TRIỆU CHỨNG CƠ NĂNG

TIÊU HÓA
BS. LÊ ĐÌNH QUANG
BỘ MÔN NỘI – ĐHYD TPHCM
 MỤC TIÊU
1. Phân biệt đau bụng cấp và mạn
2. Trình bày các nguyên nhân gây ra buồn nôn
và nôn
3. Phân biệt nuốt khó hầu họng và nuốt khó
thực quản
4. Tiếp cận xuất huyết tiêu hóa
5. Tiếp cận rối loạn đi tiêu
6. Phân biệt các nhóm nguyên nhân gây ra
vàng da
7. Phân biệt các nguyên nhân bụng to
 NỘI DUNG
1. ĐAU BỤNG
2. BUỒN NÔN VÀ NÔN
3. Ợ NÓNG
4. NUỐT KHÓ
5. XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA
6. THAY ĐỔI THÓI QUEN ĐI TIÊU
7. VÀNG DA
8. CHƯỚNG BỤNG VÀ BÁNG BỤNG
ĐAU BỤNG
• Thường gặp
• Cơ chế:
– Đau tạng (mơ hồ ± đau
di chuyển)
– Đau lá thành (khú trú, rõ
ràng)
– Đau di chuyển (đau tại vị
trí khác nơi bị kích thích)
• Đau bụng cấp / mạn
Đau tạng
Đau di chuyển
 Vò trí cuûa ñau di chuyeån töø toån thöông cô quan
Cô quan toån thöông Vuøng da töông öùng coù caûm giaùc ñau
Cô hoaønh Da vuøng vai cuøng beân

Tim Khoanh da T1 - T5, daãn ñeán ñau caùnh tay traùi vaø baøn tay traùi

Thöïc quaûn Khoanh da ( dermatomes) T5 - T6

Daï daøy Khoanh da T 6 - T9; ngöïc vaø vuøng sau xöông öùc

Tuî Khoanh da T6 - T10

Gan, tuùi maät Khoanh da T7-T9

Ruoät non Khoanh da T9 –T10

Ruoät giaø Khoanh da T11 - T12

Buoàng tröùng Khoanh da T10 –T11, ñau quanh roán

Töû cung Khoanh da S1 –S2, ñau vuøng thaáp löng

Tieàn lieät tuyeán Khoanh da T10 –T12, ñau quanh roán, vaø vuøng beïn, ñaàu döông vaät vaø bìu

Thaän Khoanh da T10 –L1, vuøng thaáp löng vaø vuøng roán

Tröïc traøng Khoanh da S2 – S4, vuøng löng thaáp xöông cuøng vaø ñau theo daây toaï ôû vuøng
ñuøi treân, caúng chaân 7
 ĐAU BỤNG CẤP
• Tính chất của ĐBC (vị trí, kiểu đau, cường
độ, hướng lan, thời gian, tần suất và yếu
tố tăng giảm)
• Triệu chứng kết hợp / toàn thân
• Tiền sử kinh nguyệt
• Tiền sử gia đình
• Thuốc
• Tiền sử giang mai, lậu
Caùc kieåu thay ñoåi theo thôøi gian cuûa côn ñau buïng caáp

9
Yeáu toá coù theå lieân quan buïng ngoaïi khoa

• Ñau < 48 giôø ñaàu

• Ñau keøm noân oùi
• Coù truïy maïch
• Buïng ñeà khaùng

10
 So saùnh nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp cuûa ñau buïng caáp
Beänh Khôûi phaùt Vò trí Tính chaát Moâ taû Lan Cg- ñoä
Vieâm ruoät thöøa Daàn daàn Quanh roán Lan toaû khu truù Ñau nhöùc RLQ ++
 RLQ
Vieâm tuùi maät nhanh RUQ Khu truù Co thaét Baû vai ++

Vieâm tuî nhanh Thöôïng vò, Khu truù Ñau nhöùc Giöõa löng ++  +++
löng
Vieâm tuùi thöøa Daàn daàn LLQ Khu truù Ñau nhöùc khoâng +  ++

Thuûng oå loeùt DD Ñoät ngoät Thöôïng vò Khu truù  lan toaû Boûng raùt khoâng +++

