I' JI

2r 'ii

!~~~~~~ i~i i i i i i i i i i i i i i i i·
791 430 956 1··
OZO.. FUi
 ::$ '''IJ :" 31-5'\
:,
~)'\ ': ~ 8>.5 '1 °l '1-

NİJATÖZÖN

tık .Türk Sinemacısı

FUAT UZKlNAY

·· ı,
i :
· 'I

~ . i. ~", , ,', ,', i i1 ".' ""ı

..... .;....., e ~ ts; ~~

ı
.d
i
i
L ~.~ J Ü ~, H A ~ if ,~ o r
•

SinerııitE~k Deni~~l
r i 'Lo i :ı~-ı
. Copyright Türk 1970 •
ı .1
nligl: Alfabe Matbaası
Baskı: Fono Matba.ası

Basıı<:iıgı tarih: Mart 1970 TSD YAYINLARI: 1

i,J
 ,

Giriş ..' , ,

i
'1 .' ". ~ • '.
i
i
.: -:'
,~'ll ,ı,', 1966 kasimında, «TUrk Sinematek Demeg-bIiiıı, -., - .
,iiiı. yerli . :iıimın'çey~il~!- .
J~
. . " . -". .

nın elliikinci ve ilk öykUIü tilmin, çevrlll:jlnln, e!Unc! YildönÜJ!1lerl dol'tyı-

i
sıyla tstap.bul ve .Ankara'da üyelerine' sunduğu :baz} iu.m:İer,· uzun bir wıU­
i ~luş döneminden .sonra, . ilk sinemacıiiuz ~iıa.t. 'Qz.klnaY'ı.İ;ı.··üierlıle.dikkat~
lerin yeniden çevrilmeSiİıi sag-iamݧb.·.aıerçek~Em"· de, :·sİnemam.izın - doiuş
yılla.nnda
.
''QUyük
.. .
emeğ'i ,
geçen
'
Vzkınay:
" . . ".
. :o tarihten,
.. .
-on~' yÜ' .öncesine k'adari
. _.'.
hayatta olduğu halM, bır ,yandan ,sinemaı:ıuzın t",rlhlne karşı gösterilen
,lIglslzllk, ,bır yandan ıienelllkl~ sİne'm,a konula;'n" "kar§ı duyı.ilan kayıt­
sızlık, nihayet_ bir yandan ' .
da
ken<Usirlin'
. . _ ,.
'büttf~ ·Ömrü'..boyunca:
. .... ~ . ,.
gösteriliii . ı

büyllk ,a1çakgönüllillül;ten dolayı,. .•

yakın zamanlara kad",r hep gölgede kal,
_ .. - - .' . . . _ . • ~ . . . • . '.. . i. ~

m1ştı. Uzkınay'ın sinemamızdaki yeri :öııce. Sayın Rakım -Çalapala'nın si~

' . •. ., . . • .. , . '. ., .. . - i
nemanuzla ilgili kltapçığında, tionra sayın, Nurullah Tllgen'!n ild dergi-
de yayımlanan yazı .dizisinde ancak ' .
birkaç ._.'
'. •
',satiria,'
.' .. ' .
:beılrtilmlş'u, Sayın'
~. .
TU-i
gen, bu yazı dlzisinl·lıazırT-arken.o .vakit. hayat~a bu~unan Uzkınay'la gö-
rüşmüş olmasına rag-~en konuya' Sayın ç~iapal~~~nıtind~Dpek fazla ı~ık
getlrm\yordu.,
. ,
Bu., bakımdan,
. . . "
Uzkınay,üzerıne engeiı!ş'bııgi;.blrç'ok .
ekslgCe
. . i
ragomen yine de blzIm Türk Slneması Tarlhl'ndeki Se.şltll bölilm\erde ve-,
• . . . . . .• .' ll'
rllmlştl, Tilrk Sineması Tarihi'nln hazırlanışı sırasında !Jzkınay'lh flllm-
lerinin IZI bulunmuş olmakla bırllkte, bunlar yararlanılabilecek durumda
değildi; K. K, Foto-FUlm Merkezl'nde kurgusu yapılmamış negatif kop-
yalar olarak bulunuyoflardı, Bı,\nden dolayı, bu flllmler!e Ilgııı 'Yargılar da,
zamanında yayımlannuş flllnı eleştirmeıerine dayanmaktaydı. 1~66 ylİın­
daki anma progranum düzenlerken "bu filimlerın p,ozitif:.kbpyalannın çı­
karılması, daha önemlisi,' günlük çı:ki.n:ı,' k11ıgında':bulunan p~rçaların kp,r~
gulanması ışı, Uzkın,ay'ın flllmlerini ',<ı.aJıa'yakından Incelemek olanağını
sağıamışti. Böylelikle, şimdililt yJne '.geçlcl' bir, toplalTU 'niteliği taşıma.fla
birlikte, ilk sinemacımız :tizerine.-bir -kez d~ha e~Umek .zamanı gelmiştir.
... ", :; ... : ':

. ' .- ; '.. ,
1) Bu "kUabın aonuiıdakı"·.cBlblıyog-r'o.tY'lU':'bölUıriıIn'e bOakınız,· .

5
 ,

Okulıla sinema İLK DÜNYA

SAVAjjINDA
BIR YEDEK
SUBAY:
AU Fu"'t Uzkmay 1888 yılında (rum! 1304, hlcrl 1306) Üsküdar'da (İstan. FUAT
.bul) dojl'du. nk ve orta öjl'renlmlnl İstanbulda yaptı. İstanbul Sultanlsıni UZKINAY
(İstanbul Erkek Llsesl) bltlrdikten sonra İstanbul Dar-lll-fOnununun fl·
zik-klmya bölürnUne girdi; bir yandan üniversiteye devam ederken, bir
yandan da hayatını kazanmak ıçın, önce İstanbul .Nürnune·i terakkI> ıda·
dısinde cmuldlik. (öjl'retmen yardımcılıil'» (1908-1909), sonra da, bltlr~
oldujl'u İstanbul Sultan!si'nde dahlliye memurlujl'u yapıyordu. Uzl{lmiy'ın
slnemayla yakından Ilgllenmeye b"!i1aması da bu görevinden dolayicıır.
Uzkınay. !kinci Meşrutiyet'In Uaroyla birlikte yerle§ik sinemalann t~tan­
bul'da çog-alması üzerine kua.nı1mış sinemasever seyirciler arasında 'yer
alıyordu. ÜniversItedekI fizik dersleri Uzkınay'ı sınernanın teknık ve bi-
limsel yönüyle tanıştırmışt1; şımdı dahlllye müdürlüjl'ünü yaptıil'> okul-,
daysaı sevdi~l bu yeni konuyu ökr'enctlere de tanıtmak ve sevdlnnek is-
tiyordu. Nlteklm bu yüzden okulun o zamanki mUdilrü Ebulmuhsln Ke·
~a1 Bey'e b~ vurdu, onun aklını bu işe yatırdı ve aynı okulda ög-retmen.
lik yapmakta olan Şaklr Saden'le blrllkte flllmlerl seçmek ve gösteri m-
lerı dUzenlemekle görevlendirildl (1910). Yurdumuzda sinemayı lialka Ilk
tanıtan Sigmund Welnberg'ten 'göstericınin çalıştınlmasını öjl'renen Uz-
kınay, flllmleri öil'rencllere kendisi oynatıyordu. Böylellkle sinema bır yan-
dan ilk kez okula giriyor, bir yandan da sinern'a tarihimizde önemli yer-
leriolan Weinberg, Uzkınay ye' Seden arasındaki tanışıklık ve i§birl1ginin
temelleri aWmış oluyordu.

Bir anıt yılalıyor bir sinema doğuyor

Nitekim bu Işblrrıil'ln1n lidnci meyvası, 1910-1914 yıllan arasında İstan­

bul Sultanlsl'nde dahiliye memurlujl'u, sonra da dahıliye müdUr1Uil'il göre·"
vinde çalışan Uzkınay'ın, 1914'te Şakir Seden Ile ajl'abeyl Kemal Sedeni
sinema -salonu işıetmectli~e geçmeye kandırması oldu. Se~en Kardp!ıl~r,
İstanbul yakasın"ın en tanınmı§: lokantaIanndan birlolan Sirkeeideki «Ali
Efendi Lokantası>nın sahibi Aıı Efendi'nın yejl'enlerlydi. All Efendi, ye-
g-enlerlnin ısranDa dayanamıyarak kendi yapılanndan birini. onlara bırak­ c"Merkez Ordu Sinema. Dairesbnin müdürU oLan Uzkmay az
tı ve 6 Temmuz 1914'te Slrkeci'de şimdiki MusuıOtellnın altındaki şe- sonrıı:.terhis edUecekUr. (1918).

6
7
 r
ı

ı
.0'

\
i
1
i"

kerel dUkka'''ınıri'y~rind" <.All Efendi Sinemas.. açıldı. Bu sinemamn ~. .:,,'~-~'~';f' -:::-, ... B!R
leri lj1 .g~cİÜıd~,.·,ş.~ciEm"Kardeşler-bu kez, biraz daha ötede Demlrkapı'da : ,~.'-::'''' ANıT
«Kemal Bey S4ıezR.~ı~nı açtılar. BIR
Uzkınay da. Seden Kıı,rd~ler'l yüreklendlrdig-i ~e, yanı sinema salonu Iş_ FILlM
letmecUlg-ıno atıIinal< 'lızereydi, ancak bır olay Işlerin g1di~lni bambaşka
bir yöne çevirdi :28 Temmuz ı91ıl' te Avusturya-Macarlstan İmparatorlu.
g-u Sırblslan'a savaş açını~tı. 2 Ag-ustosta Osmaıiıı Devletl Almanya'yla
gizli bır ıttifak antl~ması Imzalamı~, ertesi g1lnden başlamak Uz"r. ayın
gün seferberlik illin edilml~tı, Uzl<ınay da II Ag-ustosta yedeksubay
olarak silah altına alın~lı. Bu larlhten tam Uç ay son'", II Kasım,
1914'1. Osm<LIllı ln)paralorlug-u'nun ltililt 'devletleriıre re~en sav~ iLa-
nı, lmparatorlugun,alınyazı'S1 kadar Uzkınayın ve ·slnem:a.mızın almyazı":
sını da belırled!.
Bu üç ay Içinde bUtUn "abafar, Osmanlı tmpara.torlug-u'nun İttıfak devlet-
leri yanında katılması 'artık kesinle~mlş gıbı görünen tık DUnya Sav~ı'na
halkı alı~tırmaya yÖnelml~ti::'i3u.ııun 'Için açılan sava~çı propaganda ıçınde
en önemll yerı, Ayastefaiı.os'takl ,(Y~üköy) bır anıtın yıkılması ısteg-ı
tutuyordu. Bu yapının 05ınanlı tniparalorlug-u ıçın çok acı bır anısı var·
dı: RumI 1293 yılıpa l;"stadıg-ı lçlIi halkın <93 harbl> diye adlandırdıg-ı
1876-77 Osmanlı - Rus,"av~ının yenilgiyle sonuÇlanması. üzerine Ruslar,
İstanbul üzerine yurÜrlet~e.n ·~ardı:kla.n en ileri nokta olan Ayastetanos'ta
bir «zafer anıtl:. dikinek is~emişlerdi. Uzun çekişmeterden sonra bunun
bir hayır kurumu olarak" meydana geUrUmesl konusunda. uzlaşmaya va·
nlmış, böylece yansı anıt, yansı hayır kunımu olan acayip blr yapı or-
taya çıkmıştı. Yapının İlk ·kab,. sav8.§ta ölen Rus askerlerinin kemilderlnin
saklandığı özel odalar, p~pp.Zla.ra,·inuhafızlara ayrılan. dairelerden; yıılql.n
bölümüyse sütunlar üzerine kurulu birkaç katlı kuleden meydana geJmek-
teydi. Yıkılması istenen anıt böyle bir yapıydı. NItekim savaşa resmen
katılışımızdan üç gilıı sonra, ~4 Kasımda İstanbul ve yakınlarından gelen
kalabalık bır halk -kütlesi yapınınahşap bölümlerini yaktı, t~tan olan
bölümler Ise kolay kolay yıkı1aealı'a 'benzemiyordu. SonUl!da l~e lstlhkll.m
subayları karı~War ve anıt dlnamltle havaya uçunıldu; fakat anıtın la·
mamiyle yıkılışı üç a)r zaman aldı.
Anıtın yıkılacağı aylarca önced!-:m bilindIği. için hazırlık yapılmış, hatta
yıkılı§ın filıne alınması Için mUtteflk Avusturya - Macaristan'ın başken­
ti Viyana'da..' yeni kurulan cSacha-Messter Gesellscha.fb adlı yapımevlyle
anlaşmaya varılmıştı. ·Ancak sav8.§ln patlak v~hnesiyle ulusal duygular yarısı hayır kurumu
öylesine körUk1enml§ti kl, bu olayın ne olur~a'oiiıun bır Türk ellyle fUmıe

