TU MINH KOONG
|
».CO SG
CONG NGHE
Se A
“SAN he
oe Ue le Sarr
1 | NHA XUAT BAN Y HOCTU MINH KOONG
CO SO CONG NGHE SINH Hoc
VA
SAN XUAT DUdC PHAM
NHA XUAT BAN Y HOG
HA NO! - 2004LOI NOI DAU
Ké tit ndm 1982 khi co quan quan ly thuée va thue phém ctia, My
(FDA) cho phép sit dung insulin (ché phém san xudt nha hy thudt tai to hop
ADN) vao diéu tri trong y hoc. Mot cudc céch mang ldn trong tu duy moi vé
sdn xudt cde duge phdm cé ban chét la protein (ding diéu tri) da no ra va
lién tiép sau dé la hang loat ede ché phdm da duge phép ding trong diéu tri
nhu: interferon, interleukin, vacein viém gan B bing ky thuat tdi té hop
ADN. Dén cuéi ném 2000 doanh sé cde dude phtim dige sdn xudt bang k¥
thudt tdi t6 hop ADN da dat khodng 10 t USD.
Céng nghé sdn xudt duge phim trude déy dua vao 3 phutong phap:
1, Sdn xudt tit nguén dude liéu
2. San xudt bing téng hap héa hoc
3. Sdn xudt bing cong nghé lén men vi sinh vat (khdng sinh, vitamin,
acid amin).
Hign nay Iai 6 thém mét cong nghé mdi dé sn xudt thude, dé la sin
xudt cdc protein ding diéu tri bang cong nghé gen. Cac thuéc sdn xudt bing
cong nghé sink hoc sé chiém ty trong tit 40-50% trong toan bé cdc thude
ding dé diéu tri. Vi vay, trong chutong trinh dao tao dude sj, khéng thé
thiéu mang hién thite quan trong nay. Cudn sdch nhé nay con cung cap
nhitng kién thite chon loe ean thiét cho chuong trinh cao hoc, chuyén nganh
CNDP nham gitip cde hoe vién 06 nhitng high thite co bin dé hidu duge
nganh khoa hoc vita ly thi, vita quan. trong nay, va gitip cho viée huong
dan sit dung thudc an toan, hiéu qud, hode tham gia vao ede céng trinh
nghién citu ¢6 lién quan dén CNSH. Sach ciing 6 thé lam tai ligu tham
khdo cho cdc sinh vién thude chuyén nganh sinh hoc cia ede trudng dai hoc
khde. Céng nghé sinh hoc cing vdi vi dién t# dang duoc coi la nhiing nganh
khoa hoc then chét cua dét nude. Néu dude ddu tu thich dang, dat nude sé
6 co h6i thodt nghéo va nhanh chong dudi kip cde nwée phat trién.
Véi thei tugng han ché, thong tin lai quad nhiéu, vi vdy cudn sdch
hhong trénh khéi nhitng thiéw sot. Tac gid mong nhan duge nhitng ¥ kien
bd sung cia cdc ban déng nghiép va ban doc
Xin chan thanh cam on,
Ha NGi, thang 10 ndm 2004
Tac giamuc Luc
Ldi noi déu
Nhting chir viét tat
Chuong 1
GIGI THIEU VE CONG NGHE SINH HOC.
4.1, Cong nghé sinh hoc [a gi?
1.2. Céng nghé sinh hoc - mét su theo dudi da nganh
1.3. Céng nghé sinh hoc - hat nhan trung tam ba thanh phan
4.4, An toan sin phém
1.5. Nhan thifc ctia cdng déng vé cdng nghé sinh hoc
4.6. Céng nghé sinh hoc va cac nuéc dang phat trién
Chung 2
NGUYEN LIEU CHO CONG NGHE SINH HOG
2.1. Chin luge sinh khéi
2.2. Nguyén ligu thé thién ahién.
2-3. Tinh sin 6 cba san phdm phu
2.4, Nguyén ligu hoa hoc va hoa dau
2.5 Nguyén ligu thé va tuang lai cla céng nghé sinh hoc
Chung 3
KY THUAT GEN VA CONG NGHE SINH HOC
3.1 Gi6i thiéu chung
3.2. Di truyén céng nghiép
3.3. Protoplast va ky thuat dung hgp té bao
.4. KY thuat gen (gentic enginering)
3.4.1 H@ thdng chuyén gen
3.4.2, Plasmid 1a nhiing vector chuyén gen
3.4.3. Bacteriophages nhu nhimg vector chuyén gen
3.4.4. Cac vector dua trén co sé phage 2.
Trang
a
141
12
15
16
16
7
18
21
22
24
25
27
27
28
28
30
31
32
33
343.4.5 Cac vector dua trén co s6 phage M13
3.5, Phuong phap dua ADN vao té bao chil
3.5.1 Bién nap va tai nap
3.5.2 Phuong phap di ADN ciia phage in vitro
3.8.3 Cc phuong phap truyén AON khac
Chuong 4
KY THUAT LEN MEN
4.1 Gidi thiéu tdng quat
4.2 Cac giai doan phat trién cia vi sinh vat
4.3 Thiét bi lén men vi sinh vat
4.4. Trinh ty qua trinh ln men
4.5. Thiét ké méi truéng cho qua trinh lén men
4.6. Lén men trén co chat ran
4.7. Ky thuat én men té bao déng vat va thuc vat
4.8, Qua trinh tinh ché dé thu san phdm
Chuong 5
KY THUAT SAN XUAT ENZYM
5.1. Dai cudng
5.2. Cac tng dung cila enzym
5.3. Ky thuat di truyén va ky thuat protein cia enzym
5.4, Ky thuat san xuat enzym
5.5. Phuong phap bat déng enzym
Chudng 6
SAN XUAT PROTEIN BON BAO
6.1. Sucdn thiét san xuat protein don bao
6.2. San xudt sinh khéi ndm men
6.2.1 Sdn xuat sinh khdi ndm men tit ri dung
6.2.2. Ung dung cia men ép
6.3. Sn xuat t4o dan bao
6.4, San xudt nm soi
6.5. San xuat ndm an
36
37
37
38
40
42
42
44
47
49
50
51
52
53
55
55
56
59
61
64
70
70
74
74
79
79
80
81Chuong 7
CONG NGHE SINH HOC VA Y Hoc.
