НОВАТОРСКИТЕ ИДЕИ НА ПРОФ.

ИВАН ПЕЕВ
ПО ПРОБЛЕМИТЕ НА МАСОВОТО МУЗИКАЛНО
ВЪЗПИТАНИЕ И ПРЕУСТРОЙСТВОТО
В УЧИЛИЩНОТО ОБУЧЕНИЕ

Нина Начева

Èíòåíçèâíîòî ðàçâèòèå íà ïåäàãîãè÷åñêèòå íàóêè è ñúâðåìåííèòå

èçèñêâàíèÿ êúì ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèÿ ïðîöåñ â òåîðåòè÷åí è ïðàêòè-
÷åñêè àñïåêò, íàëàãàò íåïðåêúñíàòî óñúâúðøåíñòâàíå è îáíîâÿâàíå
ìåòîäèêèòå íà îáó÷åíèå ïî îòäåëíèòå ó÷åáíè ïðåäìåòè.  îáëàñòòà íà
ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå îñîáåíè çàñëóãè è ïðèíîñ â ïåðèîäà îò 60 äî
80-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê èìàò íîâàòîðñêèòå èäåè íà ïðîôåñîð Èâàí Ïååâ.
Îïèðàéêè ñå íà ñâîÿ áîãàò íàó÷íî-èçñëåäîâàòåëñêè îïèò òîé äîïðèíàñÿ
â çíà÷èòåëíà ñòåïåí çà íåãîâîòî àêòèâèçèðàíå. Ñ ãîëÿìà äàëíîâèäíîñò
ñî÷è ðåàëíè ïúòèùà è íàñîêè çà ïúëíîöåííî îðãàíèçèðàíå è îñúùåñòâÿ-
âàíå íà îáó÷åíèå, èìàùî ðàçâèâàù è ðåçóëòàòåí õàðàêòåð â ìàñîâèòå
ó÷èëèùà.
Äî ñðåäàòà íà 60-òå ãîäèíè, êîãàòî èçëèçàò ïúðâèòå ìó ïóáëèêàöèè,
ó÷åáíèòå ïðîãðàìè ïî ïååíå ó íàñ ñå îãðàíè÷àâàò â ñàìîöåëíî èçó÷àâàíå
íà åëåìåíòàðíà òåîðèÿ íà ìóçèêàòà è ñîëôåæ, „â áåçïåðñïåêòèâíî â
õóäîæåñòâåíî-âúçïèòàòåëíî îòíîøåíèå ïååíå íà äèäàêòè÷åñêè øêîëñêè
ïåñíè è ñîëôåæè.”1 Áåäíèÿò ïðåäâàðèòåëåí ìóçèêàëåí îïèò, êàêòî è
ëèïñàòà íà ñåòèâíî-ñëóõîâî âúçïðèÿòèå, ñâúðçàíè ïðåäè âñè÷êî ñ èçïúë-
íèòåëñêàòà äåéíîñò, âîäÿò äî çàáàâÿíå ïðîöåñèòå íà ìóçèêàëíî-ñëóõî-
âîòî ðàçâèòèå è åìîöèîíàëíàòà îòçèâ÷èâîñò. Ëèïñàòà íà òåîðåòè÷íè
ðàçðàáîòêè ïî ðåäèöà ïðîáëåìè, êàòî íàïðèìåð çà ìóçèêàëíèòå ñïîñîá-
íîñòè è òÿõíîòî ðàçâèòèå íà îñíîâàòà íà ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè, âîäè
äî ñàìîöåëíîñò, òðàäèöèîíàëèçúì, äî ñõåìàòèçúì è øàáëîíèçèðàíå,
êàêòî è äî íåÿñíî ôîðìóëèðàíå öåëèòå è çàäà÷èòå íà ìóçèêàëîíîòî
âúçïèòàíèå.
Îùå â èçêàçâàíå íà êîíôåðåíöèÿ ïî ïðîáëåìèòå íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà
ïðåç 1955 ã., ïðîô. Ïååâ îò÷èòà ãëàâíèòå ïðè÷èíè è íåäîñòàòúöè íà
ó÷èëèùíàòà ìóçèêàëíî-ó÷åáíà ðàáîòà. Êàòî òàêèâà òîé ñî÷è ëèïñàòà íà
íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêà ðàáîòà â îáëàñòòà íà ìóçèêàëíàòà ïåäàãîãèêà, êàêòî
è ëèïñàòà íà âðúçêà ìåæäó òåîðèÿòà è ïðàêòèêàòà.  òðåòàòà ÷àñò íà „Îñíîâíè
59
âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå” â ñòàòèÿòà „Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî
ïååíå è ìóçèêà”, òîé ïðàâè êðèòè÷åí èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä íà ïðîãðàìèòå ïî
ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå â áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå îò ïåðèîäà ñëåä
Îñâîáîæäåíèåòî äî 70-òå ãîäèíè è ïîñî÷âà ñëàáîñòèòå. Îñíîâíèòå ïðè÷èíè
çà òÿõ òîé âèæäà â ïðèîðèòåòà, êîéòî ñå äàâà íà ïååíåòî ïî íîòè, êàêòî è â
èçïîëçâàíåòî íà ôîðìè çà íîòíî îãðàìîòÿâàíå, ëèøàâàùè îáó÷àâàíèòå îò
âúçìîæíîñòòà äà ñúïðåæèâÿâÿò ìóçèêàòà. Â ñòàòèÿòà „Ðàçâèòèå íà
ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â ïðîöåñà íà îáó÷åíèå” (âúâ „Âúïðîñè íà
îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà”, ÷àñò IV-òà ïðîô. Ïååâ ñå ñïèðà íà âúïðîñà
„êîãà â óðîêà ïî ïååíå è ìóçèêà èìà ñëàáîñòè.”2 Òîé ãè ïðîñëåäÿâà â ñëåäíèÿ
ïîðÿäúê:
• êîãàòî ñå îñúùåñòâÿâàò ñàìî îáðàçîâàòåëíè çàäà÷è;
• êîãàòî â öåëèÿ ÷àñ ñà ïðîâåäåíè ñàìî íîâè ìîìåíòè;
• êîãàòî íÿìà çàäúëáî÷àâàíå è ðàçøèðÿâàíå íà çíàíèÿòà;
• êîãàòî â ó÷åáåíèÿ ïðîöåñ íå å çàñòúïåíî çàòâúðæäàâàíå íà çíà-
íèÿòà è óìåíèÿòà;
• êîãàòî â öåëèÿ óðîê ñå ðàáîòè åäíîñòðàí÷èâî ­ ïðèäîáèâàò ñå
óìåíèÿ è çíàíèÿ ñàìî â åäíà íàñîêà;
• êîãàòî ñå ïðåíåáðåãâàò íÿêîè îò ôîðìèòå íà ðàáîòà èëè íÿêîè îò
ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè;
• êîãàòî èçó÷àâàíèòå ìóçèêàëíè ïðîèçâåäåíèÿ íå ñå çàó÷àâàò òðàéíî;
• êîãàòî ïðè âîêàëíî èçïúëíèíèå ñå ïåå áåç ïîñòàíîâêà íà ãëàñà;
• êîãàòî ñå èãíîðèðà ðàçâèòèåòî íà óñåòà çà ìíîãîãëàñèå;
• êîãàòî íå ñå âêëþ÷âàò îáðàçöè îò ìóçèêàëíèÿ ôîëêëîð;
• êîãàòî ìåëîäè÷åñêèÿò ñëóõ íå å äîâåäåí äî ñúñòîÿíèå íà îòíî-
ñèòåëíà àêòèâíîñò;
• êîãàòî íå ñå ïðèëàãàò îñíîâíèòå ïñèõîëîãè÷åñêè è äèäàêòè÷åñêè
èçèñêâàíèÿ.

Íîâàòîðñêèòå èäåè íà ïðîô. Ïååâ ïî ïðîáëåìèòå íà ìàñîâîòî

ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå
Ðàçðàáîòêèòå íà ïðîô. Ïååâ â ïîðåäèöàòà „Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî
ïååíå è ìóçèêà” îáõâàùàò îñåì ñòàòèè: „Çà ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ”, „Êúì âúïðîñà
çà ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ”, „Ïî íÿêîè ïðîáëåìè íà ëàäîâèÿ è ëàäîòîíàëíîñòíèÿ
óñåò”, „Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî ïååíå è ìóçèêà”, „Ðàçâèòèå ìóçèêàëíîñòòà
íà ó÷åíèöèòå â ïðîöåñà íà îáó÷åíèå” (â ñúàâòîðñòâî ñ Ë. Ñò. Ãåîðãèåâ),

60
„Íÿêîè âçàèìîäåéñòâèÿ ïðè îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà”, „Ïðîáëåìè íà
ïëàíèðàíå íà ó÷åáíàòà ðàáîòà ïî ïååíå è ìóçèêà” (â ñúàâòîðñòâî ñ Ê. Ñàâîâà)
è „Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â I­III êëàñ”. (Ùå íàïðàâèì
óãîâîðêàòà, ÷å ÷àñò îò òåðìèíîëîãèÿòà, êîÿòî å èçïîëçâàíà â öèòàòèòå, â
ñúâðåìåííîòî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå íå å àêòóàëíà.) Òåçè âúïðîñè îò ñôåðàòà
íà ìåòîäèêàòà íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â îáùîîáðàçîâàòåëíîòî ó÷èëèùå,
ðàçêðèâàò íåãîâèòå íîâàòîðñêè èäåè çà óñúâúðøåíñòâàíe íà îáðàçîâàòåëíàòà
ñèñòåìà.  òÿõ òîé òúðñè âðúçêà ìåæäó îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà, ïåäàãîãèêàòà,
îáùàòà è ìóçèêàëíà ïñèõîëîãèÿ è äèäàêòèêàòà. Âúâåæäà íè â èíòåðåñíè è
çíà÷èìè ñôåðè íà ìóçèêàëíàòà ïåäàãîãèêà.
 îáù ïëàí áèõìå îáîáùèëè òåçè íîâàòîðñêè òåíäåíöèè â ñëåäíèòå
íàïðàâëåíèÿ:
• ïîëàãàíå îñíîâèòå íà íàó÷íî îáîñíîâàíà òåîðèÿ çà ðàçâèòèå íà
ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè è ðàçðàáîòâàíå íà ïñèõîëîãè÷åñêèòå îñíîâè
íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå;
• èçäèãàíå èäåÿòà çà èíòåíçèâíîñò íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â ìàñîâîòî
ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå.
×ðåç òåîðåòè÷íîòî è ìåòîäèêî-ïðàêòè÷åñêî èçÿñíÿâàíå ñúùíîñòòà
íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå ñå ðàçêðèâàò ðåäèöà ïðèíöèïíè ïîëîæåíèÿ,
„êîèòî óëåñíÿâàò ó÷èòåëÿ òâîð÷åñêè äà ñòðóêòóðèðà óðîöèòå, ðåçóëòàòíî
äà óïðàâëÿâà ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèÿ ïðîöåñ ­ ãàðàíöèÿ çà ïîñòèãàíå
óñïåõè ïðè îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà.”3 Îò äðóãà ñòðàíà, ñå ïðåäîñ-
òàâÿ âúçìîæíîñò çà îñúùåñòâÿâàíå íà âðúçêà ìåæäó äóøåâíîñòòà íà
îáó÷àâàíèòå è ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî.
Ñëîæíè è ìíîãîñòðàííè ñà ïðîáëåìèòå íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå.
Èçèñêâàíåòî íà ñúâðåìåííàòà ìåòîäèêà ­ óðîöèòå ïî ìóçèêà äà ïðå-
ðàñíàò â ÷àñîâå ïî ìóçèêàëíî èçêóñòâî, íàëàãà íåîáõîäèìîñòòà ó÷åáíî-
âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà äà ñå ïîñòàâè íà íàó÷íà îñíîâà. Òîâà îçíà÷àâà,
÷å òåîðåòè÷íèòå ïîñòàíîâêè òðÿáâà äà ñå îïèðàò íà îáùèòå ïåäàãîãè-
÷åñêè ïðèíöèïè, îòíàñÿùè ñå äî îáùàòà ïåäàãîãèêà, ïñèõîëîãèÿòà è
äèäàêòèêàòà. Áëàãîäàðåíèå íà òîâà, ñúäúðæàíèåòî íà ó÷åáíèòå ïðîãðàìè
áè ñå îïðåäåëèëî êàòî ñèñòåìà îò äåéíîñòè è äåéñòâèÿ çà ïðèäîáèâàíå
íà çíàíèÿ ïî ìóçèêàëíî èçêóñòâî, à ñúùî òàêà è íà ïðàêòè÷åñêè óìåíèÿ
è íàâèöè.
Ïðîôåñîð Ïååâ ïîëàãà îñíîâèòå íà íàó÷íîîáîñíîâàíè òåîðåòè÷åñêè
ïîñòàíîâêè â îáëàñòòà íà ìåòîäèêàòà íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå. Òîé

61
èçÿñíÿâà ñúùíîñòòà íà ìóçèêàëíîñòòà, êàòî „ñïëàâ” îò ñïîñîáíîñòè, êîèòî
ñà âúâ âçàèìîäåéñòâèå. Äîêàçâà, ÷å íåéíîòî ðàçâèòèå å ñïåöèôè÷íî ïî
ñúùíîñò, âðåìå è ðåàëèçàöèÿ.  îñíîâàòà íà ðàçëè÷íèòå âèäîâå ìóçèêàëåí
ñëóõ ñà ïîñòàâåíè: „ëàäîâîòî ÷óâñòâî”, „ñïîñîáíîñòòà çà ìóçèêàëíî-ñëóõîâî
ïðåäñòàâÿíå” è „ìóçèêàëíî ìåòðîðèòìè÷íî ÷óâñòâî” (òåðìèíîëîãèÿòà å
íåãîâà). Â ñòóäèÿòà „Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â I­III êëàñ” å
èçÿñíåí ïðîáëåìúò çà òåõíèÿ ðàçâèâàù ñå õàðàêòåð, ÷ðåç ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè
è âðúçêàòà èì ñ ðåäèöà äðóãè êà÷åñòâà íà ëè÷íîñòòà. Êàòî ïðåäïîñòàâêà çà
òÿõíîòî èçãðàæäàíå ñå ïîñî÷âàò òàêèâà ïñèõîëîãè÷åñêè ïðîáëåìè êàòî
âúçïðèÿòèåòî, ñ íåãîâèòå òðèñòåïåííè ðàâíèùà ­ ðàçïîçíàâàíå, ðàçëè÷àâàíå
è ñìèñëîâî âúçïðèÿòèå.
Ñïàçâàíåòî íà íàó÷íîñòòà â ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà ñúçäàâà
óñëîâèÿ çà ðåàëèçèðàíå íà ñëåäíèòå èçèñêâàíèÿ: ñèñòåìàòèçèðàíå è ëîãè-
÷åñêî ïîäðåæäàíå íà ìåòîäèòå; îñúùåñòâÿâàíå íà äèàëåêòè÷åñêà âðúçêà
ìåæäó ìóçèêàëíèòå ÿâëåíèÿ è ñïåöèôèêàòà íà ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèÿ
ïðîöåñ; âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó îñíîâíèòå ìóçèêàëíè ñïîñîáíîñòè è äåé-
íîñòè; âðúçêà ìåæäó ïðèäîáèòèòå çíàíèÿ è óìåíèÿ ñ ïðàêòèêàòà; ìåæäó
ñúäúðæàíèåòî íà ïðîèçâåäåíèÿòà è çàêîíîìåðíîñòèòå íà ìèñëîâíèòå
ïðîöåñè è äð.
Ïîçîâàâàéêè ñå íà ñúâðåìåííèòå òåíäåíöèè â ïåäàãîãè÷åñêàòà òåî-
ðèÿ è ïðàêòèêà ïðîô. Ïååâ ïîä÷åðòàâà, ÷å îò îñîáåíî çíà÷åíèå å îáó÷à-
âàíèòå âèíàãè äà ïðåæèâÿâàò ðàäîñò è óäîâîëñòâèå â ïðîöåñà íà ïðåî-
äîëÿâàíå íà èíòåëåêòóàëíèòå óñèëèÿ è òðóäíîñòè â ðàçëè÷íèòå äåéíîñòè,
äåéñòâèÿ è îïåðàöèè. Êàòî èçèñêâàíå êúì ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå òîé
ñî÷è ïðåäïàçâàíå îò èíåðöèÿòà è íàñî÷âàíå íà ïåäàãîãè÷åñêàòà ðàáîòà
ñúîáðàçíî èíäèâèäóàëíèòå îñîáåíîñòè íà ðàçâèòèå.
Öåíåí å íåãîâèÿò ïðèíîñ ïðè ðàçðàáîòâàíå íà ïñèõîëîãè÷åñêèòå
îñíîâè íà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå. Îñîáåíî âíèìàíèå ñå îáðú-
ùà íà âúïðîñè êàòî: èçÿñíÿâàíå îáùèÿ ïñèõîëîãè÷åñêè ïðîöåñ íà âúç-
ïðèÿòèåòî, ïîñòèãàíå íà êîîðäèíàöèÿ ìåæäó ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå ïðåä-
ñòàâè è ãëàñîâî-äâèãàòåëíèòå ïðîöåñè è íàãëàñàòà (óñòàíîâêàòà) çà
ïîñòèãàíå íà îïðåäåëåíà öåë. Âñè÷êî òîâà ïîâèøàâà åôåêòèâíîñòòà íà
îáó÷åíèåòî è äîïðèíàñÿ çà ðåøàâàíå íà êîíêðåòíè çàäà÷è.
 ñòàòèÿòà „Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â I­III êëàñ” å
äàäåíà ñëåäíàòà õàðàêòåðèñòèêà íà ìóçèêàëíîòî âúçïðèÿòèå: òî „å ñëîæåí

