पैशां वर िजवापाड ेम क नसु ा पैशां ची आस ी

अिजबात न बाळगणारा जगावेगळा माणूस

अतुल कहाते

मेहता प िशंग हाऊस

All rights reserved along with e-books & layout. No part of this publication may be
reproduced, storedin a retrieval system or transmitted, in any form or by any means,
without the prior written consent of the Publisher and the licence holder. Please contact us
at Mehta Publishing House, 1941, Madiwale Colony, Sadashiv Peth, Pune 411030.
+91 020-24476924 / 24460313

Email : info@mehtapublishinghouse.com
production@mehtapublishinghouse.com
sales@mehtapublishinghouse.com
Website : www.mehtapublishinghouse.com
या पु कातील लेखकाची मते, घटना, वणने ही ा लेखकाची असून ा ाशी
काशक सहमत असतीलच असे नाही.

WARREN BUFFET by ATUL KAHATE

वॉरन बफे / च र
© अतुल कहाते
३०४, लुणावत ािसक, आयसीएस कॉलनी,
भोसले नगर, युिन िसटी रोड, पुणे ४११००७.
Email : akahate@gmail.com / Website : www.atulkahate.com
काशक : सुनील अिनल मेहता, मेहता प िशंग हाऊस, १९४१, सदािशव
पेठ, माडीवाले कॉलनी, पुणे – ४११०३०.
मुखपृ : फा ुन ािफ
थमावृ ी : २४ ऑ ोबर, २०१४ / िडसबर, २०१४ / अॉग , २०१५ / पुनमु ण :
ऑ ोबर, २०१६

P Book ISBN 9788184985672

E Book ISBN 9788184985719
E Books available on :
play.google.com/store/booksm.dailyhunt.in/Ebooks/marathi
 आज ा िवल ण चंगळवादी युगातही
िवनाकारण खच टाळू न पैसे जबाबदारीनेच
खच करायचे धडे मनापासून िगरवणारे
जुई व हषू आिण ां ना हे धडे
उदाहरणातून दे णारी अिनता
यां ना...
 ा ािवक
‘वॉरन बफे’ हे नाव मी अनेकदा अनेक मा मां मधून ऐकलेलं आहे .
वतमानप ां मधून अनेकदा बफेचा गौरव करणारे तसंच ा ा गुंतवणुकी ा
कौश ाची महती सां गणारे लेख येत असतात. सीएनबीसी, एनडीटी ी ॉिफट,
सीएनएन अशा टी ी चॅने वर बफे ा गुंतवणुकीिवषयी ा बात ा येत असतात.
अधूनमधून त: बफेसु ा मुलाखतीं ा मा मातून ात झळकत राहतो. िवशेषत:
२००८म े सु झाले ा जागितक महामंदी ा पा भूमीवर बफेनं िदले ा मुलाखती
खूप बोल ा हो ा. सगळं जग भीती ा छायेखाली असताना बफे मा
भिव ामध ा आशादायी िच ािवषयी बोलत रािहला. सग ां नी मो ा माणावर
आपली चंड नुकसानी ा वाटे वरची गुंतवणूक काढू न घे ासाठीची धडपड
वाढवलेली असताना बफे मा खूप मो ा माणावर शेअसची खरे दी करत होता.
अथातच ा ा ितमेला साजेशी अशीच ही कृती होती. एकूणच अ ंत उ ाहानं
आिण िवल ण घाईघाईनं बोलणारा बफे बघून ािवषयी कुतूहलिम ीत आ यही
वाटायला लागलं. आधीपासूनच हे बफे करण कधीतरी नीटपणे समजून घेतलं
पािहजे, असं वाटत होतं. इतर िवषयां मुळे बफेचा िवषय मागे पडला होता. ातच
िफडे ल कॅ ो, ने न मंडेला यां ची च र ं िलिह ामुळे गुंतवणूक, शेअरबाजार वगैरे
िवषय फारच वरवरचे आिण ख या अथानं पोकळ वाटायला लागले होते. एकूणच खूप
पैसे कमावणा या माणसाला सगळं जग उचलून धरत असलं, तरी आपण ाला िकती
मह ायचं, अशी ता कता म े येत होती. ामुळे हा िवचार जरा मागे पडला. ही
काही पु कं िल न पूण झा ावर बफेवर िलिह ात आलेली काही च र ं वाचायला
लागलो आिण मग मा आपलं मत चुकीचं अस ाची जाणीव ायला लागली. बफेनं
आजवर ा इितहासात फार कमी माणसां ना जमेल इतकी संप ी गोळा केलेली
असली, तरी या संप ीचा ाला काडीचाही मोह नाही. अ ंत साधी राहणी आिण
िवचारसरणी, आपले खच श िततके कमी ठे वणं आिण आप ा अफाट संप ीचा
कुठलाही उपभोग घे ाचा िवचारसु ा न करणं, या बफे ा गुणां नी मला अवाक
क न सोडलं. ातच नंतर ा काळात बफेनं आपली जवळपास सगळी संप ी खूप
िवचार क न दान क न टाकली आिण आप ा कुटुं बीयां साठी जवळपास काहीच
मागे ठे वलं नाही, या गो ीनं तर भारावून गे ासारखंच झालं. या सग ा गो ी मराठी
वाचकां समोर आण ा पािहजेत, याची जाणीव झाली आिण ातून हे पु क िलहायला
घेतलं.
 वॉरन बफे गुंतवणुकी ा िव ात इतकं यश कसं काय िमळवू शकतो,
यासंबंधीचं कुतूहल अनेक जणां ना असतं. बफेला जे जमू शकतं ते इतर जवळपास
कुणालाच का जमत नाही, असा ां ा मनात असतो. या एका ाची अनेक
उ रं आहे त. सग ात पिहली गो णजे बफे गुंतवणूक करताना भाविनक ा
अिजबातच िवचार करत नाही. आपण गुंतवणूक करताना फ ा गुंतवणुकीशी
संबंिधत असलेले आिथक िनणयच घेतले पािहजेत, हे ामागचं बफेचं त आहे . दु सरं
णजे बफेची गुंतवणूक जवळपास कायमसाठी िकंवा िकमान दीघ काळासाठी तरी
असते. णजेच शेअरबाजार खाली गेला णून गुंतवणूक करायची आिण तो वर
आला की, शेअस िवकून टाकायचे अस ा भानगडीत बफे पडत नाही. आपण खरे दी
करत असले ा शेअसची िकंमत खूप कमी आहे , याची तो बराच काळ खा ी क न
घेतो. तसंच या कंप ा मुळात गुंतवणूक कर ासाठी यो आहे त का नाही,
यािवषयीसु ा तो खूप काळजी घेतो. ानंतर शेअरबाजाराची पातळी काहीही का
असेना; बफे आपण िवकत घेत असले ा शेअसचाच िवचार करतो. ानंतर हे शेअस
तो श तो िवकायचेच नाहीत, अशा कारे ां ाम े गुंतवणूक क न मोकळा
होतो. ितसरं णजे बफेचा अ ास फ आडा ां वर आधारलेला नसतो. ामागे
ा ा गु बजािमन ॅहॅम यानं सां िगतलेली प त आिण ा प तीम े त: बफेनं
घातलेली चंड भर यां चा समावेश असतो. यालाच ‘ ॅ ू इ े ं ग ’ असं णतात.
‘शेअरबाजार हा आं ध ा लोकां चा खेळ असतो ’ असं णतात, हे खरं च आहे ! पण
बफे ा या गुंतवणूक प तीमुळे ात बराच डोळसपणा येतो, असं आप ा ल ात
येतं. अ ंत सावधिगरीनं आिण आपलं नुकसान जवळपास होणारच नाही; अशा
प तीनं ही गुंतवणूक होत अस ामुळे आप ा गुंतवणुकीिवषयी बफे आ िव ासानं
भा न गेलेला असतो.
बफेचं आयु ना मय वगैरे अिजबात नाही. तसा आवही तो आणत नाही.
अथात बफेला िस ी सुखावते असं ाचे च र कार णतात; पण ासाठी तो खास
धडपड करत नाही. अधूनमधून तो आप ा आधी ा आयु ात ा घटना मा
ितखट-मीठ लावून जरा खुलवून न ीच सां गतो, असं टलं जातं. अथातच यात
ाचा कुठे ही कपटीपणा नसतो; पण आप ाला िमळत असले ा िस ीम े जरा
भर घालावी, असा ाचा ख ाळ िवचार यामागे असतो. अनेक दशकं गुंतवणुकी ा
े ात बफेनं िमळवले ा अपूव यशामागे ाची उमेदवारीतली तयारी कारणीभूत
आहे . पैसे गुंतवणं आिण ते वाढ ाचा िनखळ आनंद बघणं, हे सुख ानं आयु भर
अनुभवलं आहे . ाम ेही ा ातलं लहान मूलच उठून िदसतं. याम े ा
पैशां िवषयी लोभ बाळगणं िकंवा ा पैशां चा वैय क सुखासाठी वापर करणं, या
गो ी बफे ा आयु ात कुठे ही िदसत नाहीत. काही जणां ना हे जरा िविच वाटे ल.
मुळात पैशां चा उपभोग ाय ाच नसेल, तर कुणी पैसे कमाव ासाठी इतकं
धडपडे ल का? असा रा सग ां ा मनात येईल. बफेचं मत मा खूप वेगळं
आहे . ाला कुठलाही िविश हे तू मनात ठे वून पैसे कधीच कमवायचे न ते. पैसे
कमावून दाखव ाचं आिण ां ची िवल ण वेगानं वाढ होत अस ाचं ाला खूप
सुखावत राहायचं. या पैशां चा उपभोग घे ासार ा ा ा आवडी-िनवडी िकंवा
सवयी कधीच न ा. णूनच फाटके बूट आिण साधे कपडे वापरणं, अ ंत साधं
कायालय थाटणं, खा ा-िप ाम े बगर तसंच पे ा वा कोक यां चाच भरणा असणं,
एकच गाडी वषानुवष वापरणं, आप ा एकाच जु ा घरात ाच फिनचरसह िक ेक
दशकं राहणं, कुठ ाही अनाव क व ूंची खरे दी न करणं, सगळा भपका टाळणं
या बफे ा सवयी बघून अलीकड ा नव ीमंतां नी ातून अनेक धडे घे ासारखी
प र थती आहे .
बफे भावानं अ ंत िभ ा अस ामुळे ाला आप ा आजूबाजूला सुरि त
करणारे लोक असले की बरं वाटत रािहलं आहे . यातूनच बफेची दोन ल ं झाली. तसंच
आप ा गुंतवणुकी ा पसा याम े चाल मंगर हा अ ंत कुशा बु ीचा माणूस
बफेला भागीदार णून लाभला. अथात बफेची ही भीती फ ा ा वैय क
आयु ापुरती मयािदत रािहली. आप ा गुंतवणुकी ा संदभात मा बफे एकदम
िबनधा रािहला. ा ाकडे कुणीही कुठलीही दे णगी मागायला आलं िकंवा आपली
कंपनी अडचणीत अस ामुळे ित ाम े गुंतवणूक क न ितला संकटातून बाहे र
काढ ासाठी याचना करायला णून आलं, तर बफे याला नकार ायला अिजबातच
कचरत नसे. या बाबतींम े तो अ ंत ठाम असे. गुंतवणुकीिवषयीचे िकंवा एकूणच
पैशां चे िनणय घे ा ा संदभात तो अ ंत कोरडा असे. ात भावनां ना थान नसे.
बफेची मुलं तसंच ाची बहीण यां ना आिथक संकटां चा सामना करावा लागला,
ते ासु ा बफेची ही भूिमका ठाम होती. ानं खूप अटी घालून आिण ही मंडळी
आप ा चुकां ची जबाबदारी त: ीकारतील, अशा बोलीवरच ां ना आिथक मदत
केली.
बफेला इतकं चंड यश कशामुळे िमळालं असावं? अथातच ानं अ ंत
व थतपणे आप ा गुंतवणुकीसंबंधीचे सगळे िनणय तर घेतलेच; पण ातही
ाचा ठामपणा, ाचा िनधार आिण ा ाम े गुंतवणुकी ा बाबतीत असलेली
अमयािदत सहनशीलता हे गुण कायम उठून िदसले. सवसामा गुंतवणूकदार नेहमी
शेअस ा िकमती घसर ा की, घाब न आपली गुंतवणूक काढू न घेतात आिण
नुकसान सोसतात. तसंच शेअस ा िकमती वर जायला लाग ा की, ते इतरां चं बघून
त:ही शेअसची खरे दी च ा भावानं करतात. इथेही ां चं नुकसानच होतं. या
अनुभवामुळे यानंतर िक ेक गुंतवणूकदार शेअरबाजाराकडे परत िफरतच नाहीत.
ां ा मनात शेअरबाजारािवषयीची चंड भीती िनमाण झालेली असते. इथे
बफेसारखा माणूस उठून िदसतो. शेअरबाजाराला आप ावर िनयं ण कधीच िमळवू
ायचं नाही, हे त ानं मनाशी बाळगलं. आपणच शेअरबाजाराला आप ाला हवं
तसं िफरवलं पािहजे, असं तो णत रािहला. णजेच आपण कधी गुंतवणूक करावी
आिण ती िकती वष कायम ठे वावी, या संदभातले िनणय आपण त:च घेतले पािहजेत
आिण शेअरबाजाराला ात अिजबात मह ायला नको हे अवघड सू ानं कायम
सां भाळलं. अलीकड ा काळात एका िदवसातच शेअस ा िकमती चंड वेगानं वर-
खाली होत असताना आिण संगणक तसंच इं टरनेट यां ामुळे सगळे वहार
डो ां ा पाप ा िमटू न उघडाय ा आत होऊ शकत असताना वषानुवष शां त
रा न आप ाला अनुकूल असलेली प र थती िनमाण होईपयत शेअरबाजारापासून
दू र राह ाची िचकाटी बफेनं दाखवली. अथातच बजािमन ॅहॅमकडून बफेनं या
संदभातले ाथिमक धडे घेतले असले, तरी ाला सोनेरी िकनार मा ानं त:नंच
चढवली.
बफेचं गुंतवणुकीिवषयीचं कौश आिण माणूस णून बफे या दो ी गो ींचा
जरा खोलात जाऊन अ ास केला की, शेअरबाजार िकंवा गुंतवणूक या गो ी
बौ क ा कमी मह ा ा मानणा या लोकां नाही जरा वेगळा िवचार िमळे ल, असं
मा ा वैय क अनुभवातून सां गू शकतो. शेअरबाजारा ा गुंतवणुकीम े यश
िमळवणारे लोक िन ळ नशीबवान असतात िकंवा आडाखे क न ां ना यश
िमळतं, असं आपण सवसामा पणे णतो. असं नसेल तर ां चे ‘यो िठकाणी ’
लागेबां धे असतात आिण णूनच अनैितक मागानी ते यश ी ठरतात, असंही दु सरं
एक मत असतं. ात पूणपणे त तर आहे च; पण बफे मा या सग ाला अपवाद
आहे . बफेला िमळालेलं यश िनिववाद आिण िनभळ आहे . तसंच ानं गुंतवणुकी ा
िव ाला एका न ा उं चीवर नेऊन ठे वलं आहे .
आप ा संप ीचा वापर न ी कशासाठी आिण कसा करावा, या संदभातही
बफेनं सग ां समोर आदश िनमाण केला आहे . खरं णजे बफे अ ंत कंजुषपणे
वागतो आिण आप ा संप ीचा समाजाला अिजबात फायदा क न दे त नाही, अशी
टीका ा ावर सात ानं होत असे. ाला बफेनं िदलेलं एकमेव उ र णजे, ‘ही
संप ी गुंतवत रा न आणखी वाढवली पािहजे.‘ असं असायचं. णजेच खूप
आधीपासून आपली संप ी वाटायची क ना ाला पसंत न ती. कारण या
संप ीम े च वाढ ाजानं वाढ होत रािहली पािहजे, असं ाचं मत होतं. अशा
कारे या संप ीचं माण चंड वाढ ानंतर ती दान कर ात मजा आहे आिण
ते ाच समाजाला ाचा खरा उपयोग होईल, असं ाला सां गायचं होतं. याखेरीज
अनेक छो ा-मो ा सं थां ना फारसा िवचार न करता दे ण ा दे ालाही बफेचा
िवरोध होता. यातून काहीच सा होत नाही आिण समाजाचं कुठ ाही कारे भलं
होत नाही, असं तो मानत असे. अगदी पूणपणे एखा ा सं थेची तपासणी क न, ितचा
हे तू बघून आिण ितची काम कर ाची प त बघूनच ितला चंड मोठी दे णगी ावी,
असं बफेचं णणं होतं. याला काही लोक बफेची टाळाटाळ णायचे आिण तो खूप
ाथ आहे असं णायचे. बफेनं ावर कुठलीही िति या ायचं टाळलं; पण
अचानकपणे िबल गेट्स ा सं थेला अशी काही दे णगी िदली की सग ा जगाचे डोळे
पार िव ारलेच! आपली गुंतवणुकी ा संदभातली संक ना बफेनं इथेही वापरली.
णजेच खूप वाट बघून, कोणतीही घाई न करता शां तपणे बफे जशी रामबाण
गुंतवणूक करायचा तीच प त ानं दे णगी दे ताना वापरली. ा थत पणानं बफेनं
अनेक दशकां ा ामािणक मेहनतीतून चंड मो ा माणात पैसे कमावले, ाच
थत तेनं ानं ते अ ंत िवचारपूवकरी ा दान केले. असा माणूस खरं च िवरळा!
माणूस णून बफे एकदम िदलखुलास असला, तरी आपला वेळ वाया
घालवणा या लोकां शी मै ी करणं, ाला अिजबात पसंत नसे. आप ा कामा ा आड
तो कुठ ाच गो ीला येऊ दे त नसे. भावनां ना बफे ा आयु ात फारसं मह
नस ामुळे यात ाला फारशा अडचणी येत नसत. सुझी ही बफेची पिहली बायको
एकदम या ा िव भावाची अस ामुळे घरात एकदम दोन टोकां चे भाव
अस ाची प र थती िनमाण झाली; पण यातून कुठलेही अि य संग घडत नसत.
याचं कारण णजे सुझीनं बफेला पुरेपूर ओळखून ाला खूप सां भाळू न घेतलं. बफे
ित ावर चंड माणावर अवलंबून राही. नंतर ा आयु ात मा सुझी ा आयु ात
पोकळी िनमाण झाली. मुलां ना वाढवत असताना आिण आप ा सामािजक
कामां मध ा धामधुमीमुळे सुझीला पूव वेळ पुरत नसे. नंतर मा ितला रतेपणा
जाणवायला लागला. यामुळे बफे आिण सुझी एकमेकां पासून दू र गेले. तरीही
ां ामधलं ेम कमी झालं नाही. सुझीला उतारवयात ककरोग झा ावर बफेनं ितची
खूप काळजी घेतली. सुझी हे जग सोडून जाणार हे कळताच बफे पार ाकूळ झाला
आिण िक ेक िदवस तो तशाच अव थेत रािहला. सुझी गे ावरच ानं अॅ ड या
सा ासु ा बाईशी दु सरं ल केलं.
िवचारसरणीनं बफे प ा भां डवलशाहीवादी आहे . उ ोगां ना वेगानं पुढे
जा ासाठी अनुकूल प र थती असली पािहजे, असं ाचं मत आहे . ाचबरोबर
ब तेक गभ ीमंतां ची करां िवषयीची जी मतं असतात ां ना बफेचा चंड िवरोध आहे .
आप ासार ा अित ीमंत लोकां वर खूप जा कर सरकारनं लादले पािहजेत, असं
तो उघडपणे णत असतो. यािशवाय वेगवेग ा कंप ां मधले उ पद थां चे आिण
िवशेषत: सीईओंचे पगार माणाबाहे र असतात असं णायचं धाडसही बफेनं
अनेकदा दाखवलं. णूनच बफेमधला माणूस कायम िजवंत रािहला, असं आपण
णू शकतो.
आक ां ा जंजाळात सवसामा माणसाला गां ग न गे ासारखं होतं.
ापार, उ ोग, अथशा , िहशेब या सग ा गो ींची मािहती नसलेला माणूस
ा ावर होत असले ा आक ां ा मारानं पार गारद होतो. असा माणूस त: न
गुंतवणूक क न चंड यश िमळवायची ं बघूच शकत नाही. अशा माणसानं वॉरन
बफेनं आखून िदले ा मागानुसार गुंतवणूक कर ाची आशा अिजबात बाळगू नये,
असा सावधिगरीचा इशारा दे णं भाग आहे . ा माणसाला हे सगळं समजून घेणं खूप
रं जक वाटतं आिण ासाठी तो खूप य करायला तयार आहे , ानंच या भानगडीत
पडावं. तसं नसेल आिण तरीही गुंतवणूक करायची असेल, तर अनेक ु ुअल फंड
योजना िवकत असले ा ‘इं डे फंड‘ कार ा योजनां म े गुंतवणूक करावी आिण
मोकळं ावं, असं बफेसकट अनेक लोक णतात. यात खूप त आहे . कारण
बफेसारखी गुंतवणूक कर ाचे य करणं, हे सु ा चंड धोकादायक ठ शकतं.
अनेक वषा ा अ ासातून आिण मुळातच या िवषयावर िक ेक दशकं अतोनात ेम
क न बफेनं यात आपलं े िस केलेलं आहे . सवसामा माणसानं लगेचच
ा ासारखं यश िमळे ल, या आशेवर गुंतवणुकी ा िव ात उडी मारणं यो नाही.
यामागे चंड िचकाटी, िज , अ ास, शारी आिण या िवषयाची आपुलकी हे बफेचे
गुण आ सात कर ाची तयारी आिण ासाठी लागणारा वेळ यां ची उपल ता
असेल, तरच या भानगडीत पडावं.
िव ानासार ा े ात काही मूलभूत कामिगरी क न दाखवणं िकंवा
अथशा ातले िस ा घालून दे णं, अशां सारखी बफेची कामिगरी महान न ीच
नाही. पण ख या अथानं ात काहीतरी भ िद क न दाखव ाची ाची िज
अफाट आहे . गुंतवणुकी ा िव ाला आपण जरा कमी लेखलं तरी ामधलं सवा
थान बफेनं गाठलं आहे , असं आपण न ीच णू शकतो. खूप दशकं गुंतवणुकी ा
िव ाला आप ा मुठीत ठे व ाची िकमया ानं सा केली. णूनच गुंतवणूक त
णून तसंच माणूस णूनही बफेकडून आपण बरं च काही िशकू शकतो!
– अतुल कहाते
अनु मिणका

बालपण ते त णपण
बजािमन ॅहॅमचा भाव
तं पणे गुंतवणुकीची सु वात
बकशायर हॅ थवे
यश ी गुंतवणूकदार... पण अयश ी नवरा
सुझी ते अॅ ड
िमसेस बी आिण बकशायर हॅ थवे
‘सॅलोमन दस’चं भयानक करण
बफे शेअरबाजारा न े कसा?
कोकाकोलामधलं यश
बफेची घोडदौड
‘डॉट कॉम’चा उदया
जागितक महामंदी : २००७-०८
बफेसारखी गुंतवणूक करायची आहे ?
समारोप
संदभ-सूची
 बालपण ते त णपण
स तरा ा शतकाम े जॉन बफे नावाचा एक िवणकर ब धा युरोपमध ा
धािमक जाचाला कंटाळू न अमे रकेम े पळू न आला. ‘बफे’ आडनावाची हीच पिहली
ओळख अस ाचं मानलं जातं. यानंतर काही िप ा उलटू न गे ावर बफे
घरा ामधला कंजुषपणाचा एक मजेशीर गुणधम अगदी ठळकपणे दाखवणारी घटना
घड ाचं िदसून येतं : िसडनी बफे नावाचा माणूस काही उ ोगधंदा जमत नस ामुळे
आप ा स ा आजोबां ा शेतात मजुरी करायला गेला. पण या आजोबां ना ाचं
काही िवशेष असं वाटलं नाही. ां नी इतर मजुरां माणेच आप ा या नातवालाही
अगदी कमी पगारावर काम करायचं फमान सोडलं. या नातवानं णजे िसडनीनं
सु वातीला नाराजीनं हे काम करायला सु वात केली खरी; पण लवकरच वैतागून
ानं हे अ ंत कमी पगारा ा मजुरीचं काम सोडलं. आिण तो अमे रके ा ने ा ा
रा ामध ा ओमाहा गावी िनघून गेला. आप ा आजोबां नी आप ाला इतका कमी
पगार ावा, याचं िसडनीला वाईट वाटत होतं. णून आता तो आप ा आई ा
नातेवाइकां कडे णजेच आई ा विडलां कडे ओमाहा इथे दाखल झाला. िसडनी ा
या दु स या आजोबां चा ओमाहाम े एक वसाय होता. अमे रके ा इितहासात
गाजलेलं यादवी यु नुकतंच संप ामुळे ओमाहा गाव रे े मागानं इतर िठकाणां शी
जोड ात आलं होतं. ामुळे हे गाव अचानकपणे काशझोतात आलं आिण आपण
या प र थतीचा फायदा उठवला पािहजे, हे ल ात घेऊन िसडनी बफेनं
िकराणामालाचं दु कान थाटलं. ओमाहा ा तोपयत ा इितहासामधलं िकराणामालाचं
असं हे पिहलंच दु कान! ाचा हा िनणय चां गलाच यश ी ठरला आिण िसडनीचा धंदा
जोरात सु झाला. िसडनीनं णजे आप ा नातवानं असला वेडगळपणा के ाब ल
शेतमालक असले ा ा ा आजोबां ना ाची खूप काळजी वाटायची. ते वारं वार प ं
िल न ाला स े ायचे आिण तो मा ा सग ा स ां कडे साफ दु ल
करायचा! फ काही मह ाचे स े ानं मानले आिण नंतर ा बफे मंडळींनीसु ा
ास ां नुसारच आपलं आयु जगायचं असं ठरवलं असावं. ते स े णजे कज
काढू नयेत, उधारी वाढवू नये आिण आप ा उ ात समाधान मानावं!
िसडनीनं आप ा वसायात जम बसवून ात यश िमळव ावर ल केलं;
पण दु दवानं िसडनी ा बायको ा पोटी ज ले ा सहा जणां पैकी फ अ आिण
ँ क ही दोनच मुलं मोठी होईपयत जगली. िसडनीनं आप ा दु कानाचा ाप खूपच
वाढवला, ामुळे ा ा दो ी मुलां नाही दु कानात काम करावं लागलं. एके िदवशी हे
दोघे भाऊ आपलं दु कान सां भाळत असताना हे ि एटा ुवल नावाची एक अ ंत
सुंदर त णी आप ा साव आई ा ासाला कंटाळू न नोकरी मागायला णून ितथे
आली. हे ि एटा ा सौंदयानं अ आिण ँ क या दो ी भावां ना बघता णीच घायाळ
क न सोडलं; पण ां ापैकी अ जा दे खणा अस ानं हे ि एटानं १८९८ साली
ा ाशी ल केलं. या घटनेनंतर नाराज झाले ा ँ कनं िकराणामालाचं दु सरं दु कान
उघडलं आिण तो आप ा स ा भावाशी, अ शी परत कधीच बोलला नाही!
अ आिण हे ि एटा आपलं दु कान अगदी कसोशीनं चालवायचे. सगळे
िहशेब चोखपणे ठे वणं, कुणाला फारशी उधारी क न दे णं, त:वर कज होणार
नाही याची काळजी घेणं, या गो ींवर ां चा भर असे. हे ि एटा अ ंत धािमक होती.
ा दोघा नवरा-बायकोला कसलंही सन न तं. ितचा भाव अ ंत कडक
िश ीचा होता. आप ा सग ा मुलां ना दु कानात काम करायला लावूनसु ा ितनं
ां ना चां गलं िश ण घे ास भाग पाडलं होतं. ित ा पोटी ज ले ा मुलां पैकी
ितसरा मुलगा हॉवड णजे वॉरे न बफेचा िपता! हॉवडला नेहमी आप ा मोठया
भावां नी वापरलेले कपडे च वापरावे लागत. तसंच शाळे म े इतर ीमंत मुलां बरोबर
वावरताना राहणीमानात ा फरकां मुळे आपण साधारण कुटुं बातले आहोत, याची
ाला सतत जाणीव होत असे. ही गो ाला सतत टोचतही असे. ज ानं कुणी े
आिण कुणी किन हे ठरवलं जा ाला हॉवडचा असलेला िवरोध ितथेच सु झाला.
प का रतेम े आपलं पदवीचं िश ण पूण क न एका थािनक वतमानप ाम े
हॉवडनं वाताहराची नोकरी धरली. ितथेच लैला ाल नावा ा एका समिवचारी
त णी ा तो ेमात पडला. हॉवड माणेच लैलाचीही राजकारण आिण समाजकारण
यां ािवषायी ठाम मतं होती. तसंच समाजामध ा वेगवेग ा रां म े असले ा
लोकां म े सतत के ा जाणा या फरकां ची या दोघां नाही मुळापासून चीड होती. पण
लैला ा बाबतीतली एक मह ाची गो णजे ितची आई आिण आजी या दोघी
मनो हो ा. एकदा लैलाची आई आप ा तीन मुलींपैकी एका मुली ा मागे पेटतं
लाकूड घेऊन पळत सुटली होती. ा घटनेनंतर लैला ा विडलां नी आपली नोकरी
सोडून मुलींचा सां भाळ करायचं ठरवलं. तसंच लैला ा आजीला तर
मनो ां साठी ा इ तळातच भरती करावं लागलं आिण ितथेच ितचा मृ ू झाला
होता. अशा प र थतीत लैलाम े हे दोष उतरले नसते, तरच आ याची गो ठरली
असती. लैलानं खूप हालअपे ां म े आपलं बालपण काढलं. आप ा आई ा िविच
वाग ामुळे लैलाला लहानपणापासूनच आप ा विडलां ा वतमानप ा ा
वसायात मदत करावी लागे. ां चं गाव अमे रकेमधलं असलं तरी ामु ानं जमन
भािषक होतं. ामुळे हे वतमानप जमन लोकां नाही आवडे ल अशाच पाचं होतं.
पिह ा महायु ानंतर जमनी ा िवरोधातलं वातावरण वाढ ावर साहिजकच या
वतमानप ाचा खप खूप घटला. ामुळे लैलासमोर ा अडचणी अजूनच वाढ ा.
ामुळे ितनं वतमानप ा ा कायालयात नोकरी धरायचं ठरवलं. दर ान हॉवड बफे
या वतमानप ाचा संपादक झाला होता. ानं लैलाला कामावर घेतलं. लवकरच ते
 ेमात पडले आिण ां चं ल झालं.
काही काळानंतर हॉवडनं आप ा विडलां शी चचा क न आपलं
उदरिनवाहाचं साधन बदलून िवमा एजंट ायचं ठरवलं. हॉवडची िवचारसरणी उजवी
णजेच रप कन प ा ा िवचारसरणीशी जुळणारी होती. ा ाशी जुळवून घेत
डा ा णजेच डे मो ॅ िटक प ा ा िवचारसरणी ा लैलानंही रप कन प ाला
पािठं बा ायचं ठरवलं. िशवाय लैला आता खूप धािमक कामां म े गुंतायची.
१९२८साली ां ा घरात डो रस इिलनॉर नावाची पिहली मुलगी ज ाला आली.
दु दवानं काही मिह ां म ेच लैला ा बिहणीलासु ा आपली आई आिण आजी
यां ासारखा मानिसक आजार जडला; पण निशबानं लैलाम े अजून तरी अशी
ल णं िदसत न ती.
१९२० ा दशकात अमे रकेम े सगळीकडे धामधुमीचं वातावरण होतं.
शेअरबाजार नवे उ ां क गाठत होता. ाच यशावर ार हो ासाठी णून हॉवड
बफेनं १९२७ साली एका बँकेम े शेअरदलालाचं काम ीकारलं. पण ाचे हे
उ ाहाचे बुडबुडे जेमतेम दोन वष िटक ावरच २९ ऑ ोबर, १९२९ या Black
Tuesday णून ओळख ा जाणा या ऐितहािसक िदवशी शेअरबाजार कोसळला.
ानंतर ही पडझड सु च रािहली. हॉवडवर न ानं काम शोधायची पाळी आली. या
दर ान ३० अॉग , १९३० या िदवशी हॉवड आिण लैला यां ना वॉरन एडवड नावाचं
दु सरं पु र ा झालं. िनयोिजत कालावधीपे ा लवकर णजे पाच आठवडे आधी
ज ाला येऊनसु ा वॉरनचं वजन सहा पौंडां चं होतं. हॉवडनं परत एकदा आप ा
विडलां ा िकराणा माला ा दु कानात काम कर ाचा य केला. पण ते श
नस ाचं हॉवडला ा ा विडलां नी सां िगतलं. दर ान अमे रकेतील बँका धडाधड
बंद पडत हो ा. नंतर ा काळात ‘ ेट िड ेशन’ णून ओळखलं गेलेलं जागितक
महामंदीचं भीषण संकट अमे रकेवर कोसळलं होतं. बँका बुडाय ा आधी ातले
आपले पैसे काढू न घे ासाठी लोक धडपडत होते. आप ा नव याला आिण मुलां ना
पोटभर खायला िमळावं णून िक ेकदा लैला उपाशीच राही. अशा प र थतीम े
हॉवड बफे आिण ाचे दोन सहकारी यां नी िमळू न च शेअर दलालीचा वसाय
सु करायचं ठरवलं. शेअरबाजारात आिण एकूणच अथकारणात िवल ण मंदी सु
असताना ां नी घेतलेला हा िनणय अ ंत धाडसी होता. पण आ य णजे सगळीकडे
बाजार कोसळत असताना आप ाकडे िश क असलेले थोडे फार पैसे न ी कुठे
गुंतवायचे? असा पडले ा अनेक लोकां नी हॉवड बफेमाफत सुरि त कारची
गुंतवणूक करायचा िनणय घेतला. पिह ाच मिह ात हॉवड बफेला ४०० डॉलसची
कमाई झाली. यामधली एक गंमत णजे ओमाहामध ा रोटरी बचा अ
असलेला अ बफे णजे हॉवडचा िपता होता. ानं आप ा बमध ा सग ा
सद ां ना ‘मा ा मुलाला गुंतवणुकी ा संदभातलं काहीही समजत नस ामुळे
ा ाकडे तुमचे पैसे गुंतवायला अिजबात दे ऊ नका !’ असा इशारा दे ऊन ठे वला
होता. असं असूनही हळू हळू हॉवड बफे ा वसायाचं चां गलं ब ान बसत
असतानाच अचानकपणे ाला दयरोग जड ाचं िनदान डॉ रां नी केलं. ामुळे
हॉवड ा कामकाजावर आिण हालचालींवर मयादा आ ा. दर ान वॉरन एकदम
शां त मुलगा णून ओळखला जायचा. चचम े आप ा आईबरोबर गेलेला असताना
तो न कंटाळता ितथे दोन ताससु ा सहजपणे बसून राही. िनळसर डो ां चा, लालसर
गालां चा वॉरन कोणाशी फारसा बोलतही नसे.
अमे रकेवर ा या आिथक महासंकटा ा काळात ँ किलन झवे ची
रा पितपदी िनवड झाली. झवे नं अनेक सावजिनक क ाणकारी काय म हाती
घेऊन अमे रकेमध ा मंदी ा आिण बेकारी ा प र थतीम े सुधारणा करायचे
जोरदार य केले. कड ा उज ा िवचारसरणी ा हॉवड बफेला हे अिजबात
आवडायचं नाही. झवे अमे रकेचं खूप नुकसान करत अस ाचं ाचं मत झालं
होतं. ािवषयी तो रागारागानं बोलत असे. ा काळात ‘गो ँ डड’ नावाची
संक ना अथकारणाम े अ ात होती. ितचा सोपा अथ णजे सरकारला
आप ाकडे िजतकं सोनं असेल ितत ाच माणात णजे ठरावीकच पैसे छापायची
परवानगी असे; पण १९२९ साली सु झाले ा जागितक महामंदीनंतर सगळीकडे
बेकारीचं वातावरण पसर ामुळे झवे नं ही प त बंद क न टाकली.
साहिजकच अमे रकेला आता पूव ा तुलनेत खूप जा माणात डॉलस
अथ व थेम े आणणं श झालं. यामुळे हॉवड बफे खूप भडकला. झवे नं
डॉलर या चलना ा ताकदीची पूण वाट लावली अस ाचं ाचं प ं मत झालं. तसंच
गरज नसताना झवे नं अथ व थेम े खूप डॉलस आण ामुळे डॉलरची िकंमत
घटणं याचाच अथ व ूं ा िकमती वाढणं आिण सगळीकडे महागाईचं थैमान सु
होणं, या गो ी घडणारच याची हॉवड बफेला खा ी वाटत होती. ामुळे ानं
आप ाकडचे डॉलस खचून काही व ू िवकत घेणं, अ धा ाचा साठा क न ठे वणं,
असे कारही केले. काही दशकां नंतर डॉलर ा घटणा या भावािवषयी हॉवड बफेचा
मुलगा वॉरन यालासु ा अशाच कारची काळजी वाटली होती, यात अथशा ा ा
ानाबरोबरच आनुवंिशकतेचाही संबंध असावा!
बफे कुटुं बात राजकारण, पैसा, त ान अशा अनेक िवषयां वर चचा चाले;
पण ा सग ा चचाही चंड कोरडे पणा ा वातावरणात चालत असत. अगदी लहान
मुलां शीसु ा ेमानं, लाडानं बोलायची प त नसे. बाहे न लोकां ना बफे कुटुं बामधलं
वातावरण एकदम चां गलं वाटत असे; पण लैलाला मा ित ा मानिसक आजारां नी
भंडावून सोडलं होतं. लैला आपला नवरा हॉवडसमोर एकदम शां त असली, तरी
आप ा मुलां वर मा ती मधूनच कुठलंही कारण नसताना चंड भडके. ानंतर
िक ेक तास शां त न होता, ती ां ाशी जवळपास ू रपणे वागे. अशा प र थतीम े
आपण काय करायचं हे िबचा या वॉरनला आिण ा ा भावंडां ना अिजबात कळत
नसे. ामुळे ती सगळी मुलं िनमूटपणे लैलाचा ागा सहन करत. लैला कामही भरपूर
करे . पण ाचबरोबर ती अनपेि तपणे वारं वार संतापेही. तास ास मुलां ची खरडप ी
काढू न, ां ना अ ंत अपमाना द भाषेम े िहणवून, ां ा रड ाची पवा न करता
ती तावातावानं बोलतच राही. मुलां ा पूव ा चुका, ां नी कधीच न केले ा चुका,
जुने तसंच िक ेकदा का िनक संग या सग ां चा ात समावेश असे. वॉरन आिण
 ाची भावंडं आप ा आई ा या महािविच वाग ासंबंधी विडलां शी णजे
हॉवडशी बोलत नसत. हॉवडला हा सगळा कार माहीत असायचा. िक ेकदा
हॉवडच आप ा मुलां ना ‘तुमची आई आता यु सु कर ा ा बेतात आहे . ’ अशा
श ां म े ाचा इशारा ायचा. हॉवड घरी असताना मा लैला कधीच आप ा
मुलां वर तुटून पडत नस ामुळे मुलां ना ाचा खूप आधार वाटायचा. लैला ा पोटी
ज ले ा तीन अप ां पैकी दोन मुलींम े वॉरन दु सरा होता.
आिथक महामंदीचा िवळखा आणखी वाढत चाललेला असतानाच दु सरीकडे
ा सुमारास ओमाहामधलं हवामानही िविच झालं होतं. दु ाळानं थैमान माजवलेलं
असतानाच १९३४ साल ा उ ा ात तापमान थेट ४८ अंश से यसवर गेलं! लोक
आप ा घरां म े झोपूसु ा शकायचे नाहीत. ामुळे ते उघ ावर बागां म े िकंवा
घराबाहे र ा जागेत झोपायचे. वॉरन आप ा घरात ा दु स या मज ावर ा खोलीत
सग ा बाजूंनी ओ ा केले ा चादरीं ाम े झोपायचा िन ळ य करायचा. हे
कमी णून की काय ा वष चंड मोठी टोळधाड आली. धा ां पासून अनेक व ू
फ करणारे हे टोळ नंतर एकमेकां नाही खायचे. आिण ां ा जाडसर थरामुळे
र ातून जाणा या वाहनचालकाला पुढचं काही िदसेनासं होत असे. चंड वेगानं
वादळं यायची आिण सगळीकडे खूप धूळ पसरवूनच थंडावायची.
दर ान आजूबाजूची आिथक प र थती िबकट असूनसु ा आप ा शेअर
दलाली ा वसायात चां गली भरारी मा न हॉवड बफेनं बरीच गती साधली होती.
ानं एक नवं घर बां धलं आिण ऐटदार मोटारगाडीही घेतली. तसंच रप कन
प ा ा राजकारणातही तो हळू हळू सि य होत होता. या काळात लैलाचा त ण
भाऊ अचानकपणे ककरोगानं दगावला आिण ित ा विडलां ना प ाघाताचा दु सरा
भयानक झटका आला. तरीही लैलानं आपला संसार नेटानं सु ठे वला. ां ा
आिथक प र थतीम े चां ग ा अथानं बदल झाले असले, तरी लैलानं आप ा मुलां ना
नेहमीच काटकसरीची सवय लावली.
बालवाडीत जाणा या वॉरनला लहानपणापासून आकडयां िवषयी चंड
आकषण होतं. वेळ मोज ाम े श िततकी अचूकता यावी, णून सेकंदां चाही
वापर करता येतो, या संक नेनं ाला िक ेक िदवस अचंिबत केलं होतं. ातूनच
ानं खेळाय ा गो ा वाप न आप ा अंघोळी ा टबम े खेळता ये ासारखा
एक अितशय सोपा खेळ तयार केला आिण तास ास तो ात रं गून जायचा. एका
वेळी अनेक गो ा पा ा ा िदशेनं सोडाय ा आिण ामधली कुठली गोटी
सग ात आधी पा ाला श करे ल हे बघायचं, असा तो खेळ असायचा. वरवर हा
खेळ अितशय साधा वाटला, तरी अनेक श तां पैकी न ी कुठली श ता ात
खरी ठरे ल, यािवषयीचे अंदाज बां धायची िवचारसरणी नंतर ा काळात यामधूनच
आप ाला सा होत गे ाचे वॉरन सां गतो. तसंच कुठ ाही गो ीिवषयी श
िततकी मािहती गोळा क न ामधून वेगवेग ा गो ींसंबंधीचे अंदाज बां धायची
सवयही वॉरनला लागत गेली.
शाळे त जायला लाग ावर आप ा आई ा भीितदायक रागापासून आपली
िदवसभर सुटका झा ाचा वॉरनला आनंद होत असे. ितथे ाला नवे िम िमळाले.
आप ा आईपासून सुटका क न घे ासाठी वॉरन शेजारपाजार ा िम ां ा घरी
जा वेळ राहायचा य करे . ा िम ां ा आई-विडलां शीही तो राजकारणापासून
अनेक िवषयां वर ग ा मारे . शाळा सुटली की, एका िम ा ा घरा ा रां डयाम े
बसून एका वहीम े ही मुलं ितथून जाणा या ेक गाडी ा लायसे ेटवरचा
मां क िटपून ायची. ातून कुठली अ रं आिण कुठले आकडे सग ात जा
वेळा सापडतात अशां सार ा गो ींचा वॉरन अ ास करत असे. ा ा कुटुं बीयां ना
ा ा या छं दाचं कुतूहल वाटे ; पण ां ना वॉरन आिण ाचा िम यां ा या
छं दामागचं खरं रह माहीतच न तं. या िम ा ा घराजवळच एक बँक होती. कधी
ित ावर दरोडा पडला, तर कुठकुठली वाहनं ा काळात येऊन गेली ही मािहती
आपण ना मयरी ा पोिलसां ना पुरवू शकू असं वॉरन आिण ाचा िम यां ना वाटत
होतं! लवकरच वॉरनला टपालाची ितिकटं तसंच नाणी गोळा कर ाचेही छं द लागले.
यािशवाय वतमानप ां म े तसंच बायबलम े कुठली अ रं सग ात जा वेळा
आहे त, हे मोजायचा नादही ाला लागला. तसंच शीतपेयां ा वाप न टाकले ा
बाट ां ची बुचंही तो जमवत असे. रोज रा ी जेवण झा ावर वतमानप ां चे कागद
रचून ावर ही बुचं वॉरन पसरायचा. ानंतर या बुचां ची वगवारी करणं आिण ेक
कारची िकती बुचं जमली आहे त, हे मोजणं हा आपला आवडता उ ोग तो करायचा.
यातून कुठलं शीतपेय सग ात जा लोकि य असलं पािहजे, यािवषयीचे अंदाज तो
बां धायचा. या सग ा कामातून ाला खूप समाधान िमळायचं आिण शां त वाटायचं, हे
सग ात मह ाचं होतं. काही काळानंतर वॉरनला १९३९ सालचा एक मािहतीकोश
िमळाला. ा ा वाचनाम े वॉरन आता तास ास गुंगून जाई. सग ा गावां ची
लोकसं ा पाठ करणं, हा वॉरनचा ातही सग ात आवडता उ ोग झाला. याच
काळात काही वै कीय अडचणींमुळे वॉरनचं अपिड फुट ासारखी प र थती
िनमाण झाली होती; पण निशबानं अगदी वेळेत ही गो ल ात आ ामुळे ा ावर
श ि या करणं श झालं आिण तो बचावला. ितथ ा नसला ानं ‘मी आ ा
फारसा ीमंत नसलो, तरी एक िदवस चंड ीमंत होणार आहे आिण तू माझा फोटो
वतमानप ात छापून आ ावर बघशीलच! ’ असं सां गून टाकलं होतं. यानंतर वॉरन ा
आजोबां नी ाला एकदा पाऊणतास चालले ा बेसबॉल ा एका साम ाला नेलं
आिण बेसबॉल ा साम ां ची आकडे वारी असलेलं एक पु क िदलं. ते बघून वॉरन
हरखूनच गेला. ानं ा पु कामधली सगळी आकडे वारी तोंडपाठ क न टाकली.
आप ा वया ा सहा ा वष वॉरनला छोटासा वसाय क न बघायचं वेड
लागलं. ामुळे ानं ुईंगगम िवकून थोडीफार कमाई केली. सं ाकाळी घरोघरी
जाऊन वॉरन या ुईंगग िवकत असे. ानंतर ानं कोकाकोला ा बाट ाही
िवकून पािह ा. यािशवाय तो वतमानप ं टाकायचं कामही करे . एकदा वॉरन आिण
ाचा एक िम या दोघां नी िमळू न जवळ ा एका गॉ कोस ा बाहे र गॉ चे चडू
िवकायचा उ ोग सु के ावर कुणीतरी पोिलसां कडे ां ची त ार केली. ामुळे
पोिलसां नी वॉरन आिण ाचा िम यां ना हा उ ोग बंद करायला तर लावलाच; िशवाय
वॉरन ा पालकां नाही यािवषयीची मािहती िदली. पण आप ा मुला ा या
उ ोगािवषयी ां ना फारशी काळजी वाटली नाही. उलट तो इतरां पे ा काहीतरी
वेगळं करतो आहे णून ां ना या गो ीचं कौतुकच वाटलं.
काही काळ उलटू न गे ानंतर वॉरननं आप ा विडलां ा शेअर दलाली ा
वसायाम े रस ायला सु वात केली. तो ां ा कायालयात जाऊन बसे. ितथे
वेगवेग ा शेअस ा िकमती इले ॉिनक प तीनं एका प ीवर सरकत जाय ा.
ितथेच वॉरनचे दोन चुलत आजोबा यायचे; ां चं एकमेकां शी िकतीही वैर असलं, तरी
ते शेजारी बसून शेअसिवषयीची आपली पर रिवरोधी मतं करत राहायचे.
वॉरन हे सगळं शां तपणे ऐकून घेत असे. या आजोबां ची मतं आिण शेअस ा िकमती
यां ाम े कसलाच संबंध नस ाचं ा ा लवकरच ल ात आलं. ामुळे शेअस ा
िकमती न ी कशामुळे आिण िकती माणात बदलतात यािवषयी अंदाज
बां ध ासाठी ाचे य सु झाले. यातून कसला ‘पॅटन’ हाती लागतो का, हे
शोधायचं ानं ठरवलं. वया ा अकरा ा वष वॉरननं ‘िसटीज स स ’ या कंपनीचे
तीन शेअस त:साठी आिण तीन शेअस आप ा बिहणीसाठी िवकत घेतले; े की
३८.२५ डॉलसना िवकत घेतले ा या शेअरची िकंमत ानंतर घस न २७ डॉलसवर
आली. या संगी घाबरले ा वॉरननं हे शेअस न िवकता ां ची िकंमत पु ा ेकी ४०
डॉलसवर जाईपयत वाट पािहली आिण या िकमतीवर नाममा नफा कमावून हे शेअस
िवकून टाकले. नंतर या शेअरची िकंमत थेट २०२ डॉलसवर गे ाचं वॉरनला
हताशपणे बघावं लागलं. गुंतवणुकी ा िव ातला हा ाला िमळालेला पिहला अनुभव
होता.
यातून वॉरन तीन धडे िशकला. पिहला धडा णजे, कुठलाही शेअर िवकत
घे ासाठी आपण िकती पैसे खच केले आहे त; याकडे एका मयादे पलीकडे ल दे ऊ
नये. दु सरा धडा णजे, थोडा नफा कमाव ा ा नादात आप ाकडचे चां ग ा
कंप ां चे शेअस तडकाफडकी िवकू नयेत. ितसरा धडा णजे, इतर लोकां चे पैसे
आपण गुंतवले आिण ात ां ना नुकसान सोसावं लागलं, तर ां ना हा मोठाच फटका
असतो. ामुळे जोपयत आप ाला यशाची खा ी नसेल, तोपयत आपण िकमान
इतरां चे पैसे तरी न ीच गुंतवू नयेत.
अगदी लहानपणीच वॉरननं लवकरात लवकर भरपूर पैसे कमाव ाचा ास
बाळगला होता. पण यामागे छानछोकीचं आयु जगणं िकंवा मौजमजा करणं, असे
हे तू न ते. वॉरनला पैशां मधून आपलं ातं कमवायचं होतं. आप ा गाठीशी
एकदा पुरेसे पैसे जमा झाले की, ानंतर आप ाला पैसे कमाव ासाठी काम करावं
लागणार नाही, याची जाणीव झाली होती. हे ातं ाला श ितत ा लवकर हवं
होतं. कुणासाठी काम करत राहणं िकंवा दु स या माणसां ा तालावर नाचणं ाला
नको होतं.
१९२९ साली सु झाले ा जागितक महामंदीनंतर ा अडचणींमधून माग
काढ ासाठी रा पती ँ किलन झवे यानं उचलले ा पावलां मुळे
अमे रकेमधली प र थती िबघडत चालली आहे , असं अनेक उज ा
िवचारसरणीवा ा लोकां चं मत होतं. ात अथातच वॉरनचा िपता हॉवड बफे याचाही
समावेश होता. ामुळे १९४२ साली अमे रकन संसदे ा ‘हाउस ऑफ र ेझटे िट ज
’ या सभागृहा ा िनवडणुकीसाठी रप कन प ातफ उभं राह ाचा िनणय हॉवड
बफेनं घेतला. हे गाव डे मो ॅ िटक िवचारसरणी ा गरीब आिण म मवग य लोकां नी
भरलेलं अस ामुळे हॉवड बफे िजंकणं जवळपास अश च होतं. तरी हॉवड बफेनं
गावामध ा जवळपास ेक मतदाराची वैय क पातळीवर भेट घे ाची करामत
क न दाखवली आिण अ ंत आ याची गो णजे तो िनवडून आला. खरं णजे ही
अ ंत कौतुका द आिण मानाची गो असली, तरी १२ वष वय असले ा वॉरनला
आप ा विडलां बरोबर ओमाहा गाव सोडून वॉिशं टनम े जाय ा क नेनं कससंच
झालं. ाला काहीही क न ओमाहाम ेच राहायचं होतं. ासाठी ानं अनेक नाटकं
क न बिघतली. ानंतर काही काळातच वॉरननं आपले आजोबा अ यां ना प
िल न ओमाहाम े परत यायची आपली इ ा अस ाचं कळवलं. निशबानं ां नी
वॉरनचं णणं ऐकून ाला आप ाबरोबर काही मिहने राह ासाठी बोलावून घेतलं.
िशक ाबरोबरच वॉरननं आजोबां ा िकराणामाला ा दु कानात काम करायला
सु वात केली. यामागे दु सरं एक कारणसु ा होतं. ा वयात ा नैसिगक भावनां नुसार
वॉरनला एकापाठोपाठ एक अशा दोन मुली आवड ा हो ा. पण ा दो ी मुलींनी
ाला साफ उडवून लावलं. याचं नैरा घालव ासाठी वॉरनला आपण कशात तरी
बुडून जावं असं वाटत होतं. ासाठी पैसे कमावणं हा चां गला माग आहे , असं ाला
वाटायचं. दर ान अमे रकेमधली आिथक प र थती िकती िबकट आहे , ही गो
वॉरन ा मनावर ठसव ासाठी ा ा आजोबां नी ाला िमळणा या बेता ा
पगारातून दोन सट् स कापून ायचं ठरवलं. वॉरनला ाचं फारसं काही वाटलं नसलं,
तरी दु कानात ा भा ां ा आिण फळां ा वासानं ाला नकोसं होत असे. आजोबा
आप ाला चां गलंच राबवून घेतात आिण ा ा मोबद ात आप ाला काहीच पैसे
दे त नाहीत, असंही वॉरनला वाटत असे. ां ा तावडीतून िनसट ासाठी तो सतत
धडपडत असे. अगदी फुटकळ कामं करावी लागत अस ामुळे आप ाला इथे
काहीही िशकायला िमळत नाही, असंही ाला सतत वाटत असे. तरीही वॉिशं टनपे ा
हे बरं असं णून तो त:ची समजूत काढत असे.
वॉरन आप ा आजोबां बरोबर राहत असताना काही मजाही घडाय ा.
