8

Chöông 1

CAÙC VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA BAÛO VEÄ

1.1 NHIEÄM VUÏ CUÛA BAÛO VEÄ

Trong quaù trình vaän haønh heä thoáng ñieän (HTÑ) coù theå xuaát hieän tình traïng söï coá vaø cheá ñoä
laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuûa caùc phaàn töû. Phaàn lôùn caùc söï coá thöôøng keøm theo hieän töôïng doøng
ñieän taêng khaù cao vaø ñieän aùp giaûm khaù thaáp. Caùc thieát bò coù doøng ñieän taêng cao chaïy qua coù theå bò
ñoát noùng quaù möùc cho pheùp vaø bò hö hoûng khi ñieän aùp bò giaûm thaáp, caùc hoä tieâu thuï khoâng theå laøm
vieäc bình thöôøng maø tính oån ñònh cuûa caùc maùy phaùt laøm vieäc song song vaø cuûa toaøn heä thoáng bò
giaûm. Caùc cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuõng laøm cho aùp, doøng vaø taàn soá leäch khoûi giôùi haïn
cho pheùp vaø neáu ñeå keùo daøi tình traïng naøy coù theå xuaát hieän söï coá. Coù theå noùi, söï coá laøm roái loaïn
caùc hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa HTÑ noùi chung vaø cuûa caùc hoä tieâu thuï ñieän noùi rieâng.

Cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng coù nguy cô xuaát hieän söï coá laøm giaûm tuoåi thoï cuûa maùy moùc.

Muoán duy trì hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa heä thoáng vaø cuûa caùc hoä tieâu thuï thì khi xuaát hieän söï
coá caàn phaùt hieän caøng nhanh caøng toát choã söï coá ñeå caùch ly noù khoûi phaàn töû khoâng bò hö hoûng, coù
nhö vaäy phaàn töû coøn laïi môùi duy trì ñöôïc hoaït ñoäng bình thöôøng, ñoàng thôøi giaûm möùc ñoä hö haïi
cuûa phaàn bò söï coá. Nhö vaäy, chæ coù caùc thieát bò töï ñoäng baûo veä (BV) môùi coù theå thöïc hieän toát ñöôïc
yeâu caàu neâu treân. Caùc thieát bò naøy hôïp thaønh heä thoáng baûo veä (HTBV).

Caùc maïng ñieän hieän ñaïi khoâng theå laøm vieäc thieáu caùc HTBV, vì chuùng theo doõi lieân tuïc tình
traïng vaø cheá ñoä laøm vieäc cuûa taát caû caùc phaàn töû cuûa HTÑ.

Khi xuaát hieän söï coá, BV phaùt hieän vaø cho tín hieäu ñi caét caùc phaàn töû hö hoûng thoâng qua caùc
maùy caét ñieän (MC). Khi xuaát hieän cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng, BV seõ phaùt hieän vaø tuøy
thuoäc theo yeâu caàu coù theå taùc ñoäng ñeå khoâi phuïc cheá ñoä laøm vieäc bình thöôøng hoaëc baùo tín hieäu
cho nhaân vieân tröïc.

Heä thoáng BV laø toå hôïp cuûa caùc phaàn töû cô baûn laø caùc rôle, neân coøn ñöôïc goïi laø BV rôle.

1.2 CAÙC YEÂU CAÀU CÔ BAÛN ÑOÁI VÔÙI HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ
1.2.1 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä choáng ngaén maïch
1- Tính choïn loïc
Khaû naêng cuûa BV chæ caét phaàn hö hoûng khi NM ñöôïc goïi laø tính choïn loïc.
 9

Ñoái vôùi ví duï treân hình 1.1, yeâu caàu naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau: khi NM (NM) taïi ñieåm N1,
maùy caét MC3 laø maùy caét ôû gaàn choã söï coá nhaát ñöôïc caét ra, nhôø vaäy caùc phuï taûi khoâng noái vaøo
ñöôøng daây hö hoûng vaãn ñöôïc nhaän ñieän. Khi NM taïi ñieåm N2, ñöôøng daây söï coá II ñöôïc caét ra töø hai
phía nhôø MC1 vaø MC2, coøn ñöôøng daây I vaãn laøm vieäc, vì vaäy toaøn boä caùc hoä tieâu thuï vaãn nhaän
ñöôïc ñieän. Yeâu caàu taùc ñoäng choïn loïc laø yeâu caàu cô baûn nhaát ñeå ñaûm baûo cung caáp ñieän an toaøn
cho caùc hoä tieâu thuï. Neáu BV taùc ñoäng khoâng choïn loïc, söï coá coù theå lan roäng.
B

MC6 C
MC7 I MC8
I
MC3 N1

MC4
MC5 MC1 N2 MC2
II
II
BV3

D BV1 BV2 E

Hình 1.1 Caét choïn loïc phaàn töû bò hö hoûng khi NM trong maïng

2- Taùc ñoäng nhanh

Tính taùc ñoäng nhanh cuûa BV laø yeâu caàu quan troïng khi coù NM beân trong cuûa thieát bò. Baûo veä
taùc ñoäng caøng nhanh thì:
- Ñaûm baûo tính oån ñònh laøm vieäc song song cuûa caùc maùy phaùt trong heä thoáng, laøm giaûm aûnh
höôûng cuûa ñieän aùp thaáp leân caùc phuï taûi
- Giaûm taùc haïi doøng NM tôùi caùc thieát bò
- Giaûm xaùc suaát daãn ñeán hö hoûng naëng hôn
- Naâng cao hieäu quaû thieát bò töï ñoùng laïi.
Thôøi gian caét hö hoûng t bao goàm thôøi gian taùc ñoäng cuûa (BV) tbv vaø thôøi gian caét cuûa MC tMC:
t = tbv + tMC
Ñoái vôùi caùc HTÑ hieän ñaïi, thôøi gian caét NM lôùn nhaát cho pheùp theo yeâu caàu ñaûm baûo tính
oån ñònh raát nhoû. Ví duï ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän 300 ÷ 500kV, caàn phaûi caét söï coá trong voøng 0,1 ÷
0,12 giaây (s) sau khi NM xuaát hieän, coøn trong maïng 110 ÷ 220kV thì trong voøng 0,15 ÷ 0,3s. Trong
caùc maïng phaân phoái 6, 10, 15kV ôû caùch xa nguoàn thôøi gian caét söï coá cho pheùp leân tôùi 1,5 ÷ 3s. Muoán
caét nhanh NM caàn giaûm thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV vaø MC. Hieän duøng phoå bieán caùc MC coù tMC = 0,15 ÷
0,06s. Neáu caàn caét NM vôùi thôøi gian t = 0,12s baèng MC coù tMC = 0,08s thì thôøi gian taùc ñoäng cuûa
BV khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,04s (hai chu kyø). Baûo veä coù thôøi gian taùc ñoäng döôùi 0,1s ñöôïc xeáp
vaøo loaïi taùc ñoäng nhanh. Loaïi BV taùc ñoäng nhanh hieän ñaïi coù tBV = 0,01 ÷ 0,04s.
Vieäc cheá taïo BV vöøa taùc ñoäng choïn loïc, vöøa nhanh laø vaán ñeà khoù. Caùc BV naøy phöùc taïp vaø
ñaét. Ñeå ñôn giaûn, coù theå thöïc hieän caét nhanh NM khoâng choïn loïc, sau ñoù duøng thieát bò töï ñoùng laïi
phaàn bò caét khoâng choïn loïc.
10

3- Ñoä nhaïy
Treân hình 1.1 ta thaáy moãi BV caàn taùc ñoäng khi söï coá xaûy ra trong vuøng BV cuûa mình (ñeå baûo
ñaûm vöøa coù BV chính vaø BV döï tröõ taïi choã). Ví duï, BV1 vaø 2 caàn taùc ñoäng khi NM xaûy ra trong
ñoaïn DE. Ngoaøi ra, noù coøn caàn taùc ñoäng khi NM xaûy ra trong ñoaïn BC cuûa BV3. Ñieàu naøy caàn
thieát ñeå döï phoøng tröôøng hôïp NM treân ñoaïn BC maø BV3 hoaëc MC3 naøy khoâng laøm vieäc. Taùc ñoäng
cuûa BV ñoái vôùi ñoaïn keá tieáp ñöôïc goïi laø döï phoøng xa. Moãi BV caàn taùc ñoäng khoâng chæ vôùi tröôøng
hôïp NM tröïc tieáp maø caû khi NM qua ñieän trôû trung gian cuûa hoà quang. Ngoaøi ra, noù caàn taùc ñoäng
khi NM xaûy ra trong luùc heä thoáng laøm vieäc ôû cheá ñoä cöïc tieåu (ôû cheá ñoä naøy moät soá nguoàn ñöôïc caét
ra vaø do ñoù doøng NM coù giaù trò nhoû).
Ñoä nhaïy cuûa BV thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù baèng heä soá nhaïy knh. Ñoái vôùi BV cöïc ñaïi taùc ñoäng,
ñaïi löôïng theo doõi taêng khi coù hö hoûng (ví duï quaù doøng ñieän) thì knh ñöôïc xaùc ñònh
I N min
knh =
I kñbv

vôùi: INmin - doøng NM nhoû nhaát; Ikñbv - giaù trò doøng nhoû nhaát maø BV coù theå taùc ñoäng.
Ñoái vôùi BV cöïc tieåu taùc ñoäng khi ñaïi löôïng theo doõi giaûm khi hö hoûng (ví duï ñieän aùp cöïc
tieåu), heä soá knh ñöôïc xaùc ñònh ngöôïc laïi baèng trò soá ñieän aùp khôûi ñoäng chia cho ñieän aùp dö coøn laïi
lôùn nhaát khi hö hoûng.
BV caàn coù ñoä nhaïy sao cho noù taùc ñoäng chaéc chaén khi NM qua ñieän trôû cuûa hoà quang ôû cuoái
vuøng ñöôïc giao BV trong cheá ñoä cöïc tieåu cuûa heä thoáng.

4- Ñoä tin caäy

Ñoä tin caäy theå hieän yeâu caàu BV phaûi taùc ñoäng chaéc chaén khi NM xaûy ra trong vuøng ñöôïc giao
BV vaø khoâng ñöôïc taùc ñoäng ñoái vôùi caùc cheá ñoä maø noù khoâng coù nhieäm vuï taùc ñoäng. Ñaây laø yeâu caàu raát
quan troïng. Moät BV naøo ñoù hoaëc khoâng taùc ñoäng hoaëc taùc ñoäng nhaàm raát coù theå daãn ñeán haäu quaû laø
soá phuï taûi bò maát ñieän nhieàu hôn hoaëc laøm cho söï coá lan traøn. Ví duï, khi NM taïi ñieåm N2 treân hình 1.1
maø BV khoâng taùc ñoäng caét MC1 vaø MC2 ñöôïc thì caùc BV döï phoøng xa khaùc soá caét nguoàn II MC4,
MC5 vaø traïm B nhö vaäy BV khoâng tin caäy, laøm maát ñieän nhieàu, gaây thieät haïi kinh teá.
Ñeå BV coù ñoä tin caäy cao caàn duøng sô ñoà ñôn giaûn, giaûm soá löôïng rôle vaø tieáp xuùc, caáu taïo ñôn
giaûn, cheá ñoä vaø laép raùp ñaûm baûo chaát löôïng, ñoàng thôøi kieåm tra thöôøng xuyeân trong quaù trình vaän haønh.