62
ïñèõîëîãè÷åñêè ïðîöåñ ñ ðàçëè÷íà äúëáî÷èíà è èíòåíçèâíîñò íà ïðîÿâëåíèÿ
è ñúñ ñâîÿ ñïåöèôè÷íîñò ïîðàäè óñëîâíîñòòà íà ìóçèêàëíèÿ „åçèê.”4 Â
ñòðóêòóðíî îòíîøåíèå ñå ñúñòîè îò ðàçëè÷íè ïñèõîëîãè÷åñêè äåéíîñòè. „Â
íà÷àëîòî òå ñà ïúðâè÷åí ñèíòåç îò ïîëó÷àâàíèòå óñåùàíèÿ, ñëåä êîåòî ïîñëåäâà
òåõíèÿò àíàëèç, êîéòî ñå ÿâÿâà ñúîòâåòñòâèå èëè íåñúîòâåòñòâèå ìåæäó
óñåùàíåòî è ìèñëåíåòî, è íà êðàÿ çàâúðøâà ñ åòàï íà ïîñëåäíèÿ ñèíòåç.
Ñëåä ïîâòîðåíèÿ íà âúçïðèåìàíèÿ îáåêò ­ ìóçèêàëíîòî ïðîèçâåäåíèå,
ïîñòåïåííî íàñòúïâà êîíöåíòðàöèÿ íà ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå âïå÷àòëåíèÿ,
êîèòî âñå ïîâå÷å ñå îôîðìÿò â öÿëîñòåí ìóçèêàëåí îáðàç, êîéòî ñå îñìèñëÿ
è óçíàâà â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàïå÷àòàíèÿ â ïàìåòòà îáðàç.”5 Ïîçîâàâàéêè ñå íà
òåîðåòè÷íèòå ïîñòàíîâêè íà Øåðêîâèí (â Ïñèõîëîãè÷åñêèå ïðîáëåìû ìàñîâûõ
èíôîðìàöèîííûõ ïðîöåññîâ), òîé ðàç÷ëåíÿâà ïðîöåñèòå íà âúçïðèÿòèåòî â
íÿêîëêî åòàïà:
1) îòêðèâàíå èëè ðàçïîçíàâàíå íà âúçïðèÿòèåòî ­ èäåíòèôèöèðàíå
íà îáåêòà èëè ÿâëåíèåòî ïî ðåäèöà ïîêàçàòåëè;
2) ðàçëè÷àâàíå íà îáåêòà ­ â ñëó÷àÿ íà ìóçèêàëíîòî ïðîèçâåäåíèå.
Çà àêòèâèçèðàíåòî ìó å öåëåñúîáðàçíî äà ñå ïðèëîæè ñúïîñòàâÿíå è
ñðàâíÿâàíå ïî íÿêîè îò õàðàêòåðíèòå ìó ïðèçíàöè;
3) ñìèñëîâî âúçïðèÿòèå, îñíîâàâàùî ñå íà èíäèâèäóàëíèòå îñîáå-
íîñòè íà âúçïðèåìàùèÿ.
Ñïîðåä ïðîôåñîð Ïååâ ïðàêòè÷åñêîòî ôîðìèðàíå íà óìåíèÿ çà âúç-
ïðèåìàíå, ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç ìíîãîêðàòíîòî ïðîñëóøâàíå íà ìóçèêàë-
íîòî ïðîèçâåäåíèå, çàïîìíÿùî ñå âúðõó îñíîâàòà íà ñìèñëîâîòî ñúäúð-
æàíèå. Ïðè òîâà äåéñòâèå óñëîæíÿâàíåòî å åñòåñòâåí ïðîöåñ.
Åäíà îò èäåèòå íà êîèòî Èâàí Ïååâ å ïðèâúðæåíèê è ïîïóëÿðèçàòîð, ñå
îòíàñÿ äî ñåíçîðíîòî ñëóõîâî âúçïèòàíèå. Ñïîðåä íåãî òî å êðèòåðèé çà òîâà
äàëè ó÷åáíàòà ðàáîòà ñå âîäè ïðàâèëíî, èëè íåïðàâèëíî. Ñ ïúëíîòî èëè
÷àñòè÷íîòî ìó èãíîðèðàíå ñå îáÿñíÿâàò íÿêîè îò íåäîñòàòúöèòå â ïðåäõîäíèòå
ïðîãðàìè ïî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå. Èçõîæäàéêè îò ñòàíîâèùåòî, ÷å
ìóçèêàëíî-õóäîæåñòâåíîòî âúçïðèÿòèå ñå îñúùåñòâÿâà áëàãîäàðåíèå
ó÷àñòèåòî íà ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð, òîé êîíñòàòèðà, ÷å ñåíçîðíîòî âúçïðèåìàíå
ïðåäñòàâëÿâà ïîçíàâàòåëíà äåéíîñò. Îñìèñëÿíåòî íà ìóçèêàëíî-èçðàçíèòå
åëåìåíòè ñå èçâúðøâà ïîñòåïåííî, äîêàòî ñòàíå âúçìîæíî òÿõíîòî ïðèëîæåíèå
â ïðàêòè÷åñêàòà ìóçèêàëíà äåéíîñò. Òîâà å òàêà, çàùîòî ìóçèêàëíî-èçðàçíèòå
åëåìåíòè èìàò „îòðàçÿâàùî âúçäåéñòâèå âúðõó ìóçèêàëíî-ñëóõîâîòî ñúçíàíèå.

63
Òîâà îòðàçÿâàùî âúçäåéñòâèå äîâåæäà äî ñúçäàâàíå íà äèôåðåíöèðîâú÷íè
ìåõàíèçìè (ïî îòíîøåíèå íà åëåìåíòèòå è òåõíèòå âðúçêè), êîèòî íàïðàâëÿâàò,
êîíòðîëèðàò è êîðèãèðàò ðàçëè÷íèòå ïðàêòè÷åñêè äåéñòâèÿ è äåéíîñòè,
ó÷àñòâàò ïðè ðåãóëàöèÿòà íà âðúçêèòå ìåæäó ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè
è ãëàñîâîäâèãàòåëíèòå ðåàêöèè ïðè ñîëôåæèðàíåòî.”6 Îò äðóãà ñòðàíà,
ìóçèêàëíèÿò ñëóõ å „ñåíçîðíà ñïîñîáíîñò”, êîÿòî ñå ôîðìèðà îùå â äåòñêàòà
âúçðàñò, â ðåçóëòàò íà óñâîÿâàíå îïðåäåëåí ñåíçîðåí îïèò, ÷ðåç ïðèîáùàâàíå
êúì ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî. Òàêà ñå ñúçäàâà è îñèãóðÿâà áîãàòà ñëóõîâà áàçà
ïîäãîòâÿùà ïðåõîä îò âúçïðèÿòèåòî êúì ìèñëåíåòî. Ïîäïîìàãà ñå è ñå
ïîäãîòâÿ óñâîÿâàíåòî íà ðàçëè÷íè ïðàêòè÷åñêè óìåíèÿ è íàâèöè, âêëþ÷èòåëíî
è ñàìîñòîÿòåëíî ñîëôåæèðàíå.
Ïðîôåñîð Ïååâ èçðàçÿâà ìóçèêàëíî ñåíçîðíî-ïåðöåïòèâíî ðàçâèòèå â
îáîáùåí âèä, ÷ðåç ñõåìàòè÷íî èçîáðàæåíèå. Ïðèëîæåíàòà ñõåìà å ïóáëè-
êóâàíà çà ïúðâè ïúò âúâ „Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà” ­ ÷àñò ñåäìà. Òÿ
ðàçêðèâà îñíîâíèòå ìîìåíòè íà íåïîñðåäñòâåíîòî ñëóõîâî âúçïðèÿòèå ­
âíèìàíèå, âúçïðèÿòèå è íàáëþäåíèå. Âñè÷êî òîâà âîäè äî åìîöèîíàëíà
ðåàêöèÿ, ñâúðçàíà ñ àíàëèòè÷íàòà äåéíîñò ïî îòíîøåíèå èçðàçíèòå åëåìåíòè.
Òàêà åìîöèîíàëíîòî ïðåæèâÿâàíå îò ñâîÿ ñòðàíà äîâåæäà äî æåëàíèå çà
ó÷àñòèå â ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè.
Ëîãè÷åñêàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò íà ñåíçîðíîòî ðàçâèòèå ñå îáîãàòÿâà â
ñëåäâàùàòà ñõåìà (ïóáëèêóâàíà çà ïúðâè ïúò â ÷àñò ñåäìà íà ñúùàòà ïîðåäèöà).
 íåÿ ìóçèêàëíîòî âúçïðèÿòèå å ïðÿêî ñâúðçàíî ñ ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè,
êîèòî ñà â îñíîâàòà íà âîëåâîòî èì ïîëçâàíå ÷ðåç âúçïðîèçâåæäàíå.
Ìåõàíèçìúò íà âúçïðèåìàíå è âúçïðîèçâåæäàíå ïðåäñòàâëÿâà ñëîæíà âåðèãà
îò ðåôëåêñè è àñîöèàöèè. Íà îñíîâàòà íà êîðåëàöèÿòà ìåæäó ìóçèêàëíî-
ñëóõîâèòå è ãëàñîâîäâèãàòåëíèòå ïðåäñòàâè ñå äîñòèãà äî òÿõíîòî ñúâïàäàíå
èëè íåñúâïàäàíå. Êàòî ñúùåñòâåí ïñèõîëîãè÷åñêè ìîìåíò òåçè ðàçëè÷íè
ðàâíèùà íà ïðåäñòàâàòà, ïðåäøåñòâàùè ìèñëîâíàòà äåéíîñò, ñå ñâúðçâàò
ñúñ ñïîñîáíîñòòà çà ïîëçâàíå íà ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè. Òîâà äîâåæäà
ìóçèêàëíî-ñåíçîðíîòî ðàçâèòèå äî òðè ðàâíèùà ­ òî÷íî, ïðèáëèçèòåëíî òî÷íî
èëè íåòî÷íî èíòîíèðàíå. Ñïîðåä Ê. Ñàâîâà, ÷ðåç ïîäîáíî óñëîæíÿâàíå íà
ñõåìàòà íå ñå ãóáÿò îñíîâíèòå ìîìåíòè, ðàçêðèâàùè ìåõàíèçìà íà ñëóõîâîòî
ðàçâèòèå ïðè âúçïðèÿòèåòî; íà åìîöèîíàëíîòî ïðåæèâÿâàíå, êàòî åòàï â òîâà
ðàçâèòèå; íà ãîòîâíîñòòà è æåëàíèåòî çà èçïúëíåíèå íà ñúîòâåòíàòà äåé-
íîñò, êàòî åñòåòè÷åñêè îñìèñëåíà ðåàêöèÿ. Òåçè ñõåìè „ñà îñíîâà çà ìíîãî

64
 MУЗИКАЛНО, СЕНЗОРНО – ПЕРЦЕПТИВНО РАЗВИТИЕ

ПЕСНИ

ИНСТРУМЕНТАЛ.
МЕЛОДИИ

СЕНЗОРНО – ПЕРЦЕПТИВНО РАЗВИТИЕ

ВНИМАНИЕ ВЪЗПРИЯТИЕ НАБЛЮДЕНИЕ

ЕМОЦИОНАЛНО- ВОЛЕВА АНАЛИЗ НА ЕЛЕМЕНТИ

РЕАКЦИЯ НА МУЗИКАЛНИЯ ЕЗИК

ЕМОЦИОНАЛНО-–ОБРАЗНО
ОБРАЗНО
ХУДОЖЕСТВЕНО ПРЕЖИВЯВАНЕ

ЖЕЛАНИЕ ЗА УЧАСТИЕ В
МУЗИКАЛНИ ДЕЙНОСТИ

èäåè êàêòî â îáëàñòòà íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå, òàêà è îò ãëåäíà òî÷êà íà

ïåäàãîãè÷åñêàòà ïñèõîëîãèÿ è äèäàêòèêà.”7
Âàæåí ïñèõîëîãè÷åñêè ïðîöåñ å îñúùåñòâÿâàíåòî íà êîðåëàöèÿ ìåæäó
ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå è ãëàñîâî-äâèãàòåëíèòå ïðåäñòàâè. Òÿ ïðîòè÷à ïîä
âîäåùîòî âëèÿíèå íà ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè, íàïðàâëÿâàíè îò
ãëàñîâîäâèãàòåëíèòå. „Ïðè âúçïðîèçâåæäàíåòî ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè èìàò
íàñî÷âàùà è êîíòðîëèðàùà ðîëÿ. Çà èçðàáîòâàíå íà ïåâ÷åñêè óìåíèÿ è íàâèöè
ñà íåîáõîäèìè ìíîãîêðàòíè öåëåñúîáðàçíè óïðàæíåíèÿ è ïîâòîðåíèÿ,
íåîáõîäèì å ïåâ÷åñêè îïèò, äîñòàòú÷åí ïî êîëè÷åñòâî è êà÷åñòâî.  ðåçóëòàò
íà òîçè îïèò ñå ïîÿâÿâà ãëàñîâî-äâèãàòåëíèÿò óñåò.”8 Êîãàòî èìà ñúâïàäåíèå
ìåæäó äâåòå ïðåäñòàâè èíòîíàöèÿòà å òî÷íà è îáðàòíî, ãëàñîâî-äâèãàòåëíèÿ

65
ПРИМЕРНА СХЕМА ЗА ВИДОВЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ,ОТНА-
СЯЩИ СЕ ДО МУЗИКАЛНО-СЕНЗОРНОТО РАЗВИТИЕ
МУЗИКАЛНИ ПРОИЗВЕДЕНИЯ

