Chuong §
KET TINH
5.1. KHAI NIEM
} Két tinh 14 qua trinh tach chat rdn hoa tan trong dung dich dudi
dang tinh thé. Tinh thé la vat rin déng nhdt 6 cde hinh dang khdc
nhau, gidi han bdi cde mat phdng. Tinh thé gém ca cdc phan ti nude
goi 14 tinh thé ngam nvéc (tinh thé hydrat). Tuy theo diéu kién thic
_ hién qua trinh ma tinh thé cé thé ngam s8 phan ti nude khac nhau,
Trong cong nghiép héa chat va thie phdm, qua trinh két tinh
duge ting dung réng rai dé nhan dugc c4c chat dudi dang sach.
Dé két tinh, ngui ta cdn phai lam thay déi nhiét dé hoac la phai
tach mét phan dung méi. C6 thé két tinh trong dung dich nudc hay
trong dung dich cdc chat hitu co (nhu rugu, este, cac hydrocacbon,,...).
Trong diéu kién san xudt, qua trinh két tinh bao gém ede giai
doan sau: két tinh, tach tinh thé ra khoi dung dich con lai (goi la dung
dich edn, hay nude edi), két tinh lai (trudng hgp can thiét), rita va say
khé tinh thé.
5.2. CAN BANG TRONG KET TINH
Phan lén c&c chat khi nhiét dé tang, dé héa tan tang, cac chat
nay goi 14 héa tan "dugng". Mét vai chat cé dé hoa tan gidm khi nhiét
d6 ting, goi la hda tan "Am", d nhiét dO cé dinh nao dé dung dich 6
trang thai ean bang véi pha ran goi lA dung dich bao hoa. Trong dung
dich bio héa thi gitta tinh thé va dung dich d trang thAi cin bang
dong, nghia JA trong mét dgn vj thdi gian cdc tinh thé mdi tao thanh
bing sé tinh thé tan vao dung dich.
ee ae ee ee ee
225
15- CQTTB. T4Dé két tinh ngudi ta phai tao ra trang thai qua bao héa cho dung
dich. Trang thai qua bao héa cia dung dich thudng khéng bén viing
va dé chuyén vé trang thai bio héa.
Hinh 5.1 biéu dién a
dudng héa tan cha mét so
mudi phu thudc nhiét dé.
Dudng 1 - 1 cha mudi KNO,
cho thay d§ héa tan tang
nhanh khi nhiét dG tang.
Dudng 2 - 2 ca muéi KCI
cho thay khi nhiét dé tang
thi dé héa tan cha muéi tang
khéng dang ké. Dudng 3-3
cua muéi NaCl cho thay su
thay déi do hoa tan khong
dang ké. Dac biét déi vdi
muéi sunphat natri, su hoa
tan thay déi phy thuge vao a #8
sé phan tit nuée cé trong Hinh §.1. Quang hoa tan cae musi:
1 1- KNO,) 2-2- KCI;
4a — 4 - Na,SO,, 10H,0; 4 - 4b -Na,SO,
6 hoa tan cla mudi
4 t
wba agg Nhiét do
muéi. Doan 4a - 4. cha muéi
Na,SO,.10H,0 hoa tan
dugng, con doan Na,SO,
khéng ngdm nuéc 14 héa tan Am dudng 4-4b.
Hinh 5.2 biéu dién biéu dé trang thai cha ba loai dung dich mudi
khac nhau. Trong mdi loai dung dich duéi duéng 1-1 1A khu vie chua
bao héa (ving C). Bén trén dudng 2-2 1A ving qué bao hoa, ving
khéng én dinh (ving A), khu vue nam giita duéng 1-1 va 2-2 goi la
ving hén hop (ving B).
Gidi han vung hon hgp phu thudc vao nhiét do cha dung dich,
vao tée 1am lanh hay bay hgi, vao sy khudy tron dung dich..
Khi nhiét dé gidm tu ¢, dén ¢,, néng d6 dung dich di tix trang |
thai bao héa sang trang thi qua bao héa, néng dé dung dich bién déi_
226ty C, dén C,, sau d6 pha rin tach ra va dung dich lai tré thanh bao
hoa va néng d6 dung dich gidm tir Cy dén C, (hinh 5.2a)
tet
Nhiet dg.
5} b) )
Hinh §.2. Biéu dé trang thai cla dung dich:
‘1 — 1- duéng héa tan; 2 - 2 - gi6inan vung qua bic hoa;
A—vilng qua bao héa: 8 - ving hén hop: G - ving chua bao hoa
Dé két tinh loai dung dich nay thudng ngudi ta can lam lanh
dung dich dé chuyén nhanh vé trang thai thuan tién cho két tinh.
Loai dung dich ma khi nhiét d6 tang nhung dé héa tan tang
nho (vi du muéi*KC), dé chuyén dich dung dich nay vao vang qua
bao hoa (tt diém C, dén C,) thi cdn giam nhiét dj m6t khoang lén
(hinh 5.2b). Dé két tinh dung dich nay cdn lam bay hoi mét phan
dung mdi.
Hinh 5.2c bidu dién dung dich cho chat hoa tan khong tang khi
nhigt dé tang (mudi NaCl). Dé két tinh loai mudi nay can phai thue
hién qua trinh 6 dae.
5.3. VAN TOC KET TINH
M6t sé cdc nhan té sau day anh hudng dén van tée cua qua trinh
két tinh: mute d6 qua bao héa cia dung dich, nhiét dé, su tao mam
tinh thé, cudng do khudy tron dung dich, sy cé mat cia tap chit,..
2275.3.1. Qua trinh tao mam
Mdm tinh thé edn goi la tam két tinh duge tu hinh thanh khi
dung dich 6 trang thai qua bao héa do dung dich duge lam lanh hoac
cho béc hoi mét phan dung :néi. Theo quan diém hién dai, mdm duge
tao ra do suf lién két cua cdc ion (phan ttt) khi va cham véi nhau cia
ehat hda tan trong dung djch. MAm tinh thé khi dat tdi trang thai cin
bang vdi dung dich thi ket tinh sé dung lai.