उदाहरणाथ, अ नं ा काळात How to Run a Grocery Store and a Few Things
I Learned About Fishing या अ ंत िविच नावाचं एक पु क िलहायला घेतलं. ते
न ीच ‘बे सेलर’ ठरे ल, अशी ाला खा ी वाटायची. तसंच Gone With the
Windसारखं पु क कोण वाचणार, असंही अ चं मत होतं. ामुळे आपण िलिहत
असलेलं पु कच सग ां ना खूप आवडे ल, अशी ाला खा ी वाटे . दररोज रा ी
दु कानात वाप न झाले ा िहशेबा ा व ां ा माग ा को या बाजूवर अ नं
सां िगतलेला पु काचा पुढचा भाग िल न ायची जबाबदारी वॉरनवर असे. हे काम
करताना वॉरनला गंमत वाटायची; पण काही मिहने उलट ावर मा ाला आप ा
आई-विडलां पाशी वॉिशं टनला परतावं लागलं. ितथे पोहोच ावर वैतागून ानं एकदा
घरातून पळू न जायचाही य केला!
वॉिशं टनम े मोठया िज ीनं वॉरननं वतमानप ां ा वाटपां चा उ ोग सु
केला. लवकरच ाला ५०० वतमानप ं टाक ाचं काम िमळालं. हे काम श
ितत ा वेगानं आिण चुका होऊ न दे ता ावं, यासाठी वॉरननं आप ा कामात अनेक
कार ा यु ा योज ा. उ ा ा ा सु ीत आप ा कुटुं बाबरोबर ओमाहाम े
परत आलेला असताना ानं वतमानप ं वाटपाचं हे काम आप ा एका िम ावर
सोपवलं होतं. या कामात चां गलं यश िमळा ामुळे वतमानप ां म े ानं
िनयतकािलकां ची भर टाकली. कधीकधी भा ानं घर घेतलेली माणसं िबल न दे ताच
घर सोडून जायची आिण ामुळे वॉरनचं नुकसान ायचं. ते टाळ ासाठी ानं
वेगवेग ा इमारतींम े िल मनचं काम करणा या मुलींना एक वतमानप मोफत
ायला सु वात केली. ा ा मोबद ात या मुली वॉरनला कोण घर सोडणार आहे ,
यािवषयीची मािहती आधीच पुरवाय ा आिण ाला ा लोकां कडून आपलं िबल
वसूल करता यायचं. १९४४ साली वॉरननं आपला पिहला ‘इ म टॅ रटन ’ भरला.
ासाठी ानं ७ डॉलसचा कर सरकारकडे भरला. ा वेळी आप ा ावसाियक
खचाम े घ ाळ तसंच सायकल या गो ी दाखवून करात सूट िमळवली. आप ा
वया ा चौदा ा वषापयत वॉरननं १००० डॉलस जमवून दाखवले!
एकीकडे वॉरन असं यश िमळवत असला तरी दु सरीकडे १९४४ ा सुमाराला
िश णात आिण इतर बाबतींम े वॉरननं चां गलेच ‘िदवे’ लावले होते. ाला
परी ां म े चां गले गुण तर िमळे नातच; पण काही िम ां ा संगतीत तो च भुर ा
चो या करायला लागला होता. खेळाचं सािह िवकणा या एका दु कानातून वॉरन
आिण ाचे काही िम बरे च िदवस गॉ खेळासाठी लागणारं सािह चोरायचे. ते
त: गॉ खेळायचेही नाहीत; तसंच ते ाचा काही उपयोग करायचे नाहीत, पण
िन ळ मजा णून हे कार सु होते. इतकी वष शहा ा मुलासार ा वागणा या
वॉरनला काय झालं, हे ा ा घर ा मंडळींना समजेना. हा सगळा कार ां ना
अिव सनीय वाटत होता. तरीही ां नी ाला पािठं बा िदला. वॉरन ा िश कां नी मा
हा मुलगा वाया गेला अस ाचं मत क न टाकलं. पण अशा वेळी आप ा
पाठीशी उभे राहणारे आई-वडील आप ाला िमळा ाचा आयु ाम े खूप उपयोग
झाला, असं मत वॉरननं नंतर केलं. वॉरनम े कसलीच सुधारणा न िदस ावर
ा ा विडलां नी ाला शां तपणे आप ा वाग ात आिण शालेय कामिगरीम े
सुधारणा करायला सां िगतलं. या ‘परा मां पोटी’ वॉरन ा ामधली सगळी मता
वाया घालवत अस ामुळे आप ाला िनराश वाटतं, असं ते कुठलाही ागा न करता
णाले होते. ानंतरही वॉरनम े सुधारणा झाली नाहीतर ाचं वतमानप वाटपाचं
काम बंद करायचं असं ां नी ठरवलं होतं. ामुळे मा वॉरनला खूप वाईट वाटलं.
आप ा विडलां ची मान खाली जावी असं कृ आप ा हातून घडलं अस ाची बोच
ाला लागली आिण ानं िज ीनं आप ात बदल क न दाखवायचा िनधारच
त: ा मनाशी केला.
या दर ान दु स या महायु ाचा शेवट जवळ आला होता. अमे रकेनं
‘िहरोिशमा’ आिण ‘नागासाकी ’ या जपानी शहरां वर अणूबॉ टाकून ती बेिचराख
क न टाकली होती. वतमानप ं वाटपा ा वसायात चां गलं यश कमावले ा
वॉरनकडे २००० डॉलस जमले होते. ां पैकी १२५० डॉलस वाप न एक छोटं शेत
िवकत ायची परवानगी ाला ा ा विडलां नी िदली. ामुळे वॉरन आता
शेतमालकाची ऐट दाखवत असे! या काळात वॉरननं एक-दोन उचापती क न पैसे
कमावले. ामधला पिहला उ ोग ‘िपनबॉल’ णून ओळख ा जाणा या खेळा ा
यं ासंबंधीचा होता. या खेळाची ‘सेकंडहँ ड’ यं ं वॉरननं आप ा िम ा ा साहा ानं
एका भंगार-व ूं ा दु कानातून ेकी २५ डॉलसना िमळवली आिण ती
केशकतनालयाम े बसवली. लोक ितथे नुसती वाट न बघता हा खेळ खेळायचे.
ासाठी या यं ाम े आधी नाणी सरकवावी लागत. ातून िमळणारं उ वॉरन
केशकतनालया ा मालकाबरोबर िन ं वाटू न घेई. दु सरा उ ोग णजे रे सकोसवर
लोक ठरावीक घो ावर पैसे लावायचे आिण आपला घोडा पिहला आला नाही, असं
ल ात आ ावर आपलं ितकीट ितथेच फेकून िनघून जायचे; पण खरं णजे फ
शयत िजंकले ा घो ासाठीच ब ीस होतं असं नाही. दु स या आिण ितस या
मां कां ा घो ां नाही ब ीस िमळत असे. ाकडे ब तेक लोकां चं दु ल ायचं.
ामुळे वॉरन आिण ाचे िम फेकून िदलेली सगळी ितिकटं गोळा करायचे आिण
संबंिधत घोडे दु स या िकंवा ितस या मां कावर आले असतील, तर ासाठीचे पैसे
वसूल करायचे! या कामासाठी लहान मुलां ना वेश िदला जात नस ामुळे बफेनं एका
ओळखी ा बाईला आप ाला मदत करायला भरीस पाडलं होतं.
हे सु असताना १९४७ साल ा जून मिह ात वॉरननं आपलं पदवीपूव ा
ट ापयतचं िश ण पूण केलं. िफलाडे यामध ा ाटनमध ा
अथशा ासाठी ा महािव ालयात ानं पदवीचं तसंच पुढचं िश ण ावं, अशी
सूचना ाला ा ा विडलां नी केली. पण आणखी िशकणं णजे आपला वेळ वाया
घालवणं अस ाचं मत वॉरननं केलं. उलट आ ापयत आपण सहा लाख
वतमानप ां चं िवतरण क न ५,००० डॉलस कमावले असून वसायासंबंधीची
िकमान १०० पु कं वाचलेली अस ामुळे आप ाला आणखी िश णाची गरज
नस ाचं ानं आप ा विडलां ना सां िगतलं. ावर अजून तो १७ वषाचासु ा
नस ाची आठवण ाला ा ा विडलां नी क न िदली. शेवटी नाइलाजानं वॉरन
ाटनला रवाना झाला; पण ात ाचंच णणं खरं ठरलं. ाटनचं नाव चां गलं
असलं, तरी ितथ ा अ ास माम े फारसा दम न ता. ामुळे आप ा
ा ापकां पे ा आप ालाच जा माहीत अस ाचं मत वॉरे न बफेनं केलं.
इथून पुढ ा आयु ात णूनच ाला ‘िबिझनेस ू ल ’ या संक नेिवषयी चीड
िनमाण झाली. आपण इथे अ ास न करताच आरामात चां गले गुण िमळवू शकू या
आ िव ासापोटी वॉरन आता आपला बराच वेळ िफलाडे यामध ा एका शेअर
दलाला ा कायालयातच घालवत असे. अजूनही कुठ ा कंप ां चे शेअस िवकत
ायचे, या संदभात ा ा मनात गोंधळच होते.
मुलींबरोबर िफरायला िमळावं णून ब तेक सगळी मुलं धडपडत असताना
वॉरनला मा मुलींम े अिजबात रस नसे. तसंच तो झकपक राह ाचाही शौकीन
न ता. ाला िम मंडळींम े िमसळू न ग ा मारत बसायला आवडत नसे. इतकंच
न े , तर जे ा ाचे िम वयोमानानुसार मुली तसंच ा वयातले वेगवेगळे अनुभव
यां ािवषयी ा ग ा आिण हा िवनोद करायला लागायचे ते ा लाजून लालेलाल
झालेला वॉरन जिमनीकडे बघत राहायचा. शिनवार-रिववार िव ाथ पा ाम े
गुंतलेले असायचे. ब तेक सगळी मुलं एखादी मुलगी गटव ा ा मागे असताना वॉरन
मा शां तपणे काही जणां ना राजकारण, अथकारण यां ािवषयीची मािहती दे त
असायचा. बघताबघता ा ाभोवती १५-२० जणां चा घोळका जमलेला असायचा.
वॉरन ा िवल ण बु ीची आता ा ा िम ां ना पुरेपूर ओळख झाली होती. कारण
काहीही वाचलं की, ानंतर जवळपास न अडळखता ामधलं सगळं ाला सां गता
येई. तसंच वगाम े एखादा नवखा िश क चाचरत कुठ ाही ाचं उ र
पा पु कातून जसं ा तसं सां गायचा य करायचा ते ा ाचा केिवलवाणा य
हाणून पाड ासाठी वॉरन मधूनच ‘सर, म े एक िवराम िवसरलात! ’ असं
सां गून वगाम े हा ाची लकेर पसरवायचा.
ाटनम े वॉरनचा ‘ ममेट’ णजे ा ा न ४-५ वषानी मोठा असलेला
आिण ल री िश ीचा भो ा असलेला ां ा ओळखी ा कुटुं बामधला एक मुलगा
होता. ा ा कडक िश ीपुढे वॉरनचा गबाळे पणा आिण बािलशपणा णजे
बेिश ीचा एक प रपाठच होता. पिह ाच िदवशी हा मुलगा सकाळी झोपेतून उठला
ते ा ाला वॉरन कॉलेजला गे ाचं ल ात आलं. ाआधी वॉरननं बाथ मची पूण
वाट लावली होती. सगळीकडे पाणी, व ू, टॉवे असं पसरलेलं िदसत होतं. ामुळे
या मुलानं सं ाकाळी वॉरनची कानउघाडणी केली. ावर वॉरननं लगेच माफी मागून
असा कार परत होणार नाही, असं आ ासन िदलं; पण पुढचे तीन िदवस हा कार
अगदी पिह ा िदवसासारखाच घड ावर ा मुलानं वॉरनला िश लावायचा नाद
सोडून िदला. तसंच या मुलाला खोलीत अ ास करायचा असताना वॉरन म पैकी
गाणी लावे. वॉरननं आपली पा पु कं वषा ा अगदी सु वातीलाच फुटकळ
मािसकां चा एखादा ग ा चाळावा, अशा सहजतेनं चाळू न ती एका कोप यात सरकवून
टाकली होती. आता ा ा गा ां मुळे ाचा ‘ ममेट’ पार वैतागून गेला. या
आठवणी सां गताना ‘मी मा ा वया ा मानानं खूप लहान अस ासारखा वागायचो; हे
खरं च! ’ असं वॉरन णाला होता. प रप ता नावाची गो च ा ात िदसत नसे. इतर
सगळी मुलं एकदम व थतपणे राहायची. वॉरनचा अवतार मा अ ंत गबाळा
असे. शेवटी वैतागून ानं ाटनमधून पळ काढला आिण तो ने ा ाम े परतला.
ितथे महािव ालयीन िश ण ायचा आव ानं आणला असला, तरी ाचं सगळं ल
आप ा जु ा वसायाकडे णजे वतमानप ां ा िवतरणाकडे च होतं.
ने ा ामधलं िश ण पूण के ावर वॉरनला आपण आपलं पदवीचं िश ण
हावड िव ापीठातून करावं, असं वाटायला लागलं. ामागची दोन कारणं होती, ितथे
आप ाला खूप काही िशकायला िमळे ल, तसंच हावडचं नाव मोठं अस ामुळे
आप ाला पुढ ा आयु ात ाचा फायदा होईल, असं ाला वाटत होतं. पण
 ासाठी ा मुलाखतीत वॉरन अपयशी ठर ामुळे ाची ही संधी कली. आप ाला
हावडम े न ीच वेश िमळे ल, अशी खा ी ाला वाटत अस ामुळे घडले ा
कारानंतर ाला खूप नैरा आलं. पण ातून साव न आपण दु स या एखा ा
‘िबिझनेस ू ल’म े वेश िमळवला पािहजे, असं ाला वाटायला लागलं.
बजािमन ॅहॅमनं िलिहलेलं The Intelligent Investor नावाचं
शेअरबाजारामध ा गुंतवणुकीसंबंधीचं पु क या काळात वॉरननं वाचलं. या
पु कामुळे तो एकदम भारावून गेला. हे पु क णजे ॅहॅम आिण डे ड डॉड
यां नी आधी िलिहले ा Security Analysis या पु काची सुलभ आवृ ी होती. ते मूळ
पु कसु ा वॉरननं वाचलं होतं. गुंतवणुकी ा इितहासाम े थमच शेअसम े
यश ी ठरणारी गुंतवणूक करणं ही जादू नसते, तर ामागे िविश असं एक
तकशा असतं, असं ॅहॅमनं सां िगतलं होतं. ामुळे ा ा पु कां वर सवसामा
वाचकां पासून त ां पयत सग ा कार ा लोकां ा उ ा पड ा हो ा.
साहिजकच ॅहॅमला भेटायची संधी िमळाली, तर ती सोडायची नाही, असं वॉरननं
ठरवलं होतं. ामुळे ू यॉक ा कोलंिबया िव ापीठात ॅहॅम तसंच डे ड डॉड हे
दोघंही िशकवायला आहे त, हे समज ावर वॉरननं ितथे िशक ासाठी वेश
िमळव ासाठी खूप धडपड केली. खरं णजे वेशअज दाखल करायची मुदत
संपलेली असूनसु ा अगदी निशबानं १९५० साल ा अॉग मिह ात वॉरनला
कोलंिबयाम े मुलाखतीिशवायच वेश िमळाला. साहिजकच ा ा आनंदाला
पारावारच उरला नाही.
वॉरन बफे ा गुंतवणुकीमध ा ऐितहािसक कारिकद ची ही सु वात
असणार होती!
 बजािमन ॅहॅमचा भाव
ब जािमन ॅहॅमचं नाव गुंतवणुकी ा िव ात अमर झालं आहे . १८९४ साली
लंडनम े ॅहॅमचा ज झाला. ज ा ा वेळी बजािमन ॅहॅमचं नाव बजािमन
ॉसबॉम असं होतं; पण ॉसबॉम हे आडनाव जमन वाटत अस ामुळे पिह ा
महायु ा ा काळात ते बदलून ‘ ॅहॅम ’ असं कर ात आलं. ॅहॅम एक वषाचा
असताना ा ा आई- विडलां नी लंडन न अमे रकेत थाियक ायचं ठरवलं.
लवकरच ॅहॅम ा विडलां चं िनधन झालं. सरकारी शाळे त िश ण पूण झा ानंतर ा
काळात िदवसा काम क न रा ी कोलंिबया िव ापीठात िशकून आपला वेळ
स ारणी लावायचे य ॅहॅमनं केले. १९०७ साल ा शेअरबाजारामध ा एका
मंदी ा झपा ात ा ा आईनं वाचवलेले पैसे न झाले. ॅहॅम ा ीनं
शेअरबाजाराचा हा पिहला आिण िततकाच खराब अनुभव होता.
लहानपणी ॅहॅमला सािह ाम े रस होता. खरं णजे ॅहॅमला आपली
कारिकद िश ण े ात घडवायची होती; पण ा ा िव ापीठामध ा डीनला मा
ॅहॅमसार ा चाणा माणसानं वसायाम े पडावं असं वाटे . तसंच शेअरबाजाराशी
काही कारणानं संबंध आ ावर ॅहॅमला ािवषयी िवल ण आकषण वाटायला लागलं
होतं. ामुळे १९१४ साली कोलंिबया िव ापीठामधून आपलं पदवीचं िश ण पूण
के ावर ॅहॅमनं ‘वॉल ीट ’वरच आपलं आयु घडवायचं ठरवलं. सु वातीला
साहा क णून काम कर ासाठी ॅहॅमला दर आठव ाला १२ डॉलसचा मोबदला
िमळत असे. ॅहॅम शेअरबाजारात शेअस ा िकमती फ ावर िलिहणं, लोकां नी
िवकत घेतले ा िकंवा िवकले ा शेअस ा वहारां म े मदत करणं वगैरे कामं
करत असे. ातूनच शेअस आिण बाँ ड्स यां ा यो िकमती कशा ठरवाय ा हे
ॅहॅमला कळायला लागलं. बाँ ड्स ा िकमतीं ा बाबतीम े ॅहॅमनं इतकं चातुय
दाखवलं की, ा ा साहे बानं खूश होऊन लगेचच ॅहॅमला बढती िदली आिण ाचा
पगार दु ट क न टाकला!
ा काळात कुठ ाही कंपनी ा शेअरची िकंमत यो आहे की नाही, हे
ठरव ासाठी खा ीलायक कारची प त न ती. ासाठी कसलीच समीकरणं वगैरे
मां डली जात नसत. फ एखादी कंपनी दर वष ‘िड डं ड’ दे ईल का, यावरच ा
कंपनीचे शेअस खरे दी कर ाचा िनणय घेतला जाई. ‘िड डं ड’ णजे कंपनीला
झाले ा न ातून ठरावीक िह ा कंपनी ा शेअरधारकां ना ाजासारखा परत
करणं, असं आपण ढोबळमानानं णू शकतो. ॅहॅमला मा ही प त आवडली नाही.
कुठ ाही कंपनी ा आिथक ताळे बंदाचा सखोल अ ास क नच ा कंपनीचे
शेअस िवकत ावेत का नाही, हे ठरवलं पािहजे असं ाला वाटे . खरं णजे यातूनच
अनेक चां ग ा पण लोकां ना माहीत नसले ा कंप ां चे शेअसही ात िवकत घेणं
श होईल, असं ॅहॅमचं मत बनलं. १९२० सालापयत आप ा कौश ा ा जोरावर
ानं वसायातला भागीदार हो ापयतची मजल मारली. काही वषाम ेच ॅहॅम
आप ा कंपनीकडे गुंतवणुकीसाठी पैसे आणून दे णा या ाहकां ची खूपशी र म
गुंतवायची जबाबदारी सां भाळायला लागला. १९२८ साला ा सुमाराला तर ानं एका
फंडाची जबाबदारी पूणपणे ीकारली. अनेक िति त लोकां ना गुंतवणुकीशी
संबंिधत असलेले स े तो ायला लागला. याच काळाम े ाला शेअस ा
िकमतींशी संबंिधत असलेला एक वेगळाच अनुभव आला.
िड डं ड
अगदी ढोबळमानानं सां गायचं, तर ‘िड डं ड’ हा ाजासारखा परतावा
असतो; पण अथातच तो िततकासा सरळ नसतो. एखा ा कंपनीला सगळे खच वगळू न
आिण सगळी दे णी दे ऊन झा ावर वषाअखेर जो नफा होतो तो नफा ही कंपनी
पूणपणे शेअरधारकां म े वाटू न टाकू शकते िकंवा ामधली काही र म आप ा
कामकाजा ा िव ारासाठी राखून ठे वून उरलेला नफा शेअरधारकां म े वाटू शकते.
उदाहरणाथ एखा ा कंपनीला वषाअखेर १०० पयां चा नफा झाला आिण ामधले ५०
पये ितनं आप ा भिव ात ा योजनां साठी राखून ठे वले, तर ५० पये िड डं ड
णून वाटायला उरतील. आता समजा या कंपनीचे एकूण २५ शेअस बाजारात
असतील, तर गुंतवणूकदारां ना ित शेअर दोन पये िड डं ड िमळे ल असं आपण
णू शकतो. साहिजकच िजतका जा िड डं ड असेल, िततके गुंतवणूकदार जा
खूश असतात.
ा काळ ा प तीनुसार कंप ां ना आप ा कामकाजाचा तपशील सादर
करताना ासंबंधीची पूण मािहती न छापता ोटक पाची मािहती छापणं पुरत
असे. ामुळे काही कंप ा याचा गैरवापर क न आप ा वसायासंबंधीची तसंच
ातून िमळणारं उ , नफा, तोटा यां ा संदभातली पुरेशी मािहती ायचं टाळत.
फ आप ाला सोयीची असलेली मािहतीच काही कंप ा ाय ा. ‘क ॉिलडे टेड
एिडसन’ ही अशीच एक कंपनी होती. ती गुंतवणूकदारां ना वारं वार भरपूर िड डं ड
ायची. साहिजकच लोकां ना या कंपनीम े खूप दम आहे , असं वाटायचं. कंपनीचं
उ आिण ितला होत असलेला फायदा यां ची आकडे वारी खरं णजे खूप जा
आहे आिण ामधला काही िह ाच कंपनी िड डं ड ा पानं गुंतवणूकदारां ना
लाभ णून दे त अस ाचं वातावरण यामधून िनमाण झालं. पण ॅहॅमला मा यात
काहीतरी काळं बेरं आहे , असं वाटत होतं. ामुळे ानं या कंपनीची पाळं मुळं खणून
काढायचं ठरवलं. अशा सग ा कंप ां ची अ ल आिण पूण आकडे वारी असलेली
कागदप ं ा िठकाणी साठवली जात, अशा िठकाणी ॅहॅम गेला. खूप क घेऊन
 ॅहॅमनं या कंपनीची सगळी कागदप ं िमळवली. ातून िमळाले ा मािहतीनं ॅहॅमची
भीती खरी ठरवली. ‘क ॉिलडे टेड एिडसन’ला िमळणारं उ यथातथाच होतं.
साहिजकच ितचा नफाही नावापुरताच होता. पण आप ा कंपनी ा शेअरची िकंमत
पडू नये णून कंपनीचे अिधकारी आप ाला होत असले ा न ा ा जवळपास
सगळाच िह ा िड डं ड णून गुंतवणूकदारां ना वाटत होते. ॅहॅमनं या करणाचा
तपास क न ‘क ॉिलडे टेड एिडसन’ कंपनीचा लेखाजोखा मां डणारा एक
ध ादायक अहवाल िस केला. तो वाच ावर एका अनुभवी शेअरदलालानं
‘त ण माणसा... तु ासारखी मंडळीच एके िदवशी या वसायाची वाट लावणार
आहे त, हे न ी..!’ या श ां म े ॅहॅमची हळू आवाजात खरडप ी काढली. अथातच
ॅहॅम न े , तर ाला असं णणारा शेअरदलाल आिण ा ासार ा इतर
मंडळींनीच ां ा वसायाची वाट लावली. कारण लवकरच जे ा शेअरबाजारात
तयार झालेला फुगा फुटला ते ा कुठलाही अ ास न करता उगीचच शेअस ा
िकमती कृि मरी ा फुगवणा या कंप ां ा आिण ां ना या कामात मदत करणा या
शेअरदलालां ा चुकाच ाला कारणीभूत ठर ा.
१९२० ा दशकात ॅहॅमनं आपली गुंतवणुकीशी संबंिधत असलेली त ं
वाप न भरपूर नफा कमावला; पण ानंतर १९२९ साल ा आिथक महामंदी ा
सु वातीला शेअस ा िकमती कमाली ा घसर ावर ॅहॅमनं मो ा माणावर
केले ा खरे दीत ाचं नुकसान झालं. कारण शेअस ा िकमती खूप घसर ा
अस ा तरी ा परत वर यायला खूप वेळ लागला. पण णून शेअरबाजारावरचा
ॅहॅमचा िव ास ढळला नाही. उलट शेअसचा नीट अ ास क न शेअरबाजारात
केले ा गुंतवणुकीतून फायदा कमावणं श आहे , हे ॅहॅमचं मत कायम रािहलं.
१९३० ा दशकाम े शेअस ा िकमती तळाला गेले ा असताना ा खूपच कमी
आहे त अशी ॅहॅमला खा ी वाटत होती. ामुळे ॅहॅमनं या काळात अमे रकन
कंप ां ा वसाया ा वाढी ा मानानं आिण ां ा भिव ात ा उ ा ा
मानानं शेअस ा िकमती कमाली ा घसरले ा आहे त आिण णूनच लोकां नी हे
शेअस खरे दी केले पािहजेत, असं मत मां डणारे तीन लेख ‘फो ‘ मािसकात िलिहले.
तोपयत ॅहॅमनं त:ची एक गुंतवणूक कंपनी सु केली. ात जेरोम नॉमन नावा ा
ा ा पूव ा ाहका ा भावानं भागीदारी ीकारली होती.
तोपयत एखा ा कंपनी ा शेअरची खरी िकंमत काढायची, तर ासाठी लोक
ा कंपनीची मालम ा वजा ा कंपनीची दे णी यां चा िहशेब लावायचे. ानंतर ा
आक ाला ा कंपनी ा बाजारात असले ा शेअस ा सं ेनं भागायचे. याव न
कंपनी ा एका शेअरची िकंमत ते ठरवायचे. अगदी सोपं उदाहरण णजे समजा
एका कंपनीची मालम ा १०० पये आिण ितची दे णी ५० पये आहे त असं समजू. या
कंपनीनं आपले १० शेअस िवकायला काढले, तर अशा एका शेअरची िकंमत १०० वजा
५० भािगले १० णजे ५ पये असेल, असं मानलं जायचं. ात ा शेअरची
बाजारातली िकंमत अथातच गुंतवणूकदारां ा खरे दी-िव ी ा मा यानुसार ा न
कमी िकंवा जा असू शके. ॅहॅमनं मा ही संक ना मोडीत काढली. कुठ ाही
कंपनी ा शेअरची िकंमत काढ ासाठी नवा िहशेब ानं मां डला. ानुसार
कुठ ाही कंपनी ा शेअरची िकंमत ठरवताना ा कंपनीची स ाची मालम ा, ितचं
स ाचं उ , ितनं घेतलेली कज, ितचे खच आिण ितची भिव ातली कामिगरी अशा
ब याच वेगवेग ा कार ा गो ी िवचारात ा ा लागतील, असं मत ॅहॅमनं
केलं.
ॅहॅमला िन ळ संप ी गोळा कर ात रस न ता. ानं ीक, ॅिनश,
लॅिटन आिण जमन भाषा िशकून घेत ा. गिणतामधली ाची गोडीसु ा कधीच कमी
झाली नाही. गुंतवणूक स ागार णून काम करत असताना कोलंिबया
िव ापीठाम े २८ वष ॅहॅम शेअस ा भावां संबधीचा आिण ा संदभात ा इतर
गो ींचा एक अ ास म िशकवत असे. ॅहॅम ा ा िव ा ाम े चां गलाच लोकि य
होता. अथातच या िव ा ापैकी सग ात गाजलेला आिण यश ी ठरलेला िव ाथ
णजे अितशय चाणा पणे गुंतवणूक क न अ ाधीश झालेला वॉरे न बफे हा होता.
अथात ॅहॅम ा आधी पिह ा स ात बफेला िशकवायला डॉड होता.
सु वातीला डॉडनं िशकवायला आरं भ करताच बफेनं Security Analysis या
आप ा ७००-८०० पानी पु काची पारायणं केली, अस ाचं डॉड ा ल ात आलं.
कारण डॉडनं या पु कामध ा संक नां िवषयी िकंवा ामध ा काही
उदाहरणां िवषयी बोलायचा नुसता अवकाश की लगेचच बफे ािवषयी खूप बोलायला
लागायचा. खु डॉडपे ाही बफेलाच हे पु क जा माहीत असावं अशी प र थती
होती! साहिजकच आप ा पु काचा इत ा खोलात जाऊन बफेनं अ ास केला
आहे , हे कळताच डॉड खूप खूश झाला. डॉडनं बफेला आप ा घरी जेवायला यायचं
आमं ण िदलं. ितथे आप ा मनो बायकोची खूप मनापासून काळजी घेणा या
डॉडचं दु सरं प बघून बफेला तो अजूनच भावला.
‘गाईको ’ नावा ा एका वाहनां ा िवमा कंपनीिवषयी वॉरनला समजताच
ाला ित ािवषयी िवल ण कुतूहल वाटायला लागलं. कारण या कंपनी ा
अ पदी बजािमन ॅहॅम होता आिण या कंपनीची ५५ ट े मालकी ॅहॅम आिण
ाचा सहकारी ूमन यां ाकडे होती. या िवमा कंपनीचं वैिश णजे ती फ
सरकारी कमचा यां चे िवमे उतरवायची आिण आपला खच कमी कर ासाठी िवमा
एजंट न नेमता टपालानंच सगळा वहार करायची. सरकारी कमचा यां चं उ
ब यापैकी िनि त अस ामुळे आिण ां ाकडून िवमा कंपनीला इतर लोकां ा
मानानं कमी माणात फसवणूक हो ाची अपे ा अस ामुळे गाईकोचा वसाय
अगदीच सुरि त होता. या कंपनीिवषयी जाणून घे ासाठी एका शिनवारी सकाळी
बफे वॉिशं टनला जाणा या रे ेत िशरला. शिनवार अस ामुळे गाईको कंपनी ा
कायालयात सुर ार क वगळता दु सरं कुणीच िदसत न तं. ते ा ‘गाईको
कंपनीम े काम करणा या एखा ा कमचा याला आप ाला भेटता येईल का ? ’ असं
ा रखवालदाराला बफेनं अ ंत न पणे िवचारलं. ा रखवालदाराला बफेची दया
आली, ानं ा िदवशी कायालयात येऊन काम करत बसले ा गाईको कंपनी ा
िव खा ा ा उपा ाकडे बफेला नेलं. आपण बजािमन ॅहॅमचा िव ाथ
अस ाचं बफेनं रखवालदाराकरवी कळव ामुळे ाची भेट ायला हा उपा
लगेच तयार झाला. पाचेक िमिनटां त बफेला कटवावं, असं ा उपा ानं मनाशी
ठरवलं होतं. पण बफेनं ा कारचे िवचारले, ामुळे हा उपा भलताच
भािवत झाला आिण ानं बफे ा सग ा ां ना उ रं दे ता-दे ता त:च बफेला
िवचारायला सु वात केली! िकतीतरी तास ते दोघं बोलतच रािहले. या संभाषणातून
बफेला िव ा ा संक नेिवषयी आिण ा संदभात ा वसायािवषयी खूप काही
िशकायला िमळालं. खरं णजे पूव एकदा बफेनं िवमा उ ोगाशी संबंिधत असले ा
आकडे वारीचं पृथ रण कर ाचं काम कर ातच आपली कारिकद घडवायचा
िवचारही केला होता. पण नंतर पैसे कमाव ा ा खुळानं ावर मात केली.
गाईकोशी संबंिधत असलेली मािहती गोळा के ामुळे बफे ा ानात खूप
मह ाची भर पडली. गाईको कंपनी आपला िवमा श ितत ा जा लोकां नी ावा
यासाठी आप ा िवमा योजना एकदम ात िवकते, हे बफेला माहीत होतं. पण
अशा कारे गाईको आप ा िवमा योजना एकदम ात िवकत असेल, तर याचा
अथ ितचं उ ही ब यापैकी कमी असणार. पण असं असूनही ही कंपनी कशी चालू
शकते? याचाच अथ या कंपनीचा खच खूप कमी असणार. तसंच लोकां कडून िव ाचे
ह े गोळा क न ते चां ग ा कारे गुंतवणं या कंपनीला भाग असणार. ातूनच
कंपनीचा खच चालवणं तसंच नंतर जे ा कुणी आप ा िवमा योजनेसाठीचा दावा
दाखल करे ल, ते ा ासाठीचे पैसे चुकवणं गाईको कंपनीला श होईल, हे रह
बफेसमोर उघड झालं. यानंतर दोनच िदवसां नी बफेनं आप ाकडे असले ा
वेगवेग ा कंप ां ा शेअसपैकी ७५ ट े शेअस िवकले आिण आप ाकडे
िश क असले ा रकमेत या िव ीतून िमळाले ा पैशां ची भर टाकत गाईको
कंपनीचे ३५० शेअस िवकत घेतले. सवसाधारणपणे अ ंत सावध भूिमका घेणा या
बफेनं उचललेलं हे पाऊल ा ा ीनं सनसनाटीच होतं! खरं णजे ॅहॅम ा
त ां नुसार जायचं, तर गाईको कंपनीचे शेअस ‘ ’ न ीच न ते. पण गाईको
कंपनीची वाढ िवल ण वेगानं होत अस ामुळे आपला िनणय बरोबर आहे , यािवषयी
बफेला पुरेपूर खा ी वाटत होती. स ा या कंपनी ा एका शेअरची िकंमत ४२ डॉलस
असली तरी पुढ ा पाच वषाम े ती दु ट होईल, असा अंदाज ानं आप ा
विडलां ा शेअर दलालीशी संबंिधत असले ा मािहतीप कात केला. यानंतर
बफेची शेअसची दलाली करणा या एक-दोन मो ा कंप ां ा अिधका यां शी भेट
झाली. ां ना बफेनं गाईकोिवषयी िवचारलं. ावर इतर मो ा िवमा कंप ां पुढे
गाईकोचा िटकाव अिजबात लागणार नाही, असं मत ां नी केलं. बफेनं
गाईकोिवषयीची आपली मतं सां गताच ां नी बफेला मूखात काढलं. पण बफेचा िनधार
प ा होता.
कोलंिबया िव ापीठामध ा आप ा पुढ ा स ाची बफे अगदी आतुरतेनं
वाट बघत होता. कारण आता ाला िशकवायला खु ॅहॅम असणार होता. ॅहॅमचं
गुंतवणूक े ात चंड नाव असलं, तरी तो ब यापैकी एकाकी होता. ाला सवसामा
माणसां म े ब यापैकी कंटाळाच येई. ामुळे तो कुणाशीच काही काळानंतर संवाद
साधू शकत नसे. ामुळे ाला अगदी जवळचे िम न ते. ाचे ावसाियक
भागीदार नॉमन िकंवा डॉड हे सु ा ा ापासून लां बच असायचे. सवसामा
गो ींिवषयी चचा कर ात ॅहॅमला रसच नसे.
गुंतवणुकी ा बाबतीत ा ॅहॅम ा काही संक ना अगदी मजेशीररी ा
मां डले ा असाय ा. एखा ा शेअरची यो िकंमत कशी ठरवायची, याचं िववेचन
करताना ॅहॅमनं एक सोपं उदाहरण िदलं होतं. ा माणे एखा ा ीचं वय माहीत
नसतानासु ा ित ाकडे बघून साधारणपणे ती मतदान करायला पा आहे का नाही,
हे ठरवता येईल िकंवा एखा ा माणसाचं वजन माहीत नसतानासु ा ा ाकडे बघून
ा ा आदश वजना ा तुलनेत तो खूप जा जाड आहे का, याचा अंदाज बां धता
येईल, ा माणेच कुठ ाही शेअरची खरी िकंमत ा शेअर ा आदश िकमतीपे ा
कमी िकंवा जा आहे याचा अंदाज बां धता येईल, असं ॅहॅम णत असे. णजेच
कुठ ाही शेअरची अचूक िकंमत ठरव ासाठी ा कंपनीची साधारण िकंमत िकती
असायला हवी, यासंबंधीचा सवसाधारण अंदाज बां धणं श आहे , असं ॅहॅमचं मत
होतं. ासाठी ा कंपनीचं उ , ितची मालम ा, ितला होत असलेला नफा, ती दे त
असलेले िड डं ड्स इ ादी गो ी माहीत असणं पुरेसे होईल, असं ॅहॅमला वाटे .
कुठ ाही कंपनीचा आिथक ताळे बंद तसंच ा कंपनी ा उ ासंबंधीचे
वेगवेगळे अहवाल बघूनच ा कंपनीम े गुंतवणूक करायची का नाही, यासंबंधीचा
िनणय ावा असं ॅहॅम णे. गुंतवणुकीचा िनणय घे ापूव ॅहॅम ा कंपनी ा
अनेक वेगवेग ा आकडे वारीचा बारकाईनं अ ास करत असे. आप ा सू
िभंगातून कंपनीचे सगळे बारकावे ाहाळले, गे ावर पूव ची िकंमत तसंच आ ाची
बाजाराची प र थती या दो ी कसो ां वर ा कंपनी ा शेअरची िकंमत यो
ठरली, तरच ॅहॅम ा शेअरची खरे दी करायचा. खूपच कमी कंप ा ॅहॅम ा अ ंत
बारकाईनं केले ा अ ासातून गुंतवणुकीसाठी यो ठराय ा. एवढं असूनही ॅहॅम
लगेच ा कंपनीत पैसे गुंतवायचा असं नाहीच. ा काळातले ाजदर िकती आहे त,
हा मु ासु ा ॅहॅम िवचारात घेई. कारण जर बाँ ड्सम े पैसे गुंतवून जा ाजदर
अस ामुळे आप ाला चां गलं ाज िमळू न आपला फायदा होणार असेल, तर
शेअसम े पैसे कशाला गुंतवायचे असा साधा-सोपा िहशेब ॅहॅम करत असे. शेवटी
ाजदरसु ा कमी असतील आिण बाँ ड्समध ा गुंतवणुकीतून िमळणारा परतावा
फारसा घसघशीत नसेल, तरच ॅहॅम ा कंपनीचे शेअस िवकत ायचा. ॅहॅम आिण
डॉड यां नी मां डले ा संक ना आजही ‘ ॅ ू इ े ं ग’ या नावानं ओळख ा
जातात. कुठ ाही कंपनीचे शेअस िवकत ावेत का िकंवा ते घेतले असतील तर ते
िवकावेत का, हे ठरव ासाठी ही प त मो ा माणावर वापरली जाते.
शेअरबाजारामध ा गुंतवणुकी ा संदभातले गोंधळ दू र क न ां ाऐवजी
ब यापैकी गिणती पुरा ां वर आधारलेली नवी प त जव ाचं ेय णूनच या
दोघां ना िदलं जातं.
ॅ ूइ े ंग
 ‘ ॅ ू इ े ं ग’ ा संक नेत शेअर ा बाजारभावाला ( णजे ‘ ाइस
’ला) फारसं मह िदलं जात नाही. ा न जा मह शेअर ा अंतभूत िकमतीला
णजे ‘ ॅ ू’ला मह िदलं जातं. णूनच याला ‘ ॅ ू इ े ं ग’ असं णतात.
शेअर ा बाजारभावापे ा शेअरची अंतभूत िकंमत जा असली की असा शेअर
खरे दी करावा, असं यामागचं ढोबळ सू आहे . कुठ ाही शेअरची ही खरी िकंमत
ठरव ासाठी काही सोपी सू ं आहे त. ािवषयी करण १४ म े पाहा.
बफे गुंतवणुकी ा संदभात ा अशाच संक नां ा शोधात होता.
आडा ां वर आधा रत असलेली गुंतवणूक ानं आधी क न बिघतली होती. ात
ाला फारसं यश िमळालं न तं आिण नीटसं समाधानही िमळालं न तं. ामुळे
ॅहॅम ा संक नां ची ओळख झा ावर बफेला आपण ा गो ी डकत होतो, ा
सापड ा अस ाची जाणीव झाली. ॅहॅम गुंतवणुकीशी संबंिधत असले ा संक ना
िशकवत असताना ाम े अ ंत नाटयमयरी ा वेगवेग ा गो ींची भर घाले. एकदा
ॅहॅमनं दोन कंप ां चे आिथक ताळे बंद आप ा िव ् ाँ ना दाखवले. ाम े चंड
फरक होते. एक कंपनी यशा ा िशखरावर होती आिण दु सरी कंपनी अगदी
अपयशा ा गतत अस ासारखी िदसत होती. पण ानंतर काही वेळानं बोईंग
कंपनीचेच वेगवेग ा काळातले हे आिथक ताळे बंद अस ाचं ॅहॅमनं सां गून
िव ा ाना आ याचा ध ा िदला.
बफे ा काळात ॅहॅम ा वगात एकूण २० िव ाथ होते. ॅहॅम िशकवायला
लागला की, बफे ाचा श श िटपून ायचा य करे . ॅहॅमनं एखादा
िवचारला की, तो संपाय ा आतच उ र सां ग ासाठी बफेचा हात वर गेलेला
असे! बफेनं िदलेलं उ र बरोबर आहे िकंवा चूक आहे , असं ॅहॅम कधीच सां गत नसे.
ाऐवजी बफेनं िदलेलं उ र ाला कसं सुचलं िकंवा का ावंसं वाटलं, असं तो
िवचारत असे. ॅहॅमकडून ात िमळणा या पण ब मोल असले ा शेअसिवषयी
तसंच एखा ा आिथक अहवालातले घोटाळे ओळख ािवषयी बफे िशकला. ॅहॅम
नुसताच संक नां वर भर ायचा असंही नाही. ा काळात ा शेअरबाजाराम े
कुठले शेअस िवनाकारण आपली िकंमत घालवून बसले आहे त याची उदाहरणंही तो
दे त असे. या गो ीचा फायदा उठवून ाचे अनेक िव ाथ शेअसची खरे दी करायचे
आिण खूप नफा कमवायचे. पण आप ा संक ना फुकटात वाप न आपले िव ाथ
ीमंत होत अस ाब ल ॅहॅमला दु :ख वगैरे होत नसे. अशा गो ींकडे ाचं ल सु ा
जात नसे. एकीकडे ॅहॅम अशा कारे गुंतवणुकीसंबंधी ा मूलभूत संक नां म े
बुडून गेलेला असताना दु सरीकडे ाचं इतर लोक काय करतात िकंवा णतात
यां ाकडे अिजबात ल नसे. आप ाला जे यो वाटतं तेच ॅहॅम करत असे.
णूनच ानं आप ा पिह ा बायकोशी पटे नासं झा ावर एका त ण मॉडे लशी
दु सरं ल केलं. काही काळानंतर ित ामधला रस संप ावर ानं आप ा माजी
से े टरीशी ितसरं ल केलं. एकदा सकाळी ॅहॅम ित ाबरोबर िबछा ात असताना
नुकतंच ल झालेली एक त णी ाला भेटायला णून आली, तर ॅहॅमनं ितलाही
िबछा ात यायचं आमं ण िदलं! ॅहॅमला आप ा मुलां शी ग ा मारणं िकंवा
 ां ाशी खेळणं अशा गो ींम े रस नस ामुळे ही मुलं ा ापासून खूप दू र गेली.
इतर लोकां ा बाबतीतसु ा असं घडायचं. कारण ॅहॅम कधीकधी मेजवानी
आयोिजत क न इतर लोकां ना बोलवायचा आिण पाट रं गलेली असताना कंटाळू न
त:च ितथून िनघून जायचा आिण वाचत बसायचा!
आप ा राहणीमानािवषयी तसंच पोशाखािवषयी ॅहॅमला अिजबात
सोयरसुतक नसे. ाची ही सवय नंतर बफेनंही उचलली. ामुळे एकदा एका
माणसानं ॅहॅम ा एका पायाम े काळा बूट आिण दु स या पायात गडद चॉकलेटी
रं गाचा बूट अस ाचं बघून ‘तु ा बुटां ची जोडी एकदम मजेशीर आहे रे ! ’ असं
ट ावर ॅहॅमनं ा माणसाला ‘हो, गंमत णजे मा ा घरी अशीच एक बुटां ची
जोडी आहे ! ’ असं उ र िदलं. ॅहॅम आिण बफे यां ामध ा काही फरकां पैकी एक
मुख फरक णजे ॅहॅमला पैशां िवषयी अिजबात ेम न तं. पैसा कमावणं हे बफेचं
मु ेय असलं, तरी ॅहॅमला मा पैशां िवषयी खास काही वाटत नसे. आपण
आरामात रा शकतो इतके पैसे आप ाकडे अस ामुळे पैशां िवषयी आपण
कसलीच काळजी करायची गरज नाही, असं ॅहॅमनं एकदा बफेला सां िगत ावर बफे
जरा चमकलाच होता. कारण बफेला पैशां िवषयी हाव नसली, तरी सतत पैसे
कमाव ाचा ास ानं घेतला होता. याउलट ॅहॅमला यो शेअस खरे दी करणं हे
आप ा बु ीला आ ान आहे , असं वाटे आिण ासाठी तो धडपड करे . बफे मा
सतत पैसे कमाव ासाठी धडपडे आिण आप ाकडचे पैसे अगदी कमी
माणातसु ा कुणी उधार मािगतले, तर ते दे त नसे. आप ा शेजारपाजार ा
प रसरातही बफे एकदम कंजूष माणूस णून कु िस झाला होता. याची उदाहरणं
णजे नंतर ा काळात बफे ा कप ां ना इ ी करायचा ा ा बायकोला कंटाळा
आ ावरच बफेनं आपले कपडे बाहे र इ ीला टाकायची परवानगी िदली. तसंच
जवळ ा एका मािसक िव े ाबरोबर एक आठवडयापूव ची मािसकं ात खरे दी
कर ासंबंधीचा एक करारच बफेनं क न टाकला होता. बराच काळ बफेनं मोटार
िवकत घेतली नाही आिण कधी ानं दु स या कुणाची गाडी ता ुरती घेतली, तर ात
तो कधीच पेटोल भरायचा नाही.
ॅहॅमचं गुंतवणुकीवरचं ेम चंड होतं; असं असूनसु ा बफेचं पदवीचं उ
िश ण पूण झा ावरही ाला काही काळ गुंतवणुकी ा जगापासून दू र राहायला
ॅहॅमनं सां िगतलं होतं. कारण ते ा शेअरबाजार वर होता. ‘डाऊ जो ’ ा अमे रकन
शेअरबाजाराचा िनदशां क २०० ा खाली जाईपयत णजेच शेअरबाजार
कोसळे पयत बफेनं वाट बघावी आिण ‘ ॉ र अँड गँबल’सार ा कंपनीम े एखादी
सुरि त नोकरी करावी, असं ॅहॅमचं मत होतं. पण बफेनं ॅहॅमचा हा स ा धुडकावून
लावायचं ठरवलं. ते ा बफेकडे १०,००० डॉलस होते. ते गुंतवले नसते, तर
आप ाकडे कायम तेवढे च पैसे उरले असते, असं बफेनं नंतर मजेनं टलं होतं.
ॅहॅम ा गुंतवणूक वसायासंबंधी ा कंपनीत िबनपगारी त ावर नोकरी
करायचीसु ा बफेची तयार होती; पण काही कारणानं ॅहॅमला ते ा फ ू
लोकां नाच नोकरीवर ठे वायचं होतं. ामुळे बफेनं ओमाहाला परतायचं आिण आप ा
विडलां ा शेअरदलाली ा वसायाम े काम करायचं ठरवलं. ते ा या कंपनीचं
नाव ‘बफे अँड सन ’ असं असेल का, अशी िवचारणा कुणीतरी केली ते ा वॉरननं
‘नाही! ते बफे अँड फादर!‘ असं असेल असं उ र िदलं.
डाऊ जो
‘डाऊ जो ’ हा अमे रके ा ू यॉक शहरामध ा मुख शेअरबाजाराची
पातळी ठरव ासाठीचा ‘िनदशां क ’ आहे . अचूक ा ा बाजूला ठे वून अगदी
ढोबळमानानं आपण ाला ‘शेअस ा िकमतींची सरासरी ’ असं णू शकतो.
णजेच ू यॉक ा शेअरबाजारामध ा काही मुख शेअस ा िकमती ा
माणात वर-खाली होतील, ा माणात या ‘डाऊ जो ’ची िकंमतसु ा वर-खाली
होते. उदाहरणाथ समजा काल ‘डाऊ जो ’ची पातळी १२,००० असेल आिण आज ती
१२,३७५ वर गेली, तर याचाच अथ एकूण शेअरबाजारात आज तेजी होती. भारताम े
अशाच कारे मुंबई ा शेअरबाजाराचे ‘िन ी’ आिण ‘से े ’ असे िनदशां क
िस आहे त.
ओमाहाला परत ावर वॉरनचं सुझन थॉ न ऊफ ‘सुझी’ या मुलीशी सूत
जुळलं. ितचे वडील मानसशा ाचे ा ापक आिण मं ी होते. खरं णजे हे एक
आ य होतं. कारण वॉरननं अनेक वेळा मुली गटव ाचा य केला असला, तरी
ाचा तो िपंडच न ता. एक तर ाचा अवतार ब तेक वेळा मजेशीर असायचा.
िशवाय मुलींना आवडे ल असं बोल ासारखं वॉरनकडे काहीच नसायचं. ा ा
ता क, बौ क, नफा-तोटा-गुंतवणूक अशा िवषयां नी भरले ा संभाषणामुळे ा
जां भया ायला लागाय ा. णूनच कधी न े ते एका मुलीबरोबर मोटारीतून
िफरायला जा ाइतका वॉरन यश ी झाला असला, तरी येताना ानं एका गाईला
धडक िद ामुळे ते सगळं च फसलं! बजािमन ॅहॅमिवषयी भरभ न बोलणं आिण
गुंतवणूक करताना ती िकती सुरि त आहे , हे कसं ठरवायचं या िवषयां शी संबंिधत
असले ा चचामधून आपण कुठ ाही मुलीला आकषून घेऊ शकणार नाही, हे
वॉरनला पुरतं कळू न चुकलं होतं.
सुझी ा बाबतीतलं िच मा थोडं सं वेगळं होतं. ित ा कुटुं बाची बफे
कुटुं बाशी पूव पासून ओळख होती. िशवाय सुझी पूव वॉरन ा स ा बिहणीची
‘ ममेट’ होती. वरवर सुझी एकदम उ ाही िदसत असली, तरी ात ती
लहानपणी वारं वार आजारी असे. मोठे पणी ितची त ेत सुधारली. ती इतरां ना मदत
कर ासाठी एकदम उ ुक असायची. ितचा भाव वॉरन ा अगदी िव णजे
खूप संवेदनशील होता. वॉरनला सुझीिवषयी लगेचच आकषण वाटायला लागलं असलं,
तरी सुझीला मा वॉरनचं वारं वार बौ क कोडी घालणं, तसंच ेमभावना आिण
संवेदनशीलता या गो ींकडे दु ल करणं, याची खूप चीड यायची. याआधी सुझी
दु स या एका मुला ा ेमात पार बुडाली होती. पण तो मुलगा ू धम य अस ामुळे
सुझी ा घ न या ेमाला खूप िवरोध होता; िशवाय तो मुलगाही फारसा चां गला
न ता. वॉरन िबचारा दररोज ितला भेटायला णून ित ा घरी जायचा आिण ती मा
आप ा ू बॉय डबरोबर िफरायला जायची. मग नाइलाजानं वॉरन ित ा
विडलां शी ग ा मारत बसायचा! याचा प रणाम मा चां गला झाला. सुझी ा विडलां ना
वॉरन हाच आपला जावई णून यो आहे , ही गो पटली. ां नी आप ा मुलीचं मन
बदलव ासाठी अतोनात य केले. काही काळानंतर प र थती बदलली आिण
शेवटी सुझीलाही वॉरनिवषयी आकषण वाटायला लागलं. ां चं १९५२ साल ा एि ल
मिह ात ल झालं. ातही गमतीजमती झा ा. सरकारी िनयमां माणे ा काळात
वॉरन गरज पडे ल, ते ा मदतीला धावून जा ा ा एका ‘ ूटी’वर होता. वॉरन ा
ल ा ा काही िदवस आधी आले ा पुरामुळे ा भागातलं वातावरण जरा
धोकादायक झालं होतं. वॉरन ा ल ा ा काही तास आधी ाचा फोन खणखणला
आिण पलीकडून ाला ताबडतोब आप ालीन प र थतीला तोंड दे ासाठी णून
बोलाव ात आलं. ामुळे वॉरन अथातच िनराश झाला. पण काही काळातच
आले ा दु स या फोननं ाची या कामातून सुटका केली. आता उ ाहानं वॉरन ल
समारं भा ा िठकाणी दाखल झाला खरा; पण ितथे जमलेली चंड गद बघून ा ा
दयाची धडधड सु झाली. आप ा हातून कस ा तरी मो ा चुका होणार याची
ाला खा ी वाटायला लागली. ामुळे आप ा एका िम ाला ानं आप ा जवळ
उभं राहायला सां िगतलं. ा िम ानं आप ाशी सतत बडबड क न आपलं ल वेधून
ावं णजे मग आप ा मनावरचं दडपण कमी होईल, असंही वॉरन ाला णाला.
ल ानंतर मधुचं ासाठी एका गाडीतून िठकिठकाणी वॉरन आिण सुझी िनघाले, ते ा
गाडी ा िडकीम े ानं वेगवेग ा कंप ां चे वािषक अहवाल आिण इतर पु कं
असा ऐवज ठासून भरलेला होता! आप ा पु ात काय वाढू न ठे वलं आहे , याची
सुझीला ते ाच क ना आली असावी.
वॉरननं आप ा ल ानंतर मिह ाला ६५ डॉलस दे ऊन भाडयाने एक घर
घेतलं. वॉरनशी ल क न आप ाला आरामदायी आयु जगायला िमळे ल, अशा
समजुतीत असले ा सुझीला ध ा बसेल, अशी ां ची प र थती होती. अ ंत
कंजुषपणे राहणा या या जोड ा ा घरात रा ी उं दीर आरामात िफरायचे! ां ा घरी
पिहली मुलगी ज ली ते ासु ा एका डॉवरम े बदल क न बफेनं एक ता ुरता
िबछाना तयार केला.