ПЕСНИ ИНСТРУМЕНТАЛНИ
ПИЕСИ

ВЪЗПРИЯТИЕ

ЛАДОВО ЧУВСТВО МУЗИКАЛНИ МУЗИКАЛНО МЕТ-

СПОСОБНОСТИ РОРИТМ.ЧУВСТВО

УЗН АВАНЕ
ВОЛЕВО ПОЛЗУВАНЕ НА МУЗИКАЛНО-СЛУХОВИ
ПРЕДСТАВИ

ВЪЗПРОИЗВЕЖДАНЕ-
С ГЛАС И С МУЗИКАЛЕН
ИНСТРУМЕНТ

АКЦЕПТОР НА ДЕЙСТВИЕТО

КОРЕЛАЦИЯ
МУЗИКАЛНО-СЛУХОВИ ПРЕДСТАВИ
ГЛАСОВОДВИГАТЕЛНИ ПРЕДСТАВИ

ТОНОВОВИСОЧИНЕН СЛУХ ТЕМБРОВО­ДИНАМИЧ.СЛУХ

СЪВПАДЕНИЕ НА ПРЕДСТАВИТЕ НЕСЪВПАДЕНИЕ НА

ПРЕДСТАВИТЕ

ТОЧНО ПРИБЛИЗИТЕЛНО НЕТОЧНО

ИНТОНИРАНЕ ТОЧНО ИНТОНИРАНЕ ИНТОНИРАНЕ

ЕМОЦИОНАЛНО ЕМОЦИОНАЛНО
ПРЕЖИВЯВАНЕ ПРЕЖИВЯВАНЕ

УСТАНОВКА

66
óñåò å íåäîñòàòú÷íî ðàçâèò, êîãàòî ìåëîäèÿòà ñå âúçïðîèçâåæäà íåòî÷íî,
áèëî òî ïî îòíîøåíèå íà çâóêîâèñî÷èííèòå èëè ìåòðîðèòìè÷íèòå
ñúîòíîøåíèÿ.
Äðóãà ñúùåñòâåíà ñòðàíà â òåîðèÿòà íà îáó÷åíèåòî è ïðàêòèêàòà å
ñâúðçàíî ñ ïðèëîæåíèå íà äèäàêòè÷åñêèòå ïðèíöèïè. Íà íåãî å îòäå-
ëåíî çíà÷èòåëíî âíèìàíèå â ñòàòèèòå: „Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî
âúçïèòàíèå â I­III êëàñ” è â „Ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â
ïðîöåñà íà îáó÷åíèåòî” (â ñúàâòîðñòâî ñ Ë. Ñò. Ãåîðãèåâ). Òóê ñå îòêðîÿ-
âàò ñëåäíèòå ïðèíöèïè: ñèñòåìíîñò è ïîñëåäîâàòåëíîñò, àêòèâíîñò,
ñúçíàòåëíîñò, ñàìîñòîÿòåëíîñò, ñú÷åòàâàíå íà èíäèâèäóàëíèòå è êîëåê-
òèâíè ôîðìè íà ðàáîòà. Ñúùíîñòòà è ðîëÿòà íà òåçè ïðèíöèïè ñà îò
çíà÷åíèå ïðè èçãðàæäàíåòî íà ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè. Ñïîðåä ïðî-
ôåñîð Ïååâ íåïúëíîöåííîñòòà â äèäàêòèêàòà íàðóøàâà ëèíèÿòà íà âúç-
õîäÿùîòî ìóçèêàëíî ðàçâèòèå. Âñåêè ìóçèêàëåí ïåäàãîã òðÿáâà äà
ïðåîñìèñëè ñâîÿ ñòèë íà ïðåïîäàâàíå è ðàáîòà, êàòî ãî ñú÷åòàå ñ îáùî-
äèäàêòè÷åñêèòå ïðèíöèïè. „Ðàçêðèâàéêè íåîáõîäèìîñòòà îò êîìïëåêñåí
ïîäõîä êúì óðîêà ïî ïååíå è ìóçèêà, êîéòî ïðîèçòè÷à îò êîìïëåêñíèÿ
õàðàêòåð íà ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè è ñúâðåìåííèòå èçèñêâàíèÿ çà
öÿëîñòíî èçãðàæäàíå íà ìóçèêàëíî-åñòåòè÷åñêèÿ îáëèê íà ïîäðàñòâà-
ùèòå, ïðîô. Èâàí Ïååâ âíàñÿ ñúùåñòâåíè ïðèíîñè çà ëîãèêî-äèäàêòè-
÷åñêàòà îðãàíèçàöèÿ è ñòðóêòóðà íà îáó÷åíèåòî.”9 Ñïîðåä íåãî óðîêúò å
íå ñàìî îðãàíèçàöèîííà ôîðìà íà îáó÷åíèå, íî å ñâúðçàí ïðåäè âñè÷êî
ñ ëîãè÷åñêàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò íà ó÷åáíèòå ìåòîäè. Âúïðîñúò êàñàå
çàâèñèìîñòòà ìåæäó îáùîäèäàêòè÷åñêèòå è ÷àñòíîïðåäìåòíèòå ìåòîäè
íà îáó÷åíèå, êîèòî ñà âúâ âçàèìíà âðúçêà.
Îò çíà÷åíèå çà ïðàêòè÷åñêàòà ðàáîòà å è ðàçãðàíè÷àâàíåòî íà ìèñ-
ëîâíèòå ïðîöåñè ïðè ðàçëè÷íèòå äåéíîñòè â óðîêà. Òå ñà ñâúðçàíè ñ
ïîëó÷àâàíå íà ïúðâîíà÷àëíè ïðåäñòàâè, ÷ðåç àêòèâíî âúçïðèåìàíå,
çàäúëáî÷àâàíå íà àíàëèòè÷íàòà äåéíîñò, ñèíòåçà è ñ îñúùåñòâÿâàíå íà
âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó ïîçíàâàòåëíàòà è òâîð÷åñêàòà äåéíîñòè. Âñè÷êî
òîâà èçèñêâà óìåëî ðúêîâîäñòâî íà ó÷åáíî-ïîçíàâàòåëíèÿ ïðîöåñ.
Ñõâàùàíèÿòà íà ïðîô. Ïååâ ñà ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíè èçñëåäâàíèÿ
è îáîáùåíèÿ. „Óìåëî ñå èçïîëçâà êîìëåêñíèÿò ïîäõîä êúì ñëîæíàòà
ïðîáëåìàòèêà çà öåëèòå è çàäà÷èòå íà óðîêà ïî ïååíå è ìóçèêà, àêòóàëíî
çâó÷åíå èìà ñòàíîâèùåòî çà ìÿñòîòî è ðîëÿòà íà ñèñòåìíàòà è öåëåíàñî÷åíà
äåéíîñò íà ó÷èòåëÿ è ó÷åíèöèòå çà ðàçâèâàíå íà ñïîñîáíîñòèòå íà âñè÷êè
äåöà íåçàâèñèìî îò òåõíèòå èíäèâèäóàëíè îñîáåíîñòè.”10 Â ñúîòâåòñòâèå ñúñ