8
9
 r~
i
aktarılması ist'eniyordu, Bunun üzerine bir araştırın.a yapıldı, daha ö~ce
sinema i~ler1nde çalışmış, şimdi de yedel(subay bulunan Fuat Uzkınay'­
ı kilendiği ordu slnemaciJıg-ının Osmanlı ordusunda da kurulmasını emret·
ın bu İJj için blçllmiş ·kaftan oldu~na karar verlidi. Ne var ki Uzkınay
göstericiyi çok kullanmış olduğu halde aıleıyı hiç kullanmamıştı! Bunun
Uzerine «Sacha-Mester»İn .adamları Uzkınay'a birkaç saat içInde alıcı­
nın nasıl kullanılacağını gösterdiler, Uzlnnay alıcının amtın "birkaç met-
re ötesin·e' yerleştirdi, böylelikle 14 Kasım 1914 cumartesi günü Ayaste~
fa.uos'taki Rus abidesinin yıkılışı adİı 150 metrelik belge - Hlim ortaya
çıktı!.
OrdUM sinema
Uzkınay'ın denemesi bu kadarla kalabilirdi. Ancak ertesi yıl bir başka
olay Uzkınay'ın hayatında bir dönüm noktası oldu ve onun kendisini si-
nemaya adamasını koıaylaşt.ıl'dı. Bu olay, o:Harbiye Nazırı ve Başkuman­
dan Vekili) Enver Paşa'nın Almanya'ya yaptığı bir ziyarette görüp et·
1) Bu rmm bugUne kadar bulunamamıştır". K.K. Foto-Fi1hn Merkezi'ndeki kata-
logta ~ı"u ad altında kayıtlı filmln bununla hic bir ilgisi yoktur. DIkkati ceken
bir nokta da. Uzl(1nay'ın 1953'le Foto-FJlJm Merl;:ezi'nden henUz emekliye ay-
rıldığı sırada S::ıyın Tilgen'le yaptıg-ı konuşmada bu filmin Merkez'de bulun-
du~undan hiC söz acmamlJsıdır. ÖbUr tillmlerinin resimlerini Merkez'in arşi­
vindeki kopyalnrdan saglayabilmesine rağmen UzI;:ınay bu fııımle llgiH hic bır
fotoğraf verememiştr. Bundan dolayı fllmln daha o vakit kııyboldug-u sonucuna.
varılabilir. Foto-Filim ıvrerkezi'ndekl filimlerio zaman zaman büyük kayıpla­
ra. uğradıgoı, tasfiye edildiği bııınmektedlr. Bu tlk mmimizln de bu arada
kaybedHmlş olması mümkündür. Ancak Wmin günün birinde beklenmedik bir
." ... ~erden eıkması da aynı derecede mümkündl1r. Her halde Foto-Filim ar:;ıivinin
" yeni baştan ve tek tek elden gecirllmesl vakti coktan gehniştil'. " göstermiştir. Bugün bunlardan birçok örneği Foto·FUlm Merkezi'nin ar-
1) Romanya uyeuklu Leh Yahudisl olan Sigmund Welnberı;-, yukarıda da belir-
tildiği üzere sinemayı yurdumuzda hall~a tamtan ilk sineınacıdır. Yurdumuza
Pathe şirketinin temsilcisi olarnk yerleşen V.'einberg, Tünel Caddesinde fo-
toğraf malzemesi satan bir dUkkün iıiletU, sonra mağazasını genişleterek şim­
diki Haşet Kitabe\,j'nln bulundug:u yere ta~ıdı. lIk gramotonu, ilk otomobili
lstanbullulara WelTlber,; tanıttı. Pathe'nin sinema ma.lzemesini tanıtmak ama-
cıyla yurdumuzda ilk genel sinema. gösterilerini 1896-97 yıllarında, Galatasa-
ray Lisesi'nin karşısındaki zamanın ünlü birahanesi «Sponeck~te düzenliyen
de yine Wı;;lnberg'Ur. 'rVelnbe!'g bu gösterileri, İstanbul'un karı3ı yakasında
Şehza.debaşı'ndaki Fevziye l{ıraathanesl'nde de yaptı; uzun bir süre Beyogıu
ve Şehzadebaşı salonlarında hem filim gBsterileri düzenledi hem de Uyatro
toplulukları yönettL 1\'Ieşrutiyet'in ilanı U~E:rine Tepebaşı'nda sonradan Şehir
Tiyatrosu Komedi Bölümü'nde yurdumuzun ilk yerleşik sıneması «Pathe~yi
açtı. Weinberg üzerine tlaha geni,ş bilgi için ,!'üı'k Sinemıısı Tarihi'ne bakınız,
10
,
meslydI. Böyielikle 1915'te <Merkez Ordu Sinema Dairesi. (MOSO) mey-
dana getirildi; dairenin başına Weinbergl atandı, yardımcılıg-ına da o va·
kit teğmenliğe yüksel tilmiş olan Uzkınay verlidi. Yine yedeksubaylıkla­
rım yapmakta olan Cemil ~ilmer, Mazhar Yalay gibi birkaç eski ~letme­
ci de bu kuruma ayrıldılar. «MOSili, o va:kit «Harbiye Nezaretb O'lan bu-
günkü ıstanbul Üniversitesi Thtisat Fakültesi'nin kar§ısındaki su depo-
sunun altına raslıyan yapıda çalışmalarına başladı. Weinberg ile Uzkmay'.
ın çevirdpderi llk fiUrhlerin başında Enver Paşa'nın atlannı, Enver Pa-
.şamn eşi Emine Naciye SultaQ.!.n yeni doğan çocug-unu gösteren parça-
lar yer' alıyordu. Az sonra Ayasofyadaki «Müze-i As:kıerİ» (Askeri Mü·
zelnin Mr bÖ'lümü sinema salonu biçimine ·sokularak gerek «MOSD>Din
çevirdig-i, gerekse müttefiklerin gönderdi..tderi askerlilde ilgili filmler, sa-
vaş filimleri haber fiUmleri burada halka gösterilmeye başlandı, Ayrıca
yüksek rütbeli bir subay)ar kurulu <MOSD.nin kuruluş amacını, çalışma
konularını ve programıın hazırLadı. Buna göre <MOSD. 1) Cephelerde
savaşan birliklerin hareklHıyla llgill fllimler!, 2) Önernil olaylaria Ilglll
fUlmlerl, 3) Askeri fabrikaların çalışmalarıyla llgtli fUlmler!, 4) Müttefik
ülkelerden gönderi1~ yeni silahlann kullanılışlannı gösteren filimleri, 5)
Manevralarla ilgili fÜimleri çevirecekti.
Belgecilikten öyküiii filimlere doğru
«MOSD»nIn kurulmıuyla Uzkınay'ın 1922 yılına kadar uzanacak, en verimli
çalışma dönemi de ba.5lamış oluyordu. Uzkınay'ın bu dönemdeki ilk ve
başar~1ı çalışmaları, haber filimleri alıcı yönetmeni olarak «MOSD» adın:a
savaş içinde birçok haber filmi, belge-fllim mJeyda.na y.tirmesiyle kendini
şivinde bulmak mümkündürı. Bu filimler, Uzkınay'ın o vakitki sınırlı ola-
naklara, ilkel araçlara rağmen zaman zaman başarılı bir haber filmi alı­
cı yönetmeni olduğunu ortaya koymaktadır. Görüntülerin seçildiği, ol-
dukça başarılı bir çerçeveleme, olayları elverişli bir açıdan görecek nok-
mlan seçme bu filimlerde sık sık göze çarpar. Ancak içeri çalışmalar ay~
nı ölçüde başarılı değıildir,
1) cFilmogeatb bölUmüne bakınız. B\ı tilimIerden bazıları «Türk Sinematek Der·
negbnin 1966 Kasırnındaki anma programında gösterilmiş, bazıları da Foto-
Filim Merkezi müdürü Sayın Albay Nusret Eraslan'ın yine 1966'da hazırladıg-ı
Atatür], filminde kullanılmıştır,
11
 ti!"
~'.~ ..
..-,r...
·1
i

ALMAN
İMPARATORU­
NUN
DERSAADET'E
GELIŞI

Padl~ah Altıncı Mehmet Re~at. dp.terll konutunu karşıl&maya

Osmanlı mUşJd ünltormasını glyen Kayser Wilhelm ziyaret-
giderken. Yanında Esat Pa~a. «MOSD Ekim 1917)
i lerinden birini yaparken.

-ALMAN i
~. IMPARATORU-
NUN .'
i
DERSAADET'E
GELIşI i

.BUyük lo.ıuttetlklınln Kayser Wilhelm ll, hükümet erkAnıyla Kayseri ziyaretinden birInde, kendisini karşılamaya çıkan Türk
tanl:3lıtthYo~. (Satdan sola daıru) Mısır Hidlvi Abbas EJImi ve Alman subayları.
Paşa, Başkomutan vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa, Şey­
hUlIsıam Musa. Kazım Efendi, Wilhelm II. (En solda) Mebus8.11
Meclisi Başkanı Ham (Menteş) Bey.