शेअरदलालाचं काम करताना बफेनं या कामासाठी लागणा या सग ा
संक नां ना छे द िदला. तोपयत शेअरदलाल गुंतवणूकदारां ा ग ात भरमसाठ
शेअस टाकून आपली दलाली कमवाय ा घाईत असायचे. पण बफे मा अ ंत
अ ासपूण रीतीनं वेगवेग ा अहवालां चा अ ास करायचा. ातून खूप ात
िमळू शकतील, अशा शेअसचा शोध तो घेत असे. काही कंप ां चे शेअस इत ा
िकमतीत कसे काय उपल आहे त, असा ाला थ क न सोडे .
ाअथ इत ा चां ग ा कंप ां चे शेअस इत ा ात उपल आहे त, याचाच
अथ कुणीतरी ते आ ापयत िवकत ायला हवे होते िकंवा आप ा अंदाजात कसली
तरी चूक होत आहे , असं बफेला वाटायचं. पण आप ा अ ासािवषयी पुरती खा ी
झा ावर मा हे शेअस आपणच आप ाकडे येणा या गुंतवणूकदारां साठी िवकत
घेतले पािहजेत, असं बफेला वाटायला लागलं. पण बफेनं अशा कंप ां चे शेअस
िवकत ा, असं आप ा कंपनीकडे येणा या गुंतवणूकदारां ना सां िगतलं तर ब तेक
वेळा हे गुंतवणूकदार इतर शेअरदलालां ा स ानुसार वेगळे च शेअस िवकत
ायचे. यामुळे बफेला खूप संताप यायचा. तसंच काही गुंतवणूकदारां नी बफेचं णणं
मा क न हे शेअस िवकत घेतले, तरीसु ा ातून बफेला दलालीचाच काय तो
नफा िमळत असे.
यािशवाय दु स या एका िविच कारणामुळे वॉरनला हा उ ोग नकोसा ायला
लागला. शेअर दलालां चं मु काम हे गुंतवणूकदारां नी जा ीत जा वहार
कर ावर अवलंबून असतं. णजेच गुंतवणूकदारानं एखा ा कंपनीचे शेअस िवकत
घेतले आिण ते शेअस समजा पुढची २० वष तसेच आप ाकडे ठे वले तर ातून
शेअर दलालाला काहीच फायदा होत नाही. उलट गुंतवणूकदारानं शेअसम े वारं वार
खरे दी- िव ी कर ातून शेअर दलालाला ाची दलाली िमळत असते. ामुळे
गुंतवणूकदार सतत खरे दी-िव ी करत राहील, याकडे शेअर दलालाचं ल असतं.
वॉरन मा अशा कारचा शेअर दलाल न ता. उलट तो दीघकाळ गुंतवणूक
कर ायो कंप ा डकाय ा य ात असायचा. अशा कंप ा िमळा ा की,
ां ा शेअसची खरे दी पुढ ा िकमान २० वषासाठी णून करावी, असं तो
आप ाकडे येणा या गुंतवणूकदारां ना सुचवायचा. ातून वॉरन बफे ा कंपनीला ा
खरे दीपोटी असलेली दलाली िमळायची; पण ानंतर पुढची २० िकंवा ा न जा
वष ा गुंतवणूकदाराकडे ते शेअस नुसते पडून रािह ामुळे वॉरन बफे ा कंपनीला
ाचा कसलाच फायदा होत नसे. साहिजकच आपण चुकी ा वसायात आहोत,
असं वॉरनला वाटायला लागलं. ामुळे सरळ लोकां कडून पैसे गोळा करावेत आिण ते
आपणच शेअसम े गुंतवावेत, असं ाला वाटायला लागलं. यामुळे ाला दलाली
करायची गरज उरली नसती आिण आप ाकडे पैसे दे णा या लोकां ची फसवणूक
के ासारखी ाला सतावणारी भावनाही संपु ात आली असती.
शेअर दलाल
शेअस ा खरे दी-िव ीसाठी सवसामा गुंतवणूकदरां ना शेअर दलाला ा
माफतच सगळे वहार करावे लागतात. पूव हे सगळे वहार लेखी पात होत.
आता सगळीकडे संगणक वापरले जातात. ेक वेळी कुठ ाही गुंतवणूकदारानं
शेअसची खरे दी िकंवा िव ी केली की, ातून या शेअर दलालां ना ठरावीक दरानं
किमशन िमळतं णजेच दलाली िमळते. साहिजकच गुंतवणूकदार िजत ा जा
वेळा खरे दी-िव ीचे वहार करे ल, िततका जा फायदा या दलालां ना िमळतो.
णूनच िक ेकदा हे शेअर दलाल गुंतवणूकदारां कडून सात ानं खरे दी-िव ीचे
वहार ावेत, अशा कारचे स े दे तात. एकदा शेअस खरे दी क न खूप काळ ते
आप ाजवळ बाळगणारे गुंतवणूकदार शेअर दलालां ना नकोच असतात!
या काळात वॉरननं सावजिनक िठकाणी बोल ामधला ाचा आ िव ास
वाढव ासाठी ‘प क ीिकंग ’चा एक कोस केला. खरं णजे वॉरनला अशा
 कारे ब याच लोकां समोर बोलणं अिजबात आवडत नसे. ाला याची खूप भीती वाटे .
पण या कोसनंतर ानं सं ाकाळी गुंतवणुकीसंबंधीचा एक अ ास म ायला
सु वात केली. ाम े बफे लोकां ना गुंतवणुकीमध ा मूलभूत संक ना
िशकवायचा; पण ठरावीक कंप ां ा शेअसिवषयी ा ‘िट ’ मा वॉरन कधीच दे त
नसे. इथेही लोकां समोर बोलताना वॉरन ां ा नजरे त नजर िमळवायचं टाळे ; पण
काय िशकवायचं आहे , यािवषयी ा ा संक ना अगदी घ बसले ा असत.
दर ान हॉवड बफेला आपला मुलगा शेअरदलालीचं काम खूप चां ग ा प तीनं
करतो आहे , असं वाटे आिण णूनच तो वॉरनचं नेहमी कौतुक करत असे. या काळात
आप ा एका िम ा ा साथीनं वॉरननं एक पेटोल पंपही काढू न बिघतला; पण ा ा
आधीपासून पेटोल पंप चालवणा या दु स या माणसाकडे च खूप जा गद होई. हे
बघून नुकसान सोसूनसु ा वॉरननं हा उ ोग बंद करायचं ठरवलं.
दर ान ॅहॅमनं वॉरनला वषाकाठी १२,००० डॉलस ा पगारावर नोकरी
िदली. अथातच णभरही िवचार न करता बफेनं पुढचं िवमान पकडून वॉल ीटचा
र ा धरला. वॉरन ा नेमणुकी ा तारखे ा एक मिहना आधीच बफे कामासाठी
हजर झाला! पण ितथे जाताच ॅहॅम ा ल रामध ा मुलानं आ ह ा केली
अस ाची दु :खद बातमी बफेला समजली. ॅहॅम ा खाजगी आयु ाब ल तोपयत
बफेला फारसं काही माहीत न तं. थमच ाला यािवषयी समजलं. ाकडे फार
ल ायचं नाही, असं ानं ठरवलं.
आप ाला गुंतवणुकीसाठी यो वाटतील, असे शेअस सापडले की बफे
ब तेक वेळा ािवषयी ॅहॅमला सां गत असे. ॅहॅम आिण ाचा सहकारी ु ुअल
फंडां ा अ ंत लोकि य योजना चालवायचे. ामध ा गुंतवणुकीसाठी हे शेअस
यो वाटतात, असं बफेचं मत असायचं. पण कधीकधी बफेचा स ा नाकारला जात
असे. अशा वेळी बफे त:च ते शेअस िवकत घेत असे. मागे गाईको कंपनीचा उ ेख
आलाच आहे . ाची पा भूमी णजे एकदा िफलाडे यामध ा एका
शेअरदलालानं कुणी फारसं नाव न ऐकले ा गाईको या िवमा कंपनीिवषयी बफेला
सां िगतलं. हा शेअर १५ डॉलसना उपल होता; पण या कंपनीिवषयी जवळपास
कसलीच मािहती उपल न ती. ामुळे बफे सरळ ितथ ा सरकारी िवमा
कायालयात गेला आिण ानं अनेक कागदप ां मधून वेगवेगळे तपशील खणून काढले.
ा वेळी या कंपनीची आिथक प र थती खूपच उ म असून ितचे शेअस िवकत
घे ाचा वहार अ ंत फाय ाचा ठरे ल, असं वॉरनचं मत बनलं. ानं ॅहॅम ा
सहका याला या कंपनीिवषयी सुचवलं; पण ा सहका यानं या कंपनी ा शेअसम े
रस घेतला नाही. ामुळे वॉरननं त:साठी हे शेअस िवकत घेतले. लवकरच हा
शेअर ७० डॉलसवर गेला. अशाच कारे दु स या एका कंपनीचा शेअर ४५ डॉलसम े
उपल असताना ा कंपनीकडे दर शेअरमागे त ल १२० डॉलसची र म
िश क होती. बफेचा आप ा निशबावर िव ासच बसत न ता. ानं या
कंपनीिवषयीसु ा ॅहॅमला कळवलं. पण ॅहॅमनं ातही रस घेतला नाही. परत एकदा
बफेनं या कंपनी ा शेअसम े मो ा माणावर गुंतवणूक केली.
 ॅहॅम ा अ ंत लाड ा सहका यां पैकी एक णून बफेनं लवकरच नाव
कमावलं; पण तरीही एका मयादे पलीकडे ॅहॅम कुणालाच आप ा खूप जवळ येऊ
दे त नाही, अशी जाणीव बफेला झाली. तसंच गुंतवणुकी ा बाबतीत ॅहॅम अितसावध
धोरणं अवलंबत अस ाचंही बफेचं मत झालं. ॅहॅम ा कंपनीची एकूण गुंतवणूक
१.२० कोटी डॉलस इतकी होती. ा काळा ा मानानंसु ा ही र म तशी कमीच
होती. तसंच ॅहॅम ा कंपनीकडे ४० लाख डॉलस नुसते पडून होते. धोका प रायला
नको णून ॅहॅम ही र म आप ाजवळच बाळगून होता. ामुळे गुंतवणूक
कर ासाठी खूप चां ग ा कंप ां चे शेअस उपल असूनसु ा नाइलाजानं ग
राह ािशवाय बफे दु सरं काहीच क शकत न ता. यातली दु सरी मह ाची गो
णजे ॅहॅम ा गुंतवणूक कंपनी ा शेअसना तुफान मागणी होती. या कंपनीचा एक
शेअर त ल १२०० डॉलसना िवकला जाई. ॅहॅम ा कंपनीनं इतर कंप ां ा
शेअसम े केले ा गुंतवणुकी ा मू ानुसार ॅहॅम ा कंपनी ा एका शेअरची
िकंमत १००० डॉलस ा आसपास हवी होती; पण गुंतवणूकदारां ा मागणीमुळे या
शेअरची िकंमत वाढू न १२०० डॉलसवर गेली होती. िक ेक गुंतवणूकदार तर ॅहॅमनं
न ी कुठ ा कंप ां ा शेअसम े गुंतवणूक केली आहे , हे समजून घे ासाठी
ॅहॅम ा कंपनीचा एक शेअर िवकत घेतला होता. ामुळे ॅहॅम ा कंपनीचे अहवाल
या गुंतवणूकदारां ना िमळायचे आिण ातून िमळाले ा मािहती ा आधारे हे
गुंतवणूकदार ॅहॅमनं जे शेअस िवकत घेतले असतील, तेच शेअस त:सु ा िवकत
ायला धडपडायचे! असं असूनही ॅहॅमचा भर जा ीत जा नफा कमव ाचा
नसून कायम कमीतकमी नुकसान कसं होईल, यावरच असे. िक ेक जण ॅहॅमला
वेगवेग ा कंप ां ा शेअसमध ा गुंतवणुकीसंबंधी सां गायला लागले की, ॅहॅम
कंटाळू न खडकीबाहे र बघत बसे आिण जां भया दे ई. ॅहॅमचा
‘डाय िसिफकेशन’वरही खूप भर होता. णजेच कमी कंप ा शोधून ां ाम े
चां ग ापैकी गुंतवणूक कर ाबरोबरच आपला धोका कमी कर ासाठी तो अनेक
कंप ां म े छोटी गुंतवणूकही करत असे. वॉरनला मा असं करणं चुकीचं वाटायचं.
आपण आप ा अ ासावर िव ास ठे वून कमी कंप ां म ेच खूप गुंतवणूक केली
पािहजे, असं वॉरन मानत असे.
गुंतवणूक आिण डाय िसिफकेशन
एका गुंतवणूकदारानं िकती कंप ां ा शेअसम े गुंतवणूक करावी? काही
लोक गुंतवणूकदारां ना खूप कंप ां ा शेअसम े गुंतवणूक कर ाचा णजेच
‘डाय िसिफकेशन’चा स ा दे तात. यामागचं कारण णजे यामुळे काही कंप ां चे
शेअस खाली आले, तरी गुंतवणूकदारां कडे इतर कंप ां चे शेअस अस ामुळे ाचं
नुकसान कमी माणात होतं. याउलट वॉरन मा खूप कमी कंप ां म े खूप जा
पैसे गुंतव ाचा स ा दे तो. याचं कारण णजे बराच िवचार क न अशा कंप ा
िनवडून ात सगळे पैसे ओतले की, ातूनच आप ाला भरघोस नफा िमळू शकतो,
असं ाचं मत आहे . या दो ी िवचारसरणी बरोबरच आहे त आिण सवसामा
माणसाची धोका प र ाची तयारी तसंच ाचा अ ास या गो ी कमी पातळी ा
अस ामुळे ानं थोडं फार तरी ‘डाय िसिफकेशन’ करावं, असं मानलं जातं.
काही काळातच ॅहॅमनं आप ा गुंतवणुकी ा वसायातून िनवृ ी
ीकारली. १९५६ साली युिन िसटी ऑफ कॅिलफोिनयाम े िशकवणं, आिथक
िवषयां संबंधी िलिहणं आिण आरामात आयु घालवणं, असा िदन म ानं
ीकारला. आपली ब तेक सगळी संप ी ानं वेगवेग ा सामािजक सं थां ना
दे ण ां ा पानं वाटू न टाकली. आप ा २१ वषा ा अ ा ा काळात ॅहॅम
आिण ाचा सहकारी यां नी काढले ा कंपनीनं त ल १७ ट ां चा परतावा
िमळवला; पण ां नी आणखी थोडे धाडसी िनणय घेतले असते, तर हे माण आणखी
वाढलं असतं, असं अनेक जण णतात. दर ान १९५० ते १९५६ या काळात वॉरननं
गुंतवणुकी ा बाबतीत भरपूर यश िमळवून आपलं भां डवल ९,८०० डॉलसव न १.४०
लाख डॉलसवर नेलं होतं.
ॅहॅम िनवृ झा ावर ा ा कंपनीत काम कर ात वॉरनला रस वाटे नासा
झाला. खरं णजे वॉरनला आप ानंतर आप ा कंपनीत भागीदार णून घेतलं
जाईल, अशा अथाचा ाव ॅहॅमनं वॉरनला िदला होता; पण वॉरनला आता
कुणासाठी काम करायचं न तं. ाला त:चीच गुंतवणूक करणारी कंपनी
उघडायची होती. १ मे, १९५६ या िदवशी तो ओमाहाला परतला. ानं आप ा
कुटुं बामधले तसंच िम मंडळींपैकी काही जण असे सात जण गोळा क न ‘बफे
असोिसएट् स, िलिमटे ड ’ नावाची एक कंपनी सु केली. ात त: बफेनं नाममा
१०० डॉलसचं भां डवल ओतलं. बफे ा अभूतपूव यशाची मु तमेढ अशा कारे रोवली
गेली.
 तं पणे गुंतवणुकीची सु वात
वा रननं आपली गुंतवणुकीसाठीची कंपनी सु के ावर ाला एका
अ ंत िविच शंकेनं भेडसावून सोडलं. आप ा कंपनीला इतका चंड फायदा होईल
की, ातून आप ाकडे जमा झाले ा चंड पैशां मुळे आपली मुलं वाया जातील,
अशी ाला जवळपास खा ीच झाली होती. आपण आप ा मुलां साठी खूप पैसे
जमवून ठे वले, तर ामुळे ां चं नुकसानच होईल, या भीतीनं ाला घेरलं. गंमत
णजे २६ वष वया ा वॉरनकडे या काळात फारशी र म तर न तीच, पण ाचं
उ ही ब यापैकी अिनयिमत होतं. पण तरीही आपण चंड ीमंत होणार आहोत,
याची ाला खा ीच होती. या काळात बफेकडे एकूण जेमतेम ३ लाख डॉलसचं
भां डवल होतं. जर आप ाला खूप पैसे कमवायचे असतील, तर ासाठी या
भां डवलाम े मोठी भर टाकावी लागेल, याची ाला पुरेपूर जाणीव होती.
लोकां कडून भां डवल गोळा करायचं असेल, तर ासाठी आप ाला ां चा
िव ास ा करणं, गरजेचं अस ाची वॉरनला जाणीव होती. िशवाय लोकां कडून
नुसते पैसे गोळा करणं आप ाला पुरणार नाही, हे ही ाला माहीत होतं. ाचबरोबर
आप ा कंपनीत पैसे गुंतवणा या लोकां नी आप ाला कुठलेच िवचा नयेत असं
ाला वाटे . आपण गोळा केलेले पैसे गुंतवायचं संपूण ातं आप ाला असलं
पािहजे, अशी वॉरनची अपे ा होती. पण अशा त ावर आपले पैसे गुंतव ासाठी
ाला कोण दे णार? हा मोठा च होता. वॉरनचं नाव ते ा लोकां ना फारसं माहीत
न तं. दर ान ानं हळू हळू आप ा अ ासाचा आवाका वाढवत नेला आिण
जवळपास सग ाच शेअसची आिण बाँ ड्सची ाला मािहती झाली होती.
वॉरन बफेनं आप ा गुंतवणुकीचा आवाका वाढव ासाठी कशा कारे
लोकां ना पटवलं, यासंबंधीचं एक उदाहरण ऐक ासारखं आहे . १९५७ साली एडिवन
डे स नावा ा ओमाहामध ा िस मू रोगत ाचा वॉरनला फोन आला. डे स
ाआधी वॉरनला कधीच भेटला न ता; पण डे सनं आप ा ू यॉकमध ा एका
ीमंत ाकडून वॉरनचं नाव ऐकलं. डे सला अशा कारे आपले पैसे धोकादायक
प तीनं गुंतवायचे नसले, तरी ानं वॉरनला भेटायचं ठरवलं. वॉरनला भेट ावर
डे स गारच झाला. कारण वॉरननं आप ा सग ा अटी डे सला तर
सां िगत ाच; पण िशवाय वषभरातून फ ३१ िडसबर या एकाच िदवशी डे सला
आप ा गुंतवणुकीिवषयी िवचारायची परवानगी असेल, असंही वॉरननं ाला
सां िगतलं. वषातून एकदाच आपण यासंबंधीचा अहवाल डे सला पाठवणार
अस ाचंही वॉरन णाला. जर या गुंतवणुकीमधून नफा झाला, तर पिह ा चार
ट ां पयतचा नफा पूणपणे डे सला िमळे ल, असं ठरलं. ावर ा न ापैकी ७५
ट े िह ा डे स ा वा ाला येईल आिण २५ ट े नफा वॉरनला िमळे ल, अशी
ही व था होती. णजेच समजा १०० डॉलस गुंतवून एका वषाम े ावर १० ट े
नफा िमळाला, तर ां पैकी पिहले ४ डॉलस डे सचे आिण उरले ा ६ डॉलसपैकी
७५ ट े णजे साधारण ४.२५ डॉलससु ा डे सचे आिण उरलेले १.७५ डॉलस
वॉरनचे असं ठरलं. पण समजा गुंतवणुकीम े ४ ट ां न कमी नफा झाला िकंवा
तोटाच झाला, तर वॉरनला एक दमडीसु ा िमळणार न ती. अशा कार ा अटी
भीत-भीत मा क न डे सनं वॉरन ा गुंतवणुकी ा उ ोगाम े १ लाख डॉलस
ओतायचं ठरवलं. अशा कारे १९५७ साल ा अखेरपयत वॉरननं पाच लोकां कडून
एकंदर पाच लाख डॉलस गोळा केले. ा वष वॉरननं गुंतवणूक केले ा कंप ां ा
‘पोटफोिलओ’नं १० ट ां चा परतावा िदलेला असला, तरी ‘डाऊ जो ’ ा
िनदशां काम े मा ८ ट ां ची घट झाली. वॉरननं आप ा तं पणे सु केले ा
गुंतवणुकीमधले पैसे पिह ा तीन वषाम ेच दु ट झाले! या दर ान सुझी ा पोटी
ितसरं मूल ज ाला येणार अशी िच ं िदसत असताना वॉरननं पाच बेड वालं एक
मोठं घर िवकत घेतलं.
गुंतवणूक त ांचा खरा हे तू
ब तेक सग ा गुंतवणूक त ां चा हे तू गुंतवणूकदारां कडून वेगवेग ा
मागानी पैसे वसूल कर ाचा असतो, असं ॅहॅम आिण बफे या दोघां चंही मत आहे .
णजेच गुंतवणूकदाराला फायदा झाला काय िकंवा ाचं नुकसान झालं काय, ाला
स ा दे णा या माणसाला मा ठरावीक दरानं पैसे िमळतातच. याला वॉरनचा खूप
आ ेप होता. आपण गुंतवणूक त णून इतर गुंतवणूकदारां चं यो कारे पैसे
गुंतवले आिण ातून नफा झाला तरच आपण ामधला िह ा ावा, असं ाचं
अगदी मत सात ानं कायम रािहलं आहे . अशा कारे वसाय करणारे
गुंतवणूक त जवळपास कुठे च िदसत नस ामुळे बफेचा ामािणकपणा आिण
ाचा आ िव ास न ानं िदसून येतात.
िजथे कुठे आप ाला फायदा िमळे ल ितथे पैसे गुंतवायचे असं बफेचं सोपं
धोरण होतं. ामुळे १९३० ा दशकात आले ा जागितक महामंदी ा काळात उभं
कर ात आलेलं एक गावच आपण आता िव ीला काढत अस ाची िविच जािहरात
मेरीलँड रा ामध ा अिधका यां नी िद ावर वॉरन ा तोंडाला पाणी सुटलं. हे गाव
आपण िवकत घेतलं, तर ाची ‘िकंमत ’ काही वषानी खूप वाढे ल, असं ाचं मत
होतं. पण जािहरातीमधली िकंमत खूप जा अस ामुळे बफेला आपले हात चोळत
बस ािशवाय दु सरं काही करता आलं नाही.
बफेला िमळत असलेलं यश बघून अिधकािधक गुंतवणूकदार ा ाकडे
आपले पैसे सोपवत होते; पण बफे कुणाकडूनही गुंतवणूक ीकारताना आप ा मूळ
अटींवर कायम राहत असे. तसंच आप ा गुंतवणुकीिवषयी तो कुणाशीच बोलत नसे.
कारण कुणीतरी आपली न ल क न आपण िवकत घेतलेले शेअसच िवकत घेईल
आिण ामुळे ा शेअसची िकंमत वाढली की, न ानं ा शेअसम े गुंतवणूक
करणं आप ाला महाग होऊन बसेल, याची ाला जाणीव होती. णूनच अगदी
िबछा ात असतानासु ा ‘आपली बायको आप ा गुंतवणुकीिवषयी ऐकेल’ या
भीतीनं तो हा िवषयसु ा काढत नसे. ािवषयी तो कमालीची गु ता बाळगे. सग ा
कंप ां िवषयी तो सतत वाचे आिण मािहती गोळा करे . ातून आप ा गुंतवणुकीसाठी
यो अशा कंप ां कडे तो नजर लावून बसे. एखा ा कंपनीचा शेअर आप ाला
अपेि त असले ा िकमती ा ट ात आला की, ात वॉरन मो ा माणावर
गुंतवणूक करे . एखा ा कंपनीम े गुंतवणूक करायचं ठरव ावर वॉरन ासाठी
िकती धडपड करायचा याची काही उदाहरणं अ ंत बोलकी आहे त. ा संदभात
आपण ‘नॅशनल अमे रकन फायर इ ुर ’ कंपनीचं उदाहरण घेऊ शकतो.
‘नॅशनल अमे रकन’ या कंपनीचे शेअस १९२० ा दशकात ने ा ा
रा ामध ा अनेक शेतक यां ना अगदी ात दे ात आले होते. आता ही कंपनी
चां गलीच यश ी ठर ामुळे हे शेअस परत िमळव ासाठी कंपनी ा सं थापकां ची
धडपड सु होती. पण ही खाजगी कंपनी अस ामुळे आिण या शेअसब ल
जवळपास सगळे जणच िवस न गेलेले अस ामुळे कुणाला ाची आठवण येत
न ती. णूनच एका शेअरमागे सं थापक ५० डॉलसचा मोबदला ायला तयार होते.
पण कुणीच आप ाकडचे शेअस िवकायला तयार न तं. वॉरनला काहीही क न हे
शेअस िवकत ायचे होते. ामुळे ानं या कंपनी ा गुंतवणुकदारां ा वािषक
बैठकीला हजेरी लावूनही बिघतली. पण ाचा काही फायदा झाला नाही. शेवटी वॉरन
आप ा एका सहका याबरोबर गाडी घेऊन िठकिठकाणी िफरला आिण अनेक
शेतक यां ा भेटी घेऊन ानं ां ाकडचे शेअस ेकी १०० डॉलसना िवकत
घेतले. यातून ाला त ल १ लाख डॉलसचा फायदा झाला.
या करणातून कुठ ाही दु म ळ होत चालले ा गो ीचा मो ा माणावर
साठा क न ठे वला पािहजे, ही गो वॉरन ा ल ात आली. पण या ा अितरे कानं
िकंवा चुकी ा व ू ा बाबतीत हा िनणय घेत ानं कधीकधी आपलं नुकसानसु ा
होऊ शकतं, हा धडा तो लवकरच िशकला. िन ा ग डाचं िच असलेलं चार सट् स
िकमतीचं एक पो ाचं ितकीट अमे रका बंद करणार अस ाचं एका माणसाकरवी
बफेला समजलं. ाबरोबर या ितिकटां चा आपण आ ा साठा क न ठे वला, तर
भिव ात ाला खूप िकंमत येईल, अशी वॉरनची खा ी झाली. ामुळे ानं
जवळपास ा पो ऑिफसेसमधून या ितिकटाची खरे दी करायचं ठरवलं. पिह ा
पो ऑिफसात ाला अशी २८ ितिकटं िमळाली. ती सगळी ा सगळी ानं िवकत
घेऊन टाकली. पण एव ानं आपलं काम भागणार नाही, असं वॉरनला वाट ामुळे
ानं पो िवभागालाच एक प िल न ां ाकडचा या ितिकटां चा सगळा साठा
आपण िवकत ायला तयार अस ाचं कळवलं. या खटाटोपातून वॉरननं त ल
८००० डॉलस खच क न २० लाख ितिकटं िवकत घेतली. इतर मागानीही ानं ही
ितिकटं गोळा केली. शेवटी बफेकडे २५००० डॉलस िकमतीची त ल ६० लाख
ितिकटं गोळा झाली! आप ा तळघरात ती नीटपणे रचून बफे आिण ाचा िम या
ितिकटाची िकंमत ४ सट् सव न वर जायची वाट बघायला लागले. ाच वेळी ां ना
आपली चूक उमगली. आप ाकडे या ितिकटां चा इतका मुबलक साठा उपल आहे ,
ट ावर या ितिकटाला कोण दु म ळ समजेल आिण कशाला ती ितिकटं िवकत
ायचा य करे ल, हा मह ाचा मु ा ां ा ल ात आला. ामुळे ही गुंतवणूक
साफ चुकीची आिण एकदम थ अस ाचं वॉरन ा ल ात आलं आिण काही काळ
तो खूप हताश झाला.
हळू हळू वॉरननं आप ा गुंतवणुकीची ा ी वाढवायचं ठरवलं. तोपयत
वॉरन फ वेगवेग ा कंप ां चे शेअस िवकत घे ावर समाधान मानत असे; पण
आता या ा पुढे जाऊन वॉरननं काही मोज ा कंप ां ची िनणय मता ओळखून
ां ची मालकी घे ाकडे कल वळवला. णजेच अशा कंप ां चे ६०-७० ट े शेअस
िवकत ायला आिण ा कंप ां चं अ पद आप ाकडे ायला ानं सु वात
केली. तसंच अशी एखादी कंपनी नीटपणे चालत नाही, असं ल ात आ ावर ती सरळ
िवकून टाकायलाही वॉरन पुढे-मागे बघत नसे. १९५७ ते १९६१ या पाच वषा ा
काळात वॉरननं गुंतवले ा पैशां वर त ल २५१ ट े इतका नफा िमळालेला
असताना ‘डाऊ जो ’ची वाढ फ ७४.३ ट े एवढीच झाली होती. आता वॉरन ा
भां डवलाचा आकडा त ल ७२ लाख डॉलसवर जाऊन पोहोचला आिण
गुंतवणूकदारां ची सं ा ९० वर गेली. साहिजकच इथून पुढे आप ा कंपनीत
गुंतवणूक करणा या लोकां ना िकमान १ लाख डॉलस गुंतवावे लागतील असा िनयम
वॉरननं केला.
वॉरन अशा कारे आप ा गुंतवणुकी ा िव ात रमलेला असताना सुझी
घराची नीटपणे काळजी घेई. मुलां ना सां भाळणं, घरामध ा सग ा कटकटी
हाताळणं या गो ी ती सहजपणे करे . तसंच आप ा वृ पणातही िविच पणा कमी न
झाले ा वॉरन ा आईपासून ती वॉरनची सुटका कर ात मह ाचा वाटा उचले.
सु वातीला वॉरन आप ा घरात ा छो ाशा अ ािसकेमधूनच आपलं कामकाज
चालवे. सुझी माणेच वॉरनसु ा रा ी उशीरापयत जागा असे. वेगवेग ा कंप ां चे
वािषक अहवाल, मानां कन कंप ां चे अहवाल अशा अनेक गो ी तो बारकाईनं वाचे.
शेजारी कोक आिण वेफसचं पाकीट ठे वून ां चा आ ाद घेणारा वॉरन आप ा
घरात ा कप ां म े लाखो डॉलसचा वहार सां भाळे . िदवसा तो झोपून
उठ ानंतर एका वाचनालयात जाऊन वतमानप ं आिण उ ोग े ाशी संबंिधत
असलेली िनयतकािलकं वाचे.
नंतर वॉरननं आपलं कामकाज कर ासाठी एक छोटी जागा भाडयानं घेतली.
वॉरन ा कायालयात काही सहकारी असले, तरी आपलं काम बफे एकटाच करत
असे. िदवसभर वेगवेग ा कंप ां चे अहवाल आिण ताळे बंद वाचणं,
वतमानप ां मध ा बात ा वाचणं, टे िलफोनवर बोलणं यात तो गुंतलेला असे. पूव
आप ा आजोबां ा दु कानात शिनवारी काम केलेला आिण आप ा न सहा वषानी
मोठा असलेला चा मंगर या एकाच िम ाशी वॉरन गुंतवणुकीिवषयी बोले. मंगर
ओमाहाम ेच लहानाचा मोठा झालेला असला, तरी आता तो लॉस एं जेिलसम े राहत
असे. १९५९ साली मंगर ओमाहाम े आप ा विडलां ा विकली ा वसायाला
गुंडाळू न टाक ासाठी मदत करायला णून आलेला असताना ाची आिण वॉरनची
भेट झाली. ात लॉस एं जेिलसला बसून आपण वॉरनला मदत क शकू असं मंगरनं
वॉरनला सुचवलं आिण वॉरनलाही ती क ना आवडली. यातून ां ची आयु भर
िटकणारी भागीदारी सु झाली!
या मंगरिवषयी बरं च काही सां ग ासारखं आहे . ाची आयु ाकडे बघायची
मूळ भूिमकाच ‘आप ा अपे ा खूप जा नसा ात, ’ अशी होती. अशा कारे
आपण कमी अपे ा ठे व ा की, ानंतर ात काहीही घडलं, तरी ाचा
आप ाला फार ास होत नाही, असं मंगरला वाटायचं. गुंतवणुकी ा जगातही याचा
मंगरला खूप फायदा झाला. मंगर त ण असतानाच ाचा घट ोट झाला. ातच
ा ा मुलाला र ा ा ककरोग झाला होता. ामुळे आप ा मुलाला झपा ाने
मृ ू ा िदशेने जाताना बघ ािशवाय मंगरला पयाय न ता. या ताणातून जरा सुटका
ावी णून मंगरनं दु सरं ल करायचा िनणय घेतला; पण ासाठी यो मुलगी कशी
िनवडायची याचा िवचारही ानं नेहमी माणेच आप ा जगावेग ा प तीनं केला.
तो थोड ात असा - ‘कॅिलफोिनयामध ा दोन कोटी लोकां पैकी िन ा या
आहे त... या १ कोटी यां पैकी फ २० लाख जणी ल ा ा वया ा ीनं यो
आहे त... ां ापैकी १५ लाख जणी िववािहत असा ात... णजे ५ लाख उर ा...
ां ापैकी ३ लाख एकदम िबनडोक असणार आिण ५० हजार ओ र ाट
असणार... उरले ा १.५ लाखां पैकी मला ल ायो वाटतील इत ा बा े टबॉल ा
कोटावर मावतील एव ाच िश क असतील... मला ां ापैकी एकीचा शोध घेणं
भाग आहे ... एवढं क न ा मुली ा ीनं असंच एक बा े टबॉलचं कोट असेल
आिण ाम े ितला मी सापडायला पािहजे... ’ असा जवळपास िनराशावादाकडे
झुकणारा होता. आप ाला सहजासहजी दु सरी बायको सापडणार नाही यािवषयी
मंगरची इतकी खा ी झाली की, तो सात ानं घट ोट आिण पु षां चे मृ ू
यां ासंबंधी ा बात ा तसंच जािहराती वाचत असे. यातून तरी आप ाला ल ायो
मुलगी वा ी सापडे ल, असं ाला वाटे ! हे समज ावर मंगर ा िम ां नी
ा ासारखीच घट ोट घेतलेली एक वकील ी ा ासाठी शोधली. नंतर ा
दोघां चं ल झालं. बफे माणेच मंगरला पैसे कमवायचा ास होता. ामागचं मंगरचं
मु कारण ातं हे होतं. आप ाला पैसे कमाव ासाठी सारखं कुणावर
अवलंबून राहायला लागू नये यासाठी ाची धडपड सु असे.
बफे आिण मंगर
वॉरन बफे आिण चाल मंगर यां ची जोडी सुमारे चार दशकं गुंतवणुकी ा
े ावर िनिववाद रा करत रािहली. वॉरनचा अितसावधपणा काही माणात मंगरनं
बदलला असं मानलं जातं. काही कंप ां ा शेअस ा िकमती जा अस ामुळे
वॉरन ते शेअस खरे दी करणं टाळायचा. अशा वेळी या खरे दीमुळे भिव ात
आप ाला चंड फायदा िमळू शकतो, असं णून मंगर ाला हे शेअस खरे दी
करायला भाग पाडायचा. यामुळे अापला नफा चंड वाढला, असं वॉरननं नंतर नमूद
केलं होतं. वॉरन आिण मंगर यां ची मूलभूत िवचारसरणी मा अगदी एकसारखीच
होती. मंगरही ‘शेअरबाजारात तु ी िकती खरे दी-िव ी केली याला मह नसून
तु ाला िकती नफा शेवटी िमळाला हे मह ाचं आहे ’ िकंवा ‘बाजारात ब तेक वेळा
काहीच न करणं, हे सात ानं काहीतरी करत राह ापे ा जा शारीचं ठरतं,’ अशा
कार ा अनेक बहारदार िवधानां साठी िस आहे .
वॉरन ा गुंतवणुकीचा आवाका आता वाढतच चालला होता. एखा ा कंपनीचे
थोडे फार शेअस िवकत घे ावर ाचं समाधान होईनासं झालं. ‘सॅनबन मॅप ’ नावा ा
कंपनीशी संबंिधत असले ा एका संगातून वॉरन ा पुढ ा वाटचालीची चुणूक
िदसून आली. या कंपनी ा संचालक मंडळावरचे लोक अ ंत चुकीचे िनणय घेतात
आिण ां ना आपण तसं सां िगत ाचा काही फरकच पडत नाही, अशी वॉरनची खा ी
पट ावर ानं या कंपनीचे शेअस िवकत ायचा सपाटाच सु केला. ातून
वॉरन ा खा ात या कंपनीचं कामकाज चालव ाचे अिधकार िमळ ाइतके शेअस
जमा झा ावर ानं आपण संचालक मंडळ बरखा क अशी धमकीच िदली. ा
वेळी मा कंपनीचं संचालक मंडळ सुतासारखं सरळ झालं आिण ां नी वॉरन ा
रा असले ा माग ा मा के ा.
दर ान वॉरनचं नाव सगळीकडे होत असलं, तरी ा ावर टीका करणारे
लोकही असत. वॉरन ा भु ानं आिण आ िव ासानं गुंतवणुकीिवषयी बोलायचा
तो खरं णजे गवच आहे , असं काही जण णायला लागले. तसंच वॉरन एका वषातच
कजबाजारी होईल, असं काही माणसं णत. वॉरनकडे पैसे गुंतवणा या लोकां ची
सं ा वाढतच गेली. या सग ा गुंतवणुकींसाठी वॉरननं अनेक लोकां बरोबर आपण
भागीदारी करत अस ाचं दाखवलं होतं. कायदे शीररी ा ते यो तर होतंच; पण
सोपंही होतं. पण आता या भागीदायां ची सं ा खूपच वाढ ामुळे १९६२ साल ा
पिह ा िदवशी बफेनं या सग ा भागीदा यां ा ऐवजी ‘बफे पाटनरिशप िलिमटे ड
(बीपीएल)’ नावाची एकच गुंतवणूक कंपनी सु केली. या कंपनीचं सु वातीचं
भां डवल ७२ लाख डॉलस होतं. यािशवाय आप ा वया ा ितसा ा वष वॉरन त:
‘िमिलयॉिनयर’ णजेच दहा लाख डॉलस ा मालम ेचा मालक झाला होता.
पूव ॅहॅमनं सां िगतलेलं आिण बफेनं अ ंत यश ीपणे अंमलात आणलेलं
गुंतवणुकीचं एक सू चां गलंच लाभदायी ठरत होतं. ानुसार एखा ा कंपनी ा
शेअरची िकंमत आिण ा कंपनीची ‘बुक ॅ ू’ िकंवा भारतीय शेअरबाजारां ा
संदभात बोलायचं, तर ‘नेट वथ ’ यां ची तुलना करायची. आता ही ‘बुक ॅ ू’ िकंवा
‘नेट वथ ’ णजे ा कंपनीची मालम ा वजा ा कंपनीवर असलेलं कज असा सोपा
अथ होता. णजेच समजा आपण कज काढू न घर घेतलं असेल, तर घराची िकंमत
वजा आप ा डो ावरचं कज ही आपली घरा ा संदभातली ‘बुक ॅ ू’ होईल.
तसंच आप ा बँके ा खा ात िश क असलेली र म वजा आप ा डो ावरचं
 े िडट काडाचं कज ही आपली िश क रकमे ा संदभातली ‘बुक ॅ ू’ होईल,
वगैरे. बफे सतत ा कंप ां ा शेअरची िकंमत ां ा ितशेअर ‘बुक ॅ ू’पे ा
कमी असेल, अशा शेअस ा शोधात असायचा. यामागचं कारण समजून घेणं सोपं
आहे .
समजा एखा ा कंपनीची मालम ा १ कोटी पयां ची आहे आिण ित ावरची
दे णी २० लाख पयां ची आहे त. णजेच ा कंपनीची ‘बुक ॅ ू’ ८० लाखां ची झाली.
आता उ ा काही संकट येऊन ही कंपनी बंद पडायची वेळ आली, तरी ित ाकडे ८०
लाख पये िश क राहतील आिण ते गुंतवणूकदारां म े ां ाकडे असले ा
कंपनी ा शेअस ा माणात वाटले जातील. उदाहरणाथ या कंपनीचे १० लाख
शेअस बाजारात असतील, तर ित शेअर ‘बुक ॅ ू’ ८ पये इतकी होईल. आता
जर या कंपनी ा एका शेअरची िकंमत समजा ६ पये असेल, तर हा शेअर ात
उपल आहे , असं आपण णू शकतो. कारण खच आिण दे णी वजा जाता कंपनीची
ित शेअर मालम ा या कंपनी ा एका शेअर ा बाजारभावापे ा २ पयां नी जा
आहे . साहिजकच समजा कंपनी बंद करायची वेळ आली आिण णूनच कंपनीनं
आपली सगळी मालम ा िवकून टाकायचं ठरवलं गुंतवणूकदाराला आप ाकडचे
सगळे शेअस कंपनीला परत करावे लागतील; पण ेक शेअरमागे ाला ८ पये
िमळतील. णजेच आज गुंतवणूकदारानं ६ पयां ना एक अशा कारे या कंपनीचे
शेअस िवकत घेतले आिण उ ा ही कंपनी बंद पडली, तर गुंतवणूकदाराला ित शेअर
२ पयां चा नफा िमळे ल. याउलट समजा कंपनी ा एका शेअरची िकंमत स ा १०
पये असेल, तर याचा अथ सगळी दे णी आिण कज वजा जाता कंपनीची ित शेअर
मालम ा ित ा ित शेअर बाजारभावापे ा २ पयां नी कमी आहे . साहिजकच समजा
गुंतवणूकदारानं आज या कंपनीचे शेअस िवकत घेतले आिण उ ा कंपनी बंद पडली,
तर ाला ित शेअर २ पयां चं नुकसान सोसावं लागेल. णजेच कुठ ाही
कंपनी ा शेअसम े गुंतवणूक कर ाआधी ही कंपनी उ ा बंदच पडली, तर काय
असा टोकाचा िवचार बफे क न ठे वत असे. साहिजकच ाला आप ा
गुंतवणुकीिवषयी खूप सुरि त भावना मनात असे आिण वाइटातली वाईट प र थती
ओढवली, तरी आपण ातून सहीसलामत बाहे र पडू शकू अशा आ िव ास वाटत
असे.
बुक ॅ ू
आपण सुरि तरी ा गुंतवणूक करायची असेल, तर ासाठी अनेक िनकष
तपासले पािहजेत, असं ॅहॅम आिण बफे यां चं णणं आहे . ामधला एक मह ाचा
िनकष ‘बुक ॅ ू’चा असतो. सगळी दे णी दे ऊन कंपनीची उरलेली मालम ा णजे
ितची ‘बुक ॅ ू’ असते. जर या बुक ॅ ू ा आक ाला आपण कंपनी ा एकूण
उपल असले ा शेअस ा आक ानं भागलं, तर आप ाला ितशेअर बुक
ॅ ू िमळते. एका शेअरची िकंमत जर या ितशेअर बुक ॅ ूपे ा कमी असेल, तर
हा शेअर स ा ात उपल आहे , असं आपण णू शकतो. कारण कंपनीची
मालम ा जा असूनही गुंतवणूकदार ितला कमी लेखत अस ाचं हे िच असू
शकतं.
वॉरनला कशातून गुंतवणुकी ा संदभात ा क ना सुचतील, याला काही
मयादाच न ा. तो नेहमी िफ ा कर ा रं गाचे कोट घाले. यातूनच कोटां संबंधीची
मािहती ानं िमळवली आिण मॅसॅ ुसेट्स रा ामध ा ू बेडफड गावात ा
सूटिनिमती करणा या ‘बकशायर हॅ थवे ’ या कंपनीचा थोडा िह ा ितशेअर ७.६०
डॉलस या दरानं १९६२ साली खरे दी केला. सूट आिण कोट तयार करणा या इतर
कंप ां ा तुलनेत बकशायरची प र थती फारशी चां गली नसली, तरी या कंपनी ा
एका शेअरची ‘बुक ॅ ू’ १६.५० डॉलस इतकी णजेच शेअर ा िकमती ा
दु पटी न जा होती. ामुळे या कंपनीला खूप यश िमळवणं श आहे , असं वॉरन
बफेला वाटलं.
यानंतर वॉरनचं ल ‘अमे रकन ए ेस’कडे वळलं. या कंपनीकडे कुठलेही
कारखाने िकंवा इतर मालम ा असलं काही न तं. पण ितचा ‘ ँड’ भरभ म होता.
बफेनं अशा कंपनीम े थमच गुंतवणूक करायचं ठरवलं. यामागचं कारण णजे
िवमान वासाकडे अमे रकन म मवगाचा कल वाढत चालला होता. तसंच वास
करत असताना ‘टॅ लर चे ‘ घेऊन जाणं लोकां ना खूप सोयीचं वाटत असे. तसंच
सुमारे १० लाख लोकां कडे ‘अमे रकन ए ेस‘ कंपनीचं े िडट काड होतं. णूनच
‘टाइम ’ मािसकानं इथून पुढची अमे रका ‘ त:जवळ रोख र म जवळ न
बाळगणारी ’ असेल, असं भािकतही केलं होतं. पण याच दर ान ‘अमे रकन ए ेस‘
कंपनी एका मो ा घोटा ात सापडली. ामुळे या कंपनीचं आिथक भिव
धो ात आ ाचं मत अनेक जणां नी केलं. वॉरननं मा पटकन आपलं मत
बनव ाऐवजी या कंपनीची े िडट काड् स ीकारणारी दु कानं, बँका अशा अनेक
िठकाणी भेटी िद ा. ातून या कंपनीवरचा लोकां चा िव ास पूणपणे शाबूत
अस ाचं ा ा ल ात आलं. ामुळे या कंपनीत गुंतवणूक करणं सुरि त
अस ाचं ाचं मत बनलं. दर ान ब तेक सग ा शेअर दलालां नी आिण गुंतवणूक
िव ेषकां नी या शेअरची िव ी करायचा स ा िदला होता. ामुळे या शेअरची
िकंमत ६० डॉलसव न घस न १९६४ साल ा सु वातीला ३५ डॉलसवर आली
होती; पण बफे मा आप ा िनणयावर ठाम होता. ानं या शेअरची खरे दी करायचं
ठरवलं. आप ा मालम ेपैकी एक चतुथाश िह ा णजे त ल ३० लाख डॉलस
गुंतवायचा अ ंत धोकादायक िनणय वॉरननं घेतला. हा िनणय चुकला असता, तर
अथातच बफेचं तोपयतचं सगळं यश धुळीला िमळालं असतं आिण ाला चंड मोठं
नुकसान सोसावं लागलं असतं. या दर ान घोटा ामुळे अमे रकन ए ेस
कंपनीवर दाखल कर ात आले ा दा ां ा सं ेत सात ानं भर पडत गेलेली
असली तरी दु सरीकडे कंपनी ा शेअरची िकंमत परत वाढत चालली होती. पण
णून बफेनं आपला नफा कमावून या गुंतवणुकीमधून बाहे र पडायचं असा िनणय
मा घेतला नाही. ानं उलट आणखी शेअस िवकत घेऊन कंपनीवरचा आपला
िव ास िस केला. हा िव ास नंतर साथ ठरला. कारण १९६५ साली कंपनी ा
शेअरची िकंमत ७३.५० डॉलसवर गेली.
दु सरीकडे बकशायर हॅ थवे कंपनी मा खरोखर मो ा अडचणीत सापडली
होती. एकूणच व ो ोगाशी संबंिधत असले ा उलाढालीम े खूप घट झाली होती.
ामुळे बकशायरसमोर आप ा कापडिनिमती ा िगर ा बंद कर ावाचून दु सरा
पयाय न ता. असं असूनही वॉरननं या कंपनी ा शेअसची खरे दी सु च ठे वली
आिण लवकरच या कंपनीचं िनयं ण आप ाकडे येईल, इतके शेअस िमळवले. या
गुंतवणुकीचा आप ाला भिव ात न ीच भरपूर फायदा होणार आहे , याची वॉरन
बफेला पुरेपूर खा ी होती.
 बकशायर हॅ थवे
१८ ८८ साली होरॅ िशओ हॅथवे नावा ा माणसानं मॅसॅ ुसेट्स रा ामध ा
ू बेडफड या गावात ‘हॅ थवे मॅ ुफॅ रं ग कंपनी’ या नावानं कापडिनिमतीशी
संबंिधत असलेला उ ोग सु केला. पिह ा महायु ा ा काळात सैिनकां ना
लागणारे कपडे तसंच िवमानां म े लागणारं कापड यामुळे कापड उ ोगाला
भरभराटीचे िदवस आले. याचा हॅ थवे ा कंपनीला खूप फायदा झाला; पण १९२० ा
दशकात अचानकपणे कापड उ ोगाचे िदवस िफरले. कामगारां ची हकालप ी सु
झाली. उरले ा कामगारां ना मो ा माणावर वेतनात घट ीकारणं भाग पडलं.
ातच यानंतर ा जागितक महामंदीनं कहर केला. या पा भूमीवर कापडउ ोग
चालवणा या मालकां नी मा चातुयानं आपलं भां डवल काढू न घेत ते शेअरबाजारात
गुंतवलं होतं. आता हॅ थवे कंपनीची सू ं िसबरी ँ टन नावा ा एका त ण माणसाकडे
आली. ानं हॅ थवे कंपनीची घसरणारी प र थती सावर ाचा िनधार क न ितचं
कामकाज अ ाधुिनक कर ासाठी पैसे ओतले. ाचा कंपनीवर खूपच जीव होता.
ानंतर हॅ थवे कंपनीनं सूट बनवाय ा उ ोगात आपली मोहर उठवली. पण ा
संदभात कंपनीला धचा सामना करावा लागला. इतरही काही अडचणींनंतर शेवटी
ँ टननं हॅ थवे कंपनीला बकशायर नावा ा कापडिनिमती करणा या कंपनीशी िवलीन
करायचं ठरवलं. यानंतर बफेला बकशायर हॅ थवे कंपनीिवषयी समजलं ते ा सतत ९
वष तोटा सहन केले ा या कंपनीचा एक शेअर बाजारात ७.५० डॉलसना उपल
होता; पण खरं णजे कंपनीची मालम ा २.२० कोटी डॉलसची अस ामुळे ित ा
एका शेअरचा भाव ित ा ‘बुक ॅ ू’नुसार िकमान १९.४६ डॉलस इतका असायला
हवा होता. णजेच ात बकशायर हॅ थवे कंपनीचे शेअस खूप ात उपल
होते. ामुळे बफेनं ते खरे दी करायला सु वात केली. खरं णजे बकशायर हॅ थवेचे
शेअस बफेला आप ाकडे ठे वायचे न ते. आप ा कंपनीचे शेअस बफेनं खूप
मो ा माणावर खरे दी केले, तर शेवटी कंपनीवरचा आपला ताबा जाऊन तो
बफेकडे जाईल, याची कंपनीचा मालक िसबरी ँ टन याला भीती वाटे ल, असा बफेचा
अंदाज होता. ामुळे ँ टन वेगानं बफेकडचे शेअस परत िवकत ायला उ ुक
असेल आिण या वहारातून आपण आप ाकडचे शेअस िवकून नफा कमावू असा
बफेचा य होता. ा माणेच घडत गेलं आिण ँ टननं बफेकडून बकशायर हॅ थवे
कंपनीचे शेअस परत घे ासाठी बफेची भेट घेतली. बफेनं आपण हे शेअस े की
११.५० डॉलसना िवकायला तयार अस ाचं ँ टनला सां िगतलं. ा वेळी बाजारात
बकशायर हॅ थवेचा एक शेअर ९-१० डॉलसना िवकला जात होता.
काही िदवसां नी बफेला ँ टननं नेमले ा एका बँकेकडून प आलं. ात ही
बँक बकशायर हॅ थवेचे बफेकडचे शेअस िवकत ायला उ ुक अस ाचं टलं
होतं. पण ात बँकेनं नमूद केलेली िकंमत ही ँ टननं कबूल केले ा िकमतीपे ा
कमी होती. ामुळे बफे जाम भडकला. ानं आप ा एका सहका याला ँ टनची
भेट ायला सां िगतलं. ा वेळी आपण बफेबरोबर बकशायर हॅ थवे कंपनी ा
शेअर ा दरासंबंधी कसलीच चचा केली नस ाचा पिव ा ँ टटनं घेतला. ही आपली
कंपनी अस ामुळे आपण ािवषयीचे िनणय हवे तसे घेऊ िकंवा बदलू शकतो, असं
िवधानही ँ नननं केलं. यामुळे बफेनं बकशायर हॅ थवे कंपनीचे आप ाकडचे शेअस
िवक ाची क ना तर दू रच सारली, पण उलट या कंपनी ा उपल असले ा
शेअसची जोरदार खरे दी सु केली. ही कंपनी फारशी यश ी ठरणार नाही, याची
क ना असूनसु ा ितचे शेअस ित ाकडे असले ा मालम े ा तुलनेत खूप
ात उपल आहे त, ही गो बफे ा ीनं पुरेशी होती. लवकरच बफेनं
बकशायर हॅ थवे कंपनी ा एकूण शेअसपैकी ४९ ट े शेअसवर आपला ताबा
िमळवला. ामुळे कंपनीचं कामकाज आप ा मज नुसार चालवणं ाला श झालं.
ाबरोबर ानं कंपनी ा अ पदी आप ाला हवा असलेला माणूस नेमला.
यानंतर ितथ ा एका थािनक वतमानप ानं या घटनेिवषयी दु :ख क न
बकशायर हॅ थवे कंपनीची सू ं ‘बाहे र ा’ लोकां कडे गेली अस ाब ल खंत
केली आिण लवकरच ही कंपनी बंद पडे ल असं भािकत केलं. हे समजताच बफे खूप
िचडला. आपण कंपनीचं कामकाज पूव माणेच चालव ासाठी किटब अस ाची
जाहीर कबुली ानं दे ऊन टाकली. तसंच यानंतर ‘आ ी या कंपनी ा वसाया ा
भिव ा ा बाजूनं बोलू शकत नाही, तसंच आ ी ा ा िवरोधातसु ा नाही... या
गुंतवणुकीम े कंपनी ा शेअरची िकंमत हा एक मोठा भाग होता... आ ी बकशायर
हॅ थवे कंपनी चां ग ा िकमतीला िवकत घेतली आहे ...’ अशी िवधानं ानं केली. नंतर
आपले श िगळायची पाळी बफेवर येणार होती. णूनच काही काळानंतर बफेनं
‘बकशायर हॅ थवेम े गुंतवणूक कर ायो काहीच िश क रािहलेलं न तं... या
कंपनीचं नावसु ा मा ापयत आलं नसतं तर बरं झालं असतं...’ अशी कबुली िदली.