67
ñúâðåìåííèòå ïåäàãîãè÷åñêè èçèñêâàíèÿ å íåîáõîäèìî äà ñå ïðåîäîëåå
èíåðöèÿòà è äà íå ñå ïîñòàâÿò îáó÷àâàíèòå â ñèòóàöèÿ íà èçîëàöèÿ.
Âúïðîñúò çà èíòåíçèôèêàöèÿòà íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ å âàæåí è àêòóàëåí.
Òîé å â îñíîâàòà íà òåîðåòè÷íàòà êîíöåïöèÿ íà Èâàí Ïååâ, âúç îñíîâà íà
êîÿòî ñå àíàëèçèðàò ïðîòèâîðå÷èÿòà â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ; èçÿñíÿâàò ñå
äèàëåêòè÷åñêèòå âðúçêè è çàâèñèìîñòè ìåæäó îïåðàöèè, äåéñòâèÿ è äåéíîñòè;
ðàçêðèâà ñå ìíîãîîáðàçèåòî îò âçàèìîäåéñòâèÿ. Òàêîâà ñòàíîâèùå ñå îñíîâàâà
âúðõó çàäúëáî÷åíî ïîçíàâàíå íà ìóçèêàëíàòà òåîðèÿ è ïðàêòèêà.
Èíòåíçèôèêàöèÿòà â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ ïî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå ñå îòíàñÿ
êîíêðåòíî äî: ïðèëîæåíèå íà êîìïëåêñíî-èíòåãðàëíèÿ ïîäõîä,
àëãîðèòìèçàöèÿ, ïðîáëåìíîñò è ïëàíèðàíå íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ.
Âàæåí ìîìåíò, ÷ðåç êîéòî ñå ïîñòèãà òàçè èíòåíçèôèêàöèÿ, å ïðèëî-
æåíèåòî íà èíòåãðàëíèÿ ïîäõîä. Òîé ñå îñúùåñòâÿâà íà áàçàòà íà âçàèì-
íà çàâèñèìîñò è îáóñëîâåíîñò ìåæäó: îñíîâíèòå ìóçèêàëíè äåéíîñòè;
ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè, îïåðàöèè è äåéñòâèÿ; êîìïîíåíòèòå íà ëàäî-
òîíàëíèÿ è ìåòðîðèòìè÷íèÿ óñåò; äâåòå îñíîâíè ëàäîâè ñòðóêòóðè;
ñòàðèòå ëàäîâå è äðóãèòå ðàçíîâèäíîñòè íà ìàæîðíèÿ è ìèíîðíèÿ ëàä;
ìåæäó èçðàçíèòå åëåìåíòè â ìóçèêàòà. Ïðîôåñîð Ïååâ èçòúêâà âúçìîæ-
íîñòòà çà ïðèëàãàíå íà êîìïëåêñíî-èíòåãðàëíèÿ ïîäõîä ÷ðåç ðàçêðè-
âàíå ñúùíîñòòà íà ñèñòåìåí ñòðóêòóðåí àíàëèç. Â ñâîèòå èçñëåäâàíèÿ,
ñâúðçàíè ñ âçàèìîäåéñòâèÿòà â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ è êîìïëåêñíîòî ôîðìè-
ðàíå íà ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè, òîé èçòúêâà ðåøàâàùàòà ðîëÿ íà
ñèñòåìíî-ñòðóêòóðíèÿ ïîäõîä, êîéòî ïîçâîëÿâà îòäåëÿíåòî íà ìóçèêàë-
íèòå åëåìåíòè îò öÿëîòî, íî ñ ôóíêöèîíàëíàòà èì âðúçêà è åäèíñòâî.
Ìóçèêàëíèòå ïðîèçâåäåíèÿ äà ñå îâëàäÿâàò â òÿõíîòî åäèíñòâî ìåæäó
ôîðìà è ñúäúðæàíèå. Ïî òîçè íà÷èí ñå îòêðèâàò âúçìîæíîñòè çà îñú-
ùåñòâÿâàíå íà âðúçêà è ëîãè÷åñêî ïîäðåæäàíå íà ñúîòâåòíèòå îïåðàöèè
è äåéñòâèÿ.
Ëèïñàòà íà âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó ãîðåèçáðîåíèòå êîìïîíåíòè çà àâòîðà,
âîäè äî ôðàãìåíòàðíîñò è èçîëàöèÿ, à îòòàì è äî èãíîðèðàíå èëè
ïðåíåáðåãâàíå íà åäèí èëè äðóã åëåìåíò. Òàêà ñå íàðóøàâà âçàèìîäåéñòâèåòî
ìåæäó îñíîâíèòå ìóçèêàëíè äåéíîñòè è ðàçâèòèåòî íà ìóçèêàëíèòå
ñïîñîáíîñòè, íàðóøàâà ñå ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó åìîöèîíàëíîòî è
ðàöèîíàëíîòî, ñòèãà ñå äî òåõíèöèçúì è äð., êîèòî ñíèæàâàò ðåçóëòàòèòå íà
îáó÷åíèåòî. Çà äà ñå îòãîâîðè íà öåëèòå è çàäà÷èòå íà ïðåäìåòà å íåîáõîäèìî
äà ñå îñúùåñòâè èíòåãðàöèÿ ìåæäó ïîñî÷åíèòå ÿâëåíèÿ. Òÿ áè äîâåëà äî
68
óìåëî ðúêîâîäñòâî è óïðàâëåíèå íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, äî äâèæåíèå, èçìåíåíèå
è ðàçâèòèå. Îò÷èòàéêè íåèç÷åðïàåìèòå âúçìîæíîñòè çà âçàèìîäåéñòâèå îò
äèäàêòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà, Ïååâ ïîä÷åðòàâà òÿõíîòî çíà÷åíèå â
îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ.
 ðàçðàáîòêèòå òîé îòäåëÿ ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ëîãè÷åñêèÿ ïîðÿ-
äúê íà ìåòîäèòå â óðîêà ÷ðåç ïîäðîáíî èçÿñíÿâàíå àëãîðèòìèòå íà
îïåðàöèèòå è äåéñòâèÿòà.  ñòàòèèòå: „Íÿêîè âçàèìîäåéñòâèÿ ïðè îáó÷å-
íèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà”, „Ïî íÿêîè ïðîáëåìè íà ëàäîâèÿ è ëàäîòîíàë-
íîñòíèÿ óñåò” è „Ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â ïðîöåñà íà
îáó÷åíèå” (â ñúàâòîðñòâî) òîé óáåäèòåëíî îáîñíîâàâà òàçè ñâîÿ èäåÿ.
Ñïîðåä àâòîðà ëèïñàòà íà àëãîðèòìèçàöèÿ âîäè äî ðåäèöà ñëàáîñòè,
êîèòî íàðóøàâàò âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè,
ôîðìèðàíåòî íà ñïîñîáíîñòèòå è ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó åìîöèîíàëíîòî
è ðàöèîíàëíîòî. Ëîãè÷íîòî ïðîãðàìèðàíå íà äåéíîñòèòå, íå å ñàìî-
öåëíî, à íàó÷íà îáîñíîâàíî, ïîåòàïíî è ñèñòåìàòèçèðàíî. Ïîäðîáíî
ñà ðàçãëåäàíè ïðàâèëàòà, êîèòî îïðåäåëÿò ïîñëåäîâàòåëíîñòòà ïðè âúç-
ïðèåìàíåòî íà ìóçèêà; ïðè îñúùåñòâÿâàíåòî íà ïðåõîä îò ñëóõîâîïîä-
ðàæàòåëíîòî ïååíå êúì ïååíå ñ òîíîâè èìåíà è ïî íîòè; ïðè ïîåòàïíîòî
ôîðìèðàíå íà óìñòâåíèòå äåéíîñòè; ïðè èçãðàæäàíåòî íà óìåíèÿ çà
äâóãëàñíî ïååíå è ïðè ôîðìèðàíåòî íà ìåëîäè÷åñêèÿ è õàðìîíè÷íèÿ
ñëóõ. Ïðàêòè÷åñêîòî ïðèëîæåíèå íà àëãîðèòìè â ðàçëè÷íèòå îïåðàöèè,
äåéñòâèÿ è äåéíîñòè ñà çàñåãíàòè â ñòàòèÿòà „Íÿêîè âçàèìîäåéñòâèÿ
ïðè îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà.” Âàæíî óñëîâèå å ëîãè÷íîòî èì ïîä-
ðåæäàíå. Òî îñèãóðÿâà ñèñòåìíîñò, ïîñëåäîâàòåëíîñò è íàó÷íîñò. „Çà
äà ñå ïîñòèãíå ëîãè÷íîñò â îïåðàöèèòå è äåéñòâèÿòà (è âçàèìîäåé-
ñòâèÿòà), òå ñå ïîäðåæäàò â éåðàðõè÷åñêè ðåä ñúîáðàçíî òÿõíàòà ëîãè÷íà
çíà÷èìîñò è ïîñëåäîâàòåëíîñò, ïðîÿâÿâàùè ñå â öÿëîòî, â ñòðóêòóðàòà.
Âñúùíîñò òîâà çíà÷è ïðè îáó÷åíèåòî äà èìà ñúîáðàçÿâàíå ñ àëãîðèòúìà
íà îïåðàöèèòå è äåéñòâèÿòà, ñúñòàâíè åëåìåíòè íà ñòðóêòóðèòå íà îñíîâ-
íèòå ìóçèêàëíè äåéíîñòè, ò.å. äà èìà àëãîðèòìèçàöèÿ íà îáó÷åíèåòî.”11
Îðèãèíàëíî å êîíêðåòèçèðàíåòî íà åòàïèòå è òèïîâåòå îðèåíòèðîâêè çà
âúâåæäàíå íà îáó÷àâàíèòå â ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå. Òå ñà ïîäðåäåíè â òðè
íàïðàâëåíèÿ: à) „ïðîáà è ãðåøêà” ­ íàïúëíî ñàìîñòîÿòåëíî äîñòèãàíå äî
æåëàíèòå çíàíèÿ è óìåíèÿ;
á) ”ïúëíî îðèåíòèðàíå” ­ ïúëíî îáÿñíåíèå îò ñòðàíà íà ïðåïîäà-
âàòåëÿ;
â) ”íåîáõîäèìà îðèåíòèðîâêà”12 ­ ÷àñòè÷íî îáÿñíåíèå è íàñî÷âàíå
îò ñòðàíà íà ïðåïîäàâàòåëÿ, áåç äà ëèøàâà îáó÷àâàíèòå îò èíèöèàòèâà.
69
 Âàæåí ìîìåíò ïðè àëãîðèòìèçàöèÿòà ïðåäñòàâëÿâà ñèñòåìàòèçàöèÿòà
íà óïðàæíåíèÿ, êîèòî îïðåäåëÿò ïîñëåäîâàòåëíîñòòà ïðè ðàçâèòèå íà
ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ. Ïðèëîæåíèåòî èì íàìèðàìå â ñòàòèÿòà „Êúì âúðîñà çà
ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ”. Òóê âíèìàíèå ïðåäèçâèêâà íåïðåêúñíàòèÿ âúçõîäÿù
ïðîöåñ ïðè ôîðìèðàíå íà ëàäîòîíàëíèÿ óñåò, êúäåòî àâòîðúò ïðåïîðú÷âà
ñëåäíàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò:
• ïîñòðîÿâàíå è ïååíå íà ìàæîðíè è ìèíîðíè ãàìè, òðèõîðäè,
òåòðàõîðäè, ïåíòàõîðäè è õåêñàõîðäè âúâ âúçõîäÿù è íèçõîäÿù ðåä;
• ôîðìèðàíå ïðåäñòàâè è óñåò çà âçàèìîîòíîøåíèÿòà ìåæäó óñòîé-
÷èâèòå òîíîâå ­ ïàðàëåëíî è ñúðàçìåðíî ñ èíòåðâàëîâèÿ óñåò, ñ êîéòî
ñå äîïúëâàò;
• èçÿñíÿâàíå è îñúçíàâàíå âçàèìîîòíîøåíèÿòà ìåæäó óñòîé÷èâè
è íåóñòîé÷èâè ñòåïåíè;
• ôîðìèðàíå íà óñåò çà ðàçíîîáðàçíè ëàäîòîíàëíîñòíè îòíîøåíèÿ
ìåæäó ðàçëè÷íèòå òîíîâå.
Èçÿñíåí å ðåäúò è ñèñòåìàòà ïðè îñúçíàâàíå íà ëàäîâèòå îòíîøåíèÿ
â ìåëîäèÿòà. Òîé å ñëåäíèÿ: â ãëàâíèòå àêîðäè; âúâ âòîðîñòåïåííèòå; â
àëòåðîâàíèòå; â ðàçíîâèäíîñòèòå íà ìàæîð è ìèíîð; â ñòàðèòå ëàäîâå;
âúâ âëèÿíèåòî ìåæäó ìàæîð è åäíîèìåííèÿ ìèíîð; â ñòðàíè÷íèòå äîìè-
íàíòè; ïðè ìîäóëàöèèòå.
Âúç îñíîâà íà òàçè êîíöåïöèÿ ñå ðàçðàáîòâàò è ïðåäëàãàò ðàçëè÷íè
ïðàêòè÷åñêè çàäà÷è, ÷ðåç êîèòî îáó÷àâàíèòå „íå ñàìî îâëàäÿâàò ìóçè-
êàëíèÿ ìàòåðèàë, íî è ðàçâèâàò ñâîåòî âúòðåøíî-ïðåäñòàâíî ìèñëåíå,
ïðîöåñèòå íà îáîáùåí àíàëèç íà ëàäîâàòà, òîíàëíàòà è ìåëîäèêî-
èíòåðâàëíà ñòðóêòóðà, íà îáîáùåíàòà ïðåäñòàâà ïðè ìóçèêàëíî-ñëóõî-
âîòî ðàçâèòèå íà ó÷åíèöèòå. Îñîáåíî âíèìàíèå ñå îáðúùà íà ñúùåñòâå-
íèòå ïðèçíàöè, êîèòî ñëóæàò çà îðèåíòèðàíå è îïîðà ïðè ðàçêðèâàíå
êîìïîíåíòèòå íà îòäåëíèòå ìóçèêàëíè ÿâëåíèÿ.”13
Äîêàçàòåëñòâî çà íîâàòîðñêèòå òåíäåíöèè ïðè îòêðèâàíåòî è òúðñåíåòî
íà ïîäõîäè è ôîðìè çà èíòåíçèôèêàöèÿ å ïðèëàãàíåòî íà ïðîáëåìíîñò â
îáó÷åíèåòî. „Ôîðìèðàíåòî íà îïðåäåëåíî îòíîøåíèå ó ïîäðàñòâàùèòå êúì
ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî, øèðîòàòà íà ìóçèêàëíàòà êóëòóðà èçèñêâàò è øèðîòà
íà ìóçèêàëíîòî âúçäåéñòâèå, à íàðåä ñ òîâà è ôîðìèðàíå íà ïúëíîöåííè
ìîòèâè çà ìóçèêàëíà äåéíîñò.”14 Îñìèñëåíàòà ïîòðåáíîñò çà ïðèîáùàâàíå
êúì ìóçèêàëòíîòî èçêóñòâî å îò îñîáåíî çíà÷åíèå çà ðàçâèòèåòî íà
ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè. Èâàí Ïååâ ñìÿòà, ÷å ëèïñàòà íà ïðîáëåìíîñò âîäè
äî ëèïñà íà ïñèõè÷åñêà àêòèâíîñò è ìîáèëèçàöèÿ. Çà òîâà òÿ òðÿáâà äà èìà
âîäåùà ðîëÿ ïðè ôîðìèðàíåòî è ðàçâèòèåòî íà ñïîñîáíîñòèòå. Âúðõó îñíîâàòà
70
íà ïðîáëåìíîñòòà â îáó÷åíèåòî òîé ðàçðàáîòâà ðåäèöà âúïðîñè, ñâúðçàíè
ñúñ ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ðåïðîäóêòèâíàòà è ïðîäóêòèâíà äåéíîñò. Òå ñà
ñðåäñòâî íå ñàìî çà ïðàêòè÷åñêî ïðèëîæåíèå, ïðîâåðêà è îöåíêà, íî è çà
ñòèìóëèðàíå è ïðîâîêèðàíå íà òâîð÷åñêà àêòèâíîñò.  ñòàòèÿòà „Ðàçâèòèå íà
ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â ïðîöåñà íà îáó÷åíèåòî” (â ñúàâòîðñòâî) òîé
ðàçãëåæäà ìîòèâèòå, êîèòî ñòèìóëèðàò äåéíîñòòà íà ó÷åíèöèòå, ðàçêðèâà è
ñúùåñòâåíè ïðè÷èíè çà ïîëîæèòåëíî èëè íåãàòèâíî îòíîøåíèå êúì ó÷åáíèÿ
ïðîöåñ. Êàòî òàêèâà ñà ïîñî÷åíè: à) äîñòúïíîòî çàòðóäíåíèå, êîåòî ðàçïàëâà
àêòèâíîñòòà è ïîâèøàâà èíòåðåñà êúì ïîñòèãàíå íà îïðåäåëåíà öåë; á)
òâîð÷åñêàòà äåéíîñò, êîÿòî å çíà÷èì ìîòèâ ñúñ ñòèìóëèðàùî çíà÷åíèå; â)
ïðàâèëíîòî ðàçáèðàíå è çíà÷åíèå íà îáùåñòâåíèòå ôóíêöèè â ìóçèêàëíîòî
èçêóñòâî. Ìîòèâàöèÿòà, ñïîðåä àâòîðà, å ïúëíîöåííà, êîãàòî ó÷åíèêúò å
óáåäåí, ÷å òîâà, êîåòî èçâúðøâà, ïîâèøàâà íåãîâàòà îáùà êóëòóðà è ôîðìèðà
âêóñ è êðèòåðèè çà îöåíú÷íî îòíîøåíèå êúì ìóçèêàëíàòà êóëòóðà.
Òàêà ñå ñòèãà äî èçâîäà, ÷å ñàìîñúçíàòåëíèòå è òâîð÷åñêèòå óñèëèÿ íà
ó÷åíèöèòå ìîãàò äà äîâåäàò äî ïðåîäîëÿâàíå íà òðóäíîñòèòå â îáó÷åíèåòî.
Åòî çàùî çíàíèÿòà è óìåíèÿòà íå òðÿáâà äà ñà ñàìîöåëí, à äà ñå ðàçâèâàò âúâ
âðúçêà ñ ïðàêòèêàòà è ïîòðåáíîñòèòå. „ îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà òðÿáâà
äà ñå âúðâè íå ïðîñòî îò çíàíèå êúì çíàíèå, à îò ïðîáëåìà êúì ïðîáëåìà (â
òÿõíàòà ëîãè÷åñêà ïîñëåäîâàòåëíîñò, êàòî ñèñòåìà), çà ðàçðåøàâàíåòî íà
êîèòî ó÷åíèöèòå äà óñâîÿâàò îïðåäåëåí îáåì îò çíàíèÿ è óìåíèÿ.”15
Ïðîáëåìíîñòòà òðÿáâà äà å íåîòäåëíà ÷àñò â îðèåíòèðîâú÷íàòà äåé-
íîñò, ÷ðåç êîÿòî ëè÷íîñòà ðàçïîçíàâà è îöåíÿâà ìóçèêàëíèòå ÿâëåíèÿ. Êîãàòî
ó÷åíèöèòå ñå îñòàâÿò íàïúëíî ñàìîñòÿòåëíî äà ñòèãíàò äî æåëàíîòî çíàíèå
è óìåíèå èëè êîãàòî ó÷èòåëÿò äàâà ñàìî íåîáõîäèìè îáÿñíåíèÿ, ñå èçãðàæäàò
óìåíèÿ çà ñàìîñòîÿòåëíî ìèñëåíå è ïñèõè÷åñêà àêòèâíîñò. ×ðåç
ïðîáëåìíîñòòà â îáó÷åíèåòî ñå îñúùåñòâÿâà âðúçêà ìåæäó îáó÷åíèåòî è
ïðàêòèêàòà. Ñïîðåä ïðîô. Ïååâ òÿ å äâèæåùà ñèëà íà ðàçâèòèå è íåîòìåííî
ñúäúðæàíèå â îáó÷åíèåòî.
Ñúùåñòâåí ìîìåíò çà èíòåçèôèêàöèÿòà íà óðîêà ïî ìóçèêà å ïðåäâà-
ðèòåëíîòî ïëàíèðàíå íà óðî÷íàòà ðàáîòà. Òî ñå èçðàçÿâà íå ñàìî â ïîä-
ãîòîâêàòà íà äàäåíà ìåòîäè÷íà åäèíèöà, íî è â ïåðñïåêòèâíàòà ïîäãî-
òîâêà â ïî-ãîëÿì ìàùàá. Ïëàíèðàíåòî ïðåäñòàâëÿâà íàó÷íî ïðåäâèæ-
äàíå, êîåòî å îáîñíîâàíî ïåäàãîãè÷åñêè è ïñèõîëîãè÷åñêè. Íàñî÷åíî å
êúì ïðàêòè÷åñêàòà ðåàëèçàöèÿ íà ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèòå öåëè è çàäà÷è.
Òî „òðÿáâà äà èçâåäå íà ïðåäåí ïëàí ðàçâèòèåòî íà îñíîâíèòå ìóçèêàëíè
ñïîñîáíîñòè è ïîñòàâÿíåòî èì â ïðàâèëíî ñúîòíîøåíèå ñ óìåíèÿòà çà
ñõâàùàíå åìîöèîíàëíî ïðåæèâÿâàíå è îöåíÿâàíå íà ìóçèêàëíèòå ïðîèç-
71
âåäåíèÿ.”16 Òàêà íàïðèìåð ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè òðÿáâà äà ñå
ôîðìèðàò ñèñòåìíî è ïîñëåäîâàòåëíî. Çàåäíî ñ êîëè÷åñòâîòî è ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà òÿõíîòî ôîðìèðàíå, ïðîöåñúò òðÿáâà äà å äîáðå îðãàíèçèðàí
è ïëàíèðàí. ×ðåç ïëàíîìåðíî íàòðóïâàíå íà ïðåäñòàâè ñå äîïðèíàñÿ çà
èçãðàæäàíåòî íà ëàäîòîíàëåí, ìåòðîðèòìè÷åí óñåò è ñïîñîáíîñòè çà
ìóçèêàëíî-ñëóõîâî ïðåäñòàâÿíå.
Îñíîâíèÿò äîêóìåíò ­ ðàçïðåäåëåíèåòî ­ êîåòî å êîìïëåêñ îò òåìè,
ïðîãðàìåí ìàòåðèàë, ó÷åáíî ñúäúðæàíèå, öåëè è çàäà÷è, ïðîô. Ïååâ
êëàñèôèöèðà êàòî ïåðñïåêòèâíî (òåìàòè÷íî) ïëàíèðàíå. Îò ôîðìèðà-
íåòî íà öåëèòå è çàäà÷èòå, ñïîðåä íåãî, çàïî÷âà íàó÷íîòî ïðîãíîçèðàíå
íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ. Ñúäúðæàíèåòî íà ðàçïðåäåëåíèåòî âêëþ÷âà: „1. Òåìà
íà óðîêà. 2. Âèä íà óðîêà. 3. Öåëè è çàäà÷è, ñâúðçàíè ñ óñâîÿâàíå ñúùíîñò-
òà è ñúäúðæàíèåòî íà îïðåäåëåí ïðîãðàìåí ìàòåðèàë. 4. Ó÷åáíî ñúäúð-
æàíå, ïðåäâèäåíî çà çàó÷àâàíå. 5. Äåéíîñò íà ó÷åíèöèòå çà óñâîÿâàíå íà
ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå, çà ôîðìèðàíå íà óìåíèÿ è íàâèöè, çà òâîð÷åñêî
ðàçâèòèå. 6. Íàãëåäíè ìàòåðèàëè è ó÷åáíî-òåõíè÷åñêè ñðåäñòâà çà èëþ-
ñòðèðàíå è äîïúëâàíå íà ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå.”17
Ïëàíèðàíåòî è ðàçðàáîòâàíåòî íà îòäåëíèòå óðîöè ïðîô. Ïååâ êëà-
ñèôèöèðà êàòî òåêóùî. Èçõîæäàéêè îò êîìïëåêñíèÿ õàðàêòåð íà óðîêà
ïî ìóçèêà, â êîéòî ñå çàòâúðæäàâàò, îáîáùàâàò, ñèñòåìàòèçèðàò è äàâàò
íîâè çíàíèÿ, â êîéòî â íåäåëèìî åäèíñòâî ïðèñúñòâàò îñíîâíèòå çàäà÷è
íà îáó÷åíèåòî, êàêòî è ìàëêèòå çàäà÷è, êîèòî ñà ñúïîä÷èíåíè íà òÿõ,
òîé îïðåäåëÿ êàòî „ïðîöåñ íà ñëîæíè âðúçêè ìåæäó åìîöèîíàëíî-âîëå-
âîòî è ïîçíàâàòåëíîòî. Îñúùåñòâÿâàíåòî íà òåçè âðúçêè ñòàâà çàåäíî è
ñ äðóãè ôàêòîðè, êîèòî ñà îò ïîðÿäúêà íà ìóçèêàëíèòå ñòðóêòóðè âúîáùå
è â ÷àñòíîñò îò ñúîòíîøåíèÿòà ìåæäó åëåìåíòèòå èì.”18  ñúîòâåòñòâèå
ñ òîâà ñå îñúùåñòâÿâà òåêóùîòî ïëàíèðàíå íà óðî÷íàòà ðàáîòà. Òî
âêëþ÷âà ñëåäíèòå îñíîâíè ðàçäåëè: òåìà íà óðîêà; ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíèòå
ñïîñîáíîñòè, îñíîâíè äåéíîñòè çà òÿõíîòî ðàçâèòèå; ìóçèêàëíè ïðîèçâåäåíèÿ
çà ïååíå è ñëóøàíå; ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíè è ìóçèêàëíî-åñòåòè÷åñêè çàäà÷è;
äåéíîñòè çà íàòðóïâàíå íà ìóçèêàëíî-ñëóõîâè ïðåäñòàâè.
Ñ îãëåä íà ìåòîäè÷åñêàòà åäèíèöà (òåìàòà íà óðîêà) è çà ðàçøèðÿâàíå
íà íÿêîè êîíêðåòíè çàäà÷è, ïîñî÷åíèòå ðàçäåëè ìîãàò äà ñå äîïúëíÿò èëè
âèäîèçìåíÿò. Òå âñúùíîñò ñà îïîðíè ìîìåíòè, êîèòî ñà îáùîâàëèäíè è ñå
îïðåäåëÿò îò ñïåöèôèêàòà íà ó÷åáíèÿ ïðåäìåò. Ïîñòîÿííè ñòðóêòóðíè
êîìïîíåíòè íà óðîêà ñà âúçïðèåìàíå, âúçïðîèçâåæäàíå è ñú÷èíÿâàíå íà ìóçèêà.
 ñòàòèÿòà „Çà íÿêîè îñíîâíè íàñîêè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà â
åäèííîòî ñðåäíî ïîëèòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå” ïðîô. Ïååâ êîíñòàòèðà, ÷å ïðè
72
ðàçðàáîòâàíåòî íà ñòðóêòóðàòà íà óðîöèòå ïðîãðàìíîòî ñúäúðæàíèå ñå
ðàçïðåäåëÿ ñúîáðàçíî ñëåäíèòå ãëàâíè çàäà÷è: „1) ðàçâèòèå íà îñíîâíèòå
ìóçèêàëíè ñïîñîáíîñòè, ÷ðåç îñíîâíèòå ìóçèêàëíè äåéíîñòè; 2) èçðàáîòâàíå
íà óìåíèÿ, ÷ðåç êîèòî ó÷åíèêúò ñàìîñòîÿòåëíî è ñ ïðàâèëåí åñòåòè÷åñêè
êðèòåðèè äà ñå îðèåíòèðà â îáêðúæàâàùàòà ãî ìóçèêàëíà äåéñòâèòåëíîñò; 3)
ôîðìèðàíå íà ñúîòâåòíàò ìîòèâèðîâêà ó ó÷åíèêà çà íåîáõîäèìîñòòà è
æåëàíèåòî äà ñå çàíèìàâà ñ ìóçèêà...”19
Ìåòîäè÷åñêàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò íà óðîêà èçðàçÿâà åäèíñòâîòî ìåæäó
ñúäúðæàíèå è ôîðìà. „Ñõâàùàíåòî íà ïðîô. Ïååâ, ÷å íà ïðåäåí ïëàí òðÿáâà
äà ñå èçâåäå íå äåéñòâèåòî, à äåéíîñòòà íàñî÷âàò ó÷èòåëÿ êúì îïòèìàëíî
ñú÷åòàâàíå íà óòâúðäåíèòå â ïðàêòèêàòà ôîðìè íà ðàáîòà ­ êîëåêòèâíè,
ãðóïîâè è èíäèâèäóàëíè.”20 Âàæåí ïåäàãîãè÷åñêè ïðèíöèï å ìóçèêàëíîòî
âúçïèòàíèå äà ñå èçãðàæäà íà îñíîâàòà íà ïðèåìñòâåíîñò ìåæäó òðèòå ñòåïåíè
íà îáó÷åíèå. Åòî çàùî ïðàâèëíàòà ïîñòàíîâêà ïðè ðåàëèçàöèÿ íà ïëàíèðàíåòî
å ãàðàíöèÿ çà ïîâèøàâàíå åôåêòèâíîñòòà íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà.
Âàæåí ôàêòîð, îêàçâàù âëèÿíèå âúðõó èíòåíçèôèêàöèÿòà íà ó÷åáíèÿ
ïðîöåñ å ïîñòèãàíåòî íà âðúçêà ìåæäó åìîöèîíàëíîòî è ðàöèîíàëíîòî.
Òÿ å â îñíîâàòà íà ïîçíàâàòåëíàòà è íà ìóçèêàëíî-òâîð÷åñêàòà äåéíîñòè,
îò îñîáåíî çíà÷åíèå å çà öÿëîñòíîòî õóäîæåñòâåíî ôîðìèðàíå íà ëè÷-
íîñòòà. Ïúðâîíà÷àëíî åìîöèîíàëíîòî ïðåæèâÿâàíå íà ìóçèêàëíî-õóäî-
æåñòâåíèÿ îáðàç è ñúäúðæàíèå å èíòóèòèâíî. Ïîñòåïåííî òî âîäè äî
ñúçíàòåëíî âúçïðèÿòèå, êîåòî ñå èçðàçÿâà â åìîöèîíàëíî-âîëåâà ðåàêöèÿ
è àíàëèç íà ìóçèêàëíî-èçðàçíèòå åëåìåíòè. Â ðåçóëòàò íà åìîöèîíàë-
íîòî ïðåæèâÿâàíå ñå ôîðìèðàò êðèòåðèè ïî îòíîøåíèå òî÷íîñòòà íà
èíòîíèðàíå è æåëàíèå çà ó÷àñòèå â ìóçèêàëíèòå äåéíîñòè. Ïúðâîíà÷àëíèòå
óñåùàíèÿ ïðè âúçïðèåìàíåòî ñà ïîñëåäâàíè ëîãè÷íî îò ìîìåíò íà àíàëèç.
Ñïîðåä ïðîô. Ïååâ ñìèñëîâîòî âúçïðèåìàíå ñå ïîñòèãà â ðåçóëòàò íà
öåëåíàñî÷åíà äåéíîñò, ñëåä êîÿòî ïðîèçâåäåíèÿòà ñå çàïîìíÿò.

