôøng thaúng phuï taûi
1 (H.2.8b) coù theå xaùc ñònh ranh giôùi cuûa vuøng ngöøng daãn vaø vuøng daãn cuûa transistor. Ñoái vôùi doøng
ñieän ngoõ vaøo ib ≈ 0, ñieåm laøm vieäc ôû A1, transistor ôû traïng thaùi ngöøng daãn vaø doøng ñieän ic seõ coù giaù
trò cuûa doøng ñieän roø (yeâu caàu doøng ñieän naøy phaûi raát beù) coøn uCE ñieän aùp cöïc goùp coù giaù trò cöïc ñaïi.
Neáu cho doøng ñieän cöïc goác iB taêng leân, ñieåm laøm vieäc seõ taêng leân A2, A3... ñieåm A2, A3 thuoäc
veà vuøng daãn cuûa transistor, nhöng transistor chöa ñi vaøo vuøng baõo hoøa (vì doøng ñieän ic coøn coù theå
taêng khi taêng iB). Neáu tieáp tuïc taêng iB ñeán luùc ic khoâng theå taêng ñöôïc nöõa (ñieåm A6), ñieåm A6 thuoäc
vuøng baõo hoøa. ÔÛ traïng thaùi baõo hoøa, ñieän aùp UCE trôû neân raát beù, töùc cöïc goùp seõ nhaän moät ñieän theá
raát gaàn ñieän theá cuûa cöïc phaùt. ÔÛ caùc boä khueách ñaïi cuûa caùc phaàn töû töông töï cuûa baûo veä, caùc
transistor laøm vieäc ôû vuøng daãn ñieän chöa baõo hoøa (cheá ñoä tuyeán tính) coøn trong nhöõng sô ñoà cuûa
phaàn töû logic, caùc transistor laøm vieäc trong cheá ñoä chuyeån maïch, ñi töø traïng thaùi ngöøng ñeán traïng
thaùi daãn baõo hoøa vaø ngöôïc laïi.
Öu ñieåm cuûa chuyeån maïch baèng transistor laøm vieäc baõo hoøa laø tính oån ñònh ñoái vôùi nhieãu
cuûa caùc ñaïi löôïng ngoõ ra vaø ta nhaän ñöôïc ñieän aùp giaùng lôùn nhaát treân ñieän trôû taûi Rt (khi baõo hoøa
UCE ≈ 0, luùc ñoù Et = Rt.ic). Ñeå deã hieåu caùch laøm vieäc cuûa transistor trong cheá ñoä chuyeån maïch,
chuùng ta xem caùc sô ñoà töông ñöông giöõa caùc transistor vaø rôle ñieän töø hình 2.9.
42

+E +E -E
-E
Rt
C
B B B B

E E E E
_

a) b)

+E
+ R1 R2
+E +T2 R1 R2

T2
B RT B
RT T1 RT T2
T1 _ T1 _
E E

c) d)

+
ra
+ +
R1 +T2
T1
T1 T2
B C’ RT B
RT T1 RT
T1 _ E _

E
Rf Rf

e) f)

Hình 2.9 Sô ñoà töông ñöông giöõa caùch maéc caùc transistor vaø rôle ñieän töø

Hình 2.9a laø maéc cöïc phaùt chung loaïi transistor n-p-n. Neáu tín hieäu vaøo coù ñieän theá ôû b
döông so vôùi E thì transistor seõ daãn vaø coù doøng ñieän qua Rt. Neáu tín hieäu vaøo laø hình sin thì
transistor seõ vaãn chæ theo cuûa baùn chu kyø döông vaø coù xung vuoâng moät chieàu chaïy qua Rt giaûi thích
töông töï cho transistor p-n-p (H.2.9b). Vôùi muïc ñích khueách ñaïi hay trigger, coù theå duøng hai
transistor khaùc loaïi hay cuøng loaïi gheùp noái tieáp nhö hình 2.9c vaø hình 2.9d. Kieåu c luùc bình thöôøng
(UB ≤ UE) cuûa hai transistor T1 vaø T2 khoâng daãn. Kieåu d luùc bình thöôøng T2 daãn, luùc ñoù ñieän theá
giaùng toái ña ñaët ôû ñieän trôû R2 vaø Ura = 0.
Trong lónh vöïc baûo veä, rôle caàn coù taùc ñoäng döùt khoaùt, chaéc chaén, ñoái vôùi caùc sô ñoà coù linh
kieän transistor coù theå duøng hoài tieáp döông qua ñieän trôû Rf (H.2.9e, f). Trong hình 2.9e, khi T1 laøm
T2 daãn, ñieåm C' trôû thaønh döông hôn, ñieàu naøy cuõng laøm cho B döông hôn qua ñieän trôû Rf vaø laøm
cho T1 daãn hoaøn toaøn, maëc duø tín hieäu vaøo chæ vöøa vöôït quaù ngöôõng moät ít...
ÔÛ sô ñoà hình 2.9f, khi T1 daãn laøm T2 ngöng vaø laøm ñieåm D aâm hôn, ñieàu naøy phaân cöïc laøm T1
caøng daãn maïnh hôn.
Coù theå duøng transistor nhö phaàn töû so saùnh ñieän moät chieàu. Neáu coù ñieän theá phaân cöïc nghòch
giöõa B vaø E (ñieän theá chuaån), tín hieäu vaøo phaûi lôùn hôn ñieän theá naøy thì laøm transistor daãn
 43

2.2.3 Thyristor
Thyristor (SCR) laø phaàn töû coâng suaát lôùn thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc khoái ñieàu khieån
maùy caét cuûa baûo veä.

SRC
K K
+
coång ñieàu
mc khieån
G mc

cuoän caét MC
cuoän caét MC
_
_

Hình 2.10 Thyristor vaø sô ñoà laøm vieäc töông ñöông

Trong hình 2.10, khi khoùa K ñoùng thì coù tín hieäu döông vaøo coång G laøm SCR daãn. Neáu sau
ñoù K môû thì SCR vaãn tieáp tuïc daãn (trong sô ñoà töông ñöông, diod tieáp tuïc daãn do cuoän döï tröõ B,
SCR chæ ngöng daãn khi khoùa mc môû ra (mc laø tieáp ñieåm phuï cuûa maùy caét). Sau ñaây laø nhöõng soá
lieäu ñaëc tröng thoâng thöôøng ñoái vôùi SCR.
Veà giaù trò giôùi haïn:
a) Doøng ñieän thuaän lôùn nhaát; b) Ñieän aùp thuaän lôùn nhaát
c) Coâng suaát tieâu taùn lôùn nhaát; d) Ñieän aùp ngöôïc lôùn nhaát
e) Doøng ñieän ñieàu khieån lôùn nhaát.
Veà giaù trò ñaëc tính, theo quy ñònh noù lieân heä chaët cheõ vôùi doøng ñieän vaø thôøi gian chuyeån maïch.
a) Doøng ñieän thuaän ñònh möùc; b) Doøng ñieän dö.
Doøng ñieän chuyeån maïch (doøng ñieän ñieàu khieån toái thieåu maø noù ñaûm baûo söï chuyeån maïch ñoái
vôùi nhöõng giaù trò nhaát ñònh cuûa ñieän aùp vaø nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng xung quanh).
a) Thôøi gian chuyeån maïch thuaän; b) Thôøi gian chuyeån maïch nghòch.

2.2.4 Linh kieän vi maïch, khueách ñaïi thuaät toaùn

Phuï thuoäc vaøo chöùc naêng caùc linh kieän vi maïch ñöôïc chia laøm hai loaïi: loaïi töông töï vaø soá.
Khueách ñaïi thuaät toaùn (KÑTT) laø phaàn töû vi maïch töông töï thöôøng duøng trong caùc phaàn ño löôøng cuûa
baûo veä. Caùc phaàn töû soá duøng ñeå bieán ñoåi vaø thieát laäp
caùc tín hieäu coù daïng 1 – 0. Thöôøng linh kieän coù daïng soá + E
thöôøng ñöôïc duøng trong phaàn logic cuûa baûo veä.
Sau ñaây, ta khaûo saùt moät soá sô ñoà thoâng duïng Uv
+
cuûa KÑTT thöôøng ñöôïc duøng trong caùc sô ñoà baûo veä. Uv
Uv Ura
KÑTT laø khueách ñaïi transistor vôùi heä soá _ E
khueách ñaïi lôùn (k = 104 ÷ 105), ñieän trôû vaøo lôùn (Rr =
10 ÷ 102 Ω), doøng ñieän vaøo beù (10–6 ÷ 10–9A), vuøng
hoaït ñoäng theo taàn soá töø 0 ñeán 105 ÷ 106Hz). Hình 2.11 Khueách ñaïi thuaät toaùn
44

KÑTT laøm vieäc ñöôïc cung caáp töø hai nguoàn moät chieàu E coù ñieän theá ngöôïc nhau
(thöôøng ± 15V) vôùi trung tính chung (O), töø ñieåm naøy ño ñieän aùp ra vaø vaøo.
KÑTT treân hình 2.11 coù hai ñaàu vaøo vaø moät ñaàu ra. Moät ñaàu vaøo goïi laø nghòch (kyù hieäu daáu
-), khi cho ñieän aùp döông vaøo ñieåm naøy (coøn ñieåm ñaàu vaøo kia noái trung tính) ñieän aùp ñaàu ra nhaän
ñöôïc laø aâm vaø ngöôïc laïi. Moät ñaàu vaøo khaùc goïi laø thuaän (kyù hieäu daáu +), do tín hieäu ñaàu vaøo vaø
ñaáu ra cuøng daáu (khi ñaàu vaøo kia noái ñieåm chung O).
R2
a) Sô ñoà vôùi khueách ñaïi ngöôïc: U 2 = −U1
R1

 R 
b) Sô ñoà vôùi khueách ñaïi thuaän: U 2 = U1  1 + 2 
 R1 

1 + R2 / R1 R
c) Sô ñoà so leäch: Uo = U 2 − 2 U1
1 + R3 / R1 R1

Sô ñoà khueách ñaïi thuaän so vôùi khueách ñaïi nghòch coù ñieän trôû vaøo lôùn hôn vaø tín hieäu vaøo vaø
ra khoâng ñoåi daáu. Caùc sô ñoà thoâng duïng cuûa KÑTT coù ñieän trôû noái tieáp cho ôû hình 2.12.
n
R
Sô ñoà hình d coù chöùc naêng coäng ñaïi soá caùc tín hieäu vaøo U o = − ∑ o U J
j =1 RJ

Sô ñoà hình e laø sô ñoà bieán ñoåi doøng thaønh aùp. ω1 vaø ω2 laø voøng cuûa BI trung gian neáu ω1 = 1
I R
thì ñieän aùp ra laø U = 1
ω2

R2 R1 U2
Umax - Umax
R1 U1
U2 Umax U1 + Umax
U1 R1 U1
+ -Umax Umax

R3 R2
a) b)

R Ro
R2
R1 U1
U1 R2 I R
Uo U2 Uo
+ Umax Un + U
W2 W1
U2 R3 Umax Rn
+
Uo
-Umax

c) d) e)

Hình 2.12 Caùc sô ñoà thoâng duïng cuûa KÑTT vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc

Neáu bieát tyû soá doøng ñieän ngaén maïch, soá voøng ω2 trò soá cuûa R ñöôïc tính
U m ω2
R=
kI dm

vôùi Um laø ñieän theá cöïc ñaïi ñaáu ra cuûa KÑTT.

 45

Trong caùc sô ñoà treân, ñieåm laøm vieäc ñöôïc giôùi haïn trong ñoaïn khueách ñaïi tuyeán tính, nghóa laø
|Uvaøo| hay |U1 - U2| nhoû hôn Uttmax vôùi Utt - ñieän theá tuyeán tính cöïc ñaïi.

Neáu nhöõng ñieän theá vaøo naøy lôùn hôn Uttmax thì ñieän theá ra ñaït trò soá giôùi haïn laø + Umax, nhoû hôn aùp
nguoàn moät ít. Do heä soá khueách ñaïi cuûa KÑTT raát lôùn neáu Rvaøo → ∞ vaø Uttmax raát nhoû, coù theå xem Uttmax
≈ 0. Töø ñoù coù theå xem Uvaøo > 0 hay U1 > U2 thì Ura = Uramax. Nhö vaäy, coù theå xem KÑTT laøm vieäc trong
tröôøng hôïp naøy nhö phaàn töû so saùnh.

Trong hình 2.13a, U1 laø tín hieäu vaøo hình sin coøn U2 laø nguoàn moät chieàu. Ñaàu ra seõ chuyeån
traïng thaùi khi U1 = U2 vaø ñieän aùp ra coù daïng xung vuoâng. Neáu U1 laø hình sin khoâng thay ñoåi chu kyø
thì chieàu roäng xung phuï thuoäc vaøo U2.

Hình 2.13b cho sô ñoà so saùnh moät tín hieäu vôùi moät tín hieäu chuaån hay cuøng luùc so saùnh nhieàu tín
hieäu khaùc nhau vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa noù.

Hình 2.13c cuõng töông töï nhö sô ñoà treân nhöng coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñieän aùp ñaàu ra.

Hình 2.13d cho sô ñoà daïng Smith trigger. Ñaëc tuyeán laøm vieäc kieåu töø treã. Sô ñoà naøy ñöôïc
duøng roäng raõi trong caùc maïch baûo veä. Ñieän aùp ngöôõng ñi vaø veà ñöôïc xaùc ñònh baèng bieåu thöùc
R1 R2 R1 R2
U n1 = Eñ + U max ; U n 2 = Eñ − U max
R1 + R2 R1 + R2 R1 + R2 R1 + R2

U1
U2 R1 Ura
U1 R1
R2 Eñ
U1 Ura R2
-Ud Ura
U2 +
+
Un
Ura
Ura max

a) b)

R4
Ura
+E R5
Ura E
R1 R6 R6 R1
U Ura Eñ Ura
R2 - U
-Eñ + +
Eñ
R2 R5 R3
E Ura R2
R4 Ura max
-E R1

d)
c)

Hình 2.13 KÑTT laøm vieäc nhö boä so saùnh

Chieàu roäng cuûa khoaûng treã Un1 – Un2 taêng khi taêng tyû soá R2/R1. Duøng KÑTT ta cuõng coù theå
thöïc hieän caùc sô ñoà vi phaân vaø tích phaân nhö sau:

Trong sô ñoà vi phaân (H.2.14a), trò soá ñieän aùp töùc thôøi tyû leä vôùi ñaïo haøm cuûa ñieän aùp vaøo. Ura
dU v
= i1.R1, khi ñoù i1 = C1
dt
46

R1 C1

Uv C1 R
U
Ura Ura
+ +
- -
a) b)

Hình 2.14 Sô ñoà vi phaân vaø tích phaân duøng KÑTT

dU v
Töø ñoù U ra = R1C1
dt

Ñieän aùp ra cuûa sô ñoà tích phaân tyû leä vôùi tín hieäu vaøo trong khoaûng thôøi gian tích phaân. Ñieän
aùp ra cuûa sô ñoà tích phaân ñôn giaûn (H.2.14b) baèng
1 t
Ur = − U vdt
R1C1 ∫0

Phaàn treân vöøa giôùi thieäu vaøi sô ñoà cô baûn thoâng duïng cuûa KÑTT. Ngöôøi ta coù theå duøng KÑTT ñeå
cheá taïo nhöõng phaàn chöùc naêng khaùc nhau cuûa baûo veä.

2.3 BAÛO VEÄ DUØNG KYÕ THUAÄT SOÁ VI XÖÛ LYÙ

2.3.1 Caáu truùc rôle kyõ thuaät soá vi xöû lyù
Trong thôøi gian gaàn ñaây, ngöôøi ta coù khaû naêng xöû lyù moät khoái löôïng lôùn thoâng tin trong moät
thôøi gian raát ngaén ñoái vôùi cheá ñoä laøm vieäc cuûa trang thieát bò ñieän ñöôïc baûo veä. Hieän nay, trong heä
thoáng ñieän nhöõng thoâng tin naøy ñöôïc xöû lyù baèng maùy vi tính. Do ñoù, ñaõ taïo neân moät söï thay ñoåi
quan troïng trong vieäc thöïc hieän cuûa heä thoáng baûo veä. Vieäc söû duïng heä thoáng vi tính thieát keá, thöïc
hieän caùc phaàn cuûa baûo veä ñang laø vaán ñeà thôøi söï. Cuõng töông töï nhö caùc baûo veä thöïc hieän baèng
ñieän cô, ñieän töû, baûo veä baèng vi tính kyõ thuaät soá cuõng coù nhöõng phaàn chöùc naêng ño löôøng, taïo thôøi
gian, phaàn logic hoaït ñoäng theo chöông trình ñònh tröôùc ñeå ñi ñieàu khieån caùc maùy caét.

Vôùi khaû naêng linh ñoäng cuûa caùc rôle duøng kyõ thuaät soá, ngoaøi chöùc naêng phaùt hieän ngaén maïch,
coøn laøm nhieäm vuï ño löôøng, ñònh vò trí söï coá, löu tröõ caùc hieän töôïng tröôùc vaø sau thôøi ñieåm ngaén maïch,
phaân tích döõ lieäu heä thoáng, deã daøng giao tieáp vôùi caùc baûo veä khaùc, hieån thò thoâng tin roõ raøng cho ngöôøi
söû duïng. Sau ñaây giôùi thieäu sô löôïc nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa moät rôle kyõ thuaät soá.
Moät rôle kyõ thuaät soá coù theå bao goàm caùc boä phaän: boä bieán ñoåi I sang V, boä loïc, boä chænh löu
chính xaùc, boä dòch pha, boä phaùt hieän ñi qua ñieåm zero, boä choïn keânh, maïch laáy maãu vaø giöõ, boä bieán ñoåi
ADC, boä vi xöû lyù, boä xuaát nhaäp, caùc tieáp ñieåm rôle ñieàu khieån...
Tín hieäu töø maùy bieán ñieän aùp vaø tín hieäu töø maùy bieán doøng sau khi ñaõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh
tín hieäu aùp töông öùng ñöôïc cho qua boä loïc ñeå traùnh loãi giaû. Sau khi qua boä loïc, caùc tín hieäu naøy seõ
ñöôïc cho qua (hay khoâng qua) boä chænh löu chính xaùc vaø ñaàu ra seõ ñöôïc ñöa vaøo boä choïn keânh. Boä
vi xöû lyù trung taâm seõ göûi leänh ñeán boä choïn keânh ñeå môû ra keânh mong muoán. Ñaàu ra cuûa boä choïn
keânh seõ ñöa vaøo boä bieán ñoåi A/D, ñeå bieán tín hieäu töông töï thaønh tín hieäu daïng soá. Nguyeân lyù bieán
ñoåi tín hieäu phaûi qua maïng laáy maãu vaø giöõ cho tín hieäu ñieän aùp töùc thôøi khoâng thay ñoåi trong chu kyø
bieán ñoåi.
 47

PC

Ño ñöôøng Loïc ADC

Giao tieáp Baøn
noái tieáp phím

Laáy maãu giöõ

khueách ñaïi
Tín hieäu
Töø BI, BU chænh löu
Boä xuaát
doøng aùp
nhaäp
Choïn keânh

ADC Boä nhôù

0001 Boä vi ROM
0101 Xöû lyù RAM
0011 EEPROM
EPROM

KT töông töï KT töông töï Kyõ thuaät soá Tieáp ñieåm

100V/1A.5A 10V ñieàu khieån

Hình 2.15 Sô ñoà khoái cuûa baûo veä baèng vi xöû lyù

Ñaàu ra cuûa boä bieán ñoåi AD laø tín hieäu soá töông öùng vôùi tín hieäu töông töï ñaàu vaøo vaø ñöôïc ñöa
vaøo boä vi xöû lyù. Taùc ñoäng lieân thoâng giöõa boä vi xöû lyù trung taâm vôùi boä nhôù (chöông trình phaàn meàm)
cho pheùp ño trò soá ñaët, xaùc ñònh ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa baûo veä theo chöông trình ñònh tröôùc, xaùc
ñònh thôøi gian laøm vieäc, logic taùc ñoäng, töï ñoäng thay ñoåi söï quan heä trong phaàn logic phuï thuoäc vaøo
caùc tín hieäu töø caùc ñoái töôïng ñöôïc baûo veä, vaø sau cuøng cho quyeát ñònh ñi ñieàu khieån maùy caét, thoâng
qua caùc boä xuaát nhaäp, DAC, tieáp ñieåm rôle... ñoái vôùi ngoõ rôle caàn xaùc ñònh höôùng coâng suaát, thì caùc
boä dòch pha vaø boä phaùt hieän tín hieäu ñi qua ñieåm zero coù theå ñöôïc duøng.
1- Boä vi xöû lyù
Boä vi xöû lyù laø moät thieát bò soá laäp trình ñöôïc, noù coù theå thöïc hieän taát caû caùc chöùc naêng nhö
moät CPU cuûa moät maùy tính vaø noù ñöôïc cheá taïo thaønh moät khoái IC baèng kyõ thuaät VLSI. Noù laø söï
phaùt trieån môùi nhaát trong laõnh vöïc kyõ thuaät maùy tính. Noù coù theå tìm kieám nhöõng chæ thò trong boä
nhôù, giaûi maõ vaø thi haønh nhöõng chæ thò ñoù, thöïc hieän nhöõng pheùp toaùn soá hoïc vaø luaän lyù, nhaän döõ
lieäu töø thieát bò nhaäp vaø gôûi keát quaû cho thieát bò xuaát. Phaàn chính cuûa moät boä vi xöû lyù gioáng nhö moät
CPU thoâng thöôøng, nghóa laø bao goàm: boä soá hoïc vaø luaän lyù (Arithmetic and Logic Unit - ALU), boä
ñònh thì vaø ñieàu khieån (Timing and Control Unit - TCU), caùc thanh ghi. Boä vi xöû lyù lieân keát vôùi boä
nhôù vaø caùc thieát bò nhaäp xuaát coù daïng nhö moät maùy tính.
Vôùi caùc öu ñieåm nhö: giaù thaønh haï, kích thöôùc nhoû, coù theå laäp trình ñöôïc cuûa moät boä vi xöû lyù
thích hôïp vôùi nhieàu öùng duïng. Boä vi xöû lyù vaø caùc saûn phaåm khaùc öùng duïng kyõ thuaät LSI hoaëc VLSI
ñaõ laøm thay ñoåi maïnh meõ cuûa phaàn lôùn caùc heä thoáng soá.
Kích thöôùc töø (word size) cuûa moät boä vi xöû lyù laø soá bit (soá nhò phaân) maø noù coù theå ñöôïc xöû lyù
noái tieáp hoaëc song song cuøng moät luùc. Ngaøy nay, nhöõng boä vi xöû lyù vôùi kích thöôùc töø khaùc nhau nhö
laø 4, 8, 16, 32 vaø 64 bit ñöôïc söû duïng roäng raõi treân thò tröôøng.

2- Caùc thieát bò nhaäp xuaát

Boä vi xöû lyù lieân laïc vôùi theá giôùi beân ngoaøi thoâng qua caùc thieát bò nhaäp xuaát. Noù nhaän döõ lieäu
nhò phaân vaø caùc chæ thò töø thieát bò nhaäp vaø gôûi keát quaû ñaõ xöû lyù ñeán thieát bò xuaát. Caùc thieát bò nhaäp
xuaát coøn ñöôïc goïi laø caùc thieát bò ngoaïi vi:
48

Thieát bò nhaäp: baøn phím, boä bieán ñoåi töông töï soá...
Boä caûm bieán: duøng ñeå nhaän bieát caùc thoâng soá vaät lyù thay ñoåi vaø bieán ñoåi chuùng thaønh daïng
ñieän töû ñeå ñöa vaøo cuûa boä xöû lyù.
Maøn hình: duøng ñeå bieán ñoåi tín hieäu ra thaønh daïng maø con ngöôøi coù theå ñoïc ñöôïc.
Thieát bò xuaát: duøng ñeå dòch caùc tín hieäu ngoõ ra ôû daïng logic sang tín hieäu ñieän hoaëc cô ôû
daïng töông töï (ñeøn baûy ñoaïn, LEDS, maùy in, boä bieán ñoåi soá töông töï...).
Caùc thieát bò treân coù theå ñöôïc ñoøi hoûi coù hoaëc khoâng, noù phuï thuoäc vaøo caùc öùng duïng maø boä
vi xöû lyù ñang ñöôïc söû duïng ñoøi hoûi.
Söï truyeàn döõ lieäu giöõa caùc thieát bò nhaäp xuaát vaø boä vi xöû lyù thoâng qua caùc coång xuaát nhaäp. Caùc
thieát bò xuaát nhaäp ñöôïc giao tieáp vôùi boä vi xöû lyù qua caùc coång xuaát nhaäp nhö ôû hình 2.16.

Thanh ghi ñòa chæ

Thieát bò
nhaäp Boä
Coång
nhaäp Thanh ghi döõ lieäu vi
xuaát xöû
Thieát bò lyù
xuaát
Thanh ghi döõ lieäu

Hình 2.16
3- Boä nhôù
Boä vi xöû lyù caàn coù boä nhôù ñeå löu tröõ chöông trình vaø döõ lieäu. Boä nhôù laø söï taäp hôïp caùc thanh
ghi, moãi thanh ghi löu tröõ moät töø coù soá bit khaùc nhau. Boä nhôù baùn daãn coù hai loaïi: ROM vaø RAM.
RAM: laø boä nhôù chuû yeáu trong maùy tính vaø ñöôïc goïi laø loaïi thay ñoåi ñöôïc, bôûi vì döõ lieäu löu tröõ
trong RAM seõ bò maát khi noù bò maát nguoàn. Coù hai loaïi RAM tónh vaø RAM ñoäng.
RAM tónh söû duïng deã daøng hôn nhöng giaù thaønh ñaét hôn loaïi ñoäng.
RAM ñoäng caàn chu kyø laøm töôi boä nhôù ñeå baûo quaûn nhöõng thoâng tin ñöôïc löu tröõ.
RAM ñöôïc duøng khi chöông trình hoaëc döõ lieäu ñoøi hoûi phaûi ñöôïc löu tröõ cuõng nhö thay ñoåi
khi caàn thieát. RAM cuõng ñöôïc duøng ñeå löu tröõ tín hieäu ño löôøng doøng aùp trong moät khoaûng thôøi
gian cho muïc ñích ghi nhaän daïng söï coá. Töø moät vò trí baát kyø coù theå ñöôïc truy xuaát maø khoâng caàn
quan taâm ñeán nhöõng vò trí khaùc. Noù cuõng ñöôïc goïi laø boä nhôù truy xuaát tröïc tieáp.
ROM: ñöôïc duøng khi löu tröõ nhöõng chöông trình coá ñònh. Noù ñöôïc goïi laø boä nhôù khoâng thay ñoåi
vaø döõ lieäu khoâng bò maát khi maát nguoàn. ROM coù theå reû hôn vaø nhanh hôn RAM.
Coù caùc loaïi ROM sau:
- Loaïi ñöôïc laäp trình saün, döõ lieäu chöông trình ñöôïc vieát vaøo ROM khi saûn xuaát.
- Loaïi cho pheùp ngöôøi duøng ñöôïc laäp trình nhö Programmable ROM (PROM) hoaëc loaïi coù theå
laäp trình vaø xoùa nhö EPROM.
EEPROM: ñöôïc duøng ñeå chöùa caùc trò soá ñaët cuûa rôle.
 49

4- Caùc boä chuyeån ñoåi töông töï–soá vaø soá–töông töï

a- Boä chuyeån ñoåi töông töï–soá

Ñeå phoái gheùp giöõa nguoàn tín hieäu töông töï vôùi caùc heä thoáng xöû lyù soá, ngöôøi ta duøng caùc
maïch chuyeån ñoåi töông töï (ADC) nhaèm bieán ñoåi tín hieäu töông töï sang soá, hoaëc duøng caùc maïch
chuyeån ñoåi soá–töông töï (DAC) trong tröôøng hôïp caàn bieán ñoåi tín hieäu soá sang daïng töông töï. Quaù
trình bieán ñoåi tín hieäu töông töï sang daïng soá ñöôïc minh hoïa bôûi ñaëc tính truyeàn ñaït treân hình 2.16.
Tín hieäu töông töï UA ñöôïc chuyeån thaønh tín hieäu coù daïng baäc thang ñeàu. Vôùi ñaëc tính truyeàn
ñaït nhö vaäy, moät phaïm vi giaù trò cuûa UA ñöôïc bieåu dieãn bôûi moät giaù trò ñaïi dieän soá thích hôïp. Caùc
giaù trò ñaïi dieän soá laø caùc giaù trò rôøi raïc. Coù nhieàu caùch bieåu dieãn giaù trò rôøi raïc ñoù. Trong tröôøng
hôïp sau, maïch bieán ñoåi AD laø caùc thieát bò soá thì thöôøng duøng heä cô soá 2 (maõ nhò phaân) ñeå bieåu dieãn
tín hieäu soá nhö trong hình 2.17.

UD

111

101

101
100

011 UA - ñieän aùp vaøo töông töï

UD - ñieän aùp ra soá

101

001
000
UA

1 2 3 4 5 6 7 Umax

Hình 2.17 Ñaëc tuyeán truyeàn ñaït cuûa maïch bieán ñoåi töông töï - soá

Moät caùch toång quaùt, goïi tín hieäu töông töï laø SA (UA), tín hieäu soá laø SD (UD), SD ñöôïc bieåu dieãn
döôùi daïng maõ nhò phaân nhö sau
SD = bn–1.2n–1 + bn–2.2n–2 + ... + bo2o

trong ñoù: heä soá bk = 0 hoaëc 1 (vôùi k = 0,..., n-1) vaø ñöôïc goïi laø bit
bn-1 - ñöôïc goïi laø bit coù nghóa lôùn nhaát (MSB), töông öùng vôùi coät ñöùng ñaàu beân traùi cuûa daõy maõ
soá. Moãi bieán ñoåi giaù trò cuûa MSB öùng vôùi söï bieán ñoåi cuûa tín hieäu laø nöûa daõy laøm vieäc
bo - ñöôïc goïi laø bit coù nghóa nhoû nhaát (LSB), töông öùng vôùi coät ñöùng ñaàu beân phaûi maõ soá. Moãi bieán
ñoåi cuûa tín hieäu laø moät möùc löôïng töû (moät naác cuûa hình baäc thang).
Vôùi moät maïch bieán ñoåi coù N bit, töùc N soá haïng trong daõy nhò phaân, (trong ví duï hình 16n = 3)
thì moãi naác treân hình baäc thang chieám giaù trò
U AM
Q = ULSB =
2 N −1
trong ñoù UAM laø giaù trò cöïc ñaïi cho pheùp cuûa ñieän aùp töông töï ôû ñaàu vaøo ADC. Giaù trò cuûa ULSB hay
Q ñöôïc goïi laø möùc löôïng töû.
50

Do tín hieäu soá laø tín hieäu rôøi raïc, neân trong quaù trình chuyeån ñoåi, DA xuaát hieän moät sai soá
1
ñöôïc goïi laø sai soá löôïng töû hoùa, ñöôïc xaùc ñònh nhö sau ∆U Q = Q
2
Khi chuyeån ñoåi AD phaûi thöïc hieän vieäc laáy maãu tín hieäu töông töï. Ñeå baûo ñaûm khoâi phuïc laïi
tín hieäu moät caùch trung thöïc, taàn soá laáy maãu fM phaûi thoûa maõn ñieàu kieän sau
Fm ≥ 2fthmax ≈ 2b
trong ñoù: fthmax - taàn soá cöïc ñaïi cuûa tín hieäu; B - daûi taàn soá cuûa tín hieäu.

b- Boä chuyeån ñoåi soá–töông töï

Caùc phöông phaùp chuyeån ñoåi soá töông töï (DA)

Chuyeån ñoåi soá–töông töï laø quaù trình tìm laïi tín hieäu töông töï töø n soá haïng (N bit) ñaõ bieát tín
hieäu soá vôùi ñoä chính xaùc laø moät möùc löôïng töû, töùc moät LSB.
Chuyeån ñoåi soá–töông töï khoâng phaûi laø pheùp nghòch ñaûo cuûa chuyeån ñoåi töông töï–soá, vì
khoâng theå thöïc hieän pheùp nghòch ñaûo cuûa quaù trình löôïng töû hoùa. Quaù trình chuyeån ñoåi soá–töông
töï ñôn giaûn hôn quaù trình chuyeån ñoåi töông töï–soá raát nhieàu. Vì vaäy chuyeån ñoåi soá–töông töï ñöôïc
öùng duïng nhieàu trong caùc maïch chuyeån ñoåi töông töï–soá.
Ñeå laáy ñöôïc tín hieäu töông töï töø tín hieäu soá, duøng sô ñoà nguyeân taéc treân hình 2.18. Theo sô
ñoà naøy thì quaù trình chuyeån ñoåi soá–töông töï laø quaù trình tìm laïi tín hieäu töông töï ñaõ laáy maãu ñöôïc.
Tín hieäu ñaàu ra laø tín hieäu rôøi raïc theo thôøi gian nhö treân 2.19. Tín hieäu naøy ñöôïc ñöa qua moät boä loïc
thoâng thaáp lyù töôûng. Treân ñaàu ra cuûa boä loïc coù tín hieäu UA bieán thieân lieân tuïc theo thôøi gian laø tín
hieäu noäi suy cuûa UM. ÔÛ ñaây boä loïc thoâng thaáp ñoùng vai troø nhö moät boä loïc ngoaïi suy.

UM UA
UD UM UA
DAC LTT
t
O
Hình 2.18 Sô ñoà khoái nguyeân taéc bieåu dieãn
Hình 2.18 Sô ñoà khoái nguyeân taéc bieåu dieãn Hình 2.19 Ñoà thò thôøi gian cuûa
quaù trình tìm laïi tín hieäu töông tín hieäu ra sau maïch chuyeån ñoåi DA
töï töø moät tín hieäu soá

5- Boä laáy maãu vaø giöõ

Khi boä ADC thöïc hieän chuyeån ñoåi tín hieäu töông töï sang daïng soá phaûi maát thôøi gian bieán
ñoåi. Neáu tín hieäu töông töï ñaàu vaøo khoâng laø haèng soá trong chu kyø bieán ñoåi, tín hieäu soá ra cuûa ADC
seõ khoâng töông öùng vôùi giaù trò tín hieäu töông töï khôûi ñaàu. Moät maïch laáy maãu vaø giöõ (S/H) ñöôïc
duøng ñeå giöõ giaù trò töùc thôøi thay ñoåi cuûa tín hieäu töông töï laø haèng soá trong chu kyø bieán ñoåi. Maïch
seõ coù hai chöùc naêng, laáy maãu vaø giöõ.

6- Boä choïn keânh

Caùc tín hieäu sau ñi qua maïch laáy maãu vaø giöõ ñöôïc ñöa vaøo boä choïn keânh, sau ñoù tuøy tín hieäu
cuûa maùy ñöa vaøo ñeå ñieàu khieån maø keânh ñöôïc choïn seõ laø keânh naøo vaø tín hieäu seõ ñöôïc ñöa tieáp
vaøo boä bieán ñoåi AD.
 51

Caùc boä choïn keânh laø caùc heä logic toå hôïp coù nhieàu ñaàu vaøo vaø moät hoaëc hai ñaàu ra (lieân hôïp
vôùi nhau) caùc ñaàu vaøo goàm coù ba loaïi:
Caùc ñaàu vaøo döõ lieäu: duøng ñeå ñöa döõ lieäu vaøo.
Caùc ñaàu vaøo ñòa chæ: duøng ñeå choïn caùc ñòa chæ.
Ñaàu vaøo cho pheùp: thöïc hieän chöùc naêng ñieàu khieån.

Moät boä choïn keânh coù theå ñöôïc bieåu dieãn nhö hình 2.20. Nhieäm vuï cuûa boä choïn keânh laø
chuyeån thoâng tin töø moät ñaàu vaøo döõ lieäu,
E
coù ñòa chæ ñöôïc xaùc ñònh nhôø caùc ñaàu vaøo
ñòa chæ ñeán ñaàu ra khoâng ñaûo khi ñaàu vaøo F
Ñaàu ra
cho pheùp ôû traïng thaùi tích cöïc. BOÄ khoâ ng ñaûo
Ñaàu vaøo CHOÏN
Nhö vaäy neáu coù K ñaàu vaøo ñòa chæ thì döõ lieäu
KEÂNH
F
maïch choïn keânh coù khaû naêng choïn ñöôïc Ñaàu
ra ñaûo
moät trong soá toái ña 2k ñaàu vaøo döõ lieäu. Noùi
moät caùch khaùc, boä choïn keânh ñaõ chuyeån
thoâng tin ôû daïng song song ôû ñaàu vaøo
Ñaàu vaøo ñòa chæ
thaønh noái tieáp ôû ñaàu ra.
Noùi chung boä choïn keânh coù 2k ñaàu
vaøo döõ lieäu song song ñöôïc goïi laø boä choïn
keânh 2k bit. Trong thöïc teá ngöôøi ta ñaõ cheá taïo boä choïn keânh coù 4, 8 hoaëc 16 bit.

7- Boä loïc thoâng thaáp

Boä loïc coù hai nhieäm vuï chính laø hieäu chænh söï coá laøm vieäc cuûa ADC: theo ñònh lyù laáy maãu
Nyquist, thaønh phaàn taàn soá cao nhaát ôû ñaàu ra boä loïc fm seõ khoâng lôùn hôn 1/2 toác ñoä laáy maãu fs
cuûa boä chuyeån ñoåi töông töï soá ADC. fm ≤ 1/2 fs. Khi ñoù, chuoãi caùc maãu rôøi raïc töø sau boä ADC seõ
bieåu thò trung thöïc tín hieäu töông töï ôû ñaàu vaøo boä loïc. Neáu tieâu chuaån naøy khoâng ñaït ñöôïc, sai
soá seõ phaùt sinh ôû maãu thu ñöôïc. Hôn nöõa, khoaûng thôøi gian giöõa hai laàn laáy maãu phaûi ñuû lôùn ñeå
boä vi xöû lyù coù ñuû thôøi gian thöïc hieän moät giaûi thuaät xöû lyù tín hieäu ôû moãi böôùc thôøi gian.

Neáu goïi thôøi gian naøy laø ∆tmin thì ta coù 2fm ≤ fs ≤ 1/∆tmin
Loaïi caùc thaønh phaàn soùng hoïa taàn laø nguoàn nhieãu cho tín hieäu quan saùt coù taàn soá cô baûn. Tuy nhieân,
do baûn chaát ñaùp öùng quaù ñoä, boä loïc sinh ra thôøi gian treã, aûnh höôûng ñeâán ñaùp öùng chung cuûa heä thoáng.

8- Vaøi kyõ thuaät toaùn cô baûn phaàn meàm

Khi thöïc hieän baûo veä baèng vi xöû lyù caàn löu yù laø nhöõng thoâng tin ñaàu vaøo laø daïng soá rôøi raïc.
Boä vi xöû lyù trung taâm tieán haønh nhöõng thuaät toaùn coäng, tröø, nhaân, chia... Ñeå thích hôïp vôùi nhöõng
algoric chöùc naêng cuûa phaàn ño löôøng caàn thöïc hieän nhöõng pheùp tính vi phaân hay tích phaân. Ñeå thöïc
hieän caùc pheùp tính naøy ngöôøi ta duøng phöông phaùp gaàn ñuùng. Tuøy theo yeâu caàu cuûa möùc ñoä chính
xaùc, vieäc tính coù theå laáy hai, ba hay nhieàu hôn maãu cuûa tín hieäu vaøo.
Tính gaàn ñuùng tích phaân cuûa moät vaøi haøm soá x(t) trong khoaûng thôøi gian [to, tn] chöùa n + 1 trò soá
cuûa haøm soá. Khoaûng thôøi gian giöõa hai maãu trò soá ∆t = (tn – to)/n (H.2.21a).
52

x(t) x(t)
x(n) x(n)

x2 x2
x1 x1
xo xo
a) t b) t
to t1 t2 tn - 1 tn to t1 t2 tn - 1 tn

Hình 2.21 Caùch tính tích phaân gaàn ñuùng

Giaù trò tích phaân nhaän ñöôïc baèng dieän tích giôùi haïn bôûi hai ñöôøng to, tn
tn n
∫ x(t)dt = ∑ x(ti∆t)
0 i =1

Neáu chính xaùc hôn nhö ôû hình 2.21b thì

tn
∆t
∫ x(t)dt = 2
( x0 + 2 x1 + ... + 2 xn −1 + xn )
to

hay chính xaùc hôn nöõa

∆t
∫ x(t)dt ≈ 3
( x0 + 4 x1 + 2 x2 + ... + 2 xn − 2 + xn )

Coøn tính gaàn ñuùng giaù trò cuûa ñaïo haøm cuûa haøm soá coù theå thöïc hieän theo phöông trình tính töø
hình 2.22
dx(t) [ x(tk +1 ) − x(tk )]
=
dt tk +1 + tk
Moät trong nhöõng vaán ñeà quan troïng cuûa baûo veä rôle baèng vi xöû lyù laø vieäc xaây döïng phaàn ño
löôøng treân cô sôû xöû lyù nhöõng thoâng tin soá ôû töøng thôøi ñieåm. Ñeå thöïc hieän phaàn ño löôøng vôùi caùc tín
hieäu soá, ngöôøi ta coù theå söû duïng trò soá töùc thôøi hay giaù trò, tích phaân trong khoaûng thôøi gian nhaát ñònh.
Sau ñaây giôùi thieäu vaøi caùch xöû lyù tín hieäu soá baèng trò soá töùc thôøi hay tích phaân. caùc phöông phaùp naøy
chæ chính xaùc khi tín hieäu vaøo laø hình sin (qua loïc). Vieäc thöïc hieän phaàn ño löôøng döïa treân vieäc tính
toaùn caùc vectô töông öùng vôùi caùc tín hieäu hình sin ñaëc tröng cho ñoái töôïng ñöôïc baûo veä.

U(t) U(nT)
x(tk+1)

x(tk) nt
t T

To

Hình 2.22 Tính gaàn ñuùng Hình 2.23

Tín hieäu vaøo laø caùc maãu coù trò soá u(nT), i(nT) töông öùng vôùi tín hieäu u(t), i(t) (H.2.23).
u(nT) = U sin(ωonT + ϕu) (2.6)
i(nT) = I sin(ωonT + ϕi) (2.7)
trong ñoù: T - khoaûng thôøi gian giöõa hai maãu lieân tieáp
 53

ωo = 2πfo - vaän toác goác ñònh möùc

To - chu kyø cuûa taàn soá ñònh möùc
N = To/T - soá maãu trong moät chu kyø ñònh möùc
N - soá nguyeân.
Phöông trình (2.6), (2.7) coù theå bieåu dieãn baèng caùc vectô
U (nT ) = Ue j (ωonT + ϕu ) = Ue jϕu (nT ) = U x (nT ) + jU y (nT )
I (nT ) = Ie j (ωonT + ϕi ) = Ue jϕ I (nT ) = I x (nT ) + jI y (nT )

Töø ñaây coù theå tieán haønh so saùnh vôùi caùc ñaïi löôïng chuaån. Ví duï

U (nT) ≤ K U ; I (nT) ≥ K I

vôùi KU, KI laø caùc haèng soá.

Trong tröôøng hôïp thöïc hieän so saùnh caùc ñaïi löôïng coù hai tín hieäu vaøo caàn tính toaùn toå hôïp
caùc tín hieäu
A = k1 U (nT) + k2 I (nT) ; B = k3 U (nT) + k4 I (nT)

vaø sau ñoù tieán haønh so saùnh trò soá tuyeät ñoái hay pha caùc ñaïi löôïng treân seõ ñaït ñöôïc ñaëc tuyeán laøm
vieäc theo yeâu caàu.

Phöông phaùp xaùc ñònh ñaïi löôïng vectô bieåu dieãn cho moät hình sin
Duøng trò soá töùc thôøi vaø trò soá ñaïo haøm cuûa tín hieäu ñeå xaùc ñònh vectô bieåu dieãn ñaïi löôïng
hình sin (H.2.24).
i U(t)

Uy Uy = Usin(w + τϕ)
U Ux = Usin(w + τϕ)
ϕω
Ux 0 t

a) b)

Hình 2.24 Bieåu dieãn haøm soá sin baèng vectô

Ta coù theå xaùc ñònh trò soá tuyeät ñoái vaø goùc pha cuûa tín hieäu hình sin u(t) = U sin(ωot + ϕu) baèng
trò soá u(t) vaø caùc ñaïo haøm cuûa noù u/(t), u//(t) taïi baát kyø thôøi ñieåm naøo.
Ta coù u(t) = U sin(ωot + ϕu)
maø u/(t) = ωoUcos(ωot + ϕu)
2 
 u / (t)  
U = u (t) + 
2
 
neân  ωo   (2.8)
ω u(t) 
ωo t + ϕ + arctg o/ 
u (t ) 
Phöông trình (2.8) töông öùng vôùi vectô
54

u / (t )
U (t) = Ue jϕω o t = Ue jω o t = + ju(t )
ωo
Töø tín hieäu soá töông öùng vôùi u(t)
u(nT) = U sin(ωonT + ϕo)
Ta coù theå tính u(t) = u(nT); u/(t) =1/T [u(nT) – u(nT – T)]
To 2π
Maø ωoT = ωo =
N N
−
Töø ñaây coù theå tính vectô U (nT ) treân cô sôû hai trò soá maãu laân caän nhau u(nT) vaø u(nT – T):
N  N
U (nT ) =  + j u(nT ) − u(nT − T )
 2π  2π
Neáu caàn ñoä chính xaùc hôn ngöôøi ta coù theå laáy ba maãu ñeå tính. Chaúng haïn:
u(nT ) − (nT − T )
u(t ) = u(nT − T ) ; uu/ ≈
2T
N N
Luùc ñoù U (nT) = −
u(nT) + ju(nT − T) − u(nT − 2T)
4π 4π−
Duøng hai maãu tín hieäu leäch nhau T/4
ωT
Ta bieát sin(ωt ) + = cos ωt
4
Nhö vaäy taïi thôøi ñieåm t1 nhaän ñöôïc:
Uy = U sin (ωt1 + ϕ)
To π
Taïi thôøi ñieåm t1 + = t1 +
4 2

 π
Töø ñoù U (nT ) = U x + jU y vaø U u 2 (nT ) + u 2  nT + 
 2

hay U = u 2 (nT ) + u 2 (nT − NT / 4 )

Ñeán nay, caùc loaïi rôle theá heä khaùc nhau ñaõ ñang laøm vieäc vaø hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa
mình. Hình 2.25 giôùi thieäu caùc böôùc thay ñoåi saûn löôïng cuûa caùc loaïi rôle theá heä khaùc nhau cuûa moät
haõng saûn xuaát rôle lôùn treân theá giôùi.

2.3.2 Ñaëc ñieåm rôle kyõ thuaät soá

- Thieát keá kieåu tích hôïp vaø giaù thaønh reû do tích hôïp nhieàu chöùc naêng treân moät rôle. Ñieàu naøy laøm
taêng ñoä tin caäy cho rôle do giaûm thieåu ñöôïc soá daây noái beân ngoaøi.
- Coù theå söû duïng laâu daøi maø khoâng caàn phaûi baûo trì thöôøng xuyeân do coù chöùc naêng töï giaùm saùt.
- Coù ñoä nhaïy, chính xaùc cao, thôøi gian taùc ñoäng nhanh.
- Caùc thoâng soá koâhng bò nhieãu do nguyeân lyù xöû lyù baèng tín hieäu soá.
- Coù ñoä chính xaùc cao do caùc boä loïc soá, vaø caùc giaûi thuaät ño löôøng toái öu.
- Nhieàu chöùc naêng ñöôïc theâm vaøo, chaúng haïn nhö: giaùm saùt taûi, löu laïi caùc söï kieän vaø söï coá
phuïc vuï cho vieäc phaân tích söï coá vaø khaû naêng laøm vieäc cuûa heä thoáng.
 55

- Caùc phím thao taùc treân rôle vaø maøn hình hieån thò ñöôïc thieát keá theo tieâu chuaån khoa hoïc hieän
ñaïi, hieån thò traïng thaùi cuûa heä thoáng ñieän.
- Deã daøng vaø ñaûm baûo trong vieäc xuaát döõ lieäu, thoâng qua caùc chöông trình maùy tính taïi choã
hoaëc töø thieát bò ñieàu khieån töø xa qua caùc coång giao tieáp vaø giao thöùc truyeàn thoâng.
- Coù theå truyeàn thoâng vôùi heä thoáng ñieàu khieån caáp cao hôn söû duïng caùc giao thöùc chuaån.
- Coù khaû naêng laäp trình ñöôïc neân coù ñoä linh hoaït cao, deã daøng söû duïng cho caùc ñoái töôïng
baûo veä khaùc nhau.

1- Khaùi nieäm moät phaàn töû–moät rôle

Sô ñoà baûo veä duøng rôle töông töï (rôle cô hay rôle tónh) ñöôïc thieát laäp töø nhieàu rôle rieâng
leû neân toàn taïi daây noái giöõa caùc rôle vaø vieäc kieåm tra sô ñoà phaûi ñöôïc thöïc hieän baèng tay taïi
hieän tröôøng.
Ñoái vôùi caùc rôle soá hieän ñaïi, vieäc chia seû thoâng tin cho pheùp tích hôïp nhieàu chöùc naêng baûo
veä vaø quan heä giöõa caùc baûo veä, taïo thaønh moät sô ñoà baûo veä hoaøn chænh. Ñieàu naøy giaûm bôùt giaù
thaønh cho vieäc thieát keá, daây daãn treân baûng ñieàu khieån, deã daøng kieåm tra, phaùt hieän loãi vaø söûa chöõa
deã daøng hôn.

2- Thöïc hieän ño löôøng

Ño löôøng caùc giaù trò hieäu duïng hay töùc thôøi cuûa ñieän aùp, doøng ñieän, taàn soá, coâng suaát thöïc vaø
khaùng... taïi choã ñaët baûo veä.

3- Thay ñoåi döõ lieäu töø xa tröïc tuyeán

Vôùi caùc thieát bò rôle soá cung caáp khaû naêng truy caäp tôùi caùc thoâng soá ño löôøng vaø nhöõng
thoâng soá khaùc ñöôïc löu tröõ trong boä nhôù cuûa rôle baûo veä, phuïc vuï cho vieäc in ra hoaëc laøm nguoàn
thoâng tin xöû lyù theâm ôû caáp traïm hoaëc caáp ñieàu khieån heä thoáng, thoâng qua caùc coång noái tieáp treân
rôle vaø caùc giao thöùc truyeàn thoâng chuaån.
Ngöôïc laïi, vieäc söûa ñoåi caùc thoâng soá caøi ñaët cho rôle hoaëc baét ñaàu chu trình kieåm tra coù theå
thöïc hieän töø trung taâm ñieàu khieån töø xa.
Caùc saûn phaåm rôle soá coù theå ñöôïc ñieàu khieån hoaït ñoäng töø nhöõng maùy tính töø xa, thoâng qua
keát noái modem–ñieän thoaïi. Baèng caùch naøy, seõ ñaûm baûo vaø tieát kieäm thôøi gian caøi ñaët töø xa vaø ñoïc
ra ngoaøi caùc döõ lieäu.
Coù theå chuaån ñoaùn vaø ñieàu khieån quaù trình kieåm tra maø khoâng caàn ñeán quan saùt taïi traïm.

4- Truy caäp döõ lieäu taïi rôle

Ñieàu naøy cho pheùp ngöôøi vaän haønh thao taùc vôùi rôle baûo veä. Keát quaû xuaát hieän treân maøn
hình hieån thò hoaït ñoäng cuûa rôle.
Thao taùc treân rôle nhaèm ba muïc ñích chính:
- Caøi ñaët caùc thoâng soá vaøo, thoâng soá ñoïc ra
- Kieåm tra caùc chöùc naêng cuûa thieát bò baûo veä
- Ñoïc ra caùc döõ lieäu hoaït ñoäng cuûa rôle: ba söï coá trong heä thoáng môùi nhaát vaø soá laàn töï
ñoùng laïi.
56

5- Quaûn lyù heä thoáng baûo veä hieän ñaïi

Caáp heä thoáng Ñieàu khieån töø xa

Caáp traïm
Moñem

ERTU RTU
Döõ lieäu

Caáp thieát bò

52

Rôle Ñieàu khieån

Hình 2.25 Trao ñoåi thoâng tin

Rôle coù theå ñöôïc caøi ñaët theo hai böôùc: ñaàu tieân, taát caû caùc rôle caøi ñaët ñöôïc chuaån bò taïi nôi
laøm vieäc cuøng vôùi phöông tieän laø maùy tính vaø döõ lieäu caøi ñaët ñöôïc löu tröõ trong ñóa cöùng hoaëc ñóa
meàm. Tieáp sau ñoù, vieäc caøi ñaët coù theå ñöôïc chuyeån töø PC ñeán rôle. Rôle tieáp nhaän giaù trò caøi ñaët.
Ngöôïc laïi, sau söï coá heä thoáng caùc döõ lieäu trong boä nhôù cuûa rôle coù theå chuyeån ñeán maùy tính
vaø quaù trình phaân tích söï coá ñöôïc thöïc hieän taïi vaên phoøng.
Toaøn boä quan heä giöõa caùc rôle ôû caùc caáp khaùc nhau coù theå ñöôïc höôùng daãn töø thieát bò ñieàu
khieån töø xa, thoâng qua söï lieân keát modem–ñieän thoaïi.
Trong haàu heát caùc heä thoáng thieát bò, chuû traïm chính seõ laàn löôït queùt qua caùc thieát bò ñaàu cuoái
ôû xa (RTU) baèng caùch göûi caùc thoâng baùo ñeán töøng RTU vaø xem moãi RTU coù vaán ñeà gì phaûi baùo
caùo. Neáu coù, thieát bò naøy seõ göûi thoâng baùo ngöôïc laïi cho thieát bò chuû vaø döõ lieäu nhaän ñöôïc löu tröõ
trong maùy tính (H.2.25).

6- Quaûn lyù döõ lieäu cuûa rôle

Moãi rôle coù khoaûng töø 20 ÷ 30 ñieåm caøi ñaët. Neáu chuùng ta coi heä thoáng ñieän coù khoaûng 500
rôle thì khi ñoù soá ñieåm caøi ñaët cho caùc rôle laø 10.000 ñieåm caøi ñaët. Ñieàu naøy ñoøi hoûi duøng moät soá
löôïng ñaùng keå trong vieäc caøi ñaët cho rôle vaø löu tröõ, phuïc hoài caùc ñieåm caøi ñaët.
Maùy tính caù nhaân trôï giuùp caùc chöông trình ñoái thoaïi giöõa ngöôøi–maùy vaø chöông trình
löu tröõ.

7- Töï giaùm saùt vaø kieåm tra

Caùc rôle soá töï giaùm saùt caáu hình phaàn cöùng vaø phaàn meàm cuûa noù. Chu trình töï giaùm saùt phaàn
cöùng, phaàn meàm vaø chaån ñoaùn söï hö hoûng ñöôïc thöïc hieän thöôøng xuyeân vaø khoâng haïn cheá ñeán
chöùc naêng baûo veä cuûa chính rôle.
Khi phaùt hieän hö hoûng rôle hoaëc söï coá trong maïch maùy bieán doøng, tín hieäu seõ baùo ngay töùc
thì vaø rôle baûo veä seõ ñöôïc khoùa.
 57

Heä thoáng töï giaùm saùt cuûa rôle soá bao goàm caùc chöùc naêng (H.2.26):
- Giaùm saùt tín hieäu vaøo töông töï
- Giaùm saùt heä thoáng vi xöû lyù
- Giaùm saùt leänh thöïc thi rôle
- Giaùm saùt maïch caét
- Kieåm tra töï ñoùng laïi.

Kieåm tra tín hieäu vaøo

iL1 + iL2 + iL3 = iE
uL1 + uL2 + iL3 = uE

Kieåm tra chuyeån ñoåi töø analog sang digita

döïa vaøo chuyeån ñoåi chuaån

Giaùm saùt phaàn cöùng vaø phaàn meàm cuûa heä thoáng
vi xöû lyù bôûi chu trình kieåm tra boä nhôù

Giaùm saùt hoaït ñoäng caét cuûa relay

Kieåm tra caét vaø ñoùng laïi bôûi

ñieàu khieån töø xa hoaëc cuïc boä

Hình 2.26 Heä thoáng töï giaùm saùt

8- Söï töï ñieàu khieån thích nghi cuûa rôle

Caùc rôle soá ngaøy nay thuaän lôïi, ñaûm baûo vaø deã daøng thay ñoåi ñeå thích nghi vôùi caùc ñieàu kieän
hoaït ñoäng khaùc nhau. Söï thay ñoåi ñeå thích nghi coù theå ñöôïc khôûi ñoäng do khaû naêng thoâng minh cuûa
rôle hoaëc töø tín hieäu beân ngoaøi qua caùc tieáp ñieåm phuï ñöa ñeán ngoõ vaøo cuûa rôle.

Caùc rôle hieän ñaïi chöùa caùc boä thoâng soá maø moãi nhoùm baûo veä thích hôïp vôùi töøng cheá ñoä hoaït
ñoäng. Hoaït ñoäng bình thöôøng chæ vôùi moät boä caøi ñaët, vieäc chuyeån ñoåi töø ñieåm caøi ñaët naøy sang ñieåm
caøi ñaët khaùc nhau coù theå ñöôïc ñieàu khieån thoâng qua ngoõ vaøo soá hoaëc lieân keát döõ lieäu noái tieáp.
Vôùi nhieàu boä thoâng soá caøi ñaët, coù theå naâng caáp sô ñoà thöïc hieän baûo veä trong moät soá caùc öùng
duïng nhö:
- Ñieàu khieån phuï thuoäc ñieän aùp vaøo giaù trò vöôït ngöôõng taùc ñoäng cuûa rôle quaù doøng ñeå coù
theå giaûm doøng ñieän söï coá khi thieát bò AVR khoâng töï ñoäng laøm vieäc.
- Ñeå duy trì thôøi gian taùc ñoäng ngaén vôùi doøng ñieän söï coá nhoû hôn. Chaúng haïn nhö töï ñoäng
thay ñoåi doøng ñieän caøi ñaët, neáu moät maùy bieán aùp cung caáp bò caét ra khoûi heä thoáng.
- Cho baûo veä caét töùc thôøi khi ñoùng ñöôøng daây ñang bò söï coá, tröôøng hôïp naøy baûo veä phaûi taùc
ñoäng vôùi thôøi gian ngaén hôn. Ñieåm caøi ñaët chuaån seõ ñöôïc töï ñoäng phuïc hoài sau moät
khoaûng thôøi gian treã.
58

- Cho trình töï töï ñoùng laïi, chaúng haïn taùc ñoäng töùc thôøi cho laàn caét ñaàu tieân vaø taùc ñoäng coù
thôøi gian treã cho nhöõng laàn taùc ñoäng tieáp, sau khi töï ñoùng laïi khoâng thaønh coâng.
- Cho hoaït ñoäng cuûa “maïng voøng hôû” hoaëc “maïng voøng kín”.

9- Phaân tích söï coá

Vieäc xaùc ñònh söï coá ñöôïc thöïc hieän ñôn giaûn bôûi caùc rôle soá. Khi moät söï coá xaûy ra trong heä
thoáng, taát caû caùc söï kieän cuõng nhö daïng soùng cuûa doøng ñieän hay ñieän aùp ñöôïc ghi vaø löu laïi.
Caùc loaïi boä nhôù ñöôïc trang bò:
- Boä nhôù löu laïi caùc söï kieän hoaït ñoäng (caùc tín hieäu caûnh baùo giaùm saùt, thay ñoåi giaù trò caøi
ñaët, khoùa chöùc naêng töï ñoäng ñoùng laïi...).
- Boä nhôù löu laïi nhieàu söï coá xaûy ra.
- Chu kyø töï ñoùng laïi vôùi moät hay nhieàu laàn töï ñoùng laïi chæ ñöôïc xem laø moät söï coá. Moãi söï coá
môùi trong heä thoáng seõ ñöôïc ghi ñeø leân maãu söï coá cuõ nhaát.
- Boä nhôù löu tröõ caùc thoâng tin söï coá cho giaù trò doøng ñieän vaø ñieän aùp.

10- Caáu hình

Caùc rôle soá hieän ñaïi coù saün nhieàu chöùc naêng baûo veä. Beân caïnh ñoù, do khaû naêng xöû lyù nhanh
cuûa caùc thieát bò soá hieän ñaïi cho pheùp tích hôïp theâm caùc chöùc naêng khoâng phaûi laø chöùc naêng baûo veä.
Caùc rôle hoaït ñoäng rieâng leû hoaëc keát hôïp vôùi nhau cho chöùc naêng baûo veä vaø ñieàu khieån coù theå
khaùc nhau trong töøng öùng duïng. Trong caáp truyeàn taûi, rôle hoaït rieâng leû neân ñöôïc söû duïng do caáu truùc
ñôn giaûn cuûa maïng ñieän caáp truyeàn taûi. Traùi laïi, trong caáp phaân phoái, xu höôùng caàn tích hôïp nhieàu chöùc
naêng baûo veä, vì vaäy caàn phoái hôïp caùc rôle cho chöùc naêng ñieàu khieån baûo veä vaø giaùm saùt.
Haàu heát caùc rôle laø thieát bò baûo veä troïn boä ñoäc laäp. Treân moãi nhaùnh chæ caàn moät boä rôle, trong
tröôøng hôïp naøy, ta coù theå giaûm ñöôïc khoâng gian vaø daây noái.
Vôùi caùc rôle hieän ñaïi coù hoã trôï caû hai chöùc naêng ñoäc laäp vaø keát hôïp, döïa treân cô sôû laø chæ
moät phaàn cöùng vaø neàn taûng giaûi thuaät phaàn meàm. Ngöôøi söû duïng coù theå quyeát ñònh giôùi haïn cuûa
caáu hình cuûa chöùc naêng ñieàu khieån vaø baûo veä trong nhaùnh, maø khoâng thay ñoåi ñoä tin caäy cuûa
chöùc naêng baûo veä.
Caùc giaûi phaùp caáu hình coù saün trong moät hoï rôle:
- Rôle ñieàu khieån vaø baûo veä ñoäc laäp.
- Rôle baûo veä bao goàm chöùc naêng ñieàu khieån töø xa maùy caét cuûa nhaùnh cung caáp, thoâng qua
lieân keát truyeàn thoâng tröïc tieáp.
- Caùc rôle baûo veä cho moät nhaùnh ñöôïc keát hôïp vôùi nhau cho chöùc naêng baûo veä, ñieàu khieån,
giaùm saùt.
- Coù theå deã daøng söû duïng nhieàu loaïi rôle khaùc nhau trong moät öùng duïng bôûi hoaït ñoäng vaø thuû
tuïc truyeàn thoâng gioáng nhau.
 59

Saûn löôïng
100%

rôle ñieän cô
rô le tónh
rôle vi xöû lyù

100

naêm

1973 74 85 88 90

Hình 2.27 Saûn löôïng cuûa caùc theá heä rôle khaùc nhau

Caâu hoûi chöông 2

1- Trình baøy caùc giai ñoaïn phaùt trieån coâng ngheä cheá taûo rôle
2- Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa rôle kyõ thuaät soá.
3- Vai troø cuûa vieãn thoâng trong rôle baûo veä.

Websides tham khaûo

www.gemultillin.com
www.GEindustrial.com/pm
60

Chöông 3
BAÛO VEÄ QUAÙ DOØNG ÑIEÄN
3.1 NGUYEÂN TAÉC TAÙC ÑOÄNG
Baûo veä quaù doøng ñieän (BVQDÑ) laø loaïi BV taùc ñoäng khi doøng ñieän qua choã ñaët thieát bò
BV taêng quaù giaù trò ñònh tröôùc. Coù theå choïn BVQDÑ thaønh BV doøng ñieän cöïc ñaïi hay BV doøng
ñieän caét nhanh. Chuùng khaùc nhau ôû choã caùch ñaûm baûo yeâu caàu taùc ñoäng choïn loïc vaø vuøng BV
taùc ñoäng. Ñeå BV doøng ñieän cöïc ñaïi taùc ñoäng choïn loïc, ngöôøi ta taïo cho noù thôøi gian trì hoaõn
thích hôïp. Ñeå ñaûm baûo chính xaùc choïn loïc cho BVCN caàn choïn doøng khôûi ñoäng thích hôïp. Vuøng
BV cuûa BVDCÑ goàm caû phaàn töû ñöôïc BV vaø caùc phaàn töû laân caän. Vuøng baûo veä caét nhanh
(BVCN) chæ moät phaàn cuûa phaàn töû ñöôïc BV.

3.2 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN CÖÏC ÑAÏI

A B C D
1 N4 2 N3 3 N2 4 N1
a)
N5
Ñ N6

∆t
b) ∆t
t1 t4
t2 t3 ∆t l

Hình 3.1 Baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi cho ñöôøng daây hình tia moät nguoàn cung caáp

Khaûo saùt moät ñöôøng daây hình tia, coù moät nguoàn cung caáp, coù ñaët BVDCÑ, ôû ñaàu phía nguoàn
moãi ñoaïn ñöôøng daây (H.3.1a). Nhö vaäy, moãi ñoaïn ñöôøng daây coù BV rieâng bieät.
Khi NM xaûy ra taïi N1, doøng söï coá chaïy treân caû boán ñoaïn, vì vaäy caùc BV 1, 2, 3, 4 ñeàu khôûi
ñoäng. Tuy nhieân, theo yeâu caàu choïn loïc, chæ coù BV4 ñöôïc taùc ñoäng caét phaàn töû hö hoûng. Muoán
vaäy, BVDCÑ caàn coù ñaëc tính thôøi gian trì hoaõn taùc ñoäng, thôøi gian naøy taêng daàn tính töø hoä tieâu thuï
ñeán nguoàn (H.3.1b). Nhôø caùch choïn naøy khi NM taïi N1, BV4 taùc ñoäng sôùm nhaát caét ñoaïn söï coá ra
khoûi maïng. Sau ñoù caùc BV1, 2, 3 trôû veà vò trí ban ñaàu maø khoâng taùc ñoäng. Töông töï nhö treân, khi
NM taïi N2 BV3 seõ taùc ñoäng tröôùc BV2 vaø 1.
Nguyeân taéc choïn thôøi gian trì hoaõn taùc ñoäng (thôøi gian taùc ñoäng) neâu treân goïi laø nguyeân
taéc töøng caáp.
3.2.1 Doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa baûo veä
Theo nguyeân taéc taùc ñoäng, doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa BV phaûi lôùn hôn doøng ñieän phuï taûi
cöïc ñaïi qua choã ñaët BV, tuy nhieân trong thöïc teá, vieäc choïn doøng khôûi ñoäng coøn phuï thuoäc vaøo
nhieàu ñieàu kieän khaùc Ikñ > Ilv max
Ví duï: choïn doøng khôûi ñoäng cuûa BV1 treân ñöôøng daây (H.3.1). BVDCÑ khôûi ñoäng chaéc
chaén khi NM, nhöng ñoàng thôøi khoâng ñöôïc khôûi ñoäng ñoái vôùi doøng ñieän phuï taûi cöïc ñaïi cuõng nhö
ñoái vôùi nhöõng bieán ñoäng ngaén haïn do caùc ñoäng cô töï khôûi ñoäng... Ñoái vôùi BV1 treân, ta xeùt hai
tröôøng hôïp sau khi NM treân moät trong nhöõng phaàn töû noái vôùi traïm B (N3, N5, N6) vaø khi NM treân
ñoaïn AB (N4) neáu coù ñaët thieát bò töï ñoùng laïi taïi MC1.
 61

Khi NM taïi N3 (H.3.1a) caùc rôle doøng cuûa BV1, BV2 ñeàu khôûi ñoäng. Sau khi BV2 caét ñoaïn
söï coá thì BV1 khoâng coøn doøng NM nhöng coøn doøng phuï taûi cuûa caùc ñoaïn daây coøn laïi. Yeâu caàu BV
moät phaûi trôû veà vò trí ban ñaàu trong
ñieàu kieän coù doøng phuï taûi chaïy qua, I I

neáu khoâng trôû veà BV caét sai ñöôøng

Ikñ
daây khoâng hö hoûng, maëc duø söï coá ñaõ Itv
Ikñ
I’TKma I’TK
ñöôïc loaïi tröø. ITKmax ITK
x

Khi NM do ñieän aùp bò tuït Imax Ilv Imax Ilv

xuoáng, toác ñoä caùc ñoäng cô bò haõm laïi. tNM Thôøi ñieåm
Thôøi gian
Sau khi caét NM caùc ñoäng cô naøy töï NM
b) tMC
TÑL
a)
khôûi ñoäng laïi cuøng moät luùc vôùi doøng môû

khaù lôùn ITK (H.3.2a). Doøng naøy giaûm Hình 3.2 Doøng ñieän qua BV
daàn tôùi giaù trò Ilv (Ilv < Ilvmax) coù theå vieát
ITK = kmm.Ilvmax
vôùi kmm laø heä soá môû maùy, phuï thuoäc vaøo loaïi ñoäng cô, vò trí töông ñoái giöõa choã ñaët BV vaø
ñoäng cô, sô ñoà maïng ñieän vaø nhieàu yeáu toá khaùc.
Giaù trò thöôøng gaëp kmm = 2 ÷ 3
Töø ñieàu kieän rôle doøng phaûi trôû veà vò trí ban ñaàu sau khi caét maïch, ta coù theå vieát
Itv > ITK = kmm.Ilvmax; Itv = kat.kmm.Ilvmax
Quan heä giöõa doøng ñieän khôûi ñoäng Ikñ vaø doøng ñieän trôû veà cuûa rôle ñöôïc ñaët tröng baèng heä soá
I
trôû veà ktv = tv p 1
I kñ
Töø ñoù doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa BV baèng
kat .kmm
I kñ = I lv max (3.1)
ktv
Trong moät soá sô ñoà noái daây, doøng ñieän IT ôû cuoän thöù caáp cuûa BI khaùc vôùi doøng ñieän IR
chaïy vaøo BV (H.1.11). ÔÛ tình traïng ñoái xöùng chuùng ta coù: IR(3) = Ksñ(3).IT(3)
trong ñoù ksñ laø heä soá sô ñoà. Neáu keå ñeán sô ñoà noái daây vaø heä soá bieán ñoåi nBI cuûa bieán doøng thì
kat .kmm .ksñ
I kñ R = Ilv max (3.2)
ktv .nBI
Trong tröôøng hôïp coù ñaët thieát bò töï ñoäng ñoùng trôû laïi taïi vò trí MC1, doøng khôûi ñoäng phaûi
lôùn hôn doøng töï môû maùy sau khi töï ñoùng laïi ñöôøng daây neáu coù NM taïi N4. Sau khi caét ñoaïn AB,
doøng qua BV khoâng coù vaø BV trôû veà traïng thaùi ban ñaàu
(H.3.2b). Sau khi töï ñoùng laïi ñoaïn AB baèng MC1 doøng vaøo
BV1 laø doøng töï khôûi ñoäng cuûa caùc ñoäng cô Ikñ. Doøng naøy
ñöôïc xaùc ñònh
I’TK = k’mm.Ilvmax (3.3) ATS

trong ñoù doøng khôûi ñoäng ñöôïc tính Ikñ = kat.k’mm.Ilvmax

Doøng khôûi ñoäng cuûa BV1 ñöôïc choïn baèng giaù trò
a) b)
lôùn hôn cuûa (3.1) vaø (3.3). Heä soá
k’mm > kmm. Hình 3.3 Caùc tröôøng hôïp
Ta thaáy doøng khôûi ñoäng cuûa BV phuï thuoäc vaøo ktv caàn chuù yù khi tính Ilv max
62

vaø Ilvmax; muoán giaûm doøng khôûi ñoäng ñeå taêng ñoä nhaïy ngöôøi ta duøng rôle coù heä soá trôû veà cao (gaàn
baèng 1).
Khi xaùc ñònh doøng laøm vieäc cöïc ñaïi, caàn tính ñeán tröôøng hôïp taêng lôùn nhaát nhöng coù theå xaûy ra
cuûa doøng phuï taûi khi xaûy ra cheá ñoä khoâng bình thöôøng cuûa maïng. Ví duï, ñoái vôùi hai ñöôøng daây song
song (H.3.3a), caàn tính ñeán tröôøng hôïp 1, ñöôøng daây ñöôïc thieát bò töï ñoùng caét vaø phuï taûi coøn laïi treân
ñöôøng daây kia taêng gaáp ñoâi. Khi coù thieát bò töï ñoäng ñoùng nguoàn döï tröõ caàn tính ñeán tröôøng hôïp moät
ñöôøng daây nhaän theâm taûi cuûa ñöôøng daây kia (H.3.3b).
3.2.2 Ñoä nhaïy cuûa baûo veä
Vuøng taùc ñoäng cuûa BV goàm phaàn töû ñöôïc BV (ví duï ñoaïn AB cuûa BV1 (H.3.1a) vaø cuûa
phaàn töû laân caän (caùc phaàn töû noái vôùi traïm B...). Phaàn töû laân caän ñöôïc BV thuoäc vuøng BV döï tröõ.
Ñoä nhaïy ñöôïc ñaùnh giaù baèng heä soá nhaïy
I N min
knh =
I kñ
vôùi INmin laø doøng NM cöïc tieåu khi NM ôû cuoái vuøng BV.
- Khi NM ôû cuoái phaàn töû ñöôïc BV (vuøng chính) yeâu caàu knh > 1,5
- Khi NM taïi cuoái vuøng döï tröõ yeâu caàu knh > 1,2.
3.2.3 Thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûo veä

1- Baäc thôøi gian

Ñeå ñaûm baûo tính choïn loïc, thôøi gian taùc ñoäng cuûa BVDCÑ ñöôïc choïn theo nguyeân taéc baäc
thang (H.3.1b). Ñoä cheânh leäch giöõa thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV keà nhau ñöôïc goïi laø baäc thôøi gian
hay baäc choïn loïc ∆t = t1 – t2
Giaù trò cuûa baäc thôøi gian ∆t ñöôïc choïn sao cho khi NM taïi N3, BV1 khoâng kòp taùc ñoäng maëc
duø ñaõ khôûi ñoäng. Ta haõy xeùt xem giaù trò ∆t phuï thuoäc vaøo yeáu toá naøo. Khi NM treân ñoaïn ñöôøng daây
BC BV1 laøm vieäc trong khoaûng thôøi gian NM chaïy qua
T1 = tBV + tss + tMC
vôùi: tBV - thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV; tss - sai soá cuûa caùc rôle thôøi gian
tMC - thôøi gian caét cuûa MC2.
Nhö vaäy, BV1 khoâng kòp taùc ñoäng khi ngaén maïch trong ñoaïn BC thì thôøi gian taùc ñoäng cuûa
noù phaûi t1 > t2 + tBV + tMC ; ∆ t = tBV + tss + tMC

Khi choïn ∆t phaûi phaân bieät loaïi rôle t

coù ñaëc tính thôøi gian ñoäc laäp hay phuï thuoäc. Ñaëc tính phuï thuoäc
1 3
2- Rôle doøng ñieän coù ñaëc tính thôøi gian Ñaëc tính phuï thuoäc coù giôùi haïn
ñoäc laäp 2
Ñaëc tính ñoäc laäp
Thôøi gian trì hoaõn taùc ñoäng cuûa BV tkñ
ñöôïc taïo neân nhôø rôle thôøi gian vaø khoâng phuï
thuoäc vaøo doøng ngaén maïch, vì vaäy BV naøy ñöôïc Ikñ IN
goïi coù ñaëc tính thôøi gian ñoäc laäp. Ñaëc tuyeán naøy
Hình 3.4 Ñaëc tuyeán laøm vieäc doøng
cuûa rôle doøng coù daïng ñöôøng thaúng 1 (H.3.4).
ñieän thôøi gian cuûa rôle doøng ñieän
 63

3- Rôle coù ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc

Rôle laøm vieäc vôùi thôøi gian xaùc ñònh naøo ñoù khi doøng ñieän vöôït quaù giaù trò khôûi ñoäng, ñaëc
tính naøy goïi laø phuï thuoäc, ñöôøng cong 3 vaø 2 (H.3.4). Rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc khôûi ñoäng khi
doøng vöôït quaù giaù trò khôûi ñoäng; thôøi gian taùc ñoäng cuûa rôle phuï thuoäc vaøo trò soá doøng ñieän qua
rôle. Thôøi gian laøm vieäc giaûm khi doøng
ñieän taêng cao.
Ñaëc tính–thôøi gian phuï thuoäc coù
giôùi haïn nhoû nhaát (ñoä doác chuaån): Loaïi naøy
laøm vieäc theo ñaëc tính doøng ñieän–thôøi gian 20

phuï thuoäc ôû caùc giaù trò cuûa doøng ñieän ngaén

10
maïch nhoû vaø ñaëc tính phuï thuoäc coù giôùi

Thôøi gian taùc ñoäng, s

haïn khi doøng ñieän ngaén maïch lôùn. Noùi 5,0
5.0
caùch khaùc, khi doøng ñieän ngaén maïch nhoû 4,0
4.0
1
hôn 10 laàn doøng ñònh möùc thì rôle laøm vieäc 3.0
3,0

theo ñaëc tính phuï thuoäc. Khi tyû soá doøng 2,0
2.0
NM treân doøng ñònh möùc 10 ñeán 20 laàn thì
1,0

s
ñaëc tính laø ñöôøng thaúng, nghóa laø ñaëc tính 1.0

thôøi gian giôùi haïn. Ñöôøng cong 1 (H.3.5) 2

0,5
0.5
cho daïng ñaëc tính ñoä doác chuaån. Loaïi ñaëc
tính naøy ñöôïc duøng roäng raõi ñeå BV maïng
phaân phoái. 0,2
0.2
3
Ñaëc tính thôøi gian raát doác (ñöôøng
0,1
0.1
cong 2 (H.3.5)): Loaïi naøy cho ñoä doác phuï
thuoäc nhieàu hôn loaïi ñoä doác chuaån ñaëc
1 2 3 4 10 20
tính phuï thuoäc cuûa noù naèm giöõa ñaëc tính Boäïi soá ikñ
ñoä doác chuaån vaø loaïi cöïc doác nhö ñöôøng
cong 3 ôû hình 3.5. Ñaëc tính phuï thuoäc Hình 3.5 Caùc daïng ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc
nhieàu coù ñaëc tính choïn loïc toát hôn loaïi
doác chuaån. Vì theá, ñaëc tính naøy ñöôïc duøng khi ñaëc tính doác chuaån khoâng ñaûm baûo tính choïn loïc.
Ñaëc tính thôøi gian cöïc doác: Loaïi naøy cho ñaëc tính doác nhieàu hôn loaïi raát doác vaø doác chuaån
nhö ôû hình 3.5. Ñaëc tính naøy thích hôïp duøng ñeå BV maùy phaùt, maùy bieán aùp ñoäng löïc, maùy bieán aùp
noái ñaát, caùp... ñeå choáng quaù nhieät.
Ñoái vôùi rôle coù ñaëc tính thôøi gian ñoäc laäp, baäc choïn loïc t thöôøng ñöôïc choïn töø 0,35 ÷ 0,6s.
Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV vôùi ñaëc tuyeán ñoäc laäp ñöôïc choïn theo nguyeân taéc baäc thang:
t1 = t2 + ∆t (3.4)
Ñoái vôùi rôle ñaëc tính phuï thuoäc thöôøng choïn ∆t = (0,3 ÷ 0,5)s, neáu duøng rôle caûm öùng caàn
phaûi theâm thôøi gian quaùn tính cuûa BV maø rôle tieáp tuïc laøm vieäc khi doøng NM ñaõ ñöôïc caét ra neân
ngöôøi ta thöôøng choïn:
∆t = (0,6 ÷ 1)s
Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV vôùi ñaëc tính phuï thuoäc hoaëc phuï thuoäc coù giôùi haïn cuõng caàn
phaûi thoûa maõn (3.4) nhöng vì thôøi gian taùc ñoäng cuûa rôle naøy phuï thuoäc vaøo doøng neân caàn phaûi xaùc
ñònh giôùi haïn thay ñoåi doøng maø ñieàu kieän naøy caàn ñöôïc thoûa maõn. Giaû thieát treân ñöôøng daây
64

(H.3.6a) ñöôïc trang bò BV vôùi ñaëc tuyeán phuï thuoäc coù giôùi haïn, caàn choïn ñaëc tuyeán phuï thuoäc A
vaø phoái hôïp vôùi ñaëc tuyeán cuûa BV B. Giaû thuyeát ñaëc tuyeán cuûa BV B ñaõ ñöôïc choïn tröôùc. Trong
suoát vuøng maø caû hai BV A vaø B cuøng laøm vieäc (ñöôøng daây B hình 3.6a), BV A caàn coù thôøi gian taùc
ñoäng lôùn hôn BV B ít nhaát laø ∆t. Giaû thieát IN1 laø doøng NM ñi qua caùc BV A vaø B khi NM ôû ñaàu
ñöôøng daây B. Roõ raøng laø khi NM ôû sau ñieåm ñoù, doøng seõ nhoû hôn. Nhö vaäy ñieàu kieän (3.4) caàn
ñöôïc thoûa vôùi IN2max. Khi NM treân ñöôøng daây A, chæ coù BV A laøm vieäc, neân noù khoâng caàn phoái hôïp
vôùi B, maëc duø khi NM treân ñöôøng daây A, doøng coù giaù trò lôùn, thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV A coù theå
khaù nhoû. Töø nhöõng ñieàu kieän neâu treân coù theå daãn ra quy taéc choïn ñaëc tuyeán phuï thuoäc nhö sau:
- Veõ ñaëc tuyeán cho tröôùc cuûa BV B1 = f(I) (H.3.6b). Ñaëc tuyeán naøy ñöôïc xaây döïng töø ñieàu
kieän phoái hôïp BV B vôùi BV tröôùc noù (BV cuûa caùc ñöôøng daây, hoaëc phaàn töû ñi ra töø traïm
ñaët ôû cuoái ñöôøng daây B).
- Xaùc ñònh giaù trò cöïc ñaïi cuûa doøng NM IN2max laø doøng ñi qua caùc BV A vaø B khi NM taïi ñaàu
ñöôøng daây B(N2).
- Theo ñaëc tuyeán cho tröôùc cuûa BV B vaø öùng vôùi giaù trò IN2max tìm thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV B: tB1.
Nhö vaäy tB1 laø thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV B khi ngaén maïch taïi N2.
- Ñeå ñaûm baûo yeâu caàu choïn loïc, thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV A khi NM taïi ñieåm N2 phaûi thoûa
maõn ñieàu kieän
tA1 ≥ tB1 + ∆t (3.5)
Nhö vaäy ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ñieåm A1 treân hình 3.6c ñaëc tuyeán cuûa BV A.
Döïa vaøo ñaëc tuyeán chuaån cho trong cataloâ cuûa rôle, choïn moät ñöôøng cong trong hoï ñaëc tuyeán
cuûa rôle sao cho ñieàu kieän (3.5) ñöôïc thoûa maõn ñoái vôùi moïi doøng IN ≤ IN2max. Neáu BV caàn phoái hôïp ôû
caùc phía cuûa maùy bieán aùp thì caàn phaûi xaây döïng caùc ñaëc tuyeán öùng vôùi doøng ñaõ quy ñoåi veà cuøng moät
caáp ñieän aùp.
A B N2 N1 t

~ A B B A

A
a) t
B
A1 A1
tA1
tB1
I
B1 c) IKñB IKñA
b) I IN2

Hình 3.6 Choïn thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV coù ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc

Öu ñieåm cuûa BV coù ñaëc tuyeán thôøi gian phuï thuoäc laø:
- Coù theå phoái hôïp thôøi gian laøm vieäc cuûa BV caùc ñoaïn gaàn nhau ñeå laøm giaûm thôøi gian caét
ngaén maïch cuûa caùc BV ñaët gaàn nguoàn.
- Coù theå giaûm heä soá môû maùy kmm khi choïn doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa BV. Ñieàu naøy caét nghóa
nhö sau: sau khi caét ngaén maïch, doøng ñieän môû maùy qua caùc ñoaïn coøn laïi seõ giaûm xuoáng
raát nhanh vaø BV seõ khoâng kòp laøm vieäc vì giaù trò cuûa doøng ñieän môû maùy (thöôøng baèng
doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa BV) thôøi gian laøm vieäc cuûa BV töông ñoái lôùn.
 65

Khuyeát ñieåm cuûa loaïi BV naøy laø:

- Thôøi gian caét NM taêng khi doøng ñieän NM coù giaù trò gaàn baèng doøng ñieän khôûi ñoäng
- Ñoâi khi söï phoái hôïp caùc ñaëc tính thôøi gian töông ñoái phöùc taïp.

3.3 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN CAÉT NHANH

Baûo veä doøng ñieän caét nhanh laø loaïi BV ñaûm baûo tính choïn loïc baèng caùch choïn doøng ñieän
khôûi ñoäng lôùn hôn doøng ñieän ngaén maïch lôùn nhaát qua choã ñaët BV khi ngaén maïch ôû ngoaøi phaàn töû
ñöôïc BV (cuoái vuøng BV cuûa phaàn töû ñöôïc BV).
Khi ngaén maïch trong vuøng BV, doøng ñieän ngaén maïch seõ lôùn hôn doøng ñieän khôûi ñoäng, vaø
BV seõ taùc ñoäng. Baûo veä doøng ñieän caét nhanh thöôøng laøm vieäc töùc thôøi hoaëc vôùi thôøi gian raát beù.
3.3.1 Baûo veä caét nhanh cuûa ñöôøng daây coù moät nguoàn cung caáp
Xeùt ví duï hình 3.7. Doøng NM chaïy treân ñöôøng daây
EH EH
IN = = (3.6)
xH + xN x H + xlN
trong ñoù: EH, Sññ - töông ñöông cuûa heä thoáng
x - khaùng trôû treân 1km ñöôøng daây
xH, xN - khaùng trôû cuûa heä thoáng vaø ñoaïn ñöôøng daây tôùi choã NM
lN - chieàu daøi ñöôøng daây tính töø ñaàu ñeán choã NM.

A A B Ñöôøng cong bieåu dieãn quan heä IN =

HT
f(lN) theo (3.6) ñöôïc trình baøy ôû hình 3.7b.
a) ~ Muoán BVCN, khoâng taùc ñoäng khi NM treân
caùc phaàn töû ñi ra töø traïm B, caàn choïn doøng
IN khôûi ñoäng cuûa BVCN
Ikñ > INB (3.7)
Nhö vaäy, vuøng BV cuûa BVCN chæ
INB bao goàm moät phaàn chöù khoâng phaûi toaøn boä
Ikñ ñöôøng daây ñöôïc BV (H.3.7b).
b) Vuøng baûo veä

Hình 3.7 Choïn Ikñ cuûa BV caét nhanh

1- Doøng khôûi ñoäng cuûa baûo veä

Muoán BV khoâng taùc ñoäng khi NM ngoaøi ñöôøng daây BV AB, caàn choïn doøng khôûi ñoäng phuø
hôïp vôùi (3.7)
Ikñ = kat.INBmax
trong ñoù: INBmax - doøng ñieän NM lôùn nhaát taïi cuoái vuøng BV (taïi thanh caùi traïm B)
kat = 1,2 ÷ 1,3 - heä soá an toaøn tính ñeán sai soá trong khi tính toaùn doøng NM vaø sai soá rôle.
Ñeå coù INBmax caàn phaûi choïn cheá ñoä vaän haønh cuûa heä thoáng cuõng nhö daïng NM thích hôïp
3
(N ). Vì thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûn thaân BV naøy khoaûng vaøi phaàn traêm cuûa giaây, neân doøng NM
ñöôïc tính öùng vôùi thôøi ñieåm ñaàu cuûa NM (t = 0).
66

2- Vuøng taùc ñoäng cuûa baûo veä

Vuøng BVCN coù theå xaùc ñònh baèng phöông phaùp ñoà thò (H.3.8).
Ta xaây döïng caùc ñöôøng cong quan heä In = f(lN) ñoái vôùi cheá ñoä cöïc ñaïi (ñöôøng cong 1) vaø cöïc
tieåu (ñöôøng cong 2, hình 3.8). Ñieåm caét giöõa ñöôøng thaúng Ikñ vôùi ñöôøng cong 1 (ñieåm L1) xaùc ñònh
ñieåm cuoái vuøng BV trong cheá ñoä cöïc ñaïi vaø ñieåm caét ñöôøng thaúng treân vôùi ñöôøng cong 2 (ñieåm L2)
öùng vôùi ñieåm cuoái vuøng BV trong cheá ñoä cöïc tieåu.
Vuøng taùc ñoäng cuûa BVCN coøn phuï thuoäc vaøo ñoä doác cuûa ñöôøng cong IN = f(ln). Doøng IN
khi NM ôû ñaàu vaø cuoái ñöôøng daây caøng khaùc nhau nhieàu, thì vuøng taùc ñoäng cuûa BV caøng lôùn.
Ngöôøi ta cho pheùp duøng BVCN, neáu vuøng taùc ñoäng cuûa noù khoâng nhoû hôn 20% chieàu daøi ñöôøng
daây ñöôïc BV (ñaûm baûo ñoä nhaïy).
Neáu ñöôøng daây laøm vieäc thaønh khoái vôùi MBA (H.3.9) thì BVCN chæ caàn traùnh taùc ñoäng
khi NM sau MBA taïi N. Trong tröôøng hôïp naøy, BVCN raát coù hieäu quaû vì vuøng BV coù theå bao
goàm toaøn boä ñöôøng daây. Vì BVCN raát ñôn giaûn neân trong tröôøng hôïp vuøng taùc ñoäng cuûa BV nhoû
hôn 20%, noù ñöôïc duøng boå sung cho BV chính cuûa ñöôøng daây neáu BV naøy coù vuøng cheát ôû ñaàu
ñöôøng daây.

CN
A B N
IN
~

1 IN
2
L2 L1 IN
Ikñ L
Vuøng caét nhanh l
Ikñ
L2 L1
~ A INl
lmin xl l
lmax xB

Hình 3.8 Vuøng taùc ñoäng cuûa Hình 3.9 Tröôøng hôïp ñöôøng daây
baûo veä caét nhanh thaønh khoái vôùi maùy bieán aùp

3- Thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûo veä

Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BVCN laø töùc thôøi goàm thôøi gian laøm vieäc cuûa phaàn ño löôøng vaø phaàn
loâgic. Thôøi gian taùc ñoäng BV khoaûng 0,02 ÷ 0,06s. Ñoái vôùi caùc ñöôøng daây treân khoâng coù ñaët choáng
seùt oáng ñeå choáng quaù ñieän aùp, khi caùc choáng seùt naøy laøm vieäc chuùng taïo neân ngaén maïch taïm thôøi
treân caùc ñöôøng daây trong khoaûng 0,5 ÷ 1,5 chu kyø doøng ñieän (0,01 ÷ 0,03s). Muoán cho BVCN khoâng
taùc ñoäng trong tröôøng hôïp naøy coù theå theâm phaàn töû trì hoaõn thôøi gian t = 0,06 ÷ 0,08s.
 67

3.3.2 Baûo veä caét nhanh ñöôøng N1

N2
daây coù hai nguoàn cung caáp 3 4
A B
Giaû thieát treân hai ñaàu ñöôøng
CN N
daây coù hai nguoàn cung caáp AB CN

~
1 2
(H.3.10) coù ñaët BVCN CNA vaø
CNB. Ñeå chuùng khoâng taùc
ñoäng sai khi NM taùc ñoäng taïi
ñieåm N1 vaø N2 doøng khôûi ñoäng
1 2
cuûa chuùng caàn ñöôïc choïn lôùn
hôn doøng töø nguoàn A khi NM
taïi N2 (IAN2) vaø doøng töø nguoàn IAN1 IBN2

B khi NM taïi N1 (IBN1). Giaû lA lB

thieát IAN2 > IBN1. Doøng khôûi

ñoäng cuûa CNA vaø CNB choïn Hình 3.10 BV caét nhanh treân

theo ñieàu kieän neâu treân seõ coù ñöôøng daây coù hai nguoàn cung caáp

giaù trò baèng nhau

IkñA = IkñB = kat.IAN2 (3.8)

Ngoaøi ra, doøng khôûi ñoäng cuûa BVCN coøn caàn phaûi choïn lôùn hôn doøng khoâng caân baèng
chaïy giöõa hai nguoàn A vaø B khi noù dao ñoäng:
Doøng khôûi ñoäng cuûa BV laáy baèng giaù trò lôùn nhaát trong hai giaù trò nhaän ñöôïc töø (3.8) vaø
(3.9). Ñieåm caét cuûa caùc ñöôøng cong NM vôùi ñöôøng thaúng naèm ngang Ikñ (ñieåm 1 vaø 2) xaùc ñònh
vuøng BV (H.3.10b). Tuøy thuoäc vaøo söï khaùc nhau giöõa tham soá caùc nguoàn A vaø B, vuøng BVCN A
vaø B khaùc nhau nhieàu hay ít. Tröôøng hôïp öùng vôùi (H.3.10) ta thaáy, khi NM trong vuøng lA, chæ BV
CNA laøm vieäc, vaø khi NM trong vuøng lB - chæ coù CNB laøm vieäc. Khi NM trong vuøng giöõa caùc ñieåm 1
vaø 2 thì khoâng coù BV naøo laøm vieäc.

3.4 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN CÖÏC ÑAÏI COÙ KIEÅM TRA AÙP
Doøng khôûi ñoäng cuûa BVDCÑ choïn theo (3.1), vì vaäy coù giaù trò lôùn vaø BV nhieàu khi coù ñoä
nhaïy khoâng ñaït yeâu caàu. Ñeå naâng cao ñoä nhaïy cuûa BV ngöôøi ta duøng rôle ñieän aùp giaûm laøm boä
phaän khôûi ñoäng (H.3.11). Baûo veä chæ taùc ñoäng sau khi rôle giaûm aùp RU ñaõ taùc ñoäng. Trò soá cuûa rôle
naøy ñöôïc choïn sao cho noù taùc ñoäng khi coù NM, vì khi ñoù aùp cuûa maïng giaûm nhieàu, nhöng khoâng
taùc ñoäng ñoái vôùi aùp laøm vieäc nhoû nhaát, maëc duø khi ñoù rôle doøng coù theå taùc ñoäng do quaù taûi.

Doøng khôûi ñoäng RI ñöôïc choïn theo ñieàu kieän khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi phuï taûi bình thöôøng
laâu daøi Ilv
kat
I kñ = .Ilv
ktv
Vì doøng Ilv thöôøng nhoû hôn Ilvmax khoaûng 1,5 laàn, neân BV naøy coù ñoä nhaïy cao hôn. AÙp khôûi
ñoäng cuûa rôle giaûm aùp RU ñöôïc choïn theo ñieàu kieän sau:
- Rôle giaûm aùp RU khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi aùp laøm vieäc toái thieåu
68

- Rôle giaûm aùp RU phaûi trôû veà traïng thaùi bình thöôøng sau khi NM ñöôïc loaïi tröø.
Khi yeâu caàu 2 thoûa maõn thì yeâu caàu 1
cuõng thoûa maõn. Vì vaäy aùp khôûi ñoäng cuûa RU BI
ñöôïc choïn theo ñieàu kieän thöù 2. Thöôøng ñöôïc ~
choïn: Ukñ = 0,7 – 0,75Ulvmax RI AND

Ñoä nhaïy cuûa BV ñöôïc kieåm tra theo BU

giaù trò aùp ñuû lôùn nhaát khi NM ôû cuoái vuøng BV. RU

U kñ
Yeâu caàu knh = ≥ 1,5
U N max
Hình 3.11 BV doøng cöïc ñaïi coù kieåm tra aùp

3.5 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN BA CAÁP

Baûo veä doøng ñieän ba caáp goàm caét nhanh töùc thôøi (caáp I), caét nhanh coù thôøi gian (caáp II) vaø
doøng ñieän cöïc ñaïi (caáp III). Ta quan saùt ví duï hình 3.12, giaû thieát BV ñaët treân ñöôøng daây laø BV doøng
ñieän ba caáp. Thôøi gian taùc ñoäng cuûa caáp I laø thôøi gian laøm vieäc cuûa BV vaø thôøi gian caét cuûa maùy caét.
Ñoái vôùi ñöôøng daây cao aùp tI ≤ 0,01s hay coù khi 0,01 ÷ 0,02s.
A 1 B 2 C 3
- Vuøng BV caáp I cuûa ñoaïn ñöôøng daây AB (lAI ) . N2
Doøng khôûi ñoäng caáp I
I
I kñA = kat .I NB max t

- Vuøng BV caáp hai l AII laø ñoaïn AB vaø moät

phaàn caùc ñoaïn keá noái vaøo traïm B, caáp II laø BV döï tröõ
l l ll l
t1 t2 t t3
cho caáp I. Thôøi gian cuûa caáp II laø t AII = t AI + ∆t cuûa IN
2

BVCN thöôøng ñöôïc choïn nhoû hôn ∆t theo töøng caáp cuûa
BVDCÑ. Thöôøng choïn t AII = (0,3 ÷ 0,5) s l ll
l kñl l kñl
Doøng khôûi ñoäng caáp II ñöôïc choïn theo söï phoái l
hôïp vôùi doøng khôûi ñoäng caáp I cuûa BV keá tieáp noái vaøo
traïm B
II
I kñA I
= k'at I kñB (k'at = 1,1 ÷ 1,2) Hình 3.12 BV doøng ñieän ba caáp

II
hay theo ñieàu kieän ngaén maïch sau maùy bieán aùp noái vaøo traïm B: I kñA = kat.IN2max
Doøng khôûi ñoäng laø giaù trò lôùn hôn cuûa hai ñieàu kieän neâu treân.
BV caáp II naøy laø BVCN taùc ñoäng coù thôøi gian.
BV caáp III laø BVDCÑ. Thôøi gian taùc ñoäng choïn theo nguyeân taéc baäc thang
t AIII = t AII + ∆t

Doøng khôûi ñoäng ñöôïc choïn nhö (3.1). Nhö vaäy BV doøng ñieän ba caáp baûo ñaûm caét nhanh
ñöôøng daây ñöôïc BV, ñoàng thôøi döï tröõ cho chính ñöôøng daây mình BV vaø caùc traïm ñöôøng daây veà
sau.

3.6 ÑAÙNH GIAÙ BAÛO VEÄ QUAÙ DOØNG ÑIEÄN

Öu ñieåm cuûa BV doøng ñieän cöïc ñaïi laø ñôn giaûn, ñoä tin caäy cao. Baûo veä taùc ñoäng choïn loïc
trong maïng hình tia vôùi moät nguoàn cung caáp.
 69

Khuyeát ñieåm laø thôøi gian ngaén maïch khaù lôùn, nhaát laø caùc ñoaïn ôû gaàn nguoàn trong khi ñoù
NM ôû gaàn nguoàn caàn ñöôïc caét nhanh ñeå ñaûm baûo oån ñònh heä thoáng, vaø coù ñoä nhaïy keùm trong
maïng phaân nhieàu nhaùnh vaø phuï taûi lôùn.
Baûo veä ñöôïc duøng roäng raõi nhaát trong caùc maïng hình tia cuûa taát caû caùc caáp ñieän aùp. Trong
maïng thaáp hôn 15kV, noù laø BV chính, coøn trong maïng ñieän aùp cao hôn, noù thöôøng laø BV döï tröõ.
BVCN coù öu ñieåm laø taùc ñoäng nhanh, ñôn giaûn, ñoä tin caäy cao. Nhöôïc ñieåm cuûa chuùng laø vuøng taùc
ñoäng cuûa BV khoâng bao goàm toaøn boä ñöôøng daây. BV doøng ñieän ba caáp keát hôïp vôùi BVCN vaø doøng
ñieän cöïc ñaïi. Trong nhieàu tröôøng hôïp noù coù theå duøng thay theá BV phöùc taïp.

Caâu hoûi chöông 3

1- Phaân bieät baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi vaø caét nhanh.
2- Caùch tính toaùn doøng ñieän laøm vieäc lôùn nhaát,cho ví duï cuï theå.
3- Cho bieát ñaëc tính cuûa rô le doøng ñieän naøo phaûi quan taâm khi söû duïng.Giaûi thích caùch laøm
vieäc cuûa rô le doøng coù ñaëc tính thôùi gian –doøng ñieän ñoäc laäp,phuï thuoäc.
4- Öu vaø khuyeát ñieåm cuûa ñaëc tính ñoäc laäp vaø phuï thuoäc,lónh vöïc aùp duïng.
5- Taïi sau phaûi phoái hôïp taùc ñoäng giöõa caùc rô le ?
6- Nguyeân taùc phoái hôïp taùc ñoäng choïn loïc cuûa caùc rô le coù ñaëc tính ñoäc laäp,phuï thuoäc.
7- Caùch xaùc ñònh vuøng baûo veä cuûa baûo veä doøng cöïc ñaïi,caét nhanh.
8- Caùch tính ñoä nhaïy cuûa baûo veä doøng cöïc ñaïi vaø caét nhanh.
9- Trình baøy baûo veä doøng ñieän ba caáp.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.cooperpower.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.nulec.com
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.teamarteche.com
www.toshiba.co.jp
www.itmikro.com
 71

Chöông 4
BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN COÙ HÖÔÙNG

4.1 NGUYEÂN TAÉC HOAÏT ÑOÄNG

Ñeå taêng cöôøng tính ñaûm baûo cung caáp ñieän cho caùc hoä tieâu thuï, hieän nay ngöôøi ta thöôøng
thieát keá caùc maïng hình voøng vaø maïng coù hai ñaàu cung caáp. Ñoái vôùi loaïi maïng ñieän naøy, BV doøng
ñieän cöïc ñaïi coù thôøi gian laøm vieäc choïn theo nguyeân taéc töøng caáp khoâng theå ñaûm baûo caét NM moät
caùch choïn loïc ñöôïc.

Ví duï, trong maïng hình tia (H.4.1), giaû thieát ôû moãi ñaàu ñöôøng daây ñaët caùc BV quaù doøng
ñieän thoâng thöôøng ñaùnh soá thöù töï töø 1 ñeán 6. Muoán thöïc hieän caét choïn loïc NM N1 caàn thoûa maõn
t3 < t2. Nhöng muoán caét choïn loïc NM N2 thì yeâu caàu ngöôïc laïi t2 < t3. Trong thöïc teá, khoâng theå
ñoàng thôøi thoûa maõn hai yeâu caàu ñoù. Ta coù theå khaéc phuïc khoù khaên treân baèng caùch, chæ cho BV
taùc ñoäng khi coâng suaát NM ñi töø thanh goùp ñeán ñöôøng daây. Muoán vaäy, moãi boä BV caàn coù theâm boä
phaän ñònh höôùng coâng suaát, boä phaän naøy chæ cho pheùp BV taùc ñoäng khi coâng suaát NM ñi töø thanh goùp
ñeán ñöôøng daây. Treân hình 4.1, caùc muõi teân chæ höôùng taùc ñoäng cuûa BV. Nhôø vaäy khi NM ôû N1 BV2
khoâng taùc ñoäng, coøn NM ôû N2 BV3 khoâng taùc ñoäng. Khi duøng BV doøng ñieän coù höôùng, chæ caàn caùc
BV cuøng höôùng taùc ñoäng: t5 < t3 < t1 vaø t2 < t4 < t6.
N2 B
,
IN
1 3 4 5 6 2 3
A 2 B C D 1
A N1
1 2 3 4 5 6 6
~ ~ ~
,,
5 4

N2 N1 IN
C
a) b)
Hình 4.1 Maïng hình tia coù hai nguoàn cung caáp (a) vaø maïng voøng (b)

Trong BV doøng ñieän coù höôùng,

BI
rôle coâng suaát laøm nhieäm vuï cuûa boä ~
phaän ñònh höôùng coâng suaát. Treân hình RT
RI
4.2 cho sô ñoà caáu truùc cuûa BV doøng
IR AND
BU
ñieän coù höôùng: RI - rôle doøng ñieän; RW
AND - maïch loâgic “VAØ” UR

RW - phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát.

4.2 PHAÀN TÖÛ ÑÒNH HÖÔÙNG COÂNG SUAÁT

72

Ñeå phaân tích caùch laøm vieäc cuûa rôle UB

UB
ñònh höôùng coâng suaát, chuùng ta seõ khaûo saùt UR
caùc ñoà thò vectô töông öùng vôùi nhöõng chieàu UR

khaùc nhau cuûa coâng suaát NM ñi qua BV2 IRN2

treân hình 4.3. Laáy ñieän aùp ñöa vaøo rôle RW

ϕ1
laø ñieän aùp ôû thanh goùp traïm B, laáy UB laøm
goác. Goùc leäch pha ϕ giöõa doøng ñieän vaø ñieän
IRN1
aùp coù giaù trò döông neáu vectô doøng ñieän
a) b)
chaäm sau ñieän aùp vaø aâm neáu ngöôïc laïi.
Hình 4.3 Ñoà thò vectô cuûa ñieän aùp vaø doøng
- Khi NM taïi ñieåm N2 (H.4.3), giaû
ñieän, khi chieàu coâng suaát ngaén maïch thay ñoåi
thieát coâng suaát NM qua BV2 ñi töø
thanh goùp vaøo ñöôøng daây IR = IN2 vaø ϕR = (UR, IR).
- Khi NM taïi ñieåm N1, coâng suaát NM qua BV2 ñi töø ñöôøng daây vaøo thanh goùp B, doøng rôle IR
(vôùi chieàu döông chaáp nhaän tröôùc) baèng - IN1 vaø ϕ2 = ϕ1 – 180°.

Nhö vaäy, khi dôøi ñieåm NM töø vuøng BV sang vuøng khoâng ñöôïc BV pha cuûa doøng ñieän IR
ñoái vôùi ñieän aùp UR ñaõ thay ñoåi 180° gioáng nhö chieàu cuûa coâng suaát NM. Nhö theá rôle ñònh höôùng
coâng suaát laøm vieäc treân cô sôû goùc pha töông ñoái giöõa doøng vaø aùp taïi choã ñaët BV. Rôle ñònh höôùng
coâng suaát coù theå laøm vieäc theo doøng vaø aùp toaøn phaàn hay doøng vaø aùp caùc thaønh phaàn thöù töï.

Ñeå cho rôle laøm vieäc ñuùng theo

N
höôùng mong muoán, ta quan saùt söï phaân boá aùp
~ ~
caùc thaønh phaàn thöù töï khi coù NM treân hình
4.4, ta nhaän xeùt coâng suaát NM toaøn phaàn vaø U1

thöù töï thuaän ñi töø nguoàn ñeán choã NM, coâng

U2
suaát thöù töï nghòch ñi töø choã NM ñeán nguoàn,
coøn coâng suaát thöù töï khoâng ñi töø choã NM ñeán
U3
thanh goùp (trung tính noái ñaát cuûa maùy bieán aùp
(MBA)).
Hình 4.4 Söï phaân boá caùc thaønh phaàn
Do ñoù khi choïn vaø noái sô ñoà cuûa rôle
thöù töï khi coù ngaén maïch
ñònh höôùng, phaûi löu yù theo chieàu coâng suaát
cuûa doøng toaøn phaàn hay theo caùc thaønh phaàn thöù töï, neáu phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát laøm vieäc
theo doøng vaø aùp toaøn phaàn vaø thöù töï thuaän thì chieàu coâng suaát NM laø töø thanh goùp vaøo choã NM,
coøn laøm vieäc theo thaønh phaàn thöù töï nghòch vaø khoâng thì chieàu coâng suaát NM ñi töø choã NM ñeán
thanh goùp.
 73

4.2.1 Ñaëc tính laøm vieäc cuûa phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát
Ñöôøng coù ñoä
Ñöôøng coù ñoä nhaïy cöïc ñaïi
jx
nhaïy cöïc ñaïi
Vuøng taùc ñoäng X Z
IR
o
(90 + α)
ϕR α - ϕnhmax ϕ1
UR
Vuøng khoâng
o
(90 - α) R Vuøng taùc ñoäng
Vuøng khoâng
taùc ñoäng
taùc ñoäng

Hình 4.5 Giaûn ñoà xaùc ñònh vuøng laøm vieäc cuûa phaân töû ñònh höôùng coâng suaát

Ñeå xaùc ñònh höôùng coâng suaát, ngöôøi ta duøng boä so saùnh pha ñeå xaùc ñònh quan heä giöõa hai
ñaïi löôïng U& R vaø I& R ñöa vaøo rôle hoaëc duøng boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng vaø toå
hôïp cuûa hai tín hieäu U& vaø I& (muïc 2 phaàn 1.3) cuõng cho ta quan heä goùc pha giöõa U& vaø I& .
R R R R

Ngöôøi ta coù theå duøng caùc giaûn ñoà sau ñeå bieåu dieãn söï laøm vieäc cuûa phaàn töû ñònh höôùng
coâng suaát (H.4.5) Ñaëc tính laøm vieäc cuûa phaân töû ñònh höôùng coâng suaát (RW) ñöôïc ñaëc tröng baèng
phöông trình:

− (90o + α) ≤ ϕ R ≤ (90 o − α ) (4.1)

vôùi URIR, UR, IR laø vectô aùp vaø doøng ñöa vaøo rôle.
Töø (4.1) ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc vuøng taùc ñoäng vaø khoâng taùc ñoäng cuûa phaàn töû ñònh höôùng
coâng suaát (H.4.5a). Neáu moät trong hai tín hieäu ñöa vaøo UR = 0 hay IR = 0 hay vectô IR naèm gaàn bieân
giôùi taùc ñoäng coù theå boä phaän so saùnh khoâng ñuû ñoä nhaïy ñeå taùc ñoäng hoaëc taùc ñoäng nhaàm. Töø ñoù
ñoái vôùi RW coù khaùi nieäm goùc coù ñoä nhaïy cöïc ñaïi ϕR = ϕnhmax, taïi goùc naøy RW laøm vieäc vôùi ñoä nhaïy
cao nhaát. Ngöôøi ta thöôøng choïn α = –ϕnhmax. Phöông trình khôûi ñoäng cuûa RW trôû thaønh:
–(90°–ϕnhmax) ≤ ϕR ≤ (90°÷ϕnhmax) UkñR
o Ukñ
180
Ñaëc tính laøm vieäc cô baûn cuûa RW o
90 -ϕnhmax Ukñmin ~ 0
vaø ñaëc tính goùc UkñR = f(ϕR) khi IkñR laø o
90 +ϕnhmax
haèng soá (H.4.6a), laø ñaëc tính volt-ampe
UkñR = f(IkñR) khi ϕR laø haèng soá (H.4.6b). ϕR Ukñmin ~ 0
Caùc ñaëc tuyeán naøy cuûa rôle ñöôïc xaây U kñmin
~ 0
döïng trong ñieàu kieän ϕkñR = ϕnhmax. Chaát
Hình 4.6 Ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa
löôïng cuûa RW ñöôïc ñaùnh giaù baèng caùc
phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát
giaù trò khôûi ñoäng Ukñmin, Ikñmin. Daïng ñaëc
tuyeán cho ôû hình 4.6 laø daïng gaàn lyù töôûng. Ñaëc tuyeán thöïc teá khaùc so vôùi ñaëc tính treân nhieàu hay ít,
tuøy thuoäc RW ñöôïc caáu taïo baèng loaïi gì (ñieän cô, ñieän töû...).
Ta coù theå xem phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát laø tröôøng hôïp rieâng cuûa phaàn töû xaùc ñònh toång
trôû cuûa ñoái töôïng BV (chöông 5). Khi ñoù bieåu dieãn ñaëc tính laøm vieäc laø ñöôøng thaúng ñi qua goác O
cuûa maët phaúng toång trôû Z. Ñöôøng naøy chia maët phaúng toång trôû thaønh hai vuøng, vuøng taùc ñoäng vaø
vuøng khoâng taùc ñoäng (H.4.6b). Neáu chieàu coâng suaát ñuùng thì toång trôû cuûa ñoái töôïng BV naèm trong
74

vuøng taùc ñoäng vaø ngöôïc laïi. Ñieän aùp UR, IR ñöa vaøo rôle coù theå laø aùp, doøng toaøn phaàn hay caùc
thaønh phaàn thöù töï, tuøy theo yeâu caàu cuûa BV.
4.2.2 Sô ñoà noái rôle ñònh höôùng coâng suaát
Phaàn töû ñònh höôùng coâng suaát loaïi noái vaøo aùp vaø doøng toaøn phaàn, caàn choïn aùp vaø doøng ñöa
vaøo rôle sao cho noù xaùc ñònh ñuùng daáu cuûa coâng suaát NM ñoái vôùi daïng NM baát kyø vaø sao cho rôle
coù ñoä nhaïy cao nhaát (ϕRN gaàn truøng ϕnhmax).
Khi NM gaàn choã ñaët BV, UR coù theå coù giaù trò gaàn baèng khoâng, cuõng nhö khi NM coù goác
baát lôïi rôle coâng suaát coù theå khoâng taùc ñoäng ñöôïc. Töø ñieàu kieän treân coù theå ruùt ra keát luaän laø caàn
phaûi noái rôle vaøo aùp naøo sao cho khi NM gaàn, aùp khoâng giaûm tôùi khoâng vaø toå hôïp aùp vaø doøng ñöa
vaøo moãi rôle caàn ñöôïc choïn sao cho NM goùc ϕR khoâng coù giaù trò baát lôïi. Leõ dó nhieân, yeâu caàu ñaàu
tieân trong hai yeâu caàu treân chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc ñoái vôùi NM hai pha vaø moät pha. Khi coù NM
ba pha, taát caû caùc aùp pha cuõng nhö aùp daây coù theå giaûm tôùi khoâng.
Trong caùc sô ñoà BV doøng ñieän coù höôùng, ngaøy nay ngöôøi ta thöôøng noái RW theo sô ñoà 90°,
60° loaïi 1, 60° loaïi 2 vaø sô ñoà 30°. Teân goïi treân mang tính chaát quy öôùc. Sô ñoà ñöôïc ñaët teân theo goùc
giöõa aùp vaø doøng ñöa vaøo rôle trong cheá ñoä ñoái xöùng vôùi ñieàu kieän doøng trong caùc pha truøng vôùi aùp
caùc pha cuøng teân (xem baûng 4.1 vaø hình 4.7).

Baûng 4.1
Rôle pha UR IR Rôle pha UR IR
A Ubc Ia A – Vc Ia
Sô ñoà 60°
Sô ñoà 90° B Uca Ib B – Va Ib
Loaïi 2
C Uab Ic C – Vb Ic
A Uac Iab A Vac Ia
Sô ñoà 60° Sô ñoà 30°
B Uba Ibc B Vba Ib
Loaïi 1
C Ucb Ica C Vcb Ic

a a a a
I2b -Uc
Uac I2
I2 Uac I2

c b c b c b c b
Ubc Uac

a) b) c) d)

Hình 4.7 Caùc sô ñoà noái RW thoâng duïng

Loaïi sô ñoà thoâng duïng nhaát laø sô ñoà 90°, ta tìm hieåu caùch laøm vieäc cuûa sô ñoà naøy trong caùc
daïng NM khaùc nhau vaø choïn löïa ϕnhmax.

1- Ngaén maïch ba pha ñoái xöùng

Khi NM ba pha ñoái xöùng, taát caû caùc rôle cuûa sô ñoà BV laøm vieäc trong nhöõng ñieàu kieän
gioáng nhau, vì theá chæ caàn khaûo saùt caùch laøm vieäc cuûa rôle pha A coù UR = Ubc vaø IR = Ia. Goùc leäch
pha ϕN3 giöõa doøng ñieän pha Ia vaø aùp pha khi NM ba pha laø goùc cuûa toång trôû ñoaïn daây. Töø choã NM
ñeán choã BV vaø ñieän trôû quaù ñoä (rt) taïi choã NM.
Thöôøng thì 0 ≤ ϕN ≤ 90°. Do ñoù: –90° ≤ ϕR ≤ 0
 75

Goùc coù ñoä nhaïy cöïc ñaïi ñöôïc tính: 90° < ϕ3R = ϕnhmax < 90°; 0° < –ϕnhmax < 90°
Giaû thieát choïn α = 45 thì khi ϕN3 = 45o, phöông cuûa vectô doøng ñieän seõ truøng vôùi ñöôøng coù
ñoä nhaïy cöïc ñaïi vaø rôle seõ laøm vieäc trong ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát. Töø ñoà thò hình 4.8 ta thaáy raèng,
ñoái vôùi baát cöù giaù trò naøo cuûa I3a, rôle cuõng taùc ñoäng ñaûm baûo neáu nhö giaù trò cuûa ñieän aùp ñaët vaøo
U3bc ñuû ñeå khôûi ñoäng.
äng
Ua Ua ño IR UR = Uab
aùc
gt a Ua
h oân
øn gk
iR = ia Vu
Ubc
Vuøng khoâng
taùc ñoäng
Vuøng khoâng
IR = Ib
taùc ñoäng UR = Uca

2- Ngaén maïch hai pha

Ñieàu kieän laøm vieäc cuûa caùc rôle trong tröôøng hôïp naøy khoâng gioáng nhau. Ví duï, NM hai
pha BC rôle pha A khoâng laøm vieäc vì Ia(2) = 0.
Baèng ñoà thò vectô, ta seõ khaûo saùt caùch laøm vieäc cuûa rôle pha B (U& = U& ; I& = I& ) vaø rôle
R ca R b

pha C (U& R = U& ab ; I&R = I&c ) . Löu yù trong tröôøng hôïp naøy, N2 goùc ϕN2 laø goùc giöõa aùp daây vaø doøng pha.
Treân hình 4.9a laø ñoà thò vectô laøm vieäc cuûa rôle pha B vaø hình 4.9b laø ñoà thò vectô laøm
vieäc cuûa rôle pha C. Ta nhaän thaáy, neáu α = 45° thì vectô IR naèm trong vuøng taùc ñoäng chaéc chaén ôû
baát kyø giaù trò naøo cuûa 0 ≤ ϕN2 ≤ 90o.

3- Ngaén maïch moät pha chaïm ñaát trong maïng coù trung tính vôùi ñaát tröïc tieáp
Giaû thieát NM xaûy ra ôû pha A, khaûo saùt caùch laøm vieäc cuûa rôle pha A noái vaøo doøng ñieän pha
hö hoûng. Trong tröôøng hôïp naøy, rôle pha A laøm vieäc gioáng nhö trong tröôøng hôïp NM ba pha ñoái
xöùng. Coøn rôle pha B vaø pha C khoâng laøm vieäc. Töø nhöõng tröôøng hôïp ñaõ phaân tích treân ñaây, coù theå
ruùt ra nhöõng keát luaän ñoái vôùi sô ñoà 90°.
- Sô ñoà coù theå laøm vieäc toát trong caùc tröôøng hôïp coù söï coá cô baûn neáu nhö 30° < –ϕnhmax < 60°. Goùc toái
öu nhaát laø α = –ϕnhaïy = 45°.
- Vuøng cheát chæ coù theå xaûy ra trong tröôøng hôïp NM ba pha tröïc tieáp gaàn choã ñaët BV UR ≈ 0.
- Khi NM hai pha vaø moät pha, do taùc duïng cuûa doøng ñieän phuï taûi vaø doøng söï coá, caùc rôle noái
tieáp vaøo doøng ñieän pha khoâng söï coá coù theå taùc ñoäng nhaàm.
- Khi NM (khoâng ñoái xöùng) sau MBA noái Y/∆ hay ∆/Y do leäch pha giöõa BI vaø BU coù theå laøm
boä phaän ñònh höôùng coâng suaát taùc ñoäng sai.
76

4.3 BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN COÙ HÖÔÙNG BA CAÁP

4.3.1 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng caáp I
Baûo veä coù höôùng caáp I laø BV caét nhanh, thoâng thöôøng keøm theâm boä phaän ñònh höôùng coâng
suaát. Quan saùt hình 4.10a, doøng khôûi ñoäng
A 2 B C D
cuûa BV caét nhanh, thoâng thöôøng ñoái vôùi 1

ñöôøng daây ñöôïc cung caáp töø hai phía, caàn ~ ~

ñöôïc choïn lôùn hôn doøng lôùn nhaát ñi qua BV
IN
ñang xeùt khi NM taïi thanh goùp caùc traïm ñoái
dieän vôùi nguoàn (muïc hai phaàn 3.3). Doøng
khôûi ñoäng choïn nhö vaäy nhieàu khi quaù lôùn vaø
BV khoâng ñuû ñoä nhaïy. I
i
I kñ1 Hình 4.10
I kñ2
Rôle ñònh höôùng coâng suaát trong BV
caét nhanh coù höôùng khoâng cho pheùp taùc ñoäng khi coâng suaát NM höôùng tôùi thanh goùp. Vì vaäy, doøng
khôûi ñoäng cuûa BV naøy chæ caàn choïn lôùn hôn doøng NM ñi töø thanh goùp cuûa traïm ñoù, ñaây laø ñieåm khaùc
nhau cô baûn giöõa BV caét nhanh coù höôùng vaø thoâng thöôøng. Doøng khôûi ñoäng cuûa BV caét nhanh coù
höôùng nhoû hôn. Vì vaäy, vuøng taùc ñoäng cuûa noù lôùn hôn nhieàu so vôùi BV caét nhanh thoâng thöôøng.
Doøng khôûi ñoäng ñöôïc choïn Ikñ = kat.INngmax
vôùi INngmax laø doøng NM cöïc ñaïi ñi töø thanh goùp traïm ñang xeùt.
Ví duï, ñoái vôùi BV1 vaø 2 ôû hình 4.10: IIkñ1 = kat.INbmax; IIkñ2 = kat.INAmax
Khi coù dao ñoäng doøng khoâng caân baèng, Ikcb coù theå lôùn hôn doøng NM ngoaøi cöïc ñaïi. Nhöõng
tröôøng hôïp naøy khoâng cho pheùp BV laøm vieäc. Phaân töû ñònh höôùng coâng suaát coù theå taùc ñoäng sai
khi dao ñoäng. Do ñoù doøng khôûi ñoäng caáp I keøm theo ñieàu kieän: IIkñ = kat.Ikcbmax

4.3.2 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng caáp II

Baûo veä doøng ñieän coù höôùng caáp II laø BV caét nhanh coù höôùng. Vieäc choïn thôøi gian tII vaø
doøng khôûi ñoäng IIIkñ ñöôïc tính töông töï nhö trong tröôøng hôïp caáp II khoâng coù höôùng nhöng ñeå yù ñeán
heä soá phaân doøng kpd.
B
A C
1 INA 2 3 INB 4
B ~ ~
A C ~
1 2 3 4
~ ~
INA
INT INB

NT
II I
I kñ1 I kñ1

Hình 4.11 Choïn doøng khôûi ñoäng Hình 4.12 Choïn doøng khôûi ñoäng caáp II
caáp II coù reõ nhaùnh khi taïi traïm B coù nguoàn

Tröôøng hôïp taïi traïm B coù reõ nhaùnh (H.4.11), doøng khôûi ñoäng caáp II ñaët taïi traïm A ñöôïc
II
choïn I kñ 1 = kat .kpñT .I NT
 77

I NA
vôùi kpñ = <1
I NT

Tröôøng hôïp taïi traïm B coù nguoàn (H.4.12), doøng khôûi ñoäng caáp II ñaët taïi traïm A ñöôïc choïn
II I I NA
I kñ 1 = kat .kpñ . I kñ 3 vôùi kpñ = <1
I NB
4.3.3 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng caáp III
Baûo veä doøng ñieän coù höôùng caáp III laø BV doøng ñieän cöïc ñaïi coù höôùng. Doøng khôûi ñoäng cuûa
BV caàn ñöôïc choïn theo caùc ñieàu kieän sau:
- Baûo veä phaûi trôû veà sau khi NM ngoaøi ñöôïc loaïi tröø
kat kmm
I kñ = I lv max
ktv

Ñeå taêng ñoä nhaïy cuûa BV, coù theå khoâng caàn xeùt ñeán phuï taûi cöïc ñaïi vôùi höôùng töø ñöôøng
daây vaøo thanh goùp, vì luùc ñoù phaàn töû coâng suaát khoâng taùc ñoäng.
- Doøng khôûi ñoäng cuûa BV phaûi lôùn hôn doøng ñieän caùc pha khoâng hö hoûng. Trong moät soá
daïng NM, ví duï nhö NM moät pha trong maïng coù trung tính noái ñaát tröïc tieáp, doøng ñieän trong caùc
pha khoâng hö hoûng baèng toång doøng ñieän phuï taûi. Doøng ñieän hö hoûng naøy ñoâi khi coù giaù trò raát lôùn,
coù theå laøm cho BV coù höôùng taùc ñoäng nhaàm. Vì theá, doøng khôûi ñoäng cuûa BV caàn phaûi choïn loïc lôùn
hôn giaù trò cöïc ñaïi cuûa doøng ñieän caùc pha khoâng hö hoûng Ikñ = kat .Ikh
vôùi: Ik = Ipt ÷ kIN; IN - laø moät phaàn doøng NM
kat = 1,15 ÷ 1,3 - tuøy thuoäc vaøo ñoä chính xaùc khi ñaùnh giaù löôïng Ikh.
Ñoái vôùi maïng coù doøng chaïm ñaát nhoû (Ikh = Ipt) vaø maïng coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát,
nhöng BV ñöôïc khoùa khi coù NM chaïm ñaát, thì doøng khôûi ñoäng cuûa BV chæ caàn choïn theo ñieàu kieän
ñaàu. Ñeå BV choáng chaïm ñaát ngöôøi ta duøng nhöõng BV coù höôùng thöù töï khoâng ñaëc bieät.
- Phaûi phoái hôïp ñoä nhaïy vôùi caùc BV laân caän. Ngoaøi hai ñieàu kieän neâu treân, ñoái vôùi maïng
voøng coù moät nguoàn cung caáp coøn phaûi thöïc hieän phoái hôïp caùc BV taùc ñoäng theo cuøng moät höôùng.
Ñieàu kieän ñeå thöïc hieän söï phoái hôïp ñoù nhö sau (H.4.1b)
Ikñ6 > Ikñ4 > Ikñ2 (4.2)
Ikñ1 > Ikñ3 > Ikñ5 (4.3)
Caàn ñaûm baûo cho doøng khôûi ñoäng cuûa caùc BV keà nhau theo cuøng moät höôùng phaûi khaùc
nhau ít nhaát 10%. Ñieàu kieän neâu treân coù theå ñöôïc giaûi thích nhö sau.
Trong maïng voøng coù moät nguoàn cung caáp (H.4.1b) quan saùt giöõa caùc doøng I/N vaø I//N ngöôïc
IN
//
ZN
/
vôùi quan heä toång trôû cuûa caùc nhaùnh töông öùng: =
IN
/
ZN
//

Nhö vaäy, khi NM gaàn nguoàn (ñieåm N2), Z/N nhoû so vôùi Z//N, do ñoù I//N nhoû hôn I/N. Neáu I/N
nhoû ñeán möùc gaàn baèng Ikñ2, thì khi ñoù BV1 seõ taùc ñoäng tröôùc (maëc daàu t1 > t2) maùy caét ñaët ôû phía
ñaàu nguoàn cuûa ñöôøng daây söï coá. Chæ sau khi ñoù doøng taêng voït leân vaø BV2 môùi taùc ñoäng caét maùy
caét ñaàu kia cuûa ñöôøng daây söï coá. Hieän töôïng taùc ñoäng chôø vaø noái tieáp nhau nhö vaäy goïi laø hieän
töôïng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi. Khi NM xaûy ra ôû bieân giôùi cuûa vuøng naøy, I/N = Ikñ2 vaø neáu khoâng
thöïc hieän phoái hôïp theo (4.3) (ví duï ta coù Ikñ4 > Ikñ2) thì BV4 seõ taùc ñoäng vöôït caáp, vaø keát quaû laø
ñöôøng daây AB vaø BC bò maát ñieän.
78

Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV caáp III choïn theo nguyeân taéc baäc thang. Theo höôùng taùc ñoäng,
coù theå chia caùc BV thaønh hai nhoùm 1 2
(H.4.13): Es Eu
- Caùc BV1, 3, 5 vaø 7 taùc ñoäng khi ~ ~
höôùng coâng suaát NM theo chieàu 3 4
muõi teân töø traùi sang phaûi.
- Caùc BV0, 2, 4 vaø 6 taùc ñoäng khi Hình 4.14 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng
höôùng coâng suaát NM theo chieàu ngöôïc laïi. hai ñöôøng daây song song

A B C D
1 2 3 4 5
~ ~
7

to t1 t7
t3 t5
t2
t4 t6

Hình 4.13 Nguyeân taéc baäc thang ñeå choïn thôøi gian cuûa baûo veä

Theo yeâu caàu taùc ñoäng choïn loïc, thôøi gian taùc ñoäng cuûa caùc BV trong cuøng nhoùm caàn thoûa
maõn: t7 < t5 < t3 < t1; to < t2 < t4 < t6
Nguyeân taéc naøy goïi laø nguyeân taéc baäc thang ngöôïc chieàu nhau.
Caàn löu yù, BV ñang xeùt khoâng nhöõng caàn phoái hôïp veà thôøi gian vôùi caùc BV ñaët treân ñöôøng
truïc cuûa maïng maø coøn caû vôùi caùc BV cuûa caùc phaàn töû ñi ra töø thanh goùp traïm ñoái dieän (ví duï t7 vaø to).
Xeùt ñaëc tuyeán thôøi gian hình 4.13 ta thaáy, khoâng nhaát thieát taát caû caùc BV ñeàu caàn boä phaän
ñònh höôùng coâng suaát. Ví duï, theo hình veõ ta coù t3 > t2, do ñoù BV3 khoâng caàn boä phaän ñònh höôùng
coâng suaát maø vaãn khoâng taùc ñoäng sai. Quy taéc chung ñeå xeùt vaán ñeà naøy nhö sau: boä phaän ñònh
höôùng coâng suaát caàn ñaët cho BV naøo maø khi höôùng coâng suaát NM töø ñöôøng daây ñeán thanh goùp BV
ñoù coù theå taùc ñoäng sai. Ñeå xeùt xem BV naøo caàn ñaët boä phaän ñònh höôùng coâng suaát, tröôùc tieân phaûi
choïn thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV theo nguyeân taéc baäc thang ngöôïc chieàu nhau.

4.4 MOÄT SOÁ LÓNH VÖÏC VAØ LÖU YÙ KHI AÙP DUÏNG BOÄ PHAÄN ÑÒNH HÖÔÙNG
COÂNG SUAÁT CHO BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN

4.4.1 Hai ñöôøng daây song song

Khi duøng rôle doøng ñieän BV hai ñöôøng song song, caàn thieát phaûi ñaët boä phaän ñònh höôùng
coâng suaát ôû taát caû caùc vò trí maùy caét nhö hình 4.14.

4.4.2 Ñöôøng daây coù hai nguoàn cung caáp töø hai phía
Vieäc quyeát ñònh choïn boä phaän ñònh höôùng thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng tyû soá doøng ñieän chaïy
qua rôle ôû hai ñaàu ñöôøng daây. Töø hình 4.15, theo yeâu caàu thöïc teá, caàn boä phaän ñònh höôùng coâng
suaát (ÑHCS) ñaët ôû vò trí 1, neáu baát kyø doøng taûi vaø doøng NM taïi N1, N2, N3 thoûa:
IN1max ≥ 0,25 IN2min; IN1max ≥ 0,25 IN3min; Ilvmax ngöôïc ≥ 0,25 Ilvmax thuaän
 79

vôùi IN1, IN2, IN3, Ilvmax ngöôïc, Ilvmax thuaän laø doøng ñieän NM taïi N1, N2, N3 vaø doøng ñieän taûi ra vaø vaøo thanh
caùi A.
A Ilv thuaän B C
Ilv ngöôïc
ES ~ ~
1 2 3 4 EU
IN1
N1 N2 N3
IN2
IN3

Hình 4.15 BV doøng ñieän coù höôùng ñöôøng daây coù hai nguoàn

Doøng NM taïi N1 chaïy ngöôïc töø ñöôøng daây vaøo thanh caùi A trong khi doøng NM taïi N2, N3
chaïy töø thanh caùi ra ñöôøng daây. Neáu doøng NM hay doøng taûi chaïy veà phía traùi vaø vöôït quaù doøng
khôûi ñoäng rôle doøng ñieän thì caàn thieát phaûi ñaët boä phaän ÑHCS. Neáu doøng taûi töø B tôùi A
( Ilv max ngöôïc ) lôùn hôn doøng taûi töø A tôùi B ( Ilv max thuaän ) thì duøng boä phaän ÑHCS seõ cho pheùp chænh
ñònh trò soá ñaët doøng ñeå coù ñoä nhaïy cao hôn. Giaû söû raèng rôle BV döï tröõ töø xa cho rôle 1 khi coù söï
coá taïi ñöôøng daây BC.
4.4.3 Maïng voøng kín hai nguoàn
Töø maïng voøng kín moät nguoàn nhö ôû hình 4.16 ta nhaän thaáy: taïi vò trí 1 vaø 10 khoâng caàn ñaët
RW, vì khi NM treân thanh caùi A khoâng coù doøng NM qua vò trí 1 vaø 10. Trong maïng, khi coù baát kyø
moät maùy caét naøo môû, maïng seõ trôû thaønh sô ñoà hình tia moät nguoàn. Ñoái vôùi caùc rôle phía phaûi cuûa B
vaø E, doøng ñieän taûi coù theå chaûy theo hai höôùng tuøy thuoäc vaøo taûi vaø ñieàu naøy phaûi ñöôïc löu yù khi
tính toaùn trò soá khôûi ñoäng cuûa taát caû rôle, doøng ñieän qua rôle 2 vaø 9 cuõng coù theå coù caû hai höôùng.
R G Q

1 2 3 4 5
ES
~ J S

10 9 8 7 6

Hình 4.16 Baûo veä doøng ñieän coù höôùng maïng voøng kín coù moät nguoàn

Khi NM taïi thanh caùi A seõ khoâng coù doøng söï coá treân ñöôøng daây AB. Khi ñieåm NM dôøi veà
phía phaûi, doøng ñieän NM trong rôle 2 taêng leân ñeán trò soá khi NM taïi B. Vì trò soá doøng NM qua rôle
2 töø 0 neân rôle coù theå chænh ñònh taùc ñoäng töùc thôøi vôùi doøng khôûi ñoäng raát nhoû. Ñieàu naøy coù theå
rôle 2 seõ laø rôle caét nhanh khoâng coù boä phaän thôøi gian. Töông töï cho rôle soá 9.
Khi ñieåm NM di chuyeån töø A ñeán B, doøng ñieän NM taïi 2 baét ñaàu taêng töø 0, coøn trong rôle
1 töø trò soá doøng NM cöïc ñaïi vaø giaûm daàn khi ñieåm söï coá gaàn tôùi thanh caùi B. Vì doøng NM taïi 1 thì
lôùn neân rôle naøy seõ ñöôïc chænh ñeå caét ñaàu tieân, do ñoù maïng voøng seõ hôû vaø taïo maïng hình tia ngöôïc
chieàu kim ñoàng hoà töø rôle 10 ñeán 2. Ñieàu naøy laøm taêng doøng NM qua rôle 2, 4, 6, 8, 10. Chuùng ta
löu yù phoái hôïp caùc rôle naøy gioáng nhö maïng hình tia.
Ví duï sau seõ laøm roõ doøng phaân boá trong maïng voøng (H.4.16), giaû söû taát caû ñöôøng daây coù
toång trôû töông ñoái laø 0,1 ÑVÑ (chæ tính khaùng trôû), vaø khaùng trôû maùy phaùt töông ñöông 0,1 ÑVTÑ.
80

Töø ñaây, tính ñöôïc doøng NM toång taïi thanh caùi B vaø C, söï phaân boá doøng NM vaø söï thay ñoåi doøng
treân ñöôøng daây khi rôle khoâng höôùng 1 vaø 10 ñaõ caét.
Giaûi: Keát quaû tính doøng NM cho ôû baûng 4.2. Ñaàu tieân khaûo saùt NM taïi B. Doøng trong
rôle 1 treân ñöôøng daây AB taêng töø 4,44 khi voøng kín tôùi 5,0 ÑVTÑ neáu ñöôøng daây AB môû (taïi maùy
caét 3). Doøng trong rôle 4 treân ñöôøng daây BC taêng töø 1,11 tôùi 2,00 neáu ñöôøng daây AB môû (taïi maùy caét
1) nhaän thaáy raèng rôle 1 vaø 4 taêng leân sau khi maïng hôû.

Baûng 4.2 Doøng ngaén maïch tính toaùn

Than Khaùng Doøng Voøng Doøng Maïng Doøng
h caùi söï coá trôû NM toång NM toång maïch kín rôle ñöôøng daây cuûa hôû cuûa ñöôøng ñöôøng daây cuûa rôle
rôle daây

AB (1) 4,444 BC AB (1) =

B 0,180 5,555 CB (4) 1,111 AB 5,00
CB (4) = 2,00

BC (3) 2,727 DC BC (3) =

C 0,220 4,545 DC (6) 1,818 BC 3,33
DC (6) = 2,50

Ñoái vôùi rôle doøng ñieän, ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc ñieàu kieän phoái hôïp luoân luoân ôû tình
traïng doøng ñieän lôùn nhaát, do ñoù ñieàu kieän phoái hôïp cuûa rôle doøng trong maïng voøng 1 nguoàn nhö sau:
- Khaûo saùt tình traïng cöïc ñaïi
- Chænh rôle ñaàu maïng voøng (2 hay 9) caét töùc thôøi
- Môû voøng ôû moät ñaàu (2 hay 9)
- Tính doøng cöïc ñaïi ôû thanh caùi B hay E
- Phoái hôïp rôle khi maïng hôû
- Laëp laïi cho höôùng khaùc.
Löu yù, rôle khoâng thôøi gian 2 vaø 9 khoâng theå taùc ñoäng sai vì doøng ñieän chaïm taïi A laø zero.
Do ñoù, caùc rôle naøy coù theå chænh ñònh doøng khôûi ñoäng raát nhoû ngay caû nhoû hôn doøng taûi. Ñeå xaùc
ñònh doøng khôûi ñoäng, tính doøng ñieän taûi cöïc ñaïi löu yù ñeán caùc heä soá an toaøn; tính doøng khôûi ñoäng
khi maïng voøng hôû.
Vì NM cöïc ñaïi chaûy qua baát kyø vò trí rôle khaûo saùt maïng voøng hôû, cho pheùp ta neân phoái
hôïp rôle trong ñieàu kieän naøy, nghóa laø maïng môû moät ñaàu. Söï phoái hôïp ôû ñieàu kieän doøng cöïc ñaïi ñeå
chaéc chaén baäc thôøi gian phoái hôïp taùc ñoäng giöõa hai BV gaàn nhau laø lôùn nhaát (∆t). Trong maïng hình
tia, rôle ñöôïc phoái hôïp töøng caëp nhö theá khi maùy caét 1 môû, chuùng ta phoái hôïp 2 vôùi 4, 6 vôùi 4, 8 vôùi
6 vaø 10 vôùi 8; töông töï, chuùng ta phoái hôïp höôùng coøn laïi.
4.4.4 Maïng voøng coù nhieàu nguoàn cung caáp
Phoái hôïp maïng loaïi naøy phöùc taïp hôn nhieàu. Taát caû rôle doøng ñieän caàn coù boä phaän RW vaø
töøng caëp rôle phaûi phoái hôïp vôùi nhau xoay voøng cho caû hai höôùng. Hôn nöõa, ôû taïi caùc nuùt coù nguoàn
lieân keát vôùi maïng voøng, rôle cuûa nguoàn cuõng ñöôïc phoái hôïp vôùi rôle cuûa maïng voøng. Quaù trình
phoái hôïp rôle doøng ñieän trong maïng nhieàu nguoàn raát phöùc taïp. Thoâng thöôøng, trong caùc maïng
voøng, ngöôøi ta duøng caùc loaïi rôle laøm vieäc theo caùc nguyeân taéc choïn loïc toát hôn nhö BV khoaûng
caùch hay so leäch.
 81

4.5 ÑAÙNH GIAÙ BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN COÙ HÖÔÙNG

Baûo veä doøng ñieän coù höôùng ñôn giaûn vaø ñaûm baûo taùc ñoäng choïn loïc ñoái vôùi maïng ñieän ñöôïc
cung caáp töø hai phía. Söû duïng keát hôïp caét nhanh coù höôùng vôùi BV doøng ñieän coù höôùng, ta nhaän ñöôïc
BV trong nhieàu tröôøng hôïp coù ñoä nhaïy cuõng nhö thôøi gian taùc ñoäng thoûa maõn yeâu caàu. Kinh nghieäm
vaän haønh cho thaáy BV naøy laøm vieäc chaéc chaén. Baûo veä coù moät soá nhöôïc ñieåm nhö sau:
- Thôøi gian taùc ñoäng khaù lôùn, nhaát laø ñoái vôùi BV gaàn nguoàn
- Coù ñoä nhaïy keùm trong maïng vôùi phuï taûi lôùn vaø boäi soá doøng NM nhoû
- Coù vuøng cheát khi NM ba pha.
Baûo veâï quaù doøng ñieän coù höôùng duøng roäng raõi laøm BV chính trong maïng ñieän tôùi 35kV ñöôïc
cung caáp töø hai phía. Trong maïng ñieän 110kV vaø 220kV, noù chuû yeáu laøm BV döï tröõ vaø ñoâi khi noù
ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi caét nhanh coù höôùng laøm BV chính.

Caâu hoûi chöông 4:

1-Khi naøo baûo veä doøng ñieän caàn boä phaän ñònh höôùng coâng suaát.
2-Höôùng caùc doøng ñieän thaønh phaàn thöù töï gioáng hay khaùc nhau?
3-Caùc sô ñoà noái daây thoâng duïng cuûa rô le ñònh höôùng coâng suaát.
4-Caùch xaùc ñònh ñoä nhaïy cuûa rô le ñònh höôùng coâng suaát.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.cooperpower.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.nulec.com
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
 83

Chöông 5
BAÛO VEÄ DOØNG ÑIEÄN CHOÁNG CHAÏM ÑAÁT

5.1 BAÛO VEÄ CHOÁNG CHAÏM ÑAÁT TRONG MAÏNG ÑIEÄN COÙ DOØNG CHAÏM ÑAÁT LÔÙN
Maïng ñieän coù doøng chaïm ñaát lôùn, coù trung tính noái tröïc tieáp vôùi ñaát.
Baûo veä phaûn öùng theo doøng vaø aùp thöù töï khoâng Io vaø Vo. Ñeå choáng NM chaïm ñaát N1, N1,1
(NM chaïm ñaát thöôøng xaûy ra), ngöôøi ta duøng boä BV thöù töï khoâng rieâng bieät ñeå choáng chaïm ñaát;
BV naøy thöïc hieän ñôn giaûn hôn vaø coù nhieàu öu ñieåm hôn so vôùi BV phaûn öùng theo doøng toaøn phaàn
nhö ñaõ xeùt ôû treân. Baûo veä thöù töï khoâng coù theå thöïc hieän döôùi daïng BV doøng cöïc ñaïi, BV caét nhanh
ñôn giaûn cuõng nhö coù höôùng. Baûo veä khoaûng caùch, so leäch... (BV thöù töï khoâng daïng khoaûng caùch,
so leäch) seõ ñöôïc trình baøy ôû caùc chöông sau. Ñeå nhaän ñöôïc thaønh phaàn thöù töï khoâng, ngöôøi ta
thöôøng duøng boä loïc Io hay Uo ñaõ ñöôïc trình baøy ôû muïc 1.3.1 phaàn 1.3.
5.1.1 Baûo veä doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng
Rôle noái vaøo boä loïc doøng thöù töï khoâng (H.5.1).
Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV ñöôïc choïn theo nguyeân taéc baäc thang taêng daàn leân tính töø ñaàu nhaän
ñieän veà phía coù MBA, coù trung tính noái ñaát (H.5.2): t’3 < t’2 < t’1

T1 T2 T3
~
1 2 3 4

a)
t
Io

RI RT
t1 t4
t’1 t2 t3
b) t’2
t’3

Hình 5.1 Sô ñoà khoái baûo veä Hình 5.2 Thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûo veä
doøng thöù töï khoâng doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng

Neáu caùc maïng aùp cao vaø thaáp noái nhau qua MBA coù toå noái daây Yo/∆ hay ∆/Yo (ví duï MBA
T3 treân hình 5.2) thì BV thöù töï khoâng ñaët taïi phía cao, MBA ñoù coù theå taùc ñoäng khoâng thôøi gian
(BV3).

Ta coù theå thöïc hieän ñöôïc ñieàu kieän treân, vì khi NM chaïm ñaát phía aùp thaáp, phía cao aùp
khoâng coù doøng thöù töï khoâng qua BV neân khoâng taùc ñoäng sai. Nhôø t’3 = 0 neân thôøi gian taùc ñoäng
cuûa caùc BV khaùc cuõng nhoû hôn so vôùi doøng cöïc ñaïi töông öùng t’2 < t2, t’1 < t1. Ñieàu ñoù coù theå giaûi
thích nhö sau: khi NM ôû phía aùp thaáp, BV doøng cöïc ñaïi ñaët ôû phía aùp cao coù theå taùc ñoäng, vì vaäy, caàn
84

phaûi phoái hôïp thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV doøng cöïc ñaïi phía aùp cao vôùi phía aùp thaáp t3 > t’3 = 0. Neáu
MBA T3 treân hình 5.2 laø töï ngaãu vaø maïng ñieän hai phía cuûa MBA laø maïng coù trung tính noái ñaát,
khi NM phía naøy, phía kia cuõng xuaát hieän Io. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn phaûi phoái hôïp BV thöù töï
khoâng cuûa hai maùy vaø nhö vaäy ta coù
t3 = t’3; t2 = t’2; t1 = t’1
Doøng taùc ñoäng cuûa rôle, doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng ñöôïc choïn töø ñieàu kieän baûo ñaûm taùc
ñoäng moät caùch chaéc chaén khi chaïm ñaát, ôû cuoái ñoaïn keá tieáp vaø traùnh doøng khoâng caân baèng.
- Ñieàu kieän thöù nhaát Ikñ < 3.IoNmin
- Ñieàu kieän thöù hai Ikñ > iKcbmax
Ñieàu kieän thöù hai laø quyeát ñònh. Theo ñieàu kieän naøy
Ikñ = kat.IKcbmax (5.1)
trong ñoù kat = 1,2 ÷ 1,5
Doøng IKcbmax ñöôïc tính öùng vôùi cheá ñoä bình thöôøng, hoaëc NM tuøy thuoäc vaøo thôøi gian taùc
ñoäng cuûa BV.
Neáu thôøi gian taùc ñoäng to cuûa BV thöù töï khoâng lôùn hôn thôøi gian taùc ñoäng tGP cuûa BV
choáng NM giöõa caùc pha ñaët keá tieáp ôû ñoaïn tieáp sau, thì Ikñ cuûa BV chæ caàn choïn lôùn hôn doøng IKcb
trong cheá ñoä bình thöôøng. Do ñoù khi NM giöõa caùc pha, seõ ñöôïc BV doøng cöïc ñaïi caét sôùm, tröôùc khi
BV thöù töï khoâng, ñoaïn sau kòp taùc ñoäng sai.
Doøng khoâng caân baèng trong cheá ñoä bình thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng duïng cuï ño. Vôùi
maùy bieán doøng (MBI) coù Iñm = 5A, doøng khoâng caân baèng IKcb khoaûng 0,01 ÷ 0,2A. Vì vaäy, doøng
khôûi ñoäng cuûa BV choïn theo (5.1) raát nhoû IkñR = 0,5 ÷ 1A (khoaûng 10% ÷ 20% doøng ñònh möùc thöù
caáp cuûa BI).
Neáu to < tGP thì BV caàn phaûi traùnh doøng khoâng caân baèng öùng vôùi NM ba pha ôû ñaàu ñoaïn
tieáp sau. Vì BV taùc ñoäng vôùi thôøi gian 0,5s vaø lôùn hôn neân chæ caàn traùnh giaù trò oån ñònh cuûa doøng
KCB lôùn nhaát. Theo kinh nghieäm vaän haønh, neáu caùc MBI ñöôïc choïn ñuùng vaø phuï taûi cuûa chuùng
ñeàu nhau, ta coù theå choïn IkñR = 2 ÷ 4A, tuøy thuoäc vaøo boäi soá cuûa doøng ñieän NM (40 ÷ 80% IñmBI).
Tröôøng hôïp chung, ñeå xaùc ñònh doøng KCB oån ñònh khi NM, caàn xaùc ñònh hoïa taàn baäc 1 vaø 3
(Ikc1, Ikc3) cuûa doøng KCB theo coâng thöùc thöïc nghieäm, roài sau ñoù tính Ikc theo

I kc = I kc
2
1 + I kc2 ...
2

Neáu caùc BI laøm vieäc ôû phaàn ñöôøng thaúng cuûa ñaëc tuyeán, thì thaønh phaàn hoïa taàn baäc 3 cuûa
doøng töø hoùa IµS nhoû. Trong tröôøng hôïp naøy, coù theå tính

I kcb = kñn . fi .I N
(3)

trong ñoù: kñn - heä soá ñoàng nhaát laáy baèng 0,5 ÷ 1 tuøy thuoäc vaøo ñoä ñoàng nhaát caùc ñaëc tuyeán vaø phuï
taûi caùc BI
fI - sai soá BI, khi caùc BI ñöôïc choïn theo ñöôøng cong sai soá 10%, thì laáy fI = 0,1
I N - giaù trò lôùn nhaát cuûa doøng NM ba pha khi hö hoûng xaûy ra ôû ñoaïn tieáp sau.
(3)

Ñoä nhaïy cuûa BV ñöôïc ñaëc tröng bôûi heä soá nhaïy:
3.I o min
knh = (5.2)
I kñ
 85

vôùi Iomin laø doøng thöù töï khoâng nhoû nhaát khi NM moät pha vaø hai pha chaïm ñaát ôû cuoái ñoaïn tieáp sau.
Yeâu caàu: knh > 1,5.

5.1.2 Baûo veä doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng coù höôùng
Ñoái vôùi maïng coù trung tính noái ñaát phaân boá ôû hai ñoaïn ñang xeùt thì BV doøng cöïc ñaïi thöù töï
khoâng chæ coù theå taùc ñoäng choïn loïc khi coù theâm boä phaän ÑHCS (H.5.3).

~
Io
RIO
AND RT
Uo
RWO

Hình 5.3 Sô ñoà khoái baûo veä thöù töï khoâng coù höôùng

Boä phaän ÑHCS xaùc ñònh daáu, hoaëc höôùng coâng suaát thöù töï khoâng, khi NM. Nhôø vaäy BV
thöù töï khoâng coù höôùng chæ taùc ñoäng khi NM xaûy ra treân ñöôøng daây ñöôïc BV. Khi NM xaûy ra treân
caùc nhaùnh khaùc noái chung vôùi ñöôøng daây ñang xeùt vì boä phaän coâng suaát khoâng cho pheùp, neân BV
ñöôøng daây ñang xeùt khoâng taùc ñoäng. Phaàn töû ÑHCS thöù töï khoâng, cuõng ñöôïc caáu taïo nhö phaàn töû
ÑHCS theo doøng vaø aùp toaøn phaàn, nhöng tín hieäu ñöa vaøo laø doøng vaø aùp thöù töï khoâng (UR = 3.Uo,
IR = 3.Io).
Ñeå ruùt ra nhöõng keát luaän caàn thieát veà ñieàu kieän laøm vieäc cuûa rôle coâng suaát thöù töï khoâng,
ta haõy xeùt ñoà thò vectô aùp Uo vaø doøng Io khi NM moät pha chaïm ñaát (H.5.4). Ñeå ñôn giaûn, coi raèng
ñöôøng daây khoâng taûi (H.5.4a) caùc vectô aùp nguoàn EA, EB, EC khoâng ñoåi trong suoát quaù trình NM.
Giaû thieát pha A chaïm ñaát.
Töø hình 5.4 ta coù theå neâu ra maáy ñieåm sau:
- Trong pha söï coá (pha A), döôùi taùc ñoäng cuûa söùc ñieän ñoäng EA coù doøng NM I& A = I& B . Vì coi
trôû taùc duïng cuûa maïng baèng khoâng, neân IA chaäm pha sau söùc ñieän ñoäng EA moät goùc 90o
(thöïc teá ϕA < 90o, vectô chaám–gaïch hình 5.4)
- Doøng trong caùc pha khoâng hö hoûng baèng khoâng
- AÙp caùc pha khoâng hö hoûng baèng söùc ñieän ñoäng caùc pha ñoù.
86

Hình 5.4 Ñoà thò vectô doøng vaø aùp khi NM moät pha
a) Sô ñoà maïng; b) Ñoà thò taïi ñieåm N; c) Ñoà thò taïi ñieåm R
(V/R, I/R - vectô doøng aùp thöù töï khoâng thöïc teá)

Ñoà thò vectô doøng vaø aùp taïi choã NM (ñieåm N) ñöôïc cho bôûi hình 5.4b. Töø nhöõng phöông trình
cô baûn cuûa thaønh phaàn ñoái xöùng taïi choã NM, ta coù theå vieát
I& + I&B + I&C I&
I&ON = A = A;
3 3
U& + U BN + U CN
& & U& + U& CN
U& ON = AN = BN
3 3
nhöng U& BN + U& CN = E& B + E& C = − E A

E&
Vì vaäy, ta coù theå vieát U& ON = − A
3
Töø ñoà thò hình 5.4b ta thaáy, doøng I&ON vöôït tröôùc ñieän aùp U& ON moät goùc 90o (tröôøng hôïp lyù
töôûng). Treân hình 5.4a, ñoà thò vectô doøng vaø aùp taïi choã ñaët rôle (ñieåm R). AÙp pha A ñaët taïi ñieåm R
baèng aùp giaùng treân ñoaïn R - N: U& AR = jI& N x& R − N

Ñoái vôùi pha B vaø pha C vaãn coù U& BR = E& B ; U& CR = E& C

I&
Doøng thöù töï khoâng, qua choã ñaët rôle I&ON = A
3
 87

U& + U& BR + U& CR U& AR − E& A U& AR + 3U& ON

Coøn aùp thöù töï khoâng U& OR = AR = =
3 3 3
Nhö vaäy, UOR < UON. Töø ñaây coù theå hieåu khi chaïm ñaát, doøng thöù töï khoâng chaïy töø ñieåm
NM veà trung tính (chöông 4).
Neáu xeùt tröôøng hôïp NM hai pha chaïm ñaát thì cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm töông töï: doøng thöù
töï khoâng vöôït tröôùc aùp Uo moät goùc 90o vaø aùp Uo taïi choã NM coù giaù trò lôùn nhaát. Sau ñaây laø moät soá
keát luaän treân cô sôû xeùt ñoà thò vectô hình 5.4:
- Goùc leäch pha ϕ R = ϕ o = − 90 o khi boû qua ñieän trôû taùc duïng, trong thöïc teá:
ϕ o = −(100 ÷ 120 o ) . Nhö vaäy, ñoái vôùi BV doøng thöù töï khoâng, coù höôùng caàn söû duïng rôle
coâng suaát coù goùc coù ñoä nhaïy cöïc ñaïi laø ϕ nh max = −(100 ÷ 120 o ) (xem laïi muïc moät phaàn
4.2 chöông 4) (choïn α = 100 ÷ 120o).
- AÙp 3Uo coù giaù trò lôùn nhaát (khoaûng baèng aùp pha) taïi choã NM (ñieåm N). Caøng xa ñieåm NM,
aùp ñoù caøng giaûm. Nhö vaäy, rôle coâng suaát ñaët caøng xa ñieåm NM caøng laøm vieäc keùm. Ñeå
môû roäng vuøng taùc ñoäng cuûa BV thöù töï khoâng caàn duøng rôle coâng suaát coù ñoä nhaïy cao.
- Goùc ϕ o coù daáu ngöôïc vôùi daáu cuûa goùc toång trôû NM. Ñieàu ñoù coù nghóa laø coâng suaát So vaø
coâng suaát NM trong pha hö hoûng coù daáu ngöôïc nhau. Ví duï, khi NM moät pha coâng suaát
NM trong pha A coù daáu döông vaø höôùng töø nguoàn tôùi choã NM, coâng suaát thöù töï khoâng thì
coù daáu aâm vaø höôùng töø choã NM ñeán ñieåm trung tính cuûa MBA.
Thôøi gian taùc ñoäng cuûa caùc BV 1 2 3 4
cuøng höôùng ñöôïc choïn theo nguyeân taéc a) ~ ~
baäc thang. Treân hình 5.5 giôùi thieäu söï
phaân boá cuûa caùc BV thöù töï khoâng coù
höôùng. BV thöù töï khoâng coù höôùng vaø
phoái hôïp thôøi gian taùc ñoäng giöõa chuùng.
Doøng khôûi ñoäng cuûa BV ñöôïc choïn t1
t
t3
töông töï nhö ñoái vôùi BV thöù töï khoâng
b) t4
bình thöôøng. Ñoä nhaïy cuûa BV ñöôïc t2
kieåm tra ñoái vôùi ñieåm NM ôû cuoái vuøng
tieáp sau vaø theo (5.2). Hình 5.5 Boá trí baûo veä doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng

5.1.3 Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng

Baûo veä caét nhanh (BVCN) phaûn öùng theo doøng thöù töï khoâng, coù nhieäm vuï caét nhanh NM
chaïm ñaát, trong maïng coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát. Baûo veä taùc ñoäng theo nguyeân taéc cuõng töông
töï nhö caét nhanh phaûn öùng theo doøng toaøn phaàn. Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng, coù theå laø BV ñôn
giaûn coù höôùng, taùc ñoäng töùc thôøi vaø coù thôøi gian trì hoaõn.

1- Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng khoâng coù höôùng
Baûo veä naøy duøng cho caùc ñöôøng daây maø doøng Io chæ coù ôû moät phía khi NM chaïm ñaát. Noùi
caùch khaùc, noù ñöôïc duøng khi caùc trung tính noái ñaát cuûa MBA naèm veà moät phía cuûa ñöôøng daây, BV
caét nhanh taùc ñoäng töùc thôøi. Doøng khôûi ñoäng thöù töï khoâng ñöôïc tính theo doøng 3Iomax khi NM chaïm
ñaát taïi thanh goùp traïm ñoái dieän Ikñ = kat.3Iomax
BVCN taùc ñoäng coù thôøi gian trì hoaõn caàn phaûi phoái hôïp veà doøng vaø thôøi gian vôùi BV thöù töï
khoâng taùc ñoäng töùc thôøi cuûa ñöôøng daây tieáp theo sau.
88

Khi caùc trung tính naèm veà moät phía cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV L1 doøng 3Io qua caùc BV2 vaø 3
khi NM nhö nhau. Vì vaäy coù theå choïn I kdB2 = (1,1 ÷ 1,2) I kdB 3 ; thôøi gian taùc ñoäng t2 = t3 + ∆t.

1 2 3 A 3ION1 B

A 3ION2 B

3Io I

3ION1
3ION2
Ikd1
Ikd2
3IONAmax 3IkdA
Ikd3 3IONBmax

1- baûo veä caét nhanh töùc thôøi

2- baûo veä caét nhanh coù thôøi gian
Hình 5.7 Baûo veä caét nhanh
Hình 5.6 Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng thöù töï khoâng coù höôùng

Vuøng taùc ñoäng cuûa BVCN ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp ñoà thò theo ñieåm caét cuûa
ñöôøng cong 3Io = f(l) vôùi ñöôøng thaúng Ikñ. Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng ñôn giaûn, coù theå duøng
ñöôïc caû cho maïng coù trung tính phaân boá ôû hai phía ñöôøng daây ñöôïc BV. Khi ñoù caàn choïn Ikñ theo
ñieàu kieän traùnh doøng 3Io qua BV khi NM treân thanh goùp traïm ñoái dieän B cuõng nhö khi NM treân
thanh goùp traïm A, nôi ñaët BV ñang xeùt (H.5.7). Neáu 3ION2 khoâng ñuû nhaïy, trong tröôøng hôïp naøy
phaûi duøng BV caét nhanh thöù töï khoâng coù höôùng.

2- Baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng coù höôùng

Boä phaän ÑHCS cuûa BV A coù höôùng khoùa noù khi NM treân thanh goùp traïm A (H.5.7). Khi ñoù
löôïng coâng suaát thöù töï khoâng ñi töø thanh goùp traïm A tôùi ñöôøng daây ñöôïc BV vaø ngöôïc vôùi höôùng
taùc ñoäng cuûa rôle coâng suaát, neân rôle naøy khoâng taùc ñoäng. Nhôø vaäy, doøng khôûi ñoäng cuûa BV
khoâng caàn choïn lôùn hôn 3IoNamax.
Nhö vaäy, doøng khôûi ñoäng cuûa BVCN coù höôùng A, chæ caàn choïn lôùn hôn doøng 3IONBmax qua
BV khi NM treân thanh goùp ñoái dieän.
Ñoái vôùi ñöôøng daây song song, khi choïn Ikñ cuûa BVCN töùc thôøi, caàn tính ñeán hoã caûm raát lôùn
cuûa nhaùnh song song beân caïnh. Hoã caûm naøy aûnh höôûng khaù nhieàu ñeán toång trôû thöù töï khoâng. Neáu
chieàu doøng Io trong caùc nhaùnh song song nhö nhau thì hoã caûm cuûa ñöôøng daây naøy laøm taêng trôû cuûa
ñöôøng daây kia. Neáu chieàu Io ngöôïc nhau thì laïi giaûm. Keát quaû laø trong tröôøng hôïp thöù nhaát, doøng Io
trong caùc nhaùnh song song giaûm, coøn tröôøng hôïp thöù hai laïi taêng.
Töø nhaän xeùt ôû treân, ta haõy xem trong ba tröôøng hôïp sau, tröôøng hôïp naøo doøng Io lôùn nhaát
khi coù NM ngoaøi (H.5.8).

Ñieåm NM ngoaøi lôùn nhaát laø ñieåm N1 treân thanh goùp traïm ñoái dieän (H.5.8a, b). Trong hai
tröôøng hôïp a vaø b, tröôøng hôïp b coù doøng lôùn hôn vaø ñöôøng daây song song beân caïnh ñöôïc caét vaø noái
ôû hai ñaàu, doøng caûm öùng Io2 chaïy trong ñoaïn naøy nhôø hoã caûm, seõ laøm giaûm trôû cuûa ñöôøng daây L2,
do ñoù doøng Io1 taêng leân.
 89

A A
A Io1
B A Io1
B
~
a) ~ L1 ~ ~ L1 L2

L2 N1
Io2 = ION

A
A Io1
B Io

b) ~ L1 ~
L2 N1 Io2
Io1

A
A Io1
B
c) ~ L1 ~
L2 N1
N2

Hình 5.8 Caùch choïn ñieåm NM tính toaùn

Tuøy thuoäc vaøo trôû thöù töï khoâng xo cuûa caùc phaàn töû trong maïng ñang xeùt, doøng treân ñöôøng
daây L1 coù giaù trò lôùn nhaát khi NM ngoaøi khoâng phaûi ôû thanh goùp traïm ñoái dieän (ñieåm N1), maø ôû
ñieåm N2 treân ñöôøng daây song song beân caïnh, ñaõ ñöôïc caét moät ñaàu (H.5.8c). Maëc duø ñieåm N2 laø
ñieåm NM xa hôn ñieån N1, nhöng chính do aûnh höôûng hoã caûm maïnh cuûa ñöôøng daây L2 neân N2 chính
laø ñieåm tính toaùn cho doøng khôûi ñoäng.

Hình 5.8a minh hoïa cho tröôøng hôïp neâu treân, giôùi thieäu ñaëc ñieåm thay ñoåi Io1 vaø doøng toaøn
phaàn taïi choã NM IoN tuøy thuoäc vaøo ñieåm NM. Nhö vaäy, ñoái vôùi ñöôøng daây song song, seõ xaùc ñònh
Iomax caàn phaûi so saùnh vôùi caùc giaù trò Io1 vaø choïn giaù trò lôùn nhaát. Caàn choïn caû daïng NM chaïm ñaát
sao cho doøng I01 coù giaù trò lôùn nhaát. Doøng khôûi ñoäng cuûa BV caét nhanh coù höôùng taùc ñoäng vôùi thôøi
gian trì hoaõn, ñöôïc choïn lôùn hôn doøng Iomax qua rôle, khi NM ôû cuoái vuøng BV taùc ñoäng töùc thôøi B
(H.5.8b), ñaët ôû ñoaïn tieáp sau L2. Bieåu thöùc tính toaùn cuõng laø Ikñ = kat.Iomax
Treân hình 5.9 giôùi thieäu phöông phaùp ñoà thò xaùc ñònh giaù trò Iomax ñoái vôùi caét nhanh A. Noäi
dung cuûa phöông phaùp naøy nhö sau:
- Xaây döïng caùc ñöôøng cong IRA vaø IRB, thay ñoåi doøng 3Io qua rôle cuûa BVCN A vaø B ñoái vôùi
caùc ñieåm NM khaùc nhau treân ñöôøng daây L2. Ñieåm caét ñöôøng cong IRB vôùi ñöôøng thaúng IkñB
xaùc ñònh ñieåm cuoái (ñieåm M) cuûa vuøng taùc ñoäng BVCN töùc thôøi B ñaët taïi L2.
- Xaùc ñònh ñöôøng cong IRA, giaù trò 3Io qua caét nhanh A khi NM ôû cuoái vuøng caét nhanh B (NM
ôû ñieåm M). Giaù trò 3Io naøy chính laø doøng tính toaùn (3Iomax) maø BV A khoâng taùc ñoäng ñoái vôùi noù.
90

A B C
L1 L2 M
~ ~
IRA IRB
~

IRA IRB

IkdA IkñB Iomax

A
M
Hình 5.9 Tính toaùn baûo veä caét nhanh thöù töï khoâng

Ñoái vôùi caùc ñöôøng daây song song, cuõng töông töï nhö caét nhanh töùc thôøi, vieäc choïn IkñA phaûi
döïa vaøo caùc tính toaùn treân hình 5.8. Trong tröôøng hôïp naøy, phaûi phoái hôïp veà ñoä nhaïy caét nhanh coù
thôøi gian A, vôùi caét nhanh töùc thôøi B.
Cuõng nhö BV doøng taùc ñoäng theo doøng toaøn phaàn, ñeå BV hoaøn chænh trong maïng trung
tính noái ñaát tröïc tieáp BV thöù töï khoâng ñôn giaûn, cuõng nhö coù höôùng duøng ôû ba caáp. Caáp 1 laø caét
nhanh töùc thôøi. Caáp 2 laø caét nhanh coù thôøi gian vaø caáp 3 laø BV doøng cöïc ñaïi thöù töï khoâng.
5.1.4 Ñaùnh giaù vaø phaïm vi söû duïng baûo veä
Trong maïng ñieän 110 - 220kV, BV thöù töï khoâng, ñöôïc duøng raát roäng raõi. Caùc öu ñieåm
chính cuûa BV ñaõ ñöôïc thöïc teá vaän haønh xaùc nhaän, laø coù sô ñoà ñôn giaûn vaø coù ñoä tin caäy cao. Baûo
veä coù ñoä nhaïy cao, vì doøng taùc ñoäng cuûa noù khoâng caàn choïn lôùn hôn doøng phuï taûi. Boä phaän ÑHCS
cuõng laøm vieäc trong nhöõng ñieàu kieän khaù thuaän lôïi. Ñoái vôùi tröôøng hôïp NM, naëng neà nhaát ôû saùt
ngay thanh goùp traïm hoaëc nhaø maùy. Rôle coâng suaát nhaän ñöôïc giaù trò Uo khaù lôùn, vì vaäy khaùc vôùi
rôle coâng suaát noái vaøo doøng vaø aùp toaøn phaàn, noù laøm vieäc raát baûo ñaûm. Goùc leäch pha ϕ R giöõa IR
vaø UR ñöa vaøo rôle coâng suaát thöù töï khoâng, luoân luoân raát gaàn vôùi giaù trò toái öu. Vì vaäy, rôle laøm
vieäc trong vuøng coù ñoä nhaïy cao nhaát. Trong moãi traïm cuûa maïng 110 - 220kV, caùc MBA noái vôùi
trung tính noái ñaát ñeàu laø nguoàn doøng thöù töï khoâng. Vì vaäy, noù coù moät khaû naêng to lôùn söû duïng
BVCN thöù töï khoâng, cuõng nhö BV thöù töï khoâng nhieàu caáp.
Nhöôïc ñieåm gaén lieàn vôùi nguyeân lyù taùc ñoäng cuûa noù laø BV phaûn öùng theo doøng trong cheá
ñoä khoâng toaøn pha vaø coù theå taùc ñoäng sai khi ñöùt daây pha trong maïch thöù caáp cuûa MBI.

5.2 BAÛO VEÄ CHOÁNG CHAÏM ÑAÁT TRONG MAÏNG COÙ DOØNG CHAÏM ÑAÁT NHOÛ
Maïng ñieän coù doøng chaïm ñaát nhoû, coù trung tính caùch ñieän, hoaëc noái ñaát qua cuoän daäp hoà
quang, hoaëc ñieän trôû lôùn, hoaëc MBA noái ñaát. Khaùc vôùi maïng coù trung tính noái ñaát tröïc tieáp, chaïm
ñaát moät pha trong tröôøng hôïp naøy khoâng taïo neân NM vaø do ñoù khoâng laøm cho aùp daây bò giaûm,
cuõng nhö khoâng gaây ra doøng taêng cao trong maïng. Haõy xeùt ñaëc ñieåm thay ñoåi doøng vaø aùp trong
maïng, ñoà thò vectô caùc ñaïi löôïng naøy khi xaûy ra chaïm ñaát moät pha (H.5.10). Ñeå ñôn giaûn coi raèng
maïng laøm vieäc khoâng taûi.
 91

Trong ñieàu kieän bình thöôøng aùp daây daãn A, B, C so vôùi ñaát baèng caùc aùp pha töông öùng
U A , U B , U& C . Caùc aùp naøy baèng caùc suaát ñieän ñoäng E& A , E& B , E& C vì giaû thieát maïng khoâng taûi. Caùc
& &
vectô aùp pha thaønh laäp hình sao ñoái xöùng (H.5.10b), toång caùc vectô naøy baèng khoâng, vì vaäy aùp cuûa
ñieåm trung tính UTT = 0. Caùc ñieän aùp pha naøy taïo neân caùc doøng ñieän töông öùng qua caùc ñieän dung
pha so vôùi ñaát. Caùc doøng naøy vöôït tröôùc caùc aùp töông öùng moät goùc 90o:
U& U& U&
I& A = A ; I&B = B ; I&C = C
jxc jxc jxc

IC
iB
C
TT
IB id A
B
io 3io
N
UTT A
a) iC
iB iC Uo

TT
UA = EA
C B
IB

IA
TT
b) c)
UB = EB

UC = EC IC 3Uo

Hình 5.10 Chaïm ñaát moät pha trong maïng coù trung tính caùch ñieän

Toång caùc doøng ñieän dung naøy trong cheá ñoä bình thöôøng baèng khoâng, vì vaäy khoâng coù Io.
Khi chaïm ñaát tröïc tieáp moät pha (ví duï pha A). AÙp pha naøy so vôùi ñaát giaûm tôùi khoâng
(U A = 0) . (Khi pha A chaïm ñaát, taïi ñieåm N theá cuûa ñieåm naøy baèng theá cuûa ñaát).
&

AÙp cuûa ñieåm trung tính UTT so vôùi ñaát khi ñoù baèng aùp giöõa hai ñieåm N vaø TT vaø baèng
U = U&
TT = − E&
N − TT A

AÙp caùc pha B vaø C so vôùi ñaát taêng baèng giaù trò aùp daây
, ,
U& = U& ,... U& = U&
B BA C CA

Taïi choã chaïm ñaát coù doøng. Doøng naøy chaïy qua caùc ñieän dung cuûa caùc pha khoâng hö hoûng.
Vì UA = 0 neân IA = 0. Trong caùc pha khaùc coù caùc doøng vaø vöôït tröôùc caùc aùp taïo ra giöõa chuùng moät
goùc 90o
. .
U BA U CA
I& B = ,... I&C =
jxc jxc
Doøng Iñ taïi choã hö hoûng vôùi chieàu döông quy öôùc treân hình 5.11a baèng
I& = −( I& + I& )
ñ B C
92

 U& U& 
Thay vaøo treân I&ñ = −  BA + CA 
 jxc jxc 
Töø hình 5.10c, ta coù U& BA + U& CA = −3E& A
3.E& A 3.U& P
Vì vaäy coù theå vieát iñ = j = j (5.3)
xc xc
Nhö vaäy, doøng Iñ baèng ba laàn doøng ñieän dung cuûa pha trong cheá ñoä bình thöôøng. Doøng Iñ
chaäm pha sau UTT moät goùc 90o, noù tyû leä vôùi aùp maïng vaø ñieän dung cuûa pha (xc = 1/ωC) vaø coù theå
ñöôïc tính theo coâng thöùc
UP
I ñ = 3 I P = 3. = 3UP ω.Co l.10− 6 ( A)
xc

trong ñoù: l - chieàu daøi toång coäng cuûa daây daãn moät pha
Co - suaát ñieän dung cuûa pha so vôùi ñaát treân moät km, ñieän dung pha ñoái vôùi ñaát cuûa ñöôøng
daây treân khoâng nhoû hôn raát nhieàu so vôùi daây caùp.
AÙp thöù töï khoâng khi coù chaïm ñaát
, , ,
U&A + U& B + U& C
Uo = = − E& A = U& TT
3
Nhö vaäy, aùp thöù töï khoâng baèng vaø ngöôïc chieàu vôùi aùp pha söï coá. Neáu boû qua trôû cuûa daây
daãn (vì noù raát nhoû so vôùi xc) ta thaáy raèng aùp thöù töï khoâng cuûa moãi ñieåm trong maïng ñeàu baèng nhau
vaø baèng U& o = U& TT
Döôùi taùc duïng cuûa aùp Uo coù doøng Io ñi qua, ñieän dung caùc pha vaø caùc trung tính cuûa maùy
phaùt vaø MBA.
I& + I& B + I&C I& + I&C
Doøng thöù töï khoâng I& o = A = B = − I& ñ
3 3
Doøng I& vöôït tröôùc U& moät goùc 90o.
o o

Löu yù: goùc leäch pha naøy khi choïn goùc nhaïy cuûa rôle ÑHCS thöù töï khoâng trong maïng coù doøng
chaïm ñaát beù.
Neáu chaïm ñaát qua ñieän trôû trung gian (H.5.11) aùp pha bò hö hoûng
U& = I& r = U&
A d tg N
C
coøn aùp taïi ñieåm trung tính U& TT = − E& A + U& N TT
B
Nhö vaäy, UTT nhoû hôn so vôùi tröôøng hôïp chaïm N
A
ñaát tröïc tieáp. AÙp caùc pha khoâng hö hoûng so vôùi ñaát,
UN = Uo - EA
cuõng nhö doøng Io vaø Iñ ñeàu giaûm. Trong ñieän dung so rtg
U&
vôùi ñaát cuûa pha hö hoûng cuõng coù doøng I& A = N
jxc Hình 5.11 Chaïm ñaát moät pha
qua trôû trung gian
Trong caùc tính toaùn, ngöôøi ta duøng heä soá
chaïm β ñeå ñaùnh giaù ñoä giaûm doøng vaø aùp thöù töï khoâng khi chaïm ñaát qua ñieän trôû trung gian
U
β = o , trong ñoù UP laø aùp bình thöôøng cuûa pha hö hoûng.
UP
 93

- Khi chaïm ñaát tröïc tieáp β = 1 vì khi ñoù Uo = UP

βU P
- Khi chaïm ñaát khoâng hoaøn toaøn ta coù Uo = β .UP; I o =
xc
βU P
coøn doøng ñi trong ñaát I d = 3.I o = 3
xc
Trong maïng coù trung tính noái qua cuoän daäp hoà quang (DHQ), cuoän naøy coù nhieäm vuï buø
doøng ñieän dung taïi choã bò hö hoûng.

Khi coù chaïm ñaát, aùp cuûa taát caû moïi ñieåm trong maïng naøy coù giaù trò gioáng nhö trong maïng
coù trung tính caùch ñieän. Döôùi taùc duïng cuûa aùp thöù töï khoâng Uo xuaát hieän taïi choã söï coá, ngoaøi caùc
doøng I&o(C ) ñi qua caùc ñieän dung pha, trong moãi pha coøn xuaát hieän doøng I&o( L) = U& o / jx L ñi qua
cuoän DHQ. Doøng I& vöôït tröôùc Uo moät goùc 90o, doøng I&
o( C ) thì chaäm sau Uo moät goùc 90o. Nhö
o( L )

vaäy, goùc pha cuûa I&o(C ) vaø I&o( L) ngöôïc nhau vaø doøng Iñ taïi choã hö hoûng baèng hieäu cuûa chuùng
(H.5.12b): Iñ = 3( I&o(C ) – I&o( L) )

C io(L) io(C)
B
o o
N 90 90
Io(C) A
Io(C)
Uo = -EA

a) b)

Hình 5.12 Chaïm ñaát moät pha trong maïng ñaõ ñöôïc buø

Khi buø hoaøn toaøn I&o(C ) – I&o( L) = 0

Ñoâi khi, ngöôøi ta maéc trôû taùc duïng rB song song vôùi cuoän DHQ. Khi ñoù, ngoaøi I&o(C ) , I&o( L)
coøn coù doøng I&r = U& o / rB . Doøng naøy truøng pha vôùi Uo vaø leäch 90o so vôùi I&o(C ) vaø I&o( L) . Nhö vaäy,
khi coù ñieän trôû taùc duïng rB, doøng taïi choã hö hoûng seõ baèng

Id = (3 I o( L) − 3I o(C ) ) 2 + (3I o( r) ) 2

5.2.1 Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä

Caùc yeâu caàu ñeà ra ñoái vôùi BV choáng chaïm ñaát trong maïng coù doøng chaïm ñaát nhoû khaùc veà
cô baûn so vôùi yeâu caàu ñoái vôùi BV choáng NM. Chaïm ñaát khoâng laøm taêng cao doøng, khoâng laøm bieán
daïng caùc ñaïi löôïng aùp daây, vì vaäy caùc thieát bò khoâng bò quaù taûi veà doøng, vaø vieäc cung caáp ñieän cho
caùc phuï taûi khoâng bò aûnh höôûng. Do ñoù, khi coù chaïm ñaát moät ñieåm, thöôøng BV chæ baùo tín hieäu.
Tuy nhieân, vieäc caét choã chaïm ñaát laø caàn thieát vì caùch ñieän giöõa caùc pha taïi choã chaïm coù theå bò huûy
do taùc ñoäng nhieät cuûa doøng chaïm ñaát, keát quaû laø chaïm ñaát moät pha coù theå bieán thaønh NM giöõa caùc
pha. Ngoaøi ra, do hieän töôïng taêng aùp caùc pha khoâng bò hö hoûng khi coù chaïm ñaát, caùch ñieän caùc pha
naøy coù theå bò choïc thuûng taïo neân chaïm ñaát hai pha taïi hai ñieåm khaùc nhau trong maïng.
94

Kinh nghieäm vaän haønh cho bieát trong maïng coù buø, maïng coù doøng chaïm ñaát nhoû (20 ÷ 30A),
vaø maïng 10kV, 6kV chaïm ñaát coù theå toàn taïi khaù laâu (khoaûng hai giôø) maø khoâng gaây hö hoûng theâm,
cuõng khoâng aûnh höôûng ñeán phuï taûi, vì vaäy BV choáng chaïm ñaát trong maïng coù doøng chaïm ñaát nhoû chæ
caàn baùo tín hieäu coù chaïm ñaát, ngöôøi tröïc chuyeån phuï taûi ñöôøng daây hö hoûng sang nguoàn khaùc, sau ñoù
caét haún ñöôøng daây naøy.
Tuøy theo ñieàu kieän laøm vieäc cuï theå cuûa thieát bò maø xöû lyù thích hôïp.
Ví duï: caùc ñoäng cô laøm vieäc trong ñieàu kieän aåm öôùt, maùy phaùt thuûy ñieän töø chaïm ñaát moät pha
raát deã daøng chuyeån sang NM neân yeâu caàu khi coù chaïm ñaát phaûi caét ngay ñieåm chaïm ñaát. Baûo veä
choáng chaïm ñaát caàn taùc ñoäng choïn loïc vaø coù ñoä nhaïy cao. Yeâu caàu thöù hai ñeà ra vì doøng chaïm ñaát
maø BV caàn taùc ñoäng raát nhoû (5 ÷ 10A).

5.2.2 Nguyeân taéc thöïc hieän baûo veä

Baûo veä ñôn giaûn nhaát laø BV chung, chæ cho tín hieäu chaïm ñaát maø khoâng chæ roõ ñöôïc ñieåm
chaïm. Baûo veä coù theå duøng ba rôle aùp giaûm (H.5.13a) noái vaøo aùp pha so vôùi ñaát hoaëc chæ moät rôle
noái qua boä loïc aùp thöù töï khoâng (H.5.13b). Khi coù chaïm ñaát, BV baùo tín hieäu, sau ñoù ngöôøi tröïc ñi
kieåm tra töøng phaàn töû vaø xaùc ñònh phaàn töû hö hoûng. Baûo veä phaûn öùng theo doøng thöù töï khoâng, cuõng
nhö BV coù höôùng phaûn öùng theo doøng vaø coâng suaát thöù töï khoâng laø caùc BV taùc ñoäng coù choïn loïc
ñöôïc duøng hieän nay. Khi chaïm ñaát xaûy ra ôû trong phaàn töû ñöôïc BV hoaëc ôû ngoaøi noù, doøng qua
phaàn töû naøy coù giaù trò vaø höôùng khaùc nhau. Lôïi duïng söï khaùc nhau naøy, ngöôøi ta thöïc hieän BV chæ
taùc ñoäng khi hö hoûng xaûy ra trong phaàn töû ñöôïc BV (giaûi thích ôû H.5.15).

RU Th

RU Th
Th
a) RU Th b)
RUo

Hình 5.13 Baûo veä cho tín hieäu khi coù chaïm ñaát

Trong maïng trung tính caùch ñieän, phöông aùn ñôn giaûn nhaát laø duøng BV doøng ñieän laøm vieäc
theo doøng ñieän dung Io(c) cuûa maïng. Phöông aùn naøy chæ duøng toát khi soá ñöôøng daây nhieàu, vì khi ñoù
doøng ñieän dung toång lôùn hôn raát nhieàu so vôùi doøng ñieän dung cuûa töøng ñöôøng daây. Söï khaùc nhau giöõa
doøng ñieän dung toång (khoâng keå doøng ñieän dung cuûa baûn thaân phaàn töû ñöôïc BV) vôùi doøng ñieän dung
cuûa phaàn töû ñöôïc BV, chính laø söï khaùc nhau giöõa caùc giaù trò doøng qua phaàn töû khi chaïm ñaát trong vaø
ngoaøi noù. Nhö vaäy, tính taùc ñoäng choïn loïc cuûa BV caøng cao khi söï khaùc nhau neâu treân caøng nhieàu.
Trong maïng ñöôïc buø, doøng ñieän dung taàn soá cô baûn ñöôïc buø baèng doøng cuûa cuoän daäp hoà
quang. Nhö vaäy, trong maïng ñöôïc buø, duø ñeå BV coù theå taùc ñoäng ñöôïc, caàn phaûi coá yù taïo neân doøng,
hoaëc söû duïng doøng coøn dö khoâng ñöôïc buø heát (ví duï söû duïng thaønh phaàn taùc duïng cuûa doøng hoaëc
caùc hoïa taàn baäc leû), hoaëc söû duïng BV phaàn öùng theo doøng vaø aùp xuaát hieän thoaùng qua ôû thôøi ñieåm
ñaàu khi coù söï coá. Coù theå choïn caùc loaïi BV ñöôïc söû duïng hieän nay thaønh ba nhoùm:
 95

- Baûo veä phaûn öùng theo doøng thöù töï khoâng

- Baûo veä phaûn öùng theo doøng dö oån ñònh ñi qua ñöôøng daây bò hö hoûng trong tröôøng hôïp maïng
ñöôïc buø hoaøn toaøn
- BV phaûn öùng theo doøng trong giai ñoaïn quaù ñoä xuaát hieän ôû ñieåm ñaàu khi xaûy ra söï coá.

1- Baûo veä phaûn öùng theo doøng thöù töï khoâng

Trong maïng ñieän coù buø, ngöôøi ta cho maïng laøm vieäc ôû cheá ñoä quaù buø. Trong cheá ñoä naøy
doøng cuûa cuoän DHQ lôùn hôn doøng ñieän dung cuûa maïng.
Doøng dö 3Io(L) – 3Io(c) coù tính chaát ñieän caûm vaø laøm BV taùc ñoäng. Giaù trò cuûa doøng dö ñöôïc
choïn theo ñieàu kieän daäp taét hoà quang vaø ngaên ngöøa khoâng cho söï coá phaùt trieån ôû maïng ñieän 6 ÷
10kV, doøng dö khoâng ñöôïc vöôït quaù 10 ÷ 25A. Vieäc ñaët maïng ôû cheá ñoä leäch buø, maëc duø ñoä leäch buø
naøy coù giôùi haïn, laøm xaáu ñieàu kieän hoaït ñoäng cuûa maïng. Trong maïng khoâng coù buø, ngöôøi ta duøng
doøng 3Io vaø aùp 3Uo khi coù chaïm ñaát laøm tín hieäu ñöa vaøo BV.
Hình 5.14a, b giôùi thieäu hai phöông aùn BV khaùc nhau veà ñoä nhaïy. Phöông aùn a duøng boä loïc
goàm ba BI (xem muïc moät phaàn 1.3). Baûo veä naøy coù ñoä nhaïy töông ñoái thaáp. Doøng khôûi ñoäng sô caáp
cuûa BV naøy khoâng nhoû hôn 20 ÷ 25A. Phöông aùn b duøng boä loïc laø MBI thöù töï khoâng BIo. Baûo veä naøy
coù ñoä nhaïy cao hôn nhieàu. BIo coù khaû naêng laøm cho BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp khoaûng 3 ÷ 5A. Neáu
duøng BIo keát hôïp vôùi rôle coù ñoä nhaïy cao coù theå taïo neân BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp 1 ÷ 2A. Do ñoùù
BIo laø BV chính ñoái vôùi maïng coù ñöôøng daây caùp vaø doøng chaïm ñaát nhoû.

