Professional Documents
Culture Documents
2005-KARS
1
Fen Öğretimi Ders Notları
SUNUŞ
Bu ders notları ile birlikte “Fen Bilgisi Öğretimi” dersinin işleyişin daha
eğlenceli bir biçime kavuşturmak amaçlanmıştır. Ders içeriğindeki ve
yaklaşımlardaki yeniliklerin “Fen Bilgisi Öğretimi” dersinde nasıl uygulanması
gerektiğini ve değişiklerin ne olduğunun da anlatıldığı bu ders notları, 2005 Güz
yarıyılında sınıf öğretmenliği bölümü 3. sınıf A ve B şubeleri öğrencileri için
hazırlanmıştır. Bu ders notlarının başlığından içeriğine ve kaynaklar belirterek
sunuşuna kadar farklı biçime sahip olması için özen gösterilmiştir. Ders notları
dikkatle incelendiğinde “Fen ve Teknoloji” dersi olarak değişen “Fen Bilgisi”
dersinin gerekliliğine uygun konular ele alınmıştır. Aynı zamanda ders notları
öğrencilerin öğrenmesi gereken fen öğretimi alt yapısının oluşturulması amacını
da kapsamaktadır. Dersin işlenişi sadece ders notlarının takibi biçiminde
düşünülmediğinden bu ders notları sade teorik yapı hakkında öğrencilerin
bilgilendirilmesini sağlamaktadır. Dersin bu ders notları dışında da işlenişi
planlanmıştır. Ders işlenirken internetten faydalanmak hedeflenmiştir. Bu
amaçla ders notları internetten yayınlanmış, ödevler internet üzerinden verilip
toplanmıştır. Öğrencilerin çağıl öğrenme biçimlerini kavrayabilmek amacıyla
izlenen bu yöntem ile elde edilen çalışmalar “Fen Bilgisi Öğretimi CD’si”
olarak bir ürüne dönüştürülmesi planlanmıştır. Tüm öğrencilerin yıl boyunca
yapacakları ödevlerin, çalışmaların yer alacağı bu CD, öğretim ve öğrenim
sürecini üründe somutlaştırmayı amaçlamaktadır. Dersin işlenişinde bireysel ve
grupsal çalışmalara önem verilmektedir. Bu nedenle, sınıf içi münazara, panel,
forum, beyin fırtınası, röportaj ve kaynak oluşturma gibi çalışmalar
planlanmıştır. Öğrencilerin yazılı ve üç boyutlu materyaller geliştirme
yeteneğini arttırıcı çalışmalara da önem verilmiştir. Dersler boyunca konuları
kapsan bazı belgeseller ile konuların kapsamı sunulup öğretme stratejileri
üzerine de tartışılmıştır. Tüm bu çalışmalar kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr.
Muzaffer ALKAN tarafından hazırlanan Fen Bilgisi Öğretimi kitabının içeriği
ve görüşleri doğrultusunda organize edilmiştir. Bu nedenle kendilerine teşekkür
ediyorum. Bu notların işlendiği değerli öğretmen adaylarına da kendilerini
sürekli geliştirmek ve yenilemek zorunda olduklarının farkına varmalarını ancak
bu şekilde dersin amacına ulaşacağını tekrar vurgulamak istiyorum. Ulu önder
Atatürk’ün de belirttiği gibi “Öğretmenler, yükselen yeni nesil sizlerin eseri
olacaktır”. Bu ifade fen öğretimi yapan tüm öğretmenlerin kulağına küpe olmalı
ve öğretmenler bu doğrultuda kendilerini sürekli geliştirmelidir.
2
Fen Öğretimi Ders Notları
İÇİNDEKİLER
9. DEFİNE HARİTALARI…………………………………………………44
3
Fen Öğretimi Ders Notları
Çalışkan bir çiftçinin bir katırı varmış, gün görmüş, çok yol tepmiş, inatçı, sabırlı bir katır... Özellikle bahar
günleri boş çayırlarda dolaşıp otlamaya bayılırmış. Çiftçi de katırını çok severmiş. Günlerden bir gün katır
yanlış bir adım atmış ve kendisini çiftçinin kuyusunun dibinde bulmuş. Allah'tan ki kuyunun içindeki su fazla
değilmiş, bu sayede hayatını kurtarmış, boğulmamış. Bu güzel bahar gününde kendisini kuyunun dibinde bulan
zavallı katır bir iki debelenmiş, ama bakmış ki,buradan çıkabilmesi mümkün değil. Ne duvarı tırmanacak gücü
var ne de uçup gidebilecek kanatları... Gene de bir iki hamle yapmış ama nafile. Bu kuyudan kendi gücüyle çıkış
olmadığını anlamış. Başlamış yüksek sesle bağırmaya, dua etmeye, daha doğrusu kuyuya düşüp dibe vurmuş bir
katır ne yaparsa öyle şeyler yapmaya.. Bu canhıraş sesleri duyan çiftçi kuyunun başına gelip durumu görmüş.
Koskoca katırı kuyunun dibinden nasıl çıkaracak? Çaresiz, civardaki köylüleri yardıma çağırmış. Düşünmüşler
taşınmışlar, dibe vurmuş katırı çıkarmanın bir yolunu bulamamışlar. Bu arada katırın bağırış çağırışları
yürekleri dağlıyormuş! "Bari daha fazla acı çekmesine engel olalım" demiş katırın sahibi. Bu kuyu nasıl olsa
artık ise yaramaz. İyisi mi içini toprakla dolduralım, hem katırın acısına son vermiş, hem de kuyuyu kapatmış
oluruz.. Bunu duyan katırın dehşeti daha da artmış. Diri diri gömülmekten daha korkunç bir son olabilir mi!!
Derken yukardan kürek kürek tas toprak atmaya başlamışlar. Önce umudu kesip, ölmeyi kabullenmiş katır.
Sonra, kafasına bir taş düşünce beyninde bir simsek çakmış!! Bir çare gelmiş aklına ve başlamış uygulamaya!
Yukarıdan sırtına taş toprak yağdıkça şöyle bir silkiniyormuş. Sırtındakiler yere düşünce, sıçrayıp üzerine
çıkıyormuş. Bir daha, bir daha yapıyormuş bunu. SİLKİN VE SIÇRA, SİLKİN VE SIÇRA, SİLKİN VE SIÇRA!!
diye mırıldanıyormuş bir yandan da. SİLKİN VE SIÇRA! Yukarıdakiler onu gömmek için kürek kürek toprak
atmaya devam etmişler ama, bir sure sonra, bizim katır kuyunun tepesinde belirmez mi!! hala SİLKİN VE SIÇRA
diye mırıldanmaktaymış. Evet,dibe vurmuş katır,kuyunun dibinden silkinip sıçrayarak kurtulmuş.. Pes etmeyip
çaba gösterdiği için........
Ülkeler, gelişmek için kendilerine hedef koymak zorundadır. Ülkenin hedefsiz olması
gelişmesine en büyük engeldir. Japonlar 1980 yılında ulusal bir hedef belirledi. Ulusal
hedefleri beşinci nesil bilgisayar ve çipleri üretmekti. Tüm sanayi kolları eğitim dalları hep bu
hedef için çalıştı. Sonunda Japonya teknolojide ileri düzeyi yakaladı [1]. Amerika ise
Kennedy ile birlikte Ay’a gitmeyi hedef göstermişti. Ay’a gidildiği gibi yan sektörlerde de
gelişme kaydedilmiştir. Tükenmez kalem, yerçekimsiz ortamda yazı yazabilme düşüncesi
neticesinde üretilmiştir. Clinton ise insan genomu projesini bitirmeyi hedef göstermiş ve
tamamlamıştır. Günümüzde ise nano-teknoloji denilen küçük makineler yapımı konusunda
yoğunlaşmalar söz konusudur.