Taéc ruoät non Daàn daàn Quanh roán Lan toaû Quaën khoâng ++

Thieáu maùu / nhoài Ñoät ngoät Quanh roán Lan toaû Ñau cöïc khoâng +++
maùu maïc treo ñoä
Vôõ tuùi phình Ñoät ngoät Buïng, löng Lan toaû Nhö xeù Löng, +++
ÑMC ,hoâng hoâng
Vieâm daï daøy-ruoät Daàn daàn Quanh roán Lan toaû Co thaùt khoâng +  ++

Beänh vieâm vuøng Daàn daàn Vuøng chaäu Khu truù Ñau nhöùc ñuøi ++
chaäu
Thai ngoaøi TC vôõ Ñoät ngoät Vuøng chaäu Khu11truù Cg choùng khoâng ++
maët
 ĐAU BỤNG MẠN
• Đau bụng nhiều tuần, nhiều tháng
• Mỗi cơ quan có kiểu đau thường gặp
 BỆNH DẠ DÀY TÁ TRÀNG
• Đau thượng vị
• Đau từng cơn
• Cảm giác nóng, cồn cào hoặc đau (1 đến
3 giờ sau ăn)
• Gây thức giấc ban đêm
• Đau giảm sau ăn hoặc uống antacid
 BỆNH ĐƢỜNG MẬT
• Buồn nôn, nôn
• Đau thượng vị hoặc hạ sườn phải
• Đau liên tục
• Khó dung nạp với thức ăn có mỡ
 BỆNH TỤY
• Đau thượng vị, lan sau lưng
• Buồn nôn, nôn
• Đau hằng định, nhiều ngày
• Giảm đau 1 phần ở tư thế cò súng
• Tiền sử: uống rượu, bệnh đường mật, rối
loạn mỡ máu
 BỆNH RUỘT NON
• Đau quanh rốn
• Đau quặn + nôn + rối loạn đi tiêu
• Tắc ruột cao: nôn sớm
• Tắc ruột thấp: bí trung đại tiện
 HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
• Cơ năng
• Đau hạ vị và hố chậu trái, (hiếm) quanh
rốn
• Ít khi xảy ra ban đêm
• Thay đổi thói quen đi tiêu
 UNG THƢ ĐẠI TRÀNG
• K ở trực tràng và phần xa ĐTCH ít khi đau
bụng
• Thay đổi thói quen đi tiêu
• Dấu hiệu báo động
• Tiền sử: polyp, ung thư đại tràng
 HÌNH THAÙI LS VAØ NGUYEÂN NHAÂN CUÛA HC ÑAU BUÏNG CAÁP

BEÄNH NHAÂN ÑAU vaø

vaø TIEÀN SÖÛ ÑAËC TÍNH
XNCLS
-CTM
Khaùm LS:
-Caáy maùu, nöôùc tieåu
Sinh hieäu Phaûn öùng TB,
-Nhoùm maùu
Trướng buïng Co cöùng TB
-Amylase maùu, NT
Khoái trong buïng Thaêm HM,TT
-XQ buïng, sieâu aâm bụng

ÑAU

Coù soát
-Ruoät thöøa
Co cöùng: Buïng tröôùng,
Ñau rieâng leû Coù soác
-Tuùi maät -Vieâm Möïc nöôùc hôi:
-Ñau maät -Taéc ruoät
-Ñau thaän -Thaän-beå thaän phuùc maïc
-Loeùt DD-tt -Abces gan
-Vieâm tuïy maïn
-Ñai traøng co thaét Maát nöôùc ngoaïi baøo XH noäi

