BETON 1

www.medeniyetmuhendisleri.com
2. BETON

2.1. BETON NEDİR

Modern yapı sanayinde yüzyıldan beri kullanılan ve önümüzdeki yıllarda da yine kullanılacak olan beton, çok
kullanılışlı bir yapı malzemesidir. Günümüzde betonarme yapılar dayanıklı, uzun servis ömürlü ve servis ömrü
boyunca düşük maliyetli olacak şekilde tasarlanmaktadır.

Bileşenlerinin kolay bir şekilde temin edilmesinin yanı sıra, beton herhangi bir miktarda formüle edilebilir ve
istenilen şekilde veya konfigürasyonda üretilebilir. Sofistike (aşırı karmaşık) ekipmanların yanı sıra çok basit
ekipmanlarla da fabrika koşulları altında veya kullanılacağı erde, sahada üretimi de mümkündür. Taze beton
taşınabilir ve sertleşmesi için gereken zaman ayarlanabilir.

Betonun önemli bir özelliği, içinde gömülü olan donatı için koruyucu bir çevre oluşturulmasıdır. Böylece
karışım oranları doru tespit edilmiş, uygun şekilde yerleştirilmiş, sıkıştırılmış ve kür edilmiş donatılı beton
oldukça dayanıklı olup değişik servis koşullarında tatmin edici bir performans gösterir.

Beton malzemelerinin belirli özellikleri, beton yapıların servis ömürleri süresindeki performanslarını etkiler.
Malzeme özelliklerinden kaynaklanan bozulmalar servis koşullarıyla ilgilidir.

Betonun kırılgan bir malzeme olması diğer kusurları doğurur. Beton, basınca dayanıklı olmasına karşılık
çekmeye karşı zayıftır. Normal servis koşulları altında rutubet kaybı nedeniyle büzülürken yük altında da
sünebilir. Bununla birlikte betonun yapısal dayanıklılığını azaltabilecek bazı özellikleri, uygun bir tasarım ve
imalat yöntemleri ile kontrol altına alınabilir.

Betonarme yapılarda görülmekte olan yapısal tahribat, beton ve bulunduğu çevre iklimi arasındaki ilişkiden
kaynaklanmaktadır. Farklı ve karmaşık bir doğası olan çevresel etkileşim kötü işçilik, yetersiz yapısal tasarım,
imalat ve malzeme kusurları ile birleştiğinde, yapı servis ömrü boyunca ciddi seviye de bakım ve onarım
gerektirebilir.

Yapıların düzenli muayenesi şarttır, bunun sadece görsel muayene ile sınırlı kalmaması her zaman tercih
edilmelidir. Böylece koruyucu bakım hasar başlamadan yapılabilir ve bu çalışma daha ucuz ve basit olur. Bu
yüzden betonun dayanıklılığını etkileyen faktörlerin çok iyi anlaşılması hayati önem taşır ve uygulamanın tatmin
edici olması ile yapının servis ömrü içindeki performansı artar.

2.2. MALZEME ÖZELLİKLERİ

Beton kaba ve ince agrega, çimento ve su ihtiva eden kompozit bir malzemedir. Kaba agrega karışımın önemli
bir kısmını oluştururken, kum ve çimento pastası tanecikler arasındaki boşlukları doldurur.

Beton mukavemetini, çimento ve su arasındaki reaksiyondan kazanır. Bu reaksiyon hidratasyon olarak bilinir.
Hidratasyon ürünleri bir jel oluşturur, bu jel agrega taneciklerini sarıp bağlayarak katı monolitik bir yapı
oluşturur.

Bağlayıcı sistem veya çimento belki de, beton dayanıklılığı ve betondaki tahribatın yapısını belirleyen en önemli
faktördür. Bağlayıcı sistemin kimyası ve fiziksel yapısı çok önemlidir.