7.1, Gidi thiéu téng quat
7.2. Dutge phdm va dug sinh hoc
7.3. Sn xuat cae khang sinh
7.4, Céng nghé san xuSt penicilin va cc khang sinh ban téng hop nhém beta
lactam
7.4.1. Gi6i thiéu chung vé penicilin
7.4.2. Lan men sinh téng hgp penicilin G
7.4.3. Chiét xuat penicilin G
7.4.4, San xudt 6-APA va cac penicilin ban téng hgp
7.4.4.1. Sn xuat 6-APA bang phuong phap hoa hoc
7.4.4.2. Sn xudt 6-APA bang phucng phap enzym
7.4.4.3. San xudt cac penicilin ban téng hdp tir 6-APA
7.4.4.4. San xudt cac khang sinh cephalosporin ban téng hgp tir
penicilin
7.5. Vaccin
7.5.1. Vaecin gidm déc luc
7.5.2, Vaccin bat hoat
7.5.3 Vaccin ché tiv cdc thanh phan ciia vi sinh vat
7.5.4, Vaccin vector
7.5.5. Nghién citu san xuat vaccin chéng AIDS
7.5.5.1, GiGi thigu vé HIV
7.5.5.2. Nguyén ly sn xuat vaccin chéng AIDS
7.8. Cac protein diing trong diéu tri (biopharmaceuticals)
7.6.1. Insulin
7.6.1.1. Cau trae phan td insulin
7.6.1.2. San xuat insulin bang ky thuat tai t6 hgp ADN
7.6.2. Hormon tng trudng ngudi
7.6.2.1. Tac dung sinh hoc ella GH
7.6.2.2. Sit dung GH trong didu tri
83
83
84
84
89
89
90
92
92
93
93
94
95
98
99
100
100
100
101
101
104
104
105,
106
107
112
114
1147.6.2.3. Kich té tang trudng tai td hgp (rhGH) va bénh Jun tuyén yén
7.6.2.4. Tac dung chuyén hoa cla hGH
7.8.3. Cytokin - cdc chat thude nhém interferon
Chung 8
LIEU PHAP ACID NUCLEIC
8.1, Ligu phap gen
8.2. Co sé clia ligu phdp gen
8.3, Cac vector str dung trong liéu phdp gen
8.4. Cac vector retrovirus
8.5, San xual cdc vector virus
8.6. Cac vector khong phai virus
8.7. SAn xudt ADN plasmid
8.8. Ligu phap gen va céc bénh di truyén
8.9. Ligu phap gen va ung thu
8.10. Liéu phap gen va bénh AIDS
kKét luan
Phu luc 1
Phu luc 2
Tai liu tham khdo
116
417
418
121
421
422
424
424
127
129
129
131
133
133
134
135
146
150NHUNG CHU VIET TAT
7-ACA : acid - 7 - amino - cephalesporinic
7-ADCA : acid - 7 - amino - desacetoxy-cephalosporinic
6-APA : acid - 6 - amino - pennicilanic
ADA: Adenosin desaminase
AIDS: aquired immuno deficiency syndrome
BDNF (brain derived neurotrophic factor) - Yéu t6 dan truyén than kinh v nao
BHK (baby hamster kidney) - Than chudt hamster nhd
CNDP : Géng nghé duge phém
CNSH : Céng nghé sinh hoc
CHO (Chinese hamster ovary) - Trimg chuét hamster Trung Quéc
EGF (epidermal growth factor) - Yéu t6 phat trién nguyén bao sai
EPO (erythropoietin) - Tao héng cau.
EFB (the European federation of biotechnology) - Lién doan céng nghé sinh
hoc chau Au
FSH (follide stimulating hormone) - Hormon kich thich rung tring
TSH (thyroid stimulating hormone) - Hormon kich thich tuyén giap
G-CSF (granulocyte - colony sitimulating factor) - Yéu t6 kich thich bach cdu hat.
‘GHRH (growth hormone releasing hormone) - Yéu
GHRF (growth hormone releasing factor) - Yéu té gay tiét hormon tng truding
gay tiét hormon tang truéng
GHs (growth hormone somatotrophin) - Hormon t&ng trudng somatotrophin
GHRIF (growth hormone inhibitory factor) - Yéu t6 tie ché phéng thich
hormon tang truéng
GM-CSF (granulocyte macrophage - colony sitimulating factor) - Yéu 46 kich
thich bach cau hat - dai thc bao
HAT : Hypoxanthin « aminopterin - Thimidin
HBsAg (hepatitis B surface antigen) - Khang nguyén bé m&t viém gan B
hGH (human growth hormone) - Hormon tang truéng ngudi
HIV (human immunodeficiency virus)
HPLC ( hight performence fiquid cromatographia)10
1
HPRT : Hypoxanthin phosphoribotransferase
IL Ginterleukin)
IFN (interferon)
LIF (leukaemia inhibitory factor) - Yéu t6 kim ham bach cdu
M-CSF (macrophage * colony sitimulating factor) - Yéu t6 kich thich dai
thuc bao.
Mab (monoclonal antibody) - Khang thé don dong.
MIF 1a, 1 (macrophage inflammatory protein factor) - Cac protein chéng
viém dai thyc bao.
NGF (nerve growth factor) - Yéu 6 tang trudng than kinh.
NT-3 (neutrophin 3)- Than kinh 3
NT-4 (neutrophin 4) - Than kinh 4
PDGF (platelet derived growth factor) - Yéu t6 phat trién tigu cau
TADN (recombinant ADN) - ADN tai t6 hgp
RF (replicative form) - Dang sao chép
SCID (revere combine immunodeficiency) - Hi ching thigu hut mién dich
hén hgp tram trong.
SCP (single cell protein) -Protein dan bao
TNF (tomor necrotic factor) - Yéu té hoai ttf ung thur
TNFR ( tumour necrosis factor receptor) - Thu thé cla yéu 16 hoai tif ung thu.
IPA (tissue plasminogen activator)- Hoat hoa plasminogen m6.
VSV : Vi sinh vatChuong 1
GIGI THIEU VE CONG NGHE SINH HOC
1.1. Céng nghé sinh hoc la gi?
Ngay nay khéng cén ai nghi ngé gi nia vé nhiing thanh tutu cia cong
nghé sinh hoc dem lai cho loai ngudi. Chang thé ma trong hai thap kj cudt
cing cia thé ky XX, khodng 20 gidi Nobel da duce trao cho nhiing kham
phé trong linh vc nghién citu nay. Dé hiéu cong nghé sinh hoc 1a gi ta co
thé néu ra d&y mét vai dinh nghia vé CNSH:
“Viée tg dung nhiing sinh vat, hé théng va qua trinh ché bién vio
san xuat va cong nghiép dich vu".
“Viée két hgp sit dung hoa sinh, vi sinh va khoa hoc cong nghé dé
tgo ra nhiing kha nang ting dung cfc vi sinh vat, m6 té bao vA céc
6 phan ciia chung”,
“Mét céng nghé sti dung cdc hién tugng sinh hoc dé sao chép va cAn
xuat ra nhting vat phdm hitu ich”.
“Viée ting dung cdc nganh khoa hoc va ky thuat vao qua trinh bién
déi nguyén ligu bang ce tae nhan sinh hoc dé sn xuat hang hoa va
cung cap dich vu”.
“Céng nghé sinh hoe thie sy chi lA mét cai tan dude dit cho mét tap
hgp cae qua trinh va ky thuat.”
“Céng nghé sinh hoc 1a viée sit dung nhiing cd thé sdng va cée
thanh phan cia chting trong néng nghiép, thye phdm va cfc qua
trinh céng nghiép khac”.
“Céng nghé sinh hoc la viée gidi m4 vA sti dung cdc kién thie vé
sinh hoe”.
Co thé coi dinh nghia vé edng nghé sinh hoc sau day cita lién doan
céng nghé sinh hoc chau Au (EFB) 1a hoan chinh hon ca:
"Céng nghé sinh hoc la sy két hgp cla caic nganh | khoa hoe tu nhién va
Khoa hoc cong nghé dé dat tdi nhting sy ting dung cua vi sinh vat, cac té
bao, mét sé thanh phan cia té bao nham tao ra nhiing san phdm va nhing
suf phuc vy (services) cé 1gi cho con ngudi”.