12 13
 ~
1 ,i~; J; !
,
"
,

1916 yılı, Uıkınaylm özel hayatı bakımından

önemli bir olaya tanık ol- SULTAN
makla kalmam!§: -çünkü Uzkınay yıl
«Dür-ül-muallimat» (Çapa Kız
bu REŞAT'IN
CENAZE
MuaUim Mektebi) nin son sınıf öğrencilerinden Şiliniye Raslm Hanım'la
MERASIM!
evlenmişti-, aynı zamanda meslegi. yönünden de önemli gellşmeIere tanık
olmu§tu, Bun1'ardan biri, Uzkınay'ın bu yıl Weinberg'le birlikte ilk kez
öykülU filim Qa1ışmasınıa gırişıneleridir. Bunların ba~ında Leblebici Hor-
hor gelmekteydi. Daha önce tiyatro toplulukları yönetmiş olan Weinberg
«'MOSI?»nin biraz ötesinde temsillter vermekte olan Arşak Benliyan Top-
luluğu ile anlaştı ve bunlann sahneye koydukları «Leblehiei Horhon oyu-
nunu çevirmeya ba§ladı. Ancak çevirirnin llerlediği bir sırada b8.§oyuncu-
lardan birinin ölmesi Uzerine filrnln çevri1mesi yarıda kaldı!.
Weinberg lle Uzkınay, bunun üzerine BenUyan Toplulu~u'nun bır ba§ka
ternslline el atW'ar. Bu, a~nııyan'la birlikte Şehzadeba§ı tiyatrolannın sık
sık temsil ettikleri .Hiromet A~a'nın Izdivacı> adlı bir oyundu; MoUere'in
<Le mariage forcıh (<<Zor nikfih)run tuHlat kumpanya1arında kılık de- İttihat ve Terakki'nin kukla hOku-mda"• son yo !cu 1u~unda
g-lştirm1§biçimIydi. Ancak bu filmin çevrilişi sırasında b3.§ka bir aksilik (MOSD. Temmuz 1918)
ortaya çıktı: Oyunculardan çoğu silah altına çağrıldı. Bundan dolayı ya-
rım kal'an Hlnunet Ağa'mn İzdivacı (1916-18) ancak. savraştan sonra Uz-
kınay tarafındantamamlanabildl. l'ilimde Benliyan Toplulu~u oyuncula-
SULTAN
rından ba§ka Ahmet Fehlm, Beh~at Butak, İ. Galip Arcan, Kemal Emın
V AHİDET'rIN'­
Bara da oynamaktayddar, Filim bir sahne oyununun oldu~ gibi filirn !N
üzerine aktanlmasından meydana gelmekteydtı, KILıÇ
ALAYI
İkinciolay, Osınanlı İmparatorluğu ile Romanya arasında 27 ağustos 1916
tariWnde savaş durumunun başlamasıydı. Bu durumda, Romanya uyruk-
lu olan Weinberg, kendiliğinden «düşman uyruğu» durumuna geçiyordu.
Dolayısıyla Weinberg'in «MOSD:. baıjında bulundurulması uygun görül-
medi, merkezin ba:jından uzakıa§tırılan Weinberg'in yerine yardımcısı Uz-·
kınay getirildi. Uzkınay'ın yönetimindeki «MOSDli, daha önce çizilmiş
ol'an programına uygun olarak çalıştı, yani öykülü filimleri bir yana bı·
rakarak bütün gücünü sav8.§: be1geci:1iğ"ine harcadı.

Osmanlı devletlnde kılu;:" kuşanma törenlerinin sonuncusu. Dört

atlı saltanat arahası, UniCormalı sey1s1er, muhafız paşalar,
mızraklı süvarilerle d.üzenlenen dekarda hiç bır ~ey cöküntü
1) :u,blebid Horho!' d8.ha sonra Muhsin Erıugrul eliyle 1923 ve 1934 yıllarında
bellrlisi taşımıyor. Oysa bu parlak törenden tanı ik! ay sonra
Osmanlı .. İmparatorlugu kendi idam fermanını i.rn2alayacak
iki kez cevrilm~tir.
Vahidettln lşbirllkçllerin başı olacak, dört yıl sonra da bi;
2) Bu fllim bugün kayıptır.
dU~man gemisine binip kacacaktır. (MOSD, 31 Agustos 1918)

14 15
 ~\~.:if~::'.'
, ...

1917'de «MOSD.nln yeni haştan düzenlenmesi ve genişletilmesi çalışma.­ SUL'l'i\NAHMET'·,

lan sırasında Uzkınay slnemacıllk al'anında uzmanlaşması için Almanya'. .. .TE
ya gönderildi, kısa bir süre inceLemelerde bulunduktan sonra İstanbul'a IZM1R
döndü. Bir süre sonra da tık Dünya Sav3§1 sona eriyor ve Osmanlı İmpa­ lçlN M1TlNG
ratorluğu'nun bagI.ı orduğu taraf savaşta yenik düşüyordu.

İşgal altında sinema

Bu yenilgi eMOSD, ile 1917'de Imrulan <Müdafaa-İ Miniye Cemiyeti> si·
nema kolvnun çalışmaların.m durdurulmasına yol açmakla birlikte, Uz- ii
kınay'ın ~erimli çalışmalar dönemi sUrüyoz:du. Bunu sag-Iayan olay, aske-
ri ve yan-askeri nite'lıkteki bu iki kuruLuşun sinema araçlarlIm i§gal or·
dularınca el konulmasını önlemek üzere bu araçların yeni kurulan «M'a-
lülln-I Guzat-I Askeriye Mıı,"venet Heyetl>ne (<<Malill Gazller Cemiyet!>,
MGC) aktanlmasıydıı , Bu durum karşısında «MGC. Ister istemez, öbür
çalışmalan arasında sinemaya da yer ayırmak zorunda kaldı. ve bu ça1l§-
malann yönetimi de Uzkınay'a verildi. Yenı terhis edUmiş olan Uzkınay İşgale.kar.!jt İstaoburda Ilk. toplu gösteriler başla·ylnc~, cMGC.
mjmcll~ri öykUlU filimleri .bir yap.a bİrakıp direnme hareket.· . '.~
aynı zamanda bu sinema birlig-iniİı görüntü yönetmeIllig-inl de yapıyor­
let:ln~n f1llmlerini cekmeye başladılar. Kara zemin· üzerindekl
du, D.ernek, önce Divanyolu'nda bir aralık Erkek. Terzilik Okulu olan ya- ~eyaz ~~t şudur: «MUslümanlar ölmez' ve öldürUlmez:', .
pınız. altında bır stüdyo kurdu, sonra da V..~ necller'de şimdiki Edebiyat
,,'
Fakültesi'nln önündeki boşlukta çalışb. .
<MGe.nln sinema blrlig-i, lşga:ı altındaki bır ülkenln sineması oldug-unu
unutmuyordu. Nitekim Hk öykülU uzun fUmi olan lUürebbiye'ye ba.§1adık.·
tıan az sonra Uzkınay çalışmalara bir süre ara verip .işgale ,kar§l girişi~
SULTANAH"
len protesto gösterilerini filme aldı. özellilde İzmir"in işgali üıerlne 15- MET'TE
tanbulda Fatih ve Sultanahmet'teltl gösteriler fllim üzerıne saptandı. Uz- 1ZM1R 1ÇlN
kınay «MGC:» çalışmalan sona -.erinC'q-ye kadar bu çe§it belge-filimlere -JMtT1NG
devam ettI. Fakat derneğin asıl çalışmalan öykUlü filimler ·alanında ol·
du, UZkınay'ın «MGC. sinema çalışmalannın yönetimini tam bır yetkiy-
le ,;ıe aMıg-ından şüphe .dilemez, Weinberg'le çalışmalan sırasında onun
öykiilü filimlerle Ilgl1enişlnden etkllendig-ı de yine şllphe götürmez, Kaldı
kı, «MGC.nln sinema kolu başına getlrl1dig-inde Weinberg'1n yarım bırak­
tıği Himmet Aga.'nm izilivacı adlı öykülü filmi yeni tamam1'aInış bulunu 4

yordu, Bundan dolayı «MGC»nin öykülü fiHmJleri her ne kada.r başka yö·

,
(
1) Bu aktarmayla ilglll kararnamen!n devletin o zamanki resmı gazetesi olan

i
cTakvim-i Vakaybde yayunlanması 1919 sonlarına raslamat~tadır. ancak al.ne-
ma kolu aynı yılın başlarında çalıemalanna bll.ljlam1etı bile: Konu§macılardan biri. Bu tlUm az sonra. bır Amerıkan sava§
gemisiyle Blrleelk AmerIka'ya göndernecekUr,

16
i' r
 ,

,.

hetmenier e!iyi' örlaya konmuşsa da, buniarı çevirmek düştincesinin, ha-

«Mürebbiye»
bilt·· ım sorumlulu~u"
. zırlanıo:ıının gerçekleştirilmesinin, kısacası un yap
, ' U kı ' bu fiJJrnl:erin meydana
Uzkınay'a alt oldugu açıkça ortadadır. z nay ın ..
getlrlllJjinde Weinberg'in yolunu tuttugu, yani tlyatro t~pluluk:J:a.nwn yo-
netieilerine baş vurarak «repertuar»ıanndakl her hangı bir yapıtı alıcı
önünde tekrarlamalannı istedlgi gör\lhnektedir. Bu Işe çag-rılanların da-
.. ı hı b' ilişkileri olmadıg-ı da bilinmektedir. Nıhayet
ha once slnernay a, ç ır tir
Uzkın b fııımlerde görllntü yönetmeni alarak da emeğcl ge<;mIJj .
' <MGC.nin lık lk1 öykUlü uzun fllml 1919 yılı Içinde çevrilen Mürebblye lle
ay ın u . . ıkı .. külü uzun
Binna:ı'dı. Uzkınay bu ıkı fUmin yönetmenlıg-Inl Ahmet Fehlm Efendi'ye
Bütün bunlardan dolayı, «MG~ adına meydana getirilen oy : '
.. k"ı" k fllmin gerçekle§tlrll- vermlJjtl. FeJıim Efendi, tiyatromuzun kuruluş döneminde bilyük hizmet-
bır ö kUlü orta uzunlukta fnmin ve IkI oy u u ısa
mesı:de Uzkınay'ın payı, bu flUmleri yönetmen olarak imzate.ınış olan- leri geçml~ bir tiyatro yönetmeni ve oyuncusuydu; ancak sinemayla en
lardan az deg-n. belki çoktur. Bundan dolayı bu filImleri burada daha ya- ufak bır ııı§k1s1 yoktu; ~lürebblye Ue Binnazı'ı çevirdigoı vakit 62 ya§ınday­
kından incelemek yerinde olur. Bu incelernemizi fııımlerln K.K. Foto-F1ıım dı ve o yıl, tiyatrodan bile emekUy.e a.yrılmış butunuyorrlu. Sinemacılık·

Merkezl'nde bulunan kopyaian üzerinde yapacag-ız . Anc~ burada ~emen ta hiç bır tecriibesi olmıyan Fehmi Efendi'nın Hüseyin Rahmi 'GUrpwar'-
şu noktalan belirtmeli: yerinde olur: Foto Filim Merkez} nde bu fillmler ın c:Milrebbiye> romanInı seçmesinde, bu yapıtın bütününün ya da bazı

negatif günlük çekImler halindedir, elde nir çevirim senaryosu, yazılı her böıumlerinin -örneg-in Ahçıbaşı Tosun Ag-a bö!ümü- birkaç kez oyun-
hangi bır metin bulunmadıg-ı gIbi, bu parçaların üzerınde Çekim. sayısı la§tınlnuş. sahnede sık sık oyeannuş olmasının etkisi vardı. Nitekim Fe-

bUe yoktur Her hangi bır arayazı, çeklmlerin blrblrlne bag-Ianı§wı be-
lirten nokt~ama işlem'leri bulunmamaktadır. Kısacası bunlar ~ur~an
~._ addeler olarok bulunmaktadır ve bunlann.seyırci onU-
yapılmamış ,~ .. m .... t i k -
ne hangi kılıJtta çıkmJ~ olduklannı bugün bIze gosterecek gos er m op
h1m Efendi de' <Mürebblye.yı sahneye koyın\lş ve oynanuştı. Bu yapıtın
seçilmesinde bir başkıa etkenin, işgal altlDdaki bir sinemanin istilacılara
kaT§l <sessiz dIrenınesİ» oldug-u da yanılmaksızın söylenebilir. Çünkü ro-
manın konusu, basın, tiyatro ve sinemanın sansürune doğrudan d9ı;ruya

y al an yeIdur. Bu bakım
dan incelememlzl, 1966 yıh anına programı Için katılmaya başlayan işgal kuvvetlerinin ho§ görm1yecegi çe§ittendl: Ro-

tarafımızdan hazırlanan yakla§ık kurgu taslag-ı üzerinde yapacag-ız.
roana adını veren kadın kahraman, bir TUrk allesine mUrebbiye olarak
kapılanan, ailenin ~titlin erkeklerini blrbirln.e dU§üren dü§ük ahUı..kh bir
Fransız yosmasıydı. Bundan dolayıdır kiı Gürpınar'ın 1898 yılında yayım­
lanan, alafrang~lığa dü§kiln bazı -ailelerin ba§lanna gelebUecek gülünç ve
tehllkeıı durumlan anlatan bu romanı 1919 yılının İstanbul'unda, bUlnçli
ya da bilinçsiz, bır protesto özeıııg-ı kazanıyordu. Nitekim flllm tamam-
l'andıg-ı vakit I§gal kuvvetlerInce gilçlük çıkarıldı, hatta Anadolu'ya gön-
derilmesl yasaklandı.
Milrebblye'nin çevrllmesine 1919 yılı .başlannda girişIIdi, fIlmin büyük bır
bölümü Gülhane Parkı'nda çevrildi .ve aynı yılın mayıs.ında tamamlana-
rak önce cMüze-İ Askerb salonunda basın mensuplarına ve davetlilere
özelolarak gösterildi. Fillrnde bir Rum Kumpanyası'nın oyunculanyla Fe-
him Efendi, Ra.şlt Rıza Samako, Şahap Rıza, !small Zalıit, Behzat Butak
oynamaktaywıar. Fillm bır giriş (prolog) Ile dört bölümden meydana gel-