Ñúùíîñò íà ïðåóñòðîéñòâîòî
 ðåçóëòàò íà äúëãîãîäèøíà åêñïåðèìåíòàëíà íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêà
ðàáîòà è òúðñåíå íà íîâè ïúòèùà çà îáîãàòÿâàíå, îáíîâÿâàíå è ðàçâèòèå íà
ìóçèêàëíî-ïåäàãîãè÷åñêàòà òåîðèÿ è ïðàêòèêà, ðåäèöà áúëãàðñêè ïåäàãîçè
èçãîòâÿò ïðåç 1973 ã. íîâà ó÷åáíà ïðîãðàìà ïî ïååíå è ìóçèêà, ñ êîÿòî ñå
èçâúðøâà ðåôîðìà â ó÷èëèùíîòî îáó÷åíèå. Öåëòà íà òîâà ïðåóñòðîéñòâî å
ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà äà ñå îñâîáîäè îò òåõíèöèçìà è ôîðìàëèçìà
„êàòî èçäèãíå åñòåòè÷åñêèòå íîðìè â îïðåäåëÿù è âîäåù ïðèíöèï. Ïî òîçè
íà÷èí ïðåäìåòúò ïðèäîáèâà ñúäúðæàíèå è ñúùíîñò íà ïðåäìåò ïî ìóçèêàëíî
73
èçêóñòâî.”21 Â ïðîåêòîïðîãðàìàòà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå ñå ðàçãëåæäà êàòî
êîìïîíåíò íà åñòåòè÷åñêîòî âúçïèòàíèå, â îñíîâàòà íà êîåòî ñå ïîñòàâÿ
ïåñåííîòî è èíñòðóìåíòàëíî òâîð÷åñòâî. Åòî çàùî ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèÿ
ïðîöåñ ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç òðè äåéíîñòè: âúçïðèåìàíå, âúçïðîèçâåæäàíå
è òâîð÷åñòâî, êîèòî ñúäåéñòâàò çà ðàçâèòèåòî íà îñíîâíèòå ìóçèêàëíè
ñïîñîáíîñòè. Â òîçè ïîðÿäúê ñà ñèñòåìàòèçèðàíè ôîðìèòå è ìåòîäèòå çà
òÿõíîòî ðàçâèòèå.
Èçïúëíèòåëñêèòå óìåíèÿ ñå ñâúðçâàò ïðåäèìíî ñ ïåâ÷åñêàòà äåéíîñò. Â
íåÿ ñà ïîñî÷åíè èçèñêâàíèÿ êàòî: ìóçèêàëíî-ñöåíè÷íî îòíîøåíèå; òî÷íîñò
íà èíòîíèðàíå; êðèòåðèè çà ñâîå è ÷óæäî èçïúëíåíèå; èçãðàæäàíå íà âîêàëíî-
ïåâ÷åñêè è õîðîâè íàâèöè. „Ïååíåòî ïî ñëóõîâîïîäðàæàòåëåí ïúò è ïî íîòè
ùå ñëåäâàò ïîðÿäúêà íà âúçïðèåìàíîòî ïðåç öåëèÿ ÷àñ ïî ïååíå è ìóçèêà,
êîãàòî ñå îñìèñëÿò ñðåäñòâàòà è åëåìåíòèòå íà ìóçèêàëíèÿ åçèê è ñå ñúçäàâàò
äèôåðåíöèðîâú÷íè ìóçèêàëíî-ñëóõîâè ïðåäñòàâè, ïîíÿòèÿ è óìåíèÿ äà ñå
ïîëçâàò ïðîèçâîëíî, ïðè êîåòî íå ñàìî äà ñå àíàëèçèðà, íî è ñàìîñòîÿòåëíî
äà ñå ïåå ïî íîòè.”22
Ìóçèêàëíî-òâîð÷åñêèòå ñïîñîáíîñòè ñå ðàçâèâàò íå ñàìî ÷ðåç
âîêàëíî èçïúëíåíèå, íî è ÷ðåç âúçïðèåìàíå íà ìóçèêà, ÷ðåç âúçïðîèç-
âåæäàíå, êàêòî è ÷ðåç ïî-ñëîæíèÿ ïðîöåñ íà èìïðîâèçàöèèòå. Òå ñå ðàç-
ãëåæäàò è òðåòèðàò â çíà÷èòåëíî øèðîê àñïåêò è ïîäñèãóðÿâàò ïðîñòîð
íà ëè÷íàòà èíèöèàòèâà.
Âúçïðèåìàíåòî íà ìóçèêà ñå îñíîâàâà íà æàíðîâî-òåìàòè÷íèÿ ïðèíöèï.
Òî âêëþ÷âà ðàçíîîáðàçíè ôîðìè è ìåòîäè, àêòèâèçèðàùè ìóçèêàëíîòî
âúçïðèÿòèå. „Ñòðóêòóðàòà íà ïðîãðàìíîòî ñúäúðæàíèå íà ïðîåêòà çà 4­8
êëàñ îòðàçÿâà äåéñòâåíèòå äèàëåêòè÷åñêè âçàèìîîòíîøåíèÿ ìåæäó
õóäîæåñòâåíè ìóçèêàëíè òâîðáè, ìóçèêàëíè äåéíîñòè è ìóçèêàëíè
ñïîñîáíîñòè.”23
Ìóçèêàëíî-õóäîæåñòâåíèÿò ìàòåðèàë å îñíîâà çà ïîñòèãàíå öåëèòå
è çàäà÷èòå íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå, çà ôîðìèðàíå íà åìîöèîíàë-
íîîöåíú÷íî îòíîøåíèå êúì ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî. Ïðè íåãîâèÿ ïîäáîð,
íàðîäíîñòíîòî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå å èçâåäåíî ÷ðåç äâå âçàèìîäåé-
ñòâàùè è îáóñëàâÿùè ñå íàñîêè: çàïîçíàâàíå ñ íàðîäíîòî òâîð÷åñòâî è
óñâîÿâàíå íà èíäèâèäóàëíîòî êîìïîçèòîðñêî òâîð÷åñòâî.
Îò ðåøàâàùî çíà÷åíèå â ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå å åìîöèîíàëíîòî
ïðåæèâÿâàíå íà òâîðáàòà. Òî òðÿáâà äà ñå ïîñòàâè â îñíîâàòà íà ìóçè-
êàëíîòî îáó÷åíèå è âúçïèòàíèå. Âúçäåéñòâèåòî íà ìóçèêàëíî-õóäîæåñò-
âåíèÿ îáðàç å îñúçíàòî ïðåæèâÿâàíå, áåç êîåòî å íåìèñëèìî ôîðìèðà-
íåòî íà ñïåöèôè÷íèòå ìóçèêàëíè ñïîñîáíîñòè. Îò âàæíî è ðåøàâàùî
74
çíà÷åíèå çà òÿõ å ðàííîòî çàíèìàíèå ñ ìóçèêàëíè äåéíîñòè.  ïðîòèâåí ñëó÷àé
òåìïîâåòå è âúçìîæíîñòèòå íà òÿõíîòî ðàçâèòèå ñ âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà ñå
çàáàâÿ.
 äîêëàäà, èçíåñåí ïðåä êîíãðåñà íà ISME â Ìîñêâà ïðåç 1970 ã.
„Áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå è ðîëÿòà ìó çà èçäèãàíå çíà÷åíèåòî íà ìóçèêàòà
â æèâîòà íà äåöàòà, þíîøèòå è ìëàäåæèòå” è â ñòóäèÿòà „Õàðàêòåðèñ-
òèêà è òåîðåòè÷åñêè îñíîâè íà ïðîåêòà çà íîâà ó÷åáíà ïðîãðàìà ïî ïååíå
è ìóçèêà çà 4­8 êëàñ íà ÅÑÏÓ” (â ñúàâòîðñòâî ñ í.ñ. Ñâåòëà Êðúñòåâà),
ïðîô Ïååâ ñå ñïèðà íà íÿêîè õàðàêòåðíè ÷åðòè íà ïðîãðàìàòà ïî ïååíå
è ìóçèêà.  íàé-îáùè ëèíèè òå ñú÷åòàâàò „ñïåöèôè÷íàòà ëîãèêà è åìî-
öèîíàëíî-õóäîæåñòâåíà ñúùíîñò íà ìóçèêàëíàòà òâîðáà è íåéíèòå åëå-
ìåíòè, îòíàñÿùè ñå äî ôîðìà è ñúäúðæàíèå, ñúñ ñïåöèôèêàòà íà íÿêîè
ïñèõîëîãè÷åñêè ìåõàíèçìè è ïðèíöèïè îò ïåäàãîãè÷åñêè ïîðÿäúê
(âêëþ÷èòåëíî îò ïåäàãîãè÷åñêàòà ïñèõîëîãèÿ).”24 Ïðîñëåäÿâàíåòî íà
ïîñëåäîâàòåëíîñòòà ðàçêðèâà âðúçêàòà ìåæäó ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå è
ïðèäîáèòèòå çíàíèÿ è óìåíèÿ, îòíàñÿùè ñå äî öåëèÿ ìóçèêàëíî-îáðàçî-
âàòåëåí ïðîöåñ ­ íà÷àëíèÿ, ñðåäíèÿ è ãîðíèÿ êóðñ íà îáó÷åíèå.
Ñïîðåä ïðîô. Ïååâ ëîãèêàòà â ñòðóêòóðàòà íà ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå
ïðîèçòè÷à îò ëîãèêàòà â ñòðóêòóðàòà íà ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî, êîåòî ñå
ÿâÿâà âçàèìîäåéñòâèå íà ãëàâíèòå åëåìåíòè â ìóçèêàëíàòà èçðàçíîñò,
êàêòî îò ìåòîäèòå è ôîðìèòå íà ðàáîòà, êîèòî ïðîèçòè÷àò îò íåÿ. Ó÷åá-
íèòå ïðîãðàìè î÷åðòàâàò è îñèãóðÿâàò ëîãè÷åñêàòà ñòðóêòóðà íà ìóçèêàëíî-
îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ. Ñúäúðæàíèåòî å ïîäðåäåíî ïî ðàçäåëè, êîèòî ñà â
íåïðåêúñíàòà âçàèìîâðúçêà è îáóñëîâåíîñò. Òå ñà ñúîáðàçåíè ñ îñîáåíîñòèòå
íà âúçïðèÿòèåòî, ñ íîâèòå èçèñêâàíèÿ çà îâëàäÿâàíå åëåìåíòèòå íà ìóçèêàëíàòà
èçðàçíîñò è óìåíèÿòà çà ñàìîñòîÿòåëíî ïîëçâàíå íà ìóçèêàëíàòà ïèñìåíîñò,
íå êàòî îñíîâíà öåë, à êàòî ñïîñîá çà ïî-äîáðî îñìèñëÿíå èçðàçíàòà ñúùíîñò
íà ìóçèêàëíèÿ åçèê.
Ïîñòåïåííî íàáëþäåíèÿòà è àíàëèçèòå ñå ðàçøèðÿâàò è çàäúëáî÷àâàò.
Òîâà å ñëåäñòâèå, êîåòî ñå îáóñëàâÿ îò íàðàñòâàíå âúçìîæíîñòèòå íà ó÷åíèöèòå
è ðàçøèðÿâàíå íà òåõíèÿ ìóçèêàëåí îïèò. Ñëåä îïîçíàâàíå íà îñíîâíèòå
åëåìåíòè íà ìóçèêàëíàòà èçðàçíîñò, îáó÷åíèåòî òðÿáâà äà ñå íàñî÷è êúì
ðàçøèðÿâàíå íà ìóçèêàëíàòà êóëòóðà. Òàêà ïîñëåäíèÿò åòàï âúâ âúçïèòàòåëíèÿ
ïðîöåñ íà öÿëîñòíîòî ó÷åáíî ñúäúðæàíèå ­ ïðîñëåäÿâàíå íà ìóçèêàëíîòî
òâîð÷åñòâî â õðîíîëîãè÷åñêà ïîñëåäîâàòåëíîñò, ñå îïèðà íà ñîëèäåí
ïðåäâàðèòåëåí îïèò. Ñúäúðæàíèåòî íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ ëîãè÷åñêè ñå îáîñîáÿâà
è îðãàíèçèðà â òðèòå åòàïà, óñòàíîâÿâà ñå îòíîñèòåëíî îïòèìàëíî