ALS86 di néi dén cA mét sé thanh phén cita té bao vi ngay nay cong nghd
enzym (enzyme technology) véi cic enzym bit dong hoa (immobilized
enzymes) khéng cdn téi té bao van tao ra duge sin phim d qui mé lén. Sd
di néi dén nhiing su phue vy vi trong vige xt ly chong 6 nhiém mdi trudng
tuy khéng tao ra san phdm gi nhung céng nghé sinh hoc c6 mét vai tro rat
quan trong.
Céng nghé sinh hoc dang phat trién nhanh chéng trén eo sd cua mot
sé ky thuat ho&n toan mdi mé thudng goi 1A ky thuat chia khoa (Key-
Technology). Dé 1A ky thuat di truyén (gentic engineering); ky thuat dung
hgp té bao (cell fusion); ky thuat sit dung phan tng sinh thé (bioreaction
technology) bao gém ky thuat lén men (fermentation technology), ky thuat
enzym (enzyme technology) vA binh phan tng sinh vat (bioreactor); ky
thuat lén men té bao (cell culture technique), ky thuat lén men mé (tissue
culture technique); ky thuat chuyén phéi (embryo tranplantation) va ky
thuat chuyén nhan té bao (nucleus tranplantation ).
1.2. Céng nghé sinh hoc - mét sy theo dudi da nganh
Céng nghé sinh hoe la su uu tién cia sit theo duéi da nganh. Trong
nhiing thap ky gan day nét dac trung cha su phat trién khoa hoe va céng
nghé 1a phudng phap dimg nhitng chién luge da nganh dé dat dude gidi
phap cho cac van dé khée nhau, Diéu nay dn dén sy ra adi nhiing linh vic
nghién cttu da nganh va cuéi cling sé tao ra nhiing nganh mdi véi nhiing
khai niém va phuong phap dic trung. Ky thuat hod hoc va hod sinh 1a hai
vi dy dé nhan thay nhat cia nhing nginh khoa hoe da cho ching ta hidu
sdu sc vé qua trinh hoa hoe va nhitng co sé hoa sinh cita cac hé théng sinh
hoe.
Thuat ngif da nganh (multidisciplinary) mé ta su mé réng vé lugng
cia cach tiép can nhiing van dé thing x4y ra trong pham vi mét inh vue
nhat dinh. Né ddi hoi vige sip dat nhiing khai niém va phuong phap tiv mét
loat c&c nganh riéng ré va ting dung chting vao mét van dé dic biét cla mét
nganh khac. Trai lai, dng dung da nganh xay ra khi su gap g@ cac y tudng
cia sy hop tic nhiéu nganh xy ra va dn dén viée hinh thanh mot nganh
hoc méi vdi nhiing khdi niém va phugng phap riéng. Trong thuc té, cc tO
chic kinh doanh nhiéu nganh hau nhu duge dinh huéng cé dinh. Tuy
nhién, khi su tong hop da nganh thue su xy ra linh vue méi sé md ra mot
loat vain dé nghién ctu méi. Céng nghé sinh hoc da xudt hién thong qua stt
tae dong qua lai lén nhau gida nhting phan khéc nhau cia sinh hoc va k¥
thuat.
M6t nha céng nghé sinh hee c6 thé si dyng cdc ky thuat: hod hoe, vi
sinh hge, hoa sinh, va tin hoc (hinh 1.1).Di truyén hoc
VSV hos
Hoa sinh hoa hoc
CN hoa sinh CN thie pham
Hinh 4.1, Tinh chat da nganh ctla céng nghé sinh hoc.
Mue dich chinh 1a sy sang tao, phat trién va tdi uu hod cde qué trinh
trong dé chat xuc tac hoa sinh git vai trd nén tang va khong gi cd thé thay
thé dude. Nha cong nghé sinh hoc phai biét hgp tac chat ché vdi cac chuyén
gia trong nhiing linh vue lién quan nhu y hoe, dinh dudng, hoa hoc, ditge
hoc, bao vé méi truéng va xu ly chat thai. Viéc tmg dung céng nghé sinh
hoc ngay cing cho thay tinh ch&t phy thudc lAn nhau cua khoa hoe lién
nganh, muén dat duge thanh céng trong nghién etiu cita nganh minh, cdn
hiéu duge ngén ngit ky thuat cia cae nganh khac, hiéu duge nhing tiém
nang cing nhu nhiing han ché eita cdc nganh khac.
C6ng nghé sinh hoc 6 yéu cdu r&t cao cdc k¥ nang vé chuyén mén, nghiép
vu. Biét ddu tu vao phat trién nginh cong nghé nay sé duge hudng li ich
lau dai. Céng nghé sinh hoe ¢6 mdt sé linh vyc hoat dong nhu sau:
~ Diéu tri hoe: Cae duge phdm ding dé diéu tri bénh cho nguéi bao
gém cac chat khang sinh, vaccin, ligu phap gen.
- Chén dodn: Cac kit ding dé xét nghiém chan doan trong lam sAng,
thue pham, méi truéng, néng nghiép.
Nong nghiép, lim nghiép, lam vuim: Cac gidng cdy mdi, dong vat,
thudc tri sau.
~ Thue phém: Bao gém san xudt thyc phadm, 46 udng, cae phu gia,
phan bon.
- Moi truéng: Xu ly chat thai, cc chat 6 ban chat sinh hoe, san xudt
nang hidng.
~ Cae hod chéit trung gian: Cac hoa chit can thiét cho céng nghé sinh
hoc nhu: cdc enzym, ADN, ARN, cac hoa chat dac biét.
13— Thiét bi: Phan cttng, phan mém tin hoc, binh phan tng sinh hoc va
nhitng thiét bj khéc 04 tinh hé trg cho cdng nghé sinh hoc
Nhiéu qua trinh céng nghé sinh hoc hién nay c6 nguén gée tk che qué
trinh lén men eé truyén nhu lén men rudu, bia, men banh mi, sia chua,
phomat, dam. Chi khi céng nghé lén men san xuat penicilin trén qui mé
Idn, nganh céng nghé lén men méi thuc su cé nhiing bude nhay vot. Ti dé
dén nay chting ta da ching kién su phat trién phi thudng cla cng nghe
nay. Biét bao sn phém mdi do cong nghé lén men cung cp lam phong phi
thém cuéc sdng va cttu chita duge bao nhiéu mang sOng thoat khoi tit than.
Nhin vé twong lai cde nha khoa hoc déu cho ring thé ky XXI sé 1A ky
nguyén eda cOng nghé sinh hoe. Nhu hoa hee va vat lf la dac trung cuia thé
ky XX.
Vé mat ly thuyét céng nghé sinh hoc cé thé chuyén mét gen tu mét
sinh vat bat kj sang mét sinh vat khae, vi sinh vat khée, thuc vat hay déng
vit khae (xem chuong 3), trén thuc té cé rét nhiéu yéu té chi phdi nhu
nhiing gen nao phai tao déng vé tinh va céch chon gen dé nhu thé nao. Yeu
t6 han ché nhat trong viée tmg dung ky thuat di truyén la su thiéu kién
thtic khoa hoc co ban vé céu trée cia gen chic ning. Déi véi thu vat phai
luu ¥ rang chi khong 150 gen thuc vat trong téng s6 10.000 cho dén nay
da biét duge dic diém 6 mite ADN.