ı
mekteydl ve bır buçuk saat sürüyordu. Mürebblye'nin çekim ııstesl kaba-
tıa.slak, şöyledlr: .

1:1j
'

,I'
i;
.
:ı

i
':18
i 19
r il,
,j \

Anjel Ue Maksim bir ot·ele inerler. Odalanna girer-

lerken bitişlk odadan bır delikaniı çıkar, Anjel'le ba-
kl.§ırla.r.
_ Anj-el ile Maksim oda!larında. Delikanlı anralıtar de-
Ug-lnden onları seyreder (anahtar deligoı .örtüsüyle
alınrruş çekim).
Maksim üstünü deg-iştlrip çıkar, oda kaplSl önlinde
Anjel'te vedalıa.~ır. Delikanlı .od'asınc1an çıkar Anjel'-
, le işaretleşlI.". Maksim gider, Anjel odasına girer.
i
odası. Delikaniı
i, Anjel'ln
kanlı kucakl"'Jıp
odaya girer. Anjell ile deli-
öpil§ilrler, Birden Maksım çıkage­
ii ıır. Üçü arasında tartı§ma ba§l'ar. Deııkaniı çıkıp gi-
, der. Maksim de Anjel'-i kova-r.
i - Bir oda. Kahvaltı masa·sı başında bir kadın. Sonra
sivri sakallı bir frenkle Anjel geıırler. Adam, Anjel'i
.
(Yaptın : MalOl GazUırr Cemıye
Fehim). Filmin ilk sahnesi.
Li 1919. Yönetmen : Ahmet
i ~anSlDa tanıştırır. Anjel gözleri ya§1ı, Uzüntülüctür.
Adam karısına bir şeyler anlatır. Adamın kızı da ge-
lir.
Paris'te bir uazinanun taraçası. Anjel kalunda bir
sarhoc:la ıçertgırer, adamla l~vga eder. Bir del~anlı
,
işe karışır;' sarhoş çıkıp gider.
An' i il delikanlı
Je e ..
otururlar. Az sonra bunlar da tartışır. Delikanlı .Of,~
kelenlp gider, Ya§lica bir adam _Makslm- Anı el
i Dehri. Efendi'nin yalısının bahçesi. Uzunca. bir ban-
ko, bir masa, iki lskemle. Mürebbiyeliğe başlıyan
Anjel masa başına oturur. tki küçük çocuk gelip
masa başına oturup Anjel ile ders ça:lışırlar. Ders
biter. Anjel uzakla§ırken çocuklar poika yaparlar.
yatıştınF, birlikte gazinoctan çıkarlar. .. .
Anjel bahçede giderken Şemi Bey'le kar§ıla§ır, Şeml
_ Mal{sim'in yazıhan.esi. Bir mektup yazdırıp gonderır.
Anjettin odası. Maksim'in u§ag-ı gelip mekt~bu verir. Bey diz çökilp sevgisini açıklar. Anjel güler,
.Anjel mektubu okur okumaz mantosunu giyip te~ Anjel bahçede yürümeğe devam eder. Çe§menin ba-
şında Ahçıba§ı Tosun Ağa ile kar§ıl''''Jır, Şaka~ır­
tasIa çıkar,
-:-' M'aksim'ln yazıhanesi. Anjel içe-vi girip mekl.tubu lar. Anjel yoluna devam eder. Arkadan Eda Kalfa
gelip Tosun Ağa'ya çı.kışır. .
uzatır. . •
_ Mektubun metni: Maksim bır l§ içın İstanbul a gl- - Anjel odasında ayna önünde soyunup yatata girer.
decegtni bJldirir. . . Az sonra Şeml Bey Gelir, yatağın önüne diz çöker,
Anjel'in üzü.ntüsünü g~ren Maksim onu. da götüre-- öpil§ürler,
cegini söyler. .. Amca Bey'ln odası. Amca Bey kamburunu düzeltip
Bir deniz kıyısı. Dalgalar bir ka.yayı daver. ayna önünde kendine çeki düzen vermeye çali§ır. An-
Anjel ile Makslm bir gemlnln güvertesiride. Makslm jel'ln bır resmini koltuğa yerleşUrlp çıçek sunma ta-
dürbilnle çevreyi seyreder, Anjel'e bir §eyler söyıer, limleri yapar . .
dilrbünü verir. Dilrbün örtilsilyle aJ!ınmı§ çekimler: - Amca Bey bahçıvandan bir deste çiçek alıp uzakla-
İstanbul görünümlerı :Yedikule, Samatya, Saraybur: şırken Tosun Ağa onun taklldlri! yapar,
nu, Dolmabahçe, Üskildar, KızkulesI...
21
20
 ,

_ Anjel bahçedeki rİıasaya yaklaşırken Amca Bey'l ar·

kasından görüp haline güler. Anjel oturur. Görün·
tOniln solundan çıkmı:] olan Amca Bey sag-dan ye-
niden görüntüye girer, Anjel'ln önUne diz çökUp çı·
çeg-ı ~unar.
Anjel lle Amca Bey bahçede yUrürıer.
Tosun ag-a lle yamag-ımn odası. Yamak bır ara uya·
mr, bır bIt buQup çarıg-ının üstündeezer, bu sırada
gözü pencereye takılır. Ustasını uyandlnr, Tosun
Ag-a da kaJkıp· bakar, fakat bır şey görmez, yama·
g-ını azarlar. Yatarlar. Yamak yine uyanır pencere-
ye bakar, ustastm uyandınr. Tosun Ag-a da. bakar,
bu kez kanup giyinlr ve dışan çıkar, yamak da onu
lzle-J".
Gece. Yalının babç""i. Tosun Ag-a önde, yamak ar·
kada ag-açlar arasında yürürler. Bır ag-acın önUnde
İstanbul'dakl otelden yaşlı dostu taralmdan kovulan Anjel bir
yamak ustasına sırt verir. Tosun Ag-a ag-aca tırma­
frenk ailesine slAımr,
nıp bır dala yer1e~lr ve seyreder:
Anjel'in ·odası. Amca Bey girer. Anjel ile Amca Bey
konu~urİar. _Amca Bey sırna§ır, Anjel onu savar.
Amca 13ey, Şeml Bey, Sadrl Bey ve Anjel'ln oda ka·
pılanmn açıldıg-ı sofa. Ortada bir masa. Masanın lls·
tünde bır gece ıambası. Amca Bey, Anje1'ln odasın·
dan çıkar, bır Iskemleye çarpıp devirir, korkup ma·
sanın al tına saklanıır.
Eda KaJfa'nın odası. Kalfa kahve flncamnı ag-zına .
götürürken gürüıtUyU duyar, b;"pm tavwıı:. kaldınr,
sonra eline bir Himba alıp dışan çıkmaya hazırla­
nır.

- Yenıden sofa. Şemi Bey gelip masadaki lambaY'

söndürür. Eda Kalta'nıD merdivendeki ayak seslnJ
I§Itlp kendini masanın altına atar.
Sadrı, Anjel'ln kapısına gelır.
- Eda Kalia merdivenleri. çıkar.
- Sadri Bey masamn a!1tına saklanır.
- Masanın altındaki üç !clşi. Eda KaIfa sofaya gelip
söylenmeye başlar. Bellndek! kuşag-ı çıkarıp Anjel'·
in kapısını bag-lar, sag-daki koridora gider. üç adam
Anjel, Dehrf Efendi'nin yalısmda mUrebblyelige bo.şladıgı vakit.
masanın altından ka:lkıp odaJarına kaçarlar.

23
22
 \

_ Dehrl Efendi'nin kitaphg-ı. Efendi kitap okumakta, Şemi Bey g.el'lr. Sadr! ııe Şemi Beyler dövU§meye
dır. Eda Ka1fa gelip durumu bildirir. başlarıar. ·Amca Beyaralanna girer. Üçü bırden ba-
Dehrl Efendi Ue Ed" Kalfa sofada. Dehr! Efendi Uç yır aljagt yuvarlanıdar.
erkeg-in kapıla~~ teker ~eker açıp ~ak~r.· Sonra Zenci çocuk geııp Dehrl Bey'in kendııerlni çag-ırdı­
Eda He konu~ur:' Ahjel'in· oda ka.pısını açar, konu- g-ını bildirir ve onların hally,le alayeder.
§urlar. Sonra üç erkek. odalarından çıkarlar.. Eda - Sadri Bey çe§me ba§..!..nda yıkanır.
Ka1fa suçlu duruma dü§er. .
Dehri Efendi'nin kitaplı~ı. Dehri Efendi, üçilnü de
Dehri Efendi'uin .. ~.itap'lıg-ı. Anjel'~ referans v~ir..
azarlar, sonra bir çeviri i§l verir.
(Referans metni).
Ertesi gün AmCa Bey ııe Sadr! bahçcle konu§urlar.. i Amca Bey, Şemi Bey, Sadri Bey ~ir yan~an çeviriyl
ii yaparlar bir yandan kavga ederler.
Çe§me başı. Şemi Bey, Tosun Ag-a'ya bır içki şişesi
i gösterir, davet eder.
i
ı
·Bir ag-acın altına oturarak içip konu§maya ba~lar­
ii lar.
sun
Şemi öğreneceğihi
Ağa sızıp ka;llr.
ög-rendikten sonra gider. To-

i
Bahçedeki masa ba§l. Dehri EfendI. Sonra kızı Ue
. damadı Sadri Bey. gelirlE'r, koııu§ur1ar. Kızıyla da-
madı gidince Dehri Efendi bahçede yürur.

Tosun Ağa'nuı rüyası: MOr.ebbiye Anjel 1:1e başka

kadınlar oynamaktadırlar. Kendisi de onların arası­
na karı§ır.

- ' Dehri Efendi sızıp kalan Tosun Ağ"a'yı gÖTÜr, bağ"ı·

rır, bastonuyla dÜrter. Tosun Ağ"a uyalıır;
,.
Şeml Bey, AnJeI'ln odasına gIrer. Mürebblyenln res-
mini görUr, bıça:l<1ar deler.