शेअरधारक आिण कंपनीचं कामकाज
सवसामा शेअरधारकां ना कंपनी ा रोज ा कामकाजात फारसा रस
नसतो. आपण िवकत घेतले ा शेअरची िकंमत वाढत रािहली तसंच कंपनीनं ावर
िनयिमतपणे िड डं ड ा पानं परतावा िदला की हे शेअरदारक खूश असतात.
बफेला मा एखादी कंपनी आवडली की तो ा कंपनीची मालकीच आप ाकडे
ये ाइतके शेअस खरे दी करत सुटायचा. सवसाधारण िनयमां माणे ा
शेअरधारकाकडे िकंवा गुंतवणूक करणा या कंपनीकडे दु स या कंपनीचे ४९
ट ां न जा शेअस असतात तो शेअरधारक िकंवा ती कंपनी यां ाकडे या
दु स या कंपनीची मालकी येते. ामुळे ा कंपनीचं दररोजचं कामकाज कसं चालवावं
हे ही आता हा शेअरधारक िकंवा गुंतवणूक कंपनी हे च ठरवू शकतात.
इतर गुंतवणूकदार आयबीएम, जनरल इले क, एटीअँडटी अशां सार ा
िस कंप ां म े गुंतवणूक कर ासाठी धडपड करत असताना बफेनं मा
अमे रकन ए ेस, बकशायर हॅ थवे आिण आणखी २-३ सा ा कंप ां म े सगळे पैसे
गुंतवले होते. अथातच ही जगावेगळी गो होती. गुंतवणुकीसाठी यो अशा आणखी
कंप ां चे शेअस िमळाले असते तर बफेला ां ची खरे दी कर ातही रस वाटला
असता; पण बराच शोध घेऊनसु ा ते श न झा ामुळे बफेनं या मोज ा
कंप ां ा शेअर खरे दीवर समाधान मानायचं ठरवलं. याउलट आप ा धोका कमी
कर ासाठी ‘वॉल ीट’वरचे अनेक त गुंतवणूकदार एका वेळी ब याच कंप ां चे
शेअस िवकत घेऊन ‘डाय िसिफकेशन’ कराय ा बेतात असायचे. यामुळे
आप ाकड ा काही कंप ां चे शेअस बुडले तरी इतर कंप ां चे शेअस वर जातील
आिण आपलं नुकसान कमी होईल असं ते णत. बफे मा या िवचारसरणीची थ ा
उडवत असे. एखा ा अरब शेखनं आप ा जना ाम े १०० या बाळगून आपण
ा सग ां ना अगदी नीटपणे ‘ओळखतो’ असं णावं तसंच हे गुंतवणूक त
आप ाला १०० कंप ां ची सखोल मािहती अस ाचा आव आणतात असं तो णत
असे. अशा कारे खूप कंप ां चे शेअस िवकत घेऊन तयार केले ा
‘पोटफोिलओ’म े नुकसानाचा धोका कमी असतो हे बफेला मा होतं. पण
ाचबरोबर जे ा शेअस ा िकमती वाढत असतात, ते ा अशा ‘पोटफोिलओ’ची
िकंमत ा माणात वाढत नाही हा धोकासु ा ल ात घे ासारखा असतो, याकडे
बफे सग ां चं ल वेधून घेत असे. णूनच मोज ा कंप ा डकून ां ाम े
गुंतवणूक करावी, असं ाचं मत होतं. गुंतवणूक त अनेक कंप ां चे शेअस एकाच
वेळी िवकत घेऊन आपला धोका कमी करत असले, तरी मग ां ात आिण
सवसामा गुंतवणूकदारां म े काय फरक रािहला? असा बफे िवचारत असे.
गुंतवणूक त ां कडे लोक आपले पैसे सोपवतात तेच मुळात सरासरीपे ा जा
परतावा िमळावा णून. असं असताना या त ां नीसु ा अगदी सावधपणे गुंतवणूक
क न आपला धोका कमी कर ावरच भर ावा, हे बफेला अिजबात पसंत नसे.
याचा अथ बफेला धोकादायक गुंतवणूक कर ात रस होता, असं अिजबात नाही.
फ खूप जा कंप ां म े गुंतवणूक कर ाला ाचा िवरोध असे. १९६३ आिण
१९६४ साली बफेकड ा गुंतवणुकीवर अनु मे त ल ३९ आिण २८ ट े परतावा
िमळाला. आता बफे २.२० लाख डॉलसची गुंतवणूक सां भाळत होता आिण ाची
वैय क संप ी थेट ४० लाख डॉलसवर जाऊन पोहोचली होती. ा काळा ा मानानं
ही र म बरीच जा होती.
बफे ा संप ीम े भर पडत असली, तरी ा ा राहणीमानात कसलाच
फरक पडला न ता. पूव माणेच तो आपले आवड ा िफ ा करडया रं गाचे सूट
घाले. ा ा खा ािप ा ा सवयी बदल ा न ा. ा ा घरात जवळपास
कसलेच बदल झाले न ते. ाची गाडी फारच खराब वाटत अस ामुळे ानं
सुझीला एक नवी पण ‘कुठलीही साधी’ गाडी ायला सां िगतलं. ाचा िदन मही
पूव सारखाच होता. को धीश माणसाला अिजबात न शोभणारं असं हे िच होतं.
आप ा संप ीचा बफेला अिजबात अिभमान वाटत नसे. ाला नुसतीच पैसे कमवून
दाखव ात मजा वाटे . पैसा खच करणं णजे पाप असावं, अशा ीनं तो पैशां कडे
बघे. ामुळे हा एक कारचा िवरोधाभास होता. एकीकडे बफेला भरपूर पैसे
कमवायचे असले तरी दु सरीकडे ते अिजबात खच क नयेत, असंही ाला वाटे . या
िवरोधाभासावर त: बफे िवनोदही करे . यातून कधीकधी खरे खुरे िवनोदी संगही
घडायचे. एकदा बफे कुटुं ब एका महागडया आिलशान घराची सफर करत असताना
ितथ ा गाइडनं ितथ ा ेक व ूची िकंमत सां गायचा सपाटाच लावला. ामुळे
अिजबात भािवत न झाले ा आिण उलट कंटाळले ा बफेनं ा गाइडला ‘हे सगळं
सां ग ापे ा या घरमालकानं हे पैसे कसे कमावले ते सां िगतलंस तर बरं होईल.’ असं
सुनावलं! पैसे कमाव ाचं सनच बफेला लागलं होतं हे न ी!
या सग ा धामधुमीत बफेची राजकीय मतं फारशी प ी बनली न ती.
अजूनही तो आप ा विडलां ाच िवचारसरणीला ध न होता. पण १९६० ा
दशकात अमे रका आिण सो एत युिनयन यां ात िनमाण झाले ा शीतयु ामुळे
बफे हाद न गेला होता. पूव िहरोिशमा आिण नागासाकी या जपानी शहरां वर
अमे रकेनं अणूबॉ टाक ानंतर बफे खूप बेचैन झाला होता. आता ूबाम े
सो एत युिनयन ा ु े नं अमे रके ा िदशेनं डागता येणारी ेपणा ं उभी
के ावर न ानं यु पेट ाची िकतपत श ता आहे , याचा बफे अंदाज घेत होता.
या सग ा घडामोडींमुळे तो फार घाब न जाई. या काळात बफेनं बटाड रसेल या
गाजले ा त वे ाचं यु िवरोधी आिण शां ततामय मागाना पािठं बा दे णारं िलखाण
वाचलं. रसेलचं णणं बफेला पुरेपूर पट ामुळे ानंही रसेलसारखीच भूिमका
ीकारली. यातूनच सग ा मानवजातीनं अशासार ा भीषण ां मधून माग
काढला पािहजे, असं बफेचं मत झालं. णूनच बफे ा विडलां चा शासन व थेवर
फारसा िव ास नसला, तरी बफेनं मा दे शाचा कारभार चालव ासाठी सरकारची
गरज असतेच, असं मत बनवलं. यािशवाय अमे रकेम े मो ा माणावर सु
असले ा वण े षा ा िवरोधातही बफेनं आप ा परीनं लढा ायचा य केला याचं
कौतुक केलं पािहजे. बफे ा विडलां चा वण े षाला पािठं बा नसला, तरी ाला फार
िवरोधसु ा न ता. ओमाहा गावात कृ वण य लोकां ना अपमाना द वागणूक िदली
जाई. ां ची आिथक कोंडी करणं, ां ना वेग ा व ा क न ात राहायला भाग
पाडणं, अशा अनेक गो ी के ा जात. थािनक रोटरी बनंही अशाच कारची
वण े षी भूिमका ीकार ावर वॉरननं मा याचा िनषेध करत आप ा सद ाचा
राजीनामा दे ऊन टाकला. सगळीकडे िनकोप धा असली पािहजे, असं बफेचं ठाम
मत होतं. णूनच ज ानं गो या मुलां ना कृ वण य मुलां ा तुलनेत जा े
िमळणं िकंवा ीमंत मुलां ना गरीब मुलां पे ा जा फायदे िमळणं, अशा गो ींना बफेनं
िवरोध केला. बफेची बायको सुझी तर आधीपासूनच समतावादी भूिमकेची होती.
ामुळे काही काळ कृ वण य लोकां ना आप ा घरात वेश दे णारं बफे कुटुं ब हे
ओमाहामधलं गो या लोकां चं जवळपास एकमेव घर ठरलं. रप कन प ाची
वण े षाला अनुकूल असलेली भूिमका बफेला अिजबात पसंत नस ामुळे आप ा
विडलां नी रप कन प ा ा ितिकटावर चार वेळा संसदे ची िनवडणूक िजंकली
असली, तरी त: बफे डे मो ॅ िटक प ाचा समथक बनला.
वॉरन बफेचं मतां तर सु असताना १९६४ साल ा सुमाराला ाचा िपता
णजेच हॉवड ककरोगाशी झंुजत होता. दर रा ी वॉरन आप ा विडलां ना भेटायला
ालयात जाई. अशाच एका संगी ानं हॉवडला आप ा बदलणा या राजकीय
भूिमकेिवषयी सां िगतलं. पण हॉवडला दु :ख होऊ नये णून वॉरन बफेनं आपली मतं
जाहीरपणे मां डायची नाहीत, असं ठरवलं. काही मिह ां म ेच हॉवड बफेची कृती
झपा ानं िबघडत गेली आिण ाचं िनधन झालं. ामुळे वॉरनला कमालीचं दु :ख
झालं. आप ा आईकडून जवळपास कायम उपे ा पदरी आले ा वॉरनला आप ा
विडलां िवषयी िवल ण ेम वाटायचं आिण ां चा आप ाला खूप आधार आहे , असं
ाला सतत वाटायचं. ब धा आप ा आई ा िविच वाग ातून वॉरनला आप ा
भावना दडपून टाक ाचा िकंवा ा जवळपास न कर ाचा माग सुचला असावा.
कारण आप ा त: ा मुलां शी तो अ ंत कोरडे पणानं वागायचा. याचा अथ तो
ां ावर ेम करत नसे असं नाही; पण ां ाम े पूणपणे मौजम ीनं रं गून जाणं
ाला जमत नसे. ामुळे तो अगदी कोरडे पणानं वागतो आिण आप ावर ाचं
ेमच नाही, असा ा ा मुलां चा बराच काळ गैरसमज होता. याच कोरडे पणामुळे
आिण अिल पणामुळे वॉरनला भावना बाजूला ठे वून यश ीपणे गुंतवणूक कर ात
यश िमळालं, अशी ां ची खा ी पटली. लौिकक अथानं यश ी झालेले ब तेक लोक
आप ा आयु ाची वेगवेग ा क ां म े िवभागणी करतात. घराबाहे र ा जगाम े
ते वाघासारखे असतात आिण घरचा ां चा नूर एकदम वेगळाच असतो. पण बफे ा
बाबतीत मा असं कधीच घडलं नाही. तो सगळीकडे एकसारखा असे. एकदा बफेला
ा ा मुलानं वाढिदवसािनिम एक शुभे ाप िदलं. ते बफेनं उघडलं, एखा ा
कंपनीचा अहवाल वाचावा ितत ाच कोरडे पणानं आिण वेगानं ावरचा मजकूर
वाचला आिण ते बंद क न टाकलं. ामुळे आप ा विडलां कडून कसली तरी
िति या िमळे ल, या आशेनं ा ाकडे बघत असलेला ाचा मुलगा ग बसला!
वॉरन ा घरामधलं वातावरणही अगदी एकसारखं असे. मुलं दं गाम ी करत.
सुझी त:शी गाणी गुणगुणत कामं करत असे. बरे चदा ितला भेटायला येणा या अनेक
लोकां चं येणं-जाणं सु असे. वॉरन मा कायम काही ना काही वाच ात गुंग असे.
कधीतरी मधूनच तो एखादी पे ी ायला णून िकंवा मुलां चा दं गा अस झाला, तर
ां ना शां त कर ासाठीची सूचना सुझीला दे ासाठी णून बाहे र येई. आप ाच
िव ात असले ा वॉरनचं हे वागणं ा ा घर ा लोकां नासु ा िवनोदी वाटे . एकदा
तो िजना उत न खाली आला आिण ितथ ा िभंतीवरचा िहर ा रं गाचा वॉलपेपर
गायब झा ाचं बघून ानं सुझीला ािवषयी िवचारलं. ते ा हा वॉलपेपर बदलून
आता दोन वष उलटू न गे ाचं सुझीनं ाला सां िगतलं! अशा वॉरनला सुझी कशी
सहन करायची हा एक च होता. पण ‘आपला नवरा इतका चां गला माणूस आहे की,
 ाचे सगळे गु े आपण माफ क न टाकतो, ’ असं सुझीनंच एकदा आप ा
बिहणीला सां िगतलं होतं. तसंच आपला नवरा जगावेगळं काहीतरी क न दाखवतो
आहे , याची सुझीला पूण क ना अस ामुळे ाचा असा भाव सहन करायची
तयारी ितनं क न ठे वली होती.
वॉरनवर ा ा आई ा चुकी ा आ मकतेचे खूप खोल प रणाम झा ाचं
सुझी ा ब याच आधी ल ात आलं होतं. ामुळे ितनं आप ा नव याची चंड
काळजी ायचं सु वातीपासूनच ठरवलं होतं. ती ाला आवडणा या सग ा गो ी
घराम े आहे त ना याची खा ी बाळगे. तसंच वॉरनला कुठ ाही कारणां मुळे िनराश
वाटू नये यासाठी ती य करे . अगदी आपले कपडे घालतानासु ा वॉरनला सुझीची
मदत लागे. तसंच ा ा ा दु कानात जायची आप ाला भीती वाटत अस ाचं
वॉरननं ितला सां गताच ितनं घरीच ाचे केस कापून ायला सु वात केली!
मुलां बरोबर बाहे र खायला िकंवा एखा ा सहलीला णून वॉरनला अगदी ओढू नच
ावं लागे. एकदा ‘िड ीलँड’म े वॉरन आपली मुलं आिण इतरही िम ां ची मुलं अशा
सग ां ना घेऊन गेला. मुलं धमाल कर ासाठी इकडे -ितकडे गेली, तर वॉरन
एकटाच एका बाकावर शां तपणे वाचत बसला होता.
काही काळानंतर वॉरन ू यॉक ा ‘टाइ े अर’ भागा ा प रसरात
वॉ िड ी कंपनीचा ‘मेरी पॉिप ’ नावाचा िसनेमा बघायला गेला. वॉरनला या
िसनेमात फारसा रस न ता; पण िड ी ा कंपनीिवषयी ाला जाणून ायचं होतं.
िसनेमा सु असताना सगळे े क ात िकती रं गून गेले आहे त, ही गो वॉरन
िवस शकला नाही. अशा कारे लोकां ना खुच ला खळवून ठे वायचं कसब िड ी ा
िसनेमात आहे , या गो ीचं मह वॉरनला लगेच जाणवलं. ामुळे अशा कंपनीम े
आपण गुंतवणूक केली पािहजे, असं ाचं मन ाला सां गायला लागलं. वॉरननं काही
िदवसां नी खु वॉ िड ीचीच भेट घेतली. अ ंत उ ाही आिण वेगवेग ा
क नां नी भा न गेलेला िड ी बघून वॉरन खूप खूश झाला. ा काळात िड ी
कंपनीचा शेअर खूप ात उपल होता. िड ीकडे लोकि य असले ा ‘बॅ ी’
तसंच ‘ ो ाइट’ अशां सार ा जु ा काटू ा िफ चा खूप साठा होता.
यािशवाय िड ीलँड आबाल-वृ ां म े चंड लोकि य होतं. या सग ा गो ींचा िवचार
क न बफेनं िड ी कंपनीचा ५ ट े िह ा ४० लाख डॉलसना िवकत घेतला.
अशा रीतीनं बफे आप ा वैय क आयु ात थरावता- थरावता
गुंतवणुकी ा िव ात चां गलंच यश िमळवायला लागला होता. मोज ा कंप ां म े
मोठी गुंतवणूक कर ाचं ाचं तं चां गलंच यश ी ठर ाची िच ं िदसत होती.
 यश ी गुंतवणूकदार... पण अयश ी नवरा
१९ ६७ साल ा सुमाराला वॉरन बफेनं आप ा कामाचा पसारा कमी
क न कुटुं बाकडे जा ल ावं, असं सुझीला वाटायला लागलं. आपली मालम ा
साधारण ८० लाख ते १ कोटी डॉलस ा घरात गेली की, बफेनं हा बदल करावा असं
ां चं आधीच बोलणं झालं होतं. १९६६ साली हा आकडा ९० लाख डॉलस ा घरात
गे ावर या गो ीची सुझीनं बफेला आठवण क न िदली; पण वॉरननं मा आप ा
कामाचा धडाका कमी केलाच नाही. अितकामामुळे ाची पाठ दु खे आिण कधीकधी
तो आजारीही पडे . असं असूनही आप ा कुटुं बाशी वॉरन अ ंत एकिन होता.
मुलां ा शाळे मध ा काय मां ना तो हजेरी लावे. ां ना अधूनमधून सहलींना नेई.
कुठ ा कंप ां म े गुंतवणूक करायची नाही, या संदभातले आपले िनयम
बफेनं अिजबात सैल सोडले नाहीत. उलट ानं या िनयमां ा यादीत दोन न ा
िनयमां ची भरच टाकली. ामधला पिहला िनयम ‘ ा कंप ां चं काम आप ाला
अिजबात समजत नसले ा सेमीकंड र िकंवा इं िट ेटेड सिकट अशा कार ा
तं ानाशी संबंिधत असेल, अशा कंप ां म े गुंतवणूक करायची नाही,’ असा होता.
दु सरा िनयम ‘एखा ा कंपनी ा शेअसमध ा गुंतवणुकीमधून खूप नफा ायची
िच ं आहे त असं वाटत असलं, तरी ा कंपनीम े मनु बळाशी संबंिधत असले ा
अडचणी िनमाण ायची दाट श ता आहे असं वाटलं, तर ा कंपनीम े गुंतवणूक
करायची नाही,’ असा होता. या अडचणी णजे कंपनीनं लोकां ना कामाव न काढू न
टाकणं, आपले कारखाने बंद करणं, संप होणं, अशा कार ा हो ा. साहिजकच
इथून पुढे कुठ ाही कंपनीत गुंतवणूक करताना आपण पूव पे ा खूप जा िवचार
केला पािहजे, यािवषयी बफेची खा ी झाली. कारण बकशायर हॅ थवेम े इत ा
मो ा माणावर गुंतवणूक कर ा ा चुकीबरोबरच बफे ा हातून आणखी काही
चुका झा ा हो ा. उदाहरणाथ कंपनी ा संचालक मंडळा ा एका बैठकीत बफेनं
एका बेसावध णी शेअरधारकां ना १० ट े िड डं ड िदला जा ा ा ावाला
संमती दे ऊन टाकली. दु स या िदवशी आपण अशा कारे १ लाख डॉलस वाटू न
टाकायला नको होते, या िवचारानं बफे चंड बेचैन झाला. ही चूक दु कर ासाठी
आठ मिह ां नी बफेनं कंपनी ा शेअरधारकां नी आप ाकडचे शेअस बफेला
िवकावेत आिण ा मोबद ात ७.५० ट े ाज दे णारा बाँ ड ावा, अशी ऑफर
िदली. या मागातून बफेकडे कंपनीचे ३२,००० शेअस आले. ामुळे कंपनीवरची
बफेची पकड आणखी मजबूत झाली. तसंच आप ाला िड डं ड िमळावा, अशी
नजर ठे वून बसले ा शेअरधारकां ची काळजी बफेला आता कमी माणात करणं
श झालं.
हळू हळू बकशायर हॅ थवे कंपनीची अव था आणखी िबघडत चालली
अस ाचं बफे ा ल ात आलं. कंपनीचे काही िवभाग बंद करावे लागले. इतर
िवभागां म े अ यावत यं सामु ी आणणं गरजेचं होतं. पण ातून िमळणारा नफा
कमीच असेल, असं बफेला वाटत होतं. अमे रकेम े या काळात वाढत चालले ा
महागाईनं आिण झाले ा आयातीनं कंपनीची थती आणखीनच िबघडत
चालली होती. पण कंपनी धाडकन बंद करायची, तर शेकडो कामगारां ना काढू न
टाकणं भाग होतं. आधीच ४०० कामगारां ना कंपनीने कामाव न काढू न टाकले होते.
ामुळे न ी काय करायचं यािवषयी बफेचं खोल िवचारमंथन सु होतं. याच
दर ान ा वेळी अमे रकन शेअरबाजाराम े आले ा उ ाहा ा वातावरणाचा
फायदा ायचा बफेनं ठरवलं. अमे रकन ए ेसम े बफेनं गुंतवले ा १.३० कोटी
डॉलसची िकंमत वाढू न २.८० कोटी डॉलसवर गेली होती. ामुळे बफेनं आप ाकडे
असलेले या कंपनीचे शेअस मो ा माणावर िवकायला काढले.
या दर ान गुंतवणुकीबाहे र ा िव ात ा काही घटनां चाही बफेवर प रणाम
झाला होता. अमे रकेमध ा वण े षािव सु असलेला लढा िनणायक ट ावर
येऊन पोहोचला आहे , असं अनेक जण णायला लागले होते. मािटन ूथर िकंग ा
नेतृ ाखाली कृ वण य लोकां ची चळवळ चां गलीच भावी ठरत होती. सुझीचा तर या
चळवळीला पूव पासून उघड पािठं बाच होता. एकदा वॉरन आिण सुझी यां ना िकंगचा
सहभाग असले ा एका काय माला हजेरी लावायची संधी िमळाली; ते ा िकंगला
अगदी जवळू न बघून तसंच ाचं भावी व ृ ऐकून बफे पार हरखून गेला.
एकीकडे वॉरन बफेला आप ा गुंतवणुकीम े कमालीचं यश िमळत
असताना दु सरीकडे मा तो हळू हळू काळजीत पडायला लागला होता. कारण
शेअरबाजारात उ ाहाचं वातावरण असलं आिण न ा िपढीला १९३० ा दशकात ा
जागितक महामंदी ा काळात जगावं लागलेलं नस ामुळे ां ात एक कारचा
िबनधा पणा असला, तरी बफेला मा आप ावर खूप जा जबाबदारी आली आहे ,
असं वाटायला लागलं होतं. कारण पूव ा ाकडे गुंतवणुकीसाठी असलेली र म
कमी असताना तो आप ा यशािवषयी अगदी खा ीनं बोले. पण आता बफेकडे
लोकां नी सोपवले ा रकमेत खूप वाढ झालेली अस ामुळे आपण इतरां ा
नुकसानाला कारणीभूत तर ठरणार नाही ना, अशी शंका ा ा मनात अधूमधून
डोकावे. यातूनच १९६६ साली बफेनं गुंतवणुकीसाठी नवे भागीदार ीकार ावर बंदी
घालायचा चुकीचा िनणय घेतला.
या दर ान एतनामचं यु सु झालं होतं. ामुळे अमे रकन ल रात
मो ा माणावर भरती सु होती. ल री खच वाढत चालला होता. िशवाय यु
काळात ल राला लागणा या यं सामु ी ा िनिमती ा े ात खूप भरभराट सु
होती. ामुळे शेअरबाजारातसु ा तेजीचं वातावरण होतं. अनेक न ा ु ुअल फंड
योजना बाजारात आ ा. ‘डाऊ जो ’ शेअरबाजारा ा िनदशां कानं थमच १०००
अंकां ची पातळी ओलां डली. पण यानंतर शेअरबाजारात तेजी-मंदी यां चा लपंडाव सु
झाला. बाजार मधूनच वर जाई आिण मग खाली उतरे . वेगवेग ा लोकां ची यािवषयी
वेगवेगळी मतं असली, तरी बफेला ाची फारशी िचंता नसे. दीघकालीन गो ींचा
िवचार क नच गुंतवणुकीचे िनणय ावेत आिण इतरां ना काय वाटतं, याकडे ल
दे ऊ नये असं ाचं मत कायम होतं. ामुळे परत एकदा बफेनं शेअस ा खरे दीला
सु वात केली. आता तर तो पूव पे ाही जा गु पणे आपले वहार करायला
लागला. आपण न ी कुठ ा कंप ां चे शेअस खरे दी करत आहोत, यािवषयी बफे
कुणालाही अिजबात थां गप ा लागू दे त नसे. एकदा तर आप ा कायालया ा
शेजार ा एका हॉटे लम े काही शेअर दलालां नी गु हे र पेरलेले असून हे गु हे र
ितथून दु िबणीचा वापर क न आप ा कामािवषयीची मािहती काढू न ायचा य
करत अस ाची बफेची समजूत झा ावर ानं च ा हॉटे लची कसून तपासणी
करवली! पण ात काही आढळलं नाही.
यानंतर ा काळात न ा कंप ां चे शेअस िवकत घे ाची एक टू म िनघाली.
िवशेषत: इले ॉिन उ ोगामध ा कंप ां चे शेअस मो ा माणावर िवकत
ायचा अनेक शेअर दलाल तसंच ु ुअल पंड योजना यां नी धडाकाच लावला.
ात ां ना वषभरा ा काळात जोरदार नफाही झाला. ामुळे अशा
गुंतवणूकदारां िवषयीचा ‘आदर’ही खूप वाढला. बफेला अशा प र थतीम े न ी
काय करावं, हे समजत न तं. पण तरीही आप ाला ा कंप ां ा उ ल
भिवत ािवषयी खा ी वाटत नाही, अशा कंप ां ा शेअसची आपण खरे दी करणार
नाही, याची ानं मनाशी खूणगाठ बां धली होती. िवशेषत: इतर लोकां नी िव ासानं
आपला पैसा आप ाकडे गुंतवायला णून िदलेला असताना आपण असा िनणय
कधीच घेणार नाही, याचा ानं िनधारच केला होता. ा कंप ां ा वसायािवषयी
आप ाला काही कळत नाही, अशा कंप ां ा शेअसची खरे दी करायची नाही, असं
ानं आप ा मनाशी प ं ठरवलं होतं. णूनच इतर मंडळी चचत असले ा
कंप ां ा शेअसची खरे दी कर ात म असताना बफे मा ाला खा ीलायक
वाटतील, अशा ‘जु ा कार ा’ कंप ां चे शेअसच घेत होता. ब तेक वेळा तो अशा
कंप ां ची मालकीच आप ाकडे येईल इतके शेअस घेऊन टाकायचा. यातली एक
कंपनी बा मोरम े िकराणामाला ा दु कानां ची साखळीच चालवायची. या कंपनीचा
मालक अगदी काटकसरीनं वागायचा. ाचा एक िक ा णजे, ा ा दु कानात
ठे व ासाठी णून आले ा टॉयलेट पेपर ा रोलम े िकती कागद आहे त, हे ानं
एकदा मोजून बिघतलं होतं! आपली फसवणूक होऊ नये णून तो अशा कारे
अधूनमधून वेगवेग ा संदभात अशी तपासणी करायचा. बफेला अथातच हे सगळं
चंड आवडलं. ानं ती कंपनी लगेच िवकत घेतली. दु स या एका कंपनीमध ा
गुंतवणुकीम े मा आपली चूक झा ाचं बफे ा ल ात आलं. ात ाचं नुकसान
झालं.
या दर ान अमे रकेम े ु ुअल फंडां ा उ ोगाम े जोरदार वाढ झाली
होती. या फंड योजना चालवणारी मंडळी गुंतवणूक करणा या लोकां कडून च ८.५
ट े एव ा चंड माणात ‘एं टी लोड’नामक फी वसूल कराय ा. णजेच जर
कुणी एखा ा योजनेत १०० डॉलस गुंतवले, तर ां ापैकी फ ९१.५० डॉलसच
गुंतवणुकीसाठी वापरले जायचे. ानंतर वािषक खच भागव ासाठी या कंप ा
गुंतवणूकदारां कडून आणखी पैसे वसूल कराय ा. एवढं क न गुंतवणूकदारां चं िहत
नजरे समोर न ठे वता ब तेक सग ा योजना शेअरबाजारा ा अ कालीन
िदशे माणे आप ा गुंतवणुकीचे िनणय बदलाय ा. या संदभात जॉन मेनाड के या
महान अथत ानं खूप पूव च टीका केली होती. बफेला के चं िलखाण वाचायला खूप
आवडायचं. ाचं ु ुअल फंडां ा संदभातलं मतही के ा मताशी िमळतंजुळतं
होतं. बफे आप ा गुंतवणूकदारां कडून गुंतवणुकीसाठी णून काहीच पैसे
आकारायचा नाही. गुंतवणुकीम े नफा झाला तर ामधला िह ा तो ायचा; पण
गुंतवणुकीम े तोटा झाला, तर मा बफे ा न जा तोटा सहन करायचा. ामुळे
बफेला ु ुअल फंडां ा या कारािवषयी अिजबात सहानुभूती न ती.
ु ुअल फंड आिण ‘भार’
गुंतवणूकदारां ा वतीनं शेअसची खरे दी-िव ी कर ासाठी तसंच नेहमीचे
खच भागव ासाठी ब तेक सग ा ु ुअल फंड योजना गुंतवणूकदारां वरच
सगळा ‘भार’ टाकतात. याला ‘ए ी लोड ’, ‘ए झट लोड ’, ‘ रक रं ग ए पे ेस‘
अशी नावं िदली जातात. गुंतवणूकदारानं १०० पये गुंतवले तर ामधले जवळपास
६-७ पये अशा कारे ु ुअल फंड कंपनीच कमावते आिण गुंतवणूकदाराचे फ
९३-९४ पये गुंतवले जातात! पु ा ात नफा होईलच, अशी खा ी कुठलाही
ु ुअल फंड कधीच दे त नाही!
‘फोड फाउं डेशन’ या सवसाधारणपणे सजग समज ा जाणा या कंपनी ा
अ ानं १९६७ साली बफे ा एकदम िव िवचारसरणीचं िवधान क न
सग ां ना ध ा िदला. शेअरबाजारात ा गुंतवणुकी ा संदभात खूपच लां बचा
िवचार क न तसंच अितसावध पिव ा घेऊन काही फायदा नाही, असं या अ ाचं
मत होतं. फोड फाउं डेशन कंपनी अशा कारचं धाडसी समजलं जाणारं िवधान
कर ासाठी ओळखली जात नसे. ामुळे आधीच तेजीवर ार झाले ा
शेअरबाजाराला नवं उधाणच आलं. या अ ानं ‘माझं मत कदािचत चुकीचं असू
शकेल; पण मा ा मनात कसलीच साशंकता नाही,’ असं टलं होतं. याउलट बफे
मा चंड साशंकतेनं आपली गुंतवणूक करत होता. याचाच एक भाग णून इथून
पुढे आपण ‘डाऊ जो ’ िनदशां कापे ा १० ट े फरकानं जा नफा कमवायचा
आपला िनधार सोडत असून तो आकडा ५ ट े असला तरी चालेल, असं बफेनं
आप ा भागीदारां ना सां गून मोठा ध ाच िदला. बफेची वैय क संप ी आता १
कोटी डॉलसवर पोहोचली होती. आप ा वया ा सदोितसा ा वष बफे फ पैसे
कमवाय ा ासातून बाहे र यायचाही िवचार करायला लागला होता. आपण इतरही
गो ी के ा पािहजेत असं ाला वाटायला लागलं होतं. पण यािवषयी ानं आप ा
कुटुं बासकट कुणालाच कळू िदलं नाही. ात ाचं काम पूव इत ाच तडफेनं
सु रािहलं. ामुळे १९६७ साली बफेनं डाऊ जो ला १७ ट ां ा फरकानं मागे
टाकलं. यामधला मु वाटा जोरानं वर गेले ा अमे रकन ए ेस कंपनी ा
शेअसचा होता. बफेची गुंतवणूक इतकी यश ी अस ामुळेच बफे ा मनात काय
वादळ सु आहे , याचा कुणाला प ा लागत न ता. ाचं काम नेहमी माणेच सु
आहे , असं ां ना वाटत असलं तरी खरं णजे ा ा मनात खूप उलथापालथ सु
असायची.
आप ा ीमंतीची आप ा मुलां ना अिजबात क ना येऊ नये यासाठी बफे
आिण सुझी खूप काळजी ायचे. ब तेक वेळा ां ा भावामुळे आिण ां ा
त: ा सं ारां मुळे ते आपोआपच घडे . मुलां ना ‘पॉकेट मनी’ िमळव ासाठी इतर
घरां मध ा मुलां सारखीच घरगुती कामं करावी लागत. तसंच बफे कुटुं ब चां ग ा
सहलींना जाऊन अधूनमधून आरामात राहात असले, तरी पैशां ची उधळप ी मा
ां ा घरात कधीच होत नसे. मुलां ना पैशां ची जाणीव ावी णून बफे आिण सुझी
छो ाछो ा गो ींमधून ां ना वेगवेगळे धडे ायचे. उदाहरणाथ मुलां ना िसनेमा
बघायला नेलं, तर ां ना पॉपकॉन िमळत नसत. तसंच मुलां पैकी एकानं एखादी व ू
िकंवा गो मािगतली, तर उरलेले सगळे सु ा ह करतील असं सां गून बफे ती दे त
नसे.
वॉरन बफे ा पैशां िवषयी ा ासामुळे बफे कुटुं बात अनेक मजेशीर घटना
घडत. सुझीला यंपाक करायचा खूप कंटाळा अस ामुळे बफे कुटुं बा ा
खा ा ा सवयी आरो दायी अिजबातच न ा. िक ेक िदवस सगळे जण सलग
मां स आिण बटाटे िकंवा जंक फूड कारचं अ खायचे. ामुळे सुझीचं वजन वेगानं
वाढत चाललं होतं. त: बफेला आप ा घरामध ा सग ां नी बारीक अंगकाठीचं
असावं असं वाटे . त: ा वजनावर िनयं ण ठे व ासाठी बफेनं एक श ल
लढवली. ानं आप ा मुलां ा नावानं १०,००० डॉलसचा सही न केलेला चेक
िलिहला. जर अमुक-अमुक िदवशी आपलं वजन १७३ पौंडां पे ा जा असेल, तर
आपण या चेकवर सही क असं ानं सां िगतलं. साहिजकच आप ा विडलां चं वजन
वाढावं, यासाठी बफेची मुलं ाला आइ ीम तसंच चॉकलेट, केक अशां सार ा
पदाथाची आिमषं दाखवायची; पण बफे ाकडे साफ दु ल करायचा. अशा कारचे
चे आप ा मुलां ना वारं वार दे ऊनसु ा ां ापैकी एकावरही सही कर ाची वेळ
ानं त:वर येऊ िदली नाही!
दर ान बकशायर हॅ थवेमध ा गुंतवणुकीमधून होत असलेलं नुकसान वाढत
चाल ाची खंत बफेला सतावत होती. या कंपनीचं न ी काय करावं, हे ाला
समजत न तं. नाइलाजानं ानं कंपनीचे दोन िवभाग बंद क न टाकले. असं
असूनही बफे बकशायर हॅ थवेचे िमळतील, तेवढे शेअस खरे दी करत रािहला. ानं ही
कंपनी एक-दोन जणां ना िवकायचा अयश ी य क न बिघतला आिण तो नाद
सोडून िदला.
१९६९ साली बफेनं आपण ा गुंतवणूक योजना अनेक लोकां बरोबर
वेगवेग ा भागीदारी त ावर चालवत होतो, ा सग ा योजना बंद करत अस ाचं
प अचानकपणे आप ा भागीदारां ना पाठवलं. ामुळे बफेकडे पैसे गुंतवले ा
लोकां ना अथातच चंड ध ा बसला. यामागचं कारण दे ताना बफेनं शेअर बाजाराचं
सगळं रं ग प बदललेलं असून अशा बाजारात आपण गुंतवणूक क शकत नाही,
असं सां िगतलं. आप ाला अशा कार ा शेअर बाजारात गुंतवणूक करणं, णजे
घुसमटले ा वातावरणात रािह ासारखं वाटतं, असं ाचं मत होतं. या िनणयामुळे
बफे ा भागीदारां ना खूप दु :ख झालं असलं, तरी सुझीला मा ाचा खूप आनंद
झाला. ात बफे ा आयु ात या िनणयाचा फारसा फरक पडला नाही.
गुंतवणुकी ा िव ात तो पूव माणेच रमून गेला. दर ान वर गेलेला अमे रकन शेअर
बाजारही भानावर येऊन आपटला. १९६९ सालीच ‘फो ’ मािसकानं बफेवर एक
लेख िलिहला. तो इतका गाजला की, नंतर िक ेक जणां नी या लेखामधले संदभ अनेक
वष वापरले. बफे ा गुंतवणुकीमध ा कौश ाचं वणन या लेखात तर होतंच. िशवाय
ात ‘बफे हा साधा माणूस नसला, तरी ा ा आवडीिनवडी मा अगदी सवसाधारण
आहे त.’ अशी सुंदर भा ं पेरलेली होती. बफे ा कायालयात संगणक नाहीत. खूप
कमी लोक कामाला आहे त. िदवसाला तो ४-५ पे ी िपतो. पाट तसु ा ाला वाइन
ऑफर कर ात आली, तरी तो पे ीच मागतो. बगर खातो. अगदी सा ा घरात
राहतो... असा मालमसाला ात होता. बफे कुटुं ब पाट् यां म े वगैरे रमत नसलं आिण
इतरां ना पाट् या दे ािवषयी िस नसलं, तरी १९६९ साली आप ा भागीदा या बंद
कर ा ा िनणयाि थ वॉरन बफेनं आप ा प रचयात ा तसंच सुझी ा
कुटुं बामध ा अशा जवळपास २०० लोकां ना एक जंगी पाट िदली. ानंतर बफेनं
आप ा भागीदारां ना प िलिहलं. आप ा गुंतवणुकी ा बद ात ां नी बफेनं
गुंतवणूक केले ा कंप ां मधले शेअस ावेत िकंवा रोख र म ावी, असं ानं
ां ना सां िगतलं. पण बकशायर हॅ थवेचे शेअस मा कुणी मागू नयेत, असं बफेला
मनोमन वाटत होतं. आता या कंपनी ा एका शेअरची िकंमत ४५ डॉलस असेल, असा
ाचा अंदाज होता. काही जणां नी बफेला ही कंपनी सावजिनक क न ितचे शेअस
कुणालाही खरे दी करता येतील, अशी व था कर ाचा स ा िदला; पण बफेनं तो
फेटाळू न लावला.
१९६९ साली बफेनं आप ा सग ा भागीदा यां ची नीटपणे िव े वाट
लाव ानंतर ा ाकड ा संप ीचा आकडा वाढू न १.६० कोटी डॉलसवर गेला
होता. यातली खूप र म बफेनं न ानं बकशायर हॅ थवे तसंच आधीची
िकराणामाला ा दु कानां ची साखळी चालवणारी कंपनी यां चे शेअस िवकत घे ासाठी
खच केली. नंतर ‘ओमाहा नॅशनल कॉप रे शन‘ या आप ा गावात ा सग ात
मो ा बँके ा संचालक मंडळाचा सद णून बफेनं आणखी एक जबाबदारी
ीकारली. बँकेचं दररोजचं कामकाज चालव ात ाला अथातच अिजबात रस
न ता. पण बँकेनं धोकादायक पाऊलं उचलू नयेत, यासाठी तो द ता ायचा. एकदा
बँकेनं लोकां ना िदलेली काही कज बुडू नयेत यासाठी बँके ा अिधका यां नी संचालक
मंडळाकडे जा िनधीची मागणी केली. पण हा धोका आणखी वाढव ात मतलब
नाही, असं सां गून बफेनं हा ाव फेटाळू न लावला. बँके ा न ात सावकाशीनं
वाढ होत रािहली तरी चालेल; पण ती एखा ा धमादाय सं थेसारखी चालवता कामा
नये, असं बफेचं णणं होतं.
बफेनं पूव ‘गाईको’ या िवमा कंपनीत मोठी गुंतवणूक केली होती. या
कंपनीला पूव खूप नफा होत अस ामुळे ित ा शेअरची िकंमतही चढी असे. आता
मा या कंपनीला अनेक अडचणीचा सामना करावा लागत होता. धा आिण महागाई
यामुळे गाईको कंपनीला िमळत असले ा उ ात घट झाली होती. ामुळे कंपनीनं
आपली सावध ितमा बदलून धोकादायक िनणय ायला सु वात केली. पूव गाईको
कंपनी फ कमी धोकादायक असले ा चालकां चाच वाहनिवमा काढू न ायची.
आता मा गाईकोनं आप ा वसायात येत असलेली तूट भ न काढ ासाठी
जा धोकादायक चालकां नाही वाहनिवमा ायला सु वात केली. ामुळे गाईको
कंपनी ा कामकाजात वाढ झाली आिण कंपनीला िमळत असले ा उ ात भर
पडली. साहिजकच हा िनणय काही काळ यो च आहे , असं सग ां ना वाटत होतं.
ानंतर मा ातला फोलपणा िदसून आला. कारण या धोकादायक चालकां नी
अपघात क न गाईको कंपनीकडे भरपाईसाठीचे दावे ठोकले. ामुळे गाईको
कंपनीकडे जमले ा उ ातून याची भरपाई क न ायची वेळ आली. प र थती
िबघडत गेली आिण कंपनीला नुकसान सोसायची पाळी आली. यासाठीची कबुली
गाईकोनं िदलीच नाही. साहिजकच १९७४ आिण १९७५ या वषाम े गाईको आणखी
अडचणीत सापडली. १९७५ साल ा नाताळा ा सुमाराला कंपनीवर ५ कोटी
डॉलसचं कज जमा झालं. तसंच १९७६ साल ा सु वातीला आप ाला १२.६० कोटी
डॉलसचं नुकसान झा ाची घोषणा कंपनीनं केली. ामुळे ४२ डॉलस िकमतीचा
शेअर आता ४-५ डॉलस ा दर ान ा िकमतीवर खाली उतरला.
बफेनं गाईको कंपनीचे आप ाकडचे थोडे च असलेले शेअस पूव च िवकून
टाकले होते; पण आता गाईको कंपनी अडचणीत सापडलेली असताना आिण
कंपनीचा शेअर अगदी ात उपल असताना या कंपनीत न ानं गुंतवणूक
करावी असं बफेला वाटायला लागलं. बजािमन ॅहॅम मा गाईको कंपनी आता
धोकादायक पातळीपयत पोहोचली अस ाचं आिण ित ाम े गुंतवणूक करणं यो
नस ाचं णत होता. जर कंपनीचं व थापन बदललं आिण न ा दमा ा लोकां नी
ितची सू ं हाती घेतली, तर ित ा वसायात गती हो ाची िच ं बफेला िदसत
होती. १९७६ साल ा एि ल मिह ात गाईको कंपनी ा शेअरधारकां नी खूप
गदारोळ केला. साहिजकच ानंतर एकाच मिह ात कंपनी ा व थापनाम े मोठे
फेरबदल झाले. नवा सीईओ एकदम धडाडीचा होता. ानं वेगानं िनणय ायला
सु वात केली. गाईको कंपनीची शंभर कायालयं बंद झाली आिण िन ा कमचा यां ची
कपात कर ात आली. तरीही कंपनीवरची संकटं संपतच न ती. शेवटी एका
माणसा ा स ाव न न ा सीईओनं बफेची भेट घेतली. गाईको कंपनीिवषयी
सगळीकडे अ ंत नैरा ाचं मत पसरलेलं असलं, तरी बफेला मा कंपनीत अजूनही
दम अस ासारखं वाटत होतं. पूव गाईको कंपनीला िवमाधारकां ा िवमा ह ां मधून
िमळत असले ा दर डॉलर ा उ ामागे १५ सट् सचा खच होता. इतर िवमा
कंप ां चा ित डॉलर उ ामागचा खच २४ सट् सचा होता. नंतर ा काळात
गाईको ा वसायात अडचणी आले ा अस ा, तरी ित डॉलर ह ा ा
कमाईमागे अजूनही गाईको १५ सट् सच खच करत होती. णजेच कंपनी ा नफा
कमाव ा ा या दरात अजून तरी खोट आली न ती. णूनच ते ा ा खराब
प र थतीतून गाईको बाहे र येऊ शकली, तर ितचं भिवत उ ल आहे , असं बफेला
वाटत होतं. गाईको ा न ा सीईओला भेटून बफे खूश झाला. एखा ा यु ा ा
प र थतीत सै ाचं नेतृ अशाच माणसाकडे असावं, असं बफेचं मत बनलं. जे ा
प र थती सवसामा असेल, ते ा कदािचत हा माणूस खूपच चुळबु ा आिण नको
ते धाडसी िनणय घेणारा ठरे ल; पण गाईको कंपनीला संकटातून बाहे र काढ ासाठी
तो यो सीईओ आहे असं बफेला वाटायला लागलं. यामुळे बफेनं जेमतेम स ादोन
डॉलर ाही खाल ा िकमतीला गाईको कंपनीचे त ल पाच लाख शेअस िवकत
घेऊन टाकले! जेमतेम सहा मिह ां ा काळात या शेअरची िकंमत चौपट झाली.
यामुळे गाईको कंपनीचं भिवत उ ल आहे , हे परत एकदा िदसून आलं. लवकरच
बकशायर हॅ थवे कंपनीनं गाईकोमधली आपली गुंतवणूक दु पटीनं वाढवली. यामुळे
गाईको कंपनीचं िनयं ण बफेकडे ये ाइतके शेअस र् बकशायर हॅ थवेकडे आले.
दर ान अमे रकन अथ व थेवर संकटाचं सावट आलं होतं. एतनाम यु
आिण ापाठोपाठ तेल उ ादक कंप ां नी केलेली मोठी भाववाढ यामुळे महागाई
आिण बेकारी असं दु हेरी संकट अमे रकेवर कोसळलं. अथ व था पार मोडकळीस
आली. शेअरबाजार कोसळला. साहिजकच बफेनं पूव िवकत घेतले ा शेअस ा
िकमती धडाधड कोसळत गे ा. आता ा बकशायर हॅ थवे कंपनी ाच छ ाखाली
बफे आपली सगळी गुंतवणूक करायचा ा बकशायर हॅ थवे ा मालकी ा शेअस ा
खरे दीसाठीची एकूण िकंमत १९७३ साली ५.२० कोटी डॉलस झाली आिण ा
शेअस ा बाजारभावां नुसार होणारी एकूण िकंमत ४ कोटींवर घसरली. हे नुकसान
१९७४ साली अजूनच वाढलं. असं असूनही बफे ा वाग ा-बोल ात ामुळे
कसलाच फरक पडला नाही. ाला या नुकसानािवषयी फारसं काही वाटत नाही, असं
सग ां ना वाटायचं. यामागचं मु कारण णजे बफे आप ा गुंतवणुकीिवषयी
अिजबात भावना धान होऊन िवचार करत नसे. या गुंतवणुकींिवषयी ा ा मनात
एक कारचा कोरडे पणा असे. बकशायर हॅ थवे कंपनी ा शेअरधारकां ना िलिहले ा
प ात ानं ‘आप ाकडे असले ा अनेक कंप ां ा शेअर ा िकमतीत भिव ात
जोरदार वाढ होईल, असं मला वाटतं... ामुळे आप ा गुंतवणुकीिवषयी आपण
आ राहणं गरजेचं आहे ...’ अशा अथाचं िवधान केलं होतं. बफेचा हा आ िव ास
दां डगा असला, तरी काही जणां ना न ीच तो आततायी वाटला असेल. कारण
ा ाकड ा िक ेक शेअस ा िकमती पार ढासळ ा हो ा. उदाहरणाथ ‘
ऑिफिलएटे ड‘ नावा ा एका कंपनीचा शेअर १० डॉलसव न ७.५० डॉलसवर
उतरला होता. अथातच कुठ ाही गुंतवणूकदारा ा िकंवा गुंतवणूक स ागारा ा
ीनं ही मोठी चाचणीच असते. अशा प र थतीत घाब न ब तेक सगळे लोक
आप ाकडचे शेअस धडाधड िवकायला काढतात. बफेला मा या कंपनी ा
यशािवषयी िवल ण खा ी होती. १९७४ साल ा जानेवारी मिह ात ानं या कंपनीचे
शेअस मो ा माणावर िवकत घेतले. नंतर ा काळात या शेअरची िकंमत ५.५०
डॉलसवर येऊनसु ा बफेनं आप ा खरे दीचा सपाटा सु च ठे वला.
१९७३-७४ साली अमे रकन शेअरबाजारात झाले ा या धुळधाणीचा फारसा
उ ेख कुठे सापडत नाही, हे एक आ यच आहे . शेअस ा िकमती सटासट खाली
आ ा. तोपयत अ ंत महाग दरानं शेअसची खरे दी करायला तयार असले ा
गुंतवणूकदार त ां नी तसंच ु ुअल पंडां नी ात उपल असले ा शेअसना
हातसु ा लावला नाही. वसाय, आिथक े तसंच गुंतवणूक यां ाशी संबंिधत
असले ा सग ा वतमानप ां नी आिण िनयतकािलकां नी िनराशाजनक मथळे
असले ा बात ा छाप ा. यातच कहर णजे एकीकडे अथ व थेम े मंदी
आलेली असताना आिण ामुळे शेअरबाजार खचलेला असताना दु सरीकडे महागाईनं
मा आपला चढा दर कायमच ठे वला होता. पूव असा अनुभव जवळपास कधीच येत
नसे. मंदी वाढली की, अथ व थेमधली व ूंची मागणी घटायची आिण ामुळे
महागाईचा दर घटायचा. आप ाला हे सहजपणे पटे लसु ा. आता मा एकीकडे मंदी
( ॅ ेशन) आिण दु सरीकडे महागाई (इ ेशन) णजेच ‘ ॅ ेशन‘ असा दु हेरी
फटका बसला होता. सवसामा पणे मंदी आली की, सरकारनं ाजदर कमी करणं,
जा ीचा िनधी अथ व थेम े उभा क न दे णं अशा मागानी अथ व थेम े तेजी
आण ाचे य केले पािहजेत, असं मानलं जातं. आता तोही माग उपल न ता.
कारण आधीच महागाई असताना सरकारनं अथ थेम े आणखी पैसे ओतले, तर
ाचा तोटाच होणार होता. महागाई आणखी वर गेली असती. साहिजकच ाजदर वर
चढतच गेले. शेअरबाजारा ा िनदशां कात ८० टक े घट झाली. पोलरॉईड कंपनीचा
शेअर १४९ डॉलसव न १४-१५ डॉलसवर आला, झेरॉ कंपनीचा शेअर १७१
डॉलसव न ४९ डॉलस ा घरात आला आिण अशीच िवल ण घसरण इतर सग ा
कंप ां ा शेअस ा बाबतीत बघायला िमळाली.
ॅ ेशन
सवसामा पणे अथ व थेमधलं वातावरण तेजीचं असलं की, ामुळे
व ूं ा मागणीचं माण वाढत जातं आिण ामुळे महागाई (इ ेशन) वाढत जाते.
याउलट अथ व थेमधलं वातावरण मंदीचं ( ॅ ेशन) असलं की, महागाई घसरते.
णूनच महागाई आिण मंदी या एकमेकां ा िव कार ा गो ी समज ा
जातात. आ य णजे कधीकधी मा ा एक येऊन ापासून ‘ ॅ ेशन’ची
अव था येते. णजेच अथ व थेमधली मंदी आटत तर नाहीच; पण महागाईसु ा
कायम िटकते. अशी प र थती ब तेक वेळा तेलाचे भाव वाढणं िकंवा आपण ा
व ूं ा आयातीवर मो ा माणावर अवलंबून असतो, अशा व ूंचे भाव वाढणं,
अशा घटनां मुळे िनमाण होते. ातून माग काढणं सोपं नसतं.