Nano-teknoloji
4
Fen Öğretimi Ders Notları
Hedef belirtmek başarıya ulaşmak için temel unsur olduğundan dolayı hayatın her
alanında olduğu gibi eğitim alanında da bilgiye ulaşmak amacıyla hedef belirlemek gerekir.
Ülkemizde bilginin üretilmesine yönelik kurumlar; Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Türkiye
Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)
mevcuttur. Bu kurumlar Türkiye’nin geleceğe yönelik bilim ve teknoloji ufkunu belirleyen
kurumlardır. Böyle kurumların varlığı ülkenin gelişimi için şarttır.
5
Fen Öğretimi Ders Notları
Söz konusu bu atıf indekslerinde yayınlanan Türkiye adresli makale sayıları on yıllık
dönem için (1988-1998) Tablo 1’de verilmiştir. Grafik 3, bu tablodaki verilerin grafiğidir.
Tablo’da görüldüğü üzere, son on yılda fen ve teknik bilimler alanlarındaki bilimsel yayın
6
Fen Öğretimi Ders Notları
sayımız yaklaşık altı, sosyal bilim alanlarındaki yayın sayımız ise yaklaşık dört kat artmıştır.
Özellikle fen bilimleri alanlarındaki artış çok hızlıdır. Bu artış Grafik 3’te daha çarpıcı olarak
görünmektedir. Türkiye, bu alanda dünya ülkeleri arasında 1988 yılında 41. sırada iken,
1998’de 25.liğe yükselmiştir.
7
Fen Öğretimi Ders Notları
Bilim yapabilmek için; zeki bilim insanlarına ve gerekli malzemelerin temin edilebilir
bir konumda olunmasına (gelişmişlik) gerek vardır. Bilimsel çalışmaların göstergesi olan atıf
ve patent sayısı eğitimli bilim insanlarının ve bilimsel imkânların arttırılmasıyla arttırılabilir.
Bu ise güçlü devletin göstergesidir. Yüzyıllar boyunca astronomi ile en çok uğraşan devletler
dönemin en gelişmiş devletleri olmuştur [5]. Ama hangi alan olursa olsun bilime yatırım
yapabilmek güçlü ekonomisi olan devletlerin işidir.
Bilim, düşünerek, araştırarak bilgi üretme işi olduğuna göre bilgi nedir?
Bilgi edinme işlemi merak etme duyusu ile başlar ve insanın en temel
güdülerindendir. Bu nedenle bilgi sahibi olup mevcut bilgiyi geliştirebilme yeteneği insanın
doğaya egemen olmasına neden olmuştur [6].
Bilgi önceleri düşünen özneden çok düşünülen nesneye odaklanmış ve nesne ile
birlikte de varlık düşünülmüştür. Bu konulara ilk kafa yoranlar “doğa filozofları” olarak
adlandırılır. Daha sonraları değişmez bilginin mevcut olup olmadığı konularında tartışmalar
gerçekleşmiştir. Daha sonraları bilginin kaynağı ve araçları üzerine düşünülmüş ve bilginin
sadece zihin kaynaklı olup olamayacağı tartışılmıştır. Sokrates, bir köleye soru sorarak
geometri sorusu çözdürerek insanların bilgiyi doğarken beraberinde getirdiğini zamanla gün
yüzüne çıktığını savunmuştur [6].
İbni Sina’ya göre bilgi akli ve nakli olarak ikiye ayrılmıştı [7]. Günümüzde bilgi;
sosyal bilimlerin alanına ait fen bilimleri alanına ait olmak üzere iki temel alanda
işlenmektedir. Fen bilimlerinde defalarca tekrarlanabilen deneyler kanıt sayılırken, sosyal
bilimlerde yazılar, ifadeler ve belgeler kanıt gösterilmektedir. İspata dayalı çalışmalarına
rağmen her iki bilim kolunda da bilim insanları tarafından tartışılan konular mevcuttur. Kanıt
ve yöntem farklılığı bulunan bu bilim dallarının ortak yönleri de mevcuttur. Önemli olan bu
bilim dallarının bilimsel bilgiyi esas almasıdır.
8
Fen Öğretimi Ders Notları
Galileo Galilei, 1564 tarihinde Pisa’da doğdu [9]. Heniz o zamanlar kule eğik değildi.
Sıkça çeşitli katlardan taşlar atar ve yerde oluşturdukları izleri incelerdi. Farklı
yüksekliklerden serbest düşmeye bırakılan kütleler yükseklik arttıkça daha derin izler
oluşturmaktaydı. Bunun nedeni henüz bilinmiyordu. Taşaların oluşturduğu izler bir problem
olarak Galileo’nun zihninde belirdi. Problemi belirleme bilimsel sürecin ilk basamağını
oluşturuyordu. Bilim insanı neden ve nasıl diye başlayan sorular sorduğunda kendini bilimsel
bir çalışmanın içerisinde bulur.
Bilimsel sürecin bir sonraki basamağında veri toplamak vardır. Eğer daha önce bir
başka bilim insanı aynı konuda çalışmış ve konuyu çözüme kavuşturmuşsa yada tatmin edici
önermede bulunmuşsa problem sahibi bilim insanının merakla başlayan öğrenme süreci
tamamlanmış olur. Ama o problemle ilgili çalışma yoksa yada yeterli değil ise bilim insanı
derinlemesine bilgi toplamak zorundadır.
Galileo sabahtan akşama kadar Pisa kulesinden gözlem yapmış ve probleme daha
hakim bir hale gelmiştir. Toplanan veriler ve gözlemler Galileo’yu hipotez kurabilme
noktasına getirecek kadar çok olunca Galileo hipotezini kurmuştur.
Galileo Galilei
Galileo, O zamana kadar fark edilemeyen bir ivmeyi, yerçekimi ivmesini fark etmiştir.
Serbest bırakılan cisimler yüksekliklerine göre ivmelenmekte ve yere daha yüksek hızlarda
çarpmaktaydı. Eğer kurduğu bu hipotez doğru ise bunu deneyle de kanıtlamak durumundaydı.
Kurduğu bu hipotez, topladığı verilere aykırı değildi, var olan probleme çözüm
önermiş oldu, deneyi yapılabilecek bir hipotezdi. Kurduğu bu hipotez, daha ilerde aynı anda
düşme ilkesini keşfetmesine yol açabilecek bir hipotezdi.
Zihninde bir deney oluşturdu. Bu deney aslında bir tahmindi. Tahminine göre
arkadaşı ile birlikte yapacağı deneyde süre olarak nabzı, mesafe olarak çeşitli kattaki
yükseklikleri hızın bir ölçüsü olarak toprakta oluşturulan derinliği kararlaştırdı.
Sıra kontrollü deneye geldi. Kontrollü deneyde bazı değişkenler arttırılıp azaltılarak
sonuçlar karşılaştırılır. Çeşitli yüksekliklerden bırakılan aynı kütlenin farklı nabız sayılarında
9
Fen Öğretimi Ders Notları
düşmesi hızının artışını gösteriyordu. Farklı kütleler içinde elde ettiği verileri defterine
kaydedip çalışma odasına gitti.
Üç gün yoğun çalışmanın ardından hipotezin doğruluğuna karar verdi. Eğer hipotezi
doğru olmasaydı hipotez değiştirilmek zorunda kalacaktı. Ama tahmin ettiği gibi bir ivmeli
hareket söz konusuydu. Farklı kütleler içinde aynı ivme değerini bulunca hipotezi kesinleşti.