ŞemJ, Anje-l'in oda kapısının kanatlannı, baskına

hazırlıyacak şekilde gevşetir.

- Şemi odasında buhran geçirir.

Şeıni, Anjel'in oda kapLSına gelir, yumruklar ve

açar. Anjel'i bir aynalıdolabı küitlerken görür. Elin-
den anahtarı zorla alarak aynalıdolalıı açar. Dolabın
içinden babası Dehri Efeneli çıkar. Şemi bayılır,
Dehrl Efendi de yere yıg-ılır.
Anjel ve damad Sadci Bey

ii 24 25
iili
"
 ,

l\IUrebbiyel ilk öykülü filim denemelerinden biri ola;rak, konusunu olduk· «Binnaz»
ça anlaşılabilir, rahat bir ljekUde anlatmaktaydı. Aneak elimizde nokta·
laması, kurgulaması yapılnuş bir gÖsterJ.m kopya,gı olmadlg, için bu ko·
nuda kesin bir şey söylemek de güçtür. Arayazılannın nasıl kulanıldı­
gını da bllmlyoruz. Buna karşılık, fHmin baştan sona tlyatro kokusu ta-
şıdıgıkeslnl1kle söylenebmr. Sahne düzenı, dekorlar, oyun, makyaj tama·
m!y1e tlyatro özeıııg! taşımaktadır. GI"!ş bölümündeki bIrkaç gögüs çe-
kiml dışında bütün çekImler hep bır tlyatro sahnesindeki glb! boy çeki-
mi, genel çekim 'olarak yer almaktadır. Kaldı Id, fllmln sonunda kulla·
nıldıg-ı anlaşılan oyuncuları tanıtma bölümü bu tiyatro kokusunu büsbü·
tün artırmaktadır. Çünkü bu böllimde oyuncular sanki temsil sonunda se.
yircileri seıamııyorlarmış g;.bi tek tek bir perdeyi aralayıp görünmekte
ve a!lıcıya dog-ru selam vermektedirler. Oyunculann da, Fehim Efendi
dışında, b8.§anlı olduklan ·söylenemez. Yalnız Fchim Efendi, alıeı-mn var·
lı~l hiç hesaba katmamışçasına bir rahatlıkla oynamaktadır. l\lüreb-
biye'ye tlyatro niteııgi kazandıran bır başka nokta da aheımn baştan se-
na duruk çalıştınıması bir yana, igretl tlyatro dekorları Içinde çalıştınI­
ması ve bu deko"lann son derece fakir oluşudur. Girlş bölümünde dUr-
:,.,
bünle uzak.tan seyredilE::ı birkaç İstanbul görünümü bir yana bırakılırsa
, tstanbill'dan hiç bır görünüm fillmde yer almamaktadır. Dehr! Efendi'-
i nin yabsının bahçesi niyetine ltullanılan Gülhane Parkı'nın bir köşesi Ue
yalının içi niyetine kullanılan sofa ile kitaplık, filmin tek dekor ve çev· Buna karşılık Mürebbiye'den sonra çevrlldlgı halde Blnnaz aynı başanya
residir. Uzkınay görilntü yönetmeni olarak dı§ardaki çekimlerde b8.§arı~ eri.§ememektedir. Binnaz da l\lürebbiye gibi bir sahne oynuna dayamyor·
llysa da içeri çeldmIerde aynı b~anyı sağlıyamamalttadır. Filmin en bü
w
du. Yusuf Ziya Ortiı.~'ın lık kez 17 Nisan 1919'da Darülbedayl'de sahneye
yük ve zamanında bile gözden kaçmayan bir kusuru, bütün gece g5ril- ko~an bu m~n:zum oyunu yılın <sanat diayı> sayılmaktaydı. Victor Hu-
nümlerinin gündüzmüşçesinc aydınhkta yer almasıdır. Bütün bunlara go nun .<ıv:arıon Delonne;) adlı oyununun çok serbest bir §ek.ilde bizim La·
rağmen l\ıürebbiye, yukanda belirtilcn «sessiz direnme, ıhteli[;inden; çok le devrımiZe aktanlmasından meydana gelen «"Binnaz>. La.ıe devrinin' ün
sevilen ve tutulan bir romanın, sık sık oynanmı§ bir sahne oyununun ak~ salJnl~ fettan kadım Binnaz ile ona tek b8.§ma sahip olmak istiyen Efe
tanlmıljl oldug-·undan; zamanın bazı tanınmış oyuncularına yer verdigin~ Ahmet ve Hamza Beyarasındaki çek1§meyi anlatıyordu.
den; kolay anlaşıJır bir konuya dayandı~ından ve bu konuYU,sade bir §e-
Blnn~z'ın çevri~esine ı\lürebbiye'o-in tamamlanmasıyla ba§landı. İç sah-
'"~o kilde an'latbglndan dolayı o vaktin ko§ullan içinde bB.§arılı bir fUim sa~
nelen Ferah Tiyatrosunun sahibi MoRa Bey'in konagmda, bazı sahneleri
, yılabilir.
de Topkapı Sarayı'nda çevrlldi. Oyunu senaryo haııne Fehlm Efendlnln
o~lu res~am MÜ!lif Fehim getirmiş, dekorlanm da o çizmi§ti. 45 dakika
suren Binnazı ?OOO liraya çıkmış, seyircilerin büyUk rağbetini görerek
y~Inız lsta.nbul da .on katı kazanç sag-Iamış, tng·ilter.e'ye, bir söylentiye
gore Amerika'ya da gönderilmişti.

Binna·z'ın çekim listesi, kaba.taslak, şöyledir:

, 26 27
i
ı
 \

,
- Topkapı Sarayı. 'Sadrazam Be pa.şalar çıkarlar._ B1NNAZ
- Geçit töreni. Mehter.
- Binnaz'm evinde Binnaz ile Fa1ka. Binnu slislenİr.
- Binnaz'm evinde kadınlar arasındaki eğlence.
Hamza Bey, Binnaz'm kapısına ç-elir.
Hizmetçisi Binnaz'a Hamza Beyin gell.şini bildirir.
Hamza Bey zorla Binnaz'm evine girer.
Hamza, Binnaz, Faıika. Hamza, Binnaz'a olan sevgi-
sini açıklar. Sonra yolda ba.şına gelenleri an'lat.r:
Hamza Bey, Binnaz'a gelirken yolda saldırıya uğ­
rar. Efe Ahm~t, Hamza'yı kurtarır. Hamza, hançe-
rini Efe Ahmet'e armağan eder.
- Efe Ahmet, Binnaz'ın kapısına gelir.
Binnaz Ile Faika tel<işla--Hamza Bey'i savmaya ça-
lışırla1'. Binnaz, Hamza'yı savabHmek için öper. Hamz.a Bey. Blnnaz'a sev~ilI5inl anlatıriten Faik dinliyor.
Hamza sevinçle çıkar.
Efe Ahmet'in kapıda sabırsızlanması.
- Efe Ahmet, Binnaz'ın odasına girer. Tarb§ırlar.
Efe Ahmet gecikmesinin nedenini anlatır. Hamza'-
nın armağan ettiği hançeri gösterir.
Binnaz'm odasında Efe Ahmet ljei~eflne eğ'lence. Bln'
naz oynar.
YenIçeri kahve si. B1NNAZ
- Kahveye gelenler. Hamza Bey de gelir.
Efe Ahmet kahveye gelir, ısrar üzerine saz çalar.
Efe. Ahmet'In. Binnaz'ın 'sevgilisi oldUğunu öğreneı:ı
~amza 'ona meydan oKur. Kavga ed,erler. Efe Ah-
met, . Hamza'nın armağanı olan hançer! çeker, onu
kolundan y~ralar. Yere düşen hançerl tanıyan Ham-
za Bey, Efe Ahmet'in kim oldugunu anlar, piljman
olt:Ir. Kahvedekiler karakullukçulan çağırmaya ko~
şarlar.

- Karak,!llukçular kahveye dog-ru koşarlar.

- Karakullukçular kahyede Efe Ahmet'l yakalayıp gö-
türürler.
- Karaktıllukçular Efe Ahmet'i zindana atarlar. Efe
Ahmet'in üzüntüsü.
Flllmde nadir rastlanan b~ cekimlerinden blrl. Btnnaz ·rolUnde
- Blnnaz'm üzilntusü. Faika onu teselliye çalı.şır.
..,--. Ma.lmazel Blanehe.

,.lO.' 28 29
r;,
;.
Cı·­
0>.
 ~"I ı ',-

'\
_ Binnazı Hamza Bey, Faika. Binnaz, Hamza B~y'e Binnaz, dah2. önceki '!I'lürebbiye yanında çok ilkel kalmaktadır. Bu Ilkei-
üzüntüsünü anlalır. lik, dayandığı sahne oyununun zayıf yönünUn perdeye büsbütün abartı­
_ Hamza Bey, dedesine giderek Efe Ahmet'in kurta· larak aktanlmasıyla b~lamaktaydı. Deglıjlk insanJarın tutku v. duygu-
nlması için yalvanr. lannın çarpışmasına, dolayısıyla ruhbilimsel çözümlernelere. gelişmelere
Hamza Bey, dedesl, sadrazam ve paııa.lar çıkarlar. dayanması gereken konu, cansız ve ruhsuz kuldalann anlam.ız hareket.
Hamza Bey,. Efe Ahmet'In salıverUmeslnl buyuran le,lnden meyd!Ula gelmiş. benziyordu. Oyuncuların, MUrebblye'dekine gö.
.','
,
fermanı alır. re bUe çok ba~arısız çalrşm!tları bunu büsbütün açıga vurmaktaydı. NI.
Zindan: Bır adam, Efe Ahmet'e bir bohça getirir. teklın bu durum, filim ilk gösterlldlgı va1ıit blle göze çarpmıştı 've o va.
_ Bohçanın Içinden bir mektupla bır ip çıkar. kıt yayımlanan bir eleştirmede Efe Ahmet'! canlandıran' oyuncu Için
_ Efe Ahmet'in zindandan kaçl§ını gösteren ·birçok çe- «A~ık1ardan Efe rolUndeki aktör heplnıJzin tahayyili v. tahmın etUgi.
kim. miz asil ve mert yeniçeri efes! de~ndi. Evza ve tavnyla hakir bir Samat-
_ Karakul:lukçulann başı Efe A.h~et·in kaçı§IID haber ya efesi idi» denll.mekte, Binnaz için de <Binnaz roıundeki matmazel-ma-
alır .TeHuih kO§u~malar. dam 'Sin'€lma,da çirkin ve pek acemi. olmamakla beraber evza ve etvar
::':1
, nokta-i nazarından güzel degildi> görüşü öne sÜrillmekteydi. Bi1uıaz bu
_ Efe Ahmet zindandan "kaçarak Binnazım evine ge·
,. llr. aksaklıklarına ek olarak Mürebbiy.'deki kusurian ve tiyatro kokusunu
i , - Efe Ahmet, Binnaz, Faiks. ' birkaç katıyla .t~ımaktaydı.