Cong nghé sinh hoc dang phat trién vdi tée dé gdn vdi tée dd phat
trién cha vi dién tu vao nhiing nam 70. Tuy nhién, eée nha nghidn citu vé
céng nghé sinh hoc luén huéng cde nghién ctu vio mue dich thudng mai
nhim muc dich vita phye vy, vita thu Igi nhuan. Cong nghé sinh hoc méi sé
c6 nhitng anh huéng to lén dén tat cd c&c ung dung edng nghiép ctia cdc
khoa hoc vé sy séng. Cang ngay ngudi ta cng nhan thay rang nguén nhién
ligu léng cé nguén géc hoa thach trén trai dét chang bao lau niia sé hét, cdc
nguén nang lygng khéc sé duge nghién ettu dé thay thé, cong nghé sinh hoe
sé giup cfc nha nghién citu tim ra cde nguén nang ludng mdi vita ré tién vit
an toan hon. Nhiing quéc gia cé diéu kién khi hau phd hop véi diéu kién san
xudt sinh khéi sé c6 nhing tu thé lén lao vé mat kinh té hon ede quée gia c6
diéu kign kém pha hop. Nhiing nuée nhigt 46i phai ndm due tiém nang to
1én cia minh dé déy manh phat trién céng nghé sinh hoc,
Céng nghé sinh hoc mdi dudng nhu xudt hién sém nhat trong linh vite
bao vé site khoé va y hoe, tigp sau 1A eOng nghé thue phém. Nam 1982 bing
céng nghé gen da tao ra duge insulin dé chita bénh dai thao dutng. Gen dé
san xuat insulin tt tuyén tuy caa ngudi da duge tach ra dem ghép vao
ADN cita &. coli, nudi ey vi khuan E. coli thu lay insulin bing cée ky
thuat thich hgp ctia hod sinh. Trong viée chan don lam sang hién nay da
c6 hang tram bé kit chudn khac nhau via chinh xc vita cho két qua nhanh
chéng. Dac biét dé phat hién cde mam gay bénh cé trong mau gitip cho viée
14truyén mau an toan hon, Céng nghé sinh hoc gitip cho vide cai thién chat
lugng thuc pham, tang dinh du@ng, tao ra cae thuc phdm chtte nang giip
cho con ngudi séng lau hon va chat lugng cudc sdng ciing tot hon.
Nhiing nganh céng nghiép dua trén co sé cong nghé sinh hoc sé khong
can nhiéu nhan cng, mac di ching tgo ra mét khéi htgng vat chéit 6 gia
tri lén. Tuy nhién nhiing lao dong nay ddi hdi phai e6 tri thie hon 1a ao
dong ca bap.
Nhiéu eng ty cong nghé sinh hgc mdi ra déi do nhéing doanh nhan 1a
nhiing nha khoa hoc t® méi trudng han lam, ho muén xay dyng va phat
trién m6t nganh khoa hoc mdi cé ham higng chat xAm cao, mét nganh cing
nghé mang tinh “bac hoc”.
Nhiing céng ty céng nghé sinh hoe méi cé nhitng die diém ma thuing
khong gap 6 nhiing céng ty khac. C6 thé tom tat nhu sau:
~ Céng nghé 6 thé diéu chinh va gém nhigu nganh, viée phat trién
sin phdm cé lién quan dén c4c nha sinh hoe phan tii, cac nha
nghién citu lam sang.
- Méi trudng thudng mai dude dac trung bdi suf thay déi nhanh chéng
va su rai ro dang ké, mot su aéi méi céng nghé sinh hoc 6 thé
nhanh chéng lam thay déi nhting cai khéc.
- Can phai quan ly: cde co quan chttc nang, nhan thie cua cong dong,
cde vén dé vé sttc khoé va an toan, danh gid vé suf rai ro.
~ Su phat trién vé thuong mai céng nghé sinh hoc phu thuée rat
nhiéu vao sy dau tu, thudng 1a nhu cfu ddu tu rat 16n, trude khi
thu dug¢e Idi nhuan.
1,3. Céng nghé sinh hoc - hat nhan trung tam ba thanh phan
Nhiéu qua trinh cong nghé sinh hoe c6 thé duge coi la 6 hat nhéan
trung tém ba thanh phdn. Trong 46 thanh phan thi nhat lién quan dén
chat xtic tac sinh hoc Jam nhiém vu dae biét cia qué trinh. Thanh phan
thit hai gitip cho thanh ph4n thé nhat thyc hién duge qua trinh ky thuat
tét nhat, con thanh phan thi ba thudng goi 1A qué trinh xuédi dong
(downstream processing) lién quan dén viéc tach va tinh ché san pham
chinh, hode cdc san phAm cia qua trinh Jén men.
Trong da sé cde chat xtc tée da duge sit dung dén nay hiéu qua bén
viing va thuan tién nh&t ca qué trinh sinh hoc 1a vi sinh vat nguyén ven. Vi
vay phan lén ede qué trinh cng nghé sinh hoe déu lién quan dén c&c qua
trinh vi sinh. Diéu nay cing khong loai trix vige sit dung céc sinh vat bac
cao, dac biét cdc té bao déng vat va thuc vat ngay cang cé vai tro quan trong
trong cong nghé sinh hoc hién dai.
15Trong thién nhién céc vi sinh vat duge coi nhu nhan té dau tién trong
viée 6 dinh nang lugng quang hgp, cing nhu nhtng hé thong dan dén
nhing thay déi vé hoa hee trong hau hét cc loai phan ttt hitu co ty nhién
va tong hgp. Vi sinh vat chita mét. ngudn gen vé cing phong phi va kha
ning tong hgp cing nhu phan huy hau nhu vé tan, Mat khac vi sinh vat 6
tée dé sinh truéng cuc ky nhanh ma khong dong vat nao c6 duce.
Ty nguén vi sinh vat phong phi dé, Nguoi ta phan lap ra nhiing vi
sinh vat thudn khiét rdi dét bién cai tao nang cao hiéu suat sinh téng hop
eta ching bang cée k¥ thuat di truyén thong thuéng, hay cac k¥ thuat di
truyén hién dai dé thu duge con gidng c6é nhiing uu diém ma ta mong muén.
(chugng 3),
Nhiing vi sinh vat da duge chon loc cdin phai nghién ettu cdc bign phap
nudi gitt dé sao cho khéng bj m&t hoat tinh dé ¢6 thé ding san xuat lau dai.
Mt sO trudng hgp chat xtic tic duge ding 3 dang da tach va tinh ché nhu
cae enzym .Viée tach va tinh ché enzym cho muc dich xiic tac sinh hoc sé
trinh bay 6 chuong 5.
1.4, An toan san pham
Trong céng nghé sinh hoe, nhiing qui dinh cia nha nude sé quyét inh
vé dau tu cho nghién cttu, va cho phép dua san phém nghién ctu vao suv
dung. Cae co quan | chide nang cé the déng vai trd “ngudi gac céng” cho phép
nghién ctfu hay san xudt mét san phém mdi va si dung chung. Céc qui
dinh c6 thé 1a cde rao can dang ké cho sy phat trién cha céng nghé sinh
hoe. Trén. thye té nhiing rao can nay 6 nguén géc ti chi phi cho viée thir
céc san phdm 6 dap ting céc tiéu chudn qui dinh hay khong? Su cham tré
va hay thay déi trong viée thong qua eée qui dinh va th4m chi phan déi
thang thing nhiing san phém mdi vi ly do an toan. Viée sii dung eng nghé
+Ai té hop ADN da tao ra méi lo ngai vé dé an toan cua san pham. Thai do
ctia cong déng déi véi céng nghé sinh hoe phan lén lién quan dén van dé vé
su nguy hiém tudng tugng hay cdm tinh trong ky thuat thao tac gen.
