Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS.

Quyeàn Huy AÙnh

CHÖÔNG VII

TÍNH TOAÙN NGAÉN MAÏCH

7.1. Khaùi nieäm chung

Vieäc laép ñaët ñieän haàu nhö luoân yeâu caàu baûo veä choáng ngaén maïch ôû nôi coù reõ nhaùnh, töùc laø nôi
coù söï thay ñoåi tieát dieän daây daãn. Doøng ngaén maïch phaûi ñöôïc tính toaùn ôû moãi möùc cuûa maïng ñieän
nhaèm xaùc ñònh caùc ñaëc tính cuûa thieát bò ñöôïc yeâu caàu ñeå choáng laïi hoaëc ngaét doøng söï coá.
Löu ñoà trong Hình 7.1, trình baøy thuû tuïc ñeå xaùc ñònh caùc doøng ñieän ngaén maïch khaùc nhau vaø
caùc thoâng soá ñöôïc xaùc ñònh cho caùc thieát bò baûo veä khaùc nhau.
Ñeå choïn vaø hieäu chænh ñuùng caùc thieát bò baûo veä, hai giaù trò cuûa doøng ñieän ngaén maïch caàn ñöôïc
xaùc ñònh:
 Doøng ngaén maïch cöïc ñaïi ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra:
- Khaû naêng caét cuûa caùc maùy caét
- Khaû naêng ñoùng maïch cuûa caùc maùy caét
- Khaû naêng chòu löïc ñieän ñoäng cuûa heä thoáng daây vaø thieát bò ñoùng caét
Doøng ngaén maïch cöïc ñaïi töông öùng vôùi ngaén maïch ôû vuøng keà vôùi ñaàu ra cuûa thieáát bò baûo veä.
 Doøng ngaén maïch cöïc tieåu, caàn thieát ñeå löïa choïn ñaëc tuyeán doøng thôøi gian cho caùc thieát
bò ñoùng caét vaø caùc caàu chì, ñaëc bieät laø khi:
- Daây caùp daøi vaø/hoaëc trôû khaùng nguoàn töông ñoái lôùn (caùc maùy phaùt, caùc UPS)
- Baûo veä tuoåi thoï phuï thuoäc vaøo vieäc vaän haønh cuûa caùc thieát bò ñoùng caét vaø caàu chì, ñieàu
naøy laø caàn thieát trong caùc heä thoáng ñieän IT vaø TN
Löu yù raèng, doøng ñieän ngaén maïch toái thieåu töông öùng vôùi söï coá ngaén maïch taïi ñieåm cuoái cuûa
ñöôøng daây ñöôïc baûo veä vaø thöôøng laø ngaén maïch giöõa pha vaø ñaát ôû maïng ñieän aùp thaáp, giöõa pha vaø
pha ôû maïng ñieän aùp cao (khoâng coù daây trung tính), trong nhöõng ñieàu kieän vaän haønh thaáp nhaát (ngaén
maïch taïi ñieåm cuoái cuûa ñöôøng daây caáp ñieän vaø khoâng coù doøng cung caáp töø thieát bò baûo veä, moät maùy
bieán aùp vaän haønh trong khi caû hai coù theå noái keát…).
Caàn chuù yù theâm laø vôùi baát kyø tröôøng hôïp naøo, cho baát kyøø loaïi doøng ñieän ngaén maïch naøo (cöïc
tieåu hay cöïc ñaïi), thieát bò baûo veä phaûi caét maïch söï coá trong moät khoaûng thôøi gian t c maø thôøi gian
naøy töông öùng vôùi caùc öùng suaát nhieät maø caùp ñöôïc baûo veä coù theå chòu ñöôïc:  i2dt  k2S2 (Hình 7.2,
7.3, 7.4), ôû ñaây S laø tieát dieän caét ngang cuûa vaät daãn vaø k laø haèng soá ñöôïc tính toaùn treân cô sôû caùc heä
soá hieäu chænh khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo phöông phaùp laép ñaët caùp, caùc maïch noái ..
1. Caùc daïng ngaén maïch
Caùc daïng ngaén maïch coù theå laø :
 Pha noái ñaát (chieám 80% söï coá ngaén maïch)
 Pha noái pha (chieám 15% söï coá ngaén maïch). Ñaây laø loaïi ngaén maïch thöôøng phaùt trieån
thaønh ngaén maïch ba pha
 Ba pha (chæ chieám 5% söï coá ngaén maïch)
Nhöõng doøng ngaén maïch khaùc nhau naøy ñöôïc trình baøy ôû Hình 7.5. Ñoái vôùi laõnh vöïc cung caáp
ñieän, thöôøng quan taâm ñeán daïng ngaén maïch ba pha vì ñaây thöôøng laø daïng ngaén maïch coù doøng ngaén
maïch lôùn nhaát.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 93

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Hình 7.1 Thuû tuïc tính toaùn doøng ngaén maïch khi thieát keá laép ñaët ñieän.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 94

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Doøng
ñieän Ñaëc ñieåm I2t
thieát keá cuûa caùp

Quaù taûi Ñaëc tuyeán thôøi gian

quaù ñoä doøng ñieän maùy caét

Hình 7.2. Ñaëc tuyeán I2t cuûa vaät Hình 7.3. Ñaëc tuyeán baûo veä söû duïng maùy caét
daãn phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä moâi tröôøng

Ñaëc ñieåm I2t

cuûa caùp

Quaù Ñaëc tuyeán thôøi gian

taûi quaù doøng ñieän caàu chì
ñoä

Hình 7.4. Ñaëc tuyeán baûo veä söû duïng caàu chì

a. Ngaén maïch ba pha ñoái xöùng, b. Ngaén maïch hai pha khoâng chaïm ñaát, c. Ngaén
maïch hai pha chaïm ñaát, d. Ngaén maïch pha chaïm ñaát
Hình 7. 5 Caùc daïng ngaén maïch vaø doøng ñieän cuûa chuùng

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 96

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

2. Caùc ñaëc tính cuûa doøng ngaén maïch

 Thôøi gian toàn taïi (thoaùng qua, quaù ñoä vaø laâu daøi)
 Nguyeân nhaân:
- Cô hoïc (daây daãn bò hö, chaäp ñieän giöõa hai vaät daãn baèng caùc vaät theå daãn ñieän khaùc nhau
nhö duïng cuï hay ñoäng vaät)
- Quaù ñieän aùp noäi boä hay quaù ñieän aùp khí quyeån
- Hö hoûng caùch ñieän do nhieät ñoä, ñoä aåm hay moâi tröôøng aên moøn.
 Vò trí: beân trong hay beân ngoaøi thieát bò hoaëc baûng ñieän phaân phoái ñieän
3. Haäu quaû cuûa ngaén maïch
Haäu quaû ngaén maïch thay ñoåi phuï thuoäc vaøo loaïi vaø thôøi gian ngaén maïch, ñieåm xuaát hieän ngaén
maïch trong maïng ñieän vaø coâng suaát ngaén maïch. Caùc haäu quaû bao goàm:
 Xuaát hieän hoà quang ñieän taïi vò trí ngaén maïch, ñieàu naøy daãn ñeán:
- Phaù huûy caùch ñieän
- Keát dính caùc vaät daãn
- Chaùy vaø nguy hieåm ñeán tính maïng
 Treân maïng ñieän bò ngaén maïch:
- Xuaát hieän löïc ñieän ñoäng laøm: bieán daïng caùc thanh goùp, ñöùt caùc daây daãn
- Taêng quaù nhieät do gia taêng toån thaát nhieät vaø coù theå laøm phaù huûy caùch ñieän
 Treân caùc maïch ñieän khaùc trong maïng hoaëc trong caùc maïng ñieän laân caän:
- Suït aùp trong suoát thôøi gian xaûy ra ngaén maïch (töø vaøi ms ñeán vaøi traêm ms).
- Caét moät phaàn cuûa maïng ñieän, phaïm vi caét phuï thuoäc vaøo thieát keá maïng vaø möùc phaân
bieät cuûa caùc thieát bò baûo veä
- Maát oån ñònh ñoäng vaø/hoaëc maát ñoàng boä hoùa cuûa maùy phaùt
- Caùc nhieãu loaïn trong maïch ñieàu khieån, maïch chæ thò
7.2 . Ñaùnh giaù doøng ngaén maïch
Xeùt maïng ñieän ñôn giaûn goàm coù moät nguoàn AC coâng suaát khoâng ñoåi, moät coâng taéc, moät trôû
khaùng Zsc (ñaïi dieän cho taát caû caùc ñieän trôû R vaø ñieän khaùng X töø nguoàn ñeán ñieåm ngaén maïch) vaø
moät trôû khaùng taûi Zs (Hình 7.6).
Khi coâng taéc ñoùng doøng ñieän thieát keá Is chaïy qua maïch ñieän. Khi ngaén maïch xaûy ra giöõa A vaø
B, trôû khaùng khoâng ñaùng keå giöõa hai ñieåm naøy gaây ra doøng ñieän ngaén maïch Isc raát lôùn vaø noù chæ bò
giôùi haïn bôûi trôû khaùng Zsc.
Z sc  R 2  X 2 (7.1)
Doøng ñieän Isc phaùt trieån döôùi nhöõng ñieàu kieän quaù ñoä phuï thuoäc vaøo caùc ñieän khaùng X vaø caùc
ñieän trôû R caáu thaønh trôû khaùng Zsc.
Trong caùc maïng ñieän phaân phoái, ñieän khaùng X = L thöôøng lôùn hôn ñieän trôû R vaø tyû leä R/X laø
khoaûng 0.1  0.3. Tyû leä R/X naøy haàu nhö ngang baèng cossc cho caùc giaù trò thaáp:
R
cos  sc  (7.2)
R  X2
2