Y
3Io
Th
∆

Th Th
RIo RIo RWo

a) b) c)

Hình 5.14 Sô ñoà BV doøng ñieän choáng chaïm ñaát

Hình 5.14c giôùi thieäu BV thöù töï khoâng coù höôùng. Baûo veä naøy duøng cho maïng hình tia, khi
maø doøng ñieän dung cuûa baûn thaân moãi ñöôøng daây coù giaù trò lôùn vaø töông ñöông vôùi doøng ñieän ñieän
dung toaøn phaàn cuûa maïng. Trong tröôøng hôïp naøy, khoâng ñoøi hoûi phaûi chænh ñònh traùnh doøng ñieän
dung baûn thaân cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV. Ta seõ thaáy höôùng doøng (coâng suaát) treân ñöôøng daây hö
hoûng vaø khoâng hö hoûng khaùc nhau baèng minh hoïa tieáp sau.
Hình 5.15 giôùi thieäu söï phaân boá Io. Khi moät pha cuûa ñöôøng daây L1 bò chaïm ñaát (ví duï taïi
ñieåm N) taïi choã söï coá xuaát hieän aùp thöù töï khoâng Uo. Döôùi taùc duïng cuûa aùp naøy coù doøng thöù töï
khoâng (Io) chaïy voøng qua ñieän dung, caùc pha cuûa töøng ñöôøng daây vaø cuoän DHQ (neáu coù ñaët
cuoän naøy).
96

A B C
RI L3

RI L2

RI L1

DHQ N

Uo

Hình 5.15 Söï phaân boá doøng thöù töï khoâng khi coù chaïm ñaát moät pha

Quan saùt söï phaân boá doøng coù theå ruùt ra caùc nhaän xeùt sau:
Doøng ñieän dung thöù töï khoâng chaïy treân taát caû ñöôøng daây hö hoûng cuõng nhö khoâng hö hoûng
cuûa maïng. Doøng cuûa cuoän DHQ chæ chaïy treân ñöôøng daây hö hoûng L1. Qua caùc BIo cuûa ñöôøng daây
khoâng hö hoûng L2 vaø L3 coù doøng ñieän dung thöù töï khoâng. Caùc doøng naøy chaïy voøng qua ñieän dung caùc
pha cuûa CL2 vaø CL3 cuûa baûn thaân ñöôøng daây naøy. Caùc doøng naøy höôùng rôøi khoûi thanh goùp vaø baèng
3IoL2 = 3UoωCL2 vaø 3IoL3 = 3UoωCL3 (5.4)
Doøng ñieän dung ñi qua BIo cuûa ñöôøng daây bò hö hoûng L1 baèng toång doøng ñieän dung cuûa taát
caû caùc ñöôøng daây khoâng bò hö hoûng, noù baèng toång doøng ñieän dung cuûa maïng 3IoC, tröø doøng 3IoL1
chaïy voøng qua ñieän dung CL1 cuûa ñöôøng daây bò hö hoûng
IBio = 3IoC – 3IoL1 = 3UoωC – 3UoωCL1 (5.5)
trong ñoù C laø ñieän dung pha toaøn maïng.
Doøng naøy höôùng vaøo thanh goùp vaø ngöôïc höôùng vôùi höôùng doøng cuûa ñöôøng daây khoâng hö
hoûng. Khi ñoù, coù cuoän DHQ ngoaøi doøng neâu treân coøn coù doøng ñieän cuûa cuoän DHQ coù giaù trò
3U o
3 I oL =
xL
Trong tröôøng hôïp naøy, doøng toång trong BIo ñöôøng daây bò hö hoûng tính baèng coâng thöùc
3U o
I BI 01 = 3I 0 L − (3I 0C − 3 I0 L1 ) = − 3U oω(C − C L1 ) (5.6)
xL
Höôùng cuûa doøng toång IBIO truøng vôùi höôùng thaønh phaàn naøo (ñieän caûm hay ñieän dung) coù
giaù trò lôùn hôn.
Trong maïng khoâng coù buø, coù theå duøng BV coù höôùng phaûn öùng theo coâng suaát khaùng thöù töï
khoâng cuûa doøng ñieän dung.
 97

Trong maïng laøm vieäc ôû cheá ñoä quaù buø, khoâng duøng BV taùc ñoäng theo höôùng coâng suaát phaûn
khaùng ñöôïc vì raèng doøng phaûn khaùng trong ñöôøng daây hö hoûng vaø khoâng hö hoûng cuøng coù höôùng.
Doøng khôûi ñoäng cuûa BV ñöôïc choïn lôùn hôn doøng ñieän dung qua ñöôøng daây ñöôïc BV (L1) khi
chaïm ñaát treân caùc nhaùnh khaùc vaø lôùn hôn doøng khoâng caân baèng khi NM trong maïng
kñ = kt.k.3UPωCL
vôùi: CL - ñieän dung pha cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV
kat - heä soá an toaøn baèng 1,1 ÷ 1,2
kv - heä soá tính toaùn ñeán ñoä nhaûy voït cuûa doøng ñieän dung khi coù hoà quang laäp loøa vaø choïn
baèng 4 ÷ 5, khi taùc ñoäng coù thôøi gian kv = 2 ÷ 3.
Doøng khôûi ñoäng choïn theo ñieàu kieän treân cuõng ñoàng thôøi thoûa maõn yeâu caàu lôùn hôn doøng khoâng
caân baèng toång BIo trong cheá ñoä bình thöôøng vaø NM giöõa caùc pha.

Ñoä nhaïy cuûa BV khi chaïm ñaát treân ñöôøng daây ñöôïc BV
I BIO
knh =
I kd

trong ñoù IBIO laø doøng qua BIo cuûa ñöôøng daây söï coá ñöôïc tính theo (5.5) hay (5.6).
Yeâu caàu knh > 1,25 ñoái vôùi ñöôøng daây caùp vaø knh > 1,5 ñoái vôùi ñöôøng daây treân khoâng.

2- Baûo veä laøm vieäc theo doøng vôùi taàn soá khaùc 50Hz
Baûo veä naøy duøng phöông phaùp xeáp choàng doøng coù taàn soá, khoâng phaûi taàn soá coâng nghieäp
(ví duï 100Hz hay 25Hz) leân doøng söï coá. Doøng naøy coù theå laáy töø nguoàn rieâng ñaët trong maïch cuoän
DHQ. Doøng phuï naøy chaïy trong cuøng maïch vôùi doøng cuoän DHQ vaø laøm BV taùc ñoäng. Ta choïn taàn
soá 100Hz hay 25Hz vì trong doøng ñieän dung khoâng, coù nhöõng hoïa taàn naøy: khi coù söï coá, caùc ñöôøng
daây treân khoâng hö hoûng, khoâng coù doøng phuï naøy chaïy qua, coøn trong caùc ñöôøng daây hö hoûng thì coù.
Nhôø vaäy BV taùc ñoäng choïn loïc. Neáu ñaët BV vôùi ñoä nhaïy cao, thì ñeå BV taùc ñoäng moät caùch chaéc
chaén, chæ caàn taïo doøng phuï khoaûng 3 ÷ 5A.

Io

L100

Io100
Th
RU
RU

Hình 5.16 Baûo veä tín hieäu coù choïn loïc duøng doøng coù taàn soá 100Hz
98

Treân hình 5.16 giôùi thieäu BV laøm vieäc vôùi taàn soá 100Hz. Cuoän DHQ ngöôøi ta quaán theâm
cuoän thöù caáp. Maïch cuoän daây naøy ñöôïc kheùp kín nhôø tieáp ñieåm cuûa rôle ñieän aùp thöù töï khoâng.
Bình thöôøng trong cuoän DHQ khoâng coù doøng. Khi coù chaïm ñaát, trong cuoän DHQ coù doøng, doøng
naøy laøm caûm öùng qua cuoän thöù caáp. Ñoàng thôøi RUo laøm vieäc, laøm maïch thöù caáp kín. Nhôø chænh löu
nöûa chu kyø, doøng trong cuoän phuï chöùa thaønh phaàn hoïa taàn baäc hai (100Hz). Thaønh phaàn naøy laïi
gaây trôû laïi thaønh phaàn baäc hai trong doøng sô caáp cuoän DHQ.
Vì doøng cuûa cuoän DHQ ñi tôùi choã hö hoûng qua BIo cuûa ñöôøng daây söï coá, neân BV laøm vieäc
vôùi thaønh phaàn baäc hai ñaët taïi ñöôøng daây hö hoûng seõ taùc ñoäng moät caùch choïn loïc. Rôle RIo nhaän
ñöôïc thaønh phaàn hoïa taàn baäc hai qua boä loïc hoïa taàn baäc hai. Ñoái vôùi hoïa taàn caùc baäc khaùc, doøng
cuûa boä loïc coù ñieän trôû cao.
3- Baûo veä phaàn öùng theo doøng quaù ñoä
Baûo veä coù theå taùc ñoäng theo söï xuaát hieän doøng taàn soá cao, hay theo daáu cuûa soùng doøng,
hoaëc coâng suaát töông öùng cuûa noù. Khi NM chaïm ñaát, trong quaù trình quaù ñoä, xuaát hieän caùc doøng
taàn soá cao. Keát quaû tính toaùn vaø thöïc nghieäm cho bieát laø taàn soá cuûa doøng quaù ñoä coù theå trong
khoaûng 200 ÷ 300Hz tuøy thuoäc vaøo tham soá cuûa maïng, coøn thôøi gian taét daàn thì raát nhoû khoaûng töø
0,025s ÷ 0,01s. Doøng quaù ñoä naøy lôùn hôn doøng xaùc laäp vaøi chuïc laàn. Treân ñöôøng daây hö hoûng, doøng
quaù ñoä coù giaù trò lôùn nhaát. Treân caùc ñöôøng daây khoâng hö hoûng, doøng naøy coù giaù trò nhoû hôn, coøn
höôùng cuûa noù ngöôïc vôùi höôùng doøng treân ñöôøng daây hö hoûng. Baûo veä loaïi naøy caàn phaûi goàm rôle
taùc ñoäng nhanh noái vaøo boä loïc, chæ cho pheùp thaønh phaàn taàn soá cao chaïy vaøo rôle vaø ñeå cho BV
laøm vieäc chaéc chaén thì trong BV phaûi coù boä phaän giöõ tín hieäu quaù ñoä trong quaù trình laøm vieäc.
ÔÛ thôøi ñieåm ñaàu chaïm ñaát, ñieän dung cuûa pha bò chaïm ñaát phoùng ñieän laøm xuaát hieän soùng
doøng vaø aùp thöù töï khoâng. Caùc soùng naøy lan truyeàn veà caû hai phía cuûa choã hö hoûng theo maïch voøng
pha–ñaát. Trong tröôøng hôïp naøy, chieàu cuûa doøng vaø coâng suaát töùc thôøi treân nhaùnh hö hoûng vaø
khoâng hö hoûng ngöôïc chieàu nhau. Söï khaùc nhau veà daáu ñoù ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo BV phaûn öùng
theo daáu cuûa soùng doøng hoaëc daáu cuûa coâng suaát töùc thôøi ôû ñaàu soùng.

Caâu hoûi chöông 5

1-Caùc daïng noái ñaát laøm vieäc cuûa heä thoáng ñieän.
2-Taïi sau caàn thieát ñaët them baûo veä choáng chaïm ñaát.
2-Söï khaùc nhau ñeå phaùt hieän chaïm ñaát trong maïng coù doøng chaïm ñaát lôùn vaø beù.
4-Öu ñieåm cuûa baûo veä choáng chaïm ñaát so vôùi choáng ngaén maïch chaïm pha.
5-Caùch xaùc ñònh doøng khôûi ñoäng vaø thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûo veä doøng ñieän choáng chaïm ñaát
trong maïng trung tính tröïc tieáp noái ñaát.
6-Caùch xaùc ñònh nhaùnh reõ bò chaïm ñaát trong maïng trung tính caùch ñieän.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.cooperpower.com

www.GEindustrial.com/pm
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.itmikro.com
 99

Chöông 6
BAÛO VEÄ KHOAÛNG CAÙCH

6.1 NGUYEÂN TAÉC HOAÏT ÑOÄNG

Baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi, coù höôùng vaø khoâng höôùng, coù thôøi gian laøm vieäc choïn theo nguyeân
taéc töøng caáp, ñoâi khi quaù lôùn vaø trong maïng voøng coù soá nguoàn lôùn hôn hai, hoaëc maïng voøng coù moät
nguoàn nhöng coù nhöõng ñöôøng cheùo khoâng qua nguoàn, khoâng theå ñaûm baûo caét choïn loïc nhöõng phaàn
töû hö hoûng. Nhö vaäy, caàn phaûi tìm caùc nguyeân taéc BV khaùc vöøa ñaûm baûo taùc ñoäng nhanh, vöøa choïn
loïc vaø coù ñoä nhaïy toát ñoái vôùi maïng phöùc taïp baát kyø. Moät trong caùc BV ñoù laø baûo veä khoaûng caùch
(BVKC).
Baûo veä khoaûng caùch laø loaïi BV coù boä phaän cô baûn laø boä phaän ño khoaûng caùch, laøm nhieäm vuï
xaùc ñònh toång trôû töø choã ñaët BV tôùi ñieåm NM. Thôøi gian laøm vieäc cuûa BV phuï thuoäc vaøo quan heä giöõa
ñieän aùp UR, doøng ñieän IR ñöa vaøo phaàn ño löôøng cuûa BV vaø goùc leäch pha ϕR giöõa chuùng. Thôøi gian
naøy taêng leân, khi taêng khoaûng caùch töø choã hö hoûng ñeán choã ñaët BV. Baûo veä ñaët gaàn choã hö hoûng nhaát
coù thôøi gian laøm vieäc beù nhaát. Vì theá, BVKC veà nguyeân taéc baûo ñaûm caét choïn loïc ñoaïn hö hoûng
trong caùc maïng coù hình daùng baát kyø vôùi soá löôïng nguoàn cung caáp tuøy yù vôùi thôøi gian töông ñoái beù.
Ngöôøi ta duøng rôle toång trôû laøm boä phaän ño khoaûng caùch. Noù phaûn öùng tröïc tieáp theo toång trôû, ñieän
trôû hoaëc khaùng trôû cuûa ñöôøng daây ( Z& , R, X). Tuøy boä phaän khoaûng caùch phaûn öùng theo Z& , R, X ngöôøi ta
phaân bieät BVKC loaïi toång trôû, ñieän trôû hoaëc ñieän khaùng. Baûo veä khoaûng caùch ñöôïc duøng thoâng duïng
nhaát laø loaïi toång trôû.
Ñeå baûo ñaûm taùc duïng choïn loïc trong maïng phöùc taïp, ngöôøi ta duøng BVKC coù höôùng, chæ taùc
ñoäng khi höôùng coâng suaát NM ñi töø thanh goùp ñeán ñöôøng daây. Thôøi gian taùc ñoäng cuûa caùc BV theo
cuøng moät höôùng ñöôïc phoái hôïp vôùi nhau sao cho, khi NM ngoaøi phaïm vi ñöôøng daây ñöôïc BV, thôøi
gian taùc ñoäng cuûa BV lôùn hôn moät caáp, so vôùi BV cuûa ñoaïn bò NM.
Söï phoái hôïp chính xaùc giöõa caùc rôle khoaûng caùch treân heä thoáng ñieän ñaït ñöôïc bôûi vieäc chænh
ñònh caùc vuøng vaø thôøi gian taùc ñoäng cuûa caùc vuøng khaùc nhau. Thoâng thöôøng, BVKC seõ bao goàm BV
vuøng I coù höôùng töùc thôøi vaø moät hoaëc nhieàu vuøng vôùi thôøi gian trì hoaõn. Caùc taàm chænh ñònh vaø thôøi
gian taùc ñoäng cho ba vuøng BVKC ñaët taïi MC ôû hai ñaàu ñöôøng daây B, C ñöôïc cho treân hình 6.1.
Thoâng thöôøng, vuøng BV thöù I coù thôøi gian taùc ñoäng töùc thôøi chieám khoaûng 80% chieàu daøi
ñöôøng daây BV. Keát quaû laø coøn 20% ñeå ñaûm baûo sai soá rôle traùnh taùc ñoäng maát choïn loïc ñoái vôùi
phaàn ñöôøng daây tieáp theo do nhöõng sai soá cuûa caùc BU vaø BI, döõ lieäu veà toång trôû ñöôøng daây cung
caáp khoâng chính xaùc khi chænh ñònh vaø ño löôøng cuûa rôle. Ñoái vôùi moät vaøi öùng duïng, trong ñoù caùc soá
keát hôïp naøy cho pheùp taàm chænh ñònh cuûa vuøng I coù theå ñöôïc taêng ñeán 90% (khi maø döõ lieäu toång trôû
ñöôøng daây ñöôïc ño chính xaùc). Phaàn coøn laïi cuûa ñöôøng daây khoâng ñöôïc bao phuû bôûi vuøng I thì ñöôïc
BV bôûi BV coù höôùng caáp 2 coù thôøi gian trì hoaõn. Taàm chænh ñònh vuøng II cuûa BV thoâng thöôøng chænh
ñònh bao phuû toaøn boä ñöôøng daây BV, coäng vôùi 50% cuûa ñöôøng daây keá caän ngaén nhaát hay daøi hôn
120% ñöôøng daây BV. Thôøi gian trì hoaõn cuûa vuøng II phaûi ñöôïc chænh ñònh ñeå phaân bieät vôùi BV chính
100

cuûa phaàn ñöôøng daây keá tieáp, bao goàm BVKC caáp I coäng vôùi thôøi gian caét cuûa maùy caét.

2 4
3 B34
(g) B23 (a) B32
(d)
(b) (c)
vuøng I (e)
vuøng II
vuøng III

Vuøng I = 80% toång trôû ñöôøng daây ñöôïc baûo veä

Vuøng II = ñöôøng daây ñöôïc baûo veä + 50% ñöôøng daây thöù hai ngaén nhaát.
Vuøng III T = 1,2 (ñöôøng daây ñöôïc baûo veä + ñöôøng daây thöù hai daøi nhaát)
Vuøng III N = 20% höôùng ngöôïc cuûa ñöôøng daây ñöôïc baûo veä

Hình 6.1 Ñaëc tính thôøi gian/khoaûng caùch cho ba vuøng baûo veä khoaûng caùch

Baûo veä döï tröõ töø xa cho taát caû caùc söï coá treân ñöôøng daây keá caän, thöôøng ñöôïc cung caáp bôûi
BV caáp III, coù thôøi gian trì hoaõn lôùn hôn ñeå phaân bieät vôùi BV vuøng II coäng vôùi thôøi gian caét cuûa
maùy caét. Vuøng III coù taàm chænh ñònh phaûi ít nhaát baèng 1,2 laàn toång trôû ñöôøng daây BV vaø toång trôû
ñöôøng daây keá tieáp daøi nhaát. ÔÛ caùc heä thoáng ñieän ñöôïc keát noái vôùi nhau, aûnh höôûng cuûa nguoàn
CS söï coá ôû caùc thanh caùi töø xa seõ laø nguyeân nhaân laøm cho toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle
lôùn hôn nhieàu toång trôû thöïc tôùi ñieåm söï coá vaø ñieàu naøy caàn phaûi ñöôïc xem xeùt khi chænh ñònh
cho vuøng III. Trong caùc heä thoáng phaân phoái hình tia vôùi moät ñaàu cung caáp nguoàn khoâng bò aûnh
höôûng naøy.
Baûo veä döï tröõ töø xa caáp 3 ñoâi khi coù moät vuøng BV ngöôïc nhoû (thöôøng khoaûng 20% phaàn
ñöôøng daây ñöôïc BV) theâm vaøo vôùi taàm chænh ñònh thuaän cuûa noù (ñaëc tính offset). Vuøng BV döï tröõ
taïi choã naøy ñöôïc cung caáp vôùi thôøi gian trì hoaõn ñeå BV nhöõng söï coá thanh caùi vaø nhöõng söï coá ba
pha gaàn thanh caùi khi caùc BV khaùc khoâng taùc ñoäng ñöôïc. Trong vaøi sô ñoà, moät tieáp ñieåm töùc thôøi
khôûi ñoäng vôùi nhöõng söï coá beân trong ñaëc tính offset cuûa vuøng III ñöôïc duøng ñeå cung caáp BV cho
söï coá gaàn hoaëc kieåm tra ñöôøng daây ñeå BV khi ñoùng MC vaøo ñöôøng daây ñang bò söï coá. Nhaát laø
tröôøng hôïp söï coá ba pha gaàn do khoâng loaïi boû dao caùch ly noái ñaát an toaøn töø vieäc söûa chöõa ñöôøng
daây tröôùc ñoù. Ñoái vôùi öùng duïng naøy, thôøi gian trì hoaõn vuøng III ñöôïc noái taét trong thôøi gian ngaén
khi ñoùng MC baèng tay.
Giaûn ñoà vuøng BV vaø thôøi gian phoái hôïp ba caáp cuûa BVKC toång quaùt cho ôû hình 6.2.

Xeùt ví duï hình 6.2 laø maïng coù hai nguoàn BV ñaët caû hai phía ñaàu ñöôøng daây vaø giaû thieát hoaït ñoäng
coù höôùng (BV1, 2, 3..., 6). Phoái hôïp thôøi gian laøm vieäc cuûa caùc BVKC theo ñaëc tuyeán hình naác
thang (H.6.2b).
Khi NM taïi ñieåm N1 giöõa traïm BC, BV3, 4 gaàn choã NM nhaát (khoaûng caùch l3, l4) taùc ñoäng
vôùi thôøi gian nhoû nhaát caáp 1 t3I , t4I ; BV1 vaø 6 coù khoaûng caùch l1, l6 cuõng khôûi ñoäng, nhöng noù chæ
coù theå taùc ñoäng vôùi thôøi gian trì hoaõn t1III , t6III vaø ñöôïc coi nhö laø BV döï tröõ trong tröôøng hôïp
ñoaïn BC khoâng theå caùch ly. BV2 vaø 5 cuõng coù cuøng khoaûng caùch ñeán choã NM nhöng khoâng khôûi
ñoäng vì khoâng ñuùng höôùng. Neáu ñieåm NM khoâng naèm ôû khoaûng giöõa ñöôøng daây maø naèm veà moät
phía ñöôøng daây (ñieåm N2), thì BV3 seõ taùc ñoäng vôùi thôøi gian caáp II t3II , BV4 vaãn laøm vieäc vôùi t4I .
 101

Trong tröôøng hôïp NM taïi thanh goùp C, thì söï coá ñöôïc coâ laäp baèng BV3 vaø 6 vôùi thôøi gian caáp II
t3II vaø t6II coøn BV4 vaø BV5 khoâng khôûi ñoäng. BVKC coù ñaëc tính thôøi gian töøng caáp nhö treân, hieän
nay ñöôïc söû duïng raát roäng raõi, soá löôïng vuøng BV vaø caáp thôøi gian thöôøng laø 3. Chieàu daøi vuøng BV
vaø thôøi gian cuûa moãi vuøng coù theå chænh ñònh ñöôïc.

A B N1 N2 C D
1 2 3 4 5 6
~ ~
L3 L4
L1 L6

t1
III
t5
III

t1
I

t3
I
t2
I
t5
I
t1 t3
II II
t5
II

t2
II
tII4
t6
II
t4
I
t6
I

t4
III
t6
III

Hình 6.2 Phoái hôïp thôøi gian cuûa baûo veä khoaûng caùch

6.2 ÑAËC TUYEÁN KHÔÛI ÑOÄNG CUÛA BAÛO VEÄ KHOAÛNG CAÙCH VAØ BIEÅU DIEÃN
CHUÙNG TRONG MAËT PHAÚNG PHÖÙC TOÅNG TRÔÛ Z
Ngöôøi ta quan saùt söï laøm vieäc cuûa rôle toång trôû treân maët phaúng Z. Truïc thöïc ñaët ñieän trôû r,
coøn truïc aûo j thì ñaët khaùng trôû x. Toång trôû treân cöïc cuûa rôle Z& R = U& R / I&R coù theå bieåu dieãn qua
ñieän trôû vaø khaùng trôû döôùi daïng Z& = rR + jxR hay trong toïa ñoä cöïc coù giaù trò tuyeät ñoái
R

Z& R = rR2 + x 2R vaø goùc pha cuûa noù laø tgϕ R = x R / rR .

Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BV laø ñöôøng bieân xaùc ñònh ñieàu kieän taùc ñoäng cuûa moãi BV ñöôïc
bieåu dieãn trong maët phaúng taïp Z. Moät ñoaïn baát kyø cuûa maïng ñieän, ví duï ñöôøng daây AB coù theå
ñöôïc bieåu dieãn theo caùc truïc r, x baèng vectô Z& AB = Z& lAB . Neáu ñieän trôû cuûa caùc ñoaïn trong maïng
coù goùc ϕ l = artg xl / rl thì quyõ tích caùc ñieåm treân maët phaúng phöùc ñaëc tröng cho toång trôû ñöôøng
daây laø ñöôøng thaúng vôùi goùc nghieâng ϕ l (ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi ϕ l ≈ 65 ÷ 85 o ) .
Ñieåm ñaàu cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV, nôi ñaët BV A, ñaët ôû goác toïa ñoä (H.6.3b). Caùc ñieåm naèm
trong vuøng taùc ñoäng cuûa BV A coù toïa ñoä döông vaø naèm trong phaàn tö thöù nhaát cuûa maëNt/ phaúng. Caùc
ñieåm cuûa maïng naèm beân traùi A ñöôïc bieåu dieãn baèng caùc ñieåm coù toïa ñoä aâm vaø naèm trong phaàn tö
thöù ba cuûa maët phaúng taïp. Toång trôû cuûa ñöôøng daây AB ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoaïn AB, ñöôøng daây
L2 öùng vôùi ñoaïn BC, coøn L3 öùng vôùi ñoaïn AD.
102

jx
C
ZDA ZAB ZBC
B B’
D A C
~ ~
B rhq N’
N N
L3 ZN L2
I J
rhq A ϕN r
ϕL N’’
a) b)
D

Hình 6.3 Bieåu dieãn ñöôøng daây treân maët phaúng phöùc Z

Toång trôû Z& N töø choã ñaët BV A ñeán choã NM (ñieåm N treân hình 6.3a) ñöôïc bieåu dieãn baèng
ñoaïn AN nghieâng moät goùc ϕ N = ϕ l vôùi truïc r. Neáu NM qua hoà quang (trôû cuûa hoà quang laø trôû taùc
& N , baèng toång hình hoïc cuûa vectô AN
duïng), thì toång trôû tôùi choã NM ñöôïc bieåu dieãn baèng vectô A
vaø trôû hoà quang rhq
,
AN = ZN + rhq (6.1)

Bieåu thöùc (6.1) ñuùng trong tröôøng hôïp chæ coù moät nguoàn I cung caáp cho ñieåm NM. Khi coù hai
,
nguoàn cung caáp, do giöõa caùc doøng NM ñi töø nguoàn I vaø J coù goùc leäch pha, vectô NN naèm
nghieâng so vôùi truïc r. Khi ñoù
Z& R = Z& N + K .rhq

lhq
trong ñoù: k - heä soá phöùc; rhq = k
IN
lhq - ñieän trôû hoà quang phuï thuoäc vaøo ñoä daøi vaø doøng IN trong hoà quang.
Töø bieåu thöùc treân ta thaáy, khi NM ôû ñaàu ñöôøng daây rhq nhoû hôn khi NM ôû cuoái ñöôøng daây, vì
doøng khi NM ôû ñaàu ñöôøng daây lôùn hôn. Moãi ñoaïn ñöôøng daây, ta coù theå xaây döïng töù giaùc ABB'N',
bieåu thò töù giaùc söï coá (H.6.3b) cuûa ñoaïn ñöôïc BV. Muoán BV taùc ñoäng ôû baát kyø söï coá naøo naèm
trong ñoaïn ñöôïc BV AB (NM tröïc tieáp hay qua ñieän trôû trung gian) thì toaøn boä hình töù giaùc söï coá
phaûi naèm beân trong vuøng taùc ñoäng cuûa ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BV. Tuy nhieân, ñeå ñaït ñöôïc tính
taùc ñoäng choïn loïc cao nhaát cuûa BV ñoái vôùi nhieàu söï coá khaùc nhau ôû trong ñoaïn ñöôïc BV (ví duï:
caùc cheá ñoä NM beân ngoaøi, cheá ñoä quaù taûi, DÑÑ...) thì dieän tích cheânh leäch giöõa dieän tích töù giaùc
söï coá vaø vuøng taùc ñoäng cuûa ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BV phaûi beù nhaát, chaúng haïn ñaëc tuyeán khôûi
ñoäng coù daïng hình eâlip (H.6.4b).
 103

jx jx jx
Zkñmax
Zkñ
ϕR R ϕ R ϕR Xkñ = k
R

a) b) c)

jx jx jx Zkñmax jx
Zkñ

Zkñmax
R ϕL R R R

f)
d) e) g)

Hình 6.4 Caùc daïng ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa baûo veä khoaûng caùch

Hình 6.4 giôùi thieäu caùc loaïi ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BVKC thoâng duïng. Ñaëc tuyeán cuûa moãi
rôle laø quyõ tích cuûa nhöõng ñieåm thoûa ñieàu kieän Z& R = Z& kñR . Phaàn gaïch nghieâng cuûa ñaëc tuyeán maø
trong ñoù Z& < Z&
R öùng vôùi vuøng taùc ñoäng cuûa rôle. Ngoaøi vuøng naøy Z& > Z&
kñR rôle khoâng taùc
R kñR

ñoäng. Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng ñöôïc bieåu dieãn baèng phöông trình ñaëc tính Z& kñ = f (ϕ R , U R , I R ) trong
maët phaúng phöùc Z.
Hình 6.4a: ñaëc tuyeán khôûi ñoäng laø voøng troøn taâm 0 (OHM).Zkñ = k = haèng soá.
Baûo veä taùc ñoäng khi ZR < ZkñR khoâng phuï thuoäc vaøo goùc ϕ R . Ñaëc tuyeán naøy goïi laø toång trôû
khoâng coù höôùng. Loaïi ñaëc tuyeán naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng cho maïng ñieän döôùi 35kV.
Hình 6.4b: ñaëc tuyeán laø voøng troøn ñi qua goác 0 (toång daãn MHO). Ñieän trôû khôûi ñoäng cuûa BV
phuï thuoäc vaøo goùc ϕ R . Toång trôû khôûi ñoäng coù ñoä nhaïy cöïc ñaïi khi ϕ R = ϕ Rn hay = ϕ l . Baûo veä
khoâng khôûi ñoäng ñoái vôùi ZR naèm trong phaàn töû thöù ba cuûa maët phaúng phöùc neân ñöôïc goïi laø BV
toång trôû coù höôùng. Ñaëc tuyeán thöïc teá khoâng ñi qua goác toïa ñoä 0 do baûn thaân boä phaän so saùnh
khoâng ñuû nhaïy. Vì theá, NM ñaàu ñöôøng daây gaàn choã ñaët BV coù theå BV khoâng laøm vieäc, ñoaïn naøy
goïi laø vuøng cheát cuûa BV.
Hình 6.4c: ñaëc tuyeán khôûi ñoäng laø ñöôøng thaúng song song vôùi truïc R; ñaëc tuyeán khôûi ñoäng ñöôïc
bieåu dieãn baèng phöông trình xR = k = haèng soá, goïi laø ñaëc tuyeán ñieän khaùng. Baûo veä vôùi ñaëc tuyeán naøy
laøm vieäc khoâng phuï thuoäc vaøo ñieän trôû NM trung gian.
Hình 6.4d: ñaëc tuyeán coù daïng hình ellip. Ñaëc tuyeán naøy ñi qua goác toïa ñoä vaø coù ñoä nhaïy cöïc
ñaïi khi ϕ l = ϕ Rnhay max . Ñaây laø ñaëc tuyeán cuûa BV toång trôû coù höôùng, coù tính choïn loïc cao.

Hình 6.4e: ñaëc tuyeán coù daïng hình ña giaùc. Ñaëc tuyeán naøy coù theå truøng khít vôùi töù giaùc söï
coá, nhöng caáu truùc caùc boä phaän cuûa BV coù ñaëc tuyeán naøy raát phöùc taïp, neân chæ ñöôïc duøng cho
ñöôøng daây quan troïng, ñieän theá cao, coâng suaát lôùn choáng chaïm ñaát.
Moät vaøi daïng ñaëc bieät: ñeå naâng cao ñoä nhaïy cuûa BV caáp III coù theå söû duïng ñaëc tuyeán vôùi daïng
hai ñöôøng troøn caét nhau (H.6.4f) hay voøng troøn leäch (H.6.4g) offset MHO.
104

6.3 NGUYEÂN TAÉC THÖÏC HIEÄN RÔLE KHOAÛNG CAÙCH

Baûng 6.1 Boä phaän so saùnh coù caùc daïng ñaëc tuyeán khaùc nhau

Ñaëc tuyeán Daïng ñaëc tuyeán So saùnh suaát So saùnh pha

A
& B
& A
& B
&

Coù höôùng jx
R
U
& +Z
R
& &I
ñ R U
& −Z
R
& &I
ñ R Z
& &I
ñ R U
&
R

Toång trôû
khoâng höôùng jx
R Z
& &I
ñ R U
&
R U
& −Z
R
& &I
ñ R U
& +Z
R
& &I
ñ R

Toång trôû
jx
coù höôùng
Z
& &I
ñ R U
& +Z
R
& &I
ñ R Z
& &I − U
ñ R
&
R U
&
R
ϕnhm
ax R

Toång trôû
jx
coù höôùng
jx Zo
(Z& ñ − Z& o )&I R & − (Z
2U R
& −Z
ñ
& )
o Z
& &I − U
ñ R
&
R U
& −Z
R
& &I
o R
ñaëc bieät
R
R

jx
Khaùng trôû 2Z
& &I − 2 R
ñ R
& &I − U
R
&
R U
&
R Z
& &I
ñ R Z
& &I − U
ñ R
&
R
Z R

trong ñoù: Z& ñ = Rñ + jxñ - toång trôû khôûi ñoäng cuûa ñöôøng daây BV
Z& - toång trôû xaùc ñònh voøng troøn leäch taâm.
o

Nguyeân taéc taùc ñoäng cuûa taát caû caùc boä phaän ño khoaûng caùch ñeàu döïa treân söï so saùnh giaù trò
tuyeät ñoái hay goùc pha cuûa hai ñaïi löôïng vectô A & vaø B& . Chuùng laø haøm cuûa doøng IR vaø UR ñöa vaøo
rôle. Tröôøng hôïp toång quaùt
& = k U& + k U& ;
A B& = k3U& R + k4U& R (6.2)
1 R 2 R

trong ñoù k1, k2... k4 laø caùc soá phöùc.

Baèng caùch thay ñoåi k1, k2… k4 trong (6.2), ta coù theå nhaän ñöôïc boä phaän khoaûng caùch vôùi caùc
daïng ñaëc tuyeán khaùc nhau (xem muïc 2 phaàn 1.3). Sau ñaây giôùi thieäu baûng 6.1 cho moät vaøi boä phaän
so saùnh cuûa boä phaän khoaûng caùch coù caùc ñaëc tuyeán cô baûn.
 105

6.4 CAÙCH CHOÏN UR, IR ÑÖA VAØO BOÄ PHAÄN KHOAÛNG CAÙCH ÑEÅ PHAÛN AÙNH
NGAÉN MAÏCH GIÖÕA CAÙC PHA
Doøng ñieän IR vaø aùp UR nhaän töø BI vaø BU phaûi ñöôïc choïn ñöa vaøo rôle toång trôû ñeå cho toång
trôû ZR ño ñöôïc ôû hai ñaàu cöïc rôle khoaûng caùch phaûi tyû leä vôùi khoaûng caùch töø choã ñaët BV ñeán choã
NM vaø khoâng phuï thuoäc vaøo daïng NM. Ñeå thoûa maõn ñöôïc yeâu caàu ñoù, ñieän aùp U& R phaûi baèng ñieän
aùp giaùng tính ñeán ñieåm NM I& Z& , coøn doøng IR baèng doøng NM IN, khi ñoù
N RN

U& I& Z&

Z& R = & R = N & RN = Z& RN
IR IN

Nhö vaäy, boä phaän khoaûng caùch phaûi noái vaøo aùp vaø doøng cuûa voøng NM. Ñeå cho caùc boä phaän
khoaûng caùch laøm vieäc chính xaùc khi coù NM hai pha, caàn phaûi ñaët ba rôle öùng vôùi söï coá giöõa caùc
pha AB, BC vaø AC. Cuõng coù loaïi sô ñoà chæ duøng moät boä phaän khoaûng caùch nhöng caàn coù thieát bò
ñoåi noái truyeàn qua aùp vaø doøng pha töông öùng tuøy theo söï coá xaûy ra giöõa caùc pha naøo. Caùc sô ñoà noái
daây baûo ñaûm ñöôïc tyû leä ZR vaø IN khi coù NM giöõa caùc pha khoâng duøng ñöôïc cho tröôøng hôïp moät pha
chaïm ñaát. Vì vaäy, rôle khoaûng caùch choáng chaïm ñaát seõ coù sô ñoà noái daây khaùc.

Sau ñaây giôùi thieäu moät sô ñoà noái daây cuûa caùc phaàn ño löôøng BVKC choáng NM nhieàu pha
ñöôïc söû duïng roäng raõi.
6.4.1 Sô ñoà noái rôle toång trôû noái vaøo ñieän aùp daây vaø hieäu soá doøng pha
Caùch choïn caùc doøng ñieän vaø ñieän aùp noái vaøo rôle cho trong baûng 6.2 vaø hình 6.5.

Khi NM ba pha caû ba boä phaän khoaûng caùch ñeàu naèm trong cuøng ñieàu kieän nhö nhau
I R(3) = 3I N
(3)
...; U R(3) = 3U p = 3 I n(3) Z1 h
Baûng 6.2 Sô ñoà noái daây rôle toång trôû
vôùi: I N
(3)
- doøng NM ba pha ñi treân caùc pha
&I U
&
Rôle R R
Z1 - toång trôû thöù töï thuaän treân 1km ñöôøng daây
A I& a − I& b U
&
h - chieàu daøi töø choã ñaët BV ñeán choã NM. ab

B I& b − I&c U
&
bc
U& (3)
Nhö vaäy Z& R(3) = (R3) = Z& 1 h C I& c − I& a U
&
I& R ca

Trong tröôøng hôïp NM hai pha, ví duï pha B vaø C (H.6.6b), chæ coù rôle B laøm vieäc ñuùng. Ñoái
vôùi rôle naøy
I R(2) = I&b − I&c = 2 I& N
(2)
; U R(2) = U& BC = 2 I& N
( 2)
.Z1 .h

U& (2)
vaø Z& R(2) = (R2) = Z& 1 .h
I& R
106

A B C RZA RZB RZC

A
B
C

Hình 6.5 Sô ñoà noái rôle khoaûng caùch

choáng NM nhieàu pha
h
h
RZ
RI (3)
IN
A A
(3)
UR IN
UR B B
(3) UR
UR IN
C C
(2)
IN

a) b)

Hình 6.6 Ngaén maïch nhieàu pha treân ñöôøng daây baûo veä

Treân caùc cöïc cuûa rôle A vaø C coù doøng I N

( 2)
vaø ñieän aùp lôùn hôn U bc
( 2)
, vì theá toång trôû treân caùc
cöïc cuûa nhöõng rôle naøy lôùn hôn Z1 vaø nhöõng rôle naøy khoâng taùc ñoäng. Baûo veä chæ caàn moâït rôle B taùc
ñoäng ñeå môû maùy caét. Khi NM hai pha AB hoaëc AC thì rôle A hoaëc rôle C seõ laøm vieäc ñuùng. Khaûo saùt
töông töï khi NM hai pha chaïm ñaát BC hay AB hay CA töông öùng rôle B, A hoaëc C laøm vieäc.
Nhö vaäy, sô ñoà naøy baûo ñaûm toång trôû ñaët treân rôle ZR nhö nhau ôû taát caû caùc daïng NM nhieàu
pha taïi cuøng moät ñieåm. Ñoù laø öu ñieåm lôùn cuûa sô ñoà. Ñeå hieåu roõ raøng hôn, chuùng ta tính toång trôû
ño ñöôïc cuûa rôle töø vò trí rôle tôùi choã NM.
Khaûo saùt toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle khoaûng caùch ñaët treân ñöôøng daây truyeàn taûi:
tính toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle caàn thieát phaûi tính NM treân ñöôøng daây truyeàn taûi. Quaù
trình tính toaùn NM chi tieát ñöôïc trình baøy trong quyeån Caùc baøi toaùn tính NM vaø BV rôle cuøng taùc
giaû, ôû ñaây chæ giôùi thieäu caùc böôùc chính vaø keát quaû ñaït ñöôïc. Maïng tính toaùn tieâu bieåu cho ôû
hình 6.7.
ZE
C D
Es EU hZL N (1 - h)ZLQ
~ R Q
~
ZL N
A B
Zs ZN ZU
RS ZN + +
Es EU
h

Hình 6.7 Maïng ñieän tieâu bieåu tính Hình 6.8 Sô ñoà thay theá maïng ñieän (H.6.7 )
baûo veä khoaûng caùch cho ñöôøng daây
 107

Trong hình 6.7:

RQ - ñöôøng daây coù ñaët BVKC
Z& E - toång trôû lieân keát maïng ngoaøi ñöôøng daây
Z& L - toång trôû ñöôøng daây BV RQ; Z& N - toång trôû chaïm trung gian
h - khoaûng caùch töø choã ñaët rôle tôùi ñieåm chaïm.
Hình 6.8 laø sô ñoà thay theá maïng hai cöûa Thevenin cuûa maïng ñieän hình 6.7. Maïch thöù töï
töông ñöông cuûa maïng treân, sau khi bieán ñoåi ∆/Y, ñöôïc veõ ôû hình 6.9, (choïn pha chuaån laø pha a).
N1
N1 N1
IR1 I1 I1

hZL1 (1-h)ZL1 hZL1 (1-h)ZL1 I1

R J1 ZT1 Zp1 K1
+ R1 Q2 Z1
ZE1 Zj1 ZK1 +
V1
V1 +
+ Z ZU1
S1

+ ZI1 + EN
VR2
a) EN E1
O1 O1 O1

N2 N2
IR2 I2 I2 N2

hZL2 (1-h)ZL1 hZL2 (1-h)ZL2 I2

R J2 ZT2 ZP2 K2
+ R2 Q2 Z2
ZE2 Zj2 ZK2 +
V2 V2
+ Z ZU2
S2
ZI2 +
VR2
b) E1
O2 O2
O2

No N2
I Ro Io I2 No

hZLo (1-h)ZLo hZLo (1-h)ZLo Io

R Jo ZTo ZP Ko
+ Ro Qo Zo
ZEo +
Vo Zjo ZKo
Vo
+ Z ZUo
So
ZI2 +
c) VRo
E1
Oo O2
Oo

Hình 6.9 Maïng thöù töï töông ñöông cuûa hình 6.8
108

Treân sô ñoà vôùi caùc giaù trò tính toaùn

 Z& Ii   Z& Ui Z& Si 
  1  
 Z& Ji  = &  Z& Si Z& Ei 
 &  Z Si + Z Ei + ZUi
& &
& & 
 Z Ki   Z Ei ZU 
vôùi i = 1, 2, 0.

1- Maïng thöù töï thuaän

E& - ñieän theá taïi N tröôùc luùc söï coá.
N

Z& T1 = Z& J1 + hZ& L1 - toång trôû nhaùnh rôle thöù töï thuaän (nhaùnh traùi)
Z& P1 = Z& K 1 + (l − h) Z& L1 - toång trôû nhaùnh song song thöù töï thuaän (nhaùnh phaûi)
Z& Z&
Z& 1 = Z& I1 + & T1 P& 1 - toång trôû töông ñöông thöù töï thuaän
Z +ZT1 P1

I& R1 = C& 1 I&a1 - thaønh phaàn doøng qua rôle thöù töï thuaän
Z& P1
vôùi C& 1 = & - heä soá phaân boá doøng thöù töï thuaän
Z + Z&
T1 P1

C& E& C&

neân I& R1 = & 1 N& = & 1 hay K& 1 I&R1 = C& 1
Z1 + Z N K1

Z& + Z& Z& + hZ& C&

vôùi K& 1 = 1 & N ; V& R1 = N & L1 1
EN K1

hay K& 1V& R1 = Z& N + hZ& L1C& 1

2- Maïng thöù töï nghòch

Z& = Z& + hZ&
T2 J2 L2 - toång trôû nhaùnh rôle thöù töï nghòch
Z& P 2 = Z& K 2 + (l + h) Z& L2 - toång trôû nhaùnh song song thöù töï nghòch
Z& Z&
Z& 2 = Z& I2 + T2 P2 - toång trôû töông ñöông thöù töï nghòch
&Z + Z&
T2 P2
& I&
I& R2 = C2 a2 - thaønh phaàn doøng qua rôle thöù töï nghòch

Z& P2
vôùi & =
C2 - heä soá phaân boá doøng thöù töï nghòch.
&Z + Z&
T2 P2

3- Maïng thöù töï khoâng

Z& TO Z& PO Z& PO
Zo = Z IO + &
& & ; Co = &
&
Z TO + Z& PO Z PO + Z& TO

Töø caùc maïch sô ñoà thöù töï naøy, chuùng ta tính ñöôïc caùc ñaïi löôïng ñieän khi NM vôùi caùc daïng
khaùc nhau. Trình töï tính toaùn cuõng nhö keát quaû ñöôïc trình baøy ôû quyeån “Caùc baøi toaùn tính ngaén maïch
 109

vaø baûo veä rôle”. Trong phaàn naøy, seõ söû duïng caùc keát quaû tính toaùn ñoù ñeå tính toång trôû bieåu kieán ño
ñöôïc bôûi rôle khi coù NM treân ñöôøng daây.

6.4.2 Phaân tích toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle
Giaû söû sô ñoà noái rôle laø ñieän aùp daây vaø hieäu hai doøng pha.

1- Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle khi ngaén maïch ba pha

KU& ab Z& N 1 & + ZN
&
Z& A = Z& ab = = = hZ L1 (6.3)
k( I&a − I&b ) C& 1 C& 1

KU& bc Z& N 1 & + ZN

&
Z& B = Z& bc = = = hZ L1 (6.4)
k( I&b − I&c ) C& 1 C& 1

KU& ca Z& N 1 & + ZN

&
Z& C = Z& ca = = = hZ L1 (6.5)
k( I&c − I&a ) C& 1 C& 1

Z& P1 1
vôùi C& 1 = = (6.6)
Z& P1 + Z& T1 Z&
1 + T1
Z& P1

(heä soá phaân boá doøng thöù töï thuaän laø haøm cuûa Z& S , Z& E , Z& U )
trong ñoù: Z& T1 - toång trôû nhaùnh rôle (phía traùi)
Z& P1 - toång trôû nhaùnh song song (phía phaûi).

Töø (6.3), (6.4), (6.5), thaáy raèng toång trôû ño ñöôïc bôûi moãi rôle laø toång trôû cuûa toång trôû ñöôøng
daây, töø vò trí ñaët rôle tôùi ñieåm NM coäng vôùi moät phaàn cuûa toång trôû söï coá ñöôïc tính baèng haèng soá
C1. Khi NM gaàn ñieåm ñaët rôle
ZP1 >> ZT1 neân C1 → 1 (6.7)
Khi NM gaàn vôùi ñieåm cuoái ñöôøng daây ñaët BV

ZP1 << ZT1 neân C1 → 0 (6.8)

Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngoaïi tröø ñöôøng daây raát ngaén, toång trôû nguoàn nhoû so vôùi toång trôû
ñöôøng daây, nhö theá ZT ñöôïc xaùc ñònh chính baèng toång trôû ñöôøng daây. Trong tröôøng hôïp naøy trò soá
gaàn ñuùng cuûa C1 laø
Z& P1 (1 − h) Z& L1
C& 1 = & ≈ = 1− h
Z P1 + Z& T1 hZ& L1 + (1 − h) Z& L1

Nhö vaäy, trò soá giôùi haïn thöïc teá theo (6.8) laø khoaûng 0,1 maø töôïng tröng taàm BV ñöôøng daây
hay ñieåm caân baèng 90% chieàu daøi ñöôøng daây. Löu yù raèng, khi C1 = 0,1 thì toång trôû ño ñöôïc theo
(6.3), (6.4), (6.5) bò aûnh höôûng raát nhieàu bôûi toång trôû chaïm (ZN/0,1 = 10ZN). Ñieàu naøy aûnh höôûng
ñeán ñoä nhaïy cuûa rôle, nhaát laø ñoái vôùi ñöôøng daây ngaén. Ñoái vôùi ñöôøng daây daøi thaønh phaàn hZ& L1
lôùn hôn thaønh phaàn Z& /C& neân toång trôû chaïm ít aûnh höôûng ñeán toång trôû ño löôøng.
N 1
110

Nhaän xeùt: Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle lôùn hôn toång trôû thöïc töø ñieåm ñaët rôle tôùi ñieåm
NM, neân vuøng BV thöïc seõ bò thu nhoû laïi. Tình traïng naøy ñöôïc goïi laø döôùi taàm.

2- Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle khi ngaén maïch hai pha B, C
Z& N 3Z& 2
Z& A = Z& ab = hZ& L1 + + (6.9)
C& + aC&
1 (1 + a 2 )C& + (a − 1)C&
2 1 2

Z& N
Z& B = Z& bc = hZ& L1 + (6.10)
C& 1 + C& 2

Z& N 3Z& 2
Z& C = Z& ca = hZ& L1 + + (6.11)
C& 1 + a C& 2 (a − 1)C& 1 + (1 − a 2 )C& 2
2

Z& P 2
vôùi C& 2 = & - heä soá phaân boá maïng thöù töï nghòch
Z P 2 + Z& T 2
Z2 - toång trôû töông öùng thöù töï nghòch.
Tröôøng hôïp naøy, rôle B ño toång trôû laø toång trôû ñöôøng daây coäng vôùi toång trôû NM, coøn hai rôle A
vaø C toång trôû ño ñöôïc goàm toång trôû NM ñöôøng daây coäng vôùi caùc toång trôû phöùc khaùc. Thöôøng trong
haàu heát caùc tröôøng hôïp C1 gaàn baèng C2.

Baûng 6.3 Cho keát quaû tính toaùn toång trôû ño ñöôïc khi NM nhieàu pha (C1 ≠ C2)
Rôle N3 N2

Z
&
N Z
&
N 3Z
&
2
A hZ
&
L1 + hZ
&
L1 + +
C
&
1 C1 + a C2
& & doC1 + d1 C
& &
2

Z
&
N Z
&
N
B hZ
&
L1 + hZ
&
L1 +
C
&
1 C1 + C
& &
2

Z
&
N Z
&
N 3Z
&
2
C hZ
&
L1 + hZ
&
L1 + −
2&
C
&
1 C
& +a C
1 2 d1C
& +d C
1
&
o 2

6.4.3 Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle khi ngaén maïch chaïm ñaát (C1 ≠ C2)
Baûng 6.4 Keát quaû tính toaùn toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle khi NM chaïm ñaát
Rôle N1 N1,1

hZ
& 3Z
& +Z
N
& −a Z
o
&
2 2 hZ
& doZ& Z (
N 2x + 2Zox + 3Z2Zox
& & & & )
A L1 + L1 +
C −a
&
1 2 d CZ + d C +d C Z
& &
o 1 2x
& (o&
1
&
1 2 ) ox

hZ
& 3Z
& +Z
N
& + 2Z
o
&
2 hZ
& Z& Z
& (
N 2x + 2Zox
& )
B L1 + L1 +
C −C
& &
1 2
& & & (
C1Z2x + C1 + C2 Z
& &
ox )
hZ
& 3Z
& +Z
N
& − aZ
o
&
2 hZ
& d1Z
& Z (
N 2x + 2Zox − 3Z2Zox
& & & & )
C L1 + L1 +
C −a C
&
1
&
2 2 d CZ + d C +d C Z
& &
1 1 2x
& (1 &
1
&
o 2 ) ox

vôùi do = 1 − a 2 = 3 ∠ 30o ; d1 = a − 1 = 3 ∠ 150o ; d2 = a 2 − a = 3 ∠ − 90o

Z& 2 x = Z& N + Z& 2 ; Z& ox = Z& N + Z& o + 3Z& G

Nhaän xeùt: Caùc toång trôû ño ñöôïc naøy goàm caû hai thaønh phaàn thöù töï nghòch vaø zero coäng vôùi
toång trôû söï coá. Löu yù raèng, toång trôû rôle B (rôle b-c) khi chaïm ñaát moät pha a (giaû thieát khi C1 ≈ C2)
 111

toång trôû ño ñöôïc goàm, toång trôû chaïm thöïc teá coäng vôùi toång trôû raát lôùn, coù nghóa laø rôle naøy seõ
khoâng taùc ñoäng trong tröôøng hôïp söï coá naøy. Ñoái vôùi NM hai pha chaïm ñaát, toång trôû ño ñöôïc bôûi taát
caû ba rôle goàm toång trôû thöïc tôùi ñieåm NM coäng vôùi moät haøm phöùc toång trôû söï coá trong pha. Löu yù
trong sô ñoà naøy khi coù chaïm ñaát, toång trôû rôle ño ñöôïc sai soá raát nhieàu so vôùi toång trôû thöïc, neân ñeå
choáng BV chaïm ñaát ngöôøi ta seõ choïn sô ñoà khaùc coù buø thaønh phaàn thöù töï khoâng.
Trong caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät C1 = C2, caùc bieåu thöùc tính toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle
ñöôïc toùm taét ôû baûng 6.5 vaø 6.6. Thöïc teá C1 vaø C2 gaàn baèng nhau neân bieåu thöùc ôû caùc baûng naøy
ñöôïc duøng roäng raõi ñeå tính toaùn.

Baûng 6.5 Toång trôû rôle ño ñöôïc Baûng 6.6 Toång trôû ño löôøng khi
khi NM nhieàu pha (C1 = C2)
ngaén maïch chaïm ñaát (C1 = C2)

Rôle N3 N2 Rôle N1 N1,1

Z
&
N aZ
&
N − j 3 Z2
&
3Z
& +Z
N
&
o + j Z2
& doZ (
& Z
N 2x + 2Zox + 3Z2Zox
& & & & )
A hZ
&
L1 + hZ
&
L1 − hZ
&
L1 − hZ
&
L1 +
C
&
1 C
&
1 C
&
1 A d1C1
& 3C1
& (
C1 doZ2x − d2Zox
& & & )
Z
&
N Z&
N
B hZ
&
L1 + & hZ
&
L1 + Z
&
C 2C & hZ
& N
1 1 B ∞ L1 +
C
&
1
a2Z&
N − j 3 Z2
&
Z
&
N hZL1 −
&
C hZ
& + 3Z
& +Z d1Z(
& Z )
L1 C1 C1 o − j Z2 N 2x + 2Zox − 3Z2Zox
& & & & & & & &
C
& hZ
& N hZ
&
1 L1 + L1 +
C d1C1
& 3C1
& (
C1 d1Z2x − d2Zox
& & & )

Ví duï: Ñöôøng daây 161kV daøi 160km ñöôïc BV baèng rôle khoaûng caùch duøng sô ñoà ñieän aùp daây
vaø hieäu doøng hai pha. Toång trôû thöù töï thuaän vaø khoâng cuûa ñöôøng daây laø
Z& L1 = 27,99 + j66,71 Ω

Z& L0 = 56,57 + j48,50 Ω

Moät söï coá NM hai pha b–c xaûy ra taïi N caùch vò trí ñaët rôle 70% ñöôøng daây. ÔÛ thôøi ñieåm xaûy
ra NM toång trôû nguoàn nhö sau
Z& = Z& = 0,002 + j0,005 ñvtñ;
S1 S2 Z& = 0,004 + j0,010 ñvtñ
S0

Z& U 1 = Z& U 2 = 0,003 + j0,006 ñvtñ; Z& U 0 = 0,006 + j0,012 ñvtñ

Z& E1 = Z& E 2 = 0,2 + j0,5 ñvtñ; Z& E 0 = 0,4 + j2 ñvtñ

Caùc giaù trò treân tính vôùi cô baûn: Scb = 100MVA; Zcb = 259,21 Ω. Ñieän trôû NM trung gian hoà
quang laø ZN = 0,04 ñvtñ, vôùi cuøng cô baûn treân. Tính
- Toång trôû (ñvtñ) töø ñieåm rôle tôùi ñieåm NM hZ& L1

- Toång trôû Z& T1 vaø Z& P1

- Haèng soá C& vaø C&
1 2

- Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle.

Veõ caùc ñieåm ño ñöôïc treân maët phaúng toång trôû.
112

Giaûi: Tính toång trôû ñöôøng daây BV trong ñvtñ (Scb = 100MVA; Zcb = 259,21 Ω)
27,99 + j 66,71
Z& L1 = Z& L2 = = 0,1080 + j0,2574 ñvtñ
259,21
Theo ñaàu baøi, taïi vò trí chaïm h = 0,7 neân
hZ& L1 = 0,7 (0,1080 + j0,2574) = 0,0756 + j0,1802 ñvtñ

vaø Z& N = 0,04 + j0 ñvtñ

Töø caùc bieåu thöùc tính caùc giaù trò cuûa sô ñoà thay theá
Z& U 1 Z& S1
Z& I 1 = & = 0,00017 ∠ 68,1986o
ZS1 + Z& E1 + Z& U 1

Z& S1 Z& E1
Z& J1 = & = 0,00542 ∠ 68,1986o
ZS1 + Z& E1 + Z& U 1
Z& U 1 Z& E1
Z& K 1 = & = 0,00381 ∠ 68,1986o
ZS1 + Z& E1 + Z& U 1

Tính caùc toång trôû caùc nhaùnh trong sô ñoà thay theá
Z& = hZ& + Z& = 0,0776 + j0,1852 ñvtñ
T1 L1 J1

Z& P1 = (1 − h) Z& L1 + Z& K 1 = 0,0363 + j0,0896 ñvtñ

Z& T1 + Z& P1 = 0,1139 + j0,2721 ñvtñ

Toång trôû töông öùng thöù töï

Z& Z&
Z& 1 = & T1 P& 1 + Z& L1 = 0,0248 + j0,0592 ñvtñ
Z +Z
T1 P1

Z& P1
C& 1 = & = 0,3192 + 0,0028 ñvtñ
ZT1 + Z& P1
Vì maïch thöù töï thuaän vaø nghòch gioáng nhau, neân Z& 2 = Z& 1 ; C& 2 = C& 1

Duøng keát quaû cuûa baûng tính toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle (baûng 6.5):
a 3
Rôle A: Z& ab = hZ& L1 − Z& N & − j & Z& 2
C1 C2

= 0,1954 ∠ 67,24 + 0,1253 ∠ – 59,95 + 0,3481 ∠ –22,78

1
Rôle B: Z& bc = hZ& L1 + & Z& N = 0, 1954 67, 24° + 0, 0627 −0, 05
2C1
a2 3
Rôle: Z& ca = hZ& L1 − & Z& N + j & Z& 2
C1 C1

= 0,1957 67,24 o + 0,1288 60,22 o + 0,3481 157,27 o

 113

Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa ba rôle ñöôïc veõ treân hình 6.10; caùch veõ vectô toång trôû ño
ñöôïc laø toång cuûa vectô hZ& L1 vaø vectô bieåu dieãn
2
aZ ZCa jX
caùc soá haïng keá tieáp tính toång trôû ño ñöôïc. - N
C1
ZL1
Giaû thieát söû duïng rôle khoaûng caùch coù ñaëc + j 3 Z2
ZN
C1 2c1
tuyeán khôûi ñoäng MHO laø voøng troøn coù ñöôøng kính
-j 3 Z2
baèng ñuùng vôùi chieàu daøi ñöôøng daây ZL. Nhaän thaáy hZL1 C1
raèng, rôle B seõ taùc ñoäng vì toång trôû ño ñöôïc naèm Zbc aZ
N
trong voøng troøn ñaëc tính coøn caùc rôle A vaø C C1

khoâng taùc ñoäng ñöôïc. Thöïc teá, chæ caàn moät rôle B O R
Zab
taùc ñoäng seõ ñi môû maùy caét ñaàu ñöôøng daây.
Hình 6.10 Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc
cuûa rele khi ngaén maïch hai pha b - c

6.5 CAÙCH CHOÏN UR, IR ÑÖA VAØO BOÄ PHAÄN KHOAÛNG CAÙCH ÑEÅ PHAÛN AÙNH
CHAÏM ÑAÁT MOÄT PHA
Haàu heát heä thoáng ñöôøng daây truyeàn taûi cao vaø sieâu cao aùp ñöôïc noái ñaát trung tính tröïc tieáp
hoaëc thoâng qua ñieän trôû hoaëc ñieän khaùng. Trong caùc loaïi söï coá xuaát hieän treân ñöôøng daây truyeàn taûi
ñieän, söï coá chaïm ñaát chieám hôn 90% soá tröôøng hôïp. Giaû thieát heä thoáng ñöôøng daây ñöôïc noái ñaát
nhieàu ñieåm (taïi caùc trung tính cuûa MBA). Khi ñoù, doøng thöù töï khoâng ñoå qua ñieän trôû hoà quang giöõa
pha daãn vaø ñaát ñöôïc taïo ra töø trung tính noái ñaát, doøng ñieän thöù töï khoâng naøy coù theå raát lôùn. Caùc ñieän
aùp thöù töï khoâng vaø doøng thöù töï khoâng ñöôïc ño taïi vò trí rôle, ñöôïc söû duïng ñeå thöïc hieän BV choáng
chaïm ñaát, vì ñaây laø tín hieäu ñaûm baûo chaéc chaén laø heä thoáng ñang “khoâng bình thöôøng”. Khi heä thoáng
vaän haønh bình thöôøng, doøng thöù töï khoâng cuõng coù theå coù do söï khoâng caân baèng giöõa caùc pha, nhöng
doøng naøy nhoû hôn nhieàu khi so saùnh vôùi doøng söï coá.
Toång trôû thöù töï cuûa heä thoáng phuï thuoäc vaøo caáu truùc cuûa heä thoáng. Caáu truùc naøy khoâng phuï
thuoäc vaøo tình traïng taûi maø chæ phuï thuoäc vaøo vieäc ñoùng caét maïch. Ñieàu naøy, coù nghóa laø toång trôû
thöù töï khoâng laø haèng soá khi heä thoáng khoâng coù söï ñoùng caét maïch. Ñaây laø tính chaát cho thaáy söï
khaùc bieät cuûa doøng thöù töï khoâng vaø doøng thöù töï thuaän, luoân bò thay ñoåi tuøy theo taûi cuûa ñöôøng daây
töông öùng vôùi heä thoáng taûi vaø nguoàn thay ñoåi.
Moät ñaëc tính khaùc cuûa maïng thöù töï khoâng laø toång trôû thöù töï khoâng coù ñoä lôùn vaøo khoaûng töø
hai ñeán saùu laàn lôùn hôn thaønh phaàn toång trôû thöù töï thuaän cuûa ñöôøng daây. Do ñoù ñoái vôùi ñöôøng
daây daøi, toång trôû thöù töï khoâng seõ thay ñoåi lôùn khi söï coá di chuyeån töø ñaàu ñöôøng daây ñeán cuoái
ñöôøng daây.
Rôle khoaûng caùch choáng chaïm ñaát cuõng coù theå ñöôïc cung caáp tín hieäu ñieän aùp pha vaø doøng
ñieän “buø” töø caùc doøng ñieän treân ñöôøng daây.
Xem xeùt söï coá moät pha chaïm ñaát (pha a) caùc thaønh phaàn thöù töï ñöôïc noái vôùi nhau nhö hình
6.11. Toång caùc thaønh phaàn ñieän aùp taïi vò trí N, ta coù
V& + V& + V& = 3Z& I&
ao a1 a2 N ao

hay (V& Ro − hZ& Lo I&Ro ) + (V& R1 − hZ& L1 I&R1 ) + (V& R2 − hZ& L1 I& R2 ) = 3Z& N I&ao
114

Io

Io = I1 = I2
hZLo (1 - h)ZLo
IRo
Ro
ZEo Vo

+ ZSo ZUo
VRo
Oo

I1

hZL1 IRo (1 - h)ZL1

R1
ZE1 V1

ZS1 ZU1
+ 3ZN
VRo
+
E
O1

N2
I2

hZL2 (1 - h)ZL2
IR2

R2
ZE2 V2

+ ZS2 ZU2
VR2
O2

Hình 6.11 Maïng noái keát thöù töï khi choïn ñaët moät pha

Tra baûng caùc giaù trò töông öùng vôùi söï coá moät pha chaïm ñaát ñöôïc trình baøy trong phaàn tính
toaùn NM cuûa quyeån Caùc baøi toaùn tính NM vaø BV rôle cuøng taùc giaû, ta coù
I& Ro = C& o I&ao ; I& R1 = C& 1 I&a1 ; I& R 2 = C& o I&a 2 (6.12)
do ñoù (V& Ro − Co hZ& Lo I&ao ) + (V& R1 − C1 hZ& L1 I&a1 ) + (V& R2 − C2 hZ& L1 I&a 2 ) = 3Z& N I&ao (6.13)
Ñieän aùp taïi R ôû pha söï coá (a)
V& aR = V& Ro + V& R1 + V& R 2 = C& o hZ& Lo + C& 1 hZ& L1 I&a1 + C& 2 hZ& L1 I&a 2 + 3Z& N I&ao
= hZ& L1 I aR + C& o I&o ( hZ& Lo − hZ& L1 ) + 3Z& N I&ao
= hZ& L1 I&aR + C& o I&o (hZ& Lo − hZ& L1 ) + 3Z& N I&ao (6.14)
 115

[
= V&aR = hZ& L1 I&aR + C& o I&ao ( Z& Lo / Z L1 − 1) ] (6.15)

V&aR
hZ& L1 = (6.16)
  Z&  
 I&aR + 3 Lo − 1 C& o I&ao 
 Z L1
&
  

Bieåu thöùc treân cho thaáy, rôle choáng chaïm ñaát pha a ñöôïc caáp tín hieäu ñieän aùp pha a vaø
doøng ñieän pha a seõ cho ra keát quaû coù sai soá (töông öùng vôùi trong daáu ngoaëc). Do ñoù, doøng ñieän
cung caáp cho rôle phaûi ñöôïc hieäu chænh goïi laø doøng buø. Coù theå thöïc hieän thoâng qua bieán doøng ñieän
nhö hình 6.12.
N1 N1Ia’R
N2 AG AB
IaR

IbR BG BC

IcR
CG CA

3CoIao

rôle choáng rôle choáng

chaïm ñaát chaïm pha

Hình 6.12 Sô ñoà ñaáu BI coù buø doøng thöù töï khoâng

Luùc ñoù doøng ñieän cung caáp vaøo rôle

, N , N , N
I&a = I&aR + 3C& o I&ao 2 ; I&b = I&bR + 3C& o I&ao 2 ; I&c = I&cR + 3C& o I&ao 2 (6.17)
N1 N1 N1
, ,
hay I&a' = I&aR + I&buø ; I&b' = I&bR + I&buø
,
I&c' = I&cR + I&buø ; I&buø = 3C& o I&ao ( N 2 / N1 ) (6.18)
N2 1  Z& 
Neáu choïn tyû soá MBI nhö sau =  Lo − 1 
N1 3  Z L1
&

Khi ñoù rôle seõ xaùc ñònh chính xaùc toång trôû töø ñieåm ñaït rôle ñeán ñieåm söï coá
V&aR V&aR
hZ& L1 = = (6.19)
I& + 3k& C& I&
aR CI& + k& I&
o ao aR C GR

trong ñoù: kC - heä soá buø; IGR - doøng ñieän veà thöù töï khoâng.
Z& − Z&
vôùi k&C = Lo & L1 ; I&GR = 3C& o I&ao (6.20)
3Z L1

Phaân tích treân ñaây ñöôïc thöïc hieän vôùi giaû thieát laø Baûng 6.7
ñöôøng daây ñöôïc chuyeån vò hoaøn toaøn. Ñoái vôùi tröôøng Rôle URa IRo

A U
& I& a + 3KcIo
hôïp ñöôøng daây khoâng chuyeån vò, phaàn doøng buø seõ coù a

khaùc ñi, vaø ñöôïc xaùc ñònh döïa treân ñieän aùp rôi treân B U
&
b I& b + 3KcIo

ñöôøng daây. C U
&
c I& c + 3KcIo
116

Nhö vaäy duøng sô ñoà buø doøng ñieän, toång trôû hai ñaàu rôle tyû leä vôùi khoaûng caùch töø choã ñaët BV
ñeán choã chaïm ñaát, khoâng phuï thuoäc vaøo daïng chaïm ñaát. Sô ñoà naøy ñöôïc söû duïng raát roäng raõi.
Toång trôû treân caùc cöïc cuûa rôle B vaø C cuûa pha khoâng söï coá ZR > Zl vaø BV khoâng taùc ñoäng nhaàm.
Toùm laïi, aùp vaø doøng ñöa vaøo rôle khoaûng caùch choáng chaïm ñaát cho ôû baûng 6.7. Vôùi KC theo
coâng thöùc (6.20) khi BV ñöôøng daây ñôn. Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây song song heä soá buø seõ thay
ñoåi vaø ñöôïc khaûo saùt ôû chöông 8.

6.6 CHOÏN CAÙC THAM SOÁ CUÛA BAÛO VEÄ

Choïn caùc tham soá cuûa BVKC laø choïn thôøi gian taùc ñoäng vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc toång trôû khôûi
ñoäng cuûa caùc vuøng BV khaùc nhau. Quan saùt maïng ñieän cho nhö hình 6.13. Giaû thieát taïi caùc traïm A
B C D coù ñaët BVKC coù höôùng taùc ñoäng leân caùc maùy caét MC1, MC2,... MC6. Nguyeân taéc cô baûn ñeå
tính toaùn BV laø tính choïn loïc, ví duï NM taïi N1 thì chæ coù MC1 vaø MC2 ñöôïc caét ra ñeå coâ laäp söï coá.

Caáp I cuûa baûo veä

- Ñaëc tính laøm vieäc cuûa rôle toång trôû thöôøng ñöôïc choïn daïng coù höôùng, coù theå laø ñaëc tuyeán
MHO hoaëc töù giaùc hoaëc ellip (H.6.4) tuøy theo nhieäm vuï vaø ñoái töôïng BV.
- Thôøi gian laøm vieäc cuûa BV caáp I laø thôøi gian taùc ñoäng rieâng cuûa BV (taùc ñoäng töùc thôøi khoâng
caàn boä phaän thôøi gian).
I
- Toång trôû khôûi ñoäng caáp I Zkñ ñöôïc choïn theo ñieàu kieän sao cho boä phaän khoaûng caùch caáp I
khoâng taùc ñoäng khi coù NM ngoaøi phaïm vi ñöôøng daây BV.
B
A N4 C
MC1 N1 MC3 N2 MC4 MC5 MC6
~ ~
MC2 FC
FA
~ INT1
FB T1
II
N3
Zkña
I
Zkña
II
tA tA
III

I
tA

Hình 6.13 Choïn tham soá cuûa baûo veä khoaûng caùch

I
Do ñoù Zkñ ñöôïc choïn nhoû hôn toång trôû ñöôøng daây BV vôùi sai soá lôùn nhaát vaãn ñaûm baûo

Toång trôû khôûi ñoäng BVKC caáp I choáng NM nhieàu pha

Z I = k Z& = k Z& l
kñ 1 L1 1 1

trong ñoù: Z1 - toång trôû thöù töï thuaän treân moãi km ñöôøng daây BV
l - chieàu daøi ñöôøng daây BV
Z L1 - toång trôû thöù töï thuaän ñöôøng daây BV
 117

k1 = 0,8 ÷ 0,9 - heä soá xeùt ñeán sai soá BI, BU, ñieän trôû chaïm trung gian...
I
Zkñ = ko Z& L1 = ko Z& 1l
vôùi ko = 0,75 ÷ 0,85, ko thöôøng ñöôïc choïn nhoû hôn k1 vì ñieän trôû chaïm trung gian moät pha vôùi ñaát
thöôøng lôùn hôn chaïm giöõa caùc pha.
Z L o − Z L1
Heä soá buø cho sô ñoà BV choáng chaïm ñaát kc =
3Z L1

vôùi Z& L1 , Z& Lo laø toång trôû thöù töï thuaän vaø khoâng cuûa ñöôøng daây BV.
Heä soá buø cuûa bieåu thöùc (6.23) ñöôïc duøng cho ñöôøng daây ñôn. Trong tröôøng hôïp BV ñöôøng daây
song song, neáu vaãn duøng heä soá buø nhö (6.23) do coù hieän töôïng hoã caûm, vuøng BV caáp I choáng chaïm
ñaát moät pha seõ bò tình traïng döôùi taàm, trong nhieàu tröôøng hôïp caàn thieát coù theå hieäu chænh heä soá buø.
Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc khaûo saùt ôû chöông 8.

Caáp II cuûa baûo veä

II
Toång trôû khôûi ñoäng caáp II ( Zkñ ) ñöôïc choïn theo ñieàu kieän sao cho vuøng BV caáp II phaûi bao
phuû toaøn boä ñöôøng daây moät caùch chaéc chaén ñeå BV phaàn coøn laïi cuûa ñöôøng daây maø BV caáp II phaûi
vöôït ra phaïm vi ñöôøng daây BV (theo yeâu caàu veà ñoä nhaïy vuøng caáp II phaûi bao phuû ít nhaát 120%
II
ñöôøng daây BV knh = Zkñ / Z L1 ≥ 1,2 ).

Ñeå ñaûm baûo tính choïn loïc vaø thôøi gian taùc ñoäng nhanh, ñoä daøi vuøng II vaø thôøi gian laøm vieäc cuûa
noù phaûi ñöôïc tính toaùn phoái hôïp vôùi caùc BV cuûa caùc phaàn töû noái vôùi thanh caùi cuûa caùc ñöôøng daây (chaúng
haïn ñöôøng BC, MBA T1 treân sô ñoà hình 6.13).
Thoâng thöôøng, thôøi gian laøm vieäc cuûa BV caáp II cuûa caùc maùy caét laân caän ñöôïc choïn baèng
nhau t II = t I + ∆t (6.24)
vôùi tI laø thôøi gian taùc ñoäng nhanh caáp I cuûa phaàn töû tieáp theo; ∆t = 0,3 ÷ 0,5s.
Ñeå thoûa maõn choïn loïc trong ñieàu kieän treân thì yeâu caàu ñoä daøi cuûa vuøng II khoâng ñöôïc
vöôït quaù phaïm vi BVCN hoaëc caáp I cuûa phaàn töû noái vaøo thanh caùi cuoái ñöôøng daây BV.
Toång trôû khôûi ñoäng caáp II ñöôïc tính toaùn phoái hôïp theo ñieàu kieän treân vôùi phaàn töû noái vaøo
thanh caùi cuoái ñöôøng daây coù toång trôû nhoû nhaát.
Töø caùc ñieàu kieän treân toång trôû khôûi ñoäng caáp II ñöôïc tính
Z AII = k11 ( Z1l AB + k1 Z BI ) (6.25)

vôùi: k1 = 0,85 ÷ 0,9 - heä soá phoái hôïp vôùi BV caáp I tieáp sau khi keå ñeán sai soá cuûa BV
k11 = 0,8 ÷ 1 - heä soá tính ñeán sai soá BV caáp II
lAB - chieàu daøi ñöôøng daây BV
Z1 - toång trôû ñöôøng daây BV treân moãi km
Z BI - toång trôû khôûi ñoäng caáp I nhoû nhaát cuûa phaàn töû xuaát phaùt töø thanh caùi cuoái ñöôøng
daây BV.
I
Khi tính toaùn choïn giaù trò Zkñ caàn löu yù caùc tröôøng hôïp doøng NM taïi choã NM khaùc vôùi doøng
NM qua vò trí ñaët rôle seõ ñöa ñeán sai soá ño löôøng toång trôû cuûa rôle. Trong caùc tröôøng hôïp naøy, caàn
hieäu chænh giaù trò khôûi ñoäng baèng caùc heä soá ñöôïc goïi laø heä soá phaân doøng (kpd).
118

Ví duï, heä thoáng ñieän (H.6.13) coù nguoàn taïi thanh caùi B neân doøng NM taïi BV1 khaùc vôùi doøng
taïi ñieåm NM N2. Trong tröôøng hôïp naøy, giaù trò toång trôû khôûi ñoäng caáp II taïi vò trí MC1 caàn ñöôïc
tính theo
k
Z AII = k11 ( Z& 1 l AB + 1 Z& BI ) (6.26)
kpd

I NAD
vôùi kpd = laø heä soá phaân doøng laø tyû soá doøng NM qua ñieåm ñaët rôle INAB so vôùi doøng NM taïi
I NBN 2
ñieåm NM I NBN2 laø ñieåm cuoái vuøng II cuûa BV A(N2).
Tröôøng hôïp naøy ñöôïc nhaéc laïi ôû hình 6.19 roõ hôn.
Töông töï, caàn hieäu chænh giaù trò toång trôû khôûi ñoäng caáp II theo ñieàu kieän NM sau MBA T1
k
Z AII = k11 ( Z& 1l AB + 1 Z& T1 ) (6.27)
kT1

vôùi: Z& T1 - toång trôû MBA coù coâng suaát lôùn nhaát noái vôùi traïm B
K T = I NAB / I NIT1 - heä soá phaân doøng laø tyû soá doøng NM qua vò trí ñaët BV INAB vaø doøng NM
qua MBA - T1 khi NM ngay sau MBA.
Giaù trò toång trôû khôûi ñoäng caáp II cuûa MC1 traïm A ñöôïc choïn laø giaù trò nhoû nhaát cuûa (6.25),
(6.26), (6.27).
Giaù trò ñöôïc choïn naøy phaûi ñöôïc kieåm tra veà ñoä nhaïy khi coù NM taïi thanh caùi traïm B, (ñieåm NH).
Vôùi caùc ñöôøng daây ngaén, toång trôû ñöôøng daây nhoû (5 ÷ 10Ω) yeâu caàu veà ñoä nhaïy cao hôn
II
knh ≥ 1,5 vì BV ñöôøng daây NM xaûy ra hoà quang.
II
Trong tröôøng hôïp ñoä nhaïy vuøng II khoâng ñaûm baûo ( knh < 1,2 ) do ñöôøng daây tieáp theo sau
quaù ngaén hoaëc toång trôû phaàn töû tieáp sau quaù nhoû thì toång trôû khôûi ñoäng caáp II coù theå phoái hôïp
chænh ñònh theo BV caáp II cuûa phaàn töû töø thanh goùp cuoái ñöôøng daây. Theo ñieàu kieän naøy thì thôøi
gian caáp II seõ phoái hôïp vôùi thôøi gian caáp II cuûa phaàn töû tieáp sau
t AII = tBII + ∆t (6.28)
k
Z AII = k11 ( Z& 1 l AB + 1 Z& BII ) (6.29)
kpd

Vieäc phoái hôïp vuøng BV vaø thôøi gian ñöôïc minh hoïa baèng hình 6.14.
t
Z IIA

∆t

t IA t IIA
Z IA Z IB t IIB
khoaûng caùch

A B C D

Hình 6.14 Phoái hôïp baûo veä khoaûng caùch caáp II

cho ñöôøng daây tieáp sau quaù ngaén
 119

Ñoái vôùi BV caáp II choáng chaïm ñaát moät pha cho ñöôøng daây ñôn, ñieàu kieän tính toaùn choïn caùc
giaù trò ñaët cuøng töông töï nhö choáng NM nhieàu pha vaø heä soá buø ñöôïc tính theo (6.23).
Trong tröôøng hôïp BV cho ñöôøng daây coù hoã caûm, caàn löu yù hieän töôïng vuøng BV hieäu quaû caáp II
ñöôïc nôùi roäng hôn giaù trò chænh ñònh (hieän töôïng quaù taàm) khi vaän haønh ñöôøng daây vôùi caùc cheá ñoä
khaùc nhau. Caàn thieát coù theå hieäu chænh heä soá buø, vaán ñeà naøy seõ ñöôïc khaûo saùt kyõ hôn ôû chöông 8.

Caáp III cuûa baûo veä

Muïc ñích cuûa vuøng BV caáp II laø döï tröõ cho ñöôøng daây BV vaø caùc phaàn töû noái vaøo thanh caùi
cuoái ñöôøng daây BV.
Toång trôû khôûi ñoäng caáp III coù theå ñöôïc choïn moät trong hai ñieàu kieän:
- Vuøng BV caáp III bao phuû toaøn boä ñöôøng daây BV noái töø thanh caùi cuoái ñöôøng daây BV. Ví
duï, theo sô ñoà hình 6.13 Z AIII > Z& AB + Z& BC ; Z AIII > Z& AB + Z& T1

Toång trôû ñöôïc choïn Z AIII = 1,2{ Z& AB + max{ Z& BC ; Z& T1 ...} (6.30)

Thôøi gian laøm vieäc caáp III t AIII = tBII + ∆t

Ñöôøng lieàn neùt hình 6.15 bieåu dieãn minh hoïa vuøng BV vaø thôøi gian laøm vieäc caáp III cuûa BV A
ñöôïc choïn theo ñieàu kieän naøy.
t

∆t
Z III
A ZIII
B

∆t Z IIB
ZIIA
t III
B
Z IA Z IB t IIB khoaûng caùch

A B C D

Hình 6.15 Vuøng baûo veä vaø thôøi gian laøm vieäc cuûa BVKC caáp III

- Baûo veä caáp III khoâng ñöôïc taùc ñoäng khi taûi laøm vieäc cöïc ñaïi
Z& III ≤ Z
A min (6.31)
vôùi Zmin laø giaù trò toång trôû nhoû nhaát nhìn töø vò trí rôle khi phuï taûi heä thoáng ôû cheá ñoä cöïc ñaïi
U
Z ptmax = min
I ptmax
trong ñoù: Umin - ñieän aùp nhoû nhaát khi phuï taûi cöïc ñaïi ( 0,9 ÷ 0,95 U ñm)
I ptmax - doøng ñieän laøm vieäc lôùn nhaát qua BV.

Vuøng BV caáp III choïn theo ñieàu kieän naøy thöôøng raát roäng neân thôøi gian caáp III phaûi ñöôïc
phoái hôïp vôùi thôøi gian caáp III cuûa phaàn töû tieáp sau t' III III
A = t B + ∆t

Ñöôøng ñöùt neùt hình 6.15 bieåu dieãn vuøng BV vaø thôøi gian laøm vieäc caáp III choïn theo ñieàu
kieän taûi cöïc ñaïi.

Ñoái vôùi BVKC caáp III choáng chaïm ñaát moät pha cuûa ñöôøng daây ñôn, ñieàu kieän tính toaùn cuõng
töông töï nhö choáng NM nhieàu pha vaø vôùi heä soá buø doøng theo bieåu thöùc (6.23).
120

Trong tröôøng hôïp BV ñöôøng daây coù hoã caûm, caàn löu yù hieän töôïng quaù taàm ñeå choïn thôøi gian
taùc ñoäng caáp III hôïp lyù.
Baûo veä khoaûng caùch caáp III, ngoaøi chöùc naêng döï tröõ cho ñöôøng daây cuõng coù theå döï tröõ cho NM
treân thanh caùi vaø NM gaàn vò trí ñaët BV. Ñeå thöïc hieän chöùc naêng naøy, ngöôøi ta duøng ñaët tính toång trôû
coù höôùng ngöôïc (offset-MHO). Giaù trò toång trôû ñaët höôùng ngöôïc khoaûng 10 ÷ 25% toång trôû khôûi ñoäng
caáp I caáp IV cuûa BV. Trong tröôøng hôïp khoâng söû duïng ñaëc tính off-set MHO, ngöôøi ta duøng theâm caáp
BV thöù töï BV moät phaàn ngöôïc ñöôøng daây. Toång trôû khôûi ñoäng höôùng ngöôïc laø 25% toång trôû khôûi
ñoäng caáp I neáu ñöôøng daây BV ngaén (< 30km) hay ZII = 10% ZI neáu ñöôøng daây BV daøi.
Baûo veä caáp IV höôùng ngöôïc coøn duøng cho caùc sô ñoà BVKC pilot khoùa hay cho pheùp (seõ ñöôïc
khaûo saùt ôû chöông 8). Vuøng BV caáp IV trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc tính toaùn lôùn hôn vuøng BV caáp II
cuûa BV ñaàu kia ñöôøng daây, nghóa laø
Z AIV ≥ 120%.Z BII − Z AB (6.32)

Trong thöïc teá aùp duïng tính toaùn, neáu kieåm tra caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán sai soá do toång trôû naèm
trong giôùi haïn cho pheùp, ngöôøi ta thöôøng choïn toång trôû ba caáp nhö sau:
Caáp I: 85 ÷ 90% toång trôû ñöôøng daây BV
Caáp II: toång trôû ñöôøng daây BV +50% toång trôû phaàn töû tieáp sau ngaén nhaát
Caáp III: 1,2 × (toång trôû ñöôøng daây BV + toång trôû phaàn töû tieáp sau daøi nhaát).
Treân hình 6.16 giôùi thieäu caùc daïng ñaëc tuyeán cuûa BVKC caáp 3 thöôøng gaëp:
Tröôøng hôïp a: duøng ba rôle toång trôû khoâng coù höôùng phoái hôïp cuøng rôle ñònh höôùng coâng suaát
ñeå xaùc ñònh vuøng laøm vieäc cuûa ba caáp.
Tröôøng hôïp b: duøng ba rôle toång trôû coù höôùng cho ba caáp khaùc nhau.
Tröôøng hôïp c: duøng ñaëc tính töù giaùc.
jx jx jx

C
B III C III C
II R B
III
AI B II
II
I R I R
A A
IV

a) b) c)

Hình 6.16 Caùc daïng ñaëc tuyeán cuûa baûo veä

Baûo veä caáp III, ngoaøi chöùc naêng döï tröõ cho ñöôøng daây, cuõng coù theå döï tröõ cho thanh caùi vaø
caùc ñieåm NM gaàn choã ñaët BV. Ngöôøi ta thöôøng duøng ñaëc tính off-set-MHO (H.6.16b) hoaëc caáp IV
(H.6.16c). Toång trôû bieåu kieán thöù caáp cuûa rôle ñöôïc tính
n
Z R = Z kñ . BI
nBU
 121

6.7 NHÖÕNG YEÁU TOÁ LAØM SAI LEÄCH SÖÏ LAØM VIEÄC CUÛA RÔLE KHOAÛNG CAÙCH
6.7.1 AÛnh höôûng cuûa ñieän trôû quaù ñoä taïi choã ngaén maïch, toång trôû nguoàn vaø toång trôû lieân
keát maïch ngoaøi
Khaûo saùt söï laøm vieäc cuûa rôle khoaûng caùch ñaët taïi traïm A BV ñöôøng daây RQ ôû hình 6.17.
Ñöôøng CD töôïng tröng toång trôû töông ñöông lieân keát cuûa maïch khaùc giöõa hai traïm A vaø B. Chuùng
ta muoán rôle ôû R caét NM ôû R ñoái vôùi caùc söï coá trong khoaûng hs cuûa ñoaïn RQ (hs tính baèng ñôn vò
töông ñoái vaø ñöôïc goïi laø heä soá ñaët cuûa rôle khoaûng caùch). Ñieàu naøy coù nghóa laø rôle chæ taùc ñoäng
caét cho ñeán khi naøo NM xaûy ra tröôùc ñieåm ñaët naøy, sau ñieåm ñaët naøy thì taùc ñoäng caét coù thôøi gian
caáp II. Ñieåm ñaët naøy trôû thaønh ñieåm caân baèng cuûa rôle R, hay ngöôõng taùc ñoäng cuûa boä phaän
khoaûng caùch. Khaûo saùt N3 tröïc tieáp ôû taïi ñieåm caân baèng, tính ñöôïc
V& R = hs Z& L I&RS (6.33)
vôùi: VR - ñieän theá taïi rôle; IRS - doøng ñieän qua rôle; ZL - toång trôû ñöôøng daây RQ
hs - heä soá ñaët (tyû soá toång trôû töø R ñeán ñieåm caân baèng so vôùi toång trôû ñöôøng daây RQ).
Vì toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle laø tyû soá ñieän aùp ñöa vaøo rôle vôùi doøng qua rôle, neân ta tính toång
trôû ño ñöôïc laø
V&
Z& RS = & R = hs Z& L (6.34)
I RS
Giaù trò Z& RS laø ranh giôùi giöõa taùc ñoäng vaø khoâng taùc ñoäng goïi laø ngöôõng taùc ñoäng, neáu NM
xaûy ra gaàn R, ñieän theá taïi rôle nhoû hôn vaø doøng qua rôle taêng leân, neân toång trôû ño ñöôïc
ZR ≤ hsZL (6.35)
Coøn neáu söï coá xaûy ra töø R lôùn hôn heä soá hs cuûa (6.34) thì rôle seõ khoâng taùc ñoäng.
Tieâu chuaån taùc ñoäng cuûa BVKC theo bieåu thöùc (6.35) ñoäc laäp vôùi tình traïng laøm vieäc cuûa heä thoáng
nguoàn phaùt heä thoáng cöïc ñaïi hay cöïc tieåu, vaø ñieàu kieän vaän haønh ñoùng ngaét ñöôøng daây khaùc nhau.
Tieâu chuaån ñaùnh giaù khoaûng caùch theo (6.35) chæ taïi vò trí ñöôïc ño löôøng rôle seõ ño, neân coù theå boä
phaän ño löôøng seõ ño khoâng chính xaùc toång trôû töø vò trí ñaët rôle ñeán ñieåm NM.
ZE

C ZE D iS
R hZL N (1-h)hZL Q ZU
ES EU
~ R ZL Q ~ iR iQ
A B
N
IRS
ZN
hS + +
ES EU

Hình 6.17 Baûo veä khoaûng

caùch ñöôøng daây RQ Hình 6.18 Maïng töông ñöông ñöôøng daây

Ñeå hieåu roõ caùc yeáu toá aûnh höôûng chuùng ta khaûo saùt treân maïng ñieän ôû hình 6.17. Theo tieâu
chuaån taùc ñoäng (6.35), chæ soá ñaët hs laø haèng soá. Ñoái vôùi ñöôøng daây, hs ñöôïc choïn moät khoaûng 0,8 ÷
0,9, nghóa laø vuøng BV cuûa ñöôøng daây khoaûng 80 ÷ 90% ñöôøng daây, ñoái vôùi söï coá xaûy ra trong
khoaûng töø 20 ÷ 10% coøn laïi cuûa ñöôøng daây, rôle ñöôøng daây ñaàu B seõ caét, vaø sau ñoù rôle ñaàu A seõ
caét maùy caét R coù thôøi gian nhö maïng hình tia moät nguoàn.
122

Maïng töông ñöông cho ôû hình 6.18 vôùi ZL laø toång trôû ñöôøng daây ñöôïc BV RQ, NM ba pha xaûy
ra treân ñöôøng daây taïi vò trí N caùch R moät khoaûng h, rôle taïi R seõ xaùc ñònh vò trí NM baèng caùch ño
toång trôû ñöôøng daây nhìn töø R, chieàu daøi ñöôøng daây ñaõ bieát, giaû thieát choïn trò ñaët laø hs = 0,9. Khoaûng
caùch ño löôøng taïi rôle R laø haøm soá cuûa bieán soá heä thoáng, chaúng haïn nhö toång trôû cuûa maïng vaø goùc
pha caùc nguoàn tröôùc khi söï coá, vì taát caû caùc bieán soá naøy aûnh höôûng ñeán doøng vaø aùp taïi R.
Tính vaø veõ caùc ñaëc tính maïch cho ñöôøng daây BV vaø toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle taïi R treân caùc cheá ñoä
laøm vieäc khaùc nhau cuûa heä thoáng treân maët phaúng toång trôû cho ôû hình 6.19.
Nhaän xeùt: Toång trôû ñöôøng daây ñöôïc bieåu dieãn laø ñöôøng thaúng veõ töø goùc O kyù hieäu: ZL
- Ñaëc tính khôûi ñoäng rôle khoaûng caùch MHO laø ñöôøng troøn ñi qua goùc O, ñöôøng kính baèng
0,9ZL vaø coù cuøng goùc vôùi goùc ñöôøng daây RQ.
- Ñöôøng 1 naèm beân phaûi gaàn ñöôøng ZL laø ñöôøng toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle taïi R khi h thay ñoåi
töø 0 ÷ 1, khi NM qua ñieän trôû trung gian laø 0,01 ñvtñ. Ta thaáy, khoaûng caùch ño ñöôïc taïi ngöôõng taùc
ñoäng cuûa rôle laø hc = 0,85 thay vì 0,9 (90% ñöôøng daây) nhö mong muoán (trò soá ñaët hs = 0,9), ñieàu naøy
xaûy ra laø do caùc yeáu toá nhö toång trôû nguoàn, vaø trò soá cuûa toång trôû töông ñöông maïch ngoaøi laøm moät
phaàn doøng ñieän NM ñi qua maïch khaùc. ÔÛ ñaây ta cuõng löu yù, NM ôû taïi ñieåm 0,9 ñöôøng daây khoâng laøm
khôûi ñoäng ñöôïc rôle. Tình traïng naøy ngöôøi ta goïi laø döôùi taàm (vuøng BV bò thu nhoû laïi).
- Ñöôøng 2 ñöôïc veõ khi ñieän trôû chaïm trung gian laø 0,05 ñvtñ (Zn lôùn hôn naêm laàn ñöôøng 1),
ñöôøng naøy caét ñaëc tuyeán khôûi ñoäng taïi h = 0,76. Nhaän thaáy sai soá ño löôøng nhieàu hôn khi coù ñieän
trôû chaïm nhoû hôn (ñöôøng 1). Tröôøng hôïp naøy cuõng ñöa ñeán döôùi taàm.
- Ñöôøng 3 vaø 4 bieåu dieãn toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle, khi taûi heä thoáng tröôùc khi söï coá thay ñoåi.
Ñöôøng 3 caét ñaëc tuyeán khôûi ñoäng taïi h = 0,96 laø ñöôøng maø tröôùc khi söï coá coù nguoàn ES = 1 ñvtñ vaø
goùc ñieän aùp sôùm tröôùc goùc ñieän aùp ôû EU moät goùc 60 (tröôøng hôïp naøy hc > hs ñöa ñeán vuøng BV
môû roäng theâm, ñöôïc goïi laø hieän töôïng quaù taàm). Ñöôøng 4 bieåu dieãn khi tình traïng nguoàn tröôùc söï
coá laø EU = 1,0 vaø sôùm tröôùc nguoàn ES moät goùc 60 , ñöôøng naøy caét ñaëc tuyeán khôûi ñoäng ôû h = 0,7 (coù
sai soá lôùn nhaát).

X (ñvtñ)
0,9
h = 0,85 4
0,8
ZL 1 h = 0,070 2
0,7
hs = 0,9 h = 0,76
0,6

0,5
3
h = 0,96
0,4

0,3

0,2 ZL
1: θ = 0o; ZN = 0,01
0,1
2: θ = 0o; ZN = 0,05
3: θ = 60 ; ZN = 0,05
o
0,0
4: θ = -60o; ZN = 0,05
-0,1 R (ñvtñ)
-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8

Hình 6.19 Toång trôû ñöôøng daây baûo veä vaø toång trôû rôle khoaûng caùch
ño ñöôïc treân maët phaúng toång trôû θ - goùc leäch giöõa ES vaø EU
 123

Sau ñaây giôùi thieäu baûng 6.8 keát quaû tính toaùn vôùi caùc thoâng soá heä thoáng thay ñoåi cuûa maïng
(H.6.17). Trò soá hc (ngöôõng taùc ñoäng rôle) ôû coät cuoái cuøng laø giao ñieåm cuûa ñöôøng ñaëc tuyeán khôûi ñoäng
rôle vaø ñöôøng toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle. Tính toaùn vôùi giaû thieát toång trôû nguoàn laø thuaàn khaùng
vaø toång trôû chaïm trung gian laø thuaàn trôû.

Baûng 6.8 Söï laøm vieäc cuûa rôle khoaûng caùch trong caùc cheá ñoä khaùc nhau cuûa heä thoáng

Tröôøng hôïp θS XS θU XU ZE ZN hC Hieän töôïng sai soá

a 0 0,1 0 0,1 0,2 + j 1,0 0,01 + j 0 0,85 Döôùi taàm

b 0 0,1 0 0,1 0,2 + j 1,0 0,05 + j 0 0,76 Döôùi taàm

o
c 60 0,1 0 0,1 0,2 + j 1,0 0,05 + j 0 0,96 Quaù taàm
o
d 0 0,1 60 0,1 0,2 + j 1,0 0,05 + j 0 0,70 Döôùi taàm
o
e 0 1,0 60 0,1 0,2 + j 1,0 0,05 + j 0 0,62 Döôùi taàm
o
f 0 0,1 60 1,0 0,2 + j 1,0 0,05 + j 0 0,79 Döôùi taàm
o
g 0 1,0 60 0,1 0,4 + j 2,0 0,05 + j 0 0,60 Döôùi taàm

h 0 1,0 60o 0,1 0,1 + j 5,0 0,05 + j 0 0,65 Döôùi taàm

Töø baûng keát quaû naøy ta nhaän xeùt:

- Trò soá ñieän trôû chaïm trung gian caøng lôùn caøng coù khuynh höôùng laøm giaûm trò soá hc vì toång trôû
sang phía phaûi caøng nhieàu, ñöa ñeán tình traïng döôùi taàm caøng nhieàu
- Toång trôû nguoàn phía ñaët rôle caøng cao laøm rôle caøng bò döôùi taàm (tröôøng hôïp e)
- Toång trôû lieân laïc maïch ngoaøi caøng lôùn caøng laøm giaûm hc (tröôøng hôïp g).
Neáu caû ba tröôøng hôïp treân xaûy ra cuøng moät luùc thì sai soá ño löôøng raát lôùn (tröôøng hôïp g). Taûi
cuûa heä thoáng cuõng aûnh höôûng quan troïng, sai soá caøng lôùn neáu goùc pha cuûa nguoàn EU sôùm hôn
nguoàn ES. Khi nguoàn phía traùi (ES) sôùm hôn nguoàn EU rôle coù khuynh höôùng bò quaù taàm (tröôøng
hôïp c).
Töø khaûo saùt treân, chuùng ta coù khaùi nieäm rôle khoaûng caùch ñöôïc goïi laø döôùi taàm khi toång trôû
ñöôøng daây nhoû hôn toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc tôùi ñieåm NM. Phaàn traêm döôùi taàm ñöôïc ñònh nghóa
Z& R − Z& BV
.100%
Z& R

vôùi: Z& R - toång trôû ñaët rôle

Z& BV - toång trôû khoaûng ñöôøng daây ñöôïc BV thöïc söï (vuøng BV hieäu quaû).

Moät rôle khoaûng caùch ñöôïc goïi laø quaù taàm khi toång trôû thöïc ñöôøng daây tôùi ñieåm chaïm lôùn hôn
toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle. Phaàn traêm quaù taàm ñöôïc ñònh nghóa
Z& R − Z& N
.100%
Z& R

Ñeå khaéc phuïc caùc sai soá ño löôøng neâu treân, caàn thieát ñöa vaøo rôle nhieàu tín hieäu ño löôøng ôû
caùc vò trí khaùc nhau nhieàu hôn, nhö vaäy rôle laøm vieäc choïn loïc hôn, nhöng caáu taïo rôle seõ phöùc taïp
cuõng nhö giaù thaønh seõ taêng cao.
Ñeå laøm roõ theâm aûnh höôûng cuûa ñieän trôû trung gian hoà quang vaø söï khaùc nhau cuûa doøng ñieän
trong nhaùnh ñaët BV vaø choã NM ta xeùt caùc tröôøng hôïp cuï theå sau:
124

1- AÛnh höôûng cuûa ñieän trôû hoà quang leân thôøi gian taùc ñoäng caùc caáp cuûa BVKC
Vieäc vuøng BV bò thu nhoû coù theå ñöôïc chaáp nhaän ôû vuøng BV caáp I, tuy nhieân ôû vuøng II vieäc
thu nhoû vuøng BV (hoaëc vuøng BV caáp II bò döôùi taàm do aûnh höôûng cuûa ñieän trôû hoà quang) coù theå
aûnh höôûng ñeán caùc ñieåm NM cuoái cuøng ñöôøng daây BV, vuøng caáp II bò caét vôùi thôøi gian caáp III. Do
ñoù, khi choïn trò ñaët cho thôøi gian caáp II caàn tính toaùn kieåm tra khoaûng bò thu nhoû. Vieäc tính toaùn coù
theå thöïc hieän cho rôle coù ñaëc tính MHO BV caáp II ñöôøng daây truyeàn taûi nhö sau
Toång trôû ñieåm cuoái vuøng II
Z& 2 = Z& L + k&Z = d

jX jX
d d
a a
Kz
Kz
Rhq Rhq
ZL ZL

b b

ϕL φ1 ϕL φ1 R
a) R b)

Hình 6.20 Tính toaùn vuøng bò thu nhoû do ñieän trôû trung gian hoà quang ñoái vôùi ñaëc tính MHO

Ñieåm naøy töông öùng vôùi ñöôøng kính d cuûa voøng troøn MHO. Töø hình 6.20
d 2 = a 2 + b2 ; a 2 = Rhq2
+ k&Z2 − 2 Rhq k&Z cos φ; b2 = ( Z& L cos φ + Rhq ) 2 + Z& L sin φ) 2

Giaûi caùc phöông trình treân, ta ñöôïc

2
Z  k& Z  4 k& 2  k& Z  
Rhq = L  1 −  cos2 φ + 2Z ±  1 −  cos φ
2  Z& L  Z& L  Z& L  

Trò soá Rhq naøy laø trò soá lôùn nhaát ñeå BV caáp II caét baèng thôøi gian caáp II ñoái vôùi taát caû caùc ñieåm
NM treân ñöôøng daây BV (toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle naèm trong voøng troøn ñaëc tính caáp II).
Ví duï: Khi kZ = 0,2 vaø φ = 60o thì Rhq = 0,29ZL hay ZL = 3,45Rhq
Moät caùch ñeå giaûm aûnh höôûng cuûa ñieän trôû hoà quang laø ñöôøng kính cuûa voøng troøn ñaëc tính
khoâng truøng vôùi ñaëc tính ñöôøng daây vaø leäch theo chieàu kim ñoàng hoà nhö ôû hình 6.20b.
Ñoái vôùi ñöôøng daây coù hai nguoàn, vieäc xaùc ñònh ñieän trôû trung gian hoà quang khoâng ñôn giaûn
nhö maïng hình tia. Tröôøng hôïp toång quaùt, khaûo saùt ñöôøng daây coù hai nguoàn phía traùi vaø phía phaûi
cuûa ñöôøng daây söï coá. Xaùc ñònh toång trôû töông ñöông phía traùi vaø phaûi Z1, Z2. Khi coù NM treân
ñöôøng daây, doøng ñieän NM goàm hai thaønh phaàn I1 töø phía nguoàn traùi vaø I2 töø phía nguoàn phaûi.
Ngöôøi ta coù theå tính toång trôû toång, nhìn bôûi rôle ôû phía traùi laø

V&  Z& 
Z& R = R = Z& L +  1 + 1  Rhq
&I
 Z2
&
R 
vôùi Z& L laø toång trôû thöïc töø choã ñaët rôle tôùi ñieåm NM; Z& 1 = Z& L + Z& S
 125

Nhö theá, toång trôû hoà quang bieåu kieán ño ñöôïc taêng töø giaù trò thöïc cuûa noù tôùi giaù trò nhö soá
haïng thöù hai cuûa ZR. Vì toång trôû nguoàn phuï thuoäc vaøo coâng suaát phaùt, neân tyû soá cuûa toång trôû bieåu
kieán treân seõ phuï thuoäc vaøo tình traïng heä thoáng, vaø ñieän trôû hoà quang bieåu kieán seõ lôùn nhaát ñoái vôùi
caùc ñieåm chaïm gaàn rôle. Löu yù, ñieän trôû hoà quang bieåu kieán coù theå laø soá aûo vì tyû soá toång trôû trong
soá haïng thöù hai coù theå coù goùc pha khaùc khoâng.

2- AÛnh höôûng do söï khaùc nhau cuûa doøng ñieän trong caùc nhaùnh giöõa choã ñaët baûo veä vaø choã ngaén maïch

Khi khaûo saùt vuøng thöù II cuûa BVKC caàn phaûi keå ñeán aûnh höôûng cuûa doøng ñieän phuï vaøo cuûa caùc
nguoàn naèm giöõa choã NM vaø choã ñaët BV. Ví duï maïng cho ôû hình 6.21, khi NM taïi ñieåm N, toång trôû treân
cöïc rôle ñaët taïi traïm A:
U& A I& .Z& .l + I&BN .Z& 1 .l I& 1 &
Z& RA = = AB 1 AB = Z& 1 .l AB + BN .Z1 .l = Z& 1 .l AB + .Z1 .l
&I
AB
&I
AB
&I
AB kpd

I AB
trong ñoù kpd = < 1 - laø heä soá phaân boá doøng ñieän
I BN
1 &
Z& RA = Z& 1 .l AB + .Z1 .l > Z& 1 (l AB + l)
kpd

Coù nghóa laø, toång trôû ñaët vaøo rôle lôùn hôn toång trôû thöïc teá cuûa ñöôøng daây töø choã ñaët BV ñeán choã
NM vaø rôle seõ laøm vieäc nhö tröôøng hôïp NM bò dôøi ra xa moät ñoaïn (ñöa ñeán tình traïng döôùi taàm).

A RZ IAB B
~ N
C
~
ICB
LAB L
IBN N
RZ IAB
~

Hình 6.21 AÛnh höôûng cuûa heä soá phaân nhaùnh doøng k1 leân söï laøm vieäc cuûa rôle toång trôû

Tröôøng hôïp b thì ngöôïc laïi I& AB > I&BN neân kpd > 1 vaø

1 &
Z& RA = Z& 1 .l AB + .Z1 .l < Z& 1 (l AB + l)
kpd

ñieåm NM chuyeån dòch gaàn phía ñaët BV (ñöa ñeán tình traïng quaù taàm).
6.7.2 AÛnh höôûng do ñieåm ngaén maïch gaàn choã ñaët baûo veä
Khi ñieåm NM gaàn choã ñaët BVKC, luùc ñoù ñieän theá ñöa vaøo rôle gaàn baèng khoâng, rôle coù ñaëc
tính MHO coù theå khoâng ñuû ñoä nhaïy taùc ñoäng. Moät trong nhöõng bieän phaùp ñeå khaéc phuïc laø duøng
ñaëc tính Mho ñaëc bieät (offset Mho) coù vuøng BV, bao phuû nhöõng ñieåm NM gaàn choã ñaët rôle phía
thuaän cuõng nhö phía ngöôïc. Moät caùch khaùc, ñeå ñaûm baûo ñaùp öùng ñoái vôùi nhöõng söï coá coù ñieän aùp
“zero” laø vieäc theâm vaøo moät phaàn ñieän aùp töø caùc pha khoâng bò söï coá. Ñieän theá naøy goïi laø ñieän theá
phaân cöïc. Kyõ thuaät naøy ñöôïc goïi laø phaân cöïc buø, söï phaân cöïc naøy coù lôïi trong vieäc BV vaø taêng
126

cöôøng caùc ñaëc tính coù höôùng cuûa ñaëc tính MHO. Söï phaân cöïc buø khoâng coù hieäu quaû trong tröôøng
hôïp nhöõng söï coá ba pha gaàn vò trí ñaët BV, trong ñoù taát caû ñieän aùp cuûa caùc pha coù hieän töôïng suïp ñoå
ñieän aùp. Ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp “nhôù” ñieän aùp tröôùc söï coá.
Rôle khoaûng caùch theá heä kyõ thuaät soá coù ñaëc tính “Micromho” vaø “Quadramho” coù maïch phaân cöïc
ñoàng boä soá.
Caùc maïch phaân cöïc ñoàng boä nhôù vaøi chu kyø ñieän aùp tröôùc söï coá vôùi caùc thoâng tin chính xaùc veà
taàn soá vaø pha. Khi ñöôøng daây ñöôïc ñoùng ñieän, moät vaøi chu kyø caàn phaûi ñöôïc phaân cöïc ñoàng boä ñeå töï
ñoäng khoùa taàn soá vaø pha cuûa nguoàn cung caáp chính, nhaèm muïc ñích cho caùc ñôn vò offset MHO cuûa
vuøng III töùc thôøi nhöõng söï coá trong luùc ñoùng ñieän ñöôøng daây ñang bò söï coá. Caùc maïch phaân cöïc buø vaø
nhôù cho pheùp taùc ñoäng nhanh ñoái vôùi nhöõng söï coá gaàn vò trí ñaët rôle theo chieàu thuaän cuûa rôle vaø ñaûm
baûo oån ñònh ñoái vôùi nhöõng söï coá gaàn nhöng theo höôùng ngöôïc. Caùc ñaëc tính “Micromho” vaø
“Quaramho” seõ ñaûm baûo vieäc thöïc thi naøy ngay caû tröôøng hôïp coù xeùt ñeán nhöõng sai soá quaù ñoä trong
MBA kieåu tuï ñieän. Caùc phöông aùn ñieän aùp buø ñöôïc cho trong quyeån baøi taäp.
6.7.3 AÛnh höôûng cuûa sai soá ño löôøng
Sai soá BI, BU laøm cho trò soá toång trôû ZR ñaët treân cöïc cuûa rôle thay ñoåi. Vì theá, caùc BI duøng
trong BV phaûi ñöôïc kieåm tra theo ñöôøng cong sai soá 10% khi NM tröïc tieáp ba pha ôû cuoái vuøng BV
thöù nhaát. Ñeå giaûm toån hao ñieän aùp trong caùc daây daãn phuï ôû maïch ñieän aùp, ñoâi khi phaûi duøng daây
coù tieát dieän lôùn hoaëc duøng MBA ño löôøng coù ñieän theá thöù caáp 200V thay vì 100V.
6.7.4 AÛnh höôûng cuûa caùch noái daây maùy bieán aùp ñoäng löïc ñaët giöõa choã baûo veä vaø choã ngaén
maïch
Khi NM sau MBA coù toå noái daây Y/Y thì rôle toång trôû seõ laøm vieäc nhö tröôøng hôïp NM treân
ñöôøng daây, toång trôû ñaët vaøo rôle seõ baèng toång soá caùc toång trôû cuûa ñöôøng daây vaø MBA. Neáu toå noái
daây cuûa MBA laø Y/∆ hoaëc ∆/Y thì rôle toång trôû seõ laøm vieäc khaùc ñi, vì khi NM hai pha sau MBA
doøng ñieän phía sô caáp vaø thöù caáp cuûa MBA khoâng nhöõng khaùc nhau veà trò soá maø coøn khaùc nhau veà
goùc pha.
6.7.5 AÛnh höôûng cuûa dao ñoäng ñieän
A B
Dao ñoäng ñieän (DÑÑ) phaùt sinh khi caùc
~ ~
maùy phaùt ñieän trong heä thoáng (HT) laøm vieäc maát
A B
ñoàng boä. Khi coù DÑÑ, thì doøng taêng leân, aùp giaûm C
ES ER
vaø BV seõ phaûn öùng gioáng nhö luùc coù NM ñoái
xöùng. Trong tröôøng hôïp coù DÑÑ, yeâu caàu khoâng UA C ER
caét MC maø phaûi tìm bieän phaùp ñeå khoâi phuïc tính -ES UB
ñoàng boä cuûa heä thoáng. Quan saùt heä thoáng ñieän A Idñ
töông ñöông hai maùy phaùt (MF) coù suaát ñieän ñoäng S
R
Es, ER vaø ñöôøng daây taûi ñieän AB (H.6.22a). Goùc ES
δ ER
leäch pha giöõa hai suaát ñieän ñoäng naøy laø δ, khi
coâng suaát truyeàn taûi treân ñoaïn AB caøng lôùn thì goùc UA 180
o
δ UB
δ caøng taêng. Nhöng δ taêng coù giôùi haïn, ñeå baûo
ñaûm tính oån ñònh cuûa heä thoáng. Töø hình d doøng Hình 6.22 Ñoà thò vectô cuûa doøng vaø
ñieän dao ñoäng do cheânh leäch giöõa Es vaø ER: aùp khi coù dao ñoäng
E& − E& R
I&dd = s
Z&
vôùi Z& laø toång trôû töông ñöông cuûa maïch coù doøng dao ñoäng chaïy qua.
 127

2. E δ
Neáu E& S = E& R = E thì I dd = sin
Z 2
Töø hình 6.22d ta cuõng thaáy, ñieän theá giaûm daàn khi tieán daàn ñeán trung taâm ñöôøng daây, ñieän
theá naøy caøng giaûm khi δ taêng leân, vaø ñieän theá naøy seõ tieán tôùi 0 khi δ = 180o (khi ñoù vectô ES vaø
ER ngöôïc chieàu nhau, hình c). Ñieåm coù ñieän theá 0 naøy goïi laø taâm ñieän cuûa HT hay taâm cuûa
DÑÑ. Trong quaù trình dao ñoäng δ thay
jX R
ñoåi keùo theo söï thay ñoåi ñieän aùp ôû taát
1
caû caùc ñieåm ôû maïng ñieän. Khi δ = 0,
ñieän aùp ôû taát caû caùc ñieåm trong maïng B
3 ZR (ES < ER)
baèng nhau vaø coù giaù trò cöïc ñaïi Umax =
E. Khi δ taêng, ñieän aùp trong maïng ñieän δ
2 P2
giaûm xuoáng vaø coù giaù trò cöïc tieåu ôû taâm
δ
ñieän. Khi δ = 180o ñieän aùp ôû taâm ñieän ZR (ES < ER) R 123 R
giaûm xuoáng ñeán khoâng, coøn taát caû caùc A
ñieåm khaùc cuûa heä thoáng U = Idñ.Z. Ta δ δ
quan saùt thaáy söï thay ñoåi toång trôû ñaët S
treân ñaàu cöïc rôle trong quaù trình dao P3
δ
ñoäng treân maët phaúng toång trôû Z
(H.6.23). Hình 6.23 Söï thay ñoåi toång trôû ôû ñaàu
cöïc rôle khi coù dao ñoäng
Giaû thieát taïi traïm A cuûa ñöôøng
daây AB, coù ñaët BVKC, coù ñaëc tuyeán khôûi ñoäng laø toång trôû coù höôùng. Khi heä thoáng laøm vieäc bình
thöôøng, δ khoâng vöôït quaù 15 ÷ 20o vaø caùc ñænh cuûa toång trôû maø BVKC ño ñöôïc luùc ñoù naèm ngoaøi
vuøng taùc ñoäng cuûa ñaëc tuyeán (ví duï ñieåm P1 öùng vôùi tröôøng hôïp E& = E& , P2 öùng vôùi tröôøng hôïp
S R

E& S > E& R , P3 öùng vôùi tröôøng hôïp E& S < E& R ). Khi coù dao ñoäng, δ thay ñoåi neáu E& S ≠ E& R thì
quyõ ñaïo cuûa caùc ñænh toång trôû nhìn bôûi rôle khoaûng caùch laø hoï ñöôøng cong (ñöôøng 1 vaø 2 naèm
trong hoï ñoù) vaø laø ñöôøng thaúng 3 khi E& S = E& R .

Khi coù NM, rôle khoaûng caùch ño toång trôû ñöôøng daây AB, coøn trong tröôøng hôïp coù dao ñoäng
noù seõ ño toång trôû AP. Khi δ taêng thì ñieåm P seõ di chuyeån vaø ñieåm P coù theå naèm trong vuøng khôûi
ñoäng cuûa BV. Caàn phaân bieät hai tröôøng hôïp dao ñoäng ñoàng boä vaø khoâng ñoàng boä.
Tröôøng hôïp dao ñoäng ñoàng boä: khoâng laøm cho caùc MF maát oån ñònh, vaø BV khoâng ñöôïc pheùp
laøm vieäc ñeå heä thoáng nhanh choùng khoâi phuïc oån ñònh.
Tröôøng hôïp dao ñoäng khoâng ñoàng boä: caùc MF ñang laøm vieäc maát oån ñònh, caùc keát quaû
nghieân cöùu nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy vôùi nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh thì trong tröôøng hôïp naøy
MF vaãn coù theå trôû laïi laøm vieäc ñoàng boä vôùi nhau. Noùi toùm laïi, yeâu caàu raát quan troïng ñoái vôùi BV
laø khoâng ñöôïc taùc ñoäng khi coù dao ñoäng.
Ñoái vôùi BVKC, ñeå traùnh taùc ñoäng nhaàm khi coù dao ñoäng, ngöôøi ta choïn ñaëc tuyeán khôûi ñoäng
khoâng coù chöùa taâm DÑÑ. Treân thöïc teáâ, bieän phaùp naøy chæ coù theå aùp duïng cho vuøng I cuûa BV, caùch
thöù hai laø laøm cho BV taùc ñoäng vôùi thôøi gian trì hoaõn khoaûng 1 ÷ 2s. Bieän phaùp naøy chæ ñöôïc aùp
duïng khi söï trì hoaõn khoâng laøm aûnh höôûng ñeán oån ñònh cuûa heä thoáng. Caùch thöù 3, hieän nay ñang
duøng roäng raõi cho caùc ñöôøng daây cao theá laø duøng boä khoùa töï ñoäng khi coù xuaát hieän DÑÑ, döïa vaøo
nguyeân taéc ño toác ñoä toång trôû thay ñoåi. Khi dao ñoäng toác ñoä thay ñoåi chaäm nhieàu so vôùi khi NM.
128

6.7.6 AÛnh höôûng cuûa tuï ñieän buø doïc leân baûo veä khoaûng caùch
Treân caùc ñöôøng daây daøi, sieâu cao aùp, ngöôøi ta thöôøng laép noái tieáp vaøo ñöôøng daây caùc boä tuï
ñieän ñöôïc goïi laø caùc tuï buø doïc. Caùc boä tuï naøy laøm giaûm khaùng trôû cuûa ñöôøng daây, taêng giôùi haïn
truyeàn taûi coâng suaát theo ñieàu kieän oån ñònh cuûa heä thoáng, giaûm toån thaát vaø caûi thieän ñieàu kieän
phaân boá ñieän aùp doïc theo chieàu daøi ñöôøng daây ôû nhöõng cheá ñoä coâng suaát khaùc nhau.

a) b) X = 0,6X c) XC= 0,6X L

N C L
XL

XL
X
0,5XL
XN
0,4XL 0,4XL
L
L XC 2
-XC
-0,1XL
-0,6XL

XC X XC XC
d) XC = 0,6XL e) = 0,3X1 C g) = 0,3X1
2 2 2 2

L L
3 3
X X
XL XC
XC
0,4XL XC XC 2
XL 0,4XL
2 2 0,4XL
L 3 L L
XC
2

Hình 6.24 Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle ñaët taïi ñaàu ñöôøng daây coù tuï noái tieáp

Caùc boä tuï ñieän buø doïc coù theå ñaët taäp trung hoaëc phaân taùn theo chieàu daøi ñöôøng daây. Tuøy theo
möùc ñoä buø vaø vò trí ñaët cuûa boä tuï maø toång trôû ño ñöôïc ôû ñaàu ñöôøng daây seõ khaùc nhau. Möùc ñoä buø doïc
ñöôïc ñaëc tröng baèng heä soá buø doïc kC bieåu dieãn giöõa tyû soá chung trôû XC cuûa boä tuï doïc vaø khaùng trôû XL
cuûa ñöôøng daây. Ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi sieâu cao aùp thöôøng choïn heä soá buø doïc kC = 0,25 ÷ 0,7
(ñöôøng daây 500kV Baéc - Nam cuûa Vieät Nam coù kC = 0,6). Hình 6.24 trình baøy quan heä bieán thieân cuûa
toång trôû ño ñöôïc ôû ñaàu ñöôøng daây coù heä soá buø kC = 0,6 vôùi caùc phöông aùn ñaët tuï buø khaùc nhau. Thoâng
thöôøng, ñeå deã daøng vieäc laép ñaët, vaän haønh vaø baûo quaûn, ngöôøi ta ñaët tuï buø doïc ôû gaàn thanh caùi caùc
traïm ñöùng ñaàu ñöôøng daây (H.6.24b,d,g). Ñoái vôùi caùc ñöôøng daây coù ñaët tuï buø doïc, söï laøm vieäc cuûa
BVKC coù theå bò sai leäch, khi NM xaûy ra ôû nhöõng vò trí khaùc nhau treân ñöôøng daây. Chaúng haïn, rôle
khoaûng caùch RZ ñaët ôû ñaàu A (H.6.24b) khoâng theå “nhìn thaáy” NM taïi N1 sau boä tuï XCA (H6.24a), vaø
caû ôû moät phaàn ñöôøng daây gaàn ñoù vì toång trôû cuûa tuï vaø phaàn ñöôøng daây naøy naèm phía “sau löng”
ngoaøi vuøng taùc ñoäng cuûa rôle khoaûng caùch RZ1. Ngöôïc laïi, rôle khoaûng caùch RZ3 laøm nhieäm vuï BV
ñoaïn ñöôøng daây tröôùc ñoù coù theå phaûn öùng sai, taùc ñoäng maát choïn loïc vì ñieåm N1 laïi rôi vaøo mieàn taùc
ñoäng cuûa RZ3 (H.6.25). Ñeå ngaên chaën taùc ñoäng sai cuûa rôle khoaûng caùch, trong tröôøng hôïp naøy coù theå
duøng phöông phaùp noái taét boä tuï khi xaûy ra NM vaø cho vuøng 1 cuûa caùc rôle khoaûng caùch taùc ñoäng vôùi
ñoä treã chöøng 0,1 ÷ 0,15s.
 129

Khi boä tuï bò noái taét, ñaëc tính toång trôû cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV trôû laïi gioáng nhö nhöõng ñöôøng
daây bình thöôøng khoâng coù tuï buø doïc vaø rôle khoaûng caùch coù theå ñaûm baûo tính choïn loïc bình thöôøng
(H.6.25b).

A B
XCA N1 XCB
3 1 RL XL 2 4

RZ3 RZ1 RZ2 RZ1

jX jX
Z’’1
B’ Z’’1 B’
XL XL
Z’1
Z’1
ZL XCB
XCB
B
R R
A A RL
RL

Z’3
Z’3
XCA

Hình 6.25 Baûo veä khoaûng caùch treân ñöôøng daây coù ñaët buø doïc
a) Khi tuï laøm vieäc bình thöôøng; b) Khi tuï bò noái taét

ÔÛ caùc boä tuï ñieän buø doïc hieän ñaïi, ngöôøi ta söû duïng HTBV baèng ñieän trôû phi tuyeán (Variston ZnO),
khe phoùng ñieän vaø maùy caét ñieän ñaáu song song vôùi boä tuï. Khi coù NM tuøy theo ñieåm söï coá (trò soá cuûa doøng
NM) vaø thôøi gian toàn taïi söï coá maø caùc thieát bò naøy seõ laøm vieäc vaø noái taét boä tuï laïi. Taát nhieân, noái taét boä tuï
vaø cho vuøng I cuûa rôle khoaûng caùch laøm vieäc treã seõ aûnh höôûng ñeán tính taùc ñoäng nhanh cuûa BV.
Caùc nguyeân lyù BV khaùc nhö so leäch doøng ñieän, so saùnh pha... khoâng bò aûnh höôûng bôûi buø
doïc coù theå ñöôïc duøng ñeå BV chính song song vôùi BVKC.
AÛnh höôûng cuûa tuï noái tieáp treân ñöôøng daây seõ ñöôïc khaûo saùt kyõ hôn ôû chöông BV ñöôøng daây.
6.7.7 AÛnh höôûng cuûa hoã caûm ñöôøng daây song song
Tröôøng hôïp naøy seõ ñöôïc trình baøy trong chöông BV ñöôøng daây.

6.8 ÑAÙNH GIAÙ LÓNH VÖÏC ÖÙNG DUÏNG CUÛA BAÛO VEÄ KHOAÛNG CAÙCH
Nhôø coù moät soá öu ñieåm nhaát ñònh neân BVKC ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong caùc maïng ñieän cao aùp.

1- Caùc öu ñieåm chính cuûa baûo veä khoaûng caùch

- Ñaûm baûo tính choïn loïc trong maïng coù caáu truùc baát kyø vaø coù soá nguoàn cung caáp tuøy yù.
- Vuøng I cuûa BV chieám gaàn 80 ÷ 90% ñoä daøi phaàn töû ñöôïc BV vaø coù thôøi gian laøm vieäc raát
beù. Ñieàu naøy raát quan troïng ñoái vôùi ñieàu kieän oån ñònh heä thoáng laø phaûi caét nhanh phaàn töû
söï coá gaàn thanh goùp nhaø maùy ñieän vaø caùc traïm ñieåm nuùt coâng suaát lôùn.
- Coù ñoä nhaïy cao ñoái vôùi NM.
130

2- Caùc nhöôïc ñieåm cuûa baûo veä khoaûng caùch

- Phöùc taïp veà maët sô ñoà cuõng nhö baûn thaân cuûa caùc rôle thuoäc veà sô ñoà BV. BVKC duøng rôle
ñieän cô laø loaïi BV coù nhieàu rôle vì caàn nhieàu tieáp ñieåm nhaát.
- Caùc sô ñoà BV khoâng tieáp ñieåm duøng baùn daãn, vi maïch thì phöùc taïp veà maët sô ñoà logic vaø
coù raát nhieàu phaàn töû chöùc naêng.
- Khoâng ñaûm baûo caét töùc thôøi NM treân toaøn boä ñöôøng daây ñöôïc BV.
- Phaûn öùng theo dao ñoäng vaø phuï taûi, vì vaäy vieäc traùnh phuï taûi laøm giaûm ñoä nhaïy BV, giaûm
taùc duïng döï tröõ cho phaàn töû keâ. Ñeå choáng dao ñoäng phaûi duøng thieát bò khoùa vaø BV caøng
trôû neân phöùc taïp.
Tuy coøn nhöõng khuyeát ñieåm nhö treân, nhöng hieän nay BVKC vaãn laø BV thoâng duïng nhaát
duøng ñeå BV chính hay döï tröõ cho caùc ñöôøng daây cao aùp hay trung aùp.

Caâu hoûi chöông 6:

1-Xaùc ñònh khoaûng caùch töø choå ñaët rô le ñeán ñieåm ngaén maïch thoâng qua caùc giaù trò ño naøo?
2-Giaûi thích taïi sao caáp I cuûa baûo veä khoaûng caùch tính toaùn 80% ñeán 90% toång trôû ñöôøng daây
baûo veä.
3-Giaû thích taïi sao giaù trò tính toaùn caáp II cuûa baûo veä khoaûng caùch theo ñieàu kieän toång trôû khôûi
ñoäng phaûi lôùn hôn 120% toång trôû ñöôøng daây baûo veä vaø vuøng baûo veä cuûa noù nhoû hôn vuøng
baûo veä caáp I cuûa baûo veä ñöôøng daây ngaén nhaát tieáp sau.
4-Trình baøy caùc caùch tính toaùn toång trôû khôûi ñoäng caáp III cuûa baûo veä khoaûng caùch.
5-Taïi sao caàn coù baûo veä vuøng ngöôïc caáp IV?
6-Taïi sau phaûi duøng hai boä baûo veä khoaûng caùch choáng ngaén maïch nhieàu pha vaø moät pha rieâng
bieät.
7-Caùch kieåm tra ñoä nhaïy baûo veä khoaûng caùch.
8-Hieän töôïng döôùi taàm,quaù taàm laø gì ? cho ví duï khi duøng baûo veä khoaûng caùch.
9-Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán sai soá cuûa baûo veä khoaûng caùch,tröôøng hôïp naøo seõ ñöa ñeán döôùi
taàm hay quaù taàm.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.GEindustrial.com/pm
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
 131

Chöông 7
BAÛO VEÄ SO LEÄCH

7.1 NGUYEÂN TAÉC THÖÏC HIEÄN

Theo ñònh luaät Kirchoff, toång vectô cuûa taát caû doøng ñieän ra vaøo caùc nhaùnh cuûa ñoái töôïng
BV baèng khoâng, ngoaïi tröø tröôøng hôïp coù NM beân trong ñoái töôïng BV naøy. Do ñoù, neáu taát caû thöù
caáp cuûa MBI caùc nhaùnh cuûa ñoái töôïng BV ñöôïc gheùp song song vôùi nhau vôùi moät rôle doøng ñieän
thì seõ khoâng coù doøng ñieän chaïy trong rôle tröø khi coù NM beân trong ñoái töôïng BV.
Baûo veä döïa vaøo nguyeân taéc treân goïi laø baûo veä so leäch (BVSL) doïc (H.7.1), coù tính choïn
loïc tuyeät ñoái, phaân bieät ñöôïc NM trong vaø ngoaøi ñoái töôïng BV vaø nhö theá cho pheùp caét söï coá cuûa
phaàn töû ñöôïc BV nhanh choùng. Noùi caùch khaùc, BVSL laøm vieäc döïa treân söï so saùnh tröïc tieáp caùc
doøng ñieän treân caùc nhaùnh cuûa ñoái töôïng BV. Ñoái vôùi ñöôøng daây laøm vieäc song song, ngöôøi ta duøng
so leäch ngang so saùnh doøng chaïy treân caùc nhaùnh song song. Ñeå thöïc hieän BVSL doïc ngöôøi ta coù
theå duøng loaïi sô ñoà doøng tuaàn hoaøn hay sô ñoà caân baèng aùp.

I=0 I=0

Ñoái töôïng Ñoái töôïng

a) b)
baûo veä baûo veä

Hình 7.1 Nguyeân taéc cô baûn cuûa baûo veä so leäch doïc

7.1.1 Sô ñoà doøng tuaàn hoaøn

Ñeå deã hieåu ta quan saùt ví duïï ñoái töôïng BV coù hai nhaùnh (ñöôøng daây, MF...) (H.7.2).
II III I III
Ñoái töôïng
baûo veä
ITI ITII ITI ITII
IN = II + III

ITI ITII ITI ITII

Hình 7.2 Sô ñoà so leäch doøng tuaàn hoaøn

Caùc cuoän thöù caáp ñöôïc noái song song sao cho khi NM ngoaøi, sññ thöù caáp caùc MBI trong
maïch voøng höôùng noái tieáp nhau vaø doøng trong daây noái coù cuøng höôùng (neáu ñaët caùc BI cuøng moät
quy öôùc cöïc tính thì caùc ñaàu cöïc thöù caáp BI gaàn ñoái töôïng BV gheùp noái chung vôùi nhau vaø caùc ñaàu
cöïc kia gheùp noái chung vôùi nhau). Rôle so leäch cuõng noái song song vôùi cuoän thöù BI. Doøng vaøo rôle
132

I& R = I&TI + I&TII . Khi NM ngoaøi vuøng BV (giôùi haïn bôûi caùc BI) trong cheá ñoä bình thöôøng
I&TI = − I&TII . Doøng thöù I&TI vaø I&TII ñi qua rôle ñoái chieàu nhau

I& I&
I& R = I&TI + I&TII = 0; I&R = I + II
nI nII

Trong ñieàu kieän nI = nII = n vaø BI laøm vieäc khoâng coù sai soá, ta coù I&TI = − I&TII vaø IR = 0 vaø
rôle khoâng taùc ñoäng. Khi coù dao ñoäng cuõng coù söï phaân boá töông töï. Nhö vaäy, BVSL veà nguyeân taéc
khoâng phaûn öùng theo NM ngoaøi, doøng phuï taûi vaø dao ñoäng, vì vaäy coù theå thöïc hieän taùc ñoäng töùc
thôøi vaø doøng khôûi ñoäng cuûa noù khoâng caàn choïn theo ñieàu kieän lôùn hôn doøng phuï taûi vaø dao ñoäng.
Khi NM trong vuøng BV (H.7.2b) caùc doøng sô caáp II vaø III ñeàu coù höôùng töø thanh goùp cuûa
traïm tôùi choã NM.
Doøng trong rôle &I &I
TI R
I& I& I
I& R = I&TI + I&TII = I + II = N ≠ 0
nI nII n
&I &I
TI TII
trong ñoù: IR - laøm BV taùc ñoäng
IN - doøng NM toång taïi choã NM.
Treân hình 7.3, ñoà thò vectô ñôn giaûn cuûa &I
TII
doøng ñieän thöù caáp cuûa MBI vaø doøng ñieän ñi vaøo a) b)
rôle trong sô ñoà BVSL ôû tình traïng laøm vieäc bình
Hình 7.3 Ñoà thò vectô cuûa doøng ñieän
thöôøng hoaëc NM ngoaøi (a) vaø khi NM trong vuøng
trong maïch baûo veä so leäch
BV (b).
7.1.2 Sô ñoà loaïi caân baèng aùp
Caùc cuoän thöù caáp cuûa BI ñöôïc noái sao cho khi NM ngoaøi vaø laøm vieäc bình thöôøng, sññ cuûa
chuùng ngöôïc chieàu nhau trong maïch. Rôle ñöôïc maéc noái tieáp trong maïch daây daãn phuï.
- Khi NM ngoaøi, cuõng nhö khi coù doøng phuï taûi chaïy qua caùc sññ E& vaø E& TIbaèng nhau,
TII

ví duï I&I = I& II vaø nI = nII neân

E& − E& TII
I& R = TI =0
Z
trong ñoù Z laø toång trôû toaøn maïch voøng.
- Khi NM trong toaøn vuøng BV (H.7.4b), caùc sññ E& T I vaø E& TII coäng nhau vaø taïo neân doøng
trong rôle laøm BV taùc ñoäng.
Hieän nay BVSL vôùi doøng tuaàn hoaøn, ñöôïc duøng phoå bieán, sau ñaây ta chæ xeùt loaïi naøy.
 133

IR = 0 IR = 0

ETII ETI ETII

ETI

II III II III
a) b)

Hình 7.4 Sô ñoà so leäch loaïi caân baèng aùp

7.2 DOØNG KHOÂNG CAÂN BAÈNG TRONG BAÛO VEÄ SO LEÄCH DOØNG ÑIEÄN
Khi khaûo saùt nguyeân taéc taùc ñoäng cuûa BVSL, chuùng ta giaû thieát moät tröôøng hôïp lyù töôûng
raèng trong tröôøng hôïp bình thöôøng vaø NM ngoaøi khoâng coù doøng ñieän chaïy vaøo rôle. Thöïc teá nhö
ñaõ tìm hieåu söï laøm vieäc cuûa BI ôû chöông 1 thì doøng ñieän thöù caáp cuûa BI baèng
I&TI = I&SI − I& Iµ ; I&TII = I&SII − I& IIµ

vaø doøng trong rôle I& R = I&TI − I&T II = I& IIµ − I& Iµ = I&kcb , doøng ñieän töø hoùa I& Iµ vaø I& IIµ
thöôøng khaùc nhau ngay caû trong tröôøng hôïp caùc BI gioáng nhau.
Ngoaøi doøng ñieän töø hoùa ra, doøng khoâng caân baèng coøn chòu aûnh höôûng cuûa ñieän trôû cuûa caùc
daây daãn phuï trong caùc nhaùnh cuûa maïch BV. Neáu duøng caùc BI coù tyû soá bieán ñoåi khoâng gioáng nhau
(cho caùc phaàn töû nhö MBA 2, 3 daây quaán, töï ngaãu, thanh goùp...) thì doøng khoâng caân baèng seõ taêng leân
nhieàu vì khi aáy doøng töø hoùa khaùc nhau nhieàu.
Ñaëc bieät doøng I&kcb seõ ñaït nhöõng giaù trò raát lôùn khi coù NM ngoaøi, khi aáy caùc maïch töø cuûa
BI baõo hoøa vôùi möùc ñoä khaùc nhau vaø aûnh höôûng cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng NM leân
doøng thöù caáp cuûa caùc MBI cuõng khaùc nhau.
Töø hình 1.8 cho daïng cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø I&µ (tyû leä vôùi doøng I&kcb ) vaø hình 1.9
doøng thöù caáp BI khi NM chuùng ta coù theå ruùt ra keát luaän sau cho doøng I&kcb :

- I&kcb trong tình traïng quaù ñoä coù theå vöôït quaù giaù trò oån ñònh cuûa noù gaáp nhieàu laàn vaø coù theå
lôùn hôn caû doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi
- I&kcb coù giaù trò lôùn nhaát khoâng phaûi ôû thôøi ñieåm ñaàu cuûa NM maø hôi chaäm hôn

- Coù giaù trò oån ñònh cuûa I&kcb sau luùc NM coù theå lôùn hôn raát nhieàu so vôùi tröôùc luùc NM do töø
caûm thöøa trong loõi theùp
- I&kcb taét töông ñoái nhanh (thôøi gian toàn taïi nhöõng giaù trò I&kcb lôùn khoâng vöôït quaù vaøi phaàn
möôøi giaây).
Hieän nay, chöa coù phöông phaùp tính toaùn moät caùch chính xaùc vaø thuaän tieän doøng I&kcb .
Trong thöïc teá, ngöôøi ta duøng phöông phaùp tính toaùn doøng gaàn ñuùng.
134

7.3 DOØNG ÑIEÄN KHÔÛI ÑOÄNG CUÛA BAÛO VEÄ SO LEÄCH DOØNG ÑIEÄN
Ñeå BVSL coù theå laøm vieäc ñuùng, phaûi chænh ñònh doøng khôûi ñoäng cuûa noù lôùn hôn doøng ñieän
khoâng caân baèng tính toaùn lôùn nhaát khi NM ngoaøi vuøng BV:
I kñ ≥ K at . I kcbtt max

vôùi I&kcbtt max laø doøng khoâng caân baèng tính toaùn cöïc ñaïi.

I&kcbtt max = fi max . kñn .kkck .Ingoaøi max

trong ñoù: fi max - sai soá cöïc ñaïi cho pheùp cuûa BI trong tình traïng oån ñònh
fi max = 10% = 0,1
kdn - heä soá ñoàng nhaát cuûa caùc BI; kdn = 0 ÷ 1
kñn = 0 - khi caùc BI hoaøn toaøn gioáng nhau
kñn = 1 - khi caùc BI khaùc nhau hoaøn toaøn
kkck - heä soá keå ñeán aûnh höôûng cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng NM
Ingoaøi max - thaønh phaàn chu kyø cuûa doøng NM lôùn nhaát.
Yeâu caàu veà ñoä nhaïy cuûa BVSL
I N min trong vuøng baûo veä
Kn = >2
I kñ
Thöôøng vì doøng ñieän khoâng caân baèng Ikcb khaù lôùn neân, neáu khoâng duøng nhöõng bieän phaùp
ñaëc bieät ñeå haïn cheá noù, BV khoù ñaûm baûo yeâu caàu veà ñoä nhaïy ñaõ neâu.

7.4 NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP THÖÔØNG DUØNG ÑEÅ NAÂNG CAO ÑOÄ NHAÏY VAØ TÍNH
ÑAÛM BAÛO CUÛA BAÛO VEÄ
Nhö treân ñaõ noùi, doøng ñieän khoâng caân baèng coù giaù trò khaù lôùn vaø trong moät soá tröôøng hôïp
raát khoù xaùc ñònh trò soá chính xaùc cuûa noù, vì theá ñeå laøm taêng ñoä nhaïy cuûa BV caàn phaûi duøng nhöõng
bieän phaùp ñaëc bieät ñeå haïn cheá doøng ñieän khoâng caân baèng. Coù raát nhieàu phöông phaùp ñeå taêng tính
ñaûm baûo vaø ñoä nhaïy cuûa BV vôùi möùc ñoä phöùc taïp vaø hieäu quaû khaùc nhau. Caùc phöông phaùp thöôøng
gaëp laø:
- Cho BV laøm vieäc chaäm khoaûng 0,3 ÷ 0,5s. Ñeå caùc giaù trò quaù ñoä cuûa Ikcb kòp taét ñeán trò soá beù.
Phöông phaùp naøy hieän nay ít duøng vì noù laøm cho BV maát tính taùc ñoäng nhanh.
- Noái tieáp caùc rôle moät ñieän trôû taùc duïng phuï, khi ñieän trôû trong maïch so leäch taêng, doøng ñieän
khoâng caân baèng cuõng nhö doøng NM thöù caáp giaûm xuoáng, tuy nhieân möùc ñoä giaûm cuûa doøng
khoâng caân baèng nhieàu hôn vì trong doøng ñieän khoâng caân baèng thaønh phaàn khoâng chu kyø nhieàu
hôn trong doøng di chuyeån maïch.
- Noái rôle qua caùc bieán doøng baõo hoøa trung gian
- Duøng rôle coù taùc ñoäng haõm
- Duøng rôle coù haõm hoaëc khoùa baèng hoïa taàn baäc cao cuûa doøng ñieän.
Phöông phaùp duøng MBI baõo hoøa trung gian vaø duøng rôle coù taùc ñoäng haõm laø hai phöông
phaùp thoâng duïng nhaát. Sau ñaây, ta seõ tìm hieåu hai phöông phaùp naøy.
 135

7.4.1 Noái caùc rôle qua maùy bieán doøng baõo hoøa trung gian
Maùy bieán doøng baõo hoøa trung gian laø MBI coù ñoä baõo hoøa töø raát sôùm. Nhö ta ñaõ bieát, trong
doøng NM coù hai thaønh phaàn laø chu kyø vaø khoâng chu kyø (H.1.7). Thaønh phaàn chu kyø ñoái xöùng qua
truïc thôøi gian. Coøn thaønh phaàn khoâng chu kyø leäch haún veà moät phía. Thaønh phaàn khoâng chu kyø seõ
rôi vaøo vuøng baõo hoøa cuûa ñöôøng cong töø hoùa neân seõ gaây ra moät ñoä thay ñoåi töï caûm beù hay noùi caùch
khaùc sññ thöù caáp cuûa thaønh phaàn naøy beù. Trong khi ñoù thaønh phaàn chu kyø naèm trong vuøng tuyeán
tính cuûa ñöôøng cong töø hoùa neân coù ñoä töø caûm lôùn vaø sññ cuûa thaønh phaàn naøy lôùn, nghóa laø chuyeån
toát sang phía thöù caáp. MBI baõo hoøa trung gian chính laø boä phaän loïc thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa
doøng NM. Ngöôøi ta coù theå duøng MBI baõo hoøa thöôøng hình 7.5b hay baõo hoøa maïnh hình 7.5c.

RI ILS IR IR
ISI IN

ISL

a) b) c)

Hình 7.5 Sô ñoà noái rôle qua MBI baõo hoøa trung gian (a),
MBI baõo hoøa loaïi thöôøng (b) vaø loaïi taùc ñoäng maïnh (c)

7.4.2 Duøng rôle so leäch taùc ñoäng haõm

Rôle so leäch taùc ñoäng haõm coù doøng ñieän
khôûi ñoäng thay ñoåi khi doøng ñieän trong caùc nhaùnh ITI ITI ITII

cuûa maïch BV thay ñoåi. Boä phaän so saùnh cuûa rôle II

seõ so saùnh trò soá tuyeät ñoái hai ñaïi löôïng. ISL

Ñoái vôùi BV coù hai ñaàu ra (MBA hai cuoän

daây, MF...)
- Ñaïi löôïng laøm vieäc tyû leä vôùi doøng ñieän
so leäch ITII

Ilv = I&lv = I&sl = I&TI + I&TII

Hình 7.6 Sô ñoà nguyeân lyù cuûa baûo veä
- Ñaïi löôïng haõm tyû leä vôùi hieäu cuûa hai so leäch duøng rôle coù taùc ñoäng haõm
vectô doøng ñieän hay toång soá hoïc cuûa hai doøng
ñieän
- Tröôøng hôïp rôle duøng ñaïi löôïng haõm tyû leä vôùi hieäu vectô hai doøng (H.7.6)
Ih = I& = k I& − I&
h TI TII

vôùi k laø haèng soá tyû leä thöôøng choïn k = 1/2.

Rôle seõ taùc ñoäng khi Ilv > Ih.
Ta coù theå duøng ñoà thò vectô ñeå caét nghóa caùc tình traïng laøm vieäc cuûa sô ñoà trong tröôøng
hôïp NM ngoaøi (H.7.7a) vaø NM trong (H.7.7b).
136

- Khi NM ngoaøi vuøng BV. Trong tröôøng hôïp naøy, hai vectô doøng ñieän thöù caáp ITI vaø ITII coù
phöông ngöôïc nhau neân doøng ñieän
ITI
haõm lôùn hôn doøng laøm vieäc, rôle ITI
Ilv
khoâng taùc ñoäng hình 7.7a.
Ilv = (ITI + ITII)
Khi NM trong vuøng BV, caùc δ
vectô ITI vaø ITII coù phöông gaàn truøng ITI -ITII
Ih
nhau (H.7.7b) neân I&lv > I&h . Luùc ñoù
δ Ih = ½ (ITI - ITII)
rôle taùc ñoäng.
-ITII
Tröôøng hôïp rôle so leäch duøng
a) b)
ñaïi löôïng haõm laø toång soá hoïc hai doøng
thì vôùi caùc tröôøng hôïp NM khaùc nhau ITII
söï laøm vieäc cuûa rôle nhö sau: Hình 7.7 Ñoà thò vectô cuûa doøng ñieän trong maïch rôle
a- Khi ngaén maïch ngoaøi; b- Khi ngaén maïch trong
Khi NM ngoaøi vuøng BV
δ - goùc leäch pha giöõa ITI vaø ITII do sao soá cuûa BI
( ITI = − I&TII )
&

Ilv = I&TI + I&TII = I&TI − I&TII = 0 ; Ih = k( I TI + I TII )

vôùi k laø haèng soá.

Neáu choïn k = 1 thì Ih = I TI + I TII = I TI + ITI = 2 I TI ; Ih > Ilv - rôle khoâng taùc ñoäng.

Khi NM beân trong ñoái töôïng BV coù nguoàn cung caáp töø hai phía
I&TII = I&TI neân I&TH = I&TI ; I&lv = I&TI + I&TII = I&TI + I&TI = 2 I&TI

I h = I&TI + I&TII = I&TI + I&TI = 2 I&TI

Ñaïi löôïng laøm vieäc vaø ñaïi löôïng haõm baèng nhau vaø baèng toång doøng ñieän NM.
Khi NM beân trong nguoàn cung caáp töø moät phía. Luùc ñoù I& = 0 TI

Ilv = I&TI + I&TII = I&TI + 0 = I&TI ; Ih = I&TI + I&TII = I&TI + 0 = I&TI

Ñaïi löôïng laøm vieäc vaø ñaïi löôïng haõm baèng nhau
5 Ñaëc tính NM
vaø baèng doøng cung caáp töø moät phía.
4
Vôùi k = 1 ta nhaän thaáy Ilv = Ih khi NM beân
c
trong ñoái töôïng BV. Nhö vaäy, ñaëc tính NM laø ñöôøng 3
Vuøng taùc ñoäng
thaúng coù ñoä doác laø 1. Theo nguyeân taéc naøy, ñeå rôle 2
laøm vieäc coù moät ñoä nhaïy nhaát ñònh, ngöôøi ta choïn 1 b
a Vuøng khoâng taùc ñoäng
haèng soá K khaùc nhau ñeå thay ñoåi ñaëc tính haõm. Hình
7.8 cho ta ñaëc tính laøm vieäc cuûa rôle so leäch coù ñaëc 1 2 3 4 5 6 7

tính haõm. Hình 7.8 Ñaëc tính laøm vieäc cuûa

baûo veä so leäch
Nhaùnh a: ñaëc tröng cho ngöôõng ñoä nhaïy cuûa
BVSL do aûnh höôûng cuûa sai soá BI (doøng töø hoùa).
Nhaùnh b: keå ñeán aûnh höôûng sai soá töø tyû soá BI, sô ñoà ñaáu daây BI, caùc ñaáu phaân aùp...
Nhaùnh c: aûnh höôûng haõm lôùn nhaát khi keå ñeán baõo hoøa BI...
 137

Trong quaù trình ñoái töôïng BV laøm vieäc doøng ñieän Ilv ñöôïc so saùnh vôùi doøng haõm Ih, neáu
ñieåm laøm vieäc naèm trong vuøng taùc ñoäng (NM xaûy ra trong ñoái töôïng BV) thì rôle seõ cho tín hieäu ñi
taùc ñoäng môû MC.
Trong tröôøng hôïp ñoái töôïng BV laø phaàn töû coù hôn hai nhaùnh (nhö MBA ba cuoän daây, töï ngaãu,
thanh goùp...) thì ñaïi löôïng laøm vieäc laø toång vectô cuûa caùc doøng trong caùc nhaùnh rieâng bieät, coøn ñaïi
löôïng haõm laø toång soá hoïc cuûa caùc doøng cuûa caùc nhaùnh.
n
Ilv = I&lv = ∑ I&Tk = I&T1 + I&T 2 + ... + I&Tn
k =1

n
(
Ih = I&h = k ∑ I&Tk = K I&T1 + I&T 2 + ... + I&Tn )
k =1

trong ñoù: n - soá nhaùnh; k - haèng soá tyû leä.

Toång quaùt phöông trình khôûi ñoäng cuûa rôle so leäch coù taùc ñoäng haõm ñöôïc vieát döôùi daïng
Ikñ = Ikñ min + kh.Ih
Ikñ min - doøng khôûi ñoäng cöïc tieåu (Ih = 0); kh - heä soá haõm.
Hình 7.9a bieåu dieãn phöông trình khôûi ñoäng cuûa rôle coù haõm baèng ñaëc tuyeán 1 vaø khoâng
haõm ñaëc tuyeán 2.
Ta thaáy doøng khôûi ñoäng Ikd töï ñoäng thay ñoåi khi doøng ñieän Ih thay ñoåi. Ngöôøi ta bieåu dieãn
taùc ñoäng haõm baèng heä soá haõm
I 
kh =  kd  = tgα = 0,2 − 0,6
 Ih 
Trong heä thoáng so saùnh baèng ñieän cô, do tính chaát baõo hoøa cuûa loõi theùp, ñaëc tuyeán khôûi
ñoäng nhaän ñöôïc thöôøng coù daïng phi tuyeán (H.7.9b).

Ikñ 1 Ikñ

Ikñ
Ikñmin α khoâng coù haõm
α
Ih Ih

a) b)

Hình 7.9 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa rôle so leäch coù taùc ñoäng haõm

Töø ñoà thò hình 7.9a ta coù theå so saùnh ñaëc tính cuûa rôle loaïi coù taùc ñoäng haõm (ñöôøng 1) chuùng
ta thaáy raèng khi NM trong vuøng BV doøng Ih giaûm xuoáng, doøng khôûi ñoäng Ikd giaûm theo vaø BV vuøng
rôle coù taùc ñoäng haõm seõ coù Ikd beù hôn Ikd cuûa BV khoâng coù taùc ñoäng haõm, nghóa laø ñoä nhaïy cuûa noù seõ
cao hôn. Ta ñaõ bieát ñoä nhaïy cuûa BVSL khoâng coù taùc ñoäng haõm ñaëc tröng baèng heä soá knh
I N min
k nh =
I kd
138

Ñoái vôùi caùc BV coù taùc ñoäng haõm, heä soá ñoä nhaïy khoâng theå xaùc ñònh nhö treân ñöôïc vì doøng
ñieän khôûi ñoäng nhö treân ñaõ noùi laø moät haøm soá cuûa doøng ñieän haõm, coøn doøng ñieän haõm laïi phuï
thuoäc vaøo doøng NM. Vì theá ñoái vôùi caùc rôle coù taùc ñoäng haõm duøng phöông phaùp ñoà thò tính toaùn
hình 7.10 ñeå xaùc ñònh ñoä nhaïy cuûa BV, ñöôøng cong 1 laø ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa rôle cho bôûi nhaø
saûn xuaát. Ikdtt - doøng khôûi ñoäng tính toaùn ñöôïc xaùc ñònh tung ñoä giao ñieåm K cuûa ñöôøng cong 1 vaø
ñöôøng thaúng 2 ñi qua goác O vaø ñieåm A coù toïa ñoä (tính toaùn NM nhoû nhaát trong vuøng BV).

2
Ikñ
1
A IA
IlvA
I
Il = Nmin IB
n1
IC
Ikñtt
K Io
IN

Ikñmin Rôle so leäch

thöù töï khoâng
Ih
O IhA

Hình 7.10 Ñoà thò xaùc ñònh ñoä nhaïy Hình 7.11 Nguyeân lyù baûo veä
cuûa baûo veä so leäch coù taùc duïng haõm so leäch thöù töï khoâng

IVA = INmin, IhA ñöôïc tính töông öùng vôùi INmin khi rhq = 0.
Heä soá nhaïy ñöôïc xaùc ñònh
I N min
knh =
I kñtt

Ñoái vôùi MBA, MF coù trung tính noái ñaát tröïc tieáp noái ñaát, ñeå BV chaïm ñaát moät ñieåm trong
cuoän daây coù theå duøng BVSL thöù töï khoâng coù haõm. Hình 7.11 cho sô ñoà nguyeân lyù cuûa BV naøy.
Baûo veä so saùnh doøng chaïy ôû daây trung tính IN vaø toång doøng ñieän ba pha (Io). Choïn IN laø thaønh phaàn
laøm vieäc vaø luoân luoân xuaát hieän khi coù chaïm ñaát trong vuøng BV. Khi chaïm ñaát ngoaøi vuøng BV
doøng thöù töï khoâng toång doøng caùc pha I&o coù trò soá baèng nhöng ngöôïc pha vôùi doøng qua trung tính
I& . Caùc ñaïi löôïng laøm vieäc vaø haõm nhö sau
N

Ilv =| I& N |

Ñaïi löôïng haõm (

Ih = k I& N − I&o − I& N + I&o )
vôùi: I& N - laø doøng trung tính

I&o ≈ I& A + I&B + I&C ; k - haèng soá tyû leä.

Khaûo saùt caùch laøm vieäc cuûa rôle

Khi chaïm ñaát beân ngoaøi, I&o ngöôïc pha vôùi I& N vaø baèng trò soá I&o = − I& N

Giaû thieát choïn k = 1, luùc ñoù Ilv = I& N ; Ih = I& N + I& N − I& N − I& N = 2 I& N ; Ih = 2Ilv
 139

Khi chaïm ñaát trong, chæ coù thaønh phaàn qua trung tính:

I&o = 0; Ilv = I& N ; Ih = I& N − 0 − I& N + 0 = 0

Khi chaïm ñaát beân trong:

I&o = I& N ; Ilv = I& N ; Ih = I& N − I&o − I& N + I&o = –2 I& N ; Ih < 0

Töø phaân tích treân ta thaáy raèng, khi chaïm ñaát beân trong thaønh phaàn haõm khoâng xuaát hieän, vì
luùc ñoù ih baèng khoâng hoaëc aâm. Nhö theá chæ caàn doøng chaïm ñaát nhoû trong vuøng BV rôle, seõ cho tín
hieäu taùc ñoäng. Ngöôïc laïi, khi chaïm ñaát beân ngoaøi taùc duïng haõm raát maïnh, BV choáng chaïm ñaát
duøng nguyeân taéc so leäch thöù töï khoâng coù haõm cho ñoä nhaïy cao. Hình 7.12 cho ñaëc tính laøm vieäc
cuûa BV naøy. Nhaän thaáy raèng, taùc ñoäng haõm caøng lôùn tyû soá –Io/IN caøng lôùn, trong tröôøng hôïp MBI
lyù töôûng Io/IN = –1.

IN/Ikñ +Io

100 4 90
o o o o o
130 120 110 -Io
Vuøng taùc ñoäng IN Ih
1 2 3 4
3

2
Vuøng khoâng taùc ñoäng I N -I o IN+Io
Io/IN
1

-0,5 -0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5

Hình 7.12 Ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa baûo veä so leäch thöù töï Hình 7.13 Giaûn ñoà vectô khi
khoâng coù haõm Iñ: trò soá ñaët; I o < 0 : chaïm ñaát ngoaøi ngaén maïch chaïm ñaát ngoaøi
IN

Nhö treân ñaõ noùi, khi chaïm ñaát beân ngoaøi doøng sô caáp I&o vaø I& N ngöôïc pha nhau. Doøng
vaøo rôle qua caùc MBI bò baõo hoøa laøm caùc doøng leäch pha nhau seõ gaây aûnh höôûng ñeán thaønh phaàn
haõm. Neáu goùc leäch pha φ( I&o , I& N ) = ±90o thì taùc ñoäng haõm baèng khoâng. Ñieàu naøy coù theå hieåu baèng
giaûn ñoà vectô hình 7.13. Ñaïi löôïng haõm cuõng bò aûnh höôûng bôûi haèng soá k vaø goùc φlimit (φ giôùi haïn)
quan heä vôùi nhau. Goùc φlimit xaùc ñònh goùc leäch pha giöõa I&o vaø I& N , trò soá khôûi ñoäng tieán ñeán voâ cuøng
khi I& = I& , nghóa laø khoâng coù taùc ñoäng. Taùc ñoäng haõm lôùn nhaát khi φlimit = 90o; k = ∞.
o N

Khi –90o < φ < 90o chæ coù ñaïi löôïng laøm vieäc xuaát hieän, ñoái vôùi caùc φ khaùc, ñaïi löôïng laøm
vieäc tieán ñeán voâ cuøng.
Hình 7.14 cho ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa BV phuï thuoäc vaøo goùc leäch pha giöõa I&o vaø I& N khi
I&o = I& N .
140

IN/Ikñ
4

o
130 120 110 100 3
o o o
φlimit
k~
~ 1 1,4 2 4 Vuøng taùc ñoäng

1
Vuøng khoâng taùc ñoäng

o o o o o o o o o
130 120 110 100 90 80 70 60 50
φ (Io,IN)
Hình 7.14

Baûng döôùi cho ta quan heä giöõa goùc ñaët giôùi haïn vaø heä soá haõm k:
13 12 11 10
φLimit 90o
0o 0o 0o 0o

K 1 1,4 2 4 ∝

7.5 BAÛO VEÄ SO LEÄCH NGANG

Baûo veä so leäch doïc laø BV thuoäc loaïi ñôn giaûn vaø tin caäy. Baûo veä khoâng phaûn öùng theo dao
ñoäng, quaù taûi vaø taùc ñoäng khoâng thôøi gian khi NM xaûy ra ôû baát kyø ñieåm naøo trong vuøng BV. Ñoái vôùi
ñöôøng daây taûi ñieän daøi, nhöôïc ñieåm cuûa BV laø vieäc truyeàn tín hieäu, toån phí cho daây daãn phuï cao.
Ngoaøi ra, BV coù theå taùc ñoäng sai khi daây daãn bò hö hoûng. Ñeå BV cho ñöôøng daây song song, daøi coù
ñieän trôû daây nhö nhau, hay MF coù hai cuoän daây quaán song song, ngöôøi ta coù theå duøng BVSL ngang.
Nguyeân lyù taùc ñoäng cuûa noù döïa treân söï so saùnh tröïc tieáp doøng ñieän chaïy treân caùc nhaùnh song song.
Vì ñieän trôû caùc nhaùnh laøm vieäc song song baèng nhau neân khi bình thöôøng vaø khi NM
ngoaøi, caùc vectô doøng ñieän treân caùc nhaùnh baèng nhau, I& I = I& II (H.7.15a). Khi NM xaûy ra taïi moät
trong hai nhaùnh, caùc doøng naøy khoâng coøn baèng nhau nöõa. Taïi ñaàu A caùc doøng II vaø III truøng pha
nhöng bieân ñoä khaùc nhau, coøn taïi B caùc doøng khaùc caû pha laãn bieân ñoä (H.7.15b).

II II A II B

~ ~ ~ III III ~
a) III III b)

Hình 7.15 Phaân boá doøng treân caùc ñöôøng daây song song
a) Khi bình thöôøng vaø NM ngoaøi; b) NM treân moät ñöôøng
 141

Nhö vaäy, söï maát caân baèng caùc doøng treân caùc nhaùnh song song veà maët bieân ñoä cuõng nhö
goùc pha laø daáu hieäu phaûn aùnh söï coá treân moät trong hai ñöôøng daây. Coù hai loaïi BVSL ngang: taïi caùc
phaàn töû coù hai nhaùnh song song, ñöôïc noái vaøo moät maùy caét chung thì duøng BVSL ngang doøng ñieän.
Taïi caùc ñöôøng daây song song coù maùy caét rieâng ôû moãi ñöôøng daây thì duøng BVSL ngang coù höôùng.
7.5.1 Baûo veä so leäch ngang doøng ñieän

a) B
A III

N
II III
II m
b)
INB II IR = II + III
L1 L2
N

III IN
IKCB
2
A lAB m B

a) b)
Hình 7.17 Vuøng cheát cuûa baûo veä
Hình 7.16 Baûo veä so leäch ngang doøng ñieän so leäch ngang doøng ñieän

Khi chæ coù moät ñaàu ñöôøng daây coù nguoàn cung caáp, BV chæ ñaët moät phía coù nguoàn, coøn ñoái vôùi
caùc ñöôøng daây coù nguoàn cung caáp ôû hai ñaàu thì ñaët ôû caû hai phía ñöôøng daây song song. Hình 7.16 giôùi
thieäu sô ñoà BV veõ cho moät pha. MBI vôùi cuøng heä soá bieán ñoåi n ñöôïc ñaët taïi caùc pha cuøng teân. Caùc
cuoän thöù cuûa chuùng ñöôïc ñaáu vôùi nhau baèng caùc cöïc ñoåi teân, coøn cuoän daây cuûa rôle thì ñaáu song song
vôùi chuùng.
Khi bình thöôøng vaø NM ngoaøi (H.7.11a), doøng qua rôle I& R = I&TI + I&TII = 0

Baûo veä khoâng taùc ñoäng. Thöïc teá IR coù doøng khoâng caân baèng Ikcb do sai soá cuûa BI vaø do ñieän
trôû caùc ñöôøng daây khoâng hoaøn toaøn nhö nhau. Ñeå rôle khoâng taùc ñoäng nhaàm caàn choïn IKñ > Ikcb.
Khi NM xaûy ra, ví duïï ñöôøng L1 taïi ñieåm N hình 7.11b, ta coù II > III, do ñoù trong rôle coù
doøng I R = I&TI + I&TII ≠ 0
&

Neáu IR > Ikñ thì BV taùc ñoäng caét maùy caét chung ñöôøng daây. Doøng II vaø III ñi ñeán ñieåm NM N
theo hai nhaùnh song song vaø tyû leä nghòch vôùi toång trôû cuûa chuùng (H.7.17).
Neáu chuyeån dòch ñieåm N daàn tôùi traïm B thì II giaûm coøn doøng trong rôle I&R = I&TI = I&TII
giaûm. Khi NM taïi thanh goùp B thì I&R = 0. Deã daøng thaáy raèng, gaàn thanh goùp traïm B coù toàn taïi moät
ñoaïn ñöôøng daây maø khi NM trong ñoù, doøng trong rôle nhoû hôn giaù trò khôûi ñoäng. Ñieåm bieân cuûa ñoaïn
naøy coù IR = IkñR vaø naèm caùch thanh goùp traïm moät ñoaïn m. Nhö vaäy, vuøng ñöôïc BV khoâng theå bao goàm
toaøn boä ñöôøng daây. Ñoaïn m cuûa ñöôøng daây naèm gaàn thanh goùp traïm ñoái dieän maø khi NM trong ñoù
BV khoâng theå taùc ñoäng vì khoâng ñuû nhaïy ñöôïc goïi laø vuøng cheát cuûa BV. Söï toàn taïi vuøng cheát laø
nhöôïc ñieåm quan troïng cuûa BVSL ngang. Ñeå caét NM trong vuøng cheát caàn ñaët theâm BV khaùc.
142

I kñbv
Chieàu daøi cuûa baûo veä m ñöôïc xaùc ñònh baèng m = lAB
IN
vôùi: Ikñbv - doøng khôûi ñoäng cuûa BV; IN - doøng NM taïi B; LAB - chieàu daøi ñoaïn AB.
Baûo veä ñöôïc coi laø hieäu quaû neáu vuøng cheát cuûa BV khoâng vöôït quaù 10%. Khi caét moät
trong caùc ñöôøng daây song song, BVSL ngang trôû thaønh BV quaù doøng taùc ñoäng töùc thôøi ñoái vôùi
ñöôøng daây. Vì vaäy, taùc ñoäng khoâng choïn loïc; ñeå traùnh ñieàu ñoù caàn khoùa BV naøy khi caét moät trong
caùc ñöôøng daây song song.
7.5.2 Baûo veä so leäch ngang coù höôùng
Baûo veä so leäch ngang coù höôùng duøng cho caùc ñöôøng daây song song coù MC rieâng treân
töøng ñöôøng daây. BV chæ caét ñöôøng daây hö hoûng. Ñeå laøm ñöôïc nhö vaäy caàn coù boä phaän ñònh
höôùng coâng suaát boå sung cho phaàn so leäch ngang ñaõ xeùt ôû treân. Boä phaän naøy coù theå laø phaàn töû
ñònh höôùng coâng suaát taùc ñoäng hai höôùng, hoaëc hai phaàn töû ñònh höôùng khaùc nhau, moãi caùi duøng
ñeå caét moät ñöôøng daây.
Hình 7.18 cho sô ñoà caáu truùc so leäch ngang coù höôùng rieâng bieät ñaët taïi traïm A. ÔÛ traïm B
cuõng ñaët boä BV töông töï.

MC1 MC2 th1 caét MC2

RW
AND AND Caét MC1
RW
L1
L2
RI1 AND AND Caét MC2

MC4 MC3
th2 caét MC1

N2

Hình 7.18 Sô ñoà caáu truùc so leäch ngang coù höôùng hai ñöôøng daây song song

Treân sô ñoà, phaàn töû RI ñeå phaùt hieän doøng so leäch coù NM moät trong hai ñöôøng daây, coøn
RW1 hay RW2 xaùc ñònh NM treân ñöôøng daây naøo ñeå ñi caét MC treân ñöôøng daây ñoù. Ñöôøng daây phaûi caét
töø hai phía. Muoán vaäy, hai ñaàu ñöôøng daây phaûi coù hai boä töông töï. Tín hieäu ñi caét MC ñöôïc khoùa baèng
caùc tín hieäu phaûn aûnh vò trí MC (th1, th2) MC1 vaø MC2 ñaët treân ñöôøng daây 1, 2. Khi caét moät trong hai
ñöôøng daây song song, BV coøn laïi ñöôøng daây kia bieán thaønh BV quaù doøng coù höôùng taùc ñoäng khoâng thôøi
gian. Noù coù theå taùc ñoäng sau khi NM ngoaøi, vì vaäy caàn khoùa laïi trong tröôøng hôïp naøy.
Do coù tröôøng hôïp hieän töôïng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi seõ ñöôïc xeùt sau.
Khi NM treân ñöôøng daây, ví duïï L1, maùy caét MC3 caét sôùm hôn maùy caét MC1. Luùc ñoù vaãn coøn
doøng NM ñi qua ñöôøng daây L2, laøm cho BV coù theå ñi caét sai ñöôøng daây khoâng hö L2. Ñeå loaïi tröø tröôøng
hôïp caét sai naøy caàn tín hieäu phaûn aûnh traïng thaùi MC.

Töø söï phaân boá doøng trong rôle khi coù NM taïi N1 treân ñöôøng L1 vaø L2 ñöôïc cung caáp trôû moät
nguoàn ta thaáy höôùng cuûa doøng ñieän qua rôle ñaët taïi traïm A vaø B thay ñoåi khi NM treân ñöôøng daây
khaùc nhau (H.7.19). Cuõng phaân boá töông töï cho tröôøng hôïp ñöôøng daây coù hai nguoàn töø hai phía
cuõng cho keát quaû töông töï. Boä phaän ñònh höôùng coâng suaát RW1, RW2 seõ phaûn öùng theo höôùng coâng
suaát ñeå ñi caét MC cuûa ñöôøng daây bò NM. Doøng khôûi ñoäng cuûa RI cuõng ñöôïc choïn töông töï nhö
 143

tröôøng hôïp so leäch ngang cuûa doøng ñieän.

A N1 B A B
1 L1 3 1 L1 3

~ ~
ISL

RA RB RA N2 RB
2 4 2 4
L2 L2
a) b)

Hình 7.19 Söï phaân boá doøng trong rôle so leäch khi NM moät trong hai ñöôøng daây

Cuõng gioáng nhö BVSL ngang doøng ñieän, moãi boä so leäch ngang coù höôùng taïi ñaàu traïm A vaø
B, ñeàu coù ñoaïn m maø khi NM trong ñoaïn ñoù IR < Ikñ, vì vaäy boä ñoù khoâng theå taùc ñoäng ñöôïc. Tuy
nhieân, BV ôû ñaàu kia seõ caét maùy caét ñaàu ñöôøng daây hö hoûng vaø sau ñoù BV ñaàu naøy seõ caét maùy caét
coøn laïi. Ví duïï, khi NM taïi N trong vuøng cheát cuûa BV A (H.7.20), BV A luùc ñaàu khoâng taùc ñoäng sau
khi L1 ñöôïc caét töø ñaàu B (MC soá 4) (ISL = 2I”), toaøn boä doøng IN töø A ñeán choã NM giôø ñaây chæ ñi
theo ñöôøng L1, laøm cho doøng IR = IN taêng voït leân vaø BV taïi A caét maùy caét coøn laïi cuûa ñöôøng daây L1
(MC soá 2). Khi NM xaûy ra gaàn thanh goùp traïm A cuõng coù hieän töôïng töông töï: thoaït ñaàu BV gaàn
choã NM laø BV A taùc ñoäng, sau ñoù ñeán BV B.
A B
L2
1 3

~ RA RB

N
2 4
mB L1 mA

Hình 7.20 Vuøng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi cuûa baûo veä so leäch ngang coù höôùng

Hieän töôïng taùc ñoäng noái nhau cuûa BV neâu treân ñöôïc goïi laø hieän töôïng khôûi ñoäng khoâng
ñoàng thôøi, coøn vuøng mA vaø mB laø vuøng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi.
Vuøng khoâng ñoàng thôøi ñöôïc xaùc ñònh töông töï nhö vuøng cheát cuûa BVSL ngang doøng ñieän.
Khi caùc BV khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi, thôøi gian caét NM taêng gaáp ñoâi, ñoù laø nhöôïc ñieåm cuûa BV.
BV coù duøng phaàn töû ÑHCS neân seõ coù vuøng cheát gaàn choã ñaët BV do rôle coâng suaát khoâng theå taùc
ñoäng ñöôïc, ñoù cuõng laø nhöôïc ñieåm. Doøng khôûi ñoäng cuûa rôle doøng ñöôïc choïn theo caùc ñieàu kieän sau:
- Rôle doøng khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi doøng khoâng caân baèng khi NM taïi thanh goùp traïm
ñoái dieän Ikñ = kat.Ikcbmax
- Khi moät trong caùc ñöôøng song song ñöôïc caét ra töø ñaàu kia, rôle doøng khoâng ñöôïc taùc ñoäng
Ikñ = kat.Iptmax
- Boä phaän khôûi ñoäng khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi doøng trong caùc pha khoâng hö hoûng khi NM
hai pha vaø moät pha Ikñ = kat.Ikhö = Kat.(Ipt KIN)
144

Ñoä nhaïy cuûa BV ñöôïc ñaëc tröng baèng giaù trò cuûa khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi vaø vuøng cheát
cuûa rôle ÑHCS. Vuøng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi ñöôïc tính cho moãi boä BV ôû töøng ñaàu ñöôøng daây vaø
khoâng ñöôïc quaù 25% chieàu daøi ñöôøng daây.
Ñoä nhaïy cuûa boä phaän khôûi ñoäng ñöôïc kieåm tra vôùi hai tröôøng hôïp (H.7.21).
lB
N2

~ ~ ~ ~
RA RB
a) N1 b)

Hình 7.21 Sô ñoà tính toaùn ñeå kieåm tra ñoä nhaïy cuûa baûo veä so leäch ngang

a) Cheá ñoä khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi, khi NM phía ñoái dieän ñaõ caét (H.7.21a)
, I
knh = R
I kdR
vôùi IaR laø doøng qua rôle öùng vôùi ñieåm NM taïi ñieåm bieân vuøng khôûi ñoäng khoâng ñoàng thôøi
khi MC taïi B caét, yeâu caàu: knh > 1,5
b) Tröôøng hôïp taát caû caùc maùy caét ñöôøng daây ñeàu ñoùng (H.7.21b).
,
Xaùc ñònh knh khi NM taïi ñieåm maø caû hai boä coù ñoä nhaïy baèng nhau
I RA I
= RB
I kd A I kd B
trong ñoù IRA, IRB laø doøng trong caùc rôle cuûa BV A vaø B khi NM taïi ñieåm N2.
Neáu ñaët khoaûng caùch töø ñieåm N2 tôùi BV B laø lB thì coù theå xaùc ñònh ñöôïc
I kd B
IB = I AB
I kd A + I kdB
Sau khi xaùc ñònh vò trí ñieåm N2, tính doøng NM vaø doøng trong caùc rôle cuûa BV A vaø B, coù
,, I I ,,
theå tìm ñoä nhaïy knh = RA = RB , yeâu caàu knh ≥ 2 .
I kd A I kdB

7.6 ÑAÙNH GIAÙ BAÛO VEÄ SO LEÄCH

Baûo veä so leäch doïc thuoäc loaïi ñôn giaûn, tin caäy, BV khoâng phaûn öùng theo dao ñoäng, quaù
taûi, NM ngoaøi vaø taùc ñoäng töùc thôøi khi NM xaûy ra baát cöù ñieåm naøo trong vuøng BV. Nguyeân taéc cuûa
BV ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå laøm BV chính choáng NM beân trong cuûa MF, MBA, thanh goùp, ñoäng
cô, ñöôøng daây.
Baûo veä so leäch ngang thuoäc loaïi ñôn giaûn, tin caäy khoâng phaûn öùng theo dao ñoäng, vieäc
choïn tham soá ñôn giaûn. Nhöôïc ñieåm cuûa noù laø vuøng cheát, hieän töôïng taùc ñoäng khoâng ñoàng thôøi laøm
taêng thôøi gian caét NM, coù vuøng cheát theo ñieän aùp, phaûi khoùa BV khi caét moät ñöôøng daây, vì vaäy caàn
phaûi coù boå sung BV cho ñöôøng daây coøn laøm vieäc. Baûo veä ñöôïc duøng ñeå BV cho ñöôøng daây laøm
vieäc song song, MF coù hai cuoän daây tónh laøm vieäc song song.
 145

Caâu hoûi chöông 7 :

1-Xaùc ñònh vuøng baûo veä vaø thôøi gian taùc ñoäng cuûa baûo veä so leäch.
2-Taïi sao co xuaát hieän doøng khoâng caân baèng trong rô le cuûa nhaùnh so leäch?
3-Giaûi thích caùch laøm vieäc cuûa rô le coù taùc ñoäng haõm.
4-Giaûi thích ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa rô le so leäch coù taùc ñoäng haõm.
5-Nguyeân taùc laøm vieäc cuûa baûo veä so leäch ngang,giaûi thích taïi sao baûo veä so leäch ngang coù hieän
töôïng taùc doäng khoâng ñoàng thôøi cuûa maùy caét hai ñaàu ñöôøng daây.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.schneider-electric.com

www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
146

PHAÀN HAI

BAÛO VEÄ CAÙC PHAÀN TÖÛ

HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
 147

Chöông 8
BAÛO VEÄ ÑÖÔØNG DAÂY

8.1 TOÅNG QUAÙT

Ñöôøng daây coù theå ñöôïc BV baèng nguyeân taéc doøng ñieän, khoaûng caùch, so leäch. Baûo veä doøng
ñieän (BVDÑ) ñôn giaûn, reû nhaát vaø deã daøng thay theá, hieäu chænh khi HTÑ thay ñoåi, BV naøy thöôøng
ñöôïc duøng ñeå BV choáng NM nhieàu pha, chaïm ñaát moät pha cho maïng phaân phoái, HT coâng nghieäp
vaø moät vaøi ñöôøng daây truyeàn taûi coâng suaát nhoû, nôi maø giaù thaønh cuûa BVKC khoâng theå thoûa maõn.
BVDÑ thöù töï khoâng thöôøng ñöôïc duøng laøm baûo veä chính (BVC) choáng chaïm ñaát cho ñöôøng daây
khi BVDÑ laø BVC choáng chaïm nhieàu pha, noù laø BVDT cho ñöôøng daây coù BVSL laø BVC. Tuy
nhieân, ngaøy nay BVKC laàn löôït thay theá cho BVDÑ laøm BVC choáng chaïm ñaát moät pha vaø BVDT
cho BVSL ñöôøng daây. Thöïc teá, ngöôøi ta thöôøng duøng moät boä hai hay ba rôle doøng ñieän ñeå choáng
chaïm nhieàu pha vaø moät rôle duøng rieâng choáng moät pha chaïm ñaát (taùc ñoäng theo Io). Duøng rôle
chaïm ñaát rieâng ñeå deã daøng ñieàu chænh vieäc taùc ñoäng nhanh vaø ñoä nhaïy cao hôn. BVDÑ thích hôïp
cho BVHT phaân phoái bôûi nhieàu lyù do: BVDÑ khoâng nhöõng ñôn giaûn, reû tieàn maø coøn coù theå thöïc
hieän BV nhieàu caáp trong nhieàu maïch phaân phoái. Thöôøng rôle khoâng caàn coù höôùng cho maïng hình
tia moät nguoàn vaø khoâng caàn nguoàn aùp DC, chæ caàn hai rôle pha vaø moät rôle chaïm ñaát laø ñuû.
Trong maïng phaân phoái tieâu duøng, thuaän lôïi nhaát laø duøng rôle doøng ñieän coù ñaëc tính phuï thuoäc
vì giaù trò doøng chaïm phuï thuoäc vaøo vò trí chaïm, thöïc teá khoâng bò aûnh höôûng nguoàn phaùt nhö ôû trong
ñöôøng daây truyeàn taûi ñieän theá cao. Ñaëc tính cöïc doác cuûa rôle doøng ñieän coù theå phoái hôïp vôùi ñaëc tính
caàu chì vaø töï ñoùng laïi ñeå ñaït ñöôïc ñoä nhaïy toát nhaát. Tuy nhieân, neáu trong maïng coâng nghieäp coù trung
tính noái ñaát qua toång trôû, doøng chaïm ñaát bò giôùi haïn, nhö theá khoâng thuaän lôïi khi duøng ñaëc tính phuï
thuoäc cho BV choáng chaïm ñaát. BVKC ñöôïc duøng khi BVDÑ khoâng ñaûm baûo tính choïn loïc vaø taùc
ñoäng nhanh. BVKC thöôøng ñöôïc duøng laøm BVC choáng NM nhieàu pha vaø baûo veä döï tröõ (BVDT)
cho ñöôøng daây truyeàn taûi. BVKC coù öu ñieåm hôn BVDÑ do khoâng bò aûnh höôûng nhieãu do söï thay
ñoåi doøng NM, thay ñoåi nguoàn phaùt hay caáu truùc HT.
Ñieän trôû chaïm ñaát thay ñoåi raát roäng, ñeå rôle khoaûng caùch choáng chaïm ñaát khoâng bò aûnh
höôûng, do ñoù ñaëc tính khaùng trôû thöôøng ñöôïc choïn ñeå BV choáng chaïm ñaát. Ñoái vôùi rôle choáng
chaïm pha, moãi loaïi ñaëc tính coù öu, khuyeát. Ñöôøng daây ngaén duøng loaïi khaùng trôû toát hôn vì phaàn
nhieàu ñöôøng daây ñöôïc BV caét nhanh hôn do rôle khaùng trôû thöïc teá khoâng bò aûnh höôûng bôûi ñieän trôû
hoà quang (coù theå lôùn so vôùi toång trôû ñöôøng daây). Khuyeát ñieåm cuûa rôle khaùng trôû laø deã daøng taùc
ñoäng nhaàm khi coù dao ñoäng coâng suaát. Ñaëc tính MHO (toång daãn) thích hôïp nhaát ñeå BV choáng
chaïm pha cho ñöôøng daây daøi hôn, ñaëc tính naøy phoái hôïp ñeå ño khoaûng caùch, höôùng truyeàn coâng
suaát. Ñaëc tính voøng troøn taâm O (toång trôû) thích hôïp ñeå BV choáng chaïm pha cho ñöôøng daây coù
chieàu daøi vöøa phaûi hôn laø cho ñöôøng daây quaù ngaén hay quaù daøi, ñieän trôû hoà quang aûnh höôûng leân
ñaëc tính naøy nhieàu hôn rôle khaùng trôû nhöng ít hôn rôle toång daãn, dao ñoäng coâng suaát aûnh höôûng leân
ñaëc tính naøy ít hôn rôle khaùng trôû nhöng nhieàu hôn rôle toång daãn. Ñoái vôùi ñöôøng daây sieâu cao aùp do
tyû soá X/R lôùn, ñieän trôû hoà quang khoâng ñaùng keå vaø caàn ñaëc tuyeán ít bò aûnh höôûng cuûa dao ñoäng coâng
suaát neân ngöôøi ta thöôøng choïn ñaëc tính heïp bao boïc ñöôøng daây nhö hình elip, hình töù giaùc... Thaät ra,
148

khoâng coù söï phaân chia roõ reät giöõa vieäc duøng ñaëc tính naøo cho loaïi ñöôøng daây naøo, trong tröôøng hôïp
cuï theå maø choïn daïng ñaëc tuyeán thích hôïp hôn.
Baûo veä so leäch (BVSL) ñöôøng daây, coøn ñöôïc goïi laø BV pilot, laø loaïi coù nguyeân lyù laøm vieäc BV
toát nhaát, noù ñöôïc söû duïng khi coù yeâu caàu caét nhanh ñoái vôùi moïi daïng NM ôû baát kyø vò trí söï coá naøo.
Vôùi ñöôøng daây ñôn, reõ nhaùnh, moïi MC ñaàu ñöôøng daây ñöôïc caét ñoàng thôøi vì vaäy cho pheùp töï ñoùng laïi
nhanh, vieäc keát hôïp caét nhanh, ñoùng nhanh cho pheùp ñöôøng daây mang taûi gaàn giôùi haïn oån ñònh cuûa
noù. Trong ñöôøng daây coù reõ nhaùnh khoâng caàn thieát phaûi caét nhanh, ñoùng nhanh vaø khoâng theå duøng
BVKC vì caáu truùc maïch khoâng cho pheùp coù theå söû duïng BV pilot. Ngoaøi ra, ôû ñöôøng daây khaù ngaén
khoâng theå duøng rôle khoaûng caùch do sai soá ño ohm khaù lôùn, coù theå söû duïng BV pilot... do ñoù coù theå
duøng maïch pilot ñeå BV cho caùc ñöôøng daây truyeàn taûi sieâu cao, cao vaø phaân phoái. Caùc daïng maïch
pilot laø: daây daãn nhò thöù, soùng mang taàn soá cao, viba, caùp quang.
Trong phaàn I caùc vieäc tính toaùn choïn löïa trò soá ñaët, phoái hôïp BV cuûa ñoái töôïng laø ñöôøng daây
ñaõ ñöôïc trình baøy. Trong phaàn naøy seõ khaûo saùt BV caùc loaïi ñöôøng daây sau:
- Ñöôøng daây daøi, coâng suaát lôùn, ñieän theá cao
- Ñöôøng daây reõ nhaùnh; ñöôøng daây song song
- Boä ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp
- Ñöôøng daây coù tuï noái tieáp.