Pisa Kulesi
Tüm cisimlere aynı yerçekimi ivmesinin uygulandığı sonucuna varan Galileo iki farklı
kütlenin havasız ortamda aynı anda düşeceğini de söylemiştir. Bugün biz biliyoruz ki havasız
ortamda bir çekiç ve tüy aynı anda yere düşer.
Bilimsel bilgiyi üç farklı yolla elde ederiz. Ya birileri bize bu bilgiyi söyleyerek öğretir.
Ya biz yaşayarak öğreniriz. Yada bilimsel bilgiyi biz üretiriz. Bilimsel bilgiyi üretmemiz
problem çözme yeteneği yada bilim insanı kimliğiyle olur. Mevcut çözülmüş problemleri
çözmeyi öğrenmek yaşayarak öğrenmeye girer [11].
Bir bilim insanı olarak Galileo üzerinde bilim insanının vasıflarını anlatacak olursak ilk
anlatacağımız özellik meraklılık olmalıdır. Meraklılık temelinde şüphecilik içerir.
Bilim insanı tüm bilimsel süreç boyunca öz eleştiri yapabilmekte dahil olmak üzere
tarafsızdır. Önemli olan kendi başarısızlığı değil bilimsel olan çözümün üretilmesidir. Eğer
tarafsız olmasaydı Galileo, küçüklüğünden beri yetiştirildiği manastıra kafa tutmaz kilisenin
cezalandırmasına, ömür boyu oda hapsine katlanmazdı [12].
Bilim insanı birazda zeki olmalıdır. Zeki olması, çözüm üretme yeteneğini arttıracaktır.
Birçok ünlü bilim insanı dahi derecesinde zekidir.
10
Fen Öğretimi Ders Notları
Eğer Galileo, birkaç denemede yılsaydı, vazgeçseydi, ufak başarısızlıklar ile pes etseydi
bilim insanı sıfatına ulaşamazdı. Bu sebeple yılmazlık önemli bir bilim insanı karakteridir.
Bilim insanı uzun süreli ve grup halinde çalışabilme yeteneğine de sahiptir. Doğayı ve
insanı sevmeyen neden bilim üretsin ki, yada sıra dışı görüşlere fikirlere sahip olmayan bilim
insanı herkesin çözemediği sorunları nasıl çözsün ki?
Okullarımızda fen bilgisi dersleri; genel bilgi vermek, zihin ve el becerisi sağlamak
ayrıca mesleki yeterliliğe zemin hazırlamak amacıyla yerleştirilmiştir [13].
Öğrencilere doğa bilimini yani fen bilgisini bilimsel süreç içerisinde öğretmenin, fen
bilgisi derslerinin okullarda okutulmasının öğrencilere faydaları: bilimsel bilgiden haberdar
olmayı sağlamak, araştırma, keşfetme ve üretmeyi sevdirmek, doğaya ve insana saygı
duymayı öğrenmek ve bilimi hayata geçirmek, uyarlamak gibi başlıklar altında sıralanabilir
[13].
Osmanlı devletinin en parlak dönemlerinin bilime en çok önem verilen dönem olduğu
ve Cumhuriyetimizle birlikte yeniden bilime önem verildiği bu çalışma ile vurgulanmıştır.
Fen bilgisi dersinin programda yer alma amacı ile öğrenciye faydaları yine bu
çalışmada incelenen konular arasındadır.
11
Fen Öğretimi Ders Notları
Bilimsel bilgi, gücün kaynağıdır. Okullarda öğretilen Fen Bilgisi ve Teknoloji dersi,
gelişmişliğin ölçütü olan bilimsel bilgi üretiminin ilk basamağını oluşturmaktadır.
KAYNAKLAR
12
Fen Öğretimi Ders Notları
Gelişmiş ülkelerde fen dersleri, öğrenci kazanımlı ve merkezli, hayatla ilişkili, kaynak
kitaplarla destekli, bilgiye ulaşma yolunun öğretildiği yöntemlerle işlenmektedir. Bu
nedenlerden ötürü fen dersi işlenirken öğrencilerin aktif olduğu, grupsal ve bireysel
çalışmalara dayanan ve farklılıkların göz önünde tutulduğu yöntemler uygulanmalıdır[1].
Fen bilimlerine ait olan bilimsel bilgileri dört sınıfta toplayabiliriz. Bunlar; kavramlar,
kavramlar arası olgular, olgular ve kavramlardan oluşan ağ yani ilkeler ve değişik ilkelerden
oluşan kanunlardır.
Yeni fen ve teknoloji programı konu ve hedefler itibariyle bir terazinin iki kolundaki
öğelerle açıklanabilir. Birinci kolda: dünya ve evren, fiziksel süreçler, madde ve değişim,
canlılar ve hayat öğrenme alanları, konular yer alırken, ikinci kolda: tutumlar değerler,
bilimsel süreç becerileri, fen-teknoloji-toplm-çevre olarak belirtilen kazanımlar yer alır.
13
Fen Öğretimi Ders Notları
Terazinin iki kefesinin de dengeli olması müfredatın hedeflerine ulaşması için çok önemlidir.
Sadece konu ya da sadece kazanımların vurgulandığı ders etkinlikleri müfredatın amacına
ulaşmasını engeller.
Konular sarmal yaklaşımla sıralanmıştır. Her yıl artan ve genişleyen içerik aynı
konuların kolaydan zora ilkesi ile öğrenilmesini sağlıyor. İlköğretim boyunca benzer onular,
geliştirilerek işlenerek kavramların tamamen yerleştirilmesi hedeflenmektedir.
SINIFLAR
4 5 6 7 8
Kuvvet Kuvvet Kuvvet Kuvvet Kuvvet
ve hareket ve hareket ve hareket ve hareket ve hareket
Hareket Eden Kuvvet çeşitleri Konum (ve yer Sarmal Basınç
Cisimler·Cisimleri Mıknatısları değiştirme)Hareketlinin Yayları Katı ve sıvı,
itme ve çekme keşfetme, aldığı yolun ölçülmesi Keşfetme Açık hava
Hareket Eden Mıknatısların Sürat ve ölçülmesi Kuvvetin basıncı
Cisimleri etkilediği ve Bir doğru boyunca Ölçülmesi Sıvıların
Durdurma etkilemediği hareket (sürate Kütle kaldırma
Hareketin maddeleri bakarak, hareketi Yer çekimi kuvveti,
Kaynağı keşfetme, tanımlama) ve ağırlık
Kuvvetin cisimler Sürtünme Gel-git olayı
üzerinde etkileri Kuvveti
Hava ve Su
direnci
Sürtünmenin
Hayatımızdaki
Yeri
Tüm ilköğretim sınıflarında sarmal biçimde kuvvet ve hareket konusunun dağılımı
14
Fen Öğretimi Ders Notları
Fen ve teknoloji dersi programının vizyonu, bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün
öğrencilerin fen ve teknoloji okur- yazarı olarak yetişmesidir. Burada fen ve teknoloji okur-
yazarlığı önemlidir. Bu kavram farklı düzeylerde olup genel bir asgari sınır hedeflenmiştir.
15
Fen Öğretimi Ders Notları
Yeni program sıra dışı ölçme yöntemlerini de beraberinde getirmektedir. Artık sınav
yapmak tarihe karışacak. Kendi kendini değerlendirme, grup içinde değerlendirilmesi ve
benzeri farklı yöntemler gerekmektedir.