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 97

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Tuy nhieân, tyû leä R/X thay ñoåi theo höôùng phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch giöõa ñieåm ngaén maïch
vaø maùy phaùt vì thöôøng ñieän khaùng cuûa caùc maùy phaùt thì thaáp hôn ñieän khaùng noái keát giöõa maùy
phaùt vaø ñieåm ngaén maïch.

Hình 7.6. Sô ñoà maïch ñieän ñôn giaûn

1. Ngaén maïch xa maùy phaùt
Ñaây laø tình huoáng thöôøng xaûy ra nhaát. Caùc doøng quaù ñoä laø heä quaû cuûa vieäc aùp moät ñieän aùp
ngang qua maïch ñieän trôû – ñieän khaùng. Ñieän aùp naøy laø:
e = E sin (t + ) (7.3)
Doøng ñieän i laø toång cuûa hai thaønh phaàn:
i = ia + idc (7.4)
 Thaønh phaàn thöù nhaát ia laø doøng ñieän xoay chieàu hình sin:
ia = I sin (t+ ) (7.5)
E
Vôùi I laø doøng ñieän cöïc ñaïi, I =
Z sc
 laø goùc leäch pha giöõa ñieän aùp ngaén maïch vaø ñieän aùp khoâng (zero)
 Thaønh phaàn thöù hai idc laø doøng ñieän khoâng chu kyø:
R
 t
idc =  I sin  e L
(7.6)
Giaù trò ban ñaàu cuûa noù phuï thuoäc vaøo  vaø möùc suy giaûm cuûa noù tyû leä vôùi tyû soá R/L.
Taïi thôøi ñieåm baét ñaàu ngaén maïch, i = 0 theo ñònh nghóa (doøng ñieän thieát keá Is khoâng ñaùng keå).
Do ñoù:
i = ia + idc = 0.

Xuaát hieän
ngaén maïch
Hình 7.7. Daïng doøng ngaén maïch vaø caùc thaønh phaàn cuûa noù khi
ngaén maïch xa maùy phaùt.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 98

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

R
 t
Heä soá e tyû leä nghòch vôùi söï giaûm daàn cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø ñöôïc xaùc ñònh bôûi tyû soá
L

R/L hoaëc R/X.

Ñeå xaùc ñònh dung löôïng caét caàn thieát theo yeâu caàu cuûa caùc maùy caét vaø caùc löïc ñieän ñoäng maø
caùc thieát bò phaûi coù khaû naêng chòu ñöïng giaù trò ip caàn phaûi tính toaùn.
Giaù trò naøy coù theå ñöôïc suy töø giaù trò hieäu duïng cuûa doøng ñieän ngaén maïch ñoái xöùng Ia khi söû
duïng phöông trình:
i p  K 2I a
Vôùi K laø haøm cuûa tyû soá R/X hoaëc R/L, tra töø ñöôøng cong trong Hình 7.9.
Hình 7.7 trình baøy ñoà thò toång hôïp cuûa i nhö laø toång ñaïi soá cuûa hai thaønh phaàn cuûa noù laø ia vaø
idc.
Hình 7.8 minh hoïa hai tröôøng hôïp bieân cuûa vieäc phaùt trieån doøng ñieän ngaén maïch, xem xeùt trong
maïng ñôn pha vaø ñieän aùp xoay chieàu.
Thôøi ñieåm xuaát hieän ngaén maïch hay thôøi ñieåm ñoùng maïch, ñieàu naøy ñöôïc phaûn aùnh qua ñieän
aùp maïng ñieän vaø ñaëc tröng bôûi goùc ñoùng  (xuaát hieän söï coá). Ñieän aùp naøy ñöôïc moâ taû baèng bieåu
thöùc:
u = Esin(t+ ) (7.7)
Doøng ñieän bieán ñoåi theo bieåu thöùc :
E  t
R
i = sin(t    )  sin(  )e L  (7.8)
Z 
Vôùi hai thaønh phaàn: thaønh phaàn xoay chieàu coù goùc leäch pha  ñoái vôùi ñieän aùp vaø thaønh phaàn
khoâng chu kyø giaûm tôùi khoâng khi t tieán tôùi voâ cuøng.

a. Ñoái xöùng b. Khoâng ñoái xöùng

Hình 7.8. Ñoà thò daïng doøng ngaén maïch ôû hai tröôøng hôïp bieân ñoái
xöùng vaø khoâng ñoái xöùng

Do ñoù, hai tröôøng hôïp bieân ñöôïc xaùc ñònh bôûi:


 = = ñöôïc cho laø ñoái xöùng hoaëc caân baèng (Hình 7.8a)
2
Doøng ngaén maïch ñöôïc xaùc ñònh bôûi bieåu thöùc:
E
i = .sin (t) maø töø luùc khôûi ñaàu ñaõ coù cuøng daïng nhö ôû traïng thaùi xaùc laäp vôùi giaù trò
Z
ñænh laø E/Z
  = 0 ñöôïc cho laø khoâng ñoái xöùng hay khoâng caân baèng (Hình 7.8b).
Doøng ñieän ngaén maïch ñöôïc xaùc ñònh bôûi bieåu thöùc:

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 99

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

E
R
 t
i= [sin(t -) - sin e L ] (7.9)
Z
Giaù trò ñænh ban ñaàu ip cuûa noù phuï thuoäc vaøo , coù nghóa laø phuï thuoäc vaøo tyû soá cos = R/X cuûa
maïch ñieän.