1.5. Nhan thie cla céng déng vé cong nghé sinh hoc
Trong khi cdng nghé sinh hoc thé hién tiém ning to lén trong vide bao
vé sttc khoé va phat trién san xudt, viée ché bién va dam bdo chat lugng
thuc pham bing ky thuat gen, san xudt phan bén, thudc tri su sinh hoe,
vaccin, cdc loai déng vat trén can va cdc loai c& séng duéi nude, su lién
quan cua nhiing qua trinh cng nghé sinh hoc mdi nay vugt ra ngoai nhiing
Igi ich vé mat ky thuat. Viée thuc hig nhitng k¥ thudt mdi nay sé phy
thude rdt nhiéu vao su chap nhan cua ngudi tiéu dan; _Trong bao cao vé
phat trién nganh cng nghé sinh hee cha Uy ban tu van vé khoa hoe va
cong nghé da viét: "Nh@n thite cia cong dong vé cing nghé sinh hoc sé cd
mét anh hudng to lén dén toc dé va phuong hudng phat trién ciia cong nghé
16sinh hoc, va hién dang cé st lo ngai ngay cang tang vé nhitng sin pha)
bién doi gen. Lién quan dén viée thao tac gen la. cde cau héi khdc nhau ve
dé an todn, dao dite va viée bdo vé".
Cudc tranh luan cia céng déng 1a rat quan trong cho su phat trién cha
cong nghé sinh hee, va chic chan trong mét tuong lai gan day céng nghé
sinh hoc sé duge xem xét ky ludng dé nganh cong nghé nay phat trién ding
huéng va dem lai Igi ich to lén phye vy loai ngudi, Tuy nhién trinh do hiéu
biét khoa hoc théip (vi du: 6 Mj chi c6 7% dan s6 c6 trinh dé hiéu biét khoa
hoc) khéng cé nghia 1A hau hét moi nguéi sé khéng c6 kha nang nhan bist
vé van dé quan trong nay cia céng nghé sinh hoc. Trén thue té dang xAy ra
van dé c6 mét vai nha hoat déng tranh cai chOng lai ky thuat gen véi giong
diéu cam déng va thiéu co sd lam cho cae chinh tri gia va céng déng nham
lan. Nhiing loi fch to lén ctia cong nghé sinh hoc dem lai sé ty nd néi lén va
sé dude ban dén trong nhiing chudng sau.
1.6. Céng nghé sinh hoc va cac nuée dang phat trién.
Mét nén néng nghiép thang Igi 1a cAu tra li cho viéc rut ngdn Khoang
cach giita cde nude gidu va cic nude nghéo. O nhing nude phat trién khoa
hoc vé néng nghiép duge cht ¥ thich dang nén phat trién rat manh, san
xuat ra mét lugng Ién cae san phdm chat lvgng cao. Céng nghé sinh hoe
néng nghiép sé cAng cai tién chat ling, ching loai va san lugng néng
nghiép. Liéu nhiing loai céy mdi duge cai bién bang ky thudt gen cd tim
duge dudng dén véi nhitng nuée dang phat trién dam bao nang xuat cao
hdn, stic dé khang bénh tot hon va dé duge thi truéng chap nhan hon?
Chua cé gi ré rang, cai gi sé xay ra khi cite nude gidu ngay cang dude cung
calp thita thai thye phdm. Ligu ¢6 da luong thye cho moi ngudi nhung van
tigp tue phan bé Khong déu khéng? Sy phat trién céng nghé sinh hoc rat
can dau tu cd tién ctta va lye Iugng lao déng lanh nghé rét cao. Ca hai yeu
té chinh do cc nude dang phat trién déu thiéu.
‘Trude day mét sé quéc gia dang phat trién 44 hgp tac cé hiéu qua véi
cdc eéng ty cong nghé sinh hoc phudng tay. Song ngay cing thay sy ddu tu
nay bj gidm dan. Vi dy tit 1986 - 1991 ty 16 ce thoa thuan duge cdc cong ty
sinh hoe Mg thyc hign véi cée nude dang phat trién gidm tix 30% con 3%.
Cée nude dang phat trién cdn nhin ré tiém nang cua cong nghé sinh hoc ma
c6 phuong hudng phat trién sao cho phi hdp véi trinh 4 va tiém nang ctia
dat nuée minh, phai biét di tat dén ddu, nhanh chéng hdi nhap va cé gang
cé nhiing phat minh riéng cia minh.
Cuéi cing cing edn néi rang héu hét cac nganh khoa hoc déu trdi qua
thdi ky vang son cia minh khi mA nhétng e4ch tiép cfn méi mé ra con
dudng cho su phat trién eg ban va nhanh chong, Céng nghé sinh hoe chi mdi
bat dau, hay nhé My Ii nhan ni “hode bat déu ngay hode khong bao gid”.
Tuong lai sang lan dang chi ta d phia truée.
TecscnsH. 17Chuong 2
NGUYEN LIEU CHO CONG NGHE SINH HOC
2.1. Chién luge sinh khéi
Uée tinh san lugng hang nam sinh khéi thuc vat tao ra do quang hop
khoang 120 ty tan chat khé trén mat dat, va khoang 5 ty téin ti dai duong.
Trong sé sinh khdi san ra trén mat dat c6 khoang 50% 6 dudi dang
lignocellulose. TY 16 lén nhat cia sinh khéi trén mat dat (44%) 1a tir rimg
(bang 2.1).
Bang 2.1. Phan chia san lugng sinh khéi s4n xuat trén trai dat
Sinh khdi san xuat trén trai dat Dengan
~ Rig va ving cé cay cdi. 44.3%
= BEng cd. 2.7%
- D&t canh tac. 59%
- Hoang mac va ban hoang mac. 1,5%
- Nuc ngot, 32%
- Dai duong. 35.4%
Diéu ngage nhién la thu hoach néng nghiép chi chiém 6% cfia héu hét
san lugng quang hop, phan Ién luong thye cho ngudi va déng vat, san pham
cho dét va gidy déu tit nguén nay (bang 2.2). Nhiéu san pham néng nghiép
truyén théng c6 kha nang sé duge khai thae hon niia cling véi nhan thite
cong nghé sinh hoe ngay cang tang. Pac biét nhiing cach tiép cin mdi chdc
chan sé ¢6 da kha nang dé xt ly mt khoi lugng chat thai tir qué trinh ché
bién thy phdm theo each cd truyén ma gan day 4 khéng con théng dung.
Nén kinh té quéc gia, dae biét 4 nhiing nude nhiét déi. Thue té phat trién
eda eng nghé sinh hoc 6 nhting ving dang phat trién nai c6 sy tang trudng
the vat tréi hon, cé kha nang dan dén thay aéi trong can can kinh té.