Yaygın olarak kullanılan bağlayıcı PÇ olarak da adlandırılan Portland Çimentosudur. Katkılı çimentolar son
yıllarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kullanılan katkılar; doğal puzolan, cüruf, uçucu kül, silis dumanı veya
buna benzer bağlayıcı özellikteki malzemedir.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 2

www.medeniyetmuhendisleri.com
Tablo 2.1. TS’ye Girmiş Çimento Tipleri
Çimento Adı TS No
Portlan Çimentosu TS 19
Yüksek Fırın Cüruf Çimentoları TS 20
Beyaz Çimento TS 22
Traslı Çimento TS 26
Uçucu Küllü Çimento TS 640
Süper Sülfatlı Çimento TS 809
Erken Dayanımı Yüksek Çimento TS 3646
Katkılı Çimento TS 10156
Sülfatlara Dayanıklı Çimento TS 10157

2.3. Beton Kalitesi

Betonun kalitesi, genellikle dayanım ve geçirimliliği ile ölçülür. Her iki özellik de karışımdaki suyun miktarına
bağlı olarak değişir.

Su-çimento oranı, karışımdaki çimento miktarı ve kür süresi betonun dayanımını, permeabilitesini ve
dayanıklılığını kontrol eden ana faktörlerdir.

Bu yüzden yüksek mukavemet ve düşük permeabilite için düşük su-çimento oranı gerekir. Bileşenlerin dikkatli
seçimi uygun karışım dizaynı, yerleştirme ve yeterli kür, betonun toplam kalitesine etki eden faktörlerdir.

Kaba agrega betonun önemli bir kısmını oluşturmaktadır. İyi kalitede düşük poroziteli agrega dayanıklılık
üzerinde önemli etkiye sahiptir. İyi agrega yoğun, sağlam ve tercihen eşit boyutlara sahip olmamalıdır. Yassı
veya uzun bir yapıya sahip olan agregalar işlenebilirliği ciddi şekilde etkiler.

Genel bir prensip olarak; beton porozitesini ve permeabilitesini artıran herhangi bir işlem beton kalitesini
olumsuz yönde etkiler. Bu işlemlerden bazıları aşağıda anlatılmıştır.

2.3.1. Porozite

Çimentonun hidratasyonu için gereğinden fazla kullanılmış olan su-beton kütlesi içindeki boşluklarda kalır ve
beton dayanıklılığına önemli ölçüde etki yapabilir. Fazla su betonun koruması ile birlikte kaybolur ve bu betonun
porozitesinde artışa sebep olurken mukavemetini düşürür.

Birbiri ile bağlantılı boşluklar dışarıdan gelen zararlı maddelerin geçmesi için kanallar oluşturur ve böylece
birbiri ile bağlantılı boşluklar betonun permeabilitesini artırır.

Yüksek su-çimento oranından doğacak zararlı neticeleri önlemek için taze beton yapımında kullanılan ve su
ihtiyacını kontrol eden kimyevi katkılara güven her geçen gün artmaktadır.

Kimyasal dayanımın istendiği yerlerde minimum çimento miktarı istenir. Yüksek çimento dozları hidratasyon
ısısını artırmaları nedeniyle aşırı büzülmeler ve çatlamalara sebebiyet verebilir.

2.3.2. Kür

Beton kalitesini etkileyen önemli faktörlerden biride betonun kür edilmesidir. Esasen betonu kür etmek, kritik
erken dönemde çimento hidratasyonu için gerekli rutubetin ortamda bulunmasını sağlamak demektir. Bu ya
betonun su kaybını engellemek veya yüzeye ilave su vermekle sağlanır.

Çimentonun hidrate olması için gereken su, yüzey buharlaşması nedeniyle kaybolacağı için, kür gereklidir.
Betonun yüzeyden kaybedeceği su geri verilmediği takdirde, bu kayıp, istenmeyen plastik deformasyonlara ve
çatlaklara yol açacaktır.