8.2 CAÙC HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ ÑÖÔØNG DAÂY DAØI, ÑIEÄN THEÁ CAO, COÂNG
SUAÁT LÔÙN
Nhieàu phöông phaùp baûo veä ñöôøng daây (BVÑD) trong phaàn tröôùc ñaõ ñöôïc tìm hieåu laø rôle
laøm vieäc töø caùc pheùp ño thöïc hieän taïi vò trí rôle. Vieäc naøy coù nhöõng thuaän lôïi roõ raøng, ñôn giaûn vaø
thöôøng ñaûm baûo ñaùp öùng nhanh vaø chaát löôïng BV cao. Tuy nhieân, trong moät vaøi tröôøng hôïp, sô ñoà
ñôn giaûn naøy khoâng thoûa maõn ñaùp öùng nhanh. Ví duï nhö tröôøng hôïp khi taùc ñoäng coù thôøi gian ñeå
caét söï coá ôû caáp II cuûa caùc rôle khoaûng caùch coù theå laø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Ñieàu naøy thöôøng
laø thöïc teá ñoái vôùi caùc HT sieâu cao aùp EHV, nôi maø ñöôøng daây chöùa nhöõng MBA coâng suaát lôùn vaø
vieäc taùc ñoäng treã caét söï coá coù theå gaây ra nhöõng vaán ñeà veà oån ñònh maïng löôùi nghieâm troïng. Trong
nhöõng tröôøng hôïp ñoù, sô ñoà BVÑD phöùc taïp hôn ñöôïc yeâu caàu. Moät vaøi trong soá caùc sô ñoà phöùc
taïp ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy, vôùi caùc ví duï veà moät soá nhöõng choïn löïa khaùc nhau cho vieäc coâ
laäp söï coá vôùi toác ñoä nhanh hôn.
Caùc HT ñöôïc tìm hieåu laø caùc HT rôle pilot. Heä thoáng pilot laø caùc HT söû duïng moät ñöôøng
thoâng tin ñeå gôûi tín hieäu töø HT rôle taïi moät ñaàu ñöôøng daây ñeán ñaàu kia. Hình 8.1 giôùi thieäu sô ñoà
caáu truùc cuûa HTBV naøy.
Caùc HT rôle taïi moãi ñaàu kieåm tra caùc doøng vaø caùc aùp taïi choã. Caùc tín hieäu ñoù ñöôïc gôûi ñeán
thieát bò rôle taïi choã (ñöôïc chæ bôûi caùc ñöôøng ñöùt neùt trong hình 8.1). Caùc thieát bò boå sung gôûi caùc tín
hieäu ñeán caùc thieát bò rôle taïi ñaàu caùch xa cuûa ñöôøng daây. Ñieàu naøy cung caáp cho moãi rôle taïi choã
thoâng tin môùi, lieân quan ñeán yeâu caàu taùc ñoäng. Caû hai rôle baây giôø coù theå laøm vieäc döïa treân cô sôû
ñieàu kieän quan saùt töø caû hai vò trí rôle.
Heä thoáng pilot khaéc phuïc ñöôïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa BVKC trong caùc tröôøng hôïp:
- Baûo veä khoâng töùc thôøi trong caùc ñöôøng daây nhieàu ñaàu
- Hoã caûm thöù töï khoâng trong caùc ñöôøng daây song song
- Söï khoâng ñoàng nhaát theo caùc tuï noái tieáp.
 149

Rôle Rôle

Keânh
Thieát bò thoâng tin Thieát bò thoâng tin
thoâng tin

Hình 8.1 Sô ñoà caáu truùc cuûa moät heä thoáng baûo veä pilot

Nhöõng tröôøng hôïp treân aûnh höôûng ñeán sai soá ño löôøng cuûa caùc BVKC vaø daãn ñeán taùc
ñoäng khoâng choïn loïc, neân caàn boå sung trong boä xöû lyù logic rôle caùc thoâng tin töø taát caû caùc ñaàu
ñöôøng daây. Taùc duïng cuûa caùc rôle pilot ñaõ ñöôïc phaùt trieån nhieàu naêm vaø hieän taïi ñöôïc duøng phoå
bieán treân theá giôùi.
Moät trong nhöõng vaán ñeàn caàn löu yù cuûa HTBV pilot laø tính ñaûm baûo cuûa keânh thoâng tin. Giaû
söû raèng, moät tín hieäu taùc ñoäng sai ñöôïc gôûi töø moät ñaàu ñeán ñaàu khaùc, vieäc naøy coù theå do loãi rôle
ñoái vôùi nhieãu thoâng tin, hoaëc ñoái vôùi nguoàn nhieãu khaùc baát kyø. Noù seõ gaây ra moät taùc ñoäng sai leân
ñöôøng daây truyeàn taûi vì keânh pilot khoâng chaéc chaén. Phaûi coù nhöõng bieän phaùp ñeå ngaên chaën caùc söï
coá ñoù, vaø moät soá trong caùc bieän phaùp seõ ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy.
Ñeå traùnh vaán ñeà treân, HTBV coù theå coù keânh thoâng tin döï tröõ. Ñieàu naøy seõ höôùng ñeán moät
keânh thoâng tin thöù hai ñöôïc thieát laäp giöõa hai ñaàu, coù theå duøng moät phöông phaùp thoâng tin khaùc,
moät ñöôøng truyeàn tín hieäu khaùc hoaëc caû hai.
8.2.1 Caùc khaùi nieäm chung veà baûo veä pilot
Phaàn naøy giôùi thieäu moät soá caáu truùc khaùc nhau cuûa vieäc truyeàn tín hieäu giöõa hai ñaàu ñöôøng
daây truyeàn taûi cho caùc muïc ñích rôle BV. Caùc HT truyeàn tín hieäu ñoù ñöôïc goïi laø caùc HT pilot.
Thuaät ngöõ pilot cuõng ñöôïc duøng ñeå laøm roõ chöùc naêng phaûi ñöôïc thöïc thi nhö moät phaàn cuûa HTBV.
Ví duï, thuaät ngöõ rôle pilot coù nghóa laø caùc rôle taïi hai ñaàu cuûa ñöôøng daây thoâng tin luoân thoâng tin
vôùi nhau. Thuaät ngöõ pilot cuõng ñöôïc duøng ñeå laøm roõ caùc chöùc naêng BV khaùc, chaúng haïn nhö: pilot
taùc ñoäng truyeàn xa, pilot cho pheùp vaø pilot khoùa. Thuaät ngöõ cuõng laøm roõ moät söï lieân quan ñeán caùch
thoâng tin nhö laø: pilot daây daãn phuï, pilot vi soùng vaø pilot soùng mang treân ñöôøng daây truyeàn taûi (taàn
soá cao), pilot caùp quang.
Baûo veä pilot laø moät daïng cuûa BVÑD, maø söû duïng caùc keânh thoâng tin nhö moät phöông tieän
khi so saùnh traïng thaùi ñieän taïi caùc ñaàu daây. Ñieàu naøy ñöôïc hoaøn thaønh nhôø vieäc truyeàn caùc tín hieäu
thoâng tin, tín hieäu ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh söï caàn thieát taùc ñoäng ñöôøng daây.
Thoâng tin pilot coù theå nhaän ñöôïc moät soá daïng döïa theo coâng ngheä ñöôïc duøng cho vieäc bieán
ñoåi thoâng tin. Thoâng tin coù theå ôû daïng töông töï hoaëc soá, ngaøy nay tín hieäu kyõ thuaät soá ñöôïc duøng
roäng raõi. Taàn soá tín hieäu coù theå laø taàn soá cô baûn (daây daãn phuï), aâm thanh caàn soá cao (30 - 60Hz),
voâ tuyeán, vi soùng (> 1000MHz), aùnh saùng hay doøng ñieän moät chieàu.
150

1- Heä thoáng pilot daây daãn

Caùc HT rôle pilot daây daãn ñaõ ñöôïc söû duïng töø nhieàu naêm ñeå BV caùc ñöôøng daây truyeàn taûi
nhöng caùc sô ñoà ñoù bò giôùi haïn trong caùc öùng duïng cuûa chuùng. Tröôùc heát, kyõ thuaät ñoù bò giôùi haïn
ñoái vôùi caùc ñöôøng daây maø ñuû ngaén ñeå möùc chi phí cho laép ñaët hoaëc thueâ caùc maïch pilot thích hôïp.
Thöù hai, caùc maïch pilot baûn thaân chuùng laø moät daây daãn truyeàn taûi tín hieäu, vôùi ñieän trôû vaø trôû
khaùng noái tieáp vaø ñieän caûm song song. Khi daây daãn pilot trôû neân daøi, noù ñoøi hoûi söï ñieàu höôûng ñaëc
bieät ñeå toâùi öu vieäc truyeàn tín hieäu, vaø xaùc suaát hö hoûng daây daãn xaûy ra raát lôùn neân giôùi haïn vieäc
öùng duïng daây daãn pilot ñoái vôùi caùc ñöôøng daây truyeàn taûi daøi.
Caùc sô ñoà pilot daây daãn ñöôïc chia thaønh hai loaïi cô baûn.
Loaïi thöù nhaát (H.8.2): ñöôïc goïi laø sô ñoà so leäch doøng tuaàn hoaøn. Löu yù raèng, moät rôle caân
baèng doøng ñöôïc duøng taïi moãi ñaàu ñöôøng daây. Doøng chæ trong hình ñaëc tröng cho traïng thaùi bình
thöôøng, vôùi doøng nhaäp vaøo moät ñaàu daây vaø rôøi khoûi ôû ñaàu daây khaùc. Trong ñieàu kieän naøy, caùc
doøng sô caáp chaûy trong caùc cuoän daây haõm cuûa moãi rôle vaø khoâng coù doøng trong caùc cuoän daây laøm
vieäc. Neáu moät söï coá xaûy ra treân ñöôøng daây, doøng taïi ñaàu phaûi cuûa ñöôøng daây seõ ngöôïc laïi, ñieàu
naøy gaây ra caùc doøng chaûy trong caùc cuoän daây laøm vieäc cuûa caû hai rôle.

daây daãn pilot

haõm laøm vieäc laøm vieäc haõm

Rôle caân baèng doøng Rôle caân baèng doøng

Hình 8.2 Sô ñoà heä thoáng baûo veä pilot

daây daãn doøng tuaàn hoaøn

Loaïi thöù hai (H.8.3): HT caân baèng aùp, caùc daây pilot ñöôïc noái cheùo vaø khoâng coù doøng chaûy
trong caùc daây pilot trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng.
Vôùi caû hai sô ñoà pilot daây daãn ñöôïc veõ cho moät pha. Neáu duøng nguyeân taéc naøy caàn ba
HT nhö theá cho moãi ñaàu ñöôøng daây, ñieàu maø seõ taêng chi phí vaø tính phöùc taïp. Trong thöïc teá, caùc
doøng ba pha ñöôïc noái theo caùc caùch khaùc nhau ñeå cung caáp söï hoaït ñoäng rôle ñuùng cho taát caû
caùc loaïi söï coá. Moät soá sô ñoà ñaõ ñöôïc taïo ra bôûi caùc nhaø saûn xuaát rôle. Moät phöông phaùp cuûa
vieäc keát noái caùc doøng pha thaønh moät tín hieäu ñöôïc cho trong hình 8.4 vôùi maùy bieán aùp laø loaïi HT
toång cho caùc doøng ba pha.
Ia

Ib
Ic

Ia Ib Ic
haõm haõm
Ñeán heä
laøm vieäc laøm vieäc thoáng rôle

Hình 8.3 Sô ñoà heä thoáng pilot Hình 8.4 Boä loïc thöù töï ñöôïc duøng
daây daãn caân baèng aùp cho moät heä thoáng rôle pilot daây daãn
 151

2- Heä thoáng pilot soùng mang taàn soá cao treân ñöôøng daây taûi ñieän
Hình 8.5 laø daïng ñôn giaûn cuûa rôle pilot soùng mang ñöôøng daây taûi ñieän. Rôle pilot loaïi naøy,
tín hieäu töø moät rôle ñeán rôle khaùc ñöôïc truyeàn qua ñöôøng daây truyeàn taûi naêng löôïng baèng taàn soá soùng
mang. Vieäc keát noái vaøo ñöôøng daây coâng suaát ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc boä ñieàu höôùng ñöôøng daây vaø
bieán ñieän aùp tuï ñieän lieân keát (CVT), vôùi söï phoái hôïp trôû khaùng ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc boä loïc, tín hieäu
pilot chæ di chuyeån treân ñöôøng daây truyeàn taûi ñieän. Trong thöïc teá, maïch nhö hình 8.5 coù theå hoaït ñoäng
nhö sau. Caùc rôle taïi moãi ñaàu ñöôïc giaû söû coù khaû naêng ño khoaûng caùch. Moät söï coá gaàn moät ñaàu baát
kyø seõ ñöôïc caét nhôø rôle taïi ñaàu ñoù, nhöng rôle taïi ñaàu ñoái dieän seõ gaëp khoù khaên trong vieäc phaân bieät
giöõa caùc söï coá treân ñöôøng daây ñöôïc BV hay ngoaøi ñöôøng daây ñöôïc BV. Tuy nhieân, neáu rôle gaàn söï
coá gôûi söï xaùc nhaän raèng söï coá thöïc söï treân ñöôøng daây ñöôïc BV thì rôle ñoái dieän coù theå ñöôïc cho pheùp
taùc ñoäng khoâng trì treã. Ñaây laø söï taùc ñoäng cho pheùp. Noù coù khaû naêng ngaên chaën nhöõng söï trì treã daøi
trong caùc söï coá taùc ñoäng treân ñöôøng daây ñöôïc BV. Ñieàu naøy laø raát caàn thieát. Moät maïch loïc ñöôïc duøng
taïi caû hai ñaàu cuûa ñöôøng daây BV ñeå ngaên chaën caùc tín hieäu taàn soá soùng mang khoûi lan roäng sang caùc
maïch khaùc vaø coù theå gaây ra taùc ñoäng sai ñoái vôùi caùc ñöôøng daây ñoù.

ñöôøng daây Loïc

Loïc
truyeàn taûi
MC 1 MC 2 MC 1 MC 2

LOÏC LOÏC
CVT CVT

Boä LOÏC LOÏC Boä

PHAÙT HYB THU
xöû HYB xöû
lyù lyù
logic THU PHAÙT logic
rôle rôle

Hình 8.5 Sô ñoà khoái heä thoáng pilot soùng mang ñöôøng daây truyeàn taûi

3- Heä thoáng pilot vi soùng

Vieäc truyeàn tín hieäu cho BV coù theå ñöôïc cung caáp nhôø duøng thoâng tin vi soùng giöõa caùc ñaàu
ñöôøng daây, vôùi caùc thieát bò ñöôïc saép xeáp nhö hình 8.6. Tín hieäu soùng aâm baêng qua thieát bò ñieàu bieân
vaø giaûi ñieàu bieân tröôùc khi ñöôïc truyeàn taïi taàn soá vi soùng ñeán ñaàu ñöôøng daây khaùc. Söï saép xeáp naøy
ñöôïc goïi laø sô ñoà cho pheùp vì tín hieäu soùng aâm cho pheùp caùc rôle ñöôøng daây taïi ñaàu ñoái dieän taùc
ñoäng khi moät söï coá ñöôïc phaùt hieän.
Ñöôøng daãn vi soùng giöõa hai ñaàu cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi trong hình 8.6 thì khaùc so vôùi
ñöôøng daãn treân ñöôøng daây cao theá. Heä thoáng vi soùng (HTVS) lôïi duïng caùc traïm trung gian maø luoân
ñònh vò taïi vò trí ñòa theá cao nhaát. Ñieàu naøy cho pheùp khoaûng caùch giöõa caùc traïm trung gian daøi hôn,
vaø chi phí laép ñaët toång coäng thaáp hôn. Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc traïm trung gian ñöôïc ñònh vò treân
ñænh ñoài, hoaëc ngay caû ôû caùc ngoâi bieät thöï cao taàng. Ñieàu naøy coù nghóa laø loä trình cuûa tín hieäu vi soùng
xa hôn nhieàu so vôùi loä trình cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi ñöôïc BV. Chieàu daøi lôùn hôn naøy cuûa vieäc
truyeàn thoâng tin seõ khoâng gaây khoù khaên cho caùc rôle, söï trì treã tín hieäu ñöôïc bieát vaø laø haèng soá.
152

ñöôøng daây
truyeàn taûi
MC 1 MC 2 MC 1 MC 2

Loïc Loïc

Boä xöû lyù Boä xöû lyù

THU PHAÙT THU PHAÙT

MW MW MW MW
mod Demod vi soùng Demod mod

THU PHAÙT
PHAÙT THU

caùp quang

Hình 8.6 Sô ñoà khoái heä thoáng baûo veä pilot vi soùng

4- Heä thoáng pilot sôïi quang

Sô ñoà khoái cuûa HTBV truyeàn tín hieäu sôïi quang töông töï nhö HTVS hình 8.6, thay vì
truyeàn tín hieäu vi ba thì ñöôïc truyeàn baèng caùp quang. HT seõ khoâng coù gì khaùc neáu caùc sôïi quang laø
moät phaàn cuûa moät HT thoâng tin rieâng bieät, hoaëc ñöôïc cheøn trong caùc daây daãn truyeàn taûi cao aùp.

Ba HT pilot cuoái cuøng ñöôïc trình baøy, doøng soùng mang treân ñöôøng daây truyeàn taûi, vi soùng vaø
sôïi quang, taát caû coù chung ñaëc ñieåm cung caáp ñöôøng daãn thoâng tin giöõa caùc rôle ñaët taïi hai ñaàu daây
truyeàn taûi. Thieát bò vaät lyù vaø thieát bò truyeàn tín hieäu bieán ñoåi döïa theo coâng ngheä thoâng tin ñöôïc duøng
ñeå truyeàn thoâng tin. Nhieàu rôle khoâng bò aûnh höôûng bôûi caùch thöùc thoâng tin vaø coù theå noái vôùi baát kyø
trong ba loaïi HT treân. Vieäc choïn löïa HT ñöôïc duøng seõ phuï thuoäc vaøo moät soá phaàn töû, chaúng haïn nhö
giaù trò cuûa caùc ñöôøng daãn sôïi quang vaø vi Caùc sô ñoà baûo
soùng, chi phí, ñoä tin caäy vaø loaïi sô ñoà rôle. veä pilot

8.2.2 Phaân loaïi baûo veä pilot

Caùc sô ñoà Caùc sô ñoà khoâng
Goàm coù hai loaïi: sô ñoà toaøn phaàn toaøn phaàn toaøn phaàn
vaø sô ñoà khoâng toaøn phaàn (H.8.7). Sô ñoà
So saùnh pha So saùnh höôùng
BV caùc ñöôøng daây töông töï nhö BVSL, töùc
laø caùc pheùp ño ñöôïc thöïc hieän taïi taát caû Baûo veä so leäch pilot Baûo veä khoaûng caùch

caùc ñaàu, vaø thoâng tin cho caùc ñaàu caùch xa.
Hình 8.7 Daïng toång quaùt cuûa caùc sô ñoà baûo veä pilot
8.2.3 Caùc sô ñoà pilot khoâng toaøn phaàn
Hai sô ñoà BV pilot khoâng toaøn phaàn quan troïng coù theå ñöôïc phaân loaïi laø sô ñoà truyeàn caét
hoaëc sô ñoà truyeàn khoùa. Trong sô ñoà truyeàn caét, rôle taïi moãi ñaàu ñöôøng daây phaùt hieän söï coá trong
vuøng BV cuûa mình, seõ gôûi moät tín hieäu taùc ñoäng tôùi rôle ñaàu kia cuûa ñöôøng daây. HT truyeàn khoùa
thöïc hieän ngöôïc laïi, töùc laø noù gôûi moät tín hieäu khoùa moät caùch lieân tuïc ñeå ngaên caûn rôle ñaàu kia taùc
ñoäng. Rôle caùch xa coù theå taùc ñoäng chæ khi tín hieäu khoùa ñöôïc loaïi boû. Sau ñaây giôùi thieäu moät vaøi
daïng sô ñoà tieâu bieåu.
 153

1- Caùc sô ñoà so saùnh höôùng

Rôle pilot so saùnh höôùng chæ phaùt hieän höôùng NM töø vò trí ñaët rôle. Doøng söï coá trong
tröôøng hôïp naøy seõ chaûy töø caùc ñaàu cuûa ñöôøng daây veà vò trí söï coá. Caùc rôle ñònh höôùng thöù töï khoâng
hoaëc thöù töï nghòch ñeàu coù theå ñöôïc duøng. Ñaïi löôïng phaân cöïc thöù töï khoâng coù theå laø aùp hoaëc doøng.
Ngay caû tröôøng hôïp ñöôøng daây song song, ñöôøng daây coù hoã caûm coù theå ñöôïc BV baèng kyõ thuaät so
saùnh höôùng.
Baûo veä söï coá pha duøng caùc rôle taän duïng nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät cuûa aùp vaø doøng xaûy ra do
söï coá ñeå xaùc ñònh höôùng söï coá töø rôle. Vieäc so saùnh thoâng tin ñònh höôùng giöõa hai ñaàu cuûa ñöôøng daây
truyeàn taûi coù theå ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh vò trí söï coá.

2- Sô ñoà pilot duøng rôle khoaûng caùch

Moät sô ñoà pilot khoâng toaøn phaàn ñöôïc jx jx
duøng roäng raõi laø duøng rôle khoaûng caùch taïi caû hai
C C III
ñaàu ñöôøng daây ñöôïc BV. BVKC keát hôïp vôùi vieäc
III
truyeàn tín hieäu cho pheùp ñaûm baûo tính choïn loïc vaø B B II
II I
I
caét nhanh caû ñöôøng daây. Dó nhieân söï coá vuøng I R R
cuûa BVKC coù theå khoâng caàn truyeàn tín hieäu pilot, A IV

nhöng ôû vuøng II caáp thôøi gian thöù hai nhieàu khi a)

b)
khoâng thoûa maõn vieäc caét söï coá nhanh theo yeâu Hình 8.8 Caùc caáp baûo veä khoaûng caùch
caàu, neân trong tröôøng hôïp naøy caàn tín hieäu pilot.
Ñeå hieåu roõ söï caàn thieát cuûa boä xöû lyù logic khoùa hoaëc caét, tröôùc heát chuùng ta khaûo saùt laïi
moät ñöôøng daây truyeàn taûi ñöôïc BV bôûi caùc sô ñoà khoaûng caùch cô baûn. Hình 8.8 vaø hình 8.9 cho
caùc ñaëc tính rôle caùc vuøng BVKC cô baûn. Vuøng I ñöôïc ñaët tôùi 80% chieàu daøi ñöôøng daây, vuøng II
laø 120%, vaø vuøng III bao phuû caû ñöôøng daây keá sau ñöôøng daây ñöôïc BV. Vuøng I ñöôïc ñaët taùc
ñoäng töùc thôøi. Vuøng II coù trì treã thôøi gian ñònh tröôùc khoaûng 0,3 ÷ 0,4ms, coøn vuøng III coù trì treã
thôøi gian lôùn hôn. Vuøng IV coù höôùng ngöôïc (H.8.8.b).
Maïch ñieàu khieån cho BVKC loaïi naøy (H.8.9b) thích hôïp vôùi nhieàu loaïi ñöôøng daây truyeàn taûi vaø
thöôøng ñöôïc duøng tôùi möùc ñieän aùp truyeàn taûi trung gian. Caùc HT naøy khoâng thích hôïp vôùi nhieàu ñöôøng
daây cao aùp vì söï taùc ñoäng chaäm ñoái vôùi caùc söï coá xaûy ra khoaûng 40% chieàu daøi ñöôøng daây (moãi ñaàu
ñöôøng daây 20% caáp II), coù theå daãn ñeán nhöõng aûnh höôûng veà oån ñònh hay caùc vaán ñeà khaùc xaûy ra do caét
söï coá chaäm.
Truyeàn tín hieäu pilot ñöôïc duøng ñeå caûi thieän söï laøm vieäc heä thoáng BVKC baèng caùch caét nhanh
söï coá taïi vò trí baát kyø vò trí naøo treân ñöôøng daây BV.
154

III
ZIV ZA
A

ZIIA
III
TZA
ZIA TZA
II

B
A
III
II
ZB TZII
B
ZBI
TZB
ZBIV
ZIII
B

a)

I
ZA ZBI

II II
ZA ZB

AND AND
II II
TZA TZB

Caét A Caét B
III
ZA OR OR
ZBIII
AND AND
III III
TZA TZB

IV
ZA ZBIV

AND AND

TZA
IV
TZIV
B

b)

Hình 8.9 Vuøng baûo veä vaø sô ñoà ñieàu khieån cuûa
baûo veä khoaûng caùch nhieàu caáp truyeàn thoáng

3- Sô ñoà truyeàn caét

Baûo veä pilot truyeàn caét ñöôïc thieát keá thoûa maõn taùc ñoäng töùc thôøi ñoái vôùi söï coá taïi moïi nôi treân
toaøn boä chieàu daøi ñöôøng daây cuõng nhö BVDT phaàn ñöôøng daây keá sau. Söï phoái hôïp ñaëc tính rôle vaø
vuøng BV töông töï nhö hình 8.8 vaø hình 8.9 nhöng HT ñöôïc thay ñoåi ñeå trao ñoåi thoâng tin giöõa caùc HT
rôle taïi hai ñaàu ñöôøng daây. Thieát keá sô ñoà truyeàn caét coù theå laø loaïi ñònh höôùng, hoaëc cho pheùp. Sô ñoà
ñònh höôùng gôûi moät tín hieäu caét töø moät HT rôle tôùi ñaàu caùch xa vaø caét töùc thôøi. Caùc HT cho pheùp
giaùm saùt tín hieäu lieân ñoäng truyeàn xa, ví duï, bôûi söï kieåm tra ñieàu kieän ñöôøng daây ñeå xaùc ñònh söï coá
ñöôïc phaùt hieän laø trong vuøng II hay vuøng III.
Sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm ñònh höôùng: laø söï phaùt hieän söï coá vuøng I taïi ñaàu daây naøo ñoù seõ
gôûi moät tín hieäu taùc ñoäng ñeán rôle ñaàu ñoái dieän, ñoàng thôøi vôùi vieäc gôûi moät tín hieäu taùc ñoäng ñeán
MC taïi choã. Sô ñoà ñieàu khieån cô baûn cho trong hình 8.10 vaø ñöôïc goïi laø moät sô ñoà truyeàn caét döôùi
taàm, vì caùc vuøng I taïi caû hai ñaàu ñöôïc ñaët bao phuû 80% toång chieàu daøi ñöôøng daây. Giaû söû raèng söï coá
 155

vuøng I ñöôïc phaùt hieän bôûi HT rôle taïi A. Ñieàu naøy laäp töùc khôûi ñoäng caùc rôle ZI. Rôle ZII, ZIII khôûi ñoäng
caùc boä ñeám thôøi gian vuøng II vaø III, cung caáp BVDT. Rôle ZI laäp töùc gôûi moät tín hieäu ñeán MC taïi choã
A, ñoàng thôøi truyeàn moät tín hieäu lieân ñoäng ñeán HT rôle B ñaàu kia ñöôøng daây. Tín hieäu taùc ñoäng ñöôïc
truyeàn qua keânh thoâng tin ñeán ñaàu ñoái dieän cuûa ñöôøng daây, ñoàng thôøi khôûi ñoäng cuoän caét CC maùy
caét A vaø môû A bôûi caùc tieáp ñieåm rôle vuøng I. Taïi HT rôle B, tín hieäu truyeàn caét töø A ñöôïc nhaän bôûi boä
nhaän (UT). Boä nhaän seõ cho tín hieäu ñeán cuoän caét MC B vaø môû MC B. Nhö theá, thoâng qua keânh thoâng
tin caû hai MC A vaø B ñöôïc môû töùc thôøi.

Boä phaùt
Z
I 52a CC Z
I Phaùt tín hieäu truyeàn

II
TZ II
Z II
III
TZ
TZ
caét
OR
UT III III
Z TZ
Boä thu
II
II TZ UT
Z
III
a) Z
III
TZ b) Tín hieäu thu

Hình 8.10 Maïch ñieàu khieån cuûa sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm coù höôùng
a) Maïch tieáp ñieåm; b) Maïch logic

Khi keânh thoâng tin bò hö hoûng, ñoái vôùi sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm ñònh höôùng naøy, ñöôøng
daây bò söï coá seõ ñöôïc caét taïi hai ñaàu bôûi caùc rôle taïi choã nhö sô ñoà cô baûn. Vôùi caùc söï coá ngoaøi
vuøng I, vieäc caét seõ xaûy ra vôùi thôøi gian vuøng II. Nhö theá tính chaéc chaén cuûa HT khoâng phuï thuoäc
vaøo caùc keânh truyeàn pilot, nhöng toác ñoä phuï thuoäc vaøo keânh thoâng tin.

Heä thoáng hình 8.10 bò nhaàm laãn coù theå laø do moät keânh thoâng tin bò nhieãu seõ laøm cho maïch
nhaän truyeàn caét, nhaän moät tín hieäu, khi tín hieäu khoâng ñöôïc truyeàn. HT naøy raát deã bò aûnh höôûng bôûi
ñöôøng daây thoâng tin vì noù daøi, vì thôøi tieát hoaëc bôûi hoã caûm moät HT khaùc. Vì vaäy, HT naøy ít ñöôïc
duøng. HT hình 8.10 coù theå thöïc hieän chaéc chaén hôn bôûi caùc rôle nhaän tín hieäu truyeàn caét coù giaùm saùt,
vôùi tieáp ñieåm ZII töø rôle vuøng III, nhö trong hình 8.11 hay trong phaàn töû coù höôùng, hình 8.12.
Vôùi sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm ñònh höôùng, thöïc teá thöôøng duøng caùc rôle khoaûng caùch ñònh
höôùng cho caùc söï coá pha. BV söï coá chaïm ñaát coù theå laø BV quaù doøng hoaëc khoaûng caùch, phuï thuoäc
vaøo caùc nguoàn vaø bieân ñoä doøng chaïm ñaát.
Sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm cho pheùp: moät daïng khaùc cuûa sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm ñöôïc goïi laø
cho pheùp vôùi yù nghóa duøng theâm phaàn töû cho pheùp laøm vieäc chính xaùc. Caùc vuøng vaø caùc rôle gioáng
nhö sô ñoà cô baûn, ngoaøi ra theâm moät boä thöù hai caét nhanh ñöôøng daây, vuøng BV cuûa noù bao phuû theâm
ngoaøi ñaàu xa cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi. Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa trong hình 8.13 khi coù caùc phaàn töû
quaù taàm töùc thôøi Z Ao vaø Z Bo .

Phaàn töû vuøng I laø phaàn töû khoaûng caùch döôùi taàm. Moät khi phaùt hieän söï coá trong vuøng I boä phaùt
phaùt moät tín hieäu truyeàn xa ñeå khôûi ñoäng caét MC ñaàu kia cuûa ñöôøng daây.
156

II
ZA
I
ZA
B ZA
II

A ZA
I
B
I
ZB
II
ZB

ZB
II A I
ZB
Boä phaùt Boä phaùt

I I
Boä phaùt Boä phaùt
ZA ZB
I
ZA
I
ZB
III III
ZA ZB
II
AND AND
II
ZA ZB
III III AND
TZA TZB II
TZA
III
TZB
OR Caét A Caét B OR
II II
ZA ZB ZA
III
ZB
II

AND AND AND

II II
TZ TZB
III
TZB
III
A TZA

AND Z<
AND
AND
RW

Boä thu Boä thu Boä thu Boä thu

Hình 8.11 Sô ñoà truyeàn caét
döôùi taàm coù giaùm saùt
- Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp I; - Caét maùy caét:
caáp II vaø nhaän tín hieäu truyeàn tôùi
Hình 8.12 Sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm coù höôùng
Trong sô ñoà hình 8.12 caáp II vaø III coù theå caét maùy caét thoâng
qua phaàn töû ñònh höôùng RW, keânh truyeàn thoâng tin ñöôïc
kích khôûi ñoäng bôûi caáp I cuûa ñaàu kia ñöôøng daây vaø phaàn
töû toång trôû ñöôïc kích bôûi caáp II vaø III

Caùc rôle Zo laø quaù taàm vaø laø caùc boä phaùt hieän söï coá cô baûn. Caùc rôle quaù taàm ñoù chính laø
caùc phaàn töû cho pheùp vaø phaûi taùc ñoäng ñeå cho pheùp moät tín hieäu lieân ñoäng truyeàn xa thu ñöôïc ñi
taùc ñoäng caét MC. Maïch ñieàu khieån cho loaïi naøy cuûa BV ñöôïc cho trong hình 8.14.
Heä thoáng truyeàn caét döôùi taàm cho pheùp laøm vieäc nhö sau. Khi söï coá xaûy ra gaàn ñaàu A cuûa ñöôøng
daây. Phaàn töû caáp I taïi A thaáy söï coá trong vuøng taùc ñoäng cuûa mình vaø laäp töùc ñöa tín hieäu ñeán caét MC A
ñoàng thôøi ñieàu khieån maùy phaùt tín hieäu cuûa noù chuyeån töø taàn soá kieåm soaùt ñeán taàn soá caét, theo ñoù thay ñoåi
traïng thaùi ñeå chuaån bò caét MC taïi B. Caùc rôle Z Bo taïi ñaàu Q, coù trò ñaët quaù taàm, cuõng seõ nhaän thaáy söï coá
gaàn ñaàu A vaø ñoùng caùc tieáp ñieåm Z Bo taïi B, vaø hoaøn thaønh vieäc taùc ñoäng MC taïi ñaàu caùch xa B.
Ñoái vôùi söï coá trong vuøng choàng chaäp, caû hai ñaàu ñeàu taùc ñoäng caùc MC cuûa chuùng, vaø cuõng gôûi
caùc tín hieäu truyeàn xa ñeán caùc ñaàu caùch xa, baûo ñaûm taùc ñoäng chaéc chaén vì caùc phaàn töû quaù taàm Zo cuõng
seõ nhaän ra caùc söï coá ñoù. Loaïi BV naøy thöôøng duøng caùc rôle khoaûng caùch cho caùc söï coá pha vaø hoaëc
BVKC hoaëc BV quaù doøng cho caùc söï coá chaïm ñaát.
Sô ñoà truyeàn caét quaù taàm cho pheùp: vuøng BV vaø söï phoái hôïp thôøi gian vaø maïch ñieàu khieån cuûa sô
ñoà naøy cho trong hình 8.14. ÔÛ ñaây, vuøng I thì nhö sô ñoà cô baûn, vuøng II bao phuû quaù thanh goùp ôû ñaàu xa
cuûa ñöôøng daây. Tuy nhieân, vieäc ñieàu khieån thì khaùc, vôùi HT quaù taàm naøy söû duïng rôle ñònh höôùng cuûa
vuøng II kích truyeàn tín hieäu vaø giaùm saùt tín hieäu thu lieân ñoäng truyeàn caét töø ñaàu kia ñöôøng daây.
 157

II
ZA ZIIA
ZA
o

A B ZIA B
ZB ZB
o I
I
A ZB
II
ZB ZB
II

Boä phaùt Boä phaùt I

ZA
I
ZB

I III III
ZA
I
ZA ZA ZB
AND AND
III III
II
II
ZA TZA TZB
ZA
AND AND Caét A Caét B
III
TZA
II II
TZA
III
ZA OR OR ZB
Caét A Caét B AND AND
OR OR III II
TZA
II
TZB
ZA
III
ZA
AND AND
II
TZA
II
TZA
AND AND
o
ZA
o
ZA
AND AND
Boä thu Boä thu

Boä phaùt Boä phaùt Boä phaùt Boä phaùt

- Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp I

o - Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp I
- Caét maùy caét, phaàn töû quaù taàm Z
- Caét maùy caét: caáp II vaø nhaän tín hieäu truyeàn ñeán
vaø nhaän tín hieäu truyeàn ñeán

Hình 8.13 Sô ñoà truyeàn caét Hình 8.14 Sô ñoà truyeàn caét quaù taàm cho pheùp
döôùi taàm cho pheùp duøng rôle caáp II khôûi ñoäng tín hieäu truyeàn

Quan saùt söï coá gaàn rôle A taïi trong hình 8.14. Söï coá naøy seõ ñöôïc caét taïi A bôûi caùc rôle caáp
I, vaø taïi B bôûi nhaän tín hieäu truyeàn xa töø A ñöôïc kích bôûi phaàn töû vuøng II HT A vaø rôle caáp II cuûa
B. Neáu söï coá ngoaøi ñöôøng daây AB, caùc rôle vuøng II cuûa rôle B seõ vaãn khôûi ñoäng, nhöng boä thu taïi
B seõ khoâng coù tín hieäu lieân ñoäng truyeàn xa töø A vì rôle vuøng II taïi A khoâng phaùt hieän söï coá. Sô ñoà
naøy öu ñieåm hôn sô ñoà döôùi taàm khi BV cho ñöôøng daây truyeàn töû ngaén.
Vôùi caùc HT truyeàn caét, vieäc truyeàn tín hieäu lieân ñoäng truyeàn xa yeâu caàu ñöôïc gôûi suoát thôøi
gian söï coá. Neáu truyeàn tín hieäu taùc ñoäng truyeàn xa duøng soùng mang taàn soá cao treân ñöôøng daây taûi
ñieän, vieäc truyeàn tín hieäu qua choã ñöôøng daây truyeàn taûi bò söï coá coù theå seõ bò aûnh höôûng. Tín hieäu
coù theå chuyeån qua, nhöng khaû naêng truyeàn ñuùng chaéc chaén bò giaûm. Trong moät vaøi HT, coâng suaát
cuûa tín hieäu pilot ñöôïc taêng cöôøng khi coù söï coá ñeå caûi tieán khaû naêng truyeàn tín hieäu thaønh coâng qua
ñöôøng daây bò söï coá. Khi tín hieäu keânh truyeàn hoûng sô ñoà laøm vieäc gioáng nhö sô ñoà cô baûn.
Sô ñoà truyeàn caét quaù taàm caáp I: moät thieát keá khaùc cuûa HT truyeàn caét quaù taàm laø HT cho pheùp
cho ôû hình 8.15. Sô ñoà naøy söû duïng caùc phaàn töû khoaûng caùch caáp I, vuøng BV ñöôïc ñaët quaù taàm bao
phuû ñaàu caùch xa, kích keânh truyeàn tín hieäu.
Toång keát caùc sô ñoà truyeàn caét: taát caû caùc sô ñoà truyeàn caét duøng moät boä phaùt vaø thu tín hieäu
taïi moãi vò trí rôle BV cuûa moät ñöôøng daây truyeàn taûi. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, caùc tín hieäu kieåm
soaùt cuõng ñöôïc duøng ñeå taêng tính ñaûm baûo cuûa BV vaø traùnh caùc taùc ñoäng nhaàm do nhieãu cuûa HT
158

thoâng tin. Trong thöïc teá, moät soá taàn soá söû duïng ñöôïc choïn ñeå khoâng coù aûnh höôûng giöõa caùc keânh
truyeàn khaùc nhau. Hôn nöõa, caùc maùy phaùt vaø thu tín hieäu ñöôïc ñi caëp, töùc laø moät taàn soá ñöôïc
truyeàn cho tröôùc thì ñöôïc nhaän chæ taïi moät maùy thu taïi ñaàu ñoái dieän cuûa ñöôøng daây vaø khoâng coù
moät maùy thu khaùc töông töï hoaëc moät HT töông töï baát kyø. Taát caû caùc sô ñoà truyeàn caét coù chung moät
khoù khaên laø vieäc truyeàn tín hieäu caét trong quaù trình söï coá xaûy ra. Ñieàu naøy laø khoù khaên neáu duøng
soùng mang taàn soá cao ñeå truyeàn taûi tín hieäu, vaø tín hieäu seõ phaûi baêng qua söï coá ñeå ñeán ñaàu ñöôøng
daây kia. Trong thöïc teá, tín hieäu caét truyeàn thöôøng baêng qua ñöôïc ñöôøng daây bò söï coá, nhöng haàu
nhö khoâng ñaûm baûo. Ñieàu naøy khoâng thaønh vaán ñeà ñoái vôùi HTVS hoaëc caùp quang, tröø khi caùp
quang ñöôïc mang trong pha bò söï coá cuûa ñöôøng daây cao aùp.
Baûo veä pilot truyeàn khoùa vaø truyeàn khoâng khoùa: caùch laøm vieäc cuûa BV truyeàn khoùa laø ngöôïc
vôùi BV truyeàn caét. Trong sô ñoà truyeàn caét, moät tín hieäu ñöôïc gôûi töø moät rôle ñeán moät rôle khaùc ñeå
taùc ñoäng caùc MC ñaàu kia khi phaùt hieän moät söï coá ñeå xaùc minh laø NM naèm trong vuøng BV. Taùc
ñoäng truyeàn caét coù moät baát lôïi laø baát kyø moät hö hoûng naøo cuûa vieäc truyeàn thoâng tin seõ gaây ra taùc
ñoäng chaäm caáp 2 khi NM xaûy ra ôû cuoái vuøng BV.

II
ZA

A B ZIA
I
ZB
II
ZB

II II
ZA ZB
AND AND
II
TZA
II TZB

III III
ZA ZB

AND Caét A Caét B AND

III OR OR III
TZA TZB

AND AND

I I
ZA ZB
AND AND

Boä thu Boä thu

Boä phaùt Boä phaùt

Hình 8.15 Sô ñoà truyeàn caét quaù taàm cho pheùp

duøng rôle caáp I khôûi ñoäng tín hieäu truyeàn
- Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp I quaù taàm
- Caét maùy caét: caáp I vaø nhaän tín hieäu truyeàn ñeán
 159

Moät sô ñoà truyeàn khoùa thöïc hieän ngöôïc vôùi sô ñoà taùc ñoäng truyeàn caét. Trong sô ñoà truyeàn
khoùa, rôle chæ gôûi tín hieäu keânh truyeàn khi coù NM ngoaøi vaø keânh truyeàn treân ñöôøng daây khoâng söï
coá. Baát kyø söï coá naøo ñöôïc phaùt hieän naèm ngoaøi vuøng BV thì ñoù laø nhöõng söï coá maø vieäc caét ñöôøng
daây ñöôïc BV laø ñieàu khoâng mong muoán. Do ñoù khôûi ñoäng tín hieäu khoùa töø rôle gôûi ñeán rôle nhaän
ñeå ngaên caûn taùc ñoäng nhaàm baèng caùch laøm hôû maïch taùc ñoäng cuûa rôle ñaàu kia.
Sô ñoà truyeàn khoùa ñònh höôùng: ngöôøi ta seõ söû duïng caùc phaàn töû khoaûng caùch thoâng thöôøng
ba caáp ñuùng höôùng vaø moät phaàn töû caáp IV ngöôïc höôùng khoâng coù thôøi gian treã kích khôûi keânh
truyeàn thoâng tin. Sô ñoà naøy ñöôïc minh hoïa trong hình 8.16. Vôùi moät söï coá khoâng naèm trong vuøng
BV cuûa ñöôøng daây AB, phaàn töû ngöôïc höôùng ZIV seõ xaùc ñònh söï coá naøy ngoaøi ñöôøng daây AB vaø
khoùa khoâng cho MC ôû hai ñaàu ñöôøng daây AB khoâng ñöôïc taùc ñoäng. Ñeå laøm ñieàu naøy rôle A khoùa
MC taïi choã vaø gôûi ñeán rôle B moät tín hieäu khoùa ñeå khoùa moät caùch chaéc chaén vieäc taùc ñoäng môû
MC taïi B. Ñieàu naøy raát hôïp lyù vì vieäc truyeàn tín hieäu khoùa thöïc hieän treân moät ñöôøng daây khoâng hö
hoûng. Do ñoù, sô ñoà thích hôïp duøng soùng mang taàn soá cao truyeàn treân ñöôøng daây truyeàn taûi cuõng
nhö caùc daïng khaùc cuûa vieäc truyeàn tín hieäu pilot.
Moät maïch ñieàu khieån tieâu bieåu cho sô ñoà truyeàn khoùa cho ôû hình 8.16, vôùi baát kyø söï coá
phía traùi rôle A, rôle B caáp II vaø III seõ khôûi ñoäng. Caùc rôle naøy bò ngaên caûn taùc ñoäng bôûi nhaän moät
tín hieäu khoùa töø caùc rôle ngöôïc höôùng Z AIV taïi A. Roõ raøng, caùc rôle ngöôïc höôùng phaûi nhanh hôn
caùc phaàn töû höôùng thuaän ZII, vaø caùc keânh tín hieäu cuõng phaûi nhanh hôn. Söï phoái hôïp hoaït ñoäng
thöôøng ñöôïc thöïc hieän caùch chaéc chaén hôn baèng vieäc cheøn moät phaàn töû thôøi gian treân ñöôøng daãn
ñieàu khieån ZII < ZIII vôùi:

RT = thôøi gian laøm vieäc keânh truyeàn + 14 ms

Töø hình 8.16 quan saùt söï coá treân phaàn truøng nhau cuûa BV vuøng I ñöôøng daây AB. Moät söï coá
nhö theá laø söï coá vuøng 1 cuûa caùc rôle taïi caû hai ñaàu vaø MC ñöôïc caét moät caùch töùc thôøi. Vieäc truyeàn
tín hieäu khoâng xaûy ra vì khoâng coù söï coá theo höôùng ngöôïc vôùi caùc rôle.
Khi söï coá treân ñöôøng daây AB gaàn caùc vò trí, naèm trong vuøng caáp I cuûa A khi ñoù MC taïi
A ñöôïc caét ra. Söï coá cuõng khôûi ñoäng rôle caáp II vaø caáp III taïi B, vaø seõ taùc ñoäng sau moät trì treã
thôøi gian.
Vôùi moät söï coá beân ngoaøi ñöôøng daây AB, caùc rôle höôùng thuaän taïi A khoâng taùc ñoäng, caùc
rôle taïi B taùc ñoäng theo vuøng II vaø vuøng III, coøn caùc phaàn töû höôùng ngöôïc taïi A gôûi tín hieäu khoùa
ñeán B ñeå ngaên caûn caùc vuøng II vaø III ñoù khoâng cho taùc ñoäng töùc thôøi, vaø nhö theá ñaûm baûo söï vaän
haønh HTBV ñuùng.
Hình 8.17 giôùi thieäu moät phöông aùn sô ñoà truyeàn khoùa ñònh höôùng khaùc.
160

III
ZA
III ZA
II
ZA
ZII
A ZA
IV
IV I B
ZA I ZA
ZA B

IV II
ZB A ZIB
I ZB IV
II A ZB ZB
ZB III
ZB
III
ZB

Boä phaùt Boä phaùt Boä phaùt

Boä phaùt

IV IV
ZA ZB
IV IV AND
ZA ZB AND
IV IV
TZ A TZB

III
III ZA III
ZA III ZB
ZB AND
AND III
AND TZ A AND III
III TZB
TZA III
TZB Caét A
II
Caét A ZA II
Caét B ZB
OR OR Caét B
II AND AND
I OR I TZA OR II
ZA ZB TZB

RT RT AND AND
AND AND
I
II ZA I
ZA ZB
AND II AND AND
ZB RT
II
TZA AND RT
II
TZB

Boä thu Boä thu

Boä thu Boä thu

- Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp IV höôùng ngöôïc - Phaùt tín hieäu truyeàn: caáp IV ngöôïc
- Caét maùy caét: caáp II vaø khoâng nhaän tín hieäu - Caét maùy caét: caáp I vaø khoâng nhaän tín hieäu
truyeàn tôùi vaø vôùi thôøi gian trì hoaõn RT truyeàn tôùi vaø trì hoaõn vôùi thôøi gian RT

Hình 8.16 Sô ñoà truyeàn khoùa ñònh höôùng Hình 8.17 Sô ñoà truyeàn khoùa ñònh höôùng

Sô ñoà cho pheùp - logic khoâng khoùa

Coù hai daïng logic ñöôïc thöïc hieän cho sô ñoà cho pheùp:
Maát tín hieäu kieåm soaùt: Daïng naøy ñöôïc duøng cho keânh truyeàn taàn soá cao treân ñöôøng daây truyeàn
taûi. Khi ñöôøng daây BV ñang laøm vieäc bình thöôøng, moät taàn soá kieåm soaùt ñöôïc gôøi giöõa hai ñaàu ñöôøng
daây, ñieàu naøy chöùng toû keânh truyeàn ñang laøm vieäc toát. Khi söï coá treân ñöôøng daây, moät tín hieäu caét cho
pheùp phaûi ñöôïc gôûi baèng moät taàn soá môùi ñöôïc goïi laø taàn soá caét. Nhö theá caùc rôle khoaûng caùch seõ
ñöôïc nhaän taàn soá kieåm soaùt hoaëc nhaän taàn soá caét maø khoâng nhaän ñoàng thôøi hai taàn soá. Vôùi daïng sô
ñoà naøy, keânh thoâng tin PLC ñöôïc truyeàn treân ñöôøng daây taûi ñieän bò söï coá moät vaøi tröôøng hôïp söï coá
treân ñöôøng daây aûnh höôûng ñeán tín hieäu PLC coù theå ñöa ñeán tín hieäu cho pheùp caét bò maát vaø ôû ñaàu kia
khoâng nhaän ñöôïc tín hieäu naøy, vì theá khoâng theå môû MC ñöôïc. Ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy, khi taàn
soá kieåm soaùt maát (coù NM) vaø khoâng nhaän ñöôïc taàn soá “caét” (keânh truyeàn thoâng tin hoûng), rôle seõ boû
ngoû (khoâng khoùa) moät khoaûng thôøi gian 150ms vaø cho pheùp taùc ñoäng caét MC gioáng nhö tín hieäu
“caét” ñang ñöôïc nhaän.
Ñeå ñaùnh giaù caùc traïng thaùi laøm vieäc khaùc nhau, hai tín hieäu vaøo caùc rôle caàn thieát ñeå toå hôïp
laø tín hieäu nhaän keânh truyeàn ñeán vaø maát tín hieäu kieåm soaùt. Toå hôïp caùc traïng thaùi cho ôû baûng 8.1.
 161

Baûng 8.1
Tình traïng Nhaän ñöôïc taàn soá caét Maát taàn soá kieåm soaùt Caét MC Baùo hoûng

Khoâng maát
Ñöôøng daây toát Khoâng Khoâng Khoâng
(keânh truyeàn toát)

Nhaän ñöôïc
Söï coá treân ñöôøng daây Maát Caét Khoâng
(keânh truyeàn toát)

Maát (coù söï coá treân Caét, trong khoaûng

Khoâng khoùa Khoâng (hö keânh truyeàn) Coù, sau 150ms
ñöôøng daây) 150ms

Tín hieäu khoâng bình thöôøng Coù Khoâng maát Khoâng Coù, sau 150ms

Khoaûng thôøi gian boû ngoû khoâng khoùa 150ms ñöôïc baét ñaàu sau 10ms keå töø luùc tín hieäu kieåm
soaùt maát, thôøi gian trì hoaõn 10ms ñuû ñeå thieát bò chuyeån taàn soá laøm vieäc chuyeån taàn soá bình thöôøng.
Maát tín hieäu soùng mang: Trong daïng naøy, keânh thoâng tin truyeàn lieân tuïc döõ lieäu khi ñöôøng
daây ñang laøm vieäc. Khi söï coá treân ñöôøng daây tín hieäu caét cho pheùp ñöôïc giöõ theâm vaøo soùng mang,
nhö theá MC seõ ñöôïc môû khi nhaän caû hai tín hieäu soùng mang vaø caét cho pheùp cuøng moät luùc. Neáu
maát tín hieäu soùng mang, rôle cuøng seõ boû ngoû khoâng khoùa. Baûng toå hôïp trình traïng laøm vieäc nhö
sau (baûng 8.2).
Baûng 8.2
Tình traïng Nhaän ñöôïc tín hieäu caét Maát soùng mang Caét MC Baùo hö

Ñöôøng daây toát Khoâng Khoâng Khoâng Khoâng

Söï coá treân ñöôøng daây Nhaän ñöôïc Khoâng Caét Khoâng

Khoâng khoùa Khoâng (keânh truyeàn hoûng) Maát Caét, trong khoaûng 150ms Coù, sau 150ms

Tín hieäu khoâng bình thöôøng Nhaän Maát Khoâng Coù, sau 150ms

Caùc sô ñoà so saùnh höôùng: taát caû ñeàu ñoøi hoûi ñaûm baûo tính choïn loïc trong vaän haønh. Ñieàu
naøy laø thöïc teá, cho duø sô ñoà ñöôïc döïa treân nguyeân taéc truyeàn caét, khoùa, khoâng khoùa hay moät
nguyeân taéc naøo khaùc. Boä phaän phaùt hieän söï coá thöôøng ñöôïc duøng laø ño löôøng khoaûng caùch. Trong
caùc HT soá hieän ñaïi, caùc ñaëc tính coù theå coù caùc daïng khaùc nhau phuø hôïp vôùi vieäc choïn loïc ñaëc bieät.
Caùc trò ñaët coù theå chænh döôùi daïng quaù taàm, döôùi taàm hay moät daïng ñaëc bieät naøo khaùc. Moät soá ví
duï cuûa daïng naøy ñöôïc chæ trong hình 8.18.

+X +X
Z3

ZE 3
Z2 3 1
1
Z1 4 4 +R

2
a) +R b) 2

Hình 8.18 Moät soá daïng ñaëc tính khoaûng caùch tieâu bieåu
a) Caùc ñaëc tính cho söï coá pha vaø chaïm ñaát; b) Moät soá ñaëc tính khôûi ñoäng cho caùc söï coá ba pha
162

Hình 8.18a minh hoïa moät hoï ñaëc tính ñöôïc ñöa ra bôûi moät nhaø saûn xuaát rôle. Caùc voøng
troøn ñaëc tröng cho ba vuøng BV, vôùi vuøng boå sung E ñoäc laäp vôùi ba vuøng kia vaø coù theå ñöôïc duøng
nhö moät vuøng döï tröõ. Caùc vuøng hình töù giaùc ñöôïc duøng cho caùc söï coá chaïm ñaát. Loaïi ñaëc tính töù
giaùc naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh laø toát hôn so vôùi ñaëc tính MHO ñoái vôùi caùc söï coá chaïm ñaát. Taát caû
caùc pheùp ño khoaûng caùch ñöôïc thöïc thi nhôø duøng kyõ thuaät so saùnh pha.
Hình 8.18b ñaëc tröng cho moät nhoùm caùc phaàn töû khôûi ñoäng ñöôïc duøng cho caùc muïc ñích
khaùc nhau. Caùc ñaëc tính ñoù coù theå ñöôïc duøng vôùi sô ñoà khaùc nhau nhö lieân ñoäng truyeàn xa döôùi
taàm vaø quaù taàm cho pheùp, cuõng nhö sô ñoà khoùa.
Caùc sô ñoà so saùnh höôùng thöôøng ñöôïc boå sung moät soá ñaëc tính nhö:
Ñoùng laïi toác ñoä cao: ñoùng laïi toác ñoä cao laø moät khaùi nieäm quan troïng ñöôïc duøng ñeå choïn
löïa sô ñoà pilot. Ñoùng laïi toác ñoä cao ñöôïc duøng taïi nhieàu vò trí ñeå caùch ly caùc söï coá taïm thôøi, vaø
vieäc ñoùng laïi haàu nhö luoân luoân thaønh coâng. Neáu ñoùng laïi khoâng thaønh coâng, caùc rôle seõ môû MC
vaø khoâng cho ñoùng laïi nöõa.
Xeùt HT trong hình 8.19, vôùi söï coá ñöôøng A B C
N2
daây taïi caû hai ñieåm N1 vaø N2, vaø ñöôøng daây BV X Y R
N1
Q
ñöôïc khaûo saùt laø phaàn töø A ñeán B. Giaû söû laø söï
coá thoaùng qua xaûy ra taïi N1, treân ñöôøng daây gaàn
Hình 8.19 Caùc söï coá treân caùc
vôùi ñöôøng daây ñöôïc BV. Tröôùc heát, giaû söû
ñöôøng daây truyeàn taûi
ñöôøng daây AB ñöôïc BV bôûi sô ñoà khoùa vaø thieát
bò ñoùng laïi ñöôïc duøng treân taát caùc caùc ñöôøng daây. Neáu keânh pilot bò hö trong tröôøng hôïp naøy,
vieäc khoùa seõ khoâng xaûy ra vaø caùc rôle taïi caû X vaø A seõ caét vaø ñoùng laïi, nhö theá khoâi phuïc HT laøm
vieäc bình thöôøng.
Baây giôø cuõng xeùt söï coá taïm thôøi taïi N1, vôùi sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm treân ñöôøng daây AB
vaø vôùi HT pilot bò hoûng. Trong tröôøng hôïp naøy, chæ coù MC taïi R caét vaø seõ ñoùng laïi. Nhö theá, trong
ví duï naøy, khi söï coá xaûy ra taïi N1, sô ñoà khoùa gaây ra moät taùc ñoäng vaø ñoùng laïi khoâng caàn thieát cho
ñöôøng daây toát.
Baây giôø xeùt söï coá taïm thôøi taïi N1, vaø cuõng xeùt ñeán khaû naêng cuûa moät söï truyeàn taûi tín hieäu
pilot bò hoûng. Tröôùc heát, xeùt HT khoùa. Vì laø söï coá beân trong neân khoâng caàn truyeàn taûi tín hieäu. MC
taïi caû hai ñaàu X vaø Y seõ taùc ñoäng vaø ñoùng laïi khoâi phuïc HT bình thöôøng. Thöïc teá, söï taùc ñoäng naøy
khoâng boäc loä söï hieän dieän cuûa moät HT pilot bò söï coá.
Baây giôø xeùt söï coá thoaùng qua taïi ñieåm N2, nhöng vôùi BV pilot truyeàn caét. Trong tröôøng
hôïp naøy, vôùi söï coá gaàn caùc rôle taïi Y, caùc rôle taïi Y seõ caét caùc MC taïi choã Y vôùi thôøi gian caáp I.
Neáu HT pilot bò söï coá, khoâng coù caùch naøo ñeå gôûi tín hieäu taùc ñoäng truyeàn xa ñeán X, nôi seõ taùc
ñoäng vôùi trì treã thôøi gian vuøng II, trong khi ñoù Y seõ ñoùng laïi. Tuy nhieân, ñoùng laïi taïi Y seõ khoâng
thaønh coâng bôûi vì söï coá vaãn duy trì taïi X. Nhö theá ñoùng laïi taïi Y seõ vaãn coøn söï coá, vaø Y seõ caét vaø
khoùa. Ví duï naøy giaû söû raèng ñoùng laïi taïi Y xaûy ra tröôùc thôøi gian caét vuøng II taïi X.
Khoùa dao ñoäng coâng suaát: Caùc boä khoùa dao ñoäng coâng suaát phaùt hieän söï dao ñoäng coâng
suaát vaø khoùa khoâng cho rôle taùc ñoäng. Trong moät soá tröôøng hôïp, boä khoùa coù theå bò voâ hieäu bôûi
doøng thöù töï khoâng, cho pheùp rôle taùc ñoäng caùc söï coá ñaát ngay caû khi dao ñoäng coâng suaát ñaõ ñöôïc
phaùt hieän.
Chöùc naêng caét nhanh MC khi ñoùng ñöôøng daây vaøo söï coá: Chöùc naêng cung caáp taùc ñoäng töùc
thôøi môû MC khi ñoùng ñöôøng daây ñang bò söï coá. Caùc loaïi khaùc nhau cuûa boä xöû lyù logic coù theå ñöôïc
cung caáp ñeå thöïc thi loaïi chöùc naêng naøy.
 163

Caùc sô ñoà toång hôïp: HTBV toång hôïp ñöôïc duøng roäng raõi söû duïng hai HT rôle phuï cô baûn ñeå
nhaän dieän vaø caùch ly caùc söï coá. Boä ñaàu tieân laø moät rôle ño löôøng khoaûng caùch thöù töï thuaän, ñöôïc
duøng laøm BVC ñeå caét caùc söï coá ba pha. Boä naøy coù caû boä ño löôøng tónh cho caùc öùng duïng bình
thöôøng vaø boä ñoäng cho ñöôøng daây coù buø noái tieáp. Boä rôle thöù hai laø moät rôle quaù doøng thöù töï
nghòch, söû duïng ño löôøng thöù töï nghòch vaø caùc ñaëc tính ñònh höôùng ñeå phaùt hieän caùc söï coá baát ñoái
xöùng. Ñieàu naøy coù moät lôïi ñieåm laø khoâng bò aûnh höôûng hoã caûm thöù töï khoâng, thöôøng laø khoù khaên
ñoái vôùi caùc ñöôøng daây cao aùp. Caùc sô ñoà toång hôïp ñoøi hoûi moät tín hieäu taùc ñoäng taïi choã cuõng nhö
cho pheùp töø ñaàu caùch xa ñeå khôûi ñoäng caét. Moät boä logic so saùnh höôùng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh xem
söï coá laø beân trong hay beân ngoaøi ñöôøng daây ñöôïc BV. Neáu söï coá laø beân trong, moät hoaëc nhieàu
chöùc naêng taùc ñoäng taïi moãi ñaàu seõ phaùt hieän söï coá vaø taùc ñoäng maùy phaùt truyeàn caét tôùi taàn soá caét.
Vieäc nhaän taàn soá caét vaø hoaït ñoäng cuûa moät hoaëc nhieàu caùc chöùc naêng caét ñoäng laø ñuû ñeå khôûi ñoäng
caét taïi moãi ñaàu. Nhö theá, trong caùc traïng thaùi bình thöôøng, caùc sô ñoà toång hôïp hoaït ñoäng moät caùch
chính xaùc nhö sô ñoà truyeàn caét quaù taàm cho pheùp.
Baây giôø xeùt moät ñaàu coù nguoàn nhoû. Neáu nguoàn NM khoâng ñuû ñeå taùc ñoäng caét taïi ñaàu ñoù,
moät tín hieäu cho pheùp seõ khoâng ñöôïc khôûi ñoäng vaø vieäc caét MC seõ khoâng xaûy ra bôûi vì söï coá phaûi
ñöôïc phaùt hieän taïi taát caû caùc ñaàu cuûa ñöôøng daây. Sô ñoà toång hôïp loaïi boû söï thieáu soùt naøy bôûi taùc
duïng cuûa chöùc naêng khoùa vaø moät vaøi boä logic boå sung. Tín hieäu taùc ñoäng caét ñöôïc nhaän töø ñaàu
maïnh ñöôïc khueách ñaïi hoaëc laëp laïi ñeán ñaàu yeáu, theo ñoù cho pheùp ñaàu maïnh taùc ñoäng caét. Ñaàu
yeáu ñöôïc taùc ñoäng caét bôûi boä xöû lyù logic boå sung. Tín hieäu taïi ñaàu yeáu ñöôïc cho pheùp laëp laïi chæ
neáu chöùc naêng khoùa khoâng vaän haønh, hoaëc tín hieäu taùc ñoäng chæ ñoái vôùi caùc söï coá beân trong. Vôùi
caùc söï coá beân ngoaøi, chöùc naêng khoùa seõ vaän haønh ñeå khoùa khueách ñaïi cuûa tín hieäu.
Caùc sô ñoà rôle so saùnh höôùng coù theå ñöôïc duøng cho caùc ñöôøng daây coù buø noái tieáp neáu doøng
söï coá ñuû cao ñeå taïo ra maïch noái taét tuï ñieän. Löu yù, vì ñieän aùp seõ ñaûo ngöôïc xaûy ra khi cho söï coá
sau tuï ñieän, gaây aûnh sai soá caùc thieát bò ño löôøng khoaûng caùch, khieán cho toång trôû söï coá ño ñöôïc bò
dôøi ñi trong maët phaúng toång trôû Z. Sô ñoà toång hôïp dieãn taû ôû ñaây laø moät caûi tieán treân nguyeân taéc cô
baûn, döïa vaøo ñaëc tính quaù ñoä cuûa phaàn töû MHO. Boä thöù töï thuaän duøng nguyeân taéc so saùnh pha ñeå moâ
taû moät ñaëc tính ñònh höôùng MHO trong maët phaúng phöùc (H.8.20). Ñaëc tính MHO trong hình 8.21
ñöôïc phaân cöïc bôûi duøng ñieän aùp tröôùc söï coá V& p thì toát hôn ñieän aùp thöïc maø ñöôïc ño khi söï coá xaûy ra.
Ñieän aùp tröôùc söï coá ñöôïc nhôù bôûi rôle trong thôøi gian ngaén, vaø taùc ñoäng nhôù naøy giuùp cho rôle vaãn
laøm vieäc ñöôïc khi söï coá xaûy ra gaàn ñieåm ñaët rôle.

I1X I1X
I1ZR- V1 I1ZR- V1

I1ZR V1 - ES
I1ZR V1 - Vr

I 1R
I1R

Hình 8.20 Ñaëc tính Hình 8.21 Ñaëc tính

phaân cöïc MHO oån ñònh phaân cöïc MHO quaù ñoä

Ngöôõng taùc ñoäng laø goùc 90o treân ñöôøng troøn giöõa ñieän aùp phaân cöïc V& p vaø ñieän aùp
I&1 Z& R − V&1 vaø vôùi V&1 laø ñieän aùp thöù töï thuaän, coøn I&1 laø doøng thöù töï thuaän. Khi goùc naøy lôùn hôn
164

90o, toïa ñoä ñieåm NM ño ñöôïc naèm trong voøng troøn, taùc ñoäng seõ xaûy ra. Ñaïi löôïng I&1 Z& R − V&1 dieãn
taû moät ñöôøng troøn trong maët phaúng phöùc khi goùc giöõa ñaïi löôïng naøy vaø ñieän aùp phaân cöïc laø goùc
vuoâng. Neáu goùc naøy nhoû hôn 90o, ñieåm seõ naèm ngoaøi ñöôøng troøn vaø khoâng coù taùc ñoäng xaûy ra.
Khi söï ñaûo ngöôïc ñieän aùp xaûy ra, caû V&1 vaø V& p seõ bò ñaûo ngöôïc, nhöng ñieän aùp phaân cöïc seõ
vaãn truøng pha vôùi aùp nguoàn. Trong suoát quaù trình chuyeån tieáp naøy, voøng troøn MHO thay ñoåi nhö hình
8.21. Trong hình naøy, vuøng khaùng trôû aâm ñaëc tröng cho toång trôû söï coá ñöôïc nhìn töø rôle ñoái vôùi moät
vò trí söï coá khaùng trôû tuï ñieän thuaän höôùng. Do ñoù, taùc ñoäng caùc söï coá trong vuøng naøy laø ñuùng.
Ñoái vôùi caùc söï coá tröôùc rôle, coù nghóa laø caùc söï coá höôùng nghòch, ñaëc tính MHO quaù ñoä bao
truøm vuøng trôû khaùng söï coá. Do ñoù, ñaëc tính phaân cöïc MHO quaù ñoä cung caáp moät boä xöû lyù logic rôle khaû
duïng cho taát caû caùc söï coá ba pha, ngay caû vôùi caùc söï coá maø trong ñoù ñieän aùp rôle giaûm veà khoâng.
Vieäc phaùt hieän taát caû caùc söï coá baát ñoái xöùng trong rôle naøy ñöôïc thöïc thi nhôø duøng so saùnh
pha buø quaù ñoä, nhöng döïa treân caùc ñaïi löôïng thöù töï nghòch hôn laø thöù töï thuaän. Caùc lyù do cho vieäc
duøng caùc ñaïi löôïng thöù töï nghòch laø nhö sau:
- Caùc ño löôøng thöù töï nghòch thoaùt khoûi söï aûnh höôûng cuûa hoã caûm thöù töï khoâng cuûa caùc ñöôøng
daây song song gaàn nhau.
- Caùc doøng vaø aùp tín hieäu nhaäp coù theå nhaän ñöôïc töø caùc maùy bieán ñieän ño löôøng gioáng nhau
ñeå cung caáp tín hieäu nhaäp thöù töï thuaän.
- Caùc doøng thöù töï nghòch coù bieân ñoä lôùn hôn caùc doøng thöù töï khoâng ñoái vôùi moät söï coá chaïm
ñaát cuûa ñaàu ñöôøng daây caùch xa, do ñoù coù ñoä nhaïy lôùn hôn.
- Thieát bò ño löôøng thöù töï nghòch deã kieåm tra baèng caùch ñoùng hoaëc môû caùc maïch thích hôïp
cuûa rôle ñeå moâ phoûng traïng thaùi söï coá.
- Ñieän aùp phaân cöïc cho caùc ño löôøng thöù töï nghòch ñöôïc cho bôûi
V& = V& + kI& Z&
P 2 2 R

Ñieän aùp chuaån V&2 ñöôïc boå sung bôûi ñaïi löôïng buø coù theå ñieàu chænh ñöôïc I&2 Z& R , ñeå ñaûm baûo
söï phaân cöïc ñuùng cho caùc tröôøng hôïp khi rôle naèm gaàn nguoàn maïnh vôùi V&2 coù theå raát nhoû, hoaëc khi
söï coá gaàn ñaàu ñöôøng daây coù buø noái tieáp vaø doøng söï coá nhoû hôn möùc BV cuûa tuï ñieän. Heä soá k cuõng
ñöôïc cung caáp ñeå ñieàu chænh ñaïi löôïng buø. Ñieän aùp phaân cöïc buø (haõm) vaø ñaïi löôïng taùc ñoäng (laøm
vieäc), tyû leä vôùi doøng thöù töï nghòch, ñöôïc so saùnh trong pha treân moãi nöûa chu kyø ñeå taïo ra caùc chöùc
naêng khoùa vaø taùc ñoäng.
Sô ñoà toång hôïp ñaõ ñöôïc duøng töø nhieàu naêm treân caùc ñöôøng daây coù buø noái tieáp vôùi coù keát
quaû raát toát. Moät lôïi ñieåm cuûa sô ñoà naøy laø öùng duïng caùc ñaïi löôïng thöù töï nghòch cho taát caû caùc söï
coá keå caû chaïm ñaát. Ñieàu naøy laøm cho BV traùnh khoûi caùc vaán ñeà hoã caûm ñöôøng daây. Moät moñun
rôle rieâng bieät ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän caùc söï coá ba pha, do ñoù coù theå BV taát caû caùc daïng NM.
8.2.4 Caùc sô ñoà pilot baûo veä toaøn phaàn
Phaàn tröôùc giôùi thieäu moät soá loaïi sô ñoà pilot khoâng toaøn phaàn, caùc sô ñoà ñoù laø caùc HT pilot
phoå bieán nhaát. Caùc sô ñoà BV toaøn phaàn ño doøng vaøo phaàn töû BV taïi caùc ñaàu cuûa noù vaø quyeát ñònh taùc
ñoäng döïa treân söï so saùnh cuûa caùc doøng ñoù (nguyeân taéc BVSL).
 165

1- Caùc sô ñoà so saùnh pha

Loaïi BV toaøn phaàn phoå bieán nhaát cho caùc ñöôøng daây truyeàn taûi laø loaïi so saùnh pha. Coù caùc loaïi
sô ñoà so saùnh pha thoâng duïng sau:
- So saùnh pha ñôn
- So saùnh pha keùp
- So saùnh pha rieâng bieät.
Heä thoáng thöù ba laø moät HT chæ ño doøng tín hieäu, tieän lôïi cho ñöôøng daây truyeàn taûi, ñaëc bieät
laø nhöõng ñöôøng daây coù caùc tuï ñieän noái tieáp. Caû ba loaïi so saùnh pha coù theå chæ duøng tín hieäu doøng
hoaëc coù theå laø HT ño löôøng khoaûng caùch.
Khaùi nieäm cô baûn cuûa rôle so saùnh pha laø ghi nhaän chính xaùc thôøi gian cuûa doøng ñi qua
zero hay qua giaù trò ngöôõng hoaëc aâm hoaëc döông. Caùc löu tröõ cuûa caùc maãu naøy ñöôïc truyeàn ñeán
caùc ñaàu ñoái dieän cuûa ñöôøng daây, nôi maø chuùng ñöôïc so saùnh. Neáu xaùc ñònh ñöôïc raèng ôû caû hai ñaàu
caùc doøng ñang ñi vaøo ñöôøng daây, roõ raøng ñaây laø söï coá treân ñöôøng daây ñöôïc BV, vaø caùc rôle taïi caû
hai ñaàu môû MC taïi hai ñaàu ñöôøng daây. Vieäc so saùnh caùc daïng soùng doøng ñöôïc thöïc hieän bôûi vieäc
bieán ñoåi caùc daïng soùng vuoâng töø caùc daïng soùng doøng hình sin khoâng ñöôïc loïc nhö hình 8.23. Soùng
vuoâng goùc ñöôïc kyù hieäu ISW coù ñöôïc töø caùc laàn ñi qua ngöôõng cuûa soùng doøng. Caùc xung maãu cuõng
ñöôïc phaùt ra khi soùng doøng vöôït troäi caû möùc ngöôõng aâm vaø möùc ngöôõng döông ñöôïc veõ bôûi nhöõng
ñöôøng ñöùt neùt ngang hình 8.22. Caùc soùng vuoâng goùc töông öùng ñöôïc kyù hieäu ISWP vaø ISW ñeå xaùc
ñònh caùc soùng vuoâng goùc döông vaø aâm theo thöù töï.

doøng pha

ISW Ib Ia taïi choã

Ic Loïc boä khueách
ISWP 3Iao thöù töï ñaïi soùng vuoâng
ISWN töø xa

Hình 8.22 Quy trình xöû lyù soùng vuoâng Hình 8.23 Maïng thöù töï cho vieäc
töø moät daïng soùng doøng pha hình sin lieân keát caùc doøng ba pha

Trong moät soá sô ñoà so saùnh pha, caùc doøng ño ñöôïc xöû lyù qua moät boä loïc thaønh phaàn thöù töï hình
8.23 vaø sau ñoù ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh soùng vuoâng goùc. Moät soùng vuoâng goùc töông töï ñöôïc phaùt ra taïi ñaàu
ñoái dieän cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi, vaø soùng vuoâng goùc töø xa naøy ñöôïc truyeàn nhôø keânh truyeàn pilot ñeán
rôle taïi choã ñeå noù coù theå ñöôïc so saùnh vôùi soùng vuoâng phaùt ra taïi choã. Moät maïch trì hoaõn thôøi gian ñöôïc
cung caáp ñeå ñeám söï trì treã thôøi gian cuûa vieäc truyeàn döõ lieäu. Neáu hai daïng soùng vuoâng laø cuøng pha, nghóa
laø caùc doøng laø cuøng pha vaø ñang ñi qua ñöôøng daây. Ñaây laø ñieàu kieän thöôøng, hoaëc söï coá beân ngoaøi ñoái vôùi
ñöôøng daây. Neáu hai soùng ngöôïc pha, noùi leân raèng caùc doøng taïi hai ñaàu chaûy vaøo trong ñöôøng daây cho bieát
söï coá xaûy ra beân trong ñöôøng daây. Khaùi nieäm cô baûn naøy aùp duïng cho taát caû caùc loaïi sô ñoà so saùnh pha.
Moät sô ñoà toaøn phaàn söû duïng moät ñaïi löôïng laø toå hôïp caùc doøng pha thì ñöôïc goïi laø loaïi toång hôïp. Khaùi
nieäm naøy coù theå môû roäng ñeán moät ñaïi löôïng ño löôøng laø toå hôïp caùc doøng thöù töï. Hoaëc caùc doøng pha hoaëc
caùc doøng thöù töï coù theå ñöôïc toå hôïp thaønh caùc ñaïi löôïng ño löôøng toång hôïp.
Sô ñoà khoùa so saùnh pha ñôn: so saùnh 1/2 chu kyø doøng ñieän laø moät daïng ñôn giaûn cuûa sô ñoà
khoùa so saùnh pha maø chæ caàn moät keânh truyeàn PLC on-off. Hai boä phaùt hieän söï coá FD1 vaø FD2 ñöôïc
166

duøng, caû hai coù logic töông töï ñöôïc cho trong hình 8.24 FD1 ñöôïc goïi laø boä khôûi ñoäng boä phaùt. FD1
ñöôïc ñaët nhaïy hôn FD2 vaø ñöôïc boá trí ñeå cho pheùp soùng vuoâng taïi choã kích boä phaùt keânh truyeàn
thoâng tin. FD2 ñöôïc chænh ñònh vôùi moät trò khôûi ñoäng cao hôn FD1, vaø ñöôïc duøng ñeå baùo cho HT taùc
ñoäng caét. Vôùi caùc ñöôøng daây truyeàn taûi coù chieàu daøi leân ñeán 150km. FD2 ñöôïc chænh ñònh vaøo
khoaûng 125% cuûa FD1, vaø vôùi ñöôøng daây daøi hôn, möùc ñaët naøy ñöôïc ñaët taêng leân 200%. Söï so saùnh
pha coù theå baét ñaàu moät khi FD2 khôûi ñoäng. Vieäc duøng hai boä phaùt hieän söï coá cho pheùp söï phoái hôïp
vieäc phaùt soùng mang vuoâng goùc vôùi söï so saùnh cuûa caùc soùng vuoâng goùc taïi choã vaø töø xa.
Söï laøm vieäc cuûa HT coù theå ñöôïc giaûi thích bôûi hình 8.24. Vôùi moät söï coá xaûy ra beân trong
ñöôøng daây, boä phaùt hieän söï coá quaù doøng taïi caû hai ñaàu cuûa ñöôøng daây bò söï coá seõ laøm vieäc. Moät boä
flip-flop ñöôïc cung caáp nguoàn neáu coù tín hieäu vaøo boä AND lieân tuïc trong 4ms vaø cung caáp moät tín
hieäu xuaát lieân tuïc ñeán maïch caét, ñöôïc kieåm tra bôûi FD2. Vôùi ñieàu kieän naøy, caùc tín hieäu nhaäp soùng
vuoâng töø boä nhaäp tín hieäu taïi choã, vaø tín hieäu xuaát boä nhaän ñeán coång AND cuøng pha vaø vieäc taùc ñoäng
caét ñöôïc thöïc thi. HT naøy seõ taùc ñoäng neáu caùc doøng taïi hai ñaàu leäch nhau tôùi 90o. Löu yù raèng, vieäc
xaùc nhaän cuûa moät tín hieäu töø keânh truyeàn ngaên caûn vieäc taùc ñoäng, do ñoù ñaây laø loaïi HT khoùa. Ñieàu
naøy cuõng coù nghóa laø tín hieäu soùng mang khoâng caàn truyeàn qua ñieåm söï coá treân ñöôøng daây BV.

H N1
K
(I) N2
R Q

FD boä xöû lyù logic nhaän daïng söï coá FD

boä phaùt boä phaùt

tín hieäu Keânh Tín hieäu
taïi choã truyeàn nhaäp taïi choã
boä thu boä thu

tín hieäu ra boä thu tín hieäu ra boä thu

4 4
baùo hieäu AND 0 caét A caét B 0 AND baùo hieäu

1 1
tín hieäu taïi choã vaøo AND 0 0

1 1
tín hieäu ra boä thu 0
0

tín hieäu boä thu vaøo AND 1 1

0 0

1 1
tín hieäu xuaát AND 0 0

tín hieäu xuaát caét 1 1

0 0

Hình 8.24 Sô ñoà so saùnh pha ñôn

Vôùi moät söï coá beân ngoaøi, vieäc khoùa laø lieân tuïc do pha cuûa tín hieäu ra boä thu leäch pha vôùi
soùng vuoâng taïi choã. Thoâng thöôøng khi NM ngoaøi, caùc doøng ñieän ñi qua ñöôøng daây cuøng pha. Tuy
nhieân, HT naøy seõ khoùa taùc ñoäng neáu caùc doøng ñoù leäch pha nhau leân ñeán 90o.
Khoùa so saùnh pha ñôn giaûn cuõng coù theå duøng söï kieåm tra bôûi boä phaän khoaûng caùch hôn laø
chæ duøng doøng. Sô ñoà naøy söû duïng caùc keânh truyeàn on-off töông töï nhau, nhöng söï phaùt hieän söï coá
vaø kyõ thuaät baùo hieäu laø khaùc nhau.
 167

Sô ñoà so saùnh pha keùp: Sô ñoà so saùnh pha keùp thöïc hieän caùc pheùp so saùnh pha treân caû hai nöûa
chu kyø cuûa soùng doøng, neân taùc ñoäng nhanh hôn sô ñoà so saùnh doøng ñôn. Sô ñoà so saùnh pha keùp ñoøi
hoûi keânh truyeàn keùp vôùi moät taàn soá cho moãi ñaàu ñöôøng daây.
Hình 8.25 laø moät ví duï cuûa sô ñoà so saùnh pha keùp. Sô ñoà duøng thieát bò di taàn taïi moãi ñaàu
ñöôøng daây. Moät taàn soá ñöôïc goïi laø “ñieåm” vaø moät taàn soá khaùc ñöôïc goïi laø “khoaûng”. Sô ñoà cung
caáp söï kieåm tra keânh truyeàn lieân tuïc vì tín hieäu soùng mang hoaëc “ñieåm” hoaëc “khoaûng” ñöôïc truyeàn moät
caùch lieân tuïc. Do ñoù khoâng caàn boä khôûi ñoäng phaùt hieän söï coá soùng mang. Maùy phaùt ñöôïc kích ñoái
vôùi taàn soá ñieåm cuûa noù khi soùng vuoâng döông vaø ñöôïc kích ñoái vôùi taàn soá “khoaûng” cuûa noù khi
soùng vuoâng baèng zero.
N1 N2
H (2)
(I) K

boä xöû lyù logic nhaän bieát söï coá

f1 f2
boä phaùt boä phaùt
soùng aâm Keânh soùng aâm
taïi choã ñieåm truyeàn f1 ñieåm
f2 taïi choã
boä thu boä thu

khoaûng khoaûng
soùng döông soùng döông
taïi choã AND baùo hieäu baùo hieäu AND taïi choã
1 1
OR AND 4 4 AND
OR
AND 3 0 0 3 AND
2 2
taùc ñoäng maùy caét R taùc ñoäng maùy caét R

Soùng taïi choã 1 1

(nöûa chu kyø döông)
tín hieäu ra boä thu
(ñieåm)
tín hieäu ra (AND 1)
0 0
1 1
0 0
1 1
0 0

Soùng taïi choã
(nöûa chu kyø aâm)
tín hieäu ra boä thu
(khoaûng)
tín hieäu ra (AND 2)
tín hieäu ra OR
tín hieäu xuaát taùc ñoäng
1 1
0
0
1 1
0 0
1 1
0 0
1 1
1
0 0
1 1
0 0

Hình 8.25 Sô ñoà so saùnh pha keùp

Söï laøm vieäc cuûa sô ñoà so saùnh pha keùp ñöôïc dieãn taû nhö sau: vôùi caùc söï coá beân trong, caùc
tín hieäu ra moät pha ñôn cuûa maïng doøng thöù töï thì truøng pha cho duø doøng thöïc leäch 180o. Tín hieäu ra
cuûa maïch truyeàn qua boä khueách ñaïi vuoâng goùc ñeå kích maùy phaùt di taàn. Moät maïch thôøi gian coù theå
ñieàu chænh ñöôïc ñöôïc ñieàu chænh ñeå laøm treã soùng vuoâng goùc taïi choã moät khoaûng baèng thôøi gian vôùi
168

thôøi gian treã do keânh truyeàn. Tín hieäu ra cuûa maïch sau ñoù phaùt trieån thaønh hai soùng vuoâng boå sung
ñöôïc goïi laø soùng döông taïi choã vaø soùng aâm taïi choã. Soùng döông coù moät traïng thaùi döông trong nöûa
chu kyø döông cuûa doøng thöù töï vaø ñöôïc so saùnh vôùi tín hieäu ra “ñieåm” cuûa maùy thu taïi coång AND1.
Soùng aâm taïi choã coù moät traïng thaùi döông suoát nöûa chu kyø aâm cuûa doøng thöù töï vaø ñöôïc so saùnh vôùi
tín hieäu ra “khoaûng” cuûa maùy thu taïi coång AND2. Vôùi söï coá beân trong, soùng döông taïi choã vaø soùng
“ñieåm” boä thu thì truøng pha, cho ra moät tín hieäu xuaát töø coång AND1. Töông töï, soùng aâm taïi choã vaø
soùng “khoaûng” boä thu thì truøng pha, cho ra moät tín hieäu xuaát töø coång AND2. Neáu moät tín hieäu baùo
ñöôïc nhaän töø boä phaùt hieän söï coá hoaëc töø rôle BV thì coång AND3 coù moät tín hieäu xuaát. Neáu tín hieäu
naøy toàn taïi khoaûng 4ms thì tín hieäu xuaát ñöôïc gôûi ñeán boä flip-flop ñeå khôûi ñoäng môû MC. Löu yù raèng,
taùc ñoäng caét ñoøi hoûi caû hai tín hieäu “ñieåm” vaø “khoaûng” ñöôïc truyeàn qua moät söï coá nhôø phöông tieän
soùng mang ñöôøng daây truyeàn taûi. Neáu hö hoûng caû hai taàn soá vaø maát boä nhaän keânh truyeàn caû hai maïch
so saùnh, thì vieäc cho pheùp HT caét chæ döïa treân caùc daïng soùng vuoâng goùc taïi choã.
Vôùi caùc söï coá beân ngoaøi, chaúng haïn taïi (N2) (H.8.25), söï ñaûo ngöôïc 180o cuûa moät trong caùc
doøng pha laøm dòch chuyeån caùc soùng vuoâng goùc 180o, do ñoù ngaên coång AND coù tín hieäu ra.
Moät phöông aùn khaùc cuûa HT keânh truyeàn keùp söû duïng söï giaùm saùt khoaûng caùch. Loaïi HT
naøy ñöôïc duøng treân caùc ñöôøng daây truyeàn taûi daøi, möùc taûi naëng, vôùi söï coá ba pha ít xaûy ra
Sô ñoà so saùnh pha rieâng bieät: So saùnh pha rieâng bieät ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeå giaûi quyeát caùc
vaán ñeà BV cuûa caùc ñöôøng daây buø noái tieáp vaø caùc öùng duïng khaùc maø bò aûnh höôûng bôûi söï meùo daïng
soùng. Trong caùc HT ñoù, caùc maïng doøng thöù töï ñöôïc thieát keá laøm vieäc taïi taàn soá cô baûn.
Hình 8.26 laø HT ño doøng ñöôïc duøng cho so saùnh pha rieâng bieät. Vì moãi doøng ñöôïc ño moät
caùch rieâng bieät neân khoâng caàn thieát caùc doøng ñöôïc ño laø taàn soá cô baûn. Caùc daïng hieän ñaïi cuûa caùc
HT rôle so saùnh pha rieâng bieät laø caùc HT soá, chuû yeáu döïa vaøo HTBV chæ do doøng, goàm caû BVDT
khoaûng caùch toái öu. Heä thoáng naøy laøm vieäc chính xaùc vaø choïn loïc ñoái vôùi ñöôøng daây coù tuï buø noái
tieáp. Ñöôøng daây coù tuï noái tieáp gaây ra caùc vaán ñeà:
- Ñaûo ngöôïc ñieän aùp gaây ra bôûi caùc khaùng trôû aâm do tuï buø noái tieáp
- Söï baát ñoái xöùng pha do vaän haønh noái taét vaø ñoùng laïi cuûa HT tuï
- Caùc taàn soá khaùc thöôøng töø 20 - 400Hz trong suoát thôøi ñieåm tröôùc vaø sau söï coá.

Ia taïi choã
khueách ñaïi
soùng vuoâng
töø xa
Ib
3Iao

Ic töông töï nhö pha a

3Iao

Hình 8.26 Heä thoáng ño löôøng

so saùnh pha rieâng bieät

Heä thoáng baûo veä naøy ñöôïc thieát keá ñeå vaän haønh moät caùch hôïp lyù baát keå vò trí cuûa tuï ñieän
noái tieáp hay möùc ñoä buø. Chuùng cuõng coù theå ñöôïc duøng treân caùc ñöôøng daây maø duøng taùc ñoäng töøng
pha cuûa caùc MC.
 169

Moät soá öu ñieåm khi duøng sô ñoà so saùnh pha rieâng bieät:
- BV so saùnh pha rieâng bieät loaïi boû ba vaán ñeà lieân quan vôùi caùc ñöôøng daây coù buø noái tieáp, ñoù
laø: caùc taàn soá khaùc thöôøng trong daïng soùng doøng; söï baát ñoái xöùng trôû khaùng pha vaø caùc ñieän
aùp ngöôïc.
- Söï vaän haønh toác ñoä cao, döïa theo tính ña daïng goùc giöõa caùc pha vaø loaïi boû cuûa caùc boä loïc
ñöôïc ñoøi hoûi trong caùc maïch so saùnh pha.
- Taàn soá cô baûn ñöôïc cung caáp bôûi caû boán thieát bò logic ñoäc laäp. Baát kyø moät trong chuùng ñöôïc
thieát keá ñeå phaùt hieän moät söï coá vaø taùc ñoäng ñöôøng daây.
Öu ñieåm veà phöông phaùp:
- Khoâng bò aûnh höôûng caùc dao ñoäng coâng suaát
- Traùnh khoûi sai soá do hoã caûm ñöôøng daây
- Khoâng bò aûnh höôûng bôûi söï toån hao ñieän theá
- Vaän haønh hôïp lyù ñoái caùc söï coá ba pha gaàn choã ñaët BV (UR = 0)
- Khoâng bò aûnh höôûng quaù ñoä ñieän aùp cuûa caùc BU
- Tính choïn loïc pha voán coù cho taát caû caùc loaïi söï coá, cung caáp tính linh ñoäng caùc maïch taùc
ñoäng rôle vaø MC ñeå ñaït ñöôïc tính choïn loïc taùc ñoäng töøng pha.
So saùnh pha rieâng bieät cuõng coù theå ñöôïc duøng cho BV cuûa caùc ñöôøng daây song song vôùi caùc öu
ñieåm sau:
- Caét töùc thôøi caùc söï coá keùp lieân quan ñeán caû hai ñöôøng daây
- Khoâng bò aûnh höôûng bôûi hoã caûm
- Tính choïn loïc pha cho taát caû caùc loaïi söï coá ñôn vaø phöùc.

2- Caùc sô ñoà pilot so leäch doïc

Loaïi khaùc cuûa BV toaøn phaàn laø baûo veä so leäch (BVSL) doïc. BVSL doïc bò haïn cheá ñoái vôùi caùc
HT pilot daây daãn phuï. So leäch daây daãn phuï aùp duïng cho caùc ñöôøng daây daøi töø 20km trôû xuoáng. Moät
soá sô ñoà so leäch doïc hieän ñaïi duøng caùc keânh pilot ñeå ño caùc ñaïi löôïng ñaàu ñöôøng daây ñeå so saùnh vaø
xöû lyù.
Caùc sô ñoà pilot daây daãn laø daïng cô baûn nhaát cuûa BVSL doïc. Vieäc söû duïng caùc keânh thoâng
tin bôûi caùc daây daãn pilot cung caáp caû bieân ñoä vaø goùc pha caùc doøng sô caáp cuûa caùc ñöôøng daây
truyeàn taûi ñöôïc BV. Caùc ñaïi löôïng thöù caáp coù theå laø doøng hoaëc aùp tyû leä vôùi caùc ñaïi löôïng sô caáp
ñoù. Ñieàu naøy hình thaønh neân cô sôû cho caùc sô ñoà rôle caân baèng doøng hoaëc caân baèng aùp so leäch.
Trong haàu heát caùc HT, caùc ñaïi löôïng ba pha ñöôïc bieán ñoåi thaønh caùc doøng xoay chieàu pha ñôn
duøng cho caùc rôle. Tuy nhieân, coù theå hình thaønh moät HT ba pha rieâng bieät. Moät HT rieâng bieät nhö
theá ñöôïc ñoøi hoûi cho caùc maïch ñeå thöïc hieän vieäc ñoùng laïi moät pha.

Vôùi caùc ñöôøng daây daøi, caùc pilot daây daãn laø khoâng thöïc teá theo chieàu daøi cuûa ñöôøng daây truyeàn
taûi ñöôïc BV. Tuy nhieân, caùc kyõ thuaät ñieàu bieán cuõng coù theå ñöôïc duøng cho caùc ñöôøng daây truyeàn taûi
daøi hôn ñeå môû roäng ñaùng keå öùng duïng BVSL. Thoâng thöôøng, ñöôøng daây daãn thoâng tin seõ laø sôïi quang
hoaëc HTVS, thay theá cho caùc pilot daây daãn duøng ôû caùc ñöôøng daây truyeàn taûi ngaén.
Trong caùc HT pilot so leäch, caùc giaù trò töùc thôøi cuûa doøng ñöôïc truyeàn ñeán caùc ñaàu khaùc bôûi
caùc phöông tieän keânh truyeàn pilot. Hai phöông phaùp ñieàu bieán ñeå truyeàn caùc giaù trò doøng töùc thôøi laø
170

ñieàu bieán taàn soá (FM) vaø ñieàu bieán maõ hoùa xung (PCM).

Hình 8.27 Nguyeân taéc bieán ñieäu taàn soá

Trong caùc HT FM, caùc giaù trò doøng töùc thôøi ñöôïc truyeàn nhö caùc ñaïi löôïng töông töï ñeán
caùc ñaàu khaùc duøng daûi taàn aâm thanh vôùi söï ñieàu bieán taàn soá. Khaùi nieäm naøy ñöôïc minh hoïa trong
hình 8.27, vôùi soùng tín hieäu, ôû hình döôùi, ñieàu bieán taàn soá soùng mang, vôùi tín hieäu cao hôn mang laïi
keát quaû trong soùng mang ñöôïc ñieàu bieán cao hôn. Do ñoù taàn soá cuûa soùng mang phuï theo bieân ñoä tín
hieäu. Caùc nguyeân taéc so leäch doøng ñöôïc duøng taïi caùc ñaàu nhaän ñeå xaùc ñònh taùc ñoäng ñöôøng daây.
Hình 8.28 laø moâ hình HT cô baûn, caùc giaù trò doøng töùc thôøi ñöôïc ñieàu bieán theo caùc tín hieäu FM
trong taàm 0,3 - 0,4KHz.
H K
R Q
I/ V - bieán ñoåi soùng - aùp
V/ F - bieán ñoåi aùp - taàn soá
∆I ∆I FIL - boä loïc daûi thoâng
tín I/ V I/ V tín DEL - maïch buø treã
hieäu DEL F IL F IL DEL hieäu DET - phaùt hieäu nhieãu
khoaù V/ F V/ F khoùa
F/ V F/ V
Keânh
DET F IL FIL DET
thoâng tin

Hình 8.28 Sô ñoà so leäch doïc doøng FM

Trong sô ñoà PCM, caùc giaù trò doøng töùc thôøi taïi moãi ñaàu ñöôïc truyeàn ñeán ñaàu khaùc baèng
bieán ñieäu maõ hoùa xung cuûa tín hieäu ñöôïc truyeàn. Hình 8.29 giôùi thieäu maïch cô baûn cho HT naøy.
H K
R Q

MCT MCT
R - boä thu
T - boä phaùt
A/D P/S T T P/S A/D S/P - boä bieán ñoåi noái tieáp - song song
P/S - boä bieán ñoåi song song - noái tieáp
Keânh A/D - boä bieán ñoåi töông töï - soá
∆I S/P R R S/P ∆I
thoâng tin
 171

Hình 8.29 Sô ñoà so leäch doøng PCM

Tín hieäu xuaát cuûa MBI troän cung caáp moät ñaïi löôïng maø tyû leä vôùi giaù trò doøng sô caáp. Tín
hieäu naøy ñöôïc ñöa ñeán moät ñaàu, nôi maø söï bieán ñoåi töông töï–soá ñöôïc thöïc hieän vaø tín hieäu ñöôïc
truyeàn trong daïng noái tieáp ñeán ñaàu khaùc. Taïi traïm nhaän, caùc tín hieäu ñöôïc bieán ñoåi trôû laïi thaønh döõ
lieäu song song vaø ñöôïc ñònh giaù nhôø duøng boä vi xöû lyù ñeå so saùnh caùc doøng nhaän ñöôïc vôùi nhöõng
doøng khaùc ñöôïc ño taïi choã.

8.3 ÑÖÔØNG DAÂY SONG SONG

Neáu coù hai ñöôøng daây ñöôïc keùo treân cuøng moät truï hoaëc ôû gaàn nhau, treân toaøn boä chieàu daøi
seõ coù hoã caûm giöõa hai ñöôøng daây. Hoã caûm thaønh phaàn thöù töï thuaän vaø nghòch giöõa hai ñöôøng daây
nhoû neân thöôøng ñöôïc boû qua, hoã caûm thaønh phaàn thöù töï khoâng coù giaù trò lôùn vì vaäy khoâng theå boû
qua aûnh höôûng cuûa noù.
Loaïi BV, maø chæ söû duïng doøng ñieän (nhö HT so saùnh pha taàn soá cao hay HTSL pilot),
khoâng bò aûnh höôûng cuûa hoã caûm ñöôøng daây, trong khi loaïi BV ñöôïc söû duïng doøng vaø aùp, ñaëc bieät
laø BVKC, thöôøng bò aûnh höôûng bôûi hieän töôïng hoã caûm vaø caàn phaûi xem xeùt ñeán. Hình 8.30 giôùi
thieäu caùc daïng khaùc nhau cuûa caùc ñöôøng daây song song coù gaây ra hoã caûm.

ZMO
ZMO

a) b) c)

Hình 8.30 Caùc daïng khaùc nhau cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi gaây ra hoã caûm

Vieäc xem xeùt hoã caûm giöõa caùc ñöôøng gaây ñöôïc phaân chia laøm ba daïng theo caáu truùc cuûa
caùc ñöôøng daây nhö sau: AR AQ
Daïng 1: caùc ñöôøng daây song song coù chung A
R ZMO Q
nguoàn thöù töï thuaän vaø thöù töï khoâng B

Daïng 2: caùc ñöôøng daây song song coù chung BR BQ

nguoàn thöù töï thuaän, nhöng taùch Hình 8.31 Hai ñöôøng daây song song
bieät nguoàn thöù töï khoâng coù chung nguoàn thöù töï thuaän vaø khoâng
Daïng 3: caùc ñöôøng daây song song coù caùc nguoàn
thöù töï thuaän vaø thöù töï khoâng rieâng bieät.
8.3.1 Baûo veä khoaûng caùch choáng chaïm ñaát cho daïng 1
Hình 8.31 giôùi thieäu hai ñöôøng daây song song daïng 1.
Baûo veä khoaûng caùch choáng chaïm ñaát thoâng thöôøng trong tröôøng hôïp naøy seõ coù sai soá lôùn
do doøng ñieän ñaát 3Io trong ñöôøng daây bò söï coá bò caûm öùng ñieän aùp töø ñöôøng daây khoâng bò söï coá.
Y
Baûo veä khoaûng caùch choáng chaïm ñaát coù buø thaønh phaàn thöù khoâng trong ñöôøng daây A ñöôïc xaùc
ñònh trong chöông 6 phaàn 6.5, coâng thöùc nhö sau
172

V& AR V& AR
hZ& L1 = = (8.1)
Z  I AR + kCA × IGA0
I& AR + Co I&ao  AO − 1 
 Z AÙ 
Z& Ao − Z& A1
trong ñoù kCA = ; I& AR = Co I&ao + C1 I&a1 + C2 I&a2 ; I&GAo = 3Co I&ao (8.2)
3Z& A1

Doøng ñieän I&GAo laø doøng ñieän veà thöù töï ao

IARo Iao
khoâng trong ñöôøng daây A vaø kCA laø heä soá buø phöùc. No
hZA (1 - h)ZA
Caùc giaù trò naøy ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong chöông 6 AR AQ
R Q
cho moät ñöôøng daây ñôn. Trong tröôøng hôïp xeùt ñeán hZM (1 - h)ZM
IRo BR BQ
hoã caûm giöõa caùc ñöôøng daây song song, caàn xaùc hZA (1 - h)ZB
ñònh laïi heä soá kCA ñeå buø ñöôïc chính xaùc hôn. IBRo
ZEO
Xem xeùt sô ñoà thaønh phaàn thöù töï khoâng ZSO ZUO
coù tính hoã caûm giöõa hai ñöôøng daây song song A vaø
O
B noái giöõa hai ñieåm R vaø Q (H.8.32).
Hình 8.32 Maïch thöù töï
Khaûo saùt rôle ñaët taïi AR trong tröôøng hôïp khoâng ñöôøng daây coù hoã caûm
chaïm ñaát moät pha tröïc tieáp (ZN = 0), ta coù
V& = V& + V& + V& = 0
a ao a1 a2 (8.3)

vaø V&ao = V& Ro − hZ& Ao I& ARo − hZ& Mo I& BRo ; V&a1 = V& R1 − hZ& A1 I& AR1 ; V&a2 = V& R2 − hZ& A2 I& AR2 (8.4)

vôùi V&ai vaø V&Ri (i = 0,1,2) laø ñieän aùp thaønh phaàn thöù töï taïi ñieåm NM vaø vò trí ñaët rôle R.

Coäng (8.4) vaø löu yù (8.3), ta coù

V& R = V& Ro + V& R1 + V& R2 = hZ& Ao I& Ao + hZ& M o I&BRo + hZ& A1 I& AR1 + hZ& A2 I& AR2 (8.5)

Xaùc ñònh heä soá phaân boá doøng thöù töï taïi vò trí rôle so vôùi ñieåm NM
I ARo I AR1 I BRo I AR2
C Ao = ; C A1 = ; C Bo = ; C A2 = (8.6)
Iao I a1 Iao Ia2

Thay theá caùc heä soá naøy vaøo (8.5)

V& R = hZ& A1 (C Ao I& Ao + C A1 I& A1 + C A2 I& A2 ) + h( Z& Ao − Z& A1 )C Ao I& Ao + hZ& Mo CBo I& BR (8.7)
o

Bieát raèng C Ao I& Ao + C A1 I& A1 + C A2 I& A2 = I& AR , vôùi I& AR laø doøng toång qua rôle AR, coâng thöùc
(8.7) trôû thaønh
V& AR = hZ& A1 I& AR + h( Z& Ao − Z& A1 )C& Ao I& Ao + hZ& Mo C& Bo I& BR (8.8)
o

Goïi: I&GAo = 3C Ao .I a o laø doøng ñieän veà thöù töï khoâng cuûa ñöôøng daây A qua rôle AR

I&GBo = 3CBo .I ao laø doøng ñieän veà thöù töï khoâng cuûa ñöôøng daây B qua rôle BR.

Coâng thöùc (8.8) ñöôïc vieát laïi

 Z Ao − Z A1 & Z& 
V& AR = hZ L1  I& AR + IGAo + Mo I&GBo  (8.9)
 3Z A1 3Z A1 
 
 173

Z Ao − Z A1 Z Mo
Ñaët kSA = ; kMA = (8.10)
3Z A1 3Z A1

coâng thöùc (8.9) trôû thaønh

V& = hZ ( I&
AR L1 AR + kSA .I&GAo + kMA .IGBo ) = hZ L1 .I& ARM (8.11)

I& ARM = I& AR + kSA .I&GAo + kMA .I&GBo (8.12)

trong ñoù: kSA, kMA - caùc thoâng soá ñöôøng daây A; kMA - heä soá hoã caûm
kSA - heä soá buø cho ñöôøng daây ñôn A (ñöôïc tính töø 6.20 hay (8.1)).
Caùc heä soá thoâng soá ñöôøng daây B: kSB, kMB cuõng ñöôïc xaùc ñònh töông töï baèng caùch thay kyù
hieäu A thaønh B, neáu hai ñöôøng daây coù caùc thoâng soá khaùc nhau thì caùc heä soá naøy seõ khaùc nhau.
Goïi I&ARC laø doøng ñieän vaøo rôle choáng chaïm ñaát cuûa ñöôøng daây A.
Chia (8.11) cho I& ARC , ta tìm ñöôïc toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle khi chaïm ñaát moät pha
V& I& ARM
Z& AR = AR = hZ& L1 = hZ& L1 .ke (8.13)
I& ARC I& ARC
trong ñoù ke = I ARM / I ARC ñöôïc goïi laø chæ soá ño. Chæ soá naøy caøng gaàn 1 thì toång trôû ño cuûa rôle
caøng chính xaùc Z& → hZ& .
AR L1

Ñeå ke gaàn baèng 1, ngöôøi ta thay ñoåi I& ACR baèng caùch hieäu chænh heä soá buø khi ñöôøng daây laøm
vieäc coù hoã caûm.

Trong tröôøng hôïp khoâng hieäu chænh heä soá buø vaãn söû duïng doøng vaøo rôle gioáng nhö trong
tröôøng hôïp ñöôøng daây ñôn (phöông trình (6.19)), luùc ñoù
I = I& + k I&
ARC AR CA GAo

Z& Ao − Z& A1
vôùi kCA = kSA =
3Z A1

Trong tröôøng hôïp muoán giaûm sai soá ño toång trôû aûnh höôûng cuûa hoã caûm caàn thieát thay ñoåi heä
soá buø kAC, luùc ñoù kAC ñöôøng daây coù hoã caûm seõ khaùc vôùi heä soá buø kSA cho ñöôøng daây ñôn.
I& I& + k .I& + k I&
ke ⇒ 1 ⇒ ARM = AR & SA GAo & MA GBo = 1
I ARC I + k .IAR CA GAo

kSA I&GAo + kMA I&GBo

⇒ kCA = (8.14)
I&GAo

Nhaän xeùt: Chæ soá ke laø haøm soá cuûa kAS vaø kCA laø do hoã caûm cuûa caùc ñöôøng daây laân caän nhö kMA
vaø IGBo neân sai soá ño löôøng toång trôû tyû leä vôùi toång trôû hoã caûm, doøng ñieän thöù töï khoâng treân ñöôøng
daây B. Rôle seõ bò döôùi taàm khi I&GBo cuøng pha vôùi I& AR + I&GAo vaø bò quaù taàm khi I&GBo khaùc pha
vôùi I& + I&
AR GAo .
174

Moät soá tröôøng hôïp traïng thaùi ñoùng môû cuûa MC seõ ñöôïc xem xeùt döôùi ñaây, khaûo saùt khi
ñöôøng daây A bò söï coá chaïm ñaát moät pha trong caùc tröôøng hôïp tröôùc luùc söï coá nhö sau.

1- Khi caû hai ñöôøng daây ñeàu vaän haønh, nguoàn Q hôû (H.8.33)
hS
N
AR A AQ
R ZMO Q
Y B Y
BR BQ

Hình 8.33 Söï coá treân ñöôøng daây A khi

hai ñöôøng daây ñang laøm vieäc song song

Khi coù söï coá chaïm ñaát, doøng ñöôøng daây chaïm ñaát baèng doøng veà thöù töï khoâng
I& AR = I&GA 0

Phöông trình ñieän aùp giöõa R vaø N

V& RN 0 = I& AR0 hZ& A 0 + I& BR0 hZ& M 0

= I& BR0 Z& B0 + I& AR0 hZ& M 0 − I& BR0 (1 − h) Z& M 0 + I&BR0 (1 − h) Z& A0 − I& BR0 (1 − h) Z& M 0 (8.16)

hay [
I& AR0 h( Z& A0 − Z& M 0 ) = I& BR0 Z& B0 + (1 − h) Z& A0 − 2(1 − h) Z& B0 − Z& M 0 ]
= I& BR0 [(1 − h)(Z& A0 − Z& M 0 ) + Z& B0 − Z& M 0 ]
I& AR0 h( Z& A 0 − Z& M 0 ) h
do ñoù = = (8.17)
I&BR0 (1 − h)( Z& A0 − Z& M 0 ) + Z& B0 − Z& M 0 Z − Z& M 0
&
1 − h + B0
Z& A0 − Z& M 0

I&GA0 3C& A 0 I&a 0 I& Z& − Z& M 0

Maët khaùc = = AR0 , ñaët kAB = B0 (8.18)
I&GB0 3C& B0 I&a 0 I& BR0 Z& A0 − Z& M 0

h
ta ñöôïc I&GB0 = I&GA0 (8.19)
1 − h + kAB

Thay (8.15) vaø (8.19) vaøo bieåu thöùc tính toång trôû bieåu kieán cuûa rôle (8.13)

 hkMA 
 1 + kSA + 1 − h + k 
AB
Z& AR = h1 Z& A1   = h1 ke1 Z& A1
 1 + kCA  hS
  N
AR A AQ
(8.20) Y
R
B
ZMO Q
Y

BR BQ

Hình 8.34 Moät ñöôøng daây song song

khoâng laøm vieäc nhöng khoâng noái ñaát
 175

Bieåu thöùc treân cho thaáy ZAR, chæ soá ke1 chæ phuï thuoäc vaøo caùc thoâng soá cuûa ñöôøng daây vaø vò
trí söï coá khoâng phuï thuoäc vaøo doøng ñieän.

2- Khi coù moät ñöôøng daây khoâng vaän haønh, maùy caét ôû hai ñaàu ñöôïc môû ra (H.8.34)

Ñöôøng daây khoâng vaän haønh, nhöng khoâng ñöôïc noái ñaát ôû hai ñaàu hoaëc chæ ñöôïc noái ñaát ôû moät ñaàu.
Ñieàu naøy coù nghóa khoâng coù doøng treân ñöôøng daây B.
Trong tröôøng hôïp naøy, aùp duïng bieåu thöùc trong tröôøng hôïp a, nhöng vôùi doøng treân ñöôøng
daây B baèng khoâng. Bieåu thöùc toång trôû ñöôïc taïi vò trí ñaët rôle ñöôïc vieát laïi nhö sau
 1 + kSA 
Z& AR = h2 Z& A1   = h2 ke2 Z& A1 (8.21)
 1 + kCA 
Ta thaáy, toång trôû ño ñöôïc giaûm so vôùi tröôøng hôïp hai ñöôøng daây song song cuøng laøm vieäc.
Toång trôû ño ñöôïc nhoû hôn daãn ñeán quaù taàm lôùn hôn.

3- Khi moät ñöôøng daây khoâng vaän haønh vaø ñöôïc noái ñaát ôû hai ñaàu (H.8.35)

NO
h(ZAO - ZMO) hZMO IO
(1-h)(ZAO-ZMO) (1-h)ZMO

IAR IBR
1:1 Q
h(ZBO - ZMO)
Q’
hS
N R’ N’’
IBR IBR
AR A AQ
R ZMO Q
Y B
ZEO
ZSO ZUO
BR BQ
O

Hình 8.35 Ñöôøng daây B ñöôïc caét

vaø noái ñaát ôû hai ñaàu Hình 8.36 Sô ñoà maïng thöù töï khoâng

Sô ñoà thaønh phaàn thöù töï khoâng trong tröôøng hôïp naøy cho ôû hình 8.36. Hoã caûm ñöôïc bieåu
dieãn baèng maùy bieán aùp lyù töôûng 1/1.
Giaû thieát caùc ñieän theá taïi caùc nuùt bieát tröôùc, hieäu ñieän theá giöõa caùc nuùt laø
V& RN   hZ& A0 0 hZ& M 0   I& 
     AR 
V&QN  =  0 (1 − h) Z& A0 − (1 − h) Z M 0   I& AQ 
& (8.22)
    
V& RQ   hZ& M 0 − (1 − h) Z& M 0 Z& B0   I& BR 
 
V& RN  V& R − V& N  V& R − V& N 
     
vôùi V&QN  = V&Q − V& N  = V&Q − V& N  (8.23)
     
V& RQ  V& R, − V&Q,   0

Giaûi cho doøng IBR theo caùc giaù trò IAR vaø IAQ
176

1
I& BR =
Z B0
[
− hZ& M 0 I& AR + (1 − h) Z& M 0 I& AQ ] (8.24)

Doøng IBR chaïy theo höôùng ngöôïc laïi vôùi muõi teân neân coù giaù trò aâm (IBR < 0) (H.8.46) khi

hI& AR > (1 − h) I& AQ (8.25)

Khi khoâng coù nguoàn taïi ñaàu Q (MC môû), doøng IBR ñöôïc vieát laïi nhö sau
− hZ& M 0 I& AR
I& BR =
Z& B0

Do vaäy, ñoái vôùi söï coá moät pha chaïm ñaát, ta coù
− hZ& M 0 I&GA0
I& AR = I&GA0 ; I& BR = I&GA0 =
Z& B0

Toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc trong tröôøng hôïp naøy thay vaøo (8.13)
 Z& 
 1 + kSA − kMA h M 0 
 I& + kSA I&GA0 + kMA I&GB0   Z& B0 
Z& AR = h3 Z& A1  GA0  = h3 Z& A1 
  = h3 ke3 Z A1 (8.27)
&
 I&GA0 + kCA I&GA0  1 + kCA
 
 
 
1 + kSA − kMA hZ& M 0 / Z& B 0
vôùi ke3 = (8.28)
1 + kCA

Ta nhaän thaáy toång trôû ño ñöôïc trong tröôøng hôïp naøy nhoû nhaát, ñöa ñeán quaù taàm nhieàu nhaát.
Toùm laïi, toång trôû ño ñöôïc bôûi töø rôle trong ba tröôøng hôïp
Z AR = hkei Z A1 ; vôùi: i = 1, 2, 3 töông öùng vôùi ba tröôøng hôïp

1  hkMA 
Tröôøng hôïp 1: ke1 =  1 + kSA +  (8.29)
1 + kCA  1 − h + kAB 

1
Tröôøng hôïp 2: ke2 = (1 + kSA ) (8.30)
1 + kCA

1  Z 
Tröôøng hôïp 3: ke2 =  1 + kSA − hkMA M 0  (8.31)
1 + kCA  Z B0 

Ta nhaän thaáy ke1 > ke2 > ke3 vaø sai soá cuûa rôle laø moät soá phöùc khaùc nhau cho töøng tröôøng
hôïp ñöôøng daây. Noù seõ laø soá thöïc khi laø ñöôøng daây cao theá vì luùc ñoù X/R cao.
Löu yù raèng, vuøng BV cuûa tröôøng hôïp 1 vaø 3 laø haøm soá theo thoâng soá vò trí chaïm h, nhöng
laø haèng soá ñoái vôùi tröôøng hôïp 2. Do ñoù, thöïc teá, tröôøng hôïp 2 ít ñöôïc löu yù khi tính toaùn hôn hai
tröôøng hôïp 1 vaø 3.
 177

Xeùt moät ñieåm NM treân ñöôøng daây vaø tính toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle ba tröôøng hôïp
ta ñöôïc Z AR1 > Z AR2 > Z AR3 . Ñieàu naøy coù nghóa laø toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle tröôøng hôïp 3 nhoû
nhaát ñöa ñeán taàm BV lôùn nhaát vaø toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle tröôøng hôïp a lôùn nhaát ñöa ñeán taàm BV
nhoû nhaát. Do ñoù ñeå buø ñuùng cho tröôøng hôïp xaáu nhaát, chuùng ta choïn kCA thoûa maõn tröôøng hôïp 3.
Toùm laïi, aûnh höôûng cuûa tröôøng hôïp 3 laøm rôle quaù taàm coù theå seõ daãn ñeán taùc ñoäng nhaàm.
Sai soá ôû tröôøng hôïp 1 seõ khoâng daãn ñeán caét nhaàm nhöng laøm giaûm vuøng BV caáp I.
Caùch tính toaùn BVKC caáp I phaûi ñaûm baûo:
- Chaéc chaén choïn loïc ñeå khoâng bò taùc ñoäng nhaàm khi coù trình traïng quaù taàm khi ñöôøng daây
vaän haønh tröôøng hôïp 3
- Vuøng BV caáp I caøng lôùn caøng toát (ít nhaát 50%) khi ñöôøng daây vaän haønh tröôøng hôïp 1.

Moät khuynh höôùng tính toaùn choïn vuøng BV caáp I laø 80% ñöôøng daây cho tröôøng hôïp 3 duøng heä
soá buø kCA coù keå ñeán hoå caûm vaø kieåm tra vuøng BV nhoû nhaát khi ñöôøng daây vaän haønh tröôøng hôïp 1.
Trong nhieàu tröôøng hôïp chænh ñònh theo khuynh höôùng naøy thì vuøng BV caáp I trong tröôøng
hôïp 1 (caû hai ñöôøng daây cuøng laøm vieäc) raát nhoû ñöa ñeán vuøng BV truøng nhau caáp I cuûa hai BV hai
ñaàu ñöôøng daây cuõng nhoû. Ví duï, vuøng BV caáp I khi vaän haønh tröôøng hôïp 1 cho hai BV ôû hai ñaàu laø
60% thì vuøng BV truøng nhau laø 20% giöõa ñöôøng daây.
Moät khuynh höôùng khaùc xaùc ñònh vuøng BV caáp I vôùi caùc ñieàu kieän nhö sau:
- Khoâng noái ñaát hai ñaàu ñöôøng daây ñaõ caét ra
- Coù theå noái ñaát hai ñaàu ñöôøng daây ñaõ caét khi phía Q coù nguoàn (luùc ñoù quaù taàm giaûm) nhöng
phaûi kieåm tra caån thaän
- Duøng töï ñoùng taïi ñöôøng daây neáu ñöôøng daây bò caét nhaàm
- Khaéc phuïc hieän töôïng quaù taàm duøng sô ñoà pilot.

Theo khuynh höôùng ñaàu choïn vuøng BV caáp I cho ñöôøng daây A caøng lôùn caøng toát nhöng
khoâng ñöôïc quaù taàm qua beân kia ñöôøng daây. Ñieàu kieän tính toaùn theo tröôøng hôïp vaän haønh 3 vôùi
heä soá buø kCA coù hoã caûm ñeå giaûm bôùt sai soá ño vaø sau ñoù kieåm tra vuøng BV caáp I trong tröôøng hôïp
vaän haønh 1 vaø 2.
Töø (8.27)
 1 + kSA − h3 kMA .Z M o / Z Bo 
Z AR
3
= h3 Z A1  
 1 + kCA 

Choïn kCA ñeå ño chính xaùc taïi ngöôõng taùc ñoäng (trò ñaët toång trôû)
hS kMA Z M o
kCA = kSA − (8.32)
Z Bo

Caân baèng toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle vôùi trò ñaët
 1 + kSA − h3 kMA .Z M o / Z Bo 
Z AR
3
= h3 Z A1   = hS Z A1 (8.33)
 1 + kCA 
kMA .Z M o hS kMA Z M o
Khai trieån (8.33) .h32 − (1 + kSA ) h3 + (1 + kSA − ) (8.34)
Z Bo Z Bo
178

Giaù trò ñaët toång trôû laø hS = 0,8 hay 0,9. Duøng phöông trình (8.32) tính kCA vaø sau ñoù kieåm tra
vuøng BV cho tröôøng hôïp 1 vaø 2 töø phöông trình (8.16) trong tröôøng hôïp 2, toång trôû ño ñöôïc taïi
ngöôõng taùc ñoäng rôle
 1 + kSA 
Z AR
2
= hS Z A1 = h2 Z A1   (8.35)
 1 + kCA 
hs (1 + kCA )
tìm ñöôïc h2 = (8.36)
1 + kCA

Trong tröôøng hôïp 1 töø phöông trình (8.15) taïi ngöôõng taùc ñoäng
h1 Z A1 (1 + kSA + h1 kMA ) /(1 − h − kAB )
Z 1AR = hS Z A1 = (8.37)
1 + kCA

Khai trieån (8.37)

(1 + kSA – kMA) h12 – [(1 + kSA)(1 + kAB) + hS (1 + kAS)]h1

+ hS(1 + kCA)(1 + kAB) = 0 (8.38)

Giaûi phöông trình naøy tìm ñöôïc h1.
Tính toaùn vuøng BV hieäu quaû cuûa BVKC caáp I trong chöông naøy cho maïng hình tia phuø hôïp
cho tröôøng hôïp sai soá xaáu nhaát (tröôøng hôïp 3). Duøng heä soá buø töï caûm hay hoã caûm.
Tính vuøng BV hieäu quaû töø coâng thöùc
I ARC
hi = hS = hS K ei
I ARM

vôùi hS laø trò ñaët toång trôû vuøng BV.

Vuøng BV hieäu quaû phuï thuoäc vaøo caáu truùc ñöôøng daây vaän haønh tröôùc luùc xaûy ra söï coù vaø
loaïi doøng ñieän ñöa vaøo rôle khoaûng caùch choáng NM chaïm ñaát 1 pha (tuøy vaøo heä soá buø).

Caùch tính toaùn baûo veä khoaûng caùch caáp II khi ñöôøng daây coù hoã caûm

Sô ñoà tính toaùn tröôøng hôïp vaän haønh 1 (H.8.37)

hc
Q N G
R
AR A AQ CG
C

BR B BQ

ZRQ ZQN

Hình 8.37 Caùc thaønh phaàn toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle töø vò trí AR

Toång trôû caáp II ño ñöôïc bôûi rôle taïi vò trí AR

 179

II
Z AR = Z RQ + Z QN (8.39)

Soá haïng ñaàu tieân (8.39) ñöôïc xaùc ñònh bôûi hai ñöôøng daây laøm vieäc song song baèng coâng thöùc
(8.38), soá haïng thöù hai phuï thuoäc vaøo vò trí chaïm hC.
Ñieän theá taïi thanh caùi Q tính theo doøng ñieän treân ñöôøng daây C (theo 6.19):
V&Q = hC Z& C1 ( I&QN + kSC I&GC o ) (8.40)

Doøng ñieän chaïm ñaát moät pha treân ñöôøng daây C

I&QN = I& AR + I& BR = I&GAo + I&CBo ≡ I&GCo (8.41)

ZC o − ZC1
kSC = (8.42)
3ZC1

IGAo  1 
Ñaët kAB = luùc h = 1, ta vieát I&QN =  1 +  IGAo (8.43)
IGBo  k AB 

1
Thay (8.43) vaøo (8.40): V&Q = hC ZC1 (1 + )(1 + kSC ) IGAo (8.44)
kAB

Chia ñieän theá naøy cho doøng vaøo rôle ñaõ buø laïi AR theo coâng thöùc (8.11), ta nhaän ñöôïc giaù trò
toång trôû ZQN
hC ZC1 (1 + kAB )(1 + kSE )
ZQN = (8.45)
(1 + kCA ) kAB

Nhö vaäy, toång trôû caáp II ño ñöôïc bôûi rôle taïi AR laø toång caùc giaù trò cuûa coâng thöùc (8.36) vaø (8.45)

II
Z A1  k  hC ZC1 (1 + kAB )(1 + kSC )
Z AR =  1 + kSA + MA  + (8.46)
1 + kCA  kAB  (1 + kCA ) kAB

Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây C thieát keá töông töï nhö ñöôøng daây A, luùc ñoù coù theå ñôn giaûn
hoùa (8.46) baèng heä soá
ZC1
kXA = (8.47)
Z A1

Vieát laïi coâng thöùc (8.46)

II
Z A1  k h k (1 + kAB )(1 + kSC ) 
Z AR = 1 + kSA + MA + C XA (8.48)
1 + kCA  kAB kAB 

Neáu ñoä laøm vieäc thöôøng xuyeân laø hai ñöôøng daây laøm vieäc song song, ñeå ño toång trôû ñuùng
cho tröôøng hôïp naøy ta choïn heä soá buø coù hoã caûm:

II  h k (1 + kAB )(1 + kSC ) 

Z AR = Z A1 1 + C XA  (8.49)
 kAB (1 + kCA ) 
Tính toaùn tröôøng hôïp vaän haønh 3
Khi ñöôøng daây B bò caét ra vaø noái ñaát ôû hai ñaàu, toång trôû ño ñöôïc taïi vò trí AR seõ thay ñoåi.
Trong tröôøng hôïp naøy ZRQ ñöôïc xaùc ñònh töø (8.22) khi h = 1
180

 ZM o 
 1 + kSA − kMA . 
Z Bo
Z RQ = Z A1   (8.50)
 1 + kCA 
 
 
Khi moät pha chaïm ñaát taïi N, tính ZQN töø ñieän theá taïi Q theo coâng thöùc (8.40) vaø löu yù
I&QN = I& AC = I&GAo (8.51)

luùc ñoù V&Q = hC ZC1 (1 + kSC ) IQAo (8.52)

VQN hC ZC1 (1 + kSC )

ZQN = = (8.53)
(1 + kCA ) IGAo 1 + kCA

Toång trôû rôle ño ñöôïc

 ZM o 
 1 + kSA − kMA . + hC kXA (1 + kSC ) 
Z Bo
II
Z AR = Z& RQ + Z& QN = Z A1   (8.54)
 1 + kCA 
 
 

Ñoä môû roäng vuøng BV hieäu quaû khi caét ñöôøng daây B vaø noái ñaát ôû hai ñaàu ñöôïc tính töø (8.50)
vaø (8.55).
II
∆Z AB kMA (1 / kAB + Z M o / Z Bo ) + hC kXA (1 + kSC ) / kAB
= (8.55)
Z A1 1 + kCA

Caùch tính toaùn vuøng BV hieäu quaû caáp II cuûa rôle AR

II
Z AR
Trò ñaët toång trôû caáp II cuûa rôle AR: hSII = (8.56)
Z A1

Vuøng BV caáp II cuûa rôle AR hieäu quaû (thöïc söï) treân ñöôøng daây C cho hai tröôøng hôïp vaän
haønh 1 vaø 3 coù theå ñöôïc tính töø (8.57) baèng caùch giaûi ñeå tìm hC khi coù caùc trò soá ñaët hS khaùc nhau.
II
Caùc giaù trò Z AB cho tröôøng hôïp 1 vaø 3 ñöôïc cho töø (8.50) vaø (8.55). Coù theå saép xeáp bieåu dieãn döôùi
daïng coâng thöùc chung cho hai tröôøng hôïp 1 vaø 3 ñeå tính hC nhö sau
1 + kCA  II 1 + kSA + kMA .kMT 
hCX =  hS −  (8.57)
kXA .kLT (1 + kSC )  1 + kCA 
trong ñoù kLT vaø kMT ñöôïc goïi laø thoâng soá nhaïy coù giaù trò khaùc nhau tuøy vaøo tröôøng hôïp vaän haønh 1
hay 3 vaø ñöôïc cho ôû baûng 8.3.

Baûng 8.3 Thoâng soá nhaïy

Tröôøng hôïp vaän haønh kLT kMT

1 1+1/kAB 1/kAB

3 1 −ZMo / ZBo
 181

Nhaän thaáy raèng khi cheá ñoä vaän haønh chuyeån töø 1 sang 3 thì kLT trôû neân nhoû hôn vaø kMT thay
ñoåi töø döông sang aâm (taêng hC).

Caùc nguyeân taéc toång quaùt ñeå chænh ñaët vuøng BV caáp II cuûa BV choáng chaïm ñaát nhö sau:
- Ñoä nhaïy phaûi ñaûm baûo 1,2
- Heä soá buø chaïm ñaát phaûi ñöôïc tính toaøn hieäu chænh ñeä toái öu trò soá ñaët rôle
- Kieåm tra vuøng BV hieäu quaû trong tröôøng hôïp vaän haønh caét moät ñöôøng daây vaø noái ñaát ôû ñaàu.
Löu yù, coâng thöùc xaùc ñònh vuøng BV hieäu quaû coù theå vieát döôùi daïng
1 + kCA  II I ARM 
hC =  hS −  (8.58)
kXA .kLC (1 + kSA )  I ARC 
Coâng thöùc naøy ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra khi ñöôøng daây C coù nguoàn ôû hai ñaàu.
- Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle BR
VAR hZ A1 ( I AR + kSA IGAo + kMA IGBo )
Z AR = = (8.59)
I ARC I ARC

Doøng buø toái öu cho rôle AR khi

IARC = IAR + kSA.IGao + kMA.IGbo (8.60)
Luùc ñoù rôle AR ño chính xaùc toång trôû laø Z AR = hZ A1

Neáu doøng buø (8.60) ñöôïc duøng, rôle BR seõ ño

VBR V
Z BR = = AR (8.61)
I BRC I BRC
VBR VAR
Z BR = = (8.62)
I BRC I BR + kSB IGBo + I MB .IGAo

Giaù trò toång trôû naøy nhoû hôn giaù trò ñuùng so vôùi doøng buø coù doøng NM IGao cuûa ñöôøng daây A.
Doøng ñieän naøy lôùn hôn doøng trong ñöôøng daây B. Do ñoù giaù trò ZBR seõ quaù nhoû vaø ñöa ñeán rôle cuûa
ñöôøng daây khoâng bò söï coá bò quaù taàm.
Z BR I AR + kSA IGAo + kMA IGBo
Tyû soá = (8.63)
Z AR I BR + kSB IGBo + I MB IGAo

vôùi IRA = IGAo; IBR = IGBo (8.64)

Söï coá xaûy ra caùch rôle AR laø h thì:
IGBo h
= (8.65)
IGAo 1 + kAB − h
Z BR (1 + kSA )(1 + kAB − h) + hkMA
⇒ = = f (h) (8.66)
Z AR h(1 + kSB ) + kMB (1 + kAB − h)

Neáu ñöôøng daây bò söï coá ñöôïc buø ñuû, ZAR seõ ño chính xaùc nhöng ZBR seõ coù sai soá theo h
ZAB = hZA1 (8.67)
ZBR = ZAB.f(h) = hZA1.f(h) (8.68)
182

Chuùng ta tính sai soá baèng caùch tìm h, nhöng tröôùc heát phaûi bieát trò ñaët cuûa caû rôle ñeå xaùc
ñònh vuøng môû roäng cuûa quaù taàm. Ñaët hSB laø trò ñaët cuûa rôle B.
ZRB seõ khoâng choïn loïc neáu Z RB ≤ hSB Z B1 (8.69)

Töø (8.68) vaø (8.69) vaø ñôn giaûn

 (1 + kSA )(1 + kAB − h) + hkMA 
hSB ≤ hkBA1   (8.70)
 h(1 + kSB ) + kMB (1 + kAB − h) 
Z A1
Ñaët kBA1 = (8.71)
Z B1

Baát phöông trình (8.70) coù theå vieát döôùi daïng ah2 − bh + c ≥ 0 (8.72)

vôùi a = kBA(1 + kSA – kMA); c = hSB.kMB(1 + kAB)

b = kBA1(1 + kSA)(1 + kAB) – hSB(1 + kSB – kMB) (8.73)
Bieát trò ñaët rôle BR, töø (8.73) giaûi tìm h chính laø bieân giôùi choïn loïc. Rôle BR seõ khoâng choïn
loïc neáu h nhoû hôn giaù trò bieân naøy.

8.3.2 Baûo veä khoaûng caùch choáng chaïm ñaát cho daïng 2 vaø 3
- Hình 8.38: daïng 2 töông öùng vôùi tröôøng hôïp hai ñöôøng daây song song coù chung nguoàn
thaønh phaàn thöù töï thuaän nhöng khoâng chung nguoàn thaønh phaàn thöù töï khoâng. Phaân tích daïng naøy
töông töï nhö maïng daïng 1 tröôøng hôïp 3 khi moät ñöôøng daây caét ra vaø noái ñaát ôû hai ñaàu.
A

ZMO
B

Hình 8.38 Maïch hai ñöôøng daây song song daïng 2

- Hình 8.39: daïng 3 töông öùng vôùi tröôøng hôïp hai ñöôøng daây song song coù caùc nguoàn thöù töï
thuaän vaø thöù töï khoâng khaùc nhau. Tröôøng hôïp naøy ít khi thaáy do caùc HT ñeàu coù khuynh höôùng noái
keát vôùi nhau. Tröôøng hôïp naøy coù theå tìm thaáy khi hai ñöôøng daây coù caùc caáp ñieän aùp khaùc nhau vaø
giöõa caùc caáp ñieän aùp naøy ñöôïc lieân keát vôùi nhau thoâng qua moät toång trôû töông ñoái lôùn.
A

ZMO
B

Hình 8.39 Maïng hai ñöôøng daây daïng 3

- Hình 8.40: trong caùc tröôøng hôïp naøy vieäc thöïc hieän BV choáng chaïm ñaát gaëp phaûi nhieàu
khoù khaên. Sô ñoà thaønh phaàn thöù töï thuaän vaø thöù töï nghòch coù theå bieåu dieãn thoâng qua moät toång trôû
 183

töông ñöông; rieâng thaønh phaàn thöù töï khoâng ñoøi hoûi phaûi phaân tích kyõ löôõng hôn khi xeùt ñeán hoã
caûm töông hoã giöõa caùc ñöôøng daây song song. Khaûo saùt HT nhoû daïng 2 khi NM xaûy ra beân ngoaøi
hai ñöôøng daây song song.
R Q L G
A

ZMO N
C B D

Hình 8.40 Ngaén maïch xaûy ra beân ngoaøi maïng ñöôøng daây daïng 2

- Hình 8.41: khi söï coá xuaát hieän treân ñoaïn QG, naèm ôû phía sau ñoaïn coù hoã caûm giöõa caùc
ñöôøng daây song song A vaø B. Sô ñoà töông ñöông ñeå phaân tích cho ôû hình 8.41.
VN I1
+
Z12
O1 N1
R Q Io No
ZA hZLL
HZ (1 - h)ZL
ZM
+ C D Io
VRO ZTS ZB ZTU
-
ZTR ZTQ
Oo
I2
Hình 8.41 Sô ñoà maïng thöù töï Z22
N2 O2

Tuøy theo tình traïng vaän haønh cuûa caùc ñöôøng daây maø bieåu thöùc toång trôû nhìn töø vò trí ñaët
rôle khaùc nhau vaø seõ coù caùc sai soá khaùc nhau vaø gaây neân taùc ñoäng nhaàm, nhaát laø BVKC choáng
chaïm ñaát doøng ñieän theá vaø doøng ñieän thöù töï khoâng. Ñoái vôùi maïng daïng 2 vaø 3, ñeå BV choáng chaïm
ñaát, ngöôøi ta thöôøng duøng BV so saùnh pha.

8.4 ÑÖÔØNG DAÂY REÕ NHAÙNH

Ñöôøng daây reõ nhaùnh laø ñöôøng daây coù ba hay nhieàu ñaàu, coù theå laø taûi hoaëc maùy phaùt.
Nhöõng ñaàu taûi goïi laø nhaùnh reõ. Ñöôøng daây reõ nhaùnh ñôn giaûn nhaát laø ba nhaùnh (H.8.42), ñaây laø
loaïi thöôøng gaëp nhaát trong thöïc teá. Nhöõng sô ñoà BV, ñaõ ñöôïc noùi roõ tröôùc ñaây ñoái vôùi ñöôøng daây
coù hai nhaùnh, cuõng ñöôïc aùp duïng cho ñöôøng daây reõ nhaùnh, tuy nhieân coù nhieàu phöùc taïp hôn vaø ñoøi
hoûi phaûi xem xeùt kyõ löôõng. Loaïi cô baûn ñöôïc söû duïng cho ñöôøng daây reõ nhaùnh laø BVSL pilot, sô
ñoà so saùnh pha, rôle ñònh höôùng vaø BVKC.
8.4.1 Baûo veä pilot daây daãn phuï
Rôle vôùi maïch pilot AC laø loaïi BV nhanh vaø reû tieàn. Noù khoâng nhaïy caûm vôùi ñoä dao ñoäng
coâng suaát, coù tính ñôn giaûn vaø coù ñoä tin caäy cao. Khuyeát ñieåm cuûa loaïi BV naøy laø bò giôùi haïn bôûi
chieàu daøi ñöôøng daây. Ñieän trôû maïch pilot taêng theo chieàu daøi ñöôøng daây, xaùc suaát hôû maïch taêng.
Dung daãn doïc theo chieàu daøi daây daãn (tuï shunt) cuõng taêng vaø coù khuynh höôùng thaønh moät maïch NM
AC treân maïch pilot. Neáu giaù trò ñieän trôû vaø tuï ñieän maïch pilot vöôït giôùi haïn quaù ñaùng, noù seõ laøm
giaûm ñoä nhaïy ñoái vôùi NM trong vuøng BV vaø taùc ñoäng sai khi coù söï coá beân ngoaøi.
8.4.2 Rôle khoaûng caùch
184

Sô ñoà rôle khoaûng caùch ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå BV cho ñöôøng daây reõ nhaùnh. Tuy nhieân,
caàn phaûi quan taâm vaø kieåm tra ñoái vôùi caùc tình traïng ñöôïc neâu sau:
Sai soá toång trôû ño baèng rôle khoaûng caùch: ñieàu naøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû chöông BVKC. Trong
phaàn naøy ñöôïc noùi roõ vaø cuï theå hôn. Xem xeùt hình 8.42 vôùi söï coá taïi thanh goùp H.
G H
ZG ZH
IG
~ ~
I IH

ZLG ZLj ZLH

Ij

chaïm
J

~ Zj

Hình 8.42 Söï coá taïi thanh caùi H ñöôøng daây reõ nhaùnh

Ñieän aùp VG taïi thanh goùp G: V&G = I&G Z& LG + I& H Z& LH
jx
H’

Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle G:

H
V& I& Z& I& Z&
Z& G = G = Z& LG + H & LH = Z& LG + Z& LH + J LH
IG IG IG T

trong ñoù ZG phuï thuoäc vaøo tyû soá I&J / I&G neáu doøng R
taûi tröôùc luùc söï coá laø 0, doøng I&G vaø I&J cuøng pha vaø tyû G
soá ( I& / I& )ZLH laø moät soá thöïc, khi ñoù toång trôû bieåu kieán
J G Hình 8.43 Toång trôû ño ñöôïc do
rôle G ño ñöôïc laø: rôle taïi G ñoái vôùi söï coá taïi H

Z& + Z&
Z& G = Z& LG + Z& LH + & G & LG Z& LH
Z J + Z LJ

Ta nhaän thaáy, giaù trò naøy lôùn hôn khoaûng caùch thöïc laø ( Z& LG + Z& LH ) neân rôle bò döôùi taàm.
Soá haïng thöù 3 trong bieåu thöùc laø moät haøm theo toång trôû toång cuûa caùc nhaùnh G vaø J, coù theå ñaït giaù trò
lôùn neáu doøng söï coá töø nhaùnh J raát lôùn hôn töø nhaùnh G. Hình 8.43 minh hoïa taïi sao rôle vôùi ñaëc tính
MHO, ñöôïc chænh 120% (BV caáp II taïi G) ñeå BV cho ñoaïn GH seõ ño sai khi coù söï coá taïi thanh goùp H.
Giaû söû ñieåm T naèm giöõa G vaø H (ZLG = ZLH) vaø doøng söï coá IG vaø IJ baèng nhau veà ñoä lôùn vaø goùc pha.
Vôùi nhöõng ñieàu kieän naøy rôle ño söï coá xuaát hieän taïi H’ thay vì taïi H. Rôle khoâng laøm vieäc.

Hieän töôïng döôùi taàm ôû ñöôøng daây reõ nhaùnh coù theå thaáy ôû baát kyø loaïi söï coá naøo. Ñeå ñôn giaûn
caùc phaàn tröôùc chæ xeùt cho söï coá ñoái xöùng. Vôùi nhöõng söï coá khoâng ñoái xöùng, ñaëc bieät laø söï coá chaïm ñaát,
trôû neân phöùc taïp hôn nhieàu, bôûi vì tyû soá caùc thaønh phaàn söï coá töø G vaø J coù theå khoâng nhö nhau. Xem xeùt
hình 8.44a, khi moät nhaùnh reõ khoâng coù maùy phaùt nhöng coù maùy bieán aùp maø cuoän thöù caáp Y noái ñaát tröïc
tieáp. Sô ñoà thöù töï töông ñöông cho ôû hình 8.44b.
 185

G H
ZG IG ZH
ZLG T ZLH
~ ~
ZLJ

Y
ZT Pha A chaïm ñaát

∆
a)
J
M taûi

ZG1 ZLG1 T1 ZLH1 ZH1

G1 IG1 H1
ZLJI

EG ZTI EH

ZMI

ZG2 ZLG2 T2 ZLH2 ZH2

G2 IG2 H2
ZLJ2

ZT2

ZM2

ZGo ZLGo To ZLHo ZHo

Go IGo Ho
ZLJo
IJo
ZTo

b)

Hình 8.44 Nhaùnh reõ laø MBA vôùi trung tính sô caáp tröïc tieáp noái ñaát vaø sô ñoà
töông ñöông söï coá chaïm ñaát pha A

Theo hình veõ cho thaáy raèng, rôle taïi G coù khuynh x H’2
höôùng döôùi taàm do aûnh höôûng nhoû cuûa MBA leân maïch thöù töï H’1
thuaän vaø nghòch vaø aûnh höôûng cuûa toång trôû thöù töï khoâng cuûa
nhaùnh noái song song doøng thöù töï khoâng cuûa nhaùnh G. Moät H
giaûi phaùp cho vaán ñeà naøy bao goàm söï taêng heä soá buø doøng thöù
T
töï khoâng cho rôle khoaûng caùch. Phöông phaùp naøy gaëp hai
giôùi haïn: R
- Rôle khoaûng caùch coù khuynh höôùng quaù taàm khi
maùy bieán aùp khoâng ñöôïc noái vaøo, coù theå hoaït ñoäng Hình 8.45 AÛnh höôûng cuûa doøng
sai ñoái vôùi söï coá beân ngoaøi. taûi tröôùc luùc söï coá ñeán giaù trò
toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle
186

- Khaû naêng veà hoaït ñoäng sai voán coù vôùi söï coá chaïm ñaát cuûa rôle khoaûng caùch taêng leân neáu
heä soá buø thaønh phaàn thöù töï khoâng taêng leân.

AÛnh höôûng cuûa doøng taûi tröôùc luùc söï coá: nhöõng trình baøy treân ñaây ñöôïc thöøa nhaän vôùi tröôøng
hôïp coâng suaát truyeàn giöõa caùc ñaàu ñöôøng daây ngay tröôùc luùc söï coá baèng 0. Neáu khoâng thoûa ñieàu kieän
naøy, doøng söï coá I&G vaø I&J khoâng cuøng pha vaø heä soá I&J / I&G trong bieåu thöùc toång trôû thaáy ñöôïc cuûa
rôle G laø moät löôïng phöùc vôùi goùc pha döông hay aâm phuï thuoäc vaøo doøng IJ sôùm hay treã pha doøng IG.
Ñoái vôùi söï coá ôû hình 8.42 vaø hình 8.43, doøng tröôùc luùc söï coá coù theå laøm dôøi toång trôû ño ñöôïc thaønh
H’1 hay H’2 ñöôïc minh hoïa ôû hình 8.45 phuï thuoäc vaøo goùc leäch pha vaø ñoä lôùn doøng tröôùc luùc söï coá.
Chính aûnh höôûng naøy caàn caån thaän choïn caùc daïng ñaëc tính khaùc nhau cuûa rôle khoaûng caùch.
AÛnh höôûng cuûa chieàu doøng söï coá: Doøng söï coá taïi J vaø G chaûy vaøo ñöôøng daây (H.8.42) daãn ñeán
ñieåm söï coá thanh goùp H. ÔÛ moät vaøi tröôøng hôïp, doøng caùc nhaùnh taïi I coù theå ñoå ra thay vì ñoå vaøo,
I&G ñoå vaøo T, I&J ra khoûi T. Hình 8.46 laø tröôøng hôïp tieâu bieåu ñöôïc minh hoïa ôû ñöôøng daây song song
coù reõ nhaùnh vôùi moät ñaàu ôû moät nhaùnh ñöôïc môû ra (ñaàu G). Bôûi vì G I IH H
IG vaø IJ baây giôø coù daáu ngöôïc nhau, heä soá IJ/IG trôû thaønh aâm. Keát G

~ ZH
quaû toång trôû ño ñöôïc taïi rôle G nhoû hôn toång trôû caàn BV (ZG + ZH), vì
~
I’H I
vaäy coù khuynh höôùng quaù taàm. Trong moät vaøi tröôøng hôïp toång trôû IJ I’J
ño chæ baèng 50% toång trôû ñöôøng daây BV vaø thaäm chí thaáp hôn,
neáu coù toàn taïi ñöôøng daây khaùc giöõa J vaø H. Toùm laïi, coù nhöõng
vaán ñeà chính gaëp phaûi caàn löu yù khi öùng duïng rôle khoaûng caùch
ñeå BVÑD reõ nhaùnh: Hình 8.46 Doøng söï coá 1
- Döôùi taàm ñoái vôùi söï coá beân trong do doøng ñoå vaøo ñieåm T ñoå ra khi ngaén maïch taïi H
(H.8.48), (H.8.49), (H.8.50)
- AÛnh höôûng doøng tröôùc luùc söï coá leân toång trôû ñöôïc ño bôûi rôle (H.8.49)
- Quaù taàm ñoái vôùi söï coá beân ngoaøi, do doøng ñoå ra khoûi moät ñaàu (H.8.50).
Caùc sô ñoà ñeå BV cho ñöôøng daây
G H’ H’ J’
khoâng reõ nhaùnh cuõng coù theå söû duïng cho
ñöôøng daây reõ nhaùnh. Sô ñoà phaûi ñaït
ñöôïc yeâu caàu khoâng hoaït ñoäng ñoái vôùi G’
söï coá beân ngoaøi vaø chaéc chaén hoaït ñoäng
ñoái vôùi söï coá beân trong vuøng BV.
H
8.4.3 Baûo veä pilot truyeàn caét Hình 8.47 Ñöôøng daây hình T coù vuøng 1 cuûa ba
Yeâu caàu chính cuûa sô ñoà truyeàn baûo veä khoaûng caùch taïi ba ñaàu khoâng truøng nhau
caét döôùi taàm khi baûo ñöôøng daây reõ nhaùnh laø BV caáp I ôû moãi ñaàu ñöôøng daây phaûi phaùt hieän ñöôïc
NM qua nhaùnh khaùc cuûa ñöôøng daây, nghóa laø vuøng BV caáp moät cuûa caùc ñaàu phaûi coù vuøng truøng
nhau. Khi chænh ñònh caùc ñaëc tính BV caáp I cuûa sô ñoà naøy phaûi kieåm tra caùc tröôøng hôïp ñöa ñeán
döôùi taàm, quaù taàm (H.8.44), (H.8.46).
Sô ñoà truyeàn caét thích hôïp cho ñöôøng daây hình T coù chieàu daøi caùc nhaùnh gaàn baèng nhau.
Neáu moät trong caùc nhaùnh quaù ngaén thì raát khoù khaên choïn ñaëêc tính vuøng I truøng nhau. Vuøng I taïi
moãi ñaàu thöôøng ñöôïc choïn ñaët khoaûng 80% chieàu daøi ngaén hôn giöõa baát kyø hai ñaàu ñöôøng daây.
Vuøng I ñöôïc söû duïng ñeå khôûi ñoäng tín hieäu truyeàn caét. Neáu coù ñoaïn ñöôøng daây caáp I truøng nhau
 187

thì khi xaûy NM trong ñoaïn naøy caùc MC ñöôïc môû vôùi caáp thöù hai (maát tính thôøi gian).
Hình 8.47: ñöôøng daây G-G’ laø vuøng BV caáp I cuûa rôle taïi G, H-H’ laø vuøng BV caáp I cuûa rôle taïi
H vaø J-J’ laø vuøng caáp I cuûa rôle taïi J. Do chieàu daøi caùc nhaùnh cheânh leäch nhieàu neân ñoaïn G’-H’-J’
khoâng naèm trong vuøng I cuûa caùc BVKC ñaàu G, H, J.

Ñoái vôùi sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm cuõng löu yù tröôøng hôïp nhö ôû hình 8.48. Giaû thieát MC taïi H
môû hoaëc khoâng coù nguoàn ñaàu H. Khi NM xaûy ra taïi G J
N gaàn thanh caùi H tín hieäu caét khoâng theå truyeàn töø
rôle 1 taïi ñaàu H. Do ñoù, söï coá ñöôïc caùch ly bôûi caáp
II cuûa caùc rôle ñaàu G vaø J (maát tính caét nhanh). N

Sô ñoà truyeàn caét quaù taàm ít ñöôïc duøng cho

H
ñöôøng daây reõ nhaùnh vì toång trôû nhìn thaáy bôûi rôle
khi NM xaûy ra taïi moät ñaàu cuoái ñöôøng daây coù theå Hình 8.48 Söï coá xaûy gaàn
raát lôùn (H.8.42, H.8.43, H.8.44). ñaàu khoâng coù nguoàn
8.4.4 Baûo veä pilot truyeàn khoùa
Sô ñoà truyeàn khoùa ñaëc bieät thích hôïp ñeå BVÑD nhieàu ñaàu vì taùc ñoäng nhanh coù theå thöïc
hieän ñöôïc ngay caû NM beân trong gaàn thanh caùi khoâng coù nguoàn. Trong tröôøng NM naøy, BV khoâng
khôûi ñoäng tín hieäu khoùa coù nghóa laø gioáng nhö tröôøng hôïp NM beân trong ñöôøng daây. Khi NM beân
ngoaøi ñöôøng daây, moät tín hieäu khoùa ñöôïc khôûi ñoäng taïi ñaàu gaàn söï coá nhaát vaø caùc BV caùc ñaàu
khaùc bò ngaên caûn taùc ñoäng khi nhaän ñöôïc tín hieäu khoùa naøy.
8.4.5 Baûo veä so leäch pha taàn soá cao
Söï hoaït ñoäng cuûa BV naøy ñaõ trình baøy ôû treân nguyeân taéc laøm vieäc laø so saùnh goùc pha cuûa hai
tín hieäu toång hôïp caùc thaønh phaàn thöù töï ôû hai ñaàu ñöôøng daây. Khi goùc pha vöôït quaù giaù trò chænh ñònh
tröôùc seõ coù tín hieäu ñi môû MC ôû hai ñaàu ñöôøng daây. Ñeå ngaên ngöøa taùc ñoäng nhaèm khi coù NM, ngoaøi hai
boä phaän khôûi ñoäng coù giaù trò chænh ñònh khaùc nhau ñöôïc duøng. Boä khôûi ñoäng chænh ñònh trò soá thaáp khôûi
ñoäng tín hieäu taàn soá cao, boä khôûi ñoäng chænh ñònh trò soá cao duøng ñeå ñieàu khieån tín hieäu caét. Neáu khoâng
löu yù vieäc naøy, sô ñoà coù theå taùc ñoäng nhaèm khi NM ngoaøi vì do sai soá thieát bò ño löôøng vaø doøng ñieän
xung cuûa ñöôøng daây. Tröôøng hôïp naøy caøng aûnh höôûng xaáu G IJ J
hôn ñoái vôùi ñöôøng daây reõ nhaùnh vì doøng ôû caùc ñaàu ñöôøng IG T
daây khoâng gioáng nhau trong tröôøng hôïp NM ngoaøi.
IH
Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây coù ba ñaàu nhö hình
8.49, neáu muoán khoâng bò taùc ñoäng nhaàm khi NM ngoaøi thì Chaïm
H
boä khôûi ñoäng trò soá thaáp ôû ñaàu G hay ñaàu H phaûi khôûi
ñoäng khi doøng ñieän ôû ñaàu J ñuû lôùn taùc ñoäng boä khôûi ñoäng
Hình 8.49 Ngaén maïch ngoaøi
trò soá cao ôû ñaàu kia. Chæ coù moät boä khôûi ñoäng trò soá thaáp ôû
ñaàu G hay ñaàu H khôûi ñoäng ñeå laøm vieäc ñuùng, tröôøng hôïp khoâng thuaän lôïi nhaát khi doøng IG vaø IH
baèng nhau. Ñeå oån ñònh trong tröôøng hôïp naøy tyû G J
IG T IJ
soá chænh ñònh giöõa boä khôûi ñoäng cao so vôùi thaáp
phaûi lôùn hôn hai laàn so vôùi sô ñoà cuûa moät ñöôøng
daây chæ coù hai ñaàu vaø nhö theá seõ laøm giaûm ñoä IH Chaïm

nhaïy vaø coù theå seõ khoâng taùc ñoäng neáu doøng
NM nhoû. H

Moät tröôøng hôïp khoâng mong muoán nöõa

nhö hình 8.50. Neáu NM trong xaûy ra gaàn moät Hình 8.50 Doøng ñoå ra khi ngaén maïch ngoaøi
188

ñaàu cuûa ñöôøng daây (ñaàu H) ôû ñaàu J khoâng coù nguoàn hoaëc nhoû thì doøng ñieän ñaàu naøy coù theå ñoå ra. BV
khoâng taùc ñoäng ñöôïc bôûi vì doøng phaân boá töông töï nhö NM ngoaøi nhö hình 8.50. Söï coá chæ coù theå ñöôïc
caét ra nhôø BVDT, neáu yeâu caàu caét nhanh phaûi söû duïng sô ñoà BVC khaùc.

8.5 BAÛO VEÄ BOÄ ÑÖÔØNG DAÂY VAØ MAÙY BIEÁN AÙP
Boä ñöôøng daây vaø MBA laø maùy bieán aùp tröïc tieáp noái vôùi ñöôøng daây khoâng qua MC nhö hình 8.51.
Baûo veä chính cho boä ñöôøng daây vaø MBA coù theå duøng sô ñoà khoâng toaøn phaàn baèng BV doøng
caét nhanh vaø khoaûng caùch hay sô ñoà toaøn phaàn baèng BVSL. Trong tröôøng hôïp duøng BV quaù
doøng vaø khoaûng caùch caàn löu yù caùc ñieåm sau:
- Coù theå duøng rôle khoaûng caùch BV toác
cao theá
ñoä cao choáng söï coá chaïm pha, chaïm ñaát ñaët ôû
ñaàu tuyeán caùch xa MBA. Vuøng thöù nhaát cuûa sô
ñoà khoaûng caùch aùp duïng cho boä MBA-ñöôøng daây
ñöôøng daây ñöôïc ñaët khoaûng 80 - 85% toång trôû
ñöôøng daây coäng MBA, vì theá BVKC coù theå bao haï theá cao theá haï theá
toaøn ñöôøng daây vaø moät phaàn MBA.
- Sô ñoà khoaûng caùch khoâng bò aûnh
höôûng bôûi möùc doøng söï coá treân thanh goùp ñieän
haï theá cao theá
aùp cao, vì vaäy aùp duïng sô ñoà naøy laø toát nhaát neáu
möùc doøng söï coá thay ñoåi roäng, caùc tröôøng hôïp
khaùc coù theå aùp duïng söû duïng rôle quaù doøng caét
nhanh vôùi ñieàu kieän quaù taàm quaù ñoä thaáp.
Hình 8.51 Boä ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp
Quaù taàm quaù ñoä ñöôïc xaùc ñònh
I& − I&
i = ñ & N .100%
I N

vôùi: Iñ - doøng ñaët, laø giaù trò hieäu duïng cuûa doøng xaùc laäp khôûi ñoäng rôle
IN - trò hieäu duïng cuûa doøng söï coá.
Rôle quaù doøng caét nhanh phaûi ñöôïc chænh ñònh sao cho khoâng hoaït ñoäng ñoái vôùi söï coá ôû
phía sau cuûa MBA (H.8.52).

ZS ZL ZT
~
50 IN1 IN2

Hình 8.52 AÙp duïng tính toaùn quaù

taàm baûo veä boä ñöôøng daây vaø MBA

Trò soá ñaët yeâu caàu phaûi ñaûm baûo rôle khoâng taùc ñoäng ñoái vôùi doøng söï coá I& N 2

Id = 1,2(1 + i) I& N 2

vôùi: IN2 - doøng söï coá khi nguoàn lôùn nhaát, töùc laø ZS nhoû nhaát
heä soá 1,2 - sai soá toång trôû HT khi tính toaùn IN2, sai soá cuûa BI vaø rôle.
 189

Vì BV doøng caét nhanh phaûi caét moïi söï coá pha ôû baát kyø ñieåm naøo treân ñöôøng daây trong
nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc thay ñoåi cuûa HT, caàn phaûi chænh ñònh doøng khôûi ñoäng rôle nhoû hôn doøng
IN1 ñeå ñaûm baûo taùc ñoäng nhanh vaø tin caäy.
I&
Tyû soá ñaët theo giaù trò I ñ : r= &ñ
I N1

Do ñoù rI& N 1 = 1,2(1 + i) I& N 2

1,2(1 + i)( Z& S + Z& L ) 1,2(1 + i)( Z& S + Z& L ) 1,2(1 + i)
r= = =
( Z& S + Z& L + Z& T ) (1 + x)( Z& S + Z& L ) (1 + x)
ZT
vôùi x=
(Z S + ZT )
Tyû soá ñaët rôle coù ñaëc tính quaù taàm quaù ñoä khaùc nhau vaø ñöôïc chænh ñònh sao cho khoâng taùc
ñoäng ñoái vôùi doøng IN2. Baûng 8.4 cho caùc giaù trò r theo caùc giaù trò khaùc nhau cuûa toång trôû MBA ZT.

Baûng 8.4 Tyû soá r = Iñ/IN

Z
&
T Quaù taàm quaù ñoä (%)
x=
Z
& −Z
S
&
T 5 25 50 100

0,25 1,01 1,20 1,44 1,92

0,50 0,84 1,00 1,20 1,60

1,00 0,63 0,75 0,90 1,20

2,00 0,42 0,50 0,60 0,80

4,00 0,25 0,30 0,36 0,48

8,00 0,14 0,17 0,20 0,27

Coù theå thaáy raèng, vôùi coâng suaát MBA cho tröôùc, BV nhaïy nhaát cho ñöôøng daây ñaït ñöôïc
baèng caùch söû duïng rôle coù ñoä quaù taàm quaù ñoä thaáp nhaát, caàn löu yù raèng vôùi r > 1, BV seõ khoâng
bao phuû toaøn boä ñöôøng daây.
Baûo veä caét nhanh thöôøng ñöôïc öùng duïng vôùi rôle quaù doøng coù thôøi gian treã vôùi doøng chænh
ñònh thaáp hôn. Trong tröôøng hôïp naøy, BV caét nhanh ñöôïc cung caáp cho ñöôøng daây vôùi rôle coù thôøi
gian treã ñeå BV toaøn boä MBA. Khi coâng suaát chaïy treân ñöôøng daây–MBA hai höôùng, rôle quaù doøng
phaûi ñaët ôû hai ñaàu. Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây vaø MBA song song, rôle quaù doøng ôû ñaàu daây coù
ñieän aùp thaáp phaûi coù höôùng vaø chæ taùc ñoäng ñoái vôùi söï coá coù doøng ñoå vaøo MBA–ñöôøng daây; ñieàu
naøy caàn thieát vì rôle treân caû hai nhaùnh coù cuøng giaù trò ñaët veà thôøi gian, doøng ñieän neân ñeàu taùc ñoäng
ñoái vôùi söï coá ôû moät nhaùnh khoâng coù söû duïng boä phaän ñònh höôùng.
Sau ñaây giôùi thieäu vaøi phöông aùn BV boä ñöôøng daây–MBA tieâu bieåu.
8.5.1 Sô ñoà baûo veä toaøn phaàn
Maùy bieán aùp ñöôïc BVSL doïc, BVSL chaïm ñaát phía cuoän daây MBA noái sao. Khi coù söï coá
beân trong, MBA BV naøy cho tín hieäu ñi môû MC taïi B, thoâng qua keânh thoâng tin, BV taïi ñaàu B
chuyeån tín hieäu ñeán môû MC taïi ñaàu A vaø coâ laäp ñöôøng daây. BVÑD goàm BVSL ñöôøng daây thoâng
qua keânh thoâng tin vaø BVDÑ. BVSL ñöôøng daây seõ cho tín hieäu ñi môû hai MC ôû ñaàu A vaø B, khi
BVDÑ laøm vieäc taùc ñoäng môû MC ñaàu A vaø thoâng qua keânh thoâng tin môû MC ñaàu B (H.8.53).
190

87T
A M Ñöôøng daây MC B
MBA

51 87L 87L 87N Maïch

caét

Maïch caét

Keânh
Gôûi thoâng Nhaän
Nhaän tin Gôûi

Hình 8.53 Baûo veä ñöôøng daây vaø MBA duøng BV so leäch

8.5.2 Sô ñoà baûo veä khoâng toaøn phaàn

Baûo veä boä ñöôøng daây vaø MBA duøng BVKC nhö ôû hình 8.54. Vuøng BV1 bao goàm toaøn ñöôøng
daây vaø moät phaàn MBA. BVKC taùc ñoäng môû MC taïi A vaø thoâng qua keânh thoâng tin môû MC taïi B.
BVDT doøng ñieän laøm vieäc môû MC taïi A vaø môû töø xa MC taïi B.
Trong sô ñoà naøy MBA ñöôïc BVSL doïc, choáng NM nhieàu pha vaø moät pha chaïm ñaát phía
cuoän daây noái sao vaø BVDÑ coù höôùng. BV MBA laøm vieäc môû MC taïi B vaø môû töø xa MC taïi A.
A M Ñöôøng daây MBA MC B

21 51 87N 87T 67

Maïch caét Maïch caét

Keânh
Gôûgôû
i i thoâng Nhaän
Nhaän tin Gôûi

Hình 8.54 Baûo veä ñöôøng daây vaø MBA duøng baûo veä khoaûng caùch

Trong tröôøng hôïp, khoâng duøng keânh thoâng tin ñeå môû MC töø xa, sô ñoà ñöôïc duøng caàu dao
noái ñaát taïo NM (H.8.55). Khi söï coá MBA BV MBA laøm vieäc môû MC taïi B vaø ñoàng thôøi cho tín
hieäu ñoùng caàu dao choáng NM veà phía ñöôøng daây laøm BVÑD taùc ñoäng môû MC taïi A.
Trong sô ñoà treân baûo veä MBA laø BVSL. Baûo veä ñöôøng daây laø khoaûng caùch vaø doøng ñieän laø döï tröõ.

87T
A Ñöôøng daây MBA MC B

21 51 87N Maïch caét

Maïch caét

Hình 8.55 Baûo veä ñöôøng daây vaø MBA duøng caàu dao ngaén maïch
 191

8.6 BAÛO VEÄ ÑÖÔØNG DAÂY COÙ TUÏ NOÁI TIEÁP

8.6.1 Giôùi thieäu
Muïc ñích chính cuûa vieäc söû duïng caùc tuï noái tieáp treân ñöôøng daây truyeàn taûi laø laøm giaûm khaùng trôû
cuûa ñöôøng daây, töùc laøm giaûm toång trôû ñöôøng daây ñeå taêng khaû naêng truyeàn taûi. Tuï noái tieáp cuõng ñöôïc
duøng ñeå ñieàu chænh doøng coâng suaát trong maïng baèng caùch thay ñoåi soá löôïng tuï tham gia. Söï taêng khaû
naêng taûi cuõng caûi thieän tính oån ñònh cuûa HT. Tuï noái tieáp cuõng giuùp giöõ ñieän theá ôû ñaàu nhaän ñöôøng
daây truyeàn taûi ôû möùc hôïp lyù.
Moät boä tuï noái tieáp treân ñöôøng daây goàm nhieàu tuï nhoû gheùp noái tieáp vaø song song ñeå coù dung
trôû lôùn vaø doøng ñieän ñònh möùc cao. Tuï ñieän nhaïy caûm vôùi quaù ñieän aùp vaø tuoåi thoï thaáp so vôùi
ñöôøng daây neân boä tuï phaûi ñöôïc baûo quaûn, baûo trì thöôøng xuyeân. Tuï ñieän naèm trong maïng ñieän
cuõng deã gaây ra hieän töôïng coäng höôûng vôùi caùc phaàn töû khaùc coù tính chaát caûm khaùng.
Thoâng thöôøng, chæ coù moät boä tuï treân ñöôøng daây nhöng thænh thoaûng tuï ñöôïc chia thaønh hai
hay nhieàu hôn, ñaët ôû caùc vò trí khaùc nhau cuûa ñöôøng daây. Daïng phoå bieán nhaát laø moãi boä tuï ôû moãi
ñaàu ñöôøng daây. Vieäc chia nhoû nhieàu boä tuï ñaët taïi nhieàu vò trí khaùc nhau treân ñöôøng daây seõ laøm cho
ñieän aùp treân toaøn boä ñöôøng daây phaúng hôn. Neáu tuï ñaët giöõa ñöôøng daây hoaëc ñöôïc chia nhoû ñaët ôû
caùc ñaàu cuoái ñöôøng daây tryeàn taûi thì söï khaùc nhau veà ñieän aùp khi höôùng coâng suaát khaùng thay ñoåi
seõ nhoû nhaát.
Neáu coâng suaát khaùng phaùt theo moät höôùng thì neân ñaët tuï ôû ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây truyeàn
taûi ñeå coù ñieän aùp chaát löôïng toát cuoái ñöôøng daây truyeàn taûi.
Tuï ñieän choïn phaûi chòu ñöôïc quaù ñieän aùp khi NM xaûy ra trong HT vaø doøng ñieän söï coá lôùn qua
tuï. Do ñoù, tuï phaûi ñöôïc BV choáng quaù ñieän aùp baèng khe hôû khoâng khí, hay ngaøy nay thöôøng duøng
laø ñieän trôû khoâng tuyeán tính. Caàn xaùc ñònh ñuùng vò trí tuï ñeå khe hôû khoâng khí khoâng phoùng ñieän
vôùi söï coá beân ngoaøi ñöôøng daây, nhaát laø trong tröôøng hôïp ñöôøng daây song song. Maát buø cuøng luùc
vôùi moät ñöôøng daây song song bò caét ra laø tình traïng raát naëng neà trong HT. Khoâng theå thoûa maõn yeâu
caàu naøy khi boä tuï ñaët gaàn moät ñaàu ñöôøng daây vaø khe hôû khoâng khí chæ BV tuï noái tieáp choáng quaù
ñieän aùp. Moät vaøi sô ñoà môû töï ñoäng ñoái vôùi MC noái taét tuï ñöôïc duøng ñeå nhanh choùng ñöa tuï vaøo
maïng ñieän. Ñieän trôû BV tuï ñaùp öùng thuaän lôïi trong tröôøng hôïp naøy vì toaøn boä tuï khoâng bò ngaét ra
khi moät phaàn doøng ñieän NM ñi qua ñieän trôû (H.8.56).
MC
MC

R
X11 K X12 X11 X12

XC XC

a) b)

Hình 8.56 Baûo veä tuï baèng khe hôû khoâng khí A (a) vaø ñieän trôû phi tuyeán (b)

Tyû soá giöõa dung trôû tuï vaø khaùng trôû ñöôøng daây ñöôïc goïi laø heä soá buø k
XC X
k = = C
X 11 + X12 X1
Heä soá buø thöôøng khoaûng 40% ñeán 60%.

8.6.2 Caùc vaán ñeà thöôøng gaëp khi baûo veä ñöôøng daây coù tuï noái tieáp
Tuï noái tieáp treân ñöôøng daây ñöa ñeán caùc heä quaû sau:
192

- Khaùng trôû aâm taäp trung cuûa tuï noái tieáp vôùi khaùng trôû döông raûi cuûa ñöôøng daây.
- Thay ñoåi toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle khoaûng caùch tuøy thuoäc vaøo khe hôû BV tuï coù
phoùng ñieän hay khoâng.
- Ñaûo ngöôïc ñieän aùp vaø doøng ñieän khi toång trôû NM aâm.
- Dao ñoäng döôùi ñoàng boä trong maïch R_L_C do noái tieáp tuï vôùi toång trôû nguoàn vaø ñöôøng
daây.
- Khoâng ñoái xöùng do caùc khe hôû BV ñöa ñeán xuaát hieän caùc thaønh phaàn thöù töï nghòch.
- Quaù trình quaù ñoä doøng NM chaäm trong maïch R_L_C do xuaát hieän theâm thaønh phaàn quaù ñoä
döôùi ñoàng boä.

1- Toång trôû bieåu kieán

Hình 8.57 vaø 8.58 bieåu dieãn toång trôû bieåu kieán cuûa rôle ñaët taïi A khi tuï ñaët giöõa vaø ñaàu
ñöôøng daây.
Trong hình 8.57, ñöôøng daây ACD’B’ laø ñöôøng toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc khi khe hôû phoùng
ñieän (noái taét tuï) coøn ñöôøng ACDB khi khe hôû khoâng phoùng ñieän (tuï tham gia noái tieáp).
Nhaän xeùt raèng, khi coù NM sau tuï (ñieåm N), neáu khoâng noái taét tuï thì toång trôû bieåu kieán ño
ñöôïc seõ nhoû hôn, gioáng nhö söï coá ñöôïc dôøi ñeán gaàn nguoàn A hôn. Trong tröôøng hôïp naøy, seõ ñöa
ñeán hieän töôïng quaù taàm. Ñeå traùnh hieän töôïng taùc ñoäng nhaàm cuûa BV, khoaûng caùch caáp I caàn chænh
ñònh trò soá ñaët caáp I nhoû hôn.
Trong hình 8.58, ñöôøng AD’ laø ñöôøng ño ñöôïc khi noái taét tuï, coøn ñöôøng ACD khi tuï tham gia
noái tieáp vôùi ñöôøng daây. Nhaän xeùt raèng, khi NM taïi N, neáu coù tuï tham gia (khe hôû khoâng phoùng
ñieän) toång trôû ño ñöôïc coù giaù trò aâm, gioáng nhö NM tröôùc traïm A (ngöôïc höôùng). Ñeå BV coù theå
laøm vieäc ñuùng trong tröôøng hôïp naøy caàn duøng boä phaän phaùt hieän ngöôïc höôùng.
A X11 = 50% XC= 50% X12 = 50% B A XC= 70% XL= 100% B

C D N C D N

RZ K RZ K

X X
B’ B’
ACDB (coù tuï noái tieáp)
C ACDB (coù tuï noái tieáp)
D’ ACD’B’ (tuï ñöôïc noái taét)
AB’ (tuï ñöôïc noái taét)
C B B

D’ R
A C
D R
A 70% 100%
D

Hình 8.57 Toång trôû bieåu kieán Hình 8.58 Toång trôû bieåu kieán ño
ño ñöôïc cuûa rôle ñaët taïi traïm A ñöôïc cuûa rôle treân ñöôøng daây coù tuï buø
khi tuï ñaët giöõa ñöôøng daây noái tieáp khi tuï ñaët taïi ñaàu ñöôøng daây

Töông töï coù theå bieåu dieãn toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc cuûa rôle khi ñaët tuï ôû caùc vò trí khaùc
nhau cuûa ñöôøng daây (H.8.59).
 193

XC XC XC
= 0,3X1 XC = 0,3X1
XC = 0,6XL 2 2 2
2

L L
3 3

XL XC
XC XC XC
0,4XL 2 0,4XL
XL 2 0,4XL 2
L 3 L
XC
2
a) b) c)

Hình 8.59 Toång trôû ño ñöôïc cuûa rôle theo vò trí ñaët tuï khaùc nhau
a) Tuï ñaët cuoái ñöôøng daây; b) Tuï ñaët raûi; c) Tuï ñaët hai ñaàu ñöôøng daây

2- Söï ñaûo ñieän aùp (ñieän aùp aâm)

Ñieän aùp
Trong tröôøng hôïp tuï ñieän noái tieáp tham Tröôùc söï coá
gia vaøo ñöôøng daây, neáu |Xs + XL1|>|Xc|, ñieän
Um Luùc söï coá
aùp ño löôøng taïi vò trí rôle bò ñaûo ngöôïc chieàu.
Ñieàu naøy seõ gaây ra taùc ñoäng nhaàm cho rôle U
ñònh höôùng coâng suaát. Hieän töôïng naøy ñöôïc
minh hoïa baèng hình 8.60 XS XL1
N
~
|Xs + XL1|>|Xc| XC
IN
vôùi: Xs - khaùng trôû nguoàn RZ
Xc - khaùng trôû tuï
Hình 8.60 Ñaûo ngöôïc ñieän theá
XL1 - khaùng trôû ñöôøng daây. treân ñöôøng daây coù tuï noái tieáp

3- Söï ñaûo chieàu doøng ñieän (doøng ñieän aâm)

Tình traïng doøng ñieän ñaûo chieàu cuõng xaûy ra treân ñöôøng daây coù tuï noái tieáp khi khaùng trôû aâm
cuûa tuï noái tieáp lôùn hôn toång khaùng trôû nguoàn vaø
+XS -XC +Xl1
ñöôøng daây tính ñeán ñieåm NM |Xc| > |Xs + XL
~ N
(H.8.61).
IN RZ
|Xc| > |XS + XL|
Trong tröôøng hôïp naøy, doøng ñieän NM coù
tính “dung”, nghóa laø doøng sôùm pha so vôùi aùp, luùc Um

ñoù boä phaän ñònh höôùng seõ ñaùnh giaù nhaàm. Do ñoù,
löu yù hieän töôïng naøy. Tuy nhieân, doøng dung seõ
taïo ñieän aùp taêng treân HT truyeàn taûi vaø laøm khe Hình 8.61 Ñaûo ngöôïc doøng ñieän
treân ñöôøng daây coù tuï noái tieáp
hôû phoùng noái taét tuï.
Nhöõng ñieàu ñaõ neâu treân, yeâu caàu chænh boä phaän ño ñaïc khoaûng caùch, phaûi ñöôïc chænh ñònh
raát ngaén ñeå traùnh quaù taàm. Hôn nöõa, nhöõng söï coá gaàn rôle coù theå xuaát hieän beân ngoaøi vuøng ngaét
cuûa rôle khoaûng caùch. Nhöõng tình traïng naøy xaûy ra tröôùc khi tuï buø ñöôïc noái taét, maø phaûi toán moät
thôøi gian ñeå noái taét tuï. Moät soá HTBVÑD ñöôïc thieát keá ñeå chôø cho ñeán khi tuï buø noái tieáp ñöôïc noái
taét tröôùc luùc xaùc ñònh roõ söï coá ñeå ngaét. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp ñöôøng daây coù buø noái
tieáp, thôøi gian laøm treã naøy khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, sô ñoà rôle phaûi coù
194

khaû naêng giaûi quyeát moät caùch chính xaùc baát chaáp tình traïng cuûa thieát bò noái taét, söï xuaát hieän cuûa
taàn soá döôùi ñoàng boä trong caùc ñaïi löôïng ño ñöôïc, söï ñaûo doøng ñieän hay ñieän aùp vaø söï thay ñoåi quaù
ñoä xaûy ra vì söï coá vaø söï hoaït ñoäng thieát bò noái taét.
Toùm laïi, ñöôøng daây coù tuï noái tieáp coù theå duøng caùc rôle khoaûng caùch, nhöng moãi tröôøng hôïp
phaûi khaûo saùt cuï theå. Caùc rôle khoaûng caùch ñöôïc duøng phaûi coù caùc ñaëc ñieåm thieát keá ñaëc bieät, nhö
laø maïch nhôù. Ñeå khaéc phuïc nhöõng thay ñoåi veà toång trôû ño ñaïc ñöôïc gaây neân bôûi söï coá, phoùng ñieän
khe hôû khoâng khí vaø ñieän trôû phi tuyeán, nhöõng chænh ñònh vuøng taùc ñoäng phaûi ñöôïc giöõ nhoû hôn söï
chænh ñònh ñaõ ñöôïc tính toaùn cho ñöôøng daây vôùi tuï buø noái tieáp khoâng noái taét. Hôn theá nöõa, taàm
chænh cuûa vuøng quaù taàm phaûi lôùn hôn caùi ñaõ ñöôïc tính toaùn cho ñöôøng daây khoâng coù buø noái tieáp.

4- AÛnh höôûng cuûa hieän töôïng quaù ñoä

Khi coù moät söï coá xaûy ra treân ñöôøng daây, ñöa ñeán moät söï thay ñoåi ñoät ngoät trong HT, vaø söï
thay ñoåi naøy ñi cuøng vôùi moät ñaùp öùng quaù ñoä. Ngay sau söï coá caùc quaù ñoä taàn soá cao (100 - 1000Hz)
bò kích thích vì khaùng trôû vaø dung trôû cuûa HT ñaùp öùng söï thay ñoåi trong maïng. Giaû söû raèng, söï coá
ñuû lôùn ñeå taïo neân noái taét tuï ñieän, rôle seõ phaùt hieän ra doøng ñieän vaø ñieän aùp ñaõ thay ñoåi khaùc raát
nhieàu. Hôn nöõa, quaù trình töø ñöôøng daây khoâng coù söï coá khoâng noái taét tuï ñeán coù söï coá vaø noái taét tuï,
HT chòu söï thay ñoåi quaù ñoä nhanh. Rôle phaûi ñöôïc thieát keá ñeå coù söï quyeát ñònh chính xaùc vôùi trình
traïng HT thay ñoåi nhanh naøy, maø coù theå bao goàm coäng höôûng vaø quaù ñoä cuûa taàn soá sieâu ñoàng boä
vaø döôùi ñoàng boä. Trong nhöõng ñieàu kieän naøy rôle phaûi laøm vieäc nhanh vaø tin caäy.

Ñaùp öùng quaù ñoä cuûa HT do söï coá gaây ra coù hai loaïi: quaù ñoä taàn soá cao vaø quaù ñoä taàn soá thaáp.
Quaù ñoä taàn soá cao laø do taàn soá töï nhieân cuûa söï noái tieáp khaùng trôû vaø dung trôû cuûa HT. Baát kyø moät
thay ñoåi trong maïng, chaúng haïn nhö moät söï coá hay noái taét tuï buø noái tieáp, yeâu caàu ñieàu chænh laïi naêng
löôïng chöùa giöõa caùc khaùng trôû ñöôøng daây vaø caùc tuï phaân boá, taïo neân doøng coù taàn soá cao chaïy trong
maïng. Ñaëc tính tieâu bieåu cuûa ñöôøng daây sieâu cao aùp cho caû söï coá NM pha vaø chaïm ñaát ñöôïc moâ taû
trong baûng 8.5.
Baûng 8.5 Caùc ñaëc tính cuûa caùc tình traïng söï coá xaûy ra treân ñöôøng daây truyeàn taûi sieâu cao aùp

Söï coá NM nhieàu pha Söï coá NM chaïm ñaát

Toång trôû ñaëc tính, ZC 300 Ω 600 Ω

Toác ñoä truyeàn tín hieäu 3 × 105 km/s 2 × 105 km/s

Thôøi haèng L L
τ = 1 = 35 − 75 ms τo = o ≤ 15 ms
R1 Ro

Ñoä lôùn ban ñaàu cuûa doøng söï coá keát hôïp vôùi söï coá NM pha hay söï coá chaïm ñaát coù theå ñöôïc
tính toaùn baèng caùch giaû söû raèng, soùng ñieän aùp chaïy töø söï coá bao goàm ñoä lôùn baèng nhau cuûa soùng
chaïy theo moãi höôùng. Sau ñoù, chuùng ta coù theå tính toaùn giaù trò hieäu duïng cuûa doøng ban ñaàu

2 Vday
I = 0,5 (A)
3 ZC

Töû soá cho giaù trò ñænh cuûa ñieän aùp theo volt, vaø soá haïng 0,5 ñöôïc ñöa vaøo ñeå chæ soùng chaïy
theo moät höôùng. Ví duï, ñöôøng daây 750kV thì ñoä lôùn ban ñaàu cuûa doøng quaù ñoä vôùi söï coá moät pha
khoaûng 1000A.
 195

Söï quaù ñoä khôûi ñaàu taïo thaønh thaønh phaàn chu kyø vôùi caùc taàn soá dao ñoäng laø moät haøm soá cuûa
khoaûng caùch ñeán söï coá vaø toång trôû nguoàn, toång quaùt, taàn soá naøy coù theå tham khaûo trong baûng 8.6.

Baûng 8.6 Taàn soá dao ñoäng quaù ñoä

Ñoä daøi ñöôøng daây (km) Taàn soá (Hz) Ñoä daøi ñöôøng daây (km) Taàn soá (Hz)

150 500 -1000 600 125 - 250

300 250 - 500

Caùc taàn soá lôùn hôn 1000Hz coù theå coù ñoä lôùn hôn 15% thaønh phaàn cô baûn. Caùc doøng coù taàn soá
cao suy giaûm nhanh choùng theo haèng soá thôøi gian trong baûng 8.5, nhöng vaãn coøn toàn taïi trong moät vaøi
chu kyø vaø lôùn hôn thôøi gian caét bình thöôøng cuûa rôle trong caùc HTBV taùc ñoäng nhanh. Haàu heát rôle
ñöôïc thieát keá laøm vieäc theo taàn soá cô baûn vaø phaûi ñöôïc loïc heát caùc thaønh phaàn quaù ñoä taàn soá cao
baèng caùch söû duïng boä loïc thoâng thaáp. Treân ñöôøng daây truyeàn taûi daøi, caùc quaù ñoä taàn soá cao coù theå
khaùc nhau hoaøn toaøn ôû hai ñaàu ñöôøng daây. Caùc rôle gioáng nhau ôû hai ñaàu ñöôøng daây coù theå nhaän
thaáy doøng, aùp quaù ñoä hoaøn toaøn khaùc. Phaïm vi cuûa thaønh phaàn quaù ñoä taàn soá cao raát lôùn, hôn nöõa söï
coá coù theå xaûy ra baát cöù vò trí naøo trong maïng, neân khoù khaên ñeå döï ñoaùn möùc ño löôøng chính xaùc.
Quaù ñoä taàn soá thaáp do coäng höôûng xaûy ra giöõa tuï noái tieáp vaø vôùi khaùng trôû noái tieáp cuûa
maïng vaø luoân coù quaù ñoä vôùi taàn soá döôùi taàn soá ñoàng boä. Khi moät söï coá xaûy ra, HT coù tuï buø noái tieáp
chòu quaù ñoä chuyeån töø tröôùc söï coá ñeán traïng thaùi söï coá. Nhö ñöôïc moâ taû trong maët phaúng Z, quyõ
tích cuûa toång trôû bieåu kieán di chuyeån töø giaù trò tröôùc söï coá, thöôøng caùch xa goác toïa ñoä ñeán vò trí
môùi gaàn goác vaø doïc theo toång trôû ñöôøng daây. Söï quaù ñoä naøy coù theå gaây aûnh höôûng ñeán boä phaän ño
khoaûng caùch caû quaù taàm vaø döôùi taàm vaø coù theå gaây phaùt hieän sai höôùng. Söï sai leäch veà taàm coù theå
khaéc phuïc ñöôïc bôûi boä loïc thoâng thaáp cuûa caùc giaù trò ño ñöôïc. Söï sai leäch veà höôùng coù theå ñöôïc laøm
ñuùng bôûi söï phaân cöïc cuûa rôle, söû duïng ñieän aùp pha khoâng söï coá hay söï phaân cöïc vôùi maïch nhôù. Tính
chaát quaù ñoä taàn soá thaáp hoaït ñoäng raát gioáng vôùi thaønh phaàn khoâng chu kyø, doøng NM coù theå gaây ra söï
baõo hoøa trong caùc MBI. Tuy nhieân, nhôø tuï buø noái tieáp, neân khoâng coù thaønh phaàn khoâng chu kyø treân
ñöôøng daây coù buø noái tieáp. Moät nghieân cöùu cho thaáy raèng, neáu ñaëc tính cuûa MBI thoûa maõn thaønh phaàn
moät chieàu, thì noù seõ thích hôïp neáu coù maët cuûa caùc taàn soá khoâng ñoàng boä trong caùc tín hieäu. Theo quy
ñònh, caùc rôle BVÑD phaûi ñöôïc thieát keá ñeå laøm vieäc moät caùch chính xaùc cho duø coù maët cuûa caùc thaønh
phaàn quaù ñoä taàn soá thaáp. Quaù ñoä taàn soá thaáp naøy coù theå cuõng gaây ra caùc vaán ñeà coäng höôûng döôùi
ñoàng boä.

5- Caùc aûnh höôûng cuûa coäng höôûng döôùi ñoàng boä

Moät vaán ñeà khaùc aûnh höôûng ñeán HTBV cuûa ñöôøng daây coù buø noái tieáp laø caùc hieän töôïng cuûa
coäng höôûng döôùi ñoàng boä. Ñaây laø moät tình traïng coäng höôûng xaûy ra vôùi maïch LC noái tieáp, taàn soá
coäng höôûng coù theå ñöôïc tính baèng

1ωo XC XC
fer = = fo fo k
2π LC 2π XL XL

vôùi: fer - taàn soá coäng höôûng cuûa HTÑ

fo - taàn soá cô baûn cuûa HT
XL - khaùng trôû cuûa ñöôøng daây taïi taàn soá cô baûn
XC - dung trôû cuûa ñöôøng daây taïi taàn soá cô baûn cuûa buø noái tieáp; K - heä soá buø.
196

Taàn soá cuûa dao ñoäng seõ nhoû hôn taàn soá cô baûn, bôûi vì dung trôû luoân luoân nhoû hôn khaùng trôû
cuûa ñöôøng daây. Trong thöïc teá, taàn soá coäng höôûng döôùi ñoàng boä naèm trong khoaûng töø 15% ñeán 90%
taàn soá cô baûn cuûa maïng.
Ñaùp öùng cuûa taàn soá döôùi ñoàng boä vôùi thaønh phaàn döôùi ñoàng boä cuûa doøng ñieän vaø ñieän theá
ñöôïc ño ñaïc bôûi caùc rôle BVÑD truyeàn taûi. Bôûi vì taàn soá töông ñoái thaáp, neân khoù khaên ñeå loïc
thaønh phaàn taàn soá döôùi ñoàng boä moät caùch nhanh choùng ñeà thoûa maõn toác ñoä nhanh cuûa rôle. Vì lyù
do naøy, neân caùc rôle BVÑD thöôøng ñöôïc thieát keá ñeå hoaït ñoäng moät caùch chính xaùc khi doøng ñieän
vaø ñieän aùp coù maët thaønh phaàn döôùi ñoàng boä. Thaønh phaàn taàn soá döôùi ñoàng boä coù theå töông ñoái lôùn
vaø caùc ñænh cuûa doøng ñieän coù theå vöôït quaù caùc ñænh cuûa doøng ñieän treân ñöôøng daây khoâng coù buø noái
tieáp do söï theâm vaøo cuûa caùc giaù trò ñoàng boä vaø döôùi ñoàng boä. Caùc doøng ñieän lôùn hôn naøy coù theå
laøm caùc thieát bò quaù aùp cuûa tuï buø noái taét tuï buø.

6- AÛnh höôûng cuûa khoâng caân baèng toång trôû pha

Khoâng caân baèng toång trôû pha xaûy ra do aûnh höôûng cuûa HT noái taét tuï khoâng ñoái xöùng.
Moät vaøi phöông thöùc ñöôïc duøng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy. Moät phöông thöùc ñôn giaûn laø
yeâu caàu tuï ñöôïc noái taét tröôùc khi rôle caét. Ñieàu naøy laøm treã ñi thôøi gian ngaét söï coá neân khoâng ñöôïc
chaáp nhaän trong moät soá tröôøng hôïp. Moät phöông thöùc khaùc laø laép ñaët caùc rôle rieâng leû cho moãi
pha. Tröôøng hôïp naøy thì maéc hôn, nhöng noù thöôøng ñöôïc söû duïng treân caùc ñöôøng daây sieâu cao aùp
ñeå khaéc phuïc söï coá khoâng caân baèng toång trôû pha.