बफेलाही वाढ ा महागाईिवषयी िवल ण काळजी वाटत होती. अशा
प र थतीत ा कंप ा आप ा व ूं ा िव ीचे दर वाढवू शकतील, अशाच
कंप ां चे शेअस िवकत घे ावर ाचा भर होता. णूनच वतमानप ां ा कंप ां चे
शेअस िवकत ावेत, असं ाला वाटत होतं. याउलट ा कंप ां चा भां डवली खच
खूप जा होता, ा कंप ां चे शेअस िवकत घेणं, बफे टाळत होता. कारण अशा
कंप ां ना आपली यं सामु ी तसंच आपला क ा माल यां ची दु ी- खरे दी
कर ासाठी च ा दरानं पैसे मोजावे लागणार, हे ाला माहीत होतं. आणखी एक
मु ा णजे आिथक प र थतीकडे बघून बफेनं शेअसची खरे दी-िव ी करायचं
टाळलं. उदाहरणाथ ऊज ा णजेच पेटोल ा िकमती वाढत चाल ामुळे लोक
खरे दी कर ासाठी दु कानां म े जात असताना आप ाला गाडीत भ न
आण ासाठी जड होतील, अशा व ू िवकत घे ाचं टाळतील, असं काही त ां चं
मत होतं. ामुळे कोकाकोला, पे ी, से न अप अशां सार ा शीतपेयिनिमती
करणा या कंप ां चे शेअस िवकत घेऊ नका, असा स ा ते दे त होते. या सुमाराला
हावड िबिझनेस ू लम े भाषण कर ासाठी बफेला आमं ण िमळालं. ानं
आप ा भाषणात गुंतवणूकदार नको िततके घाबरलेले असून ते िवनाकारण शेअसची
धडाधड िव ी करत अस ाचं मत केलं. बफेनं आपलं ल नेहमी माणे
ता ािलक ां कडे आिण अडचणींकडे न वळवता ते दीघकालीन प र थतीकडे च
ठे वलं होतं. अनेकदा इितहासात अशा कारची संकटं आलेली आहे त आिण
यु ां पासून अनेक भयंकर संग होऊन गेले आहे त आिण ातून माग िनघून परत
एकदा सग ा गो ी नीटपणे सु झा ा आहे त, हे तो िवसरत न ता. माणसाची
िज आिण अडचणींमधून माग काढ ाची मता, या गो ाींवर बफेचा ढ िव ास
होता. तसंच जागितक पातळीवरची प र थती आिण िवल ण पा ा अडचणी
यां ाकडे फार ल न दे ता कुठ ाही कंपनीची मालम ा िकती आहे आिण
भिव ात ा वसाया ा ीनं ा कंपनी ा बाबतीत काय घडू शकतं यावरच
आपलं सगळं ल कि त केलं पािहजे असं तो णत असे. ामुळे िक ेक
कंप ां कड ा मालम े ा तुलनेत ां चे शेअस खूपच ात उपल आहे त असं
ाचं ठाम मत होतं. साहिजकच इतर त ां ा स ां कडे साफ दु ल क न तो
फ याच गो ीकडे बघत होता. १९७४ साल ा ऑ ोबर मिह ात थमच बफेनं
शेअर-बाजारािवषयीचा आपला अंदाज जाहीरपणे केला. ‘फो ’ मािसकानं
बफेची मुलाखत घेतली ते ा ‘डाऊ जो ’ हा शेअरबाजाराचा िनदशां क ५८० वर
होता. बफेनं आता गुंतवणूक केली पािहजे, असं मत एका ा ा उ रात केलं.
आप ा ‘पोटफोिलओ’म े घसरण होत चाल ाचं दु :ख ाला होतं आहे , असं
अिजबातच वाटत न तं. उलट तो शेअसची खरे दीच करत सुटला होता. णूनच
बफेनं ‘गुंतवणूक करणं, हा मा ा ीनं सग ात महान वसाय आहे ... याचं
कारण णजे आप ाला यात काहीच करावं लागत नाही... आपण नुसतं बघत
रािहलो, तरी आप ा िदशेनं कुणीतरी जनरल मोटसचा शेअर ४७ डॉलसना, युएस
ीलचा शेअर ३९ डॉलसना फेकत राहतं आिण तो परतही मागत नाही... आपण तो
िवकत घेतला नाहीतरी ात आपलं काही नुकसान होत नाही... फ चालून आलेली
संधी आपण गमावतो, इतकंच... णून कायम आपण आप ाला आवडत असलेले
शेअस आप ाकडे फेकले जाईपयत वाट बघत राहायचं... ानंतर जे ा इतर सगळे
झोपा काढत असतात ते ा हे शेअस आपण िवकत घेऊन टाकायचे...’ अशा अथाची
िवधानं केली. तसंच ‘आता गुंतवणूक क न ीमंत ायची चां गली संधी
आप ासमोर चालून आलेली आहे ,’ असंही ानं मुलाखतकाराला सां िगतलं.
या काळात बफे अचानकपणे मृ ू ा दारापयत पोहोचूनसु ा अगदी
आ यकारकरी ा बचावला. एका छो ा जखमेतून होणा या संसगावर उपाय णून
बफेनं पेिनिसिलनचा डबल डोस घेतला आिण ाची जोरदार अॅलज येऊन बफे ा
हाताचं एक बोट खूप सुजलं. सुझीनं ाला तातडीनं इ तळात भरती ायचा स ा
िदला खरा; पण बफेनं तो फेटाळू न लावला. जखम िचघळत गेली आिण बफेचं बोट
आणखी सुजत गेलं. शेवटी ाला बेशु अव थेत इ तळात आण ात आलं.
डॉ रां नी अगदी तातडीची श ि या क न ाला वाचवलं. जर बफेनं परत
पेिनिसिलन घेतलं तर तो वाचणार नाही, असं डॉ रां नी ाला सां िगतलं.
दर ान बफेचं कामात बुडून जाणं, ाचं आप ाकडे फारसं ल नसणं,
पैशां िवषयी खूपच कटकट करणं, ह ीपणानं वागणं, अशा सग ा गो ींमुळे सुझी
ा ापासून दू र जात होती. ितला आप ा शाळे त ा िदवसां मधला एक जुना िम
अचानकपणे परत भेटला. ात ती गुंतत होती. बफेला घर िवकत घेणं णजे पैशां चा
अप य करणं वाटत असलं, तरी मो ा िज ीनं सुझीनं ाला कॅिलफोिनयाम े
आप ाला आवडलेलं घर १.५० लाख पौंडां ना िवकत ायला लावलंच. ितला आता
कॅिलफोिनयाम े राहायला जा आवडायचं. सुझीला गा ाचाही शौक जडला.
सु वातीला ितला आप ाला हे जमेल का असं वाटायचं. पण एका खाजगी पाट म े
ओळखी ा लोकां समोर सुझी छान गायली आिण ामुळे ितचा आ िव ास वाढला.
एकीकडे गुंतवणुकी ा िव ात चंड यश ी ठरलेला वॉरन आप ा
बायकोला खूश ठे व ा ा बाबतीत चां गलाच अपयशी ठर ाची दाट िच ं िदसायला
लागली होती. वॉरन ा सुझीकडून असले ा अपे ा माफक अस ा, तरी अ ंत
वेगळे पणानं आपलं आयु जगणा या सुझीला मा वॉरनकडून खूप जा अपे ा
हो ा. साहिजकच ा दोघां ा भावातले फरक आता कषानं जाणवायला लागले
होते. यामधला तणाव खूप वाढू न हे नातं कुठपयत नेईल, हे समजत न तं.
 सुझी ते अॅ ड
ह ळू हळू मा मां म े गुंतवणूक कर ासंबंधीचा वॉरन बफेचा िनधार
प ा होत गेला. ाला वतमानप ां म े आपण खूप गुंतवणूक केली पािहजे, असं
वाटत होतं. मो ा मु लीनं ानं ‘वॉिशं टन पो ’ या सु िस वतमानप ाचे
शेअस गोळा करायला सु वात केली. लवकरच कंपनीचे १२ ट े शेअस बफेकडे
आले. ही कंपनी चालवणारी कॅथ रन ऊफ ‘काय’ ॅहॅम नावाची ी आिण बफे यां ची
सु वातीची बैठक अगदीच सवसाधारण ठरलेली असली, तरी हळू हळू ॅहॅमला
वॉरनचं मह समजलं. ितनं वॉरनला आप ा कंपनी ा संचालक मंडळाचा सद
असं अ ंत मानाचं थान िदलं. इतर संचालक अ ंत मह ाचे समजले जाणारे लोक
होते. ां ाशी जुळवून घे ासाठी वॉरननं खूप य केले.
ॅहॅमला वॉरननं शेअस ा िकमती यो आहे त का नाहीत, हे ठरव ा ा
संदभात खूप मोलाचं मागदशन केलं. वॉिशं टनला जाताना वॉरन आप ाबरोबर
अनेक कंप ां चे वािषक अहवाल नेत असे. या अहवालां मधली मािहती तो ॅहॅमला
अगदी बारकाईनं समजावून सां गत असे. काही जणां चा वॉरन कसली तरी चाल खेळत
अस ाचा आिण ॅहॅमची िदशाभूल करत अस ाचा गैरसमज झाला. ॅहॅमला मा
असं अिजबात वाटत नसे. उलट वॉरनमुळे आप ाला आिथक े ाशी संबंिधत
असले ा अनेक न ा गो ी समजत अस ाचं ितचं मत झालं. ॅहॅमनं न ी काय
करावं, या संदभात वॉरन ितला अिजबात स े दे त नसे. तो ितला फ वेगवेग ा
गो ीं ा संदभात ा मूलभूत संक ना सां गत असे. अ ंत शां तपणे आिण आपला
संयम न घालवता वॉरन या गो ी ॅहॅमला सां गत अस ामुळे ितला ा ािवषयी
आदर वाटायला लागला. लवकरच ‘वॉिशं टन पो ’ कंपनीनं शेअरबाजारात िव ीला
उपल असले ा आप ा त: ा कंपनी ा शेअसपैकी मोठा िह ा त:च परत
िवकत घेऊन टाकावा णजेच या शेअसचं ‘बायबॅक करावं, ’ असा स ा ॅहॅमला
िदला. ॅहॅमलाच हा स ा मा एकदम िविच वाटला. कारण एखा ा कंपनीनं
आपलेच शेअस िवकत ायचे, याचा अथ कंपनीने आपलं िव ीसाठी उपल
असलेलं भां डवल कमी करायचं असा होतो. एखा ा कंपनीनं आपलंच भां डवल कमी
केलं, तर ितची वाढ होणार तरी कशी? असा ॅहॅमचा रा सवाल होता. ावर वॉरनचं
उ र एकदम समपक होतं. कंपनी ा एकूण वाढीला तो फारसं मह दे त नसे.
कंपनी ा उ ात आिण न ात ित शेअर िकती वाढ होते, हा मु ा वॉरन ा ीनं
मह ाचा होता.
बायबॅक
एखा ा कंपनीचे समजा १०० शेअस िव ीसाठी उपल असतील आिण
ां पैकी २० शेअस कंपनी ाच मालकीचे असतील आिण उरलेले ८० इतर
गुंतवणूकदारां नी िवकत घेतलेले असतील, अशावेळी ा ८० शेअसपैकी कंपनीने
आणखी २० शेअस इतर गुंतवणूकदारां कडून िवकत ायची तयारी दाखवली, तर
ाला २० शेअसचा ‘बायबॅक’ असं टलं जातं. या वहारानंतर कंपनीकडे ४०, तर
इतर गुंतवणूकदारां कडे ६० शेअस असतील.
१९७६ साल ा सुमाराला बजािमन ॅहॅमला आप ा गाजले ा ‘द इं टेिलजंट
इ े र’ पु काची नवी आवृ ी काढायची होती. या आवृ ीसाठी सहलेखक णून
काम करणार का, असं ॅहॅमनं वॉरनला िवचारलं. या संदभात ॅहॅम आिण वॉरन
यां ात प वहारही झाला; पण लवकरच हे काम न ी कसं करायचं यािवषयी
आप ाम े मूलभूत पातळीचे मतभेद अस ाचं बफे ा ल ात आलं. उदाहरणाथ
यश ी ठ शकतील िकंवा खूप लाभदायी ठ शकतील, अशा कंप ा कशा
ओळखाय ा यािवषयी एक िवभाग पु कात असावा, असं वॉरनचं मत होतं; पण हा
िवषय सवसामा वाचकां ा आवा ाबाहे रचा अस ाचं ॅहॅमचं मत होतं. तसंच
कुठ ाही गुंतवणूकदारानं आप ा एकूण गुंतवणूकयो रकमेमधले ७५ ट े पैसेच
गुंतवावेत असा ॅहॅमचा स ा होता; पण वॉरन मा शेअस ात उपल असताना
आपली सगळी ा सगळी गुंतवणूकयो र म शेअसम ेच टाकावी, अशा मताचा
होता. शेवटी वॉरननं या पु काचं सहलेखन केलं नाहीच; पण ा ा काही
मु ां िवषयी ॅहॅमनं आप ा पु कात िलिहलं आिण आभार दशना ा यादीत
वॉरनचं नाव टाकलं.
दर ान १९७५ साली सु वातीला सुझीनं ओमाहा ा जवळ असले ा एका
गावात ा नाइट बम े ‘कॅबरे ’ गाियका णून काय म करायला सु वात केली.
अथातच अमे रकेम े हे कमी ित े चं मानलं जात नाही, हे इथे सां िगतलं पािहजे.
आपला संसार सुखाचा नाही, अशी ितची होत असलेली समजूत प ी होत गेली.
वॉरनसु ा कॅथ रन ॅहॅमकडे आकिषत झाला आहे , असं ितला वाटायला लागलं. त:
सुझी वेगवेग ा पु षां बरोबर अधूनमधून िदसायची; पण ितला वॉरन बफेसु ा खूप
आवडायचा. ित ी मुलं मोठी होऊन आपाप ा उ ोगां ना लागलेली अस ामुळे
सुझीला आणखीनच एकाकी वाटायला लागलं होतं. ितचं भिव न ी काय आहे , हे
काही समजत न तं. ब यापैकी िदशाहीन अव थेत ती िदवस काढत होती. वॉरन ू
यॉक आिण वॉिशं टन या िठकाणी वारं वार जायचा आिण ॅहॅमबरोबरच
रािह ासारखा असायचा. खरं णजे ां ात ेम वगैरे न तं. पण ॅहॅमला वॉरन
आप ाजवळ अस ानं खूप आ वाटायचं. याचा प रणाम सुझीवर होणं अगदी
ाभािवकच होतं. आप ाला वॉरनची जशी गरज आहे तशीच ालाही आपली गरज
वाटली पािहजे, असं ितला वाटायचं. बफे ा वाग ाबोल ातून तसं िदसत
नस ामुळे ती अजूनच दु :खी ायची. असं असूनही वॉिशं टनला गे ावर ती
ॅहॅम ाच घरी उतरायची आिण बफे आिण ॅहॅम एक िफरत अस ाचं
चेह यावर उसनं हसू आणून बघायची! या सग ािवषयी ितनं आप ा जवळ ा
िम मैि णींजवळ संताप केला. ितरिमरीत ितनं कॅथ रन ॅहॅमला ‘मला मा ा
नव याबरोबर नातं जोडू ायची परवानगी दे शील का? ’ अशा उपरािधक भाषेत एक
प ही िलिहलं! ते प ॅहॅमनं अनेक जणां ना दाखवलं.
दर ान सुझीनं गाियका णून आपली कारिकद घडव ासाठी जोरदार
य सु केले. ओमाहामध ा एका हॉटे लात आपण गाियका णून काम केलेलं
चालेल का? असं ितनं ा हॉटे ल ा मालकाला िवचारताच तो थ च झाला; पण ानं
सुझीला यासाठी आनंदानं परवानगी िदली. लवकरच ू यॉकम ेही ितचे गा ाचे
काय म झाले. सुझीचं यश बघून वॉरन खूप खूश झाला आिण ितला ू यॉकम े
सहजपणे काम करता यावं णून ानं ितथे एक घर ायचा िवचारही केला; पण
काही काळानंतर ानं तो गुंडाळू न टाकला. सुझी ा अचानकपणे सु झाले ा या
गायनािवषयी कुतूहल वाटू न ओमाहामध ा एका मािसकानं ित ावर एक
मुखपृ कथाच िलिहली.
सुझी आिण वॉरन यां ातलं अंतर वाढत गेलं. दोघेही इत ा वेळा वेगवेग ा
िठकाणी राहायला लागले की, एके िदवशी सुझीनं आपण असे वेगळे च रा या असं
वॉरनला सुचवलं. पण सुझी ा बोल ात ता न ती. सुझीला सॅन ा ो
शहरात राहायचं होतं. ितथलं आयु ितला खूप आवडायचं. वॉरनला अथातच ात
काही रस न ता. ामुळे आपण िवभ न होता णजेच घट ोट वगैरे न घेता
आपाप ा प तीनं जगू, असं सुझीनं वॉरनला सुचवलं. ानुसार सुझी काही आठवडे
युरोपला गेली आिण नंतर परत कॅिलफोिनयाम े राहायला लागली. वॉरनला
सुझीिशवाय आयु जगायची क नाच करवत न ती. सुझी आिण तो फारच कमी
काळ भेटत असले, तरी िजवंत असेपयत सुझी आप ा जवळच असणार आहे , अशी
ानं त:ची समजूत क न घेतली होती. ामुळे हा बदल ीकारणं वॉरनला खूप
जड झालं. वॉरनची मुलगी काही काळ ा ाजवळ येऊन रािहली. नाहीतरी वॉरन
आिण सुझी वेगळे रािह ासारखेच राहत होते, असं ितनं ाला पटवून ायचा
अयश ी य केला.
आप ा आयु ात काय घडलं आहे , याची जाणीव होताच वॉरन पार बेचैन
झाला होता. दररोज तो सुझीशी फोन क न तास ास बोलायचा आिण खूप रडायचा.
पण सुझीचाही नाइलाज होता. ितनं आता आपलं आयु आप ा नव या ा
आयु ाशी जोडून घेणं सोडलं होतं. आप ाला हवं तसं आपण आता जगायचं, असा
िनधार ितनं केला होता. ामुळे वॉरन ओमाहामध ा आप ा घरी एकाकी झाला
होता. तो सैरभैर अस ासारखा घरात िफरायचा. मधूनच भूक लागली तर खायचा.
ाला कुठ ाच व ू सापडत नसत. सुझीिशवाय आपण िकती अपूण आहोत, हे
ाला कळू न चुकलं; पण आता फार उशीर झाला होता. िदवसा कायालयात
गे ावरही ाचं डोकं भणाणत असायचं. पण ितथ ा सहका यां ना तो आप ा
मनातली आं दोलनं समजू नयेत, यासाठीची काळजी ायचा. वॉरन ा या
अव थेिवषयी समज ावर सुझीही कावरीबावरी झाली. आपण आपला आ ह सोडावा
आिण आप ा नव याकडे परतावं असं ितला वाटलं; पण ितनं तो िवचार झटकून
टाकला. या संदभातला आणखी एक िविच पणा णजे, सुझीने ओमाहाम े टे िनस
िशकवणा या माणसाला आप ाबरोबर कॅिलफोिनयाम े नेलं आिण ाची राहायची
सोय केली. ा माणसाचा ‘सुझी आता वॉरनशी घट ोट घेणार आहे आिण ानंतर
आपलं ल होणार आहे ,’ असा गैरसमज झाला होता. या गोंधळात आप ा नव याची
ओढाताण सहन न झा ामुळे शेवटी सुझीनं अॅ ड मे या मिहलेला वॉरन बफेची
काळजी घे ासाठी णून धाडून िदलं.
१९४६ साली जमनीत ज लेली अॅ ड मे पाच वषाची असताना ां चं
गरीब कुटुं ब अमे रकेत थाियक झालं. ओमाहा शहरात थलां त रत झाले ा या
कुटुं बाला अॅ ड ा आईला झाले ा ककरोगानं मोठा दणका िदला. शेवटी चच ा
मदतीनं चालणा या एका अनाथालयाम े अॅ ड आिण ितची भावंडं, हे सगळे दाखल
झाले. ितथेच ितचे वडील काम करायला लागले. ानंतर काही हॉटे म े तसंच
दु कानां म े फुटकळ कामं क न अॅ ड मोठी झाली. ित ा अडचणी ा काळात
सुझीनं ितला खूप मदत केली. ऑ डला नैरा आिण एकाकीपणा यां नी घेरलेलं
असताना सुझीनं इतर अनेक लोकां ना िदला होता, तसा आधार अॅ डलाही िदला.
याच ऑ डचं वय आता ३१ असलं, तरी ती ा मानानं खूप त ण िदसत असे.
बफे ा घरी न ी काय काम करावं लागेल, हे माहीत नस ामुळे अॅ ड
जराशी काळजीतच होती. ितथे गे ावर बफेसाठी जेवण बनवायचं काम आप ाला
करावं लागेल, हे अॅ डला समजलं. दर ान वॉरनचा एकाकीपणा चंड वाढला
होता. सुझी ा अनुप थतीत कुठ ाही चा सहवास न लाभ ामुळे तो अगदीच
कसनुसा झाला होता. ाचं खाणं-िपणं, कपडे , राहणं हे सगळं अगदी लहान
मुलासारखं झालं होतं. सुझी आप ाला सोडून जा ाला ९५-९९ ट े आपणच
कारणीभूत आहोत, असं ाला आतून वाटत होतं. ितनं ितचं सव आप ासाठी
िदलेलं असलं, तरी आपण मा आप ाच कामात बुडून गेलो होतो, हे ाला आता
कळत होतं. सुझीनं ितचं आयु आप ाला हवं तसं बदललं आिण घर पूणपणे
सां भाळलं; पण जे ा मुलं मोठी झाली, ते ा ित ा आयु ात मोठी पोकळी िनमाण
झाली. अशा प र थतीम े ती आणखीनच एकाकी झाली आिण ामुळे ितनं
आप ाला हवं तसं जगायचं ठरवलं, असं बफेला सतत वाटायला लागलं.
१९७८ साल उजाडलं तसं अॅ ड मे ही वॉरन ा घरी जेवण बनवून
ायला तसंच घराची िनगा राखायला णून वारं वार यायला लागली. सुझी अनेकदा
अॅ डला फोन क न ित ा मदतीब ल ितचे आभार मानत असे; पण हळू हळू
अॅ डची भूिमका मदतनीस इतकीच न राहता ा न अिधक झाली होती. ती आता
वॉरन बफे ा घरीच राहायला लागली. वॉरन न १६ वषानी लहान असले ा आिण
तथाकिथत ‘कामगार वगात ा’ अॅ डला पा न वॉरनचे िम थ च ायचे; पण
बफेला अ , वाइन, मेजवा ा अशा गो ींब ल अिजबात माहीत नसले ा अनेक गो ी
अॅ डला माहीत असाय ा. सुझीला न ा गो ी खरे दी करायला आवडायचं. अॅ ड
मा जु ा व ू ात कुठे िमळतील, याचा शोध घेत असे. ितला यंपाक,
बागकाम अशा गो ींम े रमायला आवडत अस ामुळे खूप मह ाकां ी असले ा
सुझी ा तुलनेत अॅ ड अगदीच साधी होती. ामुळे अॅ डनं फ आप ा
नव याला दररोज जेवण बनवून ावं आिण आपलं घर नीट ठे वावं, अशी सुझीची
अपे ा होती; पण ती चुकीची ठरली.
वॉरन ा ि कोनातून अॅ ड अगदी आदश होती. ा ासाठी पे ी
आणणं, कप ां ना इ ी करणं, घर सां भाळणं, ाचं डोकं दाबून दे णं, यंपाक
करणं, आलेले फोन कॉ घेणं आिण ालाच वा न घेत ासारखं राहणं, या सग ा
गो ी ती सां भाळत होती. ानं काय करावं, यािवषयी ती ाला कसलाच स ा दे त
नसे. ानं फ आप ाबरोबर असावं एवढीच ितची अपे ा असे. हे सगळं
समजताच सुझी सु वातीला बेभान झाली; पण नंतर ितनं या गो ीचा ीकार केला.
तरीही वॉरनवर आप ा एकटीचा ह आहे , असं ितला वाटत रािहलं.
अशा रीतीनं वॉरन ा आयु ामधले तुटलेले धागे परत जुळत असले, तरी या
संगातून तो खूपकाही िशकला. पूव सुझी ाला ‘एका खोलीत बसून पैसे
कमाव ासाठी आप ाला आयु िमळालेलं नसतं,’ असं णायची ाचा खरा अथ
वॉरनला आता समजला. वया ा ४७ ा वष हे कळणं णजे तसा खूप उशीरच
झाला होता; पण िनदान यातून तरी आपण धडा िशकायला हवा, असं बफेला वाटायला
लागलं. आपण अॅ डबरोबर राहतो, ही गो बफे लपवून ठे वत नसला, तरी सुझी
आपली ल ाची बायको आहे , हे ाला िविच वाटायचं. यातून खूप अडचणीचे संग
यायचे. कुठ ाही जाहीर काय माम े सुझीकडे बफे अगदी जातीनं ल ायचा
आिण तीच आपली बायको आहे , या गो ीचा मान ठे वायचा. अशा वेळी अॅ डला
अ ंत दु म थान िमळायचं. ाच धत वर ओमाहा ा बाहे र ा सग ा
काय मां म े आिण जाहीर संगां म े आपण सुझीचं थान कायम राखलं पािहजे,
असं अॅ डलाही वाटायचं. कारण आपण ित ा जागी बफेची ल ाची बायको कधीच
बनू शकणार नाही, अशी ितची खा ी पटली होती. ामुळे ितथे ती त: न दु म
भूिमका ायची. अशा कारे बफेबरोबर राहणारी पण ाची ल ाची बायको नाही,
अशी अॅ डची अव था होती. पण ािवषयी ती अिजबात नाराज न ती. उलट
आप ा वाईट प र थतीतून बाहे र येऊन आपण इथपयत पोहोचलो हे काही कमी
नाही, असं ितचं मत होतं. या गोंधळात कॅथ रन ॅहॅमची भर होतीच. कॅथ रनला बफे
हा अॅ डबरोबर राहतो, ही गो अिजबात पसंत पडली नाही, यात आ य
वाट ासारखं काही न तंच. ितनं शेवटी अॅ ड अ ातच नाही, अशा कारे
वागायला सु वात केली.
१९८० साली वा ा प ासा ा वाढिदवसा ा िनिम ानं बफे कुटुं बानं ू
यॉकम े एक जंगी पाट आयोिजत केली. ाम े सुझीनं वॉरनला आवडणा या
पे ी ा कॅ ा संचा ा आकाराचा एक केक तयार केला होता. वॉरन ा
गुंतवणुकीचे घोडे चौफेर उधळत होते. यश ाला अगदी सहजपणे िमळत होतं.
दर ान आप ा संप ीचा समाजालाही उपयोग ायला पािहजे, अशी भूिमका
सात ानं घेतले ा सुझीनं ‘बफे फाउं डेशन‘ ा मा मातून ामु ानं िश ण आिण
इतर सामािजक गो ींसाठी दे ण ा ायला सु वात केली. ते ा ही र म वषाला
साधारण ४०,००० डॉलस इतकी, णजे तशी खूपच कमी होती. अथातच यावर
वॉरनचं िनयं ण होतं. जर सुझीकडे याची सू ं असती, तर ितनं या ा िक ेक पट
जा दे ण ा िद ा अस ा; पण वॉरनला मा अशी घाई करायची न ती. आपण
जमा केले ा संप ीमधला वाटा न ीच समाजाकडे मोठया माणावर परत िदला
पािहजे, असं ालाही वाटे . पण ासाठी धीर धरायला हवा, असं ाचं मत होतं.
कारण आपण पैसे गुंतवत रािहलो, तर ातून आप ाकडे जमा होणारी संप ी खूप
जा होईल आिण ामुळे आपण चंड मो ा माणावर दे ण ा दे ऊ शकू, असं
बफेचं ामागचं तकशा होतं. ते यो च आहे , असं वाटत होतं. कारण १९७८ ते
१९८३ या काळात बफेची मालम ा ८.९० कोटी डॉलसव न थेट ६८ कोटी डॉलसवर
जाऊन पोहोचली होती! यातले आणखी पैसे दे ण ा दे ाम े खच कर ापे ा ते
खूप वाढू ावेत आिण मग दे ण ा ा ात असा वॉरनचा यामागचा ि कोन होता.
वॉरन ा वाढ ा संप ीमुळे ा ाकडे पैसे मागायला येणा या लोकां ची
नुसती रां गच लागायची. ां पैकी काही ामािणक लोकां ना खरं च पैशां ची गरज असे.
वेगवेग ा अडचणींमधून माग काढ ासाठी या लोकां ना पैसे हवे असायचे.
ाचबरोबर काही संधीसाधू लोकही फुकटात वॉरनकडून पैसे उकळायला बघायचे.
ामुळे सग ां ना वॉरनचं उ र ‘मी तुला पैसे िदले, तर इतर कुणालाच नाही णू
शकणार नाही... ामुळे मला माफ कर...’ असं असे. काही जणां ना वॉरनची ही
भूिमका पटे . काही जण मा वॉरन इतका ीमंत असून इतका कंजूष कसा? असा
िवचारत. इतके पैसे असताना बफेनं अशा कारे थोडे पैसे ायलासु ा नकार ावा,
याचं अनेकां ना आ य वाटे . यातून काही जणां नी आपली सगळी संप ी आप ा
मुलां साठीच मागे िश क ठे वावी का, असा एक नवा वाद सु झाला. या संदभात
‘फॉ ून’ मािसकानं एक मुखपृ कथाही छापली. वॉरन बफेचा ि कोन मा एकदम
होता. गरज पड ास आपण आप ा मुलां ा पाठीशी असू असं वॉरननं
सां िगतलं. ाचबरोबर आप ा मुलां नी त:चं आयु त:च घडवलं पािहजे,
यािवषयी तो िवल ण आ ही होता. आप ाला भरपूर पैसे कमावणं श झालं आिण
अशा घराम े ज ायचं भा आप ा मुलां ना लाभलं, याचा अथ ां नी ाचा हवा
तसा गैरफायदा ावा आिण त: ा पायां वर उभं राह ाची अिजबात धडपड क
नये, ही गो आप ाला अिजबात मा नस ाचं बफेनं केलं. असं असूनही
१९८१ साली बफेनं पैसे दान कर ा ा ीनं सु वात केली. यासाठी बकशायर
हॅ थवे ा शेअरधारकां ा पसंती ा क ाणकारी सं थेला कंपनी ा ेक
शेअरमागे दोन डॉलस दान केले जातील, असं वॉरननं जाहीर केलं. ही सु वात छोटी
असली, तरी लोकां ना ती आवडली. यातून वॉरन ा हाती वेगवेग ा लोकां ना कुठ ा
सामािजक तसंच क ाणकारी कामासाठी पैसे दान करावेसे वाटतात, ही रं जक
मािहती लागली. वॉरन बफेला कंजूष णणा या लोकां ना ७ एि ल, १९९३ या िदवशी
 चंड मोठा ध ा बसला. कारण ा िदवशी ओमाहामध ा एका िथएटर ा
नविनिमती ा कामाम े वॉरननं च १० लाख डॉलसचा िनधी ओतला!
१९७० ा दशकाम े अमे रकेम े महागाईनं थैमान घातलं होतं. १९८०चं
दशक सु झालं, तरी ही महागाई संपायची काही िच ं िदसत न ती. िक ेक
वषापासून ‘डाऊ जो ’ हा अमे रकन शेअरबाजाराचा िनदशां क जवळपास ठ
होऊन बसला होता. महागाईला आळा घाल ासाठी अथ व थेम े खेळत
असले ा पैशां चं माण कमी केलं पािहजे, हे एकमेव ल नजरे समोर ठे वत, पॉल
ो र या फेडरल रझ ा णजेच अमे रके ा म वत बँके ा अ ानं
वेगानं ाजदर वाढवत नेले. ामुळे एकीकडे महागाई कमी झाली खरी; पण
ाचबरोबर मंदी आिण बेकारी यां चं माणही वाढलं. ानंतर ो रनं ाजदर
कमी केले. साहिजकच कज घेणं जरा झालं. ाबरोबर अनेक कंप ां नी कज
घेऊन इतर कंप ा िवकत ायचं माण वाढवलं. िक ेकदा असं कज घेताना जी
कंपनी िवकत ायची, ा कंपनीची संप ी तारण णून वापरली जायची. णजे
उ ा हे कज फेडताना अडचणी आ ाच तरी ा िवकत घेतले ा कंपनीची संप ी
िवकून टाकायची आिण कज फेडून टाकायचं, असा सोपा िहशेब या वहाराम े
वापरला जाई. यातूनच ‘जंक बाँ ड’ नावाची संक नासु ा ज ली.
अडचणीत असले ा िदवाळखोरी ा वाटे वर असले ा िकंवा िदवाळखोर
झाले ा कंप ा भां डवल गोळा कर ासाठी शेअरबाजारात न ानं जाऊ शकाय ा
नाहीत. ां ा शेअस ा िकमती आधीच खचले ा असाय ा. ामुळे अशा
कंप ां चे शेअस न ानं खरे दी करायला फारसं कुणी तयार नसायचं. यावर उपाय
णून या कंप ा बाँ ड्स िवकायला काढाय ा. अथातच हे बाँ ड्स िवकत घेणंसु ा
गुंतवणूकदारां ा ीनं खूप धोकादायक असे. या कंप ा जवळपास बुडाले ा
अस ामुळे या बाँ ड्सवरचं ाज िकंवा मुदत पूण झा ानंतर मूळ मु ल तरी परत
िमळे ल का, याची खा ी नसे. साहिजकच असे धोकादायक बाँ ड्स िवकणा या
कंप ां ना हा धोका ीका न बाँ ड्स िवकत घेणा या गुंतवणूकदारां ना आकृ
कर ासाठी खूप जा दरानं ाज ावं लागे. या जा ाजदरा ा आिमषानं
अनेक गुंतवणूकदार हे ‘जंक बाँ ड्स’ िवकत घेत. मायकेल िम न नावा ा एका
भावशाली माणसानं यात एक नवाच पैलू आणला. एखा ा कंपनीचे जंक बाँ ड्स
धोकादायक असले, तरी अशा अनेक कंप ां चे जंक बाँ ड्स एक केले, तर
सरासरी ा नेहमी ा िनयमां नुसार या जंक बाँ ड्समधला एकूण धोका कमी होतो,
असं ाचं णणं होतं. साहिजकच आिथक गुंतवणूक करणा या अनेक कंप ां नी
मो ा माणावर अशा जंक बाँ ड्सची खरे दी सु केली. यामुळे जंक बाँ ड्सना च
ित ा िमळायला लागली. काही कंप ां नी अडचणीत आले ा कंप ा िवकत
ाय ा आिण ासाठीचं भां डवल जंक बाँ ड्स िवकून गोळा करायचं, असा नवा
सपाटा सु केला. इतकंच न े , तर अडचणीत नसले ा पण आप ाच िव ात गुंग
असले ा कंप ां ना जबरद ीनं िवकत ायचा ‘हो ाईल टे कओ र’ नावाचा
कारही वाढला. अथातच ासाठी पु ा जंक बाँ ड्स िवकून भां डवल गोळा केलं जात
असे.
बाँड्स
गुंतवणूकदारा ा नजरे तून सवसामा पणे शेअसमध ा गुंतवणुकीपे ा
बाँ ड्समधली गुंतवणूक जा सुरि त मानली जाते. कधीकधी मा हे साफ चुकीचं
ठरतं. सरकारी बाँ ड्स सुरि त असतात आिण णूनच ां ावर कमी दरानं ाज
िमळतं. याउलट खाजगी कंप ां चे बाँ ड्स कमी सुरि त असतात आिण ावर जा
दरानं ाज िमळतं. काही वेळा तर अ ंत धोकादायक असे ‘जंक बाँ ड्स’ बाजारात
येतात. ावर खूप जा दरानं ाज िदलं जातं. याचं कारण णजे ा कंप ा हे
बाँ ड्स बाजारात आणतात ां चं भिव अिनि त असतं; पण ा कंप ां ना तातडीनं
पैशां ची गरज असते. गुंतवणूकदारां कडून हे पैसे घेऊन ा कंप ा जग ा-वाच ा
तर खूप जा दरानं ा गुंतवणूकदारां ना ाज दे तात. सवसामा
गुंतवणूकदारासाठी हा कार लां बूनच बरा असतो.
हा सगळा कार बफेला अिजबात आवडत नसे. शेअरधारकां ा मालकीचे
पैसे अशा वहारां मधून बँकां मधले लोक, दलाल मंडळी, वकील मंडळी अशा अनेक
लोकां कडे िवनाकारण आिण फुकटच जातात, असं बफेचं मत होतं. ातच या
सग ाम े कज ही गो मो ा माणावर अस ामुळे बफेला ाचा आणखीनच
ितटकारा येई. कज या गो ीची बफेला खूप भीती वाटे . अ ंत िबकट प र थतीत
आिण खूप काळजी घेऊनच आपण कजा ा वाटे ला गेलं पािहजे, असा बफेचा
ि कोन होता. १९८० ा दशकात मा आपला नफा वाढव ासाठी कंप ा कजाचा
मो ा माणावर वापर करायला लाग ा हो ा. हे फ कंप ां ा आिण णूनच
आिथक बाजारां ा पातळीवरच सु होतं असं नाही. नवा अमे रकन रा पती रोना
रीगन यानं ‘रीगनॉिम ’ णून ओळख ा गेले ा आिथक धोरणां ना मो ा
माणावर राबवलं. यालाच ‘स ाय साइड इकॉनॉिम ‘ असं णतात. णजेच
अथ व थेमधली व ूंची मागणी कायम राहावी िकंवा ती वाढावी याकडे फारसं ल
न दे ता पैसा तसंच व ू वगैरे गो ीं ा पुरव ावर सगळं ल कि त केलं जात असे.
पुरवठादारां ना णजे उ ोजकां ना हे सा ावं, यासाठी ां ावर लाद ा
जाणा या करां म े मोठया माणावर घट कर ात आली. साहिजकच सरकारकडे
करा ा पानं गोळा होत असले ा महसुलाम े घट वाढत गेली. याचा एक मोठा
प रणाम णजे अमे रकन सरकारचं उ आिण सरकारचा खच यां ामधली
तफावत णजेच अथसंक ामधली तूट वाढत गेली. अनेक वष ही तूट वाढत
गे ामुळे अमे रकन सरकार ा डो ावरचं एकूण कज वाढत गेलं. दु सरीकडे
सवसामा अमे रकन नाग रकसु ा कज घेऊन खरे दी करत अस ामुळे ां ा
डो ावरही कज साचत गेलं. े िडट काड मो ा माणावर वापरायचं आिण श
होईल, तोपयत े िडट काडाचं िबल थकवत राहायचं, असा कार वाढत गेला. पैसे
साठवून ठे वायची वृ ी कमी होत गेली. खिचकपणा आिण ामुळे कजबाजारीपणा
यात वाढ झाली. बफे मा अजूनही कंप ा िवकत घेणं िकंवा ां ाम े गुंतवणूक
करणं, यासाठी अिजबात कज घेत नसे. आप ाकडे िश क असले ा पैशां मधूनच
तो हे वहार करत असे.
अशा रीतीनं वैय क आयु ातली ससेहोलपट सु असताना गुंतवणुकी ा
जगातली बफेची घोडदौड मा वेगानं सु च होती. आजूबाजूला अनेक नवन ा
िवि आिण बफेला ‘जुनाट’ ठरवणा या संक ना थैमान घालत अस ा, तरी
आप ा नेहमी ाच शां तपणानं पूण संयम राखून वॉरन बफे आपली गुंतवणूक करत
होता. ातूनच आप ा हाती दीघकालीन यश लागणार आहे , याची बफेला खा ी
होती.
 िमसेस बी आिण बकशायर हॅ थवे
कु ठ ाही कंपनीम े गुंतवणूक कर ापूव ा ां चा वॉरन बफे
अ ास करत असे ां ापैकी एक मह ाचा णजे, ‘ ा कंपनीचा ित ध
बन ाची वेळ आप ा त:वर आली, तर काय घडे ल आिण आप ाला ते आवडे ल
का? ’ यासाठी आप ाकडे भरपूर भां डवल, मनु बळ आिण इतर सग ा सोयी
उपल आहे त, अशी क ना क न तो या ाचा िवचार करत असे. अशाच
िवचारात असताना १९८३ साली बफे ‘ने ा ा फिनचर माट’म े िशरला. चंड
मो ा आकारा ा या दु कानाची मालकी फ ४ फूट १० इं च उं ची ा आिण
काहीशा वाकले ा ८९ वष वया ा रोझ मिकन या ीकडे होती. नंतर बफे
कायम ितला ‘िमसेस बी’ असंच णायचा. एखा ा त णीला लाजवेल, अशा उ ाहानं
ती आप ा सहका यां ना कामािवषयी ा सूचना दे त होती आिण लहान मुलां ची असते,
तशा एका छो ाशा गाडीत बसून दु कानामध ा वेगवेग ा भागां मधून फेरफटका
मारत होती. या बाईशी का िनकरी ा धा कर ाची िहं मत आप ात नाही, असं
बफेला जाणवलं. साहिजकच ित ा वसायाचा िह ा आपण खरे दी करावा का,
असा िवचार ा ा मनात िशरला. ानं लगेचच ितला आपलं दु कान बकशायर हॅ थवे
कंपनीला िवक ात रस आहे का? असं िवचारलं आिण आ य णजे ितनंसु ा
ाच णी या ाचं होकाराथ उ र िदलं. ावर बफेनं यासाठीची िकंमत िवचारताच
ितनं ‘६ कोटी डॉलस ’ असं बफेला सां िगतलं. बफेला हा आकडा मा अस ामुळे
ानं ‘िमसेस बी’शी ह ां दोलन केलं आिण एक-पानी करारनामा क न आपला
वहार पूण ाला ायचं न ी केलं. ‘िमसेस बी’ला इं जी भाषासु ा येत न ती!
काही िदवसां म ेच बफेनं ितला या वहारासाठी ा रकमेचा चेक िदला. ितनं ा
चेककडे नीटपणे बिघतलंसु ा नाही. तो चेक ितनं नुसता घडी क न ठे वला आिण
बफेला ‘िम र बफे, आपण आता संयु पणे आप ा ित ाचा पार भुगा क न
टाकणार आहोत.’ असं सां िगतलं. ही ‘िमसेस बी’ न ी होती तरी कोण?
रोझ गोरिलक असं मूळ नाव असलेली ही बाई १८९३ साली झार ा
स ेखाल ा रिशयामध ा एका खेडेगावात ज ली होती. अ ंत हला ा ा
प र थतीत ितचं बालपण गेलं. ितचे वडील धमा ा सेवेत होते; पण असं असूनही
आप ा रोज ा आयु ातले काही सुटत नाहीत, याची रोझला लगेचच जाणीव
झाली. सतत क करणा या आिण िकराणामालाचं दु कान चालवणा या आप ा
आईची दयनीय प र थती बघून रोझनं वया ा सहा ा वष या दु कानात काम
करायला सु वात केली. आप ा वया ा तेरा ा वष ितनं एका जरा मो ा दु कानात
नोकरी िमळवली आिण आणखी तीन वषानी तर ती हे दु कान त:च चालवायला
लागली. ित ा हाताखाली पाच पु ष काम करायचे. १९१४ साली इझाडोर
मिकनशी रोझचं ल झालं. तो काम शोध ासाठी अमे रकेला गेला. यानंतर सु
झाले ा पिह ा महायु ा ा संकटामुळे रोझ मिकननं रे े वास क न
रिशयामधून आपली सुटका क न घेतली. िचनी सीमेवर ितला एका रिशयन सैिनकानं
अडवलेलं असताना पासपोटिवना चालले ा मिकननं आपण रिशयन ल रासाठी
चामडयाची खरे दी करायला चाललो अस ाचं आिण आपण परत येताना ोड् काची
बाटली भेट णून आणू, अशी थाप ा सैिनकाला मारली. अथातच ात खूप
खटाटोपी क न ती अमे रकेला पोहोचली. १९१९ साली आप ा नव यासह मिकन
ओमाहा शहरात थाियक झाली. आपली अव था कफ क असूनही ितनं आपले
आई-वडील तसंच भावंडं या सग ां ना रिशयामधून आप ा घरी आण ात यश
िमळवलं. १९३७ साली आप ा वया ा ४४ ा वष मिकननं इकडून-ितकडून
५०० डॉलस गोळा केले आिण वॉरन बफे लहानपणी ा िकराणामाला ा दु कानात
काम करायचा ा ा जवळच आपलं दु कान थाटलं. आपलं दु कान छोटं असलं, तरी
सगळी ं भ िद च बघायची असं ितनं मनाशी ठरवलेलं अस ामुळे या
दु कानाचं नाव ‘ने ा ा फिनचर माट’ असं ठे वलं. अ ंत ात माल िवकायचं ितचं
धोरण अस ामुळे ँडेड फिनचर ा उ ादकां नी आपली उ ादनं ित ा दु कानात
िव ीला ठे वायची नाहीत, असा िनणय घेतला. ामुळे दू रव न आप ाकडचा
जा ीचा माल िवकणा या दु कानां मधून आिण कधीकधी तर च आप ा घरातलं
फिनचर िवक ाचा माग मिकननं ीकारला.
मिकन आप ा दु कानात व ू ात िवकत अस ामुळे ितचे ित ध
खूप िचडायचे. एका कंपनीनं आप ा कापटची िकरकोळ िव ीची कमीतकमी िकंमत
ित याड ७.२५ डॉलस इतकी ठे वलेली असताना मिकन मा आप ा दु कानात ही
कापट ित याड फ ४.९५ डॉलसनाच िवकत असे. यामुळे भडकून या कंपनीनं
मिकनवर खटला भरला; पण िनकाल तर मिकन ा बाजूनं लागलाच आिण
िशवाय हा िनकाल दे णा या ायाधीशानं पुढ ाच िदवशी मिकन ा दु कानातून
१,४०० डॉलस िकमतीची कापट िवकत घेतली. एकूणच मो ा माणात खरे दी क न
खरे दी ा िकमतीत सूट िमळवायची आिण थोडा नफा कमावून ाहकालाही कमी
िकमतीचा फायदा िमळे ल, अशा कारे िव ी करायची असं मिकनचं सात ानं
धोरण रािहलं. आप ा कामातून ती कधीच सु ी ायची नाही आिण आप ा
कमचा यां नी आळशीपणा केला, तर ां नाही ती चां गलीच धारे वर धरायची. एकदा
ितनं घेतलेलं कज फेडणं अवघड होऊन बसलं ते ा लगेचच इथून पुढे अिजबात कज
ायचं नाही, असा िन य ितनं त: ा मनाशी केला. कधीही खोटं बोलायचं नाही
आिण कुणालाही फसवायचं नाही, असे िनयम ितनं त:साठी घालून घेतले आिण ते
कायम पाळले. मिकन ‘ ामुळे आप ावर नशीब कायम खूश रािहलं,’ असं
 णत असे.
सुझन बफेचे मिकन कुटुं बाशी ेहपूण संबंध होते. बफेलाही या
दु कानािवषयी माहीत होतं. ानं पूव हे दु कान खरे दी कर ासाठीचा ाव
किमनसमोर ठे वला; पण बफेनं ासाठी दे ऊ केलेली र म खूपच कमी आहे ,
असं सां गून मिकननं बफेचा ाव धुडकावून लावला. यामुळे नाऊमेद न होता
बफेनं मिकन ा दु कानावर बारकाईनंल ठे वलं. एकामागून एका ित ाला ती
च वसायातून बादच करत चालली होती. ित ा िचकाटीपुढे आिण ावसाियक
िन े पुढे कुणीच िटकत नाही, हे बफेला समजलं होतं. नंतर मिकन खूप वषानी
आपला वसाय िवकायचा िवचार करत अस ाचं समज ावर बफेनं तो खरे दी
कर ासाठी पु ा य सु केले. कर भर ापूव चं मिकन ा दु कानाचं वािषक
उ साधारण १.५० कोटी डॉलसचं अस ाचं बफेला समजलं. ानं या
कागदप ां ची फेरतपासणीसु ा क न घेतली नाही, इतका ाचा मिकन ा
ामािणकपणावर आिण ावसाियक िन े वर िव ास होता. कुठ ाही वसायात
गुंतवणूक कर ापूव या गुंतवणुकीिवषयी आप ाला िकती आ िव ास वाटतो याचा
बफे नेहमी िवचार करत असे. हा वसाय चालवणारे लोक िकती ामािणक आहे त,
हा ा ा ीनं सग ात मह ाचा मु ा असे. एखा ा वहारात जा फायदा
होणार असं िदसत असूनही तो वसाय करणा या लोकां िवषयी बफेला पूण खा ी
नसेल, तर तो अशा वहारा ा भानगडीतच पडत नसे. पूव जे पी मॉगन (सीिनयर)
या िस बँकरनं टलं होतं, ा माणेच बफेसु ा कुठ ाही वसायाचं आिथक
मू ठरवताना तो वसाय चालवणा या लोकां ा िव ासाहतेला आिण ां ा
कामावर ा िन े ला सग ात जा मह दे त असे.
अथातच हा वसाय मिकनकडून खरे दी के ावर तो चालव ाचा उ ाह
बफेम े अिजबातच न ता. ाचं सगळं ल आता पुढ ा कुठ ा कंपनीत
गुंतवणूक करायची याकडे लागून रािहलं होतं. ामुळे ानं मिकनला वािषक ३
लाख डॉलसचा पगार दे ऊन हा वसाय पूव माणेच चालवायला सां िगतलं. हे काम
ित ािशवाय दु सरं कुणी इत ा धडाडीनं क शकेल, असं बफेला वाटतच न तं.
बफेला मिकन कुटुं बा ा ावसाियक िन े िवषयी इतका आदर वाटायचा की, ानं
दािग ां ची िव ी करणारं ‘बोरशाई ’ नावाचं दु सरं एक दु कानही िवकत घेतलं.
मिकन ा बिहणीनं आिण ित ा नव यानं १९४८ साली हे दु कान रिशयामधून
अमे रकेत आ ावर िवकत घेतलं होतं. तेसु ा हे दु कान श ितत ा कमी
िकमतीत चां गला माल िवक ा ा त ानुसार चालवायचे. लवकरच हे दु कान
अमे रकेमधलं दािग ां ा िव ीसाठीचं दु सरं सग ात मोठं दु कान झालं.
या संदभात बकशायर हॅ थवे या मूळ ा कापडिनिमतीसाठी ा कंपनीची
तुलना मिकन ा फिनचर ा दु कानाशी करणं रं जक ठरे ल. बकशायर हॅ थवे आिण
ित ा ित ध कंप ा यां ाम े न ी काय फरक आहे , हे ाहकाला फारसं
समजत नसे. ा ा ीनं कापडखरे दी एवढाच मु ा मह ाचा असे. मिकन ा
ित ाकडून फिनचरची खरे दी न करता ती मिकन ा दु कानातूनच
कर ामागे मा ाहकां चा िविश हे तू असे. आपली कुठ ाही कारे फसवणूक न
होतासु ा आप ाला सग ात ात हे फिनचर िमळणार आहे , याची ां ना
खा ीच असे. ामुळे एखा ा ाळू माणसा माणे ते मिकन ा दु कानातून खरे दी
करत असत. तसंच बकशायर हॅ थवेम े भां डवली गुंतवणूक खूप मो ा माणातली
होती आिण ती दीघकाळ तशीच कायम ठे वावी लागे. तसंच कुठ ाही ित ानं
आप ाकड ा यं सामु ीम े सुधारणा केली िकंवा ात कुठ ाही कारची
आधुिनकता आणली की, बकशायर हॅ थवेलाही तसंच करणं भाग असे. इतर सग ा
ित ानाही धत िटकून राहायचं असेल, तर हे च करावं लागे. साहिजकच शेवटी
एकूण कुणालाच यातून कोणताच फायदा िमळत नसे; कारण सग ां चा खच
जवळपास एकसार ा माणातच वाढत असे. मिकन ा दु कानामधलं फिनचर
मा िवल ण वेगानं िवकलं जात अस ामुळे ितचं भां डवल िवनाकारण दीघकाळ
गुंतून राह ाचा नसे. बकशायर हॅ थवे कंपनी चालवणारा केन चेस अ ंत
ामािणक आिण झपाटू न काम करणारा माणूस होता. ानं सात ानं आप ा
कंपनी ा कामकाजात सुधारणा कर ाचे य केले. नवन ा तं ानाचा वापर
क न तो खच कमी करणं आिण िव ी तसंच नफा वाढवणं तसंच कामगार
संघटनां बरोबरचे संबंध सुधारणे अशा गो ी साध ाचा य करे ; पण धमुळे ाला
ात यश येत नसे. ित ध कंप ासु ा लगेचच अशाच कार ा यु ा योजून
परत एकदा बकशायर हॅ थवेसमोर नवी धा उभी करत असत. यातून बफे ‘चां गला
व थापकसु ा खराब वसायाम े सुधारणा क शकत नाही’ असा मह ाचा
धडा िशकला. यातूनच अडचणीत असले ा वसायां ा बाबतीतलं ाचं
turnarounds seldom turn... हे गाजलेलं िवधान िनमाण झालं. मिकन ा
दु काना ा खरे दीतून बफेला पिह ा १५ मिह ात िमळालेला नफा हा बकशायर
हॅ थवे ा खरे दीनंतर ा १९ वषा ा न ा न जा होता!
शेवटी नाइलाजानं बफेनं १९८० साली बकशायर हॅ थवे ा मँचे रमध ा
कापडिगर ा बंद क न टाक ा आिण ू बेडफडमध ा कापडिगर ां म े ानं
एक-तृतीयां श घट केली. असं असूनही कंपनीला होत असले ा तो ात वाढच होत
रािहली. एकूणच कापडिनिमती उ ोगाला लागलेलं हण दू र होत न तं. आपण
सगळीच कंपनी बंद क न टाकू अशी एक धमकीच बफेनं बकशायर हॅ थवेचा मुख
चेस याला िदली. आ य णजे अशा प र थतीतून चेसनं कंपनीला काही काळासाठी
पु ा चां ग ा मागावर ने ात यश िमळवलं. नंतर चेस िनवृ झा ावर कापडिनिमती
वसायाम े पदवी िमळाले ा आिण ानंतर एमबीए केले ा एका युवकाकडे
कंपनीची सू ं आली. ानं कंपनीम े न ानं भां डवल ओत ाची गरज अस ाचं
बफेला सां िगतलं; पण बफेनं ाला नकार िदला आिण १९८५ साली कापडिनिमतीचा
वसाय बंद क न टाकला. यामुळे ४०० कामगारां वर बेकारीची कु हाड कोसळली.
ां ना या िनणयाची क ना काही मिहने आधीपासून दे ात आली होती आिण
ासाठी थोडा भ ा तसंच नवी कौश ं िशक ासाठीचं िश ण या गो ीसु ा
कर ात आ ा हो ा. कामगारां ना बफेची भेट ायची होती; पण बफेनं ाला
नकार िदला. कामगारां वर बफेला कुठलाही अ ाय करायचा नसला तरी ां ािवषयी
माणाबाहे र िज ाळा िकंवा कणव बाळगायचं कारण नाही असं ाचं मत होतं.
नुकसानीत सु असलेला वसाय िवनाकारण सु ठे व ातून कुणाचंच भलं होत
नाही असं ाचं मत होतं आिण ा िनणयावर तो ठाम होता.