16
Fen Öğretimi Ders Notları
Öğrencilerin yaptıkları ve gördükleri bilgiyi daha uzun süre hatırladığı bilinen bir
gerçektir. Bu nedenle daha görsel ve daha öğrenci merkezli öğretim yöntemleri tercih
edilmelidir[2].
17
Fen Öğretimi Ders Notları
Oyun oynama
Fen ve teknoloji dersi öğretim programındaki her ünite organizasyonu, yedi temel
bölümden oluşur. Bunlar;
18
Fen Öğretimi Ders Notları
FEN VE FENİN DOĞASI 1. Doğal olayların betimlenmesinde sayısal verilere ihtiyaç olduğunu anlar.
2. Aynı konuda farklı düşünceler bulunduğu bir durumda eldeki verilerin
anlam, önem ve çıkarıma yönelik kullanımını değerlendirir.
TEKNOLOJİNİN DOĞASI 3. Bazı ürün ve sistemlerin doğal, bazılarının ise yapay (insanlar tarafından
yapılmış) olduğunu fark eder.
4. İnsanların daima sorunlarla karşılaştıklarını, bunları çözmek veya yaşam
kalitesini artırmak için düşünceler, araçlar ve teknikler icat ettiklerini ve
geliştirdiklerini bilir.
5. Teknoloji aracılığıyla çözülebilecek günlük yaşam sorunlarını belirler,
bunlar hakkında bilgi toplayıp, çözüme yönelik düşünceler üretir.
6. Teknolojik tasarımın bir süreç olduğunu ve çeşitli aşamalardan oluştuğunu
anlar.
7. Teknolojinin sorunları çözmede ve ihtiyaçları karşılamada önemli bir unsur
olduğunu fakat her sorun veya ihtiyaca mutlak çözümler üretemeyeceğini
anlar.
İNSAN, TOPLUM VE FEN 8. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar.
9. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek
olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar.
10. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak,
meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar.
11. Farklı tarihî ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının aynı doğal
olaylar hakkında ne tür anlayışlar oluşturup bunları ne şekilde kayda
geçirdiklerini örneklerle açıklar.
12. Eski medeniyetlerin gökbilimde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri ve
bunları ne amaçla ve nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplar ve bir görüş
oluşturur.
FEN VE TEKNOLOJİ 13. Teknolojik icat ve uygulamaların gözlem kapasitesini genişlettiğine, veri ve
bilgi toplama becerisini artıran araç ve teknikler sağladığına, böylece bilime
katkıda bulunduğuna örnekler verir.
14. Bilimdeki gelişmelerin teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol
açtığına örnekler verir.
19
Fen Öğretimi Ders Notları
20
Fen Öğretimi Ders Notları
21
Fen Öğretimi Ders Notları
Müfredat bazı ara disiplinler de içerir. Bunlar; Afet Eğitimi, Girişimcilik, İnsan
Hakları ve Vatandaşlık, Özel Eğitim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Sağlık Kültürü, Spor
Kültürü ve Olimpik Eğitim’dir.
22
Fen Öğretimi Ders Notları
Gelişen dünyada madem değişmeyen tek şey değişimdir o halde insanımızın değişimi
sürekli yenilenen ve gelişen eğitim sistemi ile mümkün olacaktır. Sürekli değişim eğitimi yap
boz tahtasına çevirmek değil, aksine değişime ayak uydurma çabasıdır.
KAYNAKLAR
[1] Talim ve Terbiye Kurulu, 2004, “Yeni program”, Ankara,
[2] Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001, “Fen Bilgisi Öğretimi Modülleri”, Ankara,
23
Fen Öğretimi Ders Notları
Eğitimin tüm amacı davranış değişikliği oluşturmak olsa gerek. Kitaplar, öğretmenler,
sıralar hep istenen yönde öğrencileri yönlendirmek içindir. Ankara’nın merkezindeki öğrenci
ile dağ köyündeki öğrenciye aynı programı uygulama çabası, toplumsal bütünlüğü koruma
amaçlıdır.
Çoklu zeka kuramı, insanların tek tip zekaya sahip olmadığını savunur. Diğer yandan
bu durum, her insanın zekasının farklı olduğunu da ifade etmez. İnsanların zeka farklılığı
sekiz ana grupta toplanmıştır.
24
Fen Öğretimi Ders Notları
İki seçeneğimiz olsun; bir müzik aleti çalma, çalamasanız da tıngırdatma, çalmaya
çalışma fırsatı birinci seçeneğimiz iken diğer seçeneğinizde dışarı çıkıp doğayı dolaşmak ise
sizin seçiminiz zekanızın biçimi konusunda bize bilgi verecektir. Siz doğa zekasına
sahipseniz öğrenmek için kuş cıvıltıları sizi çağıracaktır. Ama hava ne kadar güzel olursa
olsun müzik aletiyle zaman geçirmek istiyorsanız, müzik zekasına sahipsinizdir.
Çoklu zeka kuramının kurucusu, Howard Gardner, 1983 yılında zekayı, problem
çözme yeteneği olarak tanımlamıştır[2]. Karşılaşılan yeni durumla uyma, problemlere çözüm
üretme yeteneği zekanın bir ölçüsüdür. Sosyal zekaya sahip kişi, toplumsal tartışma
ortamındaki problemlere hemen uzlaşmacı çözümler üretecektir.
Bedensel zekaya sahip öğrencilerin, beden hareketlerini takip etme yeteneği fazladır.
Beden hareketlerine dikkat eden insanların ise taklit yeteneği fazladır. Arkadaşınızın kelime
oyunlarıyla espiri ürettiğini gözlemliyorsanız arkadaşınızın sözel zekaya sahip olduğunu
söyleyebilirsiniz. Dikkat edin bu arkadaşınız hiç duymadığınız kelimeler kullanacak v
gezerken dikkati tabelalara takılabilecektir.
Bir tepsi baklavada kaç dilim olabilir? Eğer bu soruyu kafadan çözmek için çaba
harcamak hoşunuza gidiyorsa iyi bir mantıksal matematik zekaya sahipsinizdir.
Arkadaşlarınız arasındaki en güçlü görsel zekaya sahip olanı belirlemek için masa üzerindeki
yirmi nesneye üç saniye bakıp sayma yarışması yapılabilir. En çok bilen en güçlü görsel
zekaya sahiptir. İçsel zekaya sahip insanların ise psikolojiye merak duyması son derece doğal
bir eğilimdir.
Çevresel faktörleri beş ana kategoride ele alabiliriz. Fakir ailenin çocuğunun olmayan
keman ve piyanosu müziksel zeka gelişimini engelleyecektir. O halde çevresel faktörlerin
başında kaynaklara ulaşım şansı gelmektedir. Tarihsel ve kültürel faktörler de zeka
gelişimine katkıda bulunur. Apartmanda oturan çocukların, köydeki çocuklara göre daha çok
25
Fen Öğretimi Ders Notları
mantıksal daha az edensel zekaya sahip olması olasıdır. Coğrafi faktörlere örnek olarakta
Karadeniz’de ağaçların arasında büyüyen çocukların doğa zekası daha gelişmiş olması
verilebilir. Kalabalık ailelerde yaşayan çocukların sosyal zekasının gelişmesi son derece
doğaldır. Bu durumsal faktörü açıklayan bir örnektir. Benzer bir şekilde babası müzisyen
olan çocuklarında müzik zekası gelişebilir. Bu ise ailesel faktörlere örnektir.
Her insana ait bir zeka bütünü vardır. Bu zeka bütünü, sekiz ayrı zekadan oluşur.