Van téc tao mam phu thuéc vao tinh tu nhién cia chat héa tan
ya dung m@i, vao mite dé qua bio héa cia dung dich, vao nhiét a va
phudng phap khuay tron, vao cac tap chat, Thdi gian co thé tu vai
gidy dén vai thang. Dé qua trinh tao mim duge dé dang, ngudi ta cho
vao dung dich mét it tinh thé cua chat héa tan hoae tinh thé chat
khac nhung cing cau tric tinh thé giéng chat tan treng dung dich.
Chat cho thém vao d6 goi la chat “trg mam".
Dé tang cudng qua trinh tao mAm con ed thé thay ddi nhigt do va
ting cudng khuay tron hodc tang ciféng tac déng co hoc bén ngodi
(vung, lac, va dap...). D6 nham cia bé mat thiét bi két tinh va vat ligu
1am cénh khudy cing anh hung dén qua trinh tao mam.
5.3.2. Qua trinh [én 1én cia tinh the
Tinh thé phat trién vé kich thudc va dat tdi gid tri tdi han cua
mdm. Tinh thé cé. ning lugng bé mat lén nén né hat (hap thu) cac
chat héa tan trong dung dich. Su Idn lén cia tinh thé déng thdi theo
t&t cd cdc mat cha nd, nhung van téc ldn lén ca cdc mat tinh thé cé
khac nhau.
Theo thuyét khuéch tan thi chit héa tan bat diu khuéch tan ti
trong léng dung dich qua ldp bién, chuyén déng déng nam sat bé mat
tinh thé va sau dé dinh vao tinh thé.
Chiéu day lép chuyén déng dong gdn bé mat tinh thé phu thudc
vao cudng dé khuay dung dich. Néu dung dich khéng khudy tr6n thi
bé day lép bién 8 tir 20 + 150m. Khi khudy trén manh 6 = 0.
228Thuyét khuéch
tan khéng thé giai —dm_
thich dugc m@t sé cac
hién tugng cua qua 1
trinh Ién lén cha mdm.
Theo thuyét nay thi eB
qua trinh héa tan va
két tinh la qua trinh 1
thuan nghich, nhung
thyc t@ khi cing dong
lve, qua trinh Ién lén
cua mdm xay ra cham
hon nhiéu so vdi qua
trinh héa tan.
0
‘ u Trac Te Gb v
Hinh 5.3. Sy thay dai tc dé két tinh (m) theo thei gian (+):
1 khi qua bo hoa manh: 2 = khi qua blo hoa chim
Van tée két tinh thay déi, ddu tién bing 0 (giai doan tao mam)
sau dé dat eyc dai trong thdi gian ngan, réi lai giam din dén 0
(hinh 5.3).
5.4. PHUONG PHAP KET TINH
5.4.1. Két tinh tach mét phan dung mai
Dé tach mot phdn dung mdi co thé cho bay hai dung méi. Dung
méi cho bay hoi trong thiét bi c6 dic (xem trong cuén "Cac qua trinh,
thigt bj trong céng nghé héa chat va thue phdm", Tap 3). Sau khi dat
téi qué bao hoa ¢ mite dé edn thiét thi thye hién qua trinh két tinh
Phugng phap nay goi 1a két tinh dang nhiét. Phuong phap két tinh
cho bay hdi bang c6 dae cé nhuge diém la céc tinh thé sé bi dinh len bé
mat truyén nhiét va déng thdi sé lam tang néng dé tap chat cé trong
dung dich. Dé han ché lugng ch&t rin dong trén bé mat truyén nhiét
phai ting van toc tudn hoan dung dich hodc khuay trén.
Dé tach dung dich (nuéc cai) khéi tinh thé thuc hién 4 thiét bi
khac 0 bén ngoai ~ thiét bj loc, ly tam... Dung dich cai con lai va nuée
ria néu chita Iugng tap ehdt nhé thi cé thé cho quay lai dé tiép tue
06 dac.
2295.4.2. Két tinh véi thay déi nhiét dé
Dé qua bao héa dung dich cdn phai lam lanh. Cé thé lam lanh
dung dich bang nuéc lanh hoac bang nuéc mui. Phugng phap két tinh
nay cé thé lam viée lién tuc hode gian doan. Két tinh gian doan bang
cach cho dung dich vio day thiét bi, sau khi két tinh xong nitde cai va
tinh thé duge thao ra ngoai.
Két tinh lign tue duge thuc hién trong nhiéu thiét bj noi voi
nhau, dung dich di tix thiét bi nay qua thiét bj khde va san phdm lay
ra lién tuc.
5.4.3. Két tinh chan khéng
Trong phuong phap két tinh chan khéng, m@t phan dung mdi
duge bay hoi nh& vao nhiét vat ly cha dung dich. Hoi bay ra theo
dudng bom chan khéng. Nhiét d6 cia dung dich 6 trang thai bao héa
sé giam dén nhiét d6 soi tudng Ung véi ap sudt chan khéng trong thiét
bj. Dung dich dat qua bao hoa va két tinh. Dung méi bay hoi khéng
chi do nhiét d6 vat ly cua dung dich mA con do suf téa nhiét khi két
tinh. Két tinh tién hanh déng thai bay hoi do hat chan khéng va lam
lanh sé tang cudng qué trinh va xay ra trong toan bé thé tich dung
dich, do dé cée tinh thé sé han ché dinh vao bé mat thiét bi va thai
gian rita thiét bj sé duge rut ngan.