Hình 7. 9. Quan heä heä soá K phuï thuoäc vaøo R/X hoaëc R/L

2. Ngaén maïch gaàn maùy phaùt

Khi ngaén maïch xaûy ra trong vuøng laân caän cuûa maùy phaùt cung caáp ñieän cho maïng ñieän, söï bieán
thieân trong trôû khaùng cuûa maùy phaùt, ôûû tröôøng hôïp naøy laø quan troïng nhaát, laøm giaûm doøng ñieän ngaén
maïch.
Caùc ñieàu kieän phaùt trieån doøng quaù ñoä raát phöùc taïp laø do söï bieán ñoåi trong söùc ñieän ñoäng gaây
neân bôûi doøng ngaén maïch. Ñeå ñôn giaûn hoùa, söùc ñieän ñoäng ñöôïc xem nhö laø haèng soá vaø ñieän khaùng
noäi cuûa maùy phaùt laø thay ñoåi. Ñieän khaùng phaùt trieån trong 3 giai ñoaïn:
 Sieâu quaù ñoä (töø 10 – 20 ms ñaàu tieân cuûa ngaén maïch)
 Quaù ñoä (leân tôùi 500 ms)
 Xaùc laäp (sau 500 ms)
Löu yù raèng trong trình töï neâu treân thì ñieän khaùng ñaït ñöôïc moät giaù trò cao hôn taïi moãi giai ñoaïn
tieáp theo, coù nghóa laø ñieän khaùng sieâu quaù ñoä thì nhoû hôn ñieän khaùng quaù ñoä vaø ñieän khaùng quaù ñoä
laïi nhoû hôn ñieän khaùng xaùc laäp. Taùc ñoäng laàn löôït cuûa 3 ñieän khaùng daãn ñeán vieäc giaûm töø töø doøng
ñieän ngaén maïch nhö laø toång soá cuûa 4 thaønh phaàn (Hình 7.10):
 3 thaønh phaàn xoay chieàu (sieâu quaù ñoä, quaù ñoä, xaùc laäp)
 Thaønh phaàn khoâng chu kyø sinh ra do doøng ñi trong maïch (caûm khaùng)
Thöïc teá thì thoâng tin veà söï phaùt trieån cuûa doøng ngaén maïch thì khoâng caàn thieát. Trong maïng haï
aùp, do toác ñoä laøm vieäc cuûa thieát bò ñoùng caét, giaù trò cuûa doøng ngaén maïch sieâu quaù ñoä ñöôïc kyù hieäu
laø I’’k vaø bieân ñoä ñænh cöïc ñaïi cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø ip laø caàn thieát ñeå xaùc ñònh dung löôïng
caét cuûa caùc thieát bò baûo veä vaø caùc löïc ñieän ñoäng.Tuy nhieân trong maïng phaân phoái haï aùp vaø trong
caùc öùng duïng cao aùp thì doøng ñieän ngaén maïch quaù ñoä thöôøng ñöôïc söû duïng neáu vieäc caét xaûy ra
tröôùc giai ñoaïn xaùc laäp. Ñaëc bieät noù trôû neân höõu ích ñeå söû duïng nhö doøng caét ngaén maïch, ñöôïc kyù
hieäu laø Ib nhaèm xaùc ñònh dung löôïng caét cuûa caùc boä caét maïch ñieän coù thôøi gian treã. Ib laø giaù trò cuûa
doøng ngaén maïch taïi thôøi ñieåm caét coù taùc duïng, coù nghóa laø theo thôøi gian t sau khi phaùt trieån ngaén
maïch. Khi t = tmin, thôøi gian tmin (thôøi gian treã toái thieåu) laø toång soá cuûa thôøi gian taùc ñoäng toái thieåu
cuûa rôle baûo veä vaø thôøi gian môû ngaén nhaát cuûa maùy caét hoãn hôïp, coù nghóa laø thôøi gian ngaén nhaát
giöõa söï xuaát hieän doøng ngaén maïch vaø söï taùch rôøi khôûi ñaàu cuûa caùc cöïc tieáp xuùc treân thieát bò caét
maïch.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 100

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Löu yù raèng söï suy giaûm ñieän khaùng maùy phaùt thì nhanh hôn söï suy giaûm thaønh phaàn khoâng chu
kyø. Ñaây laø tình huoáng ít xaûy ra maø noù coù theå gaây ra söï baûo hoøa cuûa maïch tö øvaø caùc vaán ñeà ngaét
maïch bôûi vì xuaát hieän moät vaøi chu kyø xaûy ra tröôùc khi doøng vöôït qua ñieåm khoâng (zero).

e)

Sieâu quaù ñoä quaù ñoä xaùc laäp

a. Thaønh phaàn sieâu quaù ñoä, b. Thaønh phaàn quaù ñoä, c.
Thaønh phaàn xaùc laäp, d. Thaønh phaàn khoâng chu kyø, e.
Daïng doøng ngaén maïch toång

Hình 7.10. Caùc thaønh phaàn cuûa doøng ngaén maïch

toång Isc vaø söï keát hôïp caùc thaønh phaàn

Sieâu quaù ñoä Quaù doä Xaùc laäp

Hình 7.11. Doøng ngaén maïch gaàn maùy phaùt

7.3. Caùc phöông phaùp ñôn giaûn tính doøng ngaén maïch Isc
Coù hai phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn ñôn giaûn caùc doøng ñieän ngaén maïch trong caùc
maïng ñieän hình tia:
 Phöông phaùp toång trôû chuû yeáu daønh rieâng cho caùc maïng coù ñieän aùp thaáp, cho ñoä chính
xaùc cao vaø giaù trò ñeå daïy cuûa noù, vì haàu nhö taát caû caùc ñaëc tính cuûa maïng ñieän ñieàu ñöôïc
tính toaùn.
 Phöông phaùp IEC 909 söû duïng chuû yeáu cho maïng coù ñieän aùp cao do ñoä chính xaùc vaø tính
giaûi tích cuûa noù.
Ñeå ñôn giaûn hoaù vieäc tính toaùn ngaén maïch, caàn coù caùc giaû ñònh nhö sau:
 Maïng ñieän ñöôïc cho laø maïng hình tia vôùi caùc ñieän aùp ñònh möùc töø ñieän aùp thaáp ñeán ñieän
aùp cao nhöng khoâng vöôït quaù 230 kV, giôùi haïn naøy ñöôïc qui ñònh bôûi tieâu chuaån IEC
909.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 101

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

 Trong suoát quaù trình ngaén maïch ba pha, doøng ngaén maïch ñöôïc giaû ñònh laø xaûy ra ñoàng
thôøi vaø ñöôïc duy trì treân caû ba pha, ngaén maïch pha chaïm ñaát thì duy trì pha chaïm ñaát.
 Trong quaù trình toàn taïi doøng ngaén maïch caùc ñieän aùp sinh ra do doøng ñieän treân trôû khaùng
ngaén maïch khoâng thay ñoåi ñaùng keå.
 Caùc boä ñieàu chænh maùy bieán theá hoaëc caùc boä phaän chuyeån ñoåi ñaàu phaân aùp ñöôïc giaû
ñònh ñaët ôû moät vò trí trung bình.
 Khoâng tính ñeán caùc ñieän trôû hoà quang ñieän, caùc ñieän dung daây, caùc doøng ñieän taûi, caùc
trôû khaùng thöù töï khoâng.
Döôùi ñaây, taäp trung giôùi thieäu caùch tính doøng ngaén maïch 3 pha baèng phöông phaùp toång trôû.
7.4. Tính toaùn Isc söû duïng phöông phaùp toång trôû
1. Ngaén maïch 3 pha
Doøng ñieän ngaén maïch Isc3 ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U/ 3
Isc3= (7.10)
Z sc
Vôùi U laø ñieän aùp daây, töông öùng vôùi ñieän aùp khoâng taûi cuûa maùy bieán aùp, thöôøng cao hôn töø 3 ÷
5 % ñieän aùp coù taûi ngang qua caùc ñaàu cöïc. Ví duï trong maïng ñieän 400 V, ñieän aùp daây laø 400 V,
U
ñieän aùp pha laø = 230 V.
3
Do ñoù, vieäc tính toaùn doøng ngaén maïch chæ yeâu caàu tính toaùn trôû khaùng töông ñöông Zsc. Ñaây laø
taát caû caùc trôû khaùng maø Isc chaïy qua töø nguoàn ñeán vò trí ngaén maïch, coù nghóa laø caùc trôû khaùng cuûa
nguoàn vaø caùc daây daãn (Hình 7.12). Thaät ra ñaây laø trôû khaùng thöù töï thuaän moãi pha:
Zsc=  R  sc
2
 ( X sc ) 2 (7.11)
ÔÛ ñaây :  Rsc laø toång caùc thaønh phaàn ñieän trôû noái tieáp töø nguoàn ñeán ñieåm ngaén maïch, Xsc laø
toång caùc thaønh phaàn ñieän khaùng noái tieáp töø nguoàn ñeán ñieåm ngaén maïch.
Thoâng thöôøng, ngaén maïch 3 pha taïo ra caùc doøng ngaén maïch cao nhaát. Doøng ngaén maïch trong
sô ñoà töông ñöông cuûa heä thoáng ba pha bò giôùi haïn bôûi duy nhaát trôû khaùng ngaén maïch cuûa moät pha
taïi ñieän aùp giöõa pha vaø trung tính cuûa maïng ñieän.
2. Ngaén maïch hai pha khoâng chaïm ñaát
Ñaây laø daïng ngaén maïch giöõa hai pha, ñöôïc cung caáp ñieän aùp daây U. Trong tröôøng hôïp naøy,
doøng ñieän ngaén maïch Isc2 nhoû hôn ngaén maïch 3 pha vaø ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U 3
Isc2 =  I sc3  0.86 I SC3 (7.12)
2 Z sc 2
3. Ngaén maïch pha vaø trung tính khoâng chaïm ñaát
U
Ñaây laø doøng ngaén maïch giöõa pha vaø trung tính, ñöôïc cung caáp ñieän aùp pha V =
3
Doøng ngaén maïch Isc1 ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U/ 3
Isc1 = (7.13)
Z SC  Z Ln
ÔÛ ñaây : ZLn laø toång trôû cuûa daây trung tính