75
ñúîòíîøåíèå è âçàèìíà âðúçêà ìåæäó òåîðèÿòà è ïðàêòèêàòà, ìåæäó
åìîöèîíàëíî-õóäîæåñòâåíèòå è ìèñëîâíî-àíàëèòè÷íè äåéíîñòè.
Çà ïîâèøàâàíå åôåêòèâíîñòòà íà ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíèÿ ïðîöåñ ñå
èçòúêâà çíà÷åíèåòî íà ìåæäóïðåäìåòíàòà âðúçêà ìåæäó ïååíå è ìóçèêà,
áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà è èçîáðàçèòåëíî èçêóñòâî, ïî îòíîøåíèå íà:
­ âúçïèòàòåëíèòå çàäà÷è;
­ òåìàòè÷íà èíòåãðàöèÿ.
Ïðîôåñîð Ïåíêà Ìèí÷åâà ñèñòåìàòèçèðà ñúùíîñòòà íà ðåôîðìàòà
â ñëåäíèòå øåñò íàïðàâëåíèÿ:
à) Â óñëîâèÿòà íà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå ñå ïðåîäîëÿâà
ñõâàùàíåòî çà ôîðìèðàíå íà óìåíèÿ çà ñàìîñòîÿòåëíî ðàç÷èòàíå íà
íîòåí òåêñò.
á) Â îñíîâàòà íà ñúäúðæàíèåòî íà óðîêà ïî ìóçèêà ñà çàñòúïåíè
òðèòå ìóçèêàëíè äåéíîñòè: èçïúëíåíèå, âúçïðèåìàíå, ñú÷èíÿâàíå íà
ìóçèêà.
â) Íåïðåêúñíàòîòî è öåëåíàñî÷åíî ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíèòå ñïîñîá-
íîñòè è ìóçèêàëíàòà êóëòóðà íà ó÷åíèöèòå ñà îñíîâíà ãðèæà íà ìóçè-
êàëíèÿ ïåäàãîã. Çàäà÷èòå ñà ÿñíî ðàçãðàíè÷åíè â òðèòå ñòåïåíè íà îáó-
÷åíèå ­ íà÷àëåí, ñðåäåí, ãîðåí êóðñ.
ã) Àêòèâíîòî òâîð÷åñêî ó÷àñòèå íà îáó÷àâàíèòå å íåèçìåííî èçèñêâàíå
â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ.
ä) Âúçïðèåìàíåòî íà ìóçèêà ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç çàïèñè íà ìóçè-
êàëíèòå òâîðáè.
å) Èçèñêâàíå êúì ñúâðåìåííèÿ ìóçèêàëåí ïåäàãîã å íåãîâàòà ïðî-
ôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà.

Ïðèíîñúò íà ïðîô. Ïååâ çà ïðåóñòðîéñòâîòî íà ó÷èëèùíîòî

îáó÷åíèå
„Àêî äíåñ ñå ðàäâàìå íà çàâèäíè ïîñòèæåíèÿ â îáëàñòòà íà áúëãàð-
ñêîòî ìóçèêàëíî îáðàçîâàíèå, êîíñòàòèðàìå ïðàâèëíî ðàçðàáîòåíè
êîíöåïöèè, òî íå ìîæå äà íå îò÷åòåì, ÷å òåçè óñïåõè ñà ïëîä íà äúëãî-
ãîäèøíè òúðñåíèÿ, ïðîó÷âàíèÿ, åêñïåðèìåíòè, ïëîä íà ó÷àñòèå íà
ëè÷íîñòè êàòî ïðîô. Ïååâ, ñïîñîáíè äà âèæäàò íàïðåä è äà ðúêîâîäÿò
ñëîæíèòå, ìíîãîïîñî÷íèòå ïðîöåñè íà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî âúçïè-
òàíèå.”25 Íåãîâèòå ðàçðàáîòêè âíàñÿò ñúùåñòâåíè ïðîìåíè â íÿêîëêî
ïîñîêè:
à) Ïðåîðèåíòèðàíè ñà öåëòà è çàäà÷èòå íà ìóçèêàëíîòî âúç-
ïèòàíèå. Â óñëîâèÿòà íà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå ñå ïðåîäîëÿâà
76
ñõâàùàíåòî çà ôîðìèðàíå íà óìåíèÿ è íàâèöè çà ñàìîñòîÿòåëíî ïðî÷èòàíå
íà íîòåí òåêñò ­ ñîëôåæèðàíå. Íîòíîòî ïèñìî ñå èçïîëçâà ïðåäèìíî êàòî
ãðàôè÷íî èçîáðàæåíèå íà ìåëîäèÿòà, êàòî ñðåäñòâî çà ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíèÿ
ñëóõ è ïðè îñúçíàâàíå íà ìóçèêàëíèòå çàêîíîìåðíîñòè. Òàêà ÷ðåç ìóçèêàëíî-
îáðàçîâàòåëíàòà ðåôîðìà ñå èçðàçÿâàò íîâè âèæäàíèÿ çà ðîëÿòà íà ó÷åáíèÿ
ïðåäìåò ­ äîáëèæàâàíåòî ìó äî èçèñêâàíèÿòà íà æèâîòà. „Ñúäúðæàíèåòî íà
ïîíÿòèåòî „ìàñîâà”ñå ñâúðçâà ñ èäåÿòà çà ñáëèæàíàòå íà äåöàòà ñ æèâàòà
ìóçèêà, ÷èåòî çíà÷åíèå ñå ðàçêðèâà êàòî òâúðäå âàæíî çà öÿëîñòíîòî ðàçâèòèå
íà ìëàäèòå õîðà.”26 Â ïðîãðàìàòà îò 1973 ã., êàòî öåë íà ìóçèêàëíîòî
âúçïèòàíèå â íà÷àëíîòî ó÷èëèùå, ñå ïîñòàâÿ åñòåòè÷åñêîòî âúçïèòàíèå è
ðàçâèòèå íà äåöàòà, âúçïèòàíèå â ëþáîâ êúì ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî íàé-âå÷å
êúì áúëãàðñêîòî íàðîäíî è êîìïîçèòîðñêî òâîð÷åñòâî. Îñíîâíèòå çàäà÷è
íà ìàñîâîòî ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå, ïðîô. Ïååâ îáîáùàâà â ñòóäèÿòà „Çà
íÿêîè îñíîâíè íàñîêè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà â åäèííîòî ñðåäíî
ïîëèòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå â Áúëãàðèÿ.” Òå ñà:
• ðàçâèòèå íà îñíîâíèòå ìóçèêàëíè ñïîñîáíîñòè ÷ðåç ìóçèêàëíèòå
äåéíîñòè;
• èçðàáîòâàíå íà óìåíèÿ è åñòåòè÷åñêè êðèòåðèè çà îðèåíòàöèÿ â
îáêðúæàâàùàòà ìóçèêàëíà äåéñòâèòåëíîñò;
• ôîðìèðàíå íà ìîòèâàöèÿ çà ïîòðåáíîñò è æåëàíèå çà çàíèìàíèå ñ
ìóçèêà â óðî÷íàòà, èçâúíóðî÷íàòà äåéíîñòè è õóäîæåñòâåíàòà ñàìîäåéíîñò.
Òåçè öåëè è çàäà÷è íà ïðåäìåòà ñà ïðîäèêòóâàíè îò íîâèòå òåíäåíöèè,
êîèòî ïðîô. Ïååâ îáÿñíÿâà â ñòàòèÿòà „Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî ïååíå è
ìóçèêà” ïî ñëåäíèòå íà÷èíè:
• ïîñòèãàíå íà ïðàâèëíî ñúîòíîøåíèå è âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó
ìóçèêàëíî-âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà è ñúâðåìåííèòå íàñîêè íà ðàçâèòèå íà
ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî;
• âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó êëàñíàòà è èçâúíêëàñíàòà ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíà
ðàáîòà;
• ôîðìèðàíå íà îòíîøåíèå êúì ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî è êóëòóðà, êàêòî
è íà ïîòðåáíîñò çà ïðèîáùàâàíå êúì òÿõ;
• ïîÿâà íà æåëàíèå çà çàíèìàíèå ñ ìóçèêàëíè äåéíîñòè, íà åñòåòè÷åñêè
âêóñ è ôîðìèðàíå íà ìóçèêàëíî-åñòåòè÷åñêè êðèòåðèè.
„Åòî çàùî óäàðåíèåòî ïðè ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå íå òðÿáâà äà ñå
ïîñòàâÿ ïðåäèìíî âúðõó ñîëôåæíî îãðàìîòÿâàíå, â ïååíå ïî íîòè „à ïðèìà
âèñòà”, èçó÷àâàíå íà ìóçèêàëíà òåîðèÿ è ò.í., íî äà ñå ðàáîòè çà îñúçíàâàíå è
ïðåæèâÿâàíå îò ó÷åíèöèòå íà ìèñëèòå è ÷óâñòâàòà, îòðàçåíè â íàðîäíî-
ïåñåííîòî è êîìïîçèòîðñêîòî òâîð÷åñòâî, çà âúçïðèåìàíå, ïðåæèâÿâàíå è
èíòåðïðåòèðàíå íà ìóçèêàëíèòå òâîðáè.”27
77
 Òåçè íîâè öåëè è çàäà÷è îáíîâÿâàò ìåòîäèêàòà íà ïðåïîäàâàíå è âîäÿò
äî óñúâúðøåíñòâàíå íà ïåäàãîãè÷åñêèòå âúçãëåäè. Ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå
ñå îñúùåñòâÿâà åäèíñòâåíî âúðõó ìóçèêàëíî-õóäîæåñòâåí ìàòåðèàë, ñ êîåòî
óðîöèòå ïî ïååíå è ìóçèêà ñå ïðåâðúùàò â ÷àñîâå ïî ìóçèêàëíî èçêóñòâî.
á) Çíà÷èì å ïðèíîñúò íà ïðîô. Ïååâ ïî îòíîøåíèå ðàçðàáîòâàíåòî
íà ïñèõîëîãè÷åñêèòå âúïðîñè â ìåòîäèêàòà çà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî
âúçïèòàíèå. Îáó÷åíèåòî íà ó÷åíèöèòå ïðåäñòàâëÿâà ñëîæåí ïðîöåñ,
ïðè êîèòî ñå ïðåîäîëÿâàò ðåäèöà ïðîòèâîðå÷èÿ, ÿâÿâàùè ñå è êàòî
äâèæåùà ñèëà â íåãî. Îò íàé-ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå ìåæäó òÿõ ñà: òåçè,
êîèòî ñà ñâúðçàíè ñ ëè÷íèÿ îïèò è ïðèäîáèòèòå çíàíèÿ; ëè÷íèÿ îïèò è
ìîòèâèòå çà çàíèìàíèå ñ ìóçèêàëíè äåéíîñòè; èíäèâèäóàëíàòà èçÿâà è
ñúîáðàçÿâàíåòî £ ñ êîëåêòèâíèòå èíòåðåñè. Àâòîðúò ãè îïðåäåëÿ êàòî
âúòðåøíè, à òåçè ìåæäó òðèòå äåéíîñòè; ïðîòèâîðå÷èÿòà, ñâúðçàíè ñ
èçïúëíèòåëñêàòà äåéíîñò è ñ îòêðèâàíåòî íà ïðè÷èíè è ïðåäâèæäàíå
íà ñëåäñòâèÿòà; ïðîòèâîðå÷èÿòà ïðè óñòàíîâÿâàíå íà ñõîäñòâî è ðàç-
ëè÷èÿ, îïðåäåëÿ êàòî âúíøíè. Ñïîðåä íåãî ïðåîäîëÿâàíåòî èì â ó÷åáíî-
âúçïèòàòåëíèÿ ïðîöåñ, ìîæå äà ñå îñúùåñòâè ïî ðàçíè íà÷èíè.  ðåçóëòàò íà
ðåøàâàíå íà âúòðåøíèòå ïðîòèâîðå÷èÿ ó÷åíèöèòå ñå íàñî÷âàò êúì ïðîáëåìíî
ìèñëåíå, ñòèìóëèðà ñå òÿõíîòî èíòåëåêòóàëíî ðàçâèòèå. Èçÿñíÿâàíåòî íà
âúíøíèòå ïðîòèâîðå÷èÿ å ñâúðçàíî ñ íåãîâèòå äâå îñíîâíè ñòðàíè ­
ïðåïîäàâàíåòî è ó÷åíåòî. „Êàòî ðàçêðèâà âçàèìîâðúçêàòà ìåæäó êîìïîíåíòèòå
íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, ïðîô. Èâàí Ïååâ ìîòèâèðà òàêèâà ñúùåñòâåíè ñòðàíè íà
îáó÷åíèåòî, êîèòî ñå îòíàñÿò íå ñàìî äî äèäàêòè÷åñêèòå ìåòîäè, ïðèíöèïè
è ôîðìè íà ðàáîòà, íî è äî ïî-îáùè ãíîñåîëîãè÷åñêè è ëîãè÷åñêè ïîäõîäè.”28
×ðåç ðàçðåøàâàíåòî íà òåçè ïðîòèâîðå÷èÿ ñå ðàçðàáîòâàò è ïðåäëàãàò
ðàçëè÷íè ïðàêòè÷åñêè çàäà÷è, ñ êîèòî ñå îâëàäÿâà ìóçèêàëíèÿ ìàòåðèàë,
ðàçâèâà ñå âúòðåøíî-ïðåäñòàâíîòî ìèñëåíå, ïîä÷åðòàâàò ñå ëàäîâîòîíàëíèòå
è ìåëîäèêî-èíòåðâàëîâèòå îñîáåíîñòè. Èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâàò è ïîñòàíîâêèòå
ïî ïðîáëåìà çà ïðîòèâîðå÷èåòî ìåæäó òðèòå îñíîâíè ìóçèêàëíè äåéíîñòè.
Ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó òÿõ è ôîðìèðàíåòî íà ìóçèêàëíèÿ ñëóõ „êîí-
êðåòèçèðàíî â äèäàêòèêî-ìåòîäè÷ñêè ïëàí, âîäè äî ïî-åôåêòèâíî ìóçèêàëíî-
åñòåòè÷åñêî ôîðìèðàíå íà ëè÷íîñòòà íà ó÷åíèêà, äî ïî-ïúëíîöåííî ðåøàâàíå
íà çàäà÷èòå íà ìóçèêàëíîòî îáðàçîâàíèå è âúçïèòàíèå.”29 Ïîä÷åðòàâàéêè
íåâúçìîæíîñòòà äà ñå ïîñî÷àò âñè÷êè ñòðàíè íà òîâà âçàèìîäåéñòâèå, àâòîðúò
êîíñòàòèðà ãîëÿìî è íåèç÷åðïàåìî ìíîãîáðàçèå â òàçè íàñîêà.
â) „Îñíîâíà ãðèæà íà ìóçèêàëíèÿ ïåäàãîã å íåïðåêúñíàòîòî è öåëå-
íàñî÷èíî ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíèòå ñïîñîáíîñòè íà ó÷åíèöèòå è îáîãàòÿâàíå