अशा कारे बकशायर हॅ थवे या कापड वसायामध ा आप ा
नुकसानाला आणखी िकती वाढू ायचं, यावर खूप िवचार क न बपेनं िनणायक
पाऊल उचललं. ाचबरोबर ‘िमसेस बी’ ा वसायासार ा आणखी वसायां ा
शोधात तो रािहला. आपली गुंतवणूक आणखी यश ी ठरवायची असेल, तर ासाठी
‘िमसेस बी’सार ा लोकां चे वसायच आप ाला शोधायला हवेत याची जाणीव
ाला न ानं झाली.
 ‘सॅलोमन दस’चं भयानक करण
‘सॅ लोमन दस’ या कंपनीचं करण िवसा ा शतकामध ा
शेअरबाजारां शी संबंिधत असले ा वहारां ा संदभात चां गलंच गाजलं. बफेनं या
कंपनीम े मोठी गुंतवणूक केली आिण या वहारामुळे ा ावर चां गलंच
प ावायची वेळ आली. याची पा भूमी णजे १९१० साली या कंपनीचा ज झाला.
सु वातीला सरकारी बाँ ड्सम े ही कंपनी गुंतवणूक करायची. िचवटपणे काम करत
कंपनीनं या कामात चां गलं यश िमळवलं. जॉन गट ं ड नावाचा माणूस १९७८
सालापासून ही कंपनी चालवायचा. या कंपनीला आप ा कारिकद त आणखी चां गलं
यश िमळवून िद ावर १९८१ साली गट ं डनं ‘सॅलोमन दस’ िवकून टाकली. ा ा
मोबद ात ाला आिण ा ा भागीदारां ना ेकी सुमारे ८० लाख डॉलसचा
मोबदला िमळाला. तरीही दु स या एका सहका यासह कंपनीचा मु कायकारी
अिधकारी णून गट ं ड काम करत रािहला. या सहका याची थो ाच काळात
गट ं डनं हकालप ी क न टाकली आिण कंपनीचं कामकाज आणखी पुढे नेलं.
१९८५ साली ‘सॅलोमन दस’ कंपनीचा नफा ५५.७० कोटी डॉलसवर जाऊन
पोहोचला. ानंतर मा कंपनीची घसरण सु झाली. अशा वेळी गट ं डनं काही कटू
िनणय घेणं भाग असतानासु ा तो कचरला आिण ामुळे अनेक चां गले लोक कंपनी
सोडून गेले. या सग ा घटना माचं खापर गट ं ड ा डो ावर फोड ात आलं.
शेवटी ‘सॅलोमन दस’ कंपनीम े सग ात मो ा माणात गुंतवणूक केले ा एका
दि ण आि कन कंपनीनं आपली गुंतवणूक काढू न ायची अस ाचं गट ं डला
कळवलं. ामुळे नवा गुंतवणूकदार शोधणं भाग होतं. काही अडचणींमधून माग
काढत पुढे गे ावर गट ं डला बफेची आठवण झाली.
बफेला ‘सॅलोमन दस’ कंपनीम े गुंतवणूक कर ात फारसा रस नसला
तरी या गुंतवणुकीमधून चां गला लाभ िमळत असेल, तर ात पडायला तो अथातच
तयार होता. तां ि क भाषेत सां गायचं तर बफेला ‘सॅलोमन दस’ कंपनीचे ‘कॉमन
ॉक’ णजेच सवसामा गुंतवणूकदारां नासु ा खरे दीसाठी उपल असलेले
शेअस िवकत ायचे न ते; पण ‘क िटबल ि फड’ कारचे शेअस िवकत
घे ासाठी मा तो उ ुक होता; णजेच काही खास कारे आप ाला फारसा तोटा
होणार नाही, अशा कारचे शेअस िवकत ायला बफे तयार होता. हे ‘क िटबल’
शेअस णजे शेअस आिण बाँ ड्स अशा दो ी कार ा गुंतवणुकींचं िम ण असतं.
बाँ ड शेअरपे ा अथातच जा सुरि त असतो आिण ावर ठरावीक दरानं ाज
िमळतं; पण हे ‘क िटबल’ कारचे शेअस णजे बफेला हवं असेल, ते ा ठरावीक
दरानं या बाँ ड्सऐवजी ा माणातले शेअस िमळू शकणार होते. आपली गुंतवणूक
करताना या ‘क िटबल’ गुंतवणुकीवर आप ाला दरसाल ९ ट े ाज िमळायला
हवं, अशी अट बफेनं घातली. णजेच काही वषानी या बाँ ड्सचं पां तर शेअसम े
क न जा नफा कमावून ते शेअस िवकून टाकायचे आिण आपला एकंदर नफा
साधारण १ ट ां वर ायचा अशी बफेची योजना होती. बफेनं आप ाला या
गुंतवणुकीमधून शेवटी १५ ट े दरानं लाभ होणार असेल, तर आपण ही गुंतवणूक
करायला तयार अस ाचं गट ं डला सां िगतलं. या ा मोबद ात बफे ‘सॅलोमन
दस’ कंपनीत आप ा तोपयत ा आयु ातली सग ात मोठी णजे ७० कोटी
डॉलसची गुंतवणूक करणार होता.
गट ं डसमोर दु सरा मागच िश क न ता. ामुळे ानं बफेची अट मा
क न ाला हे शेअस उपल क न िदले. साहिजकच अ ंत कमी धोका प न
बफेनं या कंपनीत गुंतवणूक तर केलीच; िशवाय बफे आिण मंगर यां ना कंपनी ा
संचालक मंडळाम े जागाही िमळा ा. खरं णजे ‘सॅलोमन दस’चं भिव फारसं
उ ल नाही, असं िदसत असतानासु ा या कंपनीम े बफेनं इतकी मोठी गुंतवणूक
कशी केली? असा काही जण िवचारत होते; पण आपण गट ं डकडे बघून ही
गुंतवणूक केली अस ाचं उ र बफेनं िदलं. बफे नेहमी काही माणसां वर िवसंबून
रा न ां ा भरव ावर गुंतवणूक करत असे. गट ं डही ातलाच एक होता.
साहिजकच बफेला ा ा कंपनीत गुंतवणूक कर ात कसलाही धोका वाटला नाही.
नेहमी माणेच बफेनं हा वहार करताना खूप सावधिगरी बाळगली होती. आधी
ट ा माणे ामध ा अटींनुसार सॅलोमन दस कंपनी बफेला शेअसऐवजी
बाँ ड्ससारखं ९ ट े दरानं ठरावीक ाज दे ईल, असं ठरलं. पण जर सॅलोमन
दस ा शेअरची िकंमत ३८ डॉलस न वाढली, तर मा या बाँ ड्सचं पां तर बफेला
शेअसम े करणं श झालं असतं. णजेच सॅलोमन दस कंपनीची कामिगरी
सुधारली नाहीतरी बफेला िकमान ९ ट े दरानं ाज िमळणार होतं आिण जर
कंपनी पु ा सु थतीत आली आिण ित ा शेअरची िकंमत वधारली तर ती िजतकी
वधारे ल ितत ा माणात बफेला फायदा िमळणार होता. णजेच या वहाराम े
बफेचं नुकसान होणं जवळपास अश होतं.
नेमकं १९८७ साली डो रस या बफे ा बिहणीला शेअरबाजारात चंड
नुकसान झा ाची बातमी छापून आ ामुळे बफेची खूप बदनामी झाली. ातच
डो रसनं तीन ल ं केली होती आिण ित ी ल ां नंतर ितला घट ोटाचा सामना करावा
लागला होता. हाव िनमाण झा ामुळे डो रसनं कुठलाही िवचार न करता िकंवा
बफेसकट कुणाचाच स ा न घेता शेअरबाजारात धोकादायक कारची बरीच
गुंतवणूक केली होती. बफे ा अपे े माणे शेअरबाजार कोसळणार होताच. ाआधी
बफेनं आप ा तीन लाड ा कंप ा सोडून इतर सग ा कंप ां चे शेअस िवकून
टाकले. नेहमी माणेच तो गुंतवणुकी ा संदभातले आपले दोन िनयम कसोशीनं
पाळायचा य करत होता. पिहला िनयम, ‘कधीही पैसे गमावू नयेत.’ असा होता
आिण दु सरा िनयम ‘पिहला िनयम पाळा,’ असा होता. १६ आिण १९ ऑ ोबर, १९८७
या िदवशी ‘डाऊ जो ’ िनदशां क अनु मे १०८ आिण त ल ५०८ अशा अंकां नी
खाली आला. बफेनं डो रसला थेट मदत केली नाही. कारण अशा चुकां वर पां घ ण
घात ामुळे चुका करणारा माणूस ातून कुठलाच धडा िशकत नाही, असं बफेचं मत
होतं. ाचबरोबर डो रसची प र थती अगदीच हला ाची होऊ नये यासाठी बफेनं
ितला दरमहा ठरावीक पैसे िमळत राहतील, अशी सोय मा क न िदली. त: बफेनं
शेअरबाजारातली आपली गुंतवणूक ब यापैकी काढू न घेतली असली, तरी ानं कायम
ठे वले ा गुंतवणुकीतून ाचं सुमारे ३४.२० कोटी डॉलसचं नुकसान झालं. बफेवर या
सुमाराला कोसळलेलं दु सरं संकट सॅलोमन दस कंपनी ा शेअर ा िकमतीत
झाले ा मो ा घटीचं होतं. यामुळे बफे आिण गट ं ड यां चे संबंध िबघडलेले
अस ा ा आिण ामुळे सॅलोमन दसमधली आपली गुंतवणूक बफे काढू न घेणार
अस ा ा अफवा पसर ा. ात यातलं काहीच घडलं नाही. उलट कंपनीचं
कामकाज नीटपणे चालव ासाठी गट ं डला मदत कर ासाठी बफे य शील
होता.
दर ान सॅलोमन दसमध ा गुंतवणुकीिवषयीची बफे आिण मंगर यां ची
िनराशा वाढतच गेली. कंपनीनं वारे माप खच सु ठे वला होता, तसंच आप ा
कमचा यां ना मो ा माणावर बोनस ायचं धोरणही ीकारलं होतं. बफे आिण मंगर
यां ना आ मकपणा आवडत नस ामुळे ते सॅलोमन दस कंपनी ा संचालक
मंडळात असूनसु ा अशा िनणयां ना फारसा िवरोध करत नसत. शेवटी हा कार
हाताबाहे र चालला आहे , असं वाटू न बफेनं एकदा बोनसचं माण कमी करायला
पािहजे, असं मत आ हानं मां डलं. गुणवान लोकां ना जा पगार तसंच जा बोनस
ायला बफेचा अिजबातच आ ेप न ता. पण उगीचच खैरात वाट ासारखे पैसे
वाट ाला मा बफे अिजबात तयार न ता. कहर णजे यानंतर उलट बोनस ा
वाटपाचं माण लगेचच ७० लाख डॉलसनी वाढलं. तसंच खराब कामिगरी करणा या
लोकां ना कुठ ाच कारे िश ा कर ात आली नाही. आठ वषाम े कंपनी ा
शेअरची िकंमत जवळपास वाढलीच न ती; तसंच ित ा उ ात १६.७० कोटी
डॉलसची घट झाली होती. एका बैठकीत बफेनं सॅलोमन दस ा कमचा यां ना बोनस
वाट ासंबंधी ा मतदानाम े थमच नकाराथ मतदान केलं; पण इतर लोकां ा
ब मतापुढे ाचं काही चाललं नाही. ातच बफेसार ा अ ाधीशानं आिण पैसे
कमाव ािवषयी चंड आकषण असले ा माणसानं इतर लोकां ा खशात
जा ीचेपैसे जाऊ नयेत णून य के ाची बातमी सगळीकडे पसरली. ामुळे
बफे ा िवरोधात उलटसुलट बात ा छापून आ ा. बफे ा ‘हावरटपणािवषयी’
सॅलोमन दस कंपनीचे कमचारी आिण इतर अनेक लोक यां ा मनात नाराजी
पसरली. बफे ा िवरोधकां नी पूव बफेनं सॅलोमन दसम े केलेली गुंतवणूक परत
िवकत घे ासाठी य सु केले. बफेला कंपनीकडून िवनाकारणच खूप जा नफा
िमळतो आहे , असं ां चं मत होतं; पण शेवटी सॅलोमनमध ा कुणाचीच बफेशी या
बाबतीत बोलायची िहं मत न झा ामुळे हा िवषय इथेच संपला. तेव ात काही
काळातच सॅलोमन दसमध ा पॉल मोझर या एका उ पद थानं बाँ ड्स ा
वहारात बरे च गैर कार केले अस ाचं ल ात आलं. हे करण भयंकरच होतं.
अमे रकन सरकार जे बाँ ड्स िवकायला काढतं, ां ना ‘टे झरी बाँ ड्स’ असं
णतात. असे िकती बाँ ड्स एका कंपनी ा एका अिधकृत ितिनधीला णजे
डीलरला िवकत घेता येतील, यावर मयादा असते. ितचं उ ंघन क न इतर लोकां ा
खा ां ा नावावर जा ीचे बाँ ड्स मोझर िवकत घेत असे. मोझरचे हे गैर कार काही
जणां ा ल ात आले आिण ां नी या संदभात मोझरला इशाराही िदला. असं असूनही
ातून मोझरनं कसलाच धडा घेतला नाही. उलट तो आपले गैर कार वाढवतच
रािहला. ही गो १९९१ साल ा एि ल मिह ातच कंपनीचा मुख जॉन गट ं डसह
इतर मु अिधका यां ना माहीत होती. असं असूनही अॉग मिह ापयत बफे, मंगर
आिण कंपनी ा संचालक मंडळाचे इतर सद यां ना यातलं काहीच माहीत न तं.
बफेला कंपनी ा अिधका यां नी सु वातीला अधवटच मािहती िदली. मंगरकडून
सगळी प र थती बफेला नीट समजली. कंपनीनं एक िनवेदन जारी करायचं ठरवलं.
या िनवेदनात कंपनीनं केलेला खुलासा समाधानकारक नस ाचं आिण कंपनी ा
मु अिधका यां ना या करणािवषयी काही मिह ां पासून मािहती अस ाचा उ ेख
नसणं चुकीचं अस ाचं मंगरचं मत होतं. असं करणं धो ाचं आहे , असं कंपनीचे
अिधकारी णत होते. कारण कंपनीला अनेक जणां कडून अ कालीन कज िमळत
असत आिण ा जोरावर कंपनीचं कामकाज सु असे. आपली चूक पूणपणे मा
केली, तर हे लोक आता आप ाला कज दे णार नाहीत आिण आप ाला कंपनीचा
कारभार चालवणंसु ा अश होईल, असं या अिधका यां ना वाटत होतं. शेवटी फार
खुलासा न करताच कंपनीकडून या करणासाठीचं प क जारी कर ात आलं.
दोनच िदवसां नी या संदभातली सनसनाटी बातमी ‘वॉल ीट जनल’ या
वतमानप ाम े छापून आली. सॅालोमन दस ा शेअरची िकंमत पाच ट ां नी
घस न ३५ डॉलस ा खाली आली. ही बातमी छापून आ ावर गट ं डनं बफेला
फोन केला. बफे शां तच होता. ानं गट ं डला या करणामधली आणखी मािहती
जाहीर कर ाचा स ा िदला. लपवाछपवी क न काहीच फायदा नाही, असं ाचं
मत होतं. नेहमी ाच थत तेनं बफेनं ‘आप ा कंपनीचं आिथक नुकसान झालं,
तर मी ते खपवून घेईन; पण आप ा कंपनीचं नाव थोडं सु ा खराब झालेलं
आप ाला अिजबात खपणार नाही.’ हे आपलं ीदवा अगदी कसोशीनं पाळलं.
यानंतर हे िवधान अनेक कंप ां म े तसंच वसायाशी संबंिधत असलेलं िश ण
दे णा या सं थां म े अ ंत लोकि य झालं. ाचे दाखले अनेक जणां नी सात ानं िदले.
बफे ा या िवधानात ाची सावधिगरी, इतरां ना अनुभवाचे बोल ऐकव ाची ाची
आवड, वाग ाम े आिण काम कर ा ा प तीम े कुठलेही छ े पंजे न
बाळगता सरळपणे आपलं कामकाज चालवणं, असे अनेक गुण एक आ ाचं िदसून
येतं. नेहमी सग ा िनयमां चं पालन करणं, ामािणकपणाम े कुठलीच तडजोड न
करणं, आप ािवषयी लोकां ना वाटत असले ा िव ासाला तडा जाऊ न दे णं, या
सग ा गो ींना बफे कमालीचं मह दे त असे. सॅलोमन दसनंही याच त ां शी
ामािणक राहावं, अशी बफेची अपे ा होती. या संदभात बफे ‘मुखपृ चाचणी’
नावाची एक सोपी संक ना मां डत असे. ती सग ां नाच समजेल आिण पटे ल अशी
होती. ानुसार कुठ ाही कंपनी ा कुठ ाही कमचा यानं आपण करत असले ा
चुकी ा कृ ािवषयीची िकंवा उचलत असले ा पावलािवषयीची बातमी ा ा
दु स या िदवशी ा वतमानप ा ा मुखपृ ावर छापून आली, तर चालेल का असा
िवचार आधी करावा, असं बफे णत असे. अशी बातमी आपला जोडीदार, आपली
मुलं, आपला िम प रवार, आपले सहकारी या सग ां नी वाचली तरी चालेल अशी
आपली खा ी असेल, तरच आपण करत असलेलं कृ करावं असं बफेला णायचं
होतं.
सॅलोमन दसचा कारभार बफेनं जवळू न बिघतला ते ा ाला मोठा ध ाच
बसला. अ ंत साधेपणानं आिण सगळे अनाव क खच टाळू न आपलं वैय क
आयु घालवणारा बफे सॅलोमन दसमधले लोक कंपनी ा िजवावर चंड वायपळ
खच करताना बघून थ च झाला. सॅलोमन दसम े अ ंत आिलशान
बैठक व था वगैरे तर होतीच; पण िशवाय खूप खिचक अ पदाथ कमचा यां ना
फुकट उपल क न दे ात आले होते. कायालयातच एक यंपाकघर होतं. ितथून
काही कमचारी ां ना हवा असलेला पदाथ अॉडर क शकायचे. कंपनीमध ा
उ पद थां ची जेव ासाठीची व था एखा ा पंचतारां िकत हॉटे लसारखी होती.
कायालयातच एक उ दजाचं केशकतनालय होतं. अशा अनेक गो ी बघून बफे
अवाक झाला. पैसा मयािदत माणातच उपल असतो आिण आपण तो अ ंत जपून
वापरला पािहजे अशा िवचारसरणीत बफे वाढला होता. तसंच आप ा आयु ाचा वेग
आपणच ठरवला पािहजे, अशा सं ृ तीम े तो घडला होता. आता पा ासारखा
वाहत असलेला पैसा आिण जीवघे ा वेगानं लोक करत असलेली धडपड या गो ी
बघून बफे अ ंत अ थ झाला. पैशां ची कमतरता तर कुणाला जाणवतच न ती,
पण िशवाय वॉल ीटवरचे ब सं लोक सकाळी ५-६ वाजता घर सोडून कामावर
यायचे आिण रा ी ९-१० वाजताच घरी परतायचे. या ा मोबद ात या लोकां ना चंड
आिथक मोबदला िमळत असे. अथातच णूनच या लोकां ा ेक सेकंदावर
आपला ह आहे , अशी संबंिधत कंप ां ची धारणा असे. बफेला हे सगळं सहन
हो ापलीकडचं होतं.
ा वष ा बोनससाठी ा िनधीम े १ कोटी डॉलसची घट करायचा िनणय
बफेनं घेतला. आप ा मालकां साठी दु म कारचा परतावा िमळवून दे णा या
कमचा यां नी आप ा उ ात होणारी घट ीकारलीच पािहजे, असं बफेचं मत होतं.
सॅलोमन दस कंपनी ा कमचा यां ा ीनं मा हा ध ाच होता. ां ना सात ानं
मोठमोठे पगार आिण बोनस यां ची चटक लागली होती. बफे ा या िनणयामुळे ते खूप
नाखूश झाले. कुठ ाही कंपनी ा खराब कामिगरीचा फटका फ कंपनी ा
शेअरधारकां नीच सोसायचा आिण कंपनी ा कमचा यां नी मा काहीच घडलं नाही,
अशा रीतीनं आपला नफा क न ायचा हे बफेला अिजबात मा न तं. सॅलोमन
 दस ा कमचा यां ना मा अशा कार ा िवचारसरणीची क नाही करवत न ती.
आधीपासूनच ां ना मोठमोठे बोनस कमाव ाची चटक लागली होती. ात
कंपनीचा िनकाल कसाही लागला, तरी आप ाला आिथक लाभ िमळालाच पािहजे,
अशी ां ची धारणा होती. तसंच मोझरनं केले ा गैर कारां चा फटका आपण का
सोसायचा असा ां चा सवाल होता. उलट या करणानंतर सॅलोमन दसची खूप
बदनामी होऊनसु ा आिण सगळीकडे गोंधळाचं वातावरण असूनसु ा आपण
कंपनीशी ामािणक रािह ाचं ब ीसच आप ाला िमळालं पािहजे, अशी ां ची
अपे ा होती. तसंच या करणामुळे सॅलोमन दस ा वसायावर घातक प रणाम
झालेला असताना आपण कंपनी ा वसायात कशी वाढ क न दाखवणार? असा
ते िवचारत होते. आपण कुठ ाही ाहकाशी बोलायला लागलो की, तो सॅलोमन
दस ा खराब प र थतीिवषयी बोलायला लागतो आिण ितथेच आप ाला िमळू
शकणा या वसायाचा संपु ात येतो, असं ते णत होते. बफेला मा
‘इ े मट बँकर’ या जमातीचीच घृणा होती. हे लोक कुठलंच उपयु काम न
करता नुसते भरपूर पगार आिण बोनस लाटत असतात, असं ाचं ठाम मत होतं.
शेवटी सॅलोमन दस ा तेरा सवा पदािधका यां ा बोनसम े िन ानं
घट कर ात आली. इतर कमचा यां नाही ां ा बोनसम े कपात कर ा ा
िनणयाला मा ता ावीच लागली. यामुळे कंपनीत खळबळ माजली. अनेक जणां नी
जवळपास उघडपणे उठावच केला. अनेक जणां नी इतर कंप ां म े नोकरी शोधून
सॅलोमन दसला रामराम ठोकला. बफेला याचं वाईट वाटलं असलं, तरी तो आप ा
िनणयावर ठाम होता. अशा प र थतीत जे कमचारी नोकरी सोडून जातात ते कंपनीत
नसलेलेच बरे असं बफेचं मत होतं. ही कंपनी शेअरधारकां साठी न े , तर
कमचा यां साठीच चालवली जाते, याची बफेला न ानं जाणीव झाली. कंपनीला
अवघड प र थतीतून बाहे र काढ ासाठी काही काळासाठी आपला वैय क ाथ
कमचा यां नी बाजूला ठे वलाच पािहजे असं बफेचं त कायम होतं. खरं णजे बफेला
कुठ ाही गो ीत फार अडकून पडायला आवडत नसे. कंपनी ा कामकाजािवषयीचे
िनणय घेणं हा आपला ां त नाही, असं ानं के ापासूनच ठरवलं होतं. कुठ ाही
कंपनीम े गुंतवणूक करणं यो आहे का नाही, हे खूप बारकाईनं तपासायचं आिण
ानंतर ा कंपनीिवषयी जवळपास िवस न जायचं अशी ा ा कामाची प त
होती. आता मा सॅलोमन दस कंपनीनं ाला पार बेजार क न सोडलं. एका अथानं
आप ाच असले ा कंपनीवर कडवट टीका कर ाची वेळ ा ावर आली होती.
चुकी ा गो ींना आपण पािठं बा दे त अस ाची भावनाही ाला अधूनमधून सतावत
रािहली.
नंतर ा काळात आिथक गैर वहारां ा करणी सॅलोमन दसची या
करणी चौकशी झाली आिण ितला त ल २९ कोटी डॉलसचा दं ड कर ात आला.
या करणावर ‘नाइटमेअर अॉन वॉल ीट’ नावाचं पु क १९९३ साली िलिह ात
आलं. एकूणच हे करण खूप गाजलं. बफे ा िनभळ यशाला ‘सॅलोमन दस’शी
संबंिधत असले ा घटना मानं गालबोट लावलं, हे न ीच!
 बफे शेअरबाजारा न े कसा?
शे अरबाजारात गुंतवणूक क न सात ानं कुणाला यश िमळवणं श
आहे का आिण जर ते श असेल, तर इतर अनेक जणां ना ाच कारे
शेअरबाजारात यश का िमळू शकणार नाही, असा िक ेक दशकां पासून िवचारला
जातो. या संदभात अनेक जणां नी वेगवेगळी मतं केली आहे त. ामधली खरी
वैचा रक कलाटणी युिजन फामा या मूळ ा इटािलयन असले ा पण अमे रकेत
थाियक झाले ा अ ासकानं मारली. १९३९ साली ज झाले ा फामाचं कुटुं बाची
आिथक प र थती बेताची होती. फामापूव ा ा घरा ात फारसं कुणी
महािव ालयीन िश णही पूण केलं न तं. बारीक अंगकाठीचा फामा बॉ नमध ा
ट ् स नावा ा सवसाधारण दजा ा महािव ालयात िशकता-िशकता आप ा
ग रबीमुळे अधवेळ कामही करायचा. खेळां म े रस असले ा फामाला आपण
कधीकाळी अथशा ाम े पडू असं अिजबात वाटत नसे. ल झा ावर फामाला पैसे
कमवायची गरज जा कषानं जाणवायला लागली. च भाषेत ावी िमळवले ा
फामाला ा ाना ा आधारे आप ाला फार पैसे कमावणं श नाही, याची
लवकरच जाणीव झाली. ामुळे हॅ री ह नावा ा एका ा ापका ा कामात
सहभागी ायचं फामानं ठरवलं. ह हा शेअस ा िकमतींिवषयीचे अंदाज
बां ध ासाठी ा आकडे मोडी करायचा. ातून िमळालेले िन ष तो एका प का ारे
छापायचा. खूप अवघड गिणतं सोडवून फामाला हे काम करावं लागे.
आप ा कामातून शेअस ा पूव ा िकमतींिवषयीचे अंदाज बरोबर येत
असले तरी नवी मािहती वाप न शेअसचे भिव ातले भाव ठरवणं खूप कठीण काम
आहे , असं फामा ा ल ात आलं. कागदावर सगळं बरोबर वाटतं; पण ात
शेअरबाजारात उत न कागदावर ा संक ना वाप न बघायचा य केला की
ात हमखास अपयश येतं, असा अनुभव फामाला आला. याचं कारण णजे
अचानकपणे बाजार िदशा बदलतो, अनेक गुंतवणूकदार एकाच वेळी एकाच कारची
चाल खेळतात, वगैरे. अशा अनेक कारणां मुळे कागदावर मां डले ा संक ना
ात पार फसतात, असं फामाचं मत बनलं. हे सगळं का होतं, हे समजून
घे ासाठी आपण अथशा ाचा अ ास केला पािहजे, असं फामाला वाटलं. ामुळे
फामानं हावडम े पुढचं िश ण घे ासाठी जायचं ठरवलं. पण इतरां नी िदलेला
स ा मानून फामानं ाऐवजी िशकागो ा िव ापीठात वेश घेतला. ितथे १९६४
साली फामानं आपली पीएचडी पूण केली.
ाच वष एमआयटीम े ा ापक णून काम करत असले ा पॉल
कूटनर यानं िलिहले ा ‘द रँ डम कॅरॅ र ऑफ ॉक माकट ायसेस’ नावा ा ५००
पानी पु कानं शेअस ा िकमतींिवषयी भािकतं करणा या मंडळींना नवा ध ा
िदला. या पु का ा शेवट ा भागात फामानं िलिहलेला एक लेख छाप ात आला
होता. या लेखात फामानं बेनॉईट मँडेल ॉट नावा ा मूळ ा च असले ा पण
आता अमे रकेम े असले ा गिणतत ा ा संशोधनाचा आढावा घेतला होता.
ानुसार शेअस ा िकमती का आिण कशा बदलतात, यासंबंधी कोणतेच अंदाज
बां धणं श नसतं. णजेच शेअस ा िकमतींिवषयी कुठलंच भा करणं, हे
जवळपास मूखपणाचं असतं, असं टलेलं होतं. णूनच लुई बॅचेिलये िकंवा पॉल
सॅ ुएलसन यां ासार ा लोकां नी मां डले ा समीकरणां चा शेअस ा िकमतीं ा
संदभात वापर क न काहीही उपयोग होणार नाही, असं फामा या संशोधना ा
आधारे णत होता. शेअसमधली गुंतवणूक सवसामा पणे लोक समजतात ा न
खूप जा धोकादायक असते आिण आप ा गुंतवणुकीम े ‘डाय िसिफकेशन’
क नसु ा फारसा उपयोग होत नसतो, असं मँडेल ॉटनं दाखवून िदलं होतं. यातूनच
‘केअॉस िथअरी’ या नावानं ओळख ा जाणा या शेअरबाजारां शी संबंिधत असले ा
संक नेचा ज झाला. पण तरीही मँडेल ॉट ा या सनसनाटी संक नां ना फारशी
िस ी िमळाली नाही. यामागे दोन कारणं होती. पिहलं कारण णजे आपण
शेअस ा िकमतींिवषयी खा ीलायकरी ा भा क शकतो, असं छातीठोकपणे
सां गणा या मंडळींची यामुळे मोठी पंचाईत झाली असती. दु सरं णजे शेअस ा
िकमतींिवषयी अंदाज बां धणं अश आहे , हे मा करणंच मानवी भावा ा िव
आहे . उलट काहीही क न आपण या आवा ात न येणा या गो ीवर ताबा िमळवू
शकू, अशी आशा माणसाला साहिजकपणे वाटतच राहते. ामुळे ‘केअॉस
िथअरी’म े भरपूर त असूनसु ा ब याच लोकां नी ाकडे दु ल करणंच पसंत
केलं.
फामा ा एका ा ापकानं ा काळात थमच ‘मोमटम इ े ं ग’
नावा ा कार ा गुंतवणुकीची संक ना मां डली. ानुसार एखा ा कंपनी ा
शेअर ा िकमतीम े वाढ होत असेल, तर ा शेअरम े गुंतवणूक करत राहावी;
णजेच ा िकमती ा वाढी ा वेगाबरोबर णजेच ‘मोमटम’ बरोबर आपला
फायदा होत राहील, असं काही गिणतां वर आधारलेलं मत मां ड ात आलं होतं.
आप ा या संक नेम े अचूकता आण ासाठी तसंच ाम े सुधारणा
कर ासाठी या ा ापकानं फामाला आप ा कामात मदत करायचं आवाहन केलं;
पण ात ां ना फारसं यश आलं नाही. यामुळे िनराश न होता फामानं आपलं
अथशा ािवषयीचं िश ण पुढे चालू ठे वायचं ठरवलं आिण ासाठी िशकागो
िव ापीठाम े वेश घेतला. १९६५ साल ा आप ा पीचडीसाठी ा बंधाम े
फामानं आजही गाजणारी ‘एिफिशयंट कॅिपटल माकट’ची संक ना मां डली.
ानुसार कुठ ाही कंपनी ा शेअर ा िकमतीम े होत असले ा बदलां मागे
अनेक घटना तर असतातच; पण या घटनां िवषयीची िकंवा ा कंपनीिवषयीची
कुठलीही नवी मािहती उपल झाली की, ानुसार ा कंपनी ा शेअर ा
िकमतीम े लगेच बदल घडतो, असं मत फामानं मां डलं. णजेच कुठ ाही
कंपनी ा शेअर ा िकमतीम े ा कंपनीशी संबंिधत असले ा घटनां चं ितिबंब
अगदी लगेचच पडतं असं फामाला णायचं होतं. ामुळे कुठ ा शेअर ा
िकमतीम े िकती वाढ िकंवा घट होईल, यां ासारखे अंदाज बां ध ात काहीच
मतलब नसतो, असा फामाचा दावा होता. णूनच कुठ ाही कंपनी ा शेअरची
भिव ातली िकंमत ठरवून ानुसार ा कंपनीम े आ ा गुंतवणूक करायची का
नाही, हे ठरवणं जवळपास अश असतं असा फामाचा दावा होता. याचं कारण
णजे सवसाधारणपणे कंप ां िवषयी आिण इतर सग ा गो ींिवषयी उपल
असलेली मािहती इत ा वेगानं पसरते की, एका माणसाला या मािहतीचा वापर
क न काही अंदाज बां धणं श हो ाआधीच बाजारानं या मािहतीचा वापर क न
ा कंपनी ा शेअरची नवी िकंमत ठरवूनसु ा टाकलेली असते, असं फामाचं णणं
होतं. हे बंध अथातच फ त मंडळींना समजेल, अशा िकचकट भाषेतला होता.
यानंतर साधारण वषभरा ा आतच फामानं सवसामा गुंतवणूकदारां ना
समजेल अशा भाषेत आणखी एक लेख िलिहला. मँडेल ॉट ा संशोधनावर आधा रत
असले ा आप ा आधी ा लेखात भरपूर वाढ क न फामानं हा लेख िलिहला
होता. या ७० पानी लेखात फामानं आप ा पीएचडीचा बंधही घुसवला होता. ात
फामानं शेअरबाजाराम े कसे चढउतार होतील, हे सां गणं जवळपास अश
अस ाचं मत मां डलं होतं. यापुढे जाऊन वेगवेग ा कंपनी ा शेअस ा िकमतींची
आिण णूनच एकूणच शेअरबाजारा ा िनदशां कां ची हालचाल ही एखा ा दा ा
माणसा ा चालीसारखी अगदी अनपेि त आिण वेडीवाकडी असते, असंही फामानं
िलिहलं. यामागची संक ना मजेशीरच होती. आ ापयत एखा ा कंपनीिवषयी जी
काही मािहती उपल असेल, ानुसार ा कंपनी ा शेअरची आ ाची िकंमत ठरे ल.
णजेच अगदी ताजी मािहतीसु ा ा शेअरची िकंमत ठर ाम े वापरलेली असेल.
आता इथून पुढे ा कंपनी ा संदभात काय-काय घटना घडतील, यािवषयी काहीही
सां गणं अश आहे . कारण भिव ात काय घडे ल, यािवषयी खा ीलायकरी ा कुणी
काहीच सां गू शकत नाही. आता जर ा कंपनी ा भिव ािवषयी आप ाला काहीच
भा करणं श नसेल, तर साहिजकच ा कंपनी ा भिव ात ा शेअर ा
िकमतीिवषयी आप ाला काही कसं सां गता येईल? णूनच कुठ ाही कंपनी ा
शेअरची भिव ातली िकंमत काय असेल, यािवषयी कसलेही अंदाज बां धणं चुकीचं
आहे , असा फामाचा दावा होता!
फामाचा हा लेख ब यापैकी िकचकट आिण बोजड होता. ामुळे तो छोटा
आिण सोपा क न छापायची तयारी ‘िफनॅ शयल अॅनॅिल ् स जनल’ नावा ा
िनयतकािलका ा संपादकानं दाखवली. फामानं ही िवनंती ीका न ‘रँ डम वॉ
इन ॉक माकट ायसेस’ या शीषकाचा एक लेख िलिहला. फामा ा या लेखाला
चंड िस ी िमळाली. टी ीवर ा ा मुलाखती झा ा. ‘फॉ ून’, ‘फो ’, ‘वॉल
 ीट जनल’ यां ासार ा गाजले ा िनयतकािलकां नी तसंच वतमानप ां नी
फामा ा ण ाची दखल घेतली. आता यातला मह ाचा मु ा असा की, जर
शेअरबाजार खरं च अशा कारे कुठ ाच िनि त िनयमां नी बां धलेला नसेल आिण
शेअस ा िकमती वर-खाली का जातात यािवषयी कुणी कसलंच भा क शकत
नसेल, तर याचाच अथ कुठ ाच गुंतवणूकदाराला अगदी खा ीनं दर वेळी
शेअरबाजारात यश िमळे लच असं सां गणं अश च आहे ! यातून एक मोठाच अथ
िनघत होता. जर शेअरबाजारात यश िमळायची खा ी नसेल, तर मोठमोठे पगार घेऊन
लोकां ा वतीनं गुंतवणूक करणा या िकंवा लोकां ना गुंतवणुकीिवषयीचे स े दे णा या
‘पोटफोिलओ मॅनेजस’ची िकंवा इतर गुंतवणूक स ागारां ची काही गरजच न ती!
फामाची ही सगळी िनरी णं कमी होती णून की काय, पण िशकागो
िव ापीठामध ा मायकेल जे न नावा ा फामा ाच एका िव ा ानं यावर कडी
केली. १९५५ ते १९६४ या काळामध ा ु ुअल फंडां ा ११५ योजनां चा जे ननं
अ ास क न १९६९ साली एक लेख िलिहला. या लेखामधले िन ष सनसनाटी होते!
या ु ुअल फंडां ा योजनां म े गुंतवले ा पैशां वर िकती परतावा िमळाला आिण
तो िमळव ासाठी ा ु ुअल फंडां ा व थापनानं िकती धोका प रला होता,
या दो ी गो ींचा जे ननं अ ास केला होता. या १० वषाम े जर एखा ा सवसामा
गुंतवणूकदारानं त:च कुठ ा शेअसम े गुंतवणूक करायची याचा फारसा अ ास
न करता ‘डाऊ जो ’ िनदशां काचा भाग असले ा ब याचशा कंप ां म े पैसे
गुंतवले असते, तर ां ना िमळालेला परतावा हा ु ुअल फंडां ा योजनां म े
गुंतवून िमळवले ा परता ापे ा सवसाधारणपणे १५ ट ां नी जा असला
असता! णजेच ु ुअल फंडां ा योजना चालवणा या मंडळींना कुठ ा
शेअसम े कधी गुंतवणूक करायची, ती कधी काढू न ायची, कुठ ा कंप ा आता
भरभराटी ा मागावर आहे त, कुठ ा कंप ां चं भिव फारसं चां गलं नाही, या
सग ा गो ींची मािहती असते. तसंच ां चा या संदभात खूप अ ास असतो, असं
णून लोकां नी ां ा योजनां म े पैसे गुंतवले तर ातून कमीच फायदा झाला होता.
बरे चदा ु ुअल फंडां ा योजना लोकां ना पैसे गुंतवाय ा वेळी िकंवा ते काढू न
ाय ा वेळी ‘लोड’ या नावाखाली पैसे आकारतात. णजेच गुंतवणूकदारानं
गुंतवले ा रकमेतून िकंवा ाला िमळाले ा परता ातून ु ुअल फंडाची योजना
काही िह ा कापून घेते. कदािचत या रकमेमुळे आप ाला असे िन ष िमळाले
असावेत, असं जे नला वाटलं. ामुळे ानं ही र म ु ुअल फंडां म े पैसे
गुंतवणा या लोकां ा परता ाम े िमसळू नही काय होतं, ते पािहलं. पण ानं
फारसा फरक पडलाच नाही. या वेळीसु ा ु ुअल फंडां ा योजनां नी िदलेला
परतावा सवसामा लोकां ा गुंतवणुकी ा मानानं खालीच होता. नंतरही अशा
कार ा अनेक सव णां म े िमळालेले िन ष जवळपास असेच आहे त.
यातून जे ननं ‘एिफिशयंट माकट’ची संक ना अजूनच खरी अस ाचं
जाहीर केलं. णजेच शेअस ा िकमती कधी िकती असतील, हे बाजारच ठरवेल
आिण ासंबंधीची मािहती वाचून गुंतवणूक क पाहणा यां ना ात यश येईलच याची
श ता जवळपास नाही, असं जे नचं णणं होतं. आजही ही गो ठळकपणे
सां िगतली जात असली तरी जािहरातबाजी ा भूलथापां ना बळी पडून गुंतवणूकदार
ाकडे दु ल करतात. तसंच अशा वेळी जवळपास कायमच शेअरबाजाराम े चंड
मोठं यश िमळवणा या बनाड ब च, वॉरन बफे, पीटर िलंच, बजािमन ॅहॅम यां ची
उदाहरणं सां िगतली जातात. पण एकूण गुंतवणूकदारां पैकी एक ट ा नही कमी
गुंतवणूकदारां नाच हे यश िमळवता येत असेल, तर याचा अथ अशी अगदी मोजकी
उदाहरणं सोडून ते कुणाला जमणं अश आहे , असं आपण णू शकतो. अशी
उदाहरणं सोडून जे ा आपण शेअरबाजारावर मात केली, असं कुठलाही माणूस
णतो आिण आपण ावर िव ास ठे वून ाला आप ा पैशां ची गुंतवणूक करायला
सां गतो, ते ा आपण नशीब आिण गुंतवणुकीची कला या दोन संपूणपणे वेग ा
असले ा गो ींम े ग त करत असतो, असं अथशा ाशी संबंिधत असले ा
वेगवेग ा िवषयां वर अिधकारवाणीनं िलिहणारा पीटर ब टाईन णतो.
एिफिशयंट माकट
आपण शेअरबाजारा न वरचढ ठ शकतो का? णजेच शेअरबाजाराम े
शेअस ा ा िकमती असतात ा िकमती चुकी ा आहे त, असं णून आपण यो
दरानंच शेअसची खरे दी-िव ी क न नफा कमावू शकतो का? असं करणं श च
नाही, असं मत ‘एिफिशयंट माकट’ची संक ना मां डते. णजेच शेअरबाजार
आप ाला जे सां गतो ते आपण िनमूटपणे ऐकलं पािहजे आिण ानुसारच आपले
वहार केले पािहजेत, असं यामागचं त आहे . थोड ात काय तर जा ीची शारी
करायला जाऊ नये, असा या त ाचा अथ आहे . अथातच ॅहॅम आिण बफे
यां ासार ा अ ंत मोज ा गुंतवणूकदारां नी मा शेअरबाजारावर सात ानं मात
क न दाखवली आहे .
आता बफेसार ा गुंतवणूकदारां चं काय? अथातच असे अगदी मोजके
गुंतवणूकदार असणारच. तसंच हे गुंतवणूकदार आप ाकडचं असामा ान िकंवा
गुंतवणुकी ा संदभात असलेली अवघड कला या गो ी इतरां ना कधीच दे णार नाहीत.
ही मंडळी आपले पैसे आप ा कौश ा ा आधारावर गुंतवतील आिण आपला
फायदा क न घेतील. कारण इतरां ना आपलं ान वाटू न ही माणसं आधीच
‘एिफिशयंट’ असले ा ‘माकट’ला अजूनच ‘एिफिशयंट’ कशाला करतील? तसं झालं
तर या मंडळींकडे असलेलं आिण बाजारात इतर कुणाकडे ही नसलेलं ान
सग ां कडे िझरपून जाईल. ामुळे या माणसां नाच आपला नफा क न ायची
अवगत झालेली कला सग ां नाच माहीत होईल. ात या असामा
गुंतवणूकदारां चंच नुकसान होईल. ामुळे हे सगळं न करता आिण ात आपला वेळ
न घालवता ही मंडळी सरळ आपले पैसे सग ात यो कारे कसे गुंतवायचे, या
कामातच ल घालतील. याचाच अथ गुंतवणूक स ागार णून िकंवा ु ुअल
फंडां म े पैसे गुंतवणा या लोकां चे पैसे घेऊन ते शेअरबाजारात गुंतवायचं काम
करणा या लोकां कडे हे असामा गुण नसतात. कारण असे गुण ां ाकडे असते,
तर हे लोक सरळ ा गुणां ा आधारे बफे आिण इतर मंडळी यां ासारखे पैसे
कमावत बसले असते. ते सोडून उलट लोकां चे पैसे घेऊन आप ाकडे नसलेले; पण
आहे त असं दाखवत असलेले असामा गुण वाप न हे लोक ‘एिफिशयंट माकट’ ा
‘एिफिशयंसी’म े भर का घालत बसतात? थोड ात काय तर ब टाईन ा मते
कुठलाही गुंतवणूक स ागार िकंवा ु ुअल पंडां सार ा योजना चालवणारी
मंडळी हे लोक निशबा ा आधारे च आपलं काम चालवत असतात! आपले पैसे
चाणा पणे गुंतवून ीमंत होणं श नाही, हे ां ना माहीत अस ामुळे ही मंडळी
सवसामा लोकां नी गुंतवले ा पैशां मधून िमळालेली फी आिण किमशन यां ा
जोरावर आपलं उखळ पां ढरं क न घेतात असं ब टाईन िन ून सां गतो. ाच
धत वर बफेम े कुठलेही खास गुण नाहीत आिण तो िन ळ निशबा ा आधारे च
शेअरबाजारात चां गलं यश िमळवतो, अशी टीका करणा या लोकां ना बफे ‘जर तु ी
सगळे इतके शार आहात, तर मग मी इतका ीमंत कसा काय आहे ?’ असा खोचक
िवचा न िन र करत असे.
एकूणच ब तेक सग ा िव ापीठां मधले आिण महािव ालयां मधले आिथक
िवषयां शी संबंिधत असलेले अ ास म मह ा ा गो ी िव ा ाना िशकवतच
नाहीत, अशी बफेची ओरड असे. कारण ब तेक िठकाणी ॅहॅम आिण डॉड यां ा
संक नां वर आधा रत असले ा त ां चा ात समावेश नसे. सग ा तथाकिथत
आधुिनक संक नां वर आधा रत असले ा गो ीच ितथे िशकव ा जात. अथातच
बफेचा याला पूण िवरोध होता. ात ा ात कोलंिबया िव ापीठाम े ॅहॅम आिण
डॉड यां ा संक नां वर आधा रत असले ा गो ी िशकव ा जा ात, अशी अपे ा
होती. याचं कारण णजे या िव ापीठानं अमे रकन शेअरबाजारात ॅहॅम आिण डॉड
यां ा संक नां ना आधार मानून गुंतवणूक करणा या काही लोकां ना आप ा इथे
अधूनमधून िशकवायला बोलावलं होतं. असं असूनही ितथे सगळे जण ‘एिफिशयंट
माकट िथअरी’िवषयीच बोलत. साहिजकच ितथ ा ंथालयाम ेसु ा याच
संक नेला आधार मानलेली सगळी पु कं बघायला िमळत.
१९८७ साल ा शेअरबाजारामध ा संकटामुळे मा ‘एिफिशयंट माकट
िथअरी’ला मोठा ध ा बसला. याचं मु कारण णजे जर या संक नेनुसार
शेअरबाजारामध ा शेअस ा िकमती कायम यो च असतात असं आपण णभर
मानलं तरी या िकमती या संकटा ा आधी आिण नंतर अशा दो ी वेळा कशा काय
यो असू शकतील? कारण कुठलीही नवी मािहती उपल न होताच शेअस ा
िकमती धडाधड कोसळ ा हो ा. कंप ां ा भिव ात ा उ ािवषयी िकंवा
न ािवषयी कुठलीही नवी मािहती िमळालेली न ती. येल िव ापीठामध ा
गाजले ा रॉबट िशलर नावा ा अथत ानं या ा ा मुळाशी जायचं ठरवलं.
ासाठी ानं शेअरबाजारामध ा संकटानंतर सुमारे १००० गुंतवणूकदारां चं सव ण
केलं. ातून सग ा गुंतवणूकदारां ना कंप ां िवषयी िकंवा शेअरबाजारा ा
प र थतीिवषयी कुठलीही नवी मािहती उपल झालेली नस ाचं आढळलं. या
सग ा गुंतवणूकदारां ना फ शेअरबाजार वेगानं कोसळला एवढं च समजलं.
 णजेच शेअस ा सु वाती ा िकमती आिण शेअरबाजार कोसळ ानंतर ा
िकमती यां ाम े नवं असं काहीच घडलं न तं. तरीही शेअरबाजार कोसळला. मग
शेअरबाजारां ा या दोन पात ां पैकी कुठली पातळी यो मानायची आिण का?
कारण ‘एिफिशंयट माकट’ ा संक नेनुसार बाजाराची पातळी नेहमीच यो
असते; पण आता आधीची पातळी यो का नंतरची पातळी यो मानायची? का दो ी
पात ा यो मानाय ा? सगळा नुसता गोंधळच होता.
यातून बफे ा गुंतवणुकीिवषयी ाच संक ना बरोबर अस ाचं िस झालं.
खूप अ ास क न आिण ॅहॅमनं घालून िदले ा मागदशक त ां चा वापर क न
काळजीपूवकरी ा दीघ मुदतीसाठी यो वेळी गुंतवणूक करणं हाच भरपूर पैसे
कमाव ाचा माग आहे , हे आता अनेक जणां नी मा केलं. फामा ा संक ना वरवर
बरोबर वाटत अस ा, तरी ात उणीवा आहे त आिण बफेसार ा माणसाला िन ळ
निशबा ा जोरावर न े तर असामा कौश ा ा आिण मानिसकते ा जोरावर हे
करणं श होतं, हे िदसून आलं. त: बफेला आतून ािवषयी कधीच शंका वाटत
न ती; पण इतर लोकां ा टीकेनं तो अधूनमधून िथत न ीच ायचा. आता
ाचंच णणं बरोबर ठर ामुळे हा िमटला.
 कोकाकोलामाधलं यश
१९ ८५ साली बफे ा बकशायर हॅ थवेनं ‘एबीसी नेटवक’ या
अमे रकेमध ा लोकि य टी ी चॅनेलचा मोठा िह ा खरे दी केला. यानंतर ा ा
बकशायर हॅ थवे ा मालकी ा असले ा ‘जनरल फूड् स’ कंपनीला एका
गुंतवणूकदारानं खरे दी क न ासाठी ३३.२० कोटी डॉलस मोजले. यामुळे त: बफे
अमे रके ा ४०० सग ात ीमंत लोकां ा यादीत जाऊन पोहोचला अस ाचं
‘फो ’ मािसकानं जाहीर केलं. खरं णजे ा काळात १५ कोटी डॉलसची संप ी
असलेले लोकही या यादीत असायचे. बफे मा आता आप ा वया ा पंचाव ा ा
वष अ ाधीश झाला होता. अमे रकेम े बफे वगळता फ १३ इतर अ ाधीश
होते. सु वाती ा काळात ितशेअर ७.५० डॉलस िकंमत असलेला बकशायर
हॅ थवेचा एक शेअर आता २००० डॉलसवर जाऊन पोहोचला होता.
जे ा अशा कारे शेअरची िकंमत खूप वाढते, ते ा अनेक गुंतवणूकदारां ना
तो खरे दी करणं श होत नाही. ामुळे अशा वेळी ब याच कंप ा शेअरची
िवभागणी कर ाचा णजेच ‘शेअर ्लट कर ाचा’ िनणय घेतात. उदाहरणाथ
समजा एका शेअरची िकंमत २००० डॉलस असताना ाची िवभागणी चार शेअसम े
करायचा िनणय घेतला, तर एकूण शेअसची सं ा चौपट होते आिण एका न ा
शेअरची िकंमत ५०० डॉलस इतकी होते. बफेनं मा असं करायला नकार िदला.
कारण यातून शेअरबाजारात दलाली करणा या कंप ां नाच जा दलाली िमळते
आिण शेअरधारकां चं िवनाकारण नुकसान होतं, असं बफेचं णणं होतं. कारण आता
जा शेअस बाजारात खरे दी-िव ीसाठी उपल झा ामुळे शेअसचे वहार
वाढतात. असे वहार वाढले की, दरवेळी खरे दी-िव ी ा वेळी शेअर दलालां ना
ातून दलाली िमळत राहते. गुंतवणूकदाराकडे २००० डॉलसचा एक शेअर
असला काय िकंवा ५०० डॉलसचे चार शेअस असले काय; ा ा ीनं िहशेब
एकसारखाच असतो.
बकशायर हॅ थवे ा शेअर ा वाढीव िकमतीबरोबरच बफेची लोकि यताही
वाढत गेली. हे ाला धोकादायक ठरे ल, असंही कधीकधी वाटायचं. एकदा बफेचं
अपहरण क न ा ा सुटके ा मोबद ात एक लाख डॉलसची मागणी
कर ासाठी दोन माणसं िप ूल घेऊन आली होती. बफे असले ा इमारतीबाहे ा
सुर ा र कां नी ां ना पकडलं णून नशीब. काही जणां नी बफेला अंगर क
नेम ाची सूचना केली; पण आपलं खाजगी आयु जप ािवषयी चंड जाग क
असले ा बफेनं ती फेटाळू न लावली. ाऐवजी ानं सुर ेसाठी एक कॅमेरा बसवला
आिण आप ा इमारती ा बाहे र एक खूप जाडजूड दार बसवलं. अनेक जण
फोनव न बफेशी बोलायची मागणी करायचे. ां ना ‘बफेला प िलहा,’ अशी सूचना
केली जायची. ब तेक सगळे लोक आपण कजबाजारी झा ाचं िकंवा े िडट काडाचा
वापर क न खरे दी कर ा ा सनात बुडा ाचं गा हाणं अशा प ां मधून
बफेसमोर मां डायचे. बफे ही सगळी प ं जपून ठे वायचा आिण ामध ा काहींना
उ रं पाठवायचा. ात या कजामधून बाहे र ये ासाठी कजदारां शी बोलून ां ना यात
आप ाला मदत करावी, असं कजबाजारी झाले ा लोकां नी सां गून पाहावं असा
स ा बफे ां ना दे त असे. तसंच ही प र थती मुळात उ व ाला कजबाजारी
झालेले लोकच कारणीभूत अस ाची जाणीव तो ां ना क न दे त असे. ामुळे ही
प र थती ीका न ितची जबाबदारी ां नी त:वर घेणं आव क अस ाचा मु ा
तो ठासून मां डत असे. अथकारणाम े जसा जंक बाँ ड असतो, तसंच वैय क
पातळीवर े िडट काडाचं थकलेलं िबल असतं, असं तो णत असे. ामुळे आप ा
डो ावर कुठ ाही कारचं कज साचू दे ाला बफेचा िवरोध असे.