Vieâm tuïy caáp

Vôõ TNTC
Taéc ruoät tieán trieån
19 Vôõ laùch
Vieâm PM tieán trieån
 BUỒN NÔN VÀ NÔN
• Phân biệt các khái
niệm:
– Nôn
– Buồn nôn
–Ợ
• Do nhiều nguyên
nhân (tiêu hóa và
ngoài tiêu hóa)
• Chức năng/ thực thể
• Cấp tính / mạn tính
 BUỒN NÔN VÀ NÔN
• Thời gian kéo dài
• Thời gian trong ngày
• Triệu chứng đi kèm
• Đặc điểm chất nôn
– Mùi: chua, mùi phân, mùi thối rửa
– Chất nôn: bã cà phê hoặc có máu, mật
BUỒN NÔN VÀ NÔN
Nguyên nhân
 BUỒN NÔN VÀ NÔN
Nguyên nhân
• Thần kinh • Chuyển hóa và nội
– Migraine tiết
– Rối loạn mũi hầu – Suy thận
– Sang thương ở não – Toan chuyển hóa
• Tâm thần – Thuốc và độc chất
– Chấn thương tâm lý – RLĐG (hạ Na+, tăng
Ca++, K+)
– Nôn lén lút
– Suy gan
– Nôn chu kỳ
– Nhược giáp
• Khác – Thiểu năng thượng thận
– Sốt cấp tính – Thai
– NMCT, Suy tim – Dị ứng thức ăn
– COPD – Đái tháo đường
– Phản xạ (thận, ruột, vòi
trứng)
 BUỒN NÔN VÀ NÔN
Nguyên nhân
• Dạ dày tá tràng • Gan mật
– Loét DDTT – Viêm túi mật và sỏi
– Hẹp môn vị mật
– Mất trương lực DD – Viêm gan cấp
– Sau PT DD – Xơ gan
• Dạ dày ruột • Tụy
– Viêm DD ruột – Viêm tụy cấp
– Viêm ruột thừa – Ung thư tụy
– Tắc ruột • Phúc mạc
– Liệt ruột – Viêm phúc mạc
– Ung thư màng bụng
 Ợ NÓNG
 Cảm giác nóng rát vùng mũi
ức, lan dọc sau xương ức
lên đến cổ.

 Thường xảy ra sau bữa ăn

(nhất là ăn quá no, ăn chất
chua, cay, chocolate, nhiều
dầu mỡ, uống rượu bia).

 Nặng thêm nếu nằm ngửa /

ngồi cúi ra phía trước.
 BỆNH TRÀO NGƢỢC DẠ DÀY
THỰC QUẢN
Tình trạng trào ngược
dạ dày thực quản được
xem là bệnh nếu gây ra
triệu chứng khó chịu và
/ hoặc các biến chứng
do hậu quả trào ngược
dịch vị lên thực quản,
hầu họng và đường hô
hấp.
 Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

Các hội chứng Các hội chứng

tại thực quản ngoài thực quản

Hội chứng gây Hội chứng kèm tổn Liên quan đã Liên quan
triệu chứng thương thực quản được xác định được đề xuất
HC trào ngược Viêm trào ngược Ho
điển hình Viêm xoang
Hẹp do trào ngược Viêm thanh quản Xơ hóa phổi
HC đau ngực do
trào ngược Thực quản Barrett's Hen Viêm hầu họng
(đau ngực không K biểu mô tuyến TQ Mòn men răng Viêm tai giữa
do tim)
BTNDD-TQ không kèm Viêm thực quản Hẹp TQ, Barrett’s
tổn thương niêm mạc trào ngược Ung thư TQ

NHẸ NẶNG
 Triệu chứng BTNDD-TQ
Triệu chứng điển hình Triệu chứng không điển hình

• Ợ nóng • Buồn nôn, ợ hơi*

• Ợ trớ • Chậm tiêu, ăn mau no*
• Tăng tiết nước bọt • Đau thượng vị *
• Đầy bụng*
• Nôn
• Đau ngực (vùng sau xương ức)
• Hô hấp: ho, khò khè, viêm xoang mạn tính
• Tai mũi họng: khàn giọng, đau họng, cảm
giác vướng họng (globus)

* Có thể xem là liên quan với BTNDD-TQ nếu đáp ứng với điều trị bằng PPI
NUỐT KHÓ
 NUỐT KHÓ
• Khó khăn khi nuốt thức ăn hoặc chất lỏng
• Ảnh hưởng: suy dinh dưỡng, hít sặc
NUỐT KHÓ
• Nuốt khó do hầu họng
– Khó đưa thức ăn từ
miệng vào thực quản
– Trào ngược mũi hầu
– Hít vào phổi

• Nuốt khó do thực quản

– Khó đưa thức ăn xuống
thực quản
 NUỐT KHÓ
Nguyên nhân
 XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA
Xuất huyết tiêu hóa (XHTH)
là tình trạng máu thoát ra
khỏi lòng mạch từ các tổn
thương trên đường tiêu hóa,
chảy vào ống tiêu hóa và
biểu hiện lâm sàng dưới
hình thức nôn ra máu hoặc
tiêu ra máu.
 CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN XUẤT
HUYẾT TIÊU HÓA