78
íà ìóçèêàëíàòà èì êóëòóðà, êîåòî ñå ðàçãëåæäà êàòî íåîáõîäèìî óñëîâèå çà
ïî-ïúëíî åìîöèîíàëíî îòêëèêâàíå íà ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî è çà
ñàìîñòîÿòåëíî îðèåíòèðàíå ïî-íàòàòúê âúâ âñè÷êè ÿâëåíèÿ íà îáêðúæàâàùàòà
ìóçèêàëíà ñðåäà.”30
 ïðîãðàìèòå ïî ïååíå è ìóçèêà çà íà÷àëíèÿ êóðñ å èçðàçåíî ñòàíî-
âèùåòî, ÷å ðàçâèòèåòî íà ìóçèêàëíèÿ ñëóõ å îñíîâà íà ìóçèêàëíîòî
âúçïèòàíèå. Òî å âàæíî óñëîâèå çà íèâîòî íà èçïúëíèòåëñêàòà äåéíîñò,
çà àêòèâíîñòòà íà âúçïðèÿòèåòî íà ìóçèêàëíèòå ïðîèçâåäåíèÿ è çà ïî-
äèôåðåíöèðàíî îñìèñëÿíå íà ìóçèêàëíàòà èçðàçíîñò. Òÿõíîòî ðàçâèòèå
å ñâúðçàíî ñ êîëè÷åñòâåíè è êà÷åñòâåíè èçìåíåíèÿ. Ñïîðåä ïðîô. Ïååâ
òå íå ñà ïúðâè÷íà äàäåíîñò, à ñå ôîðìèðàò, ïðèäîáèâàò ÷ðåç ðàçëè÷íè
äåéíîñòè, â îñíîâàòà íà ìóçèêàëíàòà ïàìåò è âúîáðàæåíèåòî. Ïðîÿâÿâàò
ñå íå ñàìî ïðè ñëóõîâî-ïîäðàæàòåëíîòî ïååíå, íî è ïðè âêëþ÷âàíå íà
âòîðàòà ñèãíàëíà ñèñòåìà ­ ïååíå ñ òîíîâè èìåíà è ïî íîòè.
Íàòðóïâàíåòî è îáîãàòÿâàíåòî íà ìóçèêàëíî-ñëóõîâèòå ïðåäñòàâè å
ðåçóëòàò íà âúçïðèåìàíå íà âîêàëíè è èíñòðóìåíòàëíè ìóçèêàëíè òâîðáè.
Âúâ âðúçêà å ñ ëàäîâàòà, ìåòðîðèòìè÷íàòà ñòðóêòóðà, êàêòî è ñ òåìáðîâèòå è
ñòðóêòóðíè îñîáåíîñòè.
Ëàäîâîòî âúçïèòàíèå ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç òî÷íîòî èíòîíàöèîííî
èçïúëíåíèå íà ïåñíè è ìåëîäèè, ÷ðåç îñúçíàâàíåòî è çàòâúðæäàâàíåòî
íà ïðåäñòàâè çà ìàæîðåí è ìèíîðåí ëàä. Òî å ñâúðçàíî ñ îïðåäåëÿíå
ïîñîêàòà íà ìåëîäè÷íîòî äâèæåíèå, ñ ðàçïîçíàâàíå íà íèñêè, âèñîêè è
ïîâòàðÿùè ñå òîíîâå è ñ îòêðèâàíåòî íà çàâúðøåíîñò è íåçàâúðøåíîñò.
Ôîðìèðà ñå óñåòà çà óñòîé÷èâîñò íà òîíîâåòå, ñëóõîâî ðàçëè÷àâàíå íà
ìàæîðåí è ìèíîðåí ëàä, çàïÿâàíå íà ïåñíè ïî èçñâèðåí òîíè÷åñêè
êâèíòàêîðä â ìàæîðåí è ìèíîðåí ëàä. Ôîðìèðà ñå íà÷àëåí ëàäîòîíàëåí
óñåò çà íåóñòîé÷èâèòå òîíîâå VII è II ñò. Ïðàâè ñå îïèò çà òðàíñïîíèðàíå
íà òðèçâó÷èÿ, ãàìè è ëåêè ôðàçè ñ òîíîâè èìåíà. Èçÿñíÿâà ñå ñúîòíî-
øåíèåòî ìåæäó óñòîé÷èâèòå è íåóñòîé÷èâèòå òîíîâå.
Ðàçâèòèåòî íà ìåòðîðèòìè÷íèÿ óñåò ñå èçðàçÿâà â óñåòà çà ìåòðè÷åí
àêöåíò â äâóâðåìåííèòå è òðèâðåìåííè ðàâíîäåëíè ðàçìåðè (ìàðø,
ïðàâî õîðî, âàëñ), â íåðàâíîäåëåíèòå ðàçìåðè /5/8, 7/8 è 9/8/, â ðàçëè÷à-
âàíåòî íà äúëãè è êðàòêè òîíîâè òðàéíîñòè. Îâëàäÿâàò ñå îñíîâíèòå
íîòíè ñòîéíîñòè, ðèòìè÷íîòî, îðãàíèçèðàíî äâèæåíèå ïðè ñëóøàíå è
ïðè èçïúëíåíèå íà ïåñíè ñ ðàçëè÷åí õàðàêòåð. Èçïúëíÿâàò ñå ïåñíè,
êîèòî ñà ðàçíîîáðàçíè â ìåòðîðèòìè÷íî îòíîøåíèå. Îñúùåñòâÿâà ñå ðèòìè÷åí
ñúïðîâîä. Óñâîÿâàò ñå ïîíÿòèÿòà òàêò, òàêòîâà ÷åðòà, ðàçìåð.

79
 ã) Ñúñ ñâîÿ îïèò è íàó÷íà äåéíîñò ïðîô. Ïååâ äîïðèíàñÿ èçêëþ÷èòåëíî
ìíîãî çà îöåíÿâàíå ñúñòîÿíèåòî íà ïðåäìåòà ìóçèêà, çà íàáåëÿçâàíå
ïåðñïåêòèâèòå íà íåãîâîòî ðàçâèòèå.  ïîâå÷åòî îò ðàçðàáîòêèòå ñè
òîé èçÿñíÿâà íîâàòà ñèñòåìà íà îáó÷åíèå ïî îòíîøåíèå ñúäúðæàíèå íà
ïðåäìåòà, íîâèòå ôîðìè è ìåòîäè, êîèòî íàìèðàò îòðàæåíèå â ðåôîðìàòà. Â
ñòàòèÿòà „Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî ïååíå è ìóçèêà” ïðîô. Ïååâ êîíñòàòèðà,
÷å „ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà ïî ïååíå è ìóçèêà å íåîáõîäèìî äà ñå
ïîñòðîè è ïðèäâèæè ïî íîâè, ðàöèîíàëíè ìåòîäè. Ëîãè÷íî å òå äà áúäàò
íîâ, êà÷åñòâåí ­ çàâúðøâàù åòàï íà áëèçî 70 ãîäèíè ìóçèêàëíî-ïåäàãîãè÷åñêî
òúðñåíå.”31
Èçèñêâàíèÿòà è íàñîêèòå íà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â íà÷àëíèÿ
êóðñ ñà ñâúðçàíè ñ: ðàçâèòèå è îïàçâàíå íà äåòñêèòå ãëàñîâå; ñúçäàâàíå
íà ïåâ÷åñêè è õîðîâè óìåíèÿ è íàâèöè; ñ îñúùåñòâÿâàíå íà íîòíî
îãðàìîòÿâàíå âúðõó çàó÷åíè ñëóõîâîïîäðàæàòåëíî ìåëîäèè è ïåñíè;
ïååíå ñ òîíîâè èìåíà è ïî íîòè; ïðèäîáèâàíå íà åëåìåíòàðíè ñîëôåæíè
óìåíèÿ; ïååíå íà ãîëÿì áðîé ïåñíè; ïðîñëóøâàíå íà ïîäõîäÿùè ïðîãðàìíè
òâîðáè.
 ñðåäíèÿ êóðñ ó÷åáíî-âúçïèòàòåëíàòà ðàáîòà ñå íàñî÷âà â ñëåäíèòå
íàïðàâëåíèÿ:
• äà ñå äîïúëíÿò è äîîôîðìÿò óìåíèÿòà è íàâèöèòå ïðèäîáèòè â
íà÷àëíàòà ñòåïåí;
• äà ñå îñúçíàÿò ëàäîòîíàëíè è ìåòðîðèòìè÷íè åëåìåíòè, êîèòî
ñà ïðåäâèäåíè â ïðîãðàìèòå;
• äà ñå èçãðàäÿò ïåâ÷åñêè è õîðîâè íàâèöè;
•äà ñå çàïîçíàÿò îáó÷àäàíèòå ñ ìóçèêàëíîòî òâîð÷åñòâî ­ íàðîäíî
è êîìïîçèòîðñêî.
 ãîðíèÿ êóðñ ñúäúðæàíèåòî íà ðàáîòàòà å îáîñîáåíî â äâå îñíîâíè
íàïðàâëåíèÿ:
1. Ïðèäîáèâàíå íà âñå ïî-äîáðè ïåâ÷åñêè è õîðîâè óìåíèÿ è íàâèöè,
çà ïúëíî îôîðìÿíå è îïàçâàíå íà ãëàñîâåòå, êîèòî ñà â ïåðèîä íà ìóòà-
öèÿ. Âíèìàòåëíî, ïðåäïàçëèâî è ñ âåùèíà äà ñå èçâúðøâà ïîñòàíî-
âú÷íàòà ðàáîòà ïðè ïååíå .
2. Çàïîçíàâàíå ñ ìóçèêàëíîòî òâîð÷åñòâî îò ïðåäêëàñèêàòà äî íàøè
äíè.
Ïðîô. Ïååâ ðàçðàáîòâà òåçè ñâîè èäåè ñ ãîëÿìà äàëíîâèäíîñò, ïîñî÷-
âàéêè è ðåàëíèòå ïúòèùà çà àêòèâèçèðàíå íà ó÷åáíàòà äåéíîñò è çà ïîâèøàâàíå
íà íåéíàòà åôåêòèâíîñò.