8.6.3 Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa tuï noái tieáp leân caùc loaïi baûo veä khaùc nhau
Caùc ñöôøng daây coù tuï noái tieáp coù vai troø raát quan troïng trong HT truyeàn taûi vaø khoâng cho pheùp caét
chaäm söï coá. Ñieàu naøy cho thaáy söï caàn thieát laép ñaët BV keát hôïp vôùi HT thoâng tin. BV phoå bieán nhaát laø
BVKC quaù taàm cho pheùp.
Haàu heát caùc vaán ñeà BV trong caùc ñöôøng daây coù tuï buø noái tieáp xuaát hieän khi söû duïng BVKC.
Vôùi lyù do ñoù, ta neân phaân tích caùc aûnh höôûng cuûa tuï noái tieáp vôùi BVKC cô baûn vaø tìm ra caùch BV ñoái
vôùi caùc BV khaùc, hoaëc BVKC boå sung ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng vaán ñeà gaëp phaûi khi ñöôøng daây coù tuï buø
noái tieáp vôùi sô ñoà BV khoâng toaøn phaàn vaø vôùi sô ñoà BV toaøn phaàn.
1- Baûo veä khoaûng caùch
Vuøng BVKC phaûi coù giaù trò nhoû hôn khaùng trôû cuûa ñöôøng daây coù tuï buø noái tieáp (H.8.62). Khi
khoâng tính ñeán tuï khoâng bò noái taét luùc NM, trò soá ñaët vuøng I laø
ZI = 0,85 × [X11 + X12 - XC]
caáp II

Xc
caáp I
X12
X11
caáp I

caáp II

Hình 8.62 Taàm chænh ñònh baûo veä caáp I vaø II cuûa baûo veä
khoaûng caùch treân ñöôøng daây coù tuï buø noái tieáp

Khi tuï bò noái taét hoaëc bò coâ laäp ra khoûi ñöôøng daây thì taàm BV theo caùch tính treân coù theå nhoû
hôn 50% ñöôøng daây, phuï thuoäc vaøo tyû soá buø vaø seõ coù moät khoaûng G treân ñöôøng daây söï coá khoâng
ñöôïc caét töùc thôøi (H.8.63).
 197

caáp II

caáp I G
X12
X11 caáp I

caáp II

Hình 8.63 Taàm baûo veä caáp I vaø II cuûa baûo veä khoaûng caùch khi tuï bò noái taét

Choïn vuøng I theo: ZI = 0,85 × (X11 + X12 – XC)

Choïn vuøng II theo: ZII = 1,2 × (X11 + X12), tính ñeán noái taét tuï ñeå ñaûm baûo khoâng bò döôùi
taàm vuøng II.

Vì coù moät ñoaïn vuøng BV caáp I khoâng truøng nhau (khoaûng G) neân khoaûng naøy bò caét chaäm
(caét coù thôøi gian treã), vì theá khoâng theå duøng sô ñoà BVKC döôùi taàm cho pheùp maø phaûi duøng sô ñoà
BVKC quaù taàm hay duøng caùc sô ñoà BV khaùc.
Baûo veä quaù taàm phaûi ñöôïc söû duïng khi tuï ñieän bò coâ laäp. BV caáp I coù theå ñöôïc söû duïng ñeå
BV taát caû ñöôøng daây nhöng noù chæ BV döï bò ñeå ngaét söï coá gaàn choã ñaët BV. BV quaù taàm thöôøng
duøng vuøng BV cuûa BV caáp II. Khi tuï ñieän khoâng ngaét thì BV caáp A vaø BV caáp II seõ coù hieän töôïng
quaù taàm raát lôùn, ñieàu naøy khoâng phuø hôïp vôùi quan ñieåm BV an toaøn (H.8.64).
Luùc tuï ñieän bò noái taét: ZA =1,2 × (X11 + X12)

X11 Vuøng A X12

Vuøng A
Xs1 Xs2

Hình 8.64 Baûo veä khoaûng caùch quaù taàm cho pheùp

Toång trôû rôle aâm, doøng söï coá döông

Giaû söû [XC] > [X11] vaø söï coá ba pha ôû phía sau tuï (H.8.65). Toång trôû ño ñöôïc rôle tính töø ñieåm
ñaët rôle ñeán vò trí söï coá seõ aâm cho ñeán khi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän ñeå noái taét tuï. Phaûi maát
moät khoaûng thôøi gian ñeå phoùng ñieän treân khe hôû khoâng khí vaø ñoâi khi ñoä lôùn cuûa doøng söï coá khoâng
ñuû ñeå laøm phoùng ñieän qua khe hôû khoâng khí vaø toång trôû aâm seõ ñöôïc duy trì.
198

X I
X11 .
I1

I
XC .
I1 I1
X1
Traïm 1 X1
I2
X11 XC
X2
Traïm 2
I Xr1
X3
I3 Zr1 R
Traïm 3

a) b)

Hình 8.65 Baûo veä khoaûng caùch cho caùc ñöôøng daây laân caän bò aûnh höôûng bôûi khaùng trôû aâm

Quan saùt hình 8.65, giaû söû [XC] > [X11]

Khaùng trôû ño ñöôïc cuûa rôle ôû traïm 1: XR1 = X1 – I/I1 × (XC – X11)
Khaùng trôû ño ñöôïc cuûa rôle ôû traïm 2: XR2 = X2 – I/I2 × (XC – X11)
Khaùng trôû ño ñöôïc cuûa rôle ôû traïm 3: XR3 = X3 – I/I3 × (XC – X11); I = I1 + I2 + I3
vôùi XR laø khaùng trôû ño ñöôïc cuûa rôle taïi caùc ñaàu traïm 1, 2, 3.
Neáu [XS1 + X11] > [XC] (H.8.66), doøng söï coá seõ cuøng höôùng vôùi doøng söï coá nhö khi tuï ñöôïc noái
taét, vì theá neáu söû duïng ñaëc tính voøng troøn qua goác O, rôle seõ khoâng laøm vieäc ñöôïc. Tuy nhieân, neáu rôle
coù maïch nhôù ñeå bao phuû vuøng toång trôû thì coù theå söû duïng ñeå BVNM nhieàu pha ñöôïc (H.8.66).
X
X X12
X12 X
X12 X11
X11 X11

R R
zs1 R
ZS
MHO Zs XC
xC XC
MHO ñaëc bieät

Hình 8.66 Ñaëc tính cuûa Hình 8.67 Ñaëc tuyeán Hình 8.68 Ñaëc tuyeán
baûo veä khoaûng caùch khôûi ñoäng MHO ñaëc bieät khôûi ñoäng hình töù giaùc

Neáu BVKC coù phaàn töû choáng chaïm ñaát thì toång trôû aâm seõ xaûy ra khi [3XC] > [2X111 + X110].
BVKC coù ñaëc tuyeán ñaëc bieät khoâng qua goác O seõ phaùt hieän caùc söï coá chaïm ñaát neáu toång trôû aâm naèm
trong ñöôøng ñaëc tính khôûi ñoäng. Vuøng caét söï coá cuûa toång trôû aâm phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa toång trôû
nguoàn vaø caùc keát quaû tính toaùn phaûi ñöôïc tính töø töøng tröôøng hôïp. Xem hình 8.67 vaø hình 8.68.
Baûo veä khoaûng caùch treân ñöôøng daây laân caän ñöôïc cho trong hình 8.65 bò aûnh höôûng bôûi toång
trôû aâm. Neáu xeùt ñeán nguoàn söï coá NM cuûa ñöôøng daây khaùc thì ñieän aùp rôi aâm taïi XC seõ taêng leân vaø
moät BV phía xa ñöôøng daây söï coá coù theå taùc ñoäng nhaàm bôûi BVKC ngaét töùc thôøi cuûa noù neáu khoâng
phoøng ngöøa tröôùc. Thoâng thöôøng, vuøng BV thöù nhaát cuûa BV naøy phaûi coù moät thôøi gian treã ñeå ngaét
söï coá sau khi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän. Neáu thôøi gian treã khoâng ñöôïc chaáp nhaän thì moät vaøi boä
phaän so saùnh höôùng ñöôïc theâm vaøo ñeå BV taát caû caùc ñöôøng daây truyeàn taûi laân caän. Nhö ñaõ trình
baøy ôû treân, moät HTBV toát phaûi coù theå ngaét söï coá ñuùng tröôùc vaø sau khi khe hôû khoâng khí phoùng
ñieän. BVKC coù theå ñöôïc duøng, nhöng phaûi nghieân cöùu kyõ caøng caùc tröôøng hôïp cuï theå.
 199

Toång trôû rôle aâm, doøng söï coá aâm

Neáu {XC}>{X11 +XS1} vaø söï coá xaûy ra phía sau tuï buø (H.8.69), toång trôû ño ñöôïc cuûa ñöôøng
daây seõ aâm vaø doøng söï coá seõ coù höôùng ngöôïc vôùi doøng söï coá treân ñöôøng daây khi khoâng coù tuï buø noái
tieáp. Tình traïng doøng ñieän ngöôïc höôùng seõ duy trì cho ñeán khi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän. Ñoâi
khi, khe hôû khoâng khí khoâng phoùng ñieän, vì giaù trò cuûa doøng ñieän NM nhoû hôn doøng toái thieåu laøm
khe hôû khoâng khí phoùng ñieän. Doøng söï coá aâm seõ gaây ra ñieän aùp cao trong maïng ñieän. Trình traïng
naøy seõ gioáng nhau trong caû hai tröôøng hôïp khe hôû khoâng khí vaø ñieän trôû khoâng tuyeán tính ñöôïc söû
duïng. Tuy nhieân, tuøy thuoäc vaøo taàm chænh ñònh cuûa ñieän trôû, doøng söï coá seõ phoùng qua moät thaønh
phaàn ñieän trôû.
11 12

XL11 X L21
XL10 X L20
XS11 XS21
XS10 XS20

Hình 8.69 Doøng ngaén maïch aâm

Nhöõng vaán ñeà ñöôïc noùi ôû ñaây lieân quan ñeán söï coá NM ba pha hay hai pha, nhöng doøng NM
aâm coù theå coù trong söï coá NM moät pha chaïm ñaát. Ñieàu kieän ñeå doøng NM aâm trong tröôøng hôïp NM
chaïm ñaát laø
[3XC] > [2XL11 + XL10 + 2XS11 + XS10]
Moät HT coù BV toát phaûi coù khaû naêng xöû lyù caû hai tröôøng hôïp doøng NM aâm vaø döông neáu
nhöõng tröôøng hôïp töông töï xaûy ra.
Baûo veä khoaûng caùch khoâng theå hoaït ñoäng toát trong tröôøng hôïp doøng NM aâm do boä phaän
ñònh höôùng phaùt hieän höôùng nhaàm. Vì vaäy, söï coá coù toàn taïi doøng NM aâm thì BVKC khoâng phaûi laø
BV thích hôïp, nhöng söï coá naøy raát hieám khi xaûy ra. Trong caùc maïng ñieän bình thöôøng thì khe hôû
khoâng khí seõ phoùng ñieän trong tröôøng hôïp naøy.

Caùch xaùc ñònh vuøng baûo veä

Sô ñoà so saùnh höôùng yeâu caàu ño ñaïc khoaûng caùch. Ñoái vôùi sô ñoà döôùi taàm, toång trôû khôûi
ñoäng nhoû hôn toång chieàu daøi ñöôøng daây. Sô ñoà quaù taàm môû roäng taàm cuûa noù vöôït qua ñaàu cuoái
phía xa cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV. Nhöõng söï ño ñaïc khoaûng caùch naøy bò aûnh höôûng bôûi tuï buø noái
tieáp vaø coù theå gaây ra sai soá khi ño ñeám cuûa rôle.
Sô ñoà döôùi taàm: BV döôùi taàm cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi cho pheùp taàm cuûa vuøng I ñöôïc ñieàu
chænh ngaén hôn so vôùi chieàu daøi ñöôøng daây, vôùi söï chænh ñònh phoå bieán laø khoaûng 80% ñeán 90%
cuûa toång chieàu daøi ñöôøng daây. Sai soá trong boä phaän ño ñaïc khoaûng caùch phuï thuoäc vaøo söï boá trí
cuûa tuï buø noái tieáp treân ñöôøng daây ñoù vaø söï giaû ñònh lieân quan ñeán söï noái taét tuï ñieän ñöôïc thöïc hieän
trong vieäc chænh ñònh taàm cuûa rôle. Hình 8.70 cho thaáy ba söï saép xeáp thoâng duïng nhaát cho tuï noái
tieáp vaø söï yeâu caàu cuûa chænh ñònh taàm, ñöôïc moâ taû bôûi giaù trò hS
XS
hS =
XL

trong ñoù: XS - giaù trò ñaët toång trôû khôûi ñoäng (Ω); XL - toång khaùng trôû ñöôøng daây (Ω).
200

Toång trôû coù theå ñöôïc söû duïng tính toaùn, luùc ñoù taàm chænh ñònh laø moät soá phöùc, nhöng ñoái vôùi
nhöõng ñöôøng daây cao aùp thì chæ caàn tính theo khaùng trôû X.
XS phuï thuoäc nhieàu vaøo söï coù maët cuûa moät hay nhieàu tuï buø noái tieáp vaø nhöõng tuï ñieän naøy
ñöôïc giaû söû laø vaãn hieän dieän hay bò noái taét. Ñeå tính toaùn cho nhöõng söï thay ñoåi naøy, chuùng ta bieåu
dieãn Xs baèng moät haøm
XS = fS (XLi, XCK, mS, b)
vôùi: XLi - khaùng trôû i ñöôïc noái bôûi XS; XCK - dung trôû k ñöôïc noái bôûi XS
mS - khoaûng caùch (ñvtñ) töø tuï cuoái cuøng ñeán ñieåm cuoái taàm ñaët
b - bieåu dieãn chöùc naêng ñoùng ngaét nhò phaân cuûa boä phaän noái taét tuï buø.
hs
ms
b
R Q
a)
XL1 Xc XL2

hs
ms
b b
R Q
b) XL2

(A)hs

B(hs)

ms ms

R Q
c) XL1 XL2 Xc XL3
Xc 2
1

Hình 8.70 Caùc tröôøng hôïp khaûo saùt theo vò trí tuï

Coâng thöùc cho thaáy raèng XS coù theå lôùn hôn moät ñoaïn ñöôøng daây vaø caùc ñoaïn naøy ñöôïc bieåu
thò bôûi chæ soá i. Töông töï XS coù nhieàu boä tuï noái tieáp ñöôïc moâ taû bôûi baûng chæ soá k. Thoâng soá mS laø
moät khoaûng caùch ñöôïc ño ñaïc töø tuï cuoái cuøng ñeán ngöôõng cuûa taàm. Söï ño ñaïc naøy khoâng bò aûnh
höôûng bôûi söï noái taét tuï ñieän. Thoâng soá b laø moät thoâng soá nhò phaân theå hieän ñoùng môû, cho bieát moät
soá tuï buø noái tieáp coù bò noái taét hay khoâng. Chöùc naêng naøy coù theå ñöôïc moâ taû baèng coâng thöùc toaùn
hoïc nhö sau:
XC = bXCO = XCO neáu b = 0 (boä phaän noái taét môû)
hoaëc XC = bXCO = 0 neáu b = 1 (boä phaän noái taét ñoùng)
vôùi XCO laø dung khaùng luùc bình thöôøng cuûa boä tuï buø.
Xeùt toång trôû ño bôûi rôle ñaët nôi söï coá cho söï coá ôû vò trí ngöôõng cuûa taàm ñieåm cuoái cuøng BV.
Taàm naøy coù theå cuõng ñöôïc moâ taû bôûi haøm
XR = fR(XLi, XCK, m, b)
XR - haøm gioáng nhö haøm XS
m - khoaûng caùch töø tuï cuoái cuøng tôùi ñieåm NM.
 201

Taïi ngöôõng taùc ñoäng

fS(XLi, XCK, mS, bS) = fR(XLi, XCK, m, bR)
Phöông trình naøy coù theå ñöôïc giaûi tìm thoâng soá m ñöôïc ño bôûi rôle ñeå ñònh roõ theo caùc giaù trò
khaùc nhau cuûa mS.
Ñoái vôùi nhöõng ñöôøng daây truyeàn taûi cho tröôùc, chuùng ta coù theå tính chænh ñònh taàm nhö sau
NóN NC
XS = mSi ∑ X Li − ∑ X CK
i =1 K =1

Ví duï, xeùt ñeán moät tình traïng HT trong hình 8.70 tröôøng hôïp moät, vôùi moät tuï buø ôû giöõa
ñöôøng daây. Trong tröôøng hôïp naøy, chuùng ta coù theå chænh ñònh taàm ñaët phuï thuoäc vaøo söï giaû ñònh
lieân quan ñeán söï noái taét tuï buø noái tieáp
XS
hS =
XL
(S1) Taàm ñaët vôùi giaû söû tuï noái tieáp bò noái taét (b = 1)
X L1 X
hS1 = + mS L3
XL XL
(S2) Taàm ñaët vôùi giaû söû tuï buø noái tieáp khoâng bò noái taét (b = 0)
X L1 − X C X X X
hS2 = + mS L3 = L1 − k + mS L3
XL XL XL XL

vôùi k laø heä soá buø.

Baây giôø, vôùi söï coá taïi ngöôõng cuûa taàm (m = mS) chuùng ta cuõng coù theå vieát ra vuøng BV thöïc
teá cuûa rôle baèng hai caùch, phuï thuoäc vaøo söï hoaït ñoäng noái taét. Sau ñoù, chuùng ta coù theå so saùnh taàm
cuûa rôle BV vôùi taàm ñaõ chænh ñònh söû duïng.
(b1, s1) chænh ñònh s1, söï coá taïi m = mS vaø tuï ñöôïc noái taét (b = 1)
X X X X
hR = L1 + mS L3 ; hS1 = L1 + mS L3
XL XL XL XL
hoaëc hR = hS1
(b1, s2) chænh ñònh s2, söï coá taïi m = mS vaø tuï ñöôïc noái taét (b = 1)
X X X X
hR = L1 + mS L3 ; hS2 = L1 − k + mS L3 → hR = hS2 + k
XL XL XL XL
Chuùng ta cuõng coù theå tính cho hai tröôøng hôïp tuï khoâng ñöôïc noái taét luùc söï coá.
(b0, b1) chænh ñònh s1, söï coá taïi m = mS vaø khoâng noái taét tuï (b = 0)
X X X X
hR = L1 − k + mS L3 ; hS1 = L1 + mS L3 → hR = hS1 – k
XL XL XL XL
(b0,b2) chænh ñònh s2, söï coá taïi m = mS vaø khoâng noái taét tuï (b = 0)
X X
hS2 = L1 − k + mS L3 → hR = hS2
XL XL
Vì vaäy, chuùng ta coù theå toùm taét caùc tình huoáng cho hR, cho ôû baûng 8.7.
202

Baûng 8.7 Tính toaùn m cho söï coá taïi ngöôõng cuûa taàm ngaét trong tröôøng hôïp (a)

Söï noái taét ñöôïc giaû söû cho söï Giaù trò hR khi söï coá taïi ngöôõng taàm
chænh ñònh cuûa rôle Noái taét Khoâng noái taét

Coù: S1 hR = hS1 hR = hS1 – k

Khoâng: S2 hR = hS2 + k hR = hS2

Töø baûng treân, ta thaáy taàm ño ñöôïc taïi rôle baèng vôùi söï chænh ñònh khi giaû söû lieân quan ñeán söï
ñoùng ngaét noái taét laø ñuùng, nhöng taàm seõ khoâng ñuùng khi söï giaû söû khoâng khôùp vôùi taàm ño ñöôïc. Neáu
heä soá buø lôùn, söï sai leäch cuûa taàm ño ñöôïc coù theå lôùn. Tröôøng hôïp vôùi hR = hS1 – k dieãn taû moät tình
traïng quaù taàm. Hôn nöõa, neáu söï chænh ñònh ñöôïc tính toaùn vôùi giaû söû laø khoâng noái taét (b = 0), thì taàm
BV rôle coù theå quaù ñöôøng daây BV, moät tình traïng maø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vì ñöa ñeán taùc ñoäng
nhaàm. Vì theá, vôùi BV döôùi taàm thì toát hôn laø chænh ñònh taàm cuûa rôle cho vuøng moät vôùi giaû söû söï noái
taét cuûa tuï buø xaûy ra. Tuï buø khoâng neân bò noái taét trong suoát moät söï coá, maâu thuaãn vôùi söï giaû söû chænh
ñònh, taàm seõ lôùn hôn mong muoán. Ñieàu naøy coù theå ñöa ñeán khoaûng giöõa ñöôøng daây bò NM seõ bò caét
vôùi thôøi gian vuøng 2 treã, nhöng taùc ñoäng nhaàm seõ ñöôïc traùnh. Tuy nhieân, ñoä lôùn chaáp nhaän ñöôïc cuûa
söï sai soá phaûi ñöôïc xem xeùt.
Thaät laø quan troïng khi xeùt ñeán söï coù theå noái taét tuï buø trong vieäc chænh ñònh taàm rôle. Söï noái
taét tuï ñieän phuï thuoäc vaøo vò trí söï coá cuõng nhö tyû soá buø. Moät tính toaùn coù theå höõu ích trong vieäc
öôùc tính khaû naêng noái taét cho caùc söï coá taïi ngöôõng cuûa taàm ngaét, gioáng vôùi söï coá ôû giöõa ñöôøng
daây. Cuõng coù theå coù nhöõng xem xeùt khi thieát keá, ñoái vôùi nhöõng söï coá ôû vò trí naøo ñoù, moät tuï buø coù
theå bò noái taét vaø caùc tuï khaùc khoâng bò noái taét. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo tyû soá buø, moät vò trí ñaët tuï buø
treân ñöôøng daây truyeàn taûi vaø phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa doøng ñieän gaây neân söï coá.
Sô ñoà quaù taàm: Ñöôïc thieát keá vuøng I keùo daøi quaù ñaàu xa cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi coù buø noái
tieáp. Moät ví duï cho sô ñoà quaù taàm ñöôïc moâ taû trong hình 8.71. Ñoä quaù taàm khoaûng 20 - 50% cuûa
toång trôû treân ñöôøng daây. Söï tính toaùn taàm phuï thuoäc vaøo côõ vaø vò trí ñaët cuûa tuï buø noái tieáp treân
ñöôøng daây N, cuõng nhö treân ñöôøng daây L vaø vò theá nhöõng tuï buø noái tieáp naèm trong taàm. Caû taàm
chænh ñònh vaø taàm ño thöïc phuï thuoäc vaøo söï noái taét cuûa tuï ñieän treân caû hai ñöôøng daây. Söï quaù taàm
phaûi lôùn ñuû ñeå noù vaãn bao phuû thanh caùi Q khi tuï buø bò noái taét vì lyù do naøo ñoù.

XS

b b b b

XL1 XL2 XL3 XN1 XN1 XN3

Xc1 XC2 XCN XCN
R Q 1 2 G
Ñöôøng daây L Ñöôøng daây N

Hình 8.71 Baûo veä theo phöông phaùp BVKC quaù taàm cho pheùp

Chuùng ta coù theå vieát moät coâng thöùc toång quaùt taàm chænh ñònh ôû ñôn vò töông ñoái cho tröôøng
hôïp quaù taàm nhö sau
N XN NCN
X Ni X CNk
hS = 1 – kL + ∑ mi − ∑
i =1 XL k =1 XL
 203

vôùi kL laø tyû soá buø cuûa ñöôøng daây L. Nhö trong tröôøng hôïp döôùi taàm, coù ba tröôøng hôïp ñöôïc quan taâm,
phuï thuoäc vaøo soá löôïng vaø vò trí ñaët cuûa tuï buø treân ñöôøng daây N nhö ñöôïc moâ taû trong hình 8.72.
Chuùng ta xem xeùt ñeán tröôøng hôïp 1 cuûa hình 8.72 ñeå tính toaùn söï chænh ñònh quaù taàm. Trong
tröôøng hôïp 1, taàm ñaët ôû ñôn vò töông ñoái coù theå ñöôïc vieát nhö sau
X N 1 kN X N X
hS = 1 – kL + − + mS N 1
XL kL XL
vôùi: kL - heä soá buø cho ñöôøng daây L; kN - heä soá buø cho ñöôøng daây N.
Hai söï thay ñoåi cuûa tröôøng hôïp 1 coù theå ñöôïc xeùt ñeán laø: 1(A) taàm chænh ñònh naèm ôû giöõa
thanh caùi Q vaø treân ñöôøng daây N, hoaëc 1(B) taàm chænh ñònh naèm vöôït quaù tuï buø. Trong tröôøng hôïp
1(A) thì tuï buø treân ñöôøng daây N ñöôïc boû qua.
Tröôøng hôïp 1: moät tuï ôû giöõa ñöôøng daây ñaët treân ñöôøng daây N.
Tröôøng hôïp 2: moät hay hai tuï ôû ñaàu cuoái ñöôøng daây ñaët treân ñöôøng daây N.
Tröôøng hôïp 3: moät hay hai tuï ôû giöõa ñöôøng daây ñaët treân ñöôøng daây N.

(B)hS

(A)hS mSB
mSA
a) b b b

XL1 XC 1 XL2 XC 2 XL3 XN 1 XCN 1 XN2

R Q G
Ñöôøng daây L Ñöôøng daây N

hS
mS
b b b b
b)
XL1 XC 1 XL2 XC 2 XL3 XCN 1 XN2 XCN 2
R Q G
Ñöôøng daây L Ñöôøng daây N

(B)hS
(A)hS mSB
mSA
b b b b
c)
XL1 XC 1 XL2 XC 2 XL3 XN 1 XCN 1 XN2 XN3
Q G
Ñöôøng daây L Ñöôøng daây N

Hình 8.72 Caùc tröôøng hôïp quaù taàm ñöôïc quan taâm

Ñoái vôùi moãi giaû thieát lieân quan ñeán söï noái taét tuï noái tieáp treân ñöôøng daây N, chuùng ta coù theå
tính toaùn hai taàm chænh ñònh khaùc phuï thuoäc vaøo tình traïng noái taét ñaõ ñöôïc giaû söû cuûa tuï buø treân
ñöôøng daây L. Ñieàu naøy laøm coù hai giaù trò khaùc cuûa hs, moät vôùi k taïi giaù trò cuûa noù luùc bình thöôøng
vaø moät vôùi k ñöôïc chænh ñònh töông ñöông vôùi khoâng. Moät khaû naêng thöù ba coù theå toàn taïi, nôi moät
trong caùc tuï cuûa boä tuï treân ñöôøng daây L ñöôïc giaû ñònh ñaõ ñöôïc noái taét vaø caùc tuï khaùc khoâng bò noái
taét. Maëc daàu khaù hôïp lyù, tröôøng hôïp sau cuøng naøy khoâng ñöôïc xem xeùt.
204

Nhöõng tröôøng hôïp naøy yeâu caàu moät söï khaûo saùt cho ba taàm chænh ñònh khaùc nhau, töông öùng
vôùi ba ñieàu kieän noái taét tuï sau ñaây:
- S1: noái taét tuï treân caû hai ñöôøng daây
- S2: noái taét tuï chæ treân ñöôøng daây L
- S3: khoâng coù tuï naøo bò noái taét tuï treân caû hai ñöôøng daây.
Moät ñieàu cuõng ñöôïc xem xeùt ñeán laø tuï ñieän noái taét chæ treân ñöôøng daây L, nhöng ñieàu ñoù
khoâng coù theå xaûy ra vì söï coá ôû treân ñöôøng daây N. Ba ñieàu kieän treân phaûi ñöôïc khaûo saùt ñeå ñònh ra
taàm ño ñöôïc cuûa rôle khi ño ñaïc khoaûng caùch ñeán söï coá taïi ngöôõng cöûa cuûa taàm. Ñieàu naøy ñem laïi
chín tình traïng ñöôïc xem xeùt, daãn ñeán keát quaû laø moät ma traän 3 × 3. Vôùi tröôøng hôïp 1(B), caùc keát
quaû ñöôïc cho trong baûng 8.8.

Baûng 8.8 Tính toaùn taàm quan troïng tröôøng hôïp 1(B) vôùi ba giaû söû chænh ñònh

Taàm ño ñöôïc taò rôle R cho caùc söï coá ngöôõng = hRB
Söï chænh ñònh quaù taàm
bL = 1, bN = 1 bL = 0, bN = 1 bL = 0, bN = 0

hSB1 hSB1 hSB1 - kL k X

hSB1 – kL − N N
XL

hSB2 hSB2 + kL hSB2 k X

hSB2 − N N
XL

hSB3 k X k X hSB3
hSB3 + kL + N N hSB3 + N N
XL XL

2- Baûo veä so saùnh höôùng soùng chaïy

Loaïi BVÑD naøy goïi laø BV so saùnh höôùng. BV coù theå caét MC raát nhanh ngay khi söï coá NM
xaûy ra, sau ñoù BV khoùa laïi. Noù ño söï thay ñoåi cuûa ñieän aùp ∆U vaø söï thay ñoåi cuûa doøng ñieän ∆I.
Nhöõng giaù trò naøy coù theå ñöôïc tính toaùn ôû traïng thaùi xaùc laäp, khi ñoù giaù trò ñieän aùp cuûa nguoàn ñöôïc
giaû söû ñaët taïi vò trí söï coá ñeå tính toaùn cho phuø hôïp vôùi ñònh lyù Thevenin. Chænh ñònh ∆U vaø ∆I ñeå
ñöa ra taàm BV, trong khi so saùnh tín hieäu cuûa ∆U vaø ∆I ñeå ñöa ra höôùng BV. Rôle ñöôïc chænh ñònh
ôû cheá ñoä quaù taàm trong taát caû caùc sô ñoà so saùnh höôùng. Neáu caùc tín hieäu coù giaù trò töông ñöông thì
söï coá xaûy ra chieàu ngöôïc laïi. Neáu caùc tín hieäu coù giaù trò khaùc nhau thì söï coá xaûy ra ôû phía tröôùc
ñöôøng daây. Noùi chung, BV naøy toát hôn BVKC vaø coù theå xöû lyù caùc vaán ñeà ñöôïc trình baøy trong
phaàn BVKC nhö laø: döôùi taàm, toång trôû aâm vaø doøng söï coá aâm. Tuy nhieân, treân ñöôøng daây truyeàn taûi
song song thì cuõng coù caùc vaán ñeà xaûy ra gioáng vôùi taát caû caùc BV quaù taàm. Hình 8.73 cho thaáy
nguyeân taéc BV khi caùc söï coá ôû caùc ñieåm khaùc nhau treân ñöôøng daây.
Khuyeát ñieåm cuûa BV naøy laø chæ hoaït ñoäng trong moät thôøi gian ngaén sau khi söï coá xaûy ra vaø
khoùa laïi sau moät thôøi gian nhaát ñònh. Ñieàu naøy coù moät soá yeáu ñieåm vôùi söï coá dieãn ra lieân tuïc.
Loaïi BV ñöôïc thieát keá theo kieåu naøy seõ khoâng taùc ñoäng khi caùc thieát bò choáng seùt phaùt ñieän.
BV naøy coù caùc boä phaän ño khaùc nhau cho caùc söï coá chaïm ñaát vaø hai pha chaïm nhau vaø cuøng luùc
vôùi moät boä phaän löïa choïn pha söï coá.
 205

R +∆I1
N
NM trong

XS caét

R +∆I1

NM ngoaøi
XS khoùa

R +∆I1

NM trong
XS ∆U caét

R ∆i1

NM trong
+∆IS XS + U caét

Hình 8.73 Nguyeân taéc cuûa baûo veä soùng chaïy

3- Baûo veä quaù doøng thöù töï khoâng so saùnh höôùng

Baûo veä naøy cuõng chæ hoaït ñoäng vôùi thaønh phaàn thöù töï khoâng, vaø vì theá noù chæ coù theå taùc
ñoäng khi coù söï coá chaïm ñaát. Phaàn töû coù höôùng
hình 8.74 vôùi tín hieäu cung caáp laø ∆Uo vaø ∆Io coù
nguyeân taéc laøm vieäc gioáng vôùi phöông thöùc BV
soùng chaïy.
3Io
I>
Baûo veä naøy ñöôïc chænh ñònh ôû cheá ñoä quaù
taàm vaø coù moät soá öu so vôùi BVKC. BV naøy coù
RWo
ñieåm baát lôïi laø vuøng BV thay ñoåi ñaùng keå theo
3Uo
toång trôû nguoàn. tín hieäu

Hình 8.91 cho thaáy caùch cuûa BV naøy

Hình 8.74 Phaàn töû phaùt hieän höôùng
nhaän bieát caùc söï coá taïi caùc ñieåm treân ñöôøng daây
cuûa baûo veä so saùnh doøng thöù töï khoâng
khi khoâng coù vaø coù buø noái tieáp.
206

Tôùi maïng thöù töï thuaän hay nghòch

pos
NM trong
Maïng thöù töï khoâng caét

∆ISO. XSO

Tôùi nguoàn töông ñöông

Tôùi maïng thöù töï thuaän, nghòch

NM ngoaøi
Maïng thöù töï khoâng
khoùa
.XSO

Tôùi nguoàn

Tôùi maïng thuaän, nghòch

pos

NM trong
Maïng thöù töï khoâng
caét
.XSO

Tôùi nguoàn
Tôùi maïng thuaän, nghòch

nog

NM trong
Maïng thöù töï khoâng
caét
.XSO

Tôùi nguoàn

Hình 8.75 Nguyeân taéc cuûa baûo veä doøng thöù töï khoâng so saùnh höôùng

4- Baûo veä quaù doøng thöù töï nghòch

Baûo veä naøy coù cuøng chöùc naêng vôùi BV quaù doøng thöù töï khoâng so saùnh höôùng, noù coù theå phaùt
hieän söï coá toát hôn baèng caùch söû duïng caùc giaù trò thöù töï nghòch thay vì söû duïng caùc giaù trò thöù töï
khoâng khi ñöôøng daây song song coù hoã caûm. Vieäc duøng caùc giaù trò thöù töï nghòch coù caùc ñieåm thuaän
lôïi trong caùc ñöôøng daây truyeàn taûi song song nôi hoã caûm toàn taïi trong maïch thöù töï khoâng. BV naøy
coù theå thích hôïp vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi song song coù tuï buø noái tieáp, noù cuõng coù ñieåm khoâng
thuaän lôïi gioáng vôùi tröôøng hôïp BV doøng thöù töï khoâng vôùi töï ñoùng laïi moät pha.
 207

5- Baûo veä so saùnh pha

Baûo veä so saùnh pha cuûa doøng ôû hai ñaàu ñöôøng daây. Trong tröôøng hôïp söï coá beân ngoaøi ñöôøng
daây thì goùc leäch seõ nhoû. Neáu xaûy ra söï coá beân trong thì goùc seõ lôùn. BV naøy hoaït ñoäng khi ñoä leäch
goùc lôùn hôn giaù trò ñaët ϕI1 – ϕI2 = ϕ0
Baûo veä so saùnh pha thöôøng ñöôïc söû duïng trong ñöôøng daây coù tuï buø noái tieáp, khoâng gaëp phaûi
vaán ñeà döôùi taàm vaø toång trôû aâm, khoâng bò aûnh höôûng bôûi hoã caûm. Tuy nhieân, noù seõ khoâng taùc ñoäng
tröôøng hôïp doøng söï coá aâm tröôùc khi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän.
Vôùi tuï buø coù BV laø khe hôû khoâng khí vaø ñieän trôû phi tuyeán, trong moät soá tröôøng hôïp söï coá beân
trong thì goùc cuûa hai cuoän daây söï coá seõ leäch höôùng ñi 180o bôûi vì coù moät ñieän trôû trong moät maïng.

6- Baûo veä so leäch doïc

Baûo veä naøy hoaït ñoäng khi doøng so leäch ñaït ñeán moät giaù trò khôûi ñoäng. Doøng so leäch ñöôïc
ñònh nghóa laø toång cuûa caùc doøng taïi caùc ñaàu cuûa phaàn töû ñöôïc BV xeùt ñeán caû veà bieân ñoä vaø pha
Id = I1 + I2
Trong suoát thôøi gian hoaït ñoäng bình thöôøng thì giaù trò Id gaàn nhö baèng khoâng vaø ñoái vôùi söï coá
beân ngoaøi cuõng nhö theá. BV naøy coù theå ñöôïc duøng trong caùc ñöôøng daây truyeàn taûi coù tuï buø noái tieáp
bôûi vì BV naøy khoâng bò aûnh höôûng hieän töôïng döôùi taàm vaø toång trôû aâm. Khi doøng söï coá aâm thì goùc
seõ gaàn baèng nhau taïi hai ñaàu ñöôøng daây truyeàn taûi, nhöng ñoä lôùn cuûa doøng ñieän seõ khaùc vaø BV
naøy taùc ñoäng.
Ngaøy nay, caùp quang hay daây truyeàn tin baèng soùng radio ñöôïc söû duïng trong BVSL ñöôøng
daây truyeàn taûi daøi. Neáu vieäc choïn pha caàn thieát thì BV ñöôïc thieát keá vôùi BV rieâng cho töøng pha.

8.6.4 Baûo veä ñöôøng daây truyeàn taûi song song coù tuï buø noái tieáp
Baûo veä hai ñöôøng daây song song seõ gaëp vaán ñeà hoã caûm trong maïng thöù töï khoâng. Hieän
töôïng ñaûo doøng seõ gaây ra aûnh höôûng cho caùc BV, ñaëc bieät khi ñöôøng daây ngaén vaø khi sô ñoà quaù
taàm ñöôïc duøng.
Xem hình 8.76 ta thaáy sô ñoà thay theá trôû neân phöùc taïp hôn khi ñöôøng daây coù tuï buø noái tieáp.
Tuï ñieän seõ buø vaøo phaàn khaùng trôû trong maïng thöù töï khoâng trong khi toång trôû hoã caûm cuõng gioáng
nhö trong tröôøng hôïp ñöôøng daây khoâng coù buø noái tieáp. AÛnh höôûng cuûa toång trôû hoã caûm seõ xaáu hôn
so vôùi tröôøng hôïp ñöôøng daây khoâng coù boä buø ñoâi. Neáu vaãn toàn taïi toång trôû aâm vaø doøng NM aâm
cuøng moät luùc thì caàn thieát coù boä phaän choïn pha söï coá cho töï ñoùng laïi moät pha.

XaO XOM XC
XaO
XOM
XOM
XC XaO XOM XC
XaO

Hình 8.76 Sô ñoà thay theá thöù töï khoâng cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi song song coù tuï noái tieáp

Neáu HT coù BVKC quaù taàm cho pheùp ñöôïc söû duïng nhö trong hình 8.77 vaø söï coá xaûy ra ôû
phía cuoái cuûa moät ñöôøng daây, hai BV ôû thanh goùp A seõ gôûi nhöõng tín hieäu ñeán thanh goùp B. BV
treân ñöôøng daây bò söï coá taïi B ñaõ phaùt hieän ñuùng höôùng seõ caét söï coá ñaàu tieân. Khi MC ñaõ ñöôïc môû thì
doøng treân ñöôøng daây khoâng bò söï coá seõ bò ñoåi höôùng vaø neáu tín hieäu söï coá vaãn coøn phaùt ra töø thanh
208

goùp ñaàu kia thì ñöôøng daây khoâng söï coá seõ bò caét nhaàm. Phaûi chuù yù raèng, doøng ñieän ñaûo chieàu seõ taêng
leân raát nhanh vôùi ñoä lôùn phuï thuoäc vaøo hoã caûm vaø boä tuï buø noái tieáp.
A B A B

L1 L1
XC

L2 L2

Hình 8.77 Hieän töôïng ñaûo doøng

Ñeå traùnh tröôøng hôïp ngaét khoâng mong muoán, moät vaøi nhaø saûn xuaát trang bò rôle BVKC ñeå
phaùt hieän ra doøng söï coá bò ñoåi höôùng vaø töùc thôøi khoùa BV laïi.
Nhöõng rôle khaùc seõ khoùa taïm thôøi caùc tín hieäu söï coá nhaän ñöôïc ôû ñöôøng daây khoâng bò NM
khi BV cuûa ñöôøng daây song song coù söï coá baét ñaàu caét söï coá.
Baûo veä khoaûng caùch ñöôïc duøng trong ñöôøng daây coù buø noái tieáp phaûi coù quaù taàm cao bao phuû
toaøn boä ñöôøng daây ñeå ngaét söï coá khi tuï ñieän bò noái taét. Khi tuï ñieän khoâng bò noái taét, quaù taàm seõ
taêng leân nhanh choùng vaø HT seõ raát nhaïy ñoái vôùi nhöõng tín hieäu khoâng ñuùng. Nhöõng vaán ñeà doøng
ñieän ñaûo chieàu seõ ñöôïc quan taâm vì tyû soá giöõa toång trôû hoã caûm vôùi toång trôû ñöôøng daây khi coù buø
noái tieáp seõ raát lôùn hôn so vôùi tröôøng hôïp ñöôøng daây khoâng coù buø noái tieáp.
Noùi chung, moät BV toaøn phaàn rieâng bieät vaø BVSL doïc ñöôïc xem laø BV toát nhaát trong tröôøng
hôïp ñöôøng daây ngaén coù buø noái tieáp. Noù khoâng gaëp phaûi caùc vaán ñeà nhö quaù taàm, trôû khaùng aâm vaø
doøng söï coá aâm.
Neáu sô ñoà BV khoâng toaøn phaàn ñöôïc duøng vôùi phöông thöùc BV so saùnh coù höôùng, thì coù theå
duøng cho caùc tröôøng hôïp choáng NM moät pha chaïm ñaát vaø NM hai pha chaïm ñaát, coøn tröôøng hôïp NM
ba pha thì phaûi duøng BV khaùc.

8.6.5 Baûo veä tuï

1- Giôùi thieäu veà tuï buø
Boä tuï coù theå chia thaønh nhieàu cuïm noái tieáp (H.8.78), moãi cuïm coù khe hôû, MC noái taét vaø BV
rieâng. Khi moät cuïm naøo bò hö hoûng thì chæ caàn coâ laäp cuïm ñoù thoâi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, coâng
vieäc söûa chöõa baûo haønh tieán haønh ôû moät cuïm coøn caùc cuïm khaùc vaãn laøm vieäc bình thöôøng.
Khe hôû phoùng ñieän moãi pha laøm vieäc ñoäc laäp vôùi caùc pha khaùc, coøn MC laøm vieäc ba pha.

Hình 8.94
Hình 8.78 Boä tuï coù ba cuïm

2- Baûo veä tuï vôùi tuï ñöôïc baûo veä baèng khe hôû khoâng khí
Sô ñoà khoái chöùc naêng BV tuï coù BV khe hôû phoùng ñieän ñöôïc moâ taû trong hình 8.79. Baûo veä
 209

quan troïng nhaát laø khe hôû khoâng khí choáng quaù ñieän aùp tuï ñieän. Tuï ñieän ñöôïc thieát keá vôùi ñieän aùp vaø
doøng ñieän ñònh möùc. Theo thieát keá tuï ñieän coù theå chòu ñöôïc vaøi phaàn traêm quaù ñieän aùp trong moät thôøi
gian ngaén. Khi doøng ñieän NM lôùn ñi qua tuï laøm ñieän aùp taêng cao, khe hôû khoâng khí seõ phoùng ñieän coù
ñieän aùp thaáp hôn ñieän aùp chòu ñöôïc quaù aùp cuûa tuï, thöôøng khoaûng 2 ÷ 3 laàn ñieän aùp ñònh möùc.
Doøng ñieän NM qua khe hôû ñöôïc caét sau 0,1s bôûi MC ñöôøng daây (BVÑD taùc ñoäng). Khe hôû
khoâng coù khaû naêng chòu doøng NM laâu daøi, neân caàn moät baûo veä quaù doøng ñieän (BVQDÑ) ñaët noái tieáp
vôùi khe hôû vaø taùc ñoäng noái taét khe hôû baèng MC noái taét. Neáu söï coá ñöôøng daây bò caét chaäm, thì
BVQDÑ khe hôû seõ taùc ñoäng sau 0,4s. Neáu khe hôû coù theå phoùng ñieän khi NM beân ngoaøi, thì BV naøy
seõ taùc ñoäng töùc thôøi.
Boä tuï thöôøng ñöôïc ñaët treân beä caùch ñieän vôùi ñaát, moät hay cuïm coù theå ñaët treân moät beä. Khi coù söï
phoùng ñieän giöõa tuï vaø beä, BV roø seõ taùc ñoäng töùc thôøi vaø boä tuï seõ ñöôïc noái taét.

1- baûo veä quaù doøng, phaùt hieän doøng

phoùng qua khe hôû khoâng khí;
2- baûo veä doøng roø, phaùt hieän doøng
phoùng qua tuï ñieän vôùi beä ñôõ;
1 2 3 4 5 6 3- baûo veä coäng höôûng ñoàng boä;
4- baûo veä baát ñoái xöùng, phaùt hieän
7 phaàn töû hö hoûng trong boä tuï;
5- ñieàu khieån cuûa maùy caét;
6- baûo veä khi maùy caét khoâng hoaït
ñoäng;

Heä thoáng ñieàu khieån vaø baûo veä 7- beä ñôõ ñöôïc caùch ñieän vôùi ñaát

Hình 8.79 Baûo veä tuï coù baûo veä baèng khe hôû khoâng khí

Ñeå BV caùc phaàn töû tuï, BV khoâng caân baèng ñöôïc duøng. BV so saùnh ñieän aùp cuûa caùc phaàn töû
tuï trong maïch caàu. Ñoâi khi BV coù hai caáp, moät caáp ñaët trò soá cao vaø moät ñaët trò soá thaáp. Trò soá thaáp
ñöôïc ñöôïc haõm baèng doøng taûi. BV naøy laøm vieäc coù thôøi gian ñeå traùnh taùc ñoäng nhaàm do quaù ñoä
ñoùng ngaét tuï.
Caùc tuï ñieän trong HTÑ coù theå gaây neân hieän töôïng coäng höôûng. Moät BV phaùt hieän hieän
töôïng coäng höôûng saét töø ñöôïc duøng. Ngaøy nay, ñoái vôùi HT coù turbine maùy phaùt lôùn caàn ñaët boä phaùt
hieän coäng höôûng do tuï vaøo maùy phaùt. Hieän töôïng coäng höôûng saét töø thöôøng gaëp ôû maïng ñieän theá
thaáp vaø trung.
Neáu MC noái taét cuïm tuï hoûng, khoâng noái taét ñöôïc töøng cuïm tuï thì dao caùch ly IS seõ noái taét
toaøn boä cuïm tuï.
Thoâng thöôøng, taát caû caùc BV töï laøm vieäc khoâng caàn keânh thoâng tin vôùi BV ñöôøng daây ôû taïi
caùc ñaàu ñöôøng daây. Thieát bò BV vaø ñieàu khieån ñaët treân ñaát caàn vaøi thoâng tin cuûa beä ñaët thoâng qua
keânh thoâng tin caùp quang.
Neáu maïng caét noái taét tuï hö hoûng, thì moät dao caùch ly seõ noái taét MC vaø tuï (sau vaøi giaây). Ñoâi
khi MC noái taét tuï ñöôïc lieân ñoäng vôùi MC ñöôøng daây.
210

3- Baûo veä tuï coù baûo veä khe hôû khoâng khí vaø ñieän trôû phi tuyeán
A

IR I IC

I XC IC

Hình 8.80 Tuï ñieän ñöôïc baûo veä baèng khe hôû vaø ñieän trôû phi tuyeán

Moät phöông phaùp môùi BV quaù ñieän aùp tuï ñieän laø duøng ñieän trôû khoâng tuyeán tính gheùp song
song vôùi tuï ñieän.

1- baûo veä quaù doøng, phaùt hieän doøng

phoùng qua khe hôû khoâng khí;
2- baûo veä doøng roø, phaùt hieän doøng
A phoùng qua tuï ñieän vôùi beä;
R 3- baûo veä soùng haøi, phaùt hieän doøng
coäng höôûng ñoàng boä;
4- baûo veä baát ñoái xöùng, phaùt hieän
1 2 3 4 5 6 7 phaàn töû hö hoûng trong boä tuï;
5- ñieàu khieån cuûa maùy caét;
8
6- Baûo veä khi maùy caét khoâng hoaït
ñoäng;
7- baûo veä vaø phaùt hieän söï taêng naêng
löôïng cuûa ñieän trôû phi tuyeán;
8- beä ñôõ ñöôïc caùch ñieän vôùi ñaát;
Heä thoáng ñieàu khieån vaø baûo veä

Hình 8.81 Baûo veä boä tuï coù khe hôû khoâng khí vaø ñieän trôû phi tuyeán

Khi ñieän theá qua tuï taêng leân, ñieän trôû seõ giaûm xuoáng vaø phaàn lôùn doøng ñieän NM seõ ñi qua
ñieän trôû thay vì qua tuï. Khe hôû khoâng khí coù trò soá ñaët seõ phoùng ñieän khi ñieän aùp qua tuï thaät cao
luùc coù NM gaàn tuï. Khe hôû khoâng ñöôïc phoùng khi coù NM ngoaøi. Naêng löôïng nhieät sinh ra trong
ñieän trôû ñöôïc kieåm soaùt, neáu quaù giôùi haïn nhieät cuûa ñieän trôû thì ñieàu khieån nhieät cho khe hôû phoùng
ñieän. Söû duïng phöông aùn naøy moät phaàn tuï buø vaãn tieáp tuïc laøm vieäc khi söï coá xaûy ra treân caùc ñöôøng
daây laân caän. Khi söï coá ñöôïc caùch ly, boä tuï töùc khaéc ñöôïc ñöa vaøo laøm vieäc trôû laïi.

8.6.6 Vò trí ñaët cuûa caùc BU, BI

Neáu boä tuï noái tieáp ñöôïc ñaët taïi ñaàu ñöôøng daây truyeàn taûi thì coù caùc caùch ñaët maùy bieán aùp vaø
MBI khaùc nhau. Caùc hình sau cho thaáy caùc caùch löïa choïn thoâng duïng nhaát.
Trong hình 8.82, BU, BI ñöôïc ñaët ôû giöõa thanh caùi vaø boä tuï. Vôùi vò trí ñaët nhö theá naøy thì coù
theå coù toång trôû aâm vaø cuõng coù theå coù doøng aâm. BVKC seõ coù nhöõng khoù khaên neáu yeâu caàu BV phaûi
ngaét tröôùc khi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän. Moät ñieàu thuaän tieän laø tuï buø naèm vaøo ñöôøng daây
 211

truyeàn taûi vaø trong tröôøng hôïp söï coá cuûa tuï ñieän thì BVÑD truyeàn taûi seõ taùc ñoäng. BV so saùnh
höôùng hay BV toaøn phaàn ñöôïc ñöa ra. Neáu moät BVKC ñöôïc duøng thì söï coá treân ñöôøng daây laân caän
caàn ñöôïc xeùt ñeán.

CB BI BI CB

BU BU

BV BV

Hình 8.82 BU, BI ñaët beân thanh caùi

CB BI BI CB

BU BU

BV BV

Hình 8.83 Thieát bò chuyeån ñoåi ñöôïc ñaët beân caïnh ñöôøng daây

Trong hình 8.83, MBI vaø MBU ñöôïc ñaët treân ñöôøng daây truyeàn taûi beân caïnh tuï buø. Trong
tröôøng hôïp naøy, BVKC seõ khoâng coù toång trôû aâm. Noù chæ ño toång trôû ñöôøng daây. Tuy nhieân, neáu
moät söï coá ôû ñöôøng daây keá tieáp ñöôïc xeùt ñeán, thì taàm chænh ñònh cuûa vuøng I seõ bò giôùi haïn. BV
thanh caùi caàn thieát phaûi bao goàm tuï buø hay coù moät BVSL ñeå bao phuû tuï buø. BVKC coù theå ñöôïc
trang bò phaàn töû ñeå coù theå phaùt hieän söï coá ôû vò trí naèm giöõa thanh caùi vaø tuï ñieän. Neáu coù ñöôøng daây
thoâng tin taàn soá cao thì BV naøy seõ deã daøng hôn vôùi khe hôû khoâng khí phoùng ñieän gioáng vôùi hình
8.82, nôi MBU ñöôïc ñaët beân phía thanh caùi.

CB BI BI CB

BU BU
CB
BV BV BV

Hình 8.84 Maùy bieán doøng ñaët caïnh thanh caùi, Hình 8.85 Heä thoáng hai maùy caét
maùy bieán aùp ñaët caïnh ñöôøng daây

Trong hình 8.84, MBI ñöôïc ñaët beân thanh caùi, MBU ñöôïc ñaët beân ñöôøng daây. Sô ñoà naøy
ñöôïc phoå bieán khi coù HT hai MC. Xem hình 8.84 thì ta thaáy noù coù öu ñieåm hôn so vôùi sô ñoà hình
8.83 laø BV toaøn phaàn thích hôïp seõ bao phuû caû ñöôøng daây vaø tuï buø.
212

8.7 CAÙC SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ ÑÖÔØNG DAÂY TIEÂU BIEÅU

a- Baûo veä phaùt tuyeán trung theá phoái hôïp vôùi boä töï ñoùng laïi (H.8.86)

∆
Y
∆
Y

52 50N / 51N 52
50 51 51N 46 79
/51 46

Töï ñoùng 79
laïi Caùc nhaùnh
51 51N 46
Caàu dao phaân nhaùnh khaùc

Caàu chì

Hình 8.76
Hình 8.86 51 51N 46

b- Maïch hình tia trung vaø haï theá (H.8.87) Hình 8.87

c- Baûo veä caùp vaø ñöôøng daây treân khoâng ngaén coù nguoàn töø hai phía (H.8.88)

52 52

52

52 79 52 79

87L 87L
51 51
51N 51N

87L 87L

52 79 52 79

52

52 52 52 52

Hình 8.88
 213

d- Baûo veä daây caùp daøi vaø ñöôøng daây treân khoâng coù nguoàn töø hai phía (H.8.88)

52 52

52
Y Y
52 ∆ 52 ∆
Y Y

67N 67N
21 21
21N 85 79 21N 85 79

21 85 79 21 85 79
21N 21N
67N 67N

52 Y 52 Y
∆ ∆
Y Y
52

52 52 52 52

Hình 8.89

e- Baûo veä ñöôøng daây cao theá (H.8.90; H.8.91; H.8.92; H.8.93; H.8.94)

Phöông aùn 1 110kV Phöông aùn 2

220kV
220kV
52

50 BF 50 BF

52 52

21 67N
21 51 67 87 79 21 51 67 87 79
50
51

50 21 79 21 79
51

Hình 8.90
Hình 8.106

Hình 8.91
214

Phöông aùn 1 Phöông aùn 2

220kV 220kV
220kV 220kV

52 52

87L 21 79 85

21 67 21 79 85

67 67N 67 67N

67

Hình
Hình 8.92
8.108 Hình 8.109
8.93

27 59

32
21 67 50 50
21V 67N 51 51V 59

27 59 59

Hình 8.94

Caâu hoûi chöông 8:

1-Trình baøy yeâu caàu baûo veä cho ñöôøng daây daøi,coâng suaát lôùn .ñieän theá cao.
2-Söï khaùc nhau cuûa baûo veä khoaûng caùch truyeàn thoáng vaø baûo veä khoaûng caùch coù keát hôïp
vôùi keänh truyeàn thoâng tin.
3-Söï khaùc nhau cuûa baûo veä truyeàn caét vaø truyeàn khoùa.
4-Nhöõng löu yù gì khi baûo veä caùc ñöôøng daäy song song laáp ñaët gaàn nhau.
5-Nhöøng löu yù baûo veä ñöôøng daây coù tuï noái tieáp.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.newage-avkseg.com
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
 215

Chöông 9
BAÛO VEÄ MAÙY BIEÁN AÙP

Maùy bieán aùp laø moät trong nhöõng phaàn töû quan troïng nhaát lieân keát heä thoáng phaùt, truyeàn taûi
vaø phaân phoái. Do ñoù, BV cuûa phaàn töû naøy phaûi laøm vieäc vôùi ñoä tin caäy cao. Sô ñoà BV tuøy thuoäc
vaøo côõ MBA. Coâng suaát ñònh möùc MBA ñöôïc duøng trong heä thoáng truyeàn taûi vaø phaân phoái töø vaøi
traêm kVA ñeán vaøi traêm MVA. Ñoái vôùi caùc MBA nhoû, coù theå duøng caàu chì ñeå BV; ñoái vôùi MBA côõ
trung bình, BVDÑ ñöôïc duøng; caùc MBA coâng suaát lôùn thì BVSL seõ laø BVC.

9.1 CAÙC SÖÏ COÁ VAØ CHEÁ ÑOÄ LAØM VIEÄC KHOÂNG BÌNH THÖÔØNG CUÛA MAÙY
BIEÁN AÙP
Söï coá MBA coù theå chia thaønh hai loaïi:
- Söï coá beân ngoaøi MBA
- Söï coá beân trong MBA.
9.1.1 Söï coá beân ngoaøi maùy bieán aùp
Söï coá beân ngoaøi goàm coù söï coá hay caùc hieän töôïng nguy hieåm xaûy ra beân ngoaøi MBA nhö
quaù taûi, quaù ñieän aùp, taàn soá thaáp, NM ngoaøi...
Trong tröôøng hôïp coù söï coá beân ngoaøi MBA, söï coá phaûi ñöôïc caùch ly khoûi MBA, neáu söï coá aáy
khoâng ñöôïc caét ra trong khoaûng thôøi gian ñònh tröôùc coù theå daãn ñeán hö hoûng MBA. Ñoái vôùi söï coá beân
ngoaøi, BVDÑ thöôøng ñöôïc duøng laøm BV döï tröõ. MBA khoâng cho pheùp chòu quaù taûi trong khoaûng thôøi
gian daøi vaø rôle nhieät ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän tình traïng quaù taûi vaø cho tín hieäu baùo ñoäng.
9.1.2 Söï coá beân trong maùy bieán aùp
Söï coá beân trong MBA goàm caùc söï coá xaûy ra beân trong vuøng BV cuûa MBA (beân trong vò trí
ñaët caùc BI). Söï coá beân trong MBA ñöôïc chia thaønh hai nhoùm: söï coá giaùn tieáp vaø tröïc tieáp. Söï coá
giaùn tieáp dieãn ra töø töø nhöng seõ trôû thaønh söï coá chính tröïc tieáp neáu khoâng phaùt hieän vaø xöû lyù kòp
thôøi (chaúng haïn beân trong MBA coù quaù nhieät, quaù töø, aùp suaát daàu thay ñoåi...). Söï coá tröïc tieáp laø
NM beân trong caùc cuoän daây, hö hoûng caùch ñieän laøm thay ñoåi ñoät ngoät caùc thoâng soá ñieän.
Baûo veä söï coá tröïc tieáp phaûi taùc ñoäng töùc thôøi, caùch ly MBA bò söï coá ra khoûi heä thoáng ñeå
giaûm hö hoûng MBA, giaûm aûnh höôûng ñeán heä thoáng. Söï coá giaùn tieáp khoâng ñoøi hoûi taùc ñoäng nhanh
caét MBA, nhöng phaûi ñöôïc phaùt hieän, baùo ñoäng ñeå ngöôøi vaän haønh xöû lyù. Söï coá giaùn tieáp vaø tröïc
tieáp ñöôïc phaùt hieän bôûi caùc rôle khaùc nhau. Ñeå phaùt hieän söï coá giaùn tieáp thöôøng ngöôøi ta duøng rôle
quaù nhieät, rôle hôi, rôle aùp suaát daàu... Söï coá tröïc tieáp ñöôïc phaùt hieän baèng caùc rôle so leäch, rôle
doøng ñieän... Sau ñaây khaûo saùt vaøi tröôøng hôïp chính söï coá beân trong MBA.
216

1- Chaïm ñaát moät pha cuoän daây noái sao

Cuoän sao MBA coù trung tính noái ñaát qua toång trôû. Doøng ñieän chaïm ñaát moät pha phía noái sao
phuï thuoäc vaøo toång trôû noái ñaát vaø tyû leä vôùi khoaûng caùch töø ñieåm chaïm ñaát ñeán ñieåm trung tính. Tyû
soá bieán theá giöõa caùc cuoän daây sô caáp vaø caùc voøng NM cuõng thay ñoåi theo vò trí ñieåm chaïm vì theá
doøng ñieän chaïy trong cöïc sô caáp MBA seõ tyû leä vôùi bình phöông tyû soá cuûa cuoän daây maø bò NM.
Hình 9.1 cho quan heä giöõa doøng ñieän IN chaïm vaø doøng sô caáp MBA IS theo vò trí ñieåm chaïm.

100
a) b)
90
80
IS Doøng chaïm
70
nguoàn IN
60
IN
50
IS IS
40
IN
30
Doøng sô aáp
20
10 Khoaûng caùch töø
Hình 9.1 Doøng ñieän chaïm ñaát moät trung tính ñeán ñieåm
pha cuûa MBA noái ñaát qua toång trôû 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
chaïm (% cuoän daây)

Trung tính cuoän noái sao MBA noái I (ñvtñ)

20
ñaát tröïc tieáp: Doøng ñieän chaïm ñaát moät pha
trong tröôøng hôïp naøy phuï thuoäc vaøo khaùng 15

trôû MBA vaø thay ñoåi khaù phöùc taïp theo vò IN

10
trí ñieåm chaïm. Quan heä doøng ñieän chaïm
vaø doøng sô caáp theo vò trí ñieåm chaïm cho 5 Khoaûng caùch töø
IS trung tính ñeán ñieåm
ôû hình 9.2. chaïm (% cuoän daây)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
2- Söï coá beân trong cuoän tam giaùc maùy
bieán aùp Hình 9.2 Doøng ñieän chaïm ñaát moät
pha cuûa MBA noái ñaát tröïc tieáp
Tính toaùn doøng ñieän chaïm theo vò
trí trong cuoän tam giaùc MBA raát phöùc taïp. Bieân ñoä doøng ñieän chaïm nhoû hôn nhieàu so vôùi tröôøng
hôïp chaïm cuoän sao vaø phuï thuoäc vaøo caùch ñaàu trung tính. Doøng ñieän chaïm nhoû nhaát khi ñieåm NM
xaûy taïi trung ñieåm cuûa moät cuoän daây tam giaùc, trong tröôøng hôïp naøy doøng ñieän chaïm nhoû hôn
doøng ñònh möùc.

3- Ngaén maïch giöõa caùc pha trong maùy bieán aùp ba pha
Daïng NM naøy hieám xaûy ra trong MBA, neáu coù xaûy ra doøng ñieän NM raát lôùn so vôùi doøng
chaïm ñaát moät pha.

4- Chaïm giöõa caùc voøng daây beân trong maùy bieán aùp
Khoaûng 70 ÷ 80% hö hoûng MBA laø töø chaïm giöõa caùc voøng daây beân trong MBA, neáu khoâng
phaùt hieän kòp thôøi quaù trình tieáp theo seõ laøm söï coá nghieâm troïng trong MBA. Doøng ñieän trong caùc
 217

voøng daây bò chaïm noái taét raát lôùn nhöng doøng ñieän ôû ñaàu cöïc MBA thì raát nhoû bôûi vì tyû soá MBA raát
lôùn so vôùi ít voøng NM. Hình 9.3 cho quan heä doøng chaïm vaø doøng sô caáp theo tyû leä soá voøng chaïm.
Ngoaøi ra, coù theå xaûy ra caùc söï coá nhö söï coá loõi theùp, hö boàn daàu, hö söù daãn...

100 10

Doøng sô caáp (x doøng ñònh möùc)

Boäi soá doøng ñònh möùc (xIñm) 80 8
IN Doøng chaïm cuûa
caùc voøng ngaén maïch
60 6
Doøng sô caáp
40 ñaàu vaøo 4
IS

20 2

Soá voøng ngaén

0 5 10 15 20 25 maïch (% cuoän daây)

Hình 9.3 Doøng ñieän chaïm khi coù moät soá voøng daây MBA bò noái taét

9.1.3 Doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït khi ñoùng maùy bieán aùp khoâng taûi
Hieän töôïng doøng ñieän töø hoùa coù theå xuaát hieän vaøo thôøi ñieåm ñoùng MBA khoâng taûi. Tuøy
thuoäc vaøo thôøi ñieåm ñoùng MBA, doøng ñieän naøy coù giaù trò lôùn nhöng khoâng phaûi laø doøng ñieän NM,
do ñoù yeâu caàu BV khoâng ñöôïc laøm vieäc. Ñieàu naøy caàn löu yù khi thieát keá rôle BV cho MBA. MBA
nhö laø cuoän khaùng ôû traïng thaùi xaùc laäp, töø thoâng caûm öùng trong loõi tyû leä vôùi doøng töø hoùa vaø leäch
90o vôùi ñieän aùp ñöa vaøo. Hình 9.4a cho daïng soùng cuûa töø thoâng vaø ñieän aùp. Neáu taïi thôøi ñieåm
ñoùng, MC ngay taïi ñieän aùp baèng 0 luùc ñoù töø thoâng aâm cöïc ñaïi. Ñieàu naøy töø thoâng khoâng theå ñaùp
öùng kòp. Trò soá xaùc laäp cuûa töø thoâng khoâng theå töùc thôøi ñaùp öùng khi toác ñoä chuyeån ñoåi naêng löôïng
coù giôùi haïn, do ñoù trò soá töø thoâng xaùc laäp naøy coù theå chæ ñaït ñöôïc sau moät thôøi gian nhaát ñònh (coù
giôùi haïn), thôøi gian naøy phuï thuoäc vaøo thoâng soá cuûa maïch, khoaûng thôøi gian naøy thì daøi voâ haïn
trong maïch thuaàn caûm do ñoù, soùng sin töø thoâng bò dôøi vaø ñaït ñeán cöïc ñaïi 2Φm sau nöûa chu kyø ñoùng
MC. Thôøi ñieåm ñoùng MC vaøo caùc vò trí khaùc ñieåm ñænh töø thoâng seõ thay ñoåi giöõa Φm vaø 2Φm sau
nöûa chu kyø.

Doøng töø hoùa tyû leä vaø cuøng pha vôùi töø thoâng, giaù trò thöïc söï cuûa doøng töø hoùa tuøy thuoäc vaøo caûm
khaùng cuoän daây vaø seõ raát lôùn khi loõi baõo hoøa. Khi MBA lôùn vaän haønh vôùi loõi baõo hoøa doøng töø hoùa sinh
ra töø thoâng dao ñoäng hai laàn giaù trò bình thöôøng (raát lôùn). Ví duï, doøng töø hoùa taêng 50 laàn chæ caàn taêng
50% maät ñoä töø thoâng. Trò soá toång trôû NM vaø töø hoùa laø 10% ñeán 2000% ñònh möùc MBA, nhöng vôùi
ví duï trò gia taêng doøng töø hoùa laø giaûm toång trôû töø hoùa ñeán 40%, nghóa laø doøng töø hoùa baèng 2,5 laàn
doøng ñaày taûi vaø ñieàu naøy ñoái vôùi söï gia taêng cuûa maät ñoä töø thoâng laø 50%. Ñieàu naøy ñöôïc hieåu raèng
ñoái vôùi maät ñoä töø thoâng cao hôn doøng ñieän töø hoùa coù theå ñaït ñeán baèng doøng ñieän NM. Hình 9.4b cho
doøng ñieän töø hoùa ba pha cuûa MBA ba pha, trò soá ban ñaàu cuûa doøng pha A khoaûng baûy laàn doøng ñaày taûi,
sau giaûm coøn 1/2 laàn; chính doøng ñieän naøy laøm BV hieåu nhaàm laø doøng NM.
218

Doøng pha A

2Φ m

Φm

0
18 36

Doøng pha B
−Φm Φ = Φmsin(ωt - 90o)
e = Esin(ωt)

a) Doøng pha

b)

Hình 9.4 Doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït

Daïng soùng cuûa doøng töø hoùa MBA chöùa moät tyû leä hoïa taàn taêng khi maät ñoä töø thoâng ñænh
taêng tôùi baõo hoøa. Khi soùng ñoái xöùng qua truïc hoaønh chæ coù hoïa taàn baäc leû xuaát hieän, doøng töø hoùa
MBA chöùa hoïa taàn baäc 3, 5, 7...; neáu möùc ñoä baõo hoøa taêng leân, khoâng chæ thaønh phaàn hoïa taàn
taêng leân maø coøn tyû leä töông ñoái hoïa taàn baäc 5 seõ taêng baèng hay nhieàu hôn hoïa taàn baäc 3. ÔÛ möùc
cao hôn, hoïa taàn baäc 7 seõ baét kòp hoïa taàn baäc 5, tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä baõo hoøa. Phaân tích daïng
soùng töø hoùa coù ñöôïc tyû leä hoïa taàn nhö sau:
- Hoïa taàn cô baûn: 100%
- Hoïa taàn baäc 2: 63%
- Hoïa taàn baäc 3: 27%
- Hoïa taàn baäc 4: 5%
- Hoïa taàn baäc 5: 4%
Nhaän thaáy hoïa taàn baäc 2 chieám phaàn lôùn. Phaân tích trong caùc tröôøng hôïp caùc côõ MBA
khaùc nhau thaáy raèng thaønh phaàn naøy khoâng nhoû hôn 35%.

9.2 BAÛO VEÄ CHOÁNG SÖÏ COÁ TRÖÏC TIEÁP BEÂN TRONG MAÙY BIEÁN AÙP
9.2.1 Baûo veä quaù doøng ñieän

1- Caàu chì
Maùy bieán aùp phaân phoái nhoû, thoâng thöôøng ñöôïc BV chæ baèng caàu chì. Trong tröôøng hôïp MC
khoâng ñöôïc duøng thì caàu chì laøm nhieäm vuï caét söï coá töï ñoäng, caàu chì laø phaàn töû BVQDÑ vaø chòu
ñöôïc doøng ñieän cöïc ñaïi cuûa MBA. Caàu chì phaûi khoâng ñöôïc ñöùt trong khoaûng thôøi gian ngaén quaù
taûi nhö ñoäng cô khôûi ñoäng, doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït khi ñoùng MBA khoâng taûi... Caàu chì coù khaû
naêng ngaét cao HRC thöôøng ñöôïc duøng ñeå BV MBA, caàu chì naøy taùc ñoäng raát nhanh khi doøng ñieän
NM lôùn nhöng caét raát chaäm vôùi doøng ñieän nhoû hôn ba laàn trò soá ñònh möùc cuûa noù. Ñieàu ñoù noùi raèng,
caàu chì chæ BV heä thoáng baèng caùch caùch ly MBA chaïm neáu doøng ñieän chaïm ñaït ñeán moät trò soá nhaát
ñònh naøo ñoù. Caàu chì seõ ñöôïc trình baøy chi tieát hôn ôû chöông 12.
 219

Baûng 9.1 Giaù trò ñònh möùc cuûa caàu chì tieâu bieåu cho MBA 11kV

CS ñònh möùc MBA Caàu chì

kVA Doøng ñaày taûi (A) Iñm (A) Tlaøm vieäc (x3) {s}

100 5,25 16 3
200 10,5 25 3

300 15,8 36 10
500 26,2 50 20
1000 52,5 90 30

2- Rôle quaù doøng ñieän

Maùy bieán aùp lôùn 100kVA vaø lôùn hôn coù trang bò MC thöôøng ñöôïc BV baèng nguyeân taéc quaù
doøng ñieän. Ñaëc tính thôøi gian laøm vieäc ñöôïc phoái hôïp vôùi BV maïch thöù caáp MBA. BV caét nhanh
coù theå ñöôïc theâm vaøo, trò soá ñaët cuûa noù ñöôïc tính ñeå traùnh taùc ñoäng khi NM phía thöù caáp MBA,
caàu chì HRC ñöôïc duøng ñeå döï tröõ cho MC. Nhieäm vuï chính cuûa BV caét nhanh laø caét nhanh khi NM
ñaàu cöïc MBA, do ñoù trò soá chænh ñònh töông ñoái cao. BVDÑ laø BVC cho MBA nhoû vaø laø BV döï tröõ
cho MBA lôùn.
9.2.2 Baûo veä so leäch maùy bieán aùp hai cuoän daây
Ñoái vôùi MBA coâng suaát lôùn (> 1MVA), BVSL laø BVC. Caùc yeáu toá sau ñaây caàn quan taâm
khi thöïc hieän BVSL.

1- Choïn BI
Doøng ñieän ñònh möùc sô caáp vaø thöù caáp MBA hai cuoän daây phuï thuoäc coâng suaát ñònh möùc
MBA vaø tyû leä nghòch vôùi ñieän theá. Ñoái vôùi MBA ba cuoän daây, doøng ñònh möùc phuï thuoäc vaøo coâng
suaát cuoän daây töông öùng. BI ñöôïc choïn coù ñònh möùc phía sô caáp baèng hay lôùn hôn doøng ñònh möùc
cuûa cuoän daây MBA maø noù ñöôïc ñaët. Ñònh möùc BI ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa. Ví duï: 1600/1A vaø
200/1A ñöôïc choïn ñeå BV cho MBA hai cuoän daây 11kV/132kV, 30MVA.

2- Sô ñoà noái daây BI

Cuoän haõm

87 Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm

87 Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm

87 Cuoän laøm vieäc

Hình 9.5 Sô ñoà baûo veä so leäch MBA hai cuoän daây
220

yN
A A a A
A a a a
B b
B b C c
c c b
b
C c C B C B
A’ B’ C’ N’ a’ b’ c’ A’ B’ C’ N’ a’ b’ c’

YN YN
A A
A a A a
a a
c b
B b B b
b c B
C B C
C c C c
Y- 1 Y - 11
A’ B’ C’ n’ a’ b’ c’ A’ B’ C’ n’ a’ b’ c’

YN ZN YN ZN

A
A a A a A
c a a
B b B b b
C b B
C C B
C c C c
Y - Z1 Y - Z11
A’ B’ C’ A’ B’ C’ n’ a’ b’ c’
n’ a’ b’ c’

YN yn YN yn

A
A
A a A a b c
B b c a
B b a B
B C
C c C C c Y - Y6
Y - Yo
A’ B’ C’ a’ b’ c’ A’ B’ C’ a’ b’ c’

A A a A
A a
B b
a c b
B b
C c
c b a
C c C B C B

N’ ∆-∆o
A’ B’ C’ n’ a’ b’ c’ A’ B’ C’ N’ a’ b’ c’ n’ ∆-∆6

Zn Zn
A
A
A a A a
B b a B b c
b
C c c b C c a
C B
A’ B’ C’ a’ b’ c’ ∆ - Zo A’ B’ C’ a’ b’ c’ ∆ - Z6
A’ B’ C’ N’ a’ b’ c’ n’ A’ B’ C’ N’ a’ b’ c’ n’

Sô ñoà noái daây rôle coù cuoän caûm Sô ñoà noái daây rôle khoâng coù cuoän caûm

Hình 9.6
 221

Sô ñoà BI ñöôïc choïn ñeå thích hôïp buø söï leäch pha giöõa caùc doøng ñieän daây ôû caùc phía MBA. Neáu
MBA noái Y/∆ nhö hình 9.5, doøng ñieän daây thöù caáp vaø sô caáp MBA leäch vôùi nhau 30o, sô ñoà ñaáu BI
phaûi ñaáu thích hôïp ñeå buø laïi söï leäch naøy. Hôn nöõa, doøng thöù töï khoâng phía cuoän Y cuûa MBA khoâng
truyeàn qua doøng ñaàu ra cuoän ∆, do ñoù thaønh phaàn thöù töï khoâng bò trieät tieâu töø phía Y baèng caùch noái
MBI hình ∆, töø ñieàu naøy BI phía ∆ cuûa MBA ñöôïc noái Y ñeå leäch chænh pha 30o. Nhö vaäy neáu MBA
noái Y/Y thì BI ôû hai phía noái ∆, khi BI noái ∆ doøng ñònh möùc thöù caáp giaûm 1 / 3 laàn doøng ñònh möùc
thöù caáp cuûa BI noái Y, noùi caùch khaùc caùc doøng ra ∆ caân baèng vôùi doøng thöù caáp BI noái Y. Hình 9.6 cho
nhöõng sô ñoà noái daây BI theo caùc caùch ñaáu caùc cuoän daây MBA khaùc nhau
Ví duï 9.1: MBA ∆/Y treân sô ñoà coù ñònh möùc nhö sau:
S = 50MVA; V∆ = 115kV; VY = 69kV; nBI115 = 600 / 5

Tìm tyû soá bieán doøng nBI 69 ∆ cuûa caùc BI noái ∆ phía 69kV duøng cho BVSL (H.9.7).

Ví duï 9.1 laøm roõ hôn caùch tính choïn BI cho BVSL MBA.

∆ Y
NBI69 69kV Y/∆ 115kV NBI115 = 600/5

IL115 = 418,37A IL115 = 251,02A

IR69 IR115

Hình 9.7 MBA noái ∆/Y

Giaûi: - Doøng ñöôøng daây ñaày taûi MBA

50 × 106 50 × 106
I L115 = = 251,02 A ; I L69 = = 418,37 A
3 × 115000 3 × 69000

- Doøng vaøo rôle phía cuoän Y cuûa BI

I L115 251,02
I R115 = = = 2A
nBI115 600 / 5

- Ñeå caân baèng doøng phía ∆ vaø Y thì phaûi thoûa maõn
I R69 3 I L69 I L115 nBI115 I L69 (418,37)(600 / 5) ≈ 1,0
= = 3 × ≈ 1,0 = 3
I R115 nBI69 nBI115 n BI69 I L115 (251,02) nBI69
Ta tìm ñöôïc nBI69 = 346

- Choïn tyû soá giöõa hai tyû soá ñònh möùc chuaån laø 300 hay 400 neân choïn tyû soá lôùn hôn ôû phía thöù
caáp BI seõ laøm giaûm aûnh höôûng ñieän trôû BI.
- Choïn nBI 69 = 400 = 2000/5
222

- Doøng khoâng caân baèng trong ñieàu kieän ñaày taûi laø
I L69 418,37
I R69 = 3 = 3 = 1,81 A
I BI69 2000 / 5

I L115 I L∆ 215,02
I R115 = = = = 2,09 A
I BI115 I BIY 600 / 5

I R115 − I R69 = 0,28 = 13% I R115

3- Ñoä doác cuûa ñaëc tính rôle so leäch coù haõm

Ñeå khaéc phuïc doøng khoâng caân baèng trong rôle so leäch ngöôøi ta thöôøng duøng rôle so leäch
coù taùc ñoäng haõm hình 9.8 (rôle so leäch phaàn traêm). Ñoä doác cuûa ñaëc tính haõm coù theå thay ñoåi ñeå
phuø hôïp vôùi doøng khoâng caân baèng. Moät rôle coù ñaëc tính haõm ñoä doác phaàn traêm 50% nghóa laø doøng
cuoän laøm vieäc phaûi ít nhaát baèng 50% doøng cuoän haõm thì rôle môùi taùc ñoäng ñöôïc. Caùc yeáu toá aûnh
höôûng nhieàu nhaát ñeán doøng khoâng caân baèng trong BVSL MBA khi NM ngoaøi laø:
- Ñaàu phaân aùp MBA
- Söï khaùc nhau giöõa tyû soá MBA, tyû soá BI, naác chænh rôle
- Sai soá khaùc nhau giöõa caùc BI caùc phía MBA.

nIa Ia Ia - Ic

NY N
Nc∆ NcY
nIa/Nc∆ (Ia - Ic)/NCY

nIb Ib Ib - Ia

NY N NcY
Nc
nIb/Nc
(Ib - Ia)/NCY

NIc Ic Ic - Ib

N NY N NcY
nIc/Nc∆ c
(Ic - Ib)/NCY
(Ia - Ic)/NCY
n(Ia - Ic)/Nc 1/v
Imax = 351A 69kV 12,5kV Imax = 1940A
haõm haõm Y
n(Ib - Ia)/Nc 1/v (Ib - Ia)/NCY

Imax = 4,39A Imax = 8,40A

haõm haõm c. taùc ñoäng
n(Ic - Ib)/Nc laøm vieäc (Ic - Ib)/NCY

haõm haõm c. haõm R

Hình 9.8 Sô ñoà ñaáu noái vaø phaân boá cuûa doøng rôle Hình 9.9 Hình cho ví duï 9.2
so leäch coù haõm

Ñeå choïn ñoä doác ñaëc tuyeán haõm, ngöôøi ta ñaùnh giaù doøng khoâng caân baèng lôùn nhaát khi NM
ngoaøi döïa treân caùc yeáu toá sau:
 223

- Naác chænh ñaàu phaân aùp MBA ± k% laøm thay ñoåi tyû soá MBA 2k%, neân choïn tyû soá BI vaø naác
chænh rôle ñeå caân baèng doøng taûi ñieåm giöõa ñaàu phaân aùp luùc ñoù sai soá toái ña laø k%.
- Sai soá toái ña giöõa doøng BI vaø naác chænh rôle laø moät nöõa khaùc nhau giöõa hai naác chænh rôle (%).
- Sai soá giöõa caùc BI (%) ñöôïc tính khi coù NM lôùn nhaát cho sai soá nhieàu nhaát.
Thöïc teá, tính toaùn coäng taát caû caùc sai soá treân (%) vaø theâm ñoä döï tröõ 5% thì coù theå xaùc ñònh
ñoä ñoác haõm nhoû nhaát cuûa ñaëc tính rôle.
Ví duï 9.2: MBA ôû hình 9.9 coù ñònh möùc S = 42MVA, 69kV, 12,5kV; ñaàu phaân aùp ± 10% ñöôïc BV
baèng rôle so leäch loaïi ñieän cô coù hai cuoän haõm vaø moät cuoän laøm vieäc sô ñoà ñôn tuyeán rôle vaø caùch
ñaáu vaøo MBA cho ôû hình 9.9b rôle coù caùc naác chænh: 5,0; 5,5; 6,0; 6,6; 7,3; 8,0; 9,0; vaø 10. Xaùc
ñònh tyû soá BI vaø trò soá ñaët rôle.
Giaûi: Doøng ñònh möùc phía 69kV:
42000
I69 = = 351 A . Choïn nBI = 400/5A.
3 × 69
5
Doøng thöù caáp vaøo rôle phía 69kV: I R69 = 359 = 4,39 A
400
42000
Doøng ñònh möùc phía 12,5kV: I12 = = 1940 A . Choïn nBI = 2000/5A.
3 × 12,5

5 3
Doøng thöù caáp phía 12,5kV: I R12 = 1940 = 8,4 A
2000
Naác chænh rôle ñöôïc choïn ñeå caân baèng hai doøng vaøo rôle caøng gaàn nhau caøng toát. Nhö theá,
tyû soá doøng vaøo rôle seõ xaùc ñònh tyû soá naác chænh rôle. Chuùng ta giaû thieát, naác 5 ñöôïc duøng cho phía
4,39A (phía 69kV). Xaùc ñònh naác chænh phía 12,5kV baèng tyû soá
4,39 5
= ⇒ x = 9,57. 9,57, gaàn naác 10
8,40 x

Neáu choïn naác 10 cho phía 12,5kV seõ coù sai soá rôle do khoâng choïn chính xaùc naác chænh
10,0 − 9,57
Sai soá % = 100 = 4,49% ≈ 4,5%
9,57
Caùc sai soá aûnh höôûng ñeán rôle:
Sai soá ñaáu phaân aùp: 10%; sai soá BI: 5%; sai soá rôle: 4,5%.
Toång coäng: 19,5%. Choïn ñoä doác haõm > 19,5% + 5% = 24,5%.
9.2.3 Baûo veä so leäch maùy bieán aùp ba cuoän daây
Hình 9.5 cho sô ñoà BVSL coù haõm cuûa MBA hai cuoän daây, hai cuoän daây haõm moãi pha ñöôïc
ñaët treân cuøng loõi töø rôle ñieän cô hay cuøng loõi BU phuï. Nguyeân taéc BV naøy cuõng duøng cho MBA coù
treân hai cuoän daây, MBA ba cuoâïn daây chæ ñöôïc cung caáp nguoàn töø moät phía, hai phía kia cung caáp
taûi coù caùc caáp ñieän theá khaùc nhau rôle so leäch ñöôïc duøng gioáng nhö BV MBA hai cuoän daây
(H.9.10a). Toång doøng ñieän taûi phía thöù caáp 2BI seõ caân baèng vôùi doøng thöù caáp phía nguoàn. Khi
MBA coù hôn moät nguoàn cung caáp, rôle so leäch duøng hai cuoän haõm rieâng bieät ñöôïc boá trí nhö hình
9.10b. Trong tröôøng hôïp, MBA ba cuoän daây coù moät cuoän ∆ khoâng noái taûi BV ñöôïc duøng nhö tröôøng
hôïp BV MBA hai cuoän daây hình 9.10c.
224

Nguoàn cung caáp

Taûi

Cuoän haõm
87
a)
Cuoän laøm vieäc

Nguoàn cung caáp

coù theå
coù nguoàn
Cuoän haõm
87

b)

Cuoän laøm vieäc

Nguoàn cung caáp coù theå

coù nguoàn

Cuoän haõm
c) 87

Cuoän laøm vieäc

Hình 9.10 Sô ñoà baûo veä so leäch coù haõm MBA ba cuoän daây

9.2.4 Maùy bieán doøng phuï cho baûo veä so leäch

Ngoaøi BI chính, ngöôøi ta coù theå duøng BI phuï ñeå buø leäch pha, ñeå hieäu chænh doøng khoâng caân
baèng vaøo rôle do caùc ñaàu phaân aùp do khaùc tyû soá bieán ñoåi giöõa MBA vaø BI chính. Ñoái vôùi MBA hai
cuoän daây MBI phuï ñöôïc phoái hôïp vôùi ñieàu kieän doøng phuï taûi lôùn nhaát cuûa MBA.
Ví duï 9.3: MBA 30MVA, 11/132kV, noái ∆/Y cho trong hình 9.11 choïn BI phuï.
Ñaàu tieân MBI chính 1600/1A vaø 200/1A ñöôïc choïn theo ñieàu kieän lôùn hôn doøng ñaày taûi lôùn
nhaát MBA cuûa moãi cuoän daây:
30.106
Doøng taûi 11kV: I11 = = 1575 A
3 .11.103
30.106
Doøng taûi 132kV: I132 = = 164 A
3.0,8.132.103
Ñoái vôùi cuoän daây 11kV laø doøng ñaày taûi bình thöôøng, coøn ñoái vôùi cuoän daây 132kV laø ñaàu
30.106
phaân aùp –5%: I132 '
= = 138 A
3.0,95.132.103
Caùc doøng ñieän thöù caáp töông ñöông cuûa BI ñöôøng daây 0,984A vaø 0,69A, nhö theá tyû soá BI
phuï ñöôïc choïn
 225

0,984 1
0,69 / = 0,7 / A
3 3
hay 0,7/0,577A.
Ñoái vôùi MBA ba cuoän daây, choïn BI phuï theo cuoän daây coù coâng suaát ñònh möùc lôùn nhaát.

11kV 132kV
A

B 0,69A

200/1
1600/1

Bieán doøng
phuï
Cuoän haõm

0,984A 0,984A
87
Cuoän laøm vieäc
Cuoän haõm
87
Cuoän laøm vieäc
Cuoän haõm
87
Cuoän laøm vieäc

Hình 9.11 Baûo veä so leäch coù duøng BI phuï

Ví duï 9.4: MBA 500kV/138kV/13,45kV, 120MVA, 90MVA, 30MVA, noái Y/Y/∆ nhö hình 9.12. Choïn
BI phuï.
120.106
Doøng taûi 500kV: I= = 138,6 A
3.500.103
90.106
Doøng taûi 138kV: I= = 376,5 A
3.138.103
30.106
Doøng taûi 13,45kV: I = = 1288 A
3.13,45.103
Choïn BI phía 500kV: 200/5A; choïn BI phía 138kV: 400/5A
Choïn BI phía 13,45kV: 1500/5A.
Doøng phía 138kV töông öùng vôùi 120MVA (coâng suaát cuoän daây lôùn nhaát)
120.106
= 502 A
3 .138.103

120.106
Doøng phía 13,45kV töông öùng vôùi 120MVA: = 5151 A
3 .13,45.103
138,6.5
Doøng thöù caáp BI phía 500kV öùng vôùi coâng suaát 120MVA: = 3,46 A
200
226

5
do ñoù, tyû soá MBI phuï Y/∆: 3,46 / A hay 3,46/2,89A.
3
120MVA 30MVA 90MVA
200/5A 500kV 13,45kV 138kV 400/5A

17,17A 1500/5A
3,46A 6,25A

3,46/2,89A 17,17/5A 6,28/2,89A

87
5A
5A 5A
Cuoän haõm
Cuoän laøm vieäc
87
Cuoän haõm
Cuoän laøm vieäc
87
Cuoän haõm
Cuoän laøm vieäc

Hình 9.12 Baûo beä so leäch MBA ba cuoän daây coù duøng BI phuï

Doøng BI phía thöù caáp phía 138kV töông öùng vôùi coâng suaát 120MVA
502.5
= 6,28 A
400
5
Choïn tyû soá MBI phuï Y/∆: 6,28 / A hay 6,28/2,89A
3

Doøng BI phía thöù caáp phía 13,45kV töông öùng vôùi coâng suaát 120MVA
5151.5
= 17,17 A
1500

Choïn BI: Y/Y = 17,17/5A

Khi ñaày taûi cuoän daây ∆ 13,45kV, 30MVA, doøng ñieän trong cuoän daây sô caáp laø
17,17/5A, BI phuï laø 4,29A töông öùng vôùi doøng thöù caáp laø 1,25A. Tuy nhieân, ñònh möùc cuoän
sô vaø thöù caáp laø 17,17A vaø 5A ñeå giaûm toái thieåu ñieän trôû cuoän daây.
 227

9.2.5 Baûo veä so leäch khi coù doøng töø hoùa nhaûy voït
Khi ñoùng MBA khoâng taûi, doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït xuaát hieän phía nguoàn, toång caùc doøng
naøy khoâng phaân bieät vôùi doøng NM beân trong MBA. Ñeå traùnh taùc ñoäng nhaàm trong tröôøng hôïp naøy
coù caùc phöông phaùp sau.

Taùc ñoäng chaäm: doøng töø hoùa laø

doøng quaù ñoä, taét nhanh neân coù theå traùnh
noù baèng caùch cho rôle taùc ñoäng coù thôøi
gian. Rôle so leäch haõm kieåu caûm öùng coù
theå thoûa maõn tröôøng hôïp naøy, trò soá ñaët
chính khoaûng 40 ÷ 100% ñoái vôùi haõm Xc XL
khoaûng 20%, 30%, 40%. Thôøi gian taùc
Rôle Cuoän laøm vieäc
ñoäng khoaûng 120 ÷ 250ms ôû giaù trò khoaûng
naêm laàn giaù trò doøng ñaët.
Hình 9.13 Sô ñoà baûo veä so leäch MBA haõm hoïa
Haõm hoïa taàn: khi ñoùng MBA khoâng
taàn traùnh taùc ñoäng khi ñoùng MBA khoâng taûi
taûi doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït töùc thôøi coù
theå lôùn hôn nhieàu laàn doøng ñieän ñònh möùc MBA, doøng naøy chiû xuaát hieän ôû cuoän daây sô caáp MBA,
BVSL töøng phaàn beân trong MBA, thaønh phaàn hoïa taàn cuûa doøng ñieän töø hoùa khaùc nhieàu so vôùi
doøng ñieän NM. Thaønh phaàn DC thay ñoåi töø 40 ÷ 60%, thaønh phaàn hoïa taàn baäc 2 töø 30 ÷ 70% vaø
hoïa taàn baäc 3 thay ñoåi töø 10 ÷ 30%, nhöõng hoïa taàn khaùc giaûm daàn. Hoïa taàn baäc 3 vaø boäi soá cuûa noù
khoâng xuaát hieän ôû ñaàu ra BI khi nhöõng hoïa taàn naøy chaïy voøng trong cuoän daây ∆ cuûa MBA vaø ∆
cuûa BI. Beân phía noái Y cuûa MBA, hoïa taàn baäc 2 thì nhieàu hôn trong doøng ñieän töø hoùa so vôùi doøng
ñieän chaïm. Nhôø caùc tính chaát naøy coù theå phaân bieät giöõa NM vaø doøng töø hoùa khi ñoùng MBA khoâng
taûi. Hình 9.13 cho sô ñoà BVSL taùc ñoäng nhanh coù haõm baèng hoïa taàn, nguyeân taéc laøm vieäc cuûa sô
ñoà naøy laø loïc ra thaønh phaàn hoïa taàn töø doøng ñieän so leäch chænh löu noù vaø theâm noù vaøo cuoän haõm,
maïch XC XL cho doøng thaønh phaàn cô baûn qua cuoän laøm vieäc thaønh phaàn DC, hoïa taàn baäc 2 cuûa
doøng ñieän töø hoùa ñöôïc ñöa tôùi cuoän haõm. Rôle ñöôïc chænh taùc ñoäng khi hoïa taàn baäc 2 (haõm) quaù
15% cuûa doøng cô baûn (laøm vieäc), thôøi gian laøm vieäc khoaûng hai chu kyø. Caùc hoïa taàn vaø thaønh phaàn
DC cuõng hieän dieän khi NM neáu BI baõo hoøa. Rôle haõm hoïa taàn seõ taùc ñoäng nhaû khi xaûy ra NM beân
trong maø coù chöùa caùc hoïa taàn ñaùng keå do hoà quang hoaëc baõo hoøa BI. Ñeå khaéc phuïc khoù khaên naøy,
moät rôle quaù doøng caét nhanh (RZ) ñöôïc duøng ñeå phoái hôïp vôùi sô ñoà haõm hoïa taàn, rôle naøy ñöôïc
chænh ñònh ñaët coù trò soá taùc ñoäng lôùn hôn doøng töø hoùa lôùn nhaát, noù seõ taùc ñoâng khi NM beân trong
vôùi thôøi gian nhoû hôn moät chu kyø. Coù nhöõng sô ñoà khaùc nhö sô ñoà khoùa doøng hoïa taàn, tieáp ñieåm
cuûa rôle khoùa rieâng bieät ñöôïc noái tieáp vôùi caùc rôle so leäch coù haõm, rôle khoùa naøy ñöôïc chænh ñònh
hoaït ñoäng vôùi hoïa taàn baäc 2 nhoû hôn 15% thaønh phaàn cô baûn.
9.2.6 Baûo veä so leäch duøng rôle doøng ñieän
Maïch so leäch coù theå duøng rôle doøng ñieän ñeå baûo veä MBA nhoû, döï tröõ vaø quaù taûi. Doøng ñieän
ñöôïc choïn phaûi lôùn hôn doøng khoâng caân baèng khi ñaày taûi.
Ví duï 9.5: MBA 7,5MVA; 33kV/11kV; ∆/Y nhö hình 9.14.
228

Doøng ñaày taûi laø 131A vaø 393A töông öùng, choïn BI 150/5A. Noái Y phía 33kV vaø 1000/5A hay
577/2,89A; noái ∆ phía 11kV, doøng ñaày taûi ba pha phía thöù caáp BI laø
131
Phía 33kV: × 5 = 4,37 A
150
393
Phía 11kV: × 5 × 3 = 3,4 A
1000
Do ñoù, coù doøng 0,97A chaïy trong rôle. Neáu rôle coù trò soá ñaët 25%,
I ñmBI = 25%.5 A = 1,25 A , luùc ñoù trò soá ñaët cuûa doøng ñieän so vôùi doøng ñònh möùc MBA

1,25
× 100% = 129%
0,97

Nghóa laø trò ñaët baèng 129% doøng ñònh möùc MBA, nhö theá duøng moät rôle BV quaù taûi vaø so
leäch vôùi trò soá ñaët 25%IñmBI. Neáu duøng BI tieâu chuaån gaây ra doøng khoâng caân baèng lôùn quaù, coù theå
duøng MBI phuï nhö hình 9.15.
7,5MVA
7,5MVA 33/11kV 1000/5A
A 150/5A
33/11kV 1000/5A
A 150/5A
B
B C
C
Bieán doøng phuï
4,37A 3,4A

51 51 51 51 51 51

Hình 9.14 Baûo veä so leäch Hình 9.15 Baûo veä so leäch doøng
doøng ñieän MBA hai cuoän daây coù duøng maùy bieán doøng phuï

9.2.7 Baûo veä choáng chaïm ñaát cuoän daây maùy bieán aùp
Baûo veä choáng chaïm ñaát beân trong MBA coù theå ñöôïc thöïc hieän bôûi rôle so leäch hay quaù doøng
ñieän. Phöông aùn ñöôïc choïn löïa phuï thuoäc vaøo loaïi, côû, toå ñaáu daây MBA. BVQDÑ thöôøng khoâng
ñuû ñoä nhaïy BV heát cuoän daây noái sao, nhaát laø trong tröôøng hôïp trung tính cuoän daây noái sao noái qua
toång trôû noái ñaát, xem hình 9.1, ñieåm chaïm gaàn trung tính doøng Is raát nhoû. Ñeå taêng ñoä nhaïy, ngöôøi
ta duøng rôle leäch cuoän daây noái sao MBA khi coù chaïm ñaát beân ngoaøi rôle khoâng taùc ñoäng, khi coù
chaïm ñaát beân trong cuoän sao caùc doøng thöù töï khoâng ñöôïc cung caáp töø heä thoáng seõ khôûi ñoäng rôle.
MBI phuï coù theå ñöôïc duøng neáu tyû soá BI cuûa caùc pha vaø trung tính khaùc nhau (H.9.16).
Neáu cuoän sao MBA noái ñaát qua toång trôû cao, rôle so leäch 87N coù theå khoâng ñuû ñoä nhaïy taùc ñoäng,
ngöôøi ta coù theå thay theá baèng rôle phaùt hieän chaïm ñaát toång trôû cao 64N.
 229

∆ ∆

Y LV H Y LV H LV H

∆ ∆
H H H

3Io Y Y

87N

Hình 9.16 Baûo veä choáng chaïm

ñaát cuoän daây MBA (50REF) Hình 9.17 Baûo veä hai MBA laøm vieäc song song

9.2.8 Baûo veä caùc maùy bieán aùp laøm vieäc song song
Ñeå tieát kieäm MC, moät soá tröôøng hôïp hai MBA laøm vieäc song song coù cuøng chung MC nhö
hình 9.17. Ñeå BVSL traïm naøy, moãi MBA ñöôïc BVSL rieâng bieät vaø moät boä BVSL chung cuøng ñi
môû hai MC ôû hai ñaàu traïm. Neáu chæ söû duïng moät boä BV chung cho hai MBA thì ñoä nhaïy seõ giaûm
ñi phaân nöûa so vôùi tröôøng hôïp BV rieâng töøng MBA vì ñònh möùc BI cuûa BV chung lôùn gaáp ñoâi so
vôùi rieâng bieät.
9.2.9 Baûo veä maùy bieán aùp töï ngaãu
Baûo veä chính MBA töï ngaãu
cuõng laø BVSL. Sô ñoà hình 9.18 duøng
ñeå baûo veä choáng chaïm ñaát (BVCCÑ)
beân trong MBA töï ngaãu. Sô ñoà hình
9.19, BV choáng NM nhieàu pha vaø
moät pha beân trong MBA töï ngaãu. Rôle toång trôû cao
87 Rôle toång trôû cao
Rôle ñöôïc söû duïng coù theå laø loaïi rôle
taùc ñoäng nhanh toång trôû cao khoâng coù
Hình 9.18 Baûo veä choáng chaïm ñaát MBA töï ngaãu
haõm. BV naøy coù ñoä nhaïy cao vaø taùc
ñoäng nhanh khoâng bò aûnh höôûng bôûi ñaáu phaân aùp vaø hieän töôïng doøng töø hoùa nhaûy voït. Sô ñoà naøy
khoâng phaùt hieän chaïm caùc voøng daây trong pha nhö theá coù theå phaùt trieån thaønh chaïm ñaát gaây
nguy hieåm cho MBA. Sô ñoà naøy khoâng ñaùp öùng khi söï coá ôû cuoän daây thöù ba, cuoän thöù ba ∆
khoâng taûi thöôøng khoâng ñöôïc BV. Ñeå BV chaïm ñaát cuoän daây thöù ba MBA töï ngaãu, boä BI ôû trung
tính cuûa cuoän chính phaûi ñöôïc ñaët giöõa trung tính cuoän daây chính vaø moät ñieåm cuoän daây thöù ba nhö
hình 9.19.
230

Cuoän thöù 3

A
B
C
Cuoän chính
a)
b)
c)

87 87 87

Hình 9.19 Baûo veä so leäch choáng NM nhieàu pha beân trong MBA töï ngaãu

9.2.10 Keát hôïp baûo veä so leäch vaø baûo veä chaïm ñaát cuoän daây maùy bieán aùp

Iñm (%)
100

80
Baûo veä chaïm ñaát

60

40
Baûo veä so leäch

20
% cuoän daây
0 ñöôïc baûo veä
100 80 60 40 20 0

Hình 9.20 Vuøng baûo veä cuoän daây MBA theo doøng khôûi ñoäng sô caáp

Coù theå lieân keát BVSL thöù töï khoâng cuoän daây MBA vôùi BVSL doïc MBA. Töø hình 9.20 thaáy
raèng, neáu trung tính cuoän Y noái ñaát qua ñieän trôû moät ñôn vò töông ñoái, heä thoáng BVSL doïc coù trò soá
ñaët 20% seõ phaùt hieän chaïm chæ 42% cuoän daây tính töø ñaàu ñöôøng daây. Yeâu caàu sô ñoà cuûa hai boä BI
cho hai heä thoáng so leäch khaùc nhau, BI cuûa BVSL thöù töï khoâng noái Y, trong khi ñoù cuûa heä thoáng
BVSL doïc thì BI noái ∆ ôû phía cuoän daây Y cuûa MBA, duøng hai boä thì toán keùm, coù theå duøng moät boä
BI cho hai heä thoáng so leäch theo caùc caùch sau:
- Phöông phaùp thöù nhaát: duøng MBI phuï toång
- Phöông phaùp thöù hai: duøng MBI phuï Y/∆.

Phöông phaùp sau ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn vì coù theå chænh doøng khoâng caân baèng cho
BVSL doïc.
 231

1- Sô ñoà BI phuï toång

BI phuï toång coù boán cuoän daây sô caáp gioáng nhau noái tôùi caùc BI chính nhö hình 9.21. Caùc BI
noái ∆ ñoái vôùi heä thoáng so leäch doïc, doøng ñöa vaøo rôle so leäch doïc laø hieäu doøng hai pha. Ñoái vôùi BI
phuï, toång doøng vaøo rôle vaãn laø doøng töøng pha; toång caùc doøng laø 0 khi ñieàu kieän caân baèng cuoän thöù tö
cuûa BU phuï laø doøng töø trung tính MBA, rôle ñaët ôû cuoän thöù BI phuï seõ BV chaïm ñaát moät cuoän daây Y
MBA, nhö theá sô ñoà naøy BVSL doïc vaø BVSL thöù töï khoâng laøm vieäc theo ñaëc tính rieâng cuûa mình.

A
B
C

64

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm

Cuoän laøm vieäc

Hình 9.21 Sô ñoà so leäch duøng BI toång

2- Sô ñoà BI phuï Y/∆

Khi BI chính noái Y ôû phía Y cuûa MBA thì toå BI phuï noái Y/∆ ñeå hieäu chænh goùc pha nhö hình
9.22. Rôle choáng chaïm ñaát ñöôïc noái töø phía sô BI phuï. Löu yù, trong caùc sô ñoà keát hôïp treân ñeå rôle
laøm vieäc ñuùng. Khi choïn BI chính phaûi tính ñeán taûi cuûa BI chính, BI phuï vaø caùc rôle.
232

A
B A
C B
C

Bieán doøng
phuï
Rôle
Cuoän haõm 87 51 51 51
quaù doøng

Cuoän haõm 87
MBA noái ñaát
Cuoän haõm 87

Hình 9.22 Sô ñoà so leäch Hình 9.23 Sô ñoà baûo veä coù
duøng BI phuï /Y baûo veä chaïm ñaát

9.2.11 Baûo veä maùy bieán aùp noái ñaát

MBA noái ñaát

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm
Cuoän laøm vieäc
Cuoän haõm
Cuoän laøm vieäc

64
Rôle choáng chaïm ñaát

Hình 9.24 Sô ñoà baûo veä so leäch MBA coù MBA noái ñaát
naèm trong vuøng baûo veä keát hôïp vôùi rôle choáng chaïm ñaát kieåu 1
 233

MBA noái ñaát

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Hình 9.25 Sô ñoà baûo veä khoâng coù baûo veä chaïm ñaát rieâng

64
MBA noái ñaát

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm 87

Cuoän laøm vieäc

Hình 9.26 Sô ñoà baûo veä - coù löïa choïn baûo veä chaïm ñaát. Sô ñoà baûo veä MBA coù MBA noái ñaát naèm trong
vuøng baûo veä keát hôïp vôùi rôle choáng chaïm ñaát kieåu 2
234

Nhieäm vuï cuûa MBA noái ñaát laø cung caáp moät ñieåm noái ñaát cho heä thoáng maø caùc maùy ñieän coù
cuoän daây noái ∆. Thöôøng MBA noái ñaát keát noái vôùi heä thoáng ñöôïc ñaët gaàn MBA coâng suaát vaø naèm
trong vuøng BV cuûa MBA naøy.
Caùc sô ñoà cuûa caùc phöông aùn BVSL vaø BV thöù töï khoâng khi coù MBA noái ñaát naèm trong
vuøng BV cho ôû caùc hình:
Hình 9.24: BVSL doïc MBA coù rôle BVCCÑ kieåu 1
Hình 9.25: BVSL doïc MBA khoâng coù rôle BVCCÑ
Hình 9.26: BVSL doïc MBA vaø keát hôïp vôùi rôle BVCCÑ kieåu hai.

Trong tröôøng hôïp MBA noái ñaát naèm rieâng bieät caàn phaûi ñöôïc BV rieâng. Sô ñoà BV rieâng
MBA noái ñaát cho ôû hình 9.23.

9.3 BAÛO VEÄ CHOÁNG SÖÏ COÁ GIAÙN TIEÁP BEÂN TRONG MAÙY BIEÁN AÙP
9.3.1 Baûo veä quaù nhieät
Doøng taûi
Ñònh möùc MBA phuï thuoäc vaøo ñoä
taêng nhieät ñoä so vôùi nhieät ñoä moâi tröôøng
xung quanh “cöïc ñaïi”, nhieät ñoä moâi
Tín hieäu ra
tröôøng thaáp hôn nhieät ñoä cho pheùp cuûa Ñænh maùy bieán aùp
MBA. Theo yeâu caàu quaù nhieät ñoä cuûa
cuoän daây khoâng ñöôïc quaù nhieät, nhieät ñoä
cuûa cuoän daây döôùi 95oC ñöôïc xem laø
Phaàn töû sinh nhieät
bình thöôøng. BV quaù taûi ñöôïc ñaùnh giaù Phaàn töû caûm öùng nhieät

qua nhieät ñoä cuoän daây, nhieät ñoä naøy

ñöôïc ño baèng phaàn töû caûm öùng nhieät.
Phaàn töû caûm öùng nhieät ñöôïc boû trong Hình 9.27 Boä ño löôøng nhieät ñoä MBA
hoäp nhoû vaø ñöôïc ñaët gaàn ñænh cuûa thuøng
daàu MBA, moät phaàn töû sinh nhieät nhaän ñieän töø MBI moät pha töø ñaàu cöïc phía haï MBA cuõng ñöôïc
boû trong hoäp nhoû. Nhieät ñoä cuûa phaàn töû sinh nhieät naøy gioáng nhö nhieät ñoä cuoän daây MBA, do ñoù phaàn
töû caûm öùng nhieät phaûn aùnh nhieät ñoä cuûa cuoän daây MBA trong taát caû caùc tröôøng hôïp (nhieät ñoä moâi
tröôøng vaø taûi). Sô ñoà nguyeân lyù cuûa boä caûm öùng nhieät cho ôû hình 9.27.
9.3.2 Rôle hôi Buchholz
Ñaây laø rôle taùc ñoäng töø hôi gaz, duøng ñeå phaùt hieän caùc söï coá nhoû môùi baét ñaàu, söï coá naøy coù
theå trôû thaønh söï coá maïnh sau thôøi gian, rôle gaz ñeå phuï trôï cho rôle so leäch doïc MBA bôûi noù khoâng
theå phaùt hieän ñöôïc söï coá NM beân trong MBA hoaëc taïi ñaàu cöïc MBA. Khi söï coá xaûy ra töø töø noù
sinh ra nhieät laøm aûnh höôûng caùch ñieän vaø loõi trong MBA, söï phaân hoùa vaät lieäu caùch ñieän sinh ra
gaz deã chaùy, hoaït ñoäng cuûa rôle Buchholz laø baùo tín hieäu khi löôïng gaz phaùt sinh ñuû lôùn; phaân tích
khí gaz trong rôle cho bieát loaïi söï coá. Vò trí ñaët rôle Buchholz vaø giaûn ñoà giaûi thích nguyeân lyù laøm
vieäc cuûa rôle Buchholz cho ôû hình 9.28.
Khi gaz tích tuï, möùc daàu giaõn vaø nhö theá traùi noåi treân haï xuoáng laøm ñoùng tieáp ñieåm baùo ñoäng. Ñeå
laøm vieäc tin caäy, ngöôøi ta duøng tieáp ñieåm thuûy ngaân, gaz tích tuï coù theå ñöôïc giaõn vaøo moät oáng ñeå phaân
tích bieát loaïi söï coá, neáu loaïi söï coá lôùn löôïng gaz lôùn sinh ra nhieàu laøm traùi noåi phía döôùi hoaït ñoäng vaø
cho tín hieäu môû MC cuûa MBA. Rôle Buchholz taùc ñoäng chaäm: thôøi gian laøm vieäc toái thieåu laø 0,1s, trung
bình laø 0,2s.
 235

bình daàu Baùo

Rôle Buchholz ñoäng

maùy caét
bieán aùp

Rôle Buchholz

Hình 9.28 Rôle Buchholz

9.3.3 Boä phaän giaûm aùp suaát daàu

Boä phaän naøy gaén ôû MBA, noù laø moät ñóa ñaët ôû moät oáng xaû, khi coù söï coá lôùn, aùp suaát daàu taêng
maïnh laøm baät tung ñóa, do ñoù daàu xaû ra ngoaøi nhanh choùng, ñieàu naøy traùnh noå vaø chaùy. Nguyeân taéc
naøy, thöôøng ñöôïc aùp duïng cho caùc MBA lôùn hôn 2MVA, nhöng cuõng coù theå ñöôïc duøng cho caùc MBA
phaân phoái lôùn hôn 200kVA.

Tieáp ñieåm
Piston

Loã caân baèng

OÁng ñoàng thieác

Van daøi

Hình 9.29 Rôle phaùt hieän toác ñoä taêng aùp suaát daàu

9.3.4 Rôle phaùt hieän toác ñoä taêng aùp suaát daàu
Rôle naøy coù theå phaùt hieän toác ñoä taêng cuûa aùp suaát neân laøm vieäc nhanh hôn rôle laøm giaûm aùp
suaát, noù chæ phaùt hieän trò soá aùp suaát luùc söï coá. Rôle naøy ñöôïc duøng cho MBA coù ñeäm gaz thay vì
bình daàu. Hình 9.27 cho hình rôle loaïi naøy: rôle goàm oáng nhaùnh ñoàng thieác chöùa ñaày daàu silicon,
oáng naøy ñöôïc ñaët trong daàu MBA, rôle ñöôïc ñaët ôû ñaùy MBA deã daøng baûo trì, noù laøm vieäc treân
nguyeân taéc toác ñoä taêng aùp suaát vaø coù tín hieäu ñeán MC cuûa MBA.
236

9.4 CAÙC SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ TIEÂU BIEÅU CAÙC LOAÏI MAÙY BIEÁN AÙP
Sau ñaây giôùi thieäu moät vaøi phöông aùn baûo veä MBA thöïc teá vaø tieâu bieåu.
1- Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp coâng suaát nhoû (H.9.30)

Ghi chuù:
- Baûo veä choáng chaïm ñaát phía haï aùp duøng rôle 51N
- Maùy caét vaø rôle coù theå ñöôïc thay theá baèng caàu chì HRC.
2- Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp coâng suaát lôùn vaø maùy bieán aùp quan troïng (H.9.31)

52
52
50 51 50N 49 46
50 51 50N 49 46

63 71
51N
63

87N 87N 87N

50N 51 51N
52
52

52
o/c 52
Caàu chì
rôle

Taûi Taûi Taûi Taûi

Hình 9.30 Hình 9.31

3- Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp 2 cuoän daây vaø coù cuoän ∆ khoâng taûi (H.9.32)
4- Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp töï ngaãu

a) Baûo veä maùy bieán aùp töï ngaãu 220/110kV (H.9.33)

 237

220 kV 110kV
220 kV 110kV

52

87

67 50 51
67N 50 50N 51N

87N
87T 63
Y
87T 86
Y 96
71 49
Y 50 64
51N
50
51 51

67 50
67N 52
110kV 23kV

Hình 9.32 Hình 9.33

b) Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp töï ngaãu 220/110/35kV (H.9.34)

220kV
220kV

52

87T 87
67
67N

87

87T

51N

52
51N
67
67N
64 50
52 35kV BF
110kV

Hình 9.34
238

5- Maïch baûo veä maùy bieán aùp song song vaø phaùt tuyeán
- Phöông aùn 1 (H.9.36)

- Phöông aùn 2 (H.9.35)

50 51 51N 49 46

50 46 49 51N 51

51N
51N 50 51N 51N 51

52 52
52
52 52
Taûi Taûi

Hình 9.35

52 52

50 51 51N 46 49 50 51 51N 46 49

51N
51N
50 51N 67 67N 50 51N 67 67N

52 Y Y
52 Y
Y

52 52 52

Hình 9.36
 239

6- Sô ñoà baûo veä maùy bieán aùp 3 cuoän daây (H.9.37)

110kV

50
51

6,6kV

87T

50
51N

64
50
51

Hình 9.37 22kV

Caâu hoûi chöông 9

1-Caùc daïng hö hoõng thöôøng gaëp maùy bieán aùp.
2-Trình baøy caùc sô ñoà khoái baûo veä maùy bieán aùp vôùi caùc loaïi coâng suaát khaùc nhau.
3-Trình baøy caùch laøm vieäc cuûa baûo veä chính,döï phoøng khi coù caùc daïng hö hoõng khaùc nhau maùy
bieán aùp.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.crmagnetics.com
www.GEindustrial.com/pm
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
 241

Chöông 10

BAÛO VEÄ MAÙY PHAÙT ÑIEÄN VAØ

BOÄ MAÙY PHAÙT–MAÙY BIEÁN AÙP

10.1 TOÅNG QUAÙT

Maùy phaùt laø phaàn töû quan troïng nhaát trong HTÑ. Nhöõng boä phaän gaén lieàn vôùi MF nhö:
turbine, heä thoáng kích thích, boä ñieàu chænh ñieän aùp, heä thoáng laøm maùt... laøm heä thoáng baûo veä maùy
phaùt (BVMF) trôû neân raát phöùc taïp. Moät toå MF hieän ñaïi toång quaùt coù theå ñöôïc BV baèng caùc boä
phaän chöùc naêng sau:

1- Baûo veä cuoän daây stator maùy phaùt

- Baûo veä so leäch doïc (BVSLD)
- Baûo veä choáng chaïm caùc voøng daây trong cuøng moät cuoän
- Baûo veä quaù taûi, quaù nhieät
- Baûo veä choáng chaïm ñaát stator.

2- Baûo veä rotor

- Baûo veä chaïm ñaát cuoän kích töø
- Baûo veä choáng maát kích töø
- Baûo veä choáng maát ñoàng boä
- Baûo veä choáng quaù nhieät rotor do doøng stator khoâng caân baèng.

3- Caùc baûo veä khaùc

- Baûo veä quaù ñieän aùp
- Baûo veä quaù toác
- Baûo veä choáng rung
- Baûo veä choáng hö hoûng ñieàu hoøa ñieän theá
- Baûo veä maát ñoàng boä
- Baûo veä quaù nhieät truïc ñôõ
- Baûo veä quaù nhieät boä phaän laøm maùt.
Trong tröôøng hôïp ñoái töôïng BV laø phaàn töû boä MF vaø MBA, BV seõ laø caùc BV chung MF vaø
MBA vaø caùc BV rieâng cuûa MF vaø MBA.
242

10.2 BAÛO VEÄ STATOR MAÙY PHAÙT

10.2.1 Baûo veä so leäch doïc
Baûo veä so leäch doïc ñöôïc duøng ñoái vôùi MF coù coâng suaát lôùn hôn 1MW. BV choáng NM trong
caùc cuoän daây phaàn tónh (pha chaïm pha, pha chaïm ñaát).
Baûo veä so leäch doïc duøng rôle toång trôû cao coù ñieän trôû oån ñònh noái tieáp (H.10.1) (töông töï nhö
BV thanh caùi).
- Baûo veä so leäch choáng chaïm pha vaø chaïm ñaát stator cuûa MF (H.10.1a)
- Baûo veä choáng chaïm ñaát stator (H.10.1b)

B A

C B
Stator
C
Stator

87 87 87 Rôle toång
trôû cao
87 REF
RR RR RR

a) Baûo veä so leäch doïc b) Baûo veä chaïm ñaát

Hình 10.1 Baûo veä so leäch doïc choáng chaïm ñaát vaø chaïm ñaát

Baûo veä so leäch doïc coù cuoän haõm (H.10.2)

A
B

C
Stator
Cuoän haõm
87
ISL
Cuoän laøm vieäc

Cuoän haõm
87
Cuoän laøm vieäc Vuøng taùc ñoäng

Cuoän haõm
87
Vuøng khoâng taùc ñoäng
Cuoän laøm
vieäc 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ih (ñvtñ)
Hình 10.3 Ñaëc tính laøm vieäc
Hình 10.2 Baûo veä so leäch doïc coù taùc ñoäng haõm cuûa rôle so leäch coù haõm

Baûo veä so leäch khoâng laøm vieäc khi coù NM ngoaøi vaø quaù taûi. Baûo veä choáng chaïm ñaát BV
khoaûng 80 ÷ 85% cuoän daây phaàn tónh MF; noù khoâng BV 100% cuoän daây vì giaù trò doøng chaïm ñaát
 243

phuï thuoäc vaøo caùch noái ñaát trung tính MF. Khi trung tính MF noái ñaát qua moät toång trôû hay khoâng
noái ñaát, BV choáng chaïm ñaát phaûi ñöôïc trang bò theâm rôle choáng chaïm ñaát coù ñoä nhaïy cao hôn.
Doøng khoâng caân baèng cuûa BV so leäch MF nhoû, neân doøng khôûi ñoäng nhoû vaø ñoä doác ñaëc tính haõm
hình 10.3 nhoû, do ñoù ñoä nhaïy cuûa rôle so leäch coù haõm seõ cao.
10.2.2 Baûo veä choáng ngaén maïch caùc voøng daây trong cuøng moät pha (so leäch ngang)
1- So leäch ngang
Baûo veä so leäch doïc khoâng theå phaùt hieän chaïm giöõa caùc voøng daây trong cuøng moät pha. Trong
tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta duøng so leäch ngang nhö trong hình 10.4 ñeå choáng chaïm trong cuøng moät
pha cuûa stator coù cuoän keùp MF turbine nöôùc. Ñoái vôùi caùc MF turbine hôi coâng suaát lôùn hieän ñaïi,
thoâng thöôøng cuoän daây chæ coù moät voøng moãi pha, moãi raõnh neân khoâng caàn duøng BV choáng chaïm
caùc voøng daây treân cuøng moät pha.
a

A
B

a’ C

b’
a
c’
A
a’
Cuoän haõm b
87
B
b’
Cuoän laøm vieäc
c
Cuoän haõm
87 C
c’
Cuoän laøm vieäc
67
Cuoän haõm
87
Cuoän laøm vieäc

Hình 10.4 Baûo veä so leäch ngang

2- Baûo veä choáng chaïm caùc voøng daây trong cuøng moät pha duøng ñieän aùp thöù töï khoâng
Neáu MF coù cuoän daây stator keùp khoâng taùch ra ñöôïc, hoaëc MF coù cuoän daây stator ñôn, ñeå BV
chaïm voøng daây ngöôøi ta ño thaønh phaàn ñieän aùp thöù töï khoâng cuûa cuoän daây MF. Ñieän aùp thöù töï
khoâng khoâng xuaát hieän trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, neáu moät hay nhieàu voøng trong moät
pha chaïm nhau seõ taïo ra ñieän aùp thöù töï khoâng. Ñieän aùp thöù töï khoâng cuõng xuaát hieän khi chaïm ñaát
beân ngoaøi MF, noái tröïc tieáp vôùi thanh goùp. Phaàn lôùn ñieän aùp naøy giaùng treân ñieän trôû noái ñaát, chæ coù
khoaûng 1 ÷ 2% xuaát hieän treân cuoän daây MF. Do ñoù, ñeå ño ñieän aùp giaùng qua cuoän daây, toát nhaát laø
ño ñieän aùp thöù töï khoâng taïi ñaàu cöïc MF so vôùi ñaát, ñieàu naøy thöïc hieän ñöôïc baèng caùch duøng MBA
ño löôøng noái taïi ñaàu cöïc MF coù trung tính cuoän daây sô caáp noái vôùi trung tính MF treân ñieän trôû noái
244

ñaát nhö trong hình 10.5. Maùy bieán aùp ño löôøng

ñaáu Y/∆ hôû, ñieän aùp thöù caáp tyû leä vôùi ñieän aùp
thöù töï khoâng vaø ñöa vaøo cuoän daây rôle. Thaønh
phaàn hoïa taàn baäc ba cuûa söùc ñieän ñoäng laø thaønh
phaàn thöù töï khoâng vaø coù theå laøm cho rôle taùc
ñoäng sai, do ñoù caàn thieát boä loïc thaønh phaàn hoïa MBAY
taàn baäc ba (ñieän trôû, ñieän khaùng, tuï ñieän) laøm
thaønh phaàn haõm cho rôle. Vôùi MF noái tröïc tieáp
thanh caùi moät ñieåm chaïm ñaát moät pha gaàn MF
sinh ra ñieän aùp thöù töï khoâng lôùn hôn ñieän aùp
thöù töï khoâng khi chaïm caùc voøng daây trong moät
pha, ñeå traùnh taùc ñoäng phaàn caàn thieát theâm thôøi
gian taùc ñoäng treã. Ñoái vôùi boä MF vaø maùy bieán
aùp khi chaïm ñaát ngoaøi, seõ khoâng coù ñieän aùp thöù
töï khoâng xuaát hieän neân khoâng caàn thôøi gian taùc
ñoäng treã.
Cuoän caûm Cuoän caûm
10.2.3 Baûo veä quaù nhieät stator–quaù taûi
maùy phaùt Hình 10.5 Baûo veä choáng chaïm pha
duøng aùp thöù töï khoâng
Nhieät ñoä stator MF coù theå taêng leân do hö
hoûng heä thoáng laøm maùt, quaù taûi hay hö hoûng caùch ñieän Nguoàn AC
cuoän daây stator. Ñeå phaùt hieän quaù nhieät caùc MF lôùn
hieän ñaïi, ngöôøi ta coù theå duøng caùc phöông phaùp sau: ño Cuoän caûm
nhieät ñoä ñaàu vaøo, ñaàu ra cuûa heä thoáng laøm maùt, duøng Ñieän trôû noái tieáp
caùc caàu öùng nhieät ñaët trong caùc raõnh chöùa daây daãn. Sô Ñieän trôû caàu
ñoà BV quaù nhieät cuoän daây phaàn tónh MF (H.10.6), khi
nhieät ñoä stator vöôït quaù giaù trò giôùi haïn rôle seõ cho tín Cuoän laøm vieäc

hieäu baùo ñoäng. Sô ñoà duøng moät caàu öùng nhieät, rôle vaø Phaàn töû caûm öùng nhieät
caàu Wheatstone, caùc caàu öùng nhieät seõ ñöôïc ñaët ôû caùc vò
Hình 10.6 Baûo veä quaù nhieät
trí khaùc nhau trong caùc raõnh cuûa stator.
stator maùy bay
Ñoái vôùi caùc MF coù coâng suaát nhoû, rôle löôõng kim
nhieät ñöôïc duøng ñeå caûm nhaän doøng ñieän thöù caáp thoâng qua BI cuûa doøng ñieän stator MF, rôle naøy
seõ khoâng laøm vieäc khi heä thoáng laøm maùt hö hoûng.
10.2.4 Baûo veä chaïm ñaát stator
Phaàn lôùn söï coá cuoän daây stator MF laø moät pha chaïm ñaát vì caùc cuoän daây caùch ñieän naèm
trong caùc raõnh loõi theùp coù ñieän theá ñaát. Ñeå giôùi haïn doøng chaïm ñaát trung tính MF thöôøng noái ñaát
qua moät toång trôû. Caùc phöông aùn noái ñaát trung tính ñöôïc trình baøy trong hình 10.7. Neáu toång trôû
trung tính ñuû lôùn doøng chaïm ñaát ñöôïc giôùi haïn nhoû hôn doøng ñònh möùc MF. Khoâng coù coâng thöùc
toång quaùt naøo cho giaù trò toái öu cuûa toång trôû giôùi haïn doøng. Neáu toång trôû trung tính quaù cao, doøng
chaïm ñaát nhoû vaø ñoä nhaïy rôle giaûm. Chaúng haïn, doøng ñieän chaïm ñaát nhoû hôn doøng ñònh möùc MF,
rôle so leäch coù theå khoâng ñuû ñoä nhaïy taùc ñoäng khi coù chaïm ñaát moät pha stator. Trong tröôøng hôïp
naøy, caàn coù theâm moät rôle choáng chaïm ñaát rieâng bieät coù ñoä nhaïy cao. Neáu ñieän trôû trung tính quaù
lôùn, seõ xuaát hieän hieän töôïng coäng höôûng quaù ñoä ñieän dung cuûa caùc cuoän daây ñoái vôùi ñaát vaø ñöôøng
daây keát noái. Ñeå traùnh hieän töôïng naøy, tính choïn ñieän trôû trung tính cöïc ñaïi döïa vaøo dung daãn cuûa
ba cuoän daây stator MF yeâu caàu
 245

1
R≤ Ω
3ωC
vôùi C laø ñieän dung cuûa moãi cuoän daây MF.
Vì C nhoû khoaûng vaøi phaàn möôøi microfarad neân ñieän trôû trung tính cöïc ñaïi khoaûng vaøi ngaøn
Ω. Ñieän trôû trung tính thaáp, doøng ñieän chaïm ñaát seõ cao vaø seõ gaây nguy hieåm cho MF. Khi ñieän trôû
trung tính giaûm ñoä nhaïy cuûa rôle choáng chaïm ñaát giaûm do ñieän theá thöù töï khoâng nhoû. Rôle choáng
chaïm ñaát seõ caûm nhaän ñieän theá giaùng treân ñieän trôû noái ñaát vaø giaù trò ñieän theá naøy phaûi ñuû lôùn ñeå
ñaûm baûo ñoä nhaïy rôle.

R R R L

a) b) c) d)

R
R

e) f) g)

Hình 10.7 Caùc phöông aùn noái ñaát trung tính maùy phaùt ñieän

Hình 10.7 giôùi thieäu moät soá phöông aùn coù aùp duïng noái ñaát trung tính MF. Phöông aùn (a) trung
tính MF noái ñaát qua ñieän trôû cao ñeå giôùi haïn doøng chaïm ñaát nhoû hôn 25A. Moät phöông aùn khaùc cuõng
noái ñaát qua ñieän trôû nhöng trò soá ñieän trôû thaáp cho pheùp doøng chaïm ñaát coù theå ñeán 1500A hay hôn.
Hình 10.7b giôùi thieäu phöông aùn trung tính MF noái qua khaùng ñieän coù khaùng trôû thaáp. Vôùi phöông aùn
naøy, doøng chaïm ñaát cho pheùp lôùn hôn khi noái ñaát qua ñieän trôû, giaù trò doøng chaïm ñaát khoaûng 25 ÷
100% doøng NM ba pha. Hình 10.7c laø phöông aùn noái ñaát trung tính MF qua MBA noái ñaát phaân phoái.
Ñaây laø phöông aùn thoâng duïng nhaát. Ñieän theá ñònh möùc sô caáp MBA baèng hoaëc lôùn hôn ñieän theá ñònh
möùc MF. Ñieän theá ñònh möùc thöù caáp MBA thöôøng khoaûng 120V hay 240V. Ñònh möùc MBA phaûi ñuû
lôùn ñeå MBA khoâng bò baõo hoøa khi coù chaïm moät pha luùc MF laøm vieäc vôùi ñieän theá ñaàu cöïc MF laø
1,05 ñvtñ. Ñieän trôû ñöôïc choïn ñeå giôùi haïn doøng chaïm ñaát phía sô caáp nhoû hôn 25A. Phöông aùn (d)
cuõng noái ñaát qua MBA nhöng phuï taûi phía thöù MBA laø cuoän khaùng. Trò soá cuûa khaùng ñieän naøy
ñöôïc choïn ñeå trò soá cuûa noù nhìn töø phía sô caáp baèng 1/3 dung khaùng thöù töï khoâng cuûa MF, daây daãn.
Loaïi noái ñaát naøy, giôùi haïn doøng chaïm ñaát nhoû hôn 1A. Hình 10.7e laø phöông aùn ñöa vaøo toång trôû
noái ñaát cho MF khoâng coù noái ñaát trung tính. Ñeå yù raèng, cuoän sô caáp MBA noái hình sao, cuoän thöù
246

caáp MBA noái hình ∆ neân cho pheùp doøng thöù töï khoâng chaïy voøng qua ñieän trôû. Ñieän trôû coù trò soá
ohm lôùn vaø ñöôïc ñònh möùc töông töï nhö phöông aùn trung tính MF noái ñaát qua MBA noái ñaát.
Phöông aùn (f) töông töï nhö phöông aùn (c), ngoaïi tröø caùch noái ñieän trôû. Trong tröôøng hôïp naøy, doøng
thöù töï khoâng chaïy qua ñieän trôû xuoáng ñaát. Phöông aùn (g) laø caùch taïo trung tính noái ñaát qua maùy
bieán aùp Zig–Zag thoâng duïng, doøng thöù töï khoâng qua ñieän trôû chaïy xuoáng ñaát.
Trong caùc phöông aùn keå treân, phöông aùn noái ñaát trung tính MF qua ñieän trôû vaø qua MBA noái
ñaát laø thoâng duïng nhaát, seõ ñöôïc trình baøy caùch BVCCÑ moät pha sau. Vieäc choïn phöông aùn hay giaù
trò khôûi ñoäng cuûa BVCCÑ phaûi caån thaän ñeå vuøng khoâng BV ñöôïc gaàn trung tính caøng ít caøng toát

Ñoái vôùi MF noái tröïc tieáp tôùi thanh goùp ñieän aùp MF, rôle doøng ñieän coù ñaëc tính thôøi gian phuï
thuoäc ñöôïc ñaët taïi trung tính MF. Söï laøm vieäc cuûa rôle naøy phoái hôïp vôùi caùc nhaùnh taûi noái vôùi
thanh goùp MF.
Ñoái vôùi boä MF vaø maùy bieán aùp doøng chaïm ñaát phía cao caùch ly vôùi ñieän aùp ñaàu cöïc MF neân
BV chaïm ñaát MF khoâng caàn thieát phoái hôïp vôùi BV chaïm ñaát phía cao maùy bieán aùp.

Maùy phaùt noái ñaát qua ñieän trôû cao

Rôle doøng caét nhanh (50) coù trò soá ñaët 10% doøng ñieän chaïm ñaát cöïc ñaïi ñöôïc ñaët taïi trung
tính MF (H.10.8a). Trò soá ñaët naøy ñöôïc choïn theo ñieàu kieän traùnh doøng nhaûy voït quaù ñoä truyeàn töø
phía heä thoáng vaøo cuoän daây cuûa MBA. Moät rôle doøng ñieän coù ñaëc tính phuï thuoäc trò soá ñaët khoaûng
5% coù theå ñöôïc theâm vaøo sô ñoà BV seõ höõu hieäu hôn.
Maùy phaùt noái ñaát qua maùy bieán aùp trung tính
Moät rôle ñieän aùp laáy ñieän aùp phía thöù MBA trung tính qua ñieän trôû taûi hình 10.8b coù theå
duøng ñeå phaùt hieän chaïm ñaát vì khi chaïm ñaát MBA seõ coù ñieän theá. Tuy nhieân, heä thoáng noái ñaát
ñöôïc thieát keá ñeå coù doøng chaïm ñaát beù baèng doøng ñieän ñieän dung thöù töï khoâng lôùn nhaát vaø khoâng
khaùc nhieàu vôùi doøng hoïa taàn baäc 3. Trò soá ñaët ñieän aùp khoaûng 5,4 ÷ 20V, möùc hoaït ñoäng nhoû nhaát
hoïa taàn baäc 3 laø ít nhaát 20 laàn hay lôùn hôn. Trò soá ñaët ñöôïc choïn coù theå BV 95% cuoän daây. Rôle coù
thôøi gian treã ñeå traùnh tröôøng hôïp xung soùng truyeàn. Taùc ñoäng nhanh khoâng caàn thieát khi doøng ñieän
chaïm ñaát ñaõ ñöôïc giôùi haïn ôû trò soá beù. Thôøi gian ñöôïc choïn khoaûng 1,5 ÷ 2s khi ñieän aùp khoaûng 10
laàn trò soá ñaët.

59 Rôle ñieän aùp Taûi trôû

50 Rôle doøng caét nhanh

51 Rôle doøng cöïc ñaïi

50
a) b) c)
Rôle doøng

Hình 10.8 Baûo veä chaïm ñaát stator daây quaán

Moät phöông aùn khaùc cuõng coù theå ñöôïc duøng laø duøng rôle doøng ñieän (H.10.8c). Trò soá ñaët cuûa
rôle phoái hôïp vôùi tyû soá BI ñeå trò soá taùc ñoäng khoaûng lôùn hôn 5% doøng ñieän chaïm ñaát lôùn nhaát ôû
ñieän aùp ñònh möùc, rôle naøy cuõng phaûi coù boä loïc hoïa taàn baäc 3.

Baûo veä chaïm ñaát toaøn boä cuoän daây stator

 247

Caùc sô ñoà BV moâ taû treân BVCCÑ stator nhöng chæ coù theå BV 95% cuoän daây stator tính töø
ñaàu cöïc MF ñeán trung tính. Vôùi caùc MF coâng suaát lôùn hieän ñaïi yeâu caàu cao hôn laø BV baát cöù vò trí
chaïm naøo cuûa cuoän daây, ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc khi duøng sô ñoà caûm nhaän ñieän theá hoïa taàn
baäc 3 sinh ra do MF khoâng tuyeán tính. Khi MF laøm vieäc bình thöôøng ñieän theá naøy taïo maïch voøng
doøng ñieän dung hoïa taàn baäc 3 vaø laøm xuaát hieän ñieän theá hoïa taàn baäc 3 giöõa trung tính MF vaø ñaát,
khi chaïm ñaát xaûy ra gaàn trung tính ñieän theá hoïa taàn baäc 3 giöõa trung tính MF vaø ñaát giaûm veà
khoâng. Trò soá ñieän theá naøy phuï thuoäc vaøo giaù trò töông ñoái cuûa toång trôû boä phaän noái ñaát, ñieän dung
vôùi ñaát cuûa cuoän stator, ñieän dung vôùi ñaát cuûa caùp thanh goùp, cuoän daây MBA noái vôùi MF.

Choïn maùy bieán aùp trung tính

Trung tính MF ñöôïc noái qua MBA ñeå thöïc hieän BV chaïm ñaát cuoän daây stator. Toång trôû
giôùi haïn doøng chaïm ñaát khoâng quaù 5A ñeå traùnh hö hoûng ñoát noùng stator. Ñoái vôùi boä MF–MBA Y
(noái ñaát)/∆, chaïm ñaát phía cao khoâng coù doøng thaønh phaàn thöù töï khoâng qua MF. Ñeå traùnh hieän
töôïng troâi trung tính MF cuûa boä MF–MBA khi coù chaïm ñaát moät pha, ngöôøi ta noái trung tính MF
qua cuoän daây sô caáp MBA noái ñaát, cuoän daây MBA naøy ñöôïc gaén boä phaän phaùt hieän chaïm ñaát,
coâng suaát MBA naøy khoaûng 5÷100kVA. Cuoän daây thöù caáp ñöôïc thieát keá coù ñieän aùp khoaûng 100 ÷
500V, mang moät taûi ñieän trôû ñeå haïn cheá quaù ñieän aùp quaù ñoä sinh ra do hoà quang doøng ñieän chaïm
ñaát. Do ñoù, toång trôû töông ñöông maïch stator khoâng ñöôïc quaù toång trôû toång ñieän dung 3 pha. Noùi
caùch khaùc, thaønh phaàn thöïc cuûa doøng chaïm ñaát khoâng nhoû hôn doøng ñieän dung thöù töï khoâng
3ICO. Ñeå traùnh hieän töôïng coäng höôûng saét töø, ñieän aùp MF taêng cao do maát taûi ñoät ngoät hay taêng
maïch kích töø, maùy bieán aùp noái ñaát khoâng ñöôïc baõo hoøa, ñieàu naøy thoûa maõn khi MBA noái ñaát coù
ñieän theá truyeàn toång lôùn hôn 1,3 ñieän theá daây MF.

Goïi C laø toång dung vaøo MF, C = Cmp + Clk + CT1

Cmp - ñieän dung MF; Clk - ñieän dung lieân keát giöõa MF vaø MBA
CT1 - ñieän dung MBA.
1
Dung trôû roø maïch MF X C =
3Cω
Choïn ñieän trôû noái ñaát baèng dung trôû roø maïch MF, doøng trung tính laø
U mp
IN =
3. X C
Ump laø ñieän aùp doøng ñònh möùc MF.
Choïn coâng suaát MBA noái ñaát theo ñieàu kieän MBA khoâng ñöôïc baõo hoøa, doøng kích töø taêng
maïnh 1,3 laàn UN* = 1,3Ump; IN* = 1,3IN
Theo kinh nghieäm thöïc teá coâng suaát, ñieàu kieän tính toaùn cöôõng böùc treân lôùn khoaûng saùu laàn
coâng suaát, MBA noái ñaát laøm vieäc lieân tuïc. Do ñoù coâng suaát MBA noái ñaát ñöôïc choïn
1 * *
SMBA = .U N .I N
6
Ñieän trôû noái ñaát ñöôïc choïn baèng toång trôû roø XC, ñieän trôû naøy tính ôû phía thöù caáp MBA noái ñaát
248

2
U 
R∑ = X C  T 
 US 

Ñieän trôû taûi R = R∑ – RMBA

vôùi RMBA laø ñieän trôû cuoän daây thöù caáp MBA.

10.3 BAÛO VEÄ ROTOR

10.3.1 Baûo veä choáng maát kích thích maùy phaùt
Khi MF bò maát kích thích, toác ñoä MF taêng nheï, vaän haønh nhö MF khoâng ñoàng boä. Nhöõng MF
rotor daây quaán khoâng coù cuoän ñeäm (caûn) khoâng thích hôïp vaän haønh trong ñieàu kieän naøy, rotor
nhanh choùng bò quaù nhieät do doøng ñieän caûm öùng trong loõi cuûa rotor, nhöõng rotor cöïc aån khoâng bò
quaù nhieät do coù caùc cuoän caûn laïi doøng caûm öùng. Stator MF cöïc loài hay cöïc aån ñeàu bò quaù nhieät do
doøng ñieän töø hoùa töø heä thoáng quaù nhieät, stator xaûy ra chaäm hôn ôû rotor. Moät MF coâng suaát lôùn coù
theå gaây ra xaùo troän oån ñònh heä thoáng vì noù nhaän coâng suaát khaùng töø heä thoáng khi vaän haønh nhö MF
caûm öùng trong khi phaûi cung caáp coâng suaát khaùng khi noù vaän haønh nhö MF soáng boä. Moät MF coù boä
ñieàu chænh ñieän aùp taùc ñoäng nhanh, noái vôùi heä thoáng raát lôùn coù theå vaän haønh nhieàu phuùt nhö moät
MF caûm öùng (khoâng ñoàng boä) maø khoâng hö haïi. Maát kích töø MF coù theå do hö heä thoáng nguoàn moät
chieàu hay hö hoûng maùy caét kích töø.
Q
0,80
A H1 0,60 0,70
0,80
A H2
0,85
0,60
A H3 0,90

B
0,40 H4
B
A 0,90
B
Treã

0,95
0,20
B
P
ϕ
cosϕ

0
0,20 0,40 0,60 0,80 1,00

C
0,20
Sôùm

C
C
C

0,95
0,40
D 0,90

0,60 0,70 0,80 0,80

0,60

Hình 10.9 Ñöôøng cong laøm vieäc cuûa maùy phaùt

ñoàng boä trong maët phaúng P - Q

Söï laøm vieäc phaùt coâng suaát cuûa MF ñieän bieåu dieãn treân maët phaúng P–Q cho treân hình 10.9
(seõ giaûi thích roõ raøng hôn ôû chöông 16 - phaàn 16.3). Boán ñöôøng cong treân hình töông öùng vôùi boán
khaû naêng cuûa MF vôùi boán ñieàu kieän laøm maùt khaùc nhau (aùp suaát khí hydro laøm maùt laø H1, H2, H3,
H4). Giaû söû heä soá cosϕñm = 0,9 treã. Ñoaïn BC töông öùng vôùi traïng thaùi ñònh möùc MF khi cosϕ gaàn
 249

baèng 1. Ñieàu kieän giôùi haïn mieàn BC laø doøng ñieän stator MF. Khi cosϕ giaûm veà höôùng treã, nghóa laø
coâng suaát khaùng phaùt quaù ñònh möùc vaø luùc ñoù ñoøi hoûi doøng kích töø lôùn. Tình traïng naøy töông öùng
vôùi ñoaïn A–B, ñieàu kieän giôùi haïn mieàn naøy laø quaù nhieät cuoän kích töø. Giôùi haïn cuûa mieàn coù cosϕ
sôùm laø ñoaïn C–D, ñieàu kieän giôùi haïn laø do quaù nhieät vuøng bieân cuûa loõi phaàn öùng vaø loõi stator MF.
Mieàn cosϕ > 1 cuõng laø giôùi haïn ñieàu kieän oån ñònh vaø khi doøng kích töø nhoû töø tröôøng giöõa rotor vaø
stator raát yeáu.
Bình thöôøng MF laøm vieäc trong khoaûng B–C coù cosϕ gaàn baèng 1.
Phöông trình bieåu dieãn ñoaïn B–C: P 2 + Q2 = hi2
vôùi hi laø baùn kính cung troøn taïi aùp suaát laøm maùt i.
P − jQ
Doøng ñieän pha cuûa MF: I =
V*
Toång trôû nhìn töø MF veà heä thoáng:
V V 2 ( P 2 + jQ 2 )
Z= = (10.1)
I hi2
Taïi moãi ñieåm treân ñoaïn giôùi haïn baùn kính hi, coâng suaát phaùt ra
P = hi cos ϕ
(10.2)
Q = hi sin ϕ
Voøng troøn giôùi haïn trong maët phaúng P–Q ñöôïc chuyeån sang maët phaúng toång trôû R–X baèng
caùch thay theá (10.2) vaøo (10.1) vaø tìm ñöôïc
V2 V 2 jϕ
Z= (cos ϕ + j sin ϕ) = e
hi hi

Phöông trình naøy bieåu dieãn moät hoï ñöôøng troøn taâm 0 trong maët phaúng toång trôû (H.10.10),
moãi voøng troøn töông öùng vôùi aùp suaát hydro laøm maùt Hi.
ZS ZL ZU
ES EU
ùc
mö X
X ñònh
cos
ϕ

R B
D
h1
-j B cos θ
2
V h2
2D t
h1 2
h3 θ1 /2
B
h4 ZU 1 θ
2D θ1/2 1 /2
θ1/2 2 R
0
θ
ZS

Hình 10.10 Voøng troøn laøm vieäc giôùi haïn Hình 10.11 Toång trôû nhìn thaáy bôûi rôle bieåu
doøng stator MF trong maët phaúng Z dieãn trong maët phaúng toång trôû

Löu yù, voøng troøn öùng vôùi aùp suaát laøm maùt lôùn nhaát coù baùn kính nhoû nhaát. Nhö theá coâng suaát phaùt
ra cuûa MF lôùn hôn ñöôïc bieåu dieãn trong maët phaúng P–Q laø ñieåm caùch xa goác hôn coøn trong maët phaúng
toång trôû Z laø ñieåm gaàn goác O hôn. Söï coá ñöôïc bieåu dieãn trong maët phaúng Z laø nhöõng ñieåm raát gaàn goác
O so vôùi ñieåm laøm vieäc bình thöôøng.
250

Khi MF laøm vieäc bình thöôøng, cosϕ treã, ñöôïc töôïng tröng baèng ñieåm naèm treân ôû phaàn tö thöù
nhaát maët phaúng Z vaø caùch raát xa ñieåm goác O, vaø seõ tieán daàn veà O khi taûi taêng leân. Vaän haønh ôû
phaàn tö thöù töï maët phaúng Z bò giôùi haïn theo ñieàu kieän oån ñònh.
Neáu ñaët rôle MHO taïi ñaàu cöïc MF nhìn ra toång trôû heä thoáng, rôle seõ thaáy ñöôïc toång trôû
töông töï nhö treân hình 10.10 trong tình traïng laøm vieäc bình thöôøng. Khi maát kích thích ñieåm laøm
vieäc trong maët phaúng Z seõ di chuyeån khi ñoä tröôït taêng, noùi caùch khaùc toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle seõ
thay ñoåi.
Khaûo saùt heä thoáng hình 10.11a, vôùi R laø vò trí ñaët rôle toång trôû. Phía traùi R laø toång trôû töông
ñöông MF ñieän thay ñoåi töø giaù trò khaùng trôû ñoàng boä xd ôû traïng thaùi xaùc laäp tôùi khaùng trôû sieâu quaù
,,
ñoä xd ôû thôøi ñieåm NM. Phía phaûi R laø toång trôû maïng vaø nguoàn U. Giaû thieát ñieän theá nguoàn S vaø U
baèng nhau, toång trôû ño ñöôïc bôûi rôle coù theå vieát:
B θ
ZR = (1 − jcotg ) − ZS (10.3)
2D 2
vôùi: θ - goùc leäch giöõa ES vaø EU; D - thoâng soá heä thoáng
B - toång trôû töông ñöông cuûa heä thoáng giöõa hai nguoàn.
Ñieåm laøm vieäc trong maët phaúng Z phuï thuoäc vaøo goùc θ giöõa hai nguoàn. Theo coâng thöùc (10.3),
ñieåm laøm vieäc naøy naèm treân ñöôøng thaúng trung tröïc cuûa ñoaïn ab (coù chieàu daøi B/D) vaø khoaûng caùch
phuï thuoäc goùc θ. Treân hình 10.11b veõ hai ñieåm laøm vieäc, ñieåm “1” vaø “2”, ñieåm “1” töông öùng vôùi
goùc θ lôùn vaø ñieåm “2” töông öùng vôùi θ nhoû hôn.
Ñieåm laøm vieäc di chuyeån treân ñöôøng thaúng veà phía phaûi tôùi voâ cöïc khi θ tieán tôùi O töông
öùng vôùi tình traïng khoâng taûi MF. Khi maát kích thích, ñieän theá Es = 0 vaø rôle nhìn thaáy toång trôû
töông öùng ñieåm a. Ñieåm naøy naèm trong phaàn tö thöù ba vaø thöù tö cuûa maët phaúng Z vaø caùch goác O
moät khoaûng thay ñoåi theo thôøi gian. Khi ñieän theá kích töø giaûm, tyû soá Es/Eu giaûm khi goùc rotor taêng.
Ñieåm laøm vieäc di chuyeån töø ñieåm khôûi haønh veà phía traùi khi goùc taêng. Neáu söùc ñieän ñoäng MF tieán
tôùi khoâng, toång trôû nguoàn laø Zs, töông öùng vôùi ñieåm a trong hình 10.11. Thöïc teá, khoâng bao giôø ñaït
ñeán ñieåm naøy vì hieäu öùng caûm öùng seõ caûm öùng leân MF moät sññ naøo ñoù. Neáu sññ naøy laø haèng soá seõ
cho moät tyû soá haèng soá Es/Eu laø haèng soá vaø quyõ tích nhöõng ñieåm toång trôû trong tröôøng hôïp maát kích
töø seõ laø ñöôøng troøn quanh ñieåm a. Raát khoù xaùc ñònh chính xaùc caùc ñieåm naøy, ñieàu quan troïng bieát
raèng khi maát kích tích ñieåm toång trôû nhìn thaáy bôûi rôle
X
MHO ñaët taïi ñaàu cöïc MF seõ di chuyeån veà phía phaàn tö O R
thöù tö cuûa maët phaúng toång trôû Z. -1/2 x’d B
Moät ñaëc tính rôle maát kích thích tieâu bieåu cho ôû
hình 10.12. Ñaây laø ñaëc tính rôle MHO ñaëc bieät. Ñeå xaùc
ñònh voøng troøn ñaëc tính BV ngöôøi ta xaùc ñònh hai ñieåm A
vaø B. Ñieåm A (töông öùng vôùi ñieåm maát kích thích hoaøn
toaøn) ñöôïc choïn laø khaùng ñieän ñoàng boä xd hoaëc xq vôùi
,
MF cöïc aán. Ñieåm B ñöôïc choïn laø khaùng ñieän quaù ñoä xd -xd
A
vaø ñöôïc tính baèng tyû soá ñieän aùp vaø doøng ñieän ôû ñaàu cöïc
MF khi boä MF–MBA maát ñoàng boä. Hình 10.12 Ñaëc tính rôle choáng
maát kích thích maùy phaùt ñieän
10.3.2 Baûo veä cuoän daây rotor chaïm ñaát
Maïch kích töø moät chieàu khoâng noái ñaát neân khi cuoän daây chaïm ñaát khoâng gaây aûnh höôûng ñeán
hoaït ñoäng cuûa MF. Neáu chaïm ñaát ñieåm thöù hai, moät phaàn cuoän daây kích töø bò noái taét neân phaàn daây
 251

coøn laïi doøng ñieän seõ taêng cao, trong tröôøng hôïp naøy seõ gaây neân töø thoâng khoâng caân baèng, coù theå seõ
gaây neân rung ñoäng vaø nguy hieåm cho MF. Thöôøng coù ba phöông phaùp ñeå phaùt hieän chaïm ñaát rotor:
- Phöông phaùp phaân theá
- Phöông phaùp duøng nguoàn phuï AC
- Phöông phaùp duøng nguoàn phuï DC.

Phöông phaùp phaân theá

Trong sô ñoà BV choáng chaïm ñaát rotor (H.10.13),
duøng ñieän trôû maéc song song vôùi cuoän kích töø, ñieåm
Cuoän
giöõa cuûa ñieän trôû noái qua rôle ñieän aùp khi coù moät ñieåm kích töø 64
chaïm ñaát seõ xuaát hieän moät ñieän theá ôû rôle ñieän aùp, ñieän
theá naøy lôùn nhaát khi ñieåm chaïm ñaát ôû caùc ñaàu cuoän daây.
Hình 10.13 Baûo veä chaïm ñaát
Ñeå traùnh ñieåm cheát khi ñieåm chaïm gaàn trung tính phaàn
rotor phöông phaùp phaân theá
cuoän daây ngöôøi ta chuyeån naác thay ñoåi ñieän theá ñaàu vaøo
rôle taùc ñoäng, phöông phaùp naøy ñôn giaûn khoâng caàn caùc thieát bò phuï nhöng phaûi kieåm tra chuyeån
naác thöôøng xuyeân.

Phöông phaùp nguoàn phuï AC

Sô ñoà hình 10.14 coù öu ñieåm laø khoâng coù ñieåm cheát, nghóa laø baát kyø ñieåm chaïm ñaát ôû choã
naøo cuõng xuaát hieän ñieän aùp qua rôle. Tuï ñieän trong sô ñoà duøng ñeå haïn cheá doøng xoay chieàu vaøo
maïch moät chieàu.

Phöông phaùp duøng nguoàn phuï DC

Doøng ñieän roø ñieän dung phöông phaùp treân coù theå khaéc phuïc baèng sô ñoà hình 10.15. Ñieän ra
cuûa moät nguoàn chænh löu ñöôïc ñaáu ñeå coù baát kyø ñieåm chaïm ñaát naøo trong cuoän kích töø ñeàu coù doøng
ñieän qua rôle.

Cuoän
Cuoän kích töø
kích töø +

Nguoàn
Nguoàn + ~
phuï
phuï AC
64 64

Hình 10.14 Baûo veä chaïm ñaát rotor Hình 10.15 Baûo veä chaïm ñaát rotor
phöông phaùp duøng nguoàn phuï AC phöông phaùp duøng nguoàn phuï DC

10.3.3 Baûo veä choáng quaù nhieät rotor do doøng maùy phaùt khoâng caân baèng
Thaønh phaàn thöù töï nghòch do doøng rotor khoâng caân baèng taïo doøng ñieän taàn soá gaáp ñoâi caûm
öùng trong loõi theùp, neáu thaønh phaàn naøy ñuû lôùn gaây quaù nhieät rotor. Tình traïng doøng khoâng caân
baèng do caùc nguyeân nhaân sau:
252

- Chaïm ôû trong cuoän daây stator

- Chaïm khoâng ñoái xöùng ngoaøi vaø chöa kòp caét MC
- Bò hôû maïch
- Tieáp ñieåm MC hö
- Quaù taûi khoâng ñoái xöùng.

Thôøi gian maø rotor chòu ñöôïc khi tình traïng naøy xaûy ra ñöôïc tính töø bieåu thöùc: I22 t = k
vôùi: I2 - thaønh phaàn thöù töï nghòch doøng ñieän
t - thôøi gian cho pheùp rotor chòu quaù nhieät
k - haèng soá phuï thuoäc vaøo töøng loaïi MF vaø heä thoáng laøm maùt.

xd = 1,4; x’d = 0,15 N2 x=1

x’’d = 0,1; τ = 6,0

I2 (ñvtñ)
5,0

4,0
5
3,0 4
3
2,0 2
1
1,0

0,0 t(s)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Hình 10.16 Bieân ñoä doøng ñieän thöù töï nghòch khi chaïm N2
trong caùc ñieàu kieän maùy phaùt khaùc nhau

Giaù trò töông ñoái cuûa haèng soá k trong 5 tình traïng vaän haønh khaùc nhau cho ôû hình 10.16 vaø
baûng 10.1
Baûng 10.1 Ñieàu kieän vaän haønh MF cuûa caùc ñöôøng cong hình 10.16

Ñöôøng cong Ñieàu kieän vaän haønh I22 ôû 10s

1 Khoâng taûi, khoâng ñieàu chænh ñieän aùp 18
2 Ñaày taûi, khoâng ñieàu chænh ñieän aùp 21
3 Ñaày taûi, coù ñieàu chænh ñieän aùp 45
4 Ñoàng taûi, khoâng ñieàu chænh ñieän aùp, thanh caùi voâ cuøng lôùn 152
5 Khoâng taûi, khoâng ñieàu chænh ñieän aùp, thanh caùi voâ cuøng lôùn 168

Nhaän thaáy moãi MF coù moät giaù trò k giôùi haïn cho
Maùy
pheùp xaùc ñònh. k cuûa caùc MF khaùc nhau raát khaùc nhau. caét
Trong haàu heát heä thoáng thöïc teá, MF coù ñieàu chænh ñieän aùp
Boä loïc I2
vaø noái vôùi heä thoáng coù giôùi haïn. Do ñoù, trò soá k ñöôïc ñeà
nghò söû duïng khoaûng 45. Theo tieâu chuaån, trò soá k cho 46
RI
pheùp cuûa MF turbine hôi laøm nguoäi giaùn tieáp laø 30 vaø MF
Hình 10.17 Baûo veä choáng taûi
turbine nöôùc hay diesel laø 40. Trò soá giôùi haïn cuûa k maát ñoái xöùng
 253

ñoái vôùi MF coâng suaát tôùi 800MVA laøm nguoäi tröïc tieáp laø 10 vaø moät vaøi MF raát lôùn trò soá cho
pheùp cuûa k chæ coøn laø 5.

Sô ñoà BV rôle qua boä loïc thöù töï nghòch (H.10.17), coù thôøi gian laøm vieäc cuûa rôle quaù doøng
khaù lôùn vaø ñöôïc phoái hôïp vôùi ñaëc tính I22 t cuûa MF, thôøi gian laøm vieäc coù theå chænh töø 0,2 ÷ 2000s.
Ngöôøi ta thöôøng duøng rôle coù ñaëc tính quaù phuï thuoäc.
Hình 10.18 giôùi thieäu ñaëc tính tieâu bieåu cuûa rôle thöù töï nghòch vôùi hai trò soá k. Caùc ñöôøng
cong treân veõ vôùi k = 90, ñöôøng lieàn neùt laø ñöôøng haèng soá k coøn ñöôøng ñöùt neùt laø ñöôøng ñaëc tính
rôle phoái hôïp vôùi ñöôøng k, caùc ñöôøng cong döôùi cuûa hình veõ vôùi k = 30. Caùc rôle cheá taïo coù theå
ñöôïc choïn löïa ñeå BV caùc MF khaùc nhau coù k töø 5 ñeán 90 vaø doøng ñieän thöù töï nghòch xuaát hieän töø 1
ñeán 5 ñôn vò töông ñoái.
t(s)
100
10.4 CAÙC BAÛO VEÄ KHAÙC 80
10.4.1 Baûo veä quaù ñieän aùp 60
50
Quaù ñieän aùp coù theå do boä ñieàu chænh 40

ñieän aùp laøm vieäc khoâng ñuùng hay do maát taûi 30

ñoät ngoät MF; khi maát taûi toác ñoä turbine taêng, 20
coù theå ñieän aùp cuõng taêng. Ñoái vôùi turbine hôi
nöôùc, ngöôøi ta coù theå noái taét hôi tröôùc khi toác
10
ñoä turbine ñeán giôùi haïn treân maø gaây quaù aùp. 8
Nhaø maùy thuûy ñieän khoâng theå chuyeån doøng 6
nöôùc nhanh neân gaây ra quaù toác vaø quaù ñieän 5
aùp, do ñoù rôle BV quaù aùp ñöôïc duøng ôû toå MF
4
turbine nöôùc vaø gaz, ít ñöôïc duøng ôû turbine
2
hôi nöôùc.
Rôle quaù ñieän aùp taùc ñoäng coù thôøi gian I2 (ñvtñ)
1
coù trò soá chænh ñònh khoaûng 110% ñieän aùp ñònh 0,6 0,8 1,0 2 3 4 5 6 7 8 10
möùc. Rôle quaù ñieän aùp taùc ñoäng nhanh coù trò
Hình 10.18 Ñaëc tính phoái hôïp thôøi gian
ñaët khoaûng 130 ÷ 150% Uñm. doøng ñieän cuûa rôle thöù töï nghòch
10.4.2 Baûo veä quaù toác
Toå MF turbine hôi nöôùc ñöôïc trang bò boä quaù toác, boä governor ñieàu chænh toác ñoä, noù ñöôïc thieát
keá ñeå ngaên ngöøa toác ñoä taêng ngay khi maát taûi 100%. Boä phaän con laéc ly taâm khaån caáp ñöôïc duøng ñeå
caét khaån caáp hôi nöôùc khi toác ñoä vöôït quaù 110%. MF hôi nöôùc coù coâng suaát lôùn ñöôïc trang bò rôle
quaù toác. Ñoái vôùi turbine nöôùc, doøng nöôùc khoâng theå ngöøng töùc thôøi neân ñöôïc trang bò BV quaù toác. Trò
soá ñaët rôle quaù toác ôû turbine nöôùc khoaûng 140%, rôle quaù toác cuõng ñöôïc trang bò cho toå turbine gaz.
10.4.3 Baûo veä choáng vaän haønh nhö ñoäng cô
Khi hôi nöôùc cung caáp bò ngöng, MF vaän haønh nhö moät ñoäng cô, turbine hôi bò quaù nhieät, do ñoù
caàn thieát BV turbine. Ñeå BV, ngöôøi ta duøng rôle coâng suaát ngöôïc coù trò soá ñaët khoaûng 0,5% coâng suaát
ñaàu ra MF. Toå turbine nöôùc cuõng caàn BV naøy, khi maát nguoàn nöôùc cung caáp. BV duøng rôle coâng suaát
ngöôïc coù trò soá ñaët khoaûng 0,2 ÷ 2% cuûa coâng suaát ñònh möùc; ñoái vôùi boä turbine gaz yeâu caàu trò soá ñaët
khoaûng 25 ÷ 50%. Beân caïnh caùc BV keå treân coøn coù caùc BV khaùc nhö: BV choáng rung rotor, choáng hoûng
254

boä AVR, giaûm naêng löôïng kích töø, BV truïc ñôõ, BV heä thoáng laøm maùt, BV choáng ñöùt daây chì BU...
10.4.4 Baûo veä döï tröõ
Baûo veä döï tröõ (BVDT) cho MF ñieän goàm BVDT taïi choã, töùc vuøng BV cuûa MF vaø döï tröõ
vuøng ngoaøi MF. BVDT cuøng phoái hôïp BV vôùi BV beân trong vaø beân ngoaøi MF. Rôle thöù töï nghòch
choáng quaù nhieät rotor cuõng coù theå xem laø daïng BVDT, vì haàu heát caùc söï coá khoâng ñoái xöùng beân
trong MF, BV so leäch ñaõ taùc ñoäng tröôùc.
Baûo veä döï tröõ choáng NM ñoái xöùng beân trong MF thöôøng ñöôïc duøng laø BVKC. Rôle naøy
nhaän tín hieäu doøng töø BI ñaët taïi trung tính MF vaø tín hieäu aùp töø BU ñaët taïi ñaàu cöïc MF. Rôle naøy
coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñeå BV caû beân trong vaø beân ngoaøi MF. Moät daïng khaùc cuûa BVDT laø duøng
rôle doøng ñieän ñaët taïi trung tính MF. Coù theå chænh ñònh vuøng BV cuûa rôle doøng ñieän bao phuû caû
MF vaø maùy bieán aùp taêng theá neân caàn löu yù phoái hôïp thôøi gian vôùi caùc BV laân caän.

10.5 BAÛO VEÄ BOÄ MAÙY PHAÙT– MAÙY BIEÁN AÙP

Trong HTÑ lôùn, nhaø MF ñieän thöôøng naèm xa trung taâm coâng nghieäp, phaàn lôùn coâng suaát töø
MF ñöôïc truyeàn taûi ñi xa vì theá thöôøng duøng toå MF vaø MBA gheùp boä. Moãi MF ñöôïc gheùp tröïc tieáp
vôùi cuoän ∆ sô caáp MBA, cuoän thöù caáp Y cao theá noái vôùi heä thoáng thanh caùi cao theá. Ngoaøi BV
rieâng cho MF vaø MBA, BVSL cho toaøn boä khoái ñöôïc duøng ñeå BV cho caû MF vaø MBA.
10.5.1 Baûo veä döï tröõ boä maùy phaùt vaø maùy bieán aùp
Duøng BV toång trôû laøm BV döï tröõ
cho boä MF–MBA coù ñoä nhaïy cao hôn khi
duøng BV quaù doøng. Khuyeát ñieåm cuûa noù
X
laø vuøng BV nhoû hôn BV chính laø BV so
leäch boä. Doøng vaø aùp ñöa vaøo rôle ñöôïc RZ Vuøng
laáy töø trung tính, ñaàu cöïc MF. Vuøng BV 0,7 xT R baûo veä
~
bao phuû cuoän daây MF vaø maùy bieán aùp
taêng. Trò soá ñaët cuûa ñaëc tính toång trôû ñöôïc
tính töø khaùng trôû NM cuûa maùy bieán aùp. Vì
khoaûng caùch töø maùy bieán aùp ñeán maùy caét
phía cao theá quaù ngaén, ñeå traùnh taùc ñoäng Hình 10.19 Ñaëc tính laøm vieäc cuûa rôle
khi NM ngoaøi MBA, toång trôû ñaët thöôøng toång trôû döï tröû maùy phaùt
ñöôïc choïn khoaûng 70% toång trôû MBA ñeå BV toaøn cuoän daây haï theá MBA (H.10.19): Zñ = 0,7xT
10.5.2 Baûo veä choáng doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït khi maùy bieán aùp khoâng taûi
Töông töï nhö phaàn BV maùy bieán aùp.
10.5.3 Baûo veä choáng quaù kích maùy bieán aùp
Khi tyû soá V/Hz taêng quaù 1,05 ñvtñ luùc ñaày taûi vaø quaù 1,1 ñvñt luùc khoâng taûi coù theå xaûy ra luùc
khôûi ñoäng toå MF.
10.5.4 Sô ñoà khoái heä thoáng baûo veä boä maùy phaùt + maùy bieán aùp tieâu bieåu

Hình 10.20 giôùi thieäu moät sô ñoà khoái HTBV tieâu bieåu boä MBA, MF turbine hôi.
 255

Ngöøng turbine baèng tay

Thuûy löïc Van
Quaù toác hôi
Maát chaân khoâng turbine

Maát daàu boâi trôn

Rôle aùp suaát
AÙp suaát hôi thaáp

Hö boä ñieàu toác

Ngöøng
loø
Maát nöôùc noài hôi hôi

Nuùt nhaán ngöøng khaån caáp

Baûo veä so leäch

Rôle hôi
Rôle quaù doøng

Choáng chaïm ñaát haï theá

Baûo veä döï tröõ choáng

chaïm ñaát haï theá

Maát kích töø

MC
Hö hoûng boä phaän laøm maùt
haï theá
Choáng chaïm ñaát stator MC
caét nhau kích töø
MC
Choáng chaïm ñaát stator
cao theá
coù thôøi gian

Choáng chaïm ñaát

BV thöù töï pha nghòch

Baûo veä khoaûng caùch

Baûo veä so leäch boä

Rôle hôi
Baûo veä quaù doøng haï theá
Baûo veä choáng chaïm ñaát

Hình 10.20
256

10.6 CAÙC SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ TIEÂU BIEÅU

10.6.1 Sô ñoà baûo veä maùy phaùt ñieän
1- Sô ñoà BV MF ñieän coâng suaát nhoû ~
(< 500kW) (H.10.21)
21 79 85
Trung tính MF noái ñaát tröïc tieáp hoaëc qua ñieän trôû noái ñaát
RN.
2- Sô ñoà BV MF coâng suaát vöøa (≤ 1MW) (H.10.22)
3- Sô ñoà BV MF coâng suaát lôùn (> 1MW) (H.10.24)

52
52

51 27

64 81
87
~ 64F 59
51 32 46 40
51N
51 32 46 40

51N

51N

50

25
87
52
24 27 59 81

64G

21
32 40 46 50 51 51V 60

50N 51N 87N

59N
 257

10.6.2 Sô ñoà baûo veä boä maùy phaùt vaø maùy bieán aùp

52
52 71 50
51
63

80T T
63 87T
51N 71 50TD
51TD
87T
59N
87TD
51
52GT
71
59
81N 32R
63
78
32R
24 87TD
TD
49S 40 Y 87G
87G 51N
32 81 YY TD Y
46R1 46R2 59 YY

46 21 32F

40
~
51V

46

59N

59N
51N
258

52

51N

63

87T
50 51
Kieåm tra
TD
caùch ñieän löôùi
85TD

21 59

50 51
87G
Maùy ñeám, ño G1 21

TE1 Maùy
64 ñeám
46 50 51 81

Hình 10.27
 259

Caâu hoûi chöông 10:

1-Caùc daïng hö hoõng thöôøng gaëp maùy phaùt ñieän.
2-Trình baøy baûo veä choáng chaïm ñaát cuoän stator maùy phaùt ñieän.
3-Haäu quaû khi maát kích töø maùy phaùt ñieän ñoàng boâ,nguyeân taét phaùt hieän vaø bieän phaùp baûo
veä.
4-Trình baøy caùc sô ñoà khoái baûo veä maùy phaùt vôùi caùc loaïi coâng suaát khaùc nhau
5-Trình baøy caùch laøm vieäc cuûa baûo veä chính,döï phoøng khi coù caùc daïng hö hoõng khaùc nhau
maùy phaùt ñieän.

Websides tham khaûo

www.abb.com
www.areva-td.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
www.toshiba.co.jp
260

Chöông 11

BAÛO VEÄ THANH CAÙI

Söï coá xaûy ra treân TC raát ít, nhöng khi NM, TC raát nguy hieåm cho HT neân caàn thieát phaûi BV cho
TC. Caùc nguyeân nhaân gaây söï coá TC:
- Hö caùch ñieän do vaät lieäu giaø coãi
- Quaù ñieän aùp
- Maùy caét hö do söï coá ngoaøi TC
- Thao taùc nhaàm
- Söï coá ngaãu nhieân do vaät duïng rôi chaïm TC...
Ñoái vôùi caùc heä thoáng thanh caùi (HTTC) phaân ñoaïn hay HT nhieàu TC, caàn caùch ly TC söï coá
ra khoûi HT caøng nhanh caøng toát. Caùc daïng HTTC thöôøng gaëp:

a) b) c)

d)

e)

f)
g)

Hình 11.1 a) Thanh caùi ñôn; b) Thanh caùi ñôn coù maùy caét phaân ñoaïn
c) Heä thoáng hai thanh caùi vôùi MC lieân laïc; d) Heä thoáng hai thanh caùi coù thanh caùi döï phoøng
e) Heä thoáng hai thanh caùi coù thanh caùi ñöôøng voøng
f) Heä thoáng hai thanh caùi sô ñoà 1 1/2 maùy caét; g) Heä thoáng thanh caùi löôùi
 261

Moãi sô ñoà HTTC coù chöùc naêng vaø tính linh hoaït laøm vieäc khaùc nhau, HTBV rôle phaûi thoûa
maõn ñöôïc yeâu caàu ñoù. Caùc daïng heä thoáng BVTC nhö sau:
a) Thanh caùi ñöôïc BV nhôø caùc phaàn töû noái keát vôùi TC
b) Baûo veä chaïm ñaát choáng roø HTTC daïng tuû
c) Baûo veä so leäch (toång trôû cao, toång trôû thaáp)
d) Baûo veä so saùnh pha
e) Baûo veä khoùa coù höôùng.
Trong chöông naøy seõ khaûo saùt loaïi a, b, c ñöôïc duøng cho caùc traïm nhoû vaø vöøa, d, e cho caùc
traïm raát lôùn.

11.1 BAÛO VEÄ THANH CAÙI BAÈNG CAÙC PHAÀN TÖÛ NOÁI KEÁT THANH CAÙI
Caùc phaàn töû noái keát vôùi TC ñöôïc BV baèng phaàn töû quaù doøng ñieän hay khoaûng caùch, noù cuõng BV
bao phuû caû thanh goùp. Khi NM treân thanh goùp, söï coá ñöôïc caùch ly baèng caùc BV cuûa caùc phaàn töû lieân keát
qua thôøi gian cuûa caáp thöù hai.
11.1.1 Sô ñoà baûo veä doøng ñieän
Baûo veä duøng caùc BVDÑ MBA
+
ñöôøng daây vaø BVDÑ ñaët ôû thanh goùp Baûo veä 1RI1 1RT
doøng ñieän
nhö hình 11.2. Khi NM treân TC maùy caét
MBA 2RI1 2RT
phaân ñoaïn ñöôïc caét tröôùc sau ñoù ñôïi thôøi
Baûo veä 1RI1
gian treã caùc maùy caéêt nguoàn noái vôùi TC MC ñöôøng daây
söï coá ñöôïc caét. BV taïi MC caàn phoái hôïp 2RI1
vôùi thôøi gian BVÑD noái vôùi TC. BVDÑ
1RI 2RI
cuûa MBA vaø BVÑD thöôøng duøng BV
doøng caét nhanh vaø coù thôøi gian. BV maùy
Hình 11.2 Baûo veä doøng ñieän thanh caùi
caét duøng hai rôle doøng RI.
Baûo veä maùy caét phoái hôïp vôùi BVÑD
I
tMC = tlI + ∆t
vôùi tlI laø thôøi gian caét nhanh ñöôøng daây.
~ MP
Caáp thöù hai cuûa MC döï tröõ cho caáp thöù hai Khoaù
ñöôøng daây
1RI
II
tMC = tlII + ∆t
1
Thôøi gian cuûa BV doøng cöïc ñaïi phaàn töû coù
nguoàn phaûi lôùn hôn thôøi gian cuûa MC 2 2R I 3 3R I
II I
tMBA = tMC + ∆t = tMC + ∆t
2R I 3R I
Ñeå thöïc hieän taùc ñoäng nhanh BVDÑ TC phaûi N2
khoùa rôle ñaët taïi caùc nhaùnh coù nguoàn noái vôùi TC;
thöïc hieän ñieàu naøy coù theå duøng hai phöông phaùp:
duøng rôle doøng cöïc ñaïi hay rôle ÑHCS. Hình 11.3 Baûo veä doøng ñieän thanh
caùi coù taùc ñoäng lieân hôïp
1- Nguyeân taéc thöïc hieän khoùa rôle doøng (H.11.3)
Caùc phaàn töû nguoàn (MF) coù BV doøng cöïc ñaïi vôùi thôøi gian tG phoái hôïp vôùi BV caét nhanh
262

maùy phaùt (nhö BVSL). Moãi nhaùnh ñöôøng daây coù BVÑD rieâng (2RI, 3RI) vaø tieáp ñieåm cuûa noù duøng
khoùa BV thanh goùp 1RI. Khi NM taïi N2 treân ñöôøng daây BV 2RI môû maùy caét ñöôøng daây 2 vaø cho
tín hieäu khoùa caám môû MC1. Khi NM taïi N1 rôle 2RI khoâng khôûi ñoäng neân khoâng khoùa 1RI vaø
thanh goùp söï coá ñöôïc môû vôùi thôøi gian cuûa BV tG.

2- Duøng rôle ÑHCS khoùa baûo veä nhaùnh coù nguoàn noái vôùi thanh caùi (H.11.4)
1RI 1RW

1 2
RG
2RI 2RW

~ ~ 1RT1

1RW 1RI 1RW 1RI 2RT2

a) b)

Hình 11.4 Baûo veä doøng ñieän thanh caùi duøng RW khoaù caùc taùc ñoäng

Nguyeân taéc thöïc hieän khoùa baèng rôle ñònh höôùng coâng suaát (ÑHCS) khi caùc phaàn töû noái vôùi
thanh goùp coù nguoàn cung caáp töø hai phía. Rôle khoùa taùc ñoäng khi höôùng coâng suaát NM ra khoûi thanh
goùp. Sô ñoà naøy khaùc vôùi sô ñoà treân laø coù theâm rôle ÑHCS ôû nhaùnh coù nguoàn. Khi NM treân moät nhaùnh
coù nguoàn phaàn töû coâng suaát treân nhaùnh ñoù khôûi ñoäng. Khi NM treân TC rôle ÑHCS khoâng taùc ñoäng vaø
thanh goùp ñöôïc caét khoûi nguoàn.
11.1.2 Baûo veä thanh caùi duøng baûo veä khoaûng caùch
Quan saùt sô ñoà hình 11.5: rôle 2RZ vaø 3RZ duøng ñeå caét MC phaân ñoaïn TC khi coù NM treân
TC, BV 1RZ vaø 4RZ seõ caét maùy caét ôû TC hö hoûng. Toång trôû khôûi ñoäng ñöôïc choïn theo toång trôû
MBA vaø coù thôøi gian chaäm ñeå phoái hôïp vôùi BV chính MBA vaø MF, MC1 vaø 2 ñöôïc caét baèng BV
döï tröõ MF.

1RZ1 Caét MC 3

1RZ 2RZ 3RZ

2RZ1 Caét MC

4RZ
3RZ1
3 4

1 MC 4RZ Caét MC 4
~ ~

Hình 11.5 Baûo veä khoaûng caùch

 263

11.2 BAÛO VEÄ CHOÁNG ROØ, CHAÏM ÑAÁT THANH CAÙI TRONG TUÛ
Baûo veä ñöôïc duøng cho caùc HTTC ñöôïc ñaët trong toå BV.
11.2.1 Baûo veä chaïm ñaát thanh caùi ñôn

G H J K

Khung tuû
thanh caùi

64 64 Tín hieäu
ñeán taát caû
maùy caét
+

Hình 11.6 Baûo veä chaïm ñaát thanh caùi ñôn

IN + I1 + I2

Thanh ñaát
I + I2
noái khung tuû 1 I1 + I2
Khung (thanh ñaát)
Maùy
tuû
phaùt
IN + I1 + I2

I1 64 64
I2 I1
I2 I2
Ñieän trôû caùch ñieän Ñieän trôû
> 10 Ω ñieän cöïc < 10 Ω
khung vôùi ñaát
noái ñaát

a) chaïm ñaát ngoaøi I1 < 0,1IN b) chaïm khung tuû

Hình 11.7 Nguyeân taéc laøm vieäc cuûa baûo veä tuû thanh caùi ñôn

Baûo veä ñöôïc söû duïng rôle doøng ñieän caét nhanh noái qua BI cuûa ñöôøng daây daãn noái ñaát khung
tuû TC nhö hình 11.6.
Hình 11.7 giôùi thieäu söï phaân boá doøng ñieän khi coù söï coá beân ngoaøi vaø trong khung tuû TC.
Trò soá ñaët cuûa rôle caét nhanh 64: I Kñ ≤ 0,3I N (min); I Kñ ≤ 0,1 I N (max)

11.2.2 Baûo veä choáng chaïm ñaát thanh caùi phaân ñoaïn trong tuû
Khi TC coù hai phaân ñoaïn, tuû chia ñoâi coù caùch ñieän, moãi tuû coù daây noái ñaát BI vaø rôle rieâng
nhö hình 11.8. Phöông aùn caùch ñieän giöõa caùc tuû TC khaùc coù phöông aùn BV nhö hình 11.9.
264

Caùch ñieän

Phaân ñoaïn K Phaân ñoaïn M

Khung tuû Khung tuû
L K
K M thanh caùi J L thanh caùi
Caùch ñieän

64

64 64 2 64

96 96 96 96 96 96 96 96

caét K caét J
caét L caét K

Hình 11.8 Sô ñoà baûo veä tuû thanh caùi ba ngaên Hình 11.9 Sô ñoà baûo veä tuû thanh caùi hai ngaên

11.2.3 Baûo veä choáng chaïm ñaát heä thoáng hai thanh caùi (H.11.10)
11.3 BAÛO VEÄ SO LEÄCH THANH CAÙI
11.3.1 Baûo veä so leäch thanh caùi duøng rôle doøng ñieän
Nguyeân lyù so leäch caân baèng doøng hay aùp thöôøng ñöôïc duøng BVTC. Sô ñoà nguyeân lyù BVSL
doøng TC coù boán maïch nhö hình 11.11. Vuøng BV ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc BI. Doøng ñieän khoâng caân
baèng do NM ngoaøi trong sô ñoà treân thöôøng raát lôùn do:
- Doøng töø hoùa BI khaùc nhau
- Taûi maïch thöù caáp BI khaùc nhau
- Möùc ñoä baõo hoøa do thaønh phaàn DC doøng NM khaùc nhau.
Nhö ñaõ bieát, thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän NM ngoaøi aûnh höôûng leân doøng khoâng caân baèng
trong rôle so leäch doøng nhieàu nhaát. Thôøi gian suy giaûm thaønh phaàn DC ñöôïc ñaùnh giaù baèng haèng
soá thôøi gian τ, tuøy thuoäc vaøo loaïi phaàn töû noái keát vôùi TC bò söï coá. Moät vaøi trò soá haèng soá thôøi gian τ
tieâu bieåu nhö sau:
- Maùy phaùt turbine hai cöïc 0,09S
- Maùy phaùt turbine boán cöïc 0,2S
- Maùy phaùt cöïc loài coù cuoän caûm 0,15S
- Maùy phaùt cöïc loài khoâng coù cuoän caûm 0,3S
- Maùy bieán aùp 0,04S
- Ñöôøng daây 0,05 ÷ 0,03S.
 265

Vaùch caùch ñieän

M
G H H Khung tuû
J2 j2 thanh caùi
g2 L g2

K N

64

64

+ g1 -
96K

j1

96M1

96M2

96L1

96L2
g1 96N

G H J j2
DC thanh caùi
g1; j1; j2- tieáp ñieåm phuï cuûa dao caùch ly

Hình 11.10 Sô ñoà baûo veä choáng chaïm ñaát heä thoáng hai thanh caùi

87

Hình 11.11 Sô ñoà so leäch doøng

Töø caùc soá lieäu treân nhaän thaáy, neáu coù MF noái vôùi TC, thaønh phaàn DC cuûa doøng NM seõ toàn
taïi laâu hôn vaø BI seõ baõo hoøa nhieàu hôn. Nhö vaäy, vieäc aùp duïng sô ñoà so leäch doøng ñieän deã daøng
hôn ñoái vôùi TC noái keát chæ vôùi caùc ñöôøng daây.
Moät soá ñeà nghò khi aùp duïng rôle doøng ñieän cho BV so leäch:
- Duøng daây daãn phuï coù tieát dieän lôùn ñeå giaûm taûi BI
- Choïn tyû soá BI sao cho bieân ñoä cöïc ñaïi cuûa doøng NM ngoaøi nhoû hôn khoaûng 20 ñònh möùc BI
- Choïn doøng khôûi ñoäng rôle ít nhaát baèng hai laàn doøng nhaùnh coù taûi lôùn nhaát
- Duøng rôle doøng ñieän coù ñaëc tính phuï thuoäc ñeå phoái hôïp vôùi thôøi gian giaûm daàn cuûa thaønh
phaàn DC doøng NM.
266

11.3.2 Duøng BI vôùi loõi khoâng laø saét töø (BI tuyeán tính)
Ñeå khoâng bò aûnh höôûng hieän töôïng baõo hoøa
loõi theùp BI. Khi NM ngoaøi, ngöôøi ta coù theå söû duïng
BI vôùi loõi khoâng phaûi saét töø (loõi khoâng khí). Öu
ñieåm cuûa BI loaïi naøy laø:
- Khoâng bò baõo hoøa
- Ñaùp öùng nhanh vaø khoâng bò quaù ñoä
- Tin caäy, deã chænh ñònh Hình 11.12 Sô ñoà caân baèng aùp
- Khoâng nguy hieåm khi hôû maïch thöù caáp.
Tuy nhieân, khuyeát ñieåm cuûa loaïi naøy laø coâng suaát ñaàu ra thöù caáp thaáp bò giôùi haïn (khoaûng
3VA) vaø giaù thaønh raát ñaét. Sô ñoà so leäch duøng BI tuyeán tính thöôøng laø sô ñoà so leäch caân baèng aùp
hình 11.12. Khi NM ngoaøi toång doøng baèng khoâng vaø ñieän theá ñöa vaøo rôle baèng khoâng. Khi NM
beân trong, hieäu ñieän theá xuaát hieän qua rôle toång trôû vaø laøm rôle taùc ñoäng.
Ñoái vôùi sô ñoà naøy toång trôû daây daãn phuï BI khoâng ñaùng keå so vôùi toång trôû rôle (30 ÷ 80Ω) vaø
toång trôû moûi BI tuyeán tính (2 ÷ 20Ω). Löu yù, sai soá cuûa BI seõ aûnh höôûng ñeán ñieän theá so leäch treân
rôle khi coù NM ngoaøi. BI tuyeán tính coù ñoä chính xaùc khoaûng 1%, tröôøng hôïp xaáu nhaát laø taát caû BI
cuûa caùc nhaùnh khoâng söï coá sai soá +1% vaø BI nhaùnh bò söï coá sai soá –1%, nhö vaäy sai soá toång ñöa
vaøo rôle 2%. Theo tieâu chuaån ñoä nhaïy, rôle ñöôïc chænh ñònh taùc ñoäng vôùi doøng ñieän beân trong nhoû
nhaát laø X ampere thì noù khoâng ñöôïc taùc ñoäng khi doøng ñieän NM ngoaøi lôùn nhaát nhoû hôn 25X
ampere. Thöôøng doøng NM ngoaøi tính toaùn lôùn nhaát laø NM ba pha coøn doøng NM trong nhoû nhaát laø
doøng chaïm ñaát moät pha qua ñieän trôû trung gian.
11.3.3 Duøng rôle coù toång trôû cao
Sô ñoà naøy laø sô ñoà so leäch caân baèng doøng duøng rôle ñieän aùp. Phöông phaùp naøy thöôøng duøng
laø noái tieáp vôùi moät cuoän daây rôle ñieän trôû oån ñònh, hieäu quaû vieäc ñaët ñieän trôû noái tieáp vôùi cuoän daây
rôle ñöôïc giaûi thích nhö sau.
Maùy bieán doøng ñöôïc thay theá baèng BI lyù töôûng, nhaùnh toån thaát töø hoùa song song Zµ, ñieän trôû
thöù caáp RBI, daây daãn phuï ñöôïc ñaëc tröng bôûi Rl noái tieáp vôùi RBI (H.11.13). Giaû thieát NM ngoaøi ôû
nhaùnh H laøm baõo hoøa loõi theùp BI laøm giaûm toång trôû töø hoùa ZµH, bieán doøng bò baõo hoøa toái ña ZµH
tieán tôùi 0 coù nghóa laø bieán doøng H khoâng coù tín hieäu ñaàu ra, tình traïng naøy ñöôïc bieåu thò noái taét
toång trôû ZµH, ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø ngaén maïch BI, vì sau ZµH coøn coù ñieän trôû cuoän daây RBIH
doøng qua nhaùnh G nhoû. Maùy bieán doøng G khoâng bò baõo hoøa cho tín hieäu ñaàu ra lôùn hôn. Doøng ñieän
,
chaïm phía thöù caáp I NM seõ phaân boá qua caùc toång trôû nhaùnh goàm RlH, RBIH vaø nhaùnh rôle.
,
I NM ( RIH + RBIH )
Doøng ñieän qua rôle IR =
RR + RIH + RBIH
,
Neáu RR nhoû, IR seõ gaàn baèng I NM , ñieàu naøy khoâng chaáp nhaän ñöôïc. Neáu RR lôùn thì IR nhoû.
Coâng thöùc treân vieát gaàn ñuùng nhö sau
,
I NM ( RIH + RBIH )
IR =
RR
,
hay VR = IR.RR = I NM .(RIH + RBIH)
Töø ñaây nhaän thaáy raèng, khi 1BI bò baõo hoøa maïnh luùc NM ngoaøi neáu taêng trò soá RR maéc noái tieáp vôùi
cuoän daây rôle hay toång trôû cuûa rôle lôùn thì doøng ñieän khoâng caân baèng IR giaûm nhoû ñi nghóa laø ñoä nhaïy rôle
so leäch taêng cao. Ñoâi khi moät ñieän trôû khoâng tuyeán tính gheùp song vôùi rôle ñeå haïn cheá ñieän aùp.
 267

G H
RBIG RIG RIH RBIH

I’NM RBIH
IR
INM ZµG ZµH
RL

a) Sô ñoà noái daây thöù caáp BI

Hình 11.13 Sô ñoà thay theá maïch thöù caáp

Sô ñoà BV TC duøng rôle toång trôû cao, thöïc teá ñöôïc aùp duïng nhieàu cho caùc HTTC coù soá
löôïng nhaùnh noái vôùi TC nhieàu. Nhöõng yeâu caàu cô baûn khi söû duïng sô ñoà naøy laø:
- Tyû soá BI cuûa taát caû caùc nhaùnh gioáng nhau
- Ñieän trôû cuoän daây thöù caáp BI thaáp
- Ñieän theá thöù caáp BI ra ñuû lôùn
- Taûi daây daãn phuï nhoû.
11.3.4 Baûo veä so leäch TC duøng rôle coù haõm (toång trôû thaáp)
Ñeå khaéc phuïc doøng ñieän khoâng caân baèng lôùn cuûa BV so leäch TC duøng rôle doøng ñieän, ngöôøi
ta cuõng coù theå duøng rôle so leäch coù haõm. Loaïi rôle naøy cung caáp moät ñaïi löôïng haõm thích hôïp ñeå
khoáng cheá doøng khoâng caân baèng do BI baõo hoøa maïch khi NM ngoaøi coù doøng NM lôùn. Moät phöông
aùn laø duøng rôle coù nhieàu cuoän haõm. Rôle naøy coù nhieàu nhoùm phaàn töû haõm (H) vaø moät phaàn töû laøm
vieäc (LV) (H.11.14). Cuoän haõm khoâng coù höôùng, nghóa laø doøng ñieän vaøo cuoän haõm cuõng taùc ñoäng
haõm
I h = k( I1 + I2 + L + I n )
Cuoän laøm vieäc nhaän doøng toång vectô caùc doøng ñieän caùc nhaùnh
I = I& + I& + L + I&
lv 1 2 n

Ñeå thay theá ñoä doác ñaëc tính haõm, ngöôøi ta duøng maùy bieán aùp töï ngaãu (H.11.14)

H H H H H H LV

Hình 11.14 Rôle so leäch nhieàu cuoän haõm

Moät phöông aùn khaùc cuûa rôle so leäch coù haõm laø duøng caàu chænh löu nöûa soùng ñeå taïo thaønh phaàn
haõm tyû leä vôùi toång soá hoïc doøng caùc nhaùnh BI, trong khi ñoù thaønh phaàn laøm vieäc laø toång vectô doøng ñieän.
Sô ñoà nguyeân lyù, laøm vieäc cuûa rôle naøy cho ôû hình 11.15, hình 11.15a giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù,
hình 11.15b giôùi thieäu phaân boá.
268

Doøng vaø daïng trong caùc cuoän haõm vaø laøm vieäc khi NM ngoaøi vaø hình 11.5c cho tröôøng hôïp
NM beân trong.