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 102

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Trong caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa ngaén maïch pha – trung tính, neáu trôû khaùng thöù töï khoâng cuûa
nguoàn thì nhoû hôn Zsc (ví duï trôû khaùng thöù töï khoâng taïi caùc ñaàu cöïc cuûa maùy bieán aùp ñöôïc noái hình
sao - zic zac hoaëc cuûa moät maùy phaùt ôû traïng thaùi sieâu quaù ñoä) thì doøng ngaén maïch giöõa pha vaø trung
tính coù theå lôùn hôn doøng ngaén maïch 3 pha.
4. Ngaén maïch giöõa pha vaø ñaát (moät hoaëc hai pha)
Loaïi ngaén maïch naøy laøm cho trôû khaùng thöù töï khoâng Z(0) tham gia vaøo maïch. Ngoaïi tröø khi coù
caùc maùy quay (trôû khaùng thöù töï khoâng bò suy giaûm), doøng ngaén maïch Isc(0) nhoû hôn ngaén maïch 3
pha. Vieäc tính toaùn Isc(0) coù theå caàn thieát, tuøy thuoäc vaøo heä trung tính (caùch saép xeáp heä thoáng noái
ñaát), ñeå xaùc ñònh caùc ngöôõng caøi ñaët thaønh phaàn thöù töï khoâng (ñieän aùp cao) hoaëc ngaén maïch chaïm
ñaát (ñieän aùp thaáp) cuûa caùc thieát bò baûo veä.

a. Ngaén maïch ba pha b. Ngaén maïch hai pha

c. Ngaén maïch pha trung tính d. Ngaén maïch pha chaïm ñaát

Hình 7.12. Caùc daïng ngaén maïch

7.5. Xaùc ñònh toång trôû ngaén maïch

Vieäc xaùc ñònh caùc doøng ngaén maïch döïa treân cô sôû cuûa toång trôû cuûa maïch ñieän maø doøng ngaén
maïch ñi qua. Toång trôû naøy coù theå ñöôïc tính toaùn baèng toång rieâng reõ caùc ñieän trôû vaø caùc ñieän khaùng
khaùc nhau trong maïch söï coá töø nguoàn cung caáp ñeán vò trí ngaén maïch. (nhöõng soá ñöôïc khoanh troøn
coù theå ñöôïc söû duïng ñeå quay veà thoâng tin quan troïng trong khi ñang ñoïc ví duï ôû phaàn 7.7).
1. Caùc trôû khaùng cuûa maïng ñieän
a. Trôû khaùng cuûa maïng ñieän phiaù nguoàn
Trôû khaùng töông ñöông cuûa maïng phiaù nguoàn ñieän laø:
U2
  Zup = (7.14)
SSC
Vôùi U(kV) laø ñieän aùp daây khoâng taûi cuûa maïng ñieän, Ssc(MVA) laø coâng suaát ngaén maïch phía
nguoàn.
Ñieän trôû vaø ñieän khaùng phía nguoàn coù theå ñöôïc suy ra töø Rup/Zup (cho maïng ñieän aùp cao):
- Rup/Zup = 0.3 cho caáp ñieän aùp 6 kV
- Rup/Zup = 0.2 cho caáp ñieän aùp 20 kV
- Rup/Zup = 0.1 cho caáp ñieän aùp 150 kV
-   Xup = 0.98 Zup cho caáp ñieän aùp 20 kV, do ñoù xaáp xæ Xup = Zup.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 103

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

b. Trôû khaùng noäi cuûa maùy bieán theá

Trôû khaùng coù theå ñöôïc tính toaùn treân cô sôû cuûa ñieän aùp ngaén maïch Usc ñöôïc tính theo phaàn traêm:
U2
  Z T  U SC () (7.15)
Sn
ÔÛ ñaây: U (V) laø ñieän aùp daây khoâng taûi cuûa maùy bieán aùp, Sn (VA) laø dung löôïng cuûa maùy bieán
aùp, Usc laø ñieän aùp ngaén maïch cuûa maùy bieán aùp (%) vaø coù theå tra ôû Baûng 7.1.
  Noùi chung Rt <<Xt vaø vaøo khoaûng 0.2 Xt neân trôû khaùng noäi cuûa maùy bieán aùp ñöôïc xem
nhö gaàn baèng vôùi ñieän khaùng Xt. Tuy nhieân, ñoái vôùi möùc coâng suaát thaáp ñoøi hoûi vieäc tính toaùn Zt do
tyû soá Rt/Xt cao hôn. Ñieän trôû ñöôïc tính toaùn baèng caùch söû duïng caùc toån hao coâng suaát taùc duïng Pn
(w) trong caùc cuoän daây:
2 n
Pn = 3R T I n  R T  2
(7.16)
3I n
   Khi n maùy bieán aùp coù dung löôïng nhö nhau ñöôïc noái song song caùc giaù trò trôû khaùng
noäi, cuõng nhö caùc giaù trò ñieän khaùng vaø ñieän trôû phaûi ñöôïc chia cho n.
 Ñaëc bieät phaûi chuù yù ñeán caùc maùy bieán aùp chuyeân duøng, ví duï nhö caùc maùy bieán aùp cho caùc
boä phaän chænh löu coù caùc giaù trò Usc töø 10 ÷ 12% nhaèm giôùi haïn caùc doøng ngaén maïch.
 Hình 7.13 cho bieát möùc sai soá Isc/Isc trong vieäc tính toaùn Isc, do trôû khaùng phía heä thoáng bò
boû qua. Hình naøy chöùng minh roõ raøng laø coù theå khoâng tính trôû khaùng phía heä thoáng cho caùc maïng
ñieän nôi maø coâng suaát ngaén maïch Ssc cao hôn nhieàu so coâng suaát ñònh möùc Sn (kVA) cuûa maùy bieán
aùp. Ví duï: khi Ssc/Sn = 300 thì sai soá xaáp xæ laø 5%.
c. Trôû khaùng ñöôøng daây
Trôû khaùng ñöôøng daây Zl phuï thuoäc vaøo ñieän trôû vaø ñieän khaùng treân moãi ñôn vò chieàu daøi vaø ñoä
daøi cuûa caùc ñöôøng daây.
 Ñieän trôû treân moãi ñôn vò chieàu daøi cuûa caùc daây treân khoâng, caùc daây caùp vaø thanh daãn ñöôïc
tính nhö sau:

Rl = () (7.17)
A
ÔÛ ñaây: A (mm2) laø tieát dieän ngang cuûa vaät daãn,  (.mm2/m) laø ñieän trôû suaát cuûa vaät daãn. Tuy nhieân
giaù trò ñöôïc söû duïng thay ñoåi, phuï thuoäc vaøo doøng ngaén maïch ñöôïc tính toaùn (cöïc tieåu hay cöïc ñaïi).
   Baûng 7.2 cung caáp caùc giaù trò cho moãi tröôøng hôïp ñöôïc neâu ôû treân. Noùi chung, ôû maïng
ñieän aùp thaáp vaø daây daãn coù tieát dieän ngang nhoû hôn 150 mm2, thì ñieän trôû môùi ñöôïc tính ñeán (Rl <
0.15 m/m khi A >150 mm2 ).
Baûng 7.1. Ñieän aùp ngaén maïch Usc% cuûa maùy bieán aùp phaân phoái kieåu daàu.
Coâng suaát ñònh möùc maùy bieán aùp (kVA) 50 100 400 630 1000 2500
Ñieän aùp ngaén maïch Usc (%) 4 4 4 46 6 6
 Ñieän khaùng XL (m /km) treân moãi ñôn vò chieàu daøi cuûa caùc ñöôøng daây treân khoâng, caùc daây
caùp vaø thanh daãn caùp hình tam giaùc coù theå ñöôïc tính nhö sau:
  d 
Xl = L  15.7  144.44 Log  (7.18)
  r 

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 104

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

ÔÛ ñaây: r (mm) laø baùn kính cuûa loõi daây daãn; d (mm) laø khoaûng caùch trung bình giöõa caùc vaät daãn.
Trong coâng thöùc neâu treân Log laø logarit thaäp phaân. Ñoái vôùi caùc ñöôøng daây treân khoâng ñieän khaùng
  d 
taêng nheï tyû leä vôùi khoaûng caùch giöõa caùc daây daãn  log   vaø do ñoù tyû leä vôùi ñieän aùp vaän haønh.
  r 
   Caùc giaù trò trung bình sau ñaây ñöôïc söû duïng:
- X = 0.3 /km (ñöôøng daây treân khoâng aùp thaáp)
- X = 0.4 /km (ñöôøng daây treân khoâng cao aùp vaø trung aùp)
- Baûng keâ trong Baûng7.3 trình baøy caùc giaù trò ñieän khaùng khaùc nhau cho caùc daây daãn ôû
maïng ñieän aùp thaáp, phuï thuoäc vaøo heä thoáng daây.
- Caùc giaù trò trung bình sau ñaây ñöôïc söû duïng : 0.08 m/m cho caùp 3 pha ñieän aùp thaáp,
vaø 0.1 - 0.15 m/m cho caùp 3 pha ñieän aùp cao.
  0.09 m/m caùp moät ruoät ñaët tieáp xuùc nhau treân maët phaúng () hay tam giaùc 


  0.15 m/m cho caùc thanh daãn ( ) vaø caùp moät ruoät (  ) ñaët xa nhau. Ñoái vôùi
caùc thanh daãn coù pha xen giöõa thì ñieän khaùng seõ thaáp hôn.
Baûng7.2. Giaù trò cuûa ñieän trôû suaát phuï thuoäc vaøo doøng ñieän ngaén maïch theo UTE C15–105.
Giaù trò trôû khaùng
Trôû khaùng
Doøng ñieän (mm2/m) Vaät daãn lieân quan
(*)
Ñoàng Nhoâm
Doøng ñieän ngaén maïch cöïc ñaïi =1.2520 0.022 0.036 Ph-N
Doøng ñieän ngaén maïch cöïc tieåu =1.520 0.027 0.043 Ph-N
Doøng ñieän ngaén maïch trong heä =1.2520 0.0225 0.036 Ph-N(**)
thoáng TN vaøIT PE-PEN
Suït aùp =1.2520 0.0225 0.036 Ph-N(*)
=1.520 0.027 0.043 Ph-N
Kieåm tra öùng suaát nhieät PEN-PE Caùp ña loõi
=1.2520 0.0225 0.036 PE
(*) 20 Trôû khaùng cuûa vaät daãn ôû 20 C: 0.018 (mm /m) ñoái vôùi ñoàng vaø 0.029 (mm2/m) ñoái vôùi nhoâm
o 2

(**) N dieän tích tieát dieän ngang cuûa daây trung tính thì nhoû hôn daây pha
Caùc quan heä cuûa Rl vaø Xl theo tieát dieän ngang cuûa caùp (Hình 7.14) ñöôïc söû duïng ñeå suy ra
trôû khaùng caùp, töø ñoù giaù trò naøy coù theå ñöôïc so saùnh vôùi ñieän trôû hoaëc ñieän khaùng.
Baûng7.3. Caùc giaù trò ñieän khaùng cuûa caùp m/m trong heä thoáng daây.
Thanh Caùp ba Caùp Caùp loõi Caùp loõi Khoaûng caùch
Heä thoáng daây
daãn pha ñôn tam giaùc song song d =2r d = 4r
Hình daïng 
    - d -  d -
 
 
Giaù trò ñieän khaùng theo
0.15 0.08 0.15 0.085 0.095 0.145  0.19
ñôn vò chieàu daøi

Xeùt caùp 3 pha taïi 20oC vôùi loõi baèng ñoàng. Ñieän khaùng cuûa chuùng laø 0.08 m/m. Caùc ñöôøng
cong Rl vaø Xl (Hình 7.14) chæ ra raèng ñöôøng cong trôû khaùng Zl tieäm caän vôùi hai ñöôøng: Ñöôøng
Rl cho caùp coù dieän tích tieát dieän ngang thaáp vaø ñöôøng Xl = 0.08 m/m cho caùp coù dieän tích tieát

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 105

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

dieän ngang lôùn. Ñoái vôùi caùp coù tieát dieän ngang lôùn (>700 mm2 hay nhoû (< 60 mm2) thì ñöôøng
cong trôû khaùng Zl coù theå ñöôïc xem nhö truøng vôùi nhöõng ñöôøng tieäm caän. Do ñoù, trôû khaùng caùp
ñöôïc tính ñeán moät giôùi haïn sai soá nhoû hôn 5.1% khi so vôùi:
1. Ñieän trôû ñoái vôùi caùp coù tieát dieän ngang nhoû hôn 74mm2.
2. Ñieän khaùng ñoái vôùi caùp coù tieát dieän ngang lôùn hôn 660mm2.

Hình 7.13. Sai soá tính toaùn doøng ngaén maïch khi boû Hình 7.14. Trôû khaùng Zl caùp ba pha
qua trôû khaùng Zup phía nguoàn loõi ñoàng ôû 200C

2. Trôû khaùng cuûa caùc maùy ñieän quay

a. Caùc maùy phaùt ñoàng boä
Thöôøng caùc toång trôû cuûa maùy phaùt ñoàng boä coù ñieän khaùng e ñöôïc cho döôùi daïng phaàn
traêm. Do ñoù:
e U2
  Zg  . () (7.19)
100 S g
Vôùi: U (V) laø ñieän aùp daây khoâng taûi cuûa maùy phaùt, Sg (VA) laø dung löôïng maùy phaùt.
11  Giaù trò cuûa R/X thì thaáp hôn vaøo khoaûng töø 0.05÷0.1 cho maïng trung aùp vaø 0.1÷0.2
cho maïng haï aùp, trôû khaùng Z coù theå laáy gaàn baèng vôùi ñieän khaùng X. Caùc giaù trò cuûa e ñöôïc
trình baøy ôû Baûng 7.4 cho caùc maùy phaùt tua bin coù roâto cöïc aån (toác ñoä cao) vaø caùc maùy phaùt
thuûy ñieän coù caùc cöïc loài (toác ñoä thaáp).
Löu yù laø ñieän khaùng ôû traïng thaùi xaùc laäp coù theå vöôït quaù 100% (vaøo thôøi ñieåm naøy Isc < In).
Maëc duø vaäy, doøng ngaén maïch thöôøng mang tính caûm vaø thu huùt haàu heát coâng suaát phaûn khaùng maø
heä thoáng kích töø coù theå cung caáp, ngay caû ôû cheá ñoä quaù kích thích trong khi doøng ñònh möùc thì
thöôøng mang coâng suaát taùc duïng ñöôïc cung caáp bôûi tua-bin (cos = 0.8÷1).
Baûng 7.4. Giaù trò ñieän khaùng caùc maùy phaùt.
Ñieän khaùng Sieâu quaù ñoä Quaù ñoä Xaùc laäp
Loaïi maùy (%) (%) (%)
Maùy phaùt cöïc loài 10  20 15  25 150  230
Maùy phaùt cöïc aån 15  25 25  35 70 120

b. Caùc maùy buø ñoàng boä vaø caùc ñoäng cô ñoàng boä
Phaûn öùng cuûa caùc maùy naøy trong suoát quaù trình ngaén maïch thì töông töï nhö phaûn öùng cuûa caùc
maùy phaùt ñieän.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 106