1.2.2 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä choáng caùc cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng
Töông töï BV choáng NM, caùc BV naøy cuõng caàn taùc ñoäng choïn loïc, nhaïy vaø tin caäy. Yeâu caàu
taùc ñoäng nhanh khoâng ñeà ra. Thôøi gian taùc ñoäng cuûa BV loaïi naøy cuõng ñöôïc xaùc ñònh theo tính
chaát vaø haäu quaû cuûa cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng. Thoâng thöôøng caùc cheá ñoä naøy xaûy ra
choác laùt vaø töï tieâu tan, ví duï hieän töôïng quaù taûi ngaén haïn khi khôûi ñoäng ñoäng cô khoâng ñoàng boä.
Tröôøng hôïp naøy neáu caét ngay seõ laøm phuï taûi maát ñieän. Vì vaäy, chæ caàn caét thieát bò khi xuaát hieän
cheá ñoä laøm vieäc khoâng bình thöôøng neáu coù nguy cô thöïc teá ñoái vôùi thieát bò ñoù, nghóa laø sau khoaûng
thôøi gian nhaát ñònh. Trong nhieàu tröôøng hôïp, nhaân vieân vaän haønh coù nhieäm vuï loaïi tröø cheá ñoä khoâng
bình thöôøng vaø nhö vaäy chæ caàn yeâu caàu BV baùo tín hieäu.
 11

1.3 CAÙC BOÄ PHAÄN CUÛA HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ

Trong tröôøng hôïp toång quaùt, sô ñoà BV goàm hai phaàn chính: phaàn ño löôøng vaø phaàn loâgic (H.1.2).

MC
BU

ÑO LÖÔØNG MAÏCH LOGIC THÖÏC HIEÄN

ÑL LG
IR

BI

NGUOÀN THAO TÍN HIEÄU

HIEÅN THÒ
TAÙC TH

Tín hieäu töø

BV khaùc

Phaàn ño löôøng Phaàn logic

Hình 1.2 Sô ñoà toång quaùt cuûa heä thoáng BV moät phaàn töû heä thoáng ñieän

- Phaàn ño löôøng (PÑL) lieân tuïc thu nhaän tin töùc veà tình traïng cuûa phaàn töû ñöôïc BV, ghi nhaän söï
xuaát hieän söï coá vaø tình traïng laøm vieäc khoâng bình thöôøng, ñoàng thôøi truyeàn tín hieäu ñeán phaàn loâgic.
Phaàn ño löôøng nhaän nhöõng thoâng tin cuûa ñoái töôïng ñöôïc BV qua caùc boä bieán ñoåi ño löôøng sô caáp maùy
bieán doøng (BI) vaø caùc maùy bieán ñieän aùp (BU).
- Phaàn loâgic tieáp nhaän tín hieäu töø PÑL. Neáu giaù trò, thöù töï vaø toång hôïp caùc tín hieäu phuø hôïp
vôùi chöông trình ñònh tröôùc noù seõ phaùt tín hieäu ñieàu khieån caàn thieát (caét MC hoaëc baùo tín hieäu) qua
boä phaän thöïc hieän.
Ngoaøi phaàn chính treân, ñeå cung caáp nguoàn moät chieàu DC cho PÑL, phaàn loâgic, maïch baùo
tín hieäu, maøn hình theå hieän vaø boä phaän thöïc hieän caàn nguoàn thao taùc moät chieàu.

1.3.1 Ño löôøng sô caáp

Maùy bieán doøng, maùy bieán ñieän aùp duøng ñeå:
- Giaûm doøng ñieän vaø ñieän aùp cuûa ñoái töôïng BV ñeán giaù trò thaáp ñuû ñeå heä thoáng BV laøm vieäc an
toaøn (doøng thöù caáp BI ñònh möùc laø 5A hoaëc 1A, aùp thöù caáp BU ñònh möùc laø 100V hoaëc 120V)
- Caùch ly BV vôùi ñoái töôïng ñöôïc BV
- Cho pheùp cuøng doøng vaø aùp chuaån thích öùng vôùi heä thoáng BV.
Toång trôû thöù caáp cuûa BI raát thaáp, ngöôïc laïi toång trôû thöù caáp cuûa BU raát cao. Loõi cuûa BI coù
theå ñöôïc cheá taïo baèng theùp hay khe hôû khoâng khí, BI coù loõi theùp coù coâng suaát ra lôùn nhöng coù
nhieàu sai soá caû trong cheá ñoä laøm vieäc bình thöôøng hay quaù ñoä. BI coù loõi khoâng khí coù coâng suaát ra
thaáp thöôøng khoâng ñuû cho rôle baùn daãn, vi maïch. Chuùng coù ñaëc tính laøm vieäc tuyeán tính vaø khoâng
coù sai soá trong cheá ñoä quaù ñoä.
Tieâu chuaån ñeå choïn tyû soá BI laø theo doøng ñieän taûi cöïc ñaïi. Caùc ñoái töôïng BV coù ñieän theá
cao, coù theå söû duïng BU qua boä chia ñieän theá baèng tuï ñieän, ñeå ñieän theá ñeán BU chæ baèng 10% ñieän
theá heä thoáng (H.1.3).
12

Uht

C1
Uht.C1
L1 UT =
C1 + C2
Uht - ñieän theá heä thoáng
C1, C2 - ñieän dung cuûa
C2 U2 UT boä phaän theá
L1 - khaùng trôû
UT - ñieän theá thöù caáp cuûa BU

Hình 1.3 Maïch phaân theá baèng tuï ñieän

Maùy bieán doøng ñieän (BI, TI, CT)

Tyû soá bieán ñoåi doøng ñieän cuûa BI theo lyù thuyeát laø nghòch vôùi soá voøng cuoän sô caáp vaø thöù caáp
cuûa BI. Nhöng thöïc teá doøng thöù caáp ñöôïc xaùc ñònh baèng
NI.IT = IS – Iµ
trong ñoù: IT, IS, Iµ - doøng thöù caáp, doøng sô caáp, doøng töø hoùa; NI - tyû soá doøng quaán.
Doøng töø hoùa tyû leä vôùi toång trôû cuûa maïch thöù caáp, vì theá sai soá cuûa BI tyû leä vôùi toång trôû thöù
caáp (phuï taûi cuûa BI). Caùc BI coù theå ñaûm baûo ñöôïc ñoä chính xaùc khi chuùng laøm vieäc ôû tình traïng gaàn vôùi
tình traïng noái taét phía thöù caáp BI, nghóa laø khi phuï taûi phía thöù caáp BI beù thì luùc ñoù Iµ beù. Ví duï, khi phuï
taûi 30VA vaø doøng ñieän ñònh möùc 5A, ta coù ñieän theá thöù caáp UT = 6V. Khi ñieän trôû cuûa phuï taûi thay ñoåi
trong moät phaïm vi giôùi haïn, doøng ñieän thöù caáp IT thöïc teá haàu nhö khoâng bieán ñoåi vì Iµ raát beù so vôùi doøng
ñieän sô caáp IS. Vì theá phuï taûi cuûa BI luoân luoân noái tieáp, khaùc vôùi phuï taûi cuûa BU luoân luoân gheùp song
song. Noái taét thöù caáp laø tröôøng hôïp laøm vieäc bình thöôøng cuûa BI. Khoâng cho pheùp maùy bieán doøng laøm
vieäc ôû tình traïng hôû maïch thöù caáp khi doøng ñieän sô caáp ñònh möùc. Ñaëc bieät khi NM, doøng sô caáp lôùn,
söùc ñieän ñoäng phía thöù caáp (neáu hôû maïch) coù theå ñaït ñeán haøng chuïc kiloâ volt. Cuõng caàn chuù yù raèng, neáu
ñieän trôû cuûa phuï taûi ôû maïch thöù caáp lôùn cuõng coù theå gaây quaù ñieän aùp nguy hieåm. Ñoä chính xaùc cuûa BI
ñöôïc tính baèng tyû soá
 N I − Is 
% sai soá =  I T .100
 Is 
Ñoái vôùi moät soá loaïi rôle ñoä chính xaùc 10% ñeán 15% khi NM coù theå chaáp nhaän ñöôïc, ví duï
rôle doøng ñieän coù thôøi gian. Coøn nhöõng rôle khaùc nhö khoaûng caùch, so leäch yeâu caàu ñoä chính xaùc
cao hôn laø 2 ÷ 3%. Trong tröôøng hôïp toång quaùt, coù theå duøng ñoä chính xaùc laø 5%. Sai soá cho pheùp
veà goùc laø δ ≤ 7o.

1- Caùch xaùc ñònh phuï taûi cuûa BI trong sô ñoà baûo veä I

Trong sô ñoà BV phuï taûi cuûa BI bao goàm ñieän trôû cuûa caùc rôle, daây noái
phuï vaø ñieän trôû tieáp xuùc. Giaù trò tính toaùn cuûa phuï taûi BI xaùc ñònh nhö sau:
.
. UT Ñieän aùp cuoän thöù caáp
Z pt = =
IT Doøng ñieän cuoän thöù caáp
Ñoái vôùi doøng ñieän thöù caáp ñaõ cho, ñieän aùp ñaàu ra ôû cuoän thöù caáp cuûa
Hình 1.4 Noái tieáp
BI phuï thuoäc vaøo sô ñoà noái giöõa BI vaø phaàn ño löôøng, daïng NM vaø söï phoái
hôïp caùc pha hö hoûng. hai maùy bieán doøng
 13

Trong moät soá tröôøng hôïp ñeå giaûm phuï taûi cuûa BI ngöôøi ta giaûm UT baèng caùch noái tieáp hai
(hay ñoâi khi ba, boán) maùy bieán doøng coù heä soá bieán ñoåi gioáng nhau (H.1.4). Luùc ñoù
.
. UT
Z pt = = 0,5 ( Z R + 2Z dd )
IT
vôùi: ZR - toång trôû cuûa rôle; Zdd - toång trôû cuûa daây daãn.

2- Caùch ñaùnh daáu ñaàu cuoän daây

Trong caùc sô ñoà BV caàn phaûi noái ñuùng ñaàu caùc cuoän daây cuûa BI vaø phaàn ño löôøng cuûa BV, vì theá
caàn phaûi bieát caùch ñaùnh daáu caùc cuoän daây sô caáp vaø thöù caáp cuûa BI.
Caùc ñaàu cuûa cuoän sô caáp chuùng ta ñaùnh daáu S1 vaø S2.
Caùc ñaàu cuûa cuoän thöù caáp ta ñaùnh daáu T1 vaø T2.
Xaùc ñònh ñaàu daây theo quy taéc sau: choïn ñaàu S1 cuûa cuoän sô
IS
caáp tuøy yù. Ñaàu T1 cuûa cuoän thöù caáp ñöôïc xaùc ñònh theo ñaàu S1 cuûa
cuoän sô caáp vôùi quy öôùc laø khi giaù trò töùc thôøi cuûa doøng ñieän sô S1 IT
*
caáp Is ñi töø ñaàu S1 ñeán S2 doøng ñieän thöù caáp IT seõ ñi töø T2 ñeán T1
*
T
(H.1.5). ÔÛ caùc ñaàu S1 vaø T1 ñoâi khi ngöôøi ta ñaùnh daáu baèng ngoâi 1
R
sao (*). Neáu choïn ñaàu daây theo quy öôùc vöøa neâu ra thì haàu nhö laø T2
doøng ñieän ñi thaúng töø maïch sô caáp qua rôle khoâng bò ñoåi chieàu.
Vì theá, treân caùc baûn veõ thöôøng ngöôøi ta khoâng ñaùnh daáu ñaàu caùc S2