\, •. j
_ Hamza Bey, Efe Ahmet'in affıyla Ugili fermanı Bın·
i. naz'ın evine getirir.
"~<, _ Efe Ahmet, Binnaz'ın Hamza Bey'e yakınlıgını kı,­
~ ..
i~ kanır.
.\:·.1 _ Karakullukçular Efe Ahmet'I yakalamak Için Bın·
ii~
il',
naz'ınevinin kapısına dayanırlar.
:"". Efe Ahmet, fermanı alıp bir mwn alevinde yakar,
. , kapıya gidIp karakullukçulara teslim olur.
h;
i i: ' Binnaz Ile Hamza Bey, Idam' edilen Efe Ahmetın
i ~:
mezarı "baJjında yanyana dua ederler.
i '.i

!
ı
t Bu listedekilerin dı~ında, nereye glreceg;. kesinlikle bUinmlyen bazı çe:
!
, f:,. klınler de vardır. örneg-ın sadrazamın çadırındaki e~lence bölümü, Ham~
za Bey'in birkaç yerde iç çekerkenki <romantik> du~ian, Kiij:';ıthane
ı
,.,
! °i- görUnünılerl glbı.ı

i ,
i

;1
1) Sayın MUnif Fehlm'in bellrtt1~lne göre bu KAgıthane bölUmüyle tlgill tekimler
! Fehinı Etendt. taratından deg-il, fIlim tamamlandıktan sonra Fazll Neclp Bey
( i'
~. ,
taratından cevrilip eklenmiştir.
'.1 ı;f; ,~.J
i i :,
i '30 31
ı
~~
\1':
 ,

.. ,
.:.
Bican Efendi'nin serüvenleri - 13ir köşkiln kapısı. Bican 'Efendl -gelir, kapıyı ça_
lar. Bir uşak kapıyı açar. Konuşurlar. Bican EfendJ
içeri alınır.

~ Köşkün bahçesI. Köşkün sahibI masada oturmakta•.

dır. BIcan Efendl bır mektup uzatır, beyokur, kal.
kıp birllkte yürürler. .
! .•
- BIcan Efendi köşkte vekllharç olarak Işe başlar:
Köşkte hızmet edenler sabah teftışı için bahçede sı.
ralanırlar. Bican Efendi'yle ~ey gelirler. B:ey, Bican
Efendi'yi tanıtır. Bican Efendi hizmetkarlan teftlş
eder, ahçıba§ıya ç~§ır.

- Bican Efendl'nln Işgüzarlıklan: Toprağı belleyen

i .. ·
, ~:.i.
L retmeye kalkl.§ır, yere dü.şer.
Blnnaz'ın Iş yönünden kazandığı b~arıya rağmen uğradığı sert eleştir.
meler, «MGC]>.~in ve dolayısıyla Uzkına,y'ın öykülU filim ça1ışmalannı bir
,süre aksattı. Hattabir ara, demekin dog-rudan dog-ruya filim ça11şmala­
Tına girmeyip elindeki araçları kiraya vennesi önerildi ve kabul ettiriıl·
di. Bununla birlikte, Mü~ebiye ve Blnnaz denemesinden iki yıl sonra ye-
nIden, fakat bu kez çekingen ve ihtiyatlı yenı bir denemeye daha gir!-
şlldL. Bu kez, Uzlunay yönetmen olarak yine bır t\yatrocu olan Şadl FIk·
ret Karagözoğlu'nu seçmiştl. Karagözoğlu ıyı bir güldürü oYuncusuydu
ve. perdede de orta uzunlUkta.. bır gWdüm yaratacaktı, tbnürreflk Ahmet
NurI SekizincI'nin Fransız yazan Danlel Rlche'ln cLe pretexte. adlı oyu-
nundan yaljayışımıza ustalıkla aktardıgı c:Hl~e"'l şay·La~ oyunundaki Bi-
can Efendl tlpln! sahnede canlandırmasıyla. ün kazanan Karagözoğlu per-
dede de aynı Upl ele almayı tasarladı. Bu tlpln çevresınde tasarladığı !u-
i
,. . sa bir konuyu senaryo biçimine sokt~.. 1921'de çevrilen Bican Efendi Ve--
klllıa.rç 22 dakikalık bir fIIlmdl ve çekim llstes! şöyleydl:
"
bahçıvana nasıl toprak be1'1eneceğJ.ni öğretmeye kal.
kar, yuvarlanır. .
- Seylse atın nasıl tım"r edlleceğ·ln! öğretmeye kalkı•.
.şır atı UrkUtür.
- Bır başka bahçıvana nasıl kazma sallanacağını ör:.
- Arap uşak ağaçtan dut k~parıp yer.
- Bican Etendi Arap uşağı ağaçta yakalar, süpürge•.
nin sapıyla vurup ·ye~e indirir.
- Bey bahçede havuz .başında. Bican Efendi gellr. Bey
tahmat verirken BicanEfendi not alır. Bey araba- \
sına. binipgıder. . '.
- BiCan Efendi'nin Bey'ln davetlnı bildirmesi: Bır ka'
pıyı çalar, pencereye çıkan adamla konu§ur.
- Bir ba§lta kapıy'ı ça~arı kapınUl ön~e çıkan adam-Ia
konu§ur.
- Bir başka kapının merdlvenlerlnl çıkar, .pencereye
çıkan kadınlarla konuşur. .. .
- Bican Etendl l1e bir uşak ziyafet ıçın ma.lzeme geti.
rlrJ.er.
- Bican Efendi, Uşak, Ahçıbaşı. Bican Efendl eUnde.
kileri ahçıba.şıya.verir, sonra onunl.a kavga eder. .
- Bey'ln faytonuköşki!n kapısından girer.
-: Fayton merdivenlerln önünde durur. Bican Efendl
l1e uşaklar BeY'l .karşılarlar. Bey köşke girer. . ,I

I::i'!..• 32
:i{
I~E
 ..
-'
tL ,
'J
"
,1

_ Ziyafet ~aionu. Hazırlantruş sofra. Bican EfendI lle lUcan Efendi, İmrniser, poıi-s ve bir sivil polis yo1a
u~ak. Çıkarlar.
düşerler.

_ İkı davetil gelir, bahçeye alınırlar. - Baskın: Öncekiler 'ile sanklı bir hoca Ziyafet salo-
Bican Efendi ile Bey sofranın düzenlenUjlnl gözden nuna bas~ın yaparlar. Davetliler §aşınr, çengUer
geçirIrler. kaçışır. Bıcan Efendi ba~ suçlu olarak Bey'l gBste-
, !kı davetil daha geıır, öbürlerinin yawna bahçedekl rJr. Pollsler 'salondaklleri götürürler. KOm1ser, BI.
, ., can Efendi'ye iltifat eder.
I! 'l masaya otururlar.
Komiserin odası: Önce" komlser, .$onra bey ve polis
_ Ziyafet salonu. 'Blcan Efendi Ile Bey. Uşak davetu-
girerler. Kom!ser, BeY'f sorguya çeker. Bican Efen-
lerln geldigoinI haver verır. Blean Efendi Ile Bey pen-
di, bey,ln şllte ile yorganını getlrlr. KOm1ser, Bican
cereden bahçeye bakarlar:
Efendı ye yer gosterir. Beyin konuşması devam et-
Örtülü çekim: Bey'in görüş noktasından bahçedek1
tikçe durum deği§ir. Komlser, Bican Efendi'yi otur-
davetiller. dugu yerden kaldırıp yerine beyi oturtur' Blea
Ziyafet salonu. Davet.t~~r salonda.
Efendi',ye. b~ğın~ çatırmaya, sonr~
da vurm'aya ba:j~
Bican Efendi sofaya çıkar: Çalgıcılar, çengUer, Arap lar. İkı pahs Bıcan Efendi'yi kollarından tutarlar-
u~ak. Bican Efendi çalgıcılan salona sokar. ~en k~iser de falaka çeker; sonra Bican Efendi'yi
,; Çalgıcılar salonda yerl.erinı altTIar. ıki pohsle nezarete gönderir, beyi u~rlar.
i _ !çki Içen davetliler. Biri sarhoş olup oynamaya kal-
i ..
Polisin -biri Bican Efendi'y.i merdivenlerden fndire-
~'::ı .
kJşır, sendeler. Bey, BIcan EfendI'ye çengilerl getir- rek nezarete atar.
i
i Bican Efendi nezarette: Bır köşeye çeklllr derın d
i . mesini 'Söyler.
Bican Efendi safaya çıkar. Çengllerden biriyle Arap
-
rln düşünür, kederlenlr, agolamaya başıar: Mendili:
1 :'
i Uşag-ı içeri alır. ç~~arıp gözlerini siler. Yerinden kalkıp bir ~eyler
i '), Salona giren çengi oynamaya başlıır. Bican Efendi soyllyerek al'eıya doğru yür1tr.

i:.1
Arap u§a~ı da ortaya iter, uşak da oy~ar. çengi,
erkeklerin arasına oturur, uşak oyuna devam eder.
·~W"~ B!CAN EFEND!
.~ 'ı~'1'-~:;
ıci VEK1LHARC
• I'''., BIcan Efendi çıkıp öbür ikI çengıyi de salona sokar.
"'t~t'
, _ Bican :Efendi anahtar deUg-inden. salonu seyreder,
,i güler, ellerini ovuştunır, aklına bir şey gelmiş gibi
elini şakag-ına götürür, yürüyüp gıder.
,. - Bican Efendi köşkün kapısından çıkar.
::
_ Bican Efendt karakolun önünde nöbetçiye bır şey so-
i rar, nöbetçi içeriy! gösterir.
,.
_ Kom1serin ~. Komiser ayaklanm masaya. uzat-
mış horlamaktadır.
_ Ayın çeldmln biraz uzaktan alınmış!. pollslerden bi-
ri gelip komiseri uyandı'nr, bir §eyler söyler. Komi~
,. ser kendine çekldüzen verir. Bican Efendi odaya gi-
(Yapı~: MGC, 192ı. Yönetmen: Şadl Karagözog-ıu). Bican
I i
1..
rer, komfsere bir şe)'ler anlwlır. KOm1ser tel~lawr.
Efendı nın dUzenledig-i Osmanlı USulü cdolce vttıuda cengf ve

ır
Arap Usak mlsa!lrlerl eg-IendlrJyor. .
34
ili 35
 ,

Bican Efendi VekUha,rç, Uzkınay'ın yapımcıiı~ında meydana getirilen iki Başlangıca dönüş
uzun, bir orta uzunlukta ve iki kısa filimden sinema. yönünden en b3.§anlı
alanıydı. Bunda Karagözoğlu'ııun sahnedeki Bican Efendi oyununa ba~ıı
kalmaksızın özgün (orijinal) bir .senaryo tasarlaması kadar, konunun bir
gUldürü olmasının,da payı vardı. Karagözo~lu «,kendi kazdıgı. kuyuya dilij-
melo teması üzerine tasarladı~ı bu basit senaryoda amaClnı en kestinne
tarafından anlatmak yolunu seçmişti. Gerçi fllirnde, kesik kesik ayrı olay-
lar anlatmak durumu yok de~ildi, ama bu, o dönemdeki hemen bUtun gtil-
dürülerde zaten raslanan bir §eydi. Zaten Karagözo~lu da gerek Blcan
Efendi VekUha.rç'ı, gere.kse y.ine Bican Efendi'nin ser.üveıı:erine day~.
rak yine aynı yıl çevird1~i Bicaıi Efendi mektep hocası ile Bıcan Elen~ nin
rüyasıı adlı kısa filimleri meydana getirirken, başta c~arlo:. olm~ uze~e
o vakıtin gilldürü sanatçılarının filimlerinden esinlenrnl:§ti. Karagozog-ıu­
nun, Fehim Efendi'nin aksine, gerektig-ı vakit boy ve genel çe~~mlerden
aynlıp daha yakın çekimiere geçmekten salanmadığı da sık sık goze çarp-
makta, bu da onun flllmlerine daha csinemalık. bir nitelik kazandırmak­ Uzkınay, bu güldUrUierden son"a yenıden dramlara el atmak istedI. Bu
taydı. Her halde Uzkınay'ın cMGC.nin son öykmU yapıtıan ıçin bır gül- kez yönetmen olarak eski bir tiyatro yazan olan ve Binnaz'a bazı ek gah-
,
dUrU sanatçısına baş vurması çok yerinde olmu.ştu. neler çekmiş olan Faz!ı Neelp'i görevlendirdi. Fakat Fazlı Neelp'in çevjr-
meyi tasarladıgoı LAle devri, İstanbul esran, Binbirdirek vakası yahut
Tayyanade'den hiç biri gerçekle~tirl1emedi.