18Bang 2.2. San lung hang nam ctia mat sé sn phdm néng, am nghiép trén thé gid
(nguén: tit t8 chttc vi sur phat trién va hop tac kinh té, 1992)
s an phe} _ Tri gia
Nganh San pham Tan ( USD)
Ngii cdc 18 250
mia 120 trigu :
Budng
ett ci 1,8 Wigu -
Luong thye va thie an gia sue
ca 85 trigu
Tinh bét tho Loy 7
Tinh bét da tinh ché 20 trigu :
Tiém nang gd 1aty
G6 thu hoach 1.6
Vat ligu G6 nhién liu - 100
| G3 cua 200 tigu 60
Gidy - 110
Déu va glycerin 70 -
Dau dau tusng 7 8
Dau co 10 3
Hoa chat Du hung ducng 8 4
Déu hat cai 8 3
Tinh bét 2 :
Cao su tyrnhién 4 4
Cac leai hoa 4 10
Khac
Thude 1a : 15
Can nhan thay rang nguén dau mé va nang lugng khong tai ché duge
ma xa hi dai qua phy thudc nhu dau mé, than dé déu 6 nguén géc tix
sinh khéi cé dai. Nhiing quéc gia cé céng nghiép hién dai ngay cang phu
thuée vao dy trit nguén nang lugng nay cing nhu nguén nguyén ligu chohang loat cée nganh san xudit. Gin mét thé ky qua, thé gidi cong nghiép
hoa da phai nhé dén nguyén ligu hod thach ma phai mat hang tram t
nam dé hinh thanh dudi long dai duong hay séu trong long dat. Hon
vige sti dung lai rit khong céng bing. Hién tai nude My vdi 6% din sd vA
Tay Au véi 8% dan sé thé gidi sit dung 31% va 20% tuang ting toan bd san
lugng dau va khi trén thé gidi,
Trong khi dy tri’ than ¢6 thé kéo dai hang tram nam thi nguén dau va
khi véi mite tiéu thu nhu hién nay sé can kiét vao mét Ite mio dé cua thé
ky XXI nay. Cau tra 161 vé vain dé nay JA phai ding sinh khéi tit quang hop
dé cung efip nang lugng va nguyén liéu cho cng nghiép. Nhiing nam gan
day cho thay hang nam nang lung dutge sinh ra tit quang h¢p gap hon 10
lan so véi ligng con ngudi stt dung. Vide khai thée sinh khéi qui mé én
dung cho nhién ligu vA nguyén liéu bi han ché bdi gid thanh edn dit hon
gia nguyén ligu hoa thach.
Sut dung sinh khéi true tiép nhu 1A nguén nguyén liéu chi 4 nhiing
ving cong nghiép hoa nhu Mf la tinh, An Dé, chau Phi. G nhting nuéc phat
trién, sinh khdi t® nong nghiép va lam nghiép duge ding chu yéu trong
cong nghiép va thuc pham (bang 2-2). Hién nay sinh khéi duge sti dung dé
san xudt nhting sén phdm céng nghiép va thugng mai quan trong (bang 2-
3) va nhiing ch&t ding trong eéng nghé sinh hoc sé dude néu bat va néi ro
trong nhiing chugng sau.
Bang 2.3. Nhiing san phadm quan trong tir sinh khéi
- Methan (biogas) dac biét 3 cac nude phat trién
- $n phdm cia su nhiét phan (khi, than)
- Ethanol (théng qua lén men ri duténg va cellulose)
+ Du (ttr hydro hea)
- Dét tru tiép chat thai sinh khéi.
- Ethanol (nguén nguyén ligu ¢6 tiém nang che céng nghiép)
Kh tng hgp (tif qué trinh khi hod)
Nguyén ligu - Phan bon.
- Phan tron (compot}
- Bin.
+ B sung tru tiép vao thie an gia suc.
= Bam don bao
Thue an gia stic.
202.2. Nguyén liéu thé thién nhién
Nguyén ligu thé thién nhién phan lén ¢6 nguén goe tui néng nghiép,
cng nghiép thc phdm va lam nghigp. Dé 14 nhéing hgp chat hoa hoe khac
nhau, trong d6 chii yéu 1a dudng, tinh bdt, hemicellulose va g6. Mdt loat cde
san pham phy lay tit nguyén ligu thé va duge ding trong céng nghé sinh
hoc dug thé hién 6 bang 2.4.
Bang 2.4. Cac loai san pham phy cé thé lam co chat trong CNSH
Nganh
Cac san phdm phy ¢6 thé ding lam co chat
Néng nghiép
-Rom
- Ba mia, cd cai duding
- Laiingé
- V6 ca phé, ¢6 ca, dita
- V6, la trai cay
- Chat thai eda che
- Banh ép tir cac hat dé lay dau
~ Chat thai tirbéng
~ Cam
= Thit qua ca chua, ca phé, chudi, dita, chanh, dliu
= Chat thai cla gia sic.
Lam nghiép
= Chat thi dung dich thuy phan gS
= Dung dich nuéc qua da sulphat hod
- V6 cay, min cula, cée canh cay
- Gidy va cellulose
+ Soi phip
Céng nghiép
> Mat dung
~ Chat thai cia nha may chung cat rugu
~ Chat léng gidng nhur nude sau Khi sila chua dang lai
+ Nuc thai cng nghidp tir CN thuc phdm (6 Iuu, dau co, ca chua, cha ta,
chanh, sén)
~ Nuc thai (tifnganh sifa, déng hdp, banh keo, nudng banh my, dé udng
kh6ng cén, mach nha, nude ngdm ng)
+ Chat thai nganh thuy san
= San pham phu cla nganh ché bién thit
+ Rac dé thi
= Nuée cing
- Chat thai 1d sat sinh.
21Nhitng nguyén, ligu thé cé chia dudng nhu ci cai dudng, mia rat sin
va thich hep dé dang lam nguyén ligu cho céng nghé sinh hoc. Do viée sit
dung duéng truyén théng c6 thé dugc thay thé bang cde dudng c6 hiéu qua
tuong duong sé din dén thita duéng hang hoa va khuyén khich phat trién
nhiing céch sit dung méi. Nhiéu nganh kinh t@ ahigt déi sé pha san néu
nhu thj trddng duéng bi mat di. Dudng mia duge st dung 6 Brazil lam
nguyén ligu cho chuong trinh khi gas, mét sé quée gia khéc cimg dang
nghién cttu dé 4p dung tiém nang to lén nay.
Nhting san phdm néng nghiép chtfa tinh bot cé nhuge diém 1a phai
thuy phan thanh monosaccharid hay oligosaccharid truée khi len men. Tuy
nhién nhiéu qua trinh sinh hoe da dude thuc hién, bao gém cd san xudt
nguyén ligu,
Nguén nguyén liéu v6 tan tif thién nhién 1a cellulose sé trd thanh
nguyén ligu chink cho céng nghé sinh hoc. Bai vi khéng e6 ey xanh thi sul
song trén trai dat eting khong con. Tuy nhién hang loat kho khan vé mat
céng nghé cfin phai khac phuc trudc khi cé dude Idi ich kinh té tix hdp chat
phong phi nay. Cellulose nguyén chat e6 thé phan huy bang hoa hoc hoac
enzym thanh dudng, sau dé lén men dé tao thanh cc san phim khac nhaw
nhu ethanol, aceton, protein ddn bao methan va cdc san pham khae. Ngudi
ta tinh toan rang hang nam cé khoang 3.3 x 10" kg CO, duge ef dinh trén
bé mat trai dat va khoang 6 % sé nay, tite 22 ngan triéu tan mét nam sé
thanh cellulose. Trén thé gidi cfy cdi hang nim san xudt 24 tan cellulose
trén mOt ddu ngudi. Thdi gian sé cho ching ta thay rang lignocellulose IA
nguén carbon hitu ich cho sit phat trién cua céng nghé sinh hoe.