1. Nôn ra máu (hematemesis)

2. Tiêu phân đen (melena)
3. Tiêu máu đỏ (hematochezia)
4. Xuất huyết tiêu hóa ẩn
(Occult gastrointestinal
bleeding)
5. XHTH không rõ nguyên nhân
(GI tract bleeding of unknown
origin)
 XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA
Bệnh sử
• Loại trừ thực phẩm gây chẩn đoán nhầm
XHTH
• Tính chất XHTH
• Thuốc (NSAIDs, aspirin)
• Xơ gan
• Thay đổi thói quen đi tiêu
• Tiền sử: bệnh dạ dày, đại tràng
THAY ĐỔI THÓI QUEN ĐI TIÊU
• Cơ năng / thực thể
• Triệu chứng báo động
• Tiền sử liên quan
 Triệu chứng báo động
• > 45 tuổi
• Mới xuất hiện (< 3 tháng)
• Thay đổi hình dạng phân
• Tiêu ra máu
• Sụt cân nhiều
• Sốt
• Thiếu máu
• Tiền căn gia đình bị ung thư đại trực tràng
 TIÊU CHẢY
• Lượng phân ≥ 200 g/ngày.
• Phân lỏng > 2 lần/ ngày
 Phân loại
• Phân loại theo thời gian.
– TC cấp: < 2 tuần
– TC kéo dài: 2 – 4 tuần
– TC mạn: > 4 tuần

• Phân loại theo đặc điểm phân

– Tiêu chảy nước
– Tiêu chảy mỡ
– Tiêu chảy do viêm

• Phân loại theo sinh lý bệnh

– Tiêu chảy thẩm thấu
– Tiêu chảy dịch tiết
 Hỏi bệnh sử
 Thời gian xuất hiện triệu chứng
 Thời gian xuất hiện tiêu chảy trong ngày
 Triệu chứng gợi ý mất nước
 Đặc điểm phân (máu, mỡ, hình dạng phân)
 Mối liên quan giữa tiêu chảy và các bữa ăn hay
nhịn đói
 Các triệu chứng đi kèm (đau bụng, chướng
bụng, sốt, sụt cân, mót rặn)
 Hỏi tiền căn
• Bệnh lý đại tràng (u, viêm ruột mạn tính, lao,
túi thừa)
• Viêm tụy
• Bệnh nội tiết: cường giáp, đái tháo đường
• Phẫu thuật đại trực tràng
• Xạ trị
• Thuốc đang sử dụng
• Chế độ ăn
• Tiền căn gia đình bị ung thư đại trực tràng,
bệnh viêm ruột mạn tính
 Khám lâm sàng
• Các dấu hiệu mất nước
• Các dấu hiệu gợi ý nhiễm trùng
• Khám bụng (khối u, vị trí đau)
• Các triệu chứng gợi ý nguyên nhân (tuyến
giáp to, hạch to…)
 TÁO BÓN
• Táo bón cấp
• Táo bón mạn (> 3 tháng)
 Định nghĩa
• Giảm số lần đi tiêu hơn bình thường ( < 3 lần
/ tuần)
• Phân cứng
• Đi tiêu khó
• Phải rặn nhiều
• Cảm giác đi tiêu không hết phân
• Thời gian đi tiêu kéo dài
• Dùng tay hỗ trợ khi đi tiêu (dùng tay móc
phân)
 Nguyên nhân
• Chậm vận chuyển đại tràng
• Rối loạn thoát phân
• Cảm nhận sai về thói quen đi tiêu
 Tiền căn
• Bệnh lý ống tiêu hóa (viêm đại tràng, u,
loét hậu môn, rò hậu môn…)
• Bệnh lý thần kinh (TBMMN, Parkinson)
• Bệnh nội tiết (đái tháo đường, suy giáp)
• Thai kỳ.
• Các thuốc đang điều trị
• Chế độ ăn
• Các yếu tố tâm lý xã hội
 Khám lâm sàng
• Thể trạng chung (suy giáp, trầm cảm,
Parkinson)
• Chú ý loại trừ các rối loạn thần kinh trung
ương
• Khám bụng (u, chướng bụng).
• Thăm hậu môn – trực tràng
– Nhìn xem có sẹo, dò, nứt, trĩ ngoại.
– Khối phân nghẹt, chít hẹp, khối u.
VÀNG DA
 ĐỊNH NGHĨA
• Vàng da là tình trạng
nhuốm màu vàng ở da
niêm và kết mạc mắt.