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

12  Chuùng sinh ra doøng ñieän trong maïng ñieän vaø doøng ñieän naøy phuï thuoäc vaøo ñieän khaùng
cuûa chuùng (tính theo %), (Baûng 7.5).
c. Caùc ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä
Khi caùc ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä bò caét khoûi maïng ñieän, noù duy trì moät ñieän aùp ngang qua
caùc ñaàu cöïc trong moät vaøi phaàn traêm giaây.
13  Do ñoù, caùc ñoäng cô naøy coù theå ñöôïc xem nhö moät nguoàn duy nhaát coù khaû naêng cung
caáp cho caùc thanh goùp moät doøng ñieän baèng 3 laàn toång cuûa caùc doøng ñieän ñònh möùc cuûa taát caû caùc
ñoäng cô ñieän ñöôïc trang bò.
Baûng 7.5. Giaù trò ñieän khaùng cuûa ñoäng cô vaø maùy buø ñoàng boä.
Ñieän khaùng Sieâu quaù ñoä Quaù ñoä Xaùc laäp
Loaïi maùy (%) (%) (%)
Ñoäng cô toác ñoä cao 15 25 80
Ñoäng cô toác ñoä thaáp 35 50 100
Maùy buø 25 40 160
3. Caùc trôû khaùng khaùc
a. Maùy caét ñieän
14  Caùc thieát bò (maùy caét, coâng taét tô vôùi cuoän daây ñoùng caét beân ngoaøi, caùc rôle nhieät tröïc
tieáp...) coù trôû khaùng caàn ñöôïc tính ñeán khi tính toaùn ISC.
15  Ví duï ñoái vôùi maùy caét haï aùp giaù trò ñieän khaùng tieâu bieåu laø 0.15m vaø giaù trò ñieän trôû
coù theå boû qua. Ñoái vôùi caùc thieát bò ñoùng ngaét, söï phaân bieät caàn phaûi tính ñeán phuï thuoäc vaøo toác ñoä
môû.
 Moät vaøi maùy caét môû raát nhanh vaø laøm giaûm ñaùng keå doøng ngaén maïch. Ñaây laø tröôøng hôïp
taùc ñoäng nhanh, cho pheùp laøm giaûm kích côõ maùy caét vaø taùc haïi cuûa caùc löïc ñieän ñoäng vaø caùc öùng
suaát nhieät trong phaàn ñöôïc quan taâm, duy trì ôû xa döôùi möùc cöïc ñaïi lyù thuyeát.
 Caùc thieát bò khaùc nhö maùy caét coù thôøi gian treã thì khoâng mang laïi lôïi theá naøy.
b. Hoà quang ngaén maïch
Doøng ngaén maïch thöôøng ñi qua moät cung hoà quang taïi vò trí ngaén maïch. Ñieän trôû cuûa cung hoà
quang coù theå ñöôïc xem xeùt vaø hay bieán ñoåi nhieàu. Suït aùp treân cung hoà quang coù theå thay ñoåi trong
khoaûng 100 ÷ 300 V.
Ñoái vôùi caùc maïng ñieän aùp cao, suït aùp naøy coù theå boû qua khi so vôùi ñieän aùp maïng ñieän vaø cung
hoà quang khoâng coù taùc ñoäng giaûm doøng ngaén maïch. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc maïng ñieän aùp thaáp, khi
xuaát hieän cung hoà quang doøng ngaén maïch thaät söï bò giôùi haïn tôùi moät möùc raát nhoû so vôùi giaù trò ñöôïc
tính toaùn (ngaén maïch laâu daøi) bôûi vì ñieän aùp thì thaáp hôn nhieàu.
16  Ví duï, cung hoà quang sinh ra töø söï ngaén maïch ôû giöõa caùc vaät daãn hay caùc thanh goùp coù
theå laøm giaûm doøng ngaén maïch xaûy ra töø 20÷50% vaø ñoâi khi giaûm lôùn hôn 50% cho caùc ñieän aùp
ñònh möùc döôùi 440 V.
Tuy nhieân, hieän töôïng naøy thuaän lôïi hôn nhieàu ôû maïng ñieän aùp thaáp nôi xaûy ra ñeán 90% söï coá,
coù theå khoâng caàn phaûi chuù yù khi xaùc ñònh khaû naêng ngaét bôûi vì 10% söï coá xaûy ra trong quaù trình
ñoùng thieát bò, taïo ra moät ngaén maïch lieân tuïc maø khoâng coù hoà quang ñieän.
Hieän töôïng hoà quang caàn phaûi chuù yù ñeán khi xaùc ñònh doøng ngaén maïch cöïc tieåu.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 107

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

c. Caùc loaïi trôû khaùng khaùc

Caùc phaàn töû khaùc coù theå boå sung vaøo caùc trôû khaùng khoâng theå boû qua. Ñaây laø tröôøng hôïp ñoái
vôùi caùc thieát bò loïc hoïa taàn vaø caùc cuoän caûm ñöôïc söû duïng ñeå giôùi haïn doøng ngaén maïch. Chuùng
phaûi ñöôïc keå ñeán trong tính toaùn, chaúng haïn nhö, maùy bieán doøng coù cuoän daây sô caáp vôùi caùc giaù
trò trôû khaùng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo coâng suaát ñònh möùc vaø loaïi keát caáu.
7.6. Quan heä giöõa caùc toång trôû ôû caùc möùc caùc ñieän aùp khaùc nhau trong maïng ñieän
1. Caùc trôû khaùng laø moät haøm cuûa ñieän aùp
Coâng suaát ngaén maïch Ssc taïi ñieåm cho tröôùc trong maïng ñieän ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U2
Ssc  3 U.I SC  (7.20)
Z sc
Bieåu thöùc naøy coù haøm yù raèng Ssc laø baát bieán taïi ñieåm cho tröôùc trong maïng ñieän baát keå ñieän
aùp nhö theá naøo.
U
Trong bieåu thöùc I SC3  taát caû caùc trôû khaùng ñöôïc tính toaùn phaûi quy veà möùc ñieän aùp taïi
3Z SC
vò trí ngaén maïch. Ñieàu naøy daãn ñeán nhöõng vaán ñeà phöùc taïp vaø thöôøng taïo ra caùc sai soá trong tính
toaùn cho maïng ñieän coù hai hoaëc nhieàu hôn möùc ñieän aùp. Ví duï, trôû khaùng cuûa ñöôøng daây cao aùp
phaûi ñöôïc nhaân vôùi bình phöông haøm nghòch ñaûo cuûa tyû soá bieán ñoåi khi tính ngaén maïch ôû phía ñieän
aùp thaáp cuûa maùy bieán aùp.
U 
2