2.3. Tinh sin cé cua san phadm phu
Nhiéu qua trinh céng nghé sinh hoe sit dung san pham néng nghiép
nhu dutng, tinh bét, déu thyc vat, v.v... lam nguyén liéu thi rat nhiéu chat
thai tt néng nghiép hién nay chua dutge ding, chdc chén sé duge nghién
ettu dé sti dung trong tugng lai khéng xa. Chat thai néng nghiép va lam
nghiép rat da dang vé ching loai nhu: rom ngit cdc, vé va 16i ngd, chat thai
ty dau tutong, v6 dita, vo hat ci phé, ri dutng mia, Chat thai lam nghiép
gém: vd g6, mun cua v6 ey, ... - (bang 2.4) mdi chi 1A mét phdn nho cua
nhiing chat thai trén dug ding 8 qui mé céng nghiép, phan cdn lai hién
chua dude sit dung,
Myc dich cha yéu cua céng nghé sinh hoc Ia cai tién cach quan ly va
sti dung mét sé lugng lén c&e chat thai hitu cd cia néng nghiép, cong
nghiép va dé thi trén toan cu. Xt ly cdc chat thai dé sé lam gidm thiéu cae
nguén 6 nhiém, dic biét 1a 6 nhiém nude va bién mét 86 chat thai thanh
nhiing san phém 6 ich.
22Xt ly nude thai 6 nhiém cé thé bang cong nghé sinh hoe, hoite bing
phuong phap siéu loc. Stt dung mét mang xép cho nuéc di qua nhung khéng
cho cae chat rdn hodc cde chat cé phan ti 1én di qua. Tuy nhién phusng
phap nay gia thanh dat, hién duge dung 4 mét sé linh vue nhw san xudt
nuée ngot (phyc vy cho nhiing nguéi dang séng trén bién thiéu nude ngot),
hoac loai nhiing chat ran khéng déc ra khoi nuéc.
Trén thuc té nhiéu san ph&m phu eta céng nghé thie phém thudng bi
vitt vao nude thai va gay 6 nhiém méi truéng nghiém trong. Cén phai xtt ly
cde chat thai d6 truéc khi thai vae méi trudng la diéu bat buéc. Néu cae
chat thai dé duge tan dung nhu 1A mét nguyén liéu ban dau cho mét céng
nghé nao dé thi eang cé ich, va gid thanh san ph&m cang thap. Xu huéng
thé gidi hién nay 1a phai hep téc trong linh vuc bao vé méi trudng, céc qui
dinh vé chat thai, nuéc thai sé chat ché hon, nghiém ngat hon, sé tang tién
phat nang hon cho nhiing ai vi pham, tit 46 c6 khai niém goi chat thai nhu
mét nguyén liéu c6 “chi phi Am”, Méi chat thai duge danh gia mic dé pha
hop déi véi cae qua trinh céng nghé sinh hoc. Chi khi mét chat thai cé sin
véi khéi lugng lén va tén tai véi mot khoang théi gian kéo dai thi mét
phuong phap st dung pha h¢p mdi duge xem xét (bang 2.5),
Bang 2.5. Chién luge CNSH st dung chat thai hitu co phi hgp.
~ Nang ¢&p cht long ch&t thai thuc phdm &é bin chung thanh sn phém thich hgp phyc vu
viéc sit dung cla con nguéi.
= Dua chat thai thuc phdm truc tiép hoae qua xtr ty vao lam thie an cho Ign, gia cdm, ca
hoae cae vat nudi khac, t
- San xudt biogas (methan) va nhing san phém lén men khac néu chi phi cho viéc xtr ly chat
thai lm thie 4n gia sic qua tén kem.
= Nhing muc dich chon loc khae nhur ding tryc tiép lam nhién ligu, vat ligu xay dung, v.
Hai chat thai cé nhiéu duge ting dung dé Jén men Ja ri dudng va nude
thai cha cong nghé san xuat sifa chua. Ri dtang 1a sin phdm phy ctia cong
nghé dudng cé chtfa khoang 50% duiing khit. Ri dudng dude sit dung rong
rai lam nguyén ligu lén men san xudt kh4ng sinh, acid amin, acid hia co,
n&m men thuong mai dé san xudt banh mi, vA dig truc tiép dé nudi gia
suc. Nude thai cha céng nghé sita chua, phomat ciing dude sti dung cho
céng nghé lén men.
Nhiing chat thai nhu rom ra, ba mia r&t sin va ngay cang dutgc st
dung nhiéu hon do qua trinh phan huy lignocellulose ngay cang dude cai
tién (bang 2.6).
23Bang 2.6. Cac xit ly cn thiét dé co chat cé thé str dung lén men.
Nguyén liu Co chat xirly
Cac nguyén ligu | Mia, cd cai duéng, ri dung,
chia gun nue ép hos qua nude stig | Ca Pha lodng hode khi tring
Ng@ cdc, rau qua, chat thai | Can xit ly thuy phan bang acid hoa
léng tir qué trinh ché bién, | enzym, c6 thé tach ning thanh phan
khong phdi tinh bét ra true.
Cae nguyén liu
chita tinh bot
Léi ngé, trdu, rom ra, ba mia, | Can lam vun nguyén ligu sau dé thuy
Cac nguyén tigu| chat thai gd, dung dich | phan bang hod hc hoge enzym. doi
chita ignocellulose | Sulphat, chat thai gidy. héi nhiéu nding lugng va dat tén.
Cac chat thai tit gd gom gé chat htgng thap, vd cay, man cua cing tim
duge c&ch xt ly thich hop bang phudng phap cong nghé sinh hoc. Ty 1é lén
nh&t trong toan bé chat thai la ti nganh chan nudi (phan, nuéc tiéu), tiép
dén la chit thai trong nong nghiép, cong nghiép thyc phém, va eudi cing 1A
chat thai gia dinh. Viée stt dung nhiéu loai chat thai, dae biét IA chat thai
ti gia stic trong néng nghiép truyén thong thudng sit dung lAm phan bén.
Tuy nhién khi chan nuéi gia sic phat trién thi viée gay 6 nhiém mdi truéng
cling ngay cang ting.
2.4, Nguyén ligu hoa hoc va hoa dau
Bén canh viée phat trién sn xudt protein dan bao (single cell protein,
viét tit 1A SCP) va cdc sn ph&m hitu cd khéc, mét sé nguyén liéu hoa dau,
hoa hoe da trd thanh nguyén ligu quan trong cho edng nghé lén men.
Nhiing nguyén liéu nay e6 nhiéu uu diém nhu sin cé6 vdi khéi lugng lén va
6 citing chat lugng 4 cae dia diém khac nhau trén thé gidi. Do vay khi te
nhién hay metan va déu khi duge coi nhu nguyén ligu thé bdi chting dé che
bién. Méi quan tam chinh vé mat thuong mai 1a c4e n-parafin, methanol,
ethanol. Cac chat nay dude stt dung vao mue dich khae nhau cia céng nghé
sinh hoe, dac biét dé sin xudt SCP sé dude noi ky 6 phan sau.Trong tuong
lai cdc qua trinh céng nghé sinh hoc ngay cdng tan dung dugo nhiing
nguyén ligu ¢é6 thé tai ché trong thién nhién, béi vi cac chat thai kém gia tri
hién nay gay 6 nhiém méi truéng. Bang 2.7 tom tat vé mat ky thuat cn
liu ¥ khi tiép can véi cae chat thai muén sit dung lam nguyén liéu.
