NIZOVI

Bilo koje preslikavanje skupa svih prirodnih brojeva N u neki neprazan skup S naziva se niz.

Niz je dakle preslikavanje kojim se :

prirodnom broju 1 dodeljuje njegova slika a1 ∈ S

prirodnom broju 2 dodeljuje njegova slika a2 ∈ S

prirodnom broju 3 dodeljuje njegova slika a3 ∈ S

..

prirodnom broju n dodeljuje njegova slika an ∈ S

itd.

Mi najčešće niz predstavljamo kao slike: (a1 , a2 , a3 ,..., an ,...) = (an ) (kraći zapis)

Za element an kažemo da je opšti član niza ( a taj je nama i najznačajniji jer se često niz zadaje
samo preko svog opšteg člana)

PRIMER 1.

Napisati prvih 5 članova niza zadatih svojim opštim članom:

a) an = 3 + (−1) n
nπ
sin
b) bn = 2
n2

Rešenje:

a)

an = 3 + (−1) n

Prvi član niza nalazimo za n=1, pa je a1 = 3 + (−1)1 = 3 − 1 = 2

Drugi član niza nalazimo za n=2, pa je a2 = 3 + (−1)2 = 3 + 1 = 4

Treći član niza nalazimo za n=3, pa je a3 = 3 + (−1)3 = 3 − 1 = 2

Četvrti član će biti za n=4, to jest a4 = 3 + (−1)4 = 3 + 1 = 4

Peti član , za n=5, je a5 = 3 + (−1)5 = 3 − 1 = 2

1
b)

nπ
sin
bn = 2
n2

π
sin
Prvi član niza nalazimo za n=1, pa je b1 = 2 = 1 =1
2
1 1

2π
sin
Drugi član niza nalazimo za n=2, pa je b2 = 2 = sin π = 0 = 0
2
2 4 4

3π
sin
Treći član niza nalazimo za n=3, pa je b3 = 2 = −1 = − 1
2
3 9 9

4π
sin
Četvrti član će biti za n=4, to jest b4 = 2 = sin 2π = 0 = 0
2
4 16 16

5π π
sin sin
Peti član , za n=5, je b5 = 2 = 2 = 1
2
5 25 25

PRIMER 2.

Odrediti opšti član niza:

1 2 3 4
a) , , , ,.......
2 3 4 5
1 1 1
b) 0, , 0, , 0, ,.......
3 4 5
c) 1,3,7,15,31,.......

Rešenje:

a)

E ovo je već malo zeznutija situacija....

Mora malo da se razmišlja!

2
 1 2 3 4
Naš niz glasi , , , ,.......
2 3 4 5

Primećujemo da se broj u brojiocu poklapa sa članom niza o kome se radi:

1 2 3 4
a1 = , a2 = , a3 = , a4 = ,....... Dakle taj gornji broj je n.
2 3 4 5

Dalje primećujemo da je broj u imeniocu za 1 veći od broja u brojiocu, pa ćemo njega obeležiti sa n+1

n
Sad možemo zaključiti da je opšti član niza an =
n +1

b)

1 1 1
Niz glasi 0, , 0, , 0, ,.......
3 4 5

Primećujemo da su članovi na neparnim mestima 0, dakle a1 = a3 = a5 = .... = 0

Problem je dakle opisati članove na parnim mestima!

1
a2 = ,
3
1
a4 = ,
4
1
a6 = ,
5
.......

Brojilac nije problem, tu je sigurno 1.

Razmišljamo šta je sa imeniocem:

2 n
Za n=2, dole je 3, a ideja je 3 = +2→ +2
2 2

4 n
Za n=4, dole je 4, a 4 = +2→ +2
2 2

6 n
Za n=6, dole je 5, itd. a 5 = +2→ +2
2 2

1
Zaključujemo da članove na parnim mestima možemo zapisati kao an =
n
+2
2

3
  0, za n = 2k − 1

E sad za ceo niz će biti an =  1 , za n = 2k
n+2
 2

c)

1,3,7,15,31.....

Da bi opisali ovaj niz, poći ćemo od poznatijeg: 1,4,8,16,32,....to jest 1, 22 , 23 , 24 ,.......

Ovo je ustvari niz 2 n , a kako su naši članovi za po 1 ( počevši od drugog) manji od odgovarajućih
članova ovog niza, zaključujemo da je opšti član našeg niza an = 2n − 1

PRIMER 3.

Niz je dat rekurentnom formulom, odrediti opšti član niza.

a) an+1 = 3an − 2an−1 i a0 = 2, a1 = 3

b) an+1 = 4an − 4an−1 i a0 = 1, a1 = 3

Rešenje:

U ovakvoj situaciji, kad je niz dat rekurentnom formulom, najpre ,,pridružimo`` kvadratnu jednačinu
an +1 → r 2
gde je an → r i nadjemo rešenje te kvadratne jednačine .
an −1 → 1

Ako su rešenja različita r1 ≠ r2 tada je opšti član oblika an = C ⋅ ( r1 ) + D ⋅ ( r2 )

n n

Ako su rešenja ista r1 = r2 , onda je opšti član oblika an = C ⋅ ( r1 ) + D ⋅ n ⋅ ( r1 )

n n

Naravno, C i D su konstante koje tražimo za zadate vrednosti a0 i a1

Da vidimo to konkretno na našem primeru....

a)

an+1 = 3an − 2an−1 i a0 = 2, a1 = 3

Iz an+1 = 3an − 2an −1 dobijamo r 2 = 3r − 2 pa rešimo ovu kvadratnu jednačinu:

