BETONARME YAPILARIN GÜVENLİK KONTROLÜ 1

www.medeniyetmuhendisleri.com
7. BETONARME YAPILARIN GÜVENLİK KONTROLÜ

7.1. Betonarme Yapıların Güvenliği

Yapının ve yapı elemanlarının güvenliğinin belirlenmesi, yapıya gelecek yüklerin ne kadarının taşınabileceğinin
belirlenmesidir. Fiziki olarak yapının taşıyabileceği yükün üstünde, taşıyabileceği yükün belirlenmesi ile yapının
sağlam veya sağlam değil değerlendirilmesi yapılır. Depreme karşı dayanıklı yapı tasarımında ve boyutlamada,
yatay yüklerde, düşey yükler altındaki tesirlerden, daha büyük belirsizlikler vardır. Yapıya etkiyen yer
hareketinin tam olarak tanımlanması, belirlenmesi mümkün olamamaktadır. Bunlar, etki eden yüklerden başka
yapı elemanlarının, birleşim yerlerinin düktilitesinin ve taşıma gücünün bulunmasındaki zorluklardır. Yükler ve
dayanımlara ait istatistiksel verilerle ve istatistik yaklaşımlarla tahmini olarak belirlenir.

Projelendirmede, yapı elemanlarında, konstrüktif kurallara ve depreme dayanıklı yapı tasarımı kurallarına
uyulması gerekir. Yapının depreme karşı güvenliğinde, yapının yararlanılma, kullanılma süresi önemli
olmaktadır.

Depreme karşı güvenlik sağlanması için taşıyıcı sistemin seçimi ve çözümlemesinde depreme dayanıklı yapı
prensiplerine uyulması ile taşıyıcı sistemin depreme karşı küçük hasarlara karşı koyması ve ani göçmeler
olmaması mümkündür. Yapı güvenliğinin belirlenmesinde Taşıma Gücü Hesap Yöntemi kullanılır. Yapı
elemanının, kırılması, görevini yapamaz duruma gelmesi için taşıma gücü ile en büyük etki arasındaki değer,
güvenlik değeri yapı güvenliğini belirler. Yapı en elverişsiz yükler altında göçmemeli, servis yüklerinden aşırı
deformasyon, çatlama ve titreşim olmamalıdır. Yapının dayanımı, kesit tesirlerine ait taşıma güçleri, çatlama ve
deformasyonun sınır değerleridir.

Güvenlik Katsayısı = ψ

Bu katsayı daima 1’den büyük olmalıdır. Bu fazlalık yüklerde ve hesaplardaki belirsizlikler ve zamanla
malzemede olabilecek zayıflamaların karşılanması içindir. Taşıma gücünde malzeme katsayıları ile malzeme
dayanımları düşürülmektedir. Beton malzeme katsayısı 1.5 donatı malzeme katsayısı 1.15, prefabrike yapılarda
beton malzeme katsayısı 1.4, eğer betonun kalitesi üzerinde kuşkulu durum varsa 1.7 alınmaktadır. Yük
katsayıları da sabit (kalıcı) yükte 1.4, hareketli yükte 1.6 alınmaktadır. Betonarme yapı elemanlarında yapı
güvenliği bakımından, önemlerine göre farklılıklar vardır. Eleman dayanım azaltma katsayıları ile belirlenmiştir.
Katsayı büyük ise yüksek bir emniyet payı ile hesaplanmış olmaktadır. Katsayılarla elemanda hesaplanan
moment ve yük taşıma kapasiteleri çarpılmaktadır. Elemanın sağladığı hesap dayanımını elde etmek için
nominal dayanıma uygulanır. Kolonların eleman katsayıları, kirişlere göre % 20-30 daha küçüktür. Kolonlar
eksenel ve yatay yük ve eğilme momenti etkisinde sadece eğilme momenti etkisinde olan kirişlere göre daha
önemli olmaktadır.

Kolonlar ve perdeler betonarme yapının en kritik elemanlarıdır. Bu elemanlardaki hasarlarda, yapının tüm
güvenliği tehlikeye girer. Yapı güvenliği bakımından temeller önemli yapı elemanları olup onarım ve
güçlendirilmesi zordur.