24Bang 2.7. Nhiing can nhac vé ky thuat cho viéc sit dung chat thai.
N@i dung Dac diém
+ Thdp (cellulose)
Sy sn cé vé mat sinh hoc | - Trung bind (tinh bét, lactose)
- Cao (Fi dung, duding hoa qua)
- Chat rn (phén cdn tai sau khi xay rac)
~ C6 dae (mat mia)
- Long (lactose, duéng trong hoa qua)
+ Rat long (dung dich xt ly trong qua trinh)
Néng a6
- Sach (mat mia, lactose)
Chat lugng + Trung binh (ram).
- Ban (rac, chat thai gia sic)
- Tap trung (nei dat cac thiét bj lén)
Viti ~ Tap trung chuyén mén hoa (du co, liu, cha a, cao su, hoa qua)
~ Phan tan (rom, rimg)
- Kéo dai (dd c9, lactose)
- RAt ngain (chat thai cla nganh déng hép rau qua).
- Mot 86 cach (rom)
C&ch sit dung tang dueng | - Khong cé (rac)
~ Céch tidy cute (nude thai}
- Cao (My)
- Trung binh (Brazi)
- Thép (Malaysia)
Tim nang céng nghé cia
dia phuong
2.5 Nguyén ligu tho va tuong lai cla cong nghé sinh hoc
Chiing ta biét ring sy phat trién trong tung lai cua cée qua trinh
céng nghé sinh hoc qui mé lén khéng thé tach rdi viée cung cap cdc nguyén
Vigu thé va gid tri cba ching. Tiéu chudn quan trong nh&t quyét dinh viée
chon nguyén liéu thé cho mét qua trinh céng nghé sinh hoc bao gém sy san
6, gia ca, thanh phan va hinh thitc, tinh trang oxy hod nguén carbon.
Nguyén liéu duge si dung réng rai nhat 1a ngé, duéng thé, rf duéng,
methanol.
‘Tom lai, ngi cée sé 1A nhiing nguyén liéu thé chinh ngdn han va trung
han cho céc qua trinh céng nghé sinh hoc. Hon nifa, ngudi ta tin ring viéc
nay sé khéng anh va cé gia tri thuiong mai nhat la tinh bét, khéng anh
huéng gi dén sy cung cép lucng thuc cho ngudi va vat nudi. Su khang
25hoang thita ngii cdc xdy ra é nhding noi ma cong nghé sinh hoc duge ting
dung réng rai. Day 1A mét wi dy ching minh vé higu qua cho su dau ty
phat trién nganh khoa hoc day trién vong nay.
Mac da ngudi ta chu ¥ nhiéu én viée sit dung nhiing chat thai trong
céng nghé sinh hoc. Nhung van cén nhiéu khé khan to lén cén vugt qua. Vi
dy: chat thai ndng nghiép chi cé theo maa va theo ving dia ly, déi khi cdc
chét thai nay con chtta cA ddc 16. Sy tén tai cic chat thai nay sé gay
nhiém méi trudng, vi vay van phai tim moi bién phdp dé sd ly. Vé lau dai
céng nghé sinh hoc phai tim ech st dung cellulose va lignocellulose lam
nhién ligu hay nguyén liéu, tuy c6 khé khan vé mat ky thuat.
Gé la nguén cung c&p nhién ligu, vat ligu cho x4y dung, nguyén liéu
cho céng nghiép gidy. Viée cung c&p cho nhu cdu trén hién dang gidm di
nhanh chong. Nguyén nhén la viée pha ring tran lan d nhiéu quée gia. Pha
ring din dén sa mac hoa va x6i mon dat. Cong nghé sinh hoc dA tao ra
nhiing cay tréng méi dé phi xanh déi troc nhu cay keo 14 tram. Nhitng cdy
phat trién nhanh nhv keo 14 tram cdn hap thy nhiéu khi CO, nén con 6
tae dung khdc phuc hiéu ting nha kinh. Céng nghé sinh hoc sé tao ra
nhiing cdy tréng bién déi gen c6 kha nang khang sau bénh, nang sudt ao
chat lugng vudt trdéi so vdi gidng ci, vi vay trong tugng lai mét nén nong
nghiép sach, hiéu qua va tién tién sé lam cho nhiéu nguéi muén trd thanh
“néng dan” han.
26Chuong 3
KY THUAT GEN VA CONG NGHE SINH HOC
3.1 Gidi thiéu chung
Méi sinh vat déu gidng t6 tién 6 hdu hét dic diém. Di truyén 1a sy duy
tri cdc dic diém qua nhiéu thé hé. Don vi di truyén 1a gen, gen 1a mot doan
ADN dam nhiém mét chic nang nhat dinh trong qua trinh truyén thong
tin di truyén, chang han doc m4 cho mét chudi polypeptid, mét doan ARN
(tARN, mARN va cac loai ARN khée c6 chtie nang diéu chinh) hoAc déng
vai trd diéu khién sw hoat déng cia genom. 6 mdt sé virus vat chat di
truyén 1A ARN (nhu virus ctim, virus dai, virus HIV,...) thi gen la mdt doan
ARN thung dec ma (nhd bé may dich ma cua té bao cha) cho mét protein
xc dinh nao d6. Phan Idn gen nam trong nhan té bao, phdn nhé gap 4 cde
yéu té di truyén ngoai nhiém s&c thé nhu plasmid (plasmid F, plasmid R)
va cAc yéu to di truyén di dng (transposon).
Déng théng tin di truyén chay theo mét chiéu tii ADN dén protein qua
trung gian 14 ARN théng tin (mARN). Qua trinh téng hgp ARN trén khuén
ADN goi 1a phién ma (transcription), sau a6 théng tin trén ARN duge sit
dung dé téng hdp phan tit protein, qué trinh nay duce goi 1A dich ma
(translation). Mé hinh ding chay théng tin nhu trén duge goi la ly thuyét
trung tam ctia sinh hoc phan tit.
Phién ma Dich ma
ADN | go" ™> [ARN || protein
Phién mA nguge
Ngay nay véi ky thuat thao tac gen cho phép chuyén déi dé dang vat
chat di truyén khéng chi 6 cing loai ma con thyc hign 6 khac loai. Bang ky
thuat dung hdp té bao, nudi céiy mé té bao ma néng nghiép da tao ra duge
nhiéu gidng cay tréng mdi cé ndng xudt va chat lugng cao hon gidng ban
dau. Bang ky thuat thao tac ADN cén goi 1a ky thuat tai t6 hgp ADN d&
lam cho nhing nha nghién ettu vé céng nghé sinh hoc cé nhting thay dai
manh mé ca trong tu duy l4n trong thye té hanh dong. Nhiéu hgp chat hitu
cd mdi, nhiéu phan ttt méi do céng nghé gen tao ra phue vu cho y hoc that
la ky diéu tudng nhu “thugng dé“ da ban phat cho loai ngudi dé ctiu chia
27