Bütün içinde gelişmiş olan zeka, kişinin hangi çoklu zekaya ait olduğunu gösterir. Bu durum
kişinin diğer zeka türlerine sahip olmadığını göstermez.
Sözel zeka, Türkçe dersinde başarılı olmayı sağlar. Ama fen dersinde de ayı öğrenci
başarılı olabilir. Görsel zeka ile resim dersinde başarılı olurken mantık zekası ilede matematik
dersinde başarılı olabilir. Gelişmiş müzik zekası ile müzik dersinde başarılı olup bedensel
zekanın zayıflığı ile de beden eğitimi dersinde başarısız olabilir. Sonuç olarak tüm zeka tipleri
eşit gelişmiş olabileceği gibi bir tanesi daha gelişmiş olabilir. Yani zeka, ağacın dallarına
benzer. Bir dalı kesmeniz diğer dalların gelişimine katkıda bulunur. Bazı dallar büyüyüp ana
dal olabilirken bütün dalar eşitte gelişebilir. Bunu ağacın kalıtsal ve çevresel faktörleri
belirler.
Bahsedilen dersler arası etkileşim, sarmal bir müfredatla amacına daha iyi ulaşır. Bu
sebeple 2005 yılında tüm ülkemizde uygulamaya konulan Fen ve Teknoloji müfredatı diğer
derslerle de ilişkilendirilmiştir. Diğer derslerle diğer zeka gruplarına da hitap edilmektedir.
Tüm zeka alanlarına sahip insanın bazılarının gelişmiş olması durumunda o zeka
alanında başarılı olacağı açıktır. Gelişmiş olan zeka alanı o kişiye ulaşma yolu, kişinin kendi
kapısını açacak anahtarın çeşididir. Bu alanın bilinmesi fen öğretimini kolaylaştıracaktır.
Farklılıklar dersin işlenişine de yansıtılmalıdır. Dersin başarısını arttıracak bu yaklaşım için
tüm zeka alanlarının iyi bilinmesi gerekir.
26
Fen Öğretimi Ders Notları
Fen ve teknoloji dersinde deney yapacak öğrenci için sadece mantıksal yada doğa
zekası yeteli olmayacaktır. Deney kâğıdını iyi anlayabilmek için sözel zekaya da sahip
olmalıdır. Dolayısıyla, zekalar arası etkileşim sürekli mevcuttur.
Sözel zeka alanı gelişmiş öğrenciler için fen öğretimi esasında gazete çıkarma
faaliyeti, rapor hazırlama ve/veya tartışma yöntemi uygulanabilir. Bu alandaki öğrenciler ince
espriler ve bulmaca etkinlikleriyle derse çekilebilir. Sayısal yönü dışındaki konunun
yorumlanmasına meraklandırılabilir. Anlatılan konudaki tanımlar ve deyimler hep sözel zeka
alanı gelişmiş öğrencilerin dikkatini çekecektir.
Görsel zekaya sahip öğrenciler için ise fen ve teknoloji panosu hazırlatılabilir.
Çıkarılacak sınıf gazetesinde rol verilebilir. Hazırlanacak olan sergilerde, model oluştururken
de bu öğrenciler etkili olarak kullanılmalıdır. Bu öğrencilere grafik destekli konu anlatımı
daha kalıcı olacaktır.
İçsel zekaya sahip öğrenci kendi kendini eleştirme ve durumunun farkında olma
yeteneğine sahiptir. Bu öğrenciler dersin denetiminden sorumlu kılınabilir. Arkadaşlarının
değişimini kaydetmekle sorumlu tutularak bilgi gelişiminin değişime etkisini gözlemesine izin
verilebilir.
27
Fen Öğretimi Ders Notları
Sosyal zekaya sahip öğrencilerin grup başkanı olması sağlanarak grup içi
koordinasyon sağlanabilir. Grubun ve çalışmaların başarısı daha da artacaktır. Bu öğrencilere
fen ve teknolojinin topluma etkileri üzerinde çalışalar yaptırılabilir.
Müzik zekasına sahip öğrencilerin dikkatini fen ve teknoloji dersine çekmek için
dersin artan ve azalan ses tonlamasında işlenmesi gerekir. Işık ve sesle ilgili fen konularında
daha aktif kullanarak derse ilgiyi arttırmak gerekir. Öğretmenin ders esnasında melodiler,
ritimler ile dikkat çekme çalışmaları yapması da etkili olacaktır. Bazı önemli cümleleri tane
tane melodik söylemesi daha etkileyici olabilir.
Doğaya dönük zekaya sahip öğrenciler için geziler yapmak daha kalıcı olacaktır. Doğa
çantası oluşturmak yeni yöntemler arasındadır. Doğa çantası içerisinde ders kartları, büyüteç,
dürbün ve pusula gibi araçlar yer almalıdır. Afet eğitimi ile ilgili çalışmalar bu öğrenciler için
dikkat çekicidir. Elektrik konusunu anlatırken evdeki lambalar yerine sokak lambalarından
bahsetmeniz bu alana sahip öğrenciler için daha ilgi çekicidir. Bu amaçla hayvanat bahçeleri,
parklar ve müzeler daha etkileyicidir
Bedensel zekaya sahip öğrencilerin dikkatini el ve kol hareketleri daha çok çeker.
Öğretmen ders anlatırken tüm vücudunu kullanmalıdır. Bu davranış bedensel zeka alanının
dikkatini çekecektir.
KAYNAKLAR
[1] SELÇUK, Z., 2003, “Çoklu Zeka Uygulamaları”, Nobel Yayınları, Ankara
[2] VURAL, B., 2004, “Çoklu Zeka”, Hayat Yayıncılık, İstanbul
28
Fen Öğretimi Ders Notları
29
Fen Öğretimi Ders Notları
Bilgisayarın ses dosyalarını oynatması işitsel eğitimi, görsel ekranı görsel eğitimi ve
bilgi saklama özelliği ise eksiksiz konu taramasını gerçekleştirerek tam öğrenme imkanı
oluşacaktır.
İnternetin geniş bilgi ağı, araştırma niyetinde olan öğrencinin kullanmayı bilmesi
durumunda eli boş döndürmemektedir. Bilgisayardan ağa bağlanan öğrenci çeşitli arama
motorları kullanarak aradığı kavramı bulup okuyarak bilgi edinebilmektedir.
Bilgi edinmenin kolaylığı, ev ödevlerinin hazır bulunmasına neden oluyor diye karşı
çıkan fen ve teknoloji öğretmenleri üzerinde biraz durup düşünmek gerekir. Eski yöntemle
ödev kitaplar karıştırılarak düzenlenen yazılardan oluşurdu. Öğrenci kendisi bilgi üretmezdi.
Günümüzde ise bu bilgiler kitaplardan değil de internet adreslerinden elde edilebilmektedir.
Bilgisayar destekli eğitimin iki temel biçimi vardır. Birinci tip bilgisayar destekli
eğitimde öğretmen sadece programların, internetin kullanımını öğretir ve öğrenme sürecinin
dışında bulunur. Bu tip öğrenmede öğrenciler internet taraması yapıp programları kullanarak
30
Fen Öğretimi Ders Notları
İki tip bilgisayar destekli eğitimde de bilgisayar yazılımları önemli yer işgal eder[1].
Bilgisayar yazılımları; alıştırma ve tekrar amaçlı, oyun, model oluşturma, benzetim yapma ve
soru çözme amaçlı yazılımlar vardır. Bu yazılımlar sınıf ortamında öğretmen tarafından
kullanılabileceği gibi ders dışında da öğretmenin ön rehberliğinde kullanılabilinmektedir.