Doğru kür metodu taze betonu özelliklerini optimize etmesi bakımından basınç dayanımı ve dayanıklılığını
kaçınılmaz bir gereğidir. İdeal kür arzu edilen dayanımı elde edilene kadar sürdürülen kürdür.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 3

www.medeniyetmuhendisleri.com
2.4. Dayanıklılık

Beton dayanıklılığını etkileyen en önemli fiziksel proses, çözülmüş katıları taşıyan su ve gazın beton içindeki
boşlukların oluşturduğu, şebeke ve çatlaklardan içeri girişidir.

Yapısal dayanıklılığı etkileyen ana faktör betonun sıkıştırılmasıdır. Optimum yerleşme için betonun iyi bir
şekilde sıkıştırılması gereklidir. Yoğun ve iyi bir şekilde sıkıştırılmış betonda porozite ve permeabilite düşüktür.
Boşlukların yapısı ve dağılımı beton içine giren maddelerin giriş oranını belirler. Beton matrisi içindeki çimento
pastasının boşlukları muhtelif boyutta olup jel ve kapiler boşluklar olarak adlandırılır.

Jel boşlukları, çapları daha büyük ve sürekli olan kapiler boşluklara nazaran, betona giren veya betondan çıkan
malzeme miktarında önemli bir rol oynamaz.

Netice olarak daha büyük olan kapiler boşluklar yüksek geçirimliliğin nedenidir. Çözülmüş maddeleri içeren su
ve gaz, bu boşluklardan, kapiler kuvvetler ve yüzeyden su emme yoluyla içeriye kolayca girer. Yüzeydeki
boşluklar normal rutubette bir su filmi ile kaplıdır. Bu film karbondioksit ve oksijen gibi gazları ve suda
çözülmüş bulunan klor iyonları gibi maddeleri difüzyon yoluyla betonun içine taşır.

2.5. Beton Özellikleri ve Donatı Korozyonu

Beton boşluğunda bulunan sıvı, çimento hidratasyonunun neticesi olarak yüksek alkaliniteye sahiptir. Portland
çimentolarında pH 13 civarındadır. Boşluktaki bulunan alkali özellikteki bu su, donatıyı korozyona karşı
kimyasal olarak koruduğu için önemlidir.

Yeterli kalınlıkta, iyi kalitedeki paspayı betonu zararlı etkilere karşı koruyan fiziksel bir bariyerdir. Atmosferik
gazların beton içindeki ilerleyişleri parabolik olarak devam ettiğinden iyi kalitede ve uygun kalınlıktaki paspayı
bu süreyi oldukça uzatır.

Bununla birlikte, donatılı betonda, yapısal şartlar ve çatlak kontrol şartları, donatının, beton yüzeyine mümkün
olduğunca yakın olarak koyulmasını, çatlak oluşumunu engellemek için gerektirir.

2.6. Betonda Hasar Sebepleri

Betonarme yapıların tasarım ömrü gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Aynı zamanda betonda hasar nedenleri ve
onarım metodlarının uygulamalarındaki faktörler daha bir dikkatle incelenmektedir. Betondaki hasar çoğu zaman
çözümü zor fiziksel ve kimyasal reaksiyonlar nedeniyle oluşur. Bu reaksiyonların bazıları kolay bir şekilde
değerlendirilebilir. Fakat bazıları bu işlerde uzman elemanların görüşlerini gerektirir. Hasar sebepleri kolayca
teşhis edilse bile doğru bir tedavi için ekspertiz çalışması lüzumludur. Hasar yapıcı reaksiyonun oluşmasının
nedeni, bozuşmayı başlatan zararlı maddelerin dışarıdan beton yapısı içine girmesi veya beton matrisi içinde yer
değiştirilmesidir. Betonda bozulmaya neden olan çoğu kimyasal reaksiyonların oluşması için rutubet gereklidir.
Rutubet kendi başına betona zarar vermez. Fakat zararlı maddeler ve gazın beton içindeki hareketini sağlar. İşte
burada nispeten geçirimliliği az ve yüksek kaliteli betonun gerekliliği ortaya çıkar.