Doøng trong cuoän laøm vieäc A

Doøng trong cuoän haõm B

Doøng trong cuoän haõm C

b) Khi ngaén maïch beân ngoaøi

Doøng trong cuoän laøm vieäc A

Doøng trong cuoän haõm B

Doøng trong cuoän haõm C

c) Khi ngaén maïch beân trong

Hình 11.15

11.3.5 Caùc sô ñoà baûo veä so leäch

- Sô ñoà coù theå chæ duøng moät rôle noái töø caùc ñaàu song song taát caû caùc maùy bieán doøng duøng ñeå
BV chaïm ñaát TC (H.11.16).
- Sô ñoà hình 11.17 cho sô ñoà BV choáng NM nhieàu pha TC.
- Caùc sô ñoà khaùc.

87

A
B
C
D

87A 87B 87C

Hình 11.16 Sô ñoà baûo veä so leäch Hình 11.17 Sô ñoà baûo veä so leäch thanh
choáng chaïm ñaát caùi choáng ngaén maïch nhieàu pha
 269

1,66I

300/1 500/1 87

I 1,25I
IÑ = IN / 0,64

b) Pha chaïm nhau

87
87 87 87

IÑ- Trò soá ñaët; IN- Doøng ñieän chaïm ñaát

IÑ = IN / 0,41 IÑ = IN / 0,25 IÑ = IN / 0,66
a) Sô ñoà ñaát daây
c) Pha - pha

B B C

87 IÑ = IN / 1,66 87 IÑ = IN / 1,25 87 IÑ = IN

d) Chaïm ñaát

Hình 11.18 Sô ñoà duøng 1 rôle tyû soá BI khaùc nhau, choáng NM nhieàu pha

87 IÑ = IN /2,6

b) Pha chaïm nhau

87

87 IÑ = IN 87 IÑ = IN /2
a) Sô ñoà noái daây: phía thöù pha
C laáy ôû ñieåm giöõa
c) Pha chaïm ñaát

87 IÑ = IN /2 87 IÑ = IN 87 IÑ = IN /3

d) Pha - pha

Hình 11.19 Sô ñoà duøng moät rôle, tyû soá BI gioáng nhau choáng NM nhieàu pha vaø moät pha

Baèng caùch duøng nhöõng BI coù nhöõng tyû soá bieán ñoåi khaùc nhau: ví duï 300/1, 400/1 vaø 500/1
trong moãi nhoùm ba pha, noái song song vaø noái keát giöõa caùc nhoùm bôûi chæ hai TC daây daãn. Sô ñoà naøy
ñaùp öùng ñöôïc taát caû caùc daïng NM; trò soá ñaët chaïm ñaát thì nhoû chaïm pha thì cao hôn nhö hình
11.18, do ñoù sô ñoà naøy thích hôïp cho HT trung tính noái ñaát qua ñieän trôû vaø giaûm phí toån cuûa TC
daây daãn phuï, rôle so vôùi sô ñoà hình 11.1. Moät sô ñoà khaùc vôùi sô ñoà treân laø duøng caùc BI laø coù caùc tyû
soá bieán ñoåi gioáng nhau vaø coù caùch noái nhö hình 11.19.
270

Sô ñoà naøy cho taàm trò soá ñaët gaàn hôn so vôùi sô ñoà tröôùc, thöôøng ñöôïc duøng ñeå BV chaïm ñaát
vaø chaïm hai pha cuûa HT trung tính noái ñaát (trong HT trung tính noái ñaát doøng chaïm moät pha vaø
doøng chaïm nhieàu pha cuøng caáp ñoä).
11.3.6 Nhöõng yeâu caàu thöïc teá cuûa baûo veä thanh caùi

Sô ñoà BVSL thanh caùi caàn thoûa maõn ñeán caùc yeáu toá sau:
- Phaân bieät vuøng taùc ñoäng (tính choïn loïc)
- Kieåm tra tính laøm vieäc tin caäy
- Kieåm tra maïch daây nhò thöù BI.

1- Phaân bieät vuøng taùc ñoäng

Moät HTTC goàm coù hai hay nhieàu TC khaùc nhau, khi coù söï coá treân TC naøo, HTBV rôle
phaûi caét taát caû caùc maùy caét noái tôùi TC ñoù. Coù theå deã hieåu caùch BV so leäch HTTC coù nhieàu TC
baèng caùc sô ñoà nguyeân lyù hình 11.20, hình 11.21, hình 11.22. Maïch thöù caáp cuûa taát caû BI cuûa
moät TC noái song song vaø noái vôùi TC daây daãn phuï, töø ñoù ñöa vaøo rôle BV cho TC ñoù, khi nhaùnh
naøo ñöôïc noái vôùi TC naøo thì BI cuûa noù seõ ñöôïc noái vôùi TC daây daãn phuï cuûa TC ñoù baèng tieáp
ñieåm phuï cuûa dao caùch ly. Ñeå ñaûm baûo taát caû caùc ñieåm treân TC naèm trong vuøng BV ñöôïc giôùi
haïn bôûi caùc BI.

Hình 11.20 Vuøng baûo veä heä thoáng thanh caùi

2- Kieåm tra tính laøm vieäc tin caäy

Laøm vieäc nhaàm cuûa HTBVTC seõ gaây thieät haïi lôùn neân hoaït ñoäng cuûa sô ñoà BV phaûi luoân
ñöôïc kieåm tra. HT kieåm tra phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu sau:
 271

M1 c1 m1 m2 M2
a a1 b1 b

c c1 d1 e1 e
d2 R

Thanh caùi c1 a1 b1 e1
daây daãn
R
M1
M2
Kieåm tra
R M2 M1 K

Hình 11.21 Baûo veä so leäch heä thoáng hai thanh caùi coù MC phaân ñoaïn

R
+
M1 E M2
3

A B D M1 R1 M1 M2 M2 R2
C
c1 C2

R1 M1 c1
a1 b1 m d1 r M2 R2
m r m1 r r m2 m m r
m r m rm r
r1 f1 r2 a1 b1 c1 d1

Caét A Caét B Caét E Caét C Caét D

a) Maïch noái BI vaø rôle b) Maïch ñieàu khieån

Hình 11.22 Baûo veä so leäch thanh caùi

- HT kieåm tra ñöôïc thöïc hieän baèng rôle khaùc vôùi rôle chính (rôle K hình 11.21) vaø rôle soá 3 (H.11.22)
- Noù phaûi taùc ñoäng vôùi taát caû caùc loaïi söï coá
- Taùc ñoäng nhanh nhö BV chính
- Nguoàn cung caáp cho rôle kieåm tra phaûi khaùc vôùi nguoàn cung caáp cho BV chính (H.11.21,
H.11.22)
- Noù cho taùc ñoäng khi chaïm trong vuøng BV vaø khoâng taùc ñoäng khi coù NM ngoaøi.
272

Ñeå thöïc hieän yeâu caàu treân coù theå duøng caùc caùch:
- Duøng hai rôle so leäch noái tieáp
Hai boä BI gioáng nhau, neáu duøng rôle toång trôû cao hai rôle coù theå noái song song vôùi TC daây
daãn phuï trò soá ñaët gioáng nhau.
- Duøng hai boä BI vaø rôle rieâng bieät
Tieáp ñieåm cuûa rôle kieåm tra ñöôïc noái tieáp vôùi tieáp ñieåm rôle chính. Kieåm tra khi NM nhieàu
pha beân trong vaø chaïm ñaát moät pha beân
K: tieáp ñieåm
ngoaøi. Khi coù ba rôle so leäch moãi rôle treân
rôle kieåm tra
moät pha, hai trong ba rôle seõ taùc ñoäng khi
chaïm pha. Baèng caùch noái tieáp ñieåm rôle
song song noái tieáp seõ kieåm tra ñöôïc hình
11.23. Kieåm tra chaïm ñaát baèng rôle ñieän aùp
thöù töï khoâng. Hình 11.23

Ñieän aùp thöù töï khoâng ñöôïc laáy töø MBA noái Y/∆ hôû cuûa TC. Kieåm tra chaïm ñaát baèng doøng
thöù töï khoâng.
Kieåm tra daây daãn phuï thöù caáp BI.
Khi daây daãn maïch thöù caáp BI bò ñöùt hay chaïm seõ taïo ra doøng khoâng caân baèng chaïy vaøo rôle
so leäch coù theå rôle hieåu nhaàm ñöa tín hieäu ñi caét caùc MC, ñoái vôùi BVTC xaùc suaát xaûy ra hö hoûng
maïch thöù caáp lôùn neân HTBVTC caàn coù boä phaän phaùt hieän hö hoûng maïch thöù caáp BI. Moät trong
nhöõng maïch ñôn giaûn phaùt hieän ñöùt maïch thöù caáp laø duøng rôle ñaët noái tieáp hay song song vôùi maïch
ñieàu khieån BVTC (H.11.24, H.11.25).
Tôùi BI Tôùi BI

Thanh caùi A
daây daãn B
phuï kieåm
tra C
N
K

Ra Rb Rc
K Thôøi gian
87
treã

Phaùt hieän

Hình 11.24 Sô ñoà phaùt hieän Hình 11.25 Sô ñoà duøng rôle phaùt hieän
ñöùt maïch BI duøng rôle noái tieáp ñöùt maïch thöù caáp BI cuûa rôle song song

11.3.7 Tìm hieåu vaøi sô ñoà baûo veä thanh caùi tieâu bieåu
Hình 11.26 vaø hình 11.27 giôùi thieäu sô ñoà so leäch doøng tuaàn hoaøn toång trôû cao tieâu bieåu ñeå
BVHT hai TC. Trong sô ñoà coù ba vuøng BV rieâng bieät. Moãi maïch noái vôùi moät boä caùc BI ba pha taïo
thaønh vuøng BV M1 hay M2 hay tôùi TC döï tröõ vuøng R phuï thuoäc vaøo caùch ñaáu maïch sô caáp vaø dao
 273

caùch ly. Vôùi caùch naøy, ba boä TC daây daãn phuï ñöôïc hình thaønh, TC trung tính daây daãn phuï ñöôïc noái
chung qua ñöôøng noái ñaát. Caùc BI ñöôïc cung caáp ôû moãi phía cuûa maùy caét phaân ñoaïn vaø maùy caét
gheùp TC, ba rôle 87 duøng ñeå choáng NM nhieàu pha vaø chaïm ñaát. Rôle ñöôïc noái vôùi ñieän trôû phuï oån
ñònh vaø song song vôùi ñieän trôû khoâng tuyeán tính metrosil. Hai boä BI trong moãi nhaùnh rieâng bieät
ñöôïc noái tôùi boä TC daây daãn phuï vaø TC kieåm tra.
phuï M2
daây daãn
Thanh goùp

NCBANCBACBA

Rôle baûo
veä M2
I
b1
c2

95 CHX-4
95 CHX-2

Rôle toång
95 CHX-3

Ñieän trôû
oån ñònh
M2

trôû cao
b1

c2

CH
87
v

CH
R F 87
v

CH
87
v
M1
Rôle baûo
veä M1
E
CH
87
b1
c2

Rôle baûo
veä R

D
a1
c1

b1

c2

daãn phuï M1 C
A
Thanh goùp daây B

Thanh goùp daây

Thanh goùp
kieåm tra
daãn phuï R

Hình 11.26 Baûo veä so leäch thanh caùi

274

+ M1 M2 R -
87M1 -1 87CH-1
96D1
CSS-M1 87M2- 1
96D2
a1
CSS-M2 87R-1 96E
c1
CSS-R
96F1

96F2
b1
96G
c1

96H1

96H2

80T
87CH-1 87M1-2
30M1
87M2-2
30M2
87R-2
30R
95M1-1
95M1X
9521-1
95M2X
95R-1
95RX
95CH-1
95CHX
30M1-1
74
30M2 1 74-1

30R-1 74-2

95M1X-1

95M2X-1

95RX-1

95CHX-1

IN OUT
L1

L2

CSS-M1 L1

L2
CSS-M2 L1

L2

CSS-MR
80

Hình 11.27 Sô ñoà maïch ñieàu khieån

Caùc kyù hieäu ñöôïc duøng trong sô ñoà hình 11.26 vaø hình 11.27:
M1, M2 - TC chính 1 vaø 2; 87CH - rôle kieåm tra tính laøm vieäc tin caäy
a1; b1; c1; c2 - tieáp ñieåm phuï cuûa dao caùch ly a1; b1; c1; c2; Css - khoùa ñieàu khieån
87M1, 87M2, 87R - rôle so leäch baûo veä TC M1, M2, R; L - ñeøn baùo
95 - rôle kieåm tra maïch daây daãn thöù caáp BI; R - TC döï tröõ
30 - rôle trung gian, chæ thò vuøng taùc ñoäng; 96 - rôle caét maùy caét
74 - rôle baùo; 80 - rôle kieåm tra ñöùt maïch thöù caáp dc.
 275

Maïch ñieàu khieån MC hình 11.27 goàm caùc tieáp ñieåm rôle phaân bieät vuøng BV vaø rôle kieåm tra
gheùp noái tieáp. Tieáp ñieåm phaân bieät vuøng BV ñaët phía traùi cuûa rôle caét vaø tieáp ñieåm kieåm tra coù ñieän trôû
noái song song ñaët phía cöïc cuûa nguoàn ñieàu khieån DC.

J
G H

50 50

50 50 50 50

A
B
C
N

87 87 87

+ _
87-1
2
62
87-2
96J
2-1 50A
96G
50B
96H

Hình 11.28 Sô ñoà duøng rôle doøng ñieän ñaët ôû maïch thöù caáp BI

Khi ñöùt maïch thöù caáp cuûa BI taïo doøng ñieän khoâng caân baèng chaïy HT so leäch, doøng naøy baèng
doøng taûi cuûa maïch sô caáp. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc phaùt hieän baèng rôle baùo ñoäng nhaïy noái vôùi TC
daây daãn phuï cuûa moãi vuøng. Rôle phaùt hieän söï coá maïch thöù caáp 95 ñöôïc noái vôùi rôle BV. Rôle naøy
laøm vieäc coù thôøi gian sau ba giaây cung caáp tín hieäu baùo ñoäng vaø caùch ly phaàn söï coá ra baèng caùch
noái taét TC daây daãn phuï. Moät sô ñoà khaùc ñöôïc duøng boû qua caùc tieáp ñieåm phuï trong maïch BI. Trong
sô ñoà naøy duøng tính chaát kieåm tra NM moät pha vaø nhieàu pha cuûa rôle doøng tuaàn hoaøn baèng caùch
duøng rôle quaù doøng coù trò soá ñaët cao trong taát caû caùc maïch thöù caáp. Khi rôle doøng tuaàn hoaøn taùc ñoäng,
maùy caét phaân ñoaïn bò caét vaø boä phaän thôøi gian baét ñaàu laøm vieäc nhö hình 11.28, tieáp ñieåm rôle thôøi
gian kieåm tra maïch caét cuûa caùc rôle doøng, baèng caùch naøy rôle quaù doøng laøm vieäc moät caùch phaân
bieät bôûi vì tieáp ñieåm thôøi gian khoâng cho caét tôùi khi maùy caét TC ñaõ hôû vaø rôle quaù doøng cuûa TC
khoâng bò söï coá ñaõ trôû veà vò trí ban ñaàu.
276

11.4 SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ THANH CAÙI TIEÂU BIEÅU

1- Baûo veä thanh caùi baèng rôle doøng ñieän (H.11.29)
Maïch naøy aùp duïng cho maïng phaân phoái, caùc TC khoâng quan troïng.

51/
50N
87 87
BB SV
50/ 50/
50N 51N 52
52 51G Baùo
52 52 52 ñoäng

52 52 52
50/ 50/ 50/ 50/ 50/ 50/
50N 51N 50N 51N 50N 51N
51 51N 51 51N 51 51N

~ Taûi ~
Hình 11.29 Hình 11.30

2- Baûo veä so leäch toång trôû thanh caùi ñôn (H.11.30)

3- Baûo veä heä thoáng thanh caùi vôùi maùy caét phaân ñoaïn (H.11.31)

B1 B2

52
87B1
52 52

52 52 87B2

Hình 11.31
 277

4- Sô ñoà baûo veä thanh caùi sô ñoà 1 1/2 (H.11.32)

87B 27S
B 27G
500kV

87

50 79 25

50 79 25

50

50 51 51N

87
A

27S
87B
27G
A

Baûo veä maùy phaùt

vaø maùy bieán aùp

Hình 11.32

Caâu hoûi chöông 11

1-Trình baøy caùc heä thoáng thanh caùi khaùc nhau.
2-Caùc nguyeân taéc naøo thöôøng duøng ñeå baûo veä thanh caùi.
3-Caùc yeáu coá caàn löu yù khi baûo veä thanh caùi.
4-Trình baøy caùc sô ñoà khoái baûo veä vôùi caùc heä thong thanh caùi khaùc nhau.
Websides tham khaûo
www.abb.com
www.areva-td.com
www.GEindustrial.com/pm
www.gemultillin.com
www.schneider-electric.com
www.tde.alstom.com
278

Chöông 12
BAÛO VEÄ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN COÂNG NGHIEÄP

Hieän nay, quaù trình cung caáp ñieän trong coâng nghieäp vaø caùc nhaø maùy ñaõ trôû neân môû roäng
vaø phöùc taïp hôn, yeâu caàu ñoä tin caäy ngaøy caøng cao hôn, ñieàu naøy laøm cho vieäc BV vaø ñieàu khieån
trong HTÑ coâng nghieäp (HTÑCN) khoù khaên hôn. Chuùng ta coù theå söû duïng caùc kyõ thuaät BV duøng
cho caùc HTÑ cao aùp, hoaëc caâáp ñieän aùp thaáp hôn ñeå aùp duïng BV cho heä thoáng naøy. Tuy nhieân,
trong HTÑCN coù nhieàu vaán ñeà ñaëc bieät caàn söï quan taâm rieâng vaø phaùt trieån caùc giaûi phaùp rieâng.

12.1 PHAÂN LOAÏI CAÙC BAÛO VEÄ

Trong vieäc cung caáp ñieän, heä thoáng coâng nghieäp tieâu bieåu seõ ñöôïc BV baèng caùc MC (CB)
keát hôïp vôùi caùc rôle choáng chaïm ñaát hoaëc quaù doøng vaø caùc CC, coù khaû naêng choïn loïc vaø caùch ly
phaàn töû söï coá cuûa heä thoáng.
12.1.1 Caàu chì
Baûo veä maïch ñieän vaø caùc thieát bò ñieän trong maïng phaân phoái coâng nghieäp ñôn giaûn nhaát laø
duøng caàu chì (CC). Thoâng duïng nhaát laø caùc CC duøng trong gia duïng. CC coù caùc ñònh möùc doøng
ñieän khaùc nhau töông öùng vôùi doøng ñieän laøm vieäc lieân tuïc cho pheùp. Caùc CC naøy ñöôïc maéc noái
tieáp vôùi taûi tieâu thuï vaø mang doøng ñieän taûi. Neáu doøng ñieän taûi qua CC vöôït ñònh möùc CC hay coù
chaïm trong ñöôøng daây daãn hoaëc vaät duøng ñieän thì CC seõ noùng chaûy ñöùt vaø caùch ly phaàn töû bò chaïm
khoûi maïch ñieän.
Caàu chì laø phaàn BVQDÑ vaø CC bò noùng chaûy do nhieät khi coù quaù doøng ñieän qua noù. Ñoái vôùi
CC laøm vieäc ôû maïng löôùi lôùn hôn 600V, CC coøn ñöôïc goïi laø CC coâng suaát. Theo tieâu chuaån, ngöôøi
ta phaân bieät CC cho maïng ñieän theá cao töø 2kV ñeán 20kV thaønh hai loaïi: CC töï rôi (FCO) vaø CC
coâng suaát.

1- Caàu chì töï rôi maïng phaân phoái

Caàu chì töï rôi ñöôïc thieát keá cho maïng phaân phoái coù ñieän theá döôùi 35kV thöôøng ñöôïc gaén
treân truï ñöôøng daây treân khoâng. CC coâng suaát cuõng ñöôïc thieát keá cho truyeàn taûi, trong nhaø, traïm, nhaø
maùy. Caû hai CC naøy coù theå thay theá toaøn boä hay töøng phaàn daây chì sau khi daây chì ñöùt. Daây chì ñöôïc
cheá taïo töø thieác, baïc hay hôïp kim ñeå cho ra ñaëc tính chaûy thôøi gian. FCO tieâu bieåu duøng cho traïm hay
truï ñöôïc cho ôû hình 12.1. Daây chì ñöôïc chöùa trong oáng daøi ñöôïc goïi laø boä giöõ daây chì vaø ñöôïc laøm
baèng vaät lieäu caùch ñieän, oáng giöõ ñöôïc thieát keá coù theå thaùo rôøi deã daøng.
 279

Ñaàu noái daây ñieän Ñaàu noái daây ñieän

Giaù gaén

Ñeá OÁng
Caùch ñieän
saét giöõ
chì
Caùch
ñieän
OÁng giöõ
daây chì
Ñaàu noái daây ñieän
Ñaàu noái daây ñieän
a) b)

Hình 12.1 FCO cho traïm (a) vaø ñaàu truï (b)

FCO coù theå laøm vieäc nhö CC baûo veä vaø nhö moät dao caùch ly thao taùc ñöôïc, cho pheùp ngöôøi
vaän haønh môû maïch baèng tay. Khi caét doøng ñieän taûi lôùn, FCO ñöôïc cheá taïo boä phaän cô ñaëc bieät ñeå
phaân taùn hoà quang taïo ra luùc ngaét maïch.
FCO ôû hình 12.1 coù daïng hôû. Nhieàu daïng FCO ñöôïc thieát keá oáng giöõ daây chì töï rôi khi daây
chì noùng chaûy ngaét maïch ñieàu naøy raát tieän lôïi quan saùt vò trí, traïng thaùi cuûa CC vaø baûo ñaûm an
toaøn cho ngöôøi vaän haønh vaø söûa chöõa.
Daây chì thay theá ñöôïc ñaët trong oáng giöõ daây chì. Moät daïng oáng giöõ daây chì tieâu bieåu ñöôïc veõ
ôû hình 12.2. Daây chì chaûy ñöôïc thaùo ra ôû ñaàu oáng giöõ. Daây chì môùi ñöôïc ñöa vaøo oáng giöõ thoâng
qua oáng phuï, loø xo, daây meàm ñeå ñaûm baûo chaéc phaàn cô vaø tieáp xuùc toát phaàn ñieän.

oáng giöõ daây chì

daây noái

loø xo daây chì oáng che

Hình 12.2 OÁng giöõ daây chì

2- Caùc loaïi daây chì

Caàu chì ñöôïc thieát keá cho nhieàu aùp duïng khaùc nhau vôùi caùc ñaëc tính laøm vieäc khaùc nhau
ñaùp öùng cho yeâu caàu bình thöôøng cuõng nhö ñaëc bieät.
a- Caàu chì ngaét doøng zero
Loaïi CC phoå thoâng coù theå ñöôïc moâ taû nhö laø boä phaän caét doøng qua khoâng, vì CC naøy phaûi
chôø doøng qua zero tröôùc khi vieäc ngaét hoaøn taát. Loaïi naøy raát thoâng duïng vaø öùng duïng tieän lôïi duøng
cho sô caáp MBA phaân phoái, BV phaùt tuyeán, BV ñoäng cô, BV taûi coâng nghieäp.
280
3

1 2

4 5
6

Hình 12.3 Ñaëc tính caàu chì ngaét doøng zero

1- doøng ñieän laøm vieäc luùc bình thöôøng; 2- thôøi ñieåm baét ñaàu söï coá; 3- ñieåm noùng chaûy caàu chì
4- thôøi gian caàu chì chaûy; 5- thôøi gian hoà quang; 6- thôøi gian toång ñöùt caàu chì; 7- ngaét maïch

Caàu chì duøng trong maïng phaân phoái thöôøng laø moät trong hai loaïi: loaïi thoåi vaø loaïi ñaày kín.
Loaïi thoåi coù loã ñeå thoaùt hôi hoà quang. Trong CC loaïi ñaày kín hoà quang ñöôïc daäp taét qua vaät lieäu
laøm ñaày kín, chaúng haïn nhö vaät lieäu daïng hoät, loûng hay raén. Nhaø cheá taïo thöôøng duøng moät trong
nhöõng nguyeân taéc treân ñeå keùo daøi vaø laøm nguoäi hoà quang ñeå ngaét doøng ñieän an toaøn. Naêng löôïng
taïo bôûi aùp suaát hoà quang seõ laøm rôi oáng giöõ daây chì maø maét thöôøng coù theå deã daøng nhìn thaáy khi
CC ñaõ taùc ñoäng. Moät trong nhöõng öu ñieåm cuûa CC laø deã daøng thay theá vaø giaù thaønh hôïp lyù. Loaïi
naøy ñöôïc cheá taïo vôùi caùc giaù trò ñònh möùc khaùc nhau vaø deã daøng phoái hôïp vôùi caùc boä phaän BV
khaùc. Ngoaøi caùc CC keå treân coøn coù CC daàu vaø CC chaân khoâng.

b- Caàu chì haïn cheá doøng

Caàu chì loaïi naøy bò noùng chaûy khi doøng ñieän naèm trong nhöõng giôùi haïn doøng ñieän nhaát
ñònh cho tröôùc, ñoät ngoät taïo ñieän theá hoà quang cao ñeå giaûm bieân ñoä doøng ñieän. CC naøy veà cô baûn
khaùc vôùi CC caét doøng zero. Nguyeân taéc cuûa noù laø haïn cheá doøng hay haïn cheá naêng löôïng ñöôïc thöïc
hieän baèng vieäc taïo ñieän trôû cao trong maïch ñieän. Hình 12.4 cho bieát daïng soùng doøng ñieän ngaét
maïch töông ñoái xöùng qua truïc thôøi gian, giaù trò doøng qua khoâng bò dôøi vaø doøng ngaét cuûa CC. Khi
CC taùc ñoäng doøng ñieän seõ xuoáng 0 luùc ñieän theá tieán tôùi 0, do ñoù noù haïn cheá doøng ñieän cöïc ñaïi taïi
trò soá goïi laø doøng ñieän ñöùt.
Coù ba loaïi daïng cô baûn cuûa CC haïn cheá doøng. Loaïi thöù nhaát laø CC khaû naêng caét cao (HRC).
Loaïi naøy raát hieäu quaû ôû doøng ñieän söï coá lôùn nhöng khoâng coù khaû naêng ñöùt ôû doøng ñieän thaáp neân
phaûi ñöôïc keát hôïp vôùi phaàn töû khaùc ñeå caét ôû doøng ñieän thaáp. Loaïi thöù hai laø CC phoå thoâng, theo
tieâu chuaån ANSI laø loaïi naøy coù theå ngaét doøng ñieän maø laøm CC taùc ñoäng trong moät giôø hay ngaén
hôn. Loaïi thöù ba laø loaïi taàm roäng ñöôïc thieát keá ñeå ngaét baát kyø doøng naøo maø laøm daây chì chaûy döôùi
ñieàu kieän daây chì bình thöôøng. Phöông phaùp toát nhaát ñeå tính hieäu quaû cuûa CC haïn cheá doøng laø tính
heä soá I2t. Thaønh phaàn thöù nhaát laøm naêng löôïng noùng chaûy I2t coù theå xaùc ñònh baèng tính toaùn vaø
thaønh phaàn thöù hai xaûy ra khi hoà quang baét ñaàu vaø tieáp tuïc tôùi luùc ngaét doøng ñieän hoaøn toaøn.
Thaønh phaàn sau ñöôïc xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm. Hình 12.4 töông öùng thôøi gian laøm vieäc cuûa daây
chì goàm hai giai ñoaïn:
- Thôøi gian ñeå doøng ñieän söï coá laøm noùng chaûy daây chì goïi laø thôøi gian tröôùc hoà quang (t1)
- Thôøi gian ñeå daäp taét hoà quang vaø caùch ly maïch ñieän goïi laø thôøi gian hoà quang (t2).
 281

I(ñvtñ)
2,0

Doøng ngaén maïch

1,5

1,0
Doøng Ñieän theá
ñöùt
0,5

0,0
t1 t2

-0,5

Thôøi gian ngaét NM

-0,1 t(s)
-3
0 5 10 15 20 25 30x10

Hình 12.4 Caàu chì haïn cheá doøng ñieän NM

Caàu chì phaûi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu sau: thöù nhaát laø daäp taét ñöôïc hoà quang, thöù hai laø phaûi
chòu ñöôïc ñieän theá ñònh möùc khi daây chì ñöùt vaø thöù ba laø CC deã daøng phoái hôïp vôùi CC khaùc trong boä
phaän BV khaùc.

c- Caàu chì ñaëc bieät

Caàu chì ñaëc bieät duøng ñeå ñaùp öùng trong caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät:
- Duøng cho BV tuï ñieän chæ khi ñoùng ngaét tuï ñieän seõ coù doøng nhaûy taàn soá cao
- Coù theå duøng hai CC laøm vieäc song song. Trong thöïc teá thöôøng khoâng duøng hai CC ñaáu song
song ñeå BV cho maïch ñieän vaø khoâng ñaûm baûo hai CC cuøng ñaëc tính vaø ngaét chính xaùc cuøng
moät luùc. Loaïi CC ñaëc bieät naøy duøng cho caùc maïch taêng taûi.
- Caùc doøng ñieän töû duøng maïch tích hôïp ñeå taïo caûm öùng doøng ñieän, ñaëc tính ngaét TC vaø maïch
ñieàu khieån chöùc naêng nhö CC bình thöôøng.

3- Ñaëc tính thôøi gian–doøng ñieän (T–C) cuûa caàu chì

Moät trong nhöõng loaïi CC coâng suaát kyù hieäu “E” coù ñaëc tính TC cho ôû baûng 12.1.

Baûng 12.1 Ñaëc tính chaûy T–C cuûa CC loaïi E

Doøng ñieän ñöôøng daây Thôøi gian noùng chaûy chì Doøng lieân tuïc

100A vaø thaáp hôn 300s 200 – 240% ñònh möùc

treân 100A 600s 220 – 264% ñònh möùc

Caàu chì coâng suaát coù caùc giaù trò doøng ñieän lieân tuïc ñònh möùc laø: 0,5; 1,2; 3,5; 7,10; 15; 20; 30; 40;
50; 65; 80; 100; 125; 150; 200; 300 vaø 400A. Ñieän theá ñònh möùc cöïc ñaïi cho ôû baûng 12.2.
282

Baûng 12.2 Ñieän theá ñònh möùc CC loaïi E

Ñieän theá laøm vieäc ñònh möùc, (kV) Ñieän theá cöïc ñaïi ñònh möùc, (kV)
2,4 * 2,75 *
4,8 * 5,30 *
7,2 8,25
13,8 * 15,00 *
14,4 15,5
23,0 25,8
34,5 38
46,0 48,3
69,0 72,5
92,0
115,0 121
138,0 145
161,0 169

Ghi chuù: * chæ duøng cho trong nhaø.

Caàu chì ñöôïc duøng nôi maø phí toån cuûa MC vaø caùc phuï kieän khoâng kinh teá, coù vaøi yeáu toá lieân quan
ñeán vieäc choïn löïc CC hôn caùc thieát bò khaùc chaúng haïn nhö choáng dao ñoäng taàn soá, thu hoài voán ñaàu tö
nhanh. CC loaïi E ñöôïc duøng nhieàu trong caùc tröôøng hôïp:
- Baûo veä MBA ño löôøng
- Baûo veä MBA ñoäng löïc
- Baûo veä tuï ñieän
- Baûo veä phaùt tuyeán.
Caàu chì coâng suaát coù theå ñaët trong nhaø hoaëc ngoaøi trôøi vaø loaïi thoåi hay loaïi haïn cheá doøng.
Vieäc choïn löïa phuï thuoäc vaøo vò trí vaø giaù trò ñònh möùc. Loaïi thoåi ñöôïc ñaët ngoaøi trôøi nôi coù phoøng
roäng. Ñaët trong nhaø thöôøng choïn loaïi haïn cheá doøng.
Loaïi E laø loaïi CC doøng ñieän, nghóa laø trò soá ñònh möùc phaûi baèng hoaëc lôùn hôn doøng taûi lieân
tuïc cöïc ñaïi. Quaù taûi xaûy ra trong khoaûng thôøi gian chaûy CC coù theå laøm CC thay ñoåi ñaëc tính. Nhö
theá, khi löïa choïn CC caàn quan taâm ñeán thôøi gian quaù taûi, chaúng haïn nhö doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa
ñoäng cô lôùn. Doøng ñieän trì hoaõn nhaûy voït cuûa MBA coù theå chòu ít nhaát 12 laàn doøng sô caáp MBA
trong khoaûng 1/10 giaây (xem doøng noùng chaûy cuûa CC).
ÔÛ maïng phaân phoái CC thöôøng ñöôïc duøng BV caùc phaùt tuyeán, nhaát laø coù chieàu daøi töông ñoái
ngaén vaø phuï taûi nhoû.
Daây chì mang phaân phoái coù hai loaïi kyù hieäu laø K vaø T. Söï khaùc nhau cuûa chuùng laø thôøi gian
noùng chaûy chì töông ñoái, vaø ñöôïc ñaùnh giaù baèng tyû soá toác ñoä noùng chaûy.
doøng ñieän laøm daây chì chaûy ôû 0,1s
Tyû soá toác ñoä noùng chaûy =
doøng ñieän laøm daây chì chaûy ôû 300 hay 600s

ÔÛ coâng thöùc treân, duøng giaù trò thôøi gian 300s ñoái vôùi CC ñònh möùc 100A vaø nhoû hôn, coøn
600s duøng cho daây chì coù ñònh möùc 140A vaø 200A. Doøng ñieän laøm daây chì noùng chaûy loaïi K vaø T
cho ôû baûng 12.3 vaø baûng 12.4.
 283

Baûng 12.3 Doøng ñieän noùng chaûy daây chì loaïi K (nhanh)

Doøng noùng chaûy, Doøng noùng chaûy Tyû soá toác ñoä
Doøng noùng chaûy, 10s
Doøng ñònh möùc 300 vaø 600s 0,1s noùng chaûy

Min Max Min Max Min Max

Ñònh möùc chuaån

6 12,0 14,4 13,5 20,5 72,0 86,0 6,0

10 19,5 23,4 22,5 34,0 128,0 154,0 6,6

15 31,0 37,2 37,0 55,0 215,0 258,0 6,9

25 50,0 60,0 60,0 90,0 350,0 420,0 7,0

40 80,0 96,0 98,0 146,0 565,0 680,0 7,1

65 128,0 153,0 159,0 237,0 918,0 1100,0 7,2

100 200,0 240,0 258,0 388,0 1520,0 1820,0 7,6

140 310,0 372,0 430,0 650,0 2470,0 2970,0 8,0

200 480,0 576,0 760,0 1150,0 3880,0 4650,0 8,1

Ñònh möùc trung gian

08 15,0 18,0 18,0 27,0 97,0 116,0 6,5

12 25,0 30,0 29,0 44,0 166,0 199,0 6,6

20 39,0 47,0 48,0 71,0 273,0 328,0 7,0

30 63,0 76,0 77,5 115,0 447,0 546,0 7,1

50 101,0 121,0 126,0 188,0 719,0 862,0 7,1

80 160,0 192,0 205,0 307,0 1180,0 1420,0 7,4

Ñònh möùc döôùi 6A

1 2,0 2,4 + 10,0 + 58,0 –

2 4,0 4,8 + 10,0 + 58,0 –

3 6,0 7,2 + 10,0 + 58,0 –

Baûng 12.4 Doøng ñieän noùng chaûy daây chì loaïi T (chaäm)
Doøng noùng chaûy 300 vaø 600s Doøng noùng chaûy 10s Doøng noùng chaûy 0,1s Tyû soá
Doøng ñònh möùc toác ñoä noùng
Min Max Min Max Min Max chaûy

Ñònh möùc chuaån

6 12,0 14,4 15,3 23,0 120,0 1440 100

10 19,5 23,4 26,5 40,0 244,0 269,0 11,5
15 31,0 37,2 44,5 67,0 388,0 466,0 12,5

25 50,0 60,0 73,5 190,0 635,0 762,0 12,7

40 80,0 96,0 120,0 178,0 1040,0 1240,0 13,0
65 128,0 153,0 195,0 291,0 1650,0 1975,0 12,9
100 200,0 240,0 319,0 475,0 2620,0 3150,0 13,1
140 310,0 372,0 520,0 775,0 4000,0 4800,0 12,9
200 480,0 576,0 850,0 1275,0 6250,0 7470,0 13,0
284

Ñònh möùc trung gian

08 15,0 18,0 20,0 31,0 166,0 199,0 6,5

12 25,0 30,0 34,5 52,0 196,0 355,0 6,6

20 39,0 47,0 57,0 85,0 496,0 595,0 7,0
30 63,0 76,0 93,5 138,0 8120,0 975,0 7,1
50 101,0 121,0 152,0 226,0 1310,0 1570,0 7,1
80 160,0 192,0 248,0 370,0 20800,0 2500,0 7,4

Ñònh möùc döôùi 6A

1 2,0 2,4 + 11,0 + 100,0 –

2 4,0 4,8 + 11,0 + 100,0 –
3 6,0 7,2 + 11,0 + 100,0 –

Nhaän thaáy raèng toác ñoä noùng chaûy cuûa loaïi K naèm trong khoaûng 0,6 ñeán 8,1; trong khi ñoù loaïi
T töø 10 ñeán 13.
1000 1000
t(s) t(s)

100 100

10 10

1 1

0,1 15T-min 0,1

15K-max
15K-min
15K-min

0,01 0,01
1 2 3 4 1 2 3 4
10 10 10 10 10 10 10 10
I(A) I(A)

Hình 12.5 Ñöôøng cong noùng chaûy nhoû Hình 12.6 Hoï ñöôøng cong noùng
nhaát loaïi K vaø T coù cuøng ñònh möùc chaûy caàu chì loaïi K

Ñöôøng cong T–C cuûa daây chì coù hai daïng: thôøi gian noùng chaûy nhoû nhaát vaø thôøi gian ñöùt toång (lôùn
nhaát). Ñöôøng cong tieâu bieåu ñöôïc veõ ôû hình 12.5, hình 12.6 vaø hình 12.7. Thôøi gian noùng chaûy nhoû nhaát
laø thôøi gian ñöùt chì trung bình ñöôïc ño khi thöû nghieäm ñieän theá thaáp vaø khoâng coù hoà quang xaûy ra.
Nhö theá, ñoái vôùi doøng ñieän ñaõ cho thôøi gian ñeå CC ngaét maïch töôïng tröng thôøi gian noùng chaûy laø
phaûi naèm trong khoaûng sai soá cho bôûi tieâu chuaån baûng (12.3) vaø (12.4). Thöû nghieäm thöù hai cho
CC laøm vieäc ôû ñieän theá cao (khoaûng 7200V) vaø ño thôøi gian ngaén toång bao goàm thôøi gian chaûy daây
chì vaø thôøi gian hoà quang. Hai thôøi gian naøy theå hieän taàm thôøi gian caét söï coá ñoái vôùi doøng ñieän NM
ñaõ bieát. Ñöôøng cong ngaét toång ñöôïc duøng ñeå phoái hôïp vôùi ñaëc tính noùng chaûy nhoû nhaát cuûa CC lôùn
hôn ñaët taïi phía ñaàu nguoàn. Töông töï ñöôøng cong noùng chaûy nhoû nhaát seõ ñöôïc duøng phoái hôïp vôùi
thôøi gian ngaét toång cuûa CC nhoû ñaët ôû phía taûi.
 285

Hình 12.5 so saùnh ñaëc tính T–C noùng chaûy nhoû nhaát 1000
200
cuûa loaïi K vaø T coù cuøng ñònh möùc. Hình 12.6 cho ñaëc tính t(s) 140
6 10 25 40 100
noùng chaûy nhoû nhaát vaø caét toång cuûa CC loaïi K. Hình 12.7
15 65
giôùi thieäu moät hoï ñöôøng cong ñöôøng cong noùng chaûy nhoû 100

nhaát CC K. Nhaän thaáy, vôùi baát kyø doøng lôùn hôn doøng khôûi
ñoäng nhoû nhaát, daây chì T noùng chaûy chaäm hôn daây chì K. Söï
10
khaùc nhau cuûa ñaëc tính daây chì cho ta lieân hôïp trong vieäc
choïn löïa ñeå phoái hôïp cho caùc maïch BV khaùc nhau vôùi caùi
doøng NM khaùc nhau. 1
Caàu chì duøng cho maïng phaân phoái thì coù ñieän aùp
ñònh möùc thoâng duïng: 7,2; 14,4 vaø 17,7kV hay giaù trò cöïc
0,1
ñaïi laø 7,8; 15 vaø 18kV khi môû chì. Caùc thieát bò chì söû duïng
trong hoäp hay trong caùc (FCO) thì coù ñònh möùc thoâng
thöôøng laø 14,4 vaø 25kV hay toái ña laø 15 vaø 27kV. 0,01
1 2 3 4
10 10 10 I(A)10
4- Ñaëc tính phoái hôïp daây chì
Theo hình 12.5; hình 12.6; hình 12.7 ta coù loaïi daây Hình 12.7 Hoï ñöôøng cong noùng
chì ñöôïc choïn ôû ñaây coù hình daïng töông töï vaø coù theå phoái chaûy nhoû nhaát caàu chì loaïi K
hôïp deã daøng vôùi nhau. Khi ñoù, neáu duøng cuøng A B
luùc loaïi K vaø T coù theå khoù phoái hôïp vôùi nhau Nguoàn Taûi
vaø vieäc phoái hôïp cho caùc loaïi chì coù côõ gaàn Caàu chì “treâ n”
B’ Caàu chì “döôùi”
nhau ñoâi khi khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Thöïc
teá, loaïi chì ñöôïc cho ôû ñaây coù theå phoái hôïp deã
daøng vôùi caùc chì cuøng loaïi. Tuy nhieân, vì thôøi Taûi

gian phaùt hoà quang cuõng ñöôïc tính trong toång Hình 12.8 Caàu chì treân vaø döôùi
thôøi gian caét ñeå nhaèm xaùc ñònh vieäc phoái hôïp
vôùi phía nguoàn, coù moät doøng cöïc ñaïi ñeå phoái hôïp cho an toaøn, ngay caû ñoái vôùi chì cuøng loaïi. Giôùi
haïn phoái hôïp naøy phuï thuoäc loaïi chì seõ ñöôïc söû duïng. Nhaø cheá taïo thöôøng cung caáp caùc ñaëc tính
phoái hôïp, töông töï nhö caùc ñaëc tính trong baûng 12.5 vaø 12.6 ñeå chæ ra caùc giôùi haïn phoái hôïp ñöôïc
ñeà nghò khi duøng moät loaïi chì cuï theå naøo ñoù. Trong giôùi haïn naøy ta tham khaûo choïn CC “treân” (gaàn
nguoàn) vaø CC “döôùi” (xa nguoàn hôn) hình 12.8.

Baûng 12.5 Phoái hôïp giöõa CC loaïi K

Ñònh möùc daây
Ñònh möùc daây chì “treân”
chì “döôùi”

Daây chì 8K 10 K 12 K 15 K 20 K 25 K 30 K 40 K 50 K 65 K 80 K 100 K 140 K 200 K

Loaïi chì Doøng söï soá lôùn nhaát qua CC döôùi (A)
6K 190 350 510 650 840 1060 1340 1700 2200 2800 3900 5800 9200
8K 210 440 650 840 1060 1340 1700 2200 2800 3900 5800 9200
10K 300 540 840 1060 1340 1700 2200 2800 3900 5800 9200
12K 320 710 1050 1340 1700 2200 2800 3900 5800 9200
15K 430 870 1340 1700 2200 2800 3900 5800 9200
20K 500 1100 1700 2200 2800 3900 5800 9200
25K 660 1350 2200 2800 3900 5800 9200
30K 850 1700 2800 3900 5800 9200
286

40K 1100 2200 3900 5800 9200

50K 1450 3500 5800 9200
60K 2400 5800 9200
80K 4500 9200
100K 2000 9100
140K 4000

Baûng 12.6 Phoái hôïp giöõa CC loaïi T

Ñònh möùc daây
Ñònh möùc daây chì “treân”
chì “döôùi”

Daây chì 8T 10 T 12 T 15 T 20 T 25 T 30 T 40 T 50 T 65 T 80 T 100 T 140 T 200 T

Loaïi chì Doøng söï soá lôùn nhaát qua CC döôùi A
6T 350 600 920 1200 1500 2000 2540 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
8T 375 800 1200 1500 2000 2540 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
10T 530 1100 1500 2000 2540 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
12T 680 1280 2000 2540 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
15T 730 1700 2500 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
20T 990 2100 3200 4100 5000 6100 9700 15.200
25T 1400 2600 4100 5000 6100 9700 15.200
30T 1500 3100 5000 6100 9700 15.200
40T 1700 3800 6100 9700 15.200
50T 1750 4400 9700 15.200
60T 2200 9700 15.200
80T 7200 15.200
100T 4000 13.800
140T 7.500

Veà logic thì vieäc naøy ñöôïc dieãn giaûi nhö sau: khi coù NM xaûy ra ôû phía taûi cuûa daây chì
“döôùi”, khi ñoù daây chì “döôùi” phaûi caét vaø söï coá ñöôïc coâ laäp vaø khoâng caàn thieát phaûi caét chì “treân”
phía ñaàu nguoàn. Daây chì “treân” phaûi coù ñònh möùc cao hôn vaø ñöôïc phoái hôïp toát vôùi chì “döôùi” ñeå
coù söï hoaït ñoäng chính xaùc.
Luaät phoái hôïp yeâu caàu thôøi gian caét toái ña cuûa daây chì “döôùi” seõ khoâng lôùn hôn 75% cuûa
thôøi gian noùng chaûy toái thieåu cuûa daây chì “treân”. Ñieàu naøy seõ ñaûm baûo daây chì “döôùi” seõ taùc ñoäng
ñuû nhanh ñeå khoâng laøm daây chì “treân” taùc ñoäng (trong suoát thôøi gian) do noùng chaûy töøng phaàn. Heä
soá 75% ñeå buø cho nhöõng thoâng soá taùc ñoäng nhö laø taûi tröôùc ñoù, nhieät ñoä moâi tröôøng vaø moät soá yeáu
toá khaùc.
Ngoaøi nhöõng giaù trò phoái hôïp chì, cuõng caàn bieát ñeán khaû naêng doøng lieân tuïc cuûa moãi caáp daây
chì. Caùc giaù trò naøy ñöôïc cho trong baûng 12.7.
Caùc baûng phoái hôïp 12.5 vaø 12.6 cho ta moät phöông phaùp raát tieän lôïi phoái hôïp daây chì. Baûng
naøy lieät keâ ra daây chì “treân”, daây chì “döôùi” vaø doøng söï coá cöïc ñaïi ñeå phoái hôïp toát cho nhöõng daây
chì “döôùi” vaø daây chì “treân”.
 287

Baûng 12.7 Khaû naêng doøng lieân tuïc

K hoaëc T Doøng lieân tuïc K hoaëc T Doøng lieân tuïc K hoaëc T Doøng lieân tuïc

6 9 20 30 65 95

8 12 25 38 80 120+

10 15 30 45 100 150+

12 18 40 60* 140 190

15 23 50 75* 200 200

∗ Chæ söû duïng vôùi chì 100A hay 200A

+ Chæ söû duïng vôùi chì 200A

Ví duï 12.1: Boá trí CC hôïp lyù cho cuøng nhoùm phuï taûi gioáng nhau. Ñaûm baûo tính choïn loïc daây
chì döôùi caét tröôùc daây chì treân, thöôøng toång quaùt daây chì treân ñöôïc choïn coù ñònh möùc ít nhaát lôùn
hôn 1,5 ñeán 2 CC döôùi keá tieáp. Trong hình 12.9a, nhaùnh H ñöôïc saép xeáp laïi nhö hình 12.9b vaø caùc
nhaùnh coù theå phoái hôïp toát.

Nguoàn Nguoàn
a) b)

G 1000A G 1000A

K K
H 500A J 500A 500A L 400A H 500A J 500A 500A

400A L 30A 30A

Hình 12.9 Sô ñoà phoái hôïp caàu chì

Ví duï 12.2: Khaûo saùt ñöôøng daây phaân phoái hình tia (H.12.10), phuï taûi ñöôïc cung caáp ñieän doïc
theo phaùt tuyeán. CC A laø thieát bò BV chính cuûa tuyeán vaø CC B, C ñöôïc ñaët treân caùc nhaùnh reõ phía
sau nhaèm giaûm khu vöïc maát ñieän do caùc söï coá ôû xa.
Chaúng haïn söï coá phía sau B hoaëc C. 1630
A 105A 570
Doøng söï coá cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu tính baèng Nguoàn

Ampe taïi moãi vò trí ñöôïc cho trong khung, ngoaøi ra 1800
B
650
cuõng cho doøng ñònh möùc taûi qua moãi CC. Löïa choïn 36A
phoái hôïp cho caùc CC A, B, C. C

1550 21A
Giaûi: Ñaàu tieân ta thöû choïn CC C laø 15T, doøng
510
taûi laø 21A, 15T coù khaû naêng chòu taûi laø 23A (xem
baûng 12.7) vì vaäy chì naøy coù doøng ñònh möùc thích
Hình 12.10 Sô ñoà ví duï 12.2
hôïp, maëc duø coù ñoä döï tröõ nhoû (2A). Töø baûng 12.6
vôùi loaïi chì T ta thaáy raèng 15T coù theå phoái hôïp vôùi chì 25T taïi vò trí B vôùi doøng ñieän leân tôùi
730A, nhöng doøng söï coá lôùn nhaát laø 1550A. Vì vaäy ta choïn chì 30T cho vò trí B. Chì 30T coù doøng
lieân tuïc 45A vaø töø baûng 12.6 noù phoái hôïp toát vôùi chì BV döôùi 15T coù doøng NM leân tôùi 1700A.
288

Chì 30T phaûi phoái hôïp vôùi CC A vôùi doøng söï coá leân tôùi 1800A. Ñeå mang doøng taûi taïi A, ta
choïn chì 80T coù doøng ñònh möùc doøng 120A. Theo baûng 12.6, chì 80T seõ phoái hôïp vôùi chì 30T vôùi
doøng söï coá leân ñeán 5000A, vaø sô ñoà naøy doøng NM chæ coù 1800A. Vì vaäy choïn phöông aùn 80T taïi A,
30T taïi B vaø 15T taïi C. Chuùng ta cuõng coù theå choïn doøng ñònh möùc CC lôùn hôn taïi C, tuøy thuoäc vaøo
toác ñoä gia taêng cuûa phuï taûi vaø nhö vaäy caàn choïn laïi nhöõng chì ôû vò trí khaùc.
12.1.2 Caùc maùy caét trong maïng coâng nghieäp (CB)
Moät soá boä phaän trong HTÑCN ñöôïc BV hieäu quaû baèng caùc CC HRC. Nhöng trong moät soá boä
phaän cuûa heä thoáng, vieäc thay theá caùc CC bò hoûng seõ khoâng thuaän tieän trong nhöõng khu vöïc naøy, ta coù
theå duøng caùc MC BV (CB) thay theá ñeå ngaét caùc doøng ñieän söï coá coù theå coù maø khoâng laøm aûnh höôûng
heä thoáng. Ngoaøi vieäc ngaét söï coá, CB phaûi nhanh choùng giaûi phoùng caùc khí bò ion hoùa ra khoûi caùc tieáp
ñieåm cuûa thieát bò ngaét ñeå ngaên ngöøa hoà quang. Ñoái vôùi caùc CB, caùc tieáp ñieåm noái keát vaø buoàng chöùa
phaûi ñöôïc thieát keá chòu caùc löïc cô hoïc do caùc tröôøng töø sinh ra khi gaëp phaûi caùc quaù doøng söï coá quaù
cao. Caùc loaïi MC thöôøng gaëp trong HTÑCN laø MCBs, MCCBs, ACB, RCCB...
Trong MC (MC) coâng nghieäp coù trang bò boä phaän BVDÑ choáng quaù taûi vaø NM. MC coù caùc
ñaëc tính sau:
- Maùy caét coù khaû naêng ñoùng an toaøn vôùi baát kì doøng taûi naøo hay doøng NM trong khaû naêng
laøm vieäc cuûa mình.
- Maùy caét môû an toaøn baát kì doøng ñieän qua noù tôùi giaù trò lôùn baèng coâng suaát caét.
- Maùy caét coù theå taûi doøng ñieän lieân tuïc baèng vôùi doøng ñònh möùc cuûa MC.

Doøng ñònh möùc (Iñm) cuûa MC laø doøng maø MC coù theå taûi lieân tuïc hôn 8 giôø. Theo moät soá tieâu
chuaån BS EN 60947-2, BS EN 60898 cuûa Anh, MC khoâng taùc ñoäng neáu doøng qua noù töø 105% ñeán
113% doøng ñònh möùc. MC seõ caét sau 1 ñeán 2 giôø neáu doøng qua noù töø 130% ñeán 145% Iñm.

Ñoái vôùi MC coâng nghieäp, ngoaøi doøng ñònh möùc coøn coù hai giaù trò caàn löu yù laø khaû naêng caét
vaø khaû naêng laøm vieäc cuûa MC. Khaû naêng caét cuûa MC laø doøng ñieän cöïc ñaïi (trò hieäu duïng) ñi qua
MC vaø MC coù khaû naêng caét taïi thôøi ñieåm xuaát hieän hoà quang luùc caét taïi ñieän theá ñònh möùc. Khaû
naêng laøm vieäc laø doøng ñieän cöïc ñaïi ñi qua MC vaø MC coù khaû naêng chòu ñöïng trong quaù trình ñoùng
MC taïi ñieän theá ñònh möùc. Khaû naêng laøm vieäc cuûa MC thöôøng töø 1,4 ñeán 2,2 laàn khaû naêng caét MC.

Boä phaän BV choáng quaù taûi vaø NM cuûa haàu heát caùc MC coâng nghieäp laø duøng löôõng kim nhieät
vaø cô caáu rôle ñieän töø. Ñaëc tuyeán thôøi gian–doøng ñieän (TC) tieâu bieåu cuûa MC coâng nghieäp ñöôïc
cho ôû hình 12.11.

Khi doøng quaù taûi nhoû, chæ coù boä phaän nhieät taùc ñoäng theo ñaëc tính phuï thuoäc. Khi doøng ñieän
NM lôùn hôn 4 laàn doøng ñònh möùc, cô caáu ñieän töø seõ taùc ñoäng vôùi thôøi gian 0,05s. Vôùi doøng NM lôùn
hôn, thôøi gian taùc ñoäng khoaûng 0,01s - 0,05s.
 289

t [s]
10.000

1.000

100

10

0,1

0,01
1 10 100
Boäi soá doøng ñònh möùc

Hình 12.11 Ñaëc tính TC cuûa MC coâng nghieäp

1- MCB

MCB ñöôïc duøng roäng raõi ñeå BV cho hoä söû duïng ñieän gia duïng vaø thöông maïi.
MCB coù theå laø loaïi cho maïch ba pha vaø moät pha. Trong maïch moät pha, MCB moät cöïc ñöôïc
duøng cho daây pha coøn MCB hai cöïc ñöôïc duøng cho moät daây pha vaø moät daây trung tính. MCB ba
cöïc hoaëc boán cöïc ñöôïc duøng cho maïch ba pha. Neáu doøng NM chaïy qua moät cöïc cuûa MCB thì taát
caû caùc cöïc ñeàu môû.

Theo caùc tieâu chuaån, MCB coù ñònh möùc tôùi 125A, khaû naêng caét tôùi 10kA vaø ñieän theá ñònh
möùc tôùi 415V. Doøng ñieän caét nhanh cuûa MCB ñöôïc phaân thaønh ba loaïi trong baûng 12.8:

Baûng 12.8 Doøng ñieän caét nhanh cuûa MCB

Loaïi Doøng caét nhanh (ICN)

B 3Iñm < ICN < 5Iñm

C 5Iñm < ICN < 10Iñm

D 10Iñm < ICN < 50Iñm

Theo tieâu chuaån BS 3871, MCB ñöôïc phaân thaønh ba loaïi:

- Loaïi 1: (2,7 Iñm ÷ 4 Iñm)
- Loaïi 2: (4 Iñm ÷ 7 Iñm)
- Loaïi 3: (7 Iñm ÷ 10 Iñm).
Theo tieâu chuaån chaâu AÂu, MCB ñöôïc phaân thaønh ba loaïi: L, G vaø U. Loaïi L töông töï nhö loaïi
1 vaø loaïi G vaø U töông töï nhö loaïi 2.
Theo tieâu chuaån BS 3871: 1984 phaân loaïi theo khaû naêng M1 (1kA), M3 (3kA), M6 (6kA), M9
(9kA).
Ñaëc tính TC cuûa moät MCB khoâng thay ñoåi ñöôïc. Ñaëc tính theo tieâu chuaån BS EN 60898 vôùi
nhieät ñoä 30o cho ôû baûng 12.9.
290

Baûng 12.9 Ñaëc tính TC cuûa MCB

Loaïi Doøng qua MCB Ñieàu kieän ban ñaàu Thôøi gian coù doøng (giôø) Keát quaû

B,C,D 1,13Iñm Khoâng taûi t ≥ 1h (Iñm ≤ 63A) Khoâng caét

t ≥ 2h (Iñm > 63A)

B,C,D 1,45Iñm Coù taûi t < 1h (Iñm ≤ 63A) caét

t < 2h (Iñm > 63A)

B,C,D 2,55Iñm Khoâng taûi 1s< t < 60s (Iñm ≤ 32A) caét

1s< t < 120s (Iñm > 32A)

B 3Iñm Khoâng taûi t≥0,1s Khoâng caét

C 5Iñm
D 10Iñm

B 5Iñm Khoâng taûi t <0,1s Caét töùc thôøi

C 10Iñm
D 50Iñm

Ñaëc tính T–C tieâu bieåu cuûa MCB loaïi C töø 5A ñeán 100A cho ôû hình 12.12.
Ñaëc tính T–C toång quaùt cuûa loaïi 1, B, C vaø 3 ñöôïc cho ôû hình 12.13.

t [S]

Tieâu chuaån

Loaïi C hay
BS 3871
loaïi 3

Doøng [A]

Hình 12.12 Ñaëc tính TC cuûa MCB loaïi C

 291

t [s]

Loaïi 1

Loaïi B

Loaïi 3 vaø loaïi C

Hình 12.13 Ñaëc tính TC toång quaùt cuûa MCB

2- MCCB
MCCB ñöôïc duøng ôû nhöõng vò trí coù doøng NM lôùn vaø doøng taûi lôùn hôn 125A, BV
caùc nhaùnh cung caáp chính vaø caùc maïch ñoäng cô lôùn. Vì MCCB coù caùc giaù trò ñònh möùc
cao hôn neân noù thöôøng ñöôïc ñaët trong maïng phaân phoái gaàn nguoàn hôn MCB.
t [s]
2 giôø
1 giôø

1.000
6
4
2 a
100 O
20 C
6
2
2
10
6 b
4 o
40 C
2
1

c d
0,1

0,01

1,05 1,5 2 5 10 Boäi soá doøng ñònh möùc

Hình 12.14 Ñaëc tính T–C cuûa MCCB tieâu bieåu

Doøng ñònh möùc cuûa caùc MCCB ñöôïc cheá taïo töø 15A ñeán 1500A ôû ñieän theá tôùi 600V, khaû
naêng caét khoaûng töø 10kA ñeán 65kA. Phaàn töû nhieät vaø cô caáu rôle ñieän töø beân trong MCCB coù theå
ñöôïc ñieàu chænh rieâng bieät trong moät khoaûng naøo ñoù.
292

Ñaëc tính T–C tieâu bieåu cuûa MCCB cho hình 12.14 coù theå hieän taàm thay ñoåi ñöôøng cong taùc
ñoäng cuûa phaàn töû nhieät vaø phaàn töû ñieän töø caét nhanh.
3-ACB
ACB ñöôïc hieåu laø MC khoâng khí lôùn nhöng khoâng cuøng hoï vôùi MCB vaø MCCB, maëc duø
MCB vaø MCCB cuõng laø MC khoâng t [s]
khí. Moät ACB cuõng coù cô caáu cô, tieáp Ñieàu chænh:
1.000
ñieåm chính, tieáp ñieåm hoà quang vaø Cöïc ñaïi
phaàn töû caét quaù doøng beân trong. Boä Trung bình
phaän BV coù theå hieäu chænh ñeå chænh trò 100
ñaët doøng vaø thôøi gian taùc ñoäng phuø
Cöïc tieåu
hôïp, daïng ñöôøng cong ñaëc tính T–C
cuõng coù theå thay ñoåi ñöôïc. 10
ACB ñöôïc söû duïng ôû tuû ñieän
4 tôùi 10
chính BV maïch ñoäng löïc, ñaàu cöïc
maùy phaùt döï phoøng, phía haï aùp cuûa 1
2 tôùi 4
MBA phaân phoái.
ACB ñöôïc cheá taïo coù doøng ñònh 0,1
möùc töø 800 ñeán 5000A, ñieän aùp ñònh
möùc tôùi 700V, khaû naêng caét 40kA
ñeán 120kA, khaû naêng laøm vieäc töø 0,01
84kA ñeán 220kA (ñænh). Hình 12.15
1 2 5 10 100 Boäi soá doøng ñònh möùc
cho ñaëc tính T–C tieâu bieåu cuûa ACB.
Hình 12.15 Ñaëc tính T–C cuûa ACB tieâu bieåu
4- RCCB
RCCB ñöôïc thieát keá cheá taïo ñeå BV choáng chaïm ñieän giaùn tieáp. Nhöõng phuï kieän cho daây
daãn nhö: caùp, maùng, khai, oáng boïc ñöôïc caùch ñieän vaø tieáp ñaát. Khi chaïm ñaát coù doøng ñieän töø daây
daãn, caùp qua caùc phuï kieän naøy roø xuoáng ñaát vaø taïo moät ñieän theá naøo ñoù treân caùc phuï kieän, neáu
ñieän theá naøy lôùn hôn 50V coù theå gaây nguy hieåm cho ngöôøi tieáp xuùc. Hay khi daây daãn ñieän chaïm
ñaát qua ñieän trôû lôùn laøm doøng ñieän chaïm ñaát nhoû khoâng ñuû ñeå boä phaän BV quaù doøng taùc ñoäng, luùc
ñoù doøng chaïm nhoû tieáp tuïc chaïy xuoáng ñaát coù theå sinh nhieät gaây chaùy, noå.
RCCB ñöôïc cheá taïo ñeå phaùt hieän doøng chaïy xuoáng ñaát ñöôïc goïi laø doøng roø, vaø taùc ñoäng môû
maïch khi doøng roø lôùn hôn giaù trò chænh ñònh.
Ñieän theá ñònh möùc cuûa RCCB moät pha laø 230V
Ñieän theá ñònh möùc cuûa RCCB ba pha laø 400V
Doøng ñònh möùc töø 10 ñeán 125A
Doøng roø taùc ñoäng ñònh möùc I∆N töø 0,006 ñeán 0,01A.
Thôøi gian caét toái ña: 0,3s khi doøng roø baèng I∆N; 0,15s khi doøng roø baèng 2I∆N
0,04s khi doøng roø baèng 5I∆N; 0,004s khi doøng roø baèng 500A.
Nguyeân taéc ñeå phaùt hieän doøng roø nhö sau: Khaûo saùt hình 12.16 nhaän thaáy, coù doøng roø xuoáng
ñaát 2A khoâng trôû veà baèng daây trung tính. Söï khaùc nhau giöõa doøng pha vaø trung tính laø doøng ñieän roø.
 293

12A

b
a 2A

N 10A 2A
c

2A

Hình 12.16 Doøng ñieän roø xuoáng ñaát

Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa RCCB moät pha vaø ba pha cho ôû hình 12.17. Khi doøng roø coù moät
giaù trò ñuû lôùn seõ laøm cho cuoän caét trong RCCB môû RCCB.
R
RCCB Doøng pha
P a b c N

Cuoän
KÑ
caét Nuùt Loõi töø
Loõi töø thöû

Doøng trung
Cuoän phaùt ñieän
tính
a) b)

Hình 12.17 Nguyeân lyù phaùt hieän doøng roø xuoáng ñaát
a) Moät pha; b) Ba pha

RCCB ñöôïc cheá taïo khoâng coù khaû naêng caét lôùn do ñoù khoâng theå thay theá caùc MC BV khaùc
coù khaû naêng caét lôùn. Tuy nhieân, RCCB coù theå chòu ñöôïc doøng NM lôùn hôn neáu ñang ôû vò trí ñoùng,
vì theá RCCB thöôøng ñöôïc duøng noái tieáp vôùi caùc MC BV quaù doøng khaùc.
Ví duï 12.3:

MCCB-25A
Quaù taûi 28A trong 1 giôø

RCCB-63A MCCB-25A
IN chaïm trung tính 2000A

I∆N= 0,03A
MCCB-25A
IN chaïm ñaát 63.75A

Hình 12.18 Sô ñoà tuû phaân phoái

294

Moät tuû phaân phoái coù sô ñoà nhö hình 12.18. Xaùc ñònh thôøi gian laøm vieäc cuûa MCB vaø RCCB
trong caùc ñieàu kieän sau:
a- Nhaùnh 1 quaù taûi 28A trong 1h.
b- ÔÛ nhaùnh 2 coù chaïm trung tính moät pha, doøng chaïm laø 2000A.
c- ÔÛ nhaùnh 3 coù chaïm ñaát moät pha, doøng chaïm laø 63,75A.

Giaûi: a- RCCB khoâng taùc ñoäng vì doøng ñi vaø doøng veà baèng nhau. Töø baûng 12.9 hay hình 12.11
suy ra MCB cuõng khoâng taùc ñoäng doøng quaù taûi nhoû hôn 1,13 Iñm.
b- RCCB khoâng taùc ñoäng (doøng ñi baèng doøng veà)
Doøng chaïm trung tính = (2000/25)Iñm = 80 Iñm > 10 Iñm, töø baûng 12.9 tìm ñöôïc thôøi gian taùc ñoäng
cuûa MCB nhoû hôn 0,1s.
c- Doøng roø chaïm ñaát baèng (63,75/0,03)Iñm = 2125 I∆N > 5 I∆nguoàn, theo tieâu chuaån IEC thôøi gian
caét toái ña khi doøng roø lôùn hôn 5 I∆N laø 0,04s.
Neáu RCCB khoâng caét, theo baûng 12.9 hay hình 12.11, MCB seõ taùc ñoäng vôùi thôøi gian laø 60s
vì doøng chaïm baèng 2,55 Iñm.

Ví duï 12.4:

1MVA
20kW
MC
DOL M

22kV/0,4kV
2,2 kv/0,4kv
Z = 5%
ZT =T 5% cosϕ = 0,85
Cosϕ = 0,85
ηη == 0,95
0,95

Hình 12.19

Choïn MC cho maïch ñoäng cô (H.12.19). Ñaëc tính MC cho ôû hình 12.14.
Giaûi:
20 × 103
Doøng ñaày taûi ñoäng cô Iñc = = 35,75 A
0,95 × 0,85 × 3 × 400
Cho bieát doøng khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô baèng 7 laàn doøng ñaày taûi (250A) vaø thôøi gian môû maùy laø 10s.
 4002 
Toång trôû MBA phía 0,4kV: Z = 5%   = 0,008 Ω
6 
 10 
(3 ) 400
Doøng NM ba pha qua MC I N = = 28,867 kA
3 × 0,008
Maùy caét BV phaûi ñöôïc choïn coù khaû naêng caét lôùn hôn 28,867kA. Choïn loaïi 35kA. Khi nhieät ñoä
moâi tröôøng 20oC, thöû choïn MCCB-63A.
250
Boäi soá doøng khôûi ñoäng m = = 3,97
63
Töø hình 12.14, vôùi doøng môû maùy ñoù thì thôøi gian taùc ñoäng cuûa MC laø 18s lôùn hôn thôøi gian
10s môû maùy ñoäng cô. Nhö theá, choïn MCCB-63A laø thích hôïp.
 295

Khi nhieät ñoä moâi tröôøng 40oC, töø hình 12.14, töông öùng vôùi thôøi gian taùc ñoäng 10s thì boäi
soá doøng khôûi ñoäng laø 2,2. Nhö theá, trong tröôøng hôïp naøy phaûi choïn ñònh möùc cuûa MCCB lôùn hôn
250
laø I = = 113 A
2,2
Choïn MCCB-200A.
Ví duï 12.5:
Tuû phuï
Tuû chính

B E 200A
A D
2
400A MCCB-300A C MCB-32A

Hình 12.20

Cho sô ñoà cung caáp ñieän hình 12.20, coù NM 200A xaûy ra ôû nhaùnh 2.
a- Xaùc ñònh thôøi gian taùc ñoäng cuûa MC ôû vò trí 2, neáu MC naøy laø:
- MCB-32A loaïi B
- MCB-32A loaïi 3
- RCCB-40A, I∆N = 0,03A.
b- Xaùc ñònh thôøi gian taùc ñoäng cuûa MCCB 300A ôû vò trí B.
c- Xaùc ñònh thôøi gian ñöùt cuûa CC 400A ôû vò trí A.

200
Giaûi: a- Boäi soá doøng khôûi ñoäng: m = = 6,25
32

Töø hình 12.11 hay baûng 12.9 tìm ñöôïc thôøi gian taùc ñoäng cuûa MCB-32A loaïi B nhoû hôn 0,1s;
thôøi gian taùc ñoäng cuûa MCB loaïi 3 laø 8s.
Ñoái vôùi RCCB-40A; I∆N = 0,03A; RCCB seõ khoâng taùc ñoäng neáu doøng 200A laø chaïm moät pha
vôùi trung tính. Neáu doøng 200A laø doøng chaïm ñaát moät pha thì thôøi gian taùc ñoäng laø 0,04s vì boäi soá
doøng taùc ñoäng roø laø 200/0,03 = 6667.I∆N
b- MCCB-300A seõ khoâng taùc ñoäng.
c- CC 400A seõ khoâng taùc ñoäng vôùi doøng NM 200A.
ÔÛ caáp ñieän aùp töø 3kV trôû leân, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc MC daàu, MC chaân khoâng, MC
khoâng khí. Heä thoáng rôle quaù doøng ñieàu khieån caùc MC naøy ñöôïc tính toaùn choïn löïa vaø phoái hôïp
vôùi caùc MCBs, MCCBs, CC noái tieáp ñeå ñaûm baûo tính choïn loïc. Caùc rôle quaù doøng ñöôïc noái theo
pha töông öùng vôùi caùc pha sô caáp vaø caùc giaù trò doøng khôûi ñoäng cuûa noù phaûi lôùn hôn doøng ñieän laøm
vieäc cuûa taûi. Loaïi söï coá phoå bieán nhaát laø söï coá chaïm ñaát, caùc rôle quaù doøng noái pha seõ kieåm tra
caùc doøng söï coá noái ñaát treân caùc giaù trò ñaët cuûa rôle, caùc giaù trò doøng ñieän chaïm naøy coù theå bò haïn
cheá bôûi ñoä lôùn toång trôû noái ñaát trung tính hay ñieän trôû chaïm trung gian.
296

Ta coù theå phaùt hieän söï coá chaïm ñaát toát hôn baèng caùch söû duïng chæ moät rôle ñaùp öùng vôùi moät
doøng ñieän thöù töï khoâng heä thoáng vaø doøng ñieän Io naøy chæ xuaát hieän khi coù doøng ñieän söï coá chaïy
xuoáng ñaát. Vì vaäy, doøng ñieän laøm vieäc cuûa rôle BV noái ñaát ñöôïc ñaët giaù trò thaáp hôn doøng ñieän cuûa
taûi, thaønh phaàn doøng ñieän thöù khoâng ñöôïc nhaän ra baèng caùch noái song song giöõa caùc BI. Ñieàu quan
troïng laø vieäc saép xeáp noái keát caùc BI vaø rôle trong moät cô caáu heä thoáng ñaëc bieät, caùc caùch saép xeáp
naøy ñöôïc moâ taû trong hình 12.21.

A B C 51
51
51
51
51

A B C
A B C
Heä thoáng ba pha - ba daây
a) b) Heä thoáng ba pha - ba daây hoaëc boán daây
Choáng chaïm giöõa caùc pha
Choáng chaïm giöõa caùc pha
Heä thoángtrung tính khoâng noái ñaát
Choáng chaïm pha - ñaát
hoaëc qua cuoän Peterson

51
51
51 64
64
51
51

A B C
A B C
Heä thoáng ba pha - ba daây hoaëc boán daây
c) Heä thoáng ba pha - ba daây d) Choáng chaïm giöõa caùc pha
Choáng chaïm giöõa caùc pha Choáng chaïm pha - ñaát
Choáng chaïm pha - ñaát Choáng chaïm pha - trung tính

A B C N A B C N
51 64

51

51

64

64

Heä thoáng ba pha - boán daây

e) Choáng chaïm giöõa caùc pha
Choáng chaïm pha - ñaát f) Heä thoáng ba pha - ba daây hoaëc boán daây
Choáng chaïm pha - trung tính Choáng chaïm pha - ñaát

Hình 12.21 Sô ñoà noái daây BI vaø rôle

Trong caùc HTÑ ba pha ba daây, caùc rôle quaù doøng thöôøng ñöôïc caáp treân hai pha vì lyù do kinh
teá. Chuùng seõ kieåm tra söï coá giöõa caùc pha ôû taát caû rôle, nhöng phaûi chuù yù ñeán HTÑ ba pha boán daây,
yeâu caàu caùc phaàn töû quaù doøng treân taát caû ba pha baûo ñaûm hoaït ñoäng toái thieåu moät phaàn töû trong
khi pha bò caùc söï coá trung tính. Neáu heä thoáng naøy yeâu caàu BV söï coá chaïm ñaát ñoä nhaïy cao thì caàn
coù boán boä BI ñeå baûo ñaûm cho caùc taûi khoâng ñoái xöùng hoaït ñoäng. Coù theå söû duïng moät rôle choáng
chaïm ñaát rieâng ñöôïc caáp ñieän töø moät BI.
 297

12.2 PHOÁI HÔÏP BAÛO VEÄ

Ñeå vaän haønh moät HTÑCN hieäu quaû, caùc thieát bò BV caàn phaân bieät ñuùng NM töø ñieåm söû
duïng ñieän ñeán nguoàn ñieän. Caùc giaù trò ñaët ñuùng phaûi ñöôïc tính toaùn cho moãi rôle vaø caùc ñöôøng
ñaëc tính cuûa taát caû caùc thieát bò BV treân cuøng maïch nhaùnh ñöôïc so saùnh ñeå ñaûm baûo söï phaân bieät.
Quaù trình treân goïi laø söï phoái hôïp rôle. Ñeå deã daøng hieåu vieäc caùc ñaëc tính phuï thuoäc cuûa rôle
doøng ñieän ñaûm baûo phoái hôïp choïn loïc, trong phaàn naøy seõ nhaéc laïi nguyeân taéc choïn loïc vaø duøng
caùc ví duï vôùi caùc rôle cuûa haõng GEC.

Nhö ôû phaàn moät ta ñaõ bieát, ñaëc tính thôøi gian–doøng ñieän cuûa rôle doøng coù ñaëc tính phuï thuoäc coù
daïng cöïc doác, raát doác vaø chuaån, ôû moãi daïng coù nhöõng thuaän lôïi khi öùng duïng cho töøng sô ñoà cuï theå.
Ví duï 12.6: Phaàn maïch ñoùng ngaét haï Caàu chì 400A
Doøng
theá trong moät maïng ñieän lôùn coâng nghieäp 1MVA
2000/1A
NM 30kA

vaø caùc maïng ñieän phaân phoái töø thanh goùp

3300/415V
415V ñöôïc BV baèng moät trong caùc CC
MCCB
400A hay MCCB 400A, moät MBA: Rôle MCGG32 400A

1MVA/3300/415V caáp ñieän cho maïch 50-200%

thoâng qua moät MC ñöôïc ñieàu khieån bôûi t

10,0
moät rôle quaù doøng coù giaù trò ñaët töø 50 ÷
200% giaù trò doøng ñieän ñònh möùc BI vaø
Rôle MCGG32
ñöôïc cung caáp töø MBI 2000/1A, ñeå coù theå (140% TMS=0,3)

phoái hôïp: rôle, CC, vaø MCCB theo möùc

doøng NM cuûa maïch laø 30kA, caùc giaù trò
phoái hôïp coù theå ñöôïc tính nhö hình 12.22. 1,0

Xaùc ñònh doøng ñieän qua rôle: Doøng

0,42
ñieän ñaët rôle ñöôïc choïn sao cho khoâng nhoû
caàu chì
hôn doøng ñieän khi ñaày taûi. Doøng ñieän ñaày
taûi ñöôïc xaùc ñònh töø coâng suaát cuûa MBA
0,1
S 1000 MCCB
I= = = 1393 A
U 3 0,415 × 1,73

Giaû thieát ban ñaàu choïn trò soá ñaët rôle

laø 100% doøng ñònh möùc BI (Iñaët R = 1A).
0,01
Ñaëc tính CC vaø MCCB: Caùc ñaëc tính 1,000 10,000 30,000 100,000

doøng ñieän vaø thôøi gian cuûa CC 400A vaø

Hình 12.22 Söï phoái hôïp ñaëc tuyeán laøm vieäc
MCCB ñöôïc veõ tröïc tieáp treân giaáy log–log.

Löïa choïn ñaëc tính rôle: Khi tính caùc giaù trò ñaët rôle BV ñeå phaân bieät choïn loïc giöõa CC vaø
caùc thieát bò khaùc caàn döïa vaøo caùc ñaëc tính phuï thuoäc vaø ñoä doác, thöôøng thì tröôùc tieân choïn moät
ñöôøng ñaëc tính rôle thuoäc loaïi cöïc doác. Ñoái vôùi loaïi rôle MCGG, ñöôøng ñaëc tính naøy coù ñöôïc baèng
caùch choïn ñöôøng cong khi chuyeån ñeán vò trí “EI”. Töø hình veõ naøy, ta coù theå thaáy caùc möùc doøng
chaïm 30kA CC seõ hoaït ñoäng chöa ñeán 0,01s vaø MCCB hoaït ñoäng 0,016s. Neáu aùp duïng baäc thôøi
gian ∆t laø 0,4s thì thôøi gian hoaït ñoäng cuûa rôle ôû doøng NM 30000A seõ laø 0,4 + 0,016 = 0,416s
298

Neáu tyû soá BI laø 2000/1A vaø coù giaù trò ñaët laø 100% thì boäi soá doøng PSM cuûa rôle laø m =
30000/2000 = 15
Töø ñöôøng ñaëc tính raát doác taïi trò soá PSM = 15 vaø ñöôøng TSM = 1 tìm ñöôïc thôøi gian taùc ñoäng
rôle laø 0,3575 (thôøi gian naøy cuõng coù theå ñöôïc tính töø phöông trình VIT vôùi TSM = 1 vaø PSM = m
= 15). Thôøi gian 0,357 < 0,416 quaù nhanh khoâng theå ñaûm baûo sai soá choïn loïc vaø nhö theá ñöôøng
cong cöïc doác cuûa rôle naøy laø khoâng duøng ñöôïc cho tröôøng hôïp naøy. Chuyeån sang ñaëc tính raát doác
cuûa rôle cuøng loaïi coù saün trong rôle MCGG khi PSM = 15 vaø TSM = 1, thôøi gian hoaït ñoäng rôle laø =
0,9644s. Ñeå ñaït ñöôïc thôøi gian hoaït ñoäng cuûa rôle yeáu caàu laø 0,416s thì tính giaù trò ñaët TMS = 0,416/0,964
= 0,431 (choïn TMS = 0,5). Vôùi ñaëc tính naøy khi PSM = 2, töông öùng vôùi doøng 4000A rôle seõ hoaït
ñoäng trong 13,5 × 0,5 = 6,75s. Tröôøng hôïp naøy cuõng khoâng choïn loïc. Vì vaäy, ñöôøng ñaëc tính rôle
caàn ñöôïc di chuyeån ra xa ñöôøng ñaëc tính MCCB, ta coù ñöôïc moät söï thay ñoåi baèng caùch choïn giaù trò
doøng ñaët cuûa rôle lôùn hôn.
Neáu giaù trò doøng ñaët rôle lôùn hôn khoaûng 140% Iñm BI vaø tyû soá BI laø 2000/1A, giaù trò PMS
cuûa rôle ôû 30000/2800 = 10,7 vôùi giaù trò PMS naøy vaø TMS = 1 ñöôøng cong raát doác cuûa rôle cho moät
thôøi gian laøm vieäc 1,35s ñeå coù ñöôïc giaù trò thôøi gian hoaït ñoäng theo yeâu caàu laø 0,42s thì giaù trò ñaët
TMS = 0,42/1,35 = 0,311 (laáy 0,3). Khi rôle ñaët ôû 140% ñònh möùc vaø TMS = 0,3 caùc ñieåm tieáp sau
ñaây coù theå tính vaø ñöôïc duøng ñeå choïn ñöôøng ñaëc tính rôle yeâu caàu (baûng 12.10).
t(s)
10
Baûng 12.10 R1
R4 R6
PS Thôøi gian R2
I (A)
M rôle hoaït ñoäng (s) R 3A R 2A R 1A
1,6 4480 22,5 × 0,3 = 6,75
R 4A
1,8 5040 16,87 × 0,3 = 5,06
1
2,2 6160 11,25 × 0,3 = 3,37 0,24s

3,0 8400 6,75 × 0,3 = 2,02 0,33s

5,0 14000 3,375 × 0,3 = 1,01

10,0 28000 1,5 × 0,3 = 0,45

15,0 42000 0,964 × 0,3 = 0,29

INM (A)
0,1
100 400 700 1225 6000
Doøng NM

Rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc chuaån

Rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc raát doác

Caùc ñieåm treân khi ñöôïc veõ theo caùc ñöôøng ñaëc tính CC vaø MCCB xaùc ñònh ñöôïc ñöôøng
ñaëc tính raát doác cuûa rôle MCGG vôùi moät giaù trò doøng ñaët cuûa rôle baèng 140% doøng ñònh möùc BI vaø
TSM = 0,3 cho ta moät söï phaân bieät choïn loïc thích hôïp ôû doøng NM cöïc ñaïi laø 30kA.
Söû duïng rôle quaù doøng coù ñaëc tính raát doác seõ phuø hôïp trong tröôøng hôïp coù söï giaûm ñaùng keå
doøng söï coá do khoaûng caùch töø nguoàn ñeán taêng leân. Ñöôøng ñaëc tính cuûa rôle coù ñaëc ñieåm thôøi gian
hoaït ñoäng seõ taêng leân gaáp ñoâi khi doøng söï coá giaûm theo tyû leä 7 ÷ 4 theo doøng chænh ñònh. Ñieàu naøy
cho pheùp chænh ñònh cuøng moät trò soá ñaët veà thôøi gian cho caùc rôle noái tieáp nhau.
 299

K J H G

~ R1 R3 R4
R2

INK = 6000A INJ = 1225A INH = 700A ING = 400A

Hình 12.23 Sô ñoà, soá lieäu vaø ñaëc tuyeán rôle ví duï 12.7

Trò soá ñaët rôle:

R1 vaø R1A 300A 0,2 TMS R2 vaø R2A 175A 0,2 TMS
R3 vaø R3A 100A 0,2 TMS R4 vaø R4A 57,5A 0,2 TMS
Xem xeùt söï khaùc bieät khi aùp duïng loaïi rôle CDG11 - rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc chuaån - vaø
loaïi rôle CDG13 - rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc raát doác baèng ví duï sau.

Ví duï 12.7: Töø hình 12.23 nhaän thaáy raèng, tyû soá doøng NM taïi caùc thanh caùi keá tieáp nhau laø 7 ÷
4. Giaû thieát caùc rôle ñeàu ñöôïc chænh ñònh vôùi cuøng moät trò ñaët veà thôøi gian TMS = 0,2. Töø giaûn ñoà
phoái hôïp thôøi gian treân, nhaän thaáy raèng thôøi gian nhaûy baäc ∆t cuûa ñaëc tính phuï thuoäc raát doác laø ∆t =
0,33s trong khi rôle phuï thuoäc chuaån laø ∆t = 0,24s.
Thôøi gian nhaûy baäc ∆tmin cho pheùp söû duïng TMS = 0,2 ñöôïc tính nhö sau: ∆t = ∑ sai soá
rôle giöõa caùc rôle noái tieáp nhau öôùc tính vôùi doøng söï coá ñaõ xaùc ñònh vaø
TMS = 0,2 + Thôøi gian môû MC + Thôøi gian vöôït quaù cuûa rôle
∆tmin = (0,054 + 0,029) + 0,15 + 0,05 = 0,283
trong ñoù: 0,054 - thôøi gian sai soá cuûa rôle ôû 4 laàn doøng caøi ñaët vaø TMS = 0,2
0,029 - thôøi gian sai soá cuûa rôle ôû 7 laàn doøng caøi ñaët vaø TMS = 0,2
0,15 - thôøi gian hoaït ñoäng cuûa MC
0,05 - thôøi gian vöôït quaù cuûa rôle CDG13
vôùi ∆t = 0,33s > ∆tmin = 0,283s cho pheùp rôle phaân bieät choïn loïc hoaøn toaøn ñuùng.
Vì vaäy, söû duïng rôle CDG13 laø phuø hôïp. Neáu duøng rôle coù ñaëc tính phuï thuoäc chuaån
CDG11 thì ∆t = 0,25s
vaø ∆tmin = (0,0712 + 0,0525) + 0,15 + 0,04 = 0,3137 s
trong ñoù: 0,0712 - thôøi gian sai soá cuûa rôle ôû 4 laàn doøng caøi ñaët vaø TMS = 0,2
0,0525 - thôøi gian sai soá cuûa rôle ôû 7 laàn doøng caøi ñaët vaø TMS = 0,2
0,15 - thôøi gian hoaït ñoäng cuûa MC
0,04 - thôøi gian vöôït quaù cuûa rôle CDG11.
vôùi ∆t = 0,25s < ∆tmin = 0,3137s neân rôle coù theå choïn loïc khoâng ñuùng. Vì vaäy, rôle coù ñaëc
tính phuï thuoäc raát doác thay cho ñaëc tính phuï thuoäc chuaån seõ coù lôïi hôn ôû nhöõng nôi doøng söï coá coù
söï giaûm ñaùng keå giöõa hai ñieåm rôle noái tieáp nhau.
Ñaëc ñieåm cuûa ñaëc tính cöïc doác laø thôøi gian hoaït ñoäng gaàn nhö tyû leä nghòch vôùi bình
phöông doøng ñieän. Loaïi ñaëc tính naøy raát phuø hôïp khi söû duïng cho caùc ñöôøng daây phaân phoái coù taûi
ñænh, chaúng haïn ñöôøng daây cung caáp cho maùy bôm, maùy nhieät, maùy laïnh... phuø hôïp khi phoái hôïp
vôùi CC. Hình 12.24 cho sô ñoà, soá lieäu vaø phoái hôïp ñaëc tuyeán cöïc doác cuûa rôle vaø CC, khoaûng thôøi
gian cheânh leäch an toaøn laø 0,4s giöõa rôle vaø CC 75A (phía 11kV) taïi ñieåm NM cöïc ñaïi 12000A.
Ngoaøi ra rôle coøn ñöôïc öùng duïng keát hôïp vôùi boä phaän töï ñoùng laïi trong maïng phaân phoái ñieän aùp
thaáp. Phaàn lôùn söï coá ñeàu thoaùng qua vaø vì theá CC khoâng kòp chaûy vaø khoâng caàn thieát phaûi thay
300

CC. Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc, neáu boä phaän töï ñoùng laïi ñöôïc chænh ñònh ñeå hoaït ñoäng tröôùc
khi CC chaûy neáu söï coá laø thaät söï, boä phaän töï ñoùng laïi seõ khoùa laïi chính noù sau khi ñaõ môû moät (hay
nhieàu) laàn, sau ñoù CC môùi chaûy vaø caùch ly NM.

10

Caàu chì
75A Caàu chì
500kVA
1 Nguoàn 11/0,4kV 440V 250A
Caàu chì
11kV 75A 5%
~
Cöïc doác 1000/5A
Caàu 100%
chì 75A 0,2 TMS
Rôle
0,1
INmax12000A

INM (A)
0,01
1000 12000 100000
Doøng ñieän chaïm phía 400V

Hình 12.24 Phoái hôïp choïn loïc giöõa rôle coù ñaëc tính cöïc doác vaø caàu chì

Ví duï 12.8: Phoái hôïp caùc rôle choáng chaïm ñaát trong heä thoáng ba pha boán daây: ta thöôøng gaëp phaûi vaøi
khoù khaên trong vieäc aùp duïng caùc rôle choáng chaïm ñaát trong HTÑ ba pha boán daây, nhaát laø söï coù maët
cuûa thanh goùp trung tính vaø taûi moät pha. Neáu moät rôle choáng chaïm ñaát ñöôïc caáp töø moät BI ñöôøng daây
trung tính, thì moät BI töông töï thöù tö naèm treân daây trung tính caàn coù ñeå ñaûm baûo söï oån ñònh cho caùc
doøng söï coá ñi qua hình 12.21e. Daây daãn naøy coù theå mang moät doøng ñieän taûi moät pha khoâng ñoái xöùng
cuøng vôùi baát cöù doøng ñieän haøi naøo sinh ra do caùc thaønh phaàn taûi khaùc nhau. Neáu ta boû ñi BI trung tính
naøy thì doøng trung tính ñöôïc rôle xem nhö doøng chaïm ñaát vaø giaù trò ñaët cuûa rôle phaûi taêng leân ñeå
ngaên ngöøa vieäc caét maïch nhaàm. Khi moät rôle ñöôïc noái khoâng ñuùng vaøo doøng thöù töï khoâng, seõ khoù
khaên ñeå coù ñöôïc möùc caøi ñaët nhaïy vì doøng ñieän töø hoùa cuûa BI vaø noù vöôït quaù doøng ñieän chænh ñònh
do söï baõo hoøa BI khoâng baèng nhau. Kyõ thuaät khaùc ñeå caáp ñieän cho rôle töø moät BI loaïi loõi caân baèng
(loaïi BIo), noùi chung coù theå cho caùc giaù trò ñaët hieäu quaû nhaïy hôn. Khi ta aùp duïng phöông phaùp naøy
cho HTÑ ba pha boán daây thì caùc daây daãn pha vaø trung tính phaûi cuøng qua loõi cuûa BIo (H.12.21f). Söï
phoái hôïp cuûa caùc rôle choáng chaïm ñaát BV caùc HTÑ ba pha boán daây ñoøi hoûi phaûi tính toaùn ñaëc bieät,
nhaát laø trong tröôøng hôïp ñieän aùp thaáp, maïch ñoâi. Caùc phöông phaùp phoái hôïp rôle toái öu ñaõ ñöôïc
Horcher tìm ñöôïc. Toång quaùt khi caû hai trung tính MBA noái ñaát, thanh goùp trung tính taïo ra moät boä
trung tính ñoâi noái ñaát nhö trong hình 12.25a.
Trong tröôøng hôïp chaïm ñaát nhaùnh khoâng roõ raøng hay chaïm ñaát thanh goùp, neáu caùc MC MC1,
MC2 ñoùng vaø MC phaân ñoaïn môû, doøng söï coá chaïm ñaát seõ ñöôïc phaân chia thaønh hai phaàn qua hai nhaùnh
noái ñaát. Vaø nhö theá, seõ chia thaønh hai phaàn giöõa caùc rôle vaø thanh goùp trung tính, coù khaû naêng laø MC
naèm trong phaàn cung caáp khoâng bò chaïm cuõng seõ bò caét nhö trong phaàn bò chaïm.
 301

Neáu chæ coù moät MC cung caáp MC1 ñöôïc ñoùng, rôle choáng chaïm ñaát ôû phaàn ñöôïc caáp ñieän seõ
chæ coù moät phaàn doøng söï coá chaïy qua thanh goùp trung tính, ñieàu naøy khoâng chæ taêng thôøi gian hoaït
ñoäng cuûa rôle maø coøn ruùt giaûm ñoä nhaïy. Moät caáu
hình ñöôïc phoûng theo cho heä thoáng boán daây hai Thanh goùp trung bình
nguoàn laø söû duïng ñieän cöïc noái ñaát ñôn noái ñieåm
giöõa thanh goùp trung tính nhö hình 12.15b. Caùch
RE Re
saép xeáp naøy phuø hôïp cho caùc MC phaân ñoaïn thanh Nhaùnh 1 1 2
Nhaùnh 2

goùp thöôøng ñoùng hay thöôøng môû. Rôle söï coá chaïm
ñaát BV ñaàu vaøo seõ duøng moät BI coù loõi caân baèng MC1 MC phaân ñoaïn MC2

hay doøng Io ñöôïc cung caáp töø boán BI. Khi vaän
haønh vôùi caû hai MC chính vaø MC phaân ñoaïn thanh
goùp, MC phaân ñoaïn phaûi ñöôïc môû tröôùc tieân khi
a)
xaûy ra moät söï coá chaïm ñaát. Ñeå ñaûm baûo tính choïn
loïc, ñieàu quan troïng laø phaûi chuù yù: caùc rôle RF vaø
RE coù doøng söï coá noái ñaát lôùn gaáp ñoâi caùc rôle
choáng chaïm ñaát RS. Thôøi gian phoái hôïp giöõa caùc
rôle söï coá chaïm ñaát RE, RF phaûi ñöôïc tính ôû ñieåm 1RS RS 2

söï coá N2 ñoái vôùi moät traïm coù caû MC MC1, MC2 vaø
RE
MC phaân ñoaïn ñoùng. Töông töï nhö theá thôøi gian
phoái hôïp giöõa hai rôle RE vaø RS1, RS2 cuõng ñöôïc MC1
1 N
MC2

tính toaùn nhöng ôû ñieåm söï coá N1 nhö trong hình

12.25c. Khi traïm naøy hoaït ñoäng vôùi MC phaân ñoaïn MC
phaân ñoaïn
MC ñoùng vaø moät hay caû hai MC MC1, MC2 ñoùng,
RF
tröôøng hôïp naøy coù theå coù doøng trung tính khoâng
ñoái xöùng noù sinh ra do taûi moät pha laøm RS1 hay 2 N
b)
RS2 taùc ñoäng tình côø ngaét moät hoaëc caû hai MC
cung caáp, ta coù theå ngaên ngöøa baèng caùch khoùa beân
10
trong maïch caét cuûa moãi rôle RS vôùi caùc tieáp ñieåm 9
8
phuï thöôøng ñoùng cuûa MC thanh goùp. Tuy nhieân, 7
moät söï coá chaïm ñaát xaûy ra treân moät phaân ñoaïn 6
thanh goùp khi caùc rôle RS ñaõ hoaït ñoäng, ñieàu naøy 5
coù theå xaûy ra khi MC phaân ñoaïn thanh goùp môû, 4
tieáp ñieåm ngaét cuûa noù coù theå ñoùng tröôùc khi tieáp RS1, RS2
3
ñieåm ngaét rôle RS ôû phaàn thanh goùp khoâng bò söï
coá coù theå môû. Vieäc caét caû hai MC cung caáp MC1,
2
MC2 coù theå ngaên ngöøa trong tröôøng hôïp naøy baèng
RE
caùch taêng theâm trò soá ñaët cuûa caùc rôle RS1, RS2
lôùn hôn doøng trung tính khoâng ñoái xöùng cöïc ñaïi. RF
Neáu trong suoát quaù trình söï coá chaïm ñaát thanh goùp 1
N N I
hay söï coá chaïm ñaát ñaàu vaøo MC, MC phaân ñoaïn 2

c)
1

thanh goùp khoâng theå môû khi ñöôïc yeâu caàu nhö
Hình 12.25 Sô ñoà traïm
vaäy, tieáp ñieåm ngaét phuï MC cuõng seõ khoâng hoaït
ñoäng, ñieàu naøy seõ ngaên khoâng cho rôle RS1, RS2 phoái hôïp choáng chaïm ñaát
hoaït ñoäng vaø ñaùp öùng BV döï phoøng, keát quaû laø söï coá ñöôïc caùch ly baèng caùc rôle quaù doøng pha
chaäm hôn. Moät phöông phaùp khaùc döï phoøng coù theå ñöôïc noái keát ñeán moät rôle RE’ thöù hai noái tieáp
vôùi rôle RE coù giaù trò ñaët thôøi gian hoaït ñoäng lôùn hôn caùc rôle RS1 vaø RS2. Nhöng vì rôle döï phoøng
naøy ñöôïc theâm vaøo phaûi ñöôïc saép xeáp cho caét caû hai MC cung caáp vaø nhö theá khoâng BV choïn loïc
302

ñöôïc thanh goùp.

12.3 PHAÂN BOÁ DOØNG SÖÏ COÁ TÖØ CAÙC ÑOÄNG CÔ CAÛM ÖÙNG
Khi moät heä thoáng coâng nghieäp coù caùc taûi laø nhöõng ñoäng cô gaëp söï coá, caùc ñoäng cô naøy cung
caáp doøng ñieän trong moät thôøi gian ngaén tôùi ñieåm söï coá xaûy ra, caùc doøng ñieän naøy cuûa ñoäng cô
thöôøng ñöôïc boû qua. Nhöng neáu xeùt caùc heä thoáng truyeàn ñoäng ñoäng cô duøng trong coâng nghieäp lôùn
hôn coù coâng suaát lôùn hôn thì caàn phaûi xaùc ñònh ñoä lôùn vaø thôøi gian toàn taïi cuûa doøng ñieän do ñoäng
cô sinh ra. Vì vaäy, cho pheùp öôùc löôïng chính xaùc hôn veà möùc ñoä söï coá toång coäng ñeå:
- Phaân bieät trong vieäc phoái hôïp rôle
- Xaùc ñònh ñònh möùc cuûa MC yeâu caàu trong moät söï laép ñaët môùi.
Khi moät ñoäng cô caûm öùng chaïy, moät töø thoâng do cuoän daây stator phaùt ra quay vôùi moät toác ñoä
ñoàng boä vaø taùc ñoäng leân rotor neáu nhö ñieän aùp cung caáp cho stator giaûm xuoáng ñoät ngoät vì moät lyù
do naøo ñoù, töø thoâng trong ñoäng cô khoâng theå thay ñoåi töùc thôøi vaø quaùn tính cô hoïc cuûa ñoäng cô seõ
coù khuynh höôùng ngaên khoâng cho giaûm toác ñoä trong vaøi chu kyø ñaàu cuûa quaù trình xaûy ra söï coá. Töø
thoâng bò giöõ laïi trong rotor seõ phaùt ra moät ñieän aùp stator luùc ñaàu baèng vôùi söùc ñieän ñoäng caûm öùng
trong stator tröôùc khi gaëp söï coá, söï giaûm töø thoâng ñöôïc ñöôïc ñieàu khieån baèng tyû leä giöõa ñoä töï caûm
vaø ñieän caûm cuûa caùc ñöôøng doøng ñieän vaø töø thoâng ñöôïc keát hôïp laïi, vì vaäy ñoäng cô caûm öùng hoaït
ñoäng nhö moät MF, keát quaû laø ñoùng goùp theâm doøng ñieän coù caû hai thaønh phaàn AC vaø DC suy giaûm
theo haøm muõ nhö sau:
,
iac = I s .e − t / Td ;
, I (ñôn vò töông ñoái)
− t / Ta
idc = 2 I s .e 9

3
8
vôùi: IS - doøng ñieän khôûi ñoäng moät chieàu 2
treân ñöôøng daây 7
, ,
Td - haèng soá thôøi gian AC; Ta
6
1
- haèng soá thôøi gian DC.
5
Ñoái vôùi caùc ñoäng cô coâng nghieäp
khaùc nhau ôû caáp ñieän aùp 400V, haèng soá 4
,
thôøi gian Td vaø Ta coù caùc trò soá sau:
3
,
HP Td Ta 2 Thôøi gian
sau khi chaïm
10 20ms 10ms 1

100 50ms 40ms t(ms)

0 20 40 60 80 100 120
Caùc doøng sinh ra töø ñoäng cô ôû caùc
Hình 12.26 Doøng ngaén maïch cung caáp
daïng NM moät pha vaø NM ba pha cho töø ñoäng cô caûm öùng töø
trong hình 12.26. Ta thaáy raèng thaønh
phaàn AC ban ñaàu cuûa doøng ñieän ñoäng cô ngay luùc xaûy ra söï coá noùi chung coù ñoä lôùn baèng doøng
khôûi ñoäng moät chieàu treân ñöôøng daây cuûa ñoäng cô, vì vaäy trong caùc heä thoáng 415V ta thöôøng giaû söû
doøng ñoùng goùp cuûa söï coá tieâu bieåu laø 6,25 laàn doøng ñieän ñoäng cô khi ñaày taûi. Ta cuõng thaáy raèng,
trong heä thoáng nhoû, taát caû caùc ñoäng cô coù theå xem nhö laø moät ñoäng cô töông ñöông hay trong moät
heä thoáng lôùn laø vaøi ñoäng cô töông ñöông ôû nhöõng vò trí khaùc nhau. Möùc coâng suaát cuûa ñoäng cô
 303

töông ñöông naøy baèng toång caùc möùc coâng suaát cuûa caùc ñoäng cô.
- Ñoäng cô 500 HP 6,6kV NM ba pha
- Ñoäng cô 500 HP 6,6kV NM moät pha
- Ñoäng cô 3000 HP 6,6kV NM moät pha.

Moät thoâng soá quan trong khaùc

Doøng khoâng ñoái xöùng/doøng ñaày taûi
nöõa laø toác ñoä cuûa ñoäng cô. Vì qua 2
1
nhöõng cuoäc kieåm tra cho thaáy raèng, ñoái 10
vôùi ñoäng cô ít cöïc hôn phaàn ñoùng goùp Ñoäng cô 2 vaø 4 cöïc
6
cuûa doøng söï coá seõ laâu suy giaûm hôn.
Ñoäng cô
Noùi chung vieäc öôùc löôïng phaàn coù > 6 cöïc

ñoùng goùp cuûa ñoäng cô vaøo doøng söï coá

chung neân ñöôïc tính cho caùc ñoäng cô
lôùn vaø caùc taûi ñoäng cô 3,3kV hay cao t Thôøi gian
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 sau chaïm (ms)
hôn.
Hình 12.27 Söï phaân boá doøng caét khoâng ñoái xöùng
Caùc giaù trò thöïc teá ñöôïc chæ ra
trong hình 12.27, caû hai duøng cho ñoäng cô hai cöïc vaø boán cöïc vaø cuõng duøng cho caùc maùy coù toác ñoä
thaáp hôn. Caùc giaù trò naøy döïa treân ñieàu kieän söï coá moät pha vaø coù theå duøng trong thöïc teá.

12.4 BAÛO VEÄ MAÏNG HAÏ THEÁ

12.4.1 Heä thoáng noái ñaát haï theá
Theo IEE, noái ñaát heä thoáng haï theá laø goàm heä thoáng noái ñaát trung tính nguoàn vaø voû thieát
bò phuï taûi. Coù naêm daïng noái ñaát ñöôïc goïi teân baèng caùc kyù töï: TT, TN, TN–S, TN–C–S vaø IT.
Kyù töï ñaàu tieân chæ caùch noái ñaát cuûa nguoàn cung caáp:
T - trung tính nguoàn ñöôïc noái ñaát tröïc tieáp moät hay nhieàu ñieåm
I - trung tính nguoàn khoâng noái ñaát hoaëc noái ñaát qua ñieän trôû giôùi haïn doøng chaïm ñaát.
Kyù töï thöù hai chæ caùch noái ñaát cuûa caùc voû thieát bò:
T - voû boïc thieát bò ñöôïc noái ñaát tröïc tieáp
N - voû thieát bò ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi trung tính cuûa nguoàn cung caáp.
Kyù töï thöù ba hoaëc thöù tö chæ caùch boá trí daây daãn noái ñaát:
S - daây noái ñaát BV vaø daây trung tính rieâng bieät
C - moät daây daãn cho daây BV vaø trung tính.
Boá trí heä thoáng noái ñaát phaûi ñöôïc phoái hôïp ñeå trong quaù trình chaïm ñaát ñieän theá giöõa caùc phaàn
voû thieát bò söû duïng ñieän vaø vôùi baát kyø vò trí naøo cuûa coâng trình laân caän khoâng vöôït quaù giaù trò nguy
hieåm. Moät heä thoáng noái ñaát tieâu bieåu cho ôû hình 12.28.
304

Utx

Taûi
Daây noái ñaát an Caùc coâng trình
toaøn (DAT) laân caän
Tuû
ñieän
cung
Thanh caùi noái ñaát
caáp
tuû ñieän cung caáp

DAT
Tuû Thanh caùi noái ñaát tuû Daây noái ñaúng theá
ñieän ñieän chính
chính
Nguoàn DAT

ñaát

Coïc noái ñaát

Hình 11.28 Heä thoáng noái ñaát voû thieát bò

Daây noái ñaát BV an toaøn (DAT) ñöôïc goïi laø “daây ñaát” noái töø caùc voû thieát bò söû duïng ñieän tôùi
tuû ñieän cung caáp vaø töø moãi tuû cung caáp tôùi thanh caùi noái ñaát chính. Daây noái ñaát taïo thaønh maïch
toång trôû vaø mang doøng ñieän khi coù chaïm ñaát neân tieát dieän cuûa noù phaûi thoûa maõn ñieàu kieän
I 1N tC
S≥
k
trong ñoù: S - tieát dieän nhoû nhaát cuûa daây noái ñaát (mm2); I 1N - doøng chaïm ñaát (A)
tC - thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV (s); k - haèng soá nhieät cuûa DAT.
Trò soá cuûa k ñöôïc cho ôû baûng 12.11.

Baûng 12.11 Trò soá cuûa haèng soá nhieät k daây daãn DAT
Nhieät ñoä daây daãn ñònh
Daây daãn Caùch ñieän Nhieät ñoä tôùi haïn (oC) k
möùc (oC)

Ñoàng PVC 70 160 115

PVC* 70 140 103

PVC 30 160 143
PVC* 30 140 133

Nhöïa 85 220 134

XLPE 90 250 143
Nhoâm PVC 70 160 76

PVC 30 160 95
Theùp PVC 30 160 52
Thanh ñoàng - 30 200 159
Thanh nhoâm - 30 200 105

Ghi chuù: PVC* - tieát dieän lôùn hôn 300mm2.

Ngoaøi ra, daây DAT coù theå ñöôïc choïn döïa vaøo daây pha theo nhö baûng 12.12.
 305

Baûng 12.12 Côõ daây DAT theo daây daãn pha

Côõ daây pha S (mm2) Côõ daây DAT (mm2)

S ≤ 16 S

16 < S ≤ 35 16

S > 35 S/2

Heä thoáng TT

Trong heä thoáng TT, trung tính nguoàn ñöôïc noái ñaát tröïc tieáp, vaø nhöõng voû thieát bò duøng ñieän
cuõng ñöôïc noái ñaát tröïc tieáp. Heä thoáng noái ñaát nguoàn vaø voû thieát bò rieâng bieät nhau (H.12.29). Doøng
ñieän chaïm ñaát trong maïng naøy
Vpha Vpha
I NTT = =
Z S + Z L + RDAT + RB + R A ZtdTT

trong ñoù: ZS - toång trôû nguoàn; ZL - toång trôû daây daãn pha
RDAT - ñieän trôû daây noái ñaát; RA, RB - ñieän trôû ñaát taïi nguoàn vaø taûi.
Ñieän theá tieáp xuùc khi coù noái ñaúng theá VtxTT1 = I NTT × RDAT
Ñieän theá tieáp xuùc khi khoâng coù noái ñaúng theá VtxTT 0 = I NTT × ( RDAT + RB )
Nhaän thaáy ñieän theá tieáp xuùc khi khoâng coù noái ñaúng theá cao hôn nhieàu so vôùi khi coù thöïc hieän
noái ñaúng theá.

B ZL

ZS

Daây noái
RDAT ñaúng theá
N A B C

RA
RB

Hình 12.29 Heä thoáng TT

Heä thoáng TN–S
Trong heä thoáng TN–S, trung tính nguoàn noái ñaát tröïc tieáp (T) vaø voû thieát bò noái vôùi trung tính
nguoàn (N) baèng daây BV rieâng (S) (H.12.30). Ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng naøy laø do voû thieát bò ñöôïc noái
trung tính nguoàn neân doøng chaïm voû cuûa caùc thieát bò raát lôùn ñuû ñeå taùc ñoäng caùc phaàn töû BVDÑ.
306

B ZL

ZS

Daây noái
ZDAT ñaúng theá
N A B C
Daây DAT’
RA Z’DAT

Hình 12.30 Heä thoáng TN–S

Doøng ñieän chaïm voû ñöôïc tính

Up Up
I 1N = =
Z S + Z L + Z DAT + Z DAT
'
Z tdTN − S

Ñieän theá tieáp xuùc luùc chaïm trong heä thoáng TN–S khi coù noái ñaúng theá vaø khoâng
VtxTN 1 = I 1N × Z DAT
(
VtxTN 0 = I 1N × Z DAT + Z DAT
'
)
− khi söï coá toàn taïi
(
= I a × Z DAT + Z DAT
'
)
− neáu MC caét taïi doøng Ia.
Heä thoáng TN–C–S

B ZL

ZS

N A B C DAT

RA

Hình 12.31 Heä thoáng TN-C-S

Heä thoáng TN–C–S töông töï nhö TN–S, tuy nhieân daây daãn BV (S) duøng chung vôùi daây trung tính
nguoàn (H.12.31).
 307

Heä thoáng IT

Hình 12.32 Heä thoáng IT

Trong heä thoáng naøy, trung tính nguoàn caùch ñieän hay noái ñaát qua ñieän trôû lôùn (I), voû thieát bò
ñöôïc noái tröïc tieáp (T). Löu yù, vôùi heä thoáng naøy, ñieåm chaïm voû ñaàu tieân khoâng gaây nguy hieåm cho
ngöôøi, tuy nhieân seõ trôû thaønh NM hai pha neáu xaûy ra ñieåm chaïm voû thöù hai (H.12.32).

12.4.2 Phöông phaùp baûo veä choáng chaïm voû maïng haï theá
Muïc ñích laø BV an toaøn cho ngöôøi tieáp caän vôùi thieát bò söû duïng ñieän vaø thieát bò.
Theo tieâu chuaån an toaøn cuûa IEC, ñeå an toaøn cho con ngöôøi thì caùc phaàn töû BV phaûi caét ñöôïc
ñieåm chaïm vôùi thôøi gian 0,4s neáu chaïm tröïc tieáp (230V) vaø vôùi thôøi gian 5s neáu chaïm giaùn tieáp (50V).
Baûo veä trong heä thoáng TN
Trong heä thoáng naøy coù theå söû duïng moät hoaëc caû hai loaïi BV:
- Baûo veä quaù doøng
- Baûo veä choáng doøng roø
Baûo veä quaù doøng
Ñeå BVDÑ taùc ñoäng ñöôïc, toång trôû maïch töông ñöông luùc chaïm phaûi thoûa maõn
U
Ztd ≤ P
Ia
vôùi Ia laø doøng taùc ñoäng rôle taïi thôøi ñieåm caét.
U pdm
- Trong tröôøng hôïp chaïm tröïc tieáp Ztd =
dong cat taï 0,4s
Ví duï, neáu duøng maùy caét baûo veä MCB-32A loaïi C, coù thôøi gian taùc ñoäng laø 5s vôùi doøng
nhoû hôn 320A vaø 0,04s vôùi doøng lôùn hôn 320A. Nhö vaäy, tính toaùn vôùi MCB naøy doøng ñeå taùc ñoäng
vôùi thôøi gian 0,4s laø 320A vaø luùc ñoù toång trôû töông ñöông laø
220
Ztd = = 0,688 Ω
320
308

- Trong tröôøng hôïp chaïm giaùn tieáp toång trôû töông ñöông ñöôïc tính
50
Z td = (DTD5s = doøng taùc ñoäng luùc 5s)
DTD5s
Ví duï, duøng CC 32A coù thôøi gian ñöùt laø 5s vôùi doøng qua CC laø 125A thì luùc ñoù toång trôû töông
ñöông cho pheùp laø
50
Ztd = = 0,4 Ω
125
Baûo veä baèng RCCB
Neáu söû duïng RCCB thì phaûi thoûa maõn ñieàu kieän Z td × I ∆N ≤ 50V
trong ñoù: Ztd - toång trôû maïch töông ñöông töø ñieåm chaïm
I∆N - doøng roø taùc ñoäng ñònh möùc cuûa RCCB.
Baûo veä trong heä thoáng TT
Trong heä thoáng TT coù theå söû duïng moät hay hai loaïi BV: BV doøng roø vaø BVDÑ. Trong heä
thoáng TT toång trôû töông ñöông luùc chaïm thöôøng lôùn hôn trong heä thoáng TN neân doøng chaïm coù theå
khoâng ñuû lôùn ñeå taùc ñoäng BVQDÑ. Nhö theá trong maïng TT neân duøng RCCB. Ñieän theá luùc tieáp
xuùc ñöôïc giôùi haïn nhoû hôn 50V an toaøn: RaIa ≤ 50V.
trong ñoù: Ra - toång ñieän trôû maïch goàm ñieän trôû ñaát, daây ñaát, daây DAT...
Ia - doøng roø taùc ñoäng ñònh möùc I∆N.
Ñieän theá tieáp xuùc trong tröôøng hôïp khoâng coù noái ñaúng theá
VtxTT 0 = I aTT × Ra = I aTT ( RDAT + RB )

neáu coù noái ñaúng theá VtxTT1 = I aTT × RDAT

= I N × RDAT − neáu BV khoâng taùc ñoäng ñöôïc.

Löu yù raèng, VtxTT0 > VtxTT1 neân choïn ñieàu kieän tính toaùn theo VtxTT0 < 50V.

Ví duï 12.9:
22/0,4kV MCCB-200A
a Tuû phuï
120mm2,30m 35mm2,20m
b Tuû chính

c
RT = 0,02 Ω
N
XT = 0,008 Ω Thanh caùi
UCB = 400V 70mm 2 noái ñaát

6mm2

Töø caùc voû thieát bò

Hình 12.33 Hình ví duï 12.9

Cho sô ñoà cung caáp ñieän haï theá heä thoáng TN-S nhö hình 12.33, caùp töø MBA tôùi tuû ñieän chính
laø daây daãn ñoàng, nhieàu loõi, tieát dieän 120mm2, caùch ñieän PVC vaø moät daây caùp BV an toaøn rieâng
bieät tieát dieän 70mm2. Maïch daãn töø tuû ñieän chính tôùi tuû ñieän phuï laø caùp ñoàng hai loõi 35mm2 vaø moät
daây BV rieâng caùp ñoàng 6mm2. Khi chaïm ñaát, giaû söû nhieät ñoä caùp 35mm2 laø 115oC, caùp 6mm2 laø
95oC, caùp 120mm2 laø 70oC vaø caùp 70mm2 laø 30oC.
 309

a) Xaùc ñònh toång trôû maïch töông ñöông luùc chaïm ñaát taïi tuû ñieän phuï vaø doøng chaïm ñaát trong
tuû ñieän phuï.
b) Daây BV 6mm2 coù phuø hôïp khoâng?

Giaûi:

Theo soá lieäu caùp ôû 70oC:

120mm2: r = 0,33mΩ/m; x = 0,135mΩ/m
70mm2: r = 0,63mΩ/m; x = 0,160mΩ/m
2
35mm : r = 1,25mΩ/m; x = 0,165mΩ/m
2
6mm : r = 7,3mΩ/m; x = 0... mΩ/m

Khi chaïm ñaát, nhieät ñoä caùp thay ñoåi laøm ñieän trôû caùp thay ñoåi vaø ñöôïc tính theo coâng thöùc
 230 + θ m 
Rθm = Rθc  
 230 + θ c 
trong ñoù θ m , θ c laø nhieät ñoä môùi, nhieät ñoä cuõ ñaõ bieát cuûa caùp.

0,33 × 30 0,135 × 30
R120 = = 0,0057 Ω ; X 120 = = 0,0023 Ω
3 × 1000 3 × 1000
0,63 × 30(230 + 30) 0,135 × 30
R70 = = 0,0082 Ω ; X 70 = = 0,0024 Ω
2 × 1000(230 + 70) 2 × 1000
1,25 × 30(230 + 115) 0,165 × 20
R35 = = 0,0144 Ω ; X 35 = = 0,0017 Ω
2 × 1000(230 + 70) 2 × 1000

Ztñ = (R120 + R70 + R35 + R6 + RT )2 + ( X120 + X 70 + X 35 + X 6 + X T )2 = 0,1102 Ω

230
Doøng ñieän moät pha chaïm ñaát I 1N = = 2087 A
0,1102

b) Khi doøng ñieän chaïm ñaát laø 2087A, thôøi gian taùc ñoäng phoûng ñoaùn cuûa MCB taïi tuû ñieän phuï laø
0,1s. Luùc ñoù côõ daây toái thieåu cuûa daây daãn BV laø

IN
(1) 2
×t 20872 × 0,1
Smin > = = 4,62 mm2
k 143

Vaäy duøng daây 6mm2 laø phuø hôïp.

Ví duï 12.10: Cho sô ñoà heä thoáng TT nhö hình 12.34, coù moät nhaùnh daøi 20m cung caáp ñieän cho moät
oå caém. Nhaùnh naøy laø caùp ñoàng moät loõi caùch ñieän PVC tieát dieän 4mm2 vaø moät daây BV rieâng cuøng
tieát dieän. Daây BV noái töø tuû ñieän ñeán thanh caùi noái ñaát chính coù tieát dieän 16mm2 daøi 30m vaø daây
noái ñaát töø thanh caùi noái ñaát chính ñeán ñieän cöïc noái ñaát daøi 10m, tieát dieän 25mm2. Taát caû daây BV
ñeàu laø caùp ñoàng caùch ñieän PVC moät loõi vaø ñieän trôû coïc ñaát laø 0,9Ω. MC cho nhaùnh naøy coù theå
ñöôïc choïn moät trong caùc loaïi MCB-32A loaïi 1,MCB-32A loaïi C hay RCCB-63A vôùi doøng roø taùc
ñoäng 0,03A. Khoâng yeâu caàu hieäu chænh ñieän trôû theo nhieät ñoä caùp.
310

a) Choïn MC BV choáng giaät ñieän cho maïch cung caáp oå caém.

b) Tính toaùn laïi trong tröôøng hôïp töông töï vôùi heä thoáng TN–S, trong ñoù toång trôû maïch ngoaøi RE +
jXE töø tuû ñieän vaø thanh caùi noái ñaát ñeán nguoàn cung caáp laø (0,3 + j0,6)Ω.
Caùc soá lieäu caùp ñöôïc cho: 4mm2 r = 11mΩ/m
2 2
16mm r = 2,8mΩ/m; 25mm r = 1,75mΩ/m

MCB 2 x 4 m m 2 C u /P V C , 1 x 4 m m 2 C u /P V C (D A T )
2 0m
32A Ñ e án oå caém

R C C B -6 3 A

T u û ñ ieän

DAT
Th an h caùi
noái ñ aát
1 x 1 6 m m ,C u /P V C
2 1 x 2 5 m m 2 C u /P V C ,1 0 m

30 m
C o ïc ña át
DAT R B = 0,9 Ω

Hình 12.34 Hình ví duï 12.10

Giaûi: Tính
11 × 20
R4 = = 0,11 Ω R4,CPC = R4
2 × 1000
2,8 × 30
R16, CPC = = 0,042 Ω
2 × 1000
1,75 × 10
R25 = = 0,009 Ω RB = 0,9 Ω
2 × 1000
vôùi heä thoáng TT, ñieàu kieän ñeå thoûa maõn yeâu caàu BV choáng giaät ñieän laø giôùi haïn ñieän aùp tieáp xuùc
khoâng quaù 50V nhö döôùi ñaây: Ra I a ≤ 50V
vôùi Ia laø doøng ñieän gaây taùc ñoäng cuûa MC trong khoaûng 5s.
Ra = R4, DAT + R16, DAT + R25 + RB = 1,061 Ω
50
Ia = = 47,1 A
1,061
Thôøi gian taùc ñoäng cuûa caû hai MCB-32A loaïi 1 vaø loaïi C laø 1000s öùng vôùi doøng 47,1A. Do
thôøi gian caét naøy vöôït quaù 5s, caû hai MCB-32A loaïi 1 vaø loaïi C khoâng phuø hôïp choáng ñieän giaät.
Nhaän thaáy, thôøi gian taùc ñoäng cuûa RCCB laø 0,04s ñoái vôùi doøng roø 47,1A; phuø hôïp choáng ñieän giaät.
b) Trong tröôøng hôïp heä thoáng TN–S, toång trôû söï coá chaïm ñaát laø
Z EFL, TN = (R4 + R4, DAT + R16, DAT + RE ) 2 + ( X E ) 2
= (0,11 + 0,042 + 0,11 + 0,3) 2 + 0,62 = 0,822 Ω
230
Doøng ñieän chaïm ñaát moät pha laø I N
(1)
, TN = = 280 A
0,822
 311

Thôøi gian taùc ñoäng cuûa MCB-32A loaïi 1 laø 0,1s nhöng vôùi MCB loaïi C, thôøi gian naøy lôùn hôn
5s moät chuùt. Do vaäy, chæ MCB loaïi 1 vaø RCCB coù theå thoûa maõn ñöôïc yeâu caàu BV choáng ñieän giaät
trong tröôøng hôïp töông töï vôùi heä thoáng TN–S.
Ví duï 12.11: Moät nguoàn 230V cung caáp cho moät loø söôûi ñieän baèng moät maïch caùp ñoàng caùch ñieän
PVC 18m, 4mm2, moät daây BV 18m, 4mm2 ñöôïc BV bôûi moät MCB-40A. Daây BV ñöôïc boïc chung
vôùi daây pha nhö hình 12.35. Giaû söû raèng moät MCB loaïi B ñöôïc duøng ñaàu tieân vaø sau ñoù coù theå
ñöôïc thay theá bôûi moät MCB loaïi C trong khi baûo trì. Neáu toång trôû nguoàn tôùi MCB RE + jXE laø (0,12
+ 0,8)Ω, haõy xaùc ñònh daây BV 4mm2 coù theå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu BV ñieän giaät cuõng nhö yeâu caàu
veà phaùt noùng khoâng. Khoâng yeâu caàu hieäu chænh ñieän trôû caùp theo nhieät ñoä.

MCB 2 x 6 mm2 1C/Cu/PVC, 1 x 4 mm2 (DAT)

Loø söôûi
RE = 0,12Ω 40A 18 m
XE = 0,8 Ω

Hình 12.35 Hình ví duï 12.11

Giaû söû raèng nhieät ñoä trung bình cuûa daây pha vaø daây BV khi coù söï coá laø 115oC. Soá lieäu cuûa
caùp: 6mm2 r = 7,3mΩ/m; 4m2 r = 11mΩ/m
2 2 o
Giaûi: Ñieän trôû cuûa caùp 6mm vaø caùp 4mm taïi nhieät ñoä daây daãn 115 C laø
7,3  230 + 115  18
R6 = × × = 0,0756 Ω
2  230 + 70  1000
11  230 + 115  18
R4 = × × = 0,1139 Ω
2  230 + 70  1000
Toång trôû töông ñöông tôùi ñieåm chaïm ñaát laø
Ztñ, TN = ( R6 + R4 + RE ) 2 + X E2 = (0,0756 + 0,1139 + 0,12) 2 + 0,82 = 0,858 Ω

(1) 230
Doøng söï coá chaïm ñaát laø I N , TN = = 268 A
0,858
Thôøi gian caét ñieän loø söôûi laø trong voøng 5s vaø töø baûng 12.9, doøng ñieän laøm cho MCB-40A
loaïi B taùc ñoäng trong 5s laø 200A vaø loaïi C laø 400A. Nhö vaäy, toång trôû söï coá töông ñöông chaïm ñaát
töông öùng lôùn nhaát laø
230
Z tñ, TN , max,40 A, B = = 1,15 Ω
200
230
Z tñ, TN , max,40 A, C = = 0,575 Ω
400
Do Ztñ,TN laø 0,858Ω, thaáp hôn giaù trò Ztñ,TN,40A,B (1,15 Ω), neân MCB loaïi B thoûa maõn ñöôïc yeâu
caàu BV choáng ñieän giaät. Ngöôïc laïi, Ztñ,TN lôùn hôn giaù trò Ztñ,TN,40A,C neân MCB loaïi C khoâng ñaùp öùng
ñöôïc yeâu caàu BV. Noùi caùch khaùc, thôøi gian caét cuûa MCB-40A loaïi C vöôït quaù 5s. Vôùi moät doøng söï
coá chaïm ñaát 268A, thôøi gian taùc ñoäng cuûa MCB loaïi B laø 0,1s (theo baûng 12.9), vaø ñoái vôùi loaïi C laø
8s (H.12.12). Ñeå thoûa maõn phaùt noùng, tieát dieän beù nhaát cuûa daây BV cho loaïi B vaø loaïi C laø
312

I 2t 2682 × 0,1
Smin, B = = = 0,737 mm 2
k 115
I 2t 2682 × 8
Smin, C = = = 6,59 mm 2
k 115
Nhö vaäy, söû duïng MCB loaïi B, daây BV 4mm2 laø ñaït yeâu caàu bôûi vì noù lôùn hôn giaù trò toái
thieåu caàn thieát 0,737mm2. Coøn ñoái vôùi MCB loaïi C, daây BV 4mm2 khoâng thoûa do beù hôn 6,59mm2.
Ví duï, aùp duïng naøy chöùng minh raèng ngöôøi thieát keá khoâng neân choïn daây BV theo tieát dieän beù nhaát
öùng vôùi MCB loaïi B, khi MCB loaïi C ñöôïc duøng ñeå thay theá trong thôøi gian baûo trì.
Ví duï 12.12: Töông töï nhö ví duï 12.11, ngoaïi tröø daây BV baây giôø ñöôïc taùch rieâng (khoâng boïc
chung) vôùi daây daãn pha vaø MC BV laø moät RCCB-63A coù doøng roø taùc ñoäng I∆N laø 0,03A. RCCB naøy
taùc ñoäng trong 0,04s ñoái vôùi doøng roø 5I∆N.
a) Kích côõ daây BV coù thoûa maõn yeâu caàu veà phaùt noùng vaø choáng ñieän giaät hay khoâng?
b) Neáu ñònh ñöa thôøi gian trì hoaõn vaøo RCCB, haõy xaùc ñònh thôøi gian trì hoaõn lôùn nhaát thoûa
maõn caû hai yeâu caàu veà phaùt noùng vaø choáng giaät ñieän.
Giaûi: a) Doøng ñieän taùc ñoäng cuûa RCCB laø 5 × 0,03 = 0,15A taïi 0,04s vaø doøng ñieän söï coá chaïm ñaát
Itñ ,TN laø 268A (ñaõ tính ôû ví duï 12.8), nhö vaäy RCCB seõ taùc ñoäng trong 0,04s, thoûa maõn yeâu caàu
1

veà BV choáng giaät ñieän.

Thôøi gian caét lôùn nhaát coù theå thoûa maõn giôùi haïn nhieät cuûa daây BV 4mm2 laø
k2 S 2 1432 × 4 2
tmax = = = 4,56 s
I tñ
2
, TN 2682

Khi daây BV laø rieâng bieät vôùi daây pha, nhieät ñoä cuûa noù tröôùc söï coá laø 30oC vaø nhö vaäy heä soá k
seõ laø 143 thay vì 115 nhö trong ví duï 12.11. Do thôøi gian taùc ñoäng cuûa RCCB laø 0,04s beù hôn 4,56s
neân thoûa maõn yeâu caàu veà phaùt noùng.
b) Theo giôùi haïn nhieät cuûa daây BV 4mm2, thôøi gian trì hoaõn lôùn nhaát cho RCCB laø 4,56 –
0,04 = 4,52s
Giaù trò naøy khi choïn theo yeâu caàu veà choáng giaät ñieän laø 5 – 0,04 = 4,96s
Ví duï 12.13: Cho moät heä thoáng ba pha boán daây, ñöôïc BV baèng MCCB-500A vaø BV choáng chaïm ñaát
duøng moät rôle coù ñaëc tính TC coù ñoä doác chuaån SIT. Yeâu caàu caét doøng söï coá chaïm ñaát 400A trong
voøng 3s. Xaùc ñònh soá BI, tyû soá BI (nBI), trò ñaët rôle (IS) vaø trò ñaët thôøi gian (TMS). Doøng söï coá chaïm
ñaát nhoû nhaát laø 50A.

MCCB
A
500A
B

ST

EF

Hình 12.36 Hình ví duï 12.13

 313

Giaûi: Sô ñoà BV söï coá chaïm ñaát cho MCCB ñöôïc cho trong hình 12.36. Rôle choáng doøng roø chaïm
ñaát EF seõ taùc ñoäng khi toång vectô cuûa caùc doøng ba pha vaø trung tính khaùc khoâng. Nhö vaäy, caàn coù
boán BI. Tyû soá BI 500/5 ñöôïc choïn do MCCB coù ñònh möùc 500A. Theo yeâu caàu phaùt hieän doøng
chaïm ñaát 50A, trò ñaët khôûi ñoäng seõ laø Is = 10% do tyû soá BI laø 500/5. Boäi soá doøng ñieän ñaët m öùng vôùi
moät doøng ñieän söï coá chaïm ñaát 400A coù theå ñöôïc tính bôûi
I td, TN
m= =8
n BI × I s

Thôøi gian taùc ñoäng cuûa rôle (theo phöông trình ñöôøng cong ñoä doác SIT)
0,14
t= × TMS
m 0,02
−1
Do yeâu caàu taùc ñoäng trong 3s, thay t baèng 3 trong coâng thöùc treân, ta coù
0,14
3= × TMS
0,02
8 −1

⇒ TMS =
(
3 × 80,02 − 1
=
)
3 × (1,042 − 1)
= 0,9
0,14 0,14

Toùm laïi, vôùi moät tyû soá BI 500/5 vaø trò khôûi ñoäng 10%, rôle choáng doøng roø chaïm ñaát seõ taùc
ñoäng vôùi doøng 500 × 0,1 = 50A. Neáu trò ñaët boäi soá thôøi gian (TMS) laø 0,9; rôle seõ taùc ñoäng trong 3s
ñoái vôùi doøng ñieän söï coá chaïm ñaát 400A.

12.5 NAÂNG CAO HEÄ SOÁ COSϕ

ϕ VAØ BAÛO VEÄ TUÏ ÑIEÄN
Nhö ñaõ bieát, tyû soá ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû söû duïng ñieän ñöôïc theå hieän baèng heä soá coâng suaát
kW
cos ϕ =
kVA
doøng söû duïng hieäu quûa
hay
doøng ñieän cung caáp

Ví duï, ñoái vôùi moät taûi kW ñaõ cho neáu coù heä soá coâng suaát laø 0,5 thì doøng ñieän taûi lôùn gaáp ñoâi
so vôùi cuøng taûi kW coù heä soá coâng suaát baèng 1. Doøng ñieän caøng lôùn caøng taêng toån thaát ñieän aùp. Hình
12.37 bieåu dieãn ñoä suït aùp theo heä soá coâng suaát cuûa MBA taûi 300kVA. Heä soá coâng suaát thaáp, ñöa
ñeán doøng ñieän taûi lôùn laøm keùo theo taêng chi phí nguoàn cung caáp ñieän. Do ñoù, trong xí nghieäp coâng
nghieäp ñöôïc yeâu caàu vaän haønh taûi vôùi heä soá coâng suaát gaàn baèng 1. Thöôøng taûi trong xí nghieäp laø
ñoäng cô, cuoän khaùng, MBA neân heä soá cosϕ thöôøng thaáp, ñeå naâng cao cosϕ cuûa xí nghieäp thì ngöôøi
ta thöôøng duøng tuï ñieän tónh.
Giaû thieát duøng tuï ñieän buø ñeå naâng cao heä soá cosϕ töø giaù trò ban ñaàu cosϕ1 leân giaù trò cosϕ2
mong muoán ñöôïc veõ ôû giaûn ñoà vectô hình 12.38.
kW kW
cos ϕ1 = ; cos ϕ 2 =
kVA1 kVA2
314

cosϕ 0,6

Dung löôïngï buø

0,7

0,8 kW
ϕ2

Dung löôïng buø

ϕ1
0,9 Ñaõ buø, kVA

(kVAR)
1
0 5 10 15 20 Chöa buø, kVA
ñoä suït aùp phía thöù caáp MBA 300kVA (V)

Hình 12.37 Söï thay ñoåi ñieän aùp theo cosϕ Hình 12.38 Nguyeân taéc naâng heä soá
cos

Löôïng coâng suaát phaûi buø 1 0

0,2

kVA = kVA1 – kVA2

0,3
0,4
Neáu coâng suaát taûi kW vaø heä soá coâng suaát ban ñaàu laø cosϕ1 thì 0,9 0,5

löôïng coâng suaát khaùng caàn buø ñeå naâng leân cosϕ2 laø: 0,6
0,7
kVAR = kW(tgϕ1 – tgϕ2) 0,8
0,8
Trong thöïc teá tính toaùn, ngöôøi ta thöôøng duøng baûng soá hoaëc ñôn giaûn
0,9
duøng coät tính töông öùng giöõa cosϕ vaø tgϕ nhö hình 12.39.
0,7 1
Ví duï: naâng cosϕ cuûa taûi 100kW töø 0,7 leân 0,9 1,1
1,2
Dung löôïng caàn buø 1,3
0,6 1,4
kVAR = 100(1,02 – 0,48) = 54 1,5

Khi choïn caùc thieát bò BV tuï ñieän, löu yù doøng ñieän nhaûy voït quaù ñoä luùc 1,6

ñoùng ngaét tuï, trò soá doøng ñieän ñænh coù theå leân ñeán 20 laàn doøng bình thöôøng. 0,5 1,7

Baûo veä thieát bò naøy ngaên caûn chaùy noå do caùc söï coá xaûy ra beân Hình 12.39
Coät tính dung
trong tuï ñieän vaø caét nhanh chuùng ra khoûi heä thoáng. Neáu duøng caàu HRC
löôïng buø
ñeå BV tuï ñieän ba pha, thì doøng ñieän ñöôïc choïn cho CC laø khoâng ñöôïc
nhoû hôn 1,5 laàn doøng ñònh möùc cuûa tuï ñieän. Khi duøng rôle BV cho tuï ñieän, ñieän aùp trung bình
coù: rôle quaù doøng, quaù doøng caét nhanh pha vaø moät phaàn töû choáng chaïm ñaát ñöôïc duøng nhö hình
12.40.
Ñoái vôùi tuï ñieän noái Y keùp nhö hình 12.41, söû duïng rôle doøng ôû ñaây trung tính chung ñeå
phaùt hieän doøng khoâng caân baèng khi tuï bò NM hay bò hôû, duøng rôle aùp ñeå haõm doøng khoâng caân baèng
khi laøm vieäc bình thöôøng. Tuï ñieän duøng cho HTÑ cao aùp ñöôïc BV nhö trong hình 12.42, söû duïng
rôle so leäch ñeå BV cho heä thoáng naøy.
 315

A
B
C

RL

Baùo ñoäng Trip

Hình 12.40 BV quaù doøng vaø chaïm ñaát tuï

A
B
C

RL

Baùo ñoäng Tríp

Hình 12.41 BV tuï keùp

Baùo ñoäng Tri

p
Hình 12.42 Baûo veä so leäch daõy tuï
316

Caâu hoûi chöông 12

1- Ñaëc tính thôøi gian doøng ñieän cuûa daây chì.
2- Ttình baøy caùch phoái hôïp taùc ñoäng daây chì thöïc teá.
3- Phaân bieät ACB,OCB,MCB.MCCB.
4- Nhöõng thong soá naøo caàn löu yù khi choïn caùc MCB,MCCB.
5- Vai troø cuûa RCCB trong maïng haï theá.
6- Caùc maïng noái daát haï theá (TT,TN-C,TN-S,IT) naøo coù theå söû duïng RCD phaùt hieän doøng roø.

Websides tham khaûo

www.gemultillin.com
www.schneider-electric.com
www.itmikro.com
 317

Chöông 13
BAÛO VEÄ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN

Ñoäng cô ñieän laø moät taûi quan troïng trong HTÑCN. Coâng suaát vaø ñaëc tính laøm vieäc cuûa caùc
ñoäng cô (ÑC) khaùc nhau nhieàu, khi BVÑC caàn khaûo saùt kyõ caùc ñaëc tính laøm vieäc cuûa ÑC, ví duï nhö:
thôøi gian vaø doøng ñieän khôûi ñoäng phaûi ñöôïc bieát ñeå BV quaù taûi, söùc chòu ñöïng quaù nhieät cuûa ÑC khi
coù taûi khoâng caân baèng, khi bò haõm. Caùc tình traïng phaûi keå ñeán khi tính toaùn BV cho ÑC laø söï coá beân
ngoaøi vaø NM beân trong ÑC. Tình traïng khoâng bình thöôøng xaûy ra cho ÑC laø ñieän aùp cung caáp cho
ÑC khoâng caân baèng, ñieän aùp thaáp, maát pha vaø khôûi ñoäng thöù töï pha ngöôïc. Söï coá xaûy ra beân trong laø
hö truïc ÑC, NM giöõa caùc pha maø thöôøng gaëp nhaát laø söï coá chaïm ñaát vaø quaù taûi.

13.1 DOØNG KHÔÛI ÑOÄNG VAØ DOØNG HAÕM CUÛA ÑOÄNG CÔ

13.1.1 Doøng khôûi ñoäng
Ñoä lôùn vaø thôøi gian toàn taïi cuûa doøng khôûi ñoäng vaø doøng haõm cuûa ÑC (do söï coá phaàn cô naøo
ñoù) laø yeáu toá quan troïng cuûa vieäc löïa choïn thieát bò BV quaù taûi. Ñaëc tuyeán cuûa doøng khôûi ñoäng döïa
treân toác ñoä vaø thôøi gian khôûi ñoäng cuûa ÑC. Doøng ñieän rotor cuûa moät ÑC caûm öùng tính theo toác ñoä
tröôït laø
KE Ir (%)
Ir =
R 2
2
100
 S2 + X 
 
90
 
80
vôùi: S - ñoä tröôït
70
R, X - ñieän trôû, khaùng trôû cuûa ÑC. 60

Giaû söû raèng khaùng trôû ÑC baèng 10 50

laàn ñieän trôû, ñöôøng cong khôûi ñoäng cuûa 40
ÑC coù nhö ôû hình 13.1. Döïa vaøo ñaëc 30
tuyeán, ta thaáy doøng ñieän khôûi ñoäng toàn taïi
20
baèng doøng ñieän khôûi ñoäng lôùn nhaát cho
10 Toác ñoä
ñeán khi ÑC ñaït ñöôïc toác ñoä thoâng thöôøng, ñoàng boä (%)
do ñoù khi choïn doøng vaø thôøi gian cuûa BV 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
quaù taûi, giaû thieát raèng doøng khôûi ñoäng laø
Hình 13.1 Ñaëc tuyeán doøng khôûi ñoäng - toác ñoä
haèng soá vaø baèng doøng khôûi ñoäng lôùn nhaát
trong thôøi gian khôûi ñoäng lôùn nhaát trong thôøi gian khôûi ñoäng.
13.1.2 Ñoäng cô bò haõm
Moät ÑC coù theå bò haõm hoaëc khoâng theå khôûi ñoäng ñöôïc do taûi quaù söùc hay moät söï coá naøo ñoù,
keùo theo doøng ñieän cung caáp taêng cao, ñieàu naøy nguy hieåm cho ÑC neáu vaãn tieáp tuïc nhö theá, vì
khoâng theå duøng trò soá cuûa doøng ñieän ñeå phaân bieät caùc tröôøng hôïp naøy neân duøng thôøi gian toàn taïi
laâu hôn thôøi gian khôûi ñoäng bình thöôøng. Thieát bò BV seõ caét ÑC neáu thôøi gian khôûi ñoäng vöôït quaù
318

giôùi haïn cho pheùp. Phaàn lôùn caùc ÑC caûm öùng khôûi ñoäng khoâng quaù 10s trong khi thôøi gian bò haõm
khoâng ñöôïc vöôït quaù 20s. Trong tröôøng hôïp ÑC ñaëc bieät coù taûi quaùn tính cao, thôøi gian khôûi ñoäng
laâu hôn coù theå gaàn baèng thôøi gian haõm cho pheùp cuûa ÑC; luùc naøy tuøy thuoäc vaøo loaïi rôle ñöôïc söû
duïng ñeå choáng quaù taûi, caàn thieát duøng rôle khôûi ñoäng BV choáng bò haõm.
t t

Ñaëc tuyeán chòu Ñaëc tuyeán chòu

nhieät ñoäng cô nhieät ñoäng cô
Thôøi gian haõm cho pheùp

Thôøi gian haõm cho pheùp

Doøng haõm
Ñaëc tính rôle nhieät Ñaëc tính rôle nhieät

Ñaëc tuyeán khôûi

Ñaëc tuyeán khôûi
ñoäng ñoäng cô
ñoäng ñoäng cô

a) I b) I
Iñm Doøng haõm Iñm Doøng haõm

Hình 13.2 Nguyeân lyù baûo veä ñoäng cô bò haõm: doøng ñieän khôûi ñoäng baèng doøng ñieän haõm
a) Thôøi gian taùc ñoäng rôle nhieät nhoû hôn thôøi gian haõm: rôle seõ baûo veä bò haõm
b) Thôøi gian taùc ñoäng rôle nhieät lôùn hôn thôøi gian haõm: rôle khoâng baûo veä haõm

Vieäc caàn hay khoâng caàn BV haõm tuøy thuoäc vaøo tyû soá thôøi gian khôûi ñoäng bình thöôøng vôùi
thôøi gian haõm cho pheùp, chaúng haïn nhö hình 13.2a thaáy raèng, thôøi gian taùc ñoäng rôle quaù taûi lôùn
hôn thôøi gian khôûi ñoäng nhöng nhoû hôn thôøi gian haõm cho pheùp, nhö theá rôle quaù taûi seõ töï BVÑC
bò haõm.
Coøn trong tröôøng hôïp hình 13.2b, thôøi gian laøm vieäc rôle nhieät quaù taûi lôùn hôn thôøi gian haõm
cho pheùp thì caàn thieát theâm rôle choáng haõm rieâng.
Moät tröôøng hôïp khoù khaên nöõa thænh thoaûng gaëp laø thôøi gian chòu haõm ÑC nhoû hôn thôøi gian
khôûi ñoäng. Neáu BV haõm ñöôïc yeâu caàu luùc khôûi ñoäng cuõng nhö luùc ñang chaïy thì rôle haõm rieâng
bieät ñöôïc lieân keát vôùi boä ño toác ñoä ÑC.

13.2 NHÖÕNG TÌNH TRAÏNG LAØM VIEÄC KHOÂNG BÌNH THÖÔØNG CUÛA ÑOÄNG CÔ
13.2.1 Hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô ñieän caûm öùng ba pha trong ñieàu kieän ñieän aùp khoâng ñoái
xöùng
Ñieän aùp cung caáp cho ÑC coù theå khoâng ñoái xöùng do: ñöùt moät pha, söï coá caùc phaùt tuyeán cung
caáp...; tröôøng hôïp gaëp phaûi laø möùc ñoä khoâng caân baèng ñieän aùp (tröø tröôøng hôïp ñöùt moät pha) seõ
khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán ÑC.
Ñieän aùp khoâng caân baèng coù theå ñöa ñeán quaù nhieät trong caùc cuoän daây trong ÑC. Maïch töông
ñöông cuûa ÑC coù moät pha hôû maïch (H.13.3).
Trong tröôøng hôïp ñöùt moät pha, trong maïch töông ñöông toång trôû thöù töï thuaän vaø thöù töï
nghòch noái tieáp. Do ñoù, doøng thöù töï thuaän vaø doøng thöù töï nghòch baèng nhau.
 319

RS1 jXS1 RR1 jXR1 ((1-S)/S)RR1 RS1+RR1 j(XS1+XR1)

E1 jXm
((1-S)/S)RR1

RS2 jXS2 RR2 jXR2 ((S-1)/(2-S))RR2 a)

jXm
RS2+RR2 j(XS2+XR2)

RS - ñieän trôû pha cuûa stator; Xm - hoã caûm ((S-1)/(2-S))RR2

RR - ñieän trôû pha cuûa rotor chuyeån veà phía stator
XS - khaùng trôû pha cuûa stator; S - ñoä tröôït
XR - khaùng trôû pha cuûa rotor chuyeån veà phía stator b)

Hình 13.3 Maïch töông ñöông cuûa ñoäng cô Hình 13.4 Maïch töông ñöông cuûa
caûm öùng khi maát ñieän moät pha ñoäng cô caûm öùng

1- Doøng thöù töï thuaän vaø nghòch

Tröôøng hôïp toång quaùt, söï khoâng caân baèng cuûa ñieän aùp ba pha aûnh höôûng leân doøng thöù töï
thuaän vaø nghòch, giaù trò thöïc cuûa doøng thöù töï nghòch phuï thuoäc vaøo möùc ñoä khoâng ñoái xöùng cuûa
ñieän aùp nguoàn vaø tyû soá toång trôû thöù töï nghòch ñoái vôùi thöù töï thuaän cuûa ÑC. Tyû soá naøy coù theå tính töø
maïch töông ñöông cuûa ÑC caûm öùng (H.13.4), trong ñoù boû qua toång trôû töø hoùa cuûa ÑC.
Toång trôû thöù töï thuaän cuûa ÑC ôû baát kyø ñoä tröôït naøo laø

 R 
2 
 RS1 + R1  + ( X S1 + X R1 ) 
2
Z M1 =
 S  

ÔÛ cheá ñoä ñöùng yeân, S = 1

Z M 1 = [( RS1 + RR1 )2 + ( X S1 + X R1 )2 ]

Toång trôû thöù töï nghòch khi theo ñoä tröôït

 RR 2 
2
2

ZM 2 = R
 S2 +  + ( X S2 + X R2 ) 
 2 − S 
Khi toác ñoä ÑC bình thöôøng, S nhoû, luùc ñoù
 R 
2 
 RS2 + R2  + ( X S2 + X R 2 ) 
2
ZM 2 =
 2  
Ñieän trôû cuûa ÑC thöôøng nhoû hôn ñieän khaùng. Toång trôû thöù töï nghòch khi ÑC chaïy bình
thöôøng coù theå xaáp xæ baèng toång trôû thöù töï thuaän khi ÑC ñöùng yeân. Tyû soá cuûa toång trôû thöù töï thuaän
vôùi toång trôû thöù töï nghòch ôû toác ñoä bình thöôøng coù theå gaàn baèng tyû soá cuûa doøng ñieän khôûi ñoäng vôùi
doøng ñieän chaïy ñaày taûi. Do ñoù, doøng ñieän thöù töï nghòch seõ gaàn baèng vôùi tích soá cuûa ñieän aùp thöù töï
nghòch vaø tyû soá doøng ñieän khôûi ñoäng vôùi doøng chaïy ñaày taûi.
Ví duï: moät ÑC caûm öùng coù doøng khôûi ñoäng baèng saùu laàn doøng ñònh möùc, ÑC naøy ñöôïc cung
caáp vôùi ñieän aùp coù ñieän aùp thöù töï nghòch laø 5% seõ coù doøng thöù töï nghòch baèng 30%. Neáu ñieän aùp
320

cung caáp coù ñieän aùp thöù töï nghòch lôùn hôn 17% thaønh phaàn thöù töï thuaän thì thaønh phaàn doøng thöù töï
nghòch seõ lôùn hôn doøng thöù töï thuaän. Neáu moät pha bò hôû coù theå thaønh phaàn thöù töï nghòch vöôït quaù
thaønh phaàn thöù töï thuaän tuøy thuoäc vaøo ñieåm hôû maïch cuûa nguoàn. Neáu moät ÑC vaø moät taûi khoâng
ÑC ñöôïc cung caáp ñieän töø cuøng thanh caùi coù hôû maïch phía nguoàn (H.13.5a). Doøng thöù töï nghòch seõ
lôùn hôn doøng thöù töï thuaän trong maïch ÑC. Ñieàu naøy coù theå thaáy ôû maïch hình 13.5b.
Caùc doøng thöù töï toång laø (IÑC1 + IT1) vaø (IÑC2 + IT2) thì baèng nhau, nhöng ZÑC2 < ZÑC1. Vì theá söï phaân
phoái cuûa hai doøng thaønh phaàn ñi qua ÑC vaø maïch taûi thì khaùc. Keát quaû laø doøng thöù töï nghòch vaøo ÑC seõ
lôùn.
Nguoàn cung caáp

Toång trôû nguoàn ZF P(%)

100
Hôû pha
90
4
80

70

60
Ñoäng cô Taûi 6
50
a) Sô ñoà maïch 40
ZÑC1 ZÑC2
30
ZF1 Zf2 8
20
Zt1 ZT2

E1 10

0
2 4 6 8 10 12 14 16 18
b) Sô ñoà töông ñöông
Hình 13.6 Ñoä giaûm coâng suaát
Hình 13.5 Tröôøng hôïp doøng thöù töï ñaàu ra cuûa ñoäng cô khi ñieän aùp
nghòch lôùn hôn doøng thöù töï thuaän cung caáp khoâng caân baèng

2- Ñoäng cô hoaït ñoäng ñieàu kieän doøng khoâng ñoái xöùng

Thaønh phaàn doøng thöù töï nghòch khoâng goùp phaàn vaøo vieäc cung caáp cho moâmen quay cuûa ÑC,
thöïc söï coù sinh ra moâmen thöù töï nghòch (do doøng thöù töï nghòch) thöôøng nhoû hôn 0,5%, moâmen ñaày taûi
neân coù theå ñöôïc boû qua. AÛnh höôûng chuû yeáu cuûa doøng thöù töï nghòch laø laøm cho toån thaát cuûa ÑC taêng leân
(chuû yeáu laø toån thaát ñoàng) vì vaäy coâng suaát ra giaûm. Coâng suaát ñaàu ra cuûa ÑC coù tyû soá doøng khôûi ñoäng
vôùi doøng bình thöôøng 4, 6 vaø 8 theo tyû soá aùp thöù töï nghòch vôùi thöù töï thuaän cho ôû hình 13.6.
 321

I (% doøng ñaày taûi) Ia1

Rôle I (cuoän pha A)

300
I ñöôøng daây

Ib1 Ic1
200
Ia2
I (cuoän pha B, C)
100

I taûi (% ñaày taûi)

Ib2 Ic2
0 20 40 60 80 100

Söï taêng nhieät ñoä trong cuoän daây pha seõ truyeàn qua loõi saét trong stator laøm cho caùc cuoän daây
coøn laïi cuõng coù nhieät ñoä nhö theá. Nhieät ñoä oån ñònh cuûa cuoän daây mang doøng ñieän lôùn nhaát tyû leä vôùi
bình phöông cuûa doøng ñieän trong cuoän ñoù (neáu maùy coù ñoä taûn nhieät thaáp) vaø tyû leä vôùi (IA2 + IB2 +
IC2)/3 neáu maùy coù ñoä taûn nhieät toát giöõa caùc pha. Thöïc söï, söï truyeàn nhieät qua cuoän stator seõ phuï
thuoäc vaøo moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn: thöù töï thuaän vaø thöù töï nghòch cuûa doøng ñieän khoâng ñoái
xöùng. Trong hình 13.7, giaû thieát thaønh Toån thaát ñoàng (%)
phaàn doøng thöù töï thuaän vaø thöù töï (phaàn traêm cuûa toån thaát 3 pha ñoái xöùng taûi)

nghòch cuûa pha A truøng pha, neáu thaønh 2

Rôle I
phaàn thöù töï nghòch cuûa ñieän aùp cung 300
2
caáp laø 5%, thì thaønh phaàn doøng thöù töï I Amax

nghòch seõ laø 30% ñoái vôùi ÑC coù tyû leä

Z1/Z2 = 6. Giaù trò cuûa doøng pha (%): IA = 200
1,3; IB vaø IC = 0,89 seõ coù toån thaát ñoàng
töông öùng pha cuûa A laø 1,69; B vaø C laø 2
I (trung bình)
0,79. Trong tröôøng hôïp naøy, chæ coù toån 100
thaát ñoàng treân moät pha laø lôùn hôn bình 2 2
I B vaø I C
thöôøng, hai pha khaùc nguoäi hôn ñoùng vai
Ukhoâng ñoái xöùng
troø taûn nhieät toát, nhö theá nhieät ñoä ba pha ((E2/E1)x100%)
seõ caân baèng. 0 2 4 6 8 10 12 14

ÔÛ hình 13.8 giaû thieát thaønh phaàn Hình 13.7 Ñaëc tính ñoäng cô coù Z1/Z2 = 6
thöù töï thuaän vaø thöù töï nghòch cuûa pha A leäch pha laø 180o, ñieän aùp cung caáp coù thaønh phaàn thöù töï nghòch
ba pha laø 5% thì doøng pha (%) Ia = 0,49; Ib vaø Ic = 1,37. Trong tröôøng hôïp naøy, hai pha coù toån thaát ñoàng
treân möùc bình thöôøng vaø chæ coù moät pha ñoùng vai troø taûn nhieät. Tröôøng hôïp toång quaùt, khi söï maát caân
baèng nhieàu treân ÑC ñieän aùp cao, nhieät ñoä taêng coù theå vöôït quaù nhieät ñoä cho pheùp cuûa ÑC.
322

Toån thaát ñoàng (%) (khi Ia1 cuøng pha vôùi Ia2)
Ia1

2
300 I max(BC)

Ib1 Ic1

2
I (trung tính)
200 Ic2 Ib2

100
2 U khoâng ñoái xöùng
I A(phaA)
((E2/E1)x100%)
Ia2
0 2 4 6 8 10 12 14

Hình 13.8 Ñaëc tính ñoäng cô coù Z1/Z2 = 6 khi Ia1 vaø Ia2 ngöôïc pha

13.2.2 Söû duïng rôle quaù doøng ñeå baûo veä A B C

Döïa vaøo hình 13.9 doøng pha lôùn nhaát seõ ñöôïc
phaùt hieän baèng ba rôle quaù doøng moät pha. Neáu moät pha
nguoàn bò hôû maïch cho moät ÑC noái ∆, möùc taêng doøng
ñieän (%) trong cuoän daây noái hai pha nhoû hôn möùc doøng
ñieän ñöôøng daây luùc ñoù rôle quaù doøng moät pha khoâng
theå BV hoaøn toaøn caùc cuoän daây stator ÑC.
Ví duï: ÑC caûm öùng, loàng soùc 12,5HP - hôû maïch
pha C nhö hình 13.9, giaù trò doøng ñieän trong cuoän daây Hình 13.9 Doøng ñieän cuoän daây
pha A seõ lôùn hôn doøng ñieän treân ñöôøng daây do ñoù rôle vaø doøng ñieän daây khi nguoàn cung
khoâng theå BV toaøn phaàn cuoän daây ÑC. caáp maát pha c
13.2.3 Söû duïng rôle khoâng caân baèng pha
Rôle naøy hoaït ñoäng khi doøng ñieän treân moät ñöôøng daây vöôït quaù giaù trò ñaët, thöôøng ñöôïc söû
duïng ñeå BVÑC khi noù hoaït ñoäng vôùi ñieän aùp khoâng ñoái xöùng. Tuy nhieân, rôle naøy cuõng coù moät soá
baát lôïi nhö:
- Noù chæ hoaït ñoäng döïa treân söï khaùc nhau doøng ñieän daây, khoâng döïa treân doøng ñieän pha, do ñoù
noù khoâng theå ño ñuùng giaù trò doøng thöù töï nghòch maø thaønh phaàn doøng ñieän naøy laø nguyeân
nhaân gaây neân quaù nhieät trong cuoän daây rotor ÑC.
- Noù quaù nhaïy khi coù khoâng ñoái xöùng nhoû vaø moät pha bò thaáp laøm caét ÑC khoâng caàn thieát.
Trong ñieàu kieän moät pha bò thaáp quaù nhieät, coù theå xaûy ra trong cuoän stator neáu doøng ñieän treân
moät hay moãi pha vöôït quaù doøng ñònh möùc, ñaëc bieät rôle loaïi naøy seõ hoaït ñoäng vôùi 40% Iñm treân hai pha
vaø caét ÑC khoâng caàn thieát nhieät ñoä rotor taêng leân do coù doøng thöù töï nghòch, trò soá thöïc söï laøm taùc ñoäng
rôle theo trò soá treân laø 40/1,73% = 23%. Noùi caùch khaùc, nhieät ñoä tyû leä vôùi (0,232) hay 5,4% bình thöôøng
vaø coù toång nhieät ñoä seõ tyû leä vôùi (I12 + I22) hay 10% doøng ñaày taûi (khoâng keå nhieät ñoä do ñieän trôû rotor).
Neáu ÑC hoaït ñoäng ôû cheá ñoä ñònh möùc vaø ba pha trôû thaønh khoâng ñoái xöùng coù 12% doøng
ñieän thöù töï nghòch treân moät pha, rôle loaïi naøy seõ hoaït ñoäng sau 15 phuùt.
Neáu ÑC tieáp tuïc chaïy ñaày taûi doøng ñieän thöù töï thuaän töø 100% trò soá vaø nhieät ñoä trong cuoän
daây stator ñöôïc cho ôû hình 13.7, hình 13.8.
 323

Doøng thöù töï nghòch töông öùng vôùi 12% doøng ñöôøng daây khoâng ñoái xöùng coù theå xem laø 8%
töông öùng vôùi ñieän aùp thöù töï nghòch 1,3%, ñoái vôùi motor coù Z1/Z2 = 6. Nhö ñaõ bieát, khi coù khoâng
ñoái xöùng nhoû nhieät sinh ra trong cuoän daây coù doøng lôùn nhaát seõ taûn nhieät qua loõi saét ñeán caùc cuoän
daây khaùc laøm cho nhieät ñoä caùc cuoän daây gioáng nhau, Hình 13.7 cho thaáy raèng, söï gia taêng toån thaát
ñoàng trung bình töông öùng vôùi 1,3% ñieän aùp thöù töï nghòch thì nhoû hôn 1%, vì theá nhieät ñoä cuoän daây
trung bình seõ nhö luùc ñaày taûi bình thöôøng. Nhieät ñoä doøng thöù töï nghòch seõ tyû leä vôùi (0,082), nghóa laø
0,64% bình thöôøng. Khi nhieät ñoä töông ñoái lôùn hôn taïo bôûi doøng thöù töï nghòch trong caùc cuoän daây
rotor, duøng moät rôle coù trò soá ñaët naøy seõ caét ÑC tröôùc ñeå traùnh quaù nhieät trong cuoän daây stator vaø
rotor. Neáu moät rôle BVÑC khi ñieän aùp khoâng ñoái xöùng vaø theo doõi nhieät ñoä cuûa cuoän daây rotor, noù
coù theå ñònh chính xaùc giaù trò thaønh phaàn thöù töï nghòch cuûa doøng ñöôøng daây khoâng ñoái xöùng. Neáu
ÑC duy trì cuøng coâng suaát ra vaø tieáp tuïc chaïy cuøng toác ñoä, ñieän aùp khoâng ñoái xöùng nhö laø khi ñoái
xöùng thaønh phaàn doøng ñöôøng daây thöù töï thuaän seõ gioáng nhö doøng ba pha caân baèng, do ñoù nhieät ñoä
do thaønh phaàn thöù töï thuaän seõ gioáng khi ñieän aùp ñoái xöùng, nhieät ñoä taêng leân seõ laø do coù maët cuûa
thaønh phaàn thöù töï nghòch. AÛnh höôûng nhieät cuûa moät ñôn vò thaønh phaàn thöù töï nghòch thì lôùn hôn
moät ñôn vò doøng thöù töï thuaän, khi choïn rôle BVÑC phaûi löu yù ñeán ñieàu naøy.
Toång quaùt: ÑC caøng lôùn thì caøng nguy hieåm hôn khi coù baát ñoái xöùng, bôûi vì ñieän trôû rotor cao
ñoái vôùi doøng thöù töï nghòch 100Hz. Hôn nöõa, khoâng caân baèng caøng cao thì toån thaát cuûa pha mang doøng
ñieän cao hôn, khoâng kòp taûn nhieät ñeán caùc pha khaùc.
13.2.4 Baûo veä quaù taûi
Hieän nay, coù raát nhieàu loaïi ÑC vaø söï ña daïng cuûa chuùng neân khi BV quaù taûi cuûa nhöõng ÑC naøy
coù theå döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm nhö sau:
- Vôùi ÑC söû duïng cho taûi dao ñoäng maø toån thaát cuûa noù seõ sinh ra trong quaù trình vaän haønh -
duøng rôle quaù doøng coù chænh ñònh thôøi gian ñeå BV.
- Ñoäng cô noái tröïc tieáp vôùi taûi ngaét nhanh choùng baát cöù söï quaù taûi naøo coù theå gaây hö hoûng
ÑC.
Noùi chung, tuøy theo moãi maùy maø ta thieát keá ñeå phuø hôïp, khoâng nhaát thieát baát cöù söï quaù taûi
naøo cuõng caét ÑC. Chuù yù: khi thieát keá traùnh taùc ñoäng nhaàm cuûa rôle khi ÑC khôûi ñoäng.
13.2.5 Baûo veä stator

1- Baûo veä choáng chaïm ñaát stator

Thoâng thöôøng söï coá naøy do hö hoûng lôùp caùch ñieän, ta duøng rôle quaù doøng caét nhanh ñeå BV
söï coá naøy. Giaù trò ñaët cuûa rôle khoaûng 20% Iñm noái töø doøng thöù töï khoâng cuûa ba MBI.
Ñeå rôle khoâng hoaït ñoäng vôùi doøng khoâng caân baèng vì söï baõo hoøa cuûa moät hay nhieàu MBI,
do giaù trò ñænh nhoïn cuûa söï khôûi ñoäng ÑC luùc ñaàu thöôøng ngöôøi ta noái tieáp vôùi rôle moät ñieän trôû oån
ñònh.
2- Baûo veä choáng chaïm pha–pha
Söï coá nhieàu pha ít xaûy ra, duøng rôle quaù doøng caét nhanh nhö BV chaïm ñaát ñeå BV, giaù trò ñaët
cuûa rôle khoaûng 20% Iñm. BVSL thænh thoaûng ñöôïc söû duïng cho caùc ÑC coù coâng suaát lôùn vaø quan
troïng.
3- Baûo veä choáng chaïm caùc voøng daây trong moät pha
Baûo veä naøy chæ nhaän ra vaø taùc ñoäng ñuùng khi caùc cuoän daây cuûa stator ñöôïc phaân ra nhieàu maïch.
4- Baûo veä hö hoûng caùc cöïc
324

Rôle quaù doøng caét nhanh ñöôïc söû duïng ñeå BV trong tröôøng hôïp naøy.
Chuù yù: Rôle coù theå taùc ñoäng nhaàm khi doøng khôûi ñoäng cuûa ÑC luùc ñaàu.
Ñoái vôùi ÑC ñoàng boä caàn coù theâm caùc BV nhö: BV quaù taûi cuoän töø tröôøng, BV choáng quaù taûi
ñoät ngoät, BV coâng suaát ngöôïc, BV quaù aùp, thaáp taàn soá...

13.3 CAÙC SÔ ÑOÀ BAÛO VEÄ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN

1- Sô ñoà baûo veä ñoäng cô loaïi nhoû (< 1MW)

52

∆
52
50 49 46 49CR 37

51 51N 49 49CR 46
51N 67N

M M

Hình 13.10 Ñieän trôû noái ñaát cuûa maïng nhoû Hình 13.11 Ñieän trôû noái ñaát cuûa maïng lôùn

Ghi chuù: Ñoä nhaïy cuûa BV ñònh höôùng choáng chaïm ñaát 67N chæ aùp duïng vôùi phaùt tuyeán coù
MC hoaëc heä thoáng maïng ñieän coù noái ñaát baèng cuoän daây Peterson.
2- Sô ñoà baûo veä ñoäng cô lôùn (> 1MW)

52
∆

50 49 49CR 46 37

51N 67N 37

49T
M
87M

Hình 13.12
 325

PHAÀN BA

TÖÏ ÑOÄNG HOÙA

TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
326

TÖÏ ÑOÄNG HOÙA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

Toång quan: Ngaøy nay, caùc nhaø cung caáp ñieän coù xu höôùng duøng caùc thieát bò thoâng minh hôn ñeå
quaûn lyù, vaän haønh kinh teá hôn HTÑ. Thuaät ngöõ “Heä thoáng ñieän” theå hieän taäp hôïp caùc thieát bò hình
thaønh töø caùc heä thoáng vaät lyù truyeàn taûi vaø phaân phoái coâng suaát. Thuaät ngöõ “Heä thoáng thieát bò ño löôøng
vaø ñieàu khieån (I&C)” döïa vaøo taäp hôïp caùc thieát bò nhö maøn hình, boä ñieàu khieån vaø baûo veä HTÑ.
Töï ñoäng hoùa HTÑ döïa vaøo vieäc söû duïng thieát bò I&C ñeå vaän haønh vaø ñieàu khieån HTÑ moät
caùch töï ñoäng.
Caùc chöùc naêng vaø boä phaän chính thöïc hieän:
Thu thaäp döõ lieäu: Döïa vaøo vieäc thu thaäp hay taäp hôïp döõ lieäu. Döõ lieäu naøy ñöôïc thu thaäp töø vieäc
ño giaù trò töông töï cuûa doøng vaø aùp hoaëc laø traïng thaùi ñoùng môû ôû caùc ñieåm coù thieát bò ñoùng caét. Caùc döõ
lieäu thu thaäp ñöôïc coù theå duøng taïi choã thieát bò hoaëc göûi ñeán thieát bò khaùc trong traïm hoaëc laø töø traïm
naøy ñeán traïm khaùc, hoaëc taïo cô sôû döõ lieäu cho ngöôøi vaän haønh, kyõ sö, ngöôøi laäp keá hoaïch, toå coâng taùc
vaø nhaø quaûn lyù söû duïng.
Giaùm saùt HTÑ: Maùy tính xöû lyù caùc döõ lieäu thu thaäp ñöôïc, giaùm saùt caùc cheá ñoä vaø tình traïng
cuûa HTÑ. Ngöôøi vaän haønh, kyõ sö coù theå giaùm saùt thoâng tin töø xa hieån thò treân maùy tính hay taïi caùc
maët tröôùc thieát bò baûo veä vaø maùy tính xaùch tay.
Ñieàu khieån HTÑ: Ñieàu khieån döïa vaøo vieäc göûi thoâng tin ñeán caùc thieát bò ñeå vaän haønh I&C vaø
caùc thieát bò trong HTÑ. Heä thoáng ñieàu khieån coù giaùm saùt vaø thu thaäp döõ lieäu truyeàn thoáng
(SCADA) döïa vaøo ngöôøi vaän haønh ñeå giaùm saùt heä thoáng vaø leänh kích khôûi töø ngöôøi vaän haønh thao
taùc treân maùy tính chuû. Ngöôøi vaän haønh cuõng coù theå ñieàu khieån taïi choã caùc thieát bò baèng caùch duøng
caùc nuùt aán maët tröôùc thieát bò hoaëc laø maùy tính xaùch tay.
Töï ñoäng hoùa HTÑ: Laø heä thoáng hoaït ñoäng ñieàu khieån töï ñoäng HTÑ qua quaù trình töï ñoäng
trong maùy tính vaø caùc thieát bò I&C thoâng minh. Quaù trình naøy döïa vaøo vieäc thu thaäp döõ lieäu, giaùm
saùt heä thoáng vaø ñieàu khieån HTÑ, taát caû cuøng laøm vieäc vôùi nhau phoái hôïp töï ñoäng. Caùc leänh ñieàu
khieån ñöôïc taïo ra vaø sau ñoù truyeàn ñi cuøng caùch nhö ngöôøi vaän haønh kích khôûi baèng tay.
Caùc thieát bò thoâng minh cho heä thoáng I&C: Caùc thieát bò I&C vi xöû lyù laø thieát bò ñieän töû thoâng
minh (IEDs). Vi xöû lyù laø moät con chip maùy tính ñôn coù chöùc naêng söû duïng döõ lieäu, leänh ñieàu khieån vaø
truyeàn tin nhö moät maùy tính. Quaù trình töï ñoäng coù theå ñöôïc vaän haønh trong IEDs, vaø truyeàn tin ñöôïc
xöû lyù thoâng qua coång noái tieáp. IEDs ñöôïc duøng trong caùc traïm hay ñaët treân ñaàu truï cuûa ñöôøng daây.
Caùc boä bieán ñoåi ño löôøng (maùy bieán ñieän aùp, bieán doøng ñieän): Caùc boä bieán ñoåi ño löôøng
ñöôïc duøng ñeå caûm nhaän giaù trò doøng ñieän vaø ñieän aùp cuûa HTÑ. Chuùng ñöôïc noái tröïc tieáp ñeán
caùc thieát bò trong HTÑ vaø bieán ñoåi caùc tín hieäu töông töï thöïc cuûa HTÑ goàm ñieän aùp cao vaø doøng
ñieän lôùn, giaûm xuoáng möùc tín hieäu thaáp hôn.
Boä chuyeån ñoåi: Boä chuyeån ñoåi tín hieäu töông töï töø ñaàu ra cuûa boä bieán ñoåi ño löôøng töø heä ñoä
naøy sang heä ñoä lôùn khaùc, hoaëc töø daïng giaù trò naøy sang daïng giaù trò khaùc, ví duï nhö töø doøng ñieän
AC ra aùp DC.
Thieát bò ñaàu cuoái (RTU): RTU laø IED coù theå ñöôïc laép ñaët ôû vò trí caùc thieát bò vaø laøm vieäc nhö
ñieåm ñaàu cuoái. RTU coù theå chuyeån ñoåi döõ lieäu thu thaäp ñeán caùc thieát bò khaùc, nhaän döõ lieäu vaø ñieàu
khieån töø caùc thieát bò khaùc qua coång noái tieáp. RTU coù chöông trình cho ngöôøi söû duïng, ñöôïc goïi laø
smart RTU.
 327

Khoùa lieân keát truyeàn tin: Khoùa truyeàn thoâng tin laø thieát bò ñoùng caét giöõa moät soá coång noái
tieáp. Ngöôøi söû duïng ôû xa kích khôûi truyeàn tin vôùi khoùa coång thoâng qua vieäc keát noái ñeán traïm, tieâu
bieåu nhö keát noái ñieän thoaïi quay soá. Moät khi keát noái, ngöôøi söû duïng coù theå göûi thoâng tin thoâng qua
khoùa coång ñeán moät trong nhöõng thieát bò IEDs ñaõ ñöôïc keát noái cuûa traïm. Khoùa coång chæ ñôn thuaàn
cho thoâng tin thoâng qua IEDs.
Ñoàng hoà ño: Laø thieát bò IED ñöôïc duøng ño löôøng chính xaùc giaù trò doøng ñieän, ñieän aùp vaø coâng suaát
cuûa HTÑ. Giaù trò ño ñöôïc nhö coâng suaát tieâu thuï vaø giaù trò ñænh, ñöôïc löu laïi trong maùy ño ñeå laäp neân doøng
thoâng tin löu tröõ veà hoaït ñoäng cuûa HTÑ.
Boä ghi söï coá DFR: DFR laø thieát bò IED duøng thu thaäp thoâng tin veà söï nhieãu loaïn cuûa HTÑ. Noù coù
khaû naêng chöùa caùc döõ lieäu ôû daïng kyõ thuaät soá khi ñöôïc kích khôûi bôûi caùc tình traïng khaùc nhau trong HTÑ,
vì duï nhö hoïa taàn, taàn soá vaø ñieän aùp.
Boä ñieàu chænh ñaàu phaân aùp döôùi taûi LTC: LTC laø thieát bò duøng ñeå thay ñoåi vò trí naác ñaàu phaân
aùp maùy bieán aùp. Thieát bò naøy laøm vieäc töï ñoäng hoaëc coù theå ñöôïc ñieàu khieån thoâng qua IED ôû nôi
khaùc hoaëc laø vaän haønh töø xa.
Boä ñieàu khieån töï ñoùng laïi: Boä ñieàu khieån töï ñoùng laïi ñieàu khieån töø xa hoaït ñoäng cuûa boä töï
ñoùng laïi hay caùc thieát bò ñoùng caét. Caùc thieát bò naøy giaùm saùt vaø löu tröõ caùc tình traïng cuûa HTÑ vaø
xaùc ñònh khi thao taùc ñieàu khieån.
Nguoàn ñoàng boä thôøi gian: Laø thieát bò IED duøng taïo ra giaù trò thôøi gian trong ngaøy maø sau ñoù ñöôïc
loan baùo ñeán caùc thieát bò IEDs ñeå ñaët taát caû caùc ñoàng hoà cuøng moät luùc.
Coång giao thöùc: Caùc thieát bò IEDs lieân keát noái tieáp vôùi nhau baèng ñoïc hieåu ngoân ngöõ ñaëc bieät hay
giao thöùc. Giao thöùc coång vaøo chuyeån ñoåi vieäc truyeàn tin töø moät giao thöùc naøy sang giao thöùc khaùc.
Nhieäm vuï naøy thöôøng thöïc hieän baèng phaàn meàm treân maùy tính.
Giao dieän ngöôøi - maùy (HMI): Hieån thò tröôùc maøn hình vaø nuùt aán hay maùy tính caù nhaân, hoaït
ñoäng nhö giao dieän ñeán heä thoáng döõ lieäu vaø ñieàu khieån cho caùc traïm.
PLC: Laø thieát bò IED coù theå laäp trình hoaït ñoäng ñieàu khieån logic. PLC hieän ñaïi coù theå laäp trình
ñeå taïo ra thoâng tin töø döõ lieäu vaø thöïc hieän töï ñoäng. PLC coù theå truyeàn döõ lieäu ñaõ thu thaäp ñeán caùc
thieát bò khaùc hay nhaän döõ lieäu vaø ñieàu khieån leänh töø caùc thieát bò khaùc thoâng qua coång noái tieáp.
Rôle baûo veä: Laø thieát bò IED ñöôïc thieát keá ñeå caûm nhaän nhöõng nhieãu loaïn trong HTÑ, thöïc
hieän taùc ñoäng ñieàu khieån heä thoáng I&C vaø HTÑ ñeå baûo veä con ngöôøi vaø thieát bò. Rôle baûo veä taïo
ra thoâng tin ño löôøng, thu thaäp thoâng tin traïng thaùi heä thoáng vaø löu giöõ doøng söï kieän vaän haønh cuûa
heä thoáng.
Boä xöû lyù truyeàn thoâng: Laø boä ñieàu khieån cho traïm, hôïp nhaát nhieàu chöùc naêng cuûa caùc thieát bò
I&C khaùc nhau vaøo trong moät IED. Coù nhieàu coång truyeàn tin ñeå hoã trôï lieân keát nhieàu thoâng tin ñoàng
thôøi. Boä xöû lyù truyeàn thoâng thöïc hieän thu thaäp döõ lieäu thu ñöôïc vaø ñieàu khieån caùc IED traïm khaùc vaø
cuõng taäp hôïp döõ lieäu thu ñöôïc chuyeån ñeán moät hay nhieàu maùy chuû beân trong hoaëc beân ngoaøi traïm.
Boä xöû lyù truyeàn thoâng taäp hôïp nhieàu ñaëc tính cuûa caùc thieát bò IEDs khaùc nhau, bao goàm RTU, khoùa
coång truyeàn tin, coång giao thöùc, nguoàn ñoàng boä thôøi gian vaø PLC. Boä xöû lyù truyeàn thoâng coù caùc ñaàu
noái I/O taïi choã vaø coù theå thöïc hieän goïi ñeå caûnh baùo ngöôøi vaø xöû lyù khi thay ñoåi traïng thaùi.

Truyeàn thoâng tin trong HTÑ

Giao thöùc truyeàn thoâng tin: IEEE ñònh nghóa giao thöùc truyeàn tin laø moät taäp nghi thöùc thoûa
thuaän, quy ñònh khuoân khoå laäp trình vaø thôøi gian töông ñoái trao ñoåi thoâng tin giöõa hai ñaàu cöïc
truyeàn tin. Moät thuû tuïc chaët cheõ ñöôïc yeâu caàu ñeå khôûi ñoäng vaø duy trì truyeàn thoâng tin. Ñieàu naøy
ñieàu hoøa traät töï vaø saép xeáp thoâng tin, toác ñoä truyeàn vaø kieåm tra loãi.
328

Toång quaùt, maïng truyeàn tin HTÑ cung caáp boán hoaït ñoäng cô baûn: thieát laäp thoâng tin, hoaøn
thaønh truyeàn tin, vieát döõ lieäu vaø ñoïc döõ lieäu. Chöùc naêng vieát döõ lieäu coù theå ñöôïc duøng ñeå yeâu caàu
IED thöïc hieän taùc ñoäng ñieàu khieån, thay ñoåi giaù trò ñaët hoaëc göûi döõ lieäu ñeán thieát bò coù yeâu caàu.
Kieåm tra loãi ñöôïc thöïc hieän bôûi moät thieát bò ñeå xaùc ñònh neáu tin döõ lieäu bò sai laïc, giaùn ñoaïn trong
quaù trình truyeàn ñi. Laäp trình tin vaø toác ñoä truyeàn daãn laø caùc thoâng soá ñöôïc ñònh hình trong quaù
trình laép ñaët.
Caùc giao thöùc phoå bieán:
- ASCII ñöôïc bieán ñoåi deã daøng tôùi caùc kyù töï vaø soá maø ngöôøi coù theå ñoïc. Giao thöùc naøy ñôn
giaûn nhöng thöôøng laø chaäm chaïp.
- Modbus: giao thöùc thoâng duïng trong coâng nghieäp vaø cuõng trôû neân thoâng duïng trong caùc
traïm ñieän.
- ModbusPlus: môû roäng cuûa giao thöùc Modbus, coù toác ñoä trung bình.
- DNP 3.0: giao thöùc thoâng duïng SCADA.
Moâi tröôøng truyeàn tin: Coù nhieàu loaïi phöông tieän truyeàn thoâng tin khaùc nhau, coù theå ñöôïc
duøng ñeå daãn döõ lieäu giöõa caùc thieát bò IEDs trong HTÑ, goàm coù caùp ñoàng, ñöôøng daây taûi ñieän
(PLC), ñöôøng daây ñieän thoaïi, sôïi quang vaø voâ tuyeán. Voâ tuyeán bao goàm FM, vi soùng, maïng ñieän
thoaïi di ñoäng vaø veä tinh.
Keát noái truyeàn tin: Keát noái tröïc tieáp vaø giaùn tieáp multidrop laø hai loaïi truyeàn tin coù theå duøng
treân maïng. Trong keát noái tröïc tieáp, chæ coù hai thieát bò keát noái vôùi nhau. Ñöôøng daãn truyeàn döõ lieäu
coù theå laø kim loaïi, voâ tuyeán vaø sôïi quang. Moãi giao dieän bao goàm keát noái truyeàn vaø nhaän rieâng
bieät taïi moãi thieát bò. Coù moät soá keát noái tröïc tieáp rieâng ñeán nhieàu thieát bò IEDs, cho pheùp moãi thieát
bò truyeàn tin ñoàng thôøi. Heä thoáng coù nhieàu keát noái tröïc tieáp baét nguoàn töø moät thieát bò ñöôïc goïi laø
caáu truùc maïng tia. Hình 1 moâ taû caáu truùc hình tia. Nhieàu maïng hình tia coù theå keát noái vôùi nhau.