Bilgisayarı yansıtıcı ile birlikte sunum amaçlı kullanacağımızda sesle ve görüntü ile
ilgili ayarlara dikkat etmemiz gerekir. Küçük ve görünmeyen görüntü ile anlaşılmayan ses
ayarları ders üzerine olan dikkati dağıtabilir.
Bilgisayar destekli fen öğretimi öğretmen ve öğrenci açısından daha az zaman alıcı bir
öğrenme sürecidir[1]. Zamanın az kullanılması daha çok öğrenmeyi ve/veya sindirerek
öğrenmeyi beraberinde de getirecektir. Zamanın artabilmesi, planın esnek olabilmesini sağlar.
Yetişen ders içeriği temponun hızlandırılmasını gerektirmez.
31
Fen Öğretimi Ders Notları
Kitap, defter, kalem ve kağıt masrafından uzun vadede tasarruf sağlanır. Ama ilk
kurulum masraflı olacaktır. Ayrıca öğrencilerin bilgisayar destekli öğrenme ortamını
oluşturması daha zordur.
Bir sanal makine örneği; ilk konum, ilk hız, ivme değerlerini değiştirerek grafiklerin oluşumunu takip
edebileceğiniz bir laboratuar ortamı sağlıyor.
32
Fen Öğretimi Ders Notları
33
Fen Öğretimi Ders Notları
Uydu görüntülerine ulaşmak sadece coğrafya alanında eğitimi değil, aynı zamanda
Dünya’nın oluşumu ve yapısıhakkında da fen ve teknoloji dersi için vazgeçilemez bir materyaldir.
KAYNAKLAR
[1] AKPINAR, Y., 1999, “Bilgisayar Destekli Öğretim ve Uygulamalar”, Anı yayıncılık,
Ankara
[2] KAYA, Z., 2002, “Uzaktan Eğitim”, Pagem Yayıncılık”, Ankara
[3] http://www.sozola.com/makale.php?makale_no=173 (10.10.2005)
34
Fen Öğretimi Ders Notları
Günümüze kadar uyguladığımız eğitim sisteminin bir ürünü olsa gerek; güreş, boks,
dalgıçlık, okçuluk, maraton ve dağcılık gibi bireysel sporlarda, belirli isimlerle anılan
şirketlerle ve diğer bireysel başarılarla övünür ama grupsal çalışmalardaki yeterli olmayan
başarılarımızı sorgulamayız. Grupsal çalışabilme becerisine sahip olmamamız hep kahraman
olma isteğinden kaynaklanır[1]. Bu hatalı düşünce ancak iyi ekip elemanlarından oluşan
gruba dahil olup az bir gayretle daha hızlı ve etkili sonuçların alındığının görülmesi ile
ortadan kalkar.
Gelişim her dönem aynı hızda ilerlemeyeceği için fen öğretimi esnasında hep aynı
yöntemi uygulamamak gerekir. Liseye gitmeye hazırlanan öğrenciye oyunla ama ilk
kademedeki öğrenciye bilgisayar destekli eğitim yöntemleri uygularsanız tersi durumdaki
başarıya ulaşamazsınız.
35
Fen Öğretimi Ders Notları
Gelişimin baştan aşağıya, merkezden dışa doğru gerçekleşmesi ilkesi fen öğretiminde
de temel prensip olarak kabul edilmelidir. Öğrenci fen dersi için kendi gelişiminin grubu,
grubun gelişiminin sınıf başarısını, sınıf başarısınınsa okul başarısını zincirleme olarak
arttıracağının fark edilmesi önemlidir.
Gelişim bilmeyle alakalı, algılamayla alakalı, ahlakla alakalı bir çok alandan oluşur ve
her alanın gelişimi diğer alanında gelişimini etkileyecektir.Algısal yönden çekinik tavra sahip
öğrenci sosyal gelişim yönünde zayıf kalacaktır.
Sürekli gelişen insanın gelişim sürecini yedi aşamada inceleyebiliriz[3]. Bunlar doğum
öncesi, okul öncesi, temel eğitim, orta öğretim, yetişkinlik, orta yaşlılık ve ihtiyarlık
dönemleridir. Fen bilgisi öğretimi temel eğitim döneminde başlayan ve sonraki dönemlerde
kollara ayrılarak devam eden bir süreçte gerçekleşir. Dolayısıyla bu dönemdeki gelişmeleri,
değişmeleri bilmek bizlere öğretimin daha verimli olması için fikir verecektir.
Fen öğretimi, birinci ve ikinci kademedeki iki aşamada incelenmesi daha doğru olur.
Birinci kademe 4. ve 5. sınıf öğrencilerini içerirken, ikinci kademe fen öğretimi 6., 7. ve 8.
sınıfları kapsar. Bu iki kademenin öğrenci açısından biçimsel farkı; sınıf öğretmeni dışındaki
öğretmenlerin de ders anlatmaya başlamasıdır. Ancak ikinci kademede tüm dersler uzman
öğretmenler tarafından anlatılacağından eğitim ve öğretime bakışı da değişecektir. Kıyafet
değişikliği de öğrencinin somut olarak gözlemlediği farklılıklar arasındadır. O halde fen
öğretmeninin önlük giymesi ve sürekli deney yaptığını söyleyerek temizliğe vurgu yapması,
sınıf öğretmenlerinden farklı yöntemler uygulaması dersin öneminin öğrenci tarafından
algılanmasına katkıda bulunacaktır.
Gelişimi belirli yaşlarla ifade etmek zordur. Çünkü her öğrenci için farklılıklar
gösterebilir. Hatta bu farklılıklar cinsel yönden de çeşitlilik ortaya koyar. Fen ve teknoloji
dersin işlendiği dönemlerde öğrencilerin gelişimi daha çok cinsel organların büyüyüp
değişmesiyle ilgilidir. Bu değişim öğrencilerin dikkatini de bu konulara çekecektir. Ders
esnasında üreme konuları anlatılırken kavram hataları öğrencinin zihninde daha kolay
belirecektir. Ancak dersin cinsellik anlatılını yönüne kayması tehlikesi de söz konusudur.
Açık biçimde cinselliği öğretmeye çalışan öğretmen dersin amacından sapabilir. Dolayısıyla
dikkatli ve açık ifadeler, sade, anlaşılır biçimde öğrenciye sunulmalıdır. Freud’un psiko-
seksüel gelişim kuramına göre fen ve teknoloji dersi öğrencileri latent (gizli) ve genital
(olgunlaşma) dönemlerinden geçer[4]. Laten dönem gizli dürtülerin öğrenmeye,
meraklanmaya ama meraklandığını belli etmemeye zorlarken genital dönemdeki öğrenciler
romantik hisler içine girebilir ve cinsel organlarının olgunlaştığının farkına varır. Bu gelişim
dönemlerinden sonra cinsel gelişim tamamlanmış olur. Dolayısıyla iki önemli dönemin yer
aldığı fen öğretimi derslerinde öğretmenin dikkatli olması gerekir.
Piaget’e göre zeka, çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Dolayısıyla zeka gelişimi
açısından fen dersinde sorunu ortaya koyup çözüm üretmeye dayalı ders işleme yöntemleri
36
Fen Öğretimi Ders Notları
Piaget, bilişsel gelişimi dörde ayırmıştır[5]. Bunlardan iki dönem olan somut ve soyut
işlem dönemleri fen öğretiminin yer aldığı gelişim dönemlerini kapsamaktadır. Dolayısıyla
fen öğretimi yaparken somut işlem döneminde kullanılan yöntemler soyut algılamanın
gerçekleşebildiği dönemde kullanılmamalıdır. Evrenin genişliğinin anlatılması yerine gece ve
gündüz oluşumundan bahsetmek somut işleme yönelik basamaktaki etkinliktir.