17  Z LV  Z HV  LV  (7.21)
 U HV 
ÔÛ ñaây : ZLV laø toång trôû qui veà phía haï aùp cuûa toång trôû ZHV ; ULV, UHV laàn löôït laø ñieän aùp haï aùp
vaø cao aùp.
Moät caùch ñôn giaûn ñeå traùnh gaëp nhöõng khoù khaên naøy laø phöông phaùp tính ngaén maïch trong heä
ñôn vò töông ñoái ñöôïc ñeà nghò bôûi H Rich.
2. Tính ngaén maïch trong heä ñôn vò töông ñoái
Ñaây laø phöông phaùp tính toaùn ñöôïc söû duïng nhaèm thieát laäp moái quan heä giöõa caùc trôû khaùng ôû
möùc ñieän aùp khaùc nhau trong moät maïng ñieän.
Phöông phaùp tính toaùn naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn ngaén maïch trong tröôøng hôïp maïng
ñieän coù nhieàu caáp ñieän aùp khaùc nhau nhöng khoâng caàn qui ñoåi trôû khaùng veà ñieän aùp, nôi xuaát hieän
ñieåm ngaén maïch. Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän laø do caùc ñaïi löôïng tính toaùn nhö : U, I, X vaø Z ñeàu
ñöôïc ñöa veà ñaïi löôïng töông ñoái sau khi ñaõ choïn caùc ñaïi löôïng cô baûn.
Do toàn taïi quan heä :
S
I (7.22)
3U
U
X (7.23)
3I
neân trong thöïc teá chæ caàn choïn hai ñaïi löôïng cô baûn laø Sb vaø Ub, hai ñaïi löôïng cô baûn coøn laïi seõ
ñöôïc xaùc ñònh theo hai bieåu thöùc neâu treân.
Veà nguyeân taéc, giaù trò Sb vaø Ub coù theå choïn tuøy yù. Tuy nhieân, ñeå thuaän tieän trong tính toaùn
thöôøng choïn Sb = Smax (Smax laø coâng suaát ñònh möùc cuûa toå maùy phaùt hay bieán aùp coù coâng suaát lôùn
nhaát trong maïng ñieän), Ub = Un (Un laø ñieän aùp daây ñònh möùc cuûa maïng ñieän). Do caùc caáp ñieän aùp

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 108

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

trong maïng ñieän coù quan heä vôùi nhau qua tæ soá cuûa maùy bieán aùp neân khi ñaõ choïn Ubj cho caáp ñieän
aùp thöù j thì maëc nhieân ñieän aùp cô baûn cuûa caáp ñieän aùp thöù i ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc.
Ubi = Kij . Ubj (7.24)
ÔÛ ñaây: Kij laø tyû soá bieán aùp cuûa maùy bieán aùp lieân laïc giöõa hai caáp ñieän aùp i vaø j.
Caùc trôû khaùng töông ñoái cuûa caùc phaàn töû trong maïng ñieän ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
X
X Rk  k (7.25)
X bk
ÔÛ ñaây: Xk laø trôû khaùng cuûa phaàn töû thöù k tính trong heä ñôn vò coù teân, Xbk laø trôû khaùng cô baûn,
XRk laø trôû khaùng töông ñoái cuûa phaàn töû thöù k.
Löu yù raèng vì phöông phaùp tính toaùn ngaén maïch trong heä ñôn vò töông ñoái thöôøng ñöôïc söû duïng
ñeå tính ngaén maïch trong maïng cao aùp neân thaønh phaàn ñieän trôû Rk coù theå boû qua.
Sau khi tính toaùn taát caû caùc trôû khaùng töông ñoái thì doøng ñieän ngaén maïch töông ñoái coù theå xaùc
ñònh theo bieåu thöùc sau:
1
I RSC  (7.26)
 X Rk
Töø ñoù, coù theå suy ra doøng ngaén maïch ISC trong heä ñôn vò coù teân taïi ñieåm coù caáp ñieän aùp Ui
thoâng qua doøng ñieän cô baûn Ibi :
U bi
I bi  (7.27)
3 Sb
ISC = IRSC.Ibi (7.28)
7.7. Ví duï tính toaùn
Xeùt maïng ñieän 22kV, cung caáp ñieän cho traïm phuï qua ñöôøng daây treân khoâng daøi 2km vaø moät
maùy phaùt 1MVA noái song song, cung caáp ñieän cho caùc thanh goùp cuûa traïm naøy. Hai maùy bieán aùp
1000kVA ñöôïc noái song song cung caáp ñieän cho thanh goùp ñieän aùp thaáp.Thanh goùp naøy cung caáp
ñieän qua 20 ñöôøng daây cho 20 ñoäng cô ñieän trong ñoù coù moät ñöôøng daây cung caáp ñieän cho ñoäng
cô M. Taát caû caùc ñoäng cô ñieän coù coâng suaát ñònh möùc 50kW, caùc caùp noái keát laø ñoàng nhaát vaø caùc
ñoäng cô ñang vaän haønh khi xaûy ra ngaén maïch (Hình 7.15).
Tính doøng ngaén maïch ISC taïi caùc ñieåm sau:
 Ñieåm A treân caùc thanh goùp ñieän aùp cao coù trôû khaùng coù theå boû qua
 Ñieåm B treân caùc thanh goùp ñieän aùp thaáp ôû khoaûng caùch 10 m töø caùc maùy bieán aùp
 Ñieåm C treân caùc thanh goùp cuûa tuû phaân phoái ñieän aùp thaáp
 Ñieåm D taïi ñaàu cöïc cuûa ñoäng cô M.
Sau ñoù, doøng ñieän caáp ngöôïc cuûa caùc ñoäng cô ñieän phaûi ñöôïc xem xeùt khi tính ngaén maïch taïi
ñieåm C vaø ñieåm B, tieáp theo laø tính taïi ñieåm C vaø ñieåm D.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 109

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

Maïng phía nguoàn

U1 = 22kV, SSC = 500MVA
Ñöôøng daây treân khoâng L
3 caùp loõi ñoàng tieát dieän 50mm2, l =2km
Maùy phaùt G
Sg=1MVA, ñieän khaùng e=15%
Hai maùy bieán aùp
1000kVA, 22/0,4kV, USC % = 5%
Tuû phaân phoái haï aùp chính MDB
Thanh goùp, 3 thanh, 400 mm2/ph, ñoàng, daøi 10 m
Ñöôøng daây lieân keát 1: L1
Caùp 3 loõi ñôn/pha, 400 mm2, nhoâm, phaân boá treân
maët phaúng, daøi 80m.
Tuû phaân phoái haï aùp phuï
Ñöôøng daây lieân keát 2
Caùp 3 pha, 35 mm2, ñoàng, daøi 30 m.
Ñoäng cô
50kW, ñieän khaùng e=25%

Hình 7.15. Sô ñoà tính giaù trò Isc taïi caùc ñieåm A, B, C vaø D

1. Xaùc ñònh caùc ñieän khaùng X vaø caùc ñieän trôû R cuûa caùc phaàn tö trong maïng ñieän, keát quaû
trình baøy ôû Baûng 7.6.
2. Tính doøng ngaén maïch taïi caùc ñieåm A, B, C vaø D.
a. Ngaén maïch taïi A (thanh goùp ñieän aùp cao)
Trôû khaùng "Maïng ñieän+Ñöôøng daây L " noái song song vôùi trôû khaùng cuûa maùy phaùt G, tuy
nhieân trôû khaùng cuûa maùy phaùt G coù giaù trò lôùn hôn nhieàu vaø coù theå boû qua:
XA = 0,948+0,8 = 1,748 .
RA = 0,88 = 0,88 .
ZA = R A2  X A2  1,957
22.103
ISCA =  6490A
3.1,957
RA
Vôùi  0,56 thì K = 1,2 (Ñöôøng cong Hình 7.9) vaø giaù trò doøng ngaén maïch ñænh iSCA ñöôïc xaùc
XA
ñònh nhö sau:
iSCA= 1,2 2 . 6490  11012A
b. Ngaén maïch taïi B (taïi thanh goùp cuûa tuû phaân phoái chính ñieän aùp thaáp)
Caùc ñieän khaùng XA vaø caùc ñieän trôû RA ñöôïc tính ôû maïng ñieän aùp cao phaûi ñöôïc qui veà maïng
ñieän ñieän aùp thaáp baèng caùch nhaân vôùi bình phöông cuûa tyû soá ñieän aùp.
Coù nghóa laø: (420/22000)2 = 0,364.10-3 17