7.2. Mevcut Yapıların Güvenliğinin Belirlenmesi

Deprem bölgelerinde inşa edilen yapıların çoğunluğunun yeterli bir deprem güvenliğine sahip olmaması
nedeniyle, deprem hasarları depremin büyüklüklerine oranla, çok fazla olmaktadır. Deprem bölgelerindeki
mevcut yapıların, deprem öncesinde, güvenliklerinin belirlenmesi, yeterli güvenlikte olmayanların mutlaka
güçlendirilmesi gerekir. Yapıların depreme karşı güvenliği, yeterli dayanım, gerekli süneklik ve fazla olabilecek
yanal deplasmanların önlenmesini sağlayacak yeterli rijitliğin temini ile gerçekleştirilir. Yapıyı oluşturan
elemanların tümünün, yukarıdaki koşulları sağlaması gereklidir. Ayrıca depremde hasarların azaltılması için
alınacak önlemler iki grupta toplanabilir.

a) Yeni Yapılacak Yapılarda

Yeni yapılacak yapıların projelendirme, tasarım ve yapım esnasında depreme dayanıklı yapı kurallarına ve
konstrüktif kurallara, esaslarına mühendislik prensiplerine, deprem yönetmeliklerine uyulması ve uygulamada
gerekli tüm denetimlerin gerçek olarak yapılması gerekmektedir.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETONARME YAPILARIN GÜVENLİK KONTROLÜ 2

www.medeniyetmuhendisleri.com
b) Mevcut Yapılarda

Daha önce inşa edilmiş mevcut yapılarda, deprem aktivitesi yüksek olan bölgelerde yapılmış olan kamu yapıları,
hastane, okul, toplu konutlara ait binaların deprem güvenliklerinin belirlenerek, gerekenlerin onarımına,
güçlendirilmesine gidilmelidir. Mevcut yapılar üzerinde, incelemeler, yapı dokümanlarının bulunamaması veya
yetersiz olması durumunda taşıyıcı sistemin modelinin oluşturulması için gerekli bilgiler, röleve, donatı
miktarları ölçümleri, malzeme deneyleri gözlemlerle tespit edilir. Zeminin geoteknik etüdü yapılır. Zeminin tüm
karakteristikleri, zemin mekaniği esaslarına uygun olarak belirlenir. Mevcut dokümanlarla bir uyum olup
olmadığı araştırılır. Yapının kullanım süresince, yapıda oluşmuş hasarlar ve nedenleri araştırılır.

Yapı güvenliğine tesirleri olup olmadığı değerlendirilir. Yapıya ait tüm bilgiler ve dokümanların
değerlendirilmesi ile taşıyıcı sistem modeli oluşturulur. Bu model düşey ve yatay yüklere göre lineer olmayan
teoriye göre hesaplanır ve göçme yükü bulunur. Düşey yükler için kabul edilen güvenlik katsayısı ile yapı
deprem güvenliği elde edilir. Yapının yatay yükler altındaki lineer olmayan davranışı, meydana gelen plastik
mafsalların yerleri, dönme kapasiteleri aşılan plastik kesitler belirlenir. Lineer olmayan teoriye göre elde edilen
sonuçlar değerlendirilerek yapının deprem güvenliği belirlenir. Yapı elemanlarındaki hasarlar, taşıyıcı olmayan
elemanların katkısı da nazara alınarak yapılan analiz sonuçlarına göre, yeterli güvenliği olmayan yapılar gerekli
şekilde güçlendirilir. Güçlendirilmiş yapı sistemi lineer olmayan teoriye göre yeniden hesaplanır.

7.3. Düşey Yüklere Karşı Güvenlik Kontrolü

Yapının statik ve betonarme projeleri yapılırken düşey yüklerden yapı elemanlarına gelen kesit tesirleri
hesaplanır, TS 500 yöntemleri kullanılarak yapı elemanlarının sınır parametreleri aşıp aşmadığı kontrol edilir.
İkinci yöntem olarak yaklaşık değerlerle yapı elemanının kesit tesirleri hesaplanarak taşıma kapasitelerinin
kıyaslanması ile güvenlik kontrolü yapılabilir.

7.4. Yatay Yüklere Karşı Güvenlik Kontrolü

Yapının statik ve betonarme projeleri yapılırken yapının çerçeve ve perdelerinin aldıkları deprem tesirleri, kiriş
ve kolonlara gelen kesit tesirlerine göre kesitlerin taşıma kapasiteleri karşılaştırılır. Yapı elemanlarının boyut ve
donatıları gerekli şekilde seçilir. İkinci yöntem, yapı elemanına gelen yatay ve düşey yükler yaklaşık olarak
hesaplanır, elemanın taşıma kapasitesi ile karşılaştırılır, güvenlik değeri bulunur.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