Tablo 2.2. Betonda Olası Hasar Kaynakları ve Hasar Nedenleri

Kaynak Hasar nedeni
Çimento kalitesi, su ve agrega, agreganın mekanik sağlamlığı, agreganın reaktif
Beton bileşenleri
oluşu.
Beton özellikleri Su-çimento oranı, basınç dayanımı, geçirimliliği, ısısal ve elektrik özellikleri.
Yetersiz kür, segregasyon ve satıhta su toplanması, yerleştirme hatası, iyi olmayan
İnşaat hataları
derzler, betonarme çeliği pas payı.
Doğal (Tabii) ve
Çevre etkileri, hava ile bozuşma, bakteri üremesi, donma ve çözülme hareketi,
Yapay (suni)
buzlanmayı önleyici tuzların etkisi, yer altı suyu, yangın hasarı vs.
maddeler
Yükleme Rüzgar, deprem, yorulma, vibrasyon, aşınma, erozyon, düşük kalitede tasarım.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 4

Betonda hasar sebepleri iç etkiler ve dış etkiler olmak üzere ikiye ayrılır.
İç Etkiler; a.) Alkali-Silis reaksiyonu
b.) Diğer reaksiyonlar
Dış Etkiler; a.) Atmosferik etkiler
b.) Asit etkisi
c.) Sülfat etkisi
d.) Don etkisi
e.) Tuz kristalizasyonu
f.) Yangın hasarları
g.) Korozyon

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 5

BİLGİLENDİRME EKİ 7B. BETON VE DONATI ÇELİĞİ İÇİN

GERİLME – ŞEKİLDEĞİŞTİRME BAĞINTILARI

7B.0. Simgeler

As = Boyuna donatı alanı

ai = Kesit çevresindeki düşey donatıların eksenleri arasındaki uzaklık
bo = Göbek betonunu sargılayan etriyelerin eksenleri arasında kalan kesit boyutu
Ec = Betonun elastisite modülü
Es = Donatı çeliğinin elastisite modülü
fc = Sargılı betonda beton basınç gerilmesi
fcc = Sargılı beton dayanımı
fco = Sargısız betonun basınç dayanımı
fe = Etkili sargılama basıncı
fs = Donatı çeliğindeki gerilme
fsy = Donatı çeliğinin akma dayanımı
fsu = Donatı çeliğinin kopma dayanımı
fyw = Enine donatının akma dayanımı
ho = Göbek betonunu sargılayan etriyelerin eksenleri arasında kalan kesit boyutu
ke = Sargılama Etkinlik Katsayısı
s = Etriye aralığı
ρs = Toplam enine donatının hacımsal oranı (dikdörtgen kesitlerde ρs = ρx + ρy)
ρx, ρy = İlgili doğrultulardaki enine donatı hacim oranı
εc = Beton basınç birim şekildeğiştirmesi
εcu = Sargılı betondaki maksimum basınç birim şekildeğiştirmesi
εsy = Donatı çeliğinin akma birim şekildeğiştirmesi
εs = Donatı çeliğinin pekleşme başlangıcındaki birim şekildeğiştirmesi
εsu = Donatı çeliğinin kopma birim şekildeğiştirmesi

7B.1. Sargılı ve Sargısız Beton Modelleri

7.6’ya göre Doğrusal Elastik Olmayan Yöntemler ile performans değerlendirmesinde, başkaca bir modelin
seçilmediği durumlarda kullanılmak üzere, sargılı ve sargısız beton için aşağıdaki gerilme-şekildeğiştirme
bağıntıları tanımlanmıştır (Şekil 7B.1)*.
(a) Sargılı betonda beton basınç gerilmesi fc , basınç birim şekildeğiştirmesi εc’nin fonksiyonu olarak aşağıdaki
bağıntı ile verilmektedir:

f cc x r
fc = (7B.1)
r  1  xr
Bu bağıntıdaki sargılı beton dayanımı fcc ile sargısız beton dayanımı fco arasındaki ilişki aşağıda verilmiştir.
fe f
f cc =  c fco ;  c = 2.254 1+7.94  2 e  1.254 (7B.2)
f co f co
Buradaki fe etkili sargılama basıncı, dikdörtgen kesitlerde birbirine dik iki doğrultu için aşağıda verilen
değerlerin ortalaması olarak alınabilir:
f ex = ke x f yw ; f ey = ke  y f yw (7B.3)