80
 ä) Ñ èìåòî íà ïðîô Ïååâ è íåãîâèòå òåîðåòè÷íè è ìåòîäèêî-ïðàêòè-
÷åñêè ðàçðàáîòêè ñâúðçâàìå îáîãàòÿâàíåòî íà ìåòîäèòå íà îáó÷åíèå.
„Ðàçâèòèåòî íà ìóçèêàëíîòî íè èçêóñòâî è óñúâúðøåíñòâóâàíåòî íà
ìóçèêàëíî-èçðàçíèòå ñðåäñòâà äîâåäîõà äî íîâè òúðñåíèÿ â îáëàñòòà
íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà, äî èçìåíåíèÿ â ìåòîäîëîãè÷íèòå âúç-
ãëåäè íà ìóçèêàëíèòå ïåäàãîçè è â ìåòîäèòå è ñèñòåìèòå íà ïðåïîäàâàíå.
Óñúâúðøåíñòâóâàíåòî íà ó÷åáíèòå ìåòîäè å ðåçóëòàò íà íåîáõîäèìîñòòà
îò ïðèãàæäàíåòî íà ìåòîäèêàòà çà ïî-åôåêòèâíà ïîäãîòîâêà íà ìóçèêàë-
íèòå òâîðöè è èçïúëíèòåëè è íà ñëóøàòåëè íà ìóçèêà (ìóçèêàëíà ïóá-
ëèêà) ñúîáðàçíî óñúâúðøåíñòâóâàíèòå è âñå ïîâå÷å óñúâúðøåíñòâàùèòå
ñå ìóçèêàëíî èçðàçíè ñðåäñòâà.”32
Ðàçíîîáðàçíè ôîðìè è çàäà÷è çà àêòèâèçèðàíå íà ìåëîäè÷åñêèÿ
ñëóõ â òðèòå ñòåïåíè íà îáùîîáðàçîâàòåëíîòî ó÷èëèùå ñà ñèñòåìàòè-
çèðàíè â ñòàòèèòå: „Çà ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ”, „Êúì âúïðîñà çà ìåëîäè÷åñ-
êèÿ ñëóõ.” Âúâ âòîðàòà ñòàòèÿ ñà çàñòúïåíè ðàçëè÷íè çàäà÷è è óïðàæ-
íåíèÿ. Òå ñà âúâ âðúçêà ñ ôîðìèðàíå íà õàðìîíè÷íèÿ è ïîëèôîíè÷íèÿ
ñëóõ. Ìåòîäèòå çà ðàçâèòèå íà ëàäîòîíàëíèÿ óñåò ñà ñèñòåìàòèçèðàíè â
ñòàòèÿòà „Ïî íÿêîè ïðîáëåìè íà ëàäîâèÿ è ëàäîòîíàëíîñòíèÿ óñåò”. Ïðè
èçÿñíÿâàíåòî íà ïðîáëåìà ïîäðîáíî ñà ðàçðàáîòåíè ôîðìè íà ðàáîòà è
äåéíîñòè çà ðàçâèòèåòî íà óñåòà çà ìíîãîãëàñèå.
å) Äðóã ïðèíîñåí ìîìåíò íà ïðîô. Ïååâ â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà
å ñúçäàâàíåòî íà íîâà ó÷åáíà äîêóìåíòàöèÿ: ïðîãðàìè, ó÷åáíèöè,
ìåòîäè÷åñêè ðúêîâîäñòâà è äèäàêòè÷åñêè ïîìàãàëà. Ñïîðåä ïðåäâèäå-
íèòå ïðîãðàìè ó÷èòåëèòå ðàçïîëàãàò ñúñ çàïèñè íà òâîðáèòå çà èçïúëíå-
íèå è âúçïðèåìàíå. Ïðîãðàìèòå ïî ïååíå è ìóçèêà äàâàò îáÿñíèòåëíè
áåëåæêè çà îñíîâíèòå íàó÷íî-ïåäàãîãè÷åñêè ïðèíöèïè. Èçÿñíÿâàò çàäà-
÷èòå íà îáó÷åíèåòî è ñòðóêòóðàòà íà ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå. Äàâàò êîí-
êðåòíè îáÿñíèòåëíè áåëåæêè êúì ìóçèêàëíèÿ ìàòåðèàë çà ïååíå è
ñëóøàíå. Ñî÷àò èçèñêâàíèÿòà çà ìóçèêàëíî-õóäîæåñòâåíîòî ðàçâèòèå
íà ó÷åíèöèòå. Èçáðîÿâà ñå çàäúëæèòåëíèÿ è äîïúëíèòåëåí ïåñåíåí
ðåïåðòîàð êàêòî è ïðîèçâåäåíèÿ çà ñëóøàíå.
æ) Ïðîô. Ïååâ îñèãóðÿâà âèñîêî ðàâíèùå íà òåîðåòè÷íàòà è
ìóçèêàëíî-ïðàêòè÷åñêà ïîäãîòîâêà íà ó÷èòåëñêèòå êàäðè. Ñúñ ñâîÿòà
äúëãîãîäèøíà äåéíîñò òîé èçâúðøâà ïîäãîòîâêà íà ó÷èòåëè ïî ìóçèêà.
„Èìåííî òå èçíåñîõà íà ïëåùèòå ñè ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå íà ó÷åíè-
öèòå ïðåç 60-òå, 70-òå è 80-òå ãîäèíè. Íàó÷íî-òåîðåòè÷íîòî ðàâíèùå íà
íåãîâèòå ëåêöèè, ñòóäèè, ñòàòèè, êîíñóëòàöèè è äð. ôîðìè íà ðàáîòàòà ìó ñ
ó÷èòåëèòå ïî ìóçèêà äîïðèíåñîõà çà èçäèãàíå íà äèñöèïëèíàòà „ïååíå”,
81
íàðå÷åíà ïî-êúñíî „ìóçèêà”, ñïå÷åëèõà ìó çàñëóæåíî íåïîêëàòèì
àâòîðèòåò.”33
ç) Îñâåí, ÷å î÷åðòàâà è îñúùåñòâÿâà ïðåóñòðîéñòâîòî â ìàñîâîòî
ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå, ïðîô. Ïååâ èçäèãà çíà÷åíèåòî è ðîëÿòà íà
äèñöèïëèíàòà, ïîâèøàâà íåéíèÿ àâòîðèòåò. Îò÷èòàéêè ïúðâîñòåïåí-
íàòà è âîäåùà ðîëÿ íà ó÷èëèùåòî â îáëàñòòà íà ïîçíàíèåòî è êóëòóðàòà
òî òðÿáâà äà îòãîâàðÿ íà ñúâðåìåííèòå îáðàçîâàòåëíè è âúçïèòàòåëíè
èçèñêâàíèÿ. Ïðîöåñèòå íà ïîñòîÿííîòî ðàçâèòèå â ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî
è ïîâèøàâàùàòà ñå ðîëÿ íà ñðåäñòâàòà çà ìàñîâà êîìóíèêàöèÿ ïîñòàâÿò
êà÷åñòâåíî íîâè è îòãîâîðíè çàäà÷è ïðåä ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå ­
îñúùåñòâÿâàíå íà íåãîâàòà âúçïèòàòåëíà ôóíêöèÿ. „Ïðè òîâà íå ñå ïðå-
íåáðåãâàò è îáðàçîâàòåëíèòå çàäà÷è. Òå ñà íåäåëèìî ñðåäñòâî íà âúç-
ïèòàòåëíèòå. Ïî òàêúâ íà÷èí âúçïèòàòåëíèòå è îáðàçîâàòåëíèòå çàäà-
÷è ñà ñâúðçàíè ôóíêöèîíàëíî â åäèíåí ïðîöåñ.”34 Ôóíêöèÿ íà åäèííîòî
ñðåäíî ïîëèòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå, êàòî âîäåùî çâåíî â îáðàçîâàòåëíàòà
ñèñòåìà, å äà ïîäãîòâè ìëàäèòå õîðà äà âúçïðèåìàò, öåíÿò è îáè÷àò
ìóçèêàëíèòå öåííîñòè. Çàåäíî ñ äðóãèòå ó÷åáíè ïðåäìåòè ìóçèêàëíîòî
âúçïèòàíèå îêàçâà âëèÿíèå âúðõó èíòåëåêòà, ÷óâñòâàòà, âúîáðàæåíèåòî íà
îáó÷àâàíèòå è ïî òîçè íà÷èí ñúäåéñòâà çà öÿëîñòíîòî ôîðìèðàíå íà
ñúâðåìåííàòà ëè÷íîñò.
Ìàùàáíî è ïåðñïåêòèâíî å òåîðåòè÷íîòî è ìåòîäèêî-ïðàêòè÷åñ-
êîòî íàñëåäñòâî íà ïðîô. Èâàí Ïååâ. Â ñèíõðîí ñúñ ñúâðåìåííèòå èçèñê-
âàíèÿ ñà íåãîâèòå âèæäàíèÿ îòíîñíî ïðîáëåìèòå íà ìóçèêàëíî-ïåäàãî-
ãè÷åñêàòà òåîðèÿ è ïðàêòèêà. Ðàöèîíàëíîñòòà è àêòóàëíîñòòà èì ñà â
óíèñîí ñ íàé-íîâèòå òåîðåòè÷íè êîíöåïöèè íà äèäàêòèêàòà è ïåäàãîãè-
÷åñêàòà ïñèõîëîãèÿ. Ñúñ ñâîèòå íîâàòîðñêè èäåè, êàñàåùè èíòåðåñíè è
çíà÷èìè ñôåðè â îáëàñòòà íà ìóçèêàëíàòà ïåäàãîãèêà, ïðîô. Ïååâ îêàçâà
âëèÿíèå, ïîäãîòâÿ è îñúùåñòâÿâà íà ïðàêòèêà ðåôîðìàòà íà ìàñîâîòî
ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå. Ïàðàìåòðèòå íà íåãîâèòå âúçãëåäè ôîðìèðàò
îáëèêà , èçãðàæäàò ñúùíîñòòà íà ñúâðåìåííàòà ìåòîäèêàòà â Áúëãàðèÿ.
Äàëíîâèäíî è â øèðî÷èíà ñî÷àò ðåàëíè ïúòèùà çà àêòèâèçèðàíå íà
ó÷åáíî-ïîçíàâàòåëíàòà äåéíîñò. Ðàçêðèâàò âúçìîæíîñòè çà ðàçâèòèå,
îáíîâÿâàíå è óñúâúðøåíñòâàíå íà ìóçèêàëíî-îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà.

82
 ÁÅËÅÆÊÈ

1
Ïååâ, Èâ. Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî ïååíå è ìóçèêà,Îñíîâíè âúïðîñè íà
îáó÷åíèåòî ïî ïååíå,÷àñò òðåòà. Ñ., 1970, ñ. 8.
2
Ïååâ, Èâ. Ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â ïðîöåñà íà îáó÷å-
íèå. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà. Ñ., 1974, ÷àñò IV, ñ. 31.
3
Ïååâ, Èâ. Íÿêîè âçàèìîäåéñòâèÿ ïðè îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà,
Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 61.
4
Ïååâ, Èâ. Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â I­III êëàñ, Ìóçèêàëíè
õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 30.
5
Ïååâ, Èâ. Êúì âúïðîñà çà ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â I­III êëàñ, Âúïðîñè
íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà. Ñ., 1977, ÷àñò VI, ñ. 9.
6
Ïååâ, Èâ. Áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå è ðîëÿòà ìó çà èçäèãàíå çíà÷åíèåòî íà
ìóçèêàòà â æèâîòà íà äåöàòà, þíîøèòå è ìëàäåæèòå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè,
1987, ¹ 14, ñ. 11.
7
Ñàâîâà, Ê. Íîâàòîðñêèòå òåíäåíöèè â äèäàêòè÷åñêèòå ñõâàùàíèÿ íà ïðîô.
Èâàí Ïååâ, Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà, ÷àñò ñåäìà. Ñ., 1984, ñ. 27.
8
Ïååâ, Èâ. Êúì âúïðîñà çà ìåëîäè÷åñêèÿ ñëóõ. Îñíîâíè âúïðîñè íà
îáó÷åíèåòî ïî ïååíå. Ñ., 1966, ñ. 7.
9
Ñàâîâà, Ê. Íîâàòîðñêèòå òåíäåíöèè â äèäàêòè÷åñêèòå ñõâàùàíèÿ íà ïðîô.
Èâàí Ïååâ. Âúïðîñè íà îáó÷åâèåòî ïî ìóçèêà,÷àñò ñåäìà. Ñ., 1984, ñ. 19.
10
Ïàê òàì, ñ. 23.
11
Ïååâ, Èâ. Íÿêîè âçàèìîäåéñòâèÿ ïðè îáó÷åâèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà.
Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 61.
12
Ïååâ, Èâ., Ãåîðãèåâ, Ë. Ñò. Ðàçâèòèåòî íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå
â ïðîöåñà íà îáó÷åíèåòî. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïåíå è ìóçèêà. ×. IV. Ñ.,
1974, ñ. 21 è 22.
13
Ñàâîâà, Ê. Íîâàòîðñêèòå òåíäåíöèè â äèäàêòè÷åñêèòå ñõâàùàíèÿ íà
ïðîô. Èâàí Ïååâ. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà,÷àñò ñåäìà. Ñ., 1984, ñ. 15.
14
Ïååâ, Èâ., Ãåîðãèåâ, Ë. Ñò. Ðàçâèòèåòî íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå
â ïðîöåñà íà îáó÷åíèå. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà. ×. IV. Ñ.,
1974, ñ. 11.
15
Ïàê òàì, ñ. 15.
16
Ïååâ, Èâ., Ñàâîâà, Ê. Ïðîáëåìè íà ïëàíèðàíå íà ó÷åáíàòà ðàáîòà ïî
ïååíå è ìóçèêà. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïåíå è ìóçèêà. ×. V. Ñ., 1976, ñ. 61.
17
Ïååâ, Èâ., Ñàâîâà, Ê. Ïðîáëåìè íà ïëàíèðàíå íà ó÷åáíàòà ðàáîòà ïî
ïååíå è ìóçèêà. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà. ×. V. Ñ., 1976, ñ. 59.
18
Ïàê òàì, ñ. 64.

83
 19
Ïååâ, Èâ. Çà íÿêîè íàñîêè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà â åäèííîòî
ñðåäíî ïîëèòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 22.
20
Ñàâîâà, Ê. Íîâàòîðñêè òåíäåíöè â äèäàêòè÷åñêèòå ñõâàùàíèÿ íà ïðîô.
Èâàí Ïååâ. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà,÷àñò ñåäìà. Ñ., 1984, ñ. 22.
21
Ïååâ, Èâ. Ãåîðãèåâ, Ë. Ñò. Ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â
ïðîöåñà íà îáó÷åíèå, Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà. ×. IV. Ñ., 1974,
ñ. 7.
22
Êðúñòåâà, Ñâ., Ïååâ, Èâ. Õàðàêòåðèñòèêà è òåîðåòè÷íè îñíîâè íà ïðîåê-
òà çà íîâèòå ó÷åáíè ïðîãðàìè ïî ïååíå è ìóçèêà çà 4­8 êëàñ íà ÅÑÏÓ. Ìóçè-
êàëíè õîðèçîíòè, 1/75, ñ. 120.
23
Êðúñòåâà, Ñâ., Ïååâ, Èâ. Õàðàêòåðèñòèêà è òåîðåòè÷åñêè îñíîâè íà
ïðîåêòà çà íîâèòå ó÷åáíè ïðîãðàìè ïî ïååíå è ìóçèêà çà 4­8 êëàñ íà ÅÑÏÓ.
Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1/75, ñ. 122.
24
Ïååâ, Èâ. Áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå è ðîëÿòà ìó çà èçäèãàíå çíà÷åíèåòî íà
ìóçèêàòà â æèâîòà íà äåöàòà, þíîøèòå è ìëàäåæèòå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè,
1987, ¹ 14, ñ. 7.
25
Ïîïîâà, Ì., Ñòîÿíàâà, Ã. Ïðèíîñúò íà ïðîô. Ïååâ çà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî
âúçïèòàíèå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 110.
26
Ïîïîâà, Ì., Ñòîÿíîâà, Ã. Ïðèíîñúò íà ïðoô. Ïååâ çà ìàñîâîòî ìóçèêàëíî
âúçïèòàíèå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 110.
27
Ïååâ, Èâ., Ãåîðãèåâ, Ë. Ñò. Ðàçâèòèå íà ìóçèêàëíîñòòà íà ó÷åíèöèòå â
ïðîöåñà íà îáó÷åíèåòî. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ïåíå è ìóçèêà. Ñ., 1974, ÷àñò
IV, ñ. 11.
28
Ñàâîâà, Ê. Íîâàòîðñêèòå òåíäåíöèè â äèäàêòè÷åñêèòå ñõâàùàíèÿ íà
ïðîô. Èâàí Ïååâ. Âúïðîñè íà îáó÷åíèåòî ïî ìóçèêà. Ñ., 1984, ÷àñò ñåäìà, ñ. 14.
29
Ïàê òàì, ñ. 16.
30
Ìèí÷åâà, Ï. Ìóçèêàëíîòî âúçïèòàíèå â îáùîîáðàçîâàòåëíîòî ó÷èëè-
ùå. Ñ., 1994, ñ. 26.
31
Ïååâ, Èâ. Ïî íîâ ïúò ïðè ðàáîòàòà ïî ïååíå è ìóçèêà. Îñíîâíè âúïðîñè
íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå. Ñ., 1970, ÷àñò òðeòà, ñ. 19.
32
Ïååâ, Èâ. Êúì âúïðîñà çà ìåëîäè÷åêèÿ ñëóõ. Îñíîâíè âúïðîñè íà
îáó÷åíèåòî ïî ïååíå. Ñ., 1966, ñ. 4.
33
Ïîïîâà, Ì., Ñòîÿíîâà, Ã. Ïðèíîñúò íà ïðîô. Èâàí Ïååâ çà ìàñîâîòî
ìóçèêàëíî âúçïèòàíèå. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè, 1987, ¹ 14, ñ. 111.
34
Ïååâ, Èâ. Çà íÿêîè îñíîâíè íàñîêè íà îáó÷åíèåòî ïî ïååíå è ìóçèêà â
åäèííîòî ñðåäíî ïîëèòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå â Áúëãàðèÿ. Ìóçèêàëíè õîðèçîíòè,
1987, ¹ 14, ñ. 20.

84
 НОВАТОРСКИТЕ ИДЕИ НА ПРОФЕСОР ИВАН ПЕЕВ
ПО ПРОБЛЕМИТЕ НА МАСОВОТО МУЗИКАЛНО ВЪЗПИТАНИЕ
И ПРЕУСТРОЙСТВОТО НА УЧИЛИЩНОТО ОБУЧЕНИЕ

НИНА НАЧЕВА

Резюме

Многостранно, мащабно и перспективно е теоретическото и методико­

практическо наследство на професор Иван Пеев. В него откриваме тенденция
за осъвременяване и усъваршенстване на образователната система на масовото
музикално възпитание.
Параметрите на неговите новаторски идеи формират облика, изграждат
същността на българската методика на музикалното възпитание, сочат рацио­
нални пътища и средства за ефективност и практическа реализация. Тяхната
актуалност произтича от взаимовръзката с теоретическите концепции в общата
педагогика, психологията и дидактиката, оказва влияние върху преустройството
и реформата на музикалното обучение. Свързана е със съвременен, научен
подход и творческо преосмисляне на традиционните принципи в учебно­възпи­
тателната работа по музикално възпитание.

THE PROFESSOR’S IVAN PEEV’S INNOVATIVE IDEAS

ON THE PROBLEMS OF MASS MUSICAL EDUCATION
AND REFORMOF SCHOOL EDUCATION

NINA NACHEVA

Summary

The professor’s Ivan Peev’s theoretical, methodical, and practical heritage is

rich and versatile. It shows the tendency to modernization and reformation of mass
musical education and upbringing.
The parameters of innovative ideas come from the image, build up the essence
of Buglarian methodology of musical education, show rational ways and methods of
effectiveness and practical realization.

85
 The actually of these ways and methods comes from their mutual connection
with theoretical conceptions in general Pedagogics, Psychology and Didactics and
influences upon the reform of musical education. The reform is linked with modern
scientific approach and creative re­thinking of traditional principles in musical
education and upbringing.

86