• Cơ chế: Do lượng bilirubin

toàn phần trong máu tăng
vượt quá giới hạn bình
thường.
 CHẨN ĐOÁN XÁC ĐỊNH
• Lâm sàng
– Quan sát da, niêm mạc, kết mạc mắt và niêm
mạc dưới lưỡi
– Nước tiểu vàng sậm
– Foam test
– Phân có thể bạc màu như phân cò
– Ngứa
 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
• Vàng da
– Tăng tiền tố vitamin A (carotene)
• Do ăn nhiều cà rốt, cà chua, đu đủ
• Không vàng niêm mạc và kết mạc mắt

– Thuốc (quinine, chloroquine)

– Người lớn tuổi hoặc hút thuốc lá nhiều

 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
• Nƣớc tiểu sậm màu
– Cô đặc nước tiểu
 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
• Nƣớc tiểu sậm màu
– Thuốc (sulfasalazine)

– Nước tiểu đỏ
• Porphyrine
• Hemoglobine
• Myoglobine
• Rifamycine
Nguyên nhân: vàng da trƣớc gan

• Vàng da trước gan = Vàng da tán huyết

• Hội chứng tán huyết

– Thiếu máu
– Vàng da
– Lách to

• Nhóm nguyên nhân:

– Tán huyết
– Tạo máu bất toàn
– Truyền máu
– Hấp thu khối máu tụ
Nguyên nhân: vàng da tại gan

• Viêm gan (cấp/mạn)

• Xơ gan
• Ung thư gan đa ổ
• Áp xe gan đa ổ
 Nguyên nhân: vàng da sau gan
Tắc nghẽn trong lòng ống mật
⁻ Sỏi OMC
⁻ Giun chui ống mật
Tắc nghẽn trên thành
⁻ K đường mật, K Vater (ác tính)
⁻ Viêm đường mật xơ hóa
(lành tính)
Chèn ép từ ngoài
⁻ K đầu tụy
⁻ Viêm tụy mạn tính
⁻ Hạch vùng rốn gan (lành / ác)
 CHƢỚNG BỤNG
• Do nhiều nguyên nhân
• Tăng kích thước vòng bụng
 BÁNG BỤNG
• Tích tụ dịch trong xoang màng bụng
• Chẩn đoán phân biệt:
– Thai
– U buồng trứng
– Béo phì
• Nguyên nhân
– Xơ gan
– Lao / K màng bụng
– Suy tim
TRIỆU CHỨNG CƠ NĂNG
• Bụng to ra, mặc đồ chật
• Tăng cân, đôi khi sụt cân
• Nặng bụng, khó thở
• Thoát vị thành bụng (bẹn, rốn)
 TRIỆU CHỨNG THỰC THỂ
• Bụng lớn
– Nằm: Bè ra 2 bên
– Đứng: xệ xuống dưới và ra trước
• Rốn dẹt/ lồi, mất nếp nhăn quanh rốn
• Dấu hiệu gõ đục vùng thấp (+) (> 500 ml)
• Dấu hiệu sóng vỗ (+)
• Gõ đục bàn cờ (+)
• + / - phù bìu, thoát vị thành bụng, TDMP
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
1. Béo phì

- Bụng to ra chậm, nhiều

tháng  nhiều năm
- Bụng to tròn, cân đối
- Rốn lõm sâu
- Gõ trong
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
2. Bụng chƣớng hơi

- Có thể chướng khu trú /

lan tỏa
- Bụng thường to “vun” ra
trước, không bè 2 bên
- Gõ vang
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
3. U nang buồng trứng

- Giới hạn trên là 1 đường cong

mặt lõm hướng xuống

- Nghiệm pháp cây thước (ruler

test): đặt cây thước ngang qua
bụng BN ở vùng rốn.
 Báng: cây thước nằm yên
 U nang: thước di động lên xuống
theo nhịp đập của tim
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
4. Cầu bàng quang

- BN bí tiểu
- Đau tức hạ vị
- Giới hạn trên là 1 đường
cong mặt lõm hướng
xuống
- Biến mất sau khi thông tiểu
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
5. Có thai

- BN tắc kinh
- Cảm giác thai máy
- Sờ được các phần thai
- Nghe được tim thai