Bu bağıntılarda fyw enine donatının akma dayanımını, ρx ve ρy ilgili doğrultulardaki enine donatıların hacımsal
oranlarını, ke ise aşağıda tanımlanan sargılama etkinlik katsayısı’nı göstermektedir.
1
  ai2  s  s  As 
ke = 1   1   1  1   (7B.4)
 6bo ho   2bo  2ho  bo ho 

*
Mander, J.B., Priestley, M.J.N., Park, R. (1988). Theoretical Stress-Strain Model for Confined Concrete,
Journal of Structural Division (ASCE), 114(8), 1804-1826.

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 6

Burada ai kesit çevresindeki düşey donatıların eksenleri arasındaki uzaklığı, bo ve ho göbek betonunu sargılayan
etriyelerin eksenleri arasında kalan kesit boyutlarını, s düşey doğrultuda etriyelerin eksenleri arasındaki aralığı,
As ise boyuna donatı alanını göstermektedir. Denk.(7B.1)’deki normalize edilmiş beton birim şekildeğiştirmesi x
ile r değişkenine ilişkin bağıntılar aşağıda verilmiştir.

c
x= ; cc = co [1  5( c  1)] ; co  0.002 (7B.5)
cc
Ec fcc
r= ; Ec  5000 f co [MPa] ; Esec = (7B.6)
Ec  Esec cc
Sargılı betondaki maksimum basınç birim şekildeğiştirmesi εcu aşağıda verilmiştir:
1.4 s f yw su
cu = 0.004  (7B.7)
f cc
Burada ρs toplam enine donatının hacımsal oranını (dikdörtgen kesitlerde ρs = ρx + ρy), εsu enine donatı çeliğinde
maksimum gerilme altındaki birim uzama şekildeğiştirmesini göstermektedir.
(b) Sargılı beton için verilen Denk.(7B.1), εc = 0.004’e kadar olan bölgede sargısız beton için de geçerlidir.
Sargısız betonda etkin sargılama basıncı fe = 0 ve buna bağlı olarak Denk.(7B.2)’den λc=1 olacağından
Denk.(7B.5) ve Denk.(7B.6)’da fcc = fco ve εcc = εco alınacaktır. εc = 0.005’de fc = 0 olarak tanımlanır. 0.004 < εc
≤ 0.005 aralığında gerilme – şekildeğiştirme ilişkisi doğrusaldır.
fc

Sargılı
Sargılı
fcc
beton
beton

fco Sargısız
Sargısız
beton
beton

εco=0.002 0.004 0.005 εcc εcu εc

Şekil 7B.1

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ

 BETON 7

7B.2. Donatı Çeliği Modeli

7.6’ya göre Doğrusal Elastik Olmayan Yöntemler ile performans değerlendirmesinde kullanılmak üzere, donatı
çeliği için aşağıdaki gerilme-şekildeğiştirme bağıntıları tanımlanmıştır (Şekil 7B.2):

fs = Es s (s  sy )
fs = f sy (sy  s  sh ) (7B.8)

(su  s )2
fs = f su  (fsu  fsy ) (sh  s  su )
(su  sh ) 2

Donatı çeliğinin elastiklik modülü Es = 2*105 MPa’dır. S220 ve S420 kalitesindeki donatı çeliklerine ait diğer
bilgiler aşağıdaki tablodan alınabilir.

Kalite fsy (Mpa) εsy εsh εsu fsu (Mpa)

S220 220 0.0011 0.011 0.16 275
S420 420 0.0021 0.008 0.10 550

fs

fsu

fsy
Şekil 13B.2

Şekil 7B.2

εsy εsh εsu εs

Yrd. Doç.Dr. Mehmet TERZİ