ÑE'ẼJOAJUTEĨ

2.1.1. Ñe'ẽjoajuteĩ tee (oración simple enunciativa)

2.1.2. Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva (oración simple interrogativa)
2.1.3. Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva (oración simple imperativa)
2.1.4. Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva (oración simple desiderativa)
2.1.5. Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva (oración simple dubitativa)
2.1.6. Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva (oración simple exclamativa)
2.1.1. Ñe'ẽjoajuteĩ tee
Ha'e pe he'íva peteĩ mba'e, omonei térã ombotovehápe.
Techapyrã:
Moneíva: Peru oguata pya'e
Mbotovéva: Peru ndoguatapya'éi.
2.1.2. Ñe'ẽjoajuteĩ porandúva
Ha'e pe oñeporanduhápe peteĩ mba'e térã peteĩ mba'ére. Guaraníme ñaporandúvo
jaipuruva'erã ñe'ẽpehẽtai "pa" ha "pi-ko". Techapyrã: - Rejútapa ko'ẽrõ - Ohótapiko
hógape
2.1.3. Ñe'ẽjoajuteĩ apoukapýva
Ha'e upe ojepurúva ojejerure, oñembotove térã oñeñe'ẽpohýi hagua.
Techapyrã:
Eju ápe
Ejúke ápe
Ejumi ápe
Ejúna ápe
Ejumína ápe
Ejumíkena ápe
Tereho
Anive repurahéi.
2.1.4. Ñe'ẽjoajuteĩ potapýva
Ha'e pe oñandukáva jaipotárõ ojehu térã nahániri peteĩ mba'e.
Techapyrã:
Ahase nde rógape Kame
Ounga'u che ru ko ka'arúpe
2.1.5. Ñe'ẽjoajuteĩ mo'ãva
Ha'e pe ndajaikuaaporãirõ jaipotápa ojehu peteĩ mba'e térã nahániri.
Techapyrã:
Nde sy oúne ko'ẽrõ.
Ikatúko oúmba'e ko'ẽrõ.
2.1.6. Ñe'ẽjoajuteĩ momorãva
Ha'e pe jaipurúva ñamomorã ha jahecharamóvo peteĩ mba'e.
Techapyrã:
Iporãitépa pe nde ao.
2.2. ÑE'ẼJOAJUETA
2.2.1. Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva (oración compuesta yuxtapuesta)
2.2.2. Ñe'ẽjoajueta ñe'ẽjoajuháva (oración compuesta coordinada)
2.2.3. Ñe'ẽjoajueta poguyguáva (oración compuesta subordinada)
2.2.1. Ñe'ẽjoajueta ojoykereguáva
Ha'e umi ohóva ojoapykuéri, oñemopa'ũva kytakuéra rupi, ha oĩháicha ojoja hikuéi.
Techapyrã:
Peru osẽ, oho, oñani tapére
1 2 3
Ko'ápe jaikuaa oĩha mbohapy ñe'ẽjoaju, jajuhúgui mbohapy ñe'ẽtéva mosusũmbyre.
Taha'eha'éva ñe'ẽjoajúpe, ñe'ẽtéva retakue ohechauka avei ñe'ẽjoaju retakue.
2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva
Oñemohendajey kóicha:
2.2.2.1. Ñe'ejoajuhaite rupi (coordinada copulativa)
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi (coordinadadisyuntiva)
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi (coordinada adversativa)
2.2.2.1. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ejoajuhaite rupi: Ha'e mokõi térã hetave
ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuhaite rupive. Ojepuru "ha".
Techapyrã:
Moneíva: Peru osẽ ha oguata
Mbotovéva: Peru nosẽi ha ndoguatái
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbojoaju'ỹva rupi: Ha'e mokõi térã
hetave ñe'ẽjoaju ndojokupytýiva. Ojepuru "ỹrõ" ha "téra".

Techapyrã:
Peru oguata térã oñani.
Peru oguata'ỹrõ oñani.
2.2.2.2. Ñe'ẽjoajueta Ñe'ẽjoajuháva ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupi: Ha'e mokõi térã
hetave ñe'ẽjoaju oñembojoajúva hikuéi ñe'ẽjoajuha mbohovakéva rupive. Ojepuru
"upéicharõ jepe", "je-péramo (jepémo)", umíva.
Techapyrã:
Oñeno upéicharõ jepe ndokéi
Jepémo oguata noñaníri
2.2.3. Ñe'ẽjoajueta Poguyguáva
Ha'e mokõi ñe'ẽjoaju ohóva ojoapykuéri ja'eporãsérõ, ha ndojojáiva, oĩgui peteĩ
oñemomba'eguasuvéva. Ñe'ẽjoajueta po-guyguávape jajuhukuaa:
Peteĩ ñe'ẽjoaju isãsóva, ha
Peteĩ ñe'ẽjoaju poguyguaite.
Ñe'ẽjoaju poguyguaite nahesakãi ha'eño, oguerekomanteva'erã peteĩ ñe'ẽjoaju isãsóva
omohesakãva ichupe.