−b ± b 2 − 4ac
r − 3r + 2 = 0 → r1,2 =
2
→ r1 = 2, r2 = 1
2a

4
Sad znamo da je opšte rešenje oblika:

an = C ⋅ ( r1 ) + D ⋅ ( r2 )
n n

an = C ⋅ ( 2 ) + D ⋅ (1)
n n

an = C ⋅ 2 n + D ⋅ 1

Dalje tražimo vrednosti za konstante C i D:

an = C ⋅ 2 n + D
a0 = 2 → C ⋅ 20 + D =2 → C+D=2
a1 = 3 → C ⋅ 21 + D =3 → 2C+D=3

Rešimo ovaj sistem jednačina I dobijamo C=1 i D=1 pa je an = C ⋅ 2 n + D → an = 2n + 1 rešenje!

b)

an+1 = 4an − 4an−1 i a0 = 1, a1 = 3

an +1 = 4an − 4an−1 pridružimo kvadratnu jednačinu r 2 = 4r − 4 to jest r 2 − 4r + 4 = 0 gde je r1 = r2 = 2

Sad imamo situaciju da je an = C ⋅ ( r1 ) + D ⋅ n ⋅ ( r1 ) to jest an = C ⋅ 2 n + D ⋅ n ⋅ 2 n = ( C + D ⋅ n ) ⋅ 2n

n n

Dalje tražimo vrednosti za konstante C i D:

an = ( C + D ⋅ n ) ⋅ 2 n
a0 = 1 → ( C + D ⋅ 0 ) ⋅ 20 = 1 → C = 1
3 1
a1 = 3 → ( C + D ⋅1) ⋅ 21 = 3 → (1 + D ) ⋅ 2 = 3 → 1 + D = →D=
2 2
 1 
an =  1 + ⋅ n  ⋅ 2 n
 2 

5
 Monotonost nizova

Niz (an ) je monotono rastući ( rastući ) ako za svako n ∈ N važi an+1 > an

Niz (an ) je monotono opadajući ( opadajući ) ako za svako n ∈ N važi an+1 < an

Niz (an ) je monotono neopadajući ( neopadajući ) ako za svako n ∈ N važi an+1 ≥ an

Niz (an ) je monotono nerastući ( nerastući ) ako za svako n ∈ N važi an+1 ≤ an

Ovo su definicije....Da vidimo jedan konkretan primer.

PRIMER 4.

Ispitati monotonost nizova

3 6 9 12
a) , , , ,.......
4 7 10 13
2 3 4
b) 1, , , ,.......
3 5 7

Rešenje:

3 6 9 12
Naravno , Vi ćete pomisliti da je ovo lak posao jer recimo kod niza , , , ,....... se jasno vidi da je
4 7 10 13
svaki sledeći član veći od prethodnog, pa je on rastući. Većina profesora Vam to neće priznati!

Prvi posao nam je da nadjemo opšti član niza, a zatim da ispitamo na osnovu njega da li raste ili
opada.

a)

3 3 ⋅1
a1 = =
4 4
6 3⋅ 2
a2 = =
7 7
Vidimo da je brojilac oblika 3n, a imenilac opisujemo kao 3n+1 (veći za 1 od brojioca).
9 3⋅3
a3 = =
10 10
12 3 ⋅ 4
a4 = =
13 13

3n 3(n + 1) 3n + 3
Dakle, opšti član je oblika an = , a onda je an +1 = =
3n + 1 3(n + 1) + 1 3n + 4

Dalje tražimo an − an +1 pa ako je an − an+1 > 0 niz je opadajući, a ko je an − an +1 < 0 rastući je!

6
 3n 3n + 3 3n ⋅ ( 3n + 4 ) − ( 3n + 3) ⋅ ( 3n + 1)
an − an +1 = − =
3n + 1 3n + 4 ( 3n + 1)( 3n + 4 )
9n 2 + 12n − 9n 2 − 3n − 9n − 3
an − an +1 =
( 3n + 1)( 3n + 4 )
−3
an − an +1 =
( 3n + 1)( 3n + 4 )
Sad razmišljamo da li je ovo veće ili manje od 0.

( 3n + 1)( 3n + 4 ) je sigurno pozitivno jer n kreće od 1, pa 2 ....itd a oba činioca su pozitivna, a kako je u
brojiocu -3, zaključujemo da je an − an +1 < 0 , to jest da je niz rastući!

b)

2 3 4
1, , , ,.......
3 5 7

1 1
a1 = 1 = =
1 2 ⋅1 − 1
2 2
a2 = =
3 2 ⋅ 2 −1
3 3
a3 = =
5 2 ⋅ 3 −1
4 4
a4 = =
7 2 ⋅ 4 −1
....
n n +1 n +1
an = → an +1 = → an +1 =
2n − 1 2(n + 1) − 1 2n + 1

n n + 1 n ⋅ ( 2n + 1) − ( n + 1) ⋅ ( 2n − 1)
an − an +1 = − =
2n − 1 2n + 1 ( 2n − 1)( 2n + 1)
2n 2 + n − 2n 2 + n − 2n + 1
an − an +1 =
( 2n − 1)( 2n + 1)
1
an − an +1 =
4n − 1
2

Izraz u imeniocu je sigurno pozitivan, a kako je u brojiocu 1, zaključujemo da je an − an+1 > 0 to jest da
je niz opadajući!

www.matematiranje.in.rs