Bunun üzerine dernek bir ara yaptığı gibi, elL'ldeki sinema.araçlannı yi-
ne kiralamak yolunu tuttu. Seden Kardeşler'in 1919'da kurduklan iHim
getiriei şirketıe, «Kemal FUlm.ie, anlaşma yaptı. Derneğin elindeki filııjı­
ler 1§le~Umek
üzere bu §irltete verildiğI gibi sinema araçları da yine aynı
~lrkete kiralandı.
Fakat artık Kurtulu§ SavB.§ı'nın kesin sonucu a1ıwnak
üzereydi. Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordulannda da bir «Ordu Filim
Çekme Merkezi» kurulduItundan Osmanlı 'ordusundan <MGC:ııne aktanl·
nuş olan sinema araçları geri alınıp bu kuruluşa verUdi. cOrdu FllIm Çek-
me Merkez!> de bu araçlarla, kaçan dUşman ordusunun yolu üzerinde Iş­
lediği vahşetl
tespit eden İzmir zaferi (tstlkliil) adlı ·belge-flimi çevirdi.
.. i
cMGC>nin slnema çalışmalannın sona ermesiyle bo§ kalan Uzkınay, qu
anida Muhsin Ertuğrol'un «Kemal Filim» adına çevirdi~i Boğaziçi esrari
(Nur Baba.) filminin görüntü yönetmenliğinde bulundu. Aynı yıllarda t1~~
küdar'-dak1 cDog-ancılan, sonra <Jale>, <Hale>, «tnşirah> sinema1annın
lşlet.mecili~int üzerine aldı. Fakat gönlü hala fHim çevtrmekteydi. Nitekim
1922 eylUlüne dog-ru Anadoln'ya geçerek «Kemal Filtrn» adına Kurtulliş
Savaşı'nın son olaylarını Za.fer yollan adındaki orta uzunlukta bir belg~
1) Bu iki rtlrnin kopyalan bugün elde değildir.
fUirn oiarak saptadı.

36 37
 :,
, ':1
:~

'.
iL

ızMİR i
'.
ZAFER! -
!ST1KLAL

,
(Yaptın: T.B.M.M. Ordu Filim Cekme Merkezi, 1922). Kurlu-
gIrerlerken,

luş Savası'ndan görünttiler.

Son yıllar-
parc;alar
Bu tllim eklenmeye başıMdl ve 1933'
1934'te yurdumu' te Uc; bölUmlUk bir IilIm halin~ getirildi
zu zıyaret eden tran Ş h R .
AtatUrk !ilmin genişletilmf'sIni isted'i H ıza Pehlevi'ye gösterildi.
..
uikınay'ın sinemacılık ça1ı§m~larının
kadar
'
ikinci ve en uzun, fakat birincisi
verimli olm-ayan dönemi Cumhuriyet'le birlikte başlar. 1924 yılında
oı;,dunun eski sinernacılık kolu yeni ba§tan düzenlenerek cErkan-ı Harbi-
Erden'in ~aşkanlıg-ında. Nurettin B '
s en ıyar Uzberk't
ı;;alışmalarıyla 1936'da 12 bölUmIUk tilim ın
a i
arp Akauemlleri Komutanı AU Fuat
kezf'n!n o zamanki mUdü' rü ! f d~anseı. Fahrl Belen ve Foto-FilIm Mer-
. d
en mey ana gelen kurul'un
IO. , Umumiye Reısııg-ı> (Genel Kurmay Ba§kanlıg-ı)na bag-lL <Erklln-ı
ye-i ün 6lümüyle ilgfli bir bölü d h eydana geldi. Sonra. buna Atatark'-
'i 1 vinde tatiklil hn.rbinln b ım a ll. eklendl. BugUn Fotc ·Fll1m merkez1 arsi-
~arbiye Mekiebi. (Harp A]<ademisi)ne bağl~ndı. Uzkınay Filim Çekme •
daklkahk HlIm budur ve a.~9~~~~~I' deva.mı, netaı'lel adı altında bulunan 144-
Merkezi'nin Laboratuvar Grup Amirliği'ne atandı ve 1924'ten emekliye virmiştr. öte yandan YUkarı~a. a; d~onTaki böınmlerinln cog-unu Uzkınay çe-
aynıdlg,. 1953 yılına kadar sürekli olarak bu görevde bulundu. Bu döne-m- , gjrl~ilen «Kemal F1li~:t _ ..MGC:» ~ş~lrl7uimuz üzere mUtareke yıııarında bir ara
de Uzkınay'ın doğrudan doğruya filim çevirme aıanında yaptı~ en önem- kendi başına ı::evirditi birçok b i til ı dolayısıyla o vakitler cKemal FIBrn:»ln
e ge- me cMGC:»nln malıdır diye 'ordu sinema
li çalışma. 1922 yılında Kurtuluş Sava.§ı'nın son günlerinde T.B.M.M. or-
kolunca el konuldugunu Sa
nişletilmesinde bunlardan' d yın sakılr Sedım söylemll)t1. btildAl fIlmlnIn ge-
dulan sinernacılık kolu tarafından ba!jlanılmış olduğunu yukanda gördü- den. in UzUntuyle bellrttlg-i bıı ol
o a yJ;',"ar anılmtş olm
bl ası a a yakındır, Sayın Se-
kI
ğümüz İZmir zaferi adlı belge-filmI, 193D'dan ba§1ıyarak her yılın en da sonradan ortaya ı;:ıkmıştır' a~~~ r bakıma .~ayırh bır sonuc; doturdugu
!stanbul B('lediye Filim De ,c; U cKemal Fılım:»tn bUtün eski flllmteri
önemli olaylannı katıp genİşıetmek oldu', kurtulması- ise ordunun el ~osu yangınında kUl olmu!jtur; belge-mimlerin~
mlşl halka lık kez 1959 yazı~~~~:~~n~a~:~iı~~edlr, İstiklıll fllminln genlşletll­
O~dU Sergiginde gösterildi. Aynı flltrndekl amal..Bahar ve Çlı:ek Bayramnodaki
genişletme sonunda tstikliil adını alan !ilim önce 1922 yılında. ı:evrilen ,Fılim Merkezi'nIn şImdiki mUdUrU S a ' zementn en yenı ~urgusu Foto-
1) Bu
Dumlupınar vakayil, bmir nasıl istirıl:ıt edillU': Gazi'nin bmir'c geli!)i ve
i
tadıg-ı Atatürk mmtnde yapılmıştır, yu. Albsıy Nusret Eraslan'ın 1966'da hlUır-
karşıl::ı.nı~ı... gibi kısa parı;;alardan meydana. g'eliyordu. 1930'da daha başka

38
 -··--·~i)

, i_

!STAI'lBUL'UN
!T1LAF .ıSTANBUL'A
DEVLETLER! .'ORDUNUN
TARAFINDAN GEL!Ş!
TAHLIYES!

,
i , ,
,i

,.
i
(Ynpım: T.n.M.M. OFÇM, 4 Ekım 1923). Fransız birlikleri Dol-
(Yapım: T.B.M.M. OFÇM, 6 Ekim 1923). Şükrü Naili ve
mabahc;e'de yapılan törende, Ttlrk topraklarından ayrılmaya Seıa·
hattin. Adlı Paşa'ların komutasındaki Türk birlikleri iUlat
hazırlanıyorlar.
devletlerinln boşalttı~ı Istanbul'a. ayak basıyorlar. '

Slmav.i'nl~ ~evlrcııg-ı Pençe Ile Casus (1917) piyasaya çıkmış olmakla blr-
İki kızı ile bir og-ıu olan Fuat Uzkınay 29 Mart 1956 tarihinde Göztepe'de ~~te, oykulu fj~imlerj başlatmak şerefi de yine Uzkınay ile Weinberg'e ait-
(İstanbul) öldü ve Karacaahmet mezarlıg-ına gömüldü, Bugün Ankara'da . Uzkınay mütareke ve işgal yülarının çok agır kO§ullan içinde çok sı­
bulunan K.K. Foto-Filim Merkezl'nin bir stüdyosuna, bu kuruluşa geçmiş
nırlı olanaklarla gerek öykülli gerekse belgeci sinema alanında -Uk dene-
melerini gerçekleştirmesindeyapııncı ve görüntü .. t l ..
hizmetlerinin anısı olarak, Uzkınay'ın adı verilmiştir. al .. . . . . yone men olarak gorev
~, ~~tün eksiklik, ılkelIıklerine rağmen yurdumuzda sinamanın ilk
UriinJennın ortaya konma..'3lnı sağlamış, ulusal bir sinema yapımının doğ _
şu ve devanu umüdunIJ-,'ı ayakta durmasına yardımcı olmuştur. Bütün b~­
Bir öncü . tardan dolayı Sigmund Weinberg nasıl yurdumuzda sinemanın bir göste-
rim kolu olarak b3.§lamasına önayalt olmuşsa, Uzkınay da sinemanın bir
Görüldüg-ü ,gıbı Uzkınay önce bır meraklı, bır sinemasever olarak bu yeni yapım kolu olarak başlamasında bir öncü olarak yer almaktadır.
araca bUyük ilgt duymuş, bu ilgt onu yurdumuzda B!nemayı Uk kez okula
sokmaya yÖ,neltmiştlr, Daha sonra Uzkınay, Beden Karde,ler'1 i,letmee!-
ııg-e yöneltmiş ve bır bakırria, yurdumuzun ilk özel yapımevl <>1an «Kemal
FUlm.in kuriıluşunda payı olmuştur. Bundan daha önemli olarak, blrtakun
raslanWar Uz~~ylıİı -ilk filmimizl çevirmesine yol açmıştır. Böylece fi-
\imcUlg-imlzin ve beige-fUlmcUlg-ımlzin başında Uzkınay yer almaktadır.
i
Ordu Sinema kolunun kurulup çalı§masınd:ı ve gelişmesinde de Uzkınay'ın
payı çok büyüktür. Himmet Ağa'nın Izdl""",, 19l6'da çevrilmeye başlan­
LILLij, fakat flllm 1918de tamamlanmış, bu arada öykülü flllm olarak Sedat