cuoän daây maø chæ hieåu ngaàm raèng caùc ñaàu cuøng teân S1 vaø T1 naèm Hình 1.5 Caùch ñaùnh daáu
caïnh nhau. caùc ñaàu cuoän daây BI
Ñoái vôùi BI loõi theùp, chaát löôïng loõi theùp, ñaëc tính baõo hoøa töø
cuûa noù raát quan troïng. Khi doøng ñieän NM lôùn laøm loõi theùp baõo hoøa, ñieàu naøy seõ gaây aûnh höôûng
nhieàu hay ít ñeán BV tuøy thuoäc nguyeân taéc BV, chaúng haïn khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán BV moät tín
hieäu ñaàu vaøo nhö BV doøng ñieän. Möùc ñoä chính xaùc cuûa BI aûnh höôûng raát lôùn ñeán sô ñoà BV so leäch
vì caàn so saùnh söï khaùc nhau giöõa caùc doøng ñieän. Söï baõo hoøa cuûa BI coù theå ñöôïc tính phoûng ñoaùn
baèng ba phöông phaùp sau:
- Phöông phaùp ñöôøng cong töø hoùa (ñöôøng cong baõo hoøa)
- Phöông phaùp coâng thöùc
- Phöông phaùp moâ phoûng treân maùy tính.
Trong moïi tröôøng hôïp, bieán doøng coù theå ñöôïc thay theá baèng sô ñoà maïch töông ñöông nhö
hình 1.6. Doøng ñieän sô caáp BI ñöôïc bieán ñoåi baèng moät maùy bieán doøng lyù töôûng tyû soá 1/n.
Maïch töông ñöông hình 1.6a coù theå ñôn giaûn hoùa thaønh hình 1.6b, trong ñoù toång trôû thöù caáp
BI vaø toån thaát nhieät khoâng keå. BI ñöôïc ñaùnh giaù baèng ñoä chính xaùc cuûa tyû soá doøng sô caáp vaø doøng
thöù caáp. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng ñieän aùp thöù caáp lôùn nhaát maø BI khoâng bò baõo hoøa.
14

2
Z& S n Z& T
1:n
a c e
Rm Xm ZL
b d f

a) IS Is / n I& T Z
& = R + jX
1:n T T T

a c e
I& e Xm ZT
b d f

V
&
ef
I& T Z
&
L

b) I& T
I& s / n V
&
cd
I& c I& T RL
j I& T XL

ZS - toång trôû sô caáp BI; ZT - toång trôû thöù caáp BI; Xm - thaønh phaàn töø hoùa;
Rm - toån thaát nhieät loõi theùp nhaùnh töø hoùa

Hình 1.6 Maïch töông ñöông vaø giaûn ñoà vectô cuûa BI

Töø hình 1.6b xaùc ñònh ñieän theá thöù caáp

. . . . . . .
Vcd = VT = IT ( ZT + Z L ) = IT Z B (1.1)
. .
trong ñoù: VT - ñieän theá thöù caáp (V); IT - doøng thöù caáp cöïc ñaïi (A)
. .
Z L - toång trôû taûi (Ω); ZT - toång trôû thöù caáp BI (Ω)
.
Z B - toång trôû phía thöù caáp (Ω).

Trong moïi tröôøng hôïp aùp duïng, doøng ñieän thöù caáp cöïc ñaïi ñöôïc tính töø doøng ñieän NM chia
cho tyû soá cuûa BI.
Caáp chính xaùc theo tieâu chuaån ANSI
Loaïi C: quy ñònh tyû soá bieán ñoåi coù theå tính toaùn. Bao goàm caùc BI söù coù cuoän daây phaân boá
khoâng ñoàng nhaát vaø baát kyø BI naøo maø töø thoâng taûn loõi theùp khoâng aûnh höôûng tôùi tyû soá bieán ñoåi
trong moät giôùi haïn xaùc ñònh.
Loaïi T: quy ñònh tyû soá bieán ñoåi phaûi xaùc ñònh baèng thöû nghieäm. Bao goàm caùc BI loaïi daây
quaán vaø baát kyø loaïi naøo khaùc maø töø thoâng taûn loõi theùp aûnh höôûng ñeán tyû soá bieán ñoåi.
Bieán doøng loaïi söù thöôøng reû hôn loaïi daây quaán nhöng coù ñoä chính xaùc thaáp hôn, thöôøng ñöôïc
duøng cho BV rôle vì giaù thaønh cuõng nhö ñoä chính xaùc thoûa maõn BV. Hôn nöõa, loaïi BI söù tieän lôïi
cho vieäc ñaët ôû ñaàu söù maùy bieán aùp vaø maùy caét. BI loaïi söù ít chính xaùc ôû doøng ñieän nhoû vì coù doøng
töø hoùa lôùn neân ít ñöôïc duøng cho ño löôøng ôû doøng ñieän bình thöôøng.
Ñoà thò cuûa bieán doøng loaïi C ñöôïc veõ ôû hình 1.7, bieåu hieän ñieän theá thöù caáp caùc BI loaïi C
khaùc nhau. Ñoà thò cho giôùi haïn (10%) tyû soá cuûa BI theo caáp chính xaùc vaø taûi BI cho tröôùc.
 15

V V
800 22
C800 20 B-10
700
18 B-20

Ñieän theá thöù caáp

600 16
500 14
12 B-40
400 C400 10
300 8
4Ω B-80
200 C200 6
2Ω C100 4
100 2
1Ω
0 0
0 510 20 30 40 50 60 70 80 90 100 A 0 510 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
Boäi soá Iñms

Hình 1.7 Ñoà thò chuaån chính xaùc ANSI, Hình 1.8 Ñöôøng cong tyû soá quaù doøng
maùy bieán doøng loaïi C maãu cuûa BI loaïi T

Ví duï, taûi BI laø 4Ω, ñöôøng cong chæ raèng sai soá tyû soá cuûa caáp C400 seõ khoâng vöôït quaù (10%)
giöõa 1 vaø 20 laàn doøng ñieän thöù caáp bình thöôøng. Ñieàu naøy ñöôïc kieåm tra nhö sau
VT = 4Ω (100 × 5 A ) = 400V
Caáp chính xaùc BI cho rôle coù theå ñöôïc cung caáp töø nhaø saûn xuaát. Ñoái vôùi BI loaïi T, nhaø saûn xuaát
cung caáp ñöôøng cong tyû soá quaù doøng maãu, nhö hình 1.8.
a- Phöông phaùp ñöôøng cong töø hoùa
Phöông phaùp naøy yeâu caàu phaûi duøng ñöôøng cong töø hoùa cuûa bieán doøng caàn choïn, caùc ñöôøng cong
nhö theá ñöôïc cung caáp töø nhaø saûn xuaát. Hoï ñöôøng cong tieâu bieåu cho ôû hình 1.9. Ñöôøng cong naøy coù theå
ñöôïc duøng raát ñôn giaûn. Töø (1.1) vôùi doøng chaïm vaø tyû soá BI ñaõ cho, ta coù theå xaùc ñònh ñieän theá thöù caáp.
Töø hình 1.8 ñoái vôùi ñieän theá ñaõ tính, ta coù theå kieåm tra ñieåm laøm vieäc cuûa BI, vieäc choïn seõ roõ hôn trong
ví duï quyeån baøi taäp “Tính toaùn NM vaø BVRL trong HTÑ”, taùc giaû Nguyeãn Hoaøng Vieät.

1000

600-5
Ñieän theá töø hoùa thöù caáp, Vs

100 500-5
450-5
400-5
300-5
250-5
200-5
150-5
100-5
10
50-5

-1
0,001 0,01 0,1 1 10 100

Doøng töø hoùa thöù caáp, Ie

Hình 1.9 Ñöôøng cong töø hoùa cuûa BI loaïi C

16

b- Phöông phaùp coâng thöùc

Phöông phaùp naøy ñaùnh giaù söï laøm vieäc cuûa BI döïa vaøo nguyeân lyù thieát keá BI. Baûng 1.1 cho
quan heä giöõa taûi thöù caáp chuaån cuûa BI vaø ñieän theá thöù caáp ñònh möùc. Ñieän theá thöù caáp ñònh möùc laø
ñieän theá cuûa BI loaïi C seõ cung caáp cho taûi chuaån vôùi 20 laàn doøng ñònh möùc maø khoâng quaù sai soá 10%.

Baûng 1.1 Ñieän theá ñònh möùc vaø taûi chuaån cuûa BI loaïi C
Taûi chuaån ZB (1) Ñieän theá ñònh möùc (2) Taûi chuaån ZB (1) Ñieän theá ñònh möùc (2)
Loaïi C Loaïi C
(Ω) (V) (Ω) (V)

C100 1 100 C400 4 400

C200 2 200 C800 8 800

(1) - giaû thieát goùc toång trôû laø 60o; (2) - ñöôïc tính khi 20 × 5A doøng thöù caáp

Ñieän theá thöù caáp laø haøm cuûa doøng ñieän NM thöù caáp BI IN vaø toång taûi phía thöù caáp ZB
ndφ
v = (V )
dt
vôùi: n - soá voøng daây phía thöù caáp; φ - töø thoâng loõi theùp (webers).
t  − Rt
t  L  − Rt  
hay 
nΦ = ∫ vdt = ∫ Z B iN e L 
− cos ωt dt = Z B iN   1 − e L  − sin ωt
   R   
o o     
Laáy trò soá cöïc ñaïi trong daáu ngoaëc bieåu thöùc treân ta ñöôïc
X 
nΦ ω = Z B iN  + 1
 L 
Ñieän theá ñònh möùc thöù caáp BI laø ñieän thöù caáp cung caáp cho moät taûi chuaån 20 laàn doøng ñònh
möùc maø khoâng gaây sai soá tyû soá quaù 10%. Töø ñieàu kieän naøy ta coù theå vieát
20
ZB ≤
 X 
iN  + 1
 L 
Trong ñoù taûi tính trong ñôn vò töông ñoái (ÑVTÑ) vôùi cô baûn laø taûi BI chuaån, vaø doøng NM
trong ÑVTÑ vôùi cô baûn laø doøng ñònh möùc BI. Ví duï, ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi coù X/R laø 12 vaø
doøng NM cöïc ñaïi laø boán laàn doøng ñònh möùc cuûa BI C800, baõo hoøa seõ khoâng xaûy ra neáu ZB < 0,38
(ÑVTÑ) cuûa taûi chuaån 8Ω, hay khoaûng 3Ω.

c- Phöông phaùp moâ phoûng treân maùy tính

Ñoà thò 1.8 vaø 1.9 khoâng cho ta bieát chính xaùc daïng soùng meùo daïng khi coù doøng sô caáp lôùn
laøm baõo hoøa loõi theùp BI. Vieäc chuïp hình daïng soùng thöïc teá cuõng nhö moâ phoûng treân maùy tính cho
pheùp ta ñònh ñöôïc caùc daïng soùng sô caáp cuõng nhö thöù caáp luùc coù doøng ñieän sô caáp raát lôùn. Maùy
bieán doøng laøm vieäc trong cheá ñoä quaù ñoä.
Khi coù NM xaûy ra, doøng ñieän NM ñöôïc xaùc ñònh:
R
 t
iNM = Imax sin(ωt + ψ − φ ) + sin(ψ − φ )e − L 
 
Soá haïng ñaàu cuûa iNM laø thaønh phaàn chu kyø ñoái xöùng vaø soá haïng sau laø thaønh phaàn khoâng chu
kyø maø baét ñaàu coù trò soá cöïc ñaïi vaø giaûm daàn theo haøm muõ (H.1.10).
 17

Ñöôøng bao treân

2 2I k

2 2I k = 2 2I ’’k
g

A
U
t

T
Ñöôønngg bao
ñöôø baodöôù
döôùi i

HìnhHình DaïnDaï
1.10.1.10 ngnsoù
g soù gn gn
doø doø
gnñieä
g ñieä
n nngaé
NM n maïch

Trong phöông trình treân, R, L laø ñieän trôû vaø khaùng trôû, φ laø goùc pha cuûa maïch sô caáp vaø ψ laø
thôøi gian (radian) tính töø thôøi ñieåm xaûy ra NM ñeán ñieän aùp thöù caáp vöøa qua khoâng. Coâng thöùc chæ
raèng thaønh phaàn khoâng chu kyø giaûm chaäm hôn neáu R/L nhoû, nghóa laø caûm khaùng cao nhö ôû caùc
maïng coù ñieän theá treân 110kV. Thaønh phaàn khoâng chu kyø seõ lôùn nhaát khi ψ = 90o – φ, nghóa laø neáu
NM ñöôïc baét ñaàu ôû thôøi ñieåm khi ñieän theá quaù khoâng.
Thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng ñieän thöù caáp maùy bieán doøng ñöôïc chæ ôû hình 1.11a; ta
thaáy raèng thaønh phaàn khoâng chu kyø cuûa doøng ñieän thöù caáp giaûm nhanh hôn cuûa doøng ñieän sô caáp,
vaø ñoåi chieàu sau vaøi chu kyø.
Sai soá cuûa BI taïo ra do thaønh phaàn khoâng chu kyø coù theå suy ra töø hình 1.11b, maø do moät
phaàn doøng ñieän sô caáp ñöôïc duøng ñeå töø hoùa loõi theùp. Hình 1.12 cho daïng soùng doøng ñieän sô caáp vaø
thöù caáp cuûa BI khi coù NM.
Giaù trò cuûa X/L taêng theo ñieän theá maïng ñieän do khoaûng caùch daây daãn taêng leân ôû maïng
220kV, X/L laø khoaûng 10, vì theá töø thoâng khoâng chu kyø khoaûng 10 laàn/töø thoâng chu kyø Is.
18

amps

is

iµ
iS
a)
iT
T(s)
0,1 0,2 0,3
Is
a)

iϕ IT

b)
b) t

Hình 1.12 Daïng soùng cuûa doøng ñieän sô caáp

vaø thöù caáp cuûa BI khi coù NM
Hình 1.11 Thaønh phaàn khoâng chu kyø a) Theo lyù thuyeát; b) Chuïp ñöôïc baèng dao ñoäng

3- Boä bieán ñoåi doøng ñieän quang

Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng baõo hoøa cuûa loõi theùp BI, ta coù theå duøng boä bieán ñoåi doøng ñieän
quang. Nguyeân taéc laøm vieäc cuûa caùc boä bieán ñoåi naøy laø ño löôøng vuøng töø tröôøng laân caän cuûa daây
daãn mang doøng ñieän. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø:
- Khoaûng laøm vieäc cuûa boä phaän quang lôùn hôn nhieàu so vôùi loaïi BI ñieän töø
- Boä bieán ñoåi quang goïn nheï.

loõi töø
bieán doøng caûm quang caûm quang
caûm quang
caûm quang

daây daãn ñöôøng daây daãn

aùnh saùng
Boä bieán ñoåi caùp quang vaøo ra vaøo ra vaøo ra
ñieän - quang vaøo ra caùp quang caùp quang caùp quang

caùp quang
1) 2) 3) 4) 5)

Hình 1.13 Caùc loaïi boä bieán ñoåi doøng ñieän quang

Khuyeát ñieåm cuûa loaïi naøy laø tín hieäu ñaàu ra nhoû khoaûng vaøi microwatt so vôùi vaøi watt cuûa
loaïi coå ñieån. Phaàn cöùng cuûa boä bieán ñoåi doøng ñieän quang ngaøy caøng phaùt trieån vaø coù naêm daïng
khaùc nhau nhö:
Loaïi 1: BI coå ñieån keát hôïp vôùi boä bieán ñoåi quang caùch ñieän
 19

Loaïi 2: duøng maïch töø quanh daây daãn keát hôïp vaø ño töø tröôøng beân trong loõi theùp qua khe hôû
khoâng khí
Loaïi 3: duøng ñöôøng ñi aùnh saùng beân trong khoûi vaät lieäu quang bao boïc daây daãn ñieän
Loaïi 4: duøng moät daây quang quaán quanh daây daãn
Loaïi 5: ño töø tröôøng ôû taïi moät ñieåm gaàn daây daãn.

Maùy bieán ñieän aùp (BU, TU, PT)

Maùy bieán ñieän aùp ñöôïc cheá taïo chuaån hoùa hôn maùy bieán doøng ñieän. Ñieän theá thöù caáp giöõa
caùc pha thöôøng laø 100V (115V). Thöôøng coù hai loaïi laø töø vaø ñieän dung. Khi ñieän theá heä thoáng lôùn
500kV, maùy bieán aùp ñieän dung hình 1.13 ñöôïc duøng.
BU khaùc vôùi maùy bieán aùp ñieän löïc ôû choã laøm nguoäi, côõ daây daãn vaø ñoä yeâu caàu laøm vieäc
chính xaùc. Trò soá sai soá cuûa BU ñöôïc ñònh theo heä soá
NU U T − U S
% sai soá = .100
US

vôùi: NU - heä soá bieán ñoåi ñieän aùp; UT, US - ñieän aùp thöù vaø sô caáp.

Sai soá naøy moät phaàn do ñieän theá sô caáp taïo doøng ñieän töø hoùa vaø moät phaàn do taûi phía thöù caáp.
Ñeå duøng cho BV, BU ñöôïc cheá taïo thöôøng laø ba pha coù loõi truï. Moãi pha coù hai cuoän thöù caáp,
moät cuoän noái sao ñeå cho ñieän theá ba pha caàn thieát cho BV vaø cuoän khaùc noái noái tieáp thaønh tam giaùc
hôû duøng ñeå loïc thaønh phaàn thöù töï khoâng (H.1.14a). BU moät pha cuõng ñöôïc duøng nhöõng nôi khoâng caàn
ñieän aùp thöù töï khoâng, luùc ñoù chæ caàn ñieän aùp moät pha noái theo kieåu tam giaùc thieáu (H.1.14b).
US US
A B C
Uo

a) b)
a b c

UT N

Hình 1.14 Maùy bieán ñieän aùp

Sô ñoà noái BI, BU vôùi phaàn ño löôøng cuûa maïch BV

Phaàn ño löôøng cuûa BV nhaän thoâng tin cuûa ñoái töôïng BV töø cuoän daây thöù caáp cuûa BI, BU.
Traïng thaùi, cheá ñoä ñaày ñuû cuûa ñoái töôïng BV ñöôïc xaùc ñònh baèng doøng vaø aùp ba pha taïi choã ñaët
BV. Trong vaøi tröôøng hôïp, ñeå cho BV taùc ñoäng chæ caàn doøng hai pha hay chæ caàn ñieän aùp giöõa caùc
pha (ñieän aùp daây), trong tröôøng hôïp nhö theá chæ caàn ñaët BI ôû hai pha vaø hai bieán aùp moät pha.
Thaønh phaàn thöù töï khoâng coù theå nhaän ñöôïc baèng caùch noái thích hôïp giöõa caùc cuoän daây thöù
caáp BI hay BU. Thaønh phaàn naøy cuõng coù theå nhaän ñöôïc qua boä loïc cuûa caùc thaønh phaàn thöù töï töø
phaàn ño löôøng cuûa BV.
20

Ñoái vôùi BV ñöôïc thöïc hieän baèng baùn daãn, vi maïch, caùc thaønh phaàn thöù töï cuûa doøng sô caáp
ñöôïc taïo baèng phaàn ño löôøng cuûa BV, sau khi phaàn naøy nhaän UT, IT töø BU, BI. Vaán ñeà keá tieáp ñöôïc
ñaët ra laø caàn duøng theâm nhöõng BI, BU, boä phaän theá, phaàn doøng trung gian ñeå chuyeån doøng vaø aùp
ñònh möùc töø BI, BU (5A hay 1A vaø 100V) xuoáng doøng vaø aùp thích hôïp cho phaàn ño löôøng baèng baùn
daãn hay vi maïch.
Ñoái vôùi BV thöïc hieän baèng vi xöû lyù, caùc thaønh phaàn vaø hoïa taàn coù theå nhaän ñöôïc baèng caùch
tính toaùn khi ñaõ bieát doøng vaø aùp pha.

a- Sô ñoà noái caùc BI vôùi phaàn ño löôøng cuûa BV

I.a
. .
Ia Ib
. .
Ic Ic
.
. Iv
Iv
a) b) c) d)

Hình 1.15 Sô ñoà noái BI

Trong maïng coù doøng chaïm ñaát beù, BV thöôøng ñöôïc noái baèng hai BI, thöôøng taát caû caùc maïch
noái hai pha coù cuøng teân (ví duï A vaø C). Trong maïng ñieän theá lôùn hoaëc baèng 100kV, trung tính noái
ñaát tröïc tieáp, ñeå BV caàn thieát ñaët BI caû ba pha. Töø ñoù coù theå coù caùc daïng noái BI nhö sau:
Hình 1.15a: sô ñoà hình sao khuyeát, ñöôøng daây khi laøm vieäc bình thöôøng coù iv = ia + ic ≠ 0
Hình 1.15b: sô ñoà hình sao hoaøn toaøn. Ñöôøng daây coù doøng iv = ia + ib + ic ≠ 0 khi NM moät pha
1
(N ), nghóa laø nhaän ñöôïc thaønh phaàn thöù töï khoâng 3io = ia + ib + ic
Hình 1.15c: sô ñoà soá 8; Hình 1.15d: sô ñoà hình tam giaùc.
Trong sô ñoà hình 1.15c,d, doøng ñieän chaïy vaøo phaàn ño löôøng cuûa BV laø iR = ia – ic. Trong tình traïng
ñoái xöùng thì I R = 3 I a = 3 I c .

Ia Ia
Ia Ia

Ia Ia
Ib Ib
Ib Ic Ib Ic
Ia - Ic
Ia- Ib Ib
Ib Ic
Ic
Ic - Ib Ib
Ib Ib- Ic
Ia Ic Ia
Ic
Ic
Ic

Ic - Ia Ic - Ib
Ic - Ia Ib - Ia Ib - Ia
Ib- Ic
Ia - Ic
Ia- Ib
a) b)

Hình 1.16 Sô ñoà BI hình tam giaùc

Sô ñoà ñaáu BI hình tam giaùc coù theå thöïc hieän theo hai phöông aùn khaùc nhau. Hình 1.16 cho
hai caùch ñaáu hình tam giaùc vaø giaûn ñoà vectô töông öùng nhaän thaáy raèng doøng ñieän ra thöù caáp cuûa sô
ñoà naøy khoâng coù thaønh phaàn thöù töï khoâng. Caùch ñaáu cuûa sô ñoà hình 1.16.a ngöôïc vôùi sô ñoà hình
1.16b. Sô ñoà ñaáu BI hình tam giaùc thöôøng ñöôïc duøng cho BV khoaûng caùch.
 21

Ñoái vôùi caùc BV phaûn öùng theo caùc thaønh phaàn thöù töï cuûa doøng ñieän, phaàn thöù caáp cuûa caùc
BI ñöa qua boä loïc, ví duï nhö boä loïc thöù töï nghòch nhö hình 1.17.
Trong tröôøng hôïp nhöõng BV choáng chaïm ñaát coù theå duøng caùch ñaáu cuûa caùc BI ñeå taïo thaønh boä
loïc thöù töï khoâng. Sau ñaây ta khaûo saùt caùc boä loïc thöù töï khoâng cô baûn.

KI2

LI2 RIo

Hình 1.17 Baûo veä noái qua boä loïc Hình 1.18 Boä loïc
thöù töï nghòch thöù töï khoâng

Boä loïc thöù töï khoâng duøng ba maùy bieán doøng (H.1.18)

Doøng ñieän ñi vaøo phaân töû ño löôøng cuûa BV laø toång doøng thöù caáp cuûa ba pha. Neáu boû qua
doøng töø hoùa, ta coù
I& + I& B + I&C 3I&o
IR = I& a + I& b + I& c; I& R = A =
NI NI

vôùi: I& a, I& b, I& c - doøng thöù caáp ba pha; NI - tyû soá bieán ñoåi BI
I& A, I& B, I& C - doøng sô caáp ba pha.
Khi coù NM nhieàu pha (khoâng keøm chaïm ñaát), khi coù dao ñoäng, cuõng nhö ñoái vôùi doøng phuï taûi luùc
ñoù I A + I& B + I& C = 0 vaø do ñoù I& o = 0.
&

Trong thöïc teá, caàn tính ñeán sai soá do BI gaây neân bôûi doøng töø hoùa cuûa chuùng. Nhö vaäy ngay
caû khi IA + IB + IC = 0, ta vaãn coù Ia + Ib + Ic ≠ 0, nghóa laø coù doøng ñieän qua phaàn ño löôøng cuûa BV.
Doøng naøy ñöôïc goïi laø doøng khoâng caân baèng (Ikc).
Neáu keå ñeán doøng töø hoùa (Iµ ) thì doøng qua ÑL laø
 I& A − I&µA   I& B − I&µB   I&C − I&µC  I& A + I& B + I&C I&µA + I&µB + I&µC
I& R =  + + = −
 NI   NI   NI  NI NI
     

3I&o & I&µA I&µB I&µC

I& R = − I kc vôùi I&kc = + +
NI NI NI NI

Toång caùc doøng töø hoùa thöôøng khaùc khoâng, vì chuùng khoâng coù daïng hình sin. Ngoaøi ra, chuùng
khaùc nhau caû suaát laãn pha gaây neân bôûi caùc ñaëc tuyeán töø hoùa khoâng tuyeán tính khoâng nhö nhau vaø
phuï taûi thöù caáp caùc BI khoâng baèng nhau. Giaù trò lôùn nhaát cuûa doøng khoâng caân baèng Ikcmax ñöôïc tính
öùng vôùi tröôøng hôïp NM ba pha. Ñeå haïn cheá doøng khoâng caân baèng caùc BI caàn laøm vieäc ôû phaàn
khoâng baõo hoøa cuûa ñaëc tuyeán töø hoùa vaø caàn coù doøng töø hoùa nhö nhau, muoán vaäy caùc BI cung caáp
cho BV caàn phaûi:
- Thoûa maõn ñieàu kieän sai soá < 10% ñoái vôùi giaù trò doøng NM ba pha
- Coù caùc ñaëc tuyeán töø hoùa nhö nhau ôû caû ba pha
- Coù phuï taûi thöù caáp ôû caùc pha nhö nhau.
22

Trong giai ñoaïn quaù ñoä cuûa NM, doøng Ikc lôùn do aûnh höôûng cuûa thaønh phaàn khoâng chu kyø
cuûa doøng NM, thaønh phaàn naøy laøm doøng töø hoùa taêng vaø khoâng gioáng nhau giöõa caùc BI, khi choïn
caùc tham soá cho caùc BV taùc ñoäng töùc thôøi, caàn löu yù ñeán ñieàu naøy. Ñeå BV khoâng taùc ñoäng sai vôùi
doøng khoâng caân baèng, caàn choïn doøng taùc ñoäng cuûa BV lôùn hôn Ikc.

Maùy bieán doøng thöù töï khoâng (BIo)

Trong maïng ñieän coù trung tính khoâng noái ñaát, thöôøng doøng chaïm ñaát raát beù, neáu duøng boä loïc
3BI seõ khoâng ñuû ñoä nhaïy ñeå BV taùc ñoäng. Doøng khôûi ñoäng sô caáp cuûa BV naøy khoâng nhoû hôn 20 ÷
25A, trong tröôøng hôïp naøy duøng BIo coù ñoä nhaïy cao hôn.
Öu ñieåm chính cuûa BIo laø Ikc raát beù vaø coù khaû naêng choïn soá voøng cuoän thöù caáp tuøy ñieàu kieän
baûo ñaûm cho ñoä nhaïy lôùn nhaát maø khoâng bò giôùi haïn bôûi phuï taûi. Nhôø vaäy BIo coù khaû naêng laøm cho
BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp 3 ÷ 5A.
Neáu duøng BIo keát hôïp vôùi rôle coù ñoä nhaïy cao coù theå taïo neân BV taùc ñoäng vôùi doøng sô caáp 1 ÷ 2A.
iA iB iC

1
IV

x A
ÑL
x x
B C ÑL

a) b)
Hình 1.19 Maùy bieán doøng thöù töï khoâng BIo

Treân hình 1.19a giôùi thieäu caáu taïo BIo khung töø 1 goàm caùc laù theùp bieán aùp, coù daïng hình
vaønh khaên hoaëc chöõ nhaät oâm laáy caû ba pha cuûa ñöôøng daây ñöôïc BV, caùc daây daãn pha A, B, C chui
qua loã cuûa BIo, coøn cuoän thöù caáp 2 thì quaán treân khung töø. Caùc doøng IA, IB, IC taïo trong khung töø töø
thoâng töông öùng φA, φB, φc. Töø thoâng toång cuûa cuoän sô caáp φΣ = φA + φB + φc
Neáu φΣ ≠ 0: trong cuoän thöù caáp coù söùc ñieän ñoäng e2 taïo neân doøng trong ÑL. Giaù trò töø thoâng
vaø doøng taïo ra noù lieân heä qua φ = ωI/R = kI. Khi caùc daây daãn caùc pha coù vò trí nhö nhau ñoái vôùi
khung töø vaø cuoän thöù caáp, coù theå coi heä soá k cuûa caùc pha nhö nhau, khi ñoù φΣ = φA + φB + φc = k( I& A
+ I& B + I& C)
vì toång caùc doøng pha I& A + I& B + I& C = 3Io neân coù theå noùi laø töø thoâng toång taïo neân bôûi doøng sô caáp
cuûa BIo tyû leä vôùi thaønh phaàn thöù töï khoâng φΣ = k3Io
Töø thoâng toång φΣ vaø caùc ñaïi löôïng maø noù taïo neân laø SÑÑ thöù caáp e2 vaø doøng thöù caáp IR chæ
coù theå coù khi toång doøng caùc pha khaùc khoâng, hay noùi caùch khaùc khi maø trong caùc doøng pha ñi qua
BIo coù chöùa thaønh phaàn thöù töï khoâng.
Trong thöïc teá, vò trí caùc daây daãn pha ñoái vôùi cuoän thöù khoâng nhö nhau. Heä soá hoã caûm caùc
pha ñoái vôùi cuoän thöù caáp k coù giaù trò khaùc nhau, vì vaäy ngay caû khi doøng sô caáp hoaøn toaøn caân
baèng, töø thoâng toång vaãn khaùc khoâng. Ñoù laø töø thoâng khoâng caân baèng taïo neân trong cuoän thöù caáp
söùc ñieän ñoäng vaø doøng khoâng caân baèng. Doøng khoâng caân baèng trong BIo nhoû hôn raát nhieàu so vôùi
boä loïc duøng ba BI. Trong BIo thöïc hieän coäng töø thoâng caùc doøng Ikc chæ phuï thuoäc vaøo ñoä khoâng ñoái
 23

xöùng cuûa vò trí doøng sô caáp caùc pha. Ñeå BV ñöôøng daây, ñoäng cô, hieän nay ngöôøi ta cheá taïo BIo loaïi
caùp. Khi caàn thieát BV ñöôøng daây treân khoâng ngöôøi ta laøm theâm ñoaïn caùp vaø ñaët BIo treân ñoaïn ñoù.
Khi coù doøng Iv chaïy trôû veà trong voû caùp cuûa ñöôøng daây khoâng söï coá maø coù ñaët BIo, BV ñöôøng daây
naøy coù theå taùc ñoäng sai. Kinh nghieäm vaän haønh cho bieát laø theo voû caùp baèng theùp hay chì coù theå coù
doøng Iv chaïy voøng qua ñaát. Caùc doøng naøy xuaát hieän khi chaïm ñaát gaàn choã ñaët caùp. Doøng Iv chaïy
theo voû caùp cuûa ñöôøng daây khoâng hö hoûng chaïy qua BIo vaø do ñoù BV taùc ñoäng sai.
Ñeå loaïi tröø ñieàu neâu treân, trieät tieâu aûnh höôûng cuûa doøng ñoù nhö sau: voû ñoaïn caùp töø pheãu
cho ñeán BIo ñaët caùch ñieän vôùi ñaát, daây noái ñaát noái pheãu caùp luoàn qua loã BIo (H.1.19b). Nhôø vaäy,
khi coù Iv chaïy theo voû caùp, doøng naøy qua daây noái ñaát chaïy ngöôïc trôû veà. Töø thoâng trong khung töø
cuûa BIo do doøng chaïy trong voû vaø doøng noái ñaát trieät tieâu nhau, neân baèng khoâng. Khung töø cuûa BIo
cuõng caàn phaûi caùch ñieän ñoái vôùi voû caùp.
b- Sô ñoà noái BU vôùi phaàn ño löôøng cuûa baûo veä
Sô ñoà cô baûn noái cuoän daây caùc BU laø noái hình sao, tam giaùc, loïc aùp thöù töï khoâng.
Sô ñoà hình sao (coù theå duøng ba BU moät pha hay BU ba pha)
Sô ñoà ba maùy bieán aùp thöôøng duøng cho maïng töø 35kV trôû leân. BU ba pha naêm truï thöôøng
duøng cho maïng döôùi 15kV, khi cuøng moät luùc caàn laáy ñieän aùp thöù töï khoâng.

A B C ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL

a) b) c)

Hình 1.20 Sô ñoà hình sao

Trong sô ñoà naøy, cuoän daây sô caáp BU ñöôïc noái hình

sao, trung tính noái ñaát. Boä phaän ño löôøng cuûa BV coù theå
nhaän ñieän aùp daây (H.1.20a), ñieän aùp pha (H.1.20b) cuõng coù Uba
theå nhaän aùp pha vôùi trung tính giaû (H.1.20c), giaûn ñoà vectô Uca
N
cho ôû (H.1.21).
Trong tröôøng hôïp c, khi toång trôû cuûa caùc ÑL baèng
nhau thì
Ucb
U + U ac U + U ba U + U cb
U a = ab ; U b = bc ; U c = ca
3 3 3 Hình 1.21 Ñieän aùp pha
cuûa heä thoáng coù trung tính giaû
Neáu trung tính cuûa sô caáp BU khoâng noái ñaát thì ñieän
aùp trong sô ñoà hình 1.20b seõ nhö trong tröôøng hôïp c maø trung tính sô caáp coù noái ñaát.

Sô ñoà tam giaùc khuyeát

Sô ñoà ñöôïc thöïc hieän baèng hai bieán aùp daây (H.1.22). Boä phaän ño löôøng cuûa BV coù theå noái ñeå
nhaän ñieän aùp daây vaø ñieän aùp pha coù trung tính giaû. Sô ñoà naøy ñöôïc duøng khi khoâng caàn nhaän ñieän
theá pha vôùi ñaát.
24

A B C ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL ÑL

Hình 1.22 Sô ñoà tam giaùc khuyeát (sô ñoà noái hình chöõ V)

Boä loïc aùp thöù töï khoâng: ñeå nhaän thaønh phaàn ñieän aùp thöù töï khoâng thöôøng duøng ba BU moät
pha, hay ba pha naêm truï. Cuoän sô caáp noái hình sao, trung tính noái ñaát, cuoän thöù caáp noái tam giaùc
hôû, ñeå noái ÑL vaøo hình 1.23a.

