Εισαγωγικές έννοιες στην Κυματική Φυσική

Φιορεντίνος Ιωάννης
Απρίλης 2020
Φυσικός, MSc.
 Πως μεταφέρεται η ενέργεια
Η ενέργεια μεταφέρεται με δύο τρόπους:

 Με μεταφορά μάζας:
Αν πετάξεις ένα μπαλάκι προς
το αμαξάκι, το αμαξάκι θα μετα-
κινηθεί

 Μέσω κυμάτων:
Αν δέσεις το αμαξάκι με ένα
σχοινί, τεντώσεις το σχοινί και
αρχίσεις να το κουνάς με το χέρι
σου, τότε το αμαξάκι θα μετακι-
νηθεί.
 Τι ονομάζουμε κύμα;
Κύμα ονομάζεται η διάδοση μιας διαταραχής
στο χώρο και η εξέλιξή της στο χρόνο.
 Τι είναι η «διαταραχή»;

Η διαταραχή μπορεί να είναι:

 η απομάκρυνση των υλικών σημείων (πχ. των μορίων
του μέσου διάδοσης) από τη θέση ισορροπίας τους
 η μεταβολή της πίεσης ή της πυκνότητας του αέρα.

 Η μεταβολή ενός ηλεκτρικού ή μαγνητικού πεδίου

 Πόσες κατηγορίες κυμάτων έχουμε;
Υπάρχουν δύο κατηγορίες κυμάτων:
 Τα μηχανικά:
i. Μεταφέρουν μηχανική ενέργεια (και ορμή).
ii. Χρειάζονται κάποιο μέσο για να διαδοθούν.
iii. Δεν μεταφέρουν ύλη (μάζα)!

 Τα ηλεκτρομαγνητικά:
i. Μεταφέρουν ηλεκτρομαγνητική ενέργεια
ii. Διαδίδονται και στο κενό.

Και τα μηχανικά και τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα εκτός από ενέργεια μετα-

φέρουν και ορμή (θα μάθετε γι’ αυτήν στην επόμενη τάξη).
Μηχανικό κύμα
Ηλεκτρομαγνητικό κύμα

James Clerk Maxwell (1831–1879)

 2015
 Στις 14 Σεπτέμβριου του 2015 οι επιστήμονες, για πρώτη
φορά στην ιστορία, «κατέγραψαν» ένα νέο είδος
κυμάτων, τα λεγόμενα βαρυτικά κύματα. Τα
αναζητούσαν για 100 χρόνια!
 Τα είχε προβλέψει ήδη από το 1916 ο Albert Einstein

Albert Einstein (1879-1955)

 Μηχανικά κύματα
 Τα μηχανικά κύματα όπως είπαμε μεταφέρουν μηχανική
ενέργεια (και ορμή).
 Χρειάζονται (υποχρεωτικά) κάποιο μέσο για να
διαδοθούν (το οποίο συχνά το ονομάζουμε και ελαστικό
μέσο). Δεν διαδίδονται στο κενό (σε αντίθεση με τα
ηλεκτρομαγνητικά).
 Παραδείγματα μέσου διάδοσης:
Νερό (πχ. τα κύματα στη θάλασσα, ή τα επιφανειακά
κύματα σε μία λίμνη),
Αέρας (πχ. ο ήχος),
Σκοινί,
Ελατήριο,
Εσωτερικό και επιφάνεια της Γης (σεισμικά κύματα).
 Είδη κυμάτων
Διακρίνουμε δύο είδη διάδοσης, με βάση τον τρόπο
που κινούνται τα σωματίδια του μέσου διάδοσης:
 Τα εγκάρσια κύματα:
Τα σωματίδια του μέσου ταλαντώνονται κάθετα στη
διεύθυνση διάδοσης του κύματος.