Maïng ñieàu khieån

Rôle

Hình 1 Caáu truùc hình tia

Baát cöù giao thöùc naøo, bao goàm thieát keá öùng duïng keát noái giaùn tieáp multidrop, coù theå söû duïng
cho keát noái tröïc tieáp daïng hình tia.
Haàu heát, caùc heä thoáng ethernet ngaøy nay ñöôïc phaùt trieån daïng maïng hình tia vôùi trung taâm
hình tia laø khoùa ñoùng caét, truïc chính hay tuyeán chính.
Trong caáu truùc maïng giaùn tieáp multidrop, moät soá thieát bò coù theå ñöôïc keát noái thaúng vaøo
thanh goùp haëc maïng voøng. Hình 2 moâ taû keát noái thieát bò daïng maïng thanh goùp vaø hình 3 chæ keát noái
daïng maïng voøng. Keát noái multidrop yeâu caàu taïi moät thôøi ñieåm chæ coù moät thieát bò truyeàn tin. Caùc
thieát bò trong maïng multidrop phaûi ñoïc cuøng moät giao thöùc vôùi cuøng toác ñoä.
 329

Maïng ñieàu khieån

Rôle

Hình 2 Caáu truùc daïng thanh caùi

Maïng ñieàu khieån

Rôle

Hình 3 Caáu truùc maïng voøng

Ñoïc ñieän keá töï ñoäng (AMR): Laø dòch vuï truyeàn daãn döõ lieäu töø ñieän keá tieâu duøng ñeán heä thoáng
thu thaäp döõ lieäu cuûa coâng ty baùn ñieän, cho pheùp thu thaäp nhieàu loaïi thoâng tin khaùc nhau ñeå taïo
thuaän lôïi cho coâng ty vaø khaùch haøng.
Coâng ngheä AMR cho pheùp khaùch haøng söû duïng ñieän coù hieäu suaát cao hôn baèng caùc chöông
trình öùng duïng. Moät soá heä thoáng cho pheùp khaùch haøng ñieàu khieån vaø tieâu thuï ñieän trong nhaø theo yù
muoán, vôùi chi phí thaáp nhaát; giaùm saùt doøng ñieän; thu nhaän thoâng tin haøng ngaøy; thanh toaùn hoùa ñôn
ñieän; ñieàu khieån aùnh saùng vaø caùc heä thoáng an toaøn trong nhaø.
Coâng ngheä AMR ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùch löïa choïn sô ñoà truyeàn tin.
Coâng ngheä (PLC) söû duïng ñöôøng daây taûi ñieän nhö phöông tieän truyeàn thoâng cho vieäc göûi vaø
nhaän giöõ lieäu ôû daûi baêng thoâng heïp, toác ñoä raát thaáp.
Coâng ngheä döïa treân vieäc duøng ñöôøng daây caùp quang, ñieän thoaïi (daønh rieâng hoaëc chia seû vôùi
ñieän thoaïi) ñeå göûi vaø nhaän giöõ lieäu ño ñeám. Caùc heä thoáng döïa vaøo ñieän thoaïi coù chi phí thaáp ñoái vôùi
caùc ñoái töôïng choïn loïc, vaø ñaëc bieät cho khaùch haøng coâng nghieäp vaø thöông maïi lôùn.
Coâng ngheä voâ tuyeán, taàn soá voâ tuyeán ñieän (RF) coù hieäu quaû chi phí thaáp hôn ño ñeám trong
vuøng ñòa lyù hieåm trôû.
Töï ñoäng hoùa HTÑ: Laø hoaït ñoäng ñieàu khieån töï ñoäng HTÑ thoâng qua caùc thieát bò I&C. Töï
ñoäng traïm döïa vaøo vieäc duøng döõ lieäu IED, ñieàu khieån vaø naâng löïc töï ñoäng trong traïm vaø leänh ñieàu
khieån töø ngöôøi söû duïng ôû xa ñeå ñieàu khieån thieát bò HTÑ.
Töï ñoäng HTÑ goàm caùc quaù trình keát hôïp phaùt ñieän vaø phaân phoái coâng suaát. Moät phaàn cuûa
quaù trình naøy lieân quan ñeán vieäc ñieàu khieån phaân phoái töï ñoäng coâng suaát taïi caùc caáp truyeàn taûi vaø
phaân phoái. Cuøng vôùi vieäc giaùm saùt vaø ñieàu khieån heä thoáng phaân phoái coâng suaát trong traïm ñieän vaø
thieát bò gaén treân truï ñöôøng daây ñeå giaûm xaûy ra caét ñieän vaø ruùt ngaén thôøi gian caét ñieän. Giao thöùc
truyeàn thoâng tin, caùc thieát bò IEDs vaø caùc phöông phaùp truyeàn tin cuøng laøm vieäc vôùi nhau thoáng
nhaát ñeå vaän haønh töï ñoäng HTÑ.
330

Phaân phoái coâng suaát töï ñoäng cuûa caùc traïm truyeàn taûi, phaân phoái vaø caùc phaùt tuyeán bao goàm:
- Ñieàu khieån coù giaùm saùt vaø thu thaäp döõ lieäu (SCADA) - giaùm saùt vaän haønh vaø ñieàu khieån.
- Töï ñoäng phaân phoái - vò trí söï coá, töï ñoäng caùch ly, phaân ñoaïn töï ñoäng, töï ñoäng phuïc hoài
nguoàn ñieän.
- Töï ñoäng traïm ñieän - hoûng hoùc maùy caét, töï ñoùng laïi, giaùm saùt aécquy, chuyeån nguoàn vaø
chuyeån taûi.
- Heä thoáng quaûn lyù naêng löôïng (EMS) - phaân boá coâng suaát, giaùm saùt, ñieàu khieån vaø giaùm saùt
VAR, ñieän aùp, ñieàu khieån phaùt ñieän, ñieàu chænh caân baèng pha maùy bieán aùp vaø phaùt tuyeán.
- Phaân tích söï coá vaø baûo trì thieát bò.
- Ñieàu khieån vaø giaùm saùt töø xa caùc maùy caét vaø thieát bò ñoùng caét.
- Giaùm saùt töø xa caùc thieát bò ñoùng caét khoâng töï ñoäng vaø caàu chì.
- Ñieàu khieån vaø giaùm saùt caùc cuïm tuï buø.
- Ñieàu khieån vaø giaùm saùt ñieän aùp.
- Ñieàu khieån vaø giaùm saùt chaát löôïng ñieän naêng.
Trong phaàn 3 cuûa quyeån saùch naøy chæ ñeà caäp ñeán moät vaøi chöùc naêng töï ñoäng hoùa cuïc boä ñeå
phuïc vuï cho töï ñoäng hoùa HTÑ.
 331

Chöông 14
TÖÏ ÑOÄNG ÑOÙNG LAÏI ÑÖÔØNG DAÂY

14.1 TOÅNG QUAÙT

Caùc thoáng keâ veà caùc söï coá treân HTÑ cho thaáy raèng, baát kyø ñöôøng daây treân khoâng vaän haønh
vôùi ñieän aùp cao (töø 6kV trôû leân) ñeàu coù söï coá thoaùng qua (chieám tôùi 80 ÷ 90%), trong ñoù ñöôøng daây
coù ñieän aùp caøng cao thì phaàn traêm xaûy ra söï coá thoaùng qua caøng lôùn. Moät söï coá thoaùng qua, chaúng
haïn nhö moät phoùng ñieän xuyeân thuûng laø loaïi söï coá maø coù theå ñöôïc loaïi tröø baèng taùc ñoäng caét töùc
thôøi MC ñeå coâ laäp söï coá vaø söï coá seõ khoâng xuaát hieän trôû laïi khi ñöôøng daây ñöôïc ñoùng trôû laïi sau
ñoù. Seùt laø nguyeân nhaân thöôøng gaây söï coá thoaùng qua nhaát, coøn nhöõng nguyeân nhaân khaùc thöôøng laø
do söï laéc lö cuûa daây daãn gaây ra phoùng ñieän vaø do söï va chaïm cuûa caùc vaät beân ngoaøi ñöôøng daây.
Vieät Nam naèm trong khu vöïc nhieät ñôùi; caùc ñieàu kieän khí haäu nhö baõo, ñoä aåm, saám seùt, caây
coái... ñeàu taïo ñieàu kieän toát cho söï coá thoaùng qua xaûy ra. Do vaäy, vieäc aùp duïng thieát bò töï ñoäng
ñoùng laïi MC (TÑL) treân HTÑ Vieät Nam caøng neân ñöôïc xem xeùt caån thaän nhaèm aùp duïng moät caùch
thích hôïp vaø hieäu quaû nhöõng lôïi ñieåm cuûa thieát bò naøy, goùp phaàn caûi thieän ñoä tin caäy cho heä thoáng.
Nhö treân ñaõ ñeà caäp, 10 ÷ 20% söï coá coøn laïi laø söï coá keùo daøi hay “baùn keùo daøi”. Moät söï coá
baùn keùo daøi coù theå xaûy ra do moät nhaùnh caây rôùt xuoáng ñöôøng daây. ÔÛ ñaây söï coá seõ khoâng ñöôïc loaïi
tröø baèng caùch caét ñieän töùc thôøi maø nhaùnh caây chæ coù theå bò chaùy ruïi trong moät khoaûng thôøi gian naøo
ñoù. Loaïi söï coá naøy thöôøng xaûy ra treân ñöôøng daây trung theá (6 ÷ 66kV) chaïy qua vuøng röøng nuùi.
Nhö vaäy, trong phaàn lôùn caùc söï coá, neáu ñöôøng daây söï coá ñöôïc caét ra töùc thôøi vaø thôøi gian
maát ñieän ñuû lôùn ñeå khöû ion do hoà quang sinh ra thì vieäc ñoùng laïi seõ cho pheùp phuïc hoài thaønh coâng
vieäc cung caáp ñieän cho ñöôøng daây. Caùc MC coù trang bò heä thoáng TÑL seõ cho pheùp thöïc hieän
nhieäm vuï naøy moät caùch töï ñoäng vaø, trong thöïc teá, chuùng ñaõ goùp phaàn thieát thöïc trong vieäc caûi taïo
tính lieân tuïc cung caáp ñieän cho hoä tieâu thuï. Ngoaøi ra TÑL coøn coù moät öu ñieåm khaù quan troïng, ñaëc
bieät cho ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp (treân 66kV) ñoù laø khaû naêng giöõ oån ñònh vaø ñoàng boä cho heä
thoáng. Treân ñöôøng daây truyeàn taûi, ñaëc bieät ñöôøng daây noái hai heä thoáng lôùn vôùi nhau, vieäc taùch rôøi
hai heä thoáng coù theå gaây maát oån ñònh. Trong moät soá tröôøng hôïp, vieäc caét rôøi hai heä thoáng seõ gaây ra
tình traïng: moät beân thì thieáu huït coâng suaát traàm troïng, moät beân thì dö thöøa coâng suaát, tröôøng hôïp
naøy vieäc ñoùng trôû laïi kòp thôøi (trong khoaûng thôøi gian giôùi haïn naøo ñoù seõ ñöôïc ñeà caäp trong phaàn töï
ñoäng ñoùng laïi ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp) cho pheùp HTÑ töï ñoäng caân baèng trôû laïi. Ñaây laø
moät öu ñieåm quan troïng cuûa vieäc ñoùng laïi treân ñöôøng daây truyeàn taûi.
Ñeå thöïc hieän vieäc TÑL trong HTÑ, hieän nay coù hai bieän phaùp ñang ñöôïc söû duïng:
- Töï ñoùng trôû laïi baèng caùch keát hôïp MC vôùi heä thoáng töï ñoùng laïi (ARS)
- Söû duïng MC TÑL (ACR).
Lôïi ñieåm cuûa ACR laø chi phí thaáp hôn so vôùi khi söû duïng heä thoáng TÑL vì noù ñöôïc thieát keá
troïn boä ñeå keát hôïp MC vôùi chöùc naêng cuûa rôle BV vaø rôle TÑL. Tuy nhieân, giôùi haïn cuûa noù laø khaû
naêng caét doøng söï coá. Vì coù keát caáu phöùc taïp, keát hôïp nhieàu chöùc naêng neân ACR khoù coù theå ñöôïc
332

cheá taïo vôùi khaû naêng caét doøng lôùn. Hieän nay, coâng suaát caét cuûa ACR vaøo khoaûng 150MVA ñoái vôùi
ñieän aùp 15kV vaø gaàn 300MVA ñoái vôùi ñieän aùp 22kV.
Ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp coâng suaát lôùn, coâng suaát caét cuûa moät MC ñoøi hoûi phaûi
raát lôùn vaø thôøi gian taùc ñoäng cuûa MC phaûi raát nhanh. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân maø
ngöôøi ta chæ söû duïng MC keát hôïp vôùi heä thoáng ñieàu khieån TÑL ñeå thöïc hieän chöùc naêng TÑL cho
HTÑ loaïi naøy. Ngoaøi ra, vieäc aùp duïng kyõ thuaät soá vaø vi xöû lyù vaøo vieäc cheá taïo caùc rôle BV cho
pheùp caùc rôle hieän nay, ngoaøi chöùc naêng cuûa moät rôle thoâng thöôøng, coøn coù theå bao goàm caùc chöùc
naêng cuûa rôle TÑL vôùi ñoä tin caäy raát cao. Vôùi caùc lyù do treân, ngaøy nay treân HTÑ ngöôøi ta thöôøng
söû duïng ACR cho maïng trung theá vì khaû naêng cô ñoäng (goïn, nheï, coù theå gaén tröïc tieáp treân truï ñôõ
ñöôøng daây) vaø chi phí thaáp cuûa noù. Coøn heä thoáng TÑL thì söû duïng treân löôùi truyeàn taûi cao aùp vaø
sieâu cao aùp.
Töï ñoùng laïi coù theå cheá taïo ñeå ñoùng laiï moät hay nhieàu laàn. Theo thoáng keâ, hieäu quaû cuûa TÑL
treân ñöôøng daây treân khoâng theo soá laàn TÑL laø:
- TÑL laàn 1 thaønh coâng 65 ÷ 90% (hieäu quaû caøng lôùn khi ñieän aùp ñöôøng daây caøng cao)
- TÑL laàn 2 thaønh coâng 10 ÷ 15%
- TÑL laàn 3 thaønh coâng 3 ÷ 5%.
Chu kyø TÑL moät laàn khi coù NM thoaùng qua vaø NM laâu daøi ñöôïc veõ ôû hình 14.1. Chu kyø
TÑL nhieàu laàn ñöôïc veõ ôû hình 14.2. Trong chu kyø ñaàu tieân, thôøi gian TÑL thöôøng ñöôïc choïn lôùùn
hôn thôøi gian khöû ion cuûa moâi tröôøng; chu kyø hai, thôøi gian TÑL thöôøng ñöôïc choïn khoaûng 15 ÷
20s. tbv, tcmc, tñ thôøi gian laøm vieäc BV, thôøi gian caét vaø ñoùng MC phuï thuoäc vaøo thieát bò laép ñaët, coøn
thôøi gian khöû ion phuï thuoäc vaøo ñieän aùp ñöôøng daây, ñòa ñieåm, trò soá vaø thôøi gian NM, daïng NM...
vaø ñöôïc choïn theo töøng tröôøng hôïp cuï theå (H.14.2).

Hoà

Hoà

ñoùng

Hình 14.1 Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà TÑL moät laàn cho söï coá thoaùng qua vaø söï coá laâu daøi
 333

0. thôøi gian baûo veä laøm vieäc

1. kích cuoän caét
2. kích cuoän caét
3. hoà quang bò daäp taét
4. tieáp ñieåm môû hoaøn toaøn
5. maïch ñoùng ñöôïc kích hoaït
6. tieáp ñieåm ñoùng
7. tieáp ñieåm ñoùng hoaøn toaøn
8. thôøi gian môû
9. thôøi gian daäp hoà quang
10. thôøi gian ñoùng
11. thôøi gian vaän haønh MC
12. thôøi gian giaùn ñoaïn
13. tieáp ñieåm môû hoaøn toaøn, MC bò khoùa
14. thôøi gian TÑL
15. thôøi gian xung ñoùng
16. rôle saün saøng cho söï coá sau (sau khi TÑL thaønh coâng)

Hình 14.2 Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà TÑL ba laàn khi söï coá laâu daøi
14.1.1 Nhöõng yeâu caàu chính ñoái vôùi töï ñoùng laïi
Khi ñaët thieát bò TÑL caàn phaûi chuù yù caùc yeâu caàu sau.

1- Taùc ñoäng nhanh

Theo quan ñieåm ñaûm baûo cung caáp ñieän lieân tuïc cho caùc phuï taûi vaø ñaûm baûo oån ñònh cuûa
HTÑ thì ñoùng laïi caùc nguoàn ñieän caøng nhanh caøng toát. Tuy nhieân, toác ñoä TÑL bò haïn cheá bôûi ñieàu
kieän khöû ion taïi choã bò NM ñeå khi ñoùng trôû laïi nguoàn ñieän NM khoâng theå taùi phaùt trôû laïi. Ta bieát thôøi
gian ñoùng cuûa MC daàu lôùn hôn thôøi gian caàn thieát ñeå khöû ion taïi choã NM do ñoù, khoâng caàn chuù yù ñeán
ñieàu kieän naøy. Nhöng ñoái vôùi maùy caét khoâng khí thì caàn phaûi chuù yù kyõ vì thôøi gian ñoùng MC raát nhoû.
Baûng 14.1 cho thôøi gian khöû ion taïi choã NM theo caùc caáp ñieän aùp khaùc nhau. Thôøi gian cuûa chu kyø
TÑL phuï thuoäc vaøo thôøi gian ñoùng cuûa MC vaø thôøi gian khöû ion hoùa moâi tröôøng.

Baûng 14.1 Thôøi gian khöû ion taïi choã NM

Thôøi gian khöû ion
Ñieän aùp truyeàn taûi kV
Chu kyø Giaây

< 3,5 4 0,08

110 7,5 0,15

230 14 0,28

400 25 0,5

2- Thieát bò TÑL phaûi laøm vieäc vôùi taát caû caùc daïng hö hoûng daãn ñeán caét MC, ngoaïi tröø tröôøng hôïp
334

ñoùng MC baèng tay khi coù NM. Neáu sau khi ñoùng MC ñieän baèng tay maø rôle BV taùc ñoäng môû MC
thì chính laø do trong löôùi ñieän coøn coù choã toàn taïi NM (ví duï queân chöa gôõ boä phaän tieáp ñaát an toaøn
duøng trong khi söûa chöõa löôùi ñieän hoaëc chöa phaùt hieän heát hay chöa phaùt hieän ñuùng choã NM...).
Trong tröôøng hôïp naøy, neáu cho thieát bò TÑL laøm vieäc seõ gaây hö hoûng nhieàu theâm vaø chaéc chaén seõ
khoâng keát quaû.
Khôûi ñoäng TÑL baèng moät trong hai phöông phaùp sau.
Tieáp ñieåm phuïï MC: khôûi ñoäng baèng söï khoâng töông öùng giöõa vò trí MC vaø vò trí khoùa ñieàu
khieån (vò trí khoùa ñieàu khieån ñoùng nhöng MC ôû vò trí môû).
Tieáp ñieåm rôle BV: trong phöông thöùc ñaàu tieân, moät tieáp ñieåm phuï seõ ñoùng khi MC môû kích
hoaït sô ñoà TÑL thoâng qua coâng taéc choïn töï ñoäng hoaëc baèng tay. Veà maët kyõ thuaät thì thích hôïp, nhöng
neáu MC ñöôïc ngaét baèng tay khi coâng taéc choïn ôû vò trí töï ñoäng thì seõ coù ñoùng laïi ngoaøi yù muoán. Ñieàu
naøy coù theå laø moät nguy hieåm cho ngöôøi vaän haønh neáu MC ñöôïc ngaét cho muïc ñích baûo trì.

Ñoái vôùi phöông phaùp thöù hai, khôûi ñoäng baèng tieáp ñieåm rôle BV ñöôïc söû duïng phoå bieán vì töïï
ñoùng laïi ñoät ngoät khoâng theå xaûy ra. Nhieàu sô ñoà TÑL phoái hôïp vôùi phaàn töû rôle khôûi ñoäng maø
ñöôïc kích hoaït baèng tieáp ñieåm khôûi ñoäng vaø töï giöõ, caùc khoùa lieân ñoäng caàn coù ñeå ngaên chaën söï
khôûi ñoäng sai tröø tröôøng hôïp thoaû maõn ñieàu kieän TÑL baèng caùc tieáp ñieåm gheùp noái tieáp vôùi cuoän
kích cuûa rôle khôûi ñoäng.

3- Thieát bò TÑL khoâng ñöôïc laøm vieäc khi ñieàu haønh vieân môû MC baèng tay hoaëc ñieàu khieån töø xa
Môû MC ñieän baèng tay hoaëc ñieàu khieån töø xa laø khoâng muoán cho ñöôøng daây hoaëc thieát bò
ñieän tieáp tuïc laøm vieäc trong khoaûng thôøi gian naøo ñoù, noù cuõng töông töï nhö tröôøng hôïp NM coøn toàn
taïi laâu daøi. Vôùi nhöõng tröôøng hôïp treân, duø thieát bò TÑL coù taùc ñoäng cuõng chaéc chaén khoâng coù keát
quaû; do ñoù khoâng caàn cho noù laøm vieäc hoaëc toát nhaát laø khoùa TÑL laïi.
4- Sô ñoà TÑL coù theå khoùa hay caám taùc ñoäng trong tröôøng hôïp ñaëc bieät
Ví duï, trong tröôøng hôïp BVSL hoaëc BV cuûa MBA laøm vieäc khi coù NM beân trong MBA.
5- TÑL khoâng ñöôïc laëp ñi laëp laïi
Khoâng neân laãn loän vaán ñeà naøy vôùi vaán ñeà TÑL moät laàn hoaëc nhieàu laàn ñaõ neâu ôû treân. Ñeà ra
yeâu caàu naøy laø ñeå traùnh hieän töôïng MC ñoùng laëp ñi laëp laïi khi NM coøn toàn taïi laâu daøi daãn ñeán haäu
quaû hoûng MC (NM xuaát hieän, boä phaän BV rô le taùc ñoäng môû MC, sau ñoù nhôø TÑL neân MC ñöôïc
ñoùng trôû laïi thì boä phaän BV rô le laïi môû MC laàn thöù hai, TÑL laïi ñoùng MC laïi... quaù trình naøy cöù
laëp ñi laëp laïi cho ñeán khi thieát bò hoûng hoaëc ngöôøi ñeán caét nguoàn ñieän).
6- TÑL phaûi töï ñoäng trôû veà vò trí ban ñaàu
Sau khi ñaõ taùc ñoäng moät thôøi gian, thieát bò TÑL phaûi trôû veà traïng thaùi ban ñaàu ñeå chuaån bò
cho caùc laàn laøm vieäc sau. Thôøi gian phuïc hoài ttv cuûa thieát bò TÑL laø khoaûng thôøi gian töø thôøi ñieåm
khôûi ñoäng ñeán khi trôû veà traïng thaùi ban ñaàu.
7- Thôøi gian toái thieåu cuûa tín hieäu ñi ñoùng laïi MC ñuû ñeå ñoùng MC chaéc chaén
Khoaûng thôøi gian cuûa xung ñoùng phaûi ñöôïc phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa cô caáu ñoùng MC,
thöôøng thôøi gian naøy khoaûng 1 ñeán 2s.
8- Yeâu caàu ñoái vôùi sô ñoà TÑL moät pha
Khi xuaát hieän söï coá moät pha chaïm ñaát, sô ñoà TÑL pha ñôn seõ ngaét vaø chæ ñoùng laïi pha söï coá
 335

cuûa MC, vì theá rôle TÑL seõ ñöôïc laép ñaët rieâng reõ cho töøng phaàn töû khôûi ñoäng, moät rôle cho moät
pha. Söï ñoùng laïi thaønh coâng seõ ñöa ñeán keát quaû rôle trôû veà laïi taïi cuoái thôøi ñieåm cuûa thôøi gian
phuïc hoài, saün saøng ñeå ñaùp öùng laïi moät söï coá môùi, nhöng neáu söï coá laø söï coá laâu daøi thì seõ caét vaø
khoùa caû ba pha MC. Ngaét vaø khoùa ba pha cuõng xaûy ra cho söï coá giöõa hai pha NM chaïm ñaát, ñieåm
chaïm ñaát thöù hai xuaát hieän trong thôøi gian chu kyø TÑL.
Phoái hôïp giöõa töï ñoäng ñoùng laïi ba pha vaø moät pha, söï coá pha ñôn chaïm ñaát seõ khôûi ñoäng
ngaét moät pha vaø ñoùng laïi, söï coá nhieàu pha thì seõ khôûi ñoäng ngaét ba pha vaø ñoùng laïi. Neáu TÑL
khoâng thaønh coâng thì seõ khoùa laïi caû ba pha.
14.1.2 Phaân loaïi thieát bò töï ñoùng laïi
Thieát bò TÑL coù theå ñöôïc phaân loaïi theo caùc tieâu chuaån sau:
- Theo soá laàn taùc ñoäng: TÑL moät laàn vaø TÑL nhieàu laàn
- Theo soá pha taùc ñoäng khi töï ñoùng laïi: TÑL ba pha (TÑL3) vaø TÑL moät pha (TÑL1)
- Theo thieát bò ñieän: TÑL thanh goùp, ñöôøng daây, maùy bieán aùp...
- TÑL ba pha cuûa ñöôøng daây vôùi hai nguoàn cung caáp ñöôïc thöïc hieän coù caùc daïng sau:
+ TÑL khoâng ñoàng boä
+ TÑL töùc thôøi
+ TÑL chôø ñoàng boä
+ TÑL theo taàn soá: trong heä thoáng khi taàn soá bò giaûm coù theå moät soá MC cuûa phuï taûi bò caét,
sau ñoù thieát bò TÑL ñoùng MC khi taàn soá ñaõ khoâi phuïc. Thieát bò naøy ñöôïc goïi laø TÑL
theo taàn soá.

14.2 TÖÏ ÑOÙNG LAÏI BAÈNG CAÙCH KEÁT HÔÏP MAÙY CAÉT VÔÙI HEÄ THOÁNG TÖÏ
ÑOÙNG LAÏI (ARS)
Nhö ñaõ neâu ôû phaàn tröôùc, vôùi ñöôøng daây sieâu cao aùp, cao aùp coâng suaát lôùn vieäc TÑL ñöôïc
thöïc hieän baèng caùch keát hôïp MC vôùi HTBV vaø heä thoáng ñieàu khieån TÑL.
Treân ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp, ñieàu löu yù quan troïng khi aùp duïng TÑL laø vieäc duy trì söï
oån ñònh vaø ñoàng boä cuûa heä thoáng. Vaán ñeà lieân quan ñeán söï ñoàng boä naøy laø heä thoáng ñöôïc keát noái
loûng leûo hay chaët cheõ.
Ñeå hieåu roõ tính taùc ñoäng nhanh cuûa TÑL, chuùng ta caàn bieát caùc khaùi nieäm veà oån ñònh.

14.2.1 Khaùi nieäm veà oån ñònh

Moät HTÑ ñang laøm vieäc coù theå xaûy ra maát oån ñònh do maát caân baèng coâng suaát phaùt vaø tieâu
thuï. Ví duï, khaûo saùt heä thoáng 4 maùy ñieän ñoàng boä trong quaù trình quaù ñoä maát caân baèng coâng suaát,
caùc goùc rotor maùy phaùt taêng leân, neáu ñoä leäch goùc giöõa caùc maùy thay ñoåi khoâng ñaùng keå, tính oån
ñònh HT vaãn duy trì vaø caùc MF laøm vieäc vôùi goùc rotor môùi (H.14.3). Neáu caùc goùc leäch tieáp tuïc rôøi
xa, HT seõ maát oån ñònh (H.14.4).
336

δ δ

A
A B
B C
C
D D
π/4 π/4

t t
Hình 14.3 Heä thoáng Hình 14.4 Heä thoáng
tieáp tuïc oån ñònh maát oån ñònh

Ñaùnh giaù oån ñònh laø khaûo saùt ñaùp öùng cuûa caùc maùy ñieän sau quaù trình quaù ñoä do nhieãu loaïn.
Heä thoáng seõ oån ñònh neáu taát caû caùc maùy ñoàng boä duy trì toác ñoä ñoàng boä. Moät trong nhöõng phöông
phaùp ñaùnh giaù ñoä oån ñònh laø duøng tieâu chuaån dieän tích döïa treân ñöôøng cong coâng suaát–goùc (P–δ).
Ñöôøng cong coâng suaát–goùc (P–δ) bieåu dieãn moái quan heä giöõa coâng suaát phaùt ra cuûa MF vaø
goùc rotor cuûa noù ñoái vôùi HT hai MF coù theå vieát
VS VR
P= sin δ (14.1)
X
vôùi: P - coâng suaát truyeàn giöõa hai maùy
VS - ñieän aùp ñaàu MF phaùt coâng suaát
VR - ñieän aùp ñaàu MF nhaän coâng suaát
δ - goùc leäch giöõa VS vaø VR.

14.2.2 AÛnh höôûng töï ñoùng laïi ñoái vôùi oån ñònh heä thoáng
Vôùi heä thoáng ñöôïc keát noái loûng leûo nhö hình 14.5, hai heä thoáng ñöôïc keát noái baèng moät
ñöôøng daây moät loä. ÔÛ cheá ñoä bình thöôøng, coâng suaát truyeàn taûi P caét ñöôøng cong P–δ (OAB) taïi
ñieåm X vaø goùc leäch pha giöõa hai heä thoáng luùc naøy laø δo. Khi coù söï coá, ñöôøng cong OCB ñöôïc aùp
duïng (khi NM ñieän aùp giaûm neân coâng suaát truyeàn giaûm), ñieåm laøm vieäc luùc naøy laø Y. Giaû söû raèng
coâng suaát cô ñöa vaøo maùy phaùt khoâng ñoåi, do baây giôø coù moät söï cheânh leäch coâng suaát laø ñoaïn XY
khieán cho ñieåm laøm vieäc chaïy tôùi ñieåm Z vaø goùc truyeàn taûi taêng ñeán δ1, giaû thuyeát ngay taïi thôøi
ñieåm naøy MC taùc ñoäng caét rôøi ñöôøng daây noái hai heä thoáng, goùc leäch δ laïi taêng leân vôùi moät toác ñoä
tuøy thuoäc vaøo quaùn tính cuûa hai nguoàn phaùt. Ñeå duy trì ñoàng boä, MC phaûi ñöôïc ñoùng laïi vôùi thôøi gian
ñuû ngaén tröôùc khi goùc leäch pha vöôït quaù δ2, sao cho dieän tích vuøng haõm toác (2) lôùn hôn dieän tích
vuøng taêng toác (1): ñaây chính laø ñieàu kieän ñeå duy trì ñoàng boä. Ví duï naøy cho thaáy vieäc aùp duïng thaønh
coâng TÑL trong tröôøng hôïp nhö theá caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän vôùi toác ñoä cao, MC taùc ñoäng nhanh vaø
thôøi gian giaùn ñoaïn lieân laïc ngaén.
 337

~ Y
~
MC1 MC2
Y

Coâng suaát PM A Tình traïng bình thöôøng

C (2)
X Tình traïng söï coá
P
Z
( I) P = haèng soá
Pm Y
δ
0 δo δ1 δ2 δ3 B Goùc leäch pha

Hình 14.5 Hieäu quaû cuûa TÑL ba pha treân ñöôøng daây ñôn

Töø hình 14.5, goùc caét vaø ñoùng laïi giôùi haïn ñeå duy trì oån ñònh coù theå tìm töø phöông trình caân
baèng hai dieän tích (1) vaø (2)
δ1 δ3
P (δ 2 − δ 0 ) − ∫ Pm sinδ dδ = ∫ PM sinδ dδ − P(δ 3 − δ 2 ) (14.2)
δ0 δ2

Ñoái vôùi HTÑ ñöôïc lieân keát chaët cheõ (ñöôøng daây hai loä chaúng haïn, hình 14.6), heä thoáng seõ döï
tröõ oån ñònh toát hôn khi caét moät loä daây, vaø bieän phaùp ôû ñaây laø TÑL vôùi thôøi gian treã nhaèm muïc ñích
cho caùc dao ñoäng töø söï coá gaây ra coù thôøi gian giaûm tröôùc khi ñöôøng daây ñöôïc ñoùng laïi.

~ ~
P

P- tröôùc söï coá

(3)

(2)
P
P- sau söï coá
(1)

P- ñang söï coá

Hình 14.6 AÛnh höôûng TÑL treân ñöôøng daây ñoâi

338

Khi moät ñöôøng daây bò caét ra, hai MF vaãn coøn lieân laïc baèng ñöôøng daây coøn laïi vaø ñöôøng cong
P–S trong tình traïng naøy laø P– sau söï coá. Ñeå duy trì oån ñònh thì dieän tích taêng toác (1) phaûi nhoû hôn
dieän tích giaûm toác (2) + (3).
Toùm laïi, caùc yeáu toá caàn ñöôïc xem xeùt khi söû duïng sô ñoà thieát bò TÑL treân ñöôøng daây truyeàn
taûi cao aùp nhö sau.

14.2.3 Töï ñoùng laïi toác ñoä cao. Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi toác ñoä töï ñoùng laïi
Yeâu caàu ñaàu tieân cho vieäc aùp duïng TÑL toác ñoä cao laø thôøi gian nhieãu loaïn heä thoáng coù theå
chaáp nhaän ñöôïc maø khoâng gaây maát oån ñònh. Ñöôøng cong P–δ cuøng vôùi giaù trò coâng suaát truyeàn taûi
cho pheùp phoûng ñoaùn ñöôïc ñoä thay ñoåi cuûa goùc truyeàn taûi, sau ñoù caàn phaûi bieát quan heä δ–t döï
ñoaùn thôøi gian giôùi haïn cöïc ñaïi ñeå khoâng gaây nhieãu loaïn heä thoáng. Cuoái cuøng laø phaûi bieát caùc ñaëc
tính cuûa MC cuûa maïch BV cuõng nhö thôøi gian khöû ion hoùa cuûa moâi tröôøng ñeå coù theå thöïc hieän
TÑL toác ñoä cao trong baát cöù tröôøng hôïp naøo. Sau ñaây, ta seõ laàn löôït thaûo luaän ñeán caùc yeáu toá naøy.

1- Caùc ñaêïc tính baûo veä

Duøng BV taùc ñoäng nhanh nhö BVKC, so leäch coù thôøi gian laøm vieäc 50ms, keát hôïp vôùi MC
taùc ñoäng nhanh seõ laøm giaûm thôøi gian nhieãu loaïn. Caùc ñaëc tính BV phaûi ñöôïc tính toaùn vaø choïn löïa
sao cho caû hai MC ôû hai ñaàu ñöôøng daây phaûi ñöôïc caét ñoàng thôøi khi coù söï coá. Baát cöù moät MC naøo môû
tröôùc MC kia cuõng seõ laøm taêng thôøi gian giaùn ñoaïn vaø TÑL khoù thaønh coâng hôn. Khi söû duïng BVKC,
söï coá xaûy ra ngay gaàn moät ñaàu cuûa ñöôøng daây (rôi vaøo vuøng taùc ñoäng khoâng ñoàng thôøi) thì BV phaûi
ñöôïc trang bò caùc duïng cuï ñaëc bieät giuùp cho hai MC ôû hai ñaàu ñöôøng daây taùc ñoäng ñoàng thôøi.

2- Khöû ion taïi nôi xaûy ra söï coá

Khi söû duïng TÑL vôùi toác ñoä cao, ta phaûi xaùc ñònh ñöôïc thôøi gian ñeå ñoùng laïi thaønh coâng, ion
taïi nôi xaûy ra söï coá phaûi ñöôïc khöû heát maø khoâng cho hoà quang chaùy trôû laïi. Thôøi gian khöû ion cuûa
moät tia hoà quang trong khí phuï thuoäc vaøo caáp ñieän aùp, khoaûng caùch phaùt sinh hoà quang, doøng söï
coá, thôøi gian keùo daøi söï coá, toác ñoä gioù vaø söï keát hôïp ñieän dung cuûa daây daãn naèm caïnh keà, trong ñoù
caáp ñieän aùp laø yeáu toá quan troïng nhaát: ñieän aùp caøng cao thì thôøi gian ñoøi hoûi khöû ion caøng lôùn nhö
ñöôïc cho trong baûng 14.1.
Neáu söû duïng TÑL moät pha, ñaëc bieät treân ñöôøng daây daøi thì thôøi gian chôø ñoùng laïi (tTÑL)
cuûa pha söï coá ñöôïc ñaët lôùn hôn so vôùi tröôøng hôïp ñoùng laïi ba pha vì khi pha söï coá caét ra, hoã
töông ñieän dung giöõa hai pha coøn laïi vôùi pha söï coá khieán cho hoà quang coù xu höôùng ñöôïc duy trì
hoà quang laâu hôn.

3- Caùc ñaëc ñieåm cuûa maùy caét

Vieäc TÑL treân ñöôøng daây truyeàn taûi ñoøi hoûi MC chòu ñöôïc chu kyø laøm vieäc raát naëng neà treân moät
doøng söï coá lôùn. Caùc loaïi MC ñöôïc söû duïng hieän nay laø MC daàu, MC khoâng khí, MC SF6, trong ñoù loaïi
söû duïng khí SF6 laø khaû naêng ñoùng caét vôùi chu kyø naëng nhaát.
Löïa choïn thôøi gian giaùn ñoaïn cuûa MC. Hình 14.7 sau ñaây giôùi thieäu bieåu ñoà thôøi gian ñoùng
ngaét tieâu bieåu cuûa MC daàu vaø MC khí neùn.
 339

Tieáp Hoà
ñieåm quang
baét bò daäp
ñaàu taét Tieáp ñieåm baét
môû hoaøn toaøn ñaàu ñoùng
Kích MC môû hoaøn toaøn. Maïch
MC ñoùng
khôûi ñoùng ñöôïc kích hoaït
hoaøn toaøn

Thôøi gian
0,03s 0,35s t(s)
0,01s
0,06s 0,2s
0,55s

Thôøi gian giaùn ñoaïn nhoû nhaát - coù theå giaûm ñeán 0,3s bôûi cô caáu ñaëc bieät
a)

Tieáp Hoà
ñieåm quang
baét bò daäp Tieáp ñieåm baét
ñaàu taét ñaàu ñoùng
môû hoaøn toaøn
MC môû hoaøn toaøn. Maïch
Khôûi MC ñoùng
ñoùng ñöôïc kích hoaït
ngaét hoaøn toaøn

Thôøi gian
0,035s t(s)
0,3s 0,065s 0,02s
0,045s

b)

Hình 14.7 Hoaït ñoäng ñoùng ngaét cuûa caùc loaïi maùy caét
a) Maùy caét daàu caáp ñieän aùp 132kV; b) Maùy caét khí neùn 400 kV

Ngaøy nay, caùc MC hieän ñaïi coù thôøi gian taùc ñoäng raát nhoû, thöôøng nhoû hôn thôøi gian khöû ion
cuûa moâi tröôøng ñaëc bieät laø ñoái vôùi caáp ñieän aùp cao treân 220kV. Do ñoù, phaûi choïn thôøi gian giaùn
ñoaïn MC phaûi choïn lôùn hôn thôøi gian khöû ion cuûa moâi tröôøng vaø löu yù raèng ñöôøng daây sieâu cao aùp,
moät taùc ñoäng ñoùng laïi khoâng thaønh coâng seõ gaây thieät haïi coøn nhieàu hôn neáu khoâng söû duïng TÑL

4- Löïa choïn thôøi gian hoài phuïc

Ñoái vôùi baát cöù loaïi MC naøo, vieäc löïa choïn thôøi gian hoài phuïc cho heä thoáng BV phaûi ñaûm baûo
cho MC coù ñuû thôøi gian trôû veà (khoâng khí ñöôïc naïp ñaày, cô caáu ñoùng tieáp trôû veà vò trí saün saøng...) ñeå
saün saøng cho laàn taùc ñoäng keá tieáp. MC taùc ñoäng cô löu chaát caàn thôøi gian phuïc hoài laø 10sec, MC cô
caáu ñoùng loø xo caàn thôøi gian trôû veà laø 30sec, thôøi gian phuïc hoài cuûa MC khí neùn caàn thieát ñeå aùp suaát
khí trôû laïi bình thöôøng.

5- Soá laàn ñoùng laïi

Vieäc TÑL vôùi toác ñoä cao treân ñöôøng daây sieâu cao aùp thöôøng chæ thöïc hieän moät laàn vì vieäc
TÑL nhieàu laàn vôùi doøng söï coá lôùn coù theå gaây maát oån ñònh heä thoáng. Hôn nöõa, ñoái vôùi ñöôøng daây
sieâu cao aùp, söï coá baùn keùo daøi (neáu coù) cuõng khoù bò loaïi boû baèng caùch ñoùng laïi nhieàu laàn nhö ñoái
vôùi ñöôøng daây cao theá, trung theá.
340

14.2.4 Töï ñoùng laïi moät pha

Khi aùp duïng TÑL ba pha cho ñöôøng daây moät loä noái hai heä thoáng vôùi nhau, vieäc caét ba pha
ñöôøng daây söï coá seõ gaây taùch rôøi vaø leäch pha giöõa hai heä thoáng, trong khoaûng thôøi gian giaùn ñoaïn
thì khoâng coù söï lieân laïc veà coâng suaát giöõa hai heä thoáng. Traùi laïi, neáu chæ coù pha bò söï coá caét ra
trong tröôøng hôïp söï coá chaïm ñaát laø loaïi söï coá chieám phaàn lôùn ñoái vôùi ñöôøng daây treân khoâng thì
vieäc duy trì lieân laïc coâng suaát giöõa hai heä thoáng vaãn ñöôïc tieáp tuïc thoâng qua hai pha coøn laïi.
Khi duøng TÑL moät pha, moãi MC moät pha phaûi hoaït ñoäng ñoäc laäp vaø coù moät cô caáu ñoùng caét
rieâng. Ñieàu naøy, thöôøng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc MC SF6, MC khoâng khí neùn vaø phaàn lôùn MC
daàu treân HTÑ cao aùp. Sô ñoà choïn ñoùng ngaét pha söï coá khaù phöùc taïp. Ngoaøi sô ñoà BV ñöôøng daây,
HTBV caàn theâm rôle choïn pha söï coá. Khi söï coá nhieàu pha thì taát caû ba MC ñeàu môû vaø khoùa khoâng
cho ñoùng laïi. Neáu TÑL moät pha khoâng thaønh coâng thì cuõng môû caû ba MC vaø khoùa khoâng cho ñoùng
laïi. Lôïi ích cuûa TÑL moät pha laø duy trì ñoàng boä thôøi gian giaùn ñoaïn coâng suaát truyeàn cho pheùp laâu
hôn hình 14.8. Nhöôïc ñieåm chính cuûa TÑL moät pha laø thôøi gian khöû ion taïi nôi xaûy ra söï coá daøi
hôn vì coù söï hoã töông ñieän dung giöõa pha söï coá vaø caùc pha khoâng söï coá, coù theå gaây nhieãu ñöôøng
daây thoâng tin. Trong moät soá tröôøng hôïp, doøng thöù töï khoâng coù theå gaây taùc ñoäng nhaàm cho rôle BV
chaïm ñaát treân ñöôøng daây loä keùp do söï hoã caûm giöõa ñöôøng daây söï coá vaø ñöôøng daây khoâng söï coá.

900 ~ Y Y ~
Thôøi gian giaùn ñoïan truyeàn cs (chu kyø)

80

70
TÑL 1 pha tngaét = 7,5 chu kyø
60

50

40
TÑL 3 pha
30
tngaét = 5 chu kyø
20

10

tngaét = 7,5 chu kyø

km
0 50 100 150 200 250 300 350 400

Hình 14.8 Thôøi gian giaùn ñoaïn coâng suaát cho pheùp khi
TÑL moät hoaëc ba pha. Tngaét: thôøi gian ngaét söï coá

Rôle choïn pha söï coá: BV khoaûng caùch ñaùp öùng moät caùch lyù töôûng khi söû duïng cuøng vôùi TÑL
moät pha vì phaàn töû ño pha ñaát ñöôïc cung caáp cho töøng pha rieâng reõ vaø coù theå söû duïng ñeå khôûi ñoäng
caét moät pha, ñoùng laïi moät pha. Khaùc vôùi tröôøng hôïp BVKC, BV so saùnh pha, BVSL ñöôøng daây laø
BVNM nhieàu pha neân vôùi sô ñoà BV naøy rôle choïn pha söï coá phaûi ñöôïc duøng. Caùc nguyeân taéc laøm
vieäc cuûa rôle choïn pha chaïm ñaát nhö sau:
Laøm vieäc theo ñieän aùp: Rôle ñöôïc cung caáp baèng ñieän aùp pha trung tính cuûa moät pha vaø ñieän
aùp pha - pha (daây) cuûa hai pha khaùc. Rôle laøm vieäc khi ñoä lôùn pha trung tính nhoû hôn moät nöûa ñieän
aùp daây.
Laøm vieäc theo doøng: Phöông phaùp ño ñöôïc thöïc hieän baèng caùch so saùnh doøng thöù töï nghòch vôùi
 341

doøng thöù töï khoâng trong töøng pha vaø baèng caùch söû duïng caùc haäu quaû khi chaïm moät pha. Ñoái vôùi pha
chaïm ñaát, doøng ñieän thöù töï nghòch vaø thöù töï khoâng truøng pha trong khi hai pha khoâng chaïm, vector
doøng ñieän leäch pha nhau moät goùc laø 120o.
Sau ñaây khaûo saùt caùc tình traïng xaûy ra trong quaù trình TÑL moät pha.

1- Chaïm ñaát moät pha

Cho ñöôøng daây lieân laïc giöõa hai heä thoáng nhö hình 14.9. Doøng taïi ñieåm NM N
E& − 0 E& A
I& AN = A = (14.3)
Z& Z&
vôùi: Z& - toång trôû töông ñöông mang tôùi ñieåm NM
E& - giaù trò söùc ñieän ñoäng ñònh möùc pha A.
A

ABC N ABC

~ ∆ ~
K L

Hình 14.9 Doøng söï coá moät pha chaïm ñaát

Söû duïng phöông phaùp thaønh phaàn ñoái xöùng, doøng naøy coù theå laø toång cuûa ba doøng thöù töï
thuaän, thöù töï nghòch vaø thöù töï 0
I& AN = I& A1 N + I& A2 N + I& A0 N (14.4)

Baûng 14.2 Doøng taïi ñieåm NM khi coù söï coá pha A chaïm ñaát

Doøng cuûa thaønh phaàn ñoái xöùng

Doøng pha taïi ñieåm ngaén maïch
Thöù töï

A B C Thuaän Nghòch Khoâng

IA = IAN IB = 0 IC = 0 IA1 = IA2 = I0 =

IA = IA1 + 1 1
(I + aIB + 1
3 A (I + a2IB +
3 A x (IA+IB+IC)
+ IA2 + I0 + a2IC) 3
+ aIC)
IAO

ICO
IA2 IB1 IA1 IA2 IAO IBO ICO
IC1
IBO
IA1 IC1 IB2
IB2 IC2 IB1 IC2

Doøng pha khoâng bò söï coá laø IBN = 0 vaø ICN = 0, do ñoù
0 = I&B1 N + I& B2 N + I&0 N vaø 0 = I&C1 N + I&C 2 N + I&0 N
töø ñoù 0 = I& A1 N + I& A 2 N + I&0 N (14.5)
vaø I& AN = 3 I&0 N (14.6)
Doøng IA1N, IA2N, vaø I0N ñöôïc keøm theo ñieän aùp thöù töï töông öùng. Ñieän aùp pha A taïi ñieåm NM
U& = U& A + U&A1 N + U& =0
A2 N 0N (14.7)
342

Ñieän aùp U& A2 , U& A 0 giaûm vaø ñieän aùp UA1 taêng tyû leä vôùi khoaûng caùch cuûa ñieåm NM. Ñieän aùp
taïi traïm K hoaëc ñieän aùp caùc thaønh phaàn thöù töï laø toång ñieän aùp töông öùng taïi ñieåm NM vaø ñieän aùp
rôi treân trôû khaùng laø
U& A1 K = U& A1 N + I& AKN1 Z1 KN
& 

U& A2 K = U& A 2 N + I& AKN
2 Z&
2 KN  (14.8)
KN 
U& A0 K = U& A 0 N + I& A0 Z& 0 KN 

KN vieát ôû bieåu thöùc treân laø kyù hieäu phaân ñoaïn giöõa traïm K vaø ñieåm NM N. Ñieän aùp pha söï
coá taïi ñieåm rôle ñaët taïi traïm K
U& = I& KN Z&
AK A1+ I& KN Z&
1 KN + I& KN Z&
A1 2 KN A0 0 KN (14.9)

Ñieän aùp thöù töï nghòch vaø thöù töï khoâng taïi nguoàn baèng 0, neân töø (14.8)
E& = E&
A1 = U& + I&
nA ∑ Z&
AIN A1 N 1 (14.10a)

0 = U& A 2 N + I& A 2 N ∑ Z& 2 (14.10b)

0 = U& A0 N + I& A0 N ∑ Z& 0 (14.10c)
vôùi: ∑ Z& 1 , ∑ Z& 2 , ∑ Z& 0 - toång trôû thöù töï thuaän, nghòch vaø khoâng tôùi ñieåm NM
E& Añm - söùc ñieän ñoäng ñònh möùc cuûa pha A.

Maïch töông ñöông cho tính toaùn NM ñöôïc xaùc ñònh nhö bieåu thöùc (14.10) hình 14.10. Taïi
ñieåm NM moät pha thoûa maõn ñieàu kieän (14.5) vaø (14.7), chuùng ñöôïc vieát
(
E& Añm = I&0 N ∑ Z& 1 + ∑ Z& 2 + ∑ Z& 0 )
(14.11)

Do ñoù maïch töông ñöông, töông öùng laø caùc toång trôû maéc noái tieáp ∑ Z1 , ∑ Z2 , ∑ Z0 vôùi söùc
ñieän ñoäng pha ñònh möùc (H.14.10a). Doøng taïi ñieåm NM
3E& nA
I& AN = (14.12)
∑ Z& 1 + ∑ Z& 2 + ∑ Z& 0
I1K I2K I0K
ΣZ1K ΣZ2K ΣZ0K ΣZ0K
ΣZ1K ΣZ2K I0K
ΣZ1L ΣZ2L ΣZ0L I0K
ΣI1K ΣI2K
ΣZ0L
I1L I2L I0L

Eñm Eñm
I0N=I1N=I2N I0N=I1N=I2N
a) b)

Hình 14.10 Maïch töông ñöông ñeå tính toaùn trong tröôøng hôïp
NM moät pha maïng trung tính noái ñaát tröïc tieáp
a) Tröôøng hôïp toång quaùt; b) Tröôøng hôïp ñöôøng daây ñöôïc
cung caáp töø moät phía vaø trung tính MBA noái ñaát caû hai phía

Neáu ñöôøng daây ñöôïc cung caáp taïi moät ñaàu (ví duï phía K), trôû khaùng Z1 L = Z2 L = ∞ vaø
maïch töông ñöông ñöôïc cho ôû hình 14.10b.
 343

2- Moät pha bò hôû

Vôùi maïch hôû treân moät pha, giaû söû pha A, thì doøng treân pha naøy baèng 0, ñieän aùp giöõa hai
ñieåm hôû maïch m vaø n laø UA.
Ñaët ∆E& mn = U& A (14.13)

Khi vaän haønh hai pha vaø ñaát, ñieän aùp vaø doøng ñieän cuûa heä thoáng maát ñoái xöùng, doøng chaïy
xuoáng ñaát trong suoát chu kyø TÑL moät pha laø thôøi gian troâi qua keå töø khi ñöôøng daây bò ngaét moät pha
cho tôùi khi ñöôïc ñoùng laïi. Giaù trò doøng ñaát gaàn baèng doøng taûi cuûa pha ñöùt tröôùc khi söï coá. Luùc hôû
pha A
I& A = I& A1 + I& A 2 + I&0 = 0 (14.14)

Caùc thaønh phaàn ñieän aùp thöù töï thuaän, nghòch vaø khoâng taïi ñieåm hôû maïch laø
1
U& A1 = U& A2 = U& 0 = U& A (14.15)
3
Caùc thaønh phaàn ñieän aùp naøy ñöôïc aùp vaøo hai ñieåm hôû n vaø m cuûa maïch töông ñöông.
Trong bieåu thöùc (14.15), ñieåm m1, m2 vaø mo ôû moät phía maïch hôû laø ñaúng theá vaø coù theå ñöôïc
noái. Ñieåm n1, n2 vaø no ôû phía kia cuõng ñaúng theá.
Maïch söû duïng ñeå tính toaùn ñöôïc trình baøy nhö hình 14.11a. Trong tröôøng hôïp moät nguoàn
cung caáp ñöôïc trình baøy nhö ôû hình 14.11b. Söû duïng phöông trình (14.10), giaû söû

K L
A m n
B
Y C
I1

E1K E1L
m1 n1 EphK

m2 n2

a) b)

m0 n0

Hình 14.11 Maïch töông ñöông moät pha hôû; a) Sô ñoà maïch
c) Maïch töông ñöông khi ñöôøng daây ñöôïc cung caáp töø moät phía

Khöû bieåu thöùc (14.10b) vaø (14.10c), ta coù

E& n. ph = I& A1 ∑ Z& 1 − I& A2 ∑ Z& 2 (14.16a)

E& n. ph = I& A1 ∑ Z& 1 − I&0 ∑ Z& 0 (14.16b)

Keát hôïp phöông trình (14.14): I& A 2 = −( I& A1 + I&0 ) (14.17)

344

Phöông trình (14.16a) ñöôïc vieát

(
E& n. ph = I& A1 ∑ Z& 1 + I& A1 + I&0 )∑ Z& 2 = I& A1 (∑ Z&
1 )
+ ∑ Z& 2 + I&0 ∑ Z& 2 (14.18)
Sau khi giaûi (14.16b) vaø (14.17), khöû I0, ta ñöôïc
( ) [
hoaëc E& n. ph ∑ Z& 2 + ∑ Z& 0 = I& A1 ∑ Z& 1 ∑ Z& 2 + ∑ Z& 1 ∑ Z& 0 + ∑ Z& 2 ∑ Z& 0 ]
= I& A1 [∑ Z& 1 ∑ Z& 2 + ∑ Z& 0 ) + ∑ Z& 2 ∑ Z& 0 ]

hoaëc E& n. ph =

I& A1 ∑ Z& 1 +
∑ Z& 2 ∑ Z& 0  (14.19)
 ∑ Z& 2 + ∑ Z& 0 
Töø (14.19) nhaän thaáy, toång trôû töông ñöông cuûa maïng khi ñöùt moät pha goàm toång trôû thöù töï
thuaän ñeán ñieåm hôû maïch noái noái tieáp vôùi toång trôû thöù töï khoâng vaø thöù töï nghòch song song
(H.14.11b). Nhö vaäy, khi moät pha bò hôû, toång trôû maïng taêng theâm moät giaù trò baèng toång trôû thöù töï
khoâng vaø nghòch song song, neân löôïng coâng suaát truyeàn cho pheùp qua ñöôøng daây bò giaûm (khoaûng
2/3 coâng suaát ñaày taûi).

3- Môû khoâng ñoàng thôøi moät pha bò chaïm ñaát

Ñeå phaân tích hoaït ñoäng cuûa rôle BV vaø boä phaän phaân bieät pha söï coá thì ñieàu quan troïng laø
phaûi bieát ñöôïc giaù trò ñieän aùp vaø doøng trong quaù trình ngaét moät phía pha söï coá cuûa ñaàu phaùt treân
ñöôøng daây truyeàn taûi (H.14.12). Khi pha A bò caét khoûi traïm K, ôû traïm L vaãn giöõ nguyeân ba pha.
Trong tình traïng naøy khoâng coù doøng chaûy qua pha söï coá taïi ñieåm hôû maïch I& AGN = 0
Vôùi maïch beân khoâng coù doøng chaûy trong pha khoâng söï coá I& BN = I&CN = 0
vaø pha söï coá mang doøng I& AN = I&ΣN
Traïm F khoâng ñöôïc caáp nguoàn vaø trung tính cuûa MBA ôû traïm F noái ñaát, doøng töông ñöông doøng
thöù töï zero chaûy qua taát caû caùc pha ôû phaân ñoaïn F ñeán ñieåm NM
I& FN = I& FN = I& FN ; I& FN = I& FN = 0
A B C 1 2

Ñieän aùp pha söï coá taïi ñieåm moät pha NM: U AN =0
Töø sô ñoà tính toaùn ñieän aùp, doøng vaø ñieän khaùng thöù töï (H.14.12), ta coù
I& GN = I& mn = I& N
1A 1A 1A (14.20)
I&2GN & mn &N
A = I2 A = I2 A (14.21)
I&0GN = I&0mn = I&0N (14.22)
I&0N = I&0GN = I&0FN (14.23)
Ñoái vôùi maïch ñoùng thì toång sññ vaø ñieän aùp rôi treân noù laø baèng 0, do ñoù töø hình 14.12c, ta coù
E& − U& mn − U& N = I& mn Z& GN
1A 1A 1A 1A 1 (14.24)

Töø hình 14.12d, ta coù

− U& 2ocA − U& 2mn & mn & GN
A = I 2 A Z2 (14.25)

Töø hình 14.12e, ta cuõng coù − U& 0mn − U& 0N = I&0mn Z& 0GN (14.26)

Vì I Amn = 0 neân I&1mn & mn & mn = 0

A + I2 A + I0

nghóa laø I&0mn = −( I&1mn & mn

A + I2 A ) = 0 (14.27)
 345

I& N
Vì I& BN = I&CN = 0 neân I&1NA = I&2NA = I&0N = A (14.28)
3
Töø I&1NA = I&1mn &N & mn
A (H.14.12c) vaø I2 A = I2 A (H.14.12d), thay theá (14.28), bieåu thöùc (14.27) trôû

thaønh I& mn = −2 I& N

0 1A (14.29)

K
L
ABC
G n mn
Eph GN U(1, 2, 0) KN FN
m F Z(1, 2, 0) Z(1, 2, 0) Z(0)

~
FN FN
IA = 0 Io
∆
Y

Y
∆
FN FN
IB Io N
U(1, 2, 0)
FN FN
GN IA FN FN
Z(1, 2, 0) IC Io Z(0)

a) b)

mn mn mn
E1A GN U1 GN U2 GN U0
Z1 Z2 Z0

mn N N
FN
I1A =I1 U1 GN mn
I2A =I2 U2 GN mn FN
N
I0 =I0 I0
I1A N N
I2 I0
N
U0

c) d) e)

Hình 14.12 Ngaét pha söï coá, khi ngaén maïch pha A
a) Sô ñoà maïch; b) Maïch töông ñöông; c, d vaø e) Maïch thöù töï thuaän, nghòch vaø zero

Töø hình 14.12e, ta coù − U& 0N = I&0FN Z& 0FN (14.30)

Vôùi nhöõng tính toaùn töø (14.23), ta tìm ñöôïc
U& N = ( I& N − I& GN ) Z& FN
0 0 0 0 (14.31)
Sau khi tröø ñi giaù trò U 0N trong (14.31) vaø thay vaøo (14.26) ta ñöôïc
− U& 0mn = I&0mn Z& 0GN − ( I&0N − I&0GN ) Z& 0FN (14.32)
Töø I&0N = I&1NA = I&1mn & GN = I& mn = −2 I& N = −2 I& mn
A vaø I0 0 1A 1A (14.33)
Suy ra − U& 0mn = −2 I&1mn & GN − ( I& mn + 2 I& mn ) Z& FN
A Z0 1A 1A 0

− U& 0mn = −2 I&1mn & GN − 3I& mn Z& FN

A Z0 1A 0 (14.34)
Coäng veá traùi, veá phaûi cuûa caùc bieåu thöùc (14.24), (14.25) vaø (14.26), U& 0N = 0, nghóa laø
U& 1NA + U& 2NA + U& oN = 0
Ñieän aùp ñieåm hôû maïch U Bmn = U Cmn = 0 vaø U1mn mn mn
A = U 2 A = U 0 , keát quaû laø

E& 1 A − 3U& 0mn = I&1mn & GN + I& mn Z& GN + I& mn Z& N

A Z1 1A 2 0 0

Thay (14.33) vaøo ta tính ñöôïc

E& 1 A − 3U& 0mn = I&1mn & GN + I& mn Z& GN − 2 I& mn Z& GN
A Z1 1A 2 1A 0

E& 1 A − 3U& 0mn = I&1mn & GN + Z& GN ) − 2 I& mn Z& GN

A ( Z1 0 1A 0 (14.35)
Thay giaù trò U 0mn töø (14.34) vaøo bieåu thöùc treân, ta ñöôïc
346

E& 1 A − 6 I&1mn & GN − 9 I& mn Z& GN = I& mn ( Z& GN + Z& GN ) − 2 I& mn Z& GN
A Z0 1A 0 1A 1 2 1A 0

Do ñoù E& 1 A = E& A = I&1mn & GN + Z& GN + 4 Z& GN + 9Z& FN )

A ( Z1 2 0 0

E& A
hoaëc I&1mn &N
A = I0 = (14.36)
Z& 1GN + Z& 2GN + 4 Z& 0GN + 9Z& 0FN

Doøng thöù töï khoâng chaûy töø traïm M: I&0KN = I&0GN = I&0mn = −2 I&1mn
A

2 E& A
Theo (14.36) ta coù I&0KN = (14.37)
Z& 1GN + Z& 2GN + 4 Z& 0GN + 9Z& 0FN

Doøng thöù töï khoâng chaûy töø traïm L: I&0FN = I&0N − I&0mn

Keát hôïp (14.36) vôùi (14.37) ta ñöôïc

3 E& A
I&0FN = (14.38)
Z& 1GN + Z& 2GN + 4 Z& 0GN + 9 Z& 0FN

Caùc bieåu thöùc treân, ñöôïc öùng duïng ñeå tính toaùn cho tröôøng hôïp ngaét moät pha chaïm ñaát
khoâng ñoàng thôøi, doøng thöù töï khoâng chaûy treân ñöôøng daây KL töø traïm K vaø L thì khaùc nhieàu vôùi
doøng chaïy tôùi ñieåm NM moät pha treân ñöôøng daây KL khi pha bò NM cuûa ñöôøng daây ñöôïc noái töø caû
hai phía traïm K vaø L.
Caàn chuù yù ñeán aûnh höôûng cuûa doøng taûi trong caùc pha vaø caùc thaønh phaàn ñoái xöùng, ñieän trôû söï coá
Z1N , Z2N , toång trôû taûi töông öùng ñöôïc thay vaøo trong maïch töông ñöông.

14.2.5 Töï ñoùng laïi toác ñoä chaäm treân ñöôøng daây sieâu cao aùp
Treân caùc ñöôøng daây truyeàn taûi ñöôïc noái keát cao (loä keùp), vieäc maát moät ñöôøng daây khoâng gaây
chia caét heä thoáng vaø maát ñoàng boä, ta coù theå duøng TÑL vôùi thôøi gian treã. Trong tröôøng hôïp naøy, thôøi
gian TÑL ñöôïc ñaët töø 5 ÷ 6s, do ñoù ta khoâng caàn quan taâm ñeán thôøi gian khöû ion cuûa hoà quang vaø caùc
ñaëc tính taùc ñoäng cuûa MC. Söï dao ñoäng coâng suaát cuõng coù theå ñöôïc oån ñònh tröôùc khi TÑL. Ngoaøi ra,
ta cuõng coù theå duøng caùc heä thoáng caét vaø ñoùng laïi laø loaïi ba pha daãn ñeán ñôn giaûn hoùa maïch ñieàu
khieån so vôùi heä thoáng TÑL moät pha. Trong tröôøng hôïp maïng cho pheùp ñoùng laïi chaäm TÑL xaùc suaát
thaønh coâng nhieàu hôn ñoùng laïi nhanh. Tuy nhieân, söï truyeàn coâng suaát qua ñöôøng daây noái coøn laïi
trong heä thoáng coù theå ñöa ñeán goùc leäch ñieän aùp giöõa hai ñaàu traïm lôùn, neáu TÑL ñöôøng daây coù theå seõ
sinh ra nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Ñeå phoái hôïp töï ñoùng laïi caàn moät rôle
kieåm tra ñoàng boä vôùi heä thoáng TÑL, rôle naøy thöôøng phaûi laøm nhöõng coâng vieäc nhö kieåm tra: goùc
leäch pha, ñoä leäch ñieän aùp, ñoä leäch taàn soá.
Goùc pha ñöôïc caøi ñaët thöôøng laø 20o vaø rôle seõ töï ñoäng khoùa khoâng cho TÑL neáu ñoä leäch pha
vöôït quaù giaù trò naøy. Kieåm tra ñieän aùp ñöôïc phoái hôïp ñeå ngaên caûn TÑL neáu ñieän aùp thaáp hôn % caøi
ñaët tröôùc giaù trò ñaët cuûa noù. Giôùi haïn caøi ñaët töø 80 ÷ 90% ñieän aùp ñònh möùc. Rôle cuõng phoái hôïp
vôùi kieåm tra ñoä leäch taàn soá baèng bieän phaùp ñôn giaûn laø söû duïng rôle thôøi gian keát hôïp cuøng vôùi
kieåm tra goùc pha. Ví duï, rôle thôøi gian 2s ñöôïc söû duïng thì rôle naøy chæ cho tín hieäu ñaàu ra neáu ñoä
leäch pha khoâng vöôït quaù 20o trong khoaûng thôøi gian 2s. Ñieàu naøy giôùi haïn ñoä leäch taàn soá ñeán giaù
trò cöïc ñaïi 0,11% cuûa 50Hz, töông ñöông vôùi dao ñoäng pha töø +20o ñeán –20o treân 2s ño ñöôïc. Maëc
duø döôùi ñieàu kieän xem xeùt ñoä leäch taàn soá hieám khi taêng leân, thôøi gian TÑL chaäm caøng an toaøn
hôn. Treân ñöôøng daây lieân laïc, sau khi caét NM quaù trình TÑL MC taïi moät ñaàu ñöôøng daây tröôùc tieân
ñöôïc coi nhö “Ñoùng ñieän ñöôøng daây nguoäi”. Vieäc ñoùng laïi taïi ñaàu kia döôùi söï kieåm soaùt cuûa rôle
 347

kieåm tra ñoàng boä ñöôïc coi nhö laø “Ñoùng laïi ñöôøng daây soáng”.

14.2.6 Caùc phöông aùn thöïc hieän

Sô ñoà keát noái rôle töï ñoùng laïi ñöôïc moâ taû trong hình 14.13.

Rôle töï ñoùng laïi

Tín hieäu ñoùng

BU

BU

MC

BI

Hình 14.13 Sô ñoà keát noái rôle töï ñoùng laïi

1- Caùc sô ñoà öùng duïng tieâu bieåu

Caét

Rôle baûo veä

Rôle töï ñoùng laïi

Ñoùng

Rôle kieåm tra

ñoàng boä

Hình 14.14 Töï ñoùng laïi moät pha hoaëc ba pha

Heä thoáng töï ñoùng laïi ñöôïc taïo ra töø vieäc keát hôïp rôle BV, rôle TÑT (79) vaø rôle kieåm tra
348

ñoàng boä (25) thöïc hieän TÑL moät pha hoaëc ba pha (H.14.14).
Heä thoáng TÑL ñöôïc taïo ra töø vieäc keát hôïp rôle BV, rôle TÑL vaø rôle kieåm tra ñoàng boä thöïc
hieän TÑL ba pha (H.14.15).

Caét

Rôle baûo veä

Ñoùng Rôle töï

ñoùng laïi

Rôle kieåm tra

ñoàng boä

Hình 14.15 Töï ñoùng laïi ba pha

2- Chöùc naêng kieåm tra ñoàng boä tích hôïp trong rôle TÑL keát hôïp vôùi baûo veä cuûa ñöôøng daây
- Ñoùng laïi moät pha hoaëc ba pha (H.14.16)

Caét

Rôle baûo veä

Rôle
Ñoùng
töï ñoùng laïi vaø
kieåm tra ñoàng boä

Hình 14.16 Töï ñoùng laïi moät pha hoaëc ba pha

 349

- Ñoùng laïi ba pha (H.14.17)

Caét

Rôle baûo veä

Ñoùng Rôle töï ñoùng laïi vaø

kieåm tra ñoàng boä

Hình 14.17 Töï ñoùng laïi ba pha

3- Rôle baûo veä chính tích hôïp chöùc naêng 25,79

- Ñoùng laïi moät pha hoaëc ba pha (H.14.18)

Caét

Rôle baûo veä

Ñoùng Töï ñoùng laïi
Kieåm tra ñoàng boä

Hình 14.18 Töï ñoùng laïi moät pha hoaëc ba pha

350

- Töï ñoùng laïi ba pha (H.14.19) Nguoàn Taûi

Coâng taéc
cuoän ñoùng
Cuoän
ñoùng

Caét
Cuoän caét
noái tieáp
Rôle baûo veä
Ñoùng Töï ñoùng laïi
Kieåm tra ñoàng boä

Tieáp ñieåm chính

Hình 14.19 Töï ñoùng laïi ba pha
Hình 14.20 ACR coù cuoän caét noái

14.3 MAÙY CAÉT TÖÏ ÑOÙNG LAÏI (ACR)

Maùy caét TÑL (goïi taét ACR) laø moät loaïi thieát bò troïn boä goàm MC vaø maïch ñieàu khieån caàn thieát
caûm nhaän tín hieäu doøng ñieän, ñeå ñònh thôøi gian caét vaø ñoùng laïi ñöôøng daây moät caùch töï ñoäng khi coù söï
coá thoaùng qua, taùi laäp cung caáp ñieän. Neáu söï coá keùo daøi, ACR seõ khoùa TÑL sau moät soá laàn taùc ñoäng
ñöôïc ñaët tröôùc (thöôøng laø ba hay boán laàn) vaø nhö vaäy coâ laäp vuøng bò söï coá ra khoûi heä thoáng.
14.3.1 Phaân loaïi ACR
ACR ñöôïc phaân loaïi döïa treân ba yeáu toá:
- Taùc ñoäng moät pha hay ba pha
- Ñieàu khieån baèng thuûy löïc hay ñieän töû
- Phöông phaùp daäp hoà quang.

1- ACR moät pha hay ba pha

ACR moät pha ñöôïc duøng ñeå BV vaø TÑL ñöôøng daây moät pha, ví duï nhö caùc nhaùnh reõ cuûa ñöôøng
daây ba pha. Chuùng cuõng coù theå ñöôïc duøng treân ñöôøng daây ba pha khi phuï taûi treân ñöôøng daây naøy ña soá
laø moät pha. Nhö vaäy, khi moät söï coá laâu daøi moät pha chaïm ñaát xaûy ra thì chæ coù moät pha bò caét vaø khoùa,
coøn hai pha kia vaãn tieáp tuïc duy trì cung caáp ñieän cho heä thoáng ACR ba pha ñöôïc duøng khi caàn caét vaø
ñoùng caû ba pha ñoái vôùi baát kyø moät söï coá laâu daøi naøo vaø ñeå ngaên chaën tình traïng vaän haønh hai pha ñoái
vôùi caùc phuï taûi ba pha. Ví duï nhö ñoäng cô ba pha loaïi lôùn.

2- ACR thuûy löïc hay ñieän töû

Heä thoáng ñieàu khieån thuûy löïc ñöôïc söû duïng trong caû ACR moät pha laãn ba pha. Boä ñieàu khieån
naøy laø moät boä phaän chính cuûa ACR, noù nhaän bieát quaù doøng ñieän baèng moät cuoän caét ñöôïc maéc noái
tieáp vôùi ñöôøng daây. Khi doøng chaïy qua cuoän daây vöôït quaù giaù trò ñaët, moät píttoâng ACR ñöôïc huùt veà
phía cuoän caét laøm cho tieáp ñieåm cuûa ACR môû ra. Vieäc ñònh thôøi gian vaø chuoãi ñoùng laïi ñöôïc thöïc
thieän baèng caùch bôm daàu vaøo caùc oáng thuûy löïc rieâng bieät. Caáu truùc ACR cuoän caét maéc noái tieáp vôùi
taûi cho ôû hình 14.20.

Boä ñieàu khieån ñieän töû thì deã daøng ñieàu chænh vaø laøm vieäc chính xaùc hôn; boä ñieàu khieån ñöôïc
ñaët trong moät tuû chöùa ñoäc laäp vôùi MC. Boä ñieàu khieån ñieän töû cho pheùp thay ñoåi caùc ñaëc tính T–C
(thôøi gian–doøng ñieän), giaù trò doøng caét vaø chuoãi taùc ñoäng cuûa ACR moät caùch tieän lôïi. Ngoaøi ra, haøng
 351

loaït caùc phuï kieän coù saün ñeå boå sung vaøo caùc ñaëc ñieåm cô baûn cuûa ACR nhaèm giaûi quyeát ñöôïc nhieàu
vaán ñeà aùp duïng khaùc nhau.
ACR ñieän töû coù caùc boä phaän caáu thaønh söû duïng maïch soá hay vi xöû lyù. Chöùc naêng cuûa caùc boä
phaän naøy ñöôïc minh hoïa trong sô ñoà hình 14.21. Doøng ñieän treân ñöôøng daây ñöôïc caûm öùng nhôø ba
BI ñaët beân trong ACR. Doøng thöù caáp töø ba BI naøy ñöôïc ñöa ñeán tuû ñieàu khieån baèng moät caùp ñieàu
khieån nhieàu sôïi, caùp naøy cuõng laøm nhieäm vuï ñöa tín hieäu ñoùng caét töø tuû ñieàu khieån tôùi ACR. Caùc
doøng thöù caáp daãn vaøo maïch caûm öùng cuûa boä ñieàu khieån vaø khi chuùng vöôït quaù moät giaù trò tyû leä vôùi
doøng caét beù nhaát ñaõ ñöôïc ñònh saün thì maïch ñònh thôøi vaø doø tìm söï coá ñöôïc khôûi ñoäng, maïch naøy
gôûi tín hieäu caét ñeán ACR, rôle TÑL cuõng khôûi ñoäng sau ñoù, maïch BV trôû veà vaø maïch ñoùng laïi
cuõng baét ñaàu ñònh thôøi vaø chuaån bò chöông trình ñieàu khieån cho laàn taùc ñoäng tieáp theo. Sau thôøi
gian ñoùng laïi keát thuùc, moät tín hieäu ñoùng ñöôïc gôûi tôùi ACR vaø vieäc caûm nhaän doøng ñieän baét ñaàu
moät laàn nöõa. Khi thôøi gian trôû veà keát thuùc, rôle ñoùng laïi baùo chöông trình ñieàu khieån veà vò trí ban
ñaàu cuûa noù. Maïch ñieàu khieån seõ khoùa BV ngay sau tín hieäu caét laàn cuoái cuøng (soá laàn caét ñaõ ñöôïc
laäp trình tröôùc). Khi ñaõ khoùa BV, maïch ñieàu khieån seõ khoâng gôûi tín hieäu ñoùng cho ñeán khi coù moät
taùc ñoäng ñoùng baèng tay töø baûng ñieàu khieån hay tín hieäu ñieàu khieån töø xa.

Maïch thöøa haønh ñoùng

Maïch thöøa haønh caét Chænh
MC
thôøi gian
Bieán doøng ñoùng laïi
Maïch ñònh thôøi
Caûm öùng Rôle ñoùng
vaø phaùt hieän Maïch
doøng söï coá caét laïi

CHOÁNG CHAÏÏM PHA

Maïch ñònh thôøi

Chænh thôøi gian
Caûm öùng vaø phaùt hieän
reset
doøng söï coá

CHOÁNG CHAÏM ÑAÁT

Hình 14.21 Sô ñoà khoái cuûa maïch ñieàu khieån ACR

ACR ñieän töû söû duïng cô cheá ñoùng baèng cuoän daây hay baèng ñoäng cô cho thao taùc ñoùng. Vieäc
môû tieáp ñieåm ñöôïc thöïc hieän baèng caùch giaûi phoùng loø xo caét ñaõ ñöôïc neùn khi coù thao taùc ñoùng.

14.3.2 Caùc thoâng soá khi löïa choïn ACR

Saùu thoâng soá döôùi ñaây ñöôïc xem xeùt trong vieäc aùp duïng ACR sao cho thích hôïp nhaát: ñieän
aùp, doøng söï coá cöïc ñaïi ngay taïi vò trí ñaët ACR, doøng taûi cöïc ñaïi, doøng söï coá cöïc tieåu trong vuøng BV
cuûa ACR, khaû naêng phoái hôïp vôùi caùc thieát bò BV khaùc caû hai phía nguoàn laãn phía taûi, ñoä nhaïy vôùi söï
coá chaïm ñaát.
1- Ñieän aùp
ACR phaûi coù ñieän aùp ñònh möùc baèng hoaëc lôùn hôn ñieän aùp taïi vò trí ñaët.
2- Doøng söï coá cöïc ñaïi
Doøng söï coá cöïc ñaïi ñöôïc cho tröôùc hoaëc ñöôïc tính tröôùc. Doøng caét cuûa ACR phaûi baèng hoaëc
352

lôùn hôn trò soá naøy.

3- Doøng taûi lôùn nhaát
Doøng ñònh möùc cuûa ACR phaûi baèng hoaëc lôùn hôn doøng taûi lôùn nhaát ñöôïc tính toaùn tröôùc.
Ñoái moät soá phuï taûi, ví duï nhö ñoäng cô, ta seõ gaëp moät soá khoù khaên khi ñoùng ñieän trôû laïi cho
phuï taûi naøy vì chuùng coù heä soá khôûi ñoäng khaù lôùn. Trong tröôøng hôïp naøy, coù theå phaûi ñaët doøng caét
baèng 250% hay lôùn hôn giaù trò cuûa doøng taûi ñænh. Tuy nhieân, caùc ACR ngaøy nay coù theå choáng laïi
doøng khôûi ñoäng cuûa phuï taûi baèng moät heä soá khôûi ñoäng do ngöôøi söû duïng caøi ñaët tröôùc.
4- Doøng söï coá cöïc tieåu
Doøng söï coá cöïc tieåu coù theå xaûy ra taïi ñaàu cuoái cuûa phaân ñoaïn ñöôïc BV. Do ñoù, ta phaûi xem
xeùt lieäu ACR coù taùc ñoäng ñöôïc khi söï coá naøy xaûy ra. Khi ñöôïc duøng trong vieäc aùp duïng ACR phoái
hôïp vôùi caùc thieát bò khaùc, doøng söï coá cöïc tieåu laø moät giaù trò tuøy yù maø ngöôøi thieát keá ñöa ra döïa treân
moät giôùi haïn thöïc tieãn cuï theå.
5- Khaû naêng phoái hôïp vôùi caùc thieát bò baûo veä khaùc
Khaû naêng phoái hôïp ñöôïc vôùi caùc loaïi thieát bò BV khaùc, caû phía nguoàn laãn phía taûi, trôû neân raát
quan troïng sau khi ACR ñaõ thoûa maõn caùc yeáu toá treân. Vieäc löïa choïn thích hôïp thôøi gian treã vaø chuoãi
ñoùng laïi laø ñieàu kieän quyeát ñònh ñeå baûo ñaûm raèng: baát kyø moät taùc ñoäng naøo (do söï coá) ñeàu phaûi tính
toaùn kyõ löôõng sao cho giôùi haïn tôùi möùc beù nhaát vuøng bò maát ñieän. Thoâng thöôøng caùc ñaëc tính T-C vaø
chuoãi taùc ñoäng cuûa ACR seõ ñöôïc choïn ñeå phoái hôïp vôùi thieát bò ñaàu nguoàn. Sau khi kích côõ vaø chuoãi
taùc ñoäng cuûa moät ACR cuï theå ñaõ ñöôïc xaùc ñònh thì caùc thieát bò sau noù seõ choïn tieáp ñeå phoái hôïp.
Hình 14.22 giôùi thieäu chuoãi taùc ñoäng ñoùng laïi tieâu bieåu ñeán khoùa TÑL khi coù NM laâu daøi.

Hình 14.22 Taùc ñoäng chuoãi ACR

Tröôùc tieân caét doøng NM (moät hay nhieàu laàn) baèng moät ñaëc tuyeán nhanh (kyù hieäu ñöôøng cong A).
Caét nhanh ñaàu tieân ñeå caét NM thoaùng qua tröôùc khi caàu chì chaûy. Neáu NM laâu daøi, ACR laøm vieäc baèng
ñaëc tuyeán chaäm (kyù hieäu ñöôøng cong B, C, D) ñeå ñuû thôøi gian caùc BV gaàn choã söï coá caùch ly NM. Caùc
chuoãi hoaït ñoäng cuûa ACR coù theå kyù hieäu:
- Chuoãi 2A 2B: hai laàn taùc ñoäng nhanh, sau ñoù hai laàn taùc ñoäng chaäm roài khoùa
 353

- Chuoãi 1A 3C: moät laàn taùc ñoäng nhanh, sau ñoù ba laàn taùc ñoäng khaù chaäm roài khoùa.
Caùc ñöôøng cong T–C coù theå ñöôïc chöông trình hoùa ñeå taùc ñoäng ñaàu tieân cuûa chuoãi taùc ñoäng
thì laøm vieäc theo ñöôøng cong caét nhanh (A) vaø sau ñoù laøm vieäc theo ñöôøng cong chaäm (B, C, D)
6- Ñoä nhaïy ñoái vôùi söï coá chaïm ñaát
Phaàn lôùn nhöõng söï coá trong HTÑ ngoaøi thöïc teá laø söï coá chaïm ñaát. Nhöõng loaïi söï coá nhö theá
thöôøng ñöôïc phaùt hieän bôûi boä phaùt hieän quaù doøng, MBI thöù töï khoâng. Doøng ñieän I0 naøy bao goàm
doøng söï coá pha ñaát coäng vôùi doøng khoâng caân baèng cuûa ñöôøng daây ba pha.
Boä caûm öùng doøng pha cuûa ACR coù theå doø tìm doøng chaïm ñaát toång coäng trong baát kyø pha naøo
(doøng taûi coäng vôùi doøng söï coá) vöôït quaù doøng ñaët caét pha nhoû nhaát. Tuy nhieân, vì giaù trò ñaët naøy
töông ñoái lôùn (2 hay 2,5 laàn doøng taûi cöïc ñaïi) neân nhieàu söï coá chaïm ñaát coù theå khoâng bò phaùt hieän.
Vì nhieàu söï coá chaïm ñaát xaûy ra taïi khoaûng caùch xa vôùi traïm phaân phoái neân ñoä lôùn doøng söï coá bò
giôùi haïn bôûi caûm khaùng ñöôøng daây, ñieän trôû chaïm ñaát vaø ñieän trôû hoà quang. Moät ACR ba pha coù
theâm boä phaùt hieän söï coá chaïm ñaát nhaïy hôn baèng caùch doø tìm doøng thöù töï khoâng ñoái vôùi söï coá
chaïm ñaát. Ñieàu naøy cho pheùp giaù trò ñaët cho söï coá chaïm ñaát khaù nhoû so vôùi chaïm pha (xem laïi
chöông BV choáng chaïm ñaát).
Nhieàu aùp duïng ñaõ söû duïng giaù trò ñaët caét doøng chaïm ñaát baèng vôùi doøng taûi ñænh, nghóa laø giaù
trò ñaët doøng chaïm ñaát chæ baèng 40 ÷ 50% giaù trò ñaët caét pha. Ñoàng thôøi vieäc phaûn öùng theo doøng
thöù töï khoâng ñaûm baûo seõ khoâng coù caùc taùc ñoäng caét khoâng caàn thieát naøo do söï khoâng caàn baèng cuûa
phuï taûi hay do caùc taùc ñoäng caét moät pha cuûa caùc thieát bò BV moät pha phía sau (nhö caàu chì hay
ACR).
Ngay caû ACR lôùn hôn ñöôïc söû duïng, giaù trò ñaët caét doøng chaïm ñaát cuõng coù theå beù hôn doøng
taûi ñænh. Tuy vaäy, ñeå ngaên chaën baát kyø moät taùc ñoäng caét khoâng caàn thieát naøo, giaù trò ñaët caét doøng
chaïm ñaát phaûi lôùn hôn doøng khoâng caân baèng ñöôïc taïo ra doøng taùc ñoäng cuûa moät thieát bò BV moät
pha lôùn nhaát ñaët sau noù.
Khi duøng ACR ba pha ñeå BV chaïm ñaát, caùc giaù trò ñaët BV chaïm ñaát (thôøi gian caét vaø doøng
caét nhoû nhaát) phaûi ñöôïc phoái hôïp vôùi caùc giaù trò ñaët cuûa caùc ACR moät pha phía sau. Nghóa laø, caùc
thôøi gian caét vaø doøng caét beù nhaát cuûa ACR phía döôùi (xa nguoàn) phaûi beù hôn so vôùi ACR phía treân
(gaàn nguoàn). Ñieàu naøy seõ baûo ñaûm caùc taùc ñoäng caét vaø khoùa BV cuûa ACR phía döôùi trong baát cöù
söï coá naøo trong vuøng BV cuûa noù khoâng gaây ra taùc ñoäng khoùa BV cuûa ACR ba pha phía treân.
Trong moät soá tröôøng hôïp, söï coá chaïm ñaát seõ coù doøng chaïm ñaát raát beù do ñieän trôû chaïm ñaát lôùn,
ví duï nhö tröôøng hôïp ñöùt daây daãn vaø daây daãn rôi treân vuøng ñaát khoâ hay caây khoâ, do ñoù BV chaïm ñaát
thoâng thöôøng khoâng ñuû ñoä nhaïy ñeå phaùt hieän ñöôïc.
ACR ñöôïc trang bò BV chaïm ñaát ñoä nhaïy cao cho pheùp taùc ñoäng ñoái vôùi doøng chaïm ñaát
vaøi ampe.
Tuy nhieân, do ñoä nhaïy caûm cuûa noù maø coù theå gaây ra taùc ñoäng khoâng mong muoán khi coù söï xuaát
hieän doøng khoâng caân baèng hay do söï coá chaïm pha hoaëc caùc doøng chaïm ñaát thoaùng qua khaùc. Do ñoù
ngöôøi ta thöôøng ñaët doøng BV naøy taùc ñoäng vôùi thôøi gian khaù treã (khoaûng 10s) sao cho noù phaûi lôùn hôn
thôøi gian taùc ñoäng cuûa caùc loaïi BV khaùc.

14.3.3 Vò trí cuûa ACR

ACR coù theå ñöôïc söû duïng ôû baát cöù nôi naøo trong heä thoáng, mieãn laø caùc giaù trò ñònh möùc cuûa
ACR phuø hôïp vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa heä thoáng. Caùc vò trí laép ñaët thích hôïp cuûa ACR laø:
- Trong moät traïm phaân phoái nhö laø moät thieát bò BV ñaàu nguoàn.
- Ñaët treân ñöôøng daây, caùch traïm moät khoaûng caùch naøo ñoù ñeå phaân ñoaïn nhöõng ñöôøng daây
354

cung caáp coù chieàu daøi lôùn, nhaèm ngaên chaën ñöôïc tình traïng maát ñieän toaøn boä khi coù moät söï
coá keùo daøi ôû phaân cuoái cuûa tuyeán daây.
- Ñaët treân nhöõng nhaùnh reõ cuûa ñöôøng daây chính, nhaèm BV ñöôøng daây chính khoûi bò maát ñieän
khi coù söï coá treân nhaùnh reõ.
Ngoaøi caùc loaïi ACR ñaët trong traïm vaø ACR ñaët ôû caùc ñöôøng daây treân khoâng, coøn coù loaïi
ACR ñaët treân saøn, duøng ñeå tröïc tieáp noái vôùi caùc heä thoáng caùp ngaàm.

14.3.4 Caùc chöùc naêng chính cuûa moät boä ACR

1- Chöùc naêng baûo veä
Ñoái vôùi ACR kyõ thuaät soá, khi coù moät söï coá ñöôøng daây thì caùc chöùc naêng BV sau seõ hoaït ñoäng
môû MC:
- BV choáng chaïm ñaát (E/F)
- BV choáng chaïm ñaát ñoä nhaïy cao (SEF)
- BV quaù doøng choáng NM nhieàu pha (PF)
- BV maát pha (LOP)
- BV quaù vaø döôùi taàn soá
- BV choáng söï coá maát ñoái xöùng duøng thaønh phaàn thöù töï nghòch (NPS).
Moãi moät chöùc naêng rieâng leû hoaït ñoäng ñeå caét ACR phuï thuoäc vaøo giaù trò caøi ñaët töông öùng
vaø sau ñoù ñoùng laïi.
Trình töï ñoùng caét naøy coù theå ñöôïc laëp laïi moät soá laàn, vôùi hoaït ñoäng nhöõng phaàn töû BV thay
ñoåi giöõa moãi laàn caét.
Neáu söï coá laø vónh vieãn, maïch ñieàu khieån seõ bò khoùa vaø chôø ngöôøi vaän haønh hoài phuïc cho laàn
ñoùng keá tieáp.

2- Chöùc naêng ñieàu khieån

Chöùc naêng ñieàu khieån coù theå ñöôïc laäp trình löïa choïn trong caùc nhoùm BV khaùc nhau, coù saün
trong ACR ñeå thay ñoåi giaù trò caøi ñaët cho phuø hôïp vôùi cheá ñoä vaän haønh.
Nhöõng caøi ñaët BV thöôøng ñöôïc laäp trình cho aùp duïng cuï theå vaø giaù trò caøi ñaët khoâng thay
ñoåi, neáu khoâng coù thay ñoåi thoâng soá, cheá ñoä laøm vieäc heä thoáng.
Moät nhoùm BV phuø hôïp cho moät cheá ñoä laøm vieäc cuûa heä thoáng vaø coù nhöõng caøi ñaët BV ñoù
töông öùng.
ÔÛ moät vaøi nhaø cheá taïo, boä ñieàu khieån ñöôïc thieát keá coù nhieàu nhoùm BV ñoäc laäp nhau, ñöôïc
kyù hieäu töø A tôùi J.
Taïi baûng ñieàu khieån, ngöôøi vaän haønh seõ choïn löïa nhoùm laøm vieäc caàn thieát.
Khi coù moät nhoùm BV hoaït ñoäng hay caét töø BV xaûy ra thì döõ lieäu ñoù seõ ñöôïc ghi vaøo nhoùm
BV ñang hoaït ñoäng.
Taát caû nhöõng thoâng soá caøi ñaët ñöôïc chöùa trong moãi nhoùm ñoäc laäp.
Baûo veä doøng ñieän coù thôøi gian taùc ñoäng ñoäc laäp, phuï thuoäc vaø caét nhanh ñeàu ñöôïc duøng ñeå
caét MC.
- Thôøi gian ñoäc laäp laø thôøi gian taùc ñoäng xaùc laäp, coù theå ñöôïc ñaët bôûi ngöôøi duøng vaø noù ñöa
ñeán MC sau khi khôûi ñoäng theo thôøi gian ñaõ caøi ñaët.
- Thôøi gian phuï thuoäc laø thôøi gian taùc ñoäng phuï thuoäc vaøo doøng NM qua ACR theo ñaëc tuyeán
laøm vieäc ñaõ ñöôïc caøi ñaët tröôùc.
 355

- Baûo veä caét nhanh laø ñaëc tính caét töùc thôøi neáu doøng ñöôøng daây vöôït quaù doøng ñaët nhieàu laàn.

Hieäu chænh ñaëc tuyeán thôøi gian phuï thuoäc

Ñoái vôùi caùc ACR theá heä môùi kyõ thuaät soá, nhöõng ñaëc tuyeán thôøi gian phuï thuoäc trong phaàn
meàm, coù theå hieäu chænh thoâng soá theo yù muoán ngöôøi söû duïng nhö sau:
- Daïng ñöôøng phuï thuoäc
- Doøng caøi ñaët
- Heä soá ñaët thôøi gian
- Trì hoaõn theâm thôøi gian taùc ñoäng
- Caét töùc thôøi
- Giôùi haïn thôøi gian caét cöïc ñaïi
- Giôùi haïn thôøi gian caét cöïc tieåu
- Boäi soá ngöôõng taùc ñoäng.
Daïng ñaëc tuyeán phuï thuoäc ñöôïc caøi ñaët rieâng bieät cho moãi chöùc naêng BV thöïc hieän caét.
Doøng caøi ñaët ñöôïc tính toaùn rieâng cho BV PF, NPS, EF, SEF.
Sau ñaây giôùi thieäu vaøi khaû naêng hieäu chænh ñaëc tuyeán thôøi gian phuï thuoäc.
Heä soá ñaët thôøi gian (H.14.23)
Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.23 Hieäu chænh ñöôøng cong baèng heä soá ñaët thôøi gian

Söû duïng heä soá naøy ñeå taïo ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc nhanh hay chaäm.
Trì hoaõn theâm thôøi gian taùc ñoäng (H.14.24)
356

Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.24 Hieäu chænh theâm thôøi gian taùc ñoäng

Ñaëc tính caét nhanh (H.14.25): Ñaëc tuyeán caét nhanh coù theå ñöôïc laäp trình, ACR seõ ñöôïc caét
neáu doøng qua noù coù giaù trò cao hôn moät heä soá nhaân (boäi soá doøng ñieän ñaët) ñaõ caøi ñaët.

Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.25 Hieäu chænh caét nhanh

Söû duïng ñaëc tính naøy laøm taêng toác caét nhanh ñeå ñaûm baûo tính phoái hôïp choïn loïc.

Giôùi haïn thôøi gian caét lôùn nhaát (H.14.26)

 357

Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.26 Hieäu chænh giôùi haïn thôøi gian caét lôùn nhaát

Giôùi haïn thôøi gian caét nhoû nhaát (H.14.27)

Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.27 Hieäu chænh giôùi haïn thôøi gian caét nhoû nhaát

Boäi soá ngöôõng (H.14.28)

358

Thôøi gian (s)

100 Ñöôøng goác

Ñöôøng hieäu chænh

10

100 Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.28 Hieäu chænh doøng ñaët

Tính chaát naøy ñöôïc söû duïng ñeå khoùa taùc ñoäng khi coù doøng nhaûy voït quaù ñoä ngaén haïn.
Hình 14.29 laø moät ví duï ñaëc tuyeán phuï thuoäc ñaõ ñöôïc hieäu chænh baèng caùch theâm ñaëc tính
caét nhanh vaø giôùi haïn thôøi gian caét max, min.

100

(s)

10 10

Ñöôøng hieäu chænh

1 1

100 100

Hình 14.29 Hieäu chænh thôøi gian taùc ñoäng giôùi haïn lôùn vaø nhoû nhaát

3- Chöùc naêng töï ñoùng laïi

Khi ngöôøi vaän haønh caøi ñaët cho ACR coù thöïc hieän cheá ñoä töï ñoùng laïi, ACR seõ ñieàu khieån
chöùc naêng TÑL khi BV göûi leänh caét.
Thôøi gian giöõa caét vaø töï ñoùng laïi ñöôïc goïi laø thôøi gian TÑL vaø coù theå caøi ñaët khaùc nhau cho
moãi laàn ñoùng laïi. Neáu söï coá vaãn coøn thì BV seõ göûi leänh caét moät laàn nöõa. Ñieàu naøy xaûy ra theo soá
nhöõng laàn, cho ñeán khi söï coá khoâng coøn hay BV ñaõ thöïc hieän ñuû soá laàn TÑL. Ñieàu naøy ñöôïc hieåu nhö
laø khoùa maïch ñieàu khieån vaø chæ cho pheùp ñoùng laïi baèng tay hay ñieàu khieån cuûa ngöôøi vaän haønh.
Moät soá ñaëc ñieåm:
Khoùa khoâng cho töï ñoùng laïi:
- Khi boä ñeám soá laàn caét ñaït ñöôïc trong cheá ñoä töï ñoùng laïi
 359

- Khi soá laàn caét SEF ñaït ñuû trong cheá ñoä töï ñoùng laïi
- Khi soá laàn caét NPS ñaït ñuû trong cheá ñoä töï ñoùng laïi
- Khi khoùa doøng cao xaûy ra
- BV maát pha caét
- BV döôùi/quaù taàn caét
- Sau khi caét maïch ñieàu khieån trong cheá ñoä coâng suaát thaáp vaø khaû naêng khoâng naïp ñuû thôøi gian
- Hoûng phaàn cô khí trong vò trí môû.
Khoùa BV caét khi coù doøng xung: Khi ñoùng vaøo moät loaïi taûi luoân luoân coù doøng xung xaûy ra, ví
duï nhö khi ñoùng MBA ñeå mang ñieän, khôûi ñoäng ñoäng cô. Muïc ñích cuûa khoùa doøng xung laø ñeå ngaên
chaën MC môû khi coù doøng xung xaûy ra.
Khoùa BV xung kích laøm vieäc khi doøng qua BV choáng NM nhieàu pha, chaïm ñaát, NPS taêng
quaù ngöôõng trong moät khoaûng thôøi gian ngaén.
Ñeå haøm doøng xung hieäu quaû, boäi soá doøng xung phaûi lôùn hôn boäi soá doøng ngöôõng.
Hình 14.30 duøng ñaëc tuyeán phuï thuoäc. Boäi soá doøng ngöôõng ñaët laø 1,1; boäi soá töùc thôøi laø 10;
boäi soá doøng xung laø 5 vaø thôøi gian ñaët laø 0,5s. Sau moät laàn ñoùng, vôùi 0,5s ñaàu, doøng ngöôõng taêng
leân 5 laàn doøng ñaët, sau ñoù trôû veà caøi ñaët goác cuûa 1,1 laàn doøng ñaët, moãi laàn doøng xung ñaõ heát.
Döôùi nhöõng tình huoáng naøy, giaù trò doøng caét töùc thôøi khoâng thay ñoåi.

Thôøi gian (s) Thôøi gian (s)

100 100

10 10

Ñöôøng hieäu chænh

1 1

100 110 1000 100 500 1000

Doøng ñieän ñaët (%) Doøng ñieän ñaët (%)

Hình 14.30 Hieäu chænh trong thôøi gian coù doøng nhaûy voït

Khoùa khi coù doøng töï khôûi ñoäng (CLP): Trong tröôøng hôïp taûi bò giaùn ñoaïn thôøi gian cung caáp
ñieän, khi noù ñöôïc cung caáp ñieän trôû laïi thì doøng taûi taêng hôn so vôùi bình thöôøng. Luùc naøy BV
khoâng ñöôïc taùc ñoäng vaø töï hieäu chænh ñeå tieáp tuïc cung caáp ñieän cho phuï taûi.
Ñieàu khieån trình töï theo chuoãi taùc ñoäng: Trình töï ñieàu khieån MC thöïc hieän böôùc keá tieáp trong
trình töï ñoùng laïi cuûa taát caû nhöõng phaàn töû BV laø ñeå ñaùp öùng töï ñoùng laïi khi coù söï coá thoaùng qua,
vaø caét choïn loïc khi coù NM laâu daøi treân maïch ñöôøng daây coù nhieàu thieát bò BV noái tieáp.
Phoái hôïp chuoãi laø moät ñaëc ñieåm caàn thieát khi phoái hôïp ACR–ACR, noù ngaên nhöõng taùc ñoäng
khoâng caàn thieát cuûa ACR ñaàu nguoàn khi xuaát hieän söï coá maø söï coá naøy coù theå bò loaïi tröø bôûi ACR
phía sau. Ví duï minh hoïa cho ñaëc ñieåm nhö sau:
360

Hai taùc ñoäng tieâu bieåu khoâng coù phoái hôïp chuoãi ACR ñöôïc cho treân hình 14.31. Treân hình
14.31, hai ACR coù cuøng ñaëc tuyeán taùc ñoäng nhanh maéc noái tieáp vôùi nhau. Moät söï coá keùo daøi taïi N
seõ gaây ra hai laàn taùc ñoäng ñoàng thôøi cuûa hai ACR theo ñaëc tuyeán taùc ñoäng nhanh.
B B

môû môû
A ACR1 A A ACR1
2A2B ACR1 ñoùng 2A2B ACR1 ñoùng
Khoùa Khoùa
môû môû
A A B B ACR2 A A B B ACR2
ñoùng ñoùng
2A2B ACR2 t 2A2B ACR2 t

N a) b)

Hình 14.31 a) Moâ taû hoaït ñoäng ñoàng thôøi; b) Moâ taû hoaït ñoäng khoâng ñoàng thôøi

Ngay caû trong tröôøng hôïp hai ACR khoâng caét ñoàng thôøi, vì ACR2 coù ñaëc tuyeán taùc ñoäng
nhanh hôn ACR1, nhö trong ví duï treân ACR1 döï tröõ seõ caét hai laàn bôûi ñöôøng cong caét nhanh, trong
khi ACR2 taùc ñoäng tuaàn töï theo ñöôøng cong treã.
Nhö vaäy, trong caû hai tröôøng hôïp hình 14.31a vaø hình 14.31b, ACR1 ñeàu coù hai laàn taùc ñoäng
khoâng caàn thieát vì söï coá naèm trong vuøng ACR2.
Vôùi taùc ñoäng coù phoái hôïp chuoãi nhö trong ví duï hình 14.32, ACR1 chæ ñôn thuaàn ñeám soá laàn
taùc ñoäng nhanh cuûa ACR2 maø khoâng ngaét. Vaø sau hai laàn taùc ñoäng treã, ACR2 seõ caét tröôùc vaø coâ
laäp söï coá maø ACR1 vaãn khoâng môû ra vì ñaëc tuyeán caét treã B cuûa ACR1 chaäm hôn cuûa ACR2 (ñieàu
naøy laø hieån nhieân vì ACR1 baét buoäc phaûi coù ñònh möùc lôùn hôn cuûa ACR2).
B

ACR1 ACR vaãn ñeám chuoãi

nhöõng tieáp ñieåm khoâng môû
2A2B ACR1 ñoùng
môû
ACR2
2A2B ACR2 ñoùng A A B B
t
N

Hình 14.32 Moâ taû hoaït ñoäng coù phoái hôïp chuoãi

Töï ñoäng choïn löïa nhoùm BV: Moät vaøi vò trí MC trong maïng phaân phoái coù chieàu coâng suaát qua
noù thay ñoåi khi caáu hình löôùi thay ñoåi. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn thieát thay ñoåi caùc ñöôøng ñaëc
tuyeán phuï thuoäc ñeå ñaûm baûo tính caét choïn loïc khi höôùng coâng suaát thay ñoåi, baèng caùch choïn löïa
nhoùm BV khaùc.
Söï ñoùng ngaét choïn loïc phuï thuoäc vaøo caáu hình löôùi, coù theå laäp trình caøi ñaët treân moät caëp
nhoùm BV.
Söï choïn löïa nhoùm BV töï ñoäng (APGS) cho pheùp moät caùch töï ñoäng choïn löïa nhoùm BV thích
hôïp, khoâng caàn söï can thieäp cuûa ngöôøi vaän haønh. Noù laøm vieäc baèng caùch thay ñoåi moät caùch töï
ñoäng giöõa nhöõng nhoùm BV, phuï thuoäc vaøo chieàu coâng suaát.
 361

4- Chöùc naêng ño löôøng giaùm saùt, truyeàn thoâng

Ño löôøng caùc ñaïi löôïng:
- Ñieän aùp hieäu duïng (RMS) treân ba pha, ñieän aùp pha–pha
- Doøng ñieän ñöôïc ño treân ba pha
- Coâng suaát thöïc
- Heä soá coâng suaát
- Löu laïi caùc thoâng soá hoaït ñoäng maëc ñònh trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Ta coù theå
xem laïi caùc thoâng soá naøy qua panel ñieàu khieån, maùy tính hoaëc heä thoáng SCADA.
- Löu laïi caùc thoâng soá hoaït ñoäng theo yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng
- Löu laïi heä thoáng caùc söï kieän, coù theå löu ñeán 3000 söï kieän
- Ño löôøng aùp löïc cuûa khí.

14.4 THIEÁT BÒ PHAÂN ÑOAÏN TÖÏ ÑOÄNG

Thieát bò phaân ñoaïn töï ñoäng (SEC) laø thieát bò BV coù khaû naêng coâ laäp ñoaïn ñöôøng daây söï coá ra
khoûi löôùi phaân phoái. SEC khoâng coù khaû naêng caét doøng NM neân phaûi keát hôïp laøm vieäc vôùi ACR hoaëc
MC. SEC keát hôïp vôùi MC töï ñoùng laïi coù theå baèng caùch ñeám soá xung MC ñoùng coù NM hoaëc ño ñeám thôøi
gian trì hoaõn hoaëc qua keânh truyeàn thoâng tin. SEC coù theå laø thieát bò ñoùng caét taûi LBS, LBFCO...
SEC ñeám soá laàn taùc ñoäng cuûa thieát bò trong suoát thôøi gian söï coá, neáu soá laàn ñeám baèng vôùi soá
ñaõ caøi ñaët tröôùc thì trong luùc MC môû (caét doøng NM), SEC seõ môû tieáp ñieåm cuûa mình ñeå coâ laäp
ñoaïn ñöôøng daây söï coá. Ñieàu naøy cho pheùp MC töï ñoùng laïi phaàn coøn laïi cuûa ñöôøng daây khoâng bò söï
coá vaø taùi laäp cung caáp ñieän.
Tuy nhieân, neáu söï coá thoaùng qua thì MC töï ñoùng laïi seõ thöïc hieän chu kyø töï ñoùng laïi ñaõ caøi
ñaët tröôùc, coøn SEC chæ ñeám soá laàn vaø töï khoùa, vaãn ñoùng bình thöôøng. Sau ñoù, cô caáu cuûa SEC seõ töï
ñoäng trôû veà ñeå chuaån bò cho moät chu kyø hoaït ñoäng môùi neáu coù söï coá khaùc xaûy ra.
So vôùi caàu chì töï rôi (FCO) thì SEC coù nhieàu öu ñieåm hôn (ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo nhöõng
öùng duïng vaø caùc phöông phaùp BV phoái hôïp cuûa ñieän löïc).
SEC ñöôïc duøng trong caùc tröôøng hôïp sau:
- SEC ñöôïc ñaët giöõa hai thieát bò BV, coù ñaëc tính T-C gaàn saùt nhau, khoù phoái hôïp.
- SEC coù theå ñöôïc ñaët gaàn caùc nhaùnh reõ, nôi maø doøng NM lôùn, khoù phoái hôïp giöõa caàu chì vôùi
caùc thieát bò töï ñoùng laïi vaø MC.

14.4.1 Caùc thoâng soá khi choïn löïa SEC

Caùc thoâng soá döôùi ñaây ñöôïc xem xeùt trong vieäc aùp duïng SEC sao cho thích hôïp nhaát: ñieän
aùp, doøng söï coá cöïc ñaïi, khaû naêng phoái hôïp vôùi caùc thieát bò BV khaùc.
Ñieän aùp: SEC phaûi coù ñieän aùp ñònh möùc baèng hoaëc lôùn hôn ñieän aùp taïi vò trí ñaët.
Doøng taûi lôùn nhaát: Doøng ñònh möùc cuûa SEC phaûi baèng hoaëc lôùn hôn doøng taûi lôùn nhaát ñöôïc
tính toaùn tröôùc.
Doøng söï coá cöïc ñaïi: Doøng caét NM cuûa SEC phaûi lôùn hôn doøng NM tính toaùn lôùn nhaát. Thôøi
gian toàn taïi NM khoâng ñöôïc laâu hôn thôøi gian chòu ñöïng cuûa SEC.
Khaû naêng phoái hôïp ñöôïc vôùi caùc thieát bò BV khaùc, caû phía nguoàn laãn phía taûi, trôû neân raát
quan troïng sau khi SEC ñaõ thoûa maõn ba yeáu toá treân.
362

14.4.2 Thieát bò ñoùng caét taûi (LBS)

Thieát bò ñoùng caét taûi LBS keát hôïp vôùi khoái ñieàu khieån vaø BV, laø moät giaûi phaùp cho söï töï ñoäng
trong heä thoáng phaân phoái. Noù coù theå ñöôïc ñieàu khieån ñeå ñoùng caét taûi baèng tay hoaëc töï ñoäng. Quaù trình
ñoùng caét töï ñoäng coù theå ñöôïc thöïc hieän töø trung taâm ñieàu khieån töø xa hoaëc thoâng qua thieát bò phaân ñoaïn.
Coù theå söû duïng heä thoáng töï ñoäng phaân phoái DAS hoaëc heä thoáng SCADA cho quaù trình ñieàu
khieån töø xa, giaùm saùt, caøi ñaët thoâng soá vaø xaây döïng caáu hình cho LBS thoâng qua chöông trình phaàn
meàm vaø caùc giao thöùc truyeàn thoâng.
Chöùc naêng chính cuûa LBS keát hôïp vôùi khoái ñieàu khieån vaø baûo veä.

1- Chöùc naêng phaân ñoaïn

Khi moät nhaùnh cung caáp chính ñöôïc BV bôûi moät vaøi caàu chì doïc theo chieàu daøi ñöôøng daây,
khi ñoù thöôøng khoù thu ñöôïc söï phoái hôïp chính xaùc giöõa chuùng, hay giöõa caàu chì BV vôùi caùc töï
ñoùng laïi ôû maïch phía treân.
Trong tröôøng hôïp naøy, chöùc naêng phaân ñoaïn coù theå ñöôïc söû duïng.
Chöùc naêng phaân ñoaïn laø söï ñoùng caét ñaëc bieät, maø taùc ñoäng caét cuûa noù phuï thuoäc vaøo soá laàn
töï ñoùng laïi ñöa ñeán soá laàn giaùn ñoaïn nguoàn, vaø noù seõ môû tieáp ñieåm sau khi doøng ñieän söï coá ñaõ
ñöôïc ngaét bôûi ACR ñaàu nguoàn.
Noùi moät caùch khaùc, SEC hoaït ñoäng keát hôïp vôùi “chæ daãn” cuûa töï ñoùng laïi.
Soá laàn giaùn ñoaïn nguoàn cung caáp ñöôïc xaùc ñònh laø soá laàn töï ñoùng laïi ôû phía treân, trong chu
trình töï ñoäng ñoùng laïi.
Söï giaùn ñoaïn nguoàn cung caáp ñöôïc xaùc ñònh khi:
- Xaùc ñònh söï coá
- Doøng veà zero
- Maát nguoàn ñieän aùp ôû moät phía.
Sô ñoà keát hôïp giöõa töï ñoùng laïi ACR vaø LBS (H.14.33).
ACR LBS

Hình 14.33 Phoái hôïp ACR vaø LBS

Trình töï hoaït ñoäng cuûa LBS

- Xaùc ñònh coù doøng söï coá pha, (SEF) qua LBS.
- Boä “ñeám” ñeám soá laàn giaùn ñoaïn nguoàn ñeå bieát hoaït ñoäng cuûa töï ñoùng laïi trong chu trình
cuûa söï coá.
- Khi boä ñeám ñeám ñuû soá laàn ñöôïc caøi ñaët tröôùc thì LBS seõ môû trong thôøi gian ñöôøng daây
khoâng mang ñieän (MC töï ñoùng laïi phía treân ñang môû). Thôøi gian ñöôøng daây khoâng mang
ñieän phaûi > 1,2 sec.
- Söï coá ñöôïc caùch ly baèng LBS.
- Nguoàn cung caáp ñöôïc khoâi phuïc laïi cho caùc phaàn khoâng bò söï coá.

2- Chöùc naêng ño löôøng giaùm saùt, truyeàn thoâng

Töông töï nhö cuûa ACR.
 363

14.5 PHOÁI HÔÏP ACR VÔÙI CAÙC THIEÁT BÒ BAÛO VEÄ KHAÙC
ACR laø loaïi thieát bò ñöôïc söû duïng ñeå haïn cheá vieäc ngöøng cung caáp ñieän khi coù NM thoaùng
qua. Khi ñaët ACR trong maïng ñieän, nhaát laø maïng phaân phoái, caàn löu yù vieäc phoái hôïp laøm vieäc cuûa
ACR vôùi caùc BV tröôùc cuõng nhö sau noù. Coù theå khaéc phuïc khuyeát ñieåm khi coù söï hieän dieän cuûa
ACR hay coù theå duøng ACR keát hôïp vôùi BV ñeå maïng ñieän laøm vieäc linh hoaït hôn. Ñeå aùp duïng
thích hôïp ACR treân moät heä thoáng phaân phoái, caàn phaûi löu yù caùc nguyeân taéc cô baûn sau:
- Thieát bò BV döôùi (xa nguoàn) phaûi caét moät söï coá thoaùng qua hay keùo daøi tröôùc khi thieát bò
phía nguoàn taùc ñoäng hay khoùa haún
- Vieäc caét ñieän doøng söï coá keùo daøi phaûi ñöôïc tính toaùn caån thaän sao cho haïn cheá vuøng maát
ñieän tôùi möùc toái thieåu.
Nhöõng nguyeân taéc treân ñaây caàn ñöôïc xem xeùt khi löïa choïn caùc ñaëc tuyeán vaø caùc chuoãi taùc
ñoäng cuûa caû thieát bò ñaàu nguoàn cuõng nhö thieát bò BV ñaët taïi phuï taûi. Coøn vò trí vaø soá löôïng thieát bò
BV ñeå haïn cheá vuøng bò söï coá ñöôïc quyeát ñònh bôûi thöïc teá vaän duïng cuûa caù nhaân ngöôøi thöïc hieän.
14.5.1 Phoái hôïp ACR vaø caàu chì
Phoái hôïp giöõa ACR vaø CC baèng phöông phaùp döïa treân caùc ñaëc tính T–C ñaõ ñöôïc ñieàu
chænh baèng heä soá nhaân. Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc neâu chi tieát trong caùc muïc döôùi ñaây.
t
Ñöôøng cong ñöùt
toång caàu chì C
a
ACR
X
Giôùi haïn doøng
B C “b”
cöïc ñaïi

Ñöôøng b Giôùi haïn doøng

cong C A “a”
cöïc tieåu
caàu chì

Giôùi haïn
C
doøng
I

Hình 14.34 Phoái hôïp ñaëc tính ACR vaø caàu chì

Caàu chì phía nguoàn (phía cao) BV cho

MBA seõ laø phaàn töû cô baûn trong vieäc choïn ñaëc
Caàu chì phía nguoàn
tuyeán cuûa ACR. Sau khi dung löôïng vaø ñaëc tuyeán F

cuûa ACR ñaõ ñöôïc choïn ñeå phoái hôïp vôùi CC ñaàu
nguoàn thì caàu chì phuï taûi môùi ñöôïc choïn ñeå phoái
hôïp vôùi ACR. Caàu chì phía taûi

Ñeå phoái hôïp laøm vieäc ñuùng giöõa ACR vaø

ACR
CC, ta khaûo saùt quaù trình phaùt nhieät vaø taûn nhieät
N C
cuûa caàu chì trong chu kyø töï ñoùng laïi. Giaû thieát
ACR vaø CC maéc noái tieáp nhö hình 14.34. Phuï taûi

Trong tröôøng hôïp naøy chuùng ta muoán boä

TÑL taùc ñoäng nhanh ñeå BV caàu chì. Ñaëc tuyeán Hình 14.35 Sô ñoà ñieån hình
doøng–thôøi gian cuûa boä TÑL phaûi naèm döôùi ñaëc phoái hôïp ACR vôùi caàu chì
364

tuyeán TC cuûa CC vaø caét tröôùc khi CC chaûy ra khi NM thoaùng qua. Ñöôøng cong A naèm phía döôùi
cuûa ñöôøng cong C ñoái vôùi caùc doøng nhoû hôn giaù trò taïi ñieåm b, ñieåm b laø ñieåm caét cuûa ñöôøng cong
A vaø ñöôøng cong C. Neáu söï coá sau caàu chì C laø söï coá laâu daøi thì chuùng ta muoán caàu chì C caét hoaøn
toaøn tröôùc khi boä TÑL laøm vieäc vôùi ñöôøng cong chaäm B. Söï phoái hôïp naøy seõ thích hôïp luùc doøng
lôùn hôn ñieåm caét a. Chuùng ta tìm ñöôïc phaïm vi phoái hôïp gaàn ñuùng (H.14.35)
a<I<b
Phaïm vi naøy laø gaàn ñuùng do sai soá phaùt nhieät vaø laøm nguoäi cuûa CC, ñeå tính toaùn phaùt nhieät
vaø laøm nguoäi cuûa CC chuùng ta coù theå vieát phöông trình maø coù theå ñaùnh giaù caùc aûnh höôûng naøy nhö
haøm soá muõ theo thôøi gian
θ = θ f (1 − e −1 / τ ) (14.39)

vôùi: θ - nhieät ñoä oC; θf - nhieät ñoä oån ñònh cuoái, giaû söû caàu chì khoâng bò chaûy (oC)
t - thôøi gian (s); τ - haèng soá thôøi gian cuûa CC (s).
Taïi nhieät ñoä oån ñònh cuoái, caân baèng ñaït ñöôïc giöõa nhieät vaøo vaø nhieät toån thaát
I 2 . R = θ f .K (14.40)
K laø haèng soá taûn nhieät (W/oC).
Neáu chuùng ta aùp duïng (14.40) cho chu kyø daøi cuûa thôøi gian chaûy caàu chì töông öùng vôùi nhieät
ñoä chaûy θm thì chuùng ta coù theå vieát
I 2 .R = θ m .K (14.41)
Taïi ñaàu thaáp cuûa ñaëc tuyeán TC thôøi gian khoaûng 0,1 giaây, taûn nhieät raát thaáp. Haàu heát naêng
löôïng nhieät I2Rt ñöôïc duøng ñeå naâng nhieät ñoä leân ñeán ñieåm chaûy. ÔÛ ñaây chuùng ta vieát
I 2 .R.t = Chθ m ( J ) (14.42)
o
Ch - giaù trò khaû naêng chòu nhieät trung bình cuûa CC (J/ C)
θm - nhieät ñoä noùng chaûy cuûa CC.
Thay t = 0,1s vaøo (14.42)
2
ImR Ch I 
0,1I02,1 .R = Ch . 2 ⇔ = 0,1. 0,1  (14.43)
K K  Im 
Nhaän thaáy (I0,1/Im) laø tyû soá toác ñoä S cuûa CC vaø Ch/K laø haèng soá thôøi gian cuûa CC, vì theá coù
theå vieát laïi
τ = 0,1S 2 (14.44)
Phöông trình laøm nguoäi cuûa caàu chì
θ = θ −f t / τ (14.45)

Giaû thieát raèng phaùt nhieät vaø laøm nguoäi xaûy ra cuøng vôùi haèng soá thôøi gian. Vieát laïi phöông
trình (14.39) vaø (14.45) döôùi daïng heä ñôn vò töông ñoái nhö sau.
θ
Phaùt noùng: = θ u = 1 − e − t / τ ñvtñ (14.46)
θf

θ
Laøm nguoäi: = θ u = e − t / τ ñvtñ (14.47)
θf
 365

Caùc phöông trình naøy ñöôïc veõ theo t/τ ôû hình 14.36 laø caùc ñöôøng cong A vaø B töông öùng.
Ñöôøng cong C bieåu dieãn quaù trình phaùt noùng vaø quaù trình laøm nguoäi, noù ñöôïc gheùp töø caùc ñoaïn
A vaø B. Moãi khoaûng thôøi gian caàu chì chòu moät doøng chaïm laøm gia taêng nhieät ñoä beân trong kim
loaïi chì. Khi ACR môû ra laøm hôû maïch, vaø doøng ñaõ ñöôïc caét thì CC nguoäi. Caû hai söï hoaït ñoäng
phaùt noùng vaø laøm nguoäi ñöôïc bieåu dieãn ôû hình 14.36. Neáu nhieät gia taêng ñuû thì CC seõ chaûy ra.
Vieäc ñöùt daây chì laø moät haøm cuûa thôøi gian chaûy thieát keá daây chì vaø thôøi gian phaùt nhieät toång nhoû
hôn thôøi gian laøm nguoäi.

Nhieät ñoä
1,0
(ñvtñ) N
0,9 M
0,75M A A: θ =(1-e )
-1/

-1/
0,8 B: θ =e
C: nhieät ñoä CC
0,7
B
θN
0,6
θM
0,5
ΘS
0,4

0,3
C
0,2

0,1

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0
Thôøi gian töông ñoái t/τ (radian)

Hình 14.36 Chu kyø nhieät ñoä caàu chì trong quaù trình töï ñoùng laïi

Ñeå xaùc ñònh CC coù chaûy trong quaù trình ñoùng t Ñöôøng ñöùt
toång CC
vaø môû cuûa boä TÑL, chuùng ta caàn phaûi tìm toång doøng a
NM. Thôøi gian chaûy nhoû nhaát (M) cuûa caàu chì ñöôïc
tìm töø ñöôøng cong ñaëc tính TC cuûa CC, nhieät ñoä chaûy B’ = 2 x A + 2 x B
töông öùng vôùi thôøi gian M laø θm. B
b
Yeâu caàu ñöôøng cong C phaûi naèm döôùi θm. Ñeå
A’ = 2 x A
ñaûm baûo ñoä döï tröõ hôïp lyù cho söï phoái hôïp an toaøn A
Ñöôøng CC chaûy
thì phaûi xaùc ñònh nhieät ñoä an toaøn θs töông öùng vôùi Giôùi 75% ñöôøng CC chaûy
haïn
0,75M. Caùc chu kyø phaùt noùng vaø laøm nguoäi cuûa CC I

coù theå ñöôïc veõ nhö ñöôøng cong C (H.14.36) bieåu

Hình 14.37 Phoái hôïp ACR vaø caàu chì
dieãn nhieät ñoä CC vöøa vöôït qua möùc nhieät ñoä an
thích hôïp vôùi quaù trình phaùt noùng vaø
toaøn, vaø baùo hieäu CC coù theå chaûy trong chu kyø boán
nguoäi cuûa caàu chì
laàn töï ñoùng laïi söï coá.
Moät soá phöông phaùp ñeå kieåm tra söï phoái hôïp naøy maø khoâng veõ ñöôøng cong noùng nguoäi laø söû
duïng ñöôøng cong hö hoûng cuûa caàu chì maø ñöôïc xaùc ñònh laø 75% ñöôøng cong thôøi gian noùng chaûy.
366

Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa ôû hình 14.46, ñöôøng cong 75% ñöôïc so saùnh vôùi ñöôøng cong A’ = 2 × A
(trong cuøng thôøi ñieåm). Töông töï ñieåm a’ ñöôïc tìm töø ñöôøng cong B’ chính xaùc hôn do coäng caû thôøi
gian taùc ñoäng cuûa boä töï ñoùng laïi.

1- Phoái hôïp ACR vaø caàu chì phía nguoàn

Hình 14.35 boá trí CC phía nguoàn BV MBA vaø phoái hôïp vôùi ACR. ACR phaûi ñöôïc choïn ñeå
phoái hôïp vôùi CC phía nguoàn sao cho CC seõ khoâng noùng chaûy vôùi baát cöù söï coá naøo trong vuøng BV
cuûa ACR. AÛnh höôûng nhieät tích luõy trong quaù trình laøm vieäc cuûa ACR phaûi nhoû hôn ñöôøng cong
ñaëc tính chaûy cuûa CC.
Trong thöïc teá tính toaùn phoái hôïp, ñeå thoûa maõn ñieàu kieän naøy, ngöôøi ta duøng heä soá chuyeån ñoái
vôùi ñöôøng cong T–C cuûa ACR ñeå xaùc ñònh ñieåm nguy hieåm cuûa CC vaø ñaûm baûo raèng ñöôøng cong
T–C cuûa ACR phaûi nhoû hôn ñöôøng cong noùng chaûy nhoû nhaát cuûa caàu chì phía nguoàn.
Nguyeân taéc phoái hôïp giöõa caàu chì phía nguoàn F vaø ACR ñöôïc toùm taét nhö sau: vôùi moät doøng
söï coá lôùn nhaát taïi phía ñaët ACR, thôøi gian chaûy nhoû nhaát cuûa caàu chì F (H.14.35) phaûi lôùn hôn thôøi
gian caét trung bình cuûa ACR.
Ñaëc tuyeán caét trung bình cuûa ACR Ctb ñöôïc xaùc ñònh bôûi
Ctb = k.C
trong ñoù: C - ñaëc tuyeán cho bôûi nhaø saûn xuaát
k - heä soá nhaân, tuøy thuoäc vaøo caùch söû duïng chuoãi hoaït ñoäng cuûa ACR.
Sau ñaây laø moät soá giaù trò tham khaûo cuûa k.
Baûng 14.3 Heä soá k khi phoái hôïp ACR vôùi caàu chì phía nguoàn
Heä soá nhaân k

Hai laàn taùc ñoäng nhanh, hai laàn Moät laàn taùc ñoäng nhanh, ba laàn
Thôøi gian ñoùng laïi (s) Boán laàn taùc ñoäng chaäm
taùc ñoäng chaäm taùc ñoäng chaäm

0,42 2,7 3,2 3,7

0,5 2,6 3,1 3,5

0,83 2,1 2,5 2,7

1,5 1,85 2,1 2,2

2 1,7 1,8 1,9

4 1,4 1,4 1,45

10 1,35 1,35 1,35

5
1
8
4
5

.5
Ngoaøi ra, vì ACR vaø caàu chì phía nguoàn ñöôïc ñaët ôû hai caáp ñieän aùp khaùc nhau, do ñoù vieäc so
saùnh ñaëc tuyeán T–C cuûa CC vaø ACR ñoøi hoûi raèng: hoaëc CC hoaëc ACR phaûi dòch chuyeån ñaëc tuyeán
cuûa noù theo phöông ngang (truïc doøng ñieän) moät ñoaïn tyû leä vôùi tyû soá bieán aùp N. Thoâng thöôøng, do
kích côõ cuûa CC ñaõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng suaát cuûa MBA, do ñoù ngöôøi ta thöôøng dòch chuyeån ñaëc
tuyeán T–C cuûa CC sau ñoù môùi so saùnh ñaëc tuyeán ñaõ dòch chuyeån naøy vôùi ñaëc tuyeán cuûa ACR, töø
ñoù môùi choïn ACR thích hôïp. Ñoái vôùi MBA ∇/Υ tyû soá doøng NM phía sô vaø thöù khaùc nhau phuï thuoäc
vaøo daïng NM, do ñoù heä soá chuyeån ñöôøng cong CC veà phía thöù caáp MBA theo daïng NM nhö sau.
 367

Baûng 14.4 Heä soá chuyeån qua MBA ∆/Y

Daïng NM Heä soá chuyeån
3
N N

N2 0,87N

N1 1,73N

Xeùt sô ñoà phaân phoái hình 14.38. Trình töï xaây döïng caùc ñaëc tuyeán vaø phoái hôïp cho ôû hình 14.39.

CC ACR

Hình 14.38 Phoái hôïp ACR vôùi caàu chì phía nguoàn

60
50
40
30 CC Ñaëc tuyeán caàu chì
20

10 Ñaëc tuyeán CC x kMBA

8
6
5
4 “C”
3
2 “C” x 1,7
Thôøi gian (s)

1
0,8 I
0,6 A
0,5
0,4
0,3
0,2

0,1
0,08
0,06
0,05
0,04
0,03
0,02

0,01 I(A)

Doøng ñieän NM cöïc ñaïi

Hình 14.39 Minh hoïa phoái hôïp ñaëc tuyeán giöõa ACR vaø caàu chì phía nguoàn

2- Phoái hôïp ACR vôùi caàu chì phía taûi

Xeùt sô ñoà phaân phoái nhö hình 14.48.
Vieäc ñaët caàu chì BV cho hai phaân nhaùnh AB vaø AC phaûi baûo ñaûm sao cho phaùt huy taùc duïng
cuûa ACR trong vieäc lieân tuïc cung caáp ñieän, nghóa laø CC khoâng ñöôïc ñöùt khi coù söï coá thoaùng qua
trong vuøng BV cuûa nhaùnh AB, AC. ACR phaûi taùc ñoäng tröôùc khi doøng söï coá vöôït quaù giôùi haïn cho
368

pheùp chaûy cuûa kim loaïi CC.

Khi coù söï coá keùo daøi phía taûi, CC phaûi caét tröôùc laàn caét cuoái cuøng cuûa ACR; nghóa laø CC seõ ñöùt
ngay khi ACR ñoùng laïi laàn cuoái cuøng tröôùc khi BV môû ACR.
Ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu kieän treân, vieäc phoái hôïp giöõa ACR vaø CC phaûi thoûa maõn caùc quy taéc
sau:
- Vôùi taát caû giaù trò doøng söï coá coù theå coù taïi choã ñaët CC, thôøi gian chaûy nhoû nhaát cuûa CC phaûi
lôùn hôn thôøi gian caét nhanh cuûa ACR moät heä soá nhaân tcmin(chì) > k.t1(ACR). Trong ñoù, heä soá k ñöôïc
choïn tuøy thuoäc vaøo soá laàn vaø thôøi gian ñoùng laïi cuûa ACR. Ngoaøi ra, ñoä lôùn cuûa k coøn bò giôùi haïn
bôûi khaû naêng chòu nhieät cuûa CC. Moät soá giaù trò tham khaûo cuûa k ñöôïc tra trong baûng 14.5.

Baûng 14.5 Heä soá k khi phoái hôïp ACR vôùi caàu chì phía taûi
Heä soá k
Thôøi gian ñoùng laïi
Moãi laàn taùc ñoäng nhanh Hai laàn taùc ñoäng nhanh

0,4 – 0,5 1,25 1,8

1 1,25 1,35

1,5 1,25 1,35

2 1,25 1,35

- Vôùi taát caû caùc giaù trò cuûa doøng söï coá coù theå coù trong vuøng BV cuûa CC, thôøi gian caét lôùn
nhaát cuûa CC khoâng ñöôïc lôùn hôn thôøi gian caét coù thôøi gian cuûa ACR (caàu chì phaûi ñöôïc caét tröôùc
khi ACR khoùa BV).
Trong hai quy taéc treân, quy taéc 1 seõ xaùc ñònh giôùi haïn treân cuûa doøng phoái hôïp Iphmax, vaø quy
taéc 2 seõ laø giôùi haïn döôùi cuûa doøng phoái hôïp Iphmin.
Doøng Iphmax seõ laø giao ñieåm cuûa ñöôøng cong T–C nhoû nhaát cuûa CC vaø ñöôøng cong T–C caét
nhanh cuûa ACR sau khi nhaân vôùi heä soá K.
Doøng Iphmin laø giao ñieåm cuûa ñöôøng cong caét lôùn nhaát cuûa CC vôùi ñöôøng vôùi ñöôøng cong caét
treã cuûa ACR. Neáu ñöôøng cong caét lôùn nhaát cuûa CC hoaøn toaøn döôùi ñöôøng cong cuûa ACR thì Iphmin
seõ laø doøng caét nhoû nhaát cuûa ACR.
Vieäc phoái hôïp seõ ñöôïc roõ hôn baèng ví duï hình 14.40, choïn caàu chì F1 vaø F2 phoái hôïp vôùi
ACR. Choïn phoái hôïp nhö theá naøo ñeå coù baát kyø NM giöõa nhaùnh AB hay AC thì ñaàu tieân ACR phaûi
caét nhanh baèng ñöôøng cong caét nhanh vaø sau ñoù neáu NM laâu daøi thì caàu chì F2 hay F1 phaûi chaûy.

MBA
Nmin1
B
O
Nmax1
ACR
F1
F2 C
A Nmin2
Nmax2

Hình 14.40 Phoái hôïp ACR vôùi caàu chì phía taûi
 369

Ñeå chaéc raèng ACR coù theå caét söï coá thoaùng qua maø khoâng laøm CC chaûy nhaàm, thì ñaëc tuyeán
chaûy nhoû nhaát cuûa CC ñöôïc so saùnh vôùi ñöôøng cong taùc ñoäng nhanh (A) cuûa ACR sau khi ñaõ hieäu
chænh soá nhaân k = 1,35 (ACR hai laàn taùc ñoäng nhanh - hai laàn taùc ñoäng chaäm vaø thôøi gian ñoùng laø
hai giaây).
Ñeå kieåm tra phoái hôïp khi NM laâu daøi baèng caùch so saùnh ñöôøng cong chaûy lôùn nhaát CC vôùi
ñöôøng cong caét chaäm C cuûa ACR.

60
50
40 Ñaëc tuyeán CCmin
30 Ñaëc tuyeán CCmin
20

C
10
8
6
5
4
3
2
Thôøi gian (s)

.1
.8
.6
.5 A x 1,35
.4
.3
.2

0.1
0.8
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2

0.1 I(A)

Iphmin Iphmax

Hình 14.41 Minh hoïa phoái hôïp ñaëc tuyeán giöõa ACR vaø caàu chì phía taûi

Töø caùc ñaëc tuyeán hình 14.41, nhaän thaáy söï hôïp cuûa F1, F2 vaø ACR thoûa maõn trong khoaûng
doøng ngaén maïch Iphmin–Iphmax.
14.5.2 Phoái hôïp ACR vôùi ACR
Moät löu yù quan troïng khi phoái hôïp ACR–ACR laø thôøi gian giöõa caùc ñaëc tuyeán cuûa hai ACR
(∆T). Caùc loaïi ACR khaùc nhau ñoøi hoûi nhöõng thôøi gian taùc ñoäng beù nhaát khaùc nhau giöõa caùc ñaëc
tuyeán ñeå ngaên caûn taùc ñoäng ñoàng thôøi.

Ñaëc ñieåm cuûa ACR ñieän töû laø coù nhieàu ñaëc tính hoaït ñoäng khaùc nhau coù theå ñaùp öùng ñöôïc
yeâu caàu cuûa töøng heä thoáng rieâng leû. Ñoái vôùi taát caû caùc ACR caàn ñöôïc phoái hôïp, ta phaûi xem xeùt
giôùi haïn caét nhoû nhaát ñoái vôùi söï coá chaïm pha vaø chaïm ñaát, söï löïa choïn caùc ñöôøng cong T–C, chuoãi
hoaït ñoäng, thôøi gian ñoùng laïi, vaø vieäc aùp duïng caùc ñaëc ñieåm phuï trôï cuûa noù.
Toùm laïi, caùc yeáu toá trong vieäc phoái hôïp caùc ACR ñieän töû (sau khi thoûa maõn ñieän aùp ñònh möùc,
dung löôïng caét, doøng ñònh möùc (doøng lieân tuïc lôùn nhaát) laø giôùi haïn caét nhoû nhaát vaø ñaëc tính T–C.
370

Nhieäm vuï chính cuûa ACR laø BV ñöôøng daây khoûi söï coá thoaùng qua töø ACR taïi traïm phaân
phoái tôùi ACR taïi phuï taûi, do ñoù ACR taïi traïm neân coù toái thieåu moät laàn taùc ñoäng nhanh. ACR taïi
phuï taûi seõ phoái hôïp ñöôïc vôùi ACR taïi traïm neáu noù coù baèng hoaëc lôùn hôn soá laàn taùc ñoäng nhanh cuûa
ACR traïm. Vieäc taùc ñoäng ñoàng thôøi coù theå ñöôïc loaïi boû baèng caùch choïn ñaëc tính thích hôïp vaø coâng
duïng cuûa ñaëc ñieåm phoái hôïp chuoãi.
14.5.3 Phoái hôïp ACR vaø rôle
Cuõng töông töï nhö phoái hôïp vôùi caùc thieát bò BV khaùc, khi phoái hôïp ACR vôùi rôle BV quaù
doøng thì ta phaûi bieát roõ nhöõng ñaëc tính cuûa rôle BV quaù doøng.
Ñoái vôùi rôle tónh coù ñaëc ñieåm laø thôøi gian trôû veà cuûa noù raát nhanh, do ñoù thôøi gian luõy tích cuûa
rôle khi ACR ñoùng laïi nhieàu laàn coù giaù trò khoâng ñaùng keå. Vì vaäy, vieäc phoái hôïp ACR vôùi rôle tónh
ñaët ôû ñaàu nguoàn töông ñoái ñôn giaûn. Chæ caàn ñaët choïn ñaëc tính cuûa ACR naèm döôùi ñaëc tính cuûa rôle
BV vaø baûo ñaûm khoaûng caùch an toaøn giöõa hai ñaëc tính ñeå baûo ñaûm trong moïi tröôøng hôïp ACR seõ taùc
ñoäng tröôùc rôle BV.
Khoâng nhö rôle tónh, rôle ñieän cô coù nhieàu ñaëc ñieåm caàn ñöôïc xem xeùt khi phoái hôïp vôùi thieát
bò phía sau noù. Rôle ñieän cô taùc ñoäng cuõng nhö trôû veà coù quaùn tính thôøi gian, do ñoù khi phoái hôïp
ACR vôùi rôle ñieän cô ta phaûi löu yù coäng taát caû caùc khoaûng thôøi gian tích luyõ sai soá cho rôle khi
ACR taùc ñoäng nhieàu laàn.
14.5.4 Phoái hôïp ACR vaø dao caùch ly phaân ñoaïn töï ñoäng (SEC)
Ñeå tieát kieäm MC vaø ACR maø vaãn coù theå coâ laäp söï coá laâu daøi vaø cuõng nhö maïng ñieän khoâng
bò maát ñieän khi söï coá thoaùng qua, ngöôøi ta coù theå söû duïng phoái hôïp ACR vaø caùc dao caùch ly phaân
ñoaïn töï ñoäng. SEC laø thieát bò BV töï ñoäng caét phaân ñoaïn ñöôøng daây bò söï coá. SEC khoâng coù khaû
naêng caét doøng NM neân phaûi keát hôïp laøm vieäc vôùi ACR, trong luùc ACR môû, SEC môû tieáp ñieåm cuûa
mình ñeå caùch ly nhaùnh söï coá. Ñeå phoái hôïp laøm vieäc giöõa ACR vaø SEC, coù theå coù nhieàu phöông
phaùp khaùc nhau, sau ñaây giôùi thieäu phöông phaùp phoái hôïp baèng caùch ñeám xung doøng NM vaø
phöông phaùp phoái hôïp thôøi gian ñoùng ngaét cuûa ACR vaø SEC.
1- Phöông phaùp ñeám xung doøng NM cuûa SEC
Sô ñoà nguyeân lyù cuûa SEC ñöôïc cho ôû hình 14.42.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa SEC laø döïa treân vieäc ñeám xung (soá laàn giaùn ñoaïn nguoàn cung caáp)
doøng ñieän söï coá, SEC taùc ñoäng khi giaù trò xung naøy vöôït quaù giaù trò ñaët. Ta coù theå ñaët cho rôle soá
taùc ñoäng theo moät, hai hay ba laàn ñeám xung. Khi soá xung maø rôle ñeám ñöôïc baèng vôùi soá laàn ñaõ
ñöôïc ñaët tröôùc trong rôle thì noù seõ taùc ñoäng vaø boä ñieàu khieån seõ môû tieáp ñieåm. Cuõng löu yù raèng,
tieáp ñieåm cuûa SEC chæ ñöôïc môû ra trong thôøi gian khoâng coù doøng söï coá, luùc naøy söï coá ñaõ ñöôïc coâ
laäp taïm thôøi bôûi ACR hay MC ñaàu nguoàn.
 371

I S
P Q
R W
I - bieán doøng ñieän
P - cuoän daây ñoùng
S - tieáp ñieåm ñoùng ngaét
Q - cuoän daây caét
R - rôle soá
V - ñieàu khieån töø xa
V W - heä thoáng ñieàu khieån ñoùng caét

Hình 14.42 Sô ñoà khoái cuûa SEC

Hình 14.43 cho moät ví duï minh hoïa. Treân hình naøy moâ taû phaùt tuyeán chính cung caáp nguoàn
tröïc tieáp cho khu laøng 1, khu laøng 2 vaø khu coâng nghieäp 1. Töø phaùt tuyeán chính coù nhöõng nhaùnh,
neáu nhöõng nhaùnh reõ khoâng coù caùc BV hoaëc nhöõng thieát bò coâ laäp söï coá ñöôïc laép ñaët treân phaùt tuyeán
naøy thì baát kyø söï coá ôû ñaâu treân heä thoáng cuõng ñeàu gaây ra cho MC chính ñaàu nguoàn ACR1 bò ngaét, taát
caû khu laøng vaø khu coâng nghieäp seõ maát ñieän. Vì theá, caàn coù nhöõng BV naøy taïi nhöõng nhaùnh reõ. BV
naøy coù theå laø caàu chì, hoaëc ACR, hoaëc SEC.

Khu laøng 1 Khu coâng nghieäp 1 Khu laøng 2

ACR2

S1 “C” S2 “B” S3 “A”

ACR1

Hình 14.43 Sô ñoà maïng ñieän phoái hôïp thieát bò töï ñoäng

Thuaän lôïi cuûa TÑL laø chuùng coù theå ñoùng laïi töï ñoäng vaø nguoàn cung caáp ñöôïc phuïc hoài trong
thôøi gian ngaén. TÑL ñöôïc laép ñaët treân nhöõng phaùt tuyeán cung caáp ñeán khu coâng nghieäp 1 vaø nhaùnh
phaùt tuyeán, trong khi ñoù thoâng thöôøng caàu chì ñöôïc duøng ñeå laép ñaët cho nhöõng phaùt tuyeán coù phuï taûi
nhoû chaúng haïn nhö ôû nhöõng laøng nhoû trong nhöõng nhaùnh reõ cuûa ñöôøng daây chính. Vieäc laép ñaët caùc
thieát bò SEC raát quan troïng ñeå söï coá treân nhaùnh reõ khoâng laøm maát nguoàn cung caáp cho phaùt tuyeán.
Dao caùch ly phaân ñoaïn ñöôïc laäp trình ñeå môû töông öùng vôùi soá laàn cuûa boä ñeám xung. Trong
caáu truùc naøy thì dao caùch ly phaân ñoaïn S1 ñöôïc caøi boán laàn, dao phaân ñoaïn 2 ñöôïc caøi ba laàn, dao
phaân ñoaïn 3 ñöôïc caøi hai laàn.
Xeùt söï coá taïi ñieåm “A”: doøng söï coá seõ chaûy qua S1, S2, S3 cho ñeán khi ACR1 môû ra, luùc ñoù
caû ba dao phaân ñoaïn ñeám moät xung. Neáu söï coá thoaùng qua, ACR1 caét vaø ñoùng laïi cung caáp ñieän
bình thöôøng. Neáu söï coá laø laâu daøi vaø moät laàn nöõa doøng NM qua S1, S2, S3 ñeán khi ACR1 môû laàn
thöù hai vaø caû ba SEC ñeám hai xung, khi ñoù S3 môû ra vì ñöôïc caøi tröôùc hai xung, sau ñoù ACR1 töï
ñoäng ñoùng laïi laàn thöù hai vaø cung caáp nguoàn vì söï coá taïi A ñöôïc coâ laäp baèng S3.
Xeùt söï coá taïi ñieåm “B”: khoâng coù doøng söï coá ñoå qua phaân ñoaïn S3 neân noù seõ khoâng ñeám ñöôïc
xung söï coá naøo caû. Doøng söï coá seõ chaïy qua dao phaân ñoaïn S1, S2 vaø sau laàn caét ñaàu tieân cuûa ACR1
noù seõ ñeám moät xung. Tuy nhieân, vì dao S2 caøi ba xung neân noù khoâng môû ra, ACR1 seõ ñoùng laïi, do söï
coá vaãn coøn neân noù laïi môû ra. Ñeán khi xung thöù 3 cuûa doøng ñieän maø dao phaân ñoaïn S2 caûm nhaän
ñöôïc, khi ñoù noù seõ môû ra bôûi vì soá xung baèng vôùi soá ñöôïc caøi ñaët. ÔÛ laàn ñoùng laïi thöù ba, khi ñoù thì S2
ñaõ môû ra cho neân söï coá ñaõ ñöôïc coâ laäp vaø nguoàn cung caáp ñöôïc phuïc hoài cho laøng 1 vaø khu coâng
nghieäp 1.
372

Xeùt söï coá taïi ñieåm “C”: laàn naøy doøng söï coá chæ ñoå qua S1 maø khoâng qua S2 vaø S3. Vì lyù do
naøy ACR 1 seõ caét vaø ñoùng laïi cho ñeán khi
N
S1 caûm nhaän ñöôïc boán xung. Ñeán luùc ñoù thì
ACR1 S1 S2 S3
S1 seõ môû ra vaø ôû laàn ñoùng laïi thöù tö thì
nguoàn cung caáp seõ ñöôïc phuïc hoài cho khu LT1 LT2
laøng 1 trong khi söï coá taïi ñieåm “C” ñaõ ñöôïc ACR2
coâ laäp do S1 môû. S5 S6

ÔÛ nhöõng vuøng coù taûi lôùn thì ñoä tin caäy Hình 14.44 Sô ñoà kieán thieát hai phaùt tuyeán
laïi caøng quan troïng hôn. Vieäc taêng cöôøng ñoä
tin caäy coù theå coù ñöôïc baèng caùch duøng dao caùch ly chuyeån taûi noái keát moät hay nhieàu phaùt tuyeán laïi
vôùi nhau. Moät heä thoáng ñôn giaûn ñöôïc bieåu dieãn ôû hình 14.44.
Xeùt söï coá taïi ñieåm “N”: khi khoâng coù lieân keát maïch thì dao phaân ñoaïn 1 seõ môû ra sau ba laàn ñoùng
laïi vaø söï coá seõ ñöôïc coâ laäp. Tuy nhieân, nhöõng hoä tieâu thuï ôû veà phía taûi S1 seõ bò maát ñieän, neáu duøng dao
caùch ly chuyeån taûi LT1, LT2 khi ñoù coù theå ñeå khoâi phuïc nguoàn ñieän cho khu vöïc phía sau cuûa S1.
Nhaän thaáy hoaït ñoäng cuûa boä phaän SEC döïa treân vieäc caøi ñaët duøng xung doøng ñieän. Neáu soá
xung doøng ñieän baèng vôùi soá xung caøi ñaët ñöa ñeán taùc ñoäng.
Neáu nhö phuï taûi (ñoäng cô) khôûi ñoäng seõ deã daøng gaây ra taùc ñoäng nhaàm; tuy nhieân, ñeå traùnh
vieäc taùc ñoäng sai, ngöôøi ta thieát laäp phaàn meàm caøi ñaët ñeå traùnh taùc ñoäng sai.
Khi NM gaàn nguoàn heä thoáng caét (S1) phaûi chôø ñeán boán xung môùi taùc ñoäng gaây ra MC laøm
vieäc naëng neà, thôøi gian coâ laäp vuøng söï coá laâu, maët khaùc giaù thaønh cuûa MC phuï thuoäc vaøo soá laàn
NM, vì vaäy giaù thaønh MC cao.
2- Phöông phaùp phoái hôïp thôøi gian laøm vieäc giöõa ACR vaø SEC
ACR S1 S2

R1 R1
1 2
ACR

X
R1
Y
S1

X
R2
Y
S2
R
X - thôøi gian ñoùng, baét ñaàu ñeám khi R
phaùt hieän coù ñieän aùp nguoàn
Y - thôøi gian môû, baét ñaàu ñeám khi R bò
khoaù trong suoát quaù trình maát aùp
nguoàn
X > Y > thôøi gian phaùt hieän söï coá cho
ñeán khi MC caét.

Hình 14.45 Dao caùch ly phaân ñoaïn loaïi Hình 14.46 ÖÙng duïng cho
nhaän tín hieäu aùp heä thoáng hình tia
 373

Ñieàu kieän ñeå rôle Y coù ñieän:

- Sau khi S coù ñieän moät khoaûng thôøi gian X (thôøi gian ñoùng), tieáp ñieåm a ñöôïc ñoùng
- R ôû vò trí “ON”.
Tieáp ñieåm Y ñöôïc môû khi R ôû vò trí “OFF” vaø cuoän S khoâng coù ñieän. Ñaëc tuyeán phoái hôïp
thôøi gian giöõa ACR vôùi SEC cuûa maïng hình tia ôû hình 14.46.
Hình 14.47 vaø hình 14.48 cho sô ñoà maïng hình tia vaø giaûn ñoà phoái hôïp thôøi gian laøm vieäc
minh hoïa.
1- MC A vaø taát caû caùc dao phaân ñoaïn B, C, D, E ñöôïc ñoùng trong suoát thôøi gian vaän haønh
bình thöôøng (khoâng söï coá).
2- Khi söï coá xuaát hieän trong ñoaïn c, xuaát hieän doøng NM trong maïng laøm MC A bò caét ra daãn
ñeán môû taát caû caùc dao phaân ñoaïn B, C, D, E bôûi vì maát ñieän aùp treân phaùt.
3- Coâng suaát ñöôïc cung caáp ñeán ñoaïn “a” bôûi laàn ñoùng laïi ñaàu tieân cuûa MC “A” sau laàn
ñoùng laïi ñaàu tieân laø 15s.
4- Coâng suaát ñöôïc cung caáp ñeán ñoaïn “b” sau thôøi gian X = 7s (thôøi gian ñoùng) baèng caùch
ñoùng töï ñoäng cuûa S “B”.
5- Nhö vaäy theâm 7s nöõa coâng suaát ñöôïc cung caáp ñeán ñoaïn “d” bôûi ñoùng töï ñoäng cuûa S “D”.
6- Nhöng sau 14s (2X) sau khi S “B” ñöôïc ñoùng, C ñöôïc ñoùng. MC “A” bò caét trôû laïi khi söï
coá vaãn coøn treân ñoaïn “c”. Sau ñoù S bò khoùa ôû traïng thaùi môû khi boä phaän R cuûa S “C” ñaõ
phaùt hieän khoâng coù ñieän aùp trong thôøi gian Y (5s) (phaân ñoaïn c coù theå xaùc ñònh söï coá khi
laàn caét thöù hai xaûy ra trong khoaûng töø 14 ñeán 21 giaây sau khi MC “A” ñoùng laïi laàn ñaàu
tieân).
7- MC “A” ñoùng traû laïi (ñoùng laàn 2) vaø coâng suaát cung caápï ñeán nhöõng ñoaïn khoâng söï coá.
374

e
E

a b D d
1
A B
c
C

2
A
c

14s

a 7s 7s d
3
15s

14s

D 7s d
4
A B
C

E
D 7s
5
A B
C c
14s

E
14s
7s d
7
15s 7s

A - maùy caét - traïng thaùi môû

B, C, D, E - dao caùch ly phaân ñoaïn - traïng thaùi ñoùng

Hình 14.47 Sô ñoà hoaït ñoäng phoái hôïp giöõa ACR vaø SEC trong maïng hình tia
 375

ACR “A”
15s 5s

5s 5s
SEC “B” 7s 7s
X - thôøi gian ñoùng cuûa dao phaân ñoaïn, ñöôïc tính
X Y X Y töø khi R coù ñieän (7s)
5s
SEC “C” 14s Y - thôøi gian phaùt hieän söï coá
X y
R - bò khoùa khi ñieän theá bò maát trong khoaûng thôøi
5s 5s
SEC “D”
7s 7s gian Y
X Y X Y X.Y> (thôøi gian laøm vieäc cuûa rôle + thôøi gian MC)
5s
14s 14s
SEC “E” Thôøi gian ñoùng laïi laàn 1: 15s
X X Y
7s Thôøi gian ñoùng laïi laàn 2: 5s
1 2 3

Hình 14.48 Phoái hôïp thôøi gian hoaït ñoäng cuûa maïch hình tia

Hình 14.49 vaø hình 14.50 cho sô ñoà maïch vaø giaûn ñoà phoái hôïp thôøi gian cho maïng coù nguoàn
hai phía.
1 - MC “A” vaø vaø taát caû caùc S ñöôïc ñoùng vaän haønh bình thöôøng ngoaïi tröø S “E” (bình thöôøng
ñöôïc môû).
2 - Söï coá xuaát hieän trong ñoaïn “c” vaø MC ñöôïc ngaét. S “B; C; D” môû ra ñoàng luùc bôûi vì maát
ñieän aùp treân phaùt tuyeán.
3- Coâng suaát cung caáp ñeán ñoaïn “a” bôûi laàn ñoùng laïi ñaàu tieân cuûa MC “A” sau thôøi gian ñoùng laø
15s. Khi boä R cuûa B phaùt hieän aùp taïi ñoaïn “a”, thôøi gian ñoùng X khôûi ñoäng.
4- Coâng suaát cung caáp ñeán ñoaïn “b” sau thôøi gian ñoùng Xl (7s) bôûi ñoùng töï ñoäng cuûa S “B”
vaø boä phaùt hieän thôøi gian söï coá (5s) khôûi ñoäng ñoàng thôøi.
5- Sau thôøi gian ñoùng 7s, coâng suaát ñöôïc cung caáp ñeán ñoaïn “c” bôûi ñoùng töï ñoäng S “C” vaø
thôøi gian khôûi ñoäng Y.
6- MC “A” ñöôïc caét trôû laïi khi söï coá coøn xuaát hieän trong ñoaïn “c”. Boä phaân U “C” ñaõ phaùt
hieän khoâng coù ñieän aùp trong thôøi gian Y = 5s. S “D” cuõng bò khoùa ôû traïng thaùi môû boä R
cuûa noù phaùt hieän söï coá theo ñieän aùp (305 aùp ñònh möùc > 150ms hoaëc >>).
7- MC ñoùng trôû laïi cung caáp cho ñoaïn.
8- S “E” ñoaïn ñoùng sau thôøi gian XL = 45s vaø töï ñoäng cung caáp nguoàn töø phaùt tuyeán khaùc
cho ñoaïn “d”.
376

1 a b c d
A B C D E F

2 c

A a B C D E
3
15s 7s

B b
4
15s 7s 7s

A B C D E
5
15s 7s 7s

A B C D E
6

B
7
5s 7s E

a b c d E
8
D 45s

X - thôøi gian ñoùng (7s); Y - thôøi gian phaùt hieän söï coá (5s) Traïng thaùi môû
XL - thôøi gian ñoùng dao caùch ly voøng töø nguoàn ñieän khaùc (45s) Traïng thaùi ñoùng

Hình 14.49 Sô ñoà hoaït ñoäng phoái hôïp ARC vaø SEC maïng coù hai nguoàn hai phía

Nhaän thaáy vieäc phoái hôïp giöõa ACR vaø caùc SEC raát tin caäy, coâ laäp ñuùng vuøng söï coá. Söï coá
caøng gaàn nguoàn thì coâ laäp caøng nhanh. Heä thoáng dao phaân ñoaïn laøm vieäc theo tín hieäu ñieän aùp.
Caùch hoaït ñoäng nhö vaäy seõ ñöa ñeán caùch laøm vieäc cuûa MC ñaàu nguoàn seõ nheï nhaøng hôn, töø ñoù
daãn ñeán chi phí ñaàu tö MC giaûm xuoáng. Tuy nhieân, boä phaän dao caùch ly phaân ñoaïn töï ñoäng (caùch
ñieän chaân khoâng) laøm vieäc ñoùng laïi trong tröôøng hôïp coù ñieän aùp tôùi khi vaãn coøn NM neân chòu doøng
NM lôùn (phaûi daäp hoà quang) daãn ñeán chi phí cao cho dao phaân ñoaïn. Do caùch laøm vieäc theo ñieän
aùp, neân traùnh ñöôïc taùc ñoäng sai laàm khi phuï taûi (ñoäng cô) khôûi ñoäng. Hoaït ñoäng cuûa ACR vaø dao
phaân ñoaïn töï ñoäng ñoäc laäp nhau.
 377

môû
ACR “A”
15s 5s

môû môû
SEC “B” 7s 5s 7s 5s
X Y X Y

môû
SEC “C” 7s 5s
X Y ñoùng
Khoùa
Ñieän theá
môû
phaân ñoïan c 150ms 30% Uñm hay lôùn hôn

môû
SEC “D”
ñoùng

Khoùa

môû XL ñoùng
SEC “E”
45s

3
1 2

Hình 14.50 Giaûn ñoà phoái hôïp thôøi gian

hoaït ñoäng cuûa maïng (H.14.49)

14.6 TÖÏ ÑOÄNG VAÄN HAØNH MAÏNG KÍN (LA)

LA laø moät sô ñoà töï ñoäng phoái hôïp taùc ñoäng giöõa caùc thieát bò ACR nhaèm thay ñoåi töùc thôøi caáu
hình maïng ñieän phaân phoái voøng ñeå phuïc hoài cung caáp ñieän ñeán phaân ñoaïn khoâng bò söï coá, khi
chuùng bò maát ñieän bôûi söï coá ôû phaân ñoaïn khaùc. LA coù theå taùi phuïc hoài caáu hình bình thöôøng cuûa
maïng ñieän moät caùch töï ñoäng khi phaân ñoaïn söï coá ñöôïc söûa chöõa.
ÔÛ moät vaøi nhaø cheá taïo vôùi khaû naêng laøm vieäc thoâng minh ñöôïc caøi saün trong caùc ACR,
chuùng coù theå thöïc hieän quaù trình LA maø khoâng caàn vaøo söï can thieäp cuûa heä thoáng thoâng tin cuõng
nhö caùc ñieàu haønh vieân, baèng caùch doø tìm ñieän aùp cuûa caùc ACR, khoâng ñoøi hoûi phaûi phuï trôï theâm
baát cöù moät thieát bò naøo khaùc.
Vôùi nhöõng tieän ích nhö theá, vieäc coù hay khoâng coù heä thoáng thoâng tin SCADA, vaãn coù theå deã
daøng öùng duïng LA ñeán haàu heát caùc maïng ñieän phaân phoái.
Vôùi caùc ACR theá heä môùi cuøng boä ñieàu khieån vaø phaàn meàm phuø hôïp laø söû duïng ñöôïc cho LA.
Ñaët teân caùc vò trí cuûa ACR:
- FR: Caùc ACR ôû ñaàu phaùt tuyeán, thoâng thöôøng ôû traïng thaùi ñoùng
- TR: Ñöôïc söû duïng nhö thieát bò phaân ñoaïn taùch hai phaùt tuyeán vaø thoâng thöôøng ôû traïng thaùi
môø
- MiR: Vò trí cuûa noù coù theå naèm ôû baát kyø treân maïng ñieän ôû giöõa moät FR vaø TR.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa LA:
Thöïc hieän töï ñoäng coâ laäp phaân ñoaïn söï coá vaø taùi caáu hình maïng ñieän coù theå döïa vaøo caùc quy
luaät sau:
378

Quy luaät 1: FR seõ caét khi bò maát nguoàn

Quy luaät 2: MiR seõ töï ñoäng chuyeån ñeán nhoùm baûo veä vaø cheá ñoä caét ñoùng laïi moät laàn trong
khoaûng thôøi gian ngaén sau khi bò maát nguoàn
Quy luaät 3: TR seõ ñoùng khi moät phía maát nguoàn vaø moät phía coù nguoàn.
Ví duï minh hoïa chöùc naêng LA cho maïng ñieän voøng, vaän haønh bình thöôøng hôû taïi TR nhö
treân hình 11.51. Giaû söû söï coá xaûy ra ôû phaân ñoaïn B.
Trình töï laøm vieäc trong maïng nhö sau:
- Baûo veä quaù doøng caét FR1. Ñaây chæ laø BV thoâng thöôøng khoâng phaûi laø chöùc naêng LA.
- FR1 coù theå ñoùng laïi moät vaøi laàn tuøy theo trò soá caøi ñaët nhöng neáu heát soá laàn caøi ñaët maø
khoâng thaønh coâng thì noù seõ bò khoùa vaø luùc naøy chöùc naêng LA seõ khôûi ñoäng.
- TR bò maát nguoàn do FR1 ñaõ vaø töï ñoäng ñoùng (quy luaät 3 - taùc ñoäng do maát aùp ñoaïn C).
- Ngay luùc naøy MiR seõ caét ra vì söï coá vaãn coøn treân phaân ñoaïn B vaø khoùa töï ñoùng laïi (quy
luaät 2 - tröôùc maát aùp sau ñoù doøng taêng).
- Vôùi söï laøm vieäc nhö theá phaân ñoaïn B ñöôïc caùch ly vaø thay ñoåi caáu hình maïng ñieän ñeå coù
theå cung caáp nguoàn cho phaân ñoaïn C.

A FR1 B MiR C

E D

Hình 14.51 Ví duï veà maïng LA

Khi söï coá ôû phaân ñoaïn A, maùy caét taïi traïm bieán aùp (nôi cung caáp nguoàn) seõ môû ra vaø nguoàn
cung caáp tôùi FR1 seõ khoâng coøn, chính vì theá FR seõ caét (quy luaät 1).
Taïi MiR cuõng bò maát nguoàn neân noù seõ thay ñoåi nhoùm BV vaø ñi ñeán cheá ñoä ñoùng caét moät laàn
(quy luaät 2).
Töông töï, nguoàn cung caáp bò maát moät phía taïi TR neân theo quy luaät 3, noù seõ ñoùng laïi ñeå
cung caáp nguoàn cho nhöõng phaân ñoaïn B vaø C khoâng bò söï coá.
Löu yù laø trong tröôøng hôïp naøy TR khoâng ñoùng ñeán ñieåm söï coá.
Sau moät thôøi gian trì hoaõn, MiR seõ khoâng coøn ôû cheá ñoä ñoùng caét moät laàn vaø saün saøng ñoùng
laïi neáu coù moät söï coá môùi treân phaân ñoaïn B.
Sau khi caùch ly vaø thay ñoåi caáu hình maïng ñieän MiR seõ chuyeån ñoåi nhoùm baûo veä maø ñaõ
ñöôïc caøi ñaët ñeå phoái hôïp baûo veä khi maïng laøm vieäc ñöôïc cung caáp nguoàn töø höôùng ngöôïc laïi. Laøm
theá naøo ñeå coù theå caøi ñaët ñuùng, thoâng thöôøng phuï thuoäc vaøo phía TR maø noù doø tìm nhö khi bò maát
aùp. Neáu TR laø phía taûi, noù seõ laøm vieäc vôùi chöùc naêng baûo veä laø “A” nhöng neáu TR laø phía nguoàn
cung caáp, noù seõ laøm vieäc vôùi nhoùm baûo veä “B”.
Khi söï coá ôû phaân ñoaïn C, MiR seõ caét ra vaø TR seõ doø tìm thaáy maát nguoàn vaø seõ ñoùng ñeán
ñieåm söï coá (quy luaät 3). Thöïc ra, TR ñöôïc caøi ñaët ôû cheá ñoä ñoùng caét moät laàn tröôùc khi noù ñoùng neân
khi noù ñoùng ñeán ñieåm söï coá thì ngay laäp töùc caét ra vaø khoùa ñoùng caét.
Vì söï coá xaûy ra ôû phaân ñoaïn cuoái cuøng cuûa ñöôøng daây vaø tröôùc ñieåm môû neân seõ khoâng coù
 379

phaân ñoaïn naøo coù theå coù nguoàn laïi.

Caùc tröôøng hôïp khaùc cuõng töông töï nhö caùc nhö caùc tröôøng hôïp treân.
Tröôøng hôïp maát nguoàn töø traïm ñieän, xaûy ra khi maùy bieán aùp trong traïm ñieän hoaëc ñöôøng
daây chuyeàn taûi bò söï coá. Trong tröôøng hôïp naøy, FR caû hai phía seõ môû ra theo quy luaät 1. Tuy nhieân,
TR seõ khoâng ñoùng laïi vì maát aùp caû hai phía. Ñaây laø moät vaán ñeà khi nguoàn cung caáp ñöôïc taùi laäp
maø FR seõ khoâng ñoùng laïi ñeå taùi laäp maïng ñieän. Vaø khaû naêng coù theå ñoùng laïi neáu coù theâm nguyeân
taéc töï ñoäng taùi laäp.
LA ñöôïc khôûi ñoäng khi nguoàn cung caáp bò maát hoaëc khi taùi laäp laïi nguoàn ñieän. Ñoàng thôøi
thôøi ñieåm maát nguoàn xaûy ra trong suoát caùc soá laàn töï ñoùng laïi.
Vì theá ñeå ngaên ngöøa LA laøm vieäc trong suoát thôøi gian töï ñoùng laïi, thì caàn phaûi coù moät thôøi
gian trì hoaõn thích hôïp tröôùc khi LA khôûi ñoäng. Thôøi gian trì hoaõn naøy ñöôïc caøi ñaët bôûi ngöôøi söû
duïng, noù phaûi daøi hôn so vôùi thôøi gian cuûa chu kyø töï ñoùng laïi vaø ñöôïc goïi laø thôøi gian hieäu löïc LA.
Sau khi bò maát nguoàn cung caáp FR vaø MiR laøm vieäc theo quy luaät 1 vaø 2 tröôùc khi TR ñoùng
theo quy luaät 3. Thôøi gian caøi ñaët LA cho TR daøi hôn so vôùi caùc ACR khaùc ñeå thöïc hieän söï phoái
hôïp naøy.
Thoâng thöôøng thôøi gian ñöôïc caøi ñaët laø khoaûng 30s cho caùc FR vaø MiR vaø 40s cho TR.
Töï ñoäng taùi laäp löôùi laø khaû naêng ñoùng laïi cuûa caùc FR vaø MiR vaø môû laïi caùc TR ñeå taùi laäp laïi
maïng ñieän nhö tình traïng laøm vieäc ban ñaàu sau khi söï coá ñaõ ñöôïc khaéc phuïc.
Hoaït ñoäng taùi laäp trôû laïi traïng thaùi ban ñaàu theo caùc quy luaät sau:
Quy luaät 4: FR seõ ñoùng laïi khi noù nhaän thaáy nguoàn ñöôïc cung caáp trôû laïi sau khi noù caét ra
bôûi LA, hoaëc khi noù nhaän thaáy coù nguoàn töø caû hai phía.
Quy luaät 5: MiR seõ ñoùng khi nhaän thaáy coù nguoàn cung caáp töø hai phía.
Quy luaät 6: TR seõ caét ra khi noù doø nhaän thaáy coâng suaát giaûm khoaûng 50% hoaëc höôùng coâng
suaát qua noù ñoåi chieàu.
Ví duï töï ñoäng taùi laäp khi söï coá phaân ñoaïn B, trong tröôøng hôïp naøy LA ñaõ hoaït ñoäng MiR ñaõ
môû vaø nguoàn cung caáp thoâng qua TR ñoùng ñeán phaân ñoaïn C. Luùc naøy FR vaãn coøn trong tình traïng
môû (H.14.52).
Khi ñieàu kieän söï coá ñöôïc khaéc phuïc, vieäc ñoùng tay ñöôïc thöïc hieän ñeå ñoùng laïi FR, vaø MiR
caûm nhaän ñöôïc coù nguoàn cung caáp töø hai phía theo quy luaät 5 noù ñoùng laïi. Hoaëc ñieàu haønh vieân
coù theå ñoùng tay MiR tröôùc vaø töông töï FR seõ ñoùng laïi theo quy luaät 4.
TR baây giôø seõ nhaän thaáy coâng suaát giaûm ñi khoaûng 50% hoaëc höôùng coâng suaát ñoå ngöôïc qua
noù vaø noù caét ngay ñeå taùi laäp laïi maïng ñieän laøm vieäc thoâng thöôøng.

A FR B MiR C

TR
FR

E D

Hình 14.52 Töï ñoäng taùi laäp caáu hình khi söï coá phaân ñoaïn B
380

8
6
Chöông 15

2
8
6
2
D

TÖÏ ÑOÄNG ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP MAÙY PHAÙT ÑIEÄN

VAØ PHAÂN PHOÁI COÂNG SUAÁT KHAÙNG

15.1 TOÅNG QUAN VEÀ HEÄ THOÁNG KÍCH TÖØ

Chöùc naêng cô baûn cuûa heä thoáng kích töø (HTKT) laø cung caáp doøng moät chieàu cho cuoän daây
taïo töø tröôøng cuûa maùy ñieän ñoàng boä. HTKT ñöôïc ñieàu khieån vaø baûo veä nhaèm ñaùp öùng coâng suaát
khaùng cho heä thoáng thoâng qua söï ñieàu khieån ñieän aùp baèng caùch ñieàu khieån doøng ñieän kích töø.

Chöùc naêng ñieàu khieån bao goàm vieäc ñieàu chænh ñieän aùp, phaân boá coâng suaát vaø naâng cao tính
oån ñònh cuûa heä thoáng. Chöùc naêng baûo veä laø ñaûm baûo ñöôïc khaû naêng cuûa maùy ñieän ñoàng boä, HTKT vaø
caùc thieát bò khaùc khoâng ñöôïc vöôït quaù giôùi haïn.

Caùc yeâu caàu cô baûn laø HTKT cung caáp vaø töï ñoäng ñieàu chænh doøng ñieän kích töø cuûa MF
ñoàng boä ñeå duy trì ñieän aùp ôû ñaàu ra cuõng nhö giöõ cho ñieän aùp ôû ñaàu ra bieán thieân trong phaïm vi
“cho pheùp lieân tuïc” cuûa MF. Caùc yeâu caàu naøy coù theå hình dung töø ñöôøng cong ñieän aùp V cuûa MF
ñöôïc trình baøy ôû hình 15.35. Ñoä döï tröõ cho toác ñoä bieán thieân cuûa nhieät ñoä, hö hoûng thieát bò, quaù taûi
ñònh möùc khaån caáp… caàn ñöôïc quaûn lyù coâng suaát ñònh möùc trong traïng thaùi xaùc laäp. Thoâng thöôøng
ñònh möùc boä kích töø bieán thieân töø 2 ÷ 3,5kW/MVA cuûa ñònh möùc MF.

Ngoaøi ra, HTKT phaûi coù khaû naêng ñaùp öùng quaù ñoä baát oån ñònh vôùi töø tröôøng cöôõng böùc phuø
hôïp vôùi MF moät caùch töùc thôøi vaø ngaén haïn. Khaû naêng cuûa MF ôû ñaây xem nhö ñöôïc giôùi haïn bôûi
caùc yeáu toá: hö caùch ñieän rotor ôû ñieän aùp kích töø cao, noùng rotor ôû doøng ñieän kích töø lôùn, noùng
stator do doøng taûi ôû phaàn öùng lôùn, loõi bò noùng trong suoát thôøi gian vaän haønh ôû traïng thaùi thieáu kích
töø vaø sinh nhieät do maät ñoä töø tröôøng cao (V/Hz). Giôùi haïn nhieät coù ñaëc tính ñoäc laäp vôùi thôøi gian,
khaû naêng quaù taûi ngaén haïn cuûa MF coù theå môû roäng töø 15 ÷ 60 giaây. Ñeå ñaûm baûo söï söû duïng toát
nhaát cuûa HTKT, caàn bieát ñaày ñuû khaû naêng ñaùp öùng cuûa MF ngaén haïn mieãn khoâng vöôït quaù giôùi
haïn cho pheùp.

Heä thoáng kích töø seõ giuùp cho vieäc ñieàu khieån ñieän aùp coù hieäu quaû vaø naâng cao tính oån ñònh
cuûa heä thoáng. Noù seõ coù khaû naêng cho ñaùp öùng cuûa ñoä baát oån ñònh moät caùch nhanh choùng ñeå naâng
cao quaù ñoä oån ñònh vaø ñieàu chænh töø tröôøng cuûa MF ñeå naâng cao ñoä oån ñònh tónh.

Veà phöông dieän lòch söû, vai troø cuûa HTKT trong vieäc naâng cao hieäu quaû HTÑ ñöôïc phaùt
trieån lieân tuïc. HTKT ñaàu tieân ñöôïc ñieàu khieån baèng tay ñeå duy trì ñieän aùp vaø coâng suaát phaûn
khaùng cuûa taûi ôû ñaàu ra cuûa MF nhö mong muoán. Khi ñieän aùp ñöôïc ñieàu khieån töï ñoäng laàn ñaàu tieân,
 381

noù cho ñaùp öùng raát chaäm. Ñaàu naêm 1920, ngöôøi ta ñaõ söû duïng caùc boä ñieàu chænh ñieän aùp ñeå naâng cao
oån ñònh tónh vaø ñoäng hoaït ñoäng lieân tuïc vaø coù ñaùp öùng nhanh. Ñaùng chuù yù, vieäc thieát keá HTKT ngaøy
caøng phaùt trieån, caùc boä kích thích vaø ñieàu chænh ñieän aùp vôùi ñaùp öùng nhanh ñaõ sôùm ñöôïc ñöa vaøo
trong coâng nghieäp. HTKT töø ñoù ñaõ phaùt trieån lieân tuïc. Söï tieán boä trong heä thoáng ñieàu khieån kích töø töø
hôn 20 naêm qua ñaõ nhôø vieäc phaùt trieån ñieän töû baùn daãn. Vieäc phaùt trieån caùc maïch tích phaân tín hieäu
töông töï ñaõ giuùp cho caùc coâng ngheä ñieàu khieån phöùc taïp coù theå thöïc hieän moät caùch deã daøng.
Söï phaùt trieån sau cuøng laø kyõ thuaät soá ñaõ ñöôïc ñöa vaøo trong HTKT. Thyristo tieáp tuïc ñöôïc söû
duïng cho maïch coâng suaát. Chöùc naêng ñieàu khieån, baûo veä, luaän lyù thöïc hieän baèng caùc tín hieäu soá, maø caùc
chöùc naêng tröôùc ñoù ñöôïc thöïc hieän bôûi maïch tín hieäu töông töï. Ñieàu khieån baèng tín hieäu soá ñöôïc söû
duïng roäng raõi ngaøy nay vì chuùng reû hôn vaø ñoä tin caäy coù theå cao hôn caùc maïch tín hieäu töông töï khaùc.
Chuùng tieán boä hôn nhôø tính linh ñoäng cao, cho pheùp thöïc hieän deã daøng caùc coâng ngheä ñieàu khieån phöùc
taïp vaø giao tieáp vôùi caùc chöùc naêng ñieàu khieån, baûo veä cuûa caùc MF khaùc. Nhöõng HTKT hieän ñaïi thöïc teá
coù khaû naêng cung caáp caùc ñaùp öùng töùc thôøi ôû ñieän aùp raát cao.
Sô ñoà khoái chöùc naêng tieâu bieåu cuûa heä thoáng ñieàu khieån kích töø cho MF ñoàng boä lôùn cho ôû
hình 15.1.
5
BOÄ HAÏN CHEÁ &
BAÛO VEÄ

3
BOÄ CAÛM BIEÁN ÑIEÄN AÙP
& BOÄ BUØ TAÛI TAÏO
ÑAËC TUYEÁN
2 1

BOÄ ÑIEÀU CHÆNH BOÄ KÍCH TÖØ MAÙY PHAÙT

AVR
TÔÙI HEÄ
4 THOÁNG

BOÄ OÅN ÑÒNH

Hình 15.1 Sô ñoà khoái heä thoáng kích töø maùy phaùt

Heä thoáng naøy coù caùc boä phaän chính nhö sau:
Boä kích töø: cung caáp doøng moät chieàu cho cuoän daây taïo töø tröôøng cuûa maùy ñieän ñoàng boä, taïo
neân coâng suaát cuûa HTKT.
Boä ñieàu chænh ñieän aùp (AVR): xöû lyù vaø khueách ñaïi tín hieäu ñieàu khieån ñaàu vaøo laø ñieän aùp ñaàu
cöïc MF ñeå taïo ra caùch thöùc thích hôïp nhaèm ñieàu khieån boä kích töø. Noù bao goàm caû vieäc ñieàu chænh
vaø chöùc naêng oån ñònh HTKT (maïng hoài tieáp hoaëc boä buø sôùm–treã pha).
Boä bieán ñieän aùp ra vaø buø taûi: caûm nhaän ñieän aùp ra ñaàu cöïc MF, chænh löu vaø loïc noù thaønh ñieän
moät chieàu, so saùnh noù vôùi moät trò chuaån (trò soá ñaët) laø ñieän aùp ñaàu ra MF mong muoán. Ngoaøi ra, boä
phaän buø taûi coù theå ñöôïc cung caáp (do suït aùp treân ñöôøng daây hoaëc do coâng suaát phaûn khaùng) neáu
muoán giöõ ñieän aùp khoâng ñoåi taïi caùc ñieåm xa ñaàu cöïc MF (ví duï: qua MBA taêng). Boä naøy coøn ñöôïc
goïi laø boä taïo ñaëc tuyeán ñieàu chænh.
Boä oån ñònh heä thoáng coâng suaát: cung caáp theâm moät tín hieäu ôû ngoõ vaøo ñeå haïn cheá dao ñoäng coâng
suaát cuûa heä thoáng. Nhöõng tín hieäu ôû ngoõ vaøo thöôøng duøng laø ñoä leäch toác ñoä rotor, söï taêng coâng suaát vaø
ñoä leäch taàn soá.
382

Boä haïn cheá vaø baûo veä: phaàn naøy bao goàm moät heä thoáng ñieàu khieån vaø baûo veä roäng nhaèm
ñaûm baûo khaû naêng cuûa boä kích töø vaø MF ñoàng boä khoâng vöôït quaù giôùi haïn. Thöôøng söû duïng boä
haïn doøng kích töø, boä haïn cheá kích töø cöïc ñaïi, boä haïn aùp ñaàu cöïc, boä ñieàu chænh vaø baûo veä V/Hz vaø
boä haïn cheá thieáu kích töø. Nhöõng maïch naøy thöôøng rieâng bieät, caùc tín hieäu ôû ngoõ ra cuûa chuùng coù
theå ñöa vaøo HTKT baèng moät ngoõ nhaäp toång hay laø moät coång nhaäp.
15.1.1 Caùc loaïi heä thoáng kích töø
Qua nhieàu naêm phaùt trieån HTKT coù nhieàu daïng, chuùng coù theå ñöôïc chia thaønh ba loaïi cô baûn
döïa treân nguoàn naêng löôïng maø boä kích töø söû duïng:
- Heä thoáng kích töø moät chieàu
- Heä thoáng kích töø xoay chieàu
- Heä thoáng kích töø tónh.
1- Heä thoáng kích töø moät chieàu
Heä thoáng kích töø loaïi naøy söû duïng MF moät chieàu nhö nguoàn naêng löôïng kích töø vaø cung caáp
doøng ñieän cho rotor cuûa maùy ñieän ñoàng boä thoâng qua caùc voøng tröôït. Maùy kích töø moät chieàu coù theå
ñöôïc keùo nhôø moät ñoäng cô hoaëc gaén vaøo truïc cuûa MF. Noù coù theå töï kích hoaëc laø kích töø ñoäc laäp.
Khi kích töø ñoäc laäp, töø tröôøng cuûa boä kích töø ñöôïc caáp bôûi boä kích töø nhoû nhö laø MF nam chaâm
vónh cöûu.
Heä thoáng kích töø moät chieàu laø heä thoáng ra ñôøi sôùm nhaát, khoaûng töø naêm 1920 ÷ 1960.
Vaøo giöõa nhöõng naêm 1960, chuùng khoâng coøn ñöôïc löu taâm nöõa vaø bò thay theá baèng caùc maùy
kích töø xoay chieàu.
Heä thoáng kích töø moät chieàu daàn daàn bieán maát, moät soá heä thoáng cuõ hôn ñöôïc thay theá baèng
HTKT xoay chieàu hoaëc HTKT tónh. Trong vaøi tröôøng hôïp, caùc boä ñieàu chænh ñieän aùp ñoäc laäp ñöôïc
thay theá baèng caùc boä ñieàu chænh ñieän töû baùn daãn hieän ñaïi, moät vaøi HTKT moät chieàu vaãn coøn hoaït
ñoäng do chuùng vaãn coøn yeâu caàu laøm moâ hình trong nghieân cöùu tính oån ñònh.

Hình 15.2 Heä thoáng kích töø moät chieàu vôùi boä khueách ñaïi quay

Hình 15.2 bieåu dieãn sô ñoà ñôn giaûn cuûa HTKT moät chieàu vôùi boä khueách ñaïi quay. Noù bao
goàm moät maùy ñieän moät chieàu (DC) ñeå cung caáp doøng moät chieàu cho cuoän kích töø MF chính thoâng
qua caùc voøng tröôït. Töø tröôøng maùy kích töø DC ñöôïc ñieàu khieån baèng boä khueách ñaïi ñieän cô. Boä
khueách ñaïi ñieän cô laø moät loaïi ñaëc bieät cuûa boä khueách ñaïi quay. Noù laø moät maùy ñieän moät chieàu
 383

cheá taïo ñaëc bieät coù hai boä choåi than ñaët leäch nhau goùc 90o veà ñieän, moät boä treân truïc (d), moät boä
treân truïc (q). Vieäc ñieàu khieån töø tröôøng cuoän daây ñöôïc ñònh vò treân truïc (d). Moät cuoän buø maéc noái
tieáp vôùi phuï taûi treân truïc (d) sinh ra töø tröôøng baèng vaø ngöôïc chieàu vôùi doøng ñieän phaàn öùng treân
truïc (d) do ñoù loaïi boû ñöôïc phaûn hoài aâm do söï phaûn öùng laïi cuûa doøng ñieän phaàn öùng. Boä choåi than
treân truïc (q) bò NM, coâng suaát ñieàu khieån töø tröôøng raát nhoû ñöôïc yeâu caàu ñeå taïo ra doøng ñieän lôùn ôû
phaàn öùng treân truïc (q). Doøng ñieän treân truïc (q) taïo ra theo nguyeân taéc töø tröôøng, naêng löôïng ñöôïc
yeâu caàu ñeå duy trì doøng ñieän treân truïc (q) ñöôïc cung caáp töø ñoäng cô keùo boä khueách ñaïi ñieän cô.
Keát quaû laø taïo moät thieát bò khueách ñaïi coâng suaát töø 10000 ÷ 100000 laàn vaø haèng soá thôøi gian naèm
trong khoaûng 0,02 ÷ 0,25 giaây.
2- Heä thoáng kích töø xoay chieàu
Heä thoáng kích töø naøy söû duïng MF xoay chieàu nhö laø nguoàn naêng löôïng kích töø cuûa MF
chính. Thöôøng maùy kích töø coù cuøng truïc vôùi truïc turbine MF. Ñieän aùp xoay chieàu ôû ngoõ ra cuûa boä
kích töø ñöôïc chænh löu coù ñieàu khieån (SCR) hoaëc khoâng coù ñieàu khieån (diode) ñeå taïo ra doøng moät
chieàu caàn cho töø tröôøng cuûa MF. Boä chænh löu coù theå laø tónh hoaëc quay.
Heä thoáng kích töø xoay chieàu tröôùc ñaây ñöôïc söû duïng boä ñieàu chænh phoái hôïp giöõa khueách
ñaïi töø vaø khueách ñaïi quay. Haàu heát trong caùc heä thoáng môùi ñeàu söû duïng boä khueách ñaïi ñieän töû
ñeå ñieàu chænh.
Heä thoáng kích töø, tuøy thuoäc vaøo daïng chænh löu, coù caùc daïng thöôøng gaëp sau:
Heä thoáng chænh löu tónh: vôùi heä thoáng chænh löu tónh, ngoõ ra moät chieàu caáp cho töø tröôøng
cuoän daây cuûa MF chính thoâng qua caùc voøng tröôït. Khi chænh löu khoâng coù ñieàu khieån ñöôïc söû
duïng, boä ñieàu chænh seõ ñieàu khieån töø tröôøng cuûa boä kích töø xoay chieàu, nhö theá noù seõ ñieàu khieån
tieáp ñieän aùp ngoõ ra cuûa boä kích töø. Sô ñoà ñôn tuyeán ñôn giaûn cuûa HTKT chænh löu MF xoay chieàu
coù ñieàu khieån töø tröôøng ñöôïc trình baøy nhö hình 15.3. Boä kích töø MF xoay chieàu ñöôïc keùo nhôø roto
cuûa MF chính. Boä kích töø naøy laø töï kích vôùi naêng löôïng töø tröôøng ñöôïc cung caáp töø boä chænh löu
thyristor. Naêng löôïng cuûa boä ñieàu chænh ñieän aùp ñöôïc caáp töø ñieän aùp ngoõ ra cuûa boä kích töø.

Hình 15.3 Heä thoáng kích töø chænh löu maùy phaùt xoay chieàu

Khi boä chænh löu ñieàu khieån thyristor ñöôïc söû duïng, boä ñieàu chænh ñieàu khieån tröïc tieáp ñieän aùp
moät chieàu ôû ngoõ ra cuûa boä kích töø. Hình 15.4 bieåu dieãn sô ñoà heä thoáng chænh löu coù ñieàu khieån. Boä
ñieàu chænh ñieän aùp ñieàu khieån vieäc daãn cuûa thyristor. Boä kích töø cuûa MF xoay chieàu laø töï kích vaø söû
384

duïng boä ñieàu chænh ñieän aùp tónh ñoäc laäp ñeå duy trì ñieän aùp ôû ngoõ ra. Vì thyristor ñieàu khieån tröïc tieáp
ngoõ xuaát cuûa boä kích töø neân heä thoáng naøy cho ñaùp öùng nhanh ngay töø ñaàu (thôøi gian ñaùp öùng nhoû).

Hình 15.4 Heä thoáng kích töø chænh löu coù ñieàu khieån
ñöôïc cung caáp bôûi maùy phaùt xoay chieàu

ÔÛ hình 15.3 vaø hình 15.4 coù hai kieåu ñieàu chænh ñoäc laäp:
1- Boä ñieàu chænh xoay chieàu töï ñoäng duy trì ñieän aùp ñaàu cöïc MF chính baèng vôùi ñieän aùp ra
mong muoán.
2- Boä ñieàu chænh moät chieàu duy trì ñieän aùp kích töø MF laø haèng soá, xaùc ñònh baèng ñieän aùp
chuaån DC. Boä ñieàu chænh moät chieàu hay boä ñieàu khieån baèng tay ñöôïc söû duïng khi boä
ñieàu chænh xoay chieàu bò hö hoaëc caàn ngöng laøm vieäc. Tín hieäu ñöa vaøo boä ñieàu chænh
xoay chieàu coù ngoõ bò nhaäp phuï nhaèm cung caáp theâm chöùc naêng ñieàu khieån vaø baûo veä.
Heä thoáng chænh löu quay (heä thoáng chænh löu khoâng choåi than): vôùi boä chænh löu quay, caùc voøng
tröôït vaø choåi than ñöôïc boû, ñieän aùp moät chieàu ôû ngoõ ra tröïc tieáp caáp cho töø tröôøng MF chính nhö ôû
hình 15.5, phaàn öùng cuûa boä kích töø xoay chieàu vaø chænh löu diode quay kích töø MF chính. Moät boä
kích töø xoay chieàu phuï, coù moät rotor nam chaâm vónh cöûu, quay vôùi phaàn öùng cuûa boä kích töø vaø
diode chænh löu. Ngoõ ra chænh löu cuûa stator boä kích töø nhoû cung caáp naêng löôïng töø tröôøng tónh cuûa
boä kích töø xoay chieàu. Boä ñieàu chænh ñieän aùp ñieàu khieån töø tröôøng cuûa boä kích töø xoay chieàu, ñieàu
khieån trôû laïi töø tröôøng cuûa MF chính.

Hình 15.5 Heä thoáng kích töø khoâng choåi than

 385

Moät heä thoáng nhö vaäy ñöôïc goïi laø moät HTKT khoâng coù choåi than. Noù ñöôïc phaùt trieån ñeå
traùnh vieäc söû duïng caùc choåi than khi caáp doøng ñieän kích töø lôùn cho caùc MF raát lôùn (ví duï: coâng suaát
töø tröôøng caáp cho MF 600MW laø treân 1MW). Tuy nhieân, vôùi choåi than vaø caùc voøng tröôït hieän ñaïi,
baûo haønh toát, vaán ñeà cung caáp doøng kích töø lôùn khoâng laø quan troïng. HTKT xoay chieàu coù vaø
khoâng coù choåi than ñeàu hoaït ñoäng toát nhö nhau.
Hieäu suaát ñaùp öùng ban ñaàu cuûa caùc kích thích duøng choåi than coù theå ñaït ñöôïc nhôø thieát keá
ñaëc bieät cuûa boä kích töø xoay chieàu vaø ñieän aùp cöôõng böùc cao cuûa boä kích töø töø tröôøng cuoän daây.

HTKT khoâng choåi than khoâng cho pheùp tröïc tieáp ño löôøng doøng vaø aùp töø tröôøng cuûa MF.
Ñieàu khieån baèng tay ñieän aùp cuûa MF chính ñöôïc thöïc hieän baèng caùch thay ñoåi trò soá ñaët nhaäp moät
chieàu cho maïch coång cuûa thyristor.
3- Heä thoáng kích töø tónh
Taát caû caùc phaàn töû trong heä thoáng naøy ñeàu ñöùng yeân. Caùc boä chænh löu tónh, ñöôïc ñieàu khieån
hoaëc khoâng ñöôïc ñieàu khieån, cung caáp doøng kích töø tröïc tieáp cho töø tröôøng MF chính nhôø caùc voøng
tröôït. Naêng löôïng caáp cho boä chænh löu ñöôïc laáy töø MF chính (hoaëc ôû caùc traïm phuï) qua MBA
giaûm aùp xuoáng caáp thích hôïp, ñoâi khi laáy töø cuoän phuï trong MF. HTKT tónh thöôøng coù ba kieåu söû
duïng roäng raõi:
Heä thoáng chænh löu coù ñieàu khieån nguoàn aùp: trong heä thoáng naøy naêng löôïng kích töø ñöôïc cung
caáp nhôø moät MBA laáy ñieän töø ñaàu cöïc MF hoaëc caùc traïm phuï, noù ñöôïc ñieàu chænh bôûi boä chænh löu
coù ñieàu khieån (H.15.6).