Öğrencileri az, orta ve üstün zekaya sahip olarak gruplarsak [6] her seviye grubu için
ayrı etkinlikler programlamalıyız. Orta seviyedeki zekaya sahip öğrencileri referans alarak
uygulanan öğrenimde az ve üstün zekalı öğrenciler harcanabilmektedir.
Goleman, duygusal zekanın beş öğeden oluştuğunu bildirir [6]. Özbilinç, kendi
duygularının farkına varması açısından önemlidir. Dersin sevdirilmesi ve öğrencinin bunu
kendisinin keşfetmesi gerekir. Öğrencinin teknoloji düşmanı olduğunu fark etmesi, bu
düşünceyi sorgulaması açısından önemli bir basamaktır. Duygularını idare edebilmesi,
kendisine sıkıntı veren duyguları çözme yoluna iletecek bir unsurdur. Duygularını idare etme
yetisine ulaşan öğrenci daha mantıksal hareket edecektir. Başarıya güdülenme yönüyle de
öğrenci kendisine hedefler koyabilecektir. Empati başkalarının duyularını anlayabilmesini
sağlarken ilişki yürütebilme yeteneği, işbirlikçi öğrenme etkinliklerinin başarısını arttıracaktır.
Gardner ise çoklu zeka kuramıyla birlikte öğrenme yöntemine farklı bir soluk
getirmiştir[8]. Gardner’a göre “Her insan, çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir. Bu zeka
alanları belirli düzeylerde geliştirilebilinir. Bu zeka alanları bir arada karmaşık bir yapıda yer
alır.”
Öğretmenin anne ve baba ile etkin biçimde iletişim kurması, öğrencinin gelişimine
katkıda bulunma isteği içerisinde bulunması ve bunun öğrenci tarafından fark edilmesi
37
Fen Öğretimi Ders Notları
Camdan bir vazo misali gelişme ve değişme çağındaki öğrenciye fen anlatırken ve
ayrıca öğretmen olarak ders işlerken yapılacak ufak bir hatanın vazoda geri dönüşü
olmayacak izler bırakabileceği düşüncesiyle hareket edilmelidir[10].
KAYNAKLAR
[1] SHAPIRO, P., G., 1997, “Çocukluk ve İlkgençlik Depresyonu”, Papirüs Yayıncılık,
Ankara
[2] BİNBAŞIOĞLU, C., 1990, “Eğitim Psikolojisi”, Binbaşıoğlu Yayınları, Ankara
[3] TUTKUN, Ö. F., ÖZKAN, R. Ve DENİZ, M. E., 1999, “Öğretmenlik Mesleğine Giriş,
Niğde
[4] YAVUZER, H., 1999, “Ana - Baba ve Çocuk”, Remzi Kitapevi, İstanbul
[5] SELÇUK, Z., 2000, “Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi”, Nobel Yayınları, Ankara
[6] BAŞARAN, İ., E., 1974, “Eğitim Psikolojisi”, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara
[7] BACANLI, H., 1999, “Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi”, Nobel Yayınları, Ankara
[8] SABAN, A., 2001, “Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitim”, Nobel Yayıncılık, Ankara
[9] GORDON, T., 1998, “Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar”, Sistem Yayıncılık,
İstanbul
[10] YÖRÜKOĞLU, A., 2000, “Çocuk Ruh Sağlığı”, Özgür Yayıncılık, İstanbul
[11] BÜLENT ÇAVAŞ, PINAR HUYUGÜZEL ÇAVAŞ, BİLGE TAŞKIN CAN,
“Eğitimde Sanal Gerçeklik" The Turkish Online Journal Of Educational Technology – Tojet
October 2004 Issn: 1303-6521 Volume 3 Issue 4 Article 15
38
Fen Öğretimi Ders Notları
Fen ve teknoloji dersi öğretmeninin elinde dersin işlenebilmesi için iki önemli kavram
vardır. Bunlardan bir tanesi araç-gereç üretebilme yeteneği, diğeri ise zamanı doğru
kullanma yeteneğidir. Eğer öğretmen uygun yöntemlerle araç gereç kullanmadan ve zaman
ayarlaması yapmadan ders işliyorsa hazırlanmış olan Fen ve Teknoloji Dersi ne kadar
mükemmel olursa olsun kel baş için alınmış şimşir tarağa benzeyecektir. Bu nedenle bu
çalışmada zamanı ve araç gereçleri doğru kullanmayı tartışacağız.
Tüm bu maddeler iki temel kavramda toplanabilir. Öğretmen eğer tempolu ve zengin
içerikli ders hazırlarsa zamanı doğru kullanmış olacaktır. Bu iki ilke aslında zamanın yapısını
açıklayan Einstein’ın özel ve genel görelilik ilkesinin farklı bir yorumudur. Bu teoriler
zamanın hıza ve çekim gücüne bağlı değişebileceğini öngörür. Zamanın göreceliği ise bize
zaman yönetiminde dikkate alınması gereken unsurların tempolu, hızlı ve güçlü çekime sahip,
etkileyici ders hazırlama olduğunu çağrıştırmaktadır[1].
39
Fen Öğretimi Ders Notları
Zamanın göreliliği, bugün bile birçok insanın kavramada güçlük çektiği bir konudur.
Ama zaman referans sistemine göre değişebilmektedir. Zamanın bu yapısı yönetme sanatını
değiştirme unsurudur. Zengin içerikli ve tempolu ders işlemenin ise en önemli yolu hedefe
uygun araç-gereç geliştirebilme becerisidir.
Araç-gereç kullanımı tüm yöntemlerde geçerlidir. Bu yönüyle de öğretmen her ders için
aynı yöntemi kullansa bile ayrı araç-gereçler kullanmaya dikkat etmelidir[3].
Görme, işitme ve dokunma gibi tüm duyu organlarının çalışarak yapılan algı ile tam
öğrenme gerçekleşecektir. Böylece öğrenci ezberlemeden yapılandırmacı öğrenmeyi
gerçekleştirecektir[3].
40
Fen Öğretimi Ders Notları
Rüzgarın yönüne dönen rüzgar gülü oluşturmak ve her gün farklı saatlerde esen
rüzgarın yönünü kaydedip bir genelleme yapmak fen ve teknoloji dersinin yapısına
uygun bir etkinlik olsa gerekir.
Araç ve gereç tasarlarken ilkelerin, öğelerin ve amaçların tam ve net olarak belirlenmesi
gerekmektedir. Tarsımlar zaman kazandırmalıdır. Beceri ve görsel ifade yeteneğini arttırıcı
özelliğe sahip olmalıdır. Kullanılan çizgi ve şekillere, dokuya ve yazı tipine, kullanılan
renklere de dikkat etmelidir. Tasarımda bütünlük, vurgu, denge, basitlik, gerçeklik, yakın ve
uzaklık, ile düzen-alan konularına dikkat etmek gerekir[4].
Fen ve teknoloji eğitimi için araç-gereç üretebilme yeteneği şapka gibidir. Her tarak her
saça uymazken şapka kel olsun gür olsun tüm kafalara uyacaktır. Öğretmen, materyal
geliştirme yeteneğini ders boyunca sergilemelidir.