40
41
 ---------_._--
, 1 i,
"
"
~

i:
1917 i'
FİLMOGRAFİ ALIlIAN İIIIPARATORUNUN DERSAADET'E GEUŞİ (U.:. 15 da.,
Ekım) - ALlilAN İlIIPARATORUNUN ÇANAKl{ALE'yt ZİYARETİ
Kısaltmalar
'.
bL belge fiUm (U.: 4 da., Ekım) - Y., G.y.: Fuat Uzkınay - Yap.e.: «MOSO. (bL).
•,
da. dakika
1918
ABDüLHAMİT'İN CENAZE MERASİ~Iİ (Şubat) - SULTAN REŞAT'­
E. Eser
IN CENAZE IIIERASİlIIİ (U.: 15 da., Temmuz) - VAıItDETT1N'İN Bİ-.
\?y. Görüntü yönetmeni
metre
AT ~IERASİ~U (U.: 21 da .. Temmuz) - eüLns-İ HÜlIIAYUNDA 26.
m.
~ FIRKA REs~I1GEÇtDİ (Temmuz) - VAHİDET'rİN'İN KILIÇ ALAYI
O. Oynayanlar
(U.: 6 da., Aı;ustos) - Y., G.y.: Fuat Uzkmay -- Yap.e.: «MOSD. (b.f).
S. Senaryo
Sanat yönetmeni 1919
~.y.
IIfOREBBİYE - Y.: Ahmet Fehlm - S.: A. Fehlm [Hüseyin Rahmi Gür-
U. Uzunluk·
pınar'ın aynı adlı romanı ve bu ramandan uyarlanan oyundan] - G.y.:
Y. Yönetmen
Fuat Uzlanay - O.: Ahmet Fehlm (Amca Bey), Mme. Kalitea .(Anjel),
Yap. Yapımcı
Verrul! (Maksım), Mme. Bayiar Fasulyeclyan (Eda Kalia) , Behzat
.,rap.e. YapımevL
[Butak] (Ahçıba§ı Tosun Aı;a), R""llt Rıza [Samako] (Şemi Bey), Şahap
Rıza, İsmail Zahit - Yap.: Fuat Uzkınay - Yap.e.: «MGC. - U.: 75 da.
!~L
AyASTEFAı"OS'TAIU RUS ABiDESİNtN YıKıLıŞı -Y., G.y.: Fuat
B1NNAZ - Y.: Ahmet Fehlm [bazı sahneler F'"",ıı. Neclp] - S.: MUnif
Fehim [Yusuf Ziya Ortaç'ın aynı adlı manzum oyunund~] - G.y.: Fuaıt
u~iunay _ Yap. e.: [Ordu adına] - U.: 150 m. (b.f., 14 Kasım). Uzkınay - O.: Mlle. Blanche (Binnaz), Rana DHberyan (Faika), Ekrem
lfl
i [Oran] (Efe Ahmet), Hüseyin Kemal [GOrmen] (Hamza), RÜ'ltü (Ham-
.9.1~ART;\LAR II1UHAREBES1NDE İTiLAF ORDULARıNıN Pt1S- za'nın'dedesi), Mecdl (Sadrazaın) - S.y.: M. Fehim - Yap.: Fuat Uzkı·
i-bRTtlLlIı:.ı:Sİ _ (U.: 29 da., Aı;ustos) - HARBİYE NAzıRıNIN KITA nay - Yap.e.: «MGC. - lT.: 1338 m., 45 da.
TEFrtŞİ VE BATUM MANZARASı (U.: 13 da., Aralık) - Y., G.y.: Fuat FATİH'TE 1ZMİR İÇİN III1TİNG (U.: 4 da., Mayıs) - SULTAN'AIIllIET-
Uzlanay - Yap.e.: <MOSO. (b.f.). TE 1ZMİR İÇİN MİT1NG (U.: 12 da., Mayıs) - Y., G.y.: Fuat Uzkınay­
i' Yap.... : <MGC•. (b.f.) "

~~AKKALEMUHAREBELERİ(U.: 13 da., Ocak) - VON DER GOL'~2 1921

PAŞA'NIN CENAZE IIIERASİlIIİ (U.: 3da., Nisan) - GENERAL TOWN- BİCAN EFENDİ VEKiLHARÇ - Y.: Şadl Fikret [Karagözoı;lu] - S.:
sİIEND (U.: 9 da., Mayıs) - GENERAL TOWNSHEND VE HİNTO Karagözog-ıı.ı:- [tbnilrrefik Ahmet Nuri Sekizinci'nin «His.se-i §ayia» adlı
tıSERA (U.: 4 da., Mayıs) _ Esm 1NGiLİZ GENERAL! (U.: 10 da., oyunundaki «Bican Efendb tipine dayanarak] - G.y.: Fuat Uzkınay _.
Mayıs) _ Y., G.y.:Fuat Uzkınay :- Ya'p.e.: «MOSD> (b.f.). O.: Karagözog-ıu (Bican Efendi), Şehper [Karagözoı;ıu],·İ. Galip '[Arcan],
, ltı Behzat [Butak], Nurettin Şefkatt - Yap.: Fuat Uzkınayı .~:- . Yap.e.:
1916 - 1918 .
HThIllIET AGA'NIN 1ZD1VAUI - Y.: ::<igmund Weınberg, sonra Fuat .MGC. - U.: 593 m., 22 da.
u~ınay - G.y.: Weinberg, <sonra Uzkınay - S.: Weinberg ~~ol.1ere'in BteAN EFENDİ MEKTEP HOCASI - Y.:· Karagözoı;ıu, S.: Karagöz-

«Z or nlk
ahuoın B;nliyan Tuluat Kumpanyası'nda bozulmuş bıçımınden] og-ıu - G.y.: Fuat Uzkınay - O.: Karagözoı;ıu - Yap.: Fua.t Uzkına.y -
F hi Beh Yap.e.: «MGC. (kısa fWm).
_ O.: Ar§ak Benliyan ve Kumpanyası oyuncuları ile Ahmet e m. -
zat [Butak]. 1. Galip [Arcan], Kem"'l Emin [Bara] - Yap.: Weinberg, . BteAı" EFENDİ'NİN Rt1YASI - Y.: Karagözoı;ıu - S.: Karagözog-ıu
' - G.y.: Fuat Uzkınay - O.: Karagözoı;ıu.- Yap.: Fua.t Uzkınay - Yap.
sonra Uzkınay - Yap.e.: eMOSDı>,
e.: «MGC. (kısa fillnı).

42 43
 -------."~·c=··~'-~__'_'c._.. __
-._-----
\
\
r
1922
BOGAZİÇİ ESRARI (NUR BARA) - Y.: Muhsin Ertugml - S.: M. Er-
tug-ruı [Yakup Kadri Karaosmanog-lu'nun «Nur Babb adlı romanınd"an]
-O.y.: Fuat Uzkınay - O.: M. Ertug-rul, Vasl Rıza [Zobul, Kemal [Kü·
FOTOGRAF'LAR
çük], Behzat [Butak], İ. GalIp [Arcan], Mme. Sarınatova, Refik Kemal
[Arduman], .Sepetçi•. Ali Rıza, Emın Beııg- (Belll], Hakkı Neclp
[Agrıman], Anna Marlyevlç, Azni!, Papazyan [yarım bırakmışbr] - Yap.
e.: Kemal FUlm.
ZAFER YOLLARINDA - V., G.y.: Fuat Uzkınay - Yap.e.: Kemal FWm
(orta uzunlukta b.f.).
1922-1942
İZIIIİR ZAFERİ (İST1KLAL) - G.y.: T.B.M.M. Ordu Flllm Çekme Mer-
kezi mensupIan, 19"30'dan sonra çoklukla Fuat Uzkınay - Yap.e.: T.B.M.
M. «OFÇM» - K.K. Foto-Filim Merkezi (uzun b.!.). (

BİBLİYOGRAFYA

Ra"um ÇALAPALA: Türkiye'de filimcillk [Yerll Fillm Yapanlar Cemlye-

tl'nln yayımladıgı Filimlerimiz adlı broşürde] (İstanbul 1946).
Nljat ÖZÖN: Türk Sinemas. Tarihl. Dünden bugüne, 1896-1960 (İstanbul
1962, Artlst Reklilom OrtakJıjp yayınları).
Nurul1ah TILGEN: Türk FlllmciUği. Dünden bugfuıe, 1914-1953 (.Yıldız.
dergisi, No. 30-37, 18 Temmuz - 5 Eylül 1953).
Fuat Uzkınay'ın kızı Sayın Mualla Tilzel'den alınan notlar.

TEŞEKKüR :

Bu kitaptaki reslmlerden çogtl Sayın MuaHa TllzeJ lle

Kara Kuvvetleri Foto-FiUm Merkezl'nden sag-ıanıruş­
tır. :Su konuda yardımlannı esirgerniyen sa,.yın Tilzel
Ile «KKFFM. Mildürü sayın A1b. Nlli9ret Erasl'll'a te-
§ekkUrlerimlzi sunanz.

44 l1
i
45
 ----""==.=-''.:.~~--_.
,
s~--4;'Ş!"-'"'t" ·11-

TERHIS BELGESI,·
(27 Teşrinisani 1334)
İsmi, Pederi i!imi : Fuat Efendi İbnl DUAver
Tevelllldü : Dersaadet 304
Btlumum Ikinci sınıf ihtiyat za,bltanı lle vektllerl ve n&m%et·
lerIne mahsus vesikadır.
:ftlaha.lll tevelllldü ve ta.rlhl : Dersaadet 304
ıtla.ba.1Jl ikILlneti : üskÜdtlr a<:ık tÜrbe 14 no.lu hanede.
Orduya. duhuHinden evvel müstabdem bulundutu mab&l : İs­
tanbul-vila.yet! da.hlllye mUdürü iken Sirkecl'de AU EfendI 51-
\ nemasım tesIs etml::ıtlr.

\ 47

\
 _.'

,
r
H:ı.ngi lisanlıırı tekeııüm eder : Fransızcaya blraz aşmadır
Hangi luta.larda Ua.y. vo.zife etmljtir: 28.7.331 de 5. Otomo-
bU Parkı Kumandanhgına 8 Kanunuevvel 331 de Uzun-
k~prU Naldiye otomobU kollarına, 1 teşrinisani 332'de Der-
saadet Merkez Kumandanlılı sinemasına. tayin olunmuatur.
i EylUl 33I'de zabit vek~li, 1 şubat 33l'de mU lazım-ı ganl
olmu~tuı'. Harp madaiyası; Sanayi madalyası, Avusturya ce-
saret madalyası, Kordela ba~lı altın lIyal<:at madalyası vardır.
BAlAda kUnye-i muvazzlLŞI muharrer Fuat Efendi Dersaadet
ılerkez Kumandanhlı sinemasında. mUstahdem iken bu deta "
Şeref Murut 7 te§rinisani 1334 tarihli ve 8/14722 nomorolu em-
ri ı\'ll nezaret penahl Ile terhis .edilip yeddlne ı~bu vesika Ita
kılınmıstır. 27 Teşrinisanı 1334.
Dergaadet Merkez Kumandanı (İmZA.)

·1'\,\ .. .

. \
i .
i,
".
i
~ ..•t. ~.
Fuat Uıkınay (saidan: lk1İıcl), 'Cumhurlyetten sonra 'yeniden
Fuat Uzkınay sinema calı;;ıma.larının en verImli dönemi olan dUzenlenen c.OFCM:mde· Laboratuv&r Grup" Amlrlyken ._*S::
MalOI Caziler CemiyeU yapımcı1ıg-ı (1918-1922) sırasında. -d~Ia.nyla. Uslte. o yıllarda aldıtı mük!fat belgeşi. " .

46 ,:49

i
 ,
i·
ji

i
! i

Fuat Uzkınay (Alıemın başındaki siv1l) , ıZMtR ZAFERt filmi·

ni genişletmel< için calışırken

Emeklilige dog-ru.

{
, ".
\ Fuat Uzkınny'ın r1l1mcUikten kazandıgı madalyalar: Osmanlı
.SanayI Madalyası, Avusturya Liyakat MadaIyasl.
Uzkınay (soldan ikinci) tZM1R ZAFER! ,- t-ST1.KLAL fIlmi-
nin son sahnelerIni tekUgt Agrı:.da (1942) .

,50
,