Hình 15.6 Heä thoáng kích töø chænh löu coù ñieàu khieån nguoàn aùp

Heä thoáng naøy voán coù haèng soá thôøi gian raát nhoû. Ñieän aùp ra cöïc ñaïi cuûa boä kích töø phuï thuoäc
vaøo ñieän aùp xoay chieàu ôû ngoõ vaøo. Vì vaäy, khi heä thoáng bò söï coá seõ laøm cho ñieän aùp ñaàu cöïc MF
giaûm xuoáng vaø daãn ñeán ñieän aùp cöïc ñaïi ôû ñaàu ra boä kích töø coù theå bò giaûm theo. Haïn cheá naøy cuûa
HTKT, ñöôïc buø baèng ñaùp öùng gaàn nhö töùc thôøi vaø khaû naêng thay ñoåi töø tröôøng cöôõng böùc cao.
Ngoaøi ra, noù coù theå baûo trì deã daøng vaø reû tieàn. Ñoái vôùi MF noái vôùi heä thoáng coù coâng suaát lôùn thì
HTKT laøm vieäc raát toát.
386

Heä thoáng chænh löu nguoàn keát hôïp: naêng löôïng cuûa HTKT trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc taïo ra
nhôø söû duïng doøng ñieän cuõng nhö ñieän aùp cuûa MF chính. Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc bôûi MBA
coâng suaát vaø BI baõo hoøa nhö hình 15.7. Hoaëc laø nguoàn aùp vaø nguoàn doøng ñöôïc keát hôïp nhôø söû
duïng moät MBA kích töø ñôn, nhö laø BI baõo hoøa.

Hình 15.7 Heä thoáng kích töø chænh löu nguoàn keát hôïp

Boä ñieàu chænh ñieàu khieån ngoõ ra cuûa boä kích töø thoâng qua vieäc ñieàu khieån söï baõo hoøa cuûa
MBA kích töø. Khi MF khoâng cung caáp cho taûi thì doøng ôû phaàn öùng baèng khoâng coøn nguoàn aùp cung
caáp toaøn boä cho naêng löôïng kích töø. ÔÛ cheá ñoä coù taûi, moät phaàn naêng löôïng kích töø ñöôïc laáy töø doøng
ñieän cuûa MF. Khi heä thoáng bò söï coá, vôùi söï coá naëng seõ laøm giaûm ñieän aùp ñaàu cöïc MF, luùc ñoù doøng
ñieän söï coá seõ cung caáp naêng löôïng töø tröôøng cöôõng böùc cao.
Heä thoáng kích töø chænh löu ñieàu khieån keát hôïp: heä thoáng naøy söû duïng chænh löu ñieàu khieån
trong maïch xuaát cuûa boä kích töø vaø söï keát hôïp cuûa nguoàn aùp, nguoàn doøng ôû beân trong stator MF ñeå
cung caáp naêng löôïng cho boä kích töø. Keát quaû laø HTKT tónh cho ñaùp öùng ban ñaàu cao vôùi nhieàu khaû
naêng cöôõng böùc.

Hình 15.8 Heä thoáng kích töø toång hôïp coù ñieàu khieån
 387

Hình 15.8 bieåu dieãn sô ñoà ñôn tuyeán cô baûn cuûa heä thoáng. Nguoàn aùp ñöôïc taïo ra bôûi moät boä
daây quaán ba pha ñaët trong ba raõnh beân trong stator MF vaø noái tieáp vôùi cuoän khaùng tuyeán tính.
Nguoàn doøng ñöôïc taïo ra töø bieán doøng ñaët ôû trung tính cuoái cuoän daây stator noái ñaát. Nhöõng nguoàn
naøy ñöôïc keát hôïp thoâng qua söï hoaït ñoäng cuûa maùy bieán ñieän vaø keát quaû laø ñieän aùp xoay chieàu ôû
ngoõ ra ñöôïc chænh löu bôûi caùc linh kieän baùn daãn coâng suaát tónh. Vieäc ñieàu khieån ñöôïc cung caáp bôûi
söï keát hôïp giöõa diode vaø thyristo maéc song song. Boä ñieàu chænh ñieän aùp xoay chieàu ñieàu khieån
maïch kích cuûa thyristor vaø qua ñoù ñieàu chænh boä kích töø ñeå kích töø MF.
Maùy bieán aùp kích töø bao goàm ba boä phaän ñôn pha vôùi ba cuoän daây: cuoän doøng (C), cuoän aùp
sô caáp (P) vaø cuoän ngoõ ra thöù caáp (F). Döôùi tình traïng söï coá, doøng söï coá seõ chaïy qua cuoän daây (C)
MBA kích töø, cung caáp töø tröôøng cöôõng böùc khi ñieän aùp MF bò giaûm thaáp.
Cuoän khaùng coù hai chöùc naêng: goùp phaàn laøm thoûa ñaëc tuyeán toång hôïp cuûa HTKT vaø nhaèm laøm
giaûm doøng söï coá khi HTKT hay MF bò söï coá.
MBA kích töø vaø cuoän khaùng ñöôïc ñaët trong moät hoäp hình voøm ñöôïc baét dính treân khung MF.
Bôûi vì nguoàn naêng löôïng cuûa HTKT tónh laø töø MF chính, noù laø heä thoáng töï kích. MF khoâng theå
töï phaùt ra ñieän aùp khi chöa coù doøng kích töø. Do ñoù, caàn coù nguoàn naêng löôïng khaùc trong vaøi giaây ñeå
cung caáp doøng kích töø vaø naêng löôïng kích thích ban ñaàu cho MF. Phöông phaùp naøy taïo neân doøng kích
töø cho MF ñöôïc goïi laø “kích töø tröôøng”. Nguoàn kích thöôøng duøng laø nguoàn acquy tónh.
15.1.2 Ñaùnh giaù ñaùp öùng ñoäng cuûa heä thoáng kích töø
Hieäu quaû cuûa HTKT trong vieäc naâng cao oån ñònh HTÑ ñöôïc xaùc ñònh bôûi moät soá ñaëc tuyeán
cô baûn cuûa noù. Trong phaàn naøy ta tìm hieåu, ñònh nghóa vieäc ño löôøng ñeå xaùc ñònh töø caùc ñaëc tuyeán
vaø ñaùp öùng cô baûn cho vieäc öôùc löôïng, cuõng nhö vieäc ñònh roõ tính naêng laøm vieäc cuûa heä thoáng ñieàu
khieån kích töø. Hình 15.9 trình baøy toaøn boä heä thoáng ñieàu khieån kích töø daïng coå ñieån ñaõ ñöôïc söû
duïng ñeå moâ taû heä thoáng ñieàu khieån hoài tieáp.

Hình 15.9 Heä thoáng ñieàu khieån kích töø söû duïng hoài tieáp
Vr - ñieän aùp chuaån; Vf - ñieän aùp kích töø
VR - ñieän aùp ra boä ñieàu chænh; ∆V - ñoä leäch ñieän aùp

Söï laøm vieäc cuûa heä thoáng ñieàu khieån kích töø phuï thuoäc vaøo ñaëc tuyeán cuûa HTKT, MF vaø
HTÑ. Vì heä thoáng khoâng tuyeán tính, khaûo saùt hai daïng tín hieäu, daïng ñaëc tính tín hieäu nhoû vaø daïng
ñaëc tính tín hieäu lôùn. Ñoái vôùi ñaëc tính tín hieäu lôùn, khoâng tuyeán tính laø ñaùng keå; ñoái vôùi ñaëc tính tín
hieäu nhoû, ñaùp öùng chính laø tuyeán tính.
1- Ño löôøng ñaëc tính tín hieäu lôùn
Ño löôøng ñaëc tính tín hieäu lôùn cung caáp yù nghóa cuûa vieäc ñaùnh giaù hieäu suaát cuûa HTKT ñoái
vôùi khaû naêng quaù ñoä, ví duï nhö gaëp nhöõng yeâu caàu cuûa quaù ñoä, oån ñònh trung haïn vaø daøi haïn cuûa
HTÑ. Nhö vaäy, ño löôøng ñöôïc caên cöù treân nhöõng ñaïi löôïng ñöôïc ñònh nghóa ôû döôùi ñaây. Ñeå cho tính
linh hoaït cao trong thieát keá, trong saûn xuaát vaø trong öùng duïng cuûa caùc thieát bò kích töø, moät vaøi tieâu
chuaån ñöôïc quy ñònh; nhöõng quy ñònh naøy coù theå ñöôïc ghi roõ ñeå phuø hôïp vôùi töøng tình huoáng cuï theå.
388

Ñieän aùp ñænh cuûa HTKT: ñieän aùp moät chieàu cöïc ñaïi cuûa HTKT coù theå cung caáp töø nhöõng ñaàu
cöïc cuûa noù. Ñieän aùp ñænh noùi leân khaû naêng kích töø cöôõng böùc cuûa HTKT; ñieän aùp cao hôn nöõa coù xu
höôùng caûi thieän oån ñònh ñoäng. Ñoái vôùi HTKT nguoàn aùp vaø nguoàn keát hôïp cuûa HTKT tónh ñöôïc cung
caáp nguoàn tuøy thuoäc vaøo ñieän aùp vaø doøng ñieän cuûa MF, ñieän aùp ñænh ñöôïc ñònh nghóa taïi ñieän aùp vaø
doøng ñieän cung caáp ñaõ ghi roõ. Ñoái vôùi caùc HTKT coù boä kích töø quay, ñieän aùp ñænh ñöôïc ñònh nghóa
öùng vôùi toác ñoä quay ñònh möùc.
Doøng ñænh cuûa HTKT: doøng DC cöïc ñaïi cuûa HTKT coù theå cung caáp trong thôøi gian xaùc ñònh.
Khi quan taâm ñeán söï nhieãu loaïn keùo daøi, doøng ñænh coù theå ñöôïc caên cöù treân coâng suaát nhieät cuûa
HTKT.
Ñaùp öùng thôøi gian ñieän aùp cuûa HTKT: ñieän aùp ra cuûa HTKT ñöôïc trình baøy laø moät haøm theo
thôøi gian.
Thôøi gian ñaùp öùng cuûa ñieän aùp HTKT: thôøi gian ñieän aùp ñaït ñöôïc 95% cuûa söï leäch nhau giöõa
ñieän aùp ñænh vaø ñieän aùp kích töø cuûa taûi ñònh möùc theo quy ñònh.
Ñieän aùp kích töø cuûa taûi ñònh möùc laø ñieän aùp MF trong tröôøng hôïp taûi lieân tuïc ñònh möùc vôùi
cuoän kích töø taïi:
- Nhieät ñoä 75oC: cuoän kích töø ñöôïc thieát keá ñeå hoaït ñoäng taïi ñònh möùc vôùi moät nhieät ñoä taêng
leân ñeán 60oC hoaëc nhoû hôn.
- Nhieät ñoä 100oC: cuoän kích töø ñöôïc thieát keá ñeå hoaït ñoäng taïi ñònh möùc vôùi moät nhieät ñoä
taêng leân hôn 60oC.
- Heä thoáng kích töø vôùi ñaùp öùng ban ñaàu nhanh: moät HTKT coù thôøi gian ñaùp öùng ñieän aùp laø
0,01s hoaëc nhoû hôn. Noù laø keát quaû cuûa heä thoáng ñaùp öùng nhanh vaø hoaït ñoäng nhanh.
- Heä thoáng kích töø vôùi ñaùp öùng danh ñònh: tyû leä taêng ñieän aùp ra cuûa HTKT ñöôïc xaùc ñònh töø
ñöôøng cong ñaùp öùng ñieän aùp cuûa HTKT chia cho ñieän aùp kích töø ñònh möùc. Tyû leä naøy, neáu
giöõ khoâng ñoåi, seõ tieán trieån gioáng nhö dieän tích thôøi gian– ñieän aùp ñöôïc xaùc ñònh töø ñöôøng
cong ôû nöûa giaây ñaàu.
Ñaùp öùng danh ñònh ñöôïc xaùc ñònh bôûi hoaït ñoäng cuûa HTKT taïi ñieän aùp kích töø (doøng kích töø)
taûi ñònh möùc vaøo luùc ñaàu vaø sau ñoù ñoät ngoät taïo ra ñieän aùp ba pha ôû ñaàu cöïc taïo tín hieäu nhaäp caàn
thieát ñeå keùo ñieän aùp cuûa HTKT leân tôùi ñænh. Noù bao goàm caû thôøi gian treã maø hieän dieän tröôùc ñaùp
öùng cuûa HTKT tôùi luùc baét ñaàu gaây nhieãu.
ÔÛ hình 15.10, ñaùp öùng kích töø ñöôïc minh
Ñöôøng ac ñeå
hoïa baèng ñöôøng thaúng ac. Ñöôøng thaúng naøy
dieän tích acd = dieän tích adb
ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laäp tyû soá hai dieän tích
Ñieän aùp ngoõ ra maùy kích töø

c
acd vaø abd. b
cd Ñaùp öùng thaät
Ñaùp öùng danh ñònh = a
(ao)( oe) d Ñieän aùp kích töø
taûi ñònh möùc
trong ñoù: oe = 0,5s; ao - ñieän aùp kích töø taûi
ñònh möùc.
Cô baûn khaûo saùt quaõng thôøi gian danh
e Thôøi gian (giaây)
ñònh laø 0,5s nhö ñaõ ñònh nghóa ôû treân laø tieáp
theo söï nhieãu loaïn döõ doäi, goùc quay rotor MF Hình 15.10 Ñaùp öùng cuûa heä thoáng kích töø
thöôøng dao ñoäng trong khoaûng 0,4 ÷ 0,75s.
HTKT phaûi taùc ñoäng trong khoaûng chu kyø thôøi gian naøy ñeå naâng cao hieäu quaû oån ñònh ñoäng. Do ñoù
 389

0,5s ñöôïc choïn ñeå xaùc ñònh cho thôøi gian ñaùp öùng danh ñònh. Tröôùc ñaây, ñaùp öùng danh ñònh ñaõ toàn
taïi trong moät thôøi gian vaø ñöôïc duøng ñeå laøm caùc tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù ñaëc tính tín hieäu lôùn cuûa
HTKT. Vôùi HTKT cuõ hôn, chaäm hôn coù theå chaáp nhaän ñöôïc phöông phaùp naøy, nhöng noù khoâng
töông xöùng vôùi moät soá HTKT hieän ñaïi. Ñaëc bieät hình daïng cuûa giaù trò HTKT ñöôïc cung caáp töø MF
hay HTÑ laø khoâng toát, do giaûm khaû naêng trong luùc heä thoáng bò söï coá.
2- Ño löôøng ñaëc tính tín hieäu nhoû
Ño löôøng ñaëc tính tín hieäu nhoû cung caáp yù nghóa cuûa vieäc ñaùnh giaù ñaùp öùng heä thoáng ñieàu
khieån kích töø voøng kín ñeå thay ñoåi tình traïng heä thoáng. Ngoaøi ra, ñöôøng ñaëc tính tín hieäu nhoû coøn
cung caáp caùc giaù trò thích hôïp cho vieäc xaùc ñònh hay kieåm laïi caùc tham soá moâ hình cuûa HTKT nhaèm
ñeå nghieân cöùu heä thoáng. Ñaëc tính tín hieäu nhoû coù theå ñöôïc bieåu dieãn trong caùc baûng duøng trong lyù
thuyeát heä thoáng ñieàu khieån nhö:
- Bieåu dieãn vôùi ñaùp öùng thôøi gian
- Bieåu dieãn vôùi ñaùp öùng taàn soá.
Ñaëc tröng ñaùp öùng thôøi gian cuûa heä thoáng ñieàu khieån hoài tieáp thay ñoåi töøng caáp ôû ngoõ nhaäp
ñöôïc trình baøy ôû hình 15.11. Söï phoái hôïp laø thôøi gian leân, ñoä voït loá, thôøi gian quaù ñoä.
Moät ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá voøng hôû tieâu bieåu cuûa moät heä thoáng ñieàu khieån kích töø maø MF
khoâng taûi cho trong hình 15.12.

40 0
Ngoõ ra -40dB/dec

20 -50
Ñoä voït leân
Xaùc laäp -20dB/dec

Goùc pha (ñoä)

-100
Ñoä lôï dB

1,0 0
Goùc pha Φ
0,9 Ñoä dao ñoäng
GM ΦC
Trò ñænh

deå ñeán xaùc laäp -20 ΦC

Φm -150
-60dB/dec
Heä thoáng Maùy ñieän
Thôøi gian leân -180
-40 kích töø ñoàng boä -200
VR VE VT
G1 G2
0,1
Thôøi gian -60 -250
Thôøi gian treã
Thôøi gian ñaït trò ñænh
Thôøi gian quaù ñoä 0,01 0,1 1,0 10 100 1000

Hình 15.11 Ñaùp öùng thôøi gian Hình 15.12 Ñaùp öùng taàn soá voøng hôû
cuûa heä thoáng

Baûng lieät keâ ñaëc tính ñöôïc keát hôïp vôùi voøng hôû ñaùp öùng taàn soá goàm: ñoä lôïi taàn soá thaáp G, taàn soá
caét ωc, ñoä döï tröõ pha Φm, ñoä lôïi döï tröõ Gm. Trò soá lôùn hôn cuûa Gm cho ñieàu chænh ñieän aùp xaùc laäp toát hôn
vaø taàn soá caét ωc lôùn hôn cho ñaùp öùng nhanh hôn. Trò soá lôùn hôn cuûa ñoä döï tröõ pha Φm vaø ñoä lôïi döï tröõ Gm
cho ñieàu khieån kích töø oån ñònh hôn.
Hieäu chænh boä ñieàu aùp nhaèm caûi thieän thay ñoåi moät chæ tieâu naøy seõ laøm xaùo troän caùc chæ
tieâu khaùc. Ví duï, moät söï gia taêng ñoä lôïi boä ñieàu chænh seõ laøm dôøi ñöôøng cong ñoä lôïi leân cao nhö
hình 15.12. Ñieàu naøy giuùp cho vieäc taêng ñoä lôïi taàn soá thaáp vaø taàn soá caét coù hieäu quaû, nhöng coù
theå gaây raéc roái cho vieäc giaûm ñoä lôïi vaø ñoä döï tröõ pha. Thoâng thöôøng, ñoä döï tröõ pha khoaûng 40o
hoaëc hôn vaø ñoä lôïi döï tröõ khoaûng 6dB hoaëc hôn ñöôïc xem laø thieát keá toát ñeå ñaït ñöôïc oån ñònh vaø
heä thoáng ñieàu aùp khoâng dao ñoäng.
Hình 15.13 trình baøy ñaùp öùng taàn soá voøng kín töông öùng vôùi MF khoâng taûi.
390

Baûng lieät keâ ñoä lôïi ñöôïc keát hôïp vôùi ñaùp öùng taàn soá voøng kín laø daûi thoâng ωB vaø trò ñænh Mp.
Moät giaù trò lôùn cuûa Mp (Mp > 1,6), cho bieát ñoä dao ñoäng cuûa heä thoáng, cho thaáy ñoä voït loá roäng trong
ñaùp öùng quaù ñoä cuûa noù. Thoâng thöôøng, giaù trò cuûa Mp naèm trong khoaûng (1,1 ÷ 1,5) ñöôïc xem laø
thieát keá toát.
Daûi thoâng laø moät phaàn quan troïng
MP
trong thöù töï ñaùp öùng taàn soá voøng kín. M
0 50
Baêng thoâng
Giaù trò lôùn cho bieát ñaùp öùng nhanh. Noù -3
ωM ωB Ñoä lôïi
moâ taû gaàn ñuùng söï loïc hoaëc ñaëc tuyeán
Φ
-5 0
khöû taïp aâm cuûa heä thoáng.

Goùc pha (ñoä)

-50

Ñoä lôï dB
-10
Goùc pha
Thoâng thöôøng, baûng caùc giaù trò moâ
taû ñaëc tröng cuûa heä thoáng ñieàu khieån -15 -100
Heä thoáng Maùy ñieän
ñöôïc chaáp nhaän goàm: kích töø ñoàng boä
-20 -150
VR + VE VT
Ñoä lôïi döï tröõ ≥ 6dB; ñoä döï tröõ pha ≥ -
G1 G2
-200
40o; ñoä voït loá = 5 ÷15%; Mp = 1,1 ÷ 1,6 -25

Khoâng theå ñònh nghóa moät caùch 0,1 1,0 10 1000 ω(rad/s)
chung caùc khoaûng giaù trò chaáp nhaän ñöôïc
cho caùc chæ tieâu tín hieäu nhoû khaùc nhau: Hình 15.13 Ñaùp öùng taàn soá voøng kín
thôøi gian leân, thôøi quaù ñoä vaø daûi thoâng. vôùi maùy phaùt khoâng taûi
Nhöõng chæ tieâu naøy laø do toác ñoä töông
ñoái cuûa hoaït ñoäng ñieàu khieån. Ñaàu tieân, chuùng ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua caùc ñöôøng cong ñoäng löïc
hoïc cuûa maùy ñieän ñoàng boä.
Nhöõng chæ tieâu ñaëc tính ñöôïc cho ôû treân coù theå öùng duïng cho baát kyø heä thoáng ñieàu khieån hoài
tieáp coù voøng hoài tieáp ñôn lôùn, nghóa laø ngoõ ra ñieàu khieån ñôn coù theå thay ñoåi ñöôïc. Do ñoù, chuùng
coù theå cung caáp cho heä thoáng ñieàu khieån kích töø vôùi MF ñieän ñoàng boä maïch hôû hoaëc cung caáp cho
taûi caùch ly. Söï vaän haønh oån ñònh cuûa heä thoáng ñieàu khieån kích töø vôùi MF hoaït ñoäng ñoäc laäp ñöôïc
döïa treân nhöõng bieåu dieãn ñaëc tính naøy vaø ñöôïc keát hôïp vôùi caùc kyõ thuaät phaân tích. Coøn ñoái vôùi caùc
MF ñoàng boä noái vôùi heä ñieän phöùc taïp, nhieàu thoâng soá, heä thoáng ñieàu khieån nhieàu caáp thì caùc chæ
tieâu neâu treân khoâng aùp duïng ñöôïc.

15.2 CHÖÙC NAÊNG ÑIEÀU KHIEÅN VAØ BAÛO VEÄ

Moät heä thoáng ñieàu khieån kích töø hieän ñaïi coù nhieàu chöùc naêng hôn boä ñieàu aùp ñôn giaûn. Noù
bao goàm moät soá chöùc naêng nhö ñieàu khieån, giôùi haïn vaø baûo veä maø ñaõ noùi trong caùc böôùc yeâu caàu
cuûa HTKT. Sô ñoà khoái giao tieáp caùc boä phaän chöùc naêng naøy ñöôïc veõ ôû hình 15.14. Moät HTKT coù
theå chæ bao goàm moät vaøi hoaëc taát caû nhöõng chöùc naêng naøy, tuøy thuoäc vaøo yeâu caàu cuûa caùc öùng
duïng cuï theå vaø loaïi maùy kích töø. Toång quaùt thì moãi chöùc naêng ñieàu khieån ñieàu chænh moãi ñaïi löôïng
cuï theå taïi caùc caáp yeâu caàu, vaø chöùc naêng giôùi haïn ngaên chaën chaéc chaén caùc ñaïi löôïng vöôït quaù
giôùi haïn ñaët. Neáu baát kyø BGH naøo bò hö, chöùc naêng baûo veä seõ loaïi boû chính xaùc caùc phaàn töû ñoù
hoaëc caùc boä phaän coù lieân quan. Sau ñaây laø caùc chöùc naêng ñieàu khieån vaø baûo veä khaùc nhau, keát hôïp
vôùi caùc phaàn töû ñöôïc trình baøy.
 391

Hình 15.14 Maïch baûo veä vaø ñieàu khieån heä thoáng kích töø

15.2.1 Boä ñieàu chænh AC vaø DC

Chöùc naêng cô baûn cuûa boä ñieàu chænh AC laø duy trì ñieän aùp stator MF. Ngoaøi ra coøn coù chöùc naêng baûo
veä vaø ñieàu khieån phuï khaùc thoâng qua boä ñieàu chænh AC ñeå ñieàu khieån ñieän aùp kích töø MF nhö hình 15.14.
Boä ñieàu chænh DC giöõ cho ñieän aùp kích töø MF khoâng ñoåi vaø thöôøng ñöôïc döïa vaøo ñieàu khieån
baèng tay. Tröôùc tieân, noù ñöôïc söû duïng cho vieäc kieåm tra vaø khôûi ñoäng, döï phoøng cho caùc tröôøng
hôïp boä ñieàu chænh AC bò söï coá. Theo kieåu vaän haønh naøy, ñieän aùp kích töø ñöôïc ñieàu chænh; ngöôøi
vaän haønh chæ can thieäp baèng caùch ñieàu chænh ñieåm ñaët ñeå hieäu chænh boå sung ñieän aùp kích töø.
Trong vaøi HTKT, ñeå thuaän tieän, ñieåm ñaët ñöôïc hieäu chænh töï ñoäng. Tröôøng hôïp naøy, ñieåm ñaët
ñöôïc choïn ñeå tieáp tuïc doø tìm söï thay ñoåi cuûa boä kích töø MF do boä ñieàu chænh AC, vì vaäy laøm cöïc
tieåu ñoä leäch ñieän aùp vaø coâng suaát phaûn khaùng.
Caùc nguyeân taéc laøm vieäc cuûa boä ñieàu chænh ñieän aùp:

1- Ñieàu chænh theo moâñun doøng ñieän stator MF (hay laø theo ñaïi löôïng nhieãu I F )
Doøng ñieän cuûa MF IF laø moät trong
nhöõng yeáu toá chính laøm thay ñoåi ñieän aùp ôû ñaàu
cöïc MF. Loaïi maùy ñieàu chænh laøm vieäc theo
MAÙY
KÍCH
TÖØø
~
taùc ñoäng nhieãu neân noù duøng doøng ñieän moâñun
I F naøy ñeå thöïc hieän ñieàu chænh ñieän aùp.
Doøng ñieän kích töø laø haøm soá cuûa doøng ñieän
stator MF (H.15.15): I f = f ( I F ) .

Khi doøng ñieän MF IF thay ñoåi, ví duï taêng

leân, ñieän aùp MF UF bò giaûm theo, nhöng nhôø
thaønh phaàn doøng ñieän kích töø cuûa MF kích töø do Hình 15.15 Ñieàu chænh doøng kích töø theo
thieát bò ñieàu chænh tyû leä vôùi I F ñöa tôùi taêng moâñun doøng ñieän stator maùy phaùt
leân neân söùc ñieän ñoäng cuûa MF taêng leân. Keát quaû laø ñieän aùp cuûa MF ñöôïc duy trì ôû möùc caàn thieát.
392

Ta coù caùc ñaëc tuyeán ñieàu chænh nhö sau.

Töø ñoà thò hình 15.16, ta thaáy cuøng coù giaù trò I F nhö nhau nhöng phuï taûi naøo coù cosϕ nhoû seõ
laøm cho ñieän aùp MF giaûm nhieàu hôn. Vaäy taùc duïng cuûa boä ñieàu chænh phuï thuoäc vaøo giaù trò cosϕ,
do ñoù khoâng theå duy trì ñieän aùp nhö nhau vôùi caùc phuï taûi khaùc nhau maëc duø coù cuøng giaù trò I F .

Vì nhöôïc ñieåm nhö treân neân ngaøy nay phöông phaùp naøy khoâng coøn ñöôïc söû duïng.

UP UP
ϕt < ϕñm
Uñm Uñm ϕt = ϕñm
ϕ > ϕñm

Khoâng coù
compound

Uñm
a) b)

Hình 15.16 Ñoà thò quan heä giöõa doøng ñieän vaø ñieän aùp maùy phaùt khi
coù taùc ñoäng cuûa thieát bò ñieàu chænh theo doøng ñieän khi:
a) cosϕ = const; b) caùc cosϕ khaùc nhau

2- Ñieàu chænh theo doøng ñieän stator maùy phaùt If = f(IF)

Ua

MAÙY
KÍCH
TÖØø
~ Ubc

IC Ia
Ic
Ii
Iu
Ub
IU Uc

a) b)

Hình 15.17 a) Ñieàu chænh doøng kích töø maùy phaùt theo doøng ñieän maùy phaùt
b) Giaûn ñoà vectô

Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm treân, tín hieäu ñieàu chænh laø doøng ñieän toaøn phaàn cuûa If, nghóa laø coù keå
ñeán cosϕ cuûa phuï taûi. Thieát bò ñieàu chænh theo nguyeân taéc naøy goïi laø compound pha (H.15.17).
3- Ñieàu chænh theo ñoä leäch ñieän aùp (corrector ñieän aùp)
Corrector ñieän aùp laø thieát bò ñieàu chænh ñieän aùp töï ñoäng phaûn öùng theo ñoä leäch cuûa ñaïi löôïng
ñieàu chænh (ñieän aùp) (H.15.18): If = f(∆Uf)
Boä ñieàu chænh seõ phaùt hieän ñoä leäch ∆Uf vaø trieät tieâu ñoä leäch.
Ñeå phaùt hieän ñoä leäch ∆Uf, ngöôøi ta thöôøng duøng boä phaän ño löôøng goàm hai phaàn töû: phaàn töû
tuyeán tính cho doøng ñieän ITT tyû leä vôùi ñieän aùp MF vaø phaàn töû khoâng tuyeán tính cho doøng IFT phuï
thuoäc khoâng tuyeán tính vaøo ñieän aùp MF. Tín hieäu ñieàu chænh tyû leä vôùi ñoä leäch ñieän aùp laø hieäu soá
cuûa hai doøng naøy: If = f(ITT – IFT)
 393

MAÙY
KÍCH
TÖØ
~
BU
a)
BOÄ ÑO LÖÔØNG

BOÄ KHUYEÁCH ÑAÏI Tuyeán tính

Uñl
(Iñl)
Phi tuyeán

UÑL

R1 R3 UA

UF A
UB

R2

b) UF
UZ Uñ
Iñl
R
Z
Iñl

UF
KÑ

Z R
UF
c) UZ Uñ

Hình 15.18 Boä phaän ño löôøng corrector ñieän

Tín hieäu ño löôøng tyû leä vôùi ñoä leäch pha ñieän aùp coù theå laø ñieän aùp (H.15.18b) hoaëc doøng ñieän
(H.15.18c) töông öùng theo boä khueách ñaïi sau noù. Ngöôøi ta duøng Idl khi boä khueách ñaïi laø khueách ñaïi
töø, hoaëc duøng Udl khi boä khueách ñaïi laø khueách ñaïi ñieän töû.
Boä ñieàu chænh laøm vieäc theo nguyeân taéc corrector ñôn giaûn, coù hieäu quaû cho caùc MF hoaït
ñoäng coù ñieän aùp thaáp, doøng ñieän nhoû. Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng trong caùc MF coù coâng suaát
nhoû khoaûng vaøi MVA, hay caùc MF ñoùng vai troø khoâng quan troïng trong vieäc oån ñònh cuûa heä thoáng.

4- Töï ñoäng ñieàu chænh kích töø nhanh

Ñeå naâng cao oån ñònh laøm vieäc song song cuûa caùc MF cuûa nhaø maùy nhieät ñieän, thuûy ñieän lieân
laïc vôùi heä thoáng baèng ñöôøng daây truyeàn taûi daøi, ngöôøi ta duøng thieát bò töï ñoäng ñieàu chænh ñieän aùp
(TÑA) cho MF kieåu taùc ñoäng nhanh (TÑN).
Naâng cao oån ñònh laøm vieäc song song laø vì TÑN taùc ñoäng nhanh vaø maïnh hôn so vôùi TÑA
theo kieåu tyû leä ñaõ xeùt. Ñieàu naøy ñaït ñöôïc laø do TÑN chaúng nhöõng phaûn öùng theo ñieän aùp thanh
goùp MF maø coøn theo nhöõng thoâng soá khaùc ñaëc tröng cho caùc cheá ñoä khoâng bình thöôøng. Chaúng haïn
nhö goùc söùc töø ñoäng MF so vôùi heä thoáng, taàn soá... Ñeå xaùc ñònh ñoä oån ñònh trong quaù trình ñieàu
chænh, trong TÑN söû duïng boå sung theâm thieát bò phaûn öùng khoâng nhöõng chæ theo ñoä leäch cuûa trò soá
tuyeät ñoái caùc thoâng soá ñieàu chænh maø coøn theo vaän toác gia toác thay ñoåi cuûa chuùng. Vaän toác thay ñoåi
ñaïi löôïng ñieän laø ñaïo haøm baäc 1, coøn gia toác laø ñaïo haøm baäc 2 cuûa caùc thoâng soá theo thôøi gian. Do
ñoù, trong TÑN xuaát hieän caùc phaàn töû ñaïo haøm.
Trong TÑN vôùi caùc loaïi khaùc nhau, ngöôøi ta söû duïng caùc thoâng soá sau ñeå ñaëc tröng cho cheá
394
, , ,,
ñoä khoâng bình thöôøng: ñoä leäch ñieän aùp MF ∆U F ; vaän toác I F vaø gia toác I F thay ñoåi cuûa doøng MF
hay doøng cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi; ñoä leäch goùc ∆δ vaø vaän toác thay ñoåi cuûa noù δ’; ñoä leäch taàn soá ∆f
,
vaø vaän toác thay ñoåi cuûa noù f’; vaän toác thay ñoåi doøng rotor MF I r . Taàn soá vaø goùc leäch laø nhöõng
thoâng soá lieân heä vôùi nhau: f ≡ δ’ ; f’ ≡ δ’’. Do lyù do kinh teá ñieàu kieän thöïc hieän thöïc teá, ngaøy nay
, , ,
caùc boä TÑN, ngöôøi ta söû duïng caùc thoâng soá nhö: ∆U F , U F , ∆f , f , I r .

Töông öùng vôùi quy luaät ñieàu chænh, TÑN coù caùc keânh ñieàu chænh sau: theo ñoä leäch ñieän aùp,
theo taàn soá, theo ñaïo haøm baäc 1 cuûa ñoä leäch taàn soá, theo ñaïo haøm baäc 1 cuûa doøng rotor, haøm soá ñieàu
chænh nhö sau:
, , ,
I f = k∆U ∆U + kU ,U + k∆f ∆f + kf , f + kI r, I r (15.1)

trong ñoù caùc heä soá k laø heä soá khueách ñaïi caùc phaàn töû theo quy luaät ñieàu chænh.

Maùy kích töø

} Ur
ir

BTT

~ UF BT

BA

T BU

CT

SCR1 ÑK1
SS KIU

du D
dt CL2
150MZ
SCR2 ÑK2 Kích töø maïnh CT
Nguoàn
oån aùp
∆F AF
ÑK
KHUYEÁCH ÑAÏI

f’ df
dt RF
Giôùi haïn Irmin

I’r dir
dt ir
Giôùi haïn Irmax

Giôùi haïn quaù taûi FHM ur

FH

FHY

Hình 15.19 Sô ñoà heä thoáng kích töø taùc ñoäng nhanh
Ví duï, cho giaù trò k töø moät maùy TÑN:
k∆U - 25 hay 50 ñv kích töø/ñv ñieän aùp, ñv - ñôn vò)
kU - 0 ÷ 0,75 ñv kích töø/ñv ñieän aùp/ giaây
 395

k∆f - 0 ÷ 12 ñv kích töø/Hz

kf - 0 ÷ 5 ñv kích töø/Hz/ giaây
kI ,r - 0 ÷ 2 ñv kích töø/ñv doøng rotor/ giaây.

Phöông phaùp naøy toái öu, töø bieåu thöùc (15.1) ta nhaän thaáy ñieän aùp ra oån ñònh boä TÑN khoâng
chæ phuï thuoäc vaøo ñoä leäch ñieän aùp maø coøn phuï thuoäc vaøo ñoä leäch taàn soá vaø doøng ñieän rotor. Do ñoù,
haàu heát ngaøy nay trong caùc MF coù coâng suaát lôùn ñeàu söû duïng phöông phaùp naøy. Hình 15.19 giôùi
thieäu sô ñoà khoái maø HTKT coù TÑN.
trong ñoù: SCR(I), SCR(II) - hai boä chænh löu coâng suaát kích töø
KIU - boä taïo ñaëc tuyeán; FH - boä phaûn hoài; FHM - phaûn hoài xaùc laäp
FHY - phaûn hoài quaù ñoä; RF - rôle taàn soá; T - MBA kích töø
ÑK - maïch ñieàu khieån; CT - rôle kích töø maïnh; SS - boä so saùnh
15.2.2 Maïch oån ñònh heä thoáng kích töø
Heä thoáng kích töø bao goàm caùc phaàn töû treã vôùi thôøi gian ñaùng keå (quaùn tính thôøi gian lôùn)
thöôøng coù ñaëc tính ñoäng keùm. Ñaây chính laø ñaëc thuø cuûa caùc HTKT AC vaø DC. Tröø khi ñoä lôïi cuûa
boä ñieàu chænh ôû traïng thaùi xaùc laäp raát thaáp ñöôïc söû duïng, ñieàu khieån kích töø (thoâng qua maïch hoài
tieáp ñoä leäch stator MF) khoâng oån ñònh khi MF hôû maïch. Vì vaäy, ñeå heä thoáng ñieàu khieån kích töø oån
ñònh hoaëc laø duøng boä buø noái tieáp, hoaëc laø duøng boä buø hoài tieáp ñeå caûi thieän ñaëc tính ñoäng cuûa heä
thoáng ñieàu khieån. Haàu heát, thöôøng duøng boä buø voøng hoài tieáp vi phaân nhö ôû hình 15.20. Hieäu quaû
cuûa boä buø laø cöïc tieåu hoùa söï dôøi pha do thôøi gian treã treân moät vuøng taàn soá ñöôïc choïn. Keát quaû naøy
laø taïo ra ñoä oån ñònh hieäu suaát cuûa MF hoaït ñoäng ñoäc laäp. Ví duï, taát caû taûi toàn taïi tröôùc khi hoøa ñoàng
boä hoaëc tieáp theo moät phuï taûi bò loaïi boû. Caùc thoâng soá hoài tieáp cuõng coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñeå caûi
thieän hieäu suaát cuûa khoái MF. Tuøy kieåu HTKT, coù theå coù vaøi caáp oån ñònh cuûa heä thoáng ñieàu khieån
kích töø goàm voøng ngoaøi chính, caùc voøng trong phuï. HTKT tónh voán coù thôøi gian treã khoâng ñaùng keå vaø
khoâng yeâu caàu heä thoáng ñieàu khieån kích töø oån ñònh ñeå ñaûm baûo vaän haønh oån ñònh vôùi MF hoaït ñoäng
ñoäc laäp.
Boä oån ñònh heä thoáng coâng suaát söû Ve + Boä kích töø Ef Ñeán kích töø
Σ
vaø AVR maùy phaùt
duïng tín hieäu oån ñònh cuûa caùc thieát bò phuï -
ñeå ñieàu khieån HTKT cuõng nhö caûi thieän
ñaëc tính ñoäng cuûa HTÑ. Thoâng thöôøng,
sKF
tín hieäu ngoõ nhaäp ñöôïc söû duïng cho boä
1 + sTF
oån ñònh HTÑ laø toác ñoä cuûa truïc, taàn soá vaø
coâng suaát ôû ñaàu cöïc. Maïch hoài tieáp

15.2.3 Boä buø phuï taûi (boä taïo ñaëc Hình 15.20 Boä oån ñònh heä thoáng
tuyeán) kích töø coù boä buø hoài tieáp
Boä töï ñoäng ñieàu chænh ñieän aùp
(AVR) bình thöôøng ñieàu khieån ñieän aùp ñaàu cöïc stator MF khoâng ñoåi. Tröôøng hôïp naøy, ñaëc tuyeán ñieàu
chænh ñieän aùp MF laø ñöôøng thaúng khoâng phuï thuoäc phuï taûi MF, ñöôïc goïi laø ñaëc tuyeán ñoäc laäp nhö
H.15.21a. Ñoâi khi boä buø phuï taûi coøn ñöôïc theâm vaøo söû duïng ñeå ñieàu khieån ñieän aùp khoâng ñoåi taïi moät
ñieåm beân trong hay beân ngoaøi MF. Trong tröôøng hôïp naøy, ñaëc tuyeán ñieàu chænh ñieän aùp MF laø ñöôøng
396

thaúng doác leân hoaëc xuoáng, ñöôïc goïi laø ñaëc tuyeán phuï thuoäc döông hoaëc aâm nhö hình 15.21a.
UF UF 1

UFñm UFñm

IF IF

a) b)

Hình 15.21 Ñaëc tính ñieàu chænh ñieän aùp ñaàu cöïc maùy phaùt
a) Ñaëc tính ñoäc laäp; b) Ñaëc tính phuï thuoäc:
1- ñaëc tính phuï thuoäc aâm; 2- ñaëc tính phuï thuoäc döông

Ñieàu naøy thöïc hieän ñöôïc baèng caùch xaây döïng theâm moät maïch ñöa vaøo boä AVR nhö hình
15.22. Boä buø coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñieän trôû (Rb), ñieän khaùng caûm öùng (Xb), döïa theo trôû khaùng
giöõa cöïc MF vaø taïi ñieåm maø ñieän aùp caàn ñieàu khieån theo yù muoán. Söû duïng trôû khaùng naøy vaø doøng
caûm öùng, ñieän aùp rôi ñaõ ñöôïc tính toaùn vaø ñaõ ñöôïc coäng hoaëc tröø ñi ñieän aùp ñaàu cöïc. Ñoä lôùn ñieän
aùp ñöôïc buø ñeå cung caáp cho boä AVR laø

Vb = E& F + ( Rb + jX b ) I& F (15.2)

Phaàn öùng THANH

EF Bieán CAÙI
Cuoän kích töø Maùy bieán aùp taêng
IF doøng

RA HEÄ THOÁNG
Bieán aùp xung Boä buø phuï taûi COÂNG SUAÁT

Rb Xb

BOÄ ÑIEÀU CHÆNH Vb

BOÄ KÍCH TÖØ
ÑIEÄN AÙP

Hình 15.22 Sô ñoà khoái cuûa boä buø phuï taûi

Ñeå taïo ñaëc tuyeán phuï thuoäc döông, vôùi Rb vaø Xb ñöôïc xaùc ñònh trong coâng thöùc (15.2), ñieän
aùp rôi ngang boä buø ñöôïc coäng vôùi ñieän aùp ñaàu cöïc. Boä buø ñieàu chænh ñieän aùp taïi moät ñieåm beân
trong MF vaø vì vaäy cung caáp ñieän aùp rôi. Ñieàu naøy ñöôïc duøng ñeå ñaûm baûo oån ñònh phaân phoái coâng
suaát phaûn khaùng giöõa thanh caùi MF. Caùc sô ñoà loaïi naøy thöôøng söû duïng cho caùc MF gheùp song
song. Neáu khoâng coù boä phaän buø naøy, moät trong nhöõng MF seõ coù khuynh höôùng cung caáp toaøn boä
coâng suaát phaûn khaùng ñöôïc yeâu caàu trong khi nhöõng maùy khaùc thu coâng suaát phaûn khaùng seõ vi
phaïm cho pheùp cuûa BGH thieáu kích töø.
Ñeå deã hieåu, vieäc phaân boá coâng suaát hôïp lyù giöõa caùc MF laøm vieäc song song, ta xeùt ví duï sau: khi
ñieän aùp thanh U1, luùc ñoù doøng phaûn khaùng cuûa caùc MF laø IQ1 vaø IQ2 nhö hình 15.23; khi ñieän aùp giaûm
ñeán U2, TÑA cuûa moãi MF coá gaéng khoâi phuïc ñieän aùp trôû veà giaù trò cuõ baèng caùch taêng doøng rotor. Nhöng
do boä phaän ño löôøng TÑA chæ phaûn öùng theo ñoä leäch ñieän aùp vaø khoâng phaûn öùng theo söï thay ñoåi cuûa
doøng stator neân söï phaân boá coâng suaát phaûn khaùng giöõa caùc MF laøm vieäc song song moät caùch ngaãu nhieân
 397

baát kyø. Do ñoù, neáu TÑA cuûa maùy thöù nhaát coù ñoä nhaïy cao hôn vaø HTKT cuûa noù taùc ñoäng taêng doøng
rotor nhanh hôn thì maùy naøy seõ gaùnh coâng suaát phaûn khaùng naëng hôn maùy thöù hai.
Nhö vaäy, ñeå khoâi phuïc laïi ñieän aùp cuõ thì maùy thöù nhaát gaàn nhö gaùnh toaøn boä coâng suaát phaûn
khaùng, coù theå ñöa ñeán quaù taûi vaø laøm vieäc khoâng oån ñònh cuûa caùc MF song song. Vì vaäy, quaù trình töï
ñoäng ñieàu chænh ñieän aùp vaø phaân phoái coâng suaát khaùng giöõa caùc MF coù thanh goùp chung ngöôøi ta söû
UF
UF
U ñm
U1

b’’ U ñm a’’
U2 1’
b a
b’ U1 a’ 1
2’
2

I Q2 I Q1 I’ Q2 I Q2 I Q1 I’ Q1

Hình 15.23 Ñaëc tuyeán ñieàu Hình 15.24 Giaûn ñoà bieåu dieãn quaù trình phaân boá coâng
chænh ñieän aùp ñoäc laäp suaát khaùng vaø ñieàu chænh ñieän aùp cuûa caùc maùy phaùt coù
ñaëc tính ñieàu chænh ñieän aùp cuûa caùc maùy phaùt coù ñaëc tính
ñieàu chænh phuï thuoäc

duïng TÑA coù ñaëc tính phuï thuoäc (H.15.24).

Trong hình 15.24:
(1) - ñaëc tính ñieàu chænh ñieän aùp maùy 1; (2) - ñaëc tính ñieàu chænh ñieän aùp maùy 2
IQ1 - doøng coâng suaát khaùng cung caáp MF1 luùc ñaàu
IQ2 - doøng coâng suaát khaùng cung caáp MF2 luùc ñaàu
a - ñieåm laøm vieäc MF 1 luùc ñaàu; b - ñieåm laøm vieäc MF2 luùc ñaàu
(1’) - ñaëc tuyeán MF1 sau khi taêng coâng suaát khaùng
(2’) - ñaëc tuyeán MF2 sau khi taêng coâng suaát khaùng.
Ñaëc tuyeán (1’), (2’) laø ñöôøng song song cuûa (1), (2) coù ñöôïc baèng caùch thay ñoåi trò soá ñaët
ñieän aùp chuaån.
a’’ - ñieåm laøm vieäc môùi cuûa MF 1; b’’ - Ñieåm laøm vieäc môùi cuûa MF 2
a’, b’ - ñieåm laøm vieäc trung gian cuûa MF1 vaø MF2 trong quaù trình ñieàu chænh
, ,
IQ1 , IQ2 - löôïng coâng suaát khaùng cung caáp bôûi MF1 vaø MF2 sau quaù trình ñieàu chænh ñieän aùp trôû
laïi Uñm.
Vôùi Rb vaø Xb aâm (taïo ñaëc tuyeán phuï thuoäc aâm), boä buø ñieàu chænh ñieän aùp taïi ñieåm xa ñaàu
cöïc cuûa maùy. Hình thöùc naøy cuûa boä buø ñöôïc duøng ñeå buø cho ñieän aùp rôi treân MBA taêng, khi coù hai
hoaëc nhieàu MF ñöôïc noái vôùi töøng MBA rieâng leû. Tieâu bieåu laø (50 ÷ 80)% trôû khaùng cuûa MBA
ñöôïc buø nhaèm ñaûm baûo ñieän aùp rôi taïi nhöõng ñieåm noái song song ñeå cho caùc MF hoaït ñoäng song
song toát. Thieát bò naøy thöôøng thaáy nhö boä buø suït aùp maëc duø thöïc teá thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå buø cho
toån hao cuûa MBA. Thuaät ngöõ naøy ra ñôøi xuaát phaùt töø moät boä buø töông töï duøng ñeå ñieàu chænh ñieän
aùp phaân phoái cho heä thoáng.
Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, ñieän trôû cuûa trôû khaùng ñöôïc buø thöôøng ñöôïc boû qua vaø Rb coù
398

theå cho baèng zero.

Boä taïo ñaëc tuyeán coù nhieäm vuï laø taïo ñoä doác caàn thieát cuûa ñaëc tuyeán ñieàu chænh UF = f(IF).
Ñaïi löôïng ñöa vaøo boä ño löôøng khoâng chæ laø ñieän aùp MF maø coøn coäng (vectô) vôùi ñaïi löôïng tyû leä
vôùi doøng ñieän MF. Noùi caùch khaùc, boä buø phuï BI

~
A
taûi laø boä phaän thay ñoåi ñoä doác ñaëc tuyeán laøm
vieäc cuûa MF ñieän. B

- Khi MF laøm vieäc rieâng bieät thì ñaëc C

tuyeán caàn ñieàu chænh laø ñoäc laäp. IF/h
BI

- Khi MF laøm vieäc song song vôùi nhau R

thì caùc MF laøm vieäc vôùi ñaëc tuyeán phuï thuoäc
BU
döông.
- Khi MF noái boä vôùi MBA taêng thì ñaëc TnÑ

tuyeán ñieàu chænh laø phuï thuoäc aâm.

UÑ
Theo hình 15.25, ñieän aùp vaøo boä ño

BG
löôøng laø toång vectô hai ñieän aùp UÑ laø ñieän aùp
ñaët cuûa MBA töï ngaãu (tyû leä vôùi ñieän aùp ñaàu
∆U

cöïc MF) vaø ñieän aùp thöù caáp U1 cuûa MBA AVR
trung gian (ñieän aùp tyû leä vôùi doøng taûi)
Uvaøo
U&vaøo = U& − ∆U&
Ñ I

trong ñoù Hình 15.25 Boä taïo ñaëc tuyeán

R
∆U& I = .I&F ; U& Ñ = K u .U& F
nBI .nBG

Goùc α giöõa vectô U& Ñ vaø U& I coù theå thay ñoåi baèng chuyeån caùch noái cuûa MBA BG (Xb). Ta
ñaõ bieát AVR luoân luoân taùc ñoäng theo chieàu höôùng giöõ khoâng ñoåi giaù trò ñieän aùp ñöa vaøo boä AVR,
Uvaøo = const. Do ñoù, neáu goùc α giöõa vectô U& Ñ vaø ∆U& lôùn hôn 90o, do taùc duïng taêng theâm cuûa
∆U& , ñieän aùp U& döôùi taùc duïng cuûa boä ñieàu aùp seõ giaûm xuoáng cho ta ñaëc tuyeán doác xuoáng (ñaëc
Ñ
tuyeán phuï thuoäc döông). Neáu goùc α nhoû hôn 90o thì ngöôïc laïi cho ta ñaëc tuyeán doác leân (ñaëc tuyeán
phuï thuoäc aâm) (H.15.26).
UF
o
α > 90
∆U’1
o
α < 90
U’vaøo
∆U’1
UÑ1=UF1
o
α > 90
U’vaøo
UÑ1=UF1 U’vaøo

o o
IF1 IF α > 90 α < 90

Hình 15.26 Caùch laøm vieäc cuûa boä taïo ñaëc tuyeán
 399

5.3 CAÙC BOÄ HAÏN CHEÁ VAØ BAÛO VEÄ

Tröôùc khi tìm hieåu vai troø cuûa caùc boä haïn cheá, chuùng ta caàn bieát caùc giôùi haïn khaû naêng phaùt
coâng suaát khaùng cuûa MF.
15.1.1 Giôùi haïn khaû naêng phaùt coâng suaát khaùng
Trong oån ñònh ñieän aùp vaø nghieân cöùu oån ñònh daøi haïn, ñieàu quan troïng laø xeùt ñeán giôùi haïn
khaû naêng cuûa maùy ñieän ñoàng boä. Trong phaàn naøy ta seõ tìm hieåu ñöôøng cong giôùi haïn.
1- Ñöôøng cong khaû naêng phaùt coâng suaát phaûn khaùng
MF ñoàng boä ñöôïc ñònh möùc trong giôùi haïn coâng suaát bieåu kieán phaùt ra cöïc ñaïi vaø heä soá coâng
suaát (thöôøng laø 0,85 hoaëc 0,9 treã pha) maø chuùng coù theå hoaït ñoäng lieân tuïc khoâng bò quaù nhieät.
Coâng suaát taùc duïng ôû ngoõ ra ñöôïc giôùi haïn bôûi khaû naêng cuûa ñoäng cô sô caáp vôùi trò soá coâng suaát
bieåu kieán ñònh möùc. Khaû naêng phaùt ra coâng suaát phaûn khaùng lieân tuïc ôû ngoõ ra ñöôïc giôùi haïn bôûi ba
yeáu toá: giôùi haïn doøng phaàn öùng, giôùi haïn doøng kích töø vaø giôùi haïn nhieät vuøng bieân.
Giôùi haïn doøng phaàn öùng (stator MF): Doøng ñieän phaàn öùng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân
laøm toån hao coâng suaát RI F2 , naêng löôïng do toån
Q
hao naøy phaûi ñöôïc loaïi boû ñeå giôùi haïn söï taêng Coâng suaát ñònh möùc

Quaù kích töø

Heä soá coâng suaát = cosφ
nhieät ñoä trong daây daãn vaø moâi tröôøng xung
quanh noù. Vì vaäy, moät trong nhöõng haïn cheá ñònh
möùc MF laø doøng cöïc ñaïi cuûa phaàn öùng khoâng bò
vöôït quaù giôùi haïn nhieät. Coâng suaát phaùt ra tính ΦR
P
theo ñvtñ
Thieáu kích töø

S = P + jQ = E& F I& F = EF I F (cos φ + j sin φ)

trong ñoù: φ - laø goùc cuûa heä soá coâng suaát; EF

- söùc ñieän ñoäng; IF - doøng ñieän phaàn öùng.
Treân maët phaúng P-Q coù theå bieåu dieãn ñöôøng Hình 15.27 Giôùi haïn doøng phaàn öùng
giôùi haïn doøng phaàn öùng, ñoù laø moät ñöôøng troøn vôùi
taâm taïi goác toïa ñoä vaø baùn kính baèng coâng suaát bieåu kieán ñònh möùc (H.15.27).
Giôùi haïn doøng kích töø: Moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây phaùt nhieät laø keát quaû cuûa toån hao
coâng suaát trong cuoän kích töø (Rf, if - ñieän trôû, doøng ñieän maïch kích töø), neân doøng kích töø laø giôùi haïn
thöù hai trong hoaït ñoäng cuûa MF.
XS EF

IF Eq = XadIf

jXSIF XSIFcosΦ

Eq δi
XS = Xd = Xq Φ XSIFsinΦ
EF

IF

Hình 15.28 Sô ñoà thay Hình 15.29 Giaûn ñoà vectô

theá maùy ñieän ñôn giaûn traïng thaùi xaùc laäp
400

Vôùi Xd = Xq = Xs ôû maïch töông ñöông hình 15.28, cho quan heä giöõa EF, IF vaø Eq (baèng XadIf).
Giaûn ñoà vectô ñöôïc trình baøy ôû hình 15.29
Töø phöông trình doïc truïc vaø ngang truïc cuûa E& F , ta coù
( X ad if ) sin δ i = X s I F cos φ

( X ad if ) cos δ i = EF + X s I F sin φ

X ad if sin δ i X ad if cos δ i − EF
vôùi I F cos φ = ; I F sin φ =
Xs Xs

X ad
Vì vaäy P = EF I F cos φ = EF if sin δ i
Xs

X ad E2
Q = EF I F sin φ = EF if cos δ i − F
Xs Xs

Quan heä giöõa coâng suaát taùc duïng vaø Q

coâng suaát phaûn khaùng ñoái vôùi doøng kích Giôùi haïn nhieät doøng kích töø

töø laø moät ñöôøng troøn coù taâm naèm treân truïc A (coâng suaát ñònh möùc, heä soá coâng thöùc)
Q caùch goác toïa ñoä moät ñoaïn laø
Quaù kích töø

(− EF2 / X d ) vaø coù baùn kính baèng Xad

EF i f
XS
( X ad / X s ) EF if . Vì vaäy taùc duïng cuûa P

doøng kích töø ñònh möùc cöïc ñaïi treân khaû 2

E F δ1
naêng cuûa maùy ñieän coù theå ñöôïc trình baøy Giôùi haïn nhieät doøng phaàn öùng
XS
nhö hình 15.30.
Giôùi haïn phaùt noùng vuøng bieân: söï
phaùt noùng ñöôïc hình thaønh ôû vuøng bieân
cuûa phaàn öùng laø giôùi haïn thöù ba trong Hình 15.30 Giôùi haïn nhieät doøng kích töø
hoaït ñoäng cuûa maùy ñieän ñoàng boä. Nhö
giaûi thích ôû döôùi, giôùi haïn naøy do aûnh höôûng ñeán khaû naêng cuûa maùy ñieän trong ñieàu kieän thieáu
kích töø.

Hình 15.31 laø hình veõ caùc voøng daây quaán vuøng bieân cuûa MF. Töø thoâng caùc voøng naøy taûn vaøo
vaø ra vuoâng goùc vôùi töøng lôùp theùp moûng cuûa stator. Ñaây laø nguyeân nhaân doøng ñieän xoaùy trong
töøng lôùp theùp, keát quaû laø söï phaùt nhieät ñöôïc hình thaønh ôû vuøng bieân. Doøng kích töø lôùn öùng vôùi
tröôøng hôïp quaù kích töø giöõ voøng duy trì baõo hoøa laøm cho töø thoâng taûn nhoû. Tuy nhieân trong vuøng
thieáu kích töø, doøng kích töø nhoû vaø voøng duy trì khoâng baõo hoøa, ñieàu naøy cho pheùp taêng töø thoâng
taûn ôû cuoái phaàn öùng. Hôn nöõa, trong ñieàu kieän thieáu kích töø töø thoâng sinh ra do doøng phaàn öùng
coäng vôùi töø thoâng sinh ra doøng kích töø, vì vaäy töø thoâng vuøng bieân laøm taêng töø thoâng höôùng taâm
trong vuøng vaø keát quaû laø hieäu öùng nhieät coù theå raát maõnh lieät giôùi haïn ngoõ ra MF, ñaëc bieät trong
tröôøng hôïp cuûa rotor daây quaán. Giôùi haïn nhieät vuøng bieân naøy ñöôïc trình baøy trong hình 15.32, cuøng
vôùi giôùi haïn chòu ñöïng bôûi nhieät cuûa doøng ñieän phaàn öùng.
 401

Q
Stator

P
O
Giôùi ihaï
Giôù haïnnnhieä
nhieät tdoøng phaàn öùng
Rotor

Thieáu kích töø

doøng phaàn öùng

Giôùi haïn nhieät vuøng bieân

Stator

Hình 15.31 Maët caét phaàn cuoái maùy phaùt Hình 15.32 Giôùi haïn nhieät vuøng bieân

Moät ví duï doøng kích töø vaø giôùi haïn nhieät doøng phaàn öùng khi ñöôïc veõ treân maët phaúng P–Q
phuï thuoäc vaøo ñieän aùp phaàn öùng. Hình 15.33 trình baøy nhöõng ñieàu naøy öùng vôùi maùy ñieän coù S =
588MVA, U = 22kV, cosϕ = 0,85 taïi hai giaù trò ñieän aùp phaàn öùng laø 1 ñvtñ vaø 0,95 ñvtñ.
Nhöõng giôùi haïn treân cho bieát hoaït ñoäng cuûa MF ñieän vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhaø thieát keá maùy
ñieän. Ngoaøi ra, caùc giôùi haïn coù theå ñöôïc xaùc ñònh bôûi giôùi haïn oån ñònh cuûa HTÑ.
Moät ví duï laøm roõ caùc ñöôøng cong giôùi haïn phaùt coâng suaát khaùng cuûa MF cho ôû hình 15.34.
Hình naøy trình baøy ñöôøng cong khaû naêng phaùt coâng suaát phaûn khaùng cuûa MF turbine hôi nöôùc laøm
nguoäi baèng khí hydrogen taïi ñieän aùp phaàn öùng ñònh möùc coù coâng suaát 400MVA. Maùy ñieän coù theå
caáp coâng suaát cho phuï taûi tuøy thuoäc vaøo aùp suaát cuûa khí hydrogen laøm maùt. Coâng suaát phaùt MVA
cô baûn trong tröôøng hôïp naøy laø coâng suaát MVA ñònh möùc taïi 45PSIG (pound/inch2) aùp suaát khí
hydrogen. Ñoái vôùi moãi aùp suaát, ñoaïn AB töông öùng vôùi giôùi haïn nhieät cuûa cuoän kích töø, ñoaïn BC
töông öùng giôùi haïn nhieät phaàn öùng vaø ñoaïn CD töông öùng vôùi giôùi haïn nhieät cuûa vuøng bieân.

cosϕ = 0,6
Q (ñvtñ)
Coâng suaát ñònh möùc MVA
Quaù kích töø

0,8 A 45PSIG
0,85
1,0 Giôùi haïn doøng kích töø A’ 30PSIG
0,6 B
cosϕñm = 0,85
0,8 A’’ 15PSIG B’
0,6 0,4 B’’ 0,95
1,295 1,364 Giôùi haïn doøng
Q(ñvtñ)

0,4 5
0,9 phaàn öùng 0,2
0,2 1,0
P (ñvtñ) 0 P
0,.2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,0
0,532
0,472

Thieáu kích töø

-0,2 C’’
-0,2 C’
-0,4 C
EF = 1 (ñvtñ)
EF = 0,95 (ñvtñ) -0,4
-0,6 0,95
D
-0,6 0,85

0,6

Hình 15.34 Ñöôøng cong khaû naêng phaùt CS

Hình 15.33 Hieäu quaû cuûa giaûm khaùng cuûa maùy phaùt laøm nguoäi baèng khi
ñieän aùp treân ñöôøng cong hydrogen laïnh taïi ñieän aùp ñònh möùc maùy phaùt
402

2- Ñöôøng cong ñieän aùp V vaø ñöôøng cong toång hôïp

Ñöôøng cong ñieän aùp V laø nhöõng ñöôøng cong trình baøy moái quan heä giöõa doøng ñieän phaàn öùng
vaø doøng ñieän kích töø taïi ñieän aùp ñaàu cöïc khoâng ñoåi vaø coâng suaát phaûn khaùng khoâng ñoåi. Ñöôøng
cong ñieän aùp ñoái vôùi MF 400MVA ñaõ noùi treân ñöôïc trình baøy ôû hình 15.35. Ñaây laø nhöõng ñöôøng
cong lieân tuïc trình baøy cho ba giaù trò cuûa P (0,5; 0,8; 0,85 ñvtñ). Nhöõng ñöôøng thaúng neùt ñöùt laø caùc
heä soá coâng suaát khoâng ñoåi vaø goïi laø ñöôøng cong keát hôïp. Moãi ñöôøng cong naøy trình baøy doøng kích
töø bieán thieân nhö theá naøo ñeå duy trì heä soá coâng suaát laø haèng soá.
Giôùi haïn doøng phaàn öùng
C Coâng suaát ñònh möùc
1,0
0,85 B
p=

0,8 Giôùi haïn doøng kích töø

Giôùi haïn nhieät
,7
p=0
Doøng phaàn öùng (ñvtñ)

A
vuøng bieân
cosϕ
0,6
0
0,5
D p= 0,85

0,4 1
0,95

0,2 0,6
0

0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
Doøng kích töø (ñctñ)

Hình 15.35 Ñöôøng cong ñieän aùp V vaø ñöôøng cong keát
hôïp cho maùy phaùt taïi ñieän aùp phaàn öùng ñònh möùc

Hình 15.35 trình baøy caùc giôùi haïn khaû naêng phaûn khaùng cho moät giaù trò cuûa aùp suaát khí
hydrogen (45PSIG). Ba ñoaïn AB, BC, CD laàn löôït töông öùng vôùi giôùi haïn doøng kích töø, giôùi haïn
doøng ñieän phaàn öùng vaø giôùi haïn nhieät vuøng bieân. Vì ñaëc tính trình baøy trong hình 15.35 taïi ñieän aùp
ñaàu cöïc stator ñònh möùc, giaù trò ñvtñ cuûa doøng ñieän phaàn öùng vaø coâng suaát bieåu kieán ngoõ ra baèng
nhau vaø noù ñöôïc trình baøy doïc theo truïc tung. Doøng ñieän kích töø ñöôïc trình baøy doïc theo truïc
hoaønh laø ñôn vò thöôøng, vôùi moät ñvtñ töôïng tröng cho doøng kích töø öùng vôùi coâng suaát MVA ñònh
möùc ngoõ ra vaø heä soá coâng suaát.
15.3.2 Boä giôùi haïn thieáu kích töø
Boä giôùi haïn (BGH) thieáu kích töø duøng ñeå ngaên chaën söï giaûm kích töø cuûa MF tôùi möùc maø ôû
ñoù giôùi haïn oån ñònh tín hieäu nhoû (traïng thaùi xaùc laäp) hoaëc laø vuøng giôùi haïn nhieät loõi stator bò vöôït
quaù. BGH naøy ñöôïc bieát qua nhöõng teân khaùc nhau nhö BGH thieáu kích töø doøng phaûn khaùng vaø
BGH kích töø cöïc tieåu.
Tín hieäu ñieàu khieån cuûa BGH thieáu kích töø ñöôïc laáy töø söï keát hôïp hoaëc laø ñieän aùp vaø doøng
ñieän, hoaëc laø coâng suaát taùc duïng vaø coâng suaát phaûn khaùng cuûa MF. Caùc giôùi haïn ñöôïc xaùc ñònh baèng
tín hieäu vöôït quaù giaù trò ñaët. Coù nhieàu caùch ñeå boå sung chöùc naêng thöïc hieän cuûa BGH thieáu kích töø. Moät
soá BGH thieáu kích töø hoaït ñoäng theo tín hieäu sai soá ñieän aùp cuûa boä AVR; khi BGH thieáu kích töø khôûi
ñoäng, moät phaàn töû khoâng tuyeán tính (ví duï nhö diode) baét ñaàu daãn tín hieäu ngoõ ra cuûa BGH ñöôïc keát
 403

hôïp vôùi caùc tín hieäu ñieàu khieån khaùc cuûa HTKT.

Q (MW)

120
Quaù kích töø

90
Khaû naêng chòu nhieät
P (MW) cuûa cuoän kích töø
O
60
Giôùi haïn thieáu kích töø
Giôùi haïn
Thieáu kích töø

Maát kích töø 30 quaù kích töø

0
1,0 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6
Giôùi haïn oån ñònh
Hình 15.37 Söï keát hôïp cuûa giôùi haïn
Hình 15.36 Söï phoái hôïp giöõa phaàn töû quaù kích töø vôùi khaû naêng chòu nhieät
thieáu, maát kích töø vaø giôùi haïn oån ñònh cuûa cuoän daây kích töø

Söï caøi ñaët ñaëc tính cuûa BGH thieáu kích töø seõ ñaët neàn taûng cho baûo veä nhö baûo veä heä thoáng
baát oån ñònh hoaëc laø cuoän daây stator phaùt noùng. Ngoaøi ra, ñaëc tính cuûa BGH coøn ñöôïc phoái hôïp vôùi
boä baûo veä maát kích töø MF. Hình 15.36 trình baøy caùch maø ñaëc tính cuûa BGH thieáu kích töø (töôïng
tröng baèng maët phaúng P–Q) thöôøng söû duïng keát hôïp vôùi tính toaùn oån ñònh tín hieäu nhoû vaø ñaëc tính
rôle choáng maát kích töø. Neáu BGH thieáu kích töø ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä choáng laïi vuøng phaùt noùng,
söï keát hôïp theo caùch töông töï, ngoaïi tröø giôùi haïn oån ñònh ñöôïc theá baèng giôùi haïn phaùt noùng.
Neáu caùc tín hieäu nhaäp cho BGH thieáu kích töø laø ñieän aùp vaø doøng ñieän stator MF thì seõ xuaát
hieän caùc ñöôøng cong ñaëc tính treân maët phaúng P–Q nhö hình 15.36. Vôùi caùc tín hieäu ngoõ nhaäp laø
coâng suaát phaûn khaùng vaø coâng suaát taùc duïng thì ñaëc tính giôùi haïn laø moät ñöôøng thaúng.
15.3.3 Boä giôùi haïn quaù kích töø
Muïc ñích cuûa BGH quaù kích töø laø baûo veä MF khoâng bò quaù nhieät do quaù doøng kích töø. BGH
naøy coøn ñöôïc bieát nhö BGH kích töø cöïc ñaïi.
Cuoän kích töø MF ñöôïc thieát keá hoaït ñoäng lieân tuïc taïi moät giaù trò ñaùp öùng taûi ñònh möùc. Nhieät
ñoä phaùt noùng thì cuoän kích töø rotor MF quaù taûi ñöôïc thieát keá theo tieâu chuaån, ví duï nhö ñöôøng cong
trong hình 15.37.
Ñöôøng cong ñi qua caùc ñieåm sau:
Thôøi gian (s) 10 30 60 120

Ñieän aùp kích töø/ doøng kích töø

208 146 125 112
(% ñònh möùc)

Hieän nay, vieäc boå sung chöùc naêng giôùi haïn quaù kích töø thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo nhaø maùy saûn
xuaát vaø khoái chöùc naêng tieâu bieåu. Chöùc naêng ñaëc tröng cuûa BGH kích töø laø phaùt hieän ra doøng kích
töø cao, sau thôøi gian treã, taùc ñoäng thoâng qua boä ñieàu chænh AC nhaèm laøm giaûm ñoä doác kích töø ñeán
giaù trò ñaõ ñaët tröôùc (khoaûng 100 ÷ 110% doøng kích töø ñònh möùc). Neáu khoâng ñaït, noù seõ caét boä ñieàu
chænh AC, chuyeån ñieàu khieån ñeán boä ñieàu chænh DC vaø xaùc ñònh laïi ñieåm ñaët ôû moät giaù trò ñaùp öùng
ñaït trò soá ñònh möùc. Neáu ñieàu naøy cuõng khoâng laøm giaûm kích töø ñeán moät giaù trò an toaøn thì BGH seõ
404

taùc ñoäng caét boä maùy caét kích töø vaø caét MF.
Coù hai loaïi thôøi gian treã ñöôïc duøng:
Thôøi gian coá ñònh laø thôøi gian maø BGH hoaït ñoäng khi doøng ñieän kích töø vöôït quaù giaù trò thôøi
gian coá ñònh ñaõ ñöôïc ñaët baát keå möùc ñoä cuûa söï quaù kích töø.
Thôøi gian bieán ñoåi laø thôøi gian maø BGH hoaït ñoäng vôùi thôøi gian treã öùng vôùi khaû naêng töø
tröôøng phaùt noùng (H.15.37).
Boä kích töø vôùi ñieän aùp raát cao coù theå ñöôïc cung caáp theâm moät BGH doøng kích töø coù hoaït
ñoäng töùc thôøi thoâng qua boä ñieàu chænh AC cuøng vôùi caùc giôùi haïn doøng kích töø trong thôøi gian giôùi
haïn ngaén (khoaûng 160% giaù trò ñònh möùc).
15.3.4 Boä giôùi haïn V/Hz vaø baûo veä
Nhöõng phaàn naøy ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä MF vaø MBA taêng ñeå khoâng bò hö do vöôït quaù
doøng töø hoùa keát quaû cuûa taàn soá thaáp vaø quaù ñieän aùp. Doøng töø hoùa vöôït quaù lieân tuïc coù theå laø
nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa söï quaù nhieät. Keát quaû coù theå laøm hö MBA vaø cuoän daây MF.
Tyû soá cuûa ñieän aùp ñôn vò töông ñoái vaø taàn soá ñvtñ, ñöôïc xem nhö ñieän aùp chia cho taàn soá
(V/Hz), coù theå ño löôøng ñöôïc ñaïi löôïng tyû leä vôùi doøng töø hoùa. Giôùi haïn V/Hz ñaëc tröng cho MF vaø
MBA taêng ñöôïc cho trong baûng sau:
V/ Hz (ñvtñ) 1,25 1,2 1,15 1,1 1,05

MF 0,2 1 6 20 ∞
Thôøi gian phaù huûy (phuùt)
MBA taêng 1 5 20 ∞

Maùy bieán aùp taêng ñieän aùp ñònh möùc thöôøng nhoû hôn ñieän aùp ñònh möùc MF 5%, do ñoù yeâu caàu
cuûa BGH V/Hz vaø baûo veä thöôøng ñöôïc xaùc ñònh bôûi giôùi haïn cuûa MBA. Neáu ñieän aùp ñònh möùc MF
vaø MBA baèng nhau thì giôùi haïn cuûa MF seõ giôùi haïn nhieàu hôn.
Boä giôùi haïn V/Hz (hoaëc boä ñieàu chænh V/Hz) ñieàu khieån ñieän aùp kích töø cuõng nhö giôùi haïn
ñieän aùp MF khi giaù trò V/Hz vöôït quaù trò soá ñaët tröôùc.
Boä V/Hz baûo veä caét MF, khi giaù trò V/Hz vöôït quaù trò soá thôøi gian ñaët tröôùc. Thoâng thöôøng
baûo veä hai caáp ñöôïc cung caáp, moät caáp öùng vôùi trò ñaët V/Hz cao hôn vaø vôùi thôøi gian ngaén hôn, vaø
caáp khaùc ngöôïc laïi vôùi trò ñaët V/Hz thaáp hôn vaø vôùi thôøi gian ñaët daøi hôn. Khi söû duïng keát hôïp vôùi
BGH V/Hz, noù nhö moät ñaùp öùng döï tröõ.
15.3.5 Maïch dieät töø
Vì boä chænh löu khoâng daãn theo chieàu ngöôïc laïi neân doøng ñieän cuûa boä kích töø khoâng theå aâm
nhö trong tröôøng hôïp cuûa boä kích töø AC vaø tónh. Trong tröôøng hôïp cöïc hö vaø heä thoáng NM, doøng
caûm öùng trong cuoän kích töø MF coù theå aâm. Neáu doøng ñieän aâm naøy khoâng coù ñöôøng thoaùt thì ñieän
aùp taêng raát cao coù theå taïo ra ôû maïch töø maéc song song. Vì vaäy, moät maïch ñieän rieâng bieät thöôøng
ñöôïc cung caáp ñeå laøm nhaùnh reõ cho pheùp doøng kích töø aâm thoaùt qua. Ñaây laø moät hình thöùc cuûa noái
taét töø tröôøng, thöôøng ñöôïc bieát qua boä “daäp töø tröôøng” hoaëc ñieän trôû bieán ñoåi.
Boä “daäp töø tröôøng” bao goàm moät thyristor vaø moät ñieän trôû dieät töø ñöôïc noái song song vôùi
cuoän kích töø MF nhö hình 15.38. Coång cuûa thyristor ñöôïc ñieàu khieån baèng cheá ñoä quaù ñieän aùp ñöôïc
taïo ra doøng caûm öùng ban ñaàu khoâng coù loái thoaùt. Thyristor cuõng daãn doøng kích töø caûm öùng qua
ñieän trôû dieät töø.
Ñieän trôû bieán ñoåi laø moät ñieän trôû khoâng tuyeán tính khi ñöôïc noái song song vôùi cuoän kích töø
 405

MF nhö hình 15.39, noù noái taét cuoän kích töø trong cheá ñoä ñieän aùp caûm öùng cao. Vôùi ñieän aùp boä kích
töø bình thöôøng, ñieän trôû bieán ñoåi maéc song song coù ñieän trôû raát lôùn, vì vaäy doøng qua noù coù theå boû
qua. Khi ñieän aùp hai ñaàu ñieän trôû bieán ñoåi taêng ñeán ngöôõng thì ñieän trôû cuûa noù giaûm theo vaø doøng
ñieän qua noù taêng leân raát nhanh. Vì theá, ñieän trôû bieán ñoåi cung caáp moät ñieän trôû nhoû laøm ñöôøng daãn
cho doøng kích töø caûm öùng vaø giôùi haïn ñieän aùp hai ñaàu cuoän kích töø vaø maùy kích töø.
Trong vaøi tröôøng hôïp, maïch noái taét rieâng bieät baûo veä cuoän kích töø khoâng ñöôïc cung caáp. Boä
daäp taét dao ñoäng keát hôïp vôùi khoái saét cuûa rotor taïo ñöôøng daãn cho doøng rotor caûm öùng. Ñieàu naøy
coù khaû naêng giôùi haïn ñieän aùp caûm öùng ôû möùc khaû naêng chòu ñöïng cuûa cuoän kích töø MF vaø maùy
kích töø. Vì cuoän kích töø khoâng bò noái taét neân noù khoâng taûi tröïc tieáp doøng ñieän höôùng aâm.
Maùy phaùt Maùy phaùt

Maùy kích töø Cuoän

Phaàn öùng Cuoän Phaàn öùng
kích töø
R kích töø

Hình 15.38 Maïch dieät töø duøng boä “daäp töø tröôøng” Hình 15.39 Maïch dieät töø duøng ñieän trôû bieán ñoåi

15.4 ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP VAØ PHAÂN PHOÁI COÂNG SUAÁT KHAÙNG GIÖÕA
CAÙC TOÅ MAÙY LAØM VIEÄC SONG SONG
Nhö ñaõ phaân tích ôû tröôùc, muoán phaân phoái coâng suaát khaùng oån ñònh thì ñaëc tính ñieàu chænh ñieän
aùp ñaàu cöïc cuûa caùc MF laøm vieäc song song phaûi coù ñaëc tính phuï thuoäc. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp
caùc boä MF vaø MBA laøm vieäc song song taïi thanh goùp ñieän aùp cao thì ñaëc tính ñieàu chænh taïi ñaàu cöïc
UTG
MF coù theå daïng ñoäc laäp.
Khaûo saùt hai boä MF vaø MBA laøm vieäc
T1 T2
song song (H.15.40).
Caùc boä phaän AVR cuûa töøng MF nhaän UF1
tín hieäu ñieän aùp ñieàu chænh töø ñaàu cöïc cuûa
moãi MF.
Ñieän aùp thanh goùp ñöôïc xaùc ñònh
~ AVR ~ AVR

Hình 15.40 Boä maùy phaùt - maùy bieán aùp

U& TG = U& F 1 − jIQ1 xT1 = U& F 2 − jIQ 2 xT 2
laøm vieäc song song
trong ñoù: xT1 , xT 2 - khaùng trôû MBA T1 vaø
T2
IQ1 , IQ 2 - doøng coâng suaát khaùng cung caáp bôûi MF 1 vaø 2.

Neáu chænh AVR taùc ñoäng ñeå duy trì U& F1 = U& F 2 thì IQ1 xT1 = IQ 2 xT 2 .
Töø phöông trình treân ta thaáy phuï taûi khaùng cuûa nhaø maùy ñieän ñöôïc phaân phoái giöõa caùc boä
laøm vieäc song song tyû leä nghòch vôùi khaùng trôû cuûa MBA. Neáu hai boä gioáng nhau xT1 = xT 2 thì
IQ1 = IQ 2 , nghóa laø phuï taûi khaùng giöõa hai maùy gioáng nhau. Do ñoù, vieäc phaân boá coâng suaát khaùng
ñöôïc xaùc ñònh neân khoâng caàn thieát bò phuï taïo ñoä doác ñaëc tuyeán.
Ñeå phaân phoái coâng suaát khaùng vaø duy trì ñieän aùp khoâng ñoåi, ngöôøi ta duøng caùc phöông
phaùp sau.
406

15.4.1 Phöông phaùp thay ñoåi ñaëc tính ñieàu chænh phuï thuoäc döông
Phöông phaùp ñaëc tính ñieàu chænh ñieän aùp MF coù ñaëc tính phuï thuoäc döông coù daïng
U F = U d − sIQ
trong ñoù: Ud - trò soá ñaët ñieän aùp luùc khoâng taûi; s - heä soá phuï thuoäc
IQ - taûi khaùng MF.
Neáu Ud laø haèng soá khoâng thay ñoåi trong quaù trình ñieàu chænh thì ñieän aùp ñaàu cöïc MF seõ giaûm
khi taûi khaùng taêng.
Bieát raèng trong phaàn lôùn tröôøng hôïp giaûm ñieän aùp trong maïng töø thanh goùp nhaø maùy ñeán
phuï taûi taêng leân khi coâng suaát thöïc phuï taûi taêng leân. Vì theá, khi phuï taûi thöïc taêng leân caàn thieát taêng
ñieän aùp ôû thanh goùp nhaø maùy ñeå duy trì ñieän aùp phuï taûi ôû möùc cho pheùp.

Khi ñieàu chænh theo phöông phaùp thay ñoåi ñaëc tính phuï thuoäc döông, trò soá ñaët Ud khoâng phaûi
laø haèng soá maø töï ñoäng thay ñoåi döôùi taùc ñoäng cuûa boä phaän ñieàu chænh thöù caáp theo quy luaät
U d = U do + kI p

trong ñoù: Ip - taûi thöïc MF; k - haèng soá; Udo - trò soá ñaët luùc khoâng taûi.
Khi ñoù ñaëc tính U F = f ( IQ ) coù phuï
thuoäc döông duøng ñeå xaùc ñònh phaân boá coâng Uñ2
suaát khaùng oån ñònh giöõa caùc toå maùy, coøn ñaëc Uñ1

tính thay ñoåi song song leân xuoáng (thay ñieän Uñ0
P2 > P1
aùp ñaët) theo coâng suaát thöïc (H.15.41). Neáu
P1 > 0
coâng suaát thöïc taûi P1 töông öùng vôùi vuøng trò
soá coù theå cuûa taûi khaùng ∆1Q , P2 töông öùng P=0

vôùi khoaûng ∆ 2Q , thì ñieän aùp thanh goùp nhaø

maùy khi coù dao ñoäng coâng suaát toång seõ
∆1Q ∆2Q
khoâng vöôït quaù khoûi vuøng coù gaïch cheùo hình
15.41, nghóa laø söï ñieàu chænh ñieän aùp khi coù Hình 15.41 Ñieàu chænh ñieän aùp theo
phaân phoái coâng suaát khaùng theo ñoä phuï phöông phaùp thay ñoåi trò soá ñaët
thuoäc döông ñaõ xaùc ñònh. Phöông phaùp naøy
aùp duïng khi cosϕ laø haèng soá.
15.4.2 Phöông phaùp ñaëc tính phuï thuoäc aûo
Phöông phaùp naøy duøng ñeå duy trì ñieän aùp haèng soá ôû thanh goùp nhaø maùy ñieän vôùi söï phaân
phoái tyû leä coâng suaát khaùng giöõa caùc MF ñieän.
Quy luaät ñieàu chænh cuûa moãi MF ñeå duy trì ñieän aùp thanh goùp khoâng ñoåi laø
 n  n
∆U i + Si  Qi − β ∑ Qi  = 0 i = 1, 2, 3, ..., n; ∑ βi =1
 i =1  i =1

trong ñoù: ∆U i = U Fi − U o - ñoä leäch ñieän aùp so vôùi trò soá ñaët
Qi - Coâng suaát khaùng phaùt ra cuûa nhaø maùy i
 407

β i - phaàn traêm tham gia taûi khaùng cuûa maùy thöù i so vôùi toaøn nhaø maùy
Si - heä soá phuï thuoäc cuûa nhaø maùy thöù i.
Chia moãi phöông trình treân cho Si töông öùng roài sau ñoù coäng laïi taát caû caùc phöông trình, cho
∆U1 = ∆U 2 = L = ∆U n = ∆U .
n n n
1 
Ta ñöôïc ∆U ∑ +  1 − ∑ β i  ∑ Qi = 0
i =1 Si  i =1 i =1
Töø ñaây, ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa maõn trong quaù trình ñieàu chænh chæ khi ∆U = 0
n
Bôûi vì ∑ βi =1
i =1

vaø Si > 0
AVR cuûa moãi MF ñieàu chænh ñieän aùp khoâng theo ñoä phuï thuoäc coâng suaát khaùng MF maø theo ñoä
phuï thuoäc ñeå trieät tieâu ñoä leäch thöïc teá phuï taûi MF Qi vôùi taûi khaùng theo thaønh phaàn tham gia cho tröôùc:
n
∆Qi − β i ∑ Qi
i =1

Vì theá phöông phaùp naøy goïi laø phöông phaùp phuï thuoäc aûo.
Quaù trình ñieàu chænh theo nguyeân taéc sau: Khi thay ñoåi taûi khaùng ñieän aùp thanh goùp nhaø maùy
leäch khoûi trò soá cho tröôùc vaø taát caû caùc AVR hoaït ñoäng theo ñoä leäch ∆U . Chuùng thay ñoåi doøng kích
töø vaø taûi khaùng MF ñeå khoâi phuïc ñieän aùp thanh goùp ñeán trò soá tröôùc. Phuï taûi khaùng ñöôïc phaân boá
taïi giöõa caùc MF ñöôïc taùc ñoäng cuûa tính hieäu tín hieäu ∆Qi ñeán khi phuï taûi MF baèng phaàn traêm
tham gia ñaõ cho tröôùc. Khi ñoù taùc ñoäng ñieàu chænh seõ ngöng vaø heä thoáng ñieàu chænh vaøo traïng thaùi
oån ñònh.
15.4.3 Ñieàu khieån kích töø vaø phaân phoái coâng suaát khaùng theo nhoùm
Ñeå xaùc ñònh duy trì ñieän aùp vaø phaân phoái phuï taûi khaùng theo yeâu caàu, ngöôøi ta söû duïng boä
phaän ñieàu khieån nhoùm kích töø cuûa caùc MF. Ngöôøi ta thay theá caùc maùy ñieàu chænh ñieän aùp rieâng
bieät baèng moät maùy ñieàu chænh noái töø thanh goùp chung, thöôøng ñöôïc ñaët ôû nhaø maùy thuûy ñieän.

Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø:

- Thay ñoåi trò soá ñaët ñieän aùp chæ treân moät maùy ñieàu chænh thay vì nhieàu.
- Coù theå ñieàu chænh maùy ñieàu chænh chung coù ñaëc tính phuï thuoäc aâm theo phuï taûi ôû thanh goùp
chung.
- Khi ñöôïc dao ñoäng giöõa caùc maùy trong cheá ñoä quaù ñoä thöôøng xuaát hieän khi caùc maùy coù
maùy ñieàu chænh rieâng bieät.
Trong thöïc teá, vieäc ñieàu khieån nhoùm, boä phaän ño löôøng ñöôïc duøng chung cho taát caû caùc maùy
coøn caùc boä phaän khaùc thuoäc veà phaàn kích töø cuûa töøng maùy rieâng bieät.
Ngöôøi ta thöïc hieän ñieàu khieån nhoùm theo hai caùch:
- Thaønh laäp trung taâm phaân phoái coâng suaát khaùng.
- Theo sô ñoà caân baèng coâng suaát khaùng.
Hình 15.42 giôùi thieäu sô ñoà ñieàu chænh ñieän aùp vaø phaân phoái coâng suaát khaùng theo nhoùm.

TG TG

T1 T2 T1 T2
408

Thoâng soá theå hieän phuï taûi khaùng MF ñöôïc bieåu dieãn baèng thoâng soá R. Thoâng soá naøy coù theå
laø coâng suaát khaùng hay thaønh phaàn khaùng cuûa doøng stator; doøng hay aùp cuûa cuoän kích töø.
Thöïc hieän theo phöông aùn coù trung taâm phaân phoái coâng suaát khaùng (H.15.42a) goàm maùy
kích töø chung phaûn öùng theo ñoä leäch ñieän aùp ôû thanh goùp chung, maùy naøy seõ cho tín hieäu ñeán boä
phaân phoái coâng suaát khaùng PPQ. Töø PPQ seõ cho tín hieäu xaùc ñònh tröôùc Rd1 , Rd2 ñeán phaàn töû thöïc
hieän TH cuûa maùy kích töø töøng MF. Trong boä phaän thöïc hieän tín hieäu seõ so saùnh tín hieäu thöïc teá ño
ñöôïc nhaän töø phaàn töû ño löôøng cuûa töøng maùy. Tín hieäu ñi ñieàu khieån kích töø MF tyû leä vôùi tín hieäu:
∆R1 = R1 − Rd1 ; ∆R2 = R2 − Rd2

Thieát bò ñònh trò soá ñaët cuûa maùy ñieàu chænh BÑ cho pheùp cuøng luùc thay ñoåi phuï taûi khaùng cuûa
taát caû caùc MF.
Sô ñoà caáu truùc ñieàu khieån nhoùm theo phöông phaùp caân baèng coâng suaát khaùng cho ôû hình
15.42b. Boä ñieàu chænh chung TÑA qua khueách ñaïi KÑ cho tín hieäu ñieàu chænh Rd1 vaø Rd2 ñeán boä
phaän thöïc hieän TH1 vaø TH2. Khi coù söï khoâng caân baèng giöõa trò soá ñaët tröôùc vaø thöïc teá cuûa töøng toå
maùy cuûa caùc thoâng soá phaân phoái thì TH seõ xuaát hieän tín hieäu ∆R töông öùng. Tín hieäu ∆R naøy seõ
ñieàu khieån kích töø caùc MF. Quaù trình ñieàu chænh seõ ngöøng khi heä thoáng xuaát hieän caân baèng coâng
suaát khaùng giöõa hai thanh goùp TG1 vaø TG2.
 409

Chöông 16

TÖÏ ÑOÄNG ÑIEÀU CHÆNH TAÀN SOÁ VAØ COÂNG SUAÁT

THÖÏC TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

16.1 TOÅNG QUAÙT

Khi vaän haønh heä thoáng, taàn soá phaûi ñöôïc duy trì haèng soá (lieân tuïc taïi giaù trò (50 ± 0,1Hz).
Thôøi gian ngaén hoaït ñoäng taïi taàn soá khoaûng 50 ± 0,2Hz ñöôïc cho pheùp. Söï khaùc nhau giöõa thôøi
gian thieân vaên vaø thôøi gian ñoàng hoà ñieän ñoàng boä khoâng neân lôùn hôn ±2 phuùt trong 24 giôø.
Taàn soá laø moät trong nhöõng tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù phaåm chaát ñieän naêng. Ñoä leäch taàn soá,
khaùc vôùi ñoä leäch ñieän aùp, laø trong taát caû caùc ñieåm cuûa heä thoáng ñang laøm vieäc ñoàng boä gioáng
nhau. Söï thay ñoåi taàn soá xaûy ra do maát caân baèng coâng suaát toång cuûa caùc ñoäng cô sô caáp (turbine)
vaø phuï taûi cuûa MF trong heä thoáng, ñieàu naøy ñöôïc moâ taû baèng phöông trình
dω
Jω = PT − ( Ppt + Ptt ) = Pm − Pe (16.1)
dt
trong ñoù: PT - toång coâng suaát cuûa caùc turbine (coâng suaát cô Pm)
Ppt - toång coâng suaát phuï taûi heä thoáng
Ptt - toång coâng suaát toån thaát
Pe - toång coâng suaát ñieän
J - moâmen quaùn tính toång cuûa caùc toå maùy trong heä thoáng
ω = 2πf - vaän toác goùc.
Trong cheá ñoä xaùc laäp PT − ( Ppt0 + Ptt0 ) = 0

Luùc ñoù ω = const

Khi theâm hoaëc giaûm phuï taûi, hay khi hö hoûng caét MF ra khoûi heä thoáng seõ xuaát hieän maát caân
baèng coâng suaát daãn ñeán thay ñoåi taàn soá trong heä thoáng. Taàn soá leäch khoûi ñònh möùc laøm giaûm chæ
tieâu kinh teá cuûa nhaø maùy ñieän cuõng nhö hoä tieâu thuï. Do ñoù, ñeå laøm vieäc kinh teá vaø tin caäy cuûa caùc
phaàn töû trong HTÑ khoâng cho pheùp taàn soá vöôït quaù 1 - 2%.
Taàn soá ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi löôïng hôi nöôùc (nöôùc) vaøo turbine MF. Khi thay
ñoåi löôïng hôi nöôùc (nöôùc) vaøo turbine, coâng suaát taùc duïng truyeàn ñi cuûa caùc MF cuõng thay ñoåi, nhö
vaäy vieäc ñieàu chænh taàn soá trong HTÑ lieân quan höõu cô ñeán ñieàu chænh coâng suaát thöïc giöõa caùc toå
maùy vaø nhaø maùy ñieän.
Khi taàn soá giaûm thaáp döôùi giaù trò cho pheùp, ñieàu haønh vieân löôùi phaân phoái hoaëc HTÑ phaûi
huy ñoäng coâng suaát döï tröõ vaøo hoaït ñoäng. Neáu taàn soá taûi tieáp tuïc giaûm vaø taát caû caùc nguoàn döï tröõ
ñaõ caïn kieät, ñieàu haønh vieân phaûi ñaûm baûo laäp laïi traïng thaùi hoaït ñoäng bình thöôøng baèng vieäc giôùi
haïn hoaëc caét bôùt phuï taûi tuaân theo höôùng daãn ñieàu chænh taàn soá phuï taûi.
410

Taàn soá HTÑ phuï thuoäc vaøo söï caân baèng coâng suaát thöïc. Khi coù söï thay ñoåi ôû moät ñieåm naøo
ñoù cuûa heä thoáng thì taàn soá heä thoáng thay ñoåi. Trong heä thoáng coù nhieàu toå, nhieàu nhaø maùy neân caàn
coù söï phaân phoái coâng suaát giöõa caùc toå maùy. Boä ñieàu chænh toác ñoä turbine cuûa moãi maùy laøm chöùc
naêng ñieàu chænh toác ñoä sô caáp (Governor), trong khi boä ñieàu khieån thöù caáp boå sung laøm nhieäm vuï
phaân phoái (AGC).
Trong moät heä thoáng lieân keát coù hai hay nhieàu khu vöïc ñieàu khieån ñoäc laäp, ngoaøi boä ñieàu
khieån taàn soá nguoàn phaùt trong moãi khu vöïc phaûi ñieàu khieån ñeà duy trì löôïng coâng suaát giöõa caùc
khu vöïc theo lòch ñònh tröôùc. Ñieàu khieån nguoàn phaùt vaø taàn soá ñöôïc goïi laø ñieàu khieån taàn soá taûi
(LFC).
Chu trình ñieàu khieån taàn soá vaø phaân phoái coâng suaát thöïc töï ñoäng trong HTÑ ñöôïc moâ taû toång
quaùt baèng sô ñoà khoái (H.16.1).

Coâng suaát truyeàn ñöôøng daây lieân laïc

Heä thoáng ñieän:

Boä ñieàu khieån - taûi
Taàn soá
thöù caáp - heä thoáng truyeàn taûi
- caùc toå maùy khaùc

Heä thoáng caáp

naêng löôïng sô caáp:
nöôùc, hôi...

Ñoäng cô thay Heä thoáng ñieàu Van hay Turbine Maùy phaùt
ñoåi toác ñoä chuaån khieån turbine coång nöôùc
sô caáp

Hình 16.1 Sô ñoà khoái ñieàu khieån taàn soá vaø phaân phoái coâng suaát thöïc

Ngaøy nay, caùc thieát bò töï ñoäng ñieàu khieån cho ñaùp öùng duy trì taàn soá phuï taûi cuûa heä thoáng
keát hôïp söï phaân phoái coâng suaát kinh teá giöõa caùc khoái MF maéc song song vaø ñieàu khieån doøng coâng
suaát ñaùp öùng löôïng coâng suaát thieáu lieân keát giöõa HTÑ vaø beân trong chuùng.
Chuùng ta seõ khaûo saùt caùc yeâu caàu cuûa boä ñieàu chænh toác ñoä turbine sô caáp vaø ñieàu khieån boå
sung thöù caáp.
Caùc boä ñieàu toác sô caáp ñöôïc thieát keá ñeå duy trì toác ñoä khoái MF–turbine, khi phuï taûi MF bieán
thieân, baèng söï thay ñoåi hôi nöôùc (nöôùc), cung caáp cho turbine theo yeâu caàu phuï taûi. Theo thieát keá
cuûa boä ñieàu toác coù theå giôùi haïn hôi nöôùc (nöôùc) cung caáp cho turbine ñeán giaù trò cöïc ñaïi khi caùc
phuï taûi vöôït quaù vaø ñeán giaù trò cöïc tieåu khi caùc phuï taûi MF ôû döôùi giaù trò ñaët tröôùc.
Khi MF maát taûi ñoät ngoät, söï hoaït ñoäng cuûa caùc boä ñieàu toác phaûi ngaên chaën hoaït ñoäng cuûa
töï ñoäng ñieàu khieån ôû möùc an toaøn maø ñaõ ñöôïc caøi ñaët cho turbine ñeå ñeà phoøng quaù toác ñoä vaø giuùp
BV cho hoaït ñoäng cuûa boä ñieàu toác. Giaù trò quaù toác ñoä maø ñieàu khieån an toaøn ñöôïc laáy töø söï hoaït
ñoäng baèng 112% giaù trò bình thöôøng ñoái vôùi turbine caùc MF hôi nöôùc toác ñoä cao vaø 130% ñoái vôùi
MF thuûy ñieän toác ñoä thaáp.
Caùc thieát bò ñieàu khieån thöù caáp: Caùc thieát bò ñieàu khieån thöù caáp giöõ cho toác ñoä turbine khoâng
ñoåi (taàn soá khoâng ñoåi) ôû caùc giaù trò khaùc nhau cuûa taûi. Nhöõng taùc ñoäng naøy leân boä ñieàu toác sô caáp qua
moät boä thay ñoåi toác ñoä chuaån trong tröôøng hôïp thay ñoåi taàn soá taûi, doøng coâng suaát... Caùc thieát bò hoaït
 411

ñoäng lieân keát vôùi caùc nhoùm ñieàu khieån coâng suaát taùc duïng cuûa MF taïi nhaø maùy ñieän nhieàu toå maùy.
Thieát bò ñieàu khieån nhoùm cho pheùp nhaø maùy ñieän coù caùc toå maùy ñöôïc ñieàu khieån nhoùm ñöôïc ñaùnh
giaù nhö moät nhaø MF rieâng coù theå hoaït ñoäng nhôø moät boä ñieàu khieån xaùc ñònh söï tham gia ñieàu khieån
coâng suaát ngoõ ra vaø taàn soá cuûa nhaø maùy ñieän trong toaøn heä thoáng.
Ñeå lieân keát hoaït ñoäng cuûa nhaø maùy vôùi nhoùm ñieàu khieån cuûa caùc toå maùy khaû thi, caùc boä
ñieàu khieån coâng suaát cuûa caùc thieát bò naøy seõ ñöôïc ñieàu khieån hoaëc laø töø heä thoáng ñieàu chænh chung
cung caáp caùc kieåu ñieàu chænh theo lyù thuyeát vaø chia cho moãi nhaø maùy trong quaù trình ñieàu chænh
coâng suaát chung hoaëc laø seõ hoaït ñoäng tuaân theo sô ñoà taûi ñaõ ghi; quan troïng laø sô ñoà ñöôïc ghi
chính xaùc taàn soá vaø doøng coâng suaát thöïc treân caùc daây lieân keát.

16.2 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TAÀN SOÁ LEÂN TOÅ TURBINE–MAÙY PHAÙT
16.2.1 AÛnh höôûng söï thay ñoåi taàn soá leân maùy phaùt
Trong moät HTÑ, taûi bò maát vì baát kyø moät lyù do naøo, taát caû caùc MF phaùt hieän tình traïng
khoâng caân baèng naøy, daãn ñeán söï taêng toác ñoä MF moät caùch nhanh choùng bôûi ñoä ñieàu toác. Giaû söû
raèng thoâng soá ñaët ñoä doác ñaëc tính ñieàu chænh phuï thuoäc cuûa boä ñieàu toác khoâng thay ñoåi (ñoä doác ñoä
phuï thuoäc cuûa boä ñieàu toác seõ xaùc ñònh söï thay ñoåi cuûa toác ñoä MF hay taàn soá theo söï thay ñoåi cuûa
taûi), khi ñoù tình traïng vöôït quaù toác ñoä vaãn toàn taïi, MF seõ khoâng rôi vaøo tình traïng nguy hieåm neáu
noù hoaït ñoäng thaáp hôn coâng suaát ñònh möùc vaø boä laøm maùt ñöôïc caûi thieän ñeå thích hôïp vôùi söï taêng
toác. Tuy nhieân, khi taûi bò maát, ñieän taûi seõ taêng daãn ñeán phaûi giaûm kích töø, tuøy thuoäc vaøo ñoä nhaïy
vaø thoâng soá ñaët cuûa nhöõng rôle naøy cuõng coù theå xaûy ra tröôøng hôïp laø moät MF seõ bò ngaét do ñieän
theá cao. MF bò ngaét trong tröôøng hôïp naøy khoâng caàn thieát.
Trong khu vöïc taàn soá thaáp seõ xaûy ra tình traïng ngöôïc laïi vôùi tình traïng ôû treân. ÔÛ ñaây taát caû
caùc MF seõ rôi vaøp tình traïng quaù taûi vaø toác ñoä giaûm thaáp hôn bình thöôøng. Ñieän theá cuûa heä thoáng
seõ giaûm, daãn ñeán kích töø taêng, coù theå ñaït ñeán giôùi haïn, ñieàu naøy laøm quaù taûi stator vaø rotor. MF
caàn ñeán boä phaän BV khi stator, rotor quaù noùng, quaù kích töø vaø taàn soá thaáp (V/Hz). Tuy nhieân, BV
khoâng neân quaù nhaïy coù theå caét MF trong nhöõng tình traïng khoâng thaät söï caàn thieát.
Tieâu chuaån ANSI ñöa ra khaû naêng chòu nhieät cuûa MF turbine hôi trình baøy ôû baûng 16.1.

Baûng 16.1 Khaû naêng chòu nhieät cuûa MF ñieän

Giôùi haïn doøng stator (ñvtñ) theo doøng ñònh Giôùi haïn ñieän theá stator (ñvtñ) theo ñieän
Thôøi gian laøm vieäc cho pheùp (s)
möùc theá kích töø ñònh möùc
120 1,16 1,13
60 1,3 1,25
30 1,54 1,45
10 2,26 2,08

Bieåu thöùc toång quaùt tính thôøi gian laøm vieäc chòu nhieät MF cho pheùp
(x2 – 1)t = k
trong ñoù: t - thôøi gian laøm vieäc toái ña cho pheùp
x - doøng stator hay ñieän theá kích töø (ñvtñ)
k - haèng soá, k = 41 ñoái vôùi stator, k = 33 ñoái vôùi rotor.
412

Haàu heát caùc boä ñieàu aùp hieän ñaïi ñeàu cung caáp BV quaù kích töø ñeå laøm giaûm ñieän theá kích töø
ñeán moät giaù trò an toaøn sau moät thôøi gian treã thích hôïp. Söï giaûm ñieän theá naøy cuõng coù theå laøm giaûm
doøng ñieän stator, nhöng söï quaù taûi doøng ñieän stator phuï thuoäc vaøo heä thoáng vaø BV stator khoâng theå
döïa vaøo söï giaûm ñieän theá naøy.
Trong thôøi gian MF vaän haønh lieân tuïc vöôït quaù giôùi haïn ôû baûng 16.1, caàn giaûm coâng suaát ñeå giaûm
doøng hay giaûm ñieän theá ñeå giaûm tyû soá V/Hz. Söï haïn cheá cuûa MF khi taàn soá giaûm cho ôû hình 16.2.
P(%) 106 V(%) 106

104 104

102 102

100 100

98 98

96 96

94 94

92 92

90 90

88 88

86 86

84 84
46 48 50 52 54 Hz 46 48 50 52 54 Hz

Hình 16.2 Haïn cheá vaän haønh MF khi taàn soá giaûm

Ñeå thoûa maõn giôùi haïn V/Hz, ñieän theá cuûa MF neân giaûm cuøng tyû leä vôùi söï giaûm taàn soá nhaèm
khoâi phuïc töø thoâng bình thöôøng. Vieäc naøy laøm giaûm V–A cuûa taûi ñeán moät giaù trò chaáp nhaän. Tuy
nhieân, khoâng chaéc ñaït ñöôïc ñieàu naøy. Moät soá nhaø saûn xuaát ñaõ ñöa ra giôùi haïn thôøi gian cho tieâu
chuaån V/Hz ñöôïc trình baøy ôû hình 16.3. Thôøi gian ngaét cuûa BV phaûi ñöôïc ñieàu chænh trong giôùi haïn.

V [%] 130
Hz

125

120

115

110

105

100
0,1 1 10 100 1000 t[phuùt]

Hình 16.3 Giôùi haïn thôøi gian laøm vieäc cuûa MF theo tyû soá V/Hz
 413

16.2.2 AÛnh höôûng taàn soá leân turbine

Turbine nöôùc khoâng bò aûnh höôûng nhieàu khi taàn soá cao hay thaáp.
Turbine hôi ñöôïc caáu taïo vôùi nhieàu taàn caùnh, töø nhöõng caùnh raát ngaén trong phaàn aùp suaát cao
ñeán nhöõng caùnh daøi trong phaàn aùp suaát thaáp. Moãi caùnh nhö moät laù theùp ñöôïc gaén chaët ôû goác vaø vì
vaäy noù coù theå chòu ñöôïc söï uoán cong khi xaûy ra dao ñoäng nhoû. Taàn soá dao ñoäng töï nhieân cuûa caùnh
turbine goàm hai phaàn: phaàn 1 phuï thuoäc vaøo taàn soá dao ñoäng töï nhieân khi caùnh turbine ôû traïng thaùi
oån ñònh vaø phaàn 2 phuï thuoäc vaøo toác ñoä cuûa söï dao ñoäng vaø caùc yeáu toá khaùc nhö ñöôøng kính truïc, ñoä
daøi caùnh.
Khi taàn soá thay ñoåi, vaät lieäu cheá taïo Vuøng Vuøng
Vuøng an toaøn
turbine phaûi chòu rung ñoäng öùng suaát cao nguy hieåm nguy hieåm

daãn ñeán hö hoûng phaàn cô cuûa turbine. Hình

16.4 giôùi thieäu öùng suaát hieän treân turbine
khi taàn soá thay ñoåi quanh ñònh möùc.
Ñeå BV turbine, caùc nhaø saûn xuaát
f [Hz]
turbine hôi cung caáp caùc ñaëc tính thôøi gian 50

turbine coù khaû naêng hoaït ñoäng ôû toác ñoä Hình 16.4 ÖÙng suaát leân turbine khi taàn soá thay ñoåi
khoâng phaûi ñònh möùc. Hình 16.4 giôùi thieäu
ñöôøng cong cho turbine cuûa hai nhaø saûn xuaát khaùc nhau.
Theo nhaø saûn xuaát A, khi ñoä leäch taàn soá naèm trong khoaûng 49,4 ÷ 50,6Hz, turbine coù theå hoaït
ñoäng lieân tuïc maø khoâng bò giaûm tuoåi thoï do caùnh turbine ñaït ñeán giôùi haïn chòu ñöïng. Khi ñoä leäch
taàn soá taêng theo höôùng leân hay xuoáng, thôøi gian hoaït ñoäng cuûa turbinee ñöôïc bieåu dieãn baèng
ñöôøng nghieâng. Toång thôøi gian hoaït ñoäng cho pheùp cuûa turbine ôû taàn soá döôùi 46,5Hz laø 1s.
Nhaø saûn xuaát B bieåu dieãn khoaûng taàn soá cho pheùp hoaït ñoäng lieân tuïc naèm giöõa 50,5 vaø
49,5Hz. Khi taàn soá hoaït ñoäng lôùn hôn 50,5Hz, khoâng coù aûnh höôûng lôùn ñeán turbine do söï ñaùp öùng
nhanh choùng cuûa boä ñieàu toác. Khi taàn soá giaûm, thôøi gian hoaït ñoäng cho pheùp cuûa turbine giaûm theo
ñöôøng baäc thang (H.16.5).

f[Hz] 54

53
Khoaûng taàn soá laøm vieäc an toaøn
52
A
51 B
50,5
50 50
49,5
49

48

A B
47

46

45
1,0s
0,01 0,1 1 10 100 1000 10.000 t[phuùt]

Hình 16.5 Thôøi gian hoaït ñoäng cuûa turbine ôû taàn soá khoâng bình thöôøng
414

Giaû söû raèng taàn soá taêng leân 51,25Hz vaø turbine cuûa nhaø saûn xuaát A (H.16.5) hoaït ñoäng ñöôïc
khoaûng 30 phuùt vôùi taàn soá naøy. Neáu boä ñieàu toác khoâng theå ñaùp öùng nhanh choùng, ngöôøi vaän haønh
vaãn ñuû thôøi gian ñeå giaûm toác ñoä turbine tröôùc khi vöôït quaù giôùi haïn cuûa turbine. Neáu söï leäch taàn soá
cao hôn, moät rôle taàn soá cao coù theå ñöôïc duøng ñeå ñöa thoâng soá boä ñieàu toác trôû veà giaù trò ban ñaàu
ñieàu chænh laïi coâng suaát cuûa turbine theo mong muoán.
Hoaït ñoäng vôùi taàn soá thaáp nguy hieåm hôn hoaït ñoäng vôùi taàn soá cao, tuy nhieân khoâng neân caét
turbine neáu coù theå ñieàu chænh veà vaän haønh. Turbine caàn ñöôïc BV baèng rôle taàn soá thaáp ñeå choáng
laïi söï giaûm thaáp cuûa taàn soá seõ laøm giaûm tuoåi thoï cuûa turbine. BV taàn soá giaûm phöùc taïp vì ñaùp öùng
taàn soá cuûa heä thoáng phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa söï maát caân baèng do maát nguoàn phaùt naøo ñoù, vaø caùc
ñaëc tính ñieàu chænh. Neáu thieáu huït coâng suaát phaùt lôùn, taàn soá seõ giaûm thaáp hôn, luùc naøy caàn BV sa
thaûi phuï taûi theo taàn soá laøm vieäc tröôùc tieân.

16.3 ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ TURBINE SÔ CAÁP

Vieäc ñieàu chænh toác ñoä turbine ñöôïc minh hoïa baèng moâ hình toå MF ñoäc laäp cung caáp cho
moät taûi nhö hình 16.6.
Khi taûi thay ñoåi thì moâmen ñieän ôû ñaàu thöïc MF thay ñoåi theo töùc thôøi. Ñieàu naøy laøm cheânh
leäch giöõa Mm vaø Me sinh ra thay ñoåi toác ñoä turbine theo phöông trình chuyeån ñoäng (16.1). Phöông
trình (16.1) ñöôïc vieát laïi trong ñôn vò töông ñoái (ωo = 1; ∆Pm – ∆Pe = ∆Mm – ∆Me).

dω
J = ∆Pm − ∆Pe (16.2)
dt
Van hay
coång tröôùc Mm
Pm Pe
Hôi hay nöôùc Turbine G

Me Taûi
Toác ñoä PL
Governor

Hình 16.6 Maùy phaùt cung caáp cho moät taûi ñoäc laäp
Mm - moâmen quay cô; Me - moâmen quay ñieän; Pm - coâng suaát cô
Pe: coâng suaát ñieän; PL: coâng suaát phuï taûi

vaø coù theå bieåu dieãn baèng haøm soá tuyeán nhö hình 16.7.
trong ñoù (H.16.3): s - toaùn töû Laplace
1
TM - haèng soá quaùn tính thôøi gian cuûa MF. T MS
(ñvtñ)

Trong moät khoaûng thay ñoåi toác ñoä coâng TM = 2H

suaát cô turbine laø haøm soá cuûa vò trí van hôi cuûa
turbine hôi hay coång nöôùc cuûa turbine nöôùc vaø Hình 16.7 Haøm soá tuyeán giöõa
ñoäc laäp theo taàn soá. toác ñoä vaø coâng suaát

16.3.1 Ñaùp öùng taûi theo ñoä leäch taàn soá

Toång quaùt coâng suaát taûi cuûa HTÑ laø haøm soá cuûa taàn soá; nhöõng taûi nhö ñieän trôû, nhieät, aùnh
saùng thì coâng suaát ñoäc laäp theo taàn soá. Tröôøng hôïp chung ñaëc tính phuï thuoäc taàn soá cuûa taûi ñöôïc
vieát nhö sau:
 415

∆Pe = ∆PL + D∆ωr (16.3)

trong ñoù: ∆PL - ñoä thay ñoåi cuûa taûi khoâng theo taàn soá
D∆ωr - ñoä thay ñoåi cuûa taûi thay ñoåi theo taàn soá
D - heä soá ñieàu chænh phuï taûi (heä soá giaûm taûi).
Heä soá ñieàu chænh phuï taûi ñöôïc hieåu nhö laø soá phaàn traêm thay ñoåi coâng suaát taûi ñoái vôùi 1%
thay ñoái taàn soá. D coù giaù trò khoaûng töø 1 ñeán 2. D = 2, nghóa laø khi taàn soá thay ñoåi 1% thì laøm coâng
suaát taûi thay ñoåi 2%.
Sô ñoà khoái heä thoáng coù keå ñeán aûnh höôûng cuûa heä soá ñieàu chænh phuï taûi cho ôû hình 16.8a vaø
thu goïn nhö hình 16.8b.

+ 1 + 1
TMS TMS + D

a) b)

Hình 16.8 Sô ñoà khoái toå MF vaø taûi coù keå ñeán aûnh höôûng heä soá ñieàu chænh phuï taûi

Khi khoâng coù boä ñieàu toác, ñaùp öùng cuûa heä thoáng theo söï thay ñoåi taûi thì phuï thuoäc vaøo haèng
soá quaùn tính vaø heä soá ñieàu chænh phuï taûi. Ñoä leäch toác ñoä khi taûi thay ñoåi seõ ñöôïc caân baèng bôûi söï
thay ñoåi coâng suaát phuï taûi khi taàn soá leäch, coù nghóa laø taàn soá heä thoáng seõ oån ñònh vôùi taàn soá khaùc
khaùc vôùi taàn soá ñònh möùc ban ñaàu.
16.3.2 Ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä turbine ñoäc laäp
Ñieàu chænh toác ñoä coù ñaëc tính ñoäc laäp coù nghóa laø luoân giöõ toác ñoä turbine laø haèng soá ñoäc laäp
vôùi coâng suaát phaùt ra. Boä ñieàu toác naøy seõ ñieàu khieån van hôi cuûa turbine hôi vaø coång nöôùc cuûa
turbine nöôùc ñeå ñöa taàn soá veà ñònh möùc. Hình 16.9 giôùi thieäu sô ñoà khoái loaïi naøy.
Van hay
coång nöôùc
Pm
Hôi hay nöôùc Turbine G Pe

∆Y ωr
+
Boä ∆ωr
-K’ Σ Toác ñoä chuaån ωo
Tích phaân -

Y - vò trí van hôi hay coång nöôùc; ωr - toác ñoä rotor

Hình 16.9 Sô ñoà cuûa boä ñieàu chænh ñaëc tính ñoäc laäp

Toác ñoä quay rotor ωr ñöôïc so saùnh vôùi toác ñoä chuaån ωo. Tín hieäu sai soá ∆ωr (ñoä leäch toác ñoä)
ñöôïc khueách ñaïi vaø tích phaân leân vaø cho ra tín hieäu ñieàu khieån ∆Y ñeå taùc ñoäng leân van hôi cuûa
turbine hôi hay coång nöôùc cuûa turbine nöôùc. ∆Y seõ ñaït ñeán vò trí oån ñònh chæ khi ∆ωr = 0.
416

Hình 16.10 cho ñaùp öùng thôøi gian cuûa

moät toå MF coù boä ñieàu chænh toác ñoä ñaëc tuyeán ω0

ñoäc laäp. Khi taêng coâng suaát ñieän Pe laøm taàn ωr

toác ñoä rotor
soá giaûm vôùi toác ñoä phuï thuoäc vaøo quaùn tính
rotor. Khi toác ñoä giaûm, coâng suaát cô turbine coâng suaát cô
baét ñaàu taêng. Ñieàu naøy laøm giaûm möùc ñoä Pm

giaûm cuûa toác ñoä turbine vaø sau ñoù gia taêng ∆Pm = ∆PL
Pm0
toác ñoä khi coâng suaát turbine lôùn hôn coâng
suaát taûi. Toác ñoä turbine seõ quay veà giaù trò
chuaån vaø coâng suaát turbine xaùc laäp ñöôïc gia thôøi gian (s)

taêng moät löôïng baèng vôùi löôïng coâng suaát taûi

Hình 16.10 Ñaùp öùng thôøi gian cuûa
thay ñoåi.
toå maùy coù ñaëc tính ñoäc laäp
Ñaëc tuyeán ñieàu chænh toác ñoä ñoäc laäp
ñöôïc duøng thích hôïp khi toå MF cung caáp cho moät taûi ñoäc laäp hay khi chæ coù moät MF trong heä thoáng
ñöôïc yeâu caàu ñaùp öùng phuï taûi (maùy chuû ñaïo). Ñeå phaân phoái coâng suaát giöõa caùc toå maùy trong heä
thoáng, ñaëc tuyeán ñieàu chænh toác ñoä phuï thuoäc (coù ñoä doác) ñöôïc duøng.
16.3.3 Ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä phuï thuoäc
Ñaëc tính ñieàu toác ñoäc laäp khoâng theå ñöôïc duøng khi caùc toå maùy laøm vieäc song song vì khoâng theå
phaân boá coâng suaát oån ñònh giöõa caùc toå maùy. Ñeå phaân phoái coâng suaát oån ñònh giöõa hai hay nhieàu toå maùy
laøm vieäc song song, caùc boä ñieàu toác phaûi coù ñaëc tính phuï thuoäc, toác ñoä giaûm khi taûi taêng.

Ñaëc tính phuï thuoäc cuûa boä ñieàu toác coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch theâm vaøo maïch hoài tieáp
nhö hình 16.11a. Haøm soá truyeàn cuûa boä ñieàu toác (H.16.11a) ñöôïc ñôn giaûn nhö hình 16.11b, c. Boä
ñieàu toác loaïi naøy ñöôïc goïi laø boä ñieàu khieån tyû leä coù ñoä lôïi 1/R.

Van hay coång 1

Truïc quay K
Turbine Maùy phaùt R

+
Hôi Boä Toác ñoä R
K b)
nöôùc tích phaân chuaån

R
1 1
-
R 1 + sTG
1
a) c) TG =
KR

Hình 16.11 Boä ñieàu toác ñaëc tính phuï thuoäc

Boä ñieàu chænh seõ ñieàu chænh toác ñoä turbine giaûm khi coâng suaát phaùt ra cuûa toå maùy taêng.
Ñaëc tính ñieàu chænh coù daïng nhö hình 16.12 vôùi R laø ñoä doác.
R laø tyû soá giöõa ñoä leäch toác ñoä (∆ωr) hay ñoä leäch taàn soá ∆f vaø vò trí van hay (coång nöôùc) hay
coâng suaát phaùt ra ∆P cuûa toå maùy. R ñöôïc xaùc ñònh
 ω − ω1 
R% =  2  × 100 (16.4)
 ωo 
 417

vôùi: ω2 - toác ñoä xaùc laäp ôû khoâng taûi

ω1 - toác ñoä xaùc laäp luùc ñaày taûi
ωo - toác ñoä ñònh möùc.

Ví duï, ñaëc tính ñieàu chænh coù ñoä doác R = 5%, nghóa laø moät ñoä leäch taàn soá 5% laøm thay ñoái
100% vò trí van hay coâng suaát ra.
Hình 16.13 cho moät ñaùp öùng thôøi gian cuûa toå maùy coù ñaëc tính ñieàu chænh phuï thuoäc khi taûi
taêng leân. Vì ñaëc tính coù ñoä doác neân khi taêng coâng suaát phaùt ra, toác ñoä hay taàn soá oån ñònh môùi seõ
giaûm so vôùi toác ñoä luùc ban ñaàu (ñoä leäch ∆ss).
f, r (ñvtñ)

toác ñoä rotor

R = f/ P coâng suaát cô
f=f-f Pm
= toác ñoä luùc ñaåy taûi
= toác ñoä luùc khoâng taûi Pm0

0 1,0
t(s)
Hình 16.12 Ñaëc tính ñieàu chænh Hình 16.13 Ñaùp öùng thôøi gian cuûa toå maùy
toác ñoä phuï thuoäc lyù töôûng phaùt coù ñaëc tính ñieàu chænh phuï thuoäc

16.4 CAÙC TOÅ MAÙY PHAÙT LAØM VIEÄC SONG SONG

16.4.1 Phaân phoái coâng suaát giöõa caùc toå maùy laøm vieäc song song
Trong heä thoáng coù caùc toå maùy laøm vieäc vôùi caùc ñoä doác ñieàu chænh toác ñoä khaùc nhau thì seõ coù
moät taàn soá thoáng nhaát, ôû ñoù seõ coù söï phaân boá coâng suaát oån ñònh giöõa caùc toå maùy. Ñeå ñôn giaûn,
quan saùt heä thoáng coù hai toå maùy coù ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä nhö hình 16.14. Chuùng laøm vieäc ban
ñaàu vôùi taàn soá fo, coâng suaát phaùt ra moãi toå maùy laø P1 vaø P2.

f Hz f Hz

f0
f’0

P1 P’1 Coâng suaát phaùt ra P2 P’2 Coâng suaát phaùt ra

Toå maùy 1 Toå maùy 2

Hình 16.14 Phaân boá coâng suaát giöõa caùc toå maùy
laøm vieäc song song coù ñaëc tính ñieàu chænh phuï

Khi taûi taêng leân moät löôïng ∆PL, caùc toå maùy quay chaäm laïi, caùc boä ñieàu chænh laøm taêng coâng
suaát ra tôùi khi ñaït ñöôïc taàn soá laøm vieäc môùi f’. Löôïng coâng suaát gaùnh theâm cuûa moãi toå maùy phuï
thuoäc vaøo ñoä doác cuûa noù.
418

, ∆f , ∆f
∆P1 = P1 − P1 = ; ∆P2 = P2 − P2 =
R1 R2

∆P1 R
Vì theá = 2 (16.5)
∆P2 R1

Nhaän thaáy löôïng coâng suaát taûi theâm tyû leä nghòch vôùi ñoä doác cuûa ñaëc tính ñieàu chænh.
16.4.2 Ñieàu khieån coâng suaát phaùt ra cuûa toå maùy
Quan heä giöõa toác ñoä vaø taûi coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi moät ñaïi löôïng ñöôïc goïi
laø “ñieåm chuaån taûi” nhö trong hình 16.15a vaø ñôn giaûn nhö hình 16.15b.
Trong thöïc teá, ñieàu chænh ñieåm chuaån taûi ñöôïc thöïc hieän baèng “ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä
chuaån”. Hieäu quaû cuûa vieäc ñieàu chænh naøy ñöôïc theå hieän baèng hoï ñöôøng ñaëc tính song song khi
ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä coù toác ñoä ñaët khaùc nhau nhö hình 16.15c.
Ba ñaëc tính treân hình 16.15c veõ töông öùng vôùi ba trò soá ñaët chuaån taûi khaùc nhau. ÔÛ 50Hz,
coâng suaát phaùt ra cuûa taûi ñaëc tính A laø 0, ñaëc tính B laø 50% vaø ñaëc tính C laø 100%. Nhö theá coâng
suaát phaùt ra cuûa moät toå maùy ôû toác ñoä cho tröôùc coù theå ñieàu chænh phaùt ra löôïng coâng suaát baát kyø
mong muoán baèng caùch ñieàu chænh triï ñaët chuaån taûi thoâng qua ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä chuaån. Ñoái
vôùi moãi trò soá ñaët, ñaëc tính toác ñoä taûi coù ñoä doác 5%, nghóa laø thay ñoåi toác ñoä 5%, (3Hz) taïo thay ñoåi
100% coâng suaát phaùt ra.

Van hay coång

truïc tôùi maùy Hz
Turbine
phaùt
Hôi
+ 53 C
hay nöôùc + 3 Hz = 5%
1 Toác ñoä 52
K B
S chuaån
51
+
Ñieåm 50 A
R
chuaån taûi
a)

1 1 Coâng suaát
R 1 + sTG phaùt %
+ 0 50 100

Chuaån taûi c)
b)

Hình 16.15 Ñieàu chænh toác ñoä quay turbine ñeå ñieàu khieån coâng suaát phaùt ra

Trong heä thoáng coù hai hay nhieàu toå Taàn soá

maùy laøm vieäc song song, ñaëc tính phuï thuoäc

3
Hz

(töông öùng vôùi trò soá ñaët chuaån taûi) cuûa moãi
2
toå maùy seõ xaùc ñònh löôïng taûi gaùnh tyû leä theo
ñoä doác khi coù söï thay ñoåi coâng suaát taûi ñoät
ngoät. Löôïng coâng suaát phaùt ra cuûa moãi toå 1
maùy ôû taàn soá heä thoáng cho tröôùc chæ coù theå
Coâng suaát
thay ñoåi ñöôïc baèng caùch thay ñoåi trò chuaån phaùt ra (%)
taûi cuûa noù, töùc laø thay ñoåi ñaëc tính song song
0 100
leân hay xuoáng.
Khi moät toå MF cung caáp cho moät taûi Hình 16.16 Ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä
ñoäc laäp, ñieàu chænh ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä lyù töôûng vaø thöïc teá
 419

laøm thay ñoåi toác ñoä toå maùy. Tuy nhieân, khi toå maùy laøm vieäc trong heä thoáng, ñieàu chænh ñoäng cô
thay ñoåi toác ñoä laøm thay ñoåi löôïng coâng suaát phaùt ra, noù aûnh höôûng raát ít leân taàn soá vaø ñoä aûnh
höôûng phuï thuoäc vaøo coâng suaát töông ñoái cuûa toå maùy so vôùi toång coâng suaát phaùt ra cuûa heä thoáng.
16.4.3 Ñaëc tính ñieàu chænh thöïc teá
Caùc ñaëc tính ñieàu chænh ñaõ neâu treân laø caùc ñöôøng lyù töôûng, trong thöïc teá ñaëc tính coù daïng nhö
hình 16.16. Ñoái vôùi turbine hôi coù moät soá van ñieàu khieån, moãi van coù dieän tích thoaùt hôi khoâng tuyeán
tính theo vò trí cuûa van vì theá ñaëc tính coù daïng ñöôøng cong 2. Ñoái vôùi turbine nöôùc coù moät coång
nöôùc ñôn cho ñaëc tính laø ñöôøng cong 3.
16.4.4 Ñaëc tính ñieàu chænh toång hôïp cuûa heä thoáng ñieän
Trong vieäc phaân tích ñieàu khieån
taàn soá taûi, chuùng ta chæ quan taâm söï laøm +
vieäc cuûa caùc toå maùy laøm vieäc song song. + 1
... + - TeqS + D
Söï trao ñoåi qua laïi giöõa caùc toå maùy vaø
heä thoáng truyeàn taûi ñaõ khoâng ñöôïc khaûo
saùt. Chuùng ta giaû thieát cung caáp cho taûi
heä thoáng laø moät toå maùy töông ñöông. Toå
Hình 16.17 Heä thoáng töông ñöông ñeå
maùy töông ñöông coù haèng soá quaùn tính
khaûo saùt ñieàu khieån taàn soá taûi
töông ñöông Teq laø toång caùc haèng soá
quaùn tính cuûa taát caû caùc toå maùy vaø ñöôïc keùo baèng moät turbine töông ñöông nhö hình 16.17.
Töông töï, aûnh höôûng cuûa taûi ñöôïc bieåu dieãn baèng heä soá ñieàu chænh taûi D. Toác ñoä cuûa toå maùy
töông ñöông töôïng tröng taàn soá heä thoáng vaø trong ñôn vò töông ñoái, chuùng baèng nhau.
Ñaëc tính toång hôïp coâng suaát–taàn soá cuûa HTÑ phuï thuoäc vaøo ñoä doác cuûa taát caû boä ñieàu chænh
toác ñoä MF vaø noù cuõng phuï thuoäc vaøo ñaëc tính taàn soá cuûa taát caû phuï taûi trong heä thoáng. Ñoái vôùi heä
thoáng coù n MF vaø heä soá phuï taûi toång hôïp D, ñoä leäch taàn soá xaùc laäp khi coù taûi thay ñoåi moät löôïng
∆PL laø

− ∆PL − ∆PL
∆fss = = (16.6)
(1 / R1 + 1 / R2 + L + 1 / Ra ) + D 1 / Req + D

1
vôùi Req = (16.7)
1 / R1 + 1 / R2 + L + 1 / Rn

Nhö theá ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá toång hôïp cuûa heä thoáng laø
− ∆PL 1
β= = +D (16.8)
∆fss Req

Ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá toång hôïp β ñöôïc bieåu dieãn baèng MW/Hz.
AÛnh höôûng cuûa ñoä doác boä ñieàu chænh toác ñoä vaø ñaëc tính taàn soá phuï taûi khi coù thay ñoåi ñöôïc
minh hoïa treân hình 16.18, khaûo saùt taát caû caùc MF vaø taûi heä thoáng. Moät söï gia taêng coâng suaát taûi heä
thoáng ∆PL (ôû taàn soá ñònh möùc) laøm taêng coâng suaát phaùt ra ∆PG do boä ñieàu chænh toác ñoä taùc ñoäng
vaø laøm giaûm moät löôïng taûi ∆PD do ñaëc tính taàn soá cuûa taûi.
420

1
R
f0
G

1 1
∆P = ∆P = −  − D∆f
= =D L G R 
R − ∆PL
∆f =
1/ R+D

Hình 16.18 Ñaëc tính taûi vaø boä ñieàu toác

Ñeå laøm roõ vaán ñeà ñieàu chænh taàn soá, ta xeùt moät tröôøng hôïp ñôn giaûn: heä thoáng goàm moät MF,
ñaëc tính taàn soá cuûa boä ñieàu toác ñoäng cô sô caáp cuûa MF naøy nhö ñaëc tính 1 (H.16.19). Khi taàn soá
thay ñoåi, coâng suaát taùc duïng cuûa MF seõ thay ñoåi theo ñaëc tính ñaõ cho.
Caùc boä ñieàu toác ñöôïc thieát keá ñieàu chænh turbine baèng caùch taïo cho noù ñaëc tính coâng suaát ra
giaûm toác ñoä truïc taêng cao hôn giaù trò ñònh möùc. Ñaëc tính phuï thuoäc coâng suaát ra cuûa turbine ñöôïc
ñieàu khieån baèng doøng nhieân lieäu caáp cho ñoäng cô sô caáp, doøng naøy ñöôïc aán ñònh baèng caùch thay
ñoåi vò trí caùc van ñieàu khieån maø chuùng ñöôïc ñieàu khieån bôûi boä ñieàu toác.
Ñaëc tính taàn soá cuûa phuï taûi coù xeùt ñeán toån
P
thaát coâng suaát taùc duïng trong maïng nhö ñaëc tính 2
(H.16.19).
Pe
Veõ chung hai ñaëc tính naøy treân cuøng ñoà thò ta
c
coù ñöôïc ñieåm caét nhau cuûa chuùng, ñieåm naøy xaùc 2 Peo
b
ñònh taàn soá thöïc teá fo. a
Pmo
Hình 16.19 trình baøy ñaëc tính lyù töôûng cuûa
boä ñieàu toác MF cuûa heä thoáng Pmo vaø phuï taûi toång Pm
cuûa hoä tieâu thuï vaø toån thaát trong maïng Peo neáu phuï
1
taûi toång taêng leân (Pe) thì khi khoâng coù boä ñieàu toác,
nghóa laø khi coâng suaát MF khoâng ñoåi, ñieåm a seõ laø f1 f2 f0 f
ñieåm caét nhau cuûa caùc ñaëc tính MF vaø phuï taûi, taàn
soá seõ giaûm xuoáng giaù trò f1. Hình 16.19 Xaùc ñònh taàn soá vaø söï
thay ñoåi taàn soá
Khi coù boä ñieàu toác, ñieåm caét nhau seõ laø ñieåm
b vaø taàn soá chæ giaûm xuoáng giaù trò f2. Cuoái cuøng,
khi coù maùy ñieàu chænh taàn soá, ñaëc tính cuûa boä ñieàu toác seõ dòch chuyeån sao cho ñieåm caét nhau cuûa
ñaëc tính MF vaø phuï taûi môùi seõ ôû ñieåm c, nghóa laø taàn soá vaãn coøn laø fo. Ñoà thò treân minh hoïa vai troø
cuûa maùy ñieàu chænh sô caáp (toác ñoä) vaø maùy ñieàu chænh thöù caáp (taàn soá).
Neáu nhö ÑC sô caáp ñaõ taûi ñaày thì coâng suaát cuûa ÑC sô caáp khoâng theå taêng leân nöõa vaø taàn soá
trong heä thoáng thay ñoåi chæ xaùc ñònh theo ñoä doác cuûa ñaëc tính phuï taûi.
Khi khoâng coù boä ñieàu toác, löôïng thay ñoåi taàn soá khi phuï taûi toång thay ñoåi chæ töông öùng vôùi
ñoä dòch chuyeån ñaëc tính tónh cuûa taàn soá cuûa phuï taûi toång (neáu nhö laáy trung bình taàn soá thay ñoåi 1%
töông öùng vôùi ñoä dòch chuyeån cuûa ñaëc tính phuï taûi taùc duïng baèng 1 - 1,5%, thì khi phuï taûi thay ñoåi
10% taàn soá coù theå thay ñoåi töø 6 - 10% vôùi giaû thieát laø ñaëc tính cuûa phuï taûi toång dòch chuyeån song
song nhau.
 421

16.5 MOÂ HÌNH ÑAÙP ÖÙNG TAÀN SOÁ HEÄ THOÁNG

16.5.1 Moâ hình toång quaùt
Ñaùp öùng taàn soá cuûa HTÑ coù theå ñöôïc tính toaùn baèng caùch moâ hình hoùa söï ñieàu khieån toác ñoä
cuûa toaøn heä thoáng khi noù ñaùp öùng laïi söï thay ñoåi cuûa taûi (giaû thieát coâng suaát bieåu kieán cô baûn cuûa heä
thoáng laø toång coâng suaát cuûa taát caû caùc MF).
Khaûo saùt heä thoáng goàm caùc toå turbine hôi. Moâ hình heä thoáng töông töï nhö moâ hình MF rieâng
leû, ngoaïi tröø coâng suaát laø coâng suaát cuûa heä thoáng ñöôïc giôùi thieäu ôû hình 16.20. Giaû thieát moãi MF
coù moät boä ñieàu toác vaø moät turbine phaùt ra coâng suaát cô Pm. Trong ñieàu kieän oån ñònh bình thöôøng,
coâng suaát cô caân baèng vôùi coâng suaát ñieän Pe ôû ñaàu ra cuûa MF. Söï khoâng caân baèng giöõa coâng suaát
cô vaø coâng suaát ñieän taïo ra coâng suaát thöøa laøm truïc MF quay nhanh hôn, vì vaäy laøm taàn soá heä
thoáng taêng ∆ω , nhö theá neáu caùc toå MF ñeàu laø turbine hôi, chuùng ta coù theå moâ phoûng toaøn theå heä
thoáng baèng moâ hình ñôn giaûn baèng caùch lieân keát taát caû caùc toå MF coù cuøng moät thanh caùi.

Ta khaûo saùt töøng khoái cuûa heä thoáng ñöôïc trình baøy ôû hình 16.20 vaø tìm moät phöông phaùp ñeå
ñôn giaûn hoùa söï bieåu dieãn heä thoáng maø khoâng maát ñi ñaëc tính ñoäng caàn thieát. Moâ hình toaùn hoïc
ñôn giaûn chæ moâ phoûng gaàn ñuùng heä thoáng maø khoâng theå bieåu dieãn chính xaùc hoaït ñoäng cuûa moät vò
trí baát kyø trong khu vöïc. Tuy nhieân, moâ hình thích hôïp duøng ñeå ñaùnh giaù taàn soá trung bình cuûa toaøn
heä thoáng.

Pe
+ 1 ∆ω
Noài hôi Tuabin
Turbine Σ Maùy phaùt
Pm 2Hs

D Maïng ñieän
PChuaån
Governor

Toác ñoä chuaån

Hình 16.20 Sô ñoà khoái cuûa moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng

Baét ñaàu töø moâ hình ñôn giaûn (H.16.8) Pe

vaø ñöôïc veõ laïi ôû hình 16.21, tính ñoä leäch toác Pm +
≠
Pa 1 ∆ω
ñoä nhö laø moät haøm soá cuûa coâng suaát cheânh S
2Hs

leäch. Trong sô ñoà thay theá baèng haèng soá quaùn

≠

tính (2.H = TM), H trong phöông trình naøy khaù

D
lôùn, giaù trò tieâu bieåu laø töø 3 ñeán 5s. Khi ñöôïc
nhaân vôùi 2, noù laø moät thoâng soá raát quan troïng, Hình 16.21 Sô ñoà moâ taû phöông trình dao
ñoùng vai troø chuû yeáu trong ñaùp öùng taàn soá. ñoäng cuûa turbine - maùy phaùt
Haèng soá ñieàu chænh phuï taûi D laø moät bieåu
dieãn tính haõm trong turbine hôi vaø MF khi toác ñoä thay ñoåi cuõng nhö ñaëc tính phuï thuoäc taàn soá cuûa
taûi heä thoáng.
Giaû ñònh raèng turbine laø daïng hoài nhieät ñôn, moâ hình tieâu bieåu cuûa daïng turbine hôi coù hoài
nhieät ñöôïc cho ôû hình 16.22. Coù moät thoâng soá thôøi gian aûnh höôûng maïnh trong moâ hình, ñoù laø haèng
soá thôøi gian hoài nhieät TR. Giaù trò tieâu bieåu cuûa noù töø 7 ñeán 11s. Moät phaàn cuûa toång coâng suaát cô
422

ñöôïc taïo ra töø turbine aùp suaát cao (FH), khoaûng 20% ñeán 30% vaø phaàn coøn laïi ñöôïc taïo ra töø
turbine aùp suaát trung bình (FI) vaø aùp suaát thaáp (FL).
Haèng soá Km: haèng soá ñoä lôïi toaøn boä. Ñaàu tieân chuùng ta ñaët giaù trò cuûa Km gaàn baèng ñôn vò,
sau ñoù seõ söûa ñoåi ñeå tính toaùn ñuùng theo heä soá coâng suaát taûi vaø söï phaân boá coâng suaát caùc MF trong
khu vöïc. Ñaàu vaøo cuûa moâ hình turbine laø coâng suaát yeâu caàu cuûa boä ñieàu toác PGV, xaùc ñònh vò trí cuûa
van ñieàu toác, ñöôïc ñieàu chænh bôûi boä ñieàu toác.

Van ñieàu khieån Hoài nhieät

Vò trí van Loø hôi HP IP LP LP Truïc tuabin

turbine

(a) bình ngöng

+ + Pm
Σ Σ Km
+ +

FH FI FL

PGV 1 1 1
1 + sTCH 1 + sTR 1 + sTCO

(b)

Hình 16.22 Bieåu ñoà khoái cuûa turbine hôi coù hoài nhieät

a) Caáu truùc turbine hoài nhieät ñaëc tröng; b) Moâ hình toaùn hoïc cuûa turbine hôi

Coù nhieàu kieåu moâ hình cuûa boä ñieàu toác. Moâ hình ñöôïc cho ôû hình 16.23 laø moâ hình tieâu bieåu.
Haèng soá thôøi gian trong moâ hình boä ñieàu toác raát nhoû so vôùi haèng hoài nhieät vaø coù theå boû qua coù
nghóa laø boä ñieàu toác seõ taùc ñoäng raát nhanh so vôùi söï thay ñoåi cuûa toác ñoä (taàn soá). Ta boû qua söï
khoâng tuyeán tính vaø xem hoaït ñoäng cuûa boä ñieàu toác laø tuyeán tính.
Haèng soá ñoä doác ñieàu toác hay ñoä doác ñaëc tuyeán ñieàu chænh cuûa boä ñieàu toác R ñöôïc cho treân
nhaùnh hoài tieáp ôû hình 16.23 laø moät haèng soá ñoä lôïi quan troïng vaø phaûi ñöôïc giöõ laïi treân moâ hình.
P0 Pmax
V môû
PSP +
+ 1 + T1s + 1 1 PGV
Σ Σ
1 + T2 s T3 s
Vñoùng
Pmin = 0

1 ∆ω
R

Hình 16.23 Sô ñoà khoái cuûa boä ñieàu toác tieâu bieåu
 423

16.5.2 Moâ hình giaûn löôïc SFR

Sau khi ñôn giaûn moâ hình, ta nhaän ñöôïc moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng giaûn löôïc nhö hình
16.24.
P
c

P
P P
m P
SP + + + 0 1 ∆ ω
Σ
GV
F Σ K Σ
H m
2H s
+

1 F
H D
1 + Tps

1
R

Hình 16.24 Moâ hình SFR

Caùc thoâng soá trong moâ hình ñöôïc tính trong ñôn vò töông ñoái vôùi coâng suaát MVA cô baûn laø
toång coâng suaát cuûa taát caû caùc MF trong khu vöïc.
Coù saùu haèng soá trong moâ hình SFR:
Km: heä soá ñoä lôïi; D : heä soá ñieàu chænh phuï taûi
H : haèng soá quaùn tính; TR : haèng soá thôøi gian hoài nhieät
FH : thöøa soá coâng suaát aùp suaát cao; R : ñoä doác ñieàu toác
Caùc haèng soá coù aûnh höôûng maïnh trong moâ hình laø haèng soá thôøi gian hoài nhieät TR vaø haèng soá
quaùn tính H. Ñoä doác ñieàu toác R vaø thöøa soá coâng suaát aùp suaát cao FH laø thoâng soá quan troïng trong
hoaït ñoäng cuûa heä thoáng.
Caùc kyù hieäu khaùc trong hình 16.24 laø
PSP: ñieåm ñaët coâng suaát chuaån (ñvtñ); Pm : coâng suaát cô cuûa turbine (ñvtñ)
Pe : coâng suaát taûi ñieän cuûa MF (ñvtñ); ∆ω : toác ñoä taêng theâm (ñvtñ)
Pa : coâng suaát thöøa (ñvtñ), Pa = Pm – Pe; Km : heä soá ñoä lôïi coâng suaát cô.
Töø moâ hình maïng voøng kín (H.16.24), ta thaønh laäp haøm soá truyeàn ñeå tính ñoä leäch taàn soá nhö sau
 Rω2n  K m (1 + FH TR s) PSP − (1 + TR s) Pe 
∆ω =  


 (16.9)
 DR + K M  s2 + 2ςωn s + ω2n 
DR + K m
2
ωn = : heä soá taàn soá töï nhieân (16.10)
2 HRTR

 2 HR + ( DR + K m FH )TR 
ς =  ωn : heä soá haõm (16.11)
 2( DR + K m ) 
Moâ hình SFR laø tuyeán tính, vì vaäy caùc bieán soá coù theå tính ôû giaù trò laø taàn soá hoaëc laø ñoä leäch taàn
soá. Vì taàn soá thay ñoåi nhoû quanh taàn soá giaù trò ñònh möùc neân khaûo saùt ñoä leäch taàn soá phuø hôïp hôn.
Heä thoáng coù hai tín hieäu ñaàu vaøo laø coâng suaát ñaët cuûa boä ñieàu toác vaø coâng suaát taûi heä thoáng
hay coâng suaát ñieän phaùt ra. Coâng suaát ñaët cuûa boä ñieàu toác ñöôïc ñieàu chænh bôûi tín hieäu töø trung taâm
ñieàu khieån naêng löôïng, coâng suaát phaùt cuûa moãi maùy ñöôïc phaùt theo lòch ñeå thoûa maõn coâng suaát taûi
424

yeâu caàu moät caùch hieäu quaû. Heä thoáng ñöôïc khaûo saùt trong thôøi gian vaøi giaây neân ñieåm ñaët coâng suaát
chuaån coù theå xem laø haèng soá (hay gia soá cuûa noù laø 0). Vì vaäy, chuùng ta coù theå saép xeáp laïi moâ hình heä
thoáng chæ coøn moät tín hieäu ñaàu vaøo laø coâng suaát ñieän gia taêng. Ta goïi coâng suaát ñaàu vaøo naøy laø coâng
suaát maát caân baèng Pd. Vì phaàn lôùn tröôøng hôïp khaûo saùt, coâng suaát taûi lôùn hôn so vôùi löôïng phaùt neân ta
choïn coâng suaát Pd coù daáu ngöôïc vôùi coâng suaát ñieän cuûa MF
Pd = –Pe (16.12)

Daáu aâm cuûa Pd töông öùng vôùi söï taêng taûi, khi khu vöïc coù söï gia taêng taûi theo töøng böôùc thì Pd
seõ taêng töøng böôùc theo daáu aâm.
Khi xem Psp baèng 0, baèng caùch bieán ñoåi moâ hình trong hình 16.24 thaønh moâ hình SFR nhö ôû
hình 16.25, vôùi coâng suaát khoâng caân baèng laø tín hieäu vaøo vaø ñoä leäch toác ñoä hay taàn soá laø tín hieäu ra.

Pd + Pe + 1 ∆ω
Σ Σ
2Hs

D
Pm

K m(1 + F HT Rs)

R(1 + T Rs)

Hình 16.25 Moâ hình SFR giaûn löôïc vôùi tín hieäu
vaøo laø coâng suaát khoâng caân baèng

Thay Psp = 0 vaøo phöông trình (16.9) ta coù ñoä leäch taàn soá (ñvtñ) tính vôùi baát kyø coâng suaát
khoâng caân baèng Pd naøo
 Rω2n  (1 + TR s) Pd 
∆ω =   
 (s2 + 2ςω s + ω2 )  (16.13)
 DR + K m  n n 
Khi maát caân baèng ñoät ngoät xaûy ra lôùn hay nhoû, coâng suaát khoâng caân baèng ñöôïc bieåu dieãn
baèng haøm soá naác
Pd(t) = P∆u(t) (16.14)
vôùi P∆(t) laø löôïng coâng suaát khoâng caân baèng tính trong ñvtñ; u(t) laø haøm soá naác.
Vieát theo haøm bieán ñoåi Laplace
P∆
Pd(s) = (16.15)
s
Thay vaøo (16.13) ta ñöôïc
 Rω2n  (1 + TR s) P∆ 
∆ω =  
 2 
 (16.16)
 DR + K m  s( s 2
+ 2 ςω n s + ω )
n 

Giaûi phöông trình naøy theo thôøi gian, ta ñöôïc keát quaû
RP∆
∆ω(t) =
DR + K m
[
1 + a.e − ς.ωt sin(ω r t + φ) ] (16.17)
 425

1 − 2TR ςωn + TR2 ω2n

vôùi a = (16.18)
1 − ς2

ωr = ωn 1 − ς 2 (16.19)
Φ = Φ1 − Φ 2 (16.20)
 ω r TR 
Φ 1 = tan − 1   (16.21)
 1 − ςωn TR 
 1 − ς2 
Φ 2 = tan −1   (16.22)
 −ς 
 

16.5.3 Moâ hình toå maùy phaùt töông ñöông

Caùc phöông trình ñöôïc ñöa ra ôû treân ñaëc tröng cho caùc toå maùy turbine hoài nhieät tính trong
ñôn vò töông ñoái theo cô baûn cuûa töøng toå maùy. Chuùng ta keát hôïp taát caû caùc MF thaønh moät MF lôùn
ñaëc tröng cho taát caû MF cuûa toaøn theå heä thoáng, vôùi coâng suaát cô baûn laø coâng suaát cuûa heä thoáng.
∑ (2 Hi s + D).∆ω = ∑ Pmi − ∑ Pei (16.23)
i i i

 1 
∑ PGVi = ∑ PSPi − ∑  R .∆ω
 (16.24)
i i i  i
(1 + TR s ) ∑ Pmi = K m (1 + F H TR s ) ∑ PGVi (16.25)
i i

Coâng suaát cô baûn cuûa heä thoáng ñöôïc tính theo coâng suaát rieâng töøng toå maùy
n
SSB = ∑ SBi (16.26)
i =1

Thay ñoåi coâng suaát cô baûn ñeå tính cho toaøn heä thoáng
SB K m (1 + FH TR s)  Scb Scb  1  
∑ 2 Hi .s.∆ω = . ∑ PSPi − S ∑  R ∆ω – Scb ∑ Pei (16.27)
SSB i.s (1 + TR s)  ScbHT i cbHT i  i   ScbHT i
Ta xaùc ñònh ñöôïc caùc thoâng soá toå MF töông ñöông
Scb
H = ∑ Hi (16.28)
ScbHT i

1 Scb 1
= ∑R (16.29)
R ScbHT i i

16.5.4 Ñoä doác cuûa ñaùp öùng taàn soá

Töø coâng thöùc (16.17) ta deã daøng tính ñöôïc ñoä doác cuûa ñaùp öùng
d∆ω aω n RP∆ − ςωnt
= e sin(ω r t + φ1 ) (16.30)
dt DR + K m
• Khi t = 0 töông öùng vôùi toác ñoä lôùn nhaát.
• Thôøi ñieåm taïi ñoä doác laø zero töông öùng vôùi ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát.
426

dω aR ωn P∆ P
T = 0, ta coù = sin φ1 = ∆ (16.31)
dt t = 0 DR + K m 2H
dω aRωn P∆ − ςωnt
= 0, ta coù 0 = e sin(ωr t + φ1 )
dt DR + K m
Ñieàu kieän (16.31) thoûa maõn khi ωr t + Φ 1 = nπ , vôùi n = 0,1,2,3...
Neáu goïi thôøi gian naøy laø tz, ta tính ñöôïc
nπ − Φ1 1  ω r TR 
tz = = tan −1   (16.32)
ωr ωr ςω
 n RT − 1 
Caùc thoâng soá ñoä doác ñöôïc quan saùt deã daøng treân hình 16.26. Ñoä doác ban ñaàu cuûa söï suy
giaûm taàn soá chæ phuï thuoäc vaøo P∆ vaø H, vì vaäy khi P∆ thay ñoåi thì noù cuõng thay ñoåi. Tuy nhieân, tz
khoâng phaûi laø haøm cuûa P∆ vì vaäy ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát xaûy ra taïi cuøng thôøi ñieåm cho taát caû caùc
tröôøng hôïp.

16.6 KHAÛO SAÙT CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN ÑOÄ LEÄCH TAÀN SOÁ
16.6.1 AÛnh höôûng cuûa thieáu huït coâng suaát P∆
Cho moät heä thoáng vôùi caùc thoâng soá ñaëc tröng sau
R = 0,05; H = 4,0s; Km = 0,95; FH = 0,3; TR = 8,0s; D = 1,0
Coâng suaát khoâng caân baèng thay ñoåi töø –0,1 deán –0,5 ñôn vò, soá gia laø –0,1
Chuùng ta tính ñöôïc
ωn = 0,559; ςωn = 0,481; Φ 1 = 141,396o

ς = 0,861; ωr = 0,284; Φ 2 = 149,416o

a = 7,168; 1 − ς 2 = 0,509; Φ 3 = –8,020o

Cho giaù trò cuûa P∆ thay ñoåi töø –0,1 ñeán –0,5; keát quaû tính ñöôïc veõ treân hình 16.26.

∆ f[Hz] 0,0
0,4
1
0,8
1,2 2

1,6
3 1 PD1 = 0,1
2,0
2 PD2 = 0,2
2,4 4 3 PD3 = 0,3
2,8 H = 4,0 R = 0,05 PD4 = 0,4
4
D = 1,0 TR = 8,0 PD5 = 0,5
3,2 FH = 0,3 Km= 0,95 5
5

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 t[s]

Hình 16.26 Ñaùp öùng taàn soá theo thôøi gian cuûa heä thoáng khi thieáu huït coâng suaát
 427

16.6.2 AÛnh höôûng cuûa ñoä doác ñieàu toác R

Ñeå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa ñoä doác ñieàu toác R, tính ñoä leäch taàn soá khi R thay ñoåi töø 0,05 ñeán
0,1 moãi böôùc 0,01 ñvtñ, keát quaû cho ôû hình 16.27.

∆f[Hz] 0,0
Pd = 0,2 D = 1,0 FH = 0,3
0,6 K m= 0,95 H = 4,0 TR = 8,0

0,8

1
1,2
2 1 R = 0,05
2 R = 0,06
1,6 3 R = 0,07
3
4 4 R = 0,08
5 5 R = 0,09
2,0 6 R = 0,10
6

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 t[s]

Hình 16.27 Ñaùp öùng taàn soá theo söï thay ñoåi cuûa R

Giaù trò R hoaøn toaøn khoâng aûnh höôûng ñeán toác ñoä ban ñaàu cuûa söï suy giaûm taàn soá. Ñoái vôùi
caùc heä thoáng khaùc nhau, giaù trò R naèm trong khoaûng 0,05 tôùi 0,1.

Hình 16.28 bieåu dieãn ñoä leäch lôùn nhaát cuûa taàn soá khi R coù giaù trò lôùn nhaát vaø nhoû nhaát. ÔÛ ñaây
P∆ laø ñoä lôùn theo töøng böôùc cuûa coâng suaát maát caân baèng (H = 4,0s; TR = 8,0s; FH = 0,3).

∆ f max 5,0
[Hz]

4,0

3,0

R = 0,10
2,0

R = 0,05
1,0

0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 P∆ [ñvtñ]

Hình 16.28 Ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát theo coâng suaát thieáu huït

Ví duï 16.1: HTÑ coù toång phuï taûi laø 1580MW. Heä soá ñieàu chænh phuï taûi laø D = 2. Tìm ñoä leäch
taàn soá khi ñoät ngoät caét 80MW coâng suaát taûi trong hai tröôøng hôïp:
a) Khoâng coù ñieàu chænh toác ñoä.
b) Heä thoáng coù 220MW coâng suaát döï tröõ quay.
Cho bieát ñoä phuï thuoäc ñieàu chænh 5%. Taát caû MF laøm vieäc vôùi van môû. Giaû thieát boä
Governor chæ ñaùp öùng ñöôïc 80% theo taûi.
428

80
Giaûi: a) Söï thay ñoåi cuûa taûi ∆P% = .100 = 5,063 (%)
1580
5,063
Ñoä taêng taàn soá ∆f % = = 2,532 (%)
2
2.532
∆f = .50 = 1,266 (Hz)
100
b) Khaû naêng nguoàn phaùt quay toång: Taûi + döï tröõ = 1580 + 220 = 1800 (MW)
Nguoàn tham gia ñieàu chænh: 0,8 × 1800 = 1440 (MW)
Ñoä phuï thuoäc ñieàu toác 5% nghóa laø taàn soá thay ñoåi 5% laøm thay ñoåi nguoàn phaùt thay ñoåi
1 1440,00
100%, do ñoù = = 576 (MW/Hz)
R 5.50
2.1500
Ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá heä thoáng β = 1 / R + D = 576 + = 613,5 (MW/Hz)
80
∆PL
Taàn soá taêng ∆f = = 0,13 (Hz)
β

Ví duï 16.2: HTÑ goàm saùu toå maùy, trong ñoù ba toå maùy coù PFñm = 150MW, ñoä doác ñieàu toác R = 0,06;
ba toå maùy coøn laïi coù PFñm = 200MW; R = 0,07. Phuï taûi coù coâng suaát 800MW vaø D = 1,5. Tính ñieàu
chænh sô caáp khi phuï taûi taêng theâm 85MW, sao cho taàn soá khoâng vöôït quaù ± 0,2Hz so vôùi taàn soá
ñònh möùc.
Giaûi: Ñoä döï tröõ coâng suaát
Pht (3.150 + 3.200) = 1,3125
K dt = =
Ppt 800

(3.150 / 0,06 + 3.200 / 0.07)

Tính KFht K Fht = = 15,3061
1050
Khi phuï taûi taêng theâm thì taàn soá giaûm moät löôïng
∆P. fñm ∆P. fñm 85.50
∆f = = = = 0,246 (Hz)
Ppt (K dt .K Fht + D ) Ppt .K ht 800.(1,3125.15,3061 + 1,5)

Ta thaáy ñoä leäch taàn soá vöôït quaù giaù trò cho pheùp, khaéc phuïc baèng caùch giaûm R cuûa toå maùy
,
nhoùm 2, R2 = 0,04.

(3.150 / 0,06 + 3.200 / 0,04)

K Fht = = 21,4286
1050
85.50
∆f = = 0,1793 (Hz)
800.(1,3125.21,4286 + 1,5)

Vaäy khi ta giaûm giaù trò R cuûa toå maùy nhoùm 2 thì giaù trò cuûa ñoä leäch taàn soá thoûa ñieàu kieän baøi toaùn.

16.6.3 AÛnh höôûng cuûa haèng soá quaùn tính H

Haèng soá quaùn tính H ñöôïc ñònh nghóa nhö sau
 429

Naêng löôïng tích tröõ (ôû toác ñoä ñònh möùc MW .s)
H =
Sñm ( MVA)

1 Jω20 .10 −6 J2
H= = 5.48.10 − 9 n (16.33)
2 Sñm Sñm

trong ñoù: H - haèng soá quaùn tính cuûa toå MF (MW.s/MVA)

J - moâmen quaùn tính cuûa turbine MF (kg.m2)
n - vaän toác quay cuûa turbine MF (voøng/phuùt)
Sñm - coâng suaát ñònh möùc cuûa MF (MVA).
Neáu MF laøm vieäc vôùi coâng suaát nhoû hôn coâng suaát ñònh möùc thì haèng soá quaùn tính H laø
Plv
H = .H o (16.34)
Pñm

Ho - haèng soá quaùn tính ñònh möùc

Plv - coâng suaát laøm vieäc cuûa toå MF
Pñm - coâng suaát ñònh möùc cuûa toå MF.
Moät heä thoáng coù m MF laøm vieäc, haèng soá quaùn tính cuûa heä thoáng laø
m
∑ Hi Pi
i
H= (16.35)
∑ Pñm

Hi - haèng soá quaùn tính cuûa MF thöù i

Pi - coâng suaát ñònh möùc cuûa MF thöù i
∑ Pñm - coâng suaát ñònh möùc toång coäng cuûa caùc MF ñang hoaït ñoäng.
Trong tính toaùn quaù ñoä haèng soá quaùn tính cuûa MF ñöôïc laáy theo taøi lieäu cuûa nhaø cheá taïo. Caùc MF
khaùc nhau seõ coù giaù trò haèng soá quaùn tính khaùc nhau. AÛnh höôûng cuûa quaùn tính ñöôïc khaûo saùt thoâng qua
caùc giaù trò tieâu bieåu cuûa taát caû thoâng soá vaø söï thay ñoåi cuûa H, keát quaû veõ ôû hình 16.29, giaù trò H aûnh
höôûng tröïc tieáp ñeán ñoä doác ban ñaàu cuûa ñöôøng cong ñoä leäch. Giaù trò H taùc ñoäng ñeán taát caû giôùi haïn cuûa
ñaùp öùng taàn soá, goàm ωn , ς .

∆f[Hz] 0,0

Pd = 0,2 D = 1,0 FH = 0,3

Km= 0,95 R = 0,05 TR = 8,0
0,4

0,6

0,8
H = 3,0
H = 3,5
1,0 H = 4,0
H = 4,5
1,2 H = 5,0

1,4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 t[s]

Hình 16.29 Ñaùp öùng taàn soá khi H thay ñoåi

430

AÛnh höôûng roõ nhaát cuûa giaù trò H laø giaûm ñoä doác ban ñaàu cuûa söï suy giaûm taàn soá, laøm treã vaø
giaûm ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát. Tuy nhieân, H khoâng aûnh höôûng ñeán giaù trò oån ñònh cuoái cuøng cuûa taàn
soá. Hoï ñöôøng cong cuûa ñaùp öùng quaùn tính choàng leân nhau, ñaëc ñieåm naøy khoâng xuaát hieän ôû nhöõng
hoï ñöôøng cong ñaùp öùng khaùc. Vôùi caùc giaù trò H cao hôn ñöa ñeán ñoä giaûm taàn soá ít hôn vaø do ñoù
khoâi phuïc taàn soá chaäm hôn vì ñaùp öùng chaäm ñoái vôùi heä thoáng coù H lôùn neân khi ñoù boä ñieàu toác seõ
coù ñuû thôøi gian ñieàu chænh ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát veà giaù trò nhoû hôn.

16.6.4 AÛnh höôûng cuûa haèng soá thôøi gian hoài nhieät TR
Haèng soá thôøi gian hoài nhieät laø moät thoâng soá heä thoáng quan troïng. Thöôøng hôn 70% coâng suaát ñaàu
ra turbine bò laøm treã do haèng soá thôøi gian hoài nhieät vaø söï thay ñoåi thôøi gian treã seõ laøm aûnh höôûng ñaëc
tính taàn soá. Hình 16.30 cho thaáy söï phuï thuoäc cuûa ñoä leäch taàn soá vaøo TR cuûa moät toå MF lôùn. TR aûnh
höôûng ñeán tyû leä haõm ζ vaø taàn soá töï nhieân khoâng haõm ωn, nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán ñoä doác ban ñaàu
vaø ñoä leäch sau cuøng.

∆f [Hz] 0,0
Pd = -2 D = 1,0 R = 0,05
-0,2
FH = 0,5 H = 4,0 Km = 0,95
-0,4

-0,6

-0,8 TR = 1
TR = 2
-1,0 TR = 3
TR = 4
-1,2 TR = 5
TR = 6
-1,4 t [s]
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Hình 16.30 Ñaùp öùng taàn soá theo söï thay ñoåi cuûa TR

AÛnh höôûng cuûa haèng soá thôøi gian hoài nhieät laø taïo ra thôøi gian treã cuûa ñaùp öùng taàn soá theo ñoä
doác ban ñaàu cuûa noù. Söï treã naøy laøm taêng ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát vaø laøm treã giaù trò ñænh lôùn nhaát
naøy tyû leä vôùi ñoä lôùn cuûa thôøi gian treã do hoài nhieät. Ñieàu naøy coù nghóa laø haèng soá thôøi gian hoài nhieät
khoâng aûnh höôûng ñeán giaù trò ñaët cuûa rôle taàn soá thaáp maø ñöôïc chænh ñònh theo ñoä giaûm ban ñaàu
cuûa taàn soá, nhöng thoâng soá naøy seõ aûnh höôûng ñeán ñaùp öùng vaø toång thôøi gian bò rôi vaøo tình traïng
taàn soá giaûm.

16.6.5 AÛnh höôûng cuûa phaân soá öùng suaát cao FH

Haèng soá FH xaùc ñònh tyû leä coâng suaát treân truïc taïo ra bôûi turbine aùp suaát cao treân moät heä
thoáng hoài nhieät ñôn. Noù laø moät heä soá cuûa coâng suaát truïc khoâng bò laøm treã bôûi söï hoài nhieät
(H.16.31) cho thaáy aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi rieâng FH vôùi caùc thoâng soá khaùc ôû giaù trò danh ñònh.
 431

∆f[Hz] 0,0

0,2 Pd = 0,2 D = 1,0 R = 0,05

K m= 0,95 H = 4,0 TR = 8,0
0,4

0,6
1
0,8 2 1 FH = 0,05
3
1,0 2 FH = 0,06
4 3 FH = 0,07
1,2 4 FH = 0,08
5 5 FH = 0,09
6 FH = 0,10
1,4
6
1,6
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 t[s]

Hình 16.31 Ñaùp öùng taàn soá theo söï thay ñoåi cuûa FH

Giaù trò lôùn nhaát cuûa FH coù aûnh höôûng roõ reät ñeán ξ vaø coù theå laøm taàn soá heä thoáng bò haõm (ξ >
1). Khi ñieàu naøy xaûy ñaùp öùng taàn soá khoâng cho bôûi (16.17) maø laø moät toå hôïp cuûa soá muõ. Phöông
trình ñaùp öùng taàn soá theo ñieàu kieän naøy ñöôïc suy töø (16.16) baèng caùch phaân tích thaønh thöøa soá
phöông trình baäc 2:
T1T2 Rω2n P∆  1 + TR s 
∆ω (s) =   (16.36)
DR + K m  s(1 + T1 s)(1 + T2 s) 

Khi ñoù s(1 + T1s)(1 + T2s)

T1T2 Rω2n P∆  T − TR −1 / T1 T2 − TR −1 / T 2 
∆ω(t) =  1 + 1 e − e  u(t) (16.37)
DR + K m  T2 − T1 T2 − T1 

16.6.6 AÛnh höôûng cuûa heä soá hieäu chænh phuï taûi D
Moät phöông phaùp ñeå laøm roõ söï phuï thuoäc cuûa coâng suaát taûi vaøo taàn soá cuûa heä thoáng laø moâ
hình hoùa taûi khi coù moät thaønh phaàn haèng soá vaø moät thaønh phaàn phuï thuoäc taàn soá
PL = PLO (1 + kf∆ω) (16.38)
AÛnh höôûng naøy ñaõ tính ñeán trong moâ hình, qua haèng soá hieäu chænh phuï taûi D, theo (16.3)
chuùng ta vieát
∆P = D.∆ω (16.39)

Töø bieåu thöùc tính ω, ς ta thaáy raèng, taàn soá töï nhieân vaø heä soá giaûm heä thoáng laø haøm cuûa D,
nhöng söï phuï thuoäc naøy luoân xuaát hieän theo tích soá DR. Vì R laø nhoû, thöôøng khoaûng 0,05 ñvtñ, do
ñoù DR luoân nhoû vaø aûnh höôûng cuûa D seõ giaûm bôùt. Chuùng ta coù theå minh hoïa aûnh höôûng cuûa D leân
ñaùp öùng taàn soá baèng ñoà thò (H.16.32).
Coù söï töông töï giöõa hình 16.27 bieåu dieãn ñoä leäch theo thoâng soá R vaø hình 16.32 bieåu dieãn ñoä
leäch theo thoâng soá D. AÛnh höôûng cuûa söï thay ñoåi hai thoâng soá naøy laø nhö nhau nhöng R coù vai troø
quan troïng hôn D. Chuùng ta keát luaän raèng, maëc duø taûi coù moät thaønh phaàn phuï thuoäc taàn soá nhöng
noù coù aûnh höôûng khoâng lôùn baèng ñoä doác phuï thuoäc cuûa boä ñieàu toác ñeán ñaùp öùng taán soá. Ñieàu ñoù
cho thaáy söï quan troïng cuûa vieäc giöõ ñoä doác phuï thuoäc cuûa boä ñieàu toác phuø hôïp.
432

∆ f[Hz] 0,0

0,2 Pd = 0,2 R = 0,05 FH = 0,3

Km = 0,95 H = 4,0 TR = 8,0
0,4

0,6

0,8
D = 2,0
1,0 D = 1,5
D = 1,0
1,2 D = 0,5
D = 0,0
1,4

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 t[s]

Hình 16.32 Ñaùp öùng taàn soá theo söï thay ñoåi cuûa D

16.7 MOÂ HÌNH CAÛI TIEÁN

Coù theå phaân tích söï laøm vieäc cuûa heä thoáng baèng caùch söû duïng moâ hình SFR. Döõ lieäu maát caân
baèng thaät söï trong heä thoáng coù theå xaùc ñònh caùc thoâng soá. Söï ghi nhaän caùc nhieãu loaïn trong heä
thoáng laø caàn thieát vì moät vaøi thoâng soá heä thoáng haàu nhö khoâng theå xaùc ñònh chính xaùc do khoâng
bieát ñieàu kieän vaän haønh. Söï ñieàu chænh hay ñoä doác R phuï thuoäc vaøo söï ñieàu chænh ñoä doác cuûa
turbine vaø aûnh höôûng cuûa khoái van ñieàu toác. Tuy nhieân, aûnh höôûng naøy hoaøn toaøn coù theå thaáy baèng
caùch ghi cheùp taàn soá khi coù söï nhieãu loaïn thaät söï xaûy ra, baèng caùch quan saùt sai soá taàn soá xaùc laäp.
Ñoä leäch taàn soá xaùc laäp naøy coù theå tính ñöôïc baèng coâng thöùc
50 RP∆
f= (16.40)
DR + km
Chuùng ta coù theå baét ñaàu tính toaùn baèng caùch phoûng ñoaùn D bôûi vì thoâng soá naøy khoâng coù
khaùc bieät ñaùng keå. Giaù trò cuûa km thöôøng ñöôïc bieát, ít nhaát moät caùch gaàn ñuùng, töø heä thoáng ñieàu
khieån trung taâm, hay noù coù theå ñaùnh giaù döïa treân söï hoaït ñoäng vaø döï tröõ quay cuûa khu vöïc söû duïng
ñieän. Do ñoù, chæ caàn xaùc ñònh ñöôïc R vaø P∆. Neáu ñoä lôùn söï maát caân baèng ñöôïc bieát, khi ñoù R coù theå
ñöôïc tính töø (16.40). Nhö ñaõ noùi, R thöôøng coù giaù trò khoaûng 0,05.

16.7.1 Coâng suaát cô

Coâng suaát cô hoïc trong moâ hình tröôùc khoâng xeùt ñeán phaàn coâng suaát nhoû laøm “döï tröõ quay” ñeå
cung caáp moät naêng löôïng phaùt döï tröõ cho moät tình traïng khaån caáp. Ñieàu naøy coù nghóa laø khoâng phaûi taát
caû khaû naêng ñònh möùc heä thoáng ñöôïc leân lòch maø chæ coù moät phaàn ñeå ñaùp öùng caùc bieán coá xaûy ra.
Chuùng ta coù theå xaùc ñònh coâng suaát cô cuûa taát caû caùc turbine ñöa vaøo hoaït theo coâng thöùc sau
P (MW ) 1
km = mo = ∑ SBi FPi (1 − fSR ) = FP(1 – fSR) (16.41)
SSB SSB
trong ñoù: SBi - coâng suaát ñònh möùc toå maùy I, SBi = MVA
SSB - coâng suaát bieåu kieán heä thoáng
FBi - heä soá coâng suaát cuûa MF i = FP
FSR - tyû leä SSB duøng ñeå döï tröõ quay.
 433

Moâ hình cuûa coâng suaát cô naøy tính ñeán döï tröõ quay cuûa heä thoáng. Ñieàu naøy coù nghóa laø
khoâng phaûi taát caû naêng löôïng phaùt cuûa heä thoáng ñöôïc saün saøng ñeå duøng laäp töùc, vì thoâng soá chuaån
cuûa boä ñieàu toác ñöôïc ñaët ñeå söû duïng chæ moät phaàn coâng suaát ñònh möùc. Phaàn coâng suaát ñöôïc duøng
ñeå döï tröõ quay duøng ôû ñaây chính laø giaù trò trung bình cho toaøn theå heä thoáng.

Coâng thöùc (16.41) duøng ñeå xaùc ñònh thoâng soá Km söû duïng trong phöông trình moâ taû heä thoáng.
Giaû söû caùc MF hoaït ñoäng vôùi cuøng heä soá coâng suaát.

16.7.2 Coâng suaát ñieän

Moâ hình cuûa coâng suaát ñieän trong moâ hình ñaùp öùng taàn soá coù theå bò giôùi haïn do MF khoâng coù
ñuû coâng suaát ñeå phaùt moät löôïng coâng suaát baèng vôùi löôïng coâng suaát khoâng caân baèng ban ñaàu. Xeùt
,
moät moâ hình MF ñôn giaûn vôùi söùc ñieän ñoäng EG noái tieáp ñieän khaùng quaù ñoä X d , moät maùy bieán aùp
taêng theá taïo thaønh toång trôû töông ñöông giöõa MF vaø ñöôøng daây tôùi taûi nhö hình 16.33.

IL
VT LL

x’d xt xe

EG ZL
X

Hình 16.33 Töông ñöông cuûa heä thoáng khi maát caân baèng coâng suaát

Chuùng ta coù theå veõ giaûn ñoà vectô pha cuûa ñieän
theá heä thoáng tröôùc vaø sau khi maát caân baèng nhö
XI1
(H.16.34). Heä soá coâng suaát cuûa doøng ñieän taûi ñöôïc giaû Ec
ñònh laø khoâng ñoåi khi xaûy ra söï xaùo troän, goác θ laø haèng
Ec
soá. Do ñoä kích töø ñuû nhanh neân ñieän theá beân trong MF
EG khoâng ñoåi vaø taïo thaønh moät voøng cung baùn kính δ1 XI0
khoâng ñoåi vôùi taâm ôû goác. δ0
θ VL VL
Töø giaûn ñoà pha chuùng ta coù theå vieát phöông trình 1 0
ñieän theá sau I0
VL = EG cosδ – X I sinθ (16.42)
I1
X I cosθ = EG sinδ (16.43)
Hình 16.34 Bieåu ñoà pha tröôùc vaø
Töø ñoù tính ñieän theá cuûa taûi sau khi xaûy ra söï maát oån ñònh
VL = EG cosδ – EG sinδ tanθ (16.44)
vaø coâng suaát taûi PL = VL I cosθ (16.45)
 E sin δ 
PL = (EG.cosδ – EG.sinδ.tanθ)  G  cosθ
 X cos θ 
434

EG2
PL = (sinδ.cosδ – sin2δ.tanθ) (16.46)
X
Chuùng ta coù theå tính coâng suaát lôùn nhaát cuûa taûi coù theå cung caáp trong giôùi haïn cuûa goác δ
baèng caùch laáy ñaïo haøm theo δ. Söï lieân heä giöõa hai goùc
1
tan 2δ = (16.47)
tan θ
Söû duïng moái lieân heä naøy, chuùng ta coù theå vieát phöông trình coâng suaát taûi lôùn nhaát, xaûy ra khi
ñaïo haøm baèng zero
EG2  1 − sin θ  E2
PLmax =   = G tanδ (16.48)
2 X  cos θ  2 X
Löôïng coâng suaát taûi lôùn nhaát ñöôïc phaân phoái bôûi heä thoáng MF laø moät haøm soá cuûa khaùng trôû
töông ñöông heä thoáng, ñieän theá kích töø cuûa MF töông ñöông goùc moâmen quay cuûa MF.
Töø phöông trình dao ñoäng cô baûn ta coù theå vieát
d∆ω 1
= (Pm – Pe) (ñvtñ) (16.49)
dt 2. H
Khi coâng suaát truyeàn ñeán taûi laø lôùn nhaát töông öùng vôùi ñoä doác lôùn nhaát cuûa ñöôøng cong taàn
soá
d∆ω  1
 = (Pm – Pemax) (ñvtñ) (16.50)
dt  max 2.H
Thay giaù trò cuûa Pm, Pe vaøo
d∆ω  1  EQ2  1 − FR  
=  Fp (1 − f SR ) −    (ñvtñ) (16.51)

dt  max 2.H 2 X  Fp  

trong ñoù: FP = cosθ - heä soá coâng suaát; FR = sinθ - heä soá phaûn khaùng.
Giôùi haïn cuûa coâng suaát ñieän coù theå duøng ñôn giaûn nhö moät giaù trò lôùn nhaát ñeå thay theá cho
coâng suaát khoâng caân baèng cuûa moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng.

16.8 MOÂ HÌNH ÑAÙP ÖÙNG TAÀN SOÁ HEÄ THOÁNG KHAÙC
Moät moâ hình ñaùp öùng taàn soá heä thoáng khaùc ñöôïc duøng cho rôle caét taûi khi taàn soá giaûm. Caùc
rôle seõ ñöôïc duøng ñeå caét moät phaàn coâng suaát taûi nhaèm duy trì söï caân baèng hôïp lyù giöõa taûi vaø phaùt.
Moät phöông phaùp ñeå moâ hình hoùa söï suy giaûm cuûa taàn soá theo söï khoâng caàn baèng laø duøng moät moâ
hình phaûn aùnh hoaït ñoäng cuûa taûi vaø phaùt. Moâ hình naøy coù daïng phöông trình vi phaân baäc nhaát.
P∆
∆ω (t) = (1 – e–(D/2H).t) (16.52)
D
Moâ hình naøy ñöôïc öa duøng vì noù ñôn giaûn vaø moâ taû ñöôïc quyõ ñaïo cuûa taàn soá khi taàn soá giaûm
töø giaù trò ban ñaàu theo quy luaät haøm muõ.
Toác ñoä suy giaûm nhanh hôn tính theo moâ hình vì noù khoâng moâ phoûng hoaït ñoäng cuûa boä ñieàu
toác. Ñoä doác cuûa ñoä leäch taàn soá theo moâ hình naøy laø
− Dt
d∆ω P
= ∆ e 2H (16.53)
dt 2H
 435

Ñeå tính ñoä doác naøy chæ caàn bieát H, D vaø löôïng thieåu coâng suaát P∆.
Moâ hình naøy ñöôïc duøng trong vieäc tính toaùn cho sô ñoà sa thaûi phuï taûi ôû chöông 17.
Ñoä doác ban ñaàu tính theo moâ hình naøy gioáng nhö tính theo... 16.30
Ñoä leäch taàn soá theo thôøi gian ñöôïc tính bôûi hai moâ hình SFR vaø haøm muõ baèng ví duï sau.
Ví duï: caùc thoâng soá cuûa heä thoáng duøng ñeå tính toaùn laø
H = 4; D = 1; FH = 0,3; R = 0,05; TR = 8; Km = 0,95
Coâng suaát thieáu huït: Pd = – 0,1; Pd = – 0,3.
Keát quaû tính toaùn ñöôïc veõ ôû hình 16.35.

f [Hz] 50,0

49,6

49,2

48,8

48,4 Pd = 0,1
SFR
EXP Pd = 0,1
48,0 SFR Pd = 0,3
EXP Pd = 0,3
47,6
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 t [s]

Hình 16.35 Ñoä leäch taàn soá ñöôïc tính baèng hai moâ hình SFR vaø haøm muõ (EXP)

Nhaän xeùt: Tính toaùn theo haøm muõ (EXP), ñoä leäch chính xaùc khoaûng 1/2 giaây ñaàu tieân nhöng
sau ñoù sai soá raát lôùn.
16.9 TOÁC ÑOÄ ÑAÙP ÖÙNG CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ TURBINE
Tính chaát ñaùp öùng cuûa caùc toå maùy turbine hôi coù hoài nhieät, khoâng hoài nhieät vaø turbine nöôùc khi taûi
thay ñoåi töøng böôùc ∆PL ñöôïc cho baèng hình 16.36. Nhöõng ñaùp öùng naøy ñöôïc xaây döïng töø maùy tính duøng
caùc moâ hình tuyeán tính vaø caùc thoâng soá toå maùy tieâu bieåu.
Töø hình 16.36 nhaän thaáy raèng, duø ñoä leäch toác ñoä gioáng nhau cho taát caû ba toå maùy nhöng
chuùng coù ñaùp öùng khaùc nhau ñaùng keå. Thöïc teá ñaëc tính ñaùp öùng töøng toå maùy cuõng khaùc nhau nhieàu
tuøy thuoäc vaøo caùc thoâng soá nhö loaïi MF, ñieàu khieån, caùch thöùc vaän haønh.

0 5 10 15 20

Hình 16.36 Ñaùp öùng cuûa caùc toå maùy phaùt caùc loaïi turbine khaùc nhau
436

16.10 CAÙCH THÖÏC HIEÄN ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ TURBINE

Vaøo ñaàu theá kyû naøy, caùc maùy ñieän coù theå hoaït ñoäng bôûi moät vaøi nhaân vieân vaän haønh, söû
duïng caùc van vaän haønh baèng tay vaø moät vaøi aùp keá. Tuy nhieân qua nhieàu naêm, coâng ngheä veà caùc
nhaø maùy ñieän ñaõ phaùt trieån ñeán möùc maø con ngöôøi khoâng coøn coù ñuû thôøi gian ñeå doø tìm vaø phaân
tích taát caû caùc bieán soá cuûa quaù trình cuõng nhö ñeå xöû lyù nhanh choùng caùc roái loaïn heä thoáng. Ngaøy
nay, caùc chöùc naêng naøy haàu nhö ñeàu ñöôïc thöïc hieän moät caùch töï ñoäng.
Vieäc söû duïng ñaëc tính ñaùp öùng nhanh choùng cuûa heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng, ñieàu chænh
thích hôïp laøm taêng hieäu suaát heä thoáng turbine. Khi chöùc naêng ñieàu khieån ñöôïc toái öu hoùa, noù taêng
moät caùch ñaùng keå ñoä khaû duïng cuûa heä thoáng turbine, caûi thieän vieäc söû duïng caùc nhieân lieäu ngaøy
caøng ñaét tieàn vaø taêng lôïi nhuaän cuûa nhaø maùy ñieän. Vôùi vieäc söû duïng heä thoáng töï ñoäng, ngaøy nay
caùc nhaø maùy ñieän coù theå hoaït ñoäng an toaøn vaø tin caäy, maëc duø chæ coù moät vaøi nhaân vieân vaän haønh.
Heä thoáng turbine söû duïng trong nhaø maùy ñieän ngaøy nay ñeàu ñöôïc laép caùc heä thoáng ñieàu
chænh toác ñoä taûi ñeå ñaûm baûo thoûa maõn caùc yeâu caàu veà taûi vaø taàn soá trong khoaûng xaùc ñònh. Khi toác
ñoä ra cuûa turbine khoâng phuø hôïp cho vieäc phaùt ñieän thì moät vaøi ñieàu khieån boå sung phaûi ñöôïc aùp
duïng ñeå baûo ñaûm raèng caùc thay ñoåi theo yeâu caàu coâng suaát ñieän dieãn ra moät caùch töï ñoäng maø
khoâng bò sai leäch nhieàu so vôùi taàn soá chuaån cuûa heä thoáng. Vì lyù do naøy, toaøn boä caùc turbine söû
duïng trong caùc nhaø maùy ñieän ñeàu ñöôïc cung caáp caùc boä ñieàu toác.
16.10.1 Nguyeân lyù cuûa töï ñoäng ñieàu chænh toác ñoä
Nguyeân lyù töï ñoäng ñieàu chænh toác ñoä coù theå bieåu dieãn
qua sô ñoà khoái nhö hình 16.37.
Van
Nöôùc, hôi nöôùc hoaëc khí ñoát ñi qua caùc van ñieàu
khieån ñeå vaøo turbine, ôû ñoù caùc caùnh turbine bieán ñoåi naêng ~
löôïng thaønh vaän toác quay. Maùy phaùt
Turbine
Neáu van naøy ñöôïc duy trì ôû moät ñoä môû coá ñònh sao
cho löu löôïng hôi nöôùc khoâng ñoåi thì toác ñoä maùy cuõng seõ Hình 16.37 Sô ñoà khoái ñieàu chænh
khoâng ñoåi trong caùc ñieàu kieän xaùc laäp. Neáu van naøy ñöôïc toác ñoä turbine
môû theâm ra, toác ñoä seõ taêng leân giaù trò cao hôn. Moãi ñoä môû
van töông ñöông vôùi vaän toác nhaát
ñònh. Sô ñoà khoái trong hình 16.38 Ñieàu khieån
Voâ laêng Van Turbine
minh hoïa quaù trình ñöôïc goïi laø baèng tay
Toác Haønh Löu Vaän toác
voøng hôû. ñoä mong muoán trình löôïng hôi nöôùc
Trong hình 16.39, moät ngöôøi
coù theå duy trì vaän toác khoâng ñoåi Hình 16.38 Sô ñoà khoái cuûa voøng ñieàu khieån hôû

maëc duø caùc thoâng soá thay ñoåi,

baèng caùch ngöôøi ñoù seõ theo doõi toác ñoä vaø ñieàu chænh ñoä van cho phuø hôïp. Vieäc phaûn hoài baèng maét
vaø hieäu chænh baèng tay caùc cheânh leäch naøy ñöôïc goïi laø ñieàu khieån voøng kín. Trong tröôøng hôïp naøy,
con ngöôøi laø maét xích kheùp kín maïch voøng.
 437

Van hieän ñaïi

Trò ñaët
Van Voâ laêng Van Turbine
+ Toác
Toác ñoä
ñoä
mong Hoài tieáp
muoán
Maùy phaùt Boä ñieàu khieån
Turbine

Hình 16.39 Sô ñoà khoái ñieàu chænh voøng kín Hình 16.40 Sô ñoà khoái cuûa
döôùi taùc ñoäng cuûa nhaân vieân vaän haønh boä ñieàu khieån voøng kín

Moät sô ñoà khoái cuûa quaù trình ñieàu khieån naøy ñöôïc trình baøy treân hình 16.40. Ngöôøi vaän haønh
quan saùt toác ñoä thöïc teá treân boä chæ thò toác ñoä, so saùnh noù vôùi giaù trò mong muoán, xaùc ñònh söï khaùc
nhau vaø chænh tay van ñeå hieäu chænh söï khaùc nhau naøy. Tay van ñieàu khieån van, van xaùc ñònh
löôïng hôi nöôùc ñi qua turbine vaø vì theá xaùc ñònh toác ñoä turbine. Kieåm soaùt bôûi con ngöôøi coù hai
ngoõ vaøo: ñieåm ñaët (toác ñoä mong muoán) vaø giaù trò toác ñoä thöïc teá.

Söï kieåm soaùt naøy phaûi so saùnh hai tín hieäu vaø taïo neân söï khaùc bieät vaø cung caáp moät tín hieäu
ra phuø hôïp vôùi söï sai leäch giöõa hai giaù trò. Tín hieäu ra xaùc ñònh höôùng vaø soá löôïng voøng quay cuûa
tay van, muïc ñích laø hieäu chænh giaù trò thöïc teá ñeå ñaït ñöôïc giaù trò caøi ñaët. Trong moät maïch ñieàu
khieån voøng kín, giaù trò caøi ñaët laø tín hieäu vaøo vaø giaù trò thöïc teá laø tín hieäu ra.