KAYNAKLAR
[1] BÜLBÜL, M. Ş., 2005, “Sınıfta Göreceli Zamanın Yönetimi”, 14. Ulusal Eğitim
Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı, Denizli
[2]BAŞAR, V., 1994, “Uygulamalı Fizik”, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul
[3]ORHUN, E., 2002, “İnformation and Communication Technologies in Education”, Ege
Üniversitesi Yayınları, İzmir
[4] YİĞİT, N., 2005, “Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Derya Kitapevi,
Trabzon
41
Fen Öğretimi Ders Notları
42
Fen Öğretimi Ders Notları
Bu yöntem çok ekonomiktir. Fazla masraf istemez. Öğrencinin elini çenesine dayayıp
sadece dinlediği bir etkinliktir. Plana daha bağlı kalınır. Etkileşme tek yönlü olacağı için akış
istenilen yönde gerçekleşir. Anlatılırsa iyi biçimde dinleme alışkanlığı sağlar. Diğer
yöntemlere de dayanak oluşturan bir yöntemdir[3].
43
Fen Öğretimi Ders Notları
Anlatım yöntemi çok duyu organına hitap eden bir yöntem değildir. Her konuda
anlatım yöntemi dersi sıkıcı kılar. Kalıcı olmayan bir öğrenme gerçekleşir. Çünkü öğrenci
bilgiyi kendisi oluşturmaz. Ayrıca öğrenci öğrenmede sorumluluk almamaya başlar.
Öğrenciler aklı yürütmeden ezberlemeye ve hazırcılığa alışır. Öğrencilerin dikkatlerini uzun
süre açık tutması mümkün değildir[3]
Tartışma ortaya atılan konu üzerinde farklı düşünme yeteneğinin bir sonucudur.
Sınıfın tümsel aklını ayakta tutucu bir etkinliktir. Bu etkinlik esnasında etkileşimde
bulunmamak bile bir öğrenme gerçekleştirecektir. Tartışmaya katılmayanların bile bir görüşü
vardır.
Münazara: bir konuda iki grubun birbirinin fikirlerini çürütmeye çalışacağı bir
tartışma yöntemidir. Bir jüri önünde münazara gerçekleşmeli ve birde münazara yöneticisi
kullanılmalıdır. Öğretmen yöneticilik yapıp üç grupla bir münazara gerçekleştirebilir. Bu
etkinlikte seyirci hiç dahil olmaz. Sadece not alabilir. Fen öğretiminde mutlaka kullanılması
gereken bir yöntemdir[3].
Panel: bir konuda 3-5 öğrencinin dinleyicilerin önünde değişik açılardan konuşması
ve soruları cevaplamasıdır. Dinleyici sadece soru sorabilir. Konuşmacılar konuyu farklı
yönleriyle tek görüş etrafında ele alır. Yönetici yine öğretmen olabilir. Soru sorma hakkı
olduğu için dinleyici de olabilir. Bu etkinlikte tartışma yerine bir sohbet havası mevcuttur[3].
44
Fen Öğretimi Ders Notları
Beyin fırtınası: Kısa bir süre içinde belirlenen bir konu hakkında doğru veya yanlış
her şeyin konuşulup sonunda eleştirileceği ve seçileceği bir tartışma yöntemidir. Daha çok
sorunlara çözüm bulma amacıyla kullanılır. Beyin fırtınasında saçma fikirlerin ortaya çıkması
eleştirilmemelidir. Çünkü o saçma fikirler başka fikirleri çağrıştırabilir[3].
İlköğretim birinci kademede çok uygulanan küme etkinliği aslında tartışma, sunuş
yöntemlerinden karma olarak oluşturulmuş en etkili ders işleme yollarından birisidir. Başkan,
sözcü, sekreter ve iki üyeden oluşan ilgi, seviye ve yerleşim şartlarına göre teşekkül etmiş
gruplara konular paylaştırılır. Bir süre içinde gruplar sınıfta konularını hazırlarlar. En sonunda
gruplar konularını sınıfa aktarır ve soruları cevaplandırırlar[1].
Laboratuar metodu, öğrencinin daha etkin biçimde öğrenmeye katıldığı bir diğer
yöntemdir. Bu yöntem gözlem, deney ve gösteri çeşitlerine sahiptir[2].
45
Fen Öğretimi Ders Notları
Örnek olay yöntemi, problem çözme yöntemine benzer. Seçilen örnek sınıf
tarafından öğretmenin yönlendirmesiyle ele alınır. Olay tüm yönleriyle tartışılarak çıkarımlar
yapılır. Eğitimsel amaçla kullanıma daha çok açıktır.
Yöntem ve tekniğin iyi seçilmesi kadar araç ve gerecin de amaca uygunluğu, duyu
organlarına hitap etmesi önemlidir. Dolayısıyla fen ve teknoloji öğretmeni hem doğru
yöntemi seçme konusunda hem de araç ve gereç üretme, kullanma konularında yetenekli
olmalıdır. Seçeceğiniz yöntem, araç ve gereç sizin yiğit yeme biçiminizdir. Sakın ata sözünün
doğrusunu düşünüp yanlış belirttiğimizi düşünmeyin buda bizim tarzımız olsun akılda
kalalım…
KAYNAKLAR
46
Fen Öğretimi Ders Notları
DEFİNE HARİTALARI
Kavramlar soyut olduğu için ilişkilendirilmesi ile bir ölçüde somutlaşır ve daha akılda
kalıcı hale getirilmiş olur.
Kavram ağlarında merkezde mir ana kavram, etrafında ise konu ile alakalı diğer
kavram grupları yer alır. Merkezi kavramdan diğer kavram gruplarına oklarla ilişkilendirme
kurulur.
Kavram ağlarının yeterli olmadığı, birden çok ana kavramın olduğu ve farklı kavram
gruplarının yer aldığı durumlarda daha kapsamlı olan kavram haritaları kullanılır.
Kavram haritaları görsel sunumu ön plana çıkarır. Öğrenmeyi görsel olarak arttırır.
Öğretimde kolaylık sağlar. Geniş kapsamlıdır. Bireysel farklılıktan ortaya çıkar. Öğrenci
merkezli olup aktif öğrenmeye yöneliktir. Kavramlar arası ilişkiyi anlamada ve tanımlamada
yeni olasılıklar içerir. Öğretmen ve öğrenci diyaloguna ve etkin öğrenmeye ışık tutar[4].
47
Fen Öğretimi Ders Notları
İki veya daha fazla kavram birbirlerine oklarla bağlanır. Bu oklar üzerinde ilişki
yazılır. Bu ilişki ile birlikte bir düşünme gerçekleşir. Oluşan düşünceye önerme denir.
Kavram haritaları, kutu, üçgen veya daire gibi şekillerden oluşturulur. Önermeler,
bağlayıcı ve açıklayıcı özellikler oklar üzerine yazılır. Bu şekilde büyük bir ağ yani harita
oluşturulur[3].
Bilgiye ulaşma yolunu gösteren tüm kavram haritaları aslında bazı kavram
yanılgılarını da ortaya koyabilmektedir. Bu açıdan hatalarımızı da gösterir. Dolayısıyla
kavram haritaları bir ölçüde define bilgisinin hartalarıdır.
KAYNAKLAR
[1] Talim ve Terbiye Kurulu, 2004, “Yeni program”, Ankara
[2] ERTUĞRUL, H., 1999, “Öğretmenin Başarı Kılavuzu”, Nesil Yayınları, İstanbul
[3] KAPTAN, F., 1999, “Fen Bilgisi Öğretimi”, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
[4] TEMİZYÜREK, K., 2003, “Fen Öğretimi ve Uygulamaları”, Nobel Yayınevi, Ankara
48