आ याची गो णजे सग ा जगाम े अथ वहार सां भाळ ािवषयी
तसंच कुठे आिण कशी गुंतवणूक करावी, यािवषयी िस होत चालले ा बफेनं
अशा बाबतींमधलं कुठलंही िश ण आप ा मुलां ना िदलं नाही. मा तो आप ा
मुलां शी आिथक बाबतींशी संबंिधत असले ा काही पैजा ां ाच आरो ा ा
भ ासाठी लावायचा. उदाहरणाथ एकदा जर आप ा मुलीनं ितचं वजन ठरावीक
िकलोंनी कमी क न दाखवलं, तर ती कप ां वर े िडट काड वाप न एक
मिहनाभर िकतीही णजे अ रश: अमयािदत खच क शकेल, असं बफेनं ितला
सां िगतलं. ाचं िबल बफे भरणार होता. पण जर एका वषा ा आत ा मुलीचं वजन
परत वाढलं, तर मा ितनं खच केलेली र म आप ा विडलां ना णजे बफेला परत
करायची अशी अट यात होती. ठर ा माणे ा मुलीनं आपलं वजन कमी क न
दाखवलं. आता एक मिहनाभर ती हवा तेवढा खच करायला मोकळी होती. सु वातीला
ितची हा खच कर ाची अिजबातच िहं मत होईना. बफे ा पोटची मुलगी अस ामुळे
हे ाभािवकच होतं! ानंतर मा ितनं ‘मनाचा धीर क न’ खच करायला सु वात
केली आिण कसलाही िवचार न करता अ रश: बेफाट खच ितनं कप ां वर केला.
दररोज ती वाटे ल िततके कपडे घेऊन यायची आिण खरे दीचं िबल आप ा टे बलावर
टाकायची. सग ा िबलां मध ा रकमां ची बेरीज करायची ितची िहं मतसु ा होत नसे.
मिह ा ा शेवटी ही बेरीज एकंदर ४७,००० डॉलस इतकी चंड झाली. यामुळे
आपले वडील चंड नाराज होतील, अशा भीितपोटी ित ा तोंडून श ही बाहे र
पडे नात. बफेनं मा एकही श न बोलता हे िबल चुकतं क न टाकलं. आपणच
आप ा मुलीसमोर हा ाव ठे वला होता, याचं भान ानं राखलं.
आप ा मुलाशीही बफेनं एक मजेशीर वहार ठरवला होता. बफे ा
मालकीचं एक शेत ाचा मुलगा भा ानं घेऊन ातून िमळणा या उ ाचा
ठरावीक िह ा बफेला दे त असे. उरले ा पैशां मधून खच वजा जाता रािहलेली
र म मुलाचा नफा असं ठरलेलं होतं. या मुलाचं वजन १८२.५ पौंड णजे साधारण
८३ िकलो असावं, असं बफेला वाटत असे. ामुळे जे ा या मुलाचं वजन या
आक ापे ा जा असे ते ा ानं बफेला एकूण उ ा ा २६ ट े िह ा दे णं
अपेि त असे. जर या मुलाचं वजन या आक ा ा खाली असेल, तर ानं बफेला
एकूण उ ा ा २२ ट े िह ा दे णं अपेि त असे.
या दर ान बफेनं बकशायर हॅ थवे ा गुंतवणूकदारां समोर वािषक बैठकी ा
वेळी भाषणं करायला सु वात केली. ात तो आप ा गुंतवणुकीशी संबंिधत
असले ा सा ा-सो ा त ां िवषयी बोलत असे. यासाठीची गद दर वषाला वाढत
चालली होती. असं असूनही बफेला िमळत असलेलं यश अ ंत अपवादा क
अस ाचं आिण शेअरबाजारात सात ानं चां गलं यश िमळवणं, अश अस ाचं
मत अथशा ाचे काही अ ासक मां डत होते. जे शेअरबाजारामधून िमळणा या
परता ावर मात करायचा य करतात ां ा हाती अपयशच लागतं, असं ां ना
वाटायचं. आधी ट ा माणे िशकागो िव ापीठात ा युिजन पामा या ा ापकाची
या संदभातली संक ना तर खूपच िस झाली. असं असूनही गुंतवणूक
स ागारां पासून धोकादायक वाटतील, अशा कार ा गुंतवणुकी करणा या ‘हे ज
फंड’ योजना चालवणारे लोक अशा सग ां पयतचे अनेक जण सात ानं
शेअरबाजाराम े िमळत असले ा परता ापे ा जा परतावा िमळवून दे ाचं
आिमष गुंतवणूकदारां ना दाखवत होते. ामध ा जवळपास ेक जणाला
शेअरबाजाराम े िमळत असलेला सरासरी परतावा िकंवा ा न कमी परतावाच
िमळत होता. शेवटी चा एिलस नावा ा गुंतवणूक स ागारां ा स ागारानं
लोकां ना शेअरबाजाराचा िनदशां क ा शेअसपासून बनलेला असतो, ा माणात
शेअसची खरे दी कर ाचा स ा िदला. णजेच आपलं डोकं न लढवता आिण
कुठलीही िकचकट आकडे मोड न करता शेअरबाजारात ा िनदशां कानुसार
आं धळे पणानं शेअस िवकत ायचे, असं ाचं णणं होतं. यामुळे एक तर
आप ाला गुंतवणुकी ा संदभात खूप िवचार करत बसावा लागत नाही आिण दु सरं
णजे शेअरबाजारातून ढोबळमानानं जेवढा परतावा िमळे ल तेवढाच परतावा
आप ाला िमळे ल, असं ाला सां गायचं होतं. नाहीतरी खूप आकडे मोडी
क न िकंवा गुंतवणूक स ागारां ना मो ा फी दे ऊनसु ा शेवटी िततकाच परतावा
िमळतो, तर ाऐवजी आपणच त: न शेअरबाजारा ा िनदशां का ा माणात
शेअसची खरे दी का क नये, असा ाचा सवाल होता. ात त होतंच. या
संक नेला ‘एिफिशयंट माकट हायपॉिथिसस’ असं नाव पडलं. शेअरबाजार स म
असतो आिण ातून िमळणा या सरासरी परता ापे ा जा परतावा त:चं डोकं
लढवून िमळवणं अश असतं, असं या संक नेचं प होतं. ामुळे असा य च
क नये आिण शेअरबाजारा ा िनदशां का ा माणातून िमळणा या परता ावर
समाधान मानावं, असं ां चं सां गणं होतं. अथातच या सग ा लोकां ना वॉरन बफे ा
यशाचं खूप कुतूहल वाटत असे. ाचबरोबर ाला िमळणारं यश न ी कशामुळे
िमळतं, या ा खोलात जायचा ते य करत नसत. उलट ा ाकडे दु ल
कर ावरच ां चा भर असे. ि नमध ा बटन म ाईल या अथत ानं तर
सात ानं शेअरबाजारात यश िमळवणारा माणूस आिण ‘वॉल ीट जनल’ या
वतमानप ामध ा शेअस ा यादीत ा शेअस ा नावां वर फासे टाकून ां ची खरे दी
क न यश िमळवणारं एखादं माकड यां ात काहीच फरक नस ाचं मत मां डून
बफेची कुचे ाच केली. बफेला मा या ाशी काही दे णं-घेणं नसे. बजािमन ॅहॅम ा
संक नां वर आधा रत असले ा यु ा वाप न तो आप ा गुंतवणुकीमध ा
यशानं सुखावलेला असे.
बफे आिण मंगर यां ची गुंतवणुकीमध ा धो ाची संक ना अगदी सोपी
होती. आपण केले ा गुंतवणुकीतून आप ाला नुकसान सोसावं लाग ाला ते
‘धोका’ णत. णजेच आपण आप ा गुंतवणुकीतून काही काळ नुकसान सहन
क शकतो का याचा िवचार करावा, असं ां चं णणं होतं. णूनच कुठलीही
गुंतवणूक आपण िकती काळापयत कायम ठे वू शकतो, यावर आपली धोका
प र ाची मता अवलंबून असते, असंही ां चं णणं असे. णूनच जर आपण
एखादी गुंतवणूक दीघकाळासाठी केलेली असेल, तर ाम े होत असले ा उतार-
चढावां चा आप ावर फारसा प रणाम होत नाही, याकडे ते सग ां चं ल वेधत.
याउलट जर आपण केलेली गुंतवणूक लगेच िकंवा थो ा काळातच काढू न ायची
असेल, तर असा गुंतवणूकदार बाजारातले उतार-चढाव सहन क शकत नाही असं
ते णत. िक ेकदा अशी गुंतवणूक कज घेऊन केलेली अस ामुळे
गुंतवणूकदारावर ाचा आणखीच िवप रत प रणाम होतो, हे सु ा बफे आिण मंगर
वारं वार सां गत. यातून एक मोठा धोका िनमाण होतो. जर बाजारात होत असले ा
चढ-उतारां ा काळात आपण बां धले ा अंदाजानुसार बाजार वरच जात रािहला, तर
आपण बाजारापे ा वरचढ ठ शकतो, असा फाजील आ िव ास आप ा मनात
िनमाण होतो आिण आपण गरजेपे ा जा धोके प रायला लागतो. आपण बाजारात
यशच िमळवणार आिण आपण खूपच शार िकंवा त आहोत, असं आप ाला
वाटायला लागतं. अथातच बफेला अशा गो ींची कधीच काळजी करावी लागली नाही.
१९६० ा दशकापासून ॅहॅम आिण डॉड यां ा संक नां ना आधारभूत
मानून गुंतवणूक करणारे लोक आिण आधुिनक गुंतवणूकत यां ाम े एक
कारचा वाद सु होता. बफेनं अथातच ॅहॅम या आप ा गु ा संक ना बरोबर
अस ाचं आिण ापुढे आधुिनक संक ना िटकाव ध शकत नस ाचं मत मां डलं
होतं. बफेची सगळी कारिकदच या संक नां वर आधारलेली होती. अधूनमधून काही
कंप ां चे शेअस ां ा ख या िकमतीपे ा कमी िकमतीला णजेच ात उपल
असतात आिण णूनच अशा वेळी या शेअसची भरभ न खरे दी केली पािहजे, असं
यामागचं तकशा होतं. ‘एिफिशयंट माकट िथअरी’वा ां चा मा या संक नेला
साफ िवरोध होता. शेअरबाजारामध ा ेक शेअरची िकंमत यो च असते, असा
ां चा दावा होता. साहिजकच बफे गुंतवणुकीत िमळवत असलेलं यश णजे िन ळ
चां गलं नशीब आहे , असं ते णत रािहले.
 या सुमाराला बफेला एकदा अमे रकन रा पती रोना रीगनबरोबर गॉ
खेळ ाची संधी िमळाली. रीगनिवषयीचं बफेचं मत दु हेरी पाचं होतं. रीगन ा
आं तररा ीय राजकारणािवषयी बफेला आदर वाटे ; पण ा ा आिथक धोरणां िवषयी
मा बफेचं मत फारसं चां गलं न तं. याचं कारण णजे रीगन ा कायकालात
अमे रकेची वाटचाल ‘जगामधला सग ात जा कजदार दे श’ ते ‘जगामधला
सग ात कजबाजारी दे श’ अशी झाली होती. आिथक वहारां म े ‘जंक बाँ ड्स’
आिण इतर खराब िकंवा धोकादायक पाची गुंतवणूकही मो ा माणावर सु
होती. ितकडे बकशायर हॅ थवे कंपनी ा एका शेअरची िकंमत त ल २,९५० डॉलस
अशी चंड झाली होती आिण त: बफे ा वैय क संप ीचा आकडा २१० कोटी
डॉलसवर गेला होता. एक गुंतवणूकदार अमे रकेमध ा सग ात ीमंत माणसां ा
यादीत व न नव ा मां कावर जाऊन पोहोचला होता.
१९८७ साल ा नाताळाम े बफेनं कोकाकोला कंपनीमध ा गुंतवणुकी ा
संदभातही एक मह ाचा िनणय घेतला. डॉन केयॉ हा बफे ा प रचयातला माणूस
कोकाकोला कंपनी ा अ पदावर होता. दर ान पे ीशी सु असले ा जोरदार
धमुळे कोकाकोलाचा शेअर घस न ३८ डॉलसवर आला होता. बफे ा ीनं
अजूनही तो महाग असला, तरी पूव अमे रकन ए ेस ा बाबतीत घडलं तसंच
आता कोकाकोला कंपनी ा बाबतीतसु ा बफेला वाटायला लागलं. णजेच या
कंपनीत खूप दीघकाळ यश िमळव ाची मता आहे , असं ाचं मत होतं.
कोकाकोला कंपनीला चंड मो ा माणावर उ िमळतं आिण ामधला थोडाच
िह ा कंपनी आपला अ कालीन खच भागव ासाठी वापरते, हा बफे ा ीनं
मह ाचा मु ा होता. ामुळे हळू च बफेनं कोकाकोला कंपनीचे शेअस मो ा
माणावर िवकत ायला सु वात केली. १९८७ साल संपेपयत बफेनं कोकाकोलाचे
१.४० कोटी शेअस ६० कोटी डॉलस ा एकूण िकमतीला खरे दी केले. लवकरच
बकशायर हॅ थवेकडे कोकाकोला कंपनीचा ६ ट े िह ा णजेच बाजारमू ा ा
ीनं ११२ कोटी डॉलस िकमतीचे शेअस एवढा वाटा जमा झाला. बफे कुठ ाही
कंपनीचे शेअस िवकत घेणार िकंवा िवकणार असं कळ ावर शेअरबाजारात
अथातच चंड खळबळ माजायची. ामुळे बफेनं असे वहार के ापासून एक वष
या वहारां िवषयीची मािहती जाहीर क नये, अशी िवनंती ाला शेअरबाजारा ा
िनयं क कंपनीनं केली होती. ानुसार १९८९ साल ा माच मिह ापयत बफे ा
कोकाकोलामध ा गुंतवणुकीिवषयीची मािहती िस झाली नाही. ानंतर मा
कोकाकोला कंपनीचे शेअस िवकत घे ासाठी लोकां नी इतकी घाई केली की ू
यॉक ा शेअरबाजाराला काही काळासाठी कोकाकोला कंपनी ा शेअसमधले
वहार पूणपणे थां बवावे लागले.
बफेनं कोकाकोला कंपनीत केले ा गुंतवणुकीवर काही लोकां नी टीका केली.
काही जणां नी कोकाकोलाचा शेअर बफेनं खूप महाग दरात खरे दी केला अस ाचं
मत केलं. पण तीनच वषाम े बफेनं गुंतवले ा एकूण ११२ कोटी डॉलसचे
३७५ कोटी डॉलस झाले! कोकाकोला कंपनीिवषयीचं गुंतवणूकदार त ां चं मत या
काळात चंड बदललं. कारण कोकाकोला अमे रकेबाहे र िकती चंड लोकि य होऊ
शकतो, याची ां ना थमच जाणीव झाली. ा काळात सरासरी अमे रकन मनु दर
वषाला २९६ कोक ा बाट ा रचवायचा तर अमे रकेबाहे र ा बाजारपेठां मधला
माणूस दर वषाला सरासरी ३९ बाट ा ायचा. अ ंत आ मक माकिटं ग क न
कोकाकोला परदे शां मध ा आप ा िव ीचा वेग वाढवायचा य करत होती.
यामुळे कोकाकोला कंपनीचं भिवत उ ल आहे असं ब याच जणां ना वाटायला
लागलं. बफे ा ते खूप आधी ल ात आलं होतं, एवढाच काय तो फरक होता.
कुठ ा कंप ां म े गुंतवणूक करायची या संदभातले बफेचे काही िनयम
कोकाकोलामध ा गुंतवणुकी ा वेळीसु ा उपयोगी ठरले. अथातच या ा मुळाशी
‘ ॅ ू इ े ं ग’ची संक ना होती. णजेच कुठ ा कंपनी ा शेअरची
बाजारामधली िकंमत ा कंपनी ा शेअर ा ख या मू ापे ा णजेच ख या
िकमतीपे ा कमी आहे , हे बफे बघायचा. ासाठी तो काही गो ी कटा ानं पाळायचा.
ामधली पिहली गो णजे कुठ ाही कंपनीला दीघकालीन नफा िकती माणात
कमावता येईल, या गो ीवरच सगळं ल कि त करायचं. स ाची एकूण अथ व था
कशी आहे िकंवा ा संदभातले भिव ातले अंदाज काय सां गतात या सग ा
गो ींकडे पूण दु ल करायचं. तसंच शेअरबाजाराची िकंवा वैय क शेअर ा
िकमतीची पातळी भिव ात िकती असेल, यासाठी ा अंदाजां कडे सु ा अिजबात
बघायचं नाही. दु सरं णजे आपण ा कंपनीम े गुंतवणूक करणार आहोत, ा
कंपनी ा वसायािवषयी तसंच ा े ािवषयी आप ाला संपूण मािहती असायला
हवी. ितसरं णजे ा कंपनीचे व थापक कंपनी ा भां डवलाची काळजी ते पैसे
आप ा त: ा खशातले आहे त, अशा रीतीनं घेतात हे बघावं. चौथी गो णजे
कंपनी ा वसायामधली भिव ातली वाढ तसंच ितचे ित ध यां चा अगदी
बारकाईनं अ ास करावा. यासाठी कुठ ाही ‘त ानं’ िकंवा ‘िव ेषकानं’
काढले ा िन षाकडे बघू नये. कंपनी ा कामिगरीची मूळ आकडे वारी आपण
त:च तपासावी. पाचवी गो णजे एकूण उपल असले ा कंप ां पैकी ब तेक
कंप ा वेगवेग ा कारणां मुळे गुंतवणूक कर ायो नसतीलच. ामुळे ां ा
अ ासात आपला वेळ वाया घालवू नये. ाऐवजी अगदी मोज ा कंप ा िनवडून
झा ा की, ाम े श असेल िततकी जा गुंतवणूक करावी.
आप ा त: ा िनणय मतेवर आपण पूण िव ास ठे वला पािहजे, असं बफे
णत असे. आजूबाजूला सगळे लोक साफ चुकीचे िनणय घेत अस ाचं आिण
आततायीपणानं वागत अस ाचं बघूनसु ा आपण आप ा िनणयाव न
तसूभरसु ा हटता कामा नये, असा ाचा स ा असे. एकदा आप ाला कुठ ाही
कंपनी ा शेअरचं खरं मू समजलं आिण ा कंपनी ा वसायाची ताकद
समजली की ानंतर ा कंपनी ा शेअरची िकंमत घसरत चाल ाचं बघून आपली
घबराट अिजबातच होता कामा नये, असा मह ाचा स ा तो दे त असे. णूनच
कुठ ाही कंपनी ा शेअसची खरे दी कर ापूव बफे खूप वेळ घेई. एकदा का ानं
खरे दीचा हा िनणय घेतला की, ानंतर ाला ा शेअर ा संदभात बाजारात काय
सु आहे , या ाशी दे णं-घेणं नसे. णूनच कुठ ाही कंपनीचे शेअस िवकत
घे ापूव समजा पुढची िक ेक वष शेअरबाजार बंद ठे व ात आला िकंवा आपण
ा कंपनीचे शेअस िवकत घेतले आहे त, ा कंपनी ा शेअसची िकंमत
शेअरबाजारात दाखव ातच आली नाहीतरी आप ाला ाचं काही वाटणार नाही,
असं तो णत असे. काही जणां ना हे जरा अितशयो ीचं वाटे ल; पण बफे ा
गुंतवणुकी ा सवयींव न आिण ानं ात केले ा गुंतवणुकीं ा अनुभवां मधून
हे ानं जवळपास क नच दाखवलं, असं आपण णू शकतो. जसं आपण आप ा
घरा ा िकमतीिवषयी क आिण ाची िकंमत दररोज िकती माणात वरखाली
होते, हे न बघता आणखी १०-२०-३० वषानी ही िकंमत िकती असेल, याचा िवचार क
तसंच बफे शेअस ा बाबतीत करायचा. अथातच ासाठी लागणारी िचकाटी आिण
मानिसक तयारी बफेम े होती. इतरां म े ती नसते. ामुळे ब तेक वेळा चां गले
शेअस यो िकमतीत िवकत घेतलेले असूनसु ा लोक गडबडून ते िवकून टाकतात.
या काळात बफे ा खा ािप ा ा सवयींव न एक मजेदार संग घडला.
बफेला हॅ गर आिण कोक/पे ी हे अ सग ात आवडत असे. अथातच ते उपल
नसेल, तर तो अमे रकन घरां मधलं सवसाधारण जेवण घेत असे. अशा बफेला सोनी
कंपनीचा मुख अिकयो मो रता यानं आप ा अमे रका भेटीदर ान जेवायचं
आमं ण िदलं होतं. ही एक मेजवानीच होती. ितला अनेक जणां नी हजेरी लावली होती.
या मेजवानीमधला ‘मे ू’ खास जपानी होता. बफेला आधीपासूनच ाची धा ी वाटत
होती आिण जेवणाला सु वात झा ावर आपली भीती खरी ठर ाचं ा ा
ल ात आलं. असे संग बफे ा आयु ात पूव सु ा येऊन गेलेले अस ामुळे ाला
७-८ तास उपाशी राहायची सवय झाली होती. तसंच आप ाला जेवायला बोलावणा या
यजमानाची पंचाईत होऊ नये िकंवा ाचा अपमान होऊ नये यासाठीसु ा तो
य शील असे. िक ेकदा ानं यापूव आप ा समोर ठे व ात आलेलं अ खायचं
टाळ ासाठी नुसतेच ताटामधले पदाथ काटा-सुरी वाप न इकडून ितकडे
ढकलायचे कार केले होते. कालां तरानं हे य साफ फसतात आिण इतरां ा ल ात
ते आ ावाचून राहत नाहीत, हे सु ा बफेला पुरतं उमगलं होतं. ामुळे ानं या
खेपेला हे नाटक करायचंच नाही असं ठरवलं. ा ा दु दवानं हे जेवण फारच
लां बलचक होतं. ात एकापाठोपाठ एक असं त ल १५ वेळा नवे पदाथ आण ात
आले. णजेच हे ‘१५ कोस’ जेवण होतं! ातला एकही पदाथ बफेनं खा ा नाही.
क े मासे वगैरे बघून तो गारठूनच गेला. ाला खोलीवर परत ावर आपलं लाडकं
कोक िमळा ावरच हायसंच वाटलं.
बफे ा गुंतवणुकीशी संबंिधत असले ा संक ना कोकाकोला
कंपनीमध ा खरे दीनं साथ ठरव ा. इतकंच न े , तर ानं ही गुंतवणूक आपण
जवळपास कधीच काढू न घेणार नाही, असं जाहीर केलं. भिव ातही संधी िमळे ल
ते ा तो कोकाकोला कंपनी ा आणखी शेअसची ात खरे दी करत रािहला.
यामुळे ाला चंड नफा िमळाला.
 बफेची घोडदौड
ब कशायर हॅथवे कंपनीम े गुंतवणूक करणा या लोकां ना या कंपनी ा
शेअरची िकंमत िकती वाढू शकेल, याचा अंदाजच येत नसे. ामुळे या कंपनीत
आपण केलेली गुंतवणूक यो आहे का, ती धोकादायक पातळीवर जाऊन पोहोचली
आहे अशा कारचा गोंधळ ां ा मनात िनमाण होत असे. कीथ वेिलन नावा ा एका
गुंतवणूकदारानं पूव बकशायर हॅ थवेचे काही शेअस ४० डॉलसना िवकत घेतले होते.
ानं ही िकंमत ४३ डॉलसवर पोहोचलेली असताना आणखी काही शेअसची खरे दी
केली. ानंतर ही िकंमत ५० डॉलसवर गे ानंतर ाला आणखी शेअस खरे दी
कर ाचा मोह झाला; पण ानं त:ला रोखलं. आता या शेअर ा िकमतीत न ीच
घट होणार, असं ाला वाटत होतं आिण ामुळे अशी घट झा ावर आपण न ानं हे
शेअस िवकत ावेत, असं ाचं मत होतं. यासाठी तो वाट बघत रािहला आिण
शेअरची िकंमत काही के ा खाली यायचं नाव घेईचना. शेवटी ही एक शेअर ३०००
डॉलसवर जाऊन पोहोच ावर आता आणखी वाट बघणं यो नाही, असं णून
ानं िनमूटपणे आणखी शेअसची खरे दी केली!
ब तेक सग ां ना बफेचा मृ ू ही घटना बकशायर हॅ थवे ा शेअर ा
िकमतीत मोठी घसरण हो ाला कारणीभूत ठरणार अशी भीती वाटत असे.
साहिजकच आपण या कंपनीत गुंतवणूक केली; पण बफे दगावला तर या गुंतवणुकीचं
काय होणार? असा ां ना भेडसावत असे. शेवटी धाडस क न बकशायर
हॅ थवे ा गुंतवणूकदारां साठी ा एका वािषक बैठकीत एका गुंतवणूकदारानं बफेला
हा िवचारलाच. अगदी थेटपणे हा िवचारणं अस पणाचं ठरे ल णून या
माणसानं ‘मला बकशायर हॅ थवेचे शेअस िवकत ायचे आहे त... पण तुला काही झालं
तर काय होईल, याची मला काळजी वाटते... अशा घटनेचा धोका मा ासाठी खूप
धोकादायक ठरे ल...’ असं बफेला टलं. ावर बफेनं ‘या धो ाची मलाही काळजी
वाटते.’ असं णताच ितथे खसखस िपकली आिण हा हवेत िव न गेला.
बफेला मोठा भपका, बडे जाव आिण खूप लोकां ची सोबत या गो ी नको
असत. तो सात ानं एकटा राहणं खूप पसंत करे . आपण असे रािहलो, तरच आप ा
हातून काम होतं, अशी ाची ा असे. साहिजकच ाला इतर कुणासमोर आप ा
ीमंतीचं दशन करावंसं वाट ाचा च उ वत नसे. ओमाहा शहरात ा ‘िकिवट
ाझा’ या इमारती ा चौदा ा मज ावर ा आप ा सा ा कायालयाचं वणन
गमतीनं बफे ‘बकशायर हॅ थवेचं जागितक मु ालय’ असं करत असे. अ ंत
गाजणारी आिण चंड उ कमावणारी ही कंपनी खूपच सा ा वातावरणात आपलं
काम करे . १९८० ा दशकात बफे ा या कायालयात दोन से े टरी, एक रसे शिन ,
तीन िहशेबनीस, शेअरबाजारातले वहार करणारा एक माणूस, कोषागाराचं णजेच
पैशां चं कामकाज सां भाळणारा एक माणूस, एक साहा क, िव ासंबंधीचं कामकाज
करणारा एक माणूस आिण त: बफे असे फ ११ कमचारी होते. मोठमो ा
कंप ां म े असतात तसे वकील, ूहरचना आखणारे लोक, प क
रलेश साठीची माणसं, सुर ार क, डाय स, िनरोपे, स ागार अशी माणसं
बकशायर हॅ थवेम े अिजबात न ती. तसंच इतर गुंतवणूक कंप ां म े होती, तशी
संगणकां ा पड ां समोर बसलेली ‘त ’ माणसंही ितथे अिजबात न ती. साधेपणा,
कमी खच वगैरे गो ींबरोबरच बफेची या सग ामागची भूिमका एकदम सोपी होती.
जर आपण शेअरबाजारामधले वहार कर ासाठी खूप माणसं नेमली, तर या
माणसां ना सात ानं खरे दी-िव ीचे वहार के ािशवाय अिजबात चैन पडणार नाही
आिण ामुळे िवनाकारणच वारं वार गुंतवणुकीचे अनाव क वहार होत राहतील,
असं तो णे. तसंच आपण खूप विकलां ना नेमलं, तर ते सारखे कुणावर आप ाला
खटला दाखल करता येईल, याचा िवचार करत बसतील आिण िवनाकारण आपलं ल
ितकडे वेधलं जाईल असा साधा-सोपा ि कोन बफे बाळगे.
या संदभातलं ाचं ‘गरजेपुरतेच कमचारी असलेली छोटे खानी कंपनी असली
की, सग ाच कमचा यां ना आपला वेळ आप ा सहका यां चं व थापन कर ात
घालव ापे ा वसायामधली कामं कर ासाठी वापरता येतो.’ हे िवधान
भ ाभ ा व थापनत ां ा डो ात झणझणीत अंजन घालणारं होतं. बफेला
भेटायला येणा या अनेक लोकां ना हे अिजबातच अपेि त नसे. ामुळे बफे आिण
ाचं कायालय या गो ी बिघत ावर ते अचंिबत होऊन जात. उदाहरणाथ बेअर
कंपनीचा जॉन ओटो नावाचा माणूस बफेला भेटायला ये ापूव ओमाहामध ा
एका हॉटे लात उतरला होता. आव न झा ावर ानं डाय रला ‘आप ाला
बकशायर हॅ थवेम े जायचं आहे ,’ असं सां िगतलं ते ा ा डाय र ा चेह यावरची
रे षसु ा हलली नाही. ाला या कंपनीिवषयी अिजबातच माहीत न तं. ामुळे प ा
शोधत ओटो बकशायर हॅ थवे ा कायालयापाशी आला ते ा ितथे एका िप झे रया ा
समोर अ ंत सा ा इमारतीत हे कायालय अस ाचं बघून ाला मोठा ध ाच
बसला. तसंच या कायालयाकडे कसं जायचं यासाठी कोण ाही खुणा िकंवा
िदशादशक नसणं, हे सु ा ाला पार च ावून गेलं. बफेला भेट ावरही ओटोला खूप
आ य वाटलं. कारण ा ाकडे कुठलीही कागदप ं, डाय या, फाइ असं काहीच
न तं. संगणक अस ाचा तर च न ता. कुणीही साहा क बफे ा िदमतीला
न ता. कुणीही हळू च आत-बाहे र क न बफेला आणखी मािहती पुरवत न तं िकंवा
कुणाला कसले िवचार ाची गरज बफेला भासत न ती. बफेला ओटोनं आप ा
वहाराशी संबंिधत असलेली, काही कागदप ं आधीच पाठवली होती. ती अ ंत
बारकाईनं वाचून बफेनं ा वहाराचे सगळे तपशील नीटपणे समजून घेतले होते.
आता ओटोनं न ानं पुरवले ा मािहती ा आधारे बफेनं मनात ा मनात काही
िहशेब केले आिण ितथ ा ितथे या वहाराशी संबंिधत असलेला आिथक ाव
ओटोसमोर ठे वला. आता मा ओटो थ च झाला. अशा कारे इत ा वेगानं एकाच
बैठकीत असा ाव ाला तोपयत कुणीच िदला न ता. अथात काही कारणां मुळे
नंतर हा वहारच र झाला हा मु ा वेगळा.
अनेक िबनकामा ा मािहतीमधून आिण गोताव ातून फ यो तीच
अचूक मािहती शोधून काढणं आिण ावर आपलं सगळं ल कि त करणं, यातली
बफेची महानता वारं वार िदसून येई. यातूनच ाचा साधेपणाही सग ां ा नजरे त
ठसे. आपण खूप लोक कामाला ठे वले, तर ातून जा गोंधळच माजेल आिण
मािहतीचा तसंच ेका ा मतां चा महापूर येईल; तसंच ातून शेवटी हाती काहीच
लागणार नाही, अशी भीती ाला वाटत असे. णूनच आपला वेळ फुकट जाऊ नये,
यासाठी तो खूप सोपी आिण सुटसुटीत शैली वापरे . यासाठीच ाला िवनाकारण खूप
लोक आप ा हाताखाली नको असत. यािशवाय कुठ ाही िनणयापयत
पोहोच ासाठी ाला खूप लोकां शी चचा करणं, ातून वाटाघाटी करणं, हे पसंत
नसे. खूप िवचार त: क न तो ा िनणयापयत पोहोचे आिण ानंतर मा तो
लगेचच हे करण ‘एक घाव दोन तुकडे ’ या त ावर िनकालात काढे . ाला
चालढकल करत बसणं, ाला अिजबात पसंत नसे. ाची बु म ा इतरां ना अवाक
क न सोडे . णूनच ‘बफेबरोबर काम करणं चां गलं असलं, तरी ा ा जवळ रा न
काम करणं, मा आपला आ िव ास गमाव ासारखं होतं,’ असं मंगर णत असे.
अथातच बफेचा वैय क कामावर आिण काय मतेवर खूप िव ास
अस ाचे दु रणामही जाणवत. व थापक णून ा ा हातून चां गली कामिगरी
होणं श च नसे. याचं मु कारण णजे बफेला कुठ ाही उ ोगा ा दै नंिदन
कामकाजात बारकाईनं ल घालणं अिजबात आवडत नसे. ाला सग ा ां म े
व न डोकावणं आिण ितथूनच ां चे बारकावे समजून घेणं आवडे . ानंतर ामधले
बारीकसारीक तपशील ाला नको असत. साहिजकच एखा ा कामावर अनेक माणसं
नेमून ां ा कामाकडे सू पणे ल दे णं वगैरे गो ी ाला जमणं श च न तं. हे
काम इतरां नी करावं, असं तो उघडपणे णत असे. तसंच आपलं आिण आप ा
कामकाजासंबंधीचं ातं तो जवळपास अ ाहासानंच जपत असे. ात इतर कुणी
लुडबूड केलेली ाला अिजबात खपत नसे. साहिजकच इतरां शी नाइलाजानं जुळवून
घेणं आिण ां ा कलानं कधीतरी वागणं वगैरे कार ाला मा नसत. ा
लोकां शी बफेचा कामािनिम संबंध येई िकंवा ा कंप ाच बफेनं िवकत घेत ामुळे
ा कंप ां ा सीईओचा बफे आपोआपच ‘साहे ब’ बने, अशा लोकां शीही बफे चार
हात लां ब असे. ढोबळमानानं ा कंपनीचं कामकाज कसं चालावं यासाठी ा
सुधारणा बफे करे ; पण ानंतर तो ा कंपनी ा कामकाजात कधीच ढवळाढवळ
करत नसे. यात आपला खूप वेळ फुकट वाया जातो, असं ाचं मत होतं.
आप ा दीघ कारिकद त बफेनं एकाही कमचा याला िकंवा िवकत घेतले ा
कंपनी ा सीईओला कामाव न काढलं नाही. फ १९७० ा दशकात ‘िसिटझन
 े ट बँक ऑफ माउं ट मॉ रस’ नावा ा इिलनॉय रा ामध ा एका बँके ा जॉज
एडरटन नावा ा अ ानं बफेला खूपच वैताग आणला. तरीही बफेनं ाला
कामाव न कमी कर ाचा तसा सोपा पण बफे ा भावा ा ीनं अवघड
असलेला िनणय न घेता सरळ या बँकेतून आपली गुंतवणूकच काढू न घेतली!
शेअस माणेच कुठलीही गो आप ा हातून घालव ापूव तो खूप िवचार करत
अस ाचं हे उदाहरण होतं. तसंच धडाधड लोकां ना कामाव न काढू न टाक ानं
काही सा होत नाही, असाही ाचा यामागचा िवचार िदसत होता. उलट लोकां ना
आप ा सौ शैलीत ो ािहत करत राह ावर ाचा िव ास होता.
१९८० ा दशकात अमे रकन शेअरबाजारात उ ाहाचे वारे परतायची िच ं
िदसत होती. अनेक कंप ां ा शेअस ा िकमती वर जात रािह ा. यात िवमा
कंप ां चाही समावेश होता. िवमा कंप ां ा बाबतीतलं बफेचं धोरण एकदम
होतं. इतर िवमा कंप ा फारसा िवचार न करता िव ा ा एकूण बाजारपेठेमधला
आपला िह ा जा ीत जा कसा होईल, या ीनं य शील असत. बफेनं मा या
मु ाकडे अिजबातच ल िदलं नाही. याचं कारण णजे जा वसाय िमळवून
नंतर या कंप ा गो ात येऊ शकतील, असं बफेला वाटायचं. या कंप ां कडून िवमा
योजना उतरवले ा ाहकां नी जा माणात या योजनां वर दावे लावले, तर िवमा
कंप ा गो ात येणार याची बफेला क ना होती. बकशायर हॅ थवे कंपनी ा
िव ाशी संबंिधत असले ा गुंतवणुकीचे िनणय घे ासाठी बफेनं १९८२ साली
मायकेल गो बग नावा ा ३६ वष वया ा माणसाला नेमलं. यातून गाईको कंपनी ा
संदभात आपण घेतलेले काही िनणय चुक ाची कबुलीच अ री ा बफे दे त
होता. बफे आिण गो बग यां ची िवचारसरणी अथातच एकसारखी होती. ामुळे इतर
िवमा कंप ा धडाधड आपला वसाय वाढव ासाठी आ मकपणे सगळीकडे पंख
पसरत असताना बकशायर हॅ थवेनं मा यात काळजीपूवकरी ा पावलं टाकावीत,
असं दोघां नाही वाटत होतं. १९८० ते १९८४ या काळात इतर कंप ां ा वसायात
चंड मोठी वाढ होत असताना बकशायर हॅ थवे ा वसायात च घट झाली.
कंपनीला िमळत असले ा िवमा ह ां चं माण १८.५० कोटी डॉलसव न १३.४०
कोटी डॉलसवर उतरलं. तरीही बफे आिण गो बग यां नी कुठलीही घाई केली नाही.
याचं कारण णजे इतर कंप ां नी आपले िव ाचे ह े कमी क न वसाय
वाढवला असला, तरी एके िदवशी ही चाल ां ना भारी पडे ल, अशी खा ीच बफेला
वाटत होती. कारण जे ा िवमा योजना िवकत घेतलेले लोक आप ा नुकसानामुळे
िवमा कंप ां कडून दा ां ा पानं भरपाई मागतील ते ा अशी भरपाई करणं, या
कंप ां ना जड जाईल असा बफेचा अंदाज होता. साहिजकच या कंप ां ना आप ा
िवमा ह ां म े वाढ करावीच लागेल, असं ाचं मत होतं.
इतर कंप ां ा अिधका यां नी बफेसारखा िवचार का केला नसेल? यामागचं
कारण णजे या सग ा कंप ां ना सात ानं आप ा वसायात आिण उ ात
वाढ िदसणं गरजेचं वाटत असे. आप ाला िमळत असलेला वसाय नाकारणं णजे
आप ाच पायां वर कु हाड मा न घे ासारखं आहे , अशी सं ृ ती ितथे जलेली
होती. बकशायर हॅ थवेम े मा िव ाचा वसाय चालवणं णजे आपणच धोका
प र ासारखं आहे , असं मत चिलत होतं. णजेच आ ा वसाय िमळतो आहे
णून िकंवा तो इतरां ऐवजी आप ाला िमळावा णून िव ा ा ह ां चे दर कमी
करणं आिण धडाधड िवमा योजना िवकणं, हा कारच ितथे न ता. उलट िव ा ा
योजना िवकताना ातून कमीतकमी लोक या योजनां मधला धोका खरा ठरला या
कारणानं आप ाकडे पैसे मागायला आले पािहजेत, अशा कारे हा वसाय
चालवला पािहजे, असा ि कोन बफेनं जवला होता.
बफे ा अपे े माणे १९८५ साली िव ा ा वसायात बदल घडले. खूप
लोकां नी आप ा िवमा योजनां वर दावे ठोक ामुळे ां ची पूतता कर ासाठीचा
वाढता दबाव िवमा कंप ां वर आला. ातून माग काढता-काढता िवमा कंप ां ना
नाकीनऊ आली. ां ची आिथक प र थती खराब झाली. िक ेक िवमा कंप ा
दे शोधडीला लाग ा िकंवा ां ना मोठमोठी कज ावी लागली. बफेचा सू पणा परत
एकदा अगदी ठळकपणे जाणवला. यािशवाय िवमा योजना खरे दी करणा या
लोकां नाही यातून मोठा धडा िमळाला. आपण ा कंपनीकडून िवमा योजना खरे दी
करतो ती कंपनीच बुडायला लागली, तर आप ा िवमा योजनेचा मुळात काय उपयोग
आहे ? असा ां ना पडला. या सग ा िवमा कंप ां ा िव ासाहतेिवषयीच यामुळे
िच िनमाण झालं. साहिजकच बफेसार ा ‘सुरि त’ माणसा ा िवमा
कंपनीकडे च आपण आपला िवमा उतरवला पािहजे, असं अनेक जणां ना वाटायला
लागलं. इतर कंप ां ा तुलनेत बफे ा िवमा कंपनीकडचं भां डवल त ल सहा
पटींनी जा होतं. तसंच ाची आिथक ताकद इतर सग ा िवमा कंप ां पे ा खूप
अिधक आहे , हे पणे िदसत होतं. ामुळे खूप काळ धीर धर ाचा आिण अ ंत
सावधपणे यो असेच िनणय घे ाचा फायदा बफेला परत एकदा िमळा ाचं
ठळकपणे िदसून आलं.
१९८५ साल ा म ावर बफेनं िवचारपूवकरी ा एक जािहरात करायचं
ठरवलं. या जािहरातीत ानं मो ा ावसाियकां ना आप ा कंपनीकडून िवमा
उतरव ासाठीचं आमं णच िदलं. अशा लोकां ना ठरावीक कार ा िवमा योजना
सोडून भूकंप, आग िकंवा इतर अितधोकादायक घटना यां ासार ा िविश
कारणां साठीची िवमा योजना सहजासहजी िमळत नसे. याचं कारण णजे अथातच
अशा दु घटनां मुळे होणारं नुकसान खूप जा असणार आिण ाची परतफेड
कर ा ा नादात आप ा कंपनीला चंड नुकसान सोसावं लागणार अशी भीती
िवमा कंप ां ना वाटत असे. ही गो हे न बफेनं अशाच कार ा िवमा योजना
आप ा कंपनीकडून उपल क न िद ा .अथातच हा धोका प र ाचा
मोबदलाही बफेला वसूल करायचा होता. यासाठी ानं या योजनां चा ह ा िकमान १०
लाख डॉलस असेल, असं ठरवलं. तसंच िव ाचा हा ह ा िकती असावा, हे सु ा ा
कंपनीसाठी ही योजना काढायची होती, ा कंपनीनंच णजे ाहकानं ठरवावं असं
बफेनं सां िगतलं. जर ाहकाचा हा आकडा बफे आिण गो बग यां ना मा नसेल, तर
ितथ ा ितथे हा वहार कायमसाठी र ठरवला जाई. णजेच ाहकानंच आप ा
धो ासाठीचा िवमा ह ा ठरवावा आिण तो रा असावा, असं बफे णत होता.
अशा कारची ु ी लढवून बफेनं एकूण १० कोटी डॉलसचा ह ा गोळा केला.
यामुळे आता भूकंप िकंवा आग अशां सार ा महासंकटामुळे एखा ा कंपनीचं
अतोनात नुकसान झालं आिण ासाठीची भरपाई १० लाख डॉलससार ा चंड
मो ा घरात गेली, तरी बफेला ाची काळजी न ती. अशा दु घटना िकती माणात
आिण िकती मो ा पा ा असू शकतील, याचा अंदाज घेऊन बफेनं
ां ामधला धोका आधीच खूप ह ा गोळा क न संपवून टाकला होता. १९८६
साली तर बफे ा कंपनीनं या वसायातून त ल १०० कोटी डॉलसचा ह ा गोळा
केला. इतर खच वजा जाता यातून बफेकडे गुंतवणुकीसाठी ८० कोटी डॉलस िश क
रािहले!
असं असूनही कोण ा कंप ां म े गुंतवणूक करावी, हे अजून होत
न तं. याचं कारण णजे अजूनही शेअरबाजारात चां गले शेअस ात उपल
नाहीत, असं ाचं मत होतं. शेअरबाजार तर चां गला तेजीत होता. ‘कॅप िसटीज’,
‘गाईको’ आिण ‘वॉिशं टन पो ’ या आप ा तीन कायम पी गुंतवणुकींचा
अपवाद वगळता बफेनं आप ाकडचे इतर सग ा कंप ां चे शेअस िवकून टाकले
होते. बफेला शेअरबाजार कोसळणार यािवषयी अिजबातच शंका वाटत न ती.
णूनच सवसामा पणे बाजारा ा िदशेिवषयी िकंवा ा ा वासािवषयी जवळपास
कधीच भा न करणा या बफेनं एका ा ा उ रादाखल शेअरबाजारा ा
िनदशां कात िन ानं घट होईल असं िवधान केलं, ते ा अनेक जणां ना आ य वाटलं.
ा वेळी शेअरबाजाराचा ‘पीई रे शो’ २० वर गेला होता. या ‘पीई रे शो’िवषयी आपण
तं पणे शेवट ा करणात बोलणार आहोत.
पीई रे शो
अगदी थोड ात सां गायचं तर ‘पीई रे शो’व न कुठ ाही कंपनीचा शेअर
िवकत घेताना तो आप ाला यो दरात िमळतो आहे का महाग वा दरात
िमळतो आहे , हे आपण ठरवू शकतो. वेगवेग ा े ां मध ा िनकषां नुसार ‘पीई
रे शो’नुसार शेअर ात उपल आहे का नाही हे सु ा बदलतं. तरीही
सवसाधारणपणे १५ ा खाली पीई रे शो असलेले शेअस ात असतात असं आपण
अगदी ढोबळमानानं णू शकतो. णजेच इतर गो ी यो असतील, तर अशा
कंप ां चे शेअस खरे दीयो असू शकतात. पीई रे शो वाढला की, शेअसची खरे दी
धोकादायक ठर ाची श ता वाढू शकते. अथातच याला अपवादही असतात.
नेहमी माणेच इतर लोकां ची मतं चुकीची ठरत असताना बफेची गुंतवणूक
यश ी ठरली होती. िव ासार ा िवषयातही बफेनं आप ा ित ावर बाजी
मारली होती. िव ाचा वसाय खरं णजे िवमा कंपनी ा ीनं खूप धोकादायक
ठ शकतो; पण बफेनं नेहमी ा चातुयानं आिण आप ा सावध पिव ानं ामधला
धोका संपवून टाकला होता. अथातच काही वेळा बफे ा हातून गुंतवणुकी ा
संदभात चुका घडाय ा. उदाहरणाथ ‘युएसएअर’ नावा ा हवाई वाहतूक कंपनीत
बफेनं केलेली गुंतवणूक नुकसानकारक ठरली. बफेनं या कंपनीत गुंतवणूक केली
आिण नेमकं ाच िदवशी हवाई वाहतूक कंप ां म े ात ितिकटं उपल क न
दे ा ा संदभात एक धाच सु झाली. ानंतर पिशयन आखाती यु ामुळे हवाई
वाहतुकी ा माणात चंड घट झाली. साहिजकच एकीकडे दरां म े धा तर
दु सरीकडे वसायात घट अशा दु हेरी अडचणीत सापडले ा युएसएअर
कंपनीसमोर आप ा कमचा यां वर होत असले ा वाढ ा खचाला तोंड दे ाचं
आ ानही होतं. बफेनं या कंपनीत केले ा गुंतवणुकीनंतर ा वषात या कंपनीला
त ल ४५.४० कोटी डॉलसचा तोटा झाला! यामुळे युएसएअर कंपनी ा सेथ
ोिफ या सीईओला खूपच अपराधी वाटायला लागलं आिण ानं बफेनं केले ा
गुंतवणुकीतून ाचं खूप नुकसान होत अस ाब ल िदलिगरी केली. यावर
बफेचं उ र ा ा नेहमी ा थत अव थेला साजेसंच होतं. आपण त: या
कंपनीत गुंतवणूक करायचा िनणय घेतला अस ाचं आिण ाम े ोिफ चा
कुठ ाही कारे हात नस ाचं बफेनं ाला सां िगतलं.
णजेच आप ा िनणयातून झाले ा न ाचं फ ेयच नाहीतर ातून
होणा या नुकसानाची जबाबदारी ीकार ाचं धाडसही बफेत होतं. तसंच इतरां वर
ाची जबाबदारी ढकलून ायची िकंवा इतरां ना आप ा चुकी ा िनणयां ब ल दोषी
ठरवायचं असेही कार बफे कधीच करत नस ाचं हे आणखी एक उदाहरण होतं.
आप ाला खरं णजे ही गुंतवणूक थोडी धो ाची वाटत असूनसु ा आपण
ािवषयी फेरिवचार न करता ती क न टाकली, अशा श ां म े बफेनं यासंबंधीची
जाहीर कबुलीही नंतर दे ऊन टाकली. बफेनं कुठ ा कंप ां म े गुंतवणूक करायची
िकंवा करायची नाही, या संदभात त:साठी ठरवून घेतले ा िनकषां म े खरं णजे
युएसएअर कंपनी बसत न ती. तरीसु ा बफेनं जवळपास आं धळे पणानं ही गुंतवणूक
केली. ातून तो चां गलाच धडा िशकला. अथातच बफेचे अंदाज इत ा मो ा
माणावर चुक ाचे संग तसे अपवादा कच होते. कदािचत एखा ा बेसावध णी
बफेसार ा िवचारी माणसा ा हातूनही गुंतवणुकी ा संदभातली ही चूक होणं, हाच
बफे माणूस अस ाचा पुरावा होता! अ था लोकां नी ाला यं च टलं असतं.
 ‘डॉट कॉम’चा उदया
१९ ९० ा दशकात संगणक आिण दू रसंचार या े ां मध ा नवन ा
घडामोडींमुळे शेअरबाजारा ा वहारां म े आमूला बदल घडले. आता ‘वॉल
ीट’ तशी नुसती नावापुरतीच होती. संगणकां चा वापर क न िवल ण वेगानं लोक
शेअरबाजारामध ा खरे दी-िव ीचे वहार करत होते. १९८० ा दशकात सॅलोमन
दस कंपनीनं ा मायकेल ूमबगची हकालप ी कर ाचा मूखपणा केला होता.
ाच ूमबगनं कुठ ाही कंपनी ा अथकारणािवषयी आिण ित ा शेअर ा
िकमतीिवषयी जी सगळी मािहती िव ेषकां ना लागेल, ती सगळी मािहती समोर ा
ीनवर दाखव ासाठी एक खास कारचा संगणकच तयार क न घेतला होता.
ाचा वापर क न वेगवेगळे आलेख तयार करणं, वेगवेगळी को कं बनवणं, बात ा
िमळवणं, मािहतीचं िव ेषण क न ातून िन ष काढणं सहजपणे श होई.
यािशवाय वेगवेग ा कंप ां ची तुलना करणं, काही वषापूव पासून एखा ा कंपनीची
कामिगरी कशी झाली यासंबंधीची मािहती िमळवणं, बाँ ड्स आिण परकीय चलनं
यां ा वहारां संबंधीची मािहती िमळवणं, अशा गो ीही एकदम सो ा झा ा. हा
संगणक ‘ ूमबग टिमनल’ णून ओळखला जाई. ते भलतंच लोकि य झालं. असं
एक टिमनल बकशायर हॅ थवेनं िवकत ावं, यासाठी ूमबग कंपनी ा एका
िव े ानं त ल तीन वष अयश ी य केले. अथातच शेअरबाजाराकडे दर
िमिनटाला बघून आप ा गुंतवणुकीिवषयीचे िनणय ायची क नाच बफेला
अिजबात पटत नस ामुळे या टिमनलचा आप ाला काही फायदा नाही, असं ाला
वाटायचं. शेवटी बाँ ड्सचे वहार कर ासाठी तरी आप ाकडे ूमबग टिमनल
असलं पािहजे, असं बफेला जाणवलं आिण ामुळे ानं असं एक टिमनल िवकत
घेतलं. असं असूनही बफे ा कामा ा जागेपासून हे टिमनल खूप लां ब ठे व ात
आलं. बकशायर हॅ थवेसाठी बाँ ड्सचे वहार करणा या माणसा ा टे बलाजवळ ते
ठे व ात आलं.
१९९६ साल ा सु वातीला अचानकपणे बकशायर हॅ थवे ा एका शेअरची
िकंमत वाढू न थेट ३४,००० डॉलसवर गेली. यामुळे शेअरबाजारा ा नजरे तून
बकशायर हॅ थवेची एकूण मालम ा ४१०० कोटी डॉलस इतकी झाली. १९५७ साली जर
कुणी बकशायर हॅ थवे कंपनीत १,००० डॉलस गुंतवले असते आिण ही र म तशीच
ठे वली असती, तर ितचे आता १.२० कोटी डॉलस झाले असते! त: बफेची वैय क
संप ी आता १,६०० कोटी डॉलस इतकी झाली होती. सुझीकडे बकशायर हॅ थवेचे १५०
कोटी डॉलस िकमतीचे शेअस होते. बफेनं केले ा गुंतवणुकीची न ल अनेक
‘गुंतवणूक त ’ करत होते. अथातच यातला मह ाचा मु ा णजे बफेनं हे सगळे
शेअस खूप दरात घेतलेले असताना ही मंडळी तेच शेअस खूप महाग दरानं
िवकत घेत. कारण बफेनं कुठ ा शेअसची खरे दी केली, ही बातमीच ां ापयत
मुळात साधारण एक वष उशीरा पोहोचत असे. कहर णजे बफेची िन ळ न ल
कर ासाठी आिण ही न लसु ा अ ंत चुकी ा प तीनं कर ासाठी हे लोक
गुंतवणूकदारां कडून ल फीची आकारणी करत असत. साहिजकच यात
गुंतवणूकदारां चा कसलाही फायदा होत नसे. यापे ा या गुंतवणूकदारां नी थेट
बकशायर हॅ थवेम ेच गुंतवणूक केली असती, तर ां चा िकतीतरी जा पटींनी
फायदा झाला असता. यातली मु अडचण णजे बकशायर हॅ थवे ा शेअरची
िकंमत खूपच जा झाली होती. सवसामा गुंतवणूकदाराला बकशायर हॅ थवेचा एक
शेअर िवकत ायचा णजेसु ा दहा वेळा िवचार करावा लागणार होता. णूनच
बफेनं बकशायर हॅ थवे ा एका शेअरचा ३.३३ ट े इतका णजेच १/३० इतका
भाग असलेला शेअर िवकायला काढला.
आप ा नेहमी ा सावधिगरीला िवनोदाचं प दे ऊन बफेनं ‘िम र बफे
िकंवा िम र मंगर स ा ा िकमतीला बकशायर हॅ थवेचे शेअस न ीच िवकत
घेणार नाहीत आिण आप ा कुटुं बीयां ना तसंच िम प रवारालाही या िकमतीला या
शेअसची खरे दी कर ापासून परावृ करतील,’ असं मत मां डलं. आप ा कंपनी ा
मूळ शेअरची िकंवा या न ा भाग पाडले ा शेअरची िकंमत मागणीमुळे माणाबाहे र
वाढू नये, यासाठी बफेनं या शेअसची उपल ता अमयािदत माणात क न ायचं
ठरवलं. बफेनं भाग पाडले ा शेअसची दरात उपल ता क न िद ामुळे
१९९६ साल ा मे मिह ानंतर काही काळातच बकशायर हॅ थवे ा शेअरधारकां ा
सं ेत त ल ४०,००० लोकां ची भर पडली. यामुळे बकशायर हॅ थवे ा पुढ ा
वािषक बैठकीला त ल ७,५०० शेअरधारकां नी हजेरी लावली आिण ने ा ा
फिनचर माटम े ५० लाख डॉलस िकमतीची खरे दी केली.