Giaù trò ñaët

Servo
Van Van
motor
turbine Toác
ñoä

Ñieåm
Hoái tieáp
ñaët
Boä ñieàu
toác
Maùy phaùt Maùy phaùt
Turbine Giaù trò Turbine
ñaët

Hình 16.41 Boä ñieàu toác duøng quaû vaêng Hình 16.42 ÖÙng duïng boä ñieàu toác trong thöïc teá

Con ngöôøi coù theå ñöôïc thay theá baèng boä kieåm soaùt cô khí hoaëc ñieän töû ñoù laø boä ñieàu toác.
Trong phaàn naøy, boä ñieàu toác cô khí ñöôïc ñöa ra trình baøy nhöng caùc khaùi nieäm thì gioáng nhau cho
caû boä ñieàu toác ñieän töû. Trong boä ñieàu toác cô khí, caùc con vaêng bò ñaåy ra ngoaøi bôûi löïc ly taâm choáng
laïi löïc loø xo. Khi vaän toác taêng leân, boä ñieàu toác seõ ñoùng van laïi vaø vaän toác seõ ñöôïc giaûm bôùt
(H.16.41).
Caùc thay ñoåi nhö laø thoâng soá hôi nöôùc, phuï taûi MF... ñöôïc theo doõi bôûi boä ñieàu toác,
noù seõ ñaùp öùng laïi caùc thay ñoåi naøy baèng caùch ñoùng hoaëc môû van theo yeâu caàu. Hình 16.42
trình baøy sô ñoà khoái heä thoáng kieåm soaùt toác ñoä quay turbine.
16.10.2 Caùc boä phaän chöùc naêng phaùt hieän ñoä leäch taàn soá

1- Boä kieåm soaùt tyû leä (loaïi P)

438

Van

a
(w - x) . a/b = y

b
w
x
~
Maùy phaùt
Turbine

Hình 16.43 Boä kieåm soaùt tyû leä: x - giaù trò thöïc teá
y - giaù trò ñaàu ra cuûa boä ñieàu khieån; W - trò ñaët

Treân hình 16.43 trình baøy moät boä kieåm soaùt tyû leä, so saùnh giaù trò thöïc teá x vaø giaù trò ñaët w, vaø phaùt
moät leänh thay ñoåi ôû ñaàu ra cuûa boä kieåm soaùt y. Neáu vaän toác taêng leân vaø giaù trò ñaët vaãn nhö cuõ, caùc con
vaêng bò ñaåy xa hôn ra beân ngoaøi, x seõ taêng leân, y seõ giaûm xuoáng theo tyû leä ñoøn baåy a/b. Van ñoùng laïi vaø
vaän toác seõ giaûm xuoáng. Moái quan heä giöõa vaän toác taêng
leân (giaù trò thöïc teá) vaø söï dòch chuyeån cuûa van (bieán soá
Môû
tham khaûo) ñöôïc trình baøy treân hình 16.44. y
Phaïm vi maø vaän toác vaø van thay ñoåi hay söï bieán Haønh
trình van
ñoåi khoaûng chaïy ñöôïc goïi laø tyû leä. Khoaûng tyû leä ñöôïc
xaùc ñònh nhö laø söï thay ñoåi giaù trò thöïc teá caàn thieát ñeå
thöïc hieän 100% vieäc di chuyeån van ñöôïc goïi laø giaù trò Ñoùng
Vuøng tæ leä
thöïc teá bình thöôøng (100% giaù trò thöïc teá). Toác ñoä x
Neáu giaù trò thöïc teá thay ñoåi töø moät giaù trò ñaët cao
Hình 16.44 Quan heä giöõa
hôn, boä kieåm soaùt seõ môû van moät khoaûng
vaän toác vaø haønh trình van
y = (w − x).a / b
Neáu söï khaùc nhau giöõa giaù trò thöïc teá vaø giaù trò ñaët vaãn giöõ nguyeân thì van vaãn giöõ nguyeân ôû
vò trí cuõ; nghóa laø turbine duø coù ñöôïc ñaåy baèng moät löôïng nhieân lieäu nhieàu hôn, giaù trò thöïc teá (toác
ñoä) cuõng khoâng taêng leân giaù trò ñaët. Moái lieân heä giöõa giaù trò ñaët, giaù trò thöïc teá vaø hieäu quaû dòch
chuyeån cuûa van hay vò trí dòch chuyeån ñöôïc thay ñoåi baèng caùch thay ñoåi khoaûng hoaït ñoäng tyû leä,
ñoù laø tyû soá a/b.
Caùc boä kieåm soaùt ñöôïc ñaùnh giaù theo söï ñaùp öùng cuûa chuùng vôùi thay ñoåi, ñoù laø khi tín hieäu
vaøo thay ñoåi ñoät ngoät, thôøi gian yeâu caàu laø bao nhieâu ñeå cho van tieán tôùi ñöôïc vò trí cuoái cuøng.
Hoaït ñoäng naøy ñöôïc goïi laø ñaùp öùng töøng böôùc ñöôïc trình baøy trong hình 16.45. Söï dòch chuyeån cuûa
van (khoaûng dòch) ñöôïc thay ñoåi ñeán ñoä môû môùi khi ngoõ ra cuûa boä kieåm soaùt bò thay ñoåi.

Ngoõ vaøo Ngoõ ra

Boä ñieàu khieån ngoõ vaøo

Trò thöïc
Boä ñieàu khieån
ngoõ ra
Trò ñaët
Böôùc Böôùc ñaùp öùng

Thôøi gian

Hình 16.45 Quan heä ñaùp öùng töøng böôùc

 439

2- Boä kieåm soaùt tích phaân (loaïi I)

Hình 16.46 trình baøy boä kieåm soaùt tích phaân thay ñoåi ngoõ ra cuûa boä kieåm soaùt cho ñeán khi söï
khaùc bieät giöõa giaù trò thöïc teá vaø giaù trò ñaët baèng khoâng, baát chaáp söï thay ñoåi ôû ñaàu vaøo boä kieåm
soaùt. Khi pittoâng kieåm soaùt ñöa ra baát kyø moät söï thay ñoåi naøo so vôùi vò trí taâm cuûa noù, noù seõ ñieàu
khieån ñaàu beân döôùi, ñaàu beân treân pittoâng löïc vaø seõ di chuyeån van hôi nöôùc. Toác ñoä dòch chuyeån
cuûa van phuï thuoäc vaøo söï khaùc bieät giöõa giaù trò thöïc vaø giaù trò ñaët. Söï khaùc bieät lôùn giöõa hai giaù trò
naøy seõ thuùc ñaåy van dòch chuyeån nhanh hôn.

y
o
a

w
b

x
o

Hình 16.46 Boä ñieàu chænh tích phaân

Hình 16.47 Quan heä ñaùp öùng thay ñoåi

töøng böôùc trong boä kieåm soaùt tích phaân

Khoaûng dòch y cuûa van laø toång cuûa caùc sai leäch kieåm soaùt treân moät ñôn vò thôøi gian. Hình
16.47 trình baøy söï ñaùp öùng thay ñoåi töøng böôùc trong boä kieåm soaùt tích phaân. Boä kieåm soaùt söï coá
thay ñoåi giaù trò thöïc teá cho baèng vôùi giaù trò ñaët vaø ñoùng van hoaøn toaøn. Trò soá böôùc seõ xaùc ñònh vaän
toác chuyeån dòch cuûa van. Ngöôïc vôùi boä kieåm soaùt tyû leä P, boä kieåm soaùt tích phaân I khoâng coù söï
khaùc bieät giöõa giaù trò ñaët vaø giaù trò thöïc teá trong maïch ñieàu khieån voøng kín.
440

3- Boä kieåm soaùt tyû leä tích phaân (loaïi PI)

Trong thöïc teá, caùc boä kieåm soaùt hoaït ñoäng tyû leä vaø tích phaân thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi nhau
bôûi vì caùc ñaëc tính ñaùp öùng cuûa chuùng vôùi thôøi gian. Khi boä kieåm soaùt hoaït ñoäng tích phaân ñöôïc söû
duïng, ngoõ ra boä kieåm soaùt thay ñoåi moät caùch chaâm chaïp vaø khoâng coù moät söï ñaùp öùng töøng böôùc
naøo vôùi giaù trò thöïc teá.
Khi boä kieåm soaùt tích phaân tyû leä ñöôïc söû duïng, ngoõ ra cuûa boä kieåm soaùt seõ laäp töùc coù hieäu quaû
ñoái vôùi söï ñaùp öùng töøng böôùc vaø söï khaùc bieät giöõa giaù trò thöïc teá vaø giaù trò ñaët, ñoä leäch seõ ñöôïc buø moät
caùch nhanh choùng.

Hình 16.48 Boä ñieàu chænh tyû leä tích phaân

Hình 16.48 trình baøy khi vaän toác thay ñoåi, van ñöôïc taùc ñoäng tröïc tieáp qua thanh noái (a), ñoù
laø moät phaàn tyû leä. So khaùc bieät giöõa giaù trò thöïc teá vaø giaù trò ñaët ñöôïc hieäu chænh thoâng qua caùc boä
thöøa haønh (b), ñoù laø phaàn töû hoaït ñoäng tích
phaân. Bôûi vì ngay caû söï leäch höôùng nhoû nhaát
khoûi traïng thaùi ban ñaàu noù cuõng seõ laøm cho
van ñieàu khieån thieát bò hoaït ñoäng tích phaân
hieäu chænh caùc boä thöøa haønh cho neân giaù trò
thöïc teá ñöôïc caân baèng vôùi giaù trò ñaët. Quan
heä ñaùp öùng töøng böôùc cuûa boä ñieàu chænh tyû leä
tích phaân cho ôû hình 16.49.
Ñoái vôùi HTÑ löïc, maëc duø ñöôïc trang bò
caùc boä ñieàu toác hoaøn haûo nhaát, vaãn khoâng theå
ñaûm baûo ñoä chính xaùc ñieàu chænh, khoâng thoûa
maõn ñöôïc caùc yeâu caàu veà ñieàu chænh taàn soá
vaø phaân phoái phuï taûi giöõa caùc toå maùy vaø caùc
Hình 16.49 Quan heä ñaùp öùng töøng böôùc
nhaø maùy. Vì vaäy nhaát thieát phaûi ñaët theâm
ñoái vôùi boä ñieàu chænh tyû leä tích phaân
maùy ñieàu chænh taàn soá thöù caáp.
16.10.3 Moät ví duï cuûa boä ñieàu chænh toác ñoä quay loaïi ly taâm
Quan saùt boä ñieàu chænh toác ñoä quay loaïi ly taâm cho ôû hình 16.50.
 441

Caùch laøm vieäc cuûa maùy ñieàu chænh nhö sau: khi thay ñoåi toác ñoä quay turbine, ví duï toác ñoä
giaûm caàu ly taâm 1 chuyeån töø vò trí Ao ñeán A’, coøn pittoâng cuûa xilanh khueách ñaïi 2 töø vò trí trung
bình ñi xuoáng. Daàu aùp suaát baét ñaàu chaûy vaøo loã döôùi cuûa boä phaän thöøa haønh thuûy löïc 3, coøn loã aùp
suaát treân cuûa 3, daàu thoaùt ra. Pittoâng cuûa 3 ñi leân vaø môû van ñeå taêng hôi nöôùc (nöôùc) vaøo turbine.
Taùc ñoäng ñieàu chænh naøy laøm taêng toác ñoä quay, nghóa laø dòch chuyeån ñieåm A’ vaø C’ leân.

Hình 16.50 Sô ñoà nguyeân lyù maùy ñieàu chænh

toác ñoä quay loaïi ly taâm

Cuøng luùc chuyeån dòch ñieåm C ñaõ aûnh höôûng ñeán di chuyeån cuûa pittoâng 3 do phaûn hoài cöùng
cuûa 4. Söï quan heä giöõa söï chuyeån dòch ñieåm ABC töø vò trí ban ñaàu laø
BC AC
∆C = ∆A + ∆B (16.54)
AB AB
Ñieàu chænh tieáp tuïc cho ñeán khi pittoâng cuûa 2 ñoùng kín loã, nghóa laø vaøo cheá ñoä oån ñònh
 AC 
∆C = 0, ∆A +   ∆B = 0
 BC 
Coù theå vieát baèng ∆A ≈ ki ∆ω = k1∆f , ∆B ≈ k2 ∆P (16.55)
khi maø ñieàu kieän cuûa cheá ñoä xaùc laäp
∆f + s∆P = 0 (16.56)
k2 AC
vôùi s= (16.57)
k1 BC
laø heä soá phuï thuoäc.
Neáu caét phaûn hoài cöùng (∆P = 0) thì theo (16.56) ∆f = 0, nhöng ñieàu chænh seõ khoâng oån ñònh,
do pittoâng 2 seõ chieám vò trí trung bình khi khoâng caân baèng coâng suaát turbine vaø phuï taûi. Ñeå thay
ñoåi hoaëc tính ñieàu chænh toác ñoä quay (söï phuï thuoäc cuûa vaøo coâng suaát thöïc) baèng caùch taùc ñoäng
vaøo boä phaän cô 5 baèng tay hoaëc ñoäng cô Ñ. Ñieåm M ñi leân, taùc ñoäng cuûa pittoâng 2 ñi xuoáng, seõ
laøm taêng löôïng hôi nöôùc (nöôùc) vaøo turbine vaø taêng toác ñoä quay turbine neáu MF laøm vieäc rieâng
bieät vôùi phuï taûi ñòa phöông. Khi MF laøm vieäc trong HTÑ (taàn soá khoâng ñoåi), taùc ñoäng leân 5 seõ laøm
442

thay ñoåi phuï taûi cuûa toå maùy.

Ñieàu chænh taàn soá theo ñaëc tính ñoäc laäp, ngöôøi ta duøng phaûn hoài cöùng vaø meàm 4’ goàm boä
ñeäm thuûy löïc vaø loø xo ñöôïc goïi laø boä phaän caân baèng (H.16.56b). Sau khi thay ñoåi phuï taûi turbine,
boä phaän caân baèng ñaàu tieân cuûa quaù trình ñieàu chænh nhö laø phaûn hoài cöùng (pittoâng khoâng theå nhanh
choùng chuyeån vò trí trong xilanh ñeäm). Sau ñoù, döôùi taùc duïng cuûa loø xo coá gaéng veà vò trí ban ñaàu
pittoâng töø töø chuyeån dòch, chuyeån daàu töø ngaên naøy sang ngaên khaùc. Quaù trình ñieàu chænh keát thuùc
khi pittoâng cuûa 2 vaø pittoâng cuûa xilanh ñeäm ôû vò trí ban ñaàu, nghóa laø: ∆C = 0, ∆B = 0 vaø nhö theá
∆A = 0. Do ñoù toác ñoä quay cuûa turbine trôû veà vò trí ban ñaàu. Phaûn hoài meàm coù theå ñöôïc duøng vôùi
phaûn hoài cöùng ñeå laøm toát hôn quaù trình ñieàu chænh.
Ngoaøi nhöõng boä phaän chính treân coøn coù boä phaän phuï thay ñoåi trò soá ñaët 5. Khi turbine laøm
vieäc song song vôùi maïng ñieän, luùc ñoù ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä turbine coù ñoä phuï thuoäc döông,
nghóa laø caàn thieát coù phaûn hoài cöùng.
Boä phaän cô khí thay ñoåi trò soá ñaët vaän toác quay cuûa toå söû duïng ñeå thay ñoåi soá voøng quay
trong quaù trình khôûi ñoäng toå maùy vaø ñoùng noù vaøo maïng. Trong tröôøng hôïp toå maùy laøm vieäc song
song vôùi maïng caàn thieát thay ñoåi coâng suaát cuûa noù töø khoâng ñeán ñònh möùc khi taàn soá gaàn ñònh möùc
khoâng phuï thuoäc vaøo ñoä phuï thuoäc ñaëc tính ñieàu chænh. Luùc naøy ngöôøi ta taùc ñoäng vaøo 5 ñeå thay
ñoåi vò trí cuûa M baèng tay hoaëc ñieàu chænh baèng cô ñieän qua boä phaän ñieàu chænh thöù caáp.
Hình treân moâ taû taùc ñoäng cuûa maùy ñieàu chænh toác ñoä khi laøm vieäc song song vaø ñoäc laäp. Ta
thaáy theo nguyeân taéc taùc ñoäng trong hai tröôøng hôïp treân khaùc nhau. Trong tröôøng hôïp laøm vieäc
song song, taêng trò soá ñaët maùy ñieàu chænh keùo theo taêng phuï taûi toå maùy khi ñoù taàn soá thöïc teá khoâng
thay ñoåi. Trong tröôøng hôïp laøm vieäc ñoäc laäp, taêng trò soá ñaët maùy ñieàu chænh (theo taàn soá) keùo theo
taêng taàn soá, khi phuï taûi thöïc teá khoâng thay ñoåi
Ñoái vôùi turbine hôi nöôùc khoâng cho pheùp taêng taàn soá quay quaù ñònh möùc nhieàu. Khi laøm vieäc
bình thöôøng maùy ñieàu chænh taàn soá quay turbine hôi nöôùc ñöôïc duy trì trong giôùi haïn nhaát ñònh.
Neáu heä thoáng ñieàu chænh laøm vieäc khoâng ñuùng thì taàn soá quay khi maát taûi coù theå taêng tôùi trò soá
nguy hieåm. Vì theá, ôû turbine hôi nöôùc ngöôøi ta trang bò thieát bò töï ñoäng ñeå khi taàn soá noù quay quaù
1,1 laàn trò soá ñònh möùc thì khôûi ñoäng nhanh choùng vaø ñoùng van khoâng cho hôi nöôùc vaøo turbine.
Hình 16.51 giôùi thieäu caùc daïng boä ñieàu chænh toác ñoä turbine tieâu bieåu. Trong ñoù: 1- boä ño toác
ñoä turbine - con laéc ly taâm; 2- van hôi hay coång nöôùc; 3- turbine; 4- MF; 5- xilanh khueách ñaïi; 6- boä
thöøa haønh; 7, 8- phaûn hoài; 9, 10 - thay ñoåi toác ñoä ñaët.
 443

Hình 16.51 Caùc daïng boä ñieàu chænh toác ñoä vaø ñaëc tính ñieàu chænh cuûa noù

16.11 ÑIEÀU KHIEÅN TAÀN SOÁ THÖÙ CAÁP

Khi taûi heä thoáng thay ñoåi döôùi taùc ñoäng cuûa taát caû boä ñieàu toác sô caáp, tuøy thuoäc vaøo ñaëc tính
chænh turbine vaø ñaëc tính taûi, taàn soá heä thoáng seõ coù moät ñoä leäch naøo ñoù. Ñeå ñöa taàn soá heä thoáng veà
trò soá ñònh möùc, caàn thieát coù nhöõng taùc ñoäng phuï trôï (thöù caáp) ñeå ñieàu chænh ñieåm ñaët chuaån taûi
baèng caùch duøng “ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä”. Nhö vaäy yù nghóa cô baûn cuûa vieäc ñieàu khieån coâng suaát
cô ñeå trieät tieâu ñoä leäch taàn soá laø ñieàu chænh ñieåm ñaët chuaån taûi cuûa moät soá toå MF choïn loïc. Khi taûi
444

heä thoáng thay ñoåi lieân tuïc thì coâng suaát ra cuûa MF phaûi töï ñoäng thay ñoåi lieân tuïc. Nhö vaäy vieäc
ñieàu chænh taàn soá HTÑ gaén lieàn vôùi vieäc phaân boá coâng suaát thöïc trong heä thoáng.
Ñieàu khieån coâng suaát thöïc töï ñoäng (AGC) laø ñieàu chænh taàn soá ôû giaù trò ñònh möùc baèng caùch
ñieàu chænh coâng suaát ra cuûa moät soá toå maùy choïn loïc. Chöùc naêng naøy coù theå ñöôïc goïi laø ñieàu khieån
taàn soá taûi (LFC). Caùc boä phaän chöùc naêng ñieàu khieån ñeå phaân boá coâng suaát thöïc trong heä thoáng coù
chi phí vaän haønh laø beù nhaát.
16.11.1 AGC trong heä thoáng ñieän ñoäc laäp

Caùc toå maùy

1
chæ ñieàu khieån
R
sô caáp

K1 + 1
Governor Turbine
S + TMS +D

Chuaån taûi Taûi vaø

quaùn tính

Chuaån taûi Governor Turbine

+

caùc toå maùy chæ

ñieàu khieån sô caáp
1
R

Hình 16.52 Ñieàu khieån thöù caáp caùc toå maùy choïn loïc
Chöùc naêng cuûa AGC trong heä thoáng naøy laø giöõ taàn soá ôû vò trí ñònh möùc. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc
hieän baèng caùch ñieàu khieån taùc ñoäng tích phaân leân ñieåm chuaån taûi cuûa caùc boä ñieàu toác cuûa toå MF
(H.16.52). Taùc ñoäng tích phaân ñeå chaéc raèng taàn soá sai soá laø zero.
Taùc ñoäng ñieàu khieån thöù caáp thì chaäm hôn nhieàu so vôùi taùc ñoäng ñieàu chænh toác ñoä turbine sô
caáp. Noù taùc ñoäng sau khi boä ñieàu khieån toác ñoä sô caáp (taùc ñoäng leân taát caû caùc toå maùy) ñeå oån ñònh
taàn soá heä thoáng.
Nhö theá, AGC ñieàu chænh caùc trò soá ñaët chuaån cuûa caùc toå MF choïn loïc, nghóa laø ñieàu khieån
löôïng coâng suaát thöïc phaùt ra cuûa caùc toå maùy ñeå thoûa maõn ñaëc tính ñieàu hoøa taàn soá toång hôïp cuûa heä
thoáng.
16.11.2 AGC trong heä thoáng ñieän lieân keát
Ñeå hình thaønh ñieàu khieån thöù caáp cuûa heä thoáng lieân keát, tröôùc tieân chuùng ta xem caùch laøm
vieäc cuûa chæ boä phaän ñieàu khieån toác ñoä sô caáp.
 445

P12 1 1
s + s
Khu vöïc 1 Khu vöïc 2
x 1 1
TM1S + D1 M TM2S + D2
a)
+
∆PL2
+ +
∆Pm1

Turbine Turbine

Governor Governor
b)

1 - 1
R1 + R2
+

Chuaån taûi 1 Chuaån taûi 2

Hình 16.53 Ñieàu khieån
Nhaø maùy töông ñöông Nhaø maùy töông ñöông
heä thoáng hai khu vöïc
khu vöïc 1 khu vöïc 2
c)

Khaûo saùt HTÑ lieân keát (H.16.53a) goàm hai khu vöïc noái vôùi nhau baèng ñöôøng daây lieân laïc coù
khaùng trôû X. Ñeå phaân tích, moãi khu vöïc ñöôïc bieåu dieãn baèng moät MF töông ñöông. Moâ hình naøy
hôïp lyù vì chuùng ta khoâng quan taâm giöõa caùc toå maùy trong cuøng moät khu vöïc.
Hình 16.53b laø maïch töông ñöông cuûa heä thoáng, moãi khu vöïc ñöôïc moâ hình baèng moät nguoàn
ñieän theá vaø khaùng trôû. Coâng suaát chaïy treân ñöôøng daây lieân laïc giöõa hai khu vöïc laø
E1 E2
P12 = sin(δ1 − δ 2 ) (16.58)
XΣ

Tuyeán tính hoùa taïi thôøi ñieåm ban ñaàu δ1 = δ10 vaø δ 2 = δ 20 , chuùng ta coù
∆P12 = M∆δ12
vôùi ∆δ12 = ∆δ1 − ∆δ 2

vaø M laø heä soá moâmen ñoàng boä ñöôïc cho bôûi
E1 E2
M = cos(δ10 − δ 20 ) (16.59)
XT

Trong hình 16.53c, moãi heä thoáng ñöôïc bieåu dieãn baèng haèng soá quaùn tính töông ñöông TM, heä
soá ñieàu chænh phuï taûi D, turbine, heä thoáng ñieàu chænh toác ñoä turbine (governor) coù ñoä doác R. Ñöôøng
daây lieân laïc ñöôïc töôïng tröng baèng heä soá moâmen ñoàng boä M. Trò soá döông cuûa ∆δ12 noùi leân vieäc
taêng coâng suaát truyeàn töø khu vöïc 1 ñeán khu vöïc 2. Ñieàu naøy töông ñöông tôùi vieäc taêng taûi cuûa khu
vöïc 1 vaø giaûm taûi cuûa khu vöïc 2, do ñoù hoài tieáp cuûa ∆δ12 coù daáu aâm ñoái vôùi khu vöïc 1 vaø daáu
döông ñoái vôùi khu vöïc 2.
Ñoä leäch taàn soá oån ñònh (f – fo) thì gioáng nhau ôû hai khu vöïc. Ñoái vôùi taûi thay ñoåi toång moät
löôïng ∆δ L
446

− ∆PL
∆f = ∆ω1 = ∆ω2 = 16.60)
(1 / R1 + 1 / R2 ) + ( D1 + D2 )
Taûi ôû khu vöïc 1 taêng ∆δ L1 , ñoái vôùi khu vöïc 1 ta coù
∆Pm1 − ∆P12 − ∆PL1 = ∆fD1 (16.61)
vaø ôû khu vöïc 2 ∆Pm2 + ∆P12 = ∆fD2 (16.62)

Söï thay ñoåi coâng suaát coù tuøy thuoäc vaøo boä ñieàu chænh, nghóa laø
∆f
∆Pm1 = − (16.63)
R1
∆f
∆Pm2 = − (16.64)
R2

Thay caùc giaù trò coâng suaát phöông trình 16.63 vaø 16.64 vaøo caùc phöông trình 16.61 vaø 16.62,
ta ñöôïc
 1 
∆f  + D1  = − ∆P12 − ∆PL1 (16.65)
 R1 
 1 
vaø ∆f  + D2  = − ∆P12 (16.66)
 R2 
Giaûi heä phöông trình naøy ta ñöôïc
− ∆PL1 − ∆PL1
∆f = = (16.67)
(1 / R1 + D1 ) + (1 / R2 + D2 ) β1 + β 2
− ∆PL1 (1 / R2 + D2 ) − ∆PL1β 2
vaø ∆P12 = = (16.68)
(1 / R1 + D1 ) + (1 / R2 + D2 ) β1 + β 2

Vôùi β 1 vaø β 2 laø ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá toång hôïp cuûa khu vöïc 1 vaø khu vöïc 2. Caùc phöông
trình treân ñöôïc moâ taû baèng hình 16.54.

Hình 16.54 AÛnh höôûng cuûa söï thay ñoåi taûi ôû khu vöïc I

Taûi ôû khu vöïc 1 taêng moät löôïng ∆PL1 laøm giaûm taàn soá ôû caû hai khu vöïc vaø coâng suaát truyeàn
cuûa ñöôøng daây lieân laïc laø ∆PL2 . ∆PL2 aâm chæ coâng suaát chaïy töø khu vöïc 2 tôùi khu vöïc 1. Ñoä leäch
doøng chaûy ñöôøng daây lieân laïc phaûn aùnh caáu truùc ñaëc tính ñieàu chænh (1/R1 + D) cuûa khu vöïc naøy tôùi
khu vöïc khaùc.
 447

Töông töï ta cuõng coù, khi taûi ôû khu vöïc 2 thay ñoåi löôïng ∆PL2
− ∆PL2
∆f = (16.69)
β1 + β 2

− ∆PL2β1
vaø ∆P12 = − ∆P21 = (16.70)
β1 + β 2

Caùc coâng thöùc naøy laø neàn taûng ñeå ñieàu khieån doøng coâng suaát cuûa caùc heä thoáng lieân keát.
16.11.3 Ñieàu khieån taàn soá ñöôøng daây lieân laïc
Nhieäm vuï cô baûn cuûa boä phaän ñieàu khieån thöù caáp naøy laø giöõ caân baèng giöõa taûi vaø nguoàn cuûa
moãi khu vöïc; nghóa laø taùc ñoäng ñieàu khieån duy trì taàn soá ôû ñònh möùc, coâng suaát trao ñoåi giöõa caùc
khu vöïc laân caän theo lòch ñònh tröôùc.
Ñieàu khieån trong moät khu vöïc chæ coù hieäu quaû ñoái vôùi söï thay ñoåi trong khu vöïc cuûa mình.
Noùi caùch khaùc, neáu coù taûi thay ñoåi ôû khu vöïc 1 thì chæ coù taùc ñoäng ñieàu khieån thöù caáp ôû khu vöïc 1.
Töø caùc phöông trình (16.67 ÷ 16.70) tính ∆f vaø ∆P12 thaáy raèng, ñeå thöïc hieän chöùc naêng cuûa
mình thì tín hieäu caàn ñieàu khieån laø toång cuûa coâng suaát truyeàn vaø taàn soá nhaân vôùi heä soá phaân cöïc B.
Tín hieäu ñieàu khieån naøy ñöôïc goïi laø sai soá ñieàu khieån khu vöïc (ACE).
Töø caùc phöông trình (16.67) vaø (16.68) thaáy raèng, heä soá phaân cöïc thích hôïp cuûa moãi khu vöïc
laø ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá β. Nhö theá tín hieäu ñieàu khieån khu vöïc ñoái vôùi khu vöïc 2 laø
ACE2 = ∆P21 + B2 ∆f (16.71)

vôùi B2 = β 2 = 1 / R2 + D2 (16.72)

Töông töï cho khu vöïc 1 ACE1 = ∆P12 + B1 ∆f (16.24)

vôùi B1 = β1 = 1 / R2 + D1 (16.73)

ACE töôïng tröng söï thay ñoåi yeâu caàu nguoàn phaùt trong khu vöïc vaø ñôn vò cuûa noù laø MW. Ñôn
vò cuûa heä soá phaân cöïc taàn soá laø MW/0,1Rz.
Sô ñoà hình 16.55 minh hoïa caùch ñieàu khieån thöù caáp tham gia, noù ñöôïc duøng cho caùc toå maùy
ñöôïc choïn ñieàu chænh trong moãi khu vöïc vaø taùc ñoäng leân caùc ñieåm ñaët chuaån taûi.
Ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá taûi (1/R + D) duøng ñeå xaùc ñònh heä soá phaân cöïc coù theå ñöôïc phoûng
ñoaùn baèng caùch ghi nhaän doøng söï kieän khi coù söï roái loaïn ñaùng keå trong khu vöïc, chaúng haïn nhö
maát ñoät ngoät toå maùy lôùn.
448

1 1
s s
+
1 1
TM1S + D1 M TM2S + D1
+

+ + +

∆P’m1 ∆P’’m1

Turbine Turbine Turbine Turbine

Governor Governor Governor Governor

1 1
R1 R2
+ +

Chuaån taûi 1 Chuaån taûi 2

1 1
R1 R2
+ +

K2
s

ACE1 ACE2
+ + +
B1 B2

AGC cuûa caùc toå maùy ñöôïc choïn ñieàu khieån

Hình 16.55 Sô ñoà khoái heä thoáng hai khu vöïc coù ñieàu khieån thöù caáp

16.11.4 Heä thoáng ñieän goàm nhieàu khu vöïc lieân keát
Ñieàu khieån ñöôøng daây lieân laïc moâ taû ôû treân cuõng aùp duïng toát cho HTÑ coù nhieàu hôn hai khu
vöïc lieân keát. Coâng suaát trao ñoåi tôùi moãi khu vöïc laø toång ñaïi soá cuûa doøng chaûy coâng suaát treân taát caû
caùc ñöôøng daây lieân laïc töø khu vöïc naøy ñeán khu vöïc kia.
Khi moät khu vöïc lieân keát vôùi nhieàu khu vöïc, coâng suaát chuyeån ñoåi giöõa caùc khu vöïc khoâng
nhaát thieát truyeàn treân ñöôøng daây noái tröïc tieáp maø coù theå truyeàn xuyeân qua caùc khu vöïc lieân laïc
khaùc tuøy thuoäc vaøo caùc toång trôû song song töông ñoái giöõa chuùng. Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa baèng
hình 16.56: heä thoáng coù ba khu vöïc.
 449

100MW
Xuaát = 150MW Khu vöïc 1 Khu vöïc 2 Nhaäp = 200MW
120MW

MW
50

W
MW
30

80

0M
Coâng thöùc thöïc teá

MW

10
Coâng thöùc theo lòch
Xuaát = 50MW Khu vöïc 3

Hình 16.56 Heä thoáng ñieän coù ba khu vöïc

Döôùi ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, moãi khu vöïc thöïc hieän nhieäm vuï ñieàu khieån trong khu
vöïc mình, taùc ñoäng hieäu chænh cuûa AGC trong khu vöïc khi coù thieáu hoaëc thöøa nguoàn xaûy ra. Vieäc
truyeàn coâng suaát qua caùc khu vöïc ñöôïc duy trì theo lòch ñònh tröôùc vaø luùc ñoù taàn soá heä thoáng ñöôïc
giöõ haèng soá.
Döôùi ñieàu kieän khoâng bình thöôøng, moät hay nhieàu khu vöïc khoâng coù theå ñieàu chænh caân
baèng giöõa taûi vaø nguoàn do khoâng ñuû nguoàn döï tröõ. Trong tröôøng hôïp naøy, khu vöïc khaùc hoã trôï coâng
suaát truyeàn nhieàu hôn so vôùi lòch ñònh tröôùc. Moãi khu vöïc tham gia ñieàu chænh taàn soá tyû leä vôùi khaû
naêng cung caáp coâng suaát töông ñoái so vôùi coâng suaát toaøn heä thoáng.
450
H

Chöông 17
BAÛO VEÄ TAÀN SOÁ – TÖÏ ÑOÄNG SA THAÛI PHUÏ TAÛI

17.1 MUÏC ÑÍCH VAØ NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA SA THAÛI PHUÏ TAÛI
Nhö ñaõ trình baøy ôû chöông tröôùc, vieäc duy trì taàn soá ñònh möùc ñöôïc ñaûm baûo bôûi nhöõng boä
ñieàu chænh taàn soá vaø coâng suaát maø caùch thöùc laøm vieäc laø ñieàu chænh löôïng nöôùc (hoaëc hôi nöôùc)
vaøo turbine.
Nhôø nhöõng boä ñieàu chænh taàn soá vaø coâng suaát, löôïng thieáu huït coâng suaát taùc duïng coù theå
ñöôïc loaïi tröø khi saün coù moät nguoàn naêng löôïng “noùng” döï tröõ, coù nghóa laø neáu nhö tröôùc khi söï coá,
turbine maùy phaùt ñieän khoâng phaùt heát coâng suaát vaø nhöõng boä ñieàu toác toác ñoä cuûa chuùng khoâng giôùi
haïn löôïng nöôùc hoaëc hôi cho vaøo. Neáu nhö khoâng coù saün nguoàn ñieän döï phoøng thì daãn ñeán keát quaû
löôïng coâng suaát thieáu huït ∆P laøm cho nhöõng maùy moùc quay chaäm laïi.
Vôùi toác ñoä quay chaäm, cuõng coù nghóa vôùi taàn soá giaûm, löôïng coâng suaát thieáu huït ban ñaàu
cuõng giaûm, keå töø ñoù naêng suaát vaø coâng suaát cuûa caùc boä phaän cô giaûm. Ví duï, coâng suaát ra cuûa
nhöõng quaït gioù tyû leä vôùi bình phöông taàn soá vaø coâng suaát ra cuûa moät soá maùy bôm giaûm theo baäc 3
cuûa taàn soá. Quaù trình laøm giaûm taàn soá tieáp tuïc cho ñeán khi ∆P tieán tôùi zero, coù nghóa laø cho ñeán khi
,
ôû taàn soá môùi ñaït ñöôïc naøy f’ thì coâng suaát phaùt ra PF ( f1 ) seõ baèng vôùi coâng suaát taûi tieâu thuï
,
PT ( f1 ) . Taàn soá seõ oån ñònh vôùi taàn soá döôùi taàn soá ñònh möùc 50Hz.

Heä thoáng vaän haønh ôû taàn soá thaáp hôn taàn soá ñaõ quy ñònh seõ aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cung
caáp ñieän vaø khoâng ñöôïc cho pheùp bôûi nhöõng ñieàu sau ñaây.
- Khi vaän haønh ôû nhöõng taàn soá döôùi 49,5Hz, moät vaøi boä phaän cuûa turbine hôi chòu ñöïng quaù
haïn rung bôûi coäng höôûng dao ñoäng caùc boä phaän turbine daãn ñeán keát quaû laø huûy ñoä beàn kim loaïi vaø
hö caùnh turbine.
- Khi taàn soá rôi döôùùi 49Hz, nhöõng thieát bò ñieàu chænh turbine môû ra hoaøn toaøn vaø toå maùy phaùt
ñieän trôû neân taûi hoaøn toaøn. Hôn nöõa, söï giaûm taàn soá laøm giaûm hieäu suaát cuûa caùc cô caáu phuï ôû
nhöõng traïm nhieät ñieän, ñaëc bieät laø nhöõng maùy bôm nöôùc. Keát quaû laø trong tröôøng hôïp vaän haønh laâu
daøi ôû taàn soá thaáp seõ laøm giaûm coâng suaát cuûa nhaø maùy vaø hôn nöõa laø toån thaát coâng suaát taêng leân.
- Khi taàn soá giaûm, maùy phaùt kích thích bò giaûm toác ñoä quay vaø söùc ñieän ñoäng maùy phaùt ñieän
giaûm, ñieän aùp heä thoáng giaûm. Ñieàu naøy mang ñeán nguy cô “suïp ñoå ñieän aùp” vaø caét ñieän nhieàu hoä
tieâu thuï. Söï giaûm haøng loaït ñieän aùp laøm giaûm haøng loaït taàn soá moät caùch traàm troïng hôn gaây ra roái
loaïn nghieâm troïng trong heä thoáng ñieän vaø ngöøng laøm vieäc hoaøn toaøn caùc traïm phaùt ñieän song song
hoaëc chia heä thoáng ñieän thaønh nhöõng phaân ñoaïn vaän haønh rieâng leû cuøng vôùi söï maát ñieän cuûa nhieàu
hoä tieâu thuï.
Chöùc naêng cuûa maïch kieåm tra taàn soá töï ñoäng (AFC) laø ngaên caûn giaûm taàn soá ñeán giaù trò tôùi
haïn cuûa taàn soá trong heä thoáng ñieän khi xaûy ra thieáu coâng suaát taùc duïng, baèng caùch sa thaûi moät vaøi
phuï taûi. Trong tröôøng hôïp naøy, coâng suaát cung caáp ñeán phaàn lôùn nhöõng hoä khoâng bò caét ñieän vaø
vieäc cung caáp ñieän ñeán caùc phuï taûi bò caét coù theå ñöôïc phuïc hoài trong moät thôøi gian khaù ngaén. Vieäc
 451

caét caùc hoä tieâu thuï ñieän ñöôïc thöïc hieän bôûi nhöõng thieát bò AFC ñeå taàn soá khoâng bao giôø giaûm döôùi
45Hz, vaän haønh ôû taàn soá nhoû hôn 47Hz khoâng cho pheùp vöôït quaù 20s, vaø vaän haønh ôû 48,5Hz khoâng
ñöôïc vöôït quaù 50s.
Ngoaøi ra, boä AFC phaûi ñöôïc thieát keá ñeå traùnh söï taùc ñoäng khoâng caàn thieát xaûy ra (khi coù taàn
soá giaûm ngaén haïn) vaø sau khi boä AFC hoaït ñoäng, taàn soá khoâng ñöôïc vöôït quaù trò soá ñònh möùc 50
(Hz). Sau khi thieát bò AFC taùc ñoäng, taàn soá coù theå seõ döôùi giaù trò ñònh möùc moät chuùt, coù nghóa laø
trong khoaûng 49,0Hz ñeán 49,5Hz vaø noù ñöôïc ñöa leân ñeán giaù trò ñònh möùc bôûi nhaân vieân vaän haønh.
Phöông phaùp ñaàu tieân ñeå ñöa taàn soá trôû laïi ñònh möùc laø caét moät löôïng taûi thích hôïp. Keá hoaïch caét
taûi caàn ñöôïc tính toaùn caån thaän vì seõ khoâng hieäu quaû neáu caét löôïng taûi nhieàu hôn caàn thieát.
Gaàn ñaây, moät tieâu chuaån ñöôïc ñöa ra ñeå höôùng daãn baûo veä taàn soá khoâng bình thöôøng cho
nhaø maùy phaùt ñieän. Tieâu chuaån naøy ñöa ra hai vaán ñeà lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa nhaø maùy
turbine hôi khi taàn soá khoâng bình thöôøng.
1- Nhöõng thieát bò baûo veä traùnh khoûi hö hoûng khi taàn soá khoâng bình thöôøng.
2- Traùnh vieäc caét haøng loaït coù theå daãn ñeán maùy moùc bò taét hoaøn toaøn neáu khoâng haïn cheá
trong quaù trình taàn soá khoâng bình thöôøng.
Heä thoáng maùy moùc trong nhaø maùy haàu heát bò aûnh höôûng bôûi tình traïng taàn soá khoâng bình
thöôøng laø:
- Maùy phaùt - Maùy taêng theá
- Turbine - Thieát bò töï duøng: bôm noài hôi, bôm tuaàn hoaøn, bôm noài ngöng...

17.2 BAÛO VEÄ TAÀN SOÁ TURBINE HÔI

Baûo veä taàn soá thaáp chuû yeáu cuûa turbine hôi laø chöông trình töï ñoäng caét taûi ñöôïc thieát keá ñeå
duy trì söï caân baèng giöõa taûi vaø phaùt. Baûo veä naøy khoâng ñaët taïi nhaø maùy ñieän maø ñöôïc ñaët raûi raùc
trong toaøn heä thoáng ñieän ñeå baûo veä caùc khu vöïc. Trong nhieàu tröôøng hôïp, baûo veä naøy seõ thöïc hieän
söï caân baèng giöõa taûi vaø phaùt, ñeå baûo veä taàn soá thaáp rieâng bieät cuûa turbine khoâng caàn thieát hoaït
ñoäng. Tuy nhieân, khoâng chaéc raèng thieát bò caét taûi taàn soá thaáp cuûa heä thoáng laøm vieäc chaéc chaén xuaát
hieän nhö döï ñoaùn. Vì vaäy, caàn coù caùc baûo veä rieâng ñaëc bieät cho turbine ñeå baûo veä turbine khi ñoä
leäch taàn soá heä thoáng bò suïp ñoå hay chöông trình caét taûi bò loãi. Baûo veä taàn soá ñaëc bieät cuûa turbine laø
giôùi haïn cuoái cuøng cuûa baûo veä vaø khi noù hoaït ñoäng seõ daãn ñeán khu vöïc bò maát ñieän taïm thôøi.
Sau ñaây laø nhöõng tieâu chuaån cuûa baûo veä taàn soá turbine:
1- Thieát laäp taàn soá caét vaø thôøi gian treã döïa treân giôùi haïn taàn soá khoâng bình thöôøng cuûa
turbine (H.17.1).
2- Phoái hôïp rôle taàn soá thaáp cuûa maùy phaùt turbine vôùi chöông trình töï ñoäng caét taûi cuûa heä
thoáng.
3- Loãi cuûa moät rôle taàn soá thaáp ñôn leû khoâng gaây ra aûnh höôûng nguy hieåm cho toaøn theå sô ñoà
baûo veä.
4- Heä thoáng baûo veä taàn soá thaáp cuûa turbine phaûi laøm vieäc baát cöù khi naøo maùy phaùt hoaït ñoäng
ñoàng boä vôùi heä thoáng, hay taùch ra khoûi heä thoáng nhöng vaãn coøn cung caáp cho ñieän töï
duøng.
Löu yù raèng, khoâng caàn thieát caét maùy phaùt trong quaù trình coù söï sai leäch taàn soá, heä thoáng coù
theå töï phuïc hoài. Tuy nhieân, sô ñoà baûo veä turbine phaûi ñöôïc thieát keá ñeå coù theå laøm giaûm söùc chòu
ñöïng cuûa turbine. Töø hai yeâu caàu treân, caàn thieát chia caét phuï taûi thaønh caùc ñôït nhoû vôùi chöông trình
452

ñaët thôøi gian treã ñöôïc ñaët baèng hoaëc hôi thaáp hôn caùc böôùc cuûa giôùi haïn hoaït ñoäng haïn cheá veà thôøi
gian cuûa caùnh turbine.
5- Caùc giaù trò ñaët coù theå thay ñoåi trong moät vaøi tröôøng hôïp ñeå phoái hôïp vôùi sô ñoà caét taûi heä thoáng.

62
10

Hình 17.1 Sô ñoà khoái cuûa baûo veä taàn soá turbine

17.3 BAÛO VEÄ TAÀN SOÁ THAÁP

Sô ñoà baûo veä turbine taàn soá thaáp phaûi ñöôïc phoái hôïp vôùi caùc sô ñoà sa thaûi phuï taûi theo taàn soá
cuûa heä thoáng. Haàu heát nhöõng heä thoáng lôùn caàn moät sô ñoà caét taûi söû duïng rôle taàn soá thaáp ñeå giaûm
moät phaàn cuûa taûi khi taàn soá nhoû hôn bình thöôøng. Nhöõng sô ñoà baûo veä naøy giaûm phaàn lôùn söï khoâng
caân baèng taûi trong khu vöïc vaø noù coù theå ñöa heä thoáng trôû laïi traïng thaùi oån ñònh. Nhö ñaõ löu yù, neáu
caét khoâng caàn thieát turbine khi xaûy ra tình traïng khaån caáp laøm söï khoâng caân baèng taûi xaáu ñi vaø coù
theå heä thoáng seõ suïp ñoå hoaøn toaøn vì theá sô ñoà caét taûi heä thoáng phaûi caét taûi tröôùc khi baûo veä taàn soá
turbine hoaït ñoäng caét maùy phaùt.
 453

17.3.1 Baûo veä taàn soá thaáp cuûa turbine

Nhöõng thoâng tin sau ñaây caàn coù ñeå coù söï phoái hôïp caàn thieát:
1- Ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá cuûa heä thoáng ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp taûi khoâng caân baèng, goàm
aûnh höôûng cuûa sô ñoà sa thaûi phuï taûi.
2- Ñaëc tính thôøi gian taàn soá cuûa sô ñoà baûo veä turbine taàn soá thaáp.

Giaû söû raèng, ñaëc tính ñaùp öùng taàn soá heä thoáng ñöôïc tính töø caùc moâ hình khaûo saùt ôû chöông 16 thoûa
maõn ñieàu kieän thöù nhaát. Ñaëc tính naøy phaûi ñöôïc so saùnh vôùi giôùi haïn taàn soá thaáp cuûa turbine vaø ñaëc tính
baûo veä taàn soá thaáp cuûa turbine. Söï so saùnh naøy ñöôïc trình baøy ôû hình 17.2, ôû ñaây chuùng ta giaû söû sô ñoà
baûo veä cuûa turbine töông töï vôùi hình 17.1. Nhaän thaáy neáu ñaùp öùng taàn soá cuûa heä thoáng naèm treân ñöôøng
ñaëc tính thôøi gian, taàn soá baûo veä turbine thì turbine laøm vieäc ñaûm baûo an toaøn tuoåi thoï.

f [Hz] 50 50 min
Taàn soá ñaët
baûo veä turbine
49

Thôøi gian
treã
48
9 min
Taàn soá
heä thoáng 1,7 min
47
0,1s Ñöôøng giôùi haïn
14 s
taàn soá turbine
2,4 s
46

0,001 0,01 0,1 1 10 100

Hình 17.2 So saùnh ñaùp öùng taàn soá giaûm cuûa heä thoáng vaø baûo veä taàn soá giaûm cuûa turbine

17.3.2 Töï ñoäng sa thaûi phuï taûi

Söï khoâng caân baèng coâng suaát trong heä thoáng ñieän coù theå do vöôït quaù khaû naêng phaùt cuûa heä
thoáng, khi ñoù khoâng caùch naøo khaùc laø phaûi caét taûi. Vieäc naøy coù theå thöïc hieän baèng caùch söû duïng
rôle taàn soá thaáp, boä ñònh thôøi ñeå caét löôïng taûi xaùc ñònh taïi moät thôøi ñieåm xaùc ñònh tröôùc.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, tình traïng taàn soá giaûm xaûy ra do söï ñoå vôõ moät heä thoáng lôùn thaønh
hai hay nhieàu khu vöïc. Bieân giôùi cuûa caùc khu vöïc naøy thöôøng khoù xaùc ñònh tröôùc khi xaûy ra söï ñoå
vôõ. Neáu moät khu vöïc bò thieáu huït coâng suaát phaùt, taàn soá trong khu vöïc seõ bò giaûm tröø khi maùy phaùt
coù ñuû coâng suaát döï tröõ ñeå ñaùp öùng nhanh löôïng coâng suaát bò thieáu huït, taàn soá seõ giaûm nhieàu hôn
vôùi ñoä doác xaùc ñònh bôûi ñaëc tính nhaïy taàn soá cuûa taûi.
Trong nhieàu tình huoáng, taàn soá seõ giaûm ñeán khi maùy phaùt turbine hôi bò caét bôûi rôle baûo veä
taàn soá giaûm, vì theá laøm cho tình traïng heä thoáng caøng traàm troïng theâm. Trong heä thoáng caùc sô ñoà sa
thaûi phuï taûi ñöôïc söû duïng ñeå giaûm löôïng taûi ñeán möùc caùc maùy phaùt coù theå ñuû khaû naêng cung caáp.
Tieâu chuaån caét taûi: Tieâu chuaån phoái hôïp ñöôïc ñöa ra ñeå baûo ñaûm toái öu löôïng taûi caàn caét vaø
giôùi haïn taàn soá thaáp cuûa turbine moät caùch ñuùng ñaén (H.17.2).
1- Chöông trình caét taûi neân traùnh ñeå söï sai leäch taàn soá döôùi 46,5Hz trong hôn 30 chu kyø vaø
taàn soá heä thoáng coù theå khoâi phuïc trôû laïi.
454

2- Taàn soá heä thoáng phaûi khoâi phuïc ñuû nhanh ñeå coù moät thôøi gian döï tröõ ñuû so vôùi sô ñoà baûo
veä turbine.
3- Taàn soá voït loá do söï caét taûi phaûi ñöôïc giôùi haïn nhoû hôn 51Hz ñeå traùnh xung ñoät vôùi giôùi
haïn taàn soá cao cuûa turbine.

17.3.3 Xaùc ñònh löôïng taûi khoâng caân baèng ban ñaàu
Nguyeân nhaân gaây ra söï khoâng caân baèng taûi ñöôïc ñaëc bieät quan taâm bôûi vì noù aûnh höôûng ñeán
vieäc tính toaùn ñaùp öùng taàn soá.
Moät vaøi nguyeân nhaân tieâu bieåu sau:
1- Heä thoáng ñieän khu vöïc laø moät phaàn cuûa maïng lieân keát lôùn, vôùi moät phaàn coâng suaát taûi ñònh
tröôùc nhaän töø ñöôøng daây lieân keát töø heä thoáng ñieän laân caän. Söï xaùo troän xaûy ra coù theå laøm cho toaøn
boäâ hay moät phaàn cuûa heä thoáng bò chia caét do ñöôøng daây bò ngaét. Ranh giôùi giöõa caùc khu vöïc coù theå
xaûy ra nhö ñònh tröôùc hoaëc phuï thuoäc vaøo tính chaát vaø vò trí cuûa söï xaùo troän. Trong caû hai tröôøng
hôïp, coâng suaát nhaän vaøo seõ bò maát vaø khu vöïc bò quaù taûi.
2- Moät heä thoáng rieâng bieät xuaát hieän khoâng caân baèng taûi coù theå do maát moät hay nhieàu maùy phaùt.
3- Heä thoáng ñieän laø moät phaàn cuûa maïng lieân keát lôùn cho pheùp maát moät hay nhieàu maùy phaùt
lôùn; ñieàu naøy gaây ra söï giaûm taàn soá cuïc boä, do ñoù coâng suaát seõ truyeàn veà khu vöïc thieáu coâng suaát
phaùt treân ñöôøng daây lieân laïc. Ñieàu naøy gaây ra söï quaù taûi cuûa moät hay nhieàu ñöôøng daây, rôle quaù
taûi hoaëc ngöôøi vaän haønh seõ caét ñöôøng daây naøy. Keát quaû naøy gaây ra tình traïng quaù taûi treân nhöõng
ñöôøng daây coøn laïi. Cuoái cuøng haøng loaït ñöôøng daây bò caét coâ laäp vuøng bò thieáu coâng suaát phaùt vaø
tình traïng thieáu coâng suaát phaùt tieáp tuïc toàn taïi, taàn soá tieáp tuïc giaûm.
Ta nhaän thaáy laø moät vaøi tình traïng thieáu huït coâng suaát coù theå gaây ra söï thay ñoåi ñoái vôùi coâng
suaát phaùt coøn laïi cuûa khu vöïc. Söï thieáu huït coâng suaát cuoái cuøng, tính trong ñôn vò töông ñoái vôùi
coâng suaát cô baûn laø toång coâng suaát phaùt coøn laïi cuûa khu vöïc khi xaûy ra söï chia caét.
Goïi: PL - coâng suaát taûi khu vöïc (MW)
PG0 - coâng suaát phaùt taïi thôøi ñieåm chia caét (MW)
PGx - coâng suaát phaùt bò caét (MW)
Tröôùc thôøi ñieåm chia caét, coâng suaát taûi vaø phaùt cuûa khu vöïc laø caân baèng nhöng khi xaûy ra söï
chia caét thaønh caùc khu vöïc thì taûi vaø phaùt khoâng coøn caân baèng.
PL − PG 0 P
Tröôøng hôïp 1: Pd1 = = d (ñvtñ) (17.1)
PG 0 PG 0

PGx Pd
Tröôøng hôïp 2: Pd2 = = (ñvtñ) (17.2)
PG 0 − PGx PG 0 − PGx

Trong tröôøng hôïp ñaàu tieân, löôïng thieáu huït coâng suaát laø hieäu soá giöõa taûi vaø phaùt. Trong
tröôøng hôïp hai, löôïng coâng suaát thieáu huït laø löôïng coâng suaát phaùt bò caét. Trong caû hai tröôøng hôïp,
töû soá ñaët tröng cho ñoä lôùn cuûa söï maát caân baèng, nhöng maåu soá trong hai tröôøng hôïp khaùc nhau. Söï
khaùc nhau naøy trong ñôn vò töông ñoái laø lôùn. Tröôøng hôïp hai baét ñaàu vôùi luôïng coâng suaát phaùt bò
maát nhöng khi xuaát hieän söï chia caét noù seõ ñöôïc moâ hình hoùa nhö moät bieán ñoåi cuûa tröôøng hôïp 1.
Ví duï 17.1: Cho moät heä thoáng vôùi toång coâng suaát phaùt 10.000MW. Xaùc ñònh coâng suaát khoâng caân
baèng cho tröôøng hôïp (1) vaø (2).
 455

Baûng 17.1 Tình traïng thieáu huït coâng suaát khi löôïng coâng suaát phaùt coøn laïi trong heä thoáng thay ñoåi vôùi coâng
suaát phaùt ban ñaàu trong heä thoáng laø 10000MVA

Pd Pd1 Pd2
500 0,05 0,0526
1000 0,10 0,1111
1500 0,15 0,1765
2000 0,20 0,2500
2500 0,25 0,3333
3000 0,30 0,4286
3500 0,35 0,5385
4000 0,40 0,6667
4500 0,45 0,8182
5000 0,50 1,0000
5500 0,55 1,2222
6000 0,60 1,5000
6500 0,65 1,8571
7000 0,70 2,3333
7500 0,75 3,0000
8000 0,80 4,0000
8500 0,85 5,6667
9000 0,90 9,0000
9500 0,95 19,000
10000 1,00 ∞

Giaûi: Keát quaû tính toaùn ñöôïc trình baøy ôû baûng 17.1. Ví duï naøy ñöôïc ñöa ra nhaèm minh hoïa cho söï
caàn thieát xaùc ñònh coâng suaát maát caân baèng vôùi coâng suaát phaùt cô baûn thích hôïp cho khu vöïc. Caàn tính
toaùn caån thaän trong nhöõng tröôøng hôïp toång coâng suaát phaùt thay ñoåi taïi thôøi ñieåm xaûy ra söï chia caét.
Söï khaùc bieät laø raát roõ raøng khi giaù trò tính trong ñôn vò töông ñoái cuûa löôïng coâng suaát maát caân baèng
taêng. Ví duï, moät löôïng coâng suaát maát caân baèng 0,4 ñvtñ seõ taêng leân ñeán giaù trò maát caân baèng laø 0,67
ñvtñ ñoái vôùi maát nguoàn so vôùi tröôøng hôïp chæ maát caân baèng 0,4 ñvtñ ñoái vôùi maát taûi. Coâng suaát bieåu
kieán cô baûn MVA ñöôïc tính baèng toång coâng maát phaùt coøn laïi trong khu vöïc.
Neáu chuùng ta choïn taàn soá hoaït ñoäng nhoû nhaát cho pheùp laø 47Hz thì coù theå öôùc löôïng söï maát
caân baèng coâng suaát lôùn nhaát cho moät heä thoáng ñieän tieâu bieåu coù ñaùp öùng taàn soá nhö hình 17.3 khi
chöa coù caét taûi. Ta thaáy khi löôïng coâng suaát thieáu huït lôùn hôn 0,4 ñvtñ, döïa vaøo coâng thöùc (17.1)
ñoä leäch taàn soá seõ giaûm döôùi 47Hz.
456

f[Hz] 50
49
1
48
47 2
46
3
45
44
4 P = - 0,2
43
P = - 0,4
42 5 R = 0,05 H = 3,5 P = - 0,6
TR = 8,0 FH = 0,3 P = - 0,8
41 P = - 1,0
Km= 0,85 D = 1,0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Hình 17.3 Ñaùp öùng taàn soá cuûa heä thoáng tieâu bieåu khi coù thieáu huït coâng suaát (chöa coù caét taûi)

Roõ raøng ta caàn phaûi caét taûi khi söï thieáu huït lôùn hôn 0,4 ñvtñ. Löôïng taûi ñöôïc caét vaø thôøi ñieåm
caét ñöôïc ñònh baèng moät chöông trình phuø hôïp.
Moät vaøi heä thoáng baûo veä seõ ñaët ñôït caét taûi ñaàu tieân khi taàn soá giaûm ñeán 49,5Hz. Lyù do ñaàu
tieân laø caùc maùy phaùt turbine lôùn khoâng theå hoaït ñoäng ñònh möùc laâu daøi khi taàn soá giaûm döôùi
49,5Hz, giaù trò chính xaùc phuï thuoäc vaøo nhaø cheá taïo (H.16.5). Giaù trò cao hôn 49,5Hz khoâng ñöôïc
khuyeân duøng.
Coù theå choïn ñôït caét taûi ñaàu tieân khi taàn soá giaûm ñeán 49Hz. Vôùi giaù trò taàn soá treân 49Hz,
turbine coù khaû naêng hoaït ñoäng khoaûng 3,3 giôø cho ñeán khi tieáp tuïc hoaït ñoäng ôû taàn soá 49,4Hz hay
49,5Hz. Neáu taàn soá ôû khoaûng naøy, ngöôøi vaän haønh coù ñuû thôøi gian ñeå huy ñoäng caùc maùy phaùt khôûi
ñoäng nhanh hay caét baèng tay nhöõng taûi khoâng caàn thieát.
Thoâng soá thöù hai cuûa sô ñoà sa thaûi phuï taûi caàn phaûi choïn laø soá ñôït caét taûi vaø löôïng taûi bò caét
ôû moãi ñôït. Thöôøng ta caét taûi trong khoaûng 3 - 6 ñôït. Caét taûi nhieàu ñôït caàn nhieàu rôle hôn, nhöng
khoaûng cheânh leäch taàn soá giöõa caùc ñôït nhoû hôn vaø löôïng taûi bò caét ôû moãi ñôït cuõng nhoû hôn.
Ví duï 17.2: Tính toaùn baûo veä turbine taàn soá thaáp cho heä thoáng coù thieáu huït ñoät ngoät coâng suaát lôùn
nhaát laø 0,6 ñvtñ, cho caùc thoâng soá heä thoáng trung bình nhö sau:
Km = 0,95; TH = 0,3; D = 1,0
TR = 8,0; H = 3,5; R = 0,06
Giaûi: Coù hai phöông aùn baûo veä ñöôïc thieát keá vaø so saùnh. Phöông aùn thöù nhaát ñöôïc trình baøy ôû baûng
17.2 goàm coù boán ñôït caét taûi baèng nhau 0,0625 ñvtñ. Toång taûi bò caét laø 0,25 ñvtñ.
Baûng 17.2 Trò ñaët taàn soá cho phöông aùn 4 ñôït caét taûi

Rôle Taàn soá Caét taûi Thôøi gian treã (s)

f1 49,6 0,0625 0,1

f2 49,3 0,0625 0,1

f3 49,1 0,0625 0,1

f4 48,8 0,0625 0,1

 457

Phöông aùn thöù hai ñöôïc trình baøy ôû baûng 17.3 goàm 6 ñôït caét taûi vaø löôïng caét taûi ôû caùc ñôït
khoâng baèng nhau nhöng toång löôïng taûi bò caét baèng vôùi phöông aùn thöù nhaát. Ñôït caét nhieàu taûi hôn
seõ ñöôïc thöïc hieän tröôùc, sau ñoù laø caùc ñôït caét taûi nhoû hôn.
Baûng 17.3 Caùc trò ñaët taàn soá cho phöông aùn caét taûi 6 ñôït

Rôle Taàn soá Caét taûi Thôøi gian treã (s)

f1 49,6 0,048 0,1

f2 49,4 0,048 0,1

f3 49,2 0,042 0,1

f4 49 0,040 0,1

f5 48,8 0,036 0,1

f6 48,5 0,036 0,1

Caû hai phöông aùn caét taûi ñeàu duøng thôøi gian treã laø 0,1s cho moãi ñôït caét taûi. Hình17.4 so saùnh
hai phöông aùn caét taûi. Hai sô ñoà caét taûi khoâng cho keát quaû khaùc nhau nhieàu. Ñieàu naøy cho thaáy toång
löôïng taûi bò caét thì quan troïng hôn thôøi ñieåm caét taûi. Tuy nhieân, caàn caét taûi nhanh vaø phaûi caét xong
tröôùc khi taàn soá giaûm ñeán möùc nguy hieåm.

Hieäu quaû cuûa hai sô ñoà caét taûi seõ ñöôïc quan saùt toát hôn trong moät khoaûng thôøi gian daøi hôn
ñöôïc trình baøy ôû hình 17.5. Roõ raøng hai sô ñoà caét taûi thì gaàn gioáng nhau. Vôùi cuøng toång löôïng taûi bò
caét, khi chuùng ta taêng khoaûng thôøi gian quan saùt leân thì cuõng khoù nhaän thaáy söï khaùc bieät. Keát quaû
cuoái cuøng laø gaàn ñuùng bôûi vì taàn soá khoâng bò giaûm xuoáng döôùi 46,5Hz. Chuùng ta khoâng theå chôø
ñeán 1s sau khi xaûy ra thieáu coâng suaát môùi baét ñaàu caét taûi nhö theá laø raát treã. Trong ví duï naøy, taûi seõ
ñöôïc baét ñaàu caét sau thôøi gian treã 0,1s hay 0,2s. Ñaây laø khoaûng thôøi gian maø ta caàn quan taâm ñeå
thieát keá sô ñoà baûo veä cho moät heä thoáng.

f [Hz] 50
0,0625
49,6
0,0625

49,2 0,048 0,0625

0,048 0,0625
48,8
0,042
48,4 0,040
0,036
48,0 0,036

47,6

47,2

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 t [s]

Hình 17.4 So saùnh hai sô ñoà caét taûi

458

f [Hz] 50
49,5
Caét 0,25
49
48,5 4 ñôït
48
47,5
47
46,5 6 ñôït
Khoâng sa thaûi
46
45,5
45 t [s]
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Hình 17.5 Keát quaû cuûa hai sô ñoà caét taûi

17.4 THIEÁT KEÁ BAÛO VEÄ CAÉT TAÛI THEO TAÀN SOÁ VAØ ÑOÄ DOÁC
Ñeå tính toaùn caùc giaù trò ñaët cuûa sô ñoà sa thaûi phuï taûi, chuùng ta giaû söû raèng khu vöïc bò chia caét
coù döï tröõ quay khoâng ñaùng keå vaø khoâng taùc ñoäng ñieàu toác. Khi thieáu huït coâng suaát, taàn soá trong
khu vöïc bò chia caét seõ giaûm vaø toác ñoä suy giaûm phuï thuoäc vaøo ba yeáu toá chính: ñoä lôùn cuûa söï quaù
taûi P∆, heä soá giaûm taûi D cuûa taûi khu vöïc, vaø haèng soá quaùn tính H cuûa taát caû caùc maùy phaùt coøn hoaït
ñoäng trong khu vöïc. Töø moâ hình ôû chöông 16, muïc 16.8. Ta xaùc ñònh ñoä giaûm taàn soá
  D  
P  − t
 2H  
∆ω (t ) = nâc  1 − e  (17.3)
D
 
TM
T= ; TM = 24 (17.4)
D
Toác ñoä thay ñoåi taàn soá hay ñoä doác cuûa haøm ñoä leäch taàn soá
P
d∆ω Pnâc − 2 H t
= e (17.5)
dt 2H
Hình 17.6 bieåu dieãn söï suy giaûm cuûa taàn soá heä thoáng theo hai giaù trò cuûa P∆.

f [Hz] 50

49,6

49,2
1

48,8
2

48,4 1- P= 0,1

2- P= 0,3
48 D = 1, TM = 10s

47,6
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 t [Hz]

Hình 17.6 Söï suy giaûm taàn soá theo coâng suaát maát caân baèng

Chuùng ta tìm caùch phaùt trieån moät phöông phaùp luaän logic ñeå thieát keá moät sô ñoà sa thaûi phuï
taûi hoaït ñoäng theo ñuùng yù muoán. Tröôùc tieân ghi nhaän moät vaøi nhaän xeùt toång quaùt coù theå höôùng daãn
chuùng ta thieát keá sô ñoà caét taûi:
 459

1- Tính ñeán tröôøng hôïp söï chia caét khu vöïc vaø maát oån ñònh xaáu nhaát coù theå xaûy ra, khi khoâng
coù caùch naøo khaùc ñeå bieát tröôùc chính xaùc heä thoáng bò chia caét nhö theá naøo vaø löôïng coâng
suaát taûi khoâng caân baèng.
2- Phaûi xaùc ñònh nhanh choùng phaûi caét bao nhieâu taûi ñeå heä thoáng caân baèng.
3- Taïi thôøi ñieåm heä thoáng bò chia caét, ñoä doác cuûa ñöôøng ñoä leäch taàn soá ban ñaàu laø ñaàu moái duy
nhaát ñeå xaùc ñònh ñoä lôùn cuûa söï khoâng caân baèng.
4- Caét nhieàu taûi toát hôn laø caét khoâng ñuû löôïng taûi caàn thieát, vaø phaûi caét laäp töùc.
Vieäc caét taûi ñöôïc chia thaønh nhieàu ñôït vaø phaûi caét moät löôïng taûi thích hôïp trong thôøi gian ñuû
sôùm ñeå haõm laïi söï suy giaûm taàn soá. Coù theå caét moät löôïng lôùn taûi ôû ñôït ñaàu tieân hoaëc ñôït thöù hai,
döïa treân söï quan saùt ñoä doác cuûa ñoä suy giaûm taàn soá.
Neáu vieäc caét taûi thöïc hieän treã, taàn soá heä thoáng seõ giaûm thaáp hôn giaù trò giôùi haïn. Ñieàu naøy seõ
xaûy ra ñoái vôùi thieáu coâng suaát lôùn, taàn soá heä thoáng seõ giaûm nhanh hôn. Vì vaäy, tuøy thuoäc vaøo tình
traïng thieáu nguoàn phaùt nhieàu hay ít, heä thoáng caét taûi phaûi laøm vieäc vôùi thôøi gian thích hôïp.
Moät phöông phaùp ñeå thöïc hieän laø khôûi ñoäng ñôït caét ñaàu tieân ôû taàn soá coøn cao laø 49,5Hz.
Ñaïi löôïng caàn quan saùt laø ñoä doác ban ñaàu cuûa ñoä giaûm taàn soá ñeå xaùc ñònh löôïng coâng suaát
thieáu huït. Ñoä doác mo ban ñaàu ñöôïc xaùc ñònh
d∆ω 50 P∆
mo = = (Hz/s) (17.6)
dt t=0 2H

Giaû söû raèng, ñoä doác tieáp tuïc ñöôïc quan saùt ñeán khi ñoä doác vöôït quaù giaù trò nguy hieåm thì caét
taûi seõ ñöôïc khôûi ñoäng. Ñoä doác ñaõ bieát, löôïng coâng suaát thieáu huït seõ ñöôïc xaùc ñònh neáu haèng soá
quaùn tính ñöôïc bieát. Haèng soá naøy thöôøng coù giaù trò vaøo khoaûng 3 ñeán 5 giaây. Töø ñoù chuùng ta phoûng
ñoaùn nhanh choùng löôïng coâng suaát thieáu huït
2 Hmo
P∆ = (ñvtñ) (17.7)
50
Chuùng ta khoâng caàn thieát bieát giaù trò coù teân cuûa löôïng coâng suaát thieáu huït, chæ caàn ñvtñ ñeå
phoûng ñoaùn phaàn traêm löôïng taûi caàn phaûi caét. Nhö vaäy, caàn phaûi xaùc ñònh phaàn traêm taûi seõ bò caét,
neáu löôïng taûi bò caét quaù lôùn ngöôøi vaän haønh seõ keát noái laïi sau vaøi phuùt vaø söï baát lôïi ñoái vôùi khaùch
haøng seõ khoâng ñaùng keå. Tuy nhieân, neáu quaù ít taûi bò caét, caùc thoâng soá baát lôïi seõ tích luõy daàn treân
taát caû caùc turbine, haäu quaû trong töông lai seõ raát lôùn ñoái vôùi heä thoáng ñieän, sau ñoù vôùi khaùch haøng.
Neáu caét taûi sai, khoâng chính xaùc thì neân cho caét taûi nhieàu thì toát hôn laø caét taûi ít.
Neáu chuùng ta söû duïng ñoä doác ban ñaàu ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä khoâng caân baèng coâng suaát, moãi
traïm cuûa khu vöïc seõ theo doõi nhöõng ñoä doác taàn soá khaùc nhau ít nhieàu vaø söï caét taûi döïa treân nhöõng
ñaùnh giaù löôïng thieáu huït khaùc nhau. Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa treân hình 17.7, noù bieåu dieãn söï quan
saùt taàn soá taïi nhöõng vò trí khaùc nhau trong heä thoáng khi maát moät maùy phaùt ñieän lôùn. Nhaän thaáy coù
moät vò trí ôû ñoù söï suy giaûm taàn soá nhanh hôn giaù trò trung bình tính toaùn baèng moâ hình SFR. Phaàn
naøy cuûa heä thoáng seõ bò caét moät löôïng taûi lôùn hôn caàn thieát. Tuy nhieân, ôû nhöõng thanh caùi khaùc nhìn
thaáy ñoä suy giaûm taàn soá nhoû hôn giaù trò trung bình vaø seõ caét moät löôïng taûi nhoû hôn giaù trò mong
muoán. Taát caû caùc traïm quan saùt toác ñoä thay ñoåi taàn soá ñuùng coù chieàu höôùng tieán ñeán giaù trò trung
bình nhö ñöôïc tính bôûi moâ hình SFR. Taïi nhöõng khu vöïc coù maùy phaùt bò ngaét, ñoä giaûm taàn soá
nhanh hôn ñöa ñeán löôïng taûi ñöôïc caét nhieàu hôn giaù trò trung bình vaø taûi seõ caân baèng vôùi coâng suaát
phaùt coøn laïi cuûa heä thoáng, do ñoù seõ giaûm bôùt ñoä lôùn doøng ñieän truyeàn giöõa caùc khu vöïc.
460

f [Hz] 50

49,8

49,6

49,4

49,2

49

0 1 2 3 4 5 t [s]

Hình 17.7 Moâ phoûng taàn soá caùc khu vöïc vaø taàn soá trung bình
tính baèng moâ hình SFR sau khi heä thoáng bò chia caét

Coù theå keát luaän raèng, maëc duø moät vaøi traïm do toác ñoä thay ñoåi cuûa taàn soá lôùn hôn hoaëc nhoû
hôn giaù trò trung bình, toaøn heä thoáng vaãn coù theå caét ñuùng moät löôïng taûi caàn thieát, vì giaù trò taàn soá
trung bình môùi laø giaù trò chuû ñaïo. Ñieàu naøy caøng ñuùng khi caøng coù nhieàu vò trí ñaët thieát bò ño löôøng
vaø caét taûi trong toaøn heä thoáng.
Ta giaû söû bò maát 100% coâng suaát phaùt cuûa moät khu vöïc rieâng laø moät phaàn cuûa heä thoáng ñieän.
Ñöôøng cong cuûa söï maát caân baèng Pnaác ñöôïc cho ôû hình 17.8. Chuùng ta nhaän thaáy raèng, neáu khoâng coù
ñôït caét taûi naøo ñöôïc thöïc hieän thì trong tröôøng hôïp naøy coâng suaát khoâng caân baèng nhoû hôn 0,4 ñvtñ
khoâng laøm suy giaûm taàn soá döôùi 47Hz.
Giaû thieát thoâng soá cuûa heä thoáng laø ñaëc tröng cuûa moät heä thoáng lôùn
H = 3,5s FH = 0,3
TR = 8,0s Km = 0,85
R = 0,06 D = 1,0
Töø nhöõng thoâng soá trung bình naøy, chuùng ta coù theå tính ñöôïc caùc heä soá
DR + km
ω 2n = = 0,27083 ; ω n = 05204
2 HTR
 2 HR + ( DR + km FH )TR 
ς = ωn   = 1,615 ωn = 0,84
 2( DR + km 
Tính toaùn ñoä doác ban ñaàu vaø ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát, keát quaû cho ôû baûng 17.4.

Baûng 17.4 Ñoä doáùc ban ñaàu vaø ñoä leäch taàn soá lôùn nhaát cho trong ñieàu kieän tieâu bieåu cuûa heä thoáng

m0
Pnaác (ñvtñ)
ñvtñ/s Hz / s ∆ωmax (Hz) fmin (Hz)

–0,2000 –0,286 –1,7143 –1,6438 58,358

–0,3648 –0,0521 –3,1260 –3,000 57,000
–0,4000 –0,0571 –3,4268 –3,2876 56,712
–0,6000 –0,0857 –5,1429 –4,9713 55,069
–0,8000 –0,1143 –6,8571 –6,5751 53,425
–1,0000 –0,1428 –8,5714 –8,2189 51,783
 461

Coät thöù hai cuûa baûng 17.4 cho bieát löôïng coâng suaát taûi thay ñoåi theo ñôït lôùn nhaát coù theå cho
pheùp neáu taàn soá khoâng giaûm döôùi 57Hz. Chuùng ta ñaët nhö laø trò soá giôùi haïn. Vì vaäy, khi ñoä lôùn cuûa
ñoä doác aâm ban ñaàu quan saùt ñöôïc lôùn hôn 3,126Hz/s, söï caét taûi seõ ñöôïc khôûi ñoäng. Löu yù raèng, ñoä
doác ban ñaàu khi söï maát caân baèng ôû möùc –0,3648 ñvtñ laø –0,0521 ñvtñ/s. Chuùng ta coù theå xaùc ñònh
coâng suaát taûi bò caét bôûi 0,0521 ñvtñ/s töø doä doác tính toaùn cuûa söï maát caân baèng neáu heä thoáng laø
tuyeán tính. Vì vaäy, löôïng coâng suaát taûi bò caét ñöôïc tính nhö sau
Pcat P
= ∆ − 0,0521 ñvtñ/s (17.8)
2H 2H
Giaûi ñeå tìm coâng suaát caét Pcaét
m0
Pcat = P∆ − 0,1042.H = H ( − 0,1042) ñvtñ (17.9)
30
trong ñoù mo laø ñoä doác ban ñaàu (Hz/s).
Töø phöông trình treân chuùng ta coù theå tính haøm naác taêng cuûa taûi ñöôïc caét theo ñoä lôùn söï maát
caân baèng ban ñaàu. Vì vaäy, löôïng coâng suaát taûi bò caét laø moät haøm tuyeán tính theo ñoä lôùn cuûa söï
khoâng caân baèng ban ñaàu vaø do ñoù haøm soá tuyeán tính theo ñoä doác ban ñaàu.
Coù moät khuyeát ñieåm cô baûn trong coâng thöùc tính löôïng taûi caàn caét. Nhö ñaõ noùi, baét ñaàu caét
taûi töùc thôøi ôû taàn soá 49,0 - 49,5Hz. Tuy nhieân, rôle coù thôøi gian trì hoaõn nhaát ñònh vì vaäy thôøi ñieåm
thöïc teá ñeå taûi bò caét seõ bò treã. Coâng thöùc tính toaùn seõ ñuùng neáu taát caû taûi ñöôïc caét taïi thôøi ñieåm t =
0. Roõ raøng löôïng coâng suaát caét tính toaùn seõ laø nhoû nhaát do chuùng ta xem taûi tónh vaø boû qua tính
ñoäng cuûa taûi khi suy giaûm taàn soá ngay thôøi ñieåm caét taûi. Neáu khoâng thaän troïng chæ sa thaûi taát caû taûi
trong moät ñôït, khi ñoù tình traïng heä thoáng seõ thay ñoåi vaø nhö vaäy löôïng taûi yeâu caàu caét cuõng thay
ñoåi theo. Toát nhaát hôn neân caét taûi trong nhieàu ñôït, vôùi thôøi gian trì hoaõn thích hôïp ôû töøng ñôït.

Pcaét [ñvtñ] 1,0

0,9
0,8
0,7
Ñöôøng ñoäng
0,6

0,5
Ñöôøng tónn
0,4
0,3
0,2
Ñôït caét
0,1 ñaàu tieân
0,0
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

Hình 17.8 Chieán löôïc caét taûi döïa treân ñoä doác ban ñaàu

Löôïng taûi toång coäng caàn caét ñeà nghò ñöôïc trình baøy ôû hình 17.8. Ñöôøng thaúng “caét taûi tónh” 1
ñöôïc tính töø coâng thöùc (17.9). Ñeå xaùc ñònh thôøi gian trì hoaõn, chuùng ta coäng 5% vaøo ñöôøng thaúng “caét
taûi tónh” ñeå coù ñöôïc ñöôøng thaúng “caét taûi ñoäng” 2, noù ñöôïc öôùc löôïng ñuû cho thôøi gian treã khi baét ñaàu
chuoãi caùc ñôït caét taûi. Thöïc teá ñieàu naøy coù theå khoâng caàn thieát vì ta nhaän thaáy raèng xaùc ñònh ñuùng löôïng
taûi caàn caét thì quan troïng hôn caét taûi ñuùng thôøi ñieåm. Tuy nhieân phoøng hôø theâm 5% löôïng caét ñeå ñaûm
baûo an toaøn.
462

Coù moät thoâng soá raát quan troïng ñoù laø xaùc ñònh löôïng taûi phaûi caét ôû moãi ñôït. Ñôït caét taûi ñaàu
tieân ñöôïc thöïc hieän khi khi taàn soá giaûm ñeán 49,5Hz, löôïng coâng suaát taûi caàn caét ôû böôùc naøy laø 1/2
cuûa toång löôïng taûi tónh caàn caét. Thöïc hieän ñôït ñaàu tieân vôùi löôïng taûi lôùn nhö treân ñeå söï suy giaûm
taàn soá ngöøng laïi tröôùc khi ñeán trò soá nguy hieåm laø 45Hz. Söï maát caân baèng lôùn coù theå gaây ra söï suy
giaûm taàn soá raát nhanh choùng, laïi coù raát ít thôøi gian ñeå thöïc hieän duy trì taàn soá. Vì vaäy, baèng caùch
quan saùt ñoä doác ban ñaàu xaùc ñònh ñöôïc ñôït caét taûi ñaàu tieân. Ta coù moái quan heä gaàn nhö tuyeán tính
giöõa ñôït caét taûi ñaàu tieân vaø ñoä lôùn söï khoâng caân baèng coâng suaát, cuõng nhö ñoä doác ban ñaàu
(H.17.8). Caùc ñôït tieáp theo coù theå coù löôïng caét thích hôïp naøo ñoù, nhö 0,1 ñvtñ, caùch khoaûng moãi
ñôït laø 0,5Hz. Caùc ñôït tieáp theo naøy coù theå ñöôïc thöïc hieän khoâng caàn thôøi gian trì hoaõn.
Ví duï 17.3: Khaûo saùt hieäu quaû cuûa sô ñoà thieát keá caét taûi trình baøy ôû phaàn treân khi löôïng coâng suaát
thieáu huït laø 1,0 ñvtñ. Nguyeân taéc thieát keá laø heä thoáng phaûi oån ñònh khi xaûy ra söï maát caân baèng
coâng suaát lôùn vaø söï giaûm taàn soá phaûi ñöôïc haõm laïi tröôùc khi taàn soá giaûm thaáp hôn 47Hz.
Giaûi: Ta söû duïng hình 17.9 ñeå xaùc ñònh löôïng taûi bò caét taïi taàn soá caét taûi ñöôïc thieát keá. Keát quaû
trình baøy trong baûng 17.5 giaù trò taûi caàn caét taïi taàn soá töông öùng.
Söû duïng caùc ñôït caét taûi trình baøy ôû baûng, ta tính ñaùp öùng taàn soá duøng moâ hình SFR. Keát quaû
hình 17.9 cho thaáy, ñoä leäch taàn soá khoâng vöôït quaù giôùi haïn 47Hz. Taát caû löôïng maát caân baèng coâng
suaát trong caùc tình huoáng khaùc phaûi ñöôïc kieåm tra, ñeå ñaûm baûo yeâu caàu caét taûi.

Baûng 17.5 Keá hoaïch caét taûi khi söï maát caân baèng laø moät ñvtñ
Taàn soá caét taûi (Hz) Löôïng taûi bò caét (ñvtñ)

49,6 0,317
49,3 0,10

49,1 0,10
48,8 0,10
48,6 0,05
Toång taûi caét 0,635*1,05 = 0,667

f [Hz] 50

49

48

47
Caét taûi nhö baûng 18.5
46

45 Khoâng caét taûi

44

43

42
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Hình 17.9 Keát quaû caét taûi

Hieäu quaû cuûa chöông trình sa thaûi phuï taûi phaûi ñöôïc phoái hôïp kieåm tra vôùi baûo veä taàn soá
turbine, coù theå duøng moâ hình ñaùp öùng taàn soá SFR ñeå tính toaùn. Hình 17.2 cho bieát keát quaû so saùnh
phoái hôïp hieäu quaû cuûa heä thoáng sa thaûi phuï taûi cuûa heä thoáng vaø baûo veä taàn soá turbine.
 463

17.5 SA THAÛI PHUÏ TAÛI THEO TAÀN SOÁ VAØ THÔØI GIAN
Söï hôïp laïi thaønh moät theå thoáng nhaát nhöõng heä thoáng ñieän lôùn baèng nhöõng ñöôøng daây daøi
khieán thieáu huït coâng suaát coù theå xaûy ra ôû moät khu vöïc nhoû, laøm aûnh höôûng ñeán moät nhoùm heä
thoáng ñieän, keùo theo ñeán taát caû nhöõng heä thoáng ñieän... Coâng suaát thieáu khoâng gioáng nhau ôû caùc
thôøi ñieåm khaùc nhau. Caàn caân nhaéc coâng suaát theo muøa, ngaøy (nhöõng ngaøy laøm vieäc, nhöõng ngaøy
nghæ vaø nhöõng kyø nghæ), thôøi ñieåm trong ngaøy vaø tình traïng coâng vieäc. Vì vaäy, trong tröôøng hôïp
hôïp thaønh moät heä thoáng ñieän lôùn, nhieäm vuï xaùc ñònh möùc thieáu coâng suaát lôùn nhaát trôû neân quan
troïng, ñeán moät phaïm vi lôùn, moät vaán ñeà coù khaû naêng xaûy ra.
Sau ñaây trình baøy nhöõng nguyeân lyù cuûa boä AFC hieän ñaïi:
1- Heä thoáng AFC phaûi loaïi boû taát caû caùc söï coá coù theå xaûy ra baát chaáp soá löôïng maát coâng suaát
thöïc, söï lan roäng cuûa söï coá khaép heä thoáng ñieän vaø möùc ñoä phaùt trieån cuûa söï coá.
2- Soá löôïng taûi ñöôïc caét phaûi luoân luoân gaàn vôùi coâng suaát maát, coù nghóa laø thieát bò AFC phaûi
töï chænh ñoái vôùi giaù trò naøy.
Coù ba caáp kieåm tra taàn soá:
Caáp 1: AFC–I laø moät maïch kieåm tra taàn soá toác ñoä cao coù nhöõng taàn soá ñaët khaùc nhau. Noù
ñöôïc thieát keá ñeå ngaên chaën taàn soá giaûm.
Caáp 2: AFC–II coù moät möùc ñaët taàn soá chung vaø khaùc nhau thôøi gian ñaët. Noù ñöôïc söû duïng
ñeå naâng taàn soá leân sau khi AFC–I taùc ñoäng vaø cuõng ñeå ngaên chaën söï giöõ taàn soá (taàn soá treo lô
löûng) vaø söï maát taàn soá chaäm, khi coâng suaát maùy phaùt ñieän bò giaûm moät caùch chaäm chaïp trong
tröôøng hôïp khaån caáp.
Caáp 3: caáp döï phoøng, caáp naøy hoaït ñoäng coù choïn loïc. Noù ñöôïc thieát keá laøm cho söï ngaét taûi
ñaëc bieät vaø gia taêng coâng suaát caét luùc thieáu naëng coâng suaát phaùt (45% vaø nhieàu hôn) gaây ra bôûi söï
phaân caùch moät khu vöïc khoûi nhöõng nguoàn cung caáp chính.
Vieäc thieát ñaët taàn soá cuûa nhoùm AFC–I laø daõy taàn töø 48,5 ñeán 46,5Hz. Trò soá ñaët cuûa nhoùm
ñöôïc phaân phoái haàu nhö ñeàu trong daõy taàn soá naøy, ñoä cheânh leäch giöõa caùc trò soá ñaët nhoû nhaát cuûa taàn
soá laø 0,1Hz (choïn ∆f = 0,1 laø do möùc ñoä chính 2
f0(50 Hz)
xaùc ñeå ñieàu chænh nhöõng rôle taàn soá cuõng nhö f - II
(48,5 Hz) a AFC

nhöõng duïng cuï ño löôøng vaø nhöõng boä dao f -I

1AFC

ñoäng taàn soá). b

fiAFC - I
Nhöõng khoaûng thôøi gian thieát ñaët cuûa 45Hz
1
thieát bò AFC–I phaûi nhoû baèng vôùi thôøi gian
coù theå thöïc hieän ñöôïc. Giaù trò cuûa chuùng O t0 t1 t2 t3 t4 t5
t
ñöôïc xaùc ñònh theo nhöõng yeâu caàu ñoøi hoûi
t1AFC - II
ñeå ngaên ngöøa truïc traëc trong suoát nhöõng quaù
t2AFC - II
trình quaù ñoä (thoaùng qua) xaûy ra trong maïch
t3AFC - II
ñieän gaây maát ñieän taïm thôøi. Thôøi gian taùc t4AFC - II
ñoäng cuûa thieát bò AFC–I vôùi nhöõng rôle ñieän
cô laø 0,25s ñeán 0,5s vaø vôùi nhöõng rôle tónh laø Hình 17.10 Söï thay ñoåi taàn soá luùc thieáu
0,1s ñeán 0,15s. Taát caû nhöõng nhoùm cuûa thieát huït coâng suaát khi coù taùc duïng vaø khoâng taùc

bò AFC–II coù taàn soá taùc ñoäng gioáng nhau ôû ñoäng cuûa AFC–I vaø AFC–II
464

48,5Hz, nhöng nhöõng khoaûng thôøi gian ñaët (chænh ñònh) cuûa chuùng khaùc nhau vôùi nhieàu trò ñaët khaùc
nhau töø 5s ñeán 40s vaø coù theå leân ñeán 90s. Nhöõng nhoùm keà nhau cuûa nhöõng thieát bò AFC–II taùc
ñoäng ôû nhöõng khoaûng thôøi gian caùch nhau 3s ñeán 5s.
Hình 17.10 giôùi thieäu söï thay ñoåi cuûa taàn soá khi thieáu huït coâng suaát coù vaø khoâng coù taùc ñoäng cuûa
thieát bò AFC–I vaø AFC–II.
Trong hình 17.10, vôùi to laø thôøi ñieåm baét ñaàu thieáu huït coâng suaát. Ñöôøng cong 1 laø ñöôøng taàn
soá giaûm khi khoâng coù thieát bò AFC. Ñöôøng cong 2 laø ñöôøng taàn soá khi ñaõ taùc ñoäng AFC–I vaø AFC–II.
Ñieåm a laø ñieåm AFC–I baét ñaàu taùc ñoäng theo taàn soá f1AFC–I. Ñieåm b laø ñieåm AFC–II baét ñaàu laøm
vieäc theo thôøi gian t1AFC–II.
Dung löôïng coâng suaát cuûa taûi ñöôïc ñaáu vôùi nhöõng thieát bò AFC–I ôû moãi vuøng coâng suaát cuûa
heä thoáng phaûi baèng vôùi giaù trò maát coâng suaát lôùn nhaát ∆Pmax, ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch xeùt taát caû
caùc tröôøng hôïp ñöa ñeán tình traïng khaån caáp coù theå xaûy ra vaø ñöôïc xöû lyù theo moät giôùi haïn naøo ñoù.
PAFC–I = ks.∆Pmax (17.10)
Heä soá an toaøn ks ñöôïc laáy khoaûng 1,05.
Nhöõng taûi ñöôïc ñaáu vôùi nhöõng thieát bò AFC–II thì coù coâng suaát khoâng nhoû hôn 0,4 ñeán 0,5
coâng suaát cuûa ∆PAFC–I.
Ñoái vôùi caû hai caáp kieåm tra taàn soá, löôïng coâng suaát ñaáu vaøo nhöõng nhoùm taùc ñoäng cuûa caû hai
loaïi thì haàu nhö gioáng nhau, maø vôùi moät soá löôïng raát lôùn nhöõng nhoùm taùc ñoäng seõ cung caáp ñöôïc
moät heä thoáng maïch kieåm tra taàn soá linh hoaït khoâng coù nhöõng ruûi ro cuûa nhöõng taùc ñoäng khoâng
mong muoán. Khi phaân phoái taûi giöõa nhöõng nhoùm AFC, möùc ñoä quan troïng cuûa nhöõng taûi ñöôïc ñaáu
phaûi ñöôïc xem xeùt caân nhaéc kyõ löôõng. Nhöõng taûi quan troïng hôn seõ ñöôïc ñaáu vôùi nhöõng nhoùm
AFC–I coù taàn soá chænh ñònh thaáp hôn vaø ñaáu vôùi nhöõng nhoùm AFC–II vôùi nhöõng khoaûng thôøi gian
chænh ñònh cao hôn.
Moät phöông phaùp khaùc ñeå phaùt trieån heä thoáng AFC laø phoái hôïp söï taùc ñoäng cuûa caû hai caáp
kieåm tra taàn soá (AFC–I vaø AFC–II) ñeå caét cuøng moät taûi; caùch khôûi ñoäng thieát bò AFC toác ñoä cao
vaø toác ñoä thaáp ñöôïc thöïc hieän cho moät laàn taùc ñoäng vaø cuøng moät taûi. Trong tröôøng hôïp naøy nhöõng
nhoùm AFC–I coù taàn soá chænh ñònh thaáp hôn phaûi ñöôïc phoái hôïp vôùi nhöõng nhoùm AFC–II coù thôøi
gian chænh ñònh cao. Trong nhöõng tình theá khaån caáp, söï saép xeáp moät AFC nhö theá phaûi ñaûm baûo
moät trình töï taùc ñoäng cuûa nhöõng nhoùm maïch kieåm tra taàn soá ñöôïc toát hôn vôùi lyù do cuûa nhöõng phuï
taûi quan troïng ñöôïc ñaáu (trình töï naøy coù theå bò loän xoän khi AFC–I vaø AFC–II ñöôïc duøng moät caùch
ñoäc laäp) vaø cuøng laøm giaûm moät vaøi phaïm vi sai soá an toaøn cuûa AFC.

Moät soá löôïng raát lôùn nhöõng thieát bò AFC ñöôïc ñaët tröïc tieáp ôû nhöõng hoä tieâu thuï. Ñieàu naøy
laøm söï giaùm saùt ñieàu khieån nhöõng thieát bò kieåm tra töï ñoäng cuûa heä thoáng ñieän phöùc taïp. Ñeå cung
caáp moät söï taùc ñoäng giôùi haïn neân ñaët theâm nhöõng boä AFC treân nhöõng ñöôøng daây caáp ñieän chaïy töø
nhöõng traïm ñieän cuûa heä thoáng ñeán nhöõng traïm ñieän cuûa ngöôøi söû duïng.
Nhöõng thieát bò kieåm tra taàn soá phuï ñöôïc söû duïng trong nhöõng maïng heä thoáng ñieän coù khaû
naêng xaûy ra nhöõng soá löôïng thieáu huït coâng suaát cuïc boä naëng do bôûi söï rôi taàn soá ñeán 45Hz hoaëc
thaäm chí nhoû hôn sau khi AFC–I taùc ñoäng.
 465

Nhöõng tieâu chuaån cuûa vieäc söû duïng nhöõng thieát bò kieåm tra taàn soá phuï ñöôïc giôùi thieäu sau ñaây:
- Nhöõng heä soá bieåu dieãn söï xuaát hieän löôïng thieáu huït coâng suaát cuïc boä khoâng lieân quan ñeán
taàn soá thay ñoåi, coù nghóa laø, caét moät ñöôøng daây hoaëc maùy bieán aùp theo löu löôïng coâng suaát
vaø höôùng coâng suaát döôùi nhöõng ñieàu kieän tröôùc söï coá vaø söï thay ñoåi giaù trò cuûa doøng ñieän
hoaëc giaù trò vaø höôùng doøng chaûy coâng suaát treân ñöôøng daây hay maùy bieán aùp.
- Möùc ñoä thay ñoåi taàn soá
- Giaûm ñieän aùp, neáu söï maát coâng suaát thöïc keùo theo maát coâng suaát phaûn khaùng ñaùng keå.
Maïch kieåm tra taàn soá phaûi nhaïy caûm cuõng nhö coù theå thöïc hieän ñöôïc, söï hoaït ñoäng cuûa
maïch kieåm tra ñieän aùp cuûa heä thoáng AFC phaûi ñöôïc caùch ly ñeå ñeà phoøng khoaûng thôøi gian ngaén
maïch ñang ñöôïc loaïi tröø bôûi heä thoáng baûo veä rôle.
Taùc duïng cuûa nhöõng maïch kieåm tra töï ñoäng caùc phaân ñoaïn ñaùp öùng taàn soá ñöôïc duøng nhö
moät trang bò döï phoøng cho moät thieát bò maïch kieåm tra taàn soá phuï hoaëc ñöôïc thay theá. Nhöõng maïch
kieåm tra naøy chia taùch vaøi maùy phaùt ñieän cuûa nhaø maùy ñieän ñeå cung caáp thieát bò phuï töï duøng cuûa
noù vaø phaân caùch nhöõng maùy phaùt ñieän ra vaø nhöõng nhaø maùy ñieän rieâng reõ mang taûi caân baèng.
Söï duy trì nhöõng maïch kieåm tra töï ñoäng caùc phaân ñoaïn cung caáp ñeán nhöõng phaàn phuï töï duøng
cuûa nhöõng traïm nhieät ñieän söû duïng hai nguyeân lyù khôûi ñoäng cô baûn: moät chöùc naêng ôû 45Hz trong
voøng 0,5s vaø moät chöùc naêng khaùc ôû 47Hz trong voøng 30 ñeán 40s. Nhöõng maïch kieåm tra töï ñoäng caùc
phaân ñoaïn giöõ coâng suaát cung caáp ñeán nhöõng taûi quan troïng nhaát coù theå coù moät daûi taàn soá chænh ñònh
töø 46,5 ñeán 47,5Hz vaø moät thôøi gian taùc ñoäng laø 1s hoaëc nhoû hôn. Neáu tröôøng hôïp naøy xaûy ra, söï taùc
ñoäng cuûa chuùng khoâng theå choïn loïc ñöôïc caân xöùng vôùi nhöõng thieát bò AFC cuûa heä thoáng ñieän.
Khi nhöõng thieát bò AFC ñöôïc söû duïng, noù phaûi ñöôïc löu yù raèng nhöõng rôle taàn soá coù theå taùc ñoäng
khoâng nhöõng vôùi söï rôi taàn soá vì thieáu coâng suaát maø coøn vôùi moät soá nhöõng nguyeân nhaân khaùc. Moät
phöông phaùp coù hieäu quaû ñeå giaûm nheï nhöõng aûnh höôûng cuûa vieäc taùc ñoäng nhaàm cuûa nhöõng thieát bò
AFC laø phoái hôïp söï duïng nhöõng thieát bò töï ñoäng ñoùng laïi taûi maø thieát bò naøy seõ taùc ñoäng sau khi ñaõ khoâi
phuïc taàn soá. Do ñoù, nhöõng thieát bò AFC phaûi ñöôïc phoái hôïp nhöõng thieát bò töï ñoäng ñoùng taûi theo taàn soá.
Ngoaøi nhöõng nguyeân lyù moâ taû keå treân cuûa AFC, maïch kieåm tra taàn soá coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng
nhöõng phöông phaùp khaùc. Chuùng ta phaûi caân nhaéc kyõ moät soá kyõ thuaät naøy.

17.6 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP KHAÙC

17.6.1 Nhöõng thieát bò AFC vôùi thôøi gian trì hoaõn phuï thuoäc taàn soá
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa loaïi maïch kieåm tra taàn soá naøy nhö sau. Thieát bò AFC khôûi ñoäng khi taàn
soá rôi ñeán giaù trò chænh ñònh khôûi ñoäng. Söï khôûi ñoäng töø thôøi ñieåm naøy, trò soá chænh ñònh cuûa rôle taàn soá
taêng töø töø theo thôøi gian. Do ñoù, luùc taàn soá giaûm naëng xaûy ra ôû möùc ñoä cao do söï thieáu coâng suaát naëng,
nhöõng thieát bò AFC söû duïng nhöõng rôle taàn soá coù thôøi gian trì hoaõn seõ taùc ñoäng nhanh choùng, coù nghóa
laø, töông töï nhö nhöõng thieát bò AFC–I. Khi coâng suaát thieáu giaûm, sau khi sa thaûi moät vaøi phuï taûi vaø giaûm
möùc taàn soá rôi, thôøi gian taùc ñoäng cuûa nhöõng thieát bò AFC naâng leân. Nhöõng thieát bò naøy töï ñoäng ñi theo
moät quaù trình thay ñoåi taàn soá vaø taùc ñoäng gioáng nhö loaïi AFC–II.
Nhöõng thieát bò AFC maø coù thôøi gian trì hoaõn phuï thuoäc vaøo taàn soá laøm cho söï taùc ñoäng cuûa
nhöõng nhoùm maïch kieåm tra taàn soá taêng mau hôn khi löôïng coâng suaát thieáu taêng vaø naâng taàn soá leân
giaù trò ñònh möùc. Vieäc söû duïng nhöõng rôle taàn soá ñeå saép xeáp caùc thieát bò AFC nghó laø vaán ñeà caàn
xem xeùt kyõ löôõng. Noù vaãn ñöôïc ñoøi hoûi ñeå phaùt trieån trang thieát bò rieâng vaø kyõ thuaät ñeå choïn löïa
söï chænh ñònh cho nhieàu maïch kieåm tra taàn soá vaø cuõng ñeå öôùc löôïng tính töông thích nhö laø moät
phöông phaùp cuûa nhöõng thieát bò AFC trong quaù trình phuïc vuï...
466

17.6.2 Nhöõng thieát bò AFC vôùi maùy tính ñieàu khieån toác ñoä cao
Vieäc trang bò nhöõng phaàn ñieàu khieån heä thoáng ñieän vôùi nhöõng maùy tính ñieän töû toác ñoä cao,
vieäc phaân coâng nhöõng chöùc naêng ñieàu khieån ñoái vôùi nhöõng maùy tính naøy vaø söï giôùi thieäu moät heä
thoáng ñieàu khieån töï ñoäng cho pheùp nhöõng maùy tính ñieän töû ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu khieån taàn soá töï
ñoäng.
Löôïng coâng suaát thieáu huït coù theå ñöôïc xaùc ñònh nhôø maùy tính theo toác ñoä thay ñoåi taàn soá ban
ñaàu hoaëc theo söï so saùnh giöõa coâng suaát phaùt vaø coâng suaát tieâu thuï ñöôïc laáy treân löôùi ñieän. Maùy
tính coù theå cung caáp nhöõng xung ngaét ñieàu khieån ñeå caét nhöõng hoä tieâu thuï naøo ñoù, thay ñoåi nhöõng
giaù trò chænh ñònh cuûa AFC... Tuøy thuoäc vaøo löôïng thieáu huït coâng suaát thöïc söï, vieäc xaùc ñònh vò trí
cuûa noù ôû trong heä thoáng ñieän vaø taàm quan troïng cuûa nhöõng hoä tieâu thuï, moät heä thoáng AFC caàn
nhöõng phöông tieän ñieàu khieån töø xa.
 467

Chöông 18

HOØA ÑIEÄN GIÖÕA CAÙC MAÙY PHAÙT

LAØM VIEÄC SONG SONG

18.1 KHAÙI NIEÄM CHUNG

Caùc MFÑ ñoàng boä coù theå laøm vieäc song song trong heä thoáng ñieän khi thoûa maõn caùc ñieàu
kieän sau: rotor cuûa MF quay cuøng moät toác ñoä goùc nhö nhau, goùc leäch pha töông ñoái giöõa caùc rotor
khoâng vöôït quaù moät giôùi haïn cho pheùp vaø ñieän aùp quy ñoåi ôû ñaàu cöïc cuûa caùc MFÑ phaûi gaàn baèng
nhau.
Khi laøm vieäc rieâng leû, noùi chung caùc MFÑ khoâng ñoàng boä vôùi nhau. Muoán cho chuùng laøm
vieäc song song vôùi nhau caàn phaûi thoûa maõn moät soá yeâu caàu chính maø danh töø chuyeân moân goïi laø
hoøa ñieän.
Giaû thieát coù hai MFÑ F1, F2 coù toác ñoä goùc quay 1, 2. Suaát ñieän ñoäng rieâng leû laø E& 1 , E& 2 .
Khi MC ñieän môû, hai MFÑ laøm vieäc rieâng leû. Hoøa ñieän moät maùy naøo ñoù vôùi caùc maùy khaùc thöôøng
xuaát hieän doøng ñieän vaø coâng suaát caân baèng. Doøng caân baèng coù theå laøm suït aùp cuûa löôùi ñieän vaø ñoâi
khi nguy hieåm ñoái vôùi MFÑ vaø turbine.

+j
x1 x12 x2
E1 E2
F1 F2 E1

j.w1t j.w2t
E1 . e E1 . e
x1 x12 x2
O
E2
Icb

Hình 18.1 Sô ñoà noái ñieän, sô ñoà thay theá vaø sô ñoà vectô cuûa E1 vaø E2

Doøng caân baèng khi hoøa ñieän coù theå xaùc ñònh baèng hình hoïc töø hieäu soá hai vectô söùc ñieän
ñoäng cuûa maùy 1 vaø maùy 2 cuøng vôùi sô ñoà toång trôû töông ñöông (H.18.1)
∆E& = E1 cos δ − E2 + jE1 sin δ

vôùi: δ - goùc leäch giöõa hai vectô suaát ñieän ñoäng E1 vaø E2 taïi thôøi ñieåm ñoùng vaøo
∆E& - ñöôïc goïi laø ñieän aùp phaùch.
468

∆E& E E E 
Töø ñaây tính doøng caân baèng I&cb = = 1 sin δ + j  2 − 1 cos δ 
jxΣ xΣ  xΣ xΣ 
trong ñoù xΣ = x1 + x12 + x2

Khi muoán hoøa ñieän phaûi ñaûm baûo nhöõng yeâu caàu sau:
- Doøng ñieän caân baèng luùc ñoùng maùy khoâng vöôït quaù giaù trò cho pheùp
- Rotor cuûa MF hoøa ñieän sau khi ñoùng MC phaûi quay ñoàng boä vôùi rotor cuûa maùy ñang laøm
vieäc.
Ta xeùt caùc tröôøng hôïp coù theå xaûy ra trong luùc hoøa ñieän trong baûng 18.1.

Baûng 18.1 Doøng Icb vôùi caùc giaù trò khaùc nhau cuûa E1, E2, δ

Giaûn ñoà vector

Doøng caân baèng
+j

E1 ≠ E2 ∆E E1 Icb
= E1 [sin δ + j E2 − E1  cos δ ]
 
Icb
o
x∑  x∑ x∑ 
δ=0 δ
+1
E2

+j
E1 = E2
E1 Icb = 0
δ = 0o +1
E2

+j
E1 = E2
2E
∆E Icb Icb= –j
δ = 180o +1 xΣ
E1 E2

+j
δ = 0o
E1 – E2
E1 > E2
E1 Icb = –j
+1
xΣ
E2
Icb ∆E

+j

Icb
E1 < E2 ∆E E1 +1 E1 – E2
Icb = j
E2 xΣ

+j
E1 ∆E

E1 = E2 Icb
E1
Icb = j [sin δ + j(1 – cos )]
δ = 0o δ xΣ

E2
 469

Töø baûng 18.1, ta coù:

1- E1 ≠ E2 ; ω1 = ω2 ; δ = 0
Do söï khaùc nhau ñieän aùp seõ xuaát hieän doøng caân baèng.
Doøng naøy chæ coù thaønh phaàn khaùng neân khoâng coù taùc ñoäng cô leân caùc thieát bò heä thoáng ñieän
nhöng laøm giaûm ñieän theá cuûa caùc phaàn töû laân caän choã hoøa.
2- E1 = E2 ; ω1 = ω2 ; δ ≠ 0
Ngoaïi tröø tröôøng hôïp θ = 180 o , doøng caân baèng coù chöùa caùc thaønh phaàn thöïc. Neáu E& 1 > E& 2
seõ coù coâng suaát thöïc chaïy töø MF1 sang MF2. Keát quaû laø rotor MF1 bò haõm coøn MF2 taêng toác vaø
goùc δ tieán tôùi trò soá xaùc ñònh löôïng coâng suaát truyeàn töø maùy 1 sang maùy 2. Thaønh phaàn doøng thöïc
cöïc ñaïi khi δ = 90 o vaø 270o.
Khi δ = 180 o , thaønh phaàn thöïc trieät tieâu, doøng caân baèng chæ coøn thaønh phaàn khaùng coù giaù trò
raát lôùn.
3- E1 = E2 ; ω1 ≠ ω2 ; δ = 0
Vaøo thôøi ñieåm ñoùng MC khi δ = 0 , doøng caân baèng baèng 0. Neáu ω1 > ω2 ; do döôùi taùc duïng
ñoäng naêng thöøa rotor maùy 1 vöôït tröôùc rotor maùy 2. Maùy 1 seõ nhaän theâm taûi thöïc vaø sau ñoù rotor
seõ bò haõm bôùt. Neáu toác ñoä giöõa maùy 1 vaø maùy 2 quaù lôùn thì coù theå seõ khoâng hoøa ñoàng boä ñöôïc vaø
seõ xuaát hieän cheá ñoä khoâng ñoàng boä.
Töø caùc tröôøng hôïp khaûo saùt treân coù theå coù nhöõng keát luaän sau:
- Hoøa khi coù leäch δ cuûa caùc vectô ñieän aùp thì doøng caân baèng coù thaønh phaàn thöïc laøm aûnh
höôûng ñeán taùc duïng cô caùc phaàn töû trong heä thoáng ñieän vaø coù theå daãn tôùi hö hoûng.
- Hoøa khi taàn soá caùc maùy khaùc nhau nhieàu vaø coù ñoä leäch ñieän aùp seõ xuaát hieän doøng caân baèng
coù thaønh phaàn thöïc coù theå daãn ñeán cheá ñoä maát ñoàng boä laâu daøi.
Tröôøng hôïp ít nguy hieåm nhaát laø khi ñieän aùp khaùc nhau nhöng ω1 = ω2 vaø δ = 0 . Nhöõng
giaù trò cho pheùp khi hoøa cuûa goùc δ vaø ñoä leäch taàn soá ∆ω giöõa hai phaàn muoán hoøa thay ñoåi tuøy theo
khoaûng caùch cuûa ñöôøng daây noái vôùi heä thoáng, ñieän aùp ñònh möùc cuûa chuùng, coâng suaát heä thoáng
ñieän vaø loaïi maùy ñieàu chænh kích thích (loaïi tyû leä hay taùc ñoäng nhanh).

18.2 HOØA ÑIEÄN CHÍNH XAÙC

Vieäc hoøa ñieän chính xaùc ñöôïc tieán haønh theo trình töï sau. Tröôùc khi cho moät MF vaøo laøm
vieäc song song vôùi caùc maùy khaùc thì maùy ñoù ñöôïc kích töø tröôùc. Luùc thaáy soá voøng quay vaø ñieän aùp
cuûa maùy saép hoøa xaáp xæ vôùi soá voøng quay vaø ñieän aùp cuûa maùy ñang laøm vieäc thì chuaån bò ñoùng MC
ñieän. Muoán cho doøng ñieän caân baèng luùc ñoùng MC baèng khoâng hay nhoû nhaát, phaûi choïn thôøi ñieåm
ñoùng maùy sao cho khi ñieän aùp giöõa hai maùy khoâng sai leäch nhau. Nhö vaäy, khi ñoùng MC xong hai
maùy ñoù seõ laøm vieäc ñoàng boä vôùi nhau. Hai ñieàu kieän U vaø ω coù theå thoûa maõn, nhöng neáu choïn thôøi
ñieåm ñoùng MC khoâng thaät ñuùng luùc hoøa ñieän seõ xuaát hieän ñieän aùp tröôït U f (∆E) vaø doøng ñieän caân
baèng Icb.
18.2.1 Nhöõng yeâu caàu chính ñoái maùy hoøa ñieän töï ñoäng
Hoøa ñoàng boä chính xaùc caùc MF coù theå thöïc hieän baèng tay hay töï ñoäng. Khi hoøa baèng tay,
ngöôøi vaän haønh phaûi ñieàu chænh caùc thoâng soá MF phuø hôïp vôùi ñieàu kieän hoøa. Ñeå choïn thôøi ñieåm
ñoùng MC caàn theo doõi Volt keá MF vaø heä thoáng; taàn soá keá MF vaø heä thoáng; ñoàng boä keá chæ goùc
leäch pha giöõa suaát ñieän ñoäng MF vaø ñieän aùp thanh goùp heä thoáng (ño goùc δ). Ñeå loaïi tröø tröôøng hôïp
470

ñoùng nhaàm khi goùc δ coøn lôùn, thöôøng trong maïch ñoùng MC ngöôøi ta cheâm vaøo tieáp ñieåm rôle kieåm
tra ñoàng boä ñeå chæ cho pheùp MC ñoùng trong giôùi haïn goùc δ cho pheùp ñònh tröôùc.
Trong tröôøng hôïp hoøa ñieän töï ñoäng MF vôùi heä thoáng ñieän, maùy hoøa ñieän phaûi ñaûm baûo caùc
ñieàu kieän sau ñaây:
- UF = UHT nghóa laø Uf = 0
- ω F = ω HT nghóa laø ω f = 0
- Goùc leäch pha giöõa caùc vectô ñieän aùp khi ñoùng MC baèng khoâng (δ = 0), töùc laø phaûi choïn
ñuùng thôøi ñieåm ñoùng MFÑ vaøo laøm vieäc song song vôùi heä thoáng.
Muoán thöïc hieän ñöôïc caùc yeâu caàu treân, caùc maùy hoøa ñieän töï ñoäng caàn phaûi coù caùc boä phaän
laøm nhieäm vuï:
- San baèng ñieän aùp ôû ñaàu cöïc MFÑ
- San baèng toác ñoä goùc quay cuûa caùc MFÑ seõ hoøa vôùi nhau
- Choïn thôøi ñieåm ñoùng MC ñeå doøng caân baèng khi ñoùng MC beù nhaát.
Boä phaän thöù nhaát taùc ñoäng leân boä ñieàu chænh ñieän aùp (AVR) cuûa MF. Boä phaän thöù hai taùc
ñoäng thay ñoåi toác ñoä quay turbine cuûa MF caàn hoøa. Boä phaän thöù ba choïn thôøi ñieåm ñoùng vaø phaùt
tín hieäu ñi ñoùng MC caàn hoøa.
Sau ñaây ta tìm hieåu caùc nguyeân taéc ñeå choïn thôøi ñieåm ñoùng MC:
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä phaän choïn thôøi ñieåm ñoùng MC hoøa.
Boä phaän choïn thôøi ñieåm ñeå cho tín hieäu ñeán ñoùng MC laø phaàn töû cô baûn cuûa maùy hoøa ñieän
töï ñoäng. Vì MC ñoùng coù thôøi gian, nghóa laø töø luùc phaùt ra tín hieäu ñoùng MC ñeán luùc tieáp ñieåm
chính cuûa noù ñoùng caàn moät khoaûng thôøi gian tÑ neân muoán cho luùc ñoùng Icb = 0 thì tín hieäu ñoùng MC
phaûi phaùt ra sôùm hôn luùc Uf = 0 moät khoaûng thôøi gian tñt, tñt ñöôïc goïi laø thôøi gian ñoùng tröôùc. Neáu
tñt = tÑ thì MF seõ hoøa ôû thôøi ñieåm thuaän lôïi nhaát (tÑ - thôøi gian ñoùng cuûa MC).
Thôøi gian ñoùng tröôùc töông öùng vôùi goùc ñoùng tröôùc δñt = ω f .tñt
Khaûo saùt MF hoøa vôùi heä thoáng ñieän (H.18.2a).
Tröôùc khi hoøa ñieän, vectô ñieän aùp UTG quay vôùi toác ñoä goùc ωTH, coøn vectô suaát ñieän ñoäng
MF EF quay vôùi toác ñoä ω F . Goùc leäch pha giöõa hai vectô naøy laø δ. Toác ñoä quay töông ñoái giöõa hai
&
vectô naøy laø ωf = ωTH – ωF, ñöôïc goïi laø toác ñoä goùc tröôït. Ñieàu quan troïng khi xeùt vaán ñeà hoøa ñoàng
boä laø toác ñoä töông ñoái giöõa hai vectô ñieän aùp, vì theá tieän cho vieäc giaûi thích ta coù theå giaû thieát raèng
trong luùc hoøa vectô ñieän aùp UTG ñöùng yeân coøn E& F quay vôùi toác ñoä ωf nhö hình 18.2b.
 471

UTG
F MC HT δss
a)
EF
2 ftt = fchocheùpmax
UTG UTG

EF ωF
EF

b) c)

Hình 18.2 Sô ñoà maïng ñieän vaø sô ñoà vectô cuûa EF vaø UTG

Chuùng ta khaûo saùt caùc quaù trình cuûa MF tröôùc thôøi ñieåm hoùa ñeå coù theå choïn phöông phaùp,
choïn thôøi ñieåm ñoùng MF moät caùch thích hôïp vaøo heä thoáng.
Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa rotor MF taïi thôøi ñieåm tröôùc khi ñoùng MC
dω F
J. = M T − MC
dt
trong ñoù: MT - moâmen quay turbine; MC - caûn khoâng taûi.
Tröôøng hôïp 1
dω F
J. = 0 ; ω f = ω ftt
dt
ω ftt - toác ñoä goùc tröôït tính toaùn laø toác ñoä cho goùc δ ss nhoû nhaát taïi thôøi ñieåm ñoùng tieáp ñieåm
MC (H.18.2.c), δ ss cho pheùp phuï thuoäc khaû naêng chòu ñöïng doøng caân baèng cuûa MF.
Moâmen turbine baèng moâmen caûn, vaän toác turbine gaàn baèng toác ñoä ñoàng boä. Vaän toác goùc
tröôït baèng toác ñoä goùc tröôït tính toaùn.
Neáu hoøa ñoàng boä baèng caùch ño goùc tröôït vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng δñttt = ω ftt .tÑ
δ ñttt
Thì thôøi gian ñoùng tröôùc seõ laø haèng soá vaø baèng tñt = = tÑ
ω ftt
Nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy, ño tñt töông ñöông vôùi ño δ ñt , nghóa laø thôøi gian ñoùng tröôùc
coù theå thay theá baèng goùc ñoùng tröôùc. Ñeå tieáp ñieåm MC ñoùng vaøo thôøi ñieåm thuaän lôïi (δ = 0), caàn
thieát phaùt tín hieäu ñoùng theo goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi. Maùy hoøa ñieän töï ñoäng laøm vieäc theo
nguyeân taéc naøy goïi laø maùy hoøa ñieän coù goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi.
Tröôøng hôïp 2
dω f
J = 0 ; ω f ≠ ω ftt
dt
Ñoä tröôït haèng soá nhöng khaùc vôùi toác ñoä tröôït tính toaùn.
δ ñttt δ
Thôøi gian ñoùng tröôùc tñt = ≠ ñttt ≠ tÑ
ωf ω ftt
Do thôøi gian ñoùng tröôùc phuï thuoäc vaøo toác ñoä tröôït neân thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng baèng vôùi
thôøi gian tÑ neáu ω f ≠ ω ftt vaø maùy hoøa ñoàng boä laøm vieäc theo goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi trong
472

tröôøng hôïp naøy ñoùng MC khoâng taïi thôøi ñieåm thuaän lôïi vaø seõ coù moät sai soá goùc
δ ss = δ ñttt − δ ñt rotor = (ω ftt − ω f )tÑ
δñttt - goùc rotor MF quay ñöôïc thöïc teá trong thôøi gian ñoùng MC (thôøi gian töø luùc coù tín hieäu
ñoùng ñeán tieáp ñieåm chính MC ñoùng).
Ñoái vôùi moãi MC thì tÑ laø khoâng ñoåi, do ñoù tuøy theo ω f trong töøng thôøi ñieåm ñoùng MC ôû moãi
laàn hoøa ñieän maø sai soá δ ss lôùn hoaëc nhoû. Ta thaáy raèng
- Khi ω f = ω ftt thì δ ss = 0 nhö trong tröôøng hôïp thöù nhaát
- Khi ω f = 0 thì δ ss = ω fttt , tÑ = δ ñt
- Khi ω f = 2ω ftt thì δ ss = −δ ñt .

Thoâng thöôøng khi hoøa ñieän thì ω f ≠ ω ftt neân duøng phöông phaùp goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi
bao giôø cuõng coù moät sai soá nhaát ñònh vaø sai soá lôùn nhaát laø khi ω f = 0
δ ss max = δ ñt = δ ss cho pheùp
Xaùc ñònh ω ftt laø toác ñoä goùc tröôït tính toaùn öùng vôùi luùc sai soá goùc lôùn nhaát cho pheùp.
δ ss cho pheùp max vaø tÑ coù theå xaùc ñònh ñöôïc neân coù theå xaùc ñònh ñöôïc ω ftt
δ ñt δ ss cho pheùp max
ω ftt = =
tÑ tÑ
Nhöôïc ñieåm thöù hai cuûa phöông phaùp naùy laø neáu tÑ caøng lôùn thì ω ftt caøng nhoû, do ñoù khi
hoøa ñieän phaûi maát nhieàu thôøi gian ñeå ñieàu chænh toác ñoä quay cuûa rotor sao cho
ω f < 2ω ftt = ω f cho pheùp max .

Ñeå coù theå coù thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi khoâng phuï thuoäc vaøo toác ñoä tröôït thì goùc ñoùng
tröôùc thay ñoåi tyû leä vôùi vaän toác goùc tröôït
dδ
δ dt = f (δ' ) = kω f = k
dt
vôùi k laø haèng soá tyû leä.
δ (δ' ) kω f
Trong tröôøng hôïp naøy tdt = dt = =k
ωf ωf
Neáu k = tÑ thì MC seõ ñöôïc ñoùng taïi thôøi ñieåm thuaän lôïi.
Nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy, ñeå tdt laø haèng soá vaø ñöôïc choïn baèng thôøi gian ñoùng cuûa MC,
chuùng ta caàn kieåm tra ñaïo haøm goùc δ. Maùy hoøa laøm vieäc theo nguyeân taéc naøy goïi laø maùy hoøa ñieän
vôùi thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi. Thôøi ñieåm khôûi ñoäng cuûa MC ñöôïc xaùc ñònh tröïc tieáp baèng
thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi vaø baèng thôøi gian ñoùng cuûa MC.
Tröôøng hôïp 3
dω f
J = haèng soá ≠ 0
dt
Khi moâmen thöøa laø haèng soá MF seõ quay vôùi gia toác goùc γ f , luùc ñoù sai soá goùc seõ coù theâm
, t2
thaønh phaàn δ ss = γ f Ñ
2
 473

Ñoùng MC tröôùc hoaëc sau thôøi ñieåm thuaän lôïi phuï thuoäc vaøo daáu cuûa gia toác. Ñeå coù theå söû
duïng phöông phaùp thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi trong tröôøng hôïp naøy (khoâng phuï thuoäc vaøo vaän
toác tröôït vaø gia toác) goùc ñoùng tröôùc caàn ñöôïc choïn thay ñoåi theo quy luaät
δ ñt ( δ' , δ'' ) = k1ω f + k2 γ f

trong ñoù k1 vaø k2 laø haèng soá tyû leä.

δ ñt ( δ' , δ'' ) k1ω f + k2 γ f
Luùc ñoù tñt = =
1 1
ω f + γ f tÑ ω f + γ f tÑ
2 2
1 2
Choïn k1 = tÑ; k2 = tÑ
2
thì tñt = tÑ khi γ f laø haèng soá

Nhö vaäy, neáu keå ñeán gia toác quay cuûa turbine thì töø luùc phaùt tín hieäu ñoùng MC ñeán luùc MC
ñoùng thöïc söï thì luùc ño goùc tröôït ñaõ quay ñöôïc moät goùc
tdt
2
dδ d2δ t2
δ dt = ω f tdt + γ f = .tdt + 2 . dt
2 dt dt 2

tÑ
2
dδ d 2δ t2
Neáu choïn tñt = tÑ, thì δ dt = ω f tÑ + γ f = .tÑ + 2 . Ñ
2 dt dt 2

Trong tröôøng hôïp toång quaùt maùy hoøa ñieän coù thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi, muoán laøm vieäc
chính xaùc thì goùc ñoùng tröôùc ñöôïc tính theo phöông trình
dδ d2δ t 2 d nδ t n
δ dt = .tÑ + 2 . Ñ + L + n . Ñ
dt dt 2 dt n

Trong thöïc teá, nhöõng maùy hoøa ñoàng boä ñuû chính xaùc laøm vieäc khi kieåm tra ñaïo haøm baäc 1 vaø
2 cuûa goùc δ.

Sai soá goùc trong tröôøng hôïp naøy laø

δ ss = ∆δ mh + ω f (∆tÑ + ∆tmh )

trong ñoù: ∆tÑ + ∆tmh - sai soá thôøi gian cuûa MC vaø maùy hoøa
∆δ mh - sai soá goùc cuûa maùy hoøa.

18.2.2 Maùy hoøa ñieän töï ñoäng (theo phöông phaùp hoøa ñieän chính xaùc)
Hình 18.3 giôùi thieäu sô ñoà khoái maùy hoøa ñoàng boä töï ñoäng.
474

Maùy hoøa ñoàng boä goàm caùc boä

phaän chính sau:
ERT ~
XAT 1
Khoái 1: boä phaän choïn thôøi UHT 6 Ñoùng MC

ñieåm ñeå ñi ñoùng MC. MC 2

BU3
Khoái 2: boä phaän kieåm tra toác
3
ñoä tröôït, khoâng cho MC ñoùng khi BU2
ω f > ω f = ω f cho pheùp max 4
EF
Khoái 3: boä phaän kieåm tra ñoä BU1
5
leäch ñieän aùp giöõa MF vaø heä thoáng,
khoâng cho MC ñoùng khi ñoä leäch ñieän
aùp lôùn hôn giaù trò cho pheùp cöïc ñaïi. TÑA
Khoái 4: boä phaän san baèng taàn
soá ñeå laøm giaûm ωf baèng caùch taùc
ñoäng leân boä phaän thay ñoåi trò soá ñaët ~ MTK

cuûa maùy ñieàu chænh toác ñoä quay f>

turbine. TÑF ωd
f<
Khoái 5: boä phaän san baèng ñieän
aùp (ñoái vôùi TÑA taùc ñoäng tyû leä) hay Hình 18.3 Sô ñoà khoái cuûa maùy hoøa ñoàng boä
boä ñieàu chænh trò soá ñaët cuûa maùy ñieàu
chænh ñieän aùp (ñoái vôùi TÑA taùc ñoäng nhanh) ñeå thay ñoåi trò soá ñaët cuûa TÑA cho ñieän aùp thanh goùp.
Khoái 6: sô ñoà logic ñi ñoùng MC khi caùc ñieàu kieän hoøa ñoàng boä thoûa maõn.

1- Maùy hoøa ñieän coù goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi

Ñeå kieåm tra goùc δ, ñaùnh giaù toác ñoä goùc tröôït ω f , ñoä leäch ñieän aùp, ngöôøi ta thöôøng ño tröïc tieáp
ñieän aùp tröôït laø hieäu soá ñieän aùp töùc thôøi MF caàn hoøa vaø heä thoáng ñieän:
uf = 2 .EqHT sin ω HT t − 2 .EqF sin ω F t

Giaû thieát 2 .EqHT = 2 .EqF = U m

 ω + ωF   ω − ωF 
thì u f = 2U m . cos HT t. sin HT t
 2   2 
α −β α + β
(Duøng bieán ñoåi löôïng giaùc: sin α − sin β = 2. sin . cos ) .
 2   2 

ω HT , ω F - vaän toác goùc quay cuûa MF töông ñöông heä thoáng ñieän vaø MF caàn hoøa.
Chuùng ta thaáy raèng, ñieän aùp uf naøy laø haøm soá cuûa hai bieán soá (H.18.4).
 ω + ωF 
ω f = (ω HT − ω F ) - toác ñoä goùc tröôït; ωth =  HT  - toác ñoä goùc trung bình.
 2 
 475

2 2
Tf = Tf =
uf uf
uf uf

t t
O O

o
360
Uf
Uf

a) b)

Hình 18.4 Ñieän aùp tröôït: a) Uf = UHT; b) Uf ≠ UHT

Trò soá hieäu duïng ñöôøng bao ñieän aùp tröôït

ω − ωF ωf
U f = 2U sin HT t; U f = 2U sin t
2 2
Goïi δ laø goùc leäch pha (goùc tröôït) giöõa caùc söùc ñieän ñoäng δ = ω f .t
δ
Do ñoù U f = 2U sin
2
Trò soá hieäu duïng ñöôøng bao ñieän aùp tröôït Uf xaùc ñònh giaù trò doøng caân baèng taïi thôøi ñieåm ñoùng
MC, neáu ñoùng MC khi δ qua khoâng töùc luùc Uf = 0, thì thuaän lôïi nhaát.
Do ñoù, vieäc löïa choïn ñuùng thôøi ñieåm phaùt tín hieäu ñi ñoùng MC ñeå cho doøng ñieän caân baèng
beù nhaát laø vaán ñeà cô baûn cuûa phöông phaùp hoøa ñieän chính xaùc.
Hình 18.5 giôùi thieäu sô ñoà nguyeân taéc choïn thôøi ñieåm ñoùng MC cuûa maùy hoøa ñoàng boä coù goùc
ñoùng tröôùc khoâng ñoåi. Goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi ñöôïc phaùt hieän baèng ñieän aùp trôû veà U2 cuûa rôle
ñieän aùp giaûm 2RU < khi kieåm tra ñöôøng bao ñieän aùp tröôït.
Kieåm tra toác ñoä goùc tröôït ω f baèng rôle ñieän aùp giaûm 1RU, 2RU vaø rôle thôøi gian RT. Trò soá
trôû veà cuûa rôle 2RU nhoû hôn trò soá trôû veà cuûa 1RU. Thôøi gian laøm vieäc cuûa rôle thôøi gian RT xaùc
ñònh goùc ñoùng tröôùc tính toaùn.
Khi ñieän aùp tröôït Uf giaûm ñeán trò soá khôûi ñoäng cuûa rôle 1RU (ñieåm a treân hình 18.5c) tieáp
ñieåm 1RU kheùp laøm khôûi ñoäng rôle thôøi gian RT. Töø ñaây dieãn ra so saùnh khoaûng thôøi gian tab vôùi
thôøi gian treã chænh ñònh tröôùc cuûa rôle thôøi gian RT.
Trong tröôøng hôïp toác ñoä tröôït lôùn (ω f > ω ftt ) , rôle 2RU môû tieáp ñieåm cuûa mình tröôùc khi
rôle thôøi gian RT ñoùng tieáp ñieåm cuûa mình sau thôøi gian treã baét ñaàu töø luùc khôûi ñoäng (tab < tRT). Vì
theá trong khoaûng treã cuûa rôle thôøi gian RT rôle trung gian 2RG khoâng theå coù ñieän ñöôïc do tieáp
ñieåm 1RG ñaõ môû vaø nhö theá cuoän ñoùng MC CÑ khoâng coù ñieän vaø MC khoâng ñoùng.
Khi toác ñoä tröôït baét ñaàu nhoû hôn toác ñoä tröôït tính toaùn (ω f < ω ftt ) , rôle thôøi gian RT ñoùng tieáp
ñieåm cuûa mình tröôùc khi rôle 2RU môû tieáp ñieåm rôle. Khi ñoù 2RG coù ñieän vaø töï giöõ ñeå kheùp tieáp ñieåm
cuûa mình cho ñieän vaøo CÑ ñeå ñi ñoùng MC. Taïi ñieåm b’’ vaøo thôøi ñieåm rôle 2RU khôûi ñoäng vaø rôle
trung gian 1RG trôû veà thì CÑ cuûa MC coù ñieän.
476

MC RT
1RU

2RU
1RG

RT
1RG.1
2RG
Uf
2RG.1
1RU <

2RU < 2RG.1

2RU.2 CÑ

Phaùt hieän goùc ñöùng tröôùc Xaùc ñònh thôøi ñieåm ñoùng maùy caét
a) b)

Uf( )

ωf > ωftt

a a’ a’’
U1RU
b b’ b’’
U2RU
t

tÑ tÑ δSS
tab < tRT ta’b’ = tRT ta’’b’’ > tRT
1RU

2RU

1RG.1

1RG.2
tRT tRT tRT

RT

2RU.2
CÑ

c)

Hình 18.5 Maùy hoøa ñoàng boä coù goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi khôûi ñoäng theo ñieän aùp tröôït Uf

Neáu ω f = ω ftt thì thôøi gian ta'b' = tRT tieáp ñieåm rôle thôøi gian RT kheùp ñuùng ngay luùc rôle
2RU vaø 1RG taùc ñoäng vaø nhö theá ñi khôûi ñoäng rôle trung gian 2RG ñeå chuaån bò ñoùng MC.
Nhö vaäy, vieäc phaùt tín hieäu ñi ñoùng MC cuûa maùy hoøa ñoàng boä coù goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi
ñöôïc xaùc ñònh chæ khi naøo toác ñoä tröôït ω f ≤ ω ftt .

Theo nguyeân lyù laøm vieäc cuûa goùc ñoùng tröôùc khoâng ñoåi thì khuyeát ñieåm sai soá cuûa noù nhö
ñaõ ñeà caäp ôû hình 18.2. Toác ñoä tröôït toái ña cho pheùp khi hoøa baèng hai laàn trò soá tính toaùn.
 477

2- Maùy hoøa ñieän coù thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi

CAÙC RÔLE
TRUNG GIAN

Hình 18.6 Sô ñoà maùy hoøa thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi
478

Hình 18.6 giôùi thieäu sô ñoà maùy hoøa ñoàng boä coù thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi. Trong ñoù coù
caùc maïch thöïc hieän caùc chöùc naêng nhö: maïch choïn thôøi ñieåm ñoùng MC, maïch kieåm tra ñoä leäch taàn
soá, maïch kieåm tra ñoä leäch ñieän aùp, maïch sang baèng taàn soá, maïch ñieàu khieån...
Chuùng ta laàn löôït tìm hieåu caùc nguyeân taéc thöïc hieän caùc chöùc naêng aáy.
Boä phaän choïn thôøi ñieåm ñoùng MC: Boä phaän choïn thôøi ñieåm ñoùng MC hoøa cuûa maùy hoøa ñieän
coù thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi laøm vieäc döïa treân söï so saùnh ñieän aùp tröôït Uf vôùi ñaïo haøm baäc 1
cuûa ñieän aùp naøy (tröôøng hôïp 2).
Treân hình 18.7 bieåu dieãn ñöôøng cong chænh löu ñieän aùp tröôït Uf (ñöôøng soá 1), ñaïo haøm baäc
moät (ñöôøng soá 2) cuûa Uf, khi möùc ñoä khaùc nhau taàn soá giöõa MF vaø heä thoáng töø nhieàu ñeán ít.
Taàn soá tröôït giöõa MF vaø heä thoáng caøng lôùn thì chu kyø cuûa ñieän aùp tröôït caøng nhoû.
Ñöôøng cong 3 laø hieäu soá trò tuyeät ñoái cuûa ñieän aùp tröôït vaø ñaïo haøm cuûa ñieän aùp tröôït. Neáu
thôøi ñieåm phaùt tín hieäu ñoùng MC ngay taïi ñöôøng cong 3 qua khoâng thì thôøi gian töø luùc naøy ñeán Uf =
0 laø haèng soá.

dU1
u k1U1 + k2
dt

1 K1Uf 3
ω’’’s 2
0,5
dU1
k2
dt

180 t

T’f T’’f T’’’f

t’ t’’ tñt t’’’

Hình 18.7 Giaûn ñoà ñieän aùp laøm vieäc cuûa boä phaän choïn thôøi ñieåm ñoùng maùy caét

Phöông trình ñieän aùp tröôït

ωf
U f = k1 2U sin t
2
, ωf ωf
Phöông trình ñaïo haøm baäc 1 ñieän aùp tröôït U f = k2 2U cos t
2 2
,
Taïi ñieåm ñöôøng cong 3 qua khoâng U f = U f
ωf ωf ωf ωf k2 ω f
k1 2U sin t = k2 2U cos t ; tg t= .
2 2 2 2 k1 2
ωf ωf
Khi goùc δ dt = ω f .tdt nhoû thì tg tdt ≈ tdt
2 2
 479

k2
Do ñoù tdt ≈ ≈ k = haèng soá
k1

Neáu thôøi ñieåm choïn k = tÑ thì maùy hoøa seõ ñònh ñoùng MC taïi thôøi ñieåm thuaän lôïi.
Moät trong nhöõng phöông aùn sô ñoà so saùnh ñieän aùp tröôït vaø ñaïo haøm baäc 1 cuûa noù laø duøng
rôle phaân cöïc (RÑT) hai cuoän daây coù soá voøng quaán gioáng nhau.

Cuoän w1 ñöôïc cung caáp nguoàn ñieän trôû R2 baèng ñieän aùp phaùch Uf ñaõ chænh löu vaø loïc (caàn
chænh löu CL vaø tuï C1); cuoän w2 ñöôïc noái ñeán Uf qua tuï ñieän C2. Taàn soá khoâng lôùn cuûa ñieän aùp
tröôït chænh löu cho pheùp boû qua tính caûm öùng cuûa cuoän daây rôle vaø chæ keå ñieän trôû cuûa noù. Vì theá
doøng trong cuoän w1 truøng pha vôùi ñieän aùp Uf vaø baèng
ωf
I1 = k1U f = k1 2U sin t
2
Doøng trong cuoän w2 coù tính dung (maïch vi phaân) baèng
dU f ωf ωf
I2 = k2 = k2 2U cos t
dt 2 2
Rôle naøy seõ taùc ñoäng khi I1 = I2, luùc ñoù cho phaùt tín hieäu ñi ñoùng MC.
Ngöôøi ta chænh ñònh tñt baèng ñieän trôû R2, luùc ñoù seõ thay ñoåi k1.
Neáu caùc ñieän aùp EHT vaø EF khoâng baèng nhau thì trò soá ñieän aùp tröôït vaø ñaïo haøm cuûa noù ñöôïc
xaùc ñònh baèng

Uf = EHT
2
+ EF2 − 2 EHT EF cos ω f t

dU f 2 EHT EF sin ω f t
=
dt 2 EHT
2
+ EF2 − 2 EHT EF cos ω f t

dU f
Khi EHT vaø EF khaùc nhau nhieàu vaø ñoä tröôït toång k1U f + k2 khoâng qua khoâng vaø nhö
dt
theá coù theå maùy hoøa khoâng theå taùc ñoäng ñöôïc. Ñaây laø khuyeát ñieåm veà nguyeân taéc duøng thôøi gian
ñoùng tröôùc khoâng ñoåi khi söû duïng ñieän aùp tröôït.
Boä phaän kieåm tra ñoä leäch ñieän aùp: Boä phaän naøy goàm rôle aùp RKU ñöôïc noái giöõa pha B
(chung cho MF vaø heä thoáng) vaø ñieåm giöõa cuûa bieán trôû R7, bieán trôû ñöôïc noái giöõa hai pha cuøng teân
cuûa MF vaø heä thoáng (pha c) (H.18.8).
Giaûn ñoà vectô ñieän aùp treân veõ cho tröôøng hôïp goùc δ = 0 vaø 180o khi Uf = UHT vaø Uf < UHT
(H.18.8a,b). Töø caùc giaûn ñoà vectô naøy, ta coù theå tìm ñieän aùp ñöa vaøo URKU khi δ thay ñoåi.
Neáu ñieän aùp MF vaø heä thoáng baèng nhau thì ñieän aùp treân RKU seõ thay ñoåi töø trò soá cöïc ñaïi
khi δ = 0 ñeán baèng khoâng khi δ baèng 180o (H.18.8a,c). Khi hai ñieän aùp heä thoáng vaø MF khoâng
baèng nhau thì rôle RKU luoân luoân coù ñieän theá baát chaáp trò soá cuûa δ (H.18.8b,c). Nhö vaäy, neáu hai
ñieän aùp khaùc nhau trong giôùi haïn cho pheùp, thì RKU seõ trôû veà khi ñieän aùp tröôït gaàn trò soá cöïc ñaïi
vaø chuaån bò maïch cho rung gian. Trò soá ñaët cuûa RKU ñöôïc chænh baèng bieán trôû R9. Möùc ñoä leäch
ñieän aùp cho pheùp ñöôïc xaùc ñònh baèng trò soá ñieän aùp trôû veà cuûa rôle RKU.
480

UAHT UAF UAHT

UCHT UBF UCHT UBHT

UCF UBHT
Ur7 = 0 URKU UR7 URKU = 0 UBF
a)
UCF
UAHT UAHT
UAF

UAF

UCHT UBF UCHT UBHT

UCF UBHT
UR7 UR7
URKU URKU UBF UCF
b)

UAF
URKU
UF = UHT

UF = UHT

UKÑRKU
UTVRKU
c) o o
180 360

Hình 18.8 Giaûn ñoà vectô bieåu dieãn caùch laøm vieäc cuûa boä phaän kieåm tra ñieän aùp

Maïch kieåm tra taàn soá: Maïch goàm rôle kieåm tra toác ñoä tröôït RKF noái vaøo ñieän aùp tröôït Uf,
trong tröôøng hôïp Uf cöïc ñaïi rôle taùc ñoäng. Trò soá ñieän aùp trôû veà cuûa RKF phuï thuoäc vaøo giaù trò toác
ñoä tröôït cho pheùp vaø thôøi gian ñoùng tröôùc khoâng ñoåi
ω f cho pheùp max
U tvRKF = 2U sin tdt
2
Trò soá naøy ñöôïc ñieàu chænh baèng R6.
Ñeå kieåm tra toác ñoä tröôït, ngöôøi ta döïa vaøo thöù töï trôû veà cuûa RKF vaø RÑT, khi toác ñoä tröôït nhoû
hôn toác ñoä tröôït cho pheùp thì RKF trôû veà tröôùc, RÑT trôû veà sau (H.18.9).
 481

RÑT trôû veà

wf < wfcf RÑT trôû veà

a a’

b b’
UtvTKF

o
180
tñt = tÑ =haèng soá
tñt = tÑ =haèng soá
RÑT
KRF
RKU.2
1RG
2RG

Hình 18.9 Giaûn ñoà bieåu dieãn caùch laøm vieäc cuûa maïch kieåm tra toác ñoä tröôït

Caùch laøm vieäc cuûa maùy hoøa nhö sau.

Taïi thôøi ñieåm δ = 180o, RÑT vaø RKF ñaõ taùc ñoäng laøm tieáp ñieåm RÑT.2, RKF.2 vaø RKU.1
kheùp (UF ≈ UHT), luùc ñoù 1RG khôûi ñoäng vaø töï giöõ baèng tieáp ñieåm 1RG.1 vaø 1RG.2 coøn tieáp ñieåm
1RG.3 chuaån bò cho maïch 2RG. Khi δ taêng leân RKU taùc ñoäng ñoùng tieáp ñieåm RKU.2 vaø môû tieáp
ñieåm RKU.1.
Neáu ω f < ω f cho pheùp RKF trôû veà tröôùc vaø kheùp tieáp ñieåm RKF.1, 1RG vaãn coøn laøm vieäc,
2RG seõ laøm vieäc khi rôle ñoùng tröôùc RÑT trôû veà vaø ñoùng tieáp ñieåm RÑT.1. Tieáp ñieåm 2RG.3 cho
tín hieäu ñi ñoùng MC, coøn tieáp ñieåm 2RG.1 môû maïch cuoän daây 1RG ñeå trôû veà traïng thaùi ban ñaàu.
Trong tröôøng hôïp toác ñoä tröôït lôùn, RÑT trôû veà tröôùc neân tieáp ñieåm RÑT.2 môû laøm cuoän daây
1RG maát ñieän vaø môû tieáp ñieåm 1RG.3 trong maïch rôle 2RG vì theá khoâng theå coù tín hieäu ñi ñoùng
MC ñöôïc.
Boä phaän san baèng toác ñoä: Boä phaän naøy laøm goàm rôle taêng taàn soá RTF, rôle giaûm taàn soá RGF
vaø maïch thôøi gian. Rôle RGF noái giöõa hieäu ñieän aùp pha C MF Rôle vaø heä thoáng UCHT. Rôle RTF
noái giöõa hieäu ñieän aùp pha A MF UAF vaø pha heä thoáng UCHT (noái nhö theá ñieän aùp tröôït treân caùc cuoän
daây cuûa rôle RTF vaø RGF leäch goùc 60o (H.18.10).

Giaûn ñoà cuûa söï thay ñoåi ñieän aùp treân caùc cuoän daây cuûa rôle phuï thuoäc vaøo goùc δ cho ôû hình
18.10, ta thaáy khi δ = 0o ñieän aùp treân rôle U RGF = 0 vaø khi δ = −60o ñieän aùp treân rôle RTF = 0.

Trò soá khôûi ñoäng cuûa rôle RTF vaø RGF ñöôïc choïn baèng nhau vaø ñieàu chænh baèng bieán trôû
R10 vaø R11.
482

UAMF UAHT UAHT

UAF

URTF
URGF

UBF UCHT UBHT UCHT

UCHT UBHT UCF
o
UCF UBHT UAF 60 o
30 UBF
a) URTF UBF
URGF

URTF
URTF

UCF UAF

URGF URGF
URTF URTF
e d a b UkñRTF = UkñRGF

UtvRTF = UtvRGF

b) -360
o o
300 360
o

tRT tRT

Hình 18.10 Giaûn ñoà moâ taû caùch laøm vieäc cuûa boä phaän san baèng taàn soá

Neáu taàn soá quay cuûa MF nhoû hôn taàn soá quay heä thoáng (MF töông ñöông) nghóa laø vectô ñieän aùp
MF treã so vôùi vectô ñieän aùp cuûa heä thoáng thì goùc δ thay ñoåi trong nöûa maët phaúng döông (H.18.10b).
Luùc ñoù öùng vôùi moãi chu kyø ñieän aùp tröôït rôle taêng toác ñoä RTF khôûi ñoäng tröôùc (ñieåm a) vaø
cho tín hieäu ñi taêng toác ñoä MF.
Trong tröôøng hôïp khi taàn soá quay MF lôùn hôn taàn soá quay MF töông ñöông heä thoáng, goùc δ
thay ñoåi trong maët phaúng aâm, luùc ñoù giaûm toác ñoä RGF seõ khôûi ñoäng tröôùc ñeå giaûm toác ñoä quay MF
(ñieåm c).
Sô ñoà ñöôïc thieát keá ñeå khi moät rôle taùc ñoäng thì rôle kia bò khoùa. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc
hieän baèng tieáp ñieåm RTF1 vaø RGF1. Söï trôû veà cuûa RTF vaø RGF phaûi ñöôïc xaûy ra sau khi ñieän aùp
tröôït ôû rôle khaùc giaûm ñeán trò soá nhoû hôn trò soá khôûi ñoäng cuûa noù (ñieåm c vaø b, f vaø e töông öùng).
Baèng caùch ñoù, trong moãi chu kyø ñieän aùp tröôït moät xung ñieàu khieån ñeán maùy ñieàu chænh toác
ñoä quay turbine ñöôïc phaùt ra. Ñeå giôùi haïn ñoä daøi xung taêng hay giaûm ngöôøi ta duøng maïch thôøi gian
goàm rôle 3RG, tuï C5 vaø ñieän trôû R13.
Khi rôle RTF (hay RGF) khôûi ñoäng, tieáp ñieåm RTF.2 (RGF.2) kheùp laïi laøm khôûi ñoäng rôle
3RG, coøn tieáp ñieåm RTF.3 (RGF.3) cho tín hieäu ñeán maùy ñieàu chænh toác ñoä turbine (taêng hoaëc giaûm).
Sau khi tieáp ñieåm RTF.2 (RGF2) ñoùng, ñieän aùp treân tuï C5 cuõng laø ñieän aùp cuûa rôle 3. RG
taêng daàn theo haèng soá thôøi gian naïp cuûa tuï qua ñieän trôû R13.
Ñieän aùp cuûa tuï C5 taêng ñeán trò soá khôûi ñoäng, 3RG khôûi ñoäng. Thôøi gian ñeå 3RG taùc ñoäng treã
thöôøng khoaûng 0,2 - 0,3s vaø ñöôïc chænh ñònh baèng ñieän trôû R13. Khi 3RG khôûi ñoäng, tieáp ñieåm
3RG.3 laøm ngöøng tín hieäu ñieàu khieån ñeán maùy ñieàu chænh toác ñoä turbine, coøn tieáp ñieåm 3RG.1 laøm
 483

hôû maïch naïp tuï C5, vaø tieáp ñieåm 3RG.2 ñoùng laïi ñeå tuï C5 xaû ñieän qua R14, sau khi tuï C5 xaû, rôle
RTF (RGF) trôû veà rôle thôøi gian laïi chuaån bò cho taùc ñoäng môùi.

18.3 TÖÏ HOØA ÑIEÄN

Hoøa ñieän baèng phöông phaùp chính xaùc caàn coù thôøi gian ñeå san baèng taàn soá, ñieän aùp vaø choïn
thôøi ñieåm ñoùng MC. Trong tröôøng hôïp söï coá caàn huy ñoäng nhanh nguoàn coâng suaát döï tröõ. Ñeå ruùt
ngaén thôøi gian hoøa, caàn thieát giaûm soá löôïng thoâng soá kieåm soaùt. Khoâng theå boû thoâng soá toác ñoä
tröôït vì ñoä tröôït nhoû caàn thieát ñeå kòp thôøi laøm vieäc ñoàng boä. Kieåm soaùt ñieän aùp vaø goùc leäch pha
khoâng nhaát thieát neáu noái MF chöa kích töø vaøo heä thoáng, sau ñoù ñöa kích töø vaøo MFÑ, nhôø nhöõng
moâmen xuaát hieän trong quaù trình MF khi hoøa ñieän maø MFÑ seõ ñöôïc keùo vaøo ñoàng boä.
Hieän nay phöông phaùp töï hoøa ñieän chuû yeáu duøng cho nhaø maùy thuyû ñieän ñeå hoøa ñieän caùc
MF keå caû caùc loaïi lôùn. Caùc MFÑ turbine hôi noái thaønh boä vôùi maùy bieán aùp taêng aùp coù theå duøng
phöông phaùp naøy vôùi coâng suaát lôùn hôn 3MW.
Ñieåm ñaëc bieät cuûa phöông phaùp töï hoøa ñieän laø: ñoä ñoät bieán cuûa doøng ñieän vaø coâng suaát
phaûn khaùng khi ñoùng MC khaù lôùn, nhöng vì khi ñoùng maùy vaøo löôùi chöa coù kích töø neân khoâng xuaát
hieän ñoä ñoät bieán lôùn veà coâng suaát taùc duïng vaø nhöõng löïc taùc duïng nguy hieåm. Nguyeân nhaân cuûa ñoä
ñoät bieán naøy laø: khi ñoùng MF chöa kích töø vaøo löôùi ñieän thì seõ coù moät doøng ñieän “ngaén maïch”
chaïy qua caùc cuoän daây stator (do baûn thaân cuoän daây stator cuûa MF laø moät khaùng ñieän).
Ñaïi löôïng doøng ñieän caân baèng thaønh phaàn chu kyø taïi thôøi ñieåm ñoùng MC ñöôïc xaùc ñònh
EqHT
''
Icb'' =
xd'' + xHT
''

trong ñoù: EqHT

'' - söùc ñieän ñoäng sieâu quaù ñoä töông ñöông heä thoáng ñieän sau ñieän khaùng sieâu quaù ñoä
'' - ñieän khaùng sieâu quaù ñoä cuûa MF vaø heä thoáng. Ñoái vôùi heä thoáng voâ cuøng lôùn
xd'' + xHT
EqHT
''
'' = 0, thì: I cb'' =
xHT ≈ I ''
xd''

Trong tröôøng hôïp naøy doøng caân baèng trò soá hieäu duïng doøng sieâu quaù ñoä khi ngaén maïch ba
pha ñaàu cöïc MF.
'' > 0, neân trò soá doøng caân baèng vaø moâmen ñieän töø khi töï hoøa ñieän khoâng lôùn hôn
Do xHT
doøng ñieän ngaén maïch ba pha ñaàu cöïc MF.
Khi ñoùng MF baèng phöông phaùp töï hoøa ñieän seõ keùo theo giaûm ñieän aùp nhaù maùy vaø heä thoáng.
EqHT
'' . xd''
Ñieän aùp taïi ñaàu cöïc MF taïi thôøi ñieåm ñoùng MC laø U F =
xd'' + x HT
''
Theo kinh nghieäm vaän haønh, khoaûng thôøi gian ngaén giaûm aùp khoâng aûnh höôûng ñeán phuï taûi vaø
(trong soá lôùn tröôøng hôïp) cho pheùp töï hoøa ñieän neáu trò soá hieäu duïng cuûa doøng caân baèng khi ñoùng maùy
khoâng vöôït quaù 3,5 laàn doøng ñieän ñònh möùc cuûa MFÑ. Ñieàu kieän naøy vieát (trong ñôn vò töông ñoái)
1,05U
I cb'' = ≤ 3,5
xd'' + x HT
''
Ñoái vôùi MFÑ turbine nöôùc xd = 0,3, do ñoù luoân luoân thoûa maõn ñieàu kieän treân. Ñoái vôùi MF
turbine hôi xd ≈ 0,2, neáu keå caû ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây thì ñieàu kieän cuõng khoâng thoûa maõn.
Nhöng neáu MFÑ noái thaønh boä vôùi maùy bieán aùp thì nhieàu tröôøng hôïp thoûa maõn ñöôïc ñieàu kieän treân
vì xBA ≈ 0,1.
484

18.3.1 Quaù trình lyù hoïc khi töï hoøa ñieän MF turbine nöôùc
Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa rotor MF laøm vieäc ñoäc laäp vaø chöa ñöôïc kích töø nhö sau
dω
J M thöøa = M T − M C
dt
MT - moâmen chuyeån ñoäng cuûa turbine; MC - moâmen caûn
J - haèng soá quaùn tính caùc boä phaän quay cuûa MFÑ vaø turbine.
Moâmen thöøa duøng ñeå laøm taêng toác ñoä quay cuûa maùy. Do taùc duïng cuûa maùy ñieàu chænh toác
ñoä turbine neân khi toác ñoä quay tieán daàn ñeán ñònh möùc thì moâmen aáy giaûm daàn ñeán soá khoâng. Sau
khi noái MFÑ chöa kích töø vaøo löôùi seõ coù theâm moâmen khoâng ñoàng boä Mkdb vaø moâmen phaûn khaùng
Mpk, neân phöông trình chuyeån ñoäng cuûa rotor MF seõ laø
dω
J = M T − M C + M kdb + M PK
dt
Töø luùc cho kích vaøo cuoän daây rotor, trong MFÑ xuaát hieän theâm moâmen ñoàng boä Mdb, phöông
trình chuyeån ñoäng cuûa rotor MF seõ laø
dω
J = M T − M C + M kdb + M PK + M db
dt
Neáu toång soá moâmen naøy coù taùc duïng laøm giaûm ñoä tröôït S thì MFÑ daàn daàn quay ñoàng boä
vôùi heä thoáng.
Chuùng ta laàn löôït tìm hieåu caùc loaïi moâmen naøy vaø taùc duïng cuûa noù trong quaù trình töï hoøa ñieän.
18.3.2 Moâmen thöøa
M thöøa = M T − M C

Ñoái vôùi MFÑ turbine nöôùc, khi hieäu soá möïc nöôùc vaø ñoä môû cuûa cöûa höôùng doøng nöôùc khoâng
ñoåi thì moâmen thöøa laø moät haøm soá giaûm daàn theo toác ñoä cuûa rotor (H.18.11).
Ñöôøng cong 3 töông öùng vôùi toác ñoä quay ñònh möùc, moâmen thöøa luùc ñoù baèng khoâng (xeùt vôùi
tröôøng hôïp chöa ñoùng MFÑ vaøo löôùi).

Mthöøa Mthöøa

1 2 1
3 2
3

Mthöøa = f(t)
t
O O

Hình 18.11 Ñaëc tính Mthöøa = F(t) vaø Mthöøa = f( ω)

Neáu coù maùy ñieàu chænh toác ñoä quay tham gia trong quaù trình khôûi ñoäng thì ñoà thò ω = f(t) coù
daïng nhö hình 18.12. Ñöôøng bieåu dieãn coù daïng nhö vaäy laø vì ôû moät thôøi ñieåm naøo ñoù khi toác ñoä
maùy ñaït tôùi trò soá töông öùng vôùi trò soá ñaët cuûa maùy ñieàu chænh toác ñoä, thì boä ñieàu chænh toác ñoä seõ
ñoùng daàn cöûa nöôùc ñeå giaûm moâmen thöøa. Neáu MFÑ chöa ñoùng vaøo löôùi, thì trong cheá ñoä oån ñònh,
toác ñoä quay cuûa rotor seõ töông öùng vôùi vò trí cuûa boä phaän thay ñoåi toác ñoä cuûa maùy ñieàu chænh. Toác
 485

ñoä quay naøy khoâng phuï thuoäc vaøo ñoä môû ban ñaàu cuûa boä phaän höôùng doøng nöôùc.
Giaû thieát raèng luùc ñoùng MFÑ vaøo löôùi MT = M vaø boä phaän thay ñoåi toác ñoä cuûa maùy ñieàu chænh toác
ñoä ôû moät vò trí töông öùng vôùi toác ñoä quay naøo ñoù, neáu taàn soá löôùi luùc ñoù cao hôn cuûa maùy thì trong quaù
trình töï hoøa ñoàng boä toác ñoä MFÑ seõ taêng leân,
luùc ñoù maùy ñieàu chænh toác ñoä seõ ñoùng bôùt cöûa
höôùng doøng nöôùc, vì vaäy laøm caûn trôû vieäc taêng
toác ñoä quay cuûa MFÑ. Neáu taàn soá löôùi thaáp hôn
1
2
taàn soá cuûa MF thì trong quaù trình töï hoøa ñoàng boä
3
toác ñoä MFÑ giaûm ñi, maùy ñieàu chænh toác ñoä seõ
môû theâm cöûa höôùng doøng nöôùc, vì vaäy laøm caûn
trôû vieäc giaûm toác ñoä quay cuûa MFÑ. Nhö theá laø
trong caû hai tröôøng hôïp maùy ñieàu chænh toác ñoä O t
ñeàu laøm khoù khaên cho vieäc keùo MFÑ vaøo laøm
vieäc ñoàng boä vôùi heä thoáng. AÛnh höôûng ñoù caøng Hình 18.12 Ñaëc tính = f (t) öùng vôùi caùc
lôùn neáu toác ñoä tröôït ban ñaàu caøng lôùn vaø thôøi ñoä môû khaùc nhau cuûa cöûa höôùng doøng nöôùc
gian hoøa ñoàng boä caøng keùo daøi.
18.3.3 Moâmen khoâng ñoàng boä Mkñb
Moâmen khoâng ñoàng boä xuaát hieän khi ta noái MFÑ vaøo heä thoáng ñieän vôùi ñoä tröôït S. Moâmen
naøy ñöôïc taïo neân do taùc duïng töông hoã giöõa töø tröôøng quay trong cuoän daây stator vaø nhöõng doøng
ñieän trong cuoän daây kích töø vaø trong cuoän caûn do töø thoâng ñoù caûm öùng neân.
Daáu cuûa moâmen khoâng ñoàng boä truøng daáu vôùi daáu cuûa ñoä tröôït
ω HT − ω F
S= = 1 − ω*F ; M kñb = 0 khi S = 0
ω HT

Trò soá moâmen khoâng ñoàng boä

2,8
trung bình cuûa MFÑ turbine hôi Mkñb
Ñöôøng 1 - turbine hôi
thöôøng lôùn hôn so vôùi moâmen khoâng 2,4
Ñöôøng 2 - turbine nöôùc 1
ñoàng boä trung bình cuûa MF turbine coù cuoän caûn 2,0
nöôùc (H.18.13). Ñöôøng 3, 4 - turbine nöôùc
khoâng coù cuoän caûn 1,6
Moâmen khoâng ñoàng boä coù taùc
duïng raát lôùn trong vieäc keùo MFÑ vaøo Hình 18.13 Quan heä 1,2
2
laøm vieäc ñoàng boä nhöng noù khoâng moâmen khoâng ñoàng boä
0,8
theå laøm cho MFÑ laøm vieäc ñoàng boä theo toác ñoä tröôït S cuûa vaøi
4
ñöôïc vì khi MFÑ laøm vieäc ñoàng boä loaïi maùy phaùt ñieän 0,4

thì MKdb = 0 (S = 0). 3 5

0 1 2 3 4 %
Ñeå rotor MF trong quaù trình töï
ñoàng boä khoâng tröôït ra quaù toác ñoä ñoàng boä vaø daáu ñoä tröôït S khoâng thay ñoåi thì caàn thieát thay ñoåi
daáu moâmen thöøa khi quay gaàn ñoàng boä. Khi ñoù Mthöøa + Mkcb < 0 khi S > 0.

Ñieàu naøy thöïc hieän ñöôïc neáu khôûi ñoäng turbine nöôùc khoâng coù cuoän caûn theo ñaëc tuyeán khôûi
ñoäng döôùi [trò soá ñaët cuûa toác ñoä quay laø ωñ döôùi = (0,8 ÷ 0,9)ωdm ñeå taùc ñoäng leân maùy ñieàu chænh
toác ñoä quay veà phía taêng sau khi toác ñoä baèng ωñ döôùi . Coøn ñoái vôùi turbine coù caûn coù moâmen khoâng
ñoàng boä khaù lôùn thì khôûi ñoäng theo ñaëc tuyeán bình thöôøng (trò soá ñaët cuûa toác ñoä quay ωd ≈ ωñm ).
486

18.3.4 Moâmen phaûn khaùng MPK

Moâmen phaûn khaùng xuaát hieän do töø tröôøng quay cuûa stator taùc duïng leân cöïc loài cuûa rotor
laøm cho rotor khuynh höôùng quay tôùi vuøng coù caûm öùng töø lôùn nhaát
xd − x q
M PK = U HT
2
. sin 2δ
2 xd xq

Trong chu kyø bieán thieân cuûa goùc δ töø 0o ÷ 180o thì giaù trò trung bình cuûa Mpk = 0, do ñoù ít aûnh
höôûng ñeán quaù trình keùo maùy vaøo ñoàng boä.
Vì MFÑ turbine hôi khoâng coù cöïc loài neân xd = xq, do ñoù Mpk = 0.
Hình 18.14 cho ta thaáy, döôùi daïng taùc duïng cuûa töø tröôøng quay, rotor cuûa MFÑ coù khuynh
höôùng quay veà phía cöôøng ñoä töø tröôøng lôùn nhaát.
Moâmen phaûn khaùng raát quan troïng ñeå keùo MFÑ vaøo laøm vieäc ñoàng boä khi maùy chöa kích töø
neáu luùc ñoù ñoä tröôït nhoû vaø M pt > M thöøa (khi δ ≈ 0 o vaø δ = 180 o , ñieåm 1 vaø 2 treân hình 18.14.

Goïi δ > 0 khi MFÑ quay tröôùc rotor cuûa maùy töông ñöông heä thoáng.
Trong khoaûng δ = 0 ÷ 90o vaø δ = 180o ÷ 270o M pk coù daáu döông vaø coù taùc duïng haõm rotor laïi.

Trong khoaûng δ = 90 ÷ 180o vaø δ = 270o ÷ 360o M pk coù daáu aâm vaø coù taùc duïng taêng toác
ñoä cuûa rotor leân.
Nhö vaäy laø Mpk coù khuynh höôùng laøm cho truïc cuûa töø tröôøng quay cuûa rotor vaø stator truøng
vaøo nhau.
Theo coâng thöùc treân ta thaáy, moâmen phaûn khaùng khoâng phuï thuoäc vaøo doøng kích töø, Mpk chæ coù
trong caùc MFÑ cöïc loài. Mpk max khi δ = 45 o vaø Mpk = 0 khi δ = 90o .

Mpk

1 2
Mthöøa
+ +
O o o o o
o
45 90 180 270 360

Hình 18.14 Moâmen phaûn khaùng

18.3.5 Moâmen ñoàng boä Mñb
Sau khi ñöa doøng ñieän kích töø vaøo rotor seõ xuaát hieän moâmen ñoàng boä Mñb (do taùc duïng töông
hoã giöõa töø tröôøng stator vaø doøng ñieän kích töø).
ÔÛ traïng thaùi oån ñònh, giaù trò cuûa Mñb ñöôïc tính theo coâng thöùc
Ed oån ñònh .U HT
M ñb = sin δ
xd
 487

Ed .U HT
ÔÛ traïng thaùi quaù ñoä M ñb
'' = sin δ
xd + xHT

Giaù trò oån ñònh cuûa Mñb ñaït ñöôïc sau moät thôøi gian, tính töø luùc ñöa kích töø vaøo rotor. Toác ñoä
taêng cuûa Mñb phuï thuoäc vaøo ñieän aùp ñaët vaøo cuoän daây kích töø vaø haèng soá thôøi gian cuûa cuoän daây
 1 
 Td  EdU HT
aáy: M ñb =  I − e . sin δ
  xd
 
trong ñoù Ed laø söùc ñieän ñoäng MF.
Ta thaáy, trong khoaûng δ = 0 ÷ 180 o , MFÑ laøm vieäc theo cheá ñoä MF, Mñb coù taùc duïng haõm
rotor vaø ngaên khoâng cho δ taêng leân; trong khoaûng δ = 180 ÷ 360o , MFÑ laøm vieäc theo cheá ñoä
ñoäng cô, Mñb coù taùc duïng taêng toác ñoä rotor (H.18.15).
Mñb Mpk

Mñb
Mpk
Mthöøa
+ +
O o o
90
o 180 270

Hình 18.15 Quan heä giöõa moâmen vaø δ

Caên cöù vaøo hình veõ nhaän thaáy, neáu ñöa kích töø ñuùng vaøo luùc δ = 180o thì Mpk > 0 nhöng Mñb
< 0. Moâmen phaûn khaùng luùc ñoù coù taùc duïng haõm, coøn moâmen ñoàng boä coù taùc duïng quay, do ñoù
rotor MFÑ phaûi tröôït theâm 180o nöõa roài quay ñoàng boä ñöôïc. Ñeå traùnh tình traïng treân, caàn phaûi ñöa
kích töø vaøo ngay sau khi ñoùng MC vaøo löôùi trong luùc maùy chöa ñöôïc keùo kòp vaøo ñoàng boä nhôø
moâmen phaûn khaùng.
Quaù trình töï hoøa ñoàng boä coù theå hình dung nhö sau.
Khôûi ñoäng MF ñeå toác ñoä quay tieán gaàn ñeán toác ñoä ñoàng boä ω F < ω HT (S > 0). Khi ñoù moâmen
thöøa vaø moâmen khoâng ñoàng boä cuøng Mkñb
daáu. Döôùi taùc duïng cuûa hai moâmen
naøy, rotor MF taêng toác vaø tieäm caän Mkñb
ñeán toác ñoä ñoàng boä, ñoä tröôït cuûa rotor Mthöøa
MF S giaûm daàn. Khi ñoä tröôït nhoû Mkñb
giaûm nhanh choùng vaø baèng khoâng khi O (ωF < ωKT)
S = 0 ω F < ω HT . Döôùi aûnh höôûng -S% +S%
Skñb
cuûa moâmen thöøa vaø phaûn khaùng, rotor
MF tröôït qua toác ñoä ñoàng boä (S = 0),
vaän toác goùc baét ñaàu lôùn hôn toác ñoä
ñoàng boä vaø daáu ñoä tröôït thay ñoåi. Khi
ñoù Mkñb ñoåi daáu vaø ngöôïc vôùi
Hình 18.16 Quan heä giöõa Mkñb vaø ñoä tröôït
moâmen thöøa vaø laøm caûn trôû vieäc
taêng toác ñoä goùc quay (H.18.16).
488

Neáu trò soá cöïc ñaïi cuûa moâmen khoâng ñoàng boä lôùn hôn moâmen thöøa (Mkñbmax > Mthöøa) thì khi ñeán trò
soá tröôït ôû ñoù Mkñb = Mthöøa, seõ coù cheá ñoä khoâng ñoàng boä oån ñònh taïi ñieåm coù ñoä tröôït Mkñb (H.18.16). Neáu
moâmen thöøa trò soá lôùn hôn trò soá cöïc ñaïi cuûa moâmen khoâng ñoàng boä, rotor MF tieáp tuïc taêng toác ñoä vaø
vöôït khoûi cheá ñoä ñoàng boä. Döôùi taùc duïng cuûa maùy ñieàu chænh toác ñoä quay turbine, moâmen thöøa seõ giaûm
vaø taàn soá quay cuûa rotor seõ gaàn vôùi toác ñoä ñoàng boä. Qua vaøi dao ñoäng giaûm daàn, cheá ñoä khoâng ñoàng boä
ñöôïc thaønh laäp. Ñeå thuaän lôïi cho ñoàng boä hoùa thì trò soá cuûa moâmen thöøa khoaûng: Mthöøa ≈ 0,8Mkñb.
Moâmen khoâng ñoàng boä keùo rotor MF ñeán toác ñoä oån ñònh (ωkñb ) cuûa cheá ñoä khoâng ñoàng boä
oån ñònh. MF chæ ñi vaøo ñoàng boä khi coù xuaát hieän moâmen ñoàng boä Mñb khi ñoùng kích töø MF.

Nhö treân ñaõ noùi, khi ñoùng kích töø vaøo, caàn löu yù ñeán taùc duïng cuûa moâmen phaûn khaùng. Neáu
khi ñöa kích töø vaøo luùc δ = 180o thì khoâng thuaän lôïi vì khi ñoù döôùi taùc duïng cuûa moâmen ñoàng boä
rotor phaûi tröôït theâm hoaëc ñaûo ngöôïc 180o môùi coù theå vaøo ñoàng boä ñöôïc. Nhö vaäy, ñeå ñöa nhanh
kích töø vaøo sau khi ñoùng MC MF baèng boä lieân ñoäng ñoùng ngaét tieáp ñieåm cuûa MC.
Kinh nghieäm vaän haønh cho bieát, trò soá vaø daáu cuûa S luùc ñoùng maùy, trò soá moâmen thöøa vaø
vieäc chænh ñònh maùy ñieàu chænh toác ñoä coù aûnh höôûng nhieàu tôùi thôøi gian keùo maùy vaøo ñoàng boä.
Neáu trong thôøi gian khôûi ñoäng giöõ ñoä môû cuûa cöûa höôùng doøng nöôùc khoâng ñoåi vaø ñoä tröôït S luùc
ñoùng maùy coù giaù trò döông thì seõ coù nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát ñeå töï hoøa ñoàng boä. Luùc ñoù moâmen
thöøa vaø Mkñb cuøng höôùng vôùi nhau. Phaûi choïn ñoä môû cuûa cöûa höôùng doøng nöôùc trong thôøi gian khôûi ñoäng
sao cho Mthöøa khoâng ñöôïc lôùn hôn trò soá nhaát ñònh khi toác ñoä rotor gaàn baèng toác ñoä ñoàng boä
(ω = 0,9 ÷ 1ωñm ) . Ñoái vôùi MFÑ khoâng coù cuoän caûn, Mthöøa khoâng ñöôïc lôùn hôn 0,15 ñeán 0,2 laàn Mñm.
Ñoái vôùi MFÑ coù cuoän caûm Mthöøa coù theå cho pheùp lôùn hôn nhieàu, mieãn laø Mthöøa nhoû hôn Mkñb max.
Ñaëc tính taêng toác ñoä bao goàm nhöõng ñöôøng cong thay ñoåi toác ñoä goùc cuûa turbine theo
thôøi gian töø trò soá khoâng ñeán trò soá ñònh möùc trong quaù trình khôûi ñoäng. Toác ñoä taêng cuûa vieäc
thay ñoåi aáy phuï thuoäc vaøo ñoä môû cuûa cöûa
höôùng doøng nöôùc vaø söï laøm vieäc cuûa maùy 1
ñieàu chænh toác ñoä.
2
Tuøy theo chænh trò soá ban ñaàu cuûa maùy
b
ñieàu chænh toác ñoä quay maø toác ñoä oån ñònh cuûa
3’
turbine seõ khaùc nhau (H.18.17). Chaúng haïn 3
neáu boä phaän thay ñoåi toác ñoä cuûa maùy ñieàu
chænh toác ñoä ôû vò trí giöõa thì toác ñoä oån ñònh cuûa a
maùy seõ laø ωñm .

Thöôøng thöôøng boä phaän thay ñoåi toác ñoä

coù caùc naác cao vaø thaáp so vôùi naác giöõa ñeå coù t
theå ñieàu chænh toác ñoä maùy khaùc ñònh möùc O
(5 ÷ 10%ωñm ) .

Ñeå ñöa MF vaøo hoøa ñoàng boä, ngöôøi ta

thöôøng duøng ñaëc tính thaáp (ñöôøng cong 3) coù Hình 18.17 Ñaëc tính thay ñoåi
hieäu chænh trong quaù trình hoøa (ñöôøng cong 3 toác ñoä cuûa turbine nöôùc
(H.18.17)). Thöïc hieän theo phöông phaùp naøy
nhö sau. Khôûi ñoäng turbine töông öùng vôùi trò soá ñaët coù ñaëc tính döôùi, khi toác ñoä turbine ñaït 80%
(ñieåm a) toác ñoä ñònh möùc thì cho môû theâm cöûa höôùng doøng nöôùc ñeå toác ñoä turbine taêng daàn ñeán
ñònh möùc (ñöôøng cong Oab (H.18.17)). Khi toác ñoä turbine ñaït ñöôïc 95 - 98% toác ñoä ñònh möùc thì
seõ ñoùng MFÑ vaøo heä thoáng.
 489

MAÕ SOÁ RÔLE

21 : Rôle baûo veä khoaûng caùch

21N : Baûo veä khoaûng caùch, choáng chaïm ñaát
24 : Rôle quaù töø
25 : Rôle kieåm tra ñoàng boä
26 : Rôle nhieät (daàu)
27 : Rôle ñieän aùp thaáp
30 : Rôle chæ thò vuøng baûo veä
32 F : Rôle ñònh höôùng coâng suaát thöù töï thuaän
32R : Rôle ñònh höôùng coâng suaát thöù töï nghòch
33 : Rôle chæ thò möùc daàu thaáp
37 : Doøng ñieän thaáp vaø coâng suaát thaáp
40 : Rôle phaùt hieän maát kích thích maùy phaùt
46 : Rôle doøng caân baèng pha hay ngöôïc pha (baûo veä doøng thöù töï nghòch)
47 : Rôle thöù töï pha
48 : Maát gia toác
49 : Rôle nhieät ñoä
49R : Baûo veä nhieät ñoä rotor
49S : Baûo veä nhieät ñoä stator
50 : Rôle quaù doøng caét nhanh
51BF : Rôle baûo veä hö hoûng maùy caét
50N : Quaù doøng caét nhanh, choáng chaïm ñaát
51 : Rôle quaù doøng cöïc ñaïi
51G : Quaù doøng choáng chaïm ñaát
51GS : Quaù doøng chaïm ñaát stator
51N : Quaù doøng choáng chaïm ñaát thôøi gian treã
51V : Quaù doøng, coù kieåm tra ñieän aùp
52 : Maùy caét AC
59 : Rôle quaù ñieän aùp
59N : Rôle aùp thöù töï khoâng choáng chaïm ñaát
62 : Rôle thôøi gian
63 : Rôle aùp suaát
64 : Rôle choáng chaïm ñaát
60 : Caân baèng doøng vaø ñieän aùp
490

64R : Baûo veä choáng chaïm ñaát rotor maùy phaùt

67 : Rôle doøng ñònh höôùng
67N : Rôle doøng ñònh höôùng choáng chaïm ñaát
74 : Rôle xoùa giaùm saùt maïch caét
76 : Rôle quaù doøng DC
78 : Maát ñoàng boä hay ño goùc leäch pha
79 : Töï ñoäng ñoùng trôû laïi
80 : Rôle phaùt hieän maát nguoàn DC
81 : Rôle taàn soá
85 : Baûo veä taàn soá cao, viba hay caùp quang (pilot)
86 : Rôle caét vaø khoùa maùy caét
87 : Rôle so leäch
87G : So leäch maùy phaùt
87T : So leäch maùy bieán aùp
87B : So leäch thanh goùp
87M : So leäch ñoäng cô
87L : So leäch ñöôøng daây
87N : So leäch choáng chaïm ñaát (50REF)
90 : Rôle ñieàu hoøa ñieän theá
92 : Rôle ñònh höôùng coâng suaát vaø ñieän aùp
95 : Rôle phaùt hieän ñöùt maïch thöù caáp BI
96 : Rôle hôi.
 491

ANH VIEÄT ÑOÁI CHIEÁU

° ACB - air circuit breakers maùy caét khoâng khí
° ACR - automatic circuit recloser maùy caét töï ñoùng laïi
° ACE - area control error
° ADC - analog digital converter boä bieán ñoåi töông töï - soá
° AFC - automatic frequency control ñieàu khieån taàn soá töï ñoäng
° ALU - arithmatic and logic unit
° AGC - automatic generation control ñieàu khieån phaân phoái coâng suaát töï ñoäng
° AMR - automated meter reading ñoïc ñieän keá töï ñoäng
° ATS - automatic transfer switch thieát bò chuyeån nguoàn töï ñoäng
° ARS - autoreclosing schemes sô ñoà töï ñoùng laïi töï ñoäng
° AVR - automatic voltage regulator boä ñieàu chænh ñieän aùp töï ñoäng
° admittance relays rôle toång daãn
° amplidyne khueách ñaïi quay
° anti-pumping divice boä phaän choáng ñoùng laäp ñi laäp laïi cuûa ACR
° APGS - automatic protection group selection löïa choïn nhoùm baûo veä
° apparent impedance toång trôû bieåu kieán ño ñöôïc bôûi rôle, toång trôû
nhìn thaáy bôûi rôle
° AR - auto restoration töï ñoäng taùi laäp löôùi ñieän
° back-up protection baûo veä döï tröõ (BVDT)
° balance point-reach, setting-tripping threshold ngöôõng taùc ñoäng
° block khoaù, caám
° biased differential relays rôle so leäch coù haõm
° bushing current transformer BI söù
° brushless exitation system heä thoáng kích thích khoâng choåi than
° by pass noái taét
° communication media moâi tröôøng truyeàn tin
° comparator boä so saùnh
° CPS - communication port switch khoùa lieân keát truyeàn tin
° CB-circuit breakers maùy caét (MC)
° cold load pickup doøng töï khôûi ñoäng
° current transformers maùy bieán doøng ñieän (BI)
° communication processor boä xöû lyù truyeàn tin
° DAS-data acquisition systems heä thoáng thu thaäp döõ lieäu
° CAPM - control and protection module khoái baûo veä vaø ñieàu khieån
° D-C components thaønh phaàn 1 chieàu, khoâng chu kì
° DAS - distribution automation system heä thoáng töï ñoäng phaân phoái
° Damping Winding cuoän caûn
° Dead line ñöôøng daây chöa mang ñieän
° DFR - digital fault recorder boä ghi söï coá
° definite time current caracteristic ñaëc tính doøng ñieän-thôøi gian ñoäc laäp
492

° differentical protection baûo veä so leäch (BVSL)

° directional comparison schemes sô ñoà so saùnh höôùng
° directional protection baûo veä coù höôùng
° distance relays rôle khoaûng caùch
° Directional comparison blocking scheme sô ñoà truyeàn khoùa so saùnh höôùng
° Underreaching tranfer trip scheme sô ñoà truyeàn caét döôùi taàm
° Overreaching transfer trip scheme sô ñoà truyeàn caét quaù taàm
° EHV-extra high voltage sieâu cao aùp
° electromechanical relays rôle ñieän cô
° EPROM-Erasable programmed ROM
° EEPROM-electrical erasable prograammable ROM
° E/F - earth fault chaïm ñaát
° FR - fuder recloser
° EI-extremely inverse cöïc doác
° ELCB-earth leakage circuit breakers maùy caét choáng doøng roø
° EXP- exponential function haøm muõ
° extremely inverse time overcurrent relays rôle quaù doøng ñaëc tính thôøi gian phuï thuoäc cöïc doác
° FCO-fusse-cut-out caàu chì töï rôi
° fiber optic pilot system heä thoáng pilot caùp quang
° FR - fuder recloser ACR - ñaàu phaùt tuyeán
° field shorting circuit maïch daäp töø tröôøng
° HMI - human machine interface giao tieáp ngöôøi maùy
° impedance relays rôle toång trôû
° I & C - instrument and control ñieàu khieån vaø ño löôøng
° inverse time current characteristic ñaëc tính doøng ñieän-thôøi gian phuï thuoäc
° IED - intelligent electronic device thieát bò ñieän töû thoâng minh
° instantaneous overcurrent protection baûo veä quaù doøng caét nhanh
° instrument transformer boä bieán ñoåi ño löôøng
° instantaneous operation taùc ñoäng töùc thôøi
° isochronous governor boä ñieàu toác coù ñaëc tính ñieàu chænh ñoäc laäp
° LA - loop auto mation töï ñoäng vaän haønh maïng kín
° LSB-least significant bit
° Loop auto mation timeout thôøi gian thöïc hieän hieäu löïc LA
° LFC-load frequency control
° LBS - load break switch thieát bò ñoùng caét taûi
° load damping factor heä soá chænh taûi
° local backup protection baûo veä döï tröõ taïi choã
° longitudinal differential protection baûo veä so leäch doïc
° LOP - loss of phase maát pha
° live line reclosing ñoùng laïi ñöôøng daây coù mang ñieän
° LTC - load tap changer boä ñoát ñaàu naác
° maximmum overcurrent protection baûo veä doøng ñieän cöïc ñaïi
 493

° MCBs-miniature circuit breakers

° MCCBs-moulded case circuit breakers
° magnetising inrush current doøng ñieän töø hoùa nhaûy voït
° memory boä nhôù
° measuring elements phaàn töû ño löôøng
° monitor giaùm saùt
° microwate pilot systems heä thoáng pilot vi soùng
° MiR - Mid-point recloser ACR giöõa FR vaø TR
° mullti-shot reclosing töï ñoùng laïi nhieàu laàn
° multiplexer boä choïn keânh
° mutual coupling hoã caûm
° non-unit schemes sô ñoà baûo veä khoâng toaøn phaàn
° NPS - negative phase sequence thöù töï pha nghòch
° overexcitation quaù kích thích
° OPAM-operational anylifier khueách ñaïi thuaät toaùn
° OCB-oil circuit breakers maùy caét daàu
° operating thresholds ngöôõng taùc ñoäng
° overvoltage relays rôle quaù ñieän aùp
° overreach quaù taàm
° PCB-printed circuit board
° PLC-programmmmmbale logic controller-power
line carrier
° permissive schemes sô ñoà cho pheùp
°Permissive underreaching transfer trip scheme sô ñoà truyeàn caét, döôùi taàm cho pheùp
° PSM-relay plug setting multiplier boäi soá nhaân doøng ñieän ñaët
° potential transformers maùy bieán ñieän aùp (BU)
° power swing dao ñoäng coâng suaát
° protocol gate way coång giao thöùc
° PF - phase fault chaïm pha
° power line carrier pilot systems heä thoáng pilot soùng mang taàn soá cao treân
ñöôøng daây taûi ñieän
° primary protection zones vuøng baûo veä chính
° primary governor boä ñieàu chænh toác ñoä turbine sô caáp
° RCD-resudual current devices boä phaän choáng doøng roø
° RCCB-residual current circuit breakers maùy caét choáng doøng roø
° RAM-random access memory
° REF - restrided earth fault so leäch choáng chaïm ñaát
° ROM-read only memory
° reclaimtime thôøi gian boä töï ñoäng ñoùng laïi trôû veà sau khi ñoùng
laïi thaønh coâng
° reset xoaù, giaûi tröø, hoài phuïc, trôû veà
° restraint elements phaàn töû haõm
494

° rotating rectifier system heä thoáng chænh löu quay

° RTU - remote terminal unit thieát bò ñaàu cuoái
° REF - restricted earth fault relay rôle so leäch choáng chaïm ñaát
° SCAPA - supervisory control and data acquistion thu thaäp döõ lieäu vaø ñieàu khieån coù giaùm saùt
° SEC-sectionalizer dao caùch li phaân ñoaïn töï ñoäng
° secondary control ñieàu khieån thöù caáp
° section breakers maùy caét phaân ñoaïn
° semi-permanent baùn thöôøng xuyeân
° SEF - sensitive earth fault doøng chaïm ñaát beù
° shot laàn ñoùng laïi
° set ñaët, chænh ñònh
° single shot reclosing töï ñoùng laïi 1 laàn
° speed droop characteristic ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä turbine phuï thuoäc
° spill current doøng khoâng caân baèng
° static relay rôle tónh (baùn daãn, vi maïch...)
° static excitation system heä thoáng kích töø tónh
chöùc naêng caét töùc thôøi maùy caét khi ñoùng vaøo
° switch-onto-fault-function
ñöôøng daây ñang coù söï coá
° SFR - system frequency response ñaùp öùng taàn soá heä thoáng
° standby döï phoøng
° TMS - time multiplier setting trò ñaët thôøi gian
° TD-time dial setting trò ñaët thôøi gian
° T-C characteristics-time-current characteristics ñaëc tính thôøi gian doøng ñieän
° time synchronization source nguoàn ñoàng boä thôøi gian
° time relays rôle thôøi gian
° TR - tie recloser ACR lieân keát
° transfer trip pilot protection baûo veä pilot truyeàn caét
° transverse differential protection baûo veä so leäch ngang
° trip caét
° underreach döôùi taàm
° undervoltage relays rôle ñieän aùp thaáp
° under excitation thieáu kích thích
° unbalanced currents doøng khoâng caân baèng
° unit-schemes sô ñoà baûo veä toaøn phaàn
° wire pilot systems heä thoáng pilot daây daãn phuï
 495

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. A.M. Phedosieb - Baûo veä heä thoáng ñieän - 1984.

2. A.S. Zasukin - Baûo veä maùy bieán aùp - 1989.
3. Automation power distribution system engineering TURN gonen - 1986.
4. Baûo veä rôle heä thoáng ñieän N.V. Trernorobob - V.A. Xemenob - 1998.
5. C.L. Kydekob - Baûo veä thanh goùp nhaø maùy ñieän vaø traïm bieán aùp - 1983.
6. Differential protection - T T Nguyen - W. Derek Humpage - 1992.
7. Differential protection - T T Nguyen - W. Derek Humpage - 1993.
8. Differential protection - T T Nguyen - W. Derek Humpage - 1998.
9. Distribution automation equipment - Toshiba - 1996.
10. Electrical switchgear egnineers & automation specialists NLL-LEC - 1996.
11. Electric power system protection and coordination - Michael A. AnThony - 1995.
12. Electrical distribution system protection - Cooper power systems - 1990.
13. E.M. Snhercond - Baûo veä khoaûng caùch - 1986.
14. Electrical installation guide - Groupe Schneider -1996.
15. Earth leakage protection Multi 9-group schneider - 1997.
16. G.M. Pablob - Baûo veä rôle - 1983.
17. IA.S. Gelfand - Baûo veä rôle trong maïng phaân phoái - 1987.
18. Power system protection and switchgear - Badri Ram - 1995.
19. Power transmission and distribution - Siemens - 1993.
20. Power system protective static relays with microproccesor applicators - TS Madhara Ras - 1993.
21. Power Engineering Guide - Transmission and Distribution Siemens - 1997.
22. Power system stability and control, Kundur - 1993.
23. Power system protection - P. M. Anderson - 1999.
24. Protective relays application guide - The English electric company Limited - 1970.
25. Protective relays - Application guide - Gec - alsthom - 1995.
26. Principles and design of low voltage system - Teo cheng yu - 2001.
27. Switchgear and protection - MV Deshpande - 1995
28. Töï ñoäng hoùa heä thoáng ñieän - IA-D BARKAN 1981.
29. The art & Science of protective relaying - C. Russell Mason - 1967.
30. Technical guide - Micom p441 and p442 - Distance pootection relay - ALSTOM.
31. Van C. Warrington - Protective relays - Their theory and practice - A.R- 1969.
32. Caùc taøi lieäu töø internet.