Töø ñoù: XB = (XA.0,364.10-3).103 + (4,4+0,15+1,5) = 6,68m

RB = (RA .0,364.10-3).103 + 0,88= 1,20m

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 110

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

ZB= RB2  X B2  6,78 m

420
ISCB =  35766A
3. 6,78.103
RB
Vôùi  0,18 thì K = 1,58 vaø do ñoù doøng ngaén maïch ñænh iSCB ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
XB

iSCB = 1,58 2 .35766 =79905A

Hôn nöõa, neáu hoà quang ngaén maïch ñöôïc xeùt ñeán (xem phaàn hoà quang ngaén maïch 16 ) thì ISCB
ñöôïc giaûm xuoáng vôùi giaù trò cöïc ñaïi 28612A vaø giaù trò cöïc tieåu 17882A.
Baûng 7.6. Giaù trò ñieän trôû vaø ñieän khaùng toång taïi caùc ñieåm ngaén maïch tính toaùn
Thöù töï Tính toaùn Keát quaû
20 kV Chæ soá trong voøng troøn laø phaàn giaûi X() R()
thích ôû phaàn trình baøy neâu treân
1. Heä thoáng Zup = (22)2/500  0,968
Xup = 0,98 Zup  0,948 0,0
2. Ñöôøng daây treân XLHV = 0,4x2  0,8
khoâng L phía trung aùp 0,022.2000
R LHV   0,88
50
3. Maùy phaùt G phía trung 15 (22.103 ) 2
XG  .  72,6
aùp 100 106
RG = 0,1 Xg 7,26
Ngaén maïch taïi A 1,748 0,88
420 V X (m) R (m)
4. Maùy bieán aùp 1 5 4202
ZT  . . 3
103 
2 100 1000.10
XT = ZT 4,4
RT = 0,2 XT 0,88
5. Maùy caét XCB = 0,15 0,15
6.Thanh daãn XB = 0,15.10  1,5
(3x400mm2/pha) 10
R B  0,0220x .103 
3.400 0,0
Ngaén maïch taïi B 6,68 1,20
7. Maùy caét XCB = 0,15 0,15
8. Caùp ñôn Xc1 = 0,15 x80 12
(3x400 mm2/pha) 80
R c1  0,036. .103  2,4
3x 400
Ngaén maïch taïi C 18,83 3,6
9. Maùy caét XCB = 0,15 0,15
10. Caùp L1, 3 pha XL2 = 0,08.30  2,4
(35 mm2) 30
RL2 = 0,022. .10 3 18,86
35
Ngaén maïch taïi D 21,38 22,46
11. Ñoäng cô 50kW, 25 420 2
XM  . .103 706
cos=0,8,U=220/380V 100 62,5x103
SM=50/0,8=62,5kVA
RM = 0,2 XM 141,2

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 111

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

c. Ngaén maïch taïi C (caùc thanh goùp cuûa tuû phaân phoái ñieän aùp thaáp)
Caùc ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa maùy caét vaø caùp phaûi ñöôïc coäng vaøo XB vaø RøB
XC = (XB+0,15+12) = 18,83m
RC = (RB+2,4) = 3,6m.
Nhöõng giaù trò naøy laøm roõ tính quan troïng cuûa vieäc giôùi haïn doøng Isc do caùc caùp.
Z C  R C2  X C2 =19,17m.
420
ISCC  = 12650A.
3.19,17 x 103
Rc
Vôùi = 0,19 thì K = 1,55 vaø do ñoù doøng ngaén maïch ñænh iSCC ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
XC
iSCC =1,55. 2 .12650 = 27725A.
d. Ngaén maïch taïi D (ñoäng cô ñieän aùp thaáp)
Caùc ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa maùy caét vaø caùc caùp phaûi ñöôïc coäng vaøo XC vaø RC.
XD = (XC+0,15+2,4) = 21,38m.
RD = (Rc+18,86) = 22,46m.
Z D  R 2D  X 2D = 31m.
420
ISCD  = 7822A.
3 .31x 10 3
RD
Vôùi = 1,05 vôùi K = 1,05 vaø do ñoù doøng ngaén maïch ñænh iSCD ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
XD
iSCD = 2 .1,05.7822=11613A.
e. Caùc doøng ñieän caáp ngöôïc cuûa ñoäng cô ñieän
Thöôøng coù theå xem xeùt moät caùch ñôn giaûn caùc ñoäng cô nhö laø caùc maùy phaùt ñoäc laäp, cung caáp
ñeán ñieåm ngaén maïch moät doøng ñieän “ngöôïc”, doøng naøy ñöôïc xeáp choàng leân doøng ñieän ngaén maïch
trong maïng ñieän.
- Ngaén maïch taïi C
Doøng ñieän ñöôïc ñoäng cô taïo ra coù theå ñöôïc tính toaùn treân cô sôû cuûa trôû khaùng ñoäng cô ñieän vaø
caùp:
XM = (706+2,4) = 702,4m.
RM = (141,2+18,86) = 160,1m.
ZM = 720,4m.
420
Do ñoù: IM = = 336,6A.
√3.720,4.10−3
Ñoái vôùi 20 ñoäng cô thì: IMC =20.336,6=6732A.
Thay vì thöïc hieän tính toaùn nhö treân, coù theå xaùc ñònh ñöôïc doøng ñieän cung caáp bôûi taát caû caùc
ñoäng cô ñieän baèng 3 laàn doøng ñieän ñònh möùc cuûa chuùng (IM=95 A) 13, coù nghóa laø:
3,5.95.20 = 6650A. Con soá naøy raát gaàn vôùi giaù trò cuûa IMC =67532A.
Treân cô sôû cuûa R/X = 0.22 vôùi K = 1,5 thì doøng ñænh iMC = 1,5. 2 .6650 = 14105A.
Keát quaû laø doøng ñieän ngaén maïch (sieâu quaù ñoä) ISCC treân thanh goùp ñieän aùp thaáp gia taêng töø
12650A ñeán 19300A vaø iSCC gia taêng töø 27725A ñeán 41830A.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 112

Giaùo trình cung caáp ñieän PGS.TS. Quyeàn Huy AÙnh

- Ngaén maïch taïi D

Trôû khaùng ñöôïc tính ñeán baèng 1/19 cuûa ZM coäng vôùi trôû khaùng cuûa caùp.
706
XMD = ( +2,4) = 39,6m.
19
141,2
RMD = ( +18,86) = 26,3m.
19
ZMD = 47,5m.
420
Do ñoù: IMD = = 5105A.
3.47,5 x 103
Vôùi R/X = 0,56 thì K = 1,2 vaø doøng ñænh iSCD ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
iSCD = 1,2. 2 .5105 = 8662A
Doøng ngaén maïch toång taïi D:
ISCD = 7822+5105 = 12927A
Doøng ñænh toång taïi D:
iSCD = 11613+8662 =20275A
- Ngaén maïch taïi B
Khi ngaén maïch taïi B, doøng ñieän do ñoäng cô cung caáp coù theå ñöôïc tính toaùn döïa treân cô sôû cuûa
trôû khaùng ñoäng cô vaø caùp:
XM = (706+2,4+0,15+12+0,15) =720,7m.
RM = (141,2+18,86+2,4) = 162,5 m.
ZM =738,8m.
420
Do ñoù: IM = =328A.
3.738,8 x 103
Ñoái vôùi 20 ñoäng cô ñieän IMB = 6650A.
Söû duïng tyû soá R/X = 0,22, suy ra K=1,5 vaø doøng ñænh iMB = 1,5 2 x 6650 = 14105A.
Keát quaû laø doøng ñieän ngaén maïch (sieâu quaù ñoä) ISCB treân tuû phaân phoái ñieän aùp thaáp chính gia
taêng töø 35766A leân ñeán 36094A vaø doøng ñænh iSCB töø 79905A ñeán 94010A.
- Ngaén maïch taïi A (phía ñieän aùp cao)
Doøng ngöôïc cuûa caùc ñoäng cô ñieän taïi A ñöôïc tính toaùn baèng caùch nhaân giaù trò taïi B vôùi tyû soá
bieán ñoåi ñieän aùp cao/ñieän aùp thaáp 17, coù nghóa laø:
420
6650 =127A.
22 x 10 3
Con soá naøy khi so saùnh vôùi 6490A ñöôïc tính tröôùc ñaây thì khoâng ñaùng keå.

ĐH Sư phạm Kỹ thuật Tp HCM www.quyenhuyanh.com 113