१९९९ साली शेअरबाजारात ‘डॉट कॉम बूम’ या नावानं ओळख ा गेले ा
कारामुळे िवल ण तेजी येत असताना बफे मा शेअरबाजारापासून लां ब होता.
बाजार धोकादायक पातळीकडे वाटचाल करत अस ाचं आिण यातून खूप
गुंतवणूकदारां चं मोठं नुकसान होणार अस ाचं ाचं मत होतं. ात
गुंतवणूकदारां चं मा बफेकडे अिजबात ल नसावं, अशी प र थती होती. शेअस ा
िकमती धडाधड वर चाल ा हो ा. बफेचं णणं चुकीचं आहे का काय, अशी शंका
अनेक जणां ना येत होती. १९९९ साली डाऊ जो िनदशां कात वषा ा सु वाती ा
तुलनेत २५ ट ां ची वाढ झाली आिण नासडॅ क तर थेट ८६ ट ां नी वर गेला! आता
बकशायर हॅ थवेचं बाजारमू ८५०० कोटी डॉलस अस ाचं बाजार एकीकडे सां गत
होता, तर ाच वेळी न ा ‘या ’ कंपनीचं बाजारमू ११५०० कोटी डॉलसचा
आकडा पार क न गेलं होतं! णजेच काही वषापूव सु झाले ा या कंपनीचं
भिवत इं टरनेट ा धुमधडा ामुळे बकशायर हॅ थवे ा मू ा न जा अस ाचा
िन ष गुंतवणूकदारां नी काढला होता. या ा शेअर ा िकमतीत वषभरात चौपट
वाढ झाली होती.
बफे ा संप ीचा तुलना क आकडा घस न तो आता चौ ा मां कावर
जाऊन पोहोचला होता. काही जणां नी बफेनं िनवृ ी ीकारावी, असं बोचरं मत
केलं. तसंच जर बफे एखादा ु ुअल फंड चालवत असता तर ा ावर तो फंड बंद
करायची वेळ आली असती असंही टलं गेलं. णजेच बफे कालबा झाला
अस ाचं आिण ाची मतं आता न ा युगात जुनी ठरत चाल ाचं िवधान अनेक जण
करत होते. बफेला इं टरनेटचं मह पुरेसं पटलं नस ािवषयी काही लोकां ना आ य
वाटत होतं. संगणक, दू रसंचार आिण इं टरनेट या े ां मध ा कंप ां नाच इथून पुढे
उचलून धरलं जाईल, असं वाटत होतं. सात ानं या े ात न ा कंप ा सु होत
हो ा आिण ां चे शेअस वेगानं वरती जात होते.
बफे मा आप ा मूळ संक ना अजूनही मां डतच होता. कुठ ाही
कंपनी ा शेअसची खरे दी कर ापूव ामधला धोका नीटपणे समजून घेणं आिण हा
धोका माणाबाहे रचा असेल तर तो न प रणं, आप ाला खा ी अस ािशवाय
कुठ ाही कंपनी ा शेअस ा खरे दी ा भानगडीत न पडणं, बाजाराकडे दु ल
क न कुठ ाही शेअरची खरी िकंमत काय आहे , हे नीटपणे ओळखणं या त ां ना
अनुस नच ाची गुंतवणूक सु होती. शेअर हा कुठ ाही कंपनीचा णजेच
वसायाचा एक भाग असतो, ही गो आपण कधीच िवसरायला नको याकडे तो
सग ां चं ल वेधत असे. या शेअरकडे अशा नजरे नं न बघता ा ा िकमतीकडे
संगणका ा पड ावर बघत राह ानं काहीच सा होत नसतं, असं तो णत असे.
शेअरबाजार झपा ानं वर जात असला तरी बफे ाकडे साफ दु ल करत होता.
ानं आप ा िवरोधकां ची तोंडं बंद कर ाचे य सु ा केले नाहीत. फ
कॅिलफोिनया रा ामध ा ‘सन ॅ ली’म े ानं १९९९ साल ा जुलै मिह ात एक
चंड गाजलेलं भाषण मा केलं. या भाषणाची तयारी बफे िक ेक आठव ां पासून
करत होता. या भाषणामधली बफेची काही ठळक िवधानं अशी होती :
मी शेअस ा िकमतींिवषयी बोलणार असलो, तरी या शेअस ा िकमती
पुढ ा एका मिह ात िकंवा एका वषात िकती वर-खाली होतील, यािवषयी मी
कसलंच भा करणार नाही. याचं कारण णजे मी शेअर ा िकमतीपे ा ( ाइस)
ा ा मू ाला ( ॅ ू) खूप जा मह दे तो. शेअरचं खरं मू हे ा ा
बाजारात ा िकमतीपे ा पूणपणे वेगळं असू शकतं. तसंच शेअर ा मू ािवषयी
भा करणं णजे ा ा िकमतीिवषयीचे अंदाज बां धणं नसतं. या दो ी गो ी
पू ण पणे वेग ा आहे त. जर आपण बाजाराकडे अ कालीन नजरे नं बिघतलं, तर
आप ाला बाजार णजे एखादं मतमोजणीचं यं वाटे ल. याउलट आपण
शेअरबाजाराकडे दीघकालीन गुंतवणुकी ा नजरे नं बिघतलं, तर मा आप ाला
बाजार णजे एखा ा वजनका ासारखा वाटे ल. याचं कारण णजे कुणाला िकती
मतं िमळाली या गो ीला अ कालीन मह असतं; पण वजनाला मा दीघकालीन
मुदतीसाठी मह असतं.
आता बफेनं जवळ ा संगणकावर एक ाइड दाखव ासाठी माउसवर
क केलं. बफेला संगणक वापरणं णजे मोठं िद च वाटायचं आिण साहिजकच
ा ा हातून या संदभात असं चुका ाय ा. ामुळे बफे ही ाइड दाखवताना
न ीच काहीतरी घोळ घालणार अशी े ागारात बसले ा िबल गेट्स या बफे ा
त ण िम ाला खा ीच वाटत होती; पण तसं न घड ामुळे गेट्सनं सुटकेचा िन: ास
टाकला. बफे ा या ाइडवर ही मािहती होती :

डाऊ जो िनदशांक
३१ िडसबर, १९६४ : ८७४.१२
३१ िडसबर, १९८१ : ८७५
या ाइड ा संदभात बफे पुढे बोलायला लागला :
या १७ वषा ा काळात अमे रकन अथ व थेचा आकार पाच पटींनी वाढला.
तसंच ‘फॉ ून ५००’ कंप ां ा िव ी ा आक ातही पाच पटींची वाढ झाली. असं
असूनसु ा शेअरबाजार आहे ितथेच रािहला. आपण जे ा गुंतवणूक करत असतो
ते ा आ ाचा खच टाळू न भिव ात आप ाला जा पैसे िमळावेत यासाठी य
करत असतो. णूनच या ाशी दोनच संबंिधत असतात. पिहला णजे
आप ाला या गुंतवणुकीतून िकती पैसे िमळणार आहे त आिण दु सरा णजे हे
पैसे आप ाला कधी िमळणार आहे त. या ीनं ाजदर मह ाचे असतात. जर
ाजदर कमी असतील तर लोक आप ापाशी पैसे बाळगणं णजेच ते बँकेत िकंवा
इतर िठकाणी सुरि तरी ा ठे वणं पसंत करत नाहीत. कारण ां ना आप ा
गुंतवणुकीवर अगदी कमी मोबदला िमळतो. ाऐवजी ते धोका प न खूप
वाढले ा िकमतींनासु ा शेअसची खरे दी करतात. याला आपण हावरटपणा असं
णू शकतो.
े ागारात तं ान े ामधले अनेक रथी-महारथी बसले होते.
शेअरबाजारामधली तेजी यो च आहे असं ां ना वाटत होतं. यातून ां नी चंड नफा
िनदान कागदावर तरी कमावला होता. बफेचं णणं मा ते शां तपणे ऐकून घेत होते.
बफेनं आप ाला हावरट णावं हे मा ां ना अिजबातच पसंत न तं. उलट
बफेनंच अनेक दशकं भरपूर कमाई क न अ ंत काटकसरीनं आपलं आयु
घालवलं आहे आिण फारशा दे ण ा वगैरेही िदले ा नाहीत असं ां ना मनातून वाटत
होतं. आप ा यशावर ते चंड खूश होते. बफे कालबा झालेला आहे असं ां ना
आतून वाटत होतं. बफेनं आपलं संभाषण पुढे सु ठे वलं.
दर वष १० ट े िकंवा ा न जा दरानं शेअरबाजारा ा िनदशां कात
फ तीन कारणां नीच वाढ होऊ शकते. पिहलं कारण णजे ाजदर खूप कमी
झाले आिण ते अगदी कमी पातळी ा ऐितहािसक पातळीला पोहोचले, तर असं होऊ
शकतं. दु सरं कारण णजे कंप ां चे कमचारी तसंच सरकार यां ाकडे असले ा
अथ व थे ा िह ापे ा गुंतवणूकदारां कडे असले ा िह ात खूप वाढ झाली,
तर असं होऊ शकतं. ितसरं कारण णजे सवसामा दरापे ा अथ व था खूपच
वेगानं वाढत रािहली, तर असं होऊ शकतं. यातलं कुठलंही कारण आप ाला आ ा
तरी िदसत नाही. जग बदलून टाकणा या संशोधनामुळे तसंच नविनिमतीमुळे
जगात ा ग रबीचं माण कदािचत कमी होऊ शकेल; पण आजवर ा
इितहासानुसार जे लोक संशोधनातून िनमाण होत असले ा नविनिमतीम े गुंतवणूक
करतात ां ा हाती फारसं काही लागत नस ाचं िदसून आलं आहे .
अथातच बफेला आपलं णणं पटवून दे ासाठी ठोस पुरावे दे ाची गरज
होती. ासाठी ानं आप ा हातामधला एक कागद फडफडवला.
अमे रकेम े वाहनिनिमती े ात असले ा सग ा कंप ां ा ७० पानी
यादीपैकी हा एक भाग आहे . चारचाकी मोटारीचा शोध हा िवसा ा शतका ा
पूवाधामधला सग ात मह ाचा शोध होता, असं आपण णू शकतो. या े ात
एकंदर २००० कंप ा हो ा. या शोधामु ळे सवसामा लोकां ा आयु ाम े चंड
फरक पडला. गा ां ची िनिमती पिह ां दा सु झाली ते ा ा ा अनुषंगानं
अमे रकेची कशा कारे भ ाट वाढ होऊ शकते, याची क ना ते ा हयात असले ा
अनेक जणां ना आली होती. णूनच आपण आपलं नशीब काढ ा ा ीनं यो
िठकाणीच आहोत, असं आप ाला ते ा वाटलं असतं. ात मा या २०००
कंप ां पैकी फ ३ कंप ाच िश क रािह ा. इतकंच न े , तर या तीनही
कंप ां चे शेअस कधी ना कधी ां ा ‘बुक ॅ ू’पे ा णजेच या कंप ां ा
उभारणीसाठी ओतले ा पैशां पे ा कमी िकमतीत िव ीसाठी उपल होते. णूनच
वाहनां नी अमे रकेवर चंड मोठा प रणाम केलेला असला, तरी गुंतवणूकदारां ा
पदरी मा ां नी नुसती िनराशाच टाकली आहे .
िवसा ा शतकामधला दु सरा अ ंत मह ाचा शोध िवमानां चा होता. १९१९ ते
१९३९ या काळात िवमान े ाशी संबंिधत अशा साधारण २०० कंप ा हो ा. अथातच
जग बदलून टाकणा या या संशोधनावर आधा रत असले ा कंप ां म े गुंतवणूक
कर ासाठीसु ा लोकां ची नुसती झंुबड उडत होती. ात काय घडलं? आपण
आजपासून ा दोन वष आधी ा काळाकडे जाऊन हवाई े ाशी संबंिधत असले ा
कंप ां ा शेअसम े कर ात आले ा सग ा गुंतवणुकीची जर बेरीज केली, तर
ातून गुंतवणूकदारां ना िमळालेला नफा शू डॉलसचा आहे असं आप ा ल ात
येईल.
न ा उ ोगां ना ो ाहन िमळणं आिण ां ािवषयी सग ां ा मनात
उ ाह असणं चां गलंच आहे . कारण न ा उ ोगां ना ो ािहत करणं तसं सोपं असतं.
एखा ा अगदी सा ा-सो ा उ ादनाकडे सग ां चं ल वेधून घेणं िकंवा हे उ ादन
तयार करणा या कंपनी ा शेअसम े गुंतवणूक कर ासाठी लोकां ना ो ािहत
करणं मा खूप अवघड असतं. एखा ा न ा भ ाट उ ादना ा िनिमतीतून फारशी
िव ी होत नसेल आिण नुकसानच हाती लागत असेल तरी अशा उ ादनािवषयी
सगळीकडे उ ाहाचं वातावरण िनमाण करणं खूपच सोपं असतं. याचं कारण णजे
या उ ादनाशी संबंिधत असले ा न ा-तो ाची मोजमाप कर ासाठीचे िनकषच
नसतात. असं असूनही लोक ाम े गुंतवणूक कर ासाठी तयारच असतात.
बफेनं हा ह ा थेट आप ा टीकाकारां वरच चढवलेला होता. इं टरनेट ा
वसायािवषयी काहीच नीटपणे सां गता येत नसताना आिण या वसायातून न ी
कोणते आिथक लाभ भिव ात िमळू शकतील, यािवषयीचं भा कुणी क शकत
नसताना इं टरनेटशी संबंिधत असले ा कंप ां म े होत असले ा बेसुमार
गुंतवणुकी ा फु ाला बफे टाचणी लावत होता. साहिजकच े ागारामधले इं टरनेट
गु बफेवर जाम भडकले होते. अथातच बफेला याची मुळीच काळजी न ती. ानं
इं टरनेट ा तं ानावर आधा रत असले ा कंप ां म े गुंतवणूक कर ाची
घोडचूक करणा या लोकां ा संदभात काही मजेशीर वाटणारी उदाहरणं िदली. तसंच
इं टरनेटमुळे अनेक लोकां ा आयु ात बदल घडू शकणार असले, तरी ां चा
शेअरबाजाराशी काहीही संबंध नाही, याचा बफेनं परत एकदा उ ेख केला.
शेअरबाजाराचा िनदशां क हा नेहमीच कंप ां ा एकि त उ ादनाशी आिण
ामध ा वाढीशी संबंिधत असला पािहजे, असं आपलं मत ानं न ानं मां डलं. एका
ाइडवर बफेनं अथ व थेमधलं एकूण उ ादन आिण शेअरबाजाराची वाढ
यां ामधलं नातं एकदम अस ाचं दाखवून िदलं. आप ा आधी ा १९६४ ते
१९८१ या काळात ा उदाहरणाचा दाखला दे त इथून पुढे डाऊ जो िनदशां कात
न ानं घसरण होणार अस ाचं आिण डाऊ जो आधी ा पातळीवर जाऊन
पोहोचणार अस ाचं भािकत बफेनं केलं. शेअरबाजारातून िमळू शकणा या
परता ाचं माण साधारण ६ ट े असेल असा अंदाजही बफेनं केला.
मह ाचं णजे ाच वेळी दु सरीकडे एका सव णात हा आकडा १३- २२ ट े
असेल असा अंदाज काही गुंतवणूकदारां नी मां डला होता. सगळं बोलून झा ावर
बफेनं ‘मी इथ ा कुणाचा अपमान तर केला नाहीये ना?’ असं िवचारलं. अथातच
कुणाचीही हात वर कर ाची िहं मत झाली नाही. अ ंत खुबीनं बफेनं आपले मु े
सग ां पयत पोहोचवले होते आिण िशवाय लोकां ना ां ा गुंतवणुकीमध ा
फोलपणाची जाणीवसु ा क न िदली होती. यानंतर सग ां चे थोड ात आभार
मानून बफे आप ा खुच वर जाऊन बसला.
या भाषणानंतर काही िदवसां नी बफेला ा ावर होत असले ा टीकेचा राग
येतो का िकंवा ाचं ाला वाईट वाटतं का? असा एकानं िवचारला. ावर बफेनं
नकाराथ उ र िदलं. बफेचा भाव बघता, हे उ र खरं असावं असं वाटतं. कारण
आपण पूणत: तं पणे िवचार के ािशवाय गुंतवणुकी ा जगात यश ी ठ
शकत नाही, असं बफे उ रादाखल णत होता. तसंच इतर लोक आप ाशी सहमत
आहे त िकंवा नाहीत, याव न आपले गुंतवणुकी ा संदभातले िनणय बरोबर आहे त
का चुकीचे आहे त हे सु ा अिजबात ठरत नाही, याची ानं आठवण क न िदली.
आपण गुंतवणुकीसाठी वापरलेले िनकष बरोबर आहे त का नाही आिण ातून आपण
काढलेले यो आहे त का नाही, हे च मु े फ कामाला येतात असं बफेचं णणं
होतं. अथातच एखादा गुंतवणूकदार यश ी आहे का नाही, हे ठरव ासाठी इतर
लोकां ची मतं न े , तर ा गुंतवणूकदारानं कमावलेला नफा एवढीच गो मह ाची
ठरते, याकडे बफे सग ां चं ल वेधत होता. अथातच बफेचं णणं एकदम बरोबर
होतं.
९ फे ुवारी, २००० या िदवशी आप ा कायालयात बसून बफे नेहमी माणे
काम करत असताना अधूनमधून सीएनबीसी टी ी चॅनेलवरची ं आवाज बंद
क न बघत होता. तेव ात ा ामागचा फोन खणखणला. या फोनवर कॉल आला,
तर ाला त: बफेच उ र दे त असे. पलीकडून ू यॉक ा शेअरबाजारामधले
बकशायर हॅ थवे कंपनीचे शेअसचे वहार सां भाळणा या माणसानं बफेला च ावून
सोडणारी बातमी सां िगतली. शेअरबाजारात बकशायर हॅ थवे ा शेअस ा िव ीचा
जोरदार मारा सु होता. याचं कारण णजे आधी ा िदवशी एका माणसानं बफे
आजारी आिण अश अव थेत ालयात भरती झाला अस ाची ‘बातमी’ या ा
वेबसाइटवर िदली होती. ती वा या ा वेगानं पसरली आिण या अफवेनं गंभीर प
धारण केलं. साहिजकच बकशायर हॅ थवे ा शेअरधारकां म े चंड घबराटीचं
वातावरण पसरलं आिण ां नी या शेअसची धडाधड िव ी सु केली. बफेची कृती
नाजूक झा ा ा बात ा आणखीनच वेगानं पसर ा. ितत ात बफेचा दु सरा
खाजगी फोन वाजला. पलीकड ा माणसाला बरं वाटावं णून बफेनं अगदी हसून
स आवाजात ा ाशी बोलणं केलं. बफे ालयात भरती झाला अस ाची
समजूत असलेला हा माणूस ामुळे च ावून गेला. अथातच बफेिवषयी ा अफवा
मा पुढचे दोन िदवस सु च रािह ा. या काळात बकशायर हॅ थवे ा शेअर ा
िकमतीत त ल ५ ट ां ची घसरण झाली. हे बघून बफे एकीकडून मनोमन
सुखावला असला तरी दु सरीकडून मा तो जरा िचंतेतच सापडला; कारण आपण
कधीतरी हे जग सोडून जाणार हे न ी असताना आप ािवना बकशायर हॅ थवेचे
गुंतवणूकदार कंपनी ा शेअसची अशीच धडाधड िव ी करतील, अशी भीती ाला
सतावायला लागली. सु वातीला बफेनं या करणाकडे फारसं ल ायचं नाही असं
ठरवलं. ही अफवा आपोआपच िव न जाईल, असा िव ास ाला वाटत होता; पण
आता ा इं टरनेट ा युगात बफे ा नकळत ा ािवषयी ा अनेक अफवा ाला
थ क न सोडणा या वेगानं पसरत हो ा. ातून अनेक जण वेगवेगळे तकिवतक
लढवत होते. शेवटी कंटाळू न बफेनं आप ा गंभीर आजारपणािवषयीची तसंच
मृ ूिवषयीची अफवा साफ चुकीची अस ाचं प क जारी केलं. याचा काहीएक
फायदा झाला नाही. ा आठव ात बकशायर हॅ थवे कंपनी ा शेअर ा िकमतीत
११ ट ां ची घट झाली आिण ती भ न िनघाली नाही.
९ माच, २००० या िदवशी ‘ ूज डे ’ िनयतकािलकाम े हॅ री ूटन नावा ा
माणसाचं व छाप ात आलं. ूमन न ा तं ानाशी संबंिधत असले ा
वसायामधला त णून ओळखला जाई. इं टरनेटशी संबंिधत असलेला वसाय
करणा या कंप ां पासून बफे दू र अस ामुळे बकशायर हॅ थवे कंपनीमधले
गुंतवणूकदार ा ावर चां गले नाराज होतील आिण ां ची माफी माग ावाचून दु सरा
पयायच बफेसमोर नसेल, असं भािकत ूटननं केलं. याचा बकशायर हॅ थवे ा
शेअरवर आणखी खराब प रणाम झाला. दु स या िदवशी बकशायर हॅ थवे ा शेअरची
िकंमत घस न ४१,३०० डॉलसवर आली. ही िकंमत जवळपास बकशायर हॅ थवे ा
‘बुक ॅ ू’ एवढीच होती. णजेच बफे ा नावावर बकशायर हॅ थवेला िमळत
असलेला जा ीचा भाव िकंवा ‘ ीिमयम’ ायला गुंतवणूकदार आता कचरत होते.
दर ान १९९९ साल ा जानेवारी मिह ापासून दु ट झालेला नॅसडॅ क हा
तं ानिवषयक कंप ां चा िनदशां क ५००० अंकां ची पातळी पार क न वर गेला.
बफे आिण आधुिनक गुंतवणूकदार यां ामधला फरक आता फारच वाढत
चालला होता. यातून बफेची बरीच बदनामी झाली. ‘वॉल ीट जनल’नंही बफेची
ख ी उडवली. एका िनवृ माणसा ा तं ानिवषयक कंप ां मध ा गुंतवणुकीचं
कौतुक करणा या या बातमीत ानं ३५ ट े परतावा िमळवला अस ाचं आिण
णूनच ‘निशबानं तो बफेसारखा नाही, हे ाचं सुदैवच टलं पािहजे.’ अशी बोचरी
िट णी केली. या सग ाचा बफेला अथातच खूप ास होई. तो पार वैतागून जाई.
तरीही ानं आप ा गुंतवणुकी ा तं ात कसलेही बदल करायला साफ नकार िदला.
यामुळे बकशायर हॅ थवेचे काही शंकाखोर गुंतवणूकदार नाराज झाले. ां नी बकशायर
हॅ थवेम े केलेली गुंतवणूक चां गलीच तो ात होती. ाआधी ा पाच वषाम े
बकशायर हॅ थवेम े गुंतवणूक कर ाऐवजी या लोकां नी जर शेअरबाजारा ा डाऊ
जो सार ा िनदशां काम े डोळे झाकून गुंतवणूक केली असती, तरी तीसु ा जा
फाय ाची ठरली असती. बकशायर हॅ थवे ा इितहासामधला हा सग ात कठीण
काळ होता. कारण इतका मोठा ‘दु ाळ’ कंपनीला यापूव कधीच सहन करावा
लागला न ता. बफेला संगणकां ा तं ानामध ा काही जुजबी गो ी माहीत हो ा.
पण णून तं ानाशी संबंिधत असले ा वसायामध ा कंप ां चे शेअस िवकत
ायला मा तो अिजबातच तयार न ता. या संदभात ‘आजपासून दहा वषानी
माय ोसॉ तसंच इं टेल यां ासार ा कंप ां ची थती काय असेल, याची मला
अिजबात क ना करता येत नाही... णूनच आप ा ित ाची बाजू चां गलीच
भरभ म असलेला हा खेळ मला खेळायचाच नाही...’ असं बफे णत रािहला.
बफे ा कारिकद त ाला अशा कार ा आ ानाला इत ा
दीघकाळासाठी यापूव कधीच तोंड ावं लागलं न तं. सगळं जग बफेला चुकीचं
ठरवत होतं. बफेचा आतला आवाज मा ाला आपलं णणंच बरोबर अस ाचं
सां गत रािहला. ामुळे इतर लोकां नी चंड दबाव टाकूनही बफेनं इं टरनेट ा
तं ानाशी संबंिधत असले ा कंप ां ा शेअरखरे दीचा मोह टाळला. आप ा
ितमेला चंड जपणारा आिण आप ा बदनामीला कायम घाब न असणारा बफे
साहिजकच पार गोंधळू न गेला होता. असं असूनही आप ा टीकाकारां ना ु र
दे ा ा भानगडीत बफे पडला नाही. ानं वतमानप ं िकंवा िनयतकािलकं
यां ाम े िलखाण केलं नाही िकंवा टी ीवर मुलाखतीही िद ा नाहीत. नेहमी माणे
बफे आिण मंगर यां नी बकशायर हॅ थवे ा शेअरधारकां शी संवाद सु ठे वला. ात
ां नी शेअरबाजार धोकादायक पातळीवर गेलेला असून शेअस ा िकमती
माणाबाहे र वाढ ा अस ाचं पण ही प र थती िकती काळ िटकेल, याची
आप ाला मािहती नस ाचं भा केलं.
 ११ माच, २००० या िदवशी बकशायर हॅ थवेनं आपला वािषक ताळे बंद आिण
अहवाल िस केला. ात बकशायर हॅ थवेकडे उपल असलेलं भां डवल
गुंतव ात आप ाला अपयश आ ाचं बफेनं मा केलं. तरीही हे भां डवल चढत
जाणा या इं टरनेट कंप ां ा शेअरखरे दीसाठी वापरायला तो तयार न ता. बकशायर
हॅ थवेचा शेअर मा आता खूपच सवलती ा दरात उपल आहे , असं बफेचं मत
झालं होतं. ामुळे बकशायर हॅ थवे ा ा गुंतवणूकदारां ना आप ाकडचे
बकशायरचे शेअस िवकायचे असतील ां ाकडून ते िवकत ायला आप ाला
आनंदच होईल असं बफेनं जाहीर केलं. अथातच गुंतवणूकदारां ना हा बफेचा इशाराच
होता. बफे हे शेअस िवकत घेणार णजेच ां ना काही काळातच चंड भाव येणार
याची गुंतवणूकदारां ना जाणीव झाली. सू पणे ां नी आप ाकडचे बकशायर हॅ थवेचे
शेअस िवकायला नकार तर िदलाच; पण उलट या शेअसची जोरदार खरे दी केली.
ामुळे बफेला बकशायर हॅ थवेचा एकही शेअर िवकत घे ासाठीची संधी िमळाय ा
आतच शेअरची िकंमत त ल २४ ट ां नी वाढली! या ा पुढ ा आठव ात
इं टरनेट आिण इतर न ा तं ानां शी संबंिधत असले ा कंप ां चा िनदशां क
असलेला ‘नासडॅ क’ कोसळायची िच ं िदसायला लागली. एि ल मिह ा ा अखेरीला
नासडॅ कम े ३१ ट ां ची घसरण झाली.
यानंतर ा काळात बफेला मुतख ाचा ास झाला. ा वेदनां नी तो पार
बेजार झाला; पण निशबानं काही काळानंतर हा मुतखडा वा न गेला. याच सुमाराला
जॉिजया िव ापीठामध ा वसायाशी संबंिधत असणारे अ ास म िशकवणा या
महािव ालयानं बफेला िवधा ासमोर भाषण करायला बोलावलं. ात बफेनं काही
मह ा ा गो ी सां िगत ा. ां चा सारां श असा :
मी कुठे काम करावं िकंवा कशा कारची नोकरी िनवडावी, असा अनेक
जण मला िवचारतात. या ाचं सोपं उ र णजे ‘आपण ा माणसाला सग ात
जा मानतो ा माणसाकडे आपण नोकरी करावी,’ असं मी नेहमीच दे तो. केवळ
आपला बायोडे टा चां गला िदसावा णून अधूनमधून छो ा-मो ा नोक या करणं
मूखपणाचं आहे . आप ाला जे काम आवडतं तेच करावं आिण ा माणसाबरोबर
काम करायला आवडतं ा ाबरोबरच ते करावं. असं केलं तरच आपलं आयु
सवाथानी घडव ासाठी आपण पूण य केले, असं समजावं.
मुलां नी बफेला ा ा हातून घडले ा चुकां िवषयी िवचारलं. या ाला उ र
दे ताना बफेनं आपली सग ात मोठी चूक णजे बकशायर हॅ थवे या कापडिनिमती
उ ोगात ा कंपनीला अडचणीतून बाहे र काढ ासाठी वीस वष वाया घालवली.
आपली दु सरी मोठी चूक णजे, युएसएअर कंपनी िवकत घे ाची अस ाचंही बफे
णाला. अथातच काही कंप ां म े गुंतवणूक न कर ाची चूकही मोठी ठर ाचं
ानं सां िगतलं. नेहमी माणेच बफेनं आपलं ावसाियक आयु आिण आपलं
खाजगी आयु यां ामधली सीमारे षा नीटपणे सां भाळली. आप ा ावसाियक
आयु ामध ा चुकां चाच ानं उ ेख केला. आप ा खाजगी आयु ात ा
चुकां िवषयी िकंवा ां िवषयी तो जवळपास कधीच बोलत नसे आिण बोलला तरी
फ आप ा अितप रचयात ा लोकां शीच ािवषयी तो बोलत असे.
गुंतवणुकीिवषयी बोलताना बफेनं एक अ ंत झकास उदाहरण िदलं. सग ां नीच ते
नीटपणे समजून ावं असं आहे आिण बफे ा नेहमी ा खािसयतेला अनुस न ते
खूप सोपंही आहे . ‘आपण गुंतवणूक करतो ते ा आप ाकडे एक पातळ
पु यासारखं कागदी काड आहे ,’ अशी क ना करायला बफेनं सां िगतलं. या
काडाम े आपण पंिचंग मशीन वाप न िछ ं पाडू शकतो, अशी क नाही बफेनं
िव ा ाना करायला सां िगतली. यातली गोम णजे जा ीत जा अशी फ वीसच
िछ ं या काडावर आपण पाडू शकतो. णजेच ाची मता तेवढीच असणार. आता
गुंतवणुकीिवषयीचा कुठलाही िनणय आपण घेतला आिण तो अमलात आणला की, या
काडावर आपण एक िछ पाडायचं. साहिजकच आप ाला या काडावर फ वीसच
िछ ं पाड ाची परवानगी अस ामुळे आपण आता गुंतवणुकीशी संबंिधत असलेले
िनणय धडाधड न घेता खूप िवचारपूवक घेऊ. एकापाठोपाठ पैसे कुठे तरी गुंतवायचे,
ानंतर ते काढू न ायचे, परत दु सरीकडे गुंतवायचे, ितथूनही ते काढू न ायचे असं
न करता आपण अगदी मो ा ा णी यो आिण खूप मोठी गुंतवणूक कशी
करायची याचा िवचार आपोआपच करायला लागू. ामुळे आप ा हातून होणा या
चुकी ा गुंतवणुकींचं माण खूप घटे ल. आप ा हातून ब तेक वेळा खूप मो ा
आिण खूप चां ग ाच गुंतवणुकी होतील. उप थत असले ा िव ा ाना अशा कारे
गुंतवणूक कर ाचा स ा दे ऊन, बफेनं गुंग क न टाकलं. हा स ा अमलात
आणला तर तु ी न ी खूप ीमंत ाल, असा िदलासाही ानं िदला. ात न
पट ासारखं असं काहीच न तं. नेहमी माणेच अ ंत सो ा उदाहरणाचा वापर
क न बपेनं गुंतवणुकीिवषयीचं एक भ ाट स सग ां समोर उलगडलं होतं.
गुंतवणूक कर ासाठी आिथक संकटाची वेळ सग ात चां गली असते, हे बफेचं मूळ
त या संक नां मधून न ानं िदसत होतं. इतर लोक गुंतवणूक कर ासाठी
घाबरलेले असताना आपण मो ा माणावर गुंतवणूक केली पािहजे आिण इतर लोक
धडाधड गुंतवणूक करत असताना आपण गुंतवणुकीपासून लां ब रािहलं पािहजे, असा
बफेचा स ा होता. या संदभातलं ाचं Cash combined with courage in a crisis is
priceless हे िवधानही बोलकं आहे .
बफेनं करां ा संदभात मां डले ा मु ां चाही िवचार केला पािहजे. ब तेक
सगळे गुंतवणूकदार आिण गुंतवणूक त शेअरबाजारात ा गुंतवणुकीतून िमळत
असले ा न ावर कमीत कमी कर लाव ाची मागणी करत असताना बफेचा पिव ा
मा एकदम उलटा होता. शेअरबाजारात गुंतवले ा पैशां मधून गुंतवणूकदारां ना
सवसामा पणे दोन कारचे फायदे होतात. पिहला फायदा हा ा कंपनीत गुंतवणूक
केलेली असेल, ा कंपनीनं आप ाला होत असले ा न ामधला काही िह ा
‘िड डं ड’ ा पानं परत गुंतवणूकदारां ना परत कर ाचा असतो. अगदी
ढोबळमानानं सां गायचं तर बाँ डमध ा गुंतवणुकीवर िमळत असले ा सहामाही
िकंवा वािषक ाजासारखा हा कार असतो. शेअसमध ा गुंतवणुकीतून होणारा
दु सरा फायदा शेअर ा वाढले ा िकमतीमुळे ा शेअर ा िव ीतून होणा या
न ाचा असतो. हे एका उदाहरणातून समजून घेऊ.
उदाहरणाथ समजा आपण एखा ा कंपनीचा एक शेअर १०० पयां ना िवकत
घेतला. पुढची सलग तीन वष कंपनीनं १० ट े िड डं ड िदला, तर आप ाला तीन
वषाम े दरसाल १० पये णजेच एकूण ३० पये िड डं ड िमळे ल. भारतासकट
ब तेक सग ा दे शां म े होणा या िड डं ड करमु असतो. णजेच िड डं डवर
कसलाही कर आकारला जात नाही. आता तीन वषानंतर समजा शेअरची िकंमत
मूळ ा १०० पयां व न १२५ पयां वर गेली असेल आिण आपण तो शेअर १२५
पयां ना िवकून टाकला, तर आप ाला शेअर ा िकमतीत झाले ा वाढीमुळे १२५
वजा १०० णजे २५ पये नफा झाला. िड डं ड ा उ ािशवाय हा जा ीचा नफा
आप ाला झाला. या २५ पयां ा न ाला ‘भां डवली नफा’ णजेच ‘कॅिपटल
गे ’ असं णतात. ब तेक सग ा दे शां म े समजा आपण िवकत घेतलेले शेअस
एका वषा न जा काळानंतर िवकले, तर ातून िमळणा या भां डवली न ावर
कुठलाही कर नसतो. णजेच दीघमुदती ा भां डवली न ावर कर िकंवा ‘लाँ ग टम
कॅिपटल गे टॅ ’ नसतोच िकंवा असला तरी तो अगदी जुजबी असतो. साहिजकच
शेअरबाजाराम े गुंतवणूक करणा या आिण ती एका वषा न जा काळानंतर
काढू न घेणा या लोकां ना आप ा गुंतवणुकीमधून िमळत असले ा न ावर
जवळपास काहीच कर भरावा लागत नाही. याउलट नोकरी क न िकंवा वसाय
क न वेतन िकंवा उ िमळवणा या लोकां चं उ ‘भां डवली नफा’ िकंवा
‘िड डं ड’ यां ासार ा कारां म े मोडत नस ामुळे ां ना नेहमी ा दरानं
णजेच खूप जा कर भरावा लागतो. हा िविच पणाच आहे , असं बफे सात ानं
णत असे. याचा पडताळा क न बघ ासाठी बफेनं आप ाला िकती कर भरावा
लागतो, याची तुलना आप ा से े टरीला िकती कर भरावा लागतो, या ाशी केली.
ातून ती जा कर भरत अस ाची अ ंत िविच आिण ध ादायक गो ा ा
ल ात आली. अथातच यामागचं मु कारण णजे बफे कमवत असलेलं उ
जवळपास पूणपणे गुंतवणुकीतून होत असले ा लाभा ा पाचं होतं. याउलट
ा ा से े टरीचं उ ामु ानं ित ा नोकरी ा पगारातून िमळणारं होतं.
साहिजकच ित ा उ ावर िनयमां नुसार जा कर लाद ात आले होते.
२००१ साली अखेर शेअरबाजार कोसळला. बफेची सगळी भािकतं खरी
ठरली. बफेचे टीकाकार एकदम ग बसले. अनेक गुंतवणूकदारां चं चंड नुकसान
झालं. ‘डॉट कॉम ब ’ असं या घटना माचं वणन केलं जातं. इं टरनेट ा जोरावर
आपला वसाय उभा क पाहणा या कंप ा जमीनदो झा ा. बफेवर कडाडून
आिण अ ंत कडवट भाषेत टीका करणारे त लोक जोरदार चपराक बस ासारखे
एकदमच गायब झाले. शेअरबाजारावर भीतीचं सावट पसरलं. यातून बाहे र
पड ासाठी सरकारला काहीतरी करणं भाग होतं. दु दवानं यातच २००७-०८ साली
सु झाले ा जागितक महामंदीची बीजंही पेरली गेली!
 जागितक महामंदी : २००७-०८
२ ००१ साली शेअरबाजार तुफान वेगानं कोसळ ानंतर ातून
सावर ासाठी फेडरल रझ या अमे रके ा म वत बँकेनं ाजदर एकदम कमी
केले. ातच ९/११ची दु घटना घड ामुळे अमे रकेिवषयीचा िव ास उडून जाऊ नये,
यासाठी शेअरबाजारात ा गुंतवणुकीला ो ाहन िमळे ल, अशा कारची पावलं
टाकणं अमे रके ा ीनं मह ाचं होतं. ामुळे शेअरबाजारात तेजी येत रािहली.
ाबरोबर गुंतवणूकदारां कडून पैसे गोळा क न ते गुंतव ासाठी तसंच
गुंतवणूकदारां ना पैसे कुठे गुंतवावेत, यासाठीचे स े दे ासाठी अनेक न ा कंप ा
तसंच गुंतवणूक योजना जाहीर कर ात आ ा. यातून हे गुंतवणूक स ागार तसंच
या योजना चालवणारे लोक खूप ीमंत होत गेले. कहर णजे ात पैसे
गुंतवणा या गुंतवणूकदारा ा हातात मा फारसा नफा येतच नसे. ाला िमळणा या
न ाचं माण साधारण पूव सारखंच होतं. या िविच घटना मामुळे वॉरन बफे पार
वैतागून जाई.
ाजदर खूप कमी अस ामुळे बँका आप ाकडे कज मागायला येईल,
ाला ते कज उपल क न ायला लाग ा. साहिजकच अमे रकन लोकां ची
आधीपासूनच खिचक असलेली वृ ी आणखी खिचक झाली. घर, वाहन, सहली,
वेगवेग ा व ू अशा अनेक गो ींसाठी लोक कज घेऊन खच करायला लागले. या
कजावरचं ाज ते सु वातीला अगदी सहजपणे फेडू शकत अस ामुळे ात ां ना
कसला धोका वाटत न ता. उलट एखादा माणूस आपलं कज फेडू शकत नाही, अशी
अव था िदसायला लागली की, लगेचच दु सरी बँक ाला ातून बाहे र ये ासाठी कज
ायला तयार असे. यातून ‘िस ु रटायझेशन’ नावाची नवी भ ाट संक ना ज ली.
याचा सारां श समजून घेणं सोपं आिण मह ाचंही आहे .
जे ा एखादी बँक अनेक लोकां ना कज दे ते, ते ा या कजाची परतफेड कज
घेतले ा माणसानं केली नाहीतर काय अशी भीती बँकेला असते. ामुळे बँक बरे चदा
काहीतरी तारण ठे वून कज दे ते. २००३-२००७ या काळात बँकां नी ां ाकडे उपल
असले ा चंड माणात ा पैशां चं काय करायचं या िवचारापोटी हे सगळे िनकष
बाजूला ठे वत धडाधड कज ायला सु वात केली. णजेच कज बुडली तर काय, हे
ां ना माहीत न तं. अनेक बँकां ची आिण इतर िव ीय सं थां ची हीच अव था होती. या
भीितपोटी अशी अनेक कज एक करायची क ना िनघाली. णजेच अनेक बँकां नी
आिण इतर सं थां नी िदलेली सगळी कज एक करायची, ां ामध ा धो ां नुसार
ां चे ढोबळमानानं ‘सुरि त’, ‘कमी सुरि त ’, ‘धोकादायक’ अशा कारचे गट
करायचे, ानंतर ां चे तुकडे पाडायचे. णजेच एका गटात अशी काही कज
असतील. आता ही कज च बाँ ड्स िवक ासारखी काही गुंतवणूकदारां ना िवकून
टाकायची. णजेच बँकां चा आिण इतर सं थां चा धोका गुंतवणूकदारां ा ग ात
टाकायचा. ा ा मोबद ात गुंतवणूकदारां ना काय िमळणार? तर जोपयत मूळ
कजाचे ह े बँकां ना आिण इतर सं थां ना िमळत राहतील तोपयत या गुंतवणूकदारां ना
बाँ ड्सवर ाज िमळतं तसं ाज िमळत राहणार. पण कज घेतले ा माणसां नी
आप ा कजाचे ह े चुकवायला सु वात केली तर काय? असं एकाच वेळी अनेक
माणसां कडून होईल अशी श ताच कुणाला वाटत न ती. ामुळे आनंदानं ही
सगळी योजना आख ात आली. अशा कारे बँकां ची आिण इतर सं थां ची कज गोळा
क न गुंतवणूकदारां ना गुंतवणुकीसारखी णजेच ‘िस ु रटीज’सारखी िवक ा ा
या काराला ‘िस ु रटायझेशन’ असं नाव पडलं. हा कार अ ंत धोकादायक आहे
आिण प ां ा मनो यासारखा आहे , याची बफेला लगेचच जाणीव झाली. हा मनोरा
कोसळू न भीषण आिथक संकट येऊ शकतं, हे ा ा ती ण नजरे नं लगेचच िटपलं.
तां ि क भाषेत या काराला ‘कोलॅटरल डे ट अॉ गेशन (सीडीओ)’ असं नाव
पडलं. शेअरबाजारात ‘डे र े िट ’ णून ओळख ा जाणा या गुंतवणुकीचाच हा
एक कार होता. बफेनं २००३ साली बकशायर हॅ थवे ा गुंतवणूकदारां ना िलिहले ा
प ात याचा उ ेख ‘अ ंत धोकादायक टाइमबॉ ’ असा केला. चाल मंगरनंही या
सग ा कारावर कडाडून टीका केली. डे र े िट ज ा या वहारां मधून जगावर
लवकरच मोठं संकट कोसळणार आहे , असं भािकत बफेनं केलं. नेहमी माणेच हे
कधी घडू शकेल यािवषयी आपण काहीच सां गू शकत नाही, असं बफेचं णणं होतं.
मंगरनं तर पुढ ा ५-१० वषा ा काळात यामुळे चंड मोठा गोंधळ माजेल असं
पणे सां गूनच टाकलं. कहर णजे गुंतवणुकीचा हा कार अ ंत धोकादायक
अस ाचं उघडपणे िदसत असूनही ावर शेअरबाजार िनयंि त करणा या सं थां चं
अिजबातच िनयं ण न तं. एकूणच साधारण २००० सालापासून शेअरबाजारात ा
वहारां वर श िततकं कमी िनयं ण असावं, यासाठी मु बाजारपेठे ा
समथकां नी खूप दबाव टाकला होता आिण तो चां गला यश ी ठरला होता. हे सगळं
बघून बाजार कोसळ ावर अमे रकन डॉलरची िकंमत खूप घसरणार असं बफेचं मत
झालं आिण णूनच ानं शां तपणे कुणाला समजणार नाही, अशा बेतानं चीनमध ा
‘पेटो चायना’ कंपनीत गुंतवणूक केली.
२००५ साल ा फे ुवारी मिह ात बफेनं हावड िबिझनेस ू लम े केले ा
भाषणानंतर ाला परत एकदा ा ा समाजकायािवषयी ा ां नी घेरलं. ‘आप ा
संप ीमधला थोडातरी िह ा बफे समाजोपयोगी कामां साठी कधी दे णार का, आप ा
मुलाबाळां साठीच हे पैसे राखून ठे वणार?’ असा बफेला सात ानं िवचारला जात
असे. आता तर बफेचं ‘वय झालं ’ असं णून लोक तो नेहमीच िवचारायचे. या
वेळी बफेनं िदलेलं उ र मोठं बोलकं होतं; पण कुणाला ामधला अथ समजला नाही.
इतकी वष बफे आप ाकडची संप ी खूप वाढवून मगच ती दान केली पािहजे, असं
णत असे. कारण अनेक िठकाणी थोडीफार आिथक मदत क न काही फायदा
होत नाही आिण कुठ ाच ां ना ातून माग िमळत नाही, असं ाचं मत होतं.
ामुळे ां ा मुळाशी जाऊन ां ना िभड ासाठी चंड मो ा माणावर पैसे उभे
करणं गरजेचं आहे आिण णूनच आपण आप ाकडची संप ी दान न करता ती
गुंतवत राहणार आहोत, असं बफे णत असे. काही जणां ना बफेनं आपली संप ी
आप ाकडे च ठे व ासाठी काढलेली ही पळवाट वाटे . या खेपेला मा बफेनं ाचं हे
ठरावीक छापाचं उ र िदलं नाही. उलट आता आपण आप ाकड ा संप ीत ह ा
ा दरानं भर टाकू शकत नस ाब ल आिण णूनच समाजाला ा कारे फायदा
क न िदला पािहजे तो क न दे ऊ शकत नस ाब ल खंत केली. ते ा
कुणीच काही बोललं नाही. बफे ा या िवधानाचा अथ मा होता. थमच बफे
आप ाकडची संप ी आणखी न वाढवता ती काही माणात दान कर ाचे संकेत
दे त होता. याच काय मात पुढे बोलताना बफेनं िबल आिण मेिलंडा गेट्स यां ा
कामािवषयी गौरवो ार काढले. आपली िस ी कुठ ाही कारे होऊ न दे ता, ही
दोन माणसं मानवजाती ा भ ासाठी खूप मह ाचं काम अगदी यो रीतीनं करत
आहे त, असं आप ा वाटत अस ाचं बफेनं सां िगतलं.
२६ जून, २००६ या िदवशी बफेनं आप ा मनात समाजसेवेिवषयी आिण
आप ा संप ीचा फायदा इतरां ना क न दे ािवषयी काय सु आहे , याची जाहीर
वा ता अ ंत सनसनाटीपूण कारे केली. आपण आप ाकडे असले ा बकशायर
हॅ थवे ा एकूण शेअसपैकी ८५ ट े िह ा णजेच ा वेळ ा िहशेबानुसार सुमारे
३७०० कोटी डॉलस एवढी र म काही समाजोपयोगी कामं करणा या सं थां ना दे णार
अस ाचं जाहीर केलं. तोपयत ा इितहासात इत ा मो ा माणावर सामािजक
दे णगी इतर कुणीच िदली न ती. या मदतीचा साधारण पाच-ष ां श िह ा गेट्स
फाउं डेशनला िमळे ल, असं बफेनं सां िगतलं. बफे ा कुटुं बातले इतर लोकही
समाजोपयोगी कामं कर ासाठी वेगवेग ा सं था चालवायचे. ां ना पैसे न दे ता
बफेनं गेट्स ा सं थेला पैसे ावेत, हे काही जणां ना खटकत असलं, तरी बफेचा
यामागचा ि कोन अगदी होता. नेहमी माणेच भावनां ना दु म थान दे ऊन
बफेनं ख या अथानं आप ा संप ीचा समाजासाठी सग ात जा चां गला वापर
कोण क शकेल, याचाच िवचार केला होता. तसंच यामुळे आप ा कुटुं बीयां नी
नाराज होऊ नये, याचाही िवचार बफेनं केला होता. णूनच ानं आप ा उरले ा
संप ीचे णजे ते ा ा िहशेबानं ६०० कोटी डॉलस इत ा रकमेचे भाग केले आिण
ेकाला िकमान १०० कोटी डॉलस िमळतील याची व था केली. बफे कुटुं बात ा
कुणालाच आप ा मदतिनधीम े इतकी मोठी भर पडे ल, असं कधी वाटलं न तं.
ातही बफे हयात असतानाच हे घडे ल अशी क नासु ा ां नी कधी केली न ती.
बफे ा प रचयामधले बरे च लोक सामािजक कामां साठी दे ण ा दे त असत. ते
आिण इतर अनेक लोक सात ानं बफेलाही दे ण ा दे ािवषयी सां गायचे. बफे मा
यापासून दू रच असायचा. आपण यो वेळी पैसे दान क असं तो णायचा. ही यो
वेळ न ी कधी येणार हे मा कुणालाच माहीत न तं. बफेची िबल गेट्सशी वाढत
चाललेली ओळख या िदशेनं पूरक ठरत होती. ‘आपण िकती माणसां चं आयु वाचवू
िकंवा वाचवू शकतो, याव न आप ा त: ा आयु ात ा यशापयशाचं
मू मापन ावं,’ असं गेट्स णत असे. बफेला हे पटायचं. तरीही तो पुरेसे पैसे दान
कर ासाठी आधी ते कमावले पािहजेत, असं णत असे. गेट्सला बफेचं हे णणं
पूणपणे मा होतं; पण एकदा का आप ा ीनं पुरेसे पैसे गोळा झाले की, आपण
लगेचच आप ाकड ा जा ी ा पैशां चा वापर समाजासाठी करणार अस ाचं
गेट्सनं जाहीर केलं.
ा वेळी जगाम े सग ात ीमंत माणसां ा यादीत दु स या मां कावर
असलेला वॉरन बफे आपली सगळी संप ी आप ा िजवंतपणीच दान क न टाकत
होता. ातही मह ाची गो णजे या ा मोबद ात आपलं नाव कुठे ही झळकू
नये, असं ानं सां गून टाकलं. त: बफेचं िकंवा ा ा कुटुं बीयां पैकी कुणाचं नाव
कुठ ाही मदतिनधीमध ा कुठ ाही भागाला णजेच कुठ ा इमारतीला,
र ाला, िभंतीला दे णं... वगैरे सगळे कार बफेला अमा होते. बफे अगदी
सहजपणे ‘वॉरन बफे फाउं डेशन’, ‘बफे िव ापीठ’ िकंवा ‘बफे हॉ टल’ असं
काहीतरी नाव दे ऊ शकला असता. कहर णजे हे पैसे कुठे आिण कसे वापरावेत
यावरही आपलं कोणतंच िनयं ण नसेल, असं बफेनं जाहीर केलं. खूप िवचार क न
ानं गेट्स फाउं डेशनवर सगळी िभ सोडली. आप ा पैशां चा चां गला वापर हीच
सं था क शकेल, अशी बफेची खा ी झाली. एकदा हा िनणय घेत ानंतर
नेहमी ाच आ िव ासानं बफेनं ात या वहारा ा अंतरं गां म े िशरायचं
नाही, असं ठरवून लां बूनच आपले पैसे फ ात ओतायचं ठरवलं. तोपयत मो ा
माणावर आपली संप ी दान करणा या कुठ ाही माणसानं असा िनणय घेतला
न ता. णूनच दानशूरपणा आिण सामािजक कामां साठी केली जाणारी मदत यां ा
संदभातलं हे ऐितहािसक उदाहरण आहे , असं मत ‘रॉकफेलर फाउं डेशन’ ा डग
बौरनं केलं.
खरं णजे नेहमी माणेच बफेचा हाही िनणय एकाच वेळी आ यकारक
आिण दु सरीकडे तास अगदी अपेि त असा होता. सग ां पे ा वेगळा िवचार करणारा
आिण इतरां ा भाऊगद तही सात ानं आपलं वेगळे पण राखणारा णून बफेची
ओळख सग ां ना होतीच. आता दानशूरपणा आिण सामािजक काय या
बाबतींम ेसु ा बफेनं ाची झलक दाखवली होती. अनेक दानशूर लोक फारसा
िवचार न करता िकंवा भावने ा भरात दे ण ा दे तात तसंच आपले पैसे वाटू न
टाकतात. ातून ात समाजाचं फारसं भलं होतच नाही. बफेला याची पूणपणे
जाणीव होती. अ ंत काळजीपूवकरी ा जमवलेले पैसे अशा कारे वाया घालव ाचं
पाप आप ा हातून होता कामा नये, असं ानं त:ला के ापासूनच बजावून ठे वलं
होतं. आपला दानशूरपणा ख या अथानं समाजा ा कामी आला पािहजे आिण यो
िठकाणी तसंच यो माणात आपला िनधी पोहोचला पािहजे, याची ाला खा ी
करायची होती. ती होईपयत आिण आप ा पैशां म े श िततकी वाढ होईपयत तो
थां बला. घाईघाईनं इतरां ा दबावाखाली िकंवा आप ाला कोण काय णेल, अशा
गो ींची िफकीर न करता बफेनं पूण िवचारां ती हा िनणय घेतला. ा ा एकूण
भावाशी आिण गुंतवणूक कर ा ा संदभात ा धोरणां शी तो पूणपणे सुसंगतच
होता. ाचबरोबर आपली जवळपास सगळी संप ी इत ा िदलखुलासपणे आिण
सहजपणे वाटू न टाक ा ा िनणयानं बफेनं सग ा जगाला अवाक क न सोडलं.
को वधी डॉलसची संप ी अशा कारे सहजपणे आप ा हातून सोड ाचा बफेचा
िनणय अनेकां ना चंड ध ादायक वाटला. ाला इतके िदवस कंजूष आिण
समाजाशी दे णं-घेणं नस ासारखा वागणारा माणूस णत असले ा लोकां ा तोंडून
आता श च फुटे नासे झाले!
या संदभातली घोषणा करताना बफेनं केलेलं छोटं सं भाषण अगदी सुंदर होतं.
ामधला मह ाचा भाग असा :
बरोबर प ास वषापूव मी काही लोकां कडून ेकी १.