5.5. TINH TOAN QUA TRINH KET TINH
5.5.1. Gan bang vat chat trong két tinh
5.5.1.1, Két tink tach mét phdn dung mdi
Ky higu:
G,, G,, G,,.. — lugng dung dich dau, tinh thé vA nude c4i, ke;
b,, 6, -néng dé dung dich dau va nude cai, phan khéi lugng;
W - lugng dung mdi bj tach ra, kg;
a= a ty 16 gitta khéi Iugng phan tu ca chat hoa tan dang
2
khé tuyét déi va tinh thé ngam nude. Néu két tinh khéng ngam nude
thi M= M, vaa= 1
230Phuong trinh cAn bing vat chat:
G, =G,+G,+W (5.1)
Doi v6i chat tan:
Gib, = Ga + G,b, (5.2)
Thong thudng khi két tinh G,, 6, b, va a biét trude, vay:
_ Gb, ~b)- We,
G. (5.3)
2 b,-a
khia 1 thi:
G,(b, - 8) - We
G,= Cie AWE (5.4)
b,-1
55.1.2. Két tinh khang téch dung moi (W = 0)
Luong tinh thé nhan duge:
G peescie Be) (5.5)
a-b,
va khia=1
Gi, -b
G,= 16, by) (5.6)
1-8,
5.5.2. Can bang nhiét két tinh
Ky hiéu:
41, ty iy — ham nhiét (entanpi) cha dung dich, tinh thé va nude
cai, kJ/kg;
if, try ~ ham nhiét ddu va cudi cia chét tai nhiét, kJ/kg;
fon dor — ham nhiét dau vA cudi chat tai lanh, kJ/kg:
J-ham nhiét hoi cha dung méi, kJ/kg;
7 ~ an nhiét khi tinh thé déng ran, kJ/kg;
4g ~ higu ting nhiét khi dung dich thay déi nong dé tit b, dén b,,, kd;
Gz, Go —lugng chat tai nhiét va chat tai lanh, kg/s.
Luong nhiét mang vao thiét bi:
231- Do dung dich Gyrj=Q,
- Do nhiét két tinh Gir,= Q.
~ Do thay déi néng do +AqG,r,= Qs |
— Do chat tai nhiét Glin, - ins)=Qy
Lugng nhiét mang ra khdi thiét bj:
- Do tinh thé Gri= Qs
- Do nuée cai Gyis= QV
-Dohdoiciadung méibayra WI=Q,
~ Do tac nhan lanh Qolior ios = Qs
- Do mat mat ra méj trugng Qo
Ta cé phuong trinh can bang nhiét:
Qi + Q2 + O14 Qs = Qs + Qe + r+ Qn + Qe (5.7)
Khi két tinh cin lam lanh thi Q, =0, khi két tinh cé lam bay hai
mot phan dung méi Q, = 0, khi két tinh chan khéng Q, = 0 va Q, =0,
Néu chat tai niet 14 hoi nude bao héa thi:
Q. =Dlip -C,.8)
D - lugng hoi nude bao héa, kg/s;
ip — ham nhiét hoi nude, kJ/kg:
C,, — nhiét dung riéng nude ngung tu, kJ/ kg dé;
@ - nhiét dO nuéc ngung ty, °C.
Tinh todn bé mat truyén nhiét (xem cuén "Cac qua trinh thiét bj
trong céng nghé hoa chat va thye pham", tap 3). Tinh toan thiét bi két
tinh tham khao trong céc sach chuyén vé két tinh.
5.6. CAU TAO THIET B] KET TINH
Theo nguyén tac lam viéc, thiét bi két tinh chia lam bén loai:
1 — Két tinh tach mét phan dung méi.
2 - Két tinh lam lanh dung dich,
3 - Két tinh chan khéng.
4 — Két tinh tang sdi.
2325.6.1. Thiét bj két tinh tach mét phan dung moi
Phuong phap phé bién cia loai nay dung ndi cé dc. Do trong
_ dung dich c6 cae tinh thé va dé thiét lap diéu kién phat trién tinh thé
_nén cin thay déi vai két cu cha néi cd dac. Trén hinh 5.4. bigu dién
- thiét bi cd dac két tinh phéng dét treo cé thing loc dé tach tinh thé ra
khoi dung dich nude cai. Hinh 5.5 biéu dién thiét bi cé dac két tinh
phong dét ngoai.
Hoi thir
+
‘
Huyén"pho
et é Hinh 5.5, Thiét bi cé dic kat tinh
vate oe rata tset
1-6 thiét bi: 2- phéng dt; 3- thiing toc SUES SEINE ie ‘
Van téc dung dich trong Ong truyén nhiét khéng qua 3m/s, Dé
gidm tiéu hao nhiét nang c6 thé tién hanh trong nhiéu thiét bi theo
phuong thtic song song.
San phdm nhan dude cha phuong phap két tinh tach m6t phan
dung méi thuéng déng déu va kich thuéc tinh thé kha lén.
2335.6.2. Thiét bi két tinh lam lanh bang dung dich
C6 loai c&u tao ddn gian hinh tru
dting, lam lanh bang ong xodn ruét ga
hode vé loc ngoai, cé canh khudy dé
trén dung dich. Day 1a loai lam viée
gidn doan (hinh 5.6). Dé tang thdi gian
luu dung dich trong thiét bj co thé két
néi nhiéu thiét bj thanh day.
Loai hinh mang (hinh 5.7) gdm
cé mang hd I gan vio cdc vanh dai 2,
vanh dai nay duge dat trén con lan 3.
Mang dat hoi nghiéng theo true, dung
dich cho vao ddu cao cua mang, dung
dich duge lam lanh do m&t mat nhiét
ra mi trudng xung quanh va do bay
hai m6t phan dung mi. ,
Do dung dich chuyén dgng cham
vA duge lam lanh, cdc mdm tinh thé
hinh thanh va phat trién cham. Tinh
thé cé kich thuée khoang tit 3 - 5mm cho dén 10 - 15mm.
234
Hinh 5.6, Thigt bj két tinh tam lanh
bing éng xodn cé canh khuay
Dung dich
Hinh 5.7. Thiét bi két tinh mang ha:
1- mang: 2- dai; 3- con lan.Tinh thé va dich nude cAi duge lay ra 6 ddu thap hdn. Loai nay
06 chiéu dai khodng 15m réng 1,5m. Dé tang cuténg khudy trén dung
djch va tao cho tinh thé 6 trang thai lo ling, ngudi ta cé thé ding loai
mang cé vit tai.
5.6.3. Thiét bj két tinh lam lanh bang khéng khi (hinh 5.8) va
nude (hinh 5.9)
Thang 6ng tru I quay nhd vao con lan. Thing duge dat trong vd
2. Dung dich duge dua vao dau nay thing (ddu dat cao hon), tinh thé
va dich nude cai lay ra 6 dau kia thing (dau thap hon). Khéng khi do
quat 3 dua vao thang chuyén dong nguge chiéu vdi dung dich. Khi
thing quay, dung dich trugt theo thanh thing va tang bé mat bay hoi.
Dé tranh dinh tinh thé vao thanh thang, ngudi ta dat éng hoi nudéc 4 4
phia duéi dé dot trong trudng hgp edn chéng dinh. Lugng khéng khi
ligu hao khodng 20m’ trén Ikg tinh thé, chigu day lép chat léng trong
thing t# 100 dén 200mm.
Dr dit
ASA tamed
Huyén phi
tinh hinh try kim tanh bing khéng khi:
1+ thing hinh try, 2- v8 cach ign: 3- quat; 4 éng hoi nute
Thiét bj két tinh cé phéng lam lanh ngoai bang nude duge biéu
dién 6 hinh 5.9, Dung dich di vio theo éng 6 réi qua 6ng 2 nhé bom
tuin hoan, dung dich di qua thiét bj lam lanh, é day dung dich-dat
qua bio héa. Cac tinh thé duge tao thanh, khi kich thuéc dd Idn sé
ling xuéng day, cdn cac hat nhé tudn hoan tré lai, Nude cai qua bé
Phan 7, 6 day c6 thé cé cae hat nhé bj kéo theo sé duge phan ly dé
tach ra.
235Hinh $.9. Thiét bi két tinh phong
Jam lanh ngoai bing nude:
1 thing két tinh;
2,3 = 6ng tuan hoan:
4- thigt bi lam lanh,
5- bom tuan hoan;
6- ng din dung dich;
7~ bd phn thu nue cai
va phan ly hat tinh thé nho
5.6.4. Thiét bj két tinh chan khong
Cé loai lam viéc gian doan (hinh 5.10). Vi khéng c6é b6 phan lam
lanh nén thiét bi c6 thé ché tao tit cc vat liéu bén vé an mon héa hge,
nhung hé sé dan nhiét thap nhu la gém, sit, gang chiu axit...
Hinh 5.40. Thigt bj két tinh chan khéng gian doan:
4- thing; 2- bom tuye; 3- thiét bi ngumg ty chin cao
236Thang hinh try 7 trong cé canh khudy mai chéo hoac mo nea,
hat chan khéng bang bom’ tuye 2, hoi duge ngung tu trong thiét bj
chan cao (baromet).
Thiét bi két tinh [eens pnb rs
than khong lién tuc
due biéu dién trén
hinh 5.11. Dung dich
iu vao qua éng 3,
dung dich va nude cai
dugec bom 7 dua lan
hing bée hoi 4, 3 day
hit chin khong nén
: dung dich dat qua bao
hea, cac tinh thé duge
- hin thanh.
Dung dich qua bao
a va tinh thé theo
ong 6 di xudng phia
_ dudi phong két tinh 5, 6
day tinh thé tiép tuc
lén lén. Cac het lan sé
ling xudng dudéi va thao
ee gue day, cée hat Hinh $.11, Thidt bj két tinh chin khéng lién tue:
a) hing sé qua bom 1- bam; 2,6 ~ dng tun hoan: 3- dng dung dich;
Itheo dng 2 vao phing 4- phong béc hai; 5 — phdng két tinh
bic hoi.
Huyén pha
Loai nay ¢6 thé diéu chinh kich thudc hat bang cach diéu chinh
vin téc tuan hoan.
237Chuong 6
QUA TRINH HAP PHU
6.4. KHAI NIEM
H&p phy 1a qué trinh hit ede ch&t trén bé mat cde vat ligu xdép
nhd cac htc bé mat. Cac vat ligu x6p duge goi 14 chat hap phu, chat bi
hut goi la cha&t bi h&p phu.
Doi vdi khi, hap phy cé tac dung tung ty nhu thdp tha. Tuy
nhién, hap thu la qua trinh hut va héa tan vao léng chat long, con hay
phu thi chi hut trén bé mat.
Hap phu cing dung rong rai dé tach céc chat tan (dién ly va
khong dign ly) khdi dung dich. Trudng hgp nay n6 6 tae dung nh
trich ly nhung trich ly 1a qu4 trinh chuyén ch&t tan tit dung dich da
vao long dung mdi.
Hap phu 14 qua trinh tng dung réng rai trong cong nghiép hé:
chat, thie phém va nhiéu linh vic ché bién khac; tit viée tach triét d
cfc chat khi cé ham lugng thap, tay mau, tay mui cdc dung dich dé
hap phu cde ch&t déc hai trong nude va khi thai. Ngay nay eac chit
hap thu da duge ché tao dé tach cac déng phan parafin, tach nhié
chat long hau cd phan tu thap thay cho qua trinh chung luyén tron,
nhiing trugng hgp kho khan, tach khong khi thanh hai phan: mét
phan giau oxy (95%) va m@t phan giau N, (99%). Chat hap phy ca
giti vai trd quan trong trong viée san xudt chat xtc tac.
Hap phu xay ra do luc hut tén tai 6 trén va gin sat bé mat tron
cae mao quan. Manh nhat 1a cac luc hoa tri, gay nén hap phy hoa hog,
tao ra cac hgp chat kha bén trén bé mat, khé nha hode chuyén phat
ti thanh edc nguyén tu goi 1A h&p phy héa hoc. Lue hap phy do!
238hat phan tu Van der Waals tac dung trong khoang khong gian gan sit
bé mat goi 14 hap phu vat iy. Mét hién tugng thudng xay ra trong hip
phy tit pha khi la ngung tu thanh chat léng trong cac mao quan nho.
N6 xdy ra dudi tac dung cua lye mao quan.
Méi ph4n tu da bj hap phu (dad pha khi hay Iéng) déu gidm da
tu do. Nén hap phy luén kém theo su téa nhiét. Néu hap phu mét
chat khi cé nhiét hap phy cd bing nhiét ngung tu goi la hap phu vat
ly. Con hap phy héa htc, nhiét hap phy 1én hon, c6 thé bing nhiét
phan ting. Do dé trong qua trinh hap phu viée tach nhiét luén dude
dat ra.
Qua trinh chuyén chat trong hap phy duge xem nhuy gom ba giai
doan. Giai doan thi nhét la khuéch tan tit méi trugng ling dén bé
mat hat chat hap phu. Giai doan nay phu thuéc tinh chat wat ly va
thy déng luc cha chat long. Giai doan thit hai 1a khuéch tan theo cae
mao quan dén bé mat va giai doan cuédi cing la tuong tac hap phu.
Hai giai doan sau phu thugec vao cdc tinh chat va c&u tric hap pha.
6.2. CHAT HAP PHY CONG NGHIEP
6.2.1. Cau trac xép cilia chat hap phu
Cac chat hap phu cén dat cac yéu cdu co ban:
~ Cé bé mat riéng lén.
~ C6 cae mao quan dii lén dé cde phan tit hip phu dén duce bé
mat, nhung cing can di mhé dé loai cde phan tu x4m nhap, co. tinh
chon loc.
~ C6 thé hoan nguyén dé dang.
~ Bén nang luc hap phu nghia 1A kéo dai thdi gian lam viée
~ Da bén co dé chju duge rung dong va va dap.
Nhimg yéu cdu trén ching té chat hap phu khéng nhing phai cé
bé mat riéng Ién ma con can 6 mét s6 tinh chat khae vé cau tric.
Nhin chung cae chat hap phy duge dang trong cong nghiép déu
xOp, c6 bé mat riéng lén, tit khoang tram mét vuéng dén gin 2000m?
Minh trén 1g. Cau trae xdp cé thé phan loai nhu sau:
239~ Mao quan nhé: kich thuée tit § - 10A , cue dai 15 A. Loai nay
nhu 1a khéng gian giita cdc phan tt, chua hinh thanh dang hinh hoc
cla mao quan.
- Mao quan trung binh: kich thuée ti 15 A dén 1000 A, cue dai
dén 2000 A . Loai nay chiém nhiéu nh&t, tao ra thanh phan chinh bé
mat hap phy. Trong céc mao quan loai nay dién ra ca hap phu va
ngung tu mao quan.
~ Mao quan lén: kich thude Ién hon 1000 + 2000 A. Cae mao
quan nay chi tao ra 0,5 + 2m%g bé mat nhung da tao ra hé thong van
tai chat rat tét, lam tang van téc hap phu. Cac vat ligu hap phy mao
quan lén ding tét trong cAc c6t sdc ky.
Negay nay cé rat nhiéu loai vat hiéu hp phy nhu than hoat tinh,
silicagen, cfc polime hoat tinh, cac zeolit, dat sét hoat tinh va cae
oxyt cla kim loai ma dién hinh la nhém oxyt. Cang vdi cau tric xép,
mi loai cé nhitng dac tinh tao nén nhiing ving dng dung hiéu qua
riéng eda titng loai.
6.2.2. Than hoat tinh
Than nay dude ché tao tit cdc nguyén ligu gidu cacbon nhu than
ban, than da, cfc thuc vat (gé, man cua, ba mia...), xudng déng vat.
Qué trinh san xudt than hoat tinh gdm hai giai doan: than hoa
va hoat héa.
Than héa nhé qué trinh nhiét phan, nhim giai phéng cacbon
khdi cc lién két véi cac nguyén tit khae va cdc lién két bén trude day
gitia ching, loai cfc nguyén té khae déng thdi nang cao ham long
cacbon. Qua trinh nhigt phan cée vat liéu thye vat két thiic ¢
400 + 450°C trong diéu kién khong 6 chat oxy héa. Déi véi mot sé loai
than, nguyén liéu thé con duge tam héa chat truée khi than héa.
Trong giai doan thi hai, than dude oxy héa chon loc @
800 - 1000°C trong méi trudng chia hoi nude hodc khi CO,. Trong qua
trinh d6, xdy ra cae phan ting, vi du khi dang COQ,:
C+C0,> 2c0
240khi dang hoi nuée:
C+H,0+CO+H,
tac phan tng trén (dét chay mét phan than) da tao nén dé xép vi
8 mat chita c&c nhém chitc hoat déng va rat ldn, ti 600 dén
1700m%/g,
Cau tric xép va do
hoat déng phy thuge vao
loai nguyén liéu va ché
4) hoat héa. Do d6 than
6 nhiéu loai vdi pham vi
sit dung rat khae nhau,
Nhin chung, Joai giau
mao quan nhé (phan bé
mit tng vdéi mao quan
nhé nhiéu) ding tét cho
hip phu khi, kém hiéu
qua khi ding hap phu céc
ehdt hitu cg, Than hoat
tinh ding hap Phu trong winne.1. Phin bé dé xép theo kich thuéc mao quan:
dung dich cdn giau mao ‘1 than hip phy khi; 2- than hap phy chat ling
quan trung binh.
Than hoat tinh thudng duge dung 4 hai dang: dang bét thudng
ding khi nang sudt nhé, dem trén vao dung dich cin h&p phu sau dé
loc; dang vién (c6 thé €p bdt lai) thuan lyi cho viée hoan nguyén than
va ding lai nén hay sit dung cho cae hé théng c6 nang suat lén.
Than hoat tinh cé khéi lugng riéng dae 1,75 - 2,1 giem?; khéi
lugng riéng xép khoang 0,1 — lgicm®, cén khéi lugng riéng dong
‘Khoang 0,2 - 0,6 gicm*. No duge dang rat sém va rong rai nha hoat
tinh Ién va tinh chon loc. Nhuge diém 1én nhat eda né chi la dé chay
‘(thim chf véi 1 ham lugng thich hgp cé thé gay né).
241
16- CQTTB. T46.2.3. Silicagen
Ché tao silicagen cé thé theo nguyén tac sau:
- Tao thanh H,SiO, bang cach tac dung mudi silicat, nhu
Na,SiO, véi axit manh. H,SiO, két tia dudi dang keo polyme té hgp
ti cdc hat rat nhé, chita rat nhiéu nudc.
~ Say 4 120 - 150°C lam hét nude ty do, con do am 5 - 7%, gidi
phang khéng gian gitia cac vi hat, hinh thanh cac mao quan vdi be
mat riéng phat trién, cd 300 - 750m%/g.
Silicagen la chat hap phu wa nuéc. Né hap phu tét nude va nhiéu
chat cé cute, ing dung lén nhat cla né 1a dé tach nude trong khéng khi
(trong khi thién nhién khai thac ti cac mé...), khang khi va cae khi
cong nghiép khac, tach nude trong cée chat léng it tan trong nwéc...
Tuy vay né cén dude ding tach cdc chat hitu co tit dung dich (ding
trong sfc ky, céng nghiép dau mo, duge pham...).
Silicagen bén co hoc 6 nhiét d6 cao. Cac tinh chat hdp phu khéng
thay ddi xu khi silicagen dude gia cong nhiét d nhiét do 500°C.
Thudng ching c6 kich thudc 0,2 - 7mm, khéi lugng riéng thuc (dac)
2,1 - 2,3 g/cem', khéi lugng riéng xp 0,4 - 1,7g/em*, khéi lugng riéng
déng 0,1 - 0,8g/cm*.
6.2.4. Chat déo xép
Than hoat tinh hap phy kha tét nhiéu chat hau co. Tuy nhién,
rat kém déi vdi nhieu chat hitu co phan tu thap chia cic nhém chite
clo, amin, fenol,... Viée tach céc chat nay va rét nhiéu chat khae
ra khéi dung dich cé thé dua wao cac chat déo xdép ra doi cach day
khéng lau. Dé 1a cdc chat hap phy ti cac polyme dudc tong hop
nhan tao nhu styren, divinyl, benzen, polyme, copolyme, fenolformaldchyt -
amin,...
Néi chung, nhua xép hap vhu 1a cdc vat liéu bé mat ky nude,
khéng cé cyfe hofe cé eve yéu, trugng nhe trong c4c dung mdi hitu co,
Ai lute hap phu cha yéu nhu luc Van der Waals. Tuy nhién chung cang
duge ché tao dé cé tinh chon loc, dung tét déi vdi mGt sé chat nado dé.
242
i lsC6 loai kich thude (trung binh) cia mao quan lén nhu loai XAD - 8 vdi
dy, =250 A, c6 bé mat riéng chi 140m%/g. Cé loai kich thuée (trung
binh) cua mao quan nhé nhu XAD - 4, cé dy=50 A, vdi bé mat riéng
lén dén 750m7/g. ¥
6.2.5. Zeolit
La dang khodng tu aluminosilicat, lac dau chi la kheang ty
nhién, sau duge téng hgp dé phat trién nhiing cdc tinh quy gid cha nd.
Zeolit duge goi la "sing phan ti", nghia 1A tach duge cae chat dua vio
su khac nhau vé kich thuée phan tu. Dé 1A nhd mang tinh thé tao ra
edu tric giéng nhu cdc “léng", trén 46 c6 cc “eta sé". Voi kich thuée
nhat dinh chi cho phép qua nhitng phan tit nhé hon.
Nhing nguon khoang
khéc nhau cing nhttng
digu kign ché tao khae
nhau da cho ra hang loat
sang phan tu vdi kich
thuéc cita sé khac nhau,
trong khoang 3 A dén
khoang 10 A . Cac thugng
phém zeolit dudi dang
vién tao ra do trén them
‘dat sét lam chat két dinh.
Do d6 trong vién cing
Hinh 6.2, Gu tgo mang zeolit
O-oxyie = silic, nhém
thém c&éc mao quan gitta
cac tinh thé zeolit va gidia cfc chdt két dinh, lam tang thém bé mit
hap phy nhung cing tang tré luc khuéch tan.
6.2.6. Nhom oxyt hoat tinh
Cén goi 14 alumogen vi ching duge tao ra theo cach tudng tu nhu
lam silicagel, cing gém viéc tao két tha Al(OH); ngam nude dang keo,
sfly va nung theo ché d§ ky thudt nhat dinh, cde phan tu nude bj but
ra, cae mang cau tric bj ditt doan doc theo cdc mat lién két yéu, tao ra
edu tric mao quan va hoat tinh.
243Alumogen cé bé mat 200 - 400m%/g, thuéc loai ua nude, bén eo
hoc nén dang tét trong céc lép hp phy chuyén dong. Né cing due
ding trong céc cét sac ky, lam chat mang xuc tac.
6.3. CAN BANG HAP PHU VA CO CHE HAP PHU
6.3.1. Hoat dé hap phy (hoat dé tinh)
Lugng chat bi hap phu tdi da béi m@t ddn vj chat hap phy 6
trang thai cdn bang duge goi 1a hoat d9 tinh a, do bing g/g, kgfkg,
mol/g,...
Gia tri cla a phy thuée vao rat nhiéu yéu td, trude hét la chat
hap phy va bj hép phy, cau trae chat hap phu, ndng dé chat bj hap
phu, 4p sudt, nhiét dé va thanh phan cac edu tu bi hap phu khac.
Trén co s6 dé con cd ché hap phy gém nhiing dang chinh 1a chat chia
mao quan nhé, hap phy héa hoc va vat ly (don va da phan tu, ngung
tu mao quan). Dé 1A qua trinh phic tap. Cac thuyét yé hap phy ding
nhiét cing céc dung can bing hap phu mé ta nhiing anh hudng lén
hoat d6 tinh, song hau hét cho trang hgp mét cfu tit bi hap phu.
6.3.2. Cac thuyét hap phu va cdc duéng dang nhiét hap phu
6.3.2.4, Cée duéng ding nhiét hdp phu
Téng két cdc nghién ctu thyc nghiém, Brunauers, Deming L.S.,
Deming W.E va Teller E. (1940), phan cac dung dang nhiét hap phu
thanh 5 loai (hinh 6.3):
Leai I cho cae chat hp phu chi chia cdc mao quan nhd. Hap phy
lén cdc vat rin khéng x6p la dudng II va III. Loai V tucng tng cac
truéng hgp ma tuong téc giita cac phan tit bi hap phu manh hon tac
dung cia luc hap phy, cho cdc chat hdp phy xdp. Loai IV gém mét
doan cong lém xen gitia hai doan 1éi, trong 46 doan Idi phia duéi tugng
ting vdi hap phy mét lép, doan léi phia trén tuong ting véi hién tudng
ngving ty trong cdc mao quan trung binh, con doan lam biéu thi vang
h&p phy nhiéu lép. Chinh sy hap phy nhiéu ldp tao nan su linh déng,
lam cho cdc lép bj hap phy gidng nhu mang long trén bé mat
mao quan.
244a a a
\
u
"
PiPo
1
1 plpy, 1 pips
a a
Ww Vv
1 pips Tee
Hinh 6.3. Cac loal duding dang nhigt hSp phy
6.3.2.2. Thuyét hdp phu Langmuir (1916)
Theo quan niém, trén bé mat chat hap phu chita cdc tam hap
phu. Luc hap phy la do cdc héa trj du 6 cc tam do tac dong trong
khodng cach cia kich thudée phan tu va sy hp phy chi tao ra mot ldp.
Trén bé mat cdc phan tit da bi hap phy khéng tuong tac nhau. Tién
trinh hap phu gém hai qua trinh déng thi: qua trinh hut 6 bé mat
(hap phu) t# 1¢ vai néng d6 chat bi hSp phy d pha khi va dé lin bé mat
tréng; qua trinh kh hap phy xay ra déi véi cac phan ti cé nang lugng
lon hon nhiét hap phy va ty 16 vdi phan bé mat da bj chiém, Dén trang
thai can bang sé cé:
Phan tu + tam hap phu @ phitc hap phy
Goi:
@- phdn bé mat da bi hap phu;
1 - 6- phan bé mat cén tréng;
245k(1 - 6) C = van téc hap phy;
&'@- van téc nha bang;
k, k* ~ cdc hing sé téc dé hap phy va nha hap phy;
C - néng dé chat bi hap phu.
Dén trang thai can bang:
k1-QCHk®
k
=—C
6= = 2S (6.1)
14-2€
in
vdi B=k/k’
Néu goia,, la kha nang hap phu 6 bé mat hoat dong, a la hoat 6 thi:
os (6.2)
am
Tu phudng trinh (6.1) va (6.2) rit ra:
BC
= Sa 6.3.
oom 1+BC a
Déi vdi qua trinh hap phu khi, C duge thay bing dp sudt riéng
phdn cia khi bi h&p phu. O trang thai can bing phuong trinh ding
nhiét Langmuir:
Bip ;
eee 6.4)
oo EBD Ca
Sig |
vdi B “Rr
Dudéng dang nhiét hap phy loai I trén hinh (6.3) c6 dang pha hgp |
véi phuong trinh (6.4), xu&t hién 4 cdc chat hap phu chi yéu chita mao
quan nhé. Quan hé nay ciing pha hop cho nhiéu su hap phu chat long.
6.3.2.3. Thuyét hap phu BET va sw phan loai cdc duong ding nhiét |
Thuyét BET (do Brunauer, Emmet va Teller cong bé nim 1938)
dua trén quan niém cdc phan tit da bj hap phy khéng chuyén dong ty
do trén bé mat va khong tuong tac nhau; 6 nhing phan khac nhau cia
246bé mat c6 thé hinh thanh hap phy nhiéu lép véi sé lép khdéc nhau
nhuing téng bé mat la khéng déi trong bat ky diéu kién can bang nao.
Van téc hap phu ty lé vdi lugng caa bé mat hap phy va tan sé va cham
chat bj hap phu vao bé mat, nén duge tinh theo 4p suat riéng phan
L,F,P. Van téc nha hap phu ty lé véi phdn bé mat da bi hap phu, phu
thuéc nang ludng hoat héa, nén dude tinh theo quan hé Ae “ver
Can bang déng cua qua trinh hp phy va nha hap phu cé dang:
-E,/ ae
hy F,.P+ Age (PT Fy =k,F,.P+Aje “87 F, (6.5)
Nhung déi vdi bé mat tréng can bang dat duge khi:
-£y/
ky. P.P= Ae ‘*T F, (6.6)
So sanh (6.6) véi (6.5) duge:
“tf
h)F,.P = Aye “RT Fy (6.7)
Tit (6.6) va (6.7) duge:
hone de
F,=—le 87 FP =a,.F, (6.8)
Ay
bh,
F; sane RT Fy .P = BF, (6.9)
2
M@ réng quan niém trén cho n lép hap phy d trang thai can bang
dong luc, phudng trinh BET cho quan hé thé tich chat bi hdp phy gia
cae lép:
nel
iin Barf 2 J
Po Po
nel
iP P
1 (‘B-1)—-B] al
nt Py (2) |
trong dé -“F, — bé mat cha cdc lép hp phy;
k; —hadng sé van téc h&p phy;
(6.10)
247A,— 86 va cham 4 méi lép;
V,- tich chat bj hap phy cua moi lép;
P, Po — sudt riéng phan va ap suat hai bao héa cia chat bj
hap phy;
B=a,p;
n - 86 dp.
Phuong trinh (6.10) phi hgp véi t&t ca cdc dang duang ding
nhigt hp phu trong hinh 6.3. Khin = 1, hap phu mét lop, phudng
trinh tuong ting dang I. Khi n = o, (P/P,)—> 0, phugng trinh (6.10).
Khi n # 1, tuy quan hé, gitta P, P, va B ma dang duéng cong thay déi
(hinh 6.3, IT, III...)
6.3.2.4. Phuong trinh Freundrich
Tu cuéi thé ky XIX, Smith da nghién ettu hap phu mét sé chat
trong dung dich bang xuong dng vat va thay kh nang hap phu pha
hgp vdi céng thite:
a=KC (6.11)
trong dé C - néng dé chat bi hap phy trong dung dich d trang thai
can bing;
a - hoat d6 tinh;
K, n - hang sd dai vdi mai truang hop.
Vé sau Freundrich nghién ctu tiép va dua ra phudng trinh cho
hap phu khi cé dang:
a=K.p" (6,12) 9
p ~ ap suat riéng phan cia khf bj hap phu.
6.3.2.5. Thuyét thé ndng cia Polanvi (1914)
Thuyét thé nang cho rang lye hap phu chi cé tac dung & vang
khéng gian gan bé mat hap phu. thé nang tai méi diém duge do bing
céng do luc hip phy. Trong trudng hop hap phu khi ly tudng 4 nhiét
d6 T nho hon nhiét d6 téi han thi thé nang ducc tinh:
c= arin 2) (6.13)
Po
248Po ~ 4p sudt hoi bao héa cia chat bj hap phy;
p - 4p suat riéng phan caa khi bi hap phu.
Tap hop cae diém co cing thé nang thanh c4c mat ding thé. Vi
tri cia mi mat dang thé lai gidi han béi khong gian (hap phy) nhét
dinh V, vdi bé mat chat hap phy. Nhu vay cé thé biéu thi thé hap phu
nhit ham sé cia thé tich chat bj hap phy trong khong gian W,.
e=f(W) (6.14)
Két hop (6.13) va (6.14) sé dugc quan hé can bang ding nhiét.
Bing thyc nghiém biéu dién quan hé ¢ = RTIn 2 ):neo W, c6 dung
Po
dje trung cho c&p chat hap phu - chat bj hdp phu (hinh 6.5). Truong
thé nang cho mét chat hap phu khong giéng nhau déi vdi cdc chat bi
hap phu khac nhau nhung cé tinh déng dang, tic ¢= 6. = ff(W).
B - hé sé ty 16 cdn goi 1a hé sé déng dang hay hé sé affin.
hyd dey
ue Bugyy - 14
chat hap phy
Cac mat
dang thé
Hinh 6.4, Khéng gian h3p phy
Tit dudng dac trung theo phuong trinh (6.14) déi véi mat chat bi
hap phu, co thé suy ra dudng dae trung déi-véi chat khac khi biét hé
249sé #. Hé sé f ty 1é véi thé tich mol cua chat bi hap phu (trong pha
I6ng).
E.dvkmol x 10°
o 200 400 60 BO 100 120 140 160 180 Wx10*,.m¥/kg
Hinh 6.5. Bc trung hap phy CO, lén than go
6.3.3. Anh hudng cua nhiét do
Dubinin M.M da dua ra cong thie (6.15) dé tinh toan hap phy
khi va hoi. Co thé thay anh hudng manh cia nhiét dé lén cin bang
h&p phy qua biéu thitc cha Dubinin tinh hoat dé a doi vi hap phy khi
trén chat h4p phu chtta cht yéu mao quan nho:
Te all
Ig| *
(r e (6.15)
trong dé W, - thé tich cia khong gian gidi han hap phu;
6 = thé tich mét milimol khi d trang thai da bj hap phy,
Pe
-B—
W
we
i=
em/m.mol;
6 -hé sé affin;
B -hing so;
Tx. Px - nhiét d6 va 4p suat téi han.
250Néi chung nhiét dé tang lam gidm hoat d@ hap phu khi va hoi
rit nhiéu, thay déi ca dang dudng can bang (hinh 6.6).
Thé tich khi NH, bi hap phu d 1 bar, m/kg
02
Hinh 6.6, Anh hung cla
nhiét dé lén c&n bang hap
phy khi hap phy NH;
én than go
6.3.4 Hap phu nhiéu eau ter
Nhiing diéu trinh bay d cae muc trén vé cén bang (ké ca cac
thuyét hap phu) déu dua trén su hap phy cia mét edu ti. Trén co sé
46 da phat trién va 4p dung cho cdc hé khac, cha yéu la cac hé chita
nhiéu cdu ti bj hap phy déng thai.
Loai hdp phy tuan theo phugng trinh Langmuir, Helfferich cé
phuong trinh biéu dién can bang hap phy déi véi hin hgp n cétu ta:
thuge vao tinh chat cha chinh né, tinh chat cua chat bi hap phu, ma.
a, = 2mifBiCi)
: 1+ B,C,
(6.16)
a;, a,,; — hoat d6 va hoat dé cue dai d6i vdi cfu ti i;
C, - néng 46 chat i d trang thai can bang.
Nhu vay hoat dé hap phy déi vi ting chat khéng nhiing phy
cén phy thuéc vao tinh chat va néng dé cdc chat khdc cé trong hén
hop. Tinh chon loc hiténg vé phia cdc chat ¢6 ai luc, vdi bé mat manh
251
————