A B C

b
ÑL
c
ÑL

a) b)

Hình 1.23 Sô ñoà noái BU nhaän aùp thöù töï khoâng

Ñieän aùp nhaän ñöôïc ôû ÑL laø

U& + U& B + U& C 3U& o
U& R = U& a + U& b + U& c ≈ A =
kU kU

Ñieän aùp nhaän ñöôïc tyû leä vôùi ñieän aùp thöù töï khoâng, neân sô ñoà naøy ñöôïc goïi laø boä loïc aùp thöù töï
khoâng.
Ñieän aùp thöù töï khoâng coù theå nhaän töø trung tính cuûa heä thoáng. Ví duï, trung tính maùy phaùt
(H.1.23b) noái ñaát qua moät maùy bieán aùp moät pha. Khi coù chaïm ñaát moät pha, trung tính coù doøng Io vaø
do ñoù thöù caáp BU xuaát hieän thöù töï khoâng. Ñeå cung caáp aùp thöù töï khoâng cho caùc rôle ñöôïc caáu taïo
baèng baùn daãn hay vi maïch, ngöôøi ta coù theå nhaän aùp thöù töï khoâng qua trung gian caùc boä loïc thöù caáp
noái vaøo ñieän aùp pha cuûa cuoän thöù caáp BU (H.1.24). Boä loïc duøng ñieän trôû (H.1.24a) BU trung gian
tam giaùc hôû (H.1.24b) hay tuï ñieän.
 25

ÑL ÑL ÑL

a) b) c)

Hình 1.24 Boä loïc thöù caáp aùp thöù töï khoâng

1.3.2 Phaàn ño löôøng thöù caáp cuûa baûo veä - caùc boä phaän so saùnh
Heä thoáng BV hình 1.2 goàm coù hai phaàn chính: phaàn ño löôøng vaø loâgic. Phaàn treân ñaõ khaûo saùt
caùc boä bieán ñoåi ño löôøng sô caáp BI, BU. Caùc ñaïi löôïng IR, UR töø caùc BI vaø BU ñöa vaøo phaàn ño
löôøng thöù caáp cuûa BV (goïi taét laø phaàn ño löôøng).
Phaàn ño löôøng cuûa BV tuøy thuoäc vaøo nguyeân taéc taùc ñoäng cuûa BV maø ñöôïc thöïc hieän baèng
moät hay nhieàu phaàn töû ño löôøng. Vieäc thöïc hieän nhöõng phaàn töû chöùc naêng cuûa BV phuï thuoäc vaøo
nguyeân taéc caáu taïo, thöïc hieän BV chaúng haïn ñöôïc thöïc hieän baèng nguyeân taéc ñieän cô, linh kieän
baùn daãn, vi maïch hay vi xöû lyù.
Nhöõng thieát bò BV ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän baèng ñieän cô, sau ñoù xuaát hieän phaàn töû ñieän töû, baùn
daãn, vi maïch. Thôøi ñaïi ngaøy nay, vieäc aùp duïng vi xöû lyù vaøo lónh vöïc BV ñaõ roäng raõi. Trong tröôøng
hôïp toång quaùt, duø BV ñöôïc thöïc hieän baèng phöông tieän naøo, caùc phaàn töû cuûa BV cuõng coù nhöõng tính
chaát, nguyeân taéc chung. Sau ñaây trình baøy nhöõng nguyeân taéc ñeå thöïc hieän phaàn ño löôøng cuûa BV.
Vì söï xuaát hieän caùc söï coá trong HTÑ seõ keùo theo bieán ñoåi nhöõng ñaïi löôïng xoay chieàu ñaëc
tröng cho traïng thaùi cuûa heä thoáng (doøng, aùp). Cho neân, moät chöùc naêng raát quan troïng trong phaïm vi
BV laø phaùt hieän söï thay ñoåi vaø ñaùnh giaù ñöôïc tình traïng cuûa ñoái töôïng mình BV maø cho leänh ñi coâ
laäp söï coá thích hôïp.
ÔÛ nhöõng BV ñôn giaûn, thöïc hieän baèng caùc rôle doøng ñieän seõ so saùnh doøng ñieän qua phaàn töû
BV vôùi giaù trò chuaån khoâng ñoåi ñöôïc ñieàu chænh baèng tay vaø rôle seõ taùc ñoäng khi doøng ñieän vöôït
quaù giaù trò chuaån. Rôle naøy chæ coù moät ñaïi löôïng vaøo laø doøng ñieän coøn giaù trò chuaån ñöôïc thieát laäp
qua trung gian cuûa moät loø xo, noù coøn coù teân laø giaù trò ngöôõng hay möùc tôùi haïn cuûa thoâng soá ñöôïc
kieåm tra. Nhöõng rôle ñieän töû thoûa maõn moät chöùc naêng töông töï nhö vaäy ñöôïc goïi laø boä phaän phaùt
hieän möùc tôùi haïn, boä phaän phaùt hieän bieân ñoä, hay boä phaän phaân bieät bieân ñoä. Gioáng nhö nhöõng rôle
doøng ñieän loaïi ñieän cô, boä phaän phaùt hieän möùc tôùi haïn chæ coù moät ñaïi löôïng ñi vaøo vaø giaù trò cuûa
noù seõ so saùnh vôùi giaù trò chuaån vaø giaù trò chuaån naøy coù theå thöïc hieän baèng nguoàn oån aùp hay nhôø
ñiod oån aùp (Zener).
Do yeâu caàu tính choïn loïc vaø taùc ñoäng nhanh, ñoái vôùi ñoái töôïng ñöôïc BV coù ñieän aùp cao,
coâng suaát lôùn, BV khoù coù theå taùc ñoäng choïn loïc ñöôïc neáu chæ ño moät ñaïi löôïng vaøo nhö doøng, aùp
hay goùc pha neáu khoâng duøng thôøi gian trì hoaõn, do ñoù trong nhöõng BV taùc ñoäng nhanh caàn phaûi ño
löôøng nhöõng ñaïi löôïng laø toå hôïp cuûa nhöõng tín hieäu ñôn giaûn laø doøng hay aùp. Caùc ñaïi löôïng naøy
ñöôïc so saùnh vôùi ñaïi löôïng khoâng chæ laø haèng soá maø coøn thay ñoåi phuï thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc
cuûa trang thieát bò (ví duï nhö BV coù höôùng khoaûng caùch...).
26

Nhöõng boä phaän laøm thoûa

maõn chöùc naêng so saùnh nhöõng
Vuøng khoâng
ñaïi löôïng ñöa vaøo, vôùi nhöõng B
& A
& Vuøng taùc taùc ñoäng
ñaïi löôïng khaùc theo chöông ñoäng
Vuøng khoâng Vuøng taùc
trình ñònh saün ñöôïc goïi laø boä so taùc ñoäng ñoäng

saùnh. Nhö vaäy khaâu quan troïng a) b)

cuûa phaàn ño löôøng laø boä so
Hình 1.25 Ñaëc tuyeán taùc ñoäng cuûa boä phaän ño löôøng
saùnh, noù coù theå coù moät, hay
nhieàu tín hieäu töø caùc BI, BU
ñöa vaøo. Boä phaän ño löôøng xaùc ñònh phaïm vi taùc ñoäng cuûa BV. Ta coù theå bieåu dieãn phaïm vi taùc
ñoäng cuûa BV baèng hình veõ ñaëc tuyeán. Ñoái vôùi boä phaän ño löôøng coù moät ñaïi löôïng ñaàu vaøo, phaïm
vi taùc ñoäng ñöôïc bieåu dieãn laø moät ñieåm treân moät truïc toïa ñoä (H.1.25a). Ñoái vôùi boä phaän coù hai tín
hieäu ñaàu vaøo, ñaëc tính khôûi ñoäng ñöôïc dieãn taû treân maët phaúng nhö hình 1.25b. Coøn ñoái vôùi caùc boä
phaän vôùi ba hay lôùn hôn ñöôïc dieãn taû trong khoâng gian ba chieàu hay nhieàu hôn. Trong haàu heát caùc
sô ñoà BV, boä phaän so saùnh dieãn ra so saùnh bieân ñoä, goùc pha hay vöøa bieân ñoä (suaát) vaø goùc pha cuûa
caùc ñaïi löôïng.
Khi so saùnh giaù trò tuyeät ñoái (bieân ñoä, suaát) cuûa hai ñaïi löôïng, boä so saùnh seõ khôûi ñoäng neáu
. . . .
A ≥ B vaø seõ khoâng khôûi ñoäng khi A khoâng vöôït qua giaù trò B .
. .
Trong phöông trình treân, vôùi A vaø B laø giaù trò tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng ñöa vaøo boä so
saùnh, hay cuûa moät ñaïi löôïng ñöa vaøo vaø moät ñaïi löôïng chuaån.
. .
Khi so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng, boä so saùnh seõ khôûi ñoäng neáu ϕ1 ≤ ( A , B ) ≤ ϕ2 vaø
. .
seõ khoâng khôûi ñoäng khi ñieàu kieän naøy khoâng thoûa. Phöông trình treân vôùi A , B laø
. . . .
hai vectô bieåu dieãn hai ñaïi löôïng ñieän. ( A , B ) laø goùc giöõa hai vectô, B treã pha so vôùi A . ϕ1 vaø
ϕ2 laø hai goùc pha cho saün, thöôøng ϕ1 – ϕ2 = 180o.

a- Boä phaän so saùnh vôùi moät ñaïi löôïng ñaàu vaøo

Nhö treân ñaõ noùi, trong boä phaän naøy tieán haønh so saùnh moät ñaïi löôïng vaøo caàn quan saùt theo
doõi vôùi ñaïi löôïng chuaån, chaúng haïn nhö moâmen cuûa loø xo (rôle ñieän cô), ñieän aùp chuaån (rôle ñieän
töû), chöông trình so saùnh phaàn meàm cuûa rôle kyõ thuaät soá. Thöïc teá ñaïi löôïng ñaàu vaøo laø haøm soá cuûa
doøng ñieän hay ñieän aùp cuûa ñoái töôïng ñöôïc BV:
. . . .
A = f1( I R ); B = f2( U R )

Boä phaän naøy phaûi taùc ñoäng khi trò soá vaøo lôùn hôn (rôle cöïc ñaïi) hay nhoû hôn (rôle cöïc tieåu)
trò soá chuaån cho tröôùc.
Trò soá cuûa ñaïi löôïng chuaån cho tröôùc ñöôïc goïi laø trò soá khôûi ñoäng. Trò soá naøy xaùc ñònh ñaëc
tính khôûi ñoäng laø moät ñieåm treân ñöôøng thaúng (H.1.25a).
Sô ñoà caáu truùc cuûa loaïi naøy cho ôû hình 1.26.
 27

&I (U
R R)
&
A
&
IR A
1
1

3 4 ra
3 4
UR
2
2
B
&
B

1- A ( )
& = f &I ; 2- ñaïi löôïng chuaån;
R 1, 2- maïch toå hôïp tín hieäu; 4- maïch so saùnh
3- phaàn töû chænh ñònh giaù trò khôûi ñoäng 3- phaàn töû ñieàu chænh caùc heä soá K
4- maïch so saùnh
Hình 1.27 Sô ñoà caáu truùc cuûa boä ño
Hình 1.26 Caáu truùc cuûa boä so saùnh coù
löôøng vôùi hai tín hieäu ñaàu vaøo
moät tín hieäu ñaàu vaøo
b- Boä phaän so saùnh vôùi hai ñaïi löôïng ñaàu vaøo
. .
Trong boä phaän naøy, söï so saùnh ñöôïc dieãn ra giöõa hai ñaïi löôïng thay ñoåi A vaø B maø caùc ñaïi
. .
löôïng naøy laø toå hôïp töø hai tín hieäu ñaàu vaøo laø I R vaø ( U R ):
. . . . . . .
A = k1 U R + k2 I R ; A B = k3 U R + k4 I R

vôùi k1, k2, k3, k4 laø caùc heä soá, trong tröôøng hôïp toång quaùt laø soá phöùc.
Sô ñoà caáu truùc cuûa boä ño löôøng vôùi hai tín hieäu vaøo cho ôû hình 1.27.
Khi ñaàu ra cuûa phaàn töû 4 thay ñoåi traïng thaùi (tieáp ñieåm rôle ñang môû seõ ñoùng hay ngöôïc laïi,
ñieän theá möùc thaáp 0 chuyeån sang cao 1 hay ngöôïc laïi) ñöôïc goïi laø khôûi ñoäng. Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng
cuûa boä so saùnh naøy laø ñöôøng cong naèm treân maët phaúng (H.1.25).

c- Duøng maët phaúng phöùc ñeå khaûo saùt söï laøm vieäc cuûa boä phaän so saùnh
Ñaïi löôïng ñieän coù theå bieåu dieãn döôùi daïng haøm muõ, vectô. Ñeå bieåu dieãn söï laøm vieäc cuûa caùc boä
so saùnh, ngöôøi ta duøng maët phaúng phöùc ñeå khaûo saùt.
. .
Duøng maët phaúng phöùc W ñeå khaûo saùt quan heä hai ñaïi löôïng A vaø B . Duøng maët phaúng toång
. .
trôû Z ñeå khaûo saùt quan heä hai ñaïi löôïng U R vaø I R . Caùc ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa haàu heát caùc BV
phöùc, ngöôøi ta thöôøng bieåu dieãn treân maët phaúng toång trôû Z.
. . .
So saùnh hai ñaïi löôïng A vaø B cho ta ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W, maø A
. . .
vaø B laø haøm cuûa U R vaø I R neân ta deã daøng tìm ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa BV trong maët phaúng
toång trôû Z.
. .
So saùnh hai ñaïi löôïng phöùc A vaø B trong maët phaúng phöùc
A& k1U& R + k2 I&R
W = & = (1.2)
B k3U& R + k4 I& R
.
UR
maø neáu xeùt trong maët phaúng toång trôû Z Z = .
& (1.3)
IR

töø (1.2) W =
(
k1 I&R z + k2 k1) =
z − b
(1.4)
(
k3 I&R z + k4 k3) k (z − a )
28

k2 k4 k
vôùi b = − ; a = − ; k = − 4
k1 k3 k1

Ngöôïc laïi, ta cuõng coù theå nhaän z töø w

k4 w − k2
z = (1.5)
k1 − k3w

Töø caùc quan heä treân, coù theå chuyeån ñoåi vieäc bieåu dieãn ñaëc tuyeán trong maët phaúng phöùc W
vaø maët phaúng toång trôû Z lieân quan vôùi nhau. Vuøng khôûi ñoäng vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc trong maët
phaúng W töông öùng vôùi vuøng khôûi ñoäng vaø ñaëc tuyeán laøm vieäc trong maët phaúng toång trôû Z. Nhöõng
vuøng vaø ñaëc tuyeán naøy khoâng truøng nhau maø lieân heä thoâng qua caùc heä soá k1 ,..., k4 .

d- Ñaëc tuyeán laøm vieäc cuûa boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng ñieän trong maët phaúng phöùc vaø maët
phaúng toång trôû

Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa söï so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi löôïng A vaø B (khoâng phuï thuoäc
vaøo goùc pha giöõa A vaø B) ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông trình w = A/B = 1

Ñaëc tuyeán naøy laø voøng troøn taâm O, baùn kính laø 1 trong maët phaúng phöùc.

Vuøng laøm vieäc (khôûi ñoäng) ñöôïc xaùc ñònh baèng baát phöông trình. Ví duï, khôûi ñoäng theo ñieàu
kieän w = A/B ≤ 1 laø phaàn naèm trong voøng troøn (phaàn gaïch cheùo (H.1.28a)).

Töông öùng vôùi ñaëc tuyeán vaø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W, baèng quan heä (1.4) ta
coù theå xaùc ñònh ñaëc tuyeán khôûi ñoäng vaø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng Z cho ôû (H.1.28b) vaø
(H.1.28c).

j jX jX
l
a
Zo Ro z-a
R
O O O
b z
z-b

a) b) c)

Hình 1.28 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W (a) vaø maët phaúng toång trôû Z (b, c)

Trong tröôøng hôïp so saùnh trò soá tuyeät ñoái hai ñaïi löôïng töông öùng vôùi ñaëc tuyeán voøng troøn
taâm O, baùn kính 1 trong maët phaúng phöùc W laø voøng troøn taâm Z o vaø baùn kính Ro trong maët phaúng
toång trôû Z vôùi
− k2 a − b
Zo = (1.6)
k2 − 1
k |a − b|
vaø Ro = (1.7)
k2 − 1
 29

−
- Neáu k ≠ 1: ñaëc tuyeán trong maët phaúng Z laø voøng troøn taâm Z o baùn kính Ro xaùc ñònh bôûi (1.6)
vaø (1.7).
- Neáu k = 1: ñaëc tuyeán trong maët phaúng Z laø ñöôøng thaúng 1, trung tuyeán cuûa ñoaïn thaúng
a , b , coøn vuøng khôûi ñoäng laø nöûa maët phaúng coù chöùa ñieåm a.

- Neáu k > 1: töông öùng vôùi vuøng khôûi ñoäng naèm beân trong voøng troøn taâm O baùn kính l thì
− −
vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng toång trôû cuõng naèm beân trong voøng troøn ( Zo , Ro ) .

- Neáu k < 1 thì ngöôïc laïi, nghóa laø vuøng khôûi ñoäng trong maët phaúng Z naèm ngoaøi voøng troøn.

e- Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng cuûa boä so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng A vaø B trong maët phaúng phöùc
. . . .
Ñöôïc xaùc ñònh baèng hai phöông trình ( A , B ) = ϕ1 vaø ( A , B ) = ϕ2
. .
Vuøng khôûi ñoäng ñöôïc xaùc ñònh baèng baát phöông trình: ϕ1 < ( A , B ) < ϕ2
Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc chính laø hai nöûa ñöôøng thaúng 1 vaø 2 qua goác O
vaø taïo vôùi truïc hoaønh goùc ϕ1 vaø ϕ2. Vuøng khôûi ñoäng töông öùng vôùi phaàn gaïch cheùo (H.1.29), neáu
ϕ1 – ϕ2 = 180o thì ñaëc tuyeán laø ñöôøng 3.

j 1 jX 5 3
3 a

b 4
ϕ2 ϕ1 O
R
O 2

a) b)

Hình 1.29 Ñaëc tuyeán khôûi ñoäng trong maët phaúng phöùc W (a) vaø maët phaúng toång trôû Z (b)
trong tröôøng hôïp so saùnh goùc pha giöõa hai ñaïi löôïng ñieän

Haàu heát trong caùc BV, ngöôøi ta thöôøng duøng ñaëc tuyeán laø ñöôøng thaúng 3, nghóa laø luùc ñoù ϕ1
– ϕ2 = 180o neân trong phaàn naøy khaûo saùt tröôøng hôïp ñaëc bieät naøy.

Neá u ϕ 1 – β ≠ 0 vaø ϕ 2 – β ≠ 180 o thì ñaë c tuyeá n laø voø n g troø n ñöôø n g kính vôù i β =
arg k3 / k1 thì ñaëc tuyeán trong maët phaúng toång trôû Z töông öùng vôùi ñöôøng thaúng 3 trong maët phaúng
W laø voøng troøn qua hai ñieåm a, b (ñöôøng 4 (H.1.29b)).
Neáu ϕ1 – β = 90o vaø ϕ2 – β = 270o thì ñaëc tuyeán laø voøng troøn ñöôøng kính a, b (ñöôøng 5
(H.1.29b)).

Neáu ϕ1 – β = 0 vaø ϕ2 – β = 180o, ñaëc tuyeán khôûi ñoäng töông öùng laø ñöôøng thaúng 3 trong maët
phaúng toång trôû Z vuøng taùc ñoäng naèm phía traùi ñöôøng thaúng 3 ñi töø b ñeán a.
Söï lieân heä giöõa so saùnh trò soá tuyeät ñoái vaø goùc pha cuûa hai ñaïi löôïng ñieän.
30

Boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái coù theå trôû thaønh boä so saùnh pha cuûa hai tín hieäu ñaïi löôïng, vaø
ngöôïc laïi neáu thay ñoåi toå hôïp cuûa tín hieäu vaøo. Noùi caùch khaùc, so saùnh trò soá tuyeät ñoái cuûa hai ñaïi
. . . .
löôïng A vaø B A& thì töông öùng so saùnh goùc pha cuûa hai tín hieäu U R vaø I R .

Ví duï, quan saùt hình 1.30, ta nhaän thaáy so saùnh trò soá tuyeät ñoái hai ñaïi löôïng
. .
A = U& R ÷ I&R ; B& = U& R − I& R töông öùng vôùi so saùnh pha ϕ cuûa U R vaø I R .
&

B A B A B A

ϕ
ϕ ϕ
IR IR IR

a) b) c)

a) ϕ > 90 o , khi UR R
& ÷ &I ; b) ϕ > 90 o , khi U
& − &I > U
R R
& − &I = U
R R
& ÷ &I
R R

c) ϕ < 90 o , khi U
& − &I < U
R R
& ÷ &I
R R

Hình 1.30 Giaûn ñoà vectô cuûa boä so saùnh trò soá tuyeät ñoái duøng cho so saùnh pha

g- Tröôøng hôïp rôle coù daïng ñaëc tuyeán ñaëc bieät

Ngöôøi ta söû duïng caùc boä so saùnh nhieàu tín hieäu ñaàu vaøo, coù theå so saùnh suaát hay pha, hay toå
hôïp so saùnh caû suaát vaø pha.

1.3.3 Phaàn loâgic cuûa baûo veä

Phaàn loâgic nhaän tín hieäu phaûn aûnh tình traïng cuûa ñoái töôïng BV töø phaàn ño löôøng. Phaàn loâgic
coù theå laø toå hôïp caùc rôle trung gian (rôle ñieän cô, baùn daãn...) hay maïch loâgic tín hieäu (0 - 1), rôle
thôøi gian, phaàn töû ñieàu khieån maùy caét. Phaàn naøy hoaït ñoäng theo chöông trình ñaõ ñònh saün ñi ñieàu
khieån maùy caét.
Nhö treân ñaõ khaûo saùt, phaàn ño löôøng ñaõ dieãn ra so saùnh caùc ñaïi löôïng ño löôøng vôùi nhau hay
vôùi ñaïi löôïng chuaån. Tröôøng hôïp toång quaùt coù theå bieåu dieãn phaàn ño löôøng baèng n haøm soá chöùc
1 khi Ai ≤ B j
(
naêng coù daïng: φ i Ai , B j =  )
0 khi Ai > B j
trong ñoù: AI = f1(UR, IR...); Bj = f2(UR, IR...)
1
Ñoái vôùi phaàn loâgic coù theå bieåu dieãn baèng haøm: L(φ1, φ2,..., φn) = 
0
Haøm soá L lieân heä caùc phaàn töû loâgic chuaån, phaàn töû thôøi gian, tín hieäu. Traïng thaùi cuûa L phuï
thuoäc vaøo phaàn ño löôøng. Ñeå thöïc hieän chöông trình laøm vieäc cuûa phaàn loâgic coù theå duøng tieáp
ñieåm cuûa caùc rôle trung gian hay phaàn töû loâgic cô baûn.
Vôùi ba toaùn töû loâgic cô baûn OR (y = x1 + x2 + x3), AND (y = x1.x2.x3) vaø NO (y = x ) vaø caùc phaàn töû
thôøi gian, baùo tín hieäu ta coù theå thöïc hieän phaàn loâgic cuûa baát kyø maïch BV naøo.
Hình 1.31 giôùi thieäu caùc toaùn töû loâgic cô baûn thöïc hieän baèng tieáp ñieåm rôle vaø kyù hieäu:
Trong soá maïch BV, phaàn loâgic coù theâm phaàn töû CAÁM (khoùa) hay caàn duy trì tín hieäu thôøi gian
cuøng phaàn töû töï giöõ (NHÔÙ). Kyù hieäu vaø caùch thöïc hieän cho ôû hình 1.32.
 31

Caùch laøm vieäc cuûa maïch töï giöõ nhö sau: khi x1 = 1 (cuoän x1 coù ñieän) thì y = 1 (y coù ñieän do
doøng ñi qua tieáp ñieåm x1 vaø tieáp ñieåm thöôøng ñoùng x2). Traïng thaùi y = 1 vaãn ñöôïc tieáp tuïc giöõ (maëc
duø x1 trôû veà 0) nhôø tieáp ñieåm töï giöõ y vaø y trôû veà khoâng khi x2 hôû ra nghóa laø x2 = 1. Trong thöïc teá
coù nhöõng sô ñoà maïch BV phöùc taïp. Ñeå coù theå ñôn giaûn hoùa maïch loâgic, tuøy theo coâng cuï cheá taïo
BV, ngöôøi ta coù theå duøng caùc quy luaät bieán ñoåi ñaïi soá loâgic cô baûn.

x1 x1 S T y
1 x1
x3
x2 y x2 R y
x1 x y
x3 & + y
x1

x1 x2 x1 x2
x2 y
x1 x2 x3 x

x3 a) b)
a) b) c)

Hình 1.31 Nhöõng baøi toaùn töû logic cô baûn Hình 1.32 a) Maïch khoùa x 1 , x 2
a) y = x1 + x2 + x3; b) y = x1.x2.x3; c) y = x b) Maïch töï giöõ y = ( x 1 + y ) x 2

1.3.4 Maïch thöïc hieän ñieàu khieån maùy caét

BI accu BU BI BU accu BI BU BI BU accu BI BU BI BU accu accu BI BU

1 1 2 2 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2

rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2 rôle 1 rôle 2

cuoän cuoän cuoän cuoän cuoän cuoän

caét caét caét 1 caét 2 caét 2 caét 2

Maùy caét Maùy caét Maùy caét Maùy caét

1) 2) 3) 4)

Hình 1.33 Sô ñoà khoái heä thoáng ñieàu khieån maùy caét tieâu bieåu

Heä thoáng maïch ñieàu khieån maùy caét phaûi ñaûm baûo laøm vieäc tin caäy. Hình 1.33 giôùi thieäu sô ñoà
khoái caùc daïng heä thoáng ñieàu khieån thöôøng ñöôïc duøng trong heä thoáng BV.
Daïng 1: heä thoáng hai rôle nhaän ñieän töø moät nguoàn thao taùc moät chieàu vaø caùc maùy bieán ñieän.
Daïng 2: ñöôïc laøm tin caäy hôn baèng caùch duøng hai boä bieán ñieän rieâng bieät cung caáp cho hai
rôle.
Daïng 3: duøng maùy caét coù hai cuoän caét, moãi rôle ñöa tín hieäu ñeán moät cuoän caét rieâng.
Daïng 4: hai heä thoáng BV rieâng bieät ñieàu khieån moät maùy caét.
Nhaän xeùt: daïng 2 ñöôïc tin caäy hôn vì coù hai boä bieán ñieän rieâng bieät cung caáp cho hai rôle. Daïng 4
laø daïng ñaét nhaát vaø tin caäy nhaát vì coù hai heä thoáng BV rieâng bieät ñieàu khieån moät maùy caét.

1.3.5 Caùc nguoàn thao taùc

Doøng ñieän thao taùc duøng ñeå cung caáp cho caùc rôle trung gian, thôøi gian, tín hieäu, phaân cöïc
caùc linh kieän ñieän töû, ñoùng caét ñieàu khieån caùc maùy caét ñieän vaø moät soá muïc ñích khaùc.
Nguoàn doøng ñieän thao taùc caàn phaûi ñaûm baûo cho BV laøm vieäc moät caùch chaéc chaén trong
tröôøng hôïp NM, khi maø ñieän aùp choã hö hoûng coù theå giaûm ñeán khoâng. Vì vaäy, caùc maùy bieán aùp töï
duøng vaø caùc maùy bieán ñieän aùp khoâng theå laø nguoàn cung caáp duy nhaát cho BV ñöôïc.
32

Hieän nay, thöôøng duøng caùc nguoàn thao taùc moät chieàu do accu cung caáp vaø nguoàn xoay chieàu
do caùc maùy bieán doøng, bieán aùp maïng ñieän aùp thaáp cung caáp.

a- Nguoàn thao taùc moät chieàu

Accu ñieän aùp 110 ÷ 220V, ôû caùc traïm bieán aùp nhoû thì accu ñieän aùp 24 ÷ 48V ñöôïc duøng laøm nguoàn
moät chieàu. Accu baûo ñaûm cung caáp naêng löôïng ñieän caàn thieát cho caùc maïch thao taùc ôû thôøi ñieåm baát kyø
khoâng phuï thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa maïng ñöôïc BV, vì vaäy noù laø nguoàn cung caáp baûo ñaûm nhaát. Tuy
nhieân, nguoàn accu ñaét hôn nhieàu so vôùi caùc nguoàn thao taùc khaùc, noù ñoøi hoûi thieát bò naïp, phoøng rieâng vaø
söï baûo trì thöôøng xuyeân.

b- Nguoàn thao taùc xoay chieàu

Ñoái vôùi BV choáng NM, maùy bieán doøng laø nguoàn cung caáp raát baûo ñaûm cho caùc maïch thao
taùc. Khi coù NM, doøng vaø aùp ôû ñaàu cöïc cuûa maùy bieán doøng taêng leân ñaûm baûo cung caáp naêng löôïng
caàn thieát cho caùc maïch thao taùc. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc söï coá vaø cheá ñoä khoâng bình thöôøng maø
doøng qua phaàn töû BV khoâng taêng leân thì maùy bieán doøng khoâng ñaûm baûo coâng suaát caàn thieát.
Maùy bieán ñieän aùp vaø maùy bieán aùp töï duøng khoâng theå duøng ñeå cung caáp cho maïch thao taùc cuûa
BV choáng NM khi aùp cuûa maïng ñieän giaûm. Nhöng ñoái vôùi caùc söï coá vaø cheá ñoä khoâng bình thöôøng aùp
khoâng giaûm nhieàu thì chuùng coù theå laøm vieäc toát.
Tuï naïp saün, thoâng thöôøng tuï ñöôïc naïp ñieän saün töø maïng trong cheá ñoä bình thöôøng. Khi aùp
cuûa traïm bò maát, naêng löôïng trong tuï vaãn ñöôïc duy trì, vì vaäy tuï naïp saün ñöôïc duøng ñeå cung caáp
naêng löôïng cho caùc BV vaø thieát bò töï ñoäng laøm vieäc khi maát aùp cuûa traïm.
Toå cung caáp lieân hôïp, cung caáp cho ta doøng ñieän thao taùc baèng caùch toång hôïp caùc doøng ñieän
chænh löu töø caùc nguoàn doøng ñieän (coù maùy bieán doøng) vaø ñieän aùp (maùy bieán aùp). Trong caùc toå lieân
hôïp caàn phaûi chuù yù ñeán vieäc choïn caùc pha doøng ñieän vaø ñieän aùp nhö theá naøo ñeå coù theå nhaän ñöôïc
coâng suaát lôùn nhaát.

c- Nguoàn moät chieàu cho caùc phaàn töû thöïc hieän baèng ñieän töû, vi maïch
Heä thoáng BV baèng baùn daãn, vi maïch caàn nguoàn ñieän aùp moät chieàu oån ñònh. Trò soá ñieän aùp
naøy phuï thuoäc vaøo transistor, hay vi maïch. Nhöõng ñieän aùp thoâng duïng cung caáp cho caùc maïch naøy
laø ± 5V, ± 9V, ± 15V. Ñeå cung caáp nguoàn moät chieàu caùc linh kieän baùn daãn, vi maïch... ngöôøi ta
thöôøng duøng hai phöông phaùp sau:
- Duøng boä chia theá töø maïng 110V hay 220V
- Boä bieán ñoåi moät chieàu 110V (220V DC) thaønh ñieän moät chieàu coù ñieän theá ra thích hôïp.
Phöông phaùp ñaàu tieân thöôøng duøng cho caùc BU
maïch coù rôle rieâng bieät (rôle trung gian, doøng ñieän,
CL
thôøi gian...) naêng löôïng tieâu thuï töøng phaàn khoâng +
lôùn. Sô ñoà nguyeân lyù ñôn giaûn cuûa phöông phaùp
naøy ôû hình 1.34.
Trong tröôøng hôïp nguoàn cung caáp cho BV CL
phöùc taïp, cuøng moät luùc cung caáp cho phaàn ño löôøng
vaø loâgic caàn thieát duøng phöông phaùp thöù hai. Hình 1.34 Toå cung caáp lieân hôïp
 33

1.3.6 Caùc kyù hieäu thöôøng gaëp trong sô ñoà baûo veä rôle

50 50
50 50

a) b) c) d)

1- Cuoän daây rôle (ngoõ vaøo cuûa rôle)

2- Tieáp ñieåm rôle (ngoõ ra cuûa rôle)

Daïng 1 Daïng 2 Daïng 3 Daïng 4 Daïng 5

Tieáp ñieåm Tieáp ñieåm

thöôøng môû “a”

Tieáp ñieåm Tieáp ñieåm

thöôøng ñoùng “b”

Tieáp ñieåm thöôøng

môû ñoùng chaäm

Tieáp ñieåm thöôøng môû (“a”) cho bieát tieáp ñieåm naøy môû khi cuoän daây cuûa noù khoâng coù ñieän
(rôle chöa taùc ñoäng).
Tieáp ñieåm thöôøng ñoùng (“b”) cho bieát tieáp ñieåm naøy ñoùng khi cuoän daây cuûa noù khoâng coù ñieän.
Khi rôle taùc ñoäng thì traïng thaùi cuûa tieáp ñieåm seõ thay ñoåi.
Trong quyeån saùch naøy söû duïng kyù hieäu d) cho ngoõ vaøo rôle vaø kyù hieäu tieáp ñieåm theo daïng 1.

Caâu hoûi chöông 1

1- 1- Caùc yeâu caàu cô baûn cuûa heä thoáng baûo veä heä thoáng ñieän.
2- 2- Phaân tích caùc toå ñaáu daây cuûa maùy bieán doøng ñieän vaø maùy bieán ñieän aùp.
3- 3- Caùch choïn caùc thoâng soá maùy bieán doøng vaø maùy bieán aùp.

Websides tham khảo :

www.rflelect.com
www.nxtphase.com
www.newage-avkseg.com
www.crmagnetics.com
www.vamp.fi