 Τα διαμήκη κύματα:
Τα σωματίδια του μέσου ταλαντώνονται στην ίδια διεύθυνση
με τη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
 Διαμήκη κύματα
 Διαδίδονται και στα στερεά, και στα υγρά και στα αέρια
 Παραδείγματα:
Τα ηχητικά κύματα (ο ήχος)

Τα κύματα σε ένα ελατήριο

 Εγκάρσια κύματα
 Διαδίδονται μόνο στα στερεά (και στην επιφάνεια των
υγρών, οπότε και λέγονται επιφανειακά κύματα.
 Παράδειγμα:
Κύματα σε σχοινί

 Επιφανειακά κύματα:
Δημιουργούνται στην επιφάνεια των υγρών, είναι «μίγμα»
διαμήκων και εγκαρσίων κυμάτων και μπορούν να θεωρηθούν
«κατά προσέγγιση» εγκάρσια.
 Διαφορές Εγκάρσιων και διαμήκων
κυμάτων
 Τα διαμήκη κύματα διαδίδονται και στα στερεά και στα υγρά
και στα αέρια, ενώ τα εγκάρσια διαδίδονται μόνο στα στερεά
και «κατά προσέγγιση» στην επιφάνεια των υγρών.
 Στα διαμήκη τα σωματίδια του μέσου (μόρια) ταλαντώνονται
παράλληλα στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος, ενώ στα
εγκάρσια ταλαντώνονται κάθετα.
 Στα διαμήκη κύματα σχηματίζονται πυκνώματα και
αραιώματα, ενώ στα εγκάρσια σχηματίζονται όρη και
κοιλάδες.
 Τα διαμήκη έχουν μεγαλύτερη ταχύτητα από τα εγκάρσια
(στα στερεά).
 Τα εγκάρσια κύματα «πολώνονται» ενώ τα διαμήκη δεν
μπορούν να πολωθούν.
 Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα είναι
διαμήκη ή εγκάρσια;
 Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα είναι εγκάρσια
κύματα
 Χαρακτηριστικά μεγέθη του κύματος
 Περίοδος (T): ο χρόνος που χρειάζονται τα σωματίδια του
μέσου (μόρια) για να εκτελέσουν μία πλήρη ταλάντωση.
Μετριέται σε seconds (s).
 Συχνότητα (f): ο αριθμός των ταλαντώσεων που εκτελούν τα
σωματίδια του μέσου, σε χρόνο 1 s. Μετριέται σε Hz.
 Πλάτος (Α) : η μέγιστη απομάκρυνση των σωματιδίων του
μέσου καθώς αυτά ταλαντώνονται γύρω από τη θέση
ισορροπίας τους. Μετριέται σε m.
 Ταχύτητα διάδοσης (υ): η ταχύτητα με την οποία ταξιδεύει το
κύμα στο μέσο διάδοσης. Μετριέται σε m s .
 Μήκος κύματος (λ): η απόσταση την οποία διανύει το κύμα σε
χρόνο μιας περιόδου Τ. Μετριέται σε m.
Χαρακτηριστικά μεγέθη διαμήκους
κύματος

1
• Συχνότητα κύματος: f = , όπου: T η περίοδος
T

• Ταχύτητα κύματος:  = =f
T
Χαρακτηριστικά μεγέθη εγκάρσιου
κύματος
 Θεμελιώδης νόμος της κυματικής
Η σχέση:
 =f
ονομάζεται θεμελιώδης νόμος της κυματικής. Σύμφωνα
με το νόμο αυτό η ταχύτητα του κύματος σε ένα μέσο
ισούται με το γινόμενο της συχνότητάς του επί το μήκος
κύματος.
Η ταχύτητα διάδοσης ενός κύματος:
 Δεν εξαρτάται από το πλάτος του κύματος.
 Εξαρτάται μόνο από τις ιδιότητες του μέσου διάδοσης.
Στο ίδιο μέσο διάδοσης τα διαμήκη κύματα διαδίδονται
με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ότι τα εγκάρσια.
Πως φθάνουμε στο θεμελιώδη νόμο της
κυματικής
Η ταχύτητα ενός σώματος, όπως μάθαμε στη δευτέρα
τάξη, ισούται με το πηλίκο της μετατόπισης του σώματος
προς τον αντίστοιχο χρόνο:
x
=
t
Η παραπάνω σχέση ισχύει (προφανώς) και για την
ταχύτητα διάδοσης ενός κύματος. Θυμηθείτε όμως ότι το
κύμα σε χρόνο t = T (μιας περιόδου), διανύει απόσταση
ίση με λ, δηλαδή 1 μήκος κύματος. Έτσι λοιπόν έχουμε:

=
T
Όμως:
Σε τι κατάσταση είναι ο πυρήνας της
Γης;
 ΜΕΛΕΤΗΣΤΕ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 98-102 ΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΥ

Φιορεντίνος Ιωάννης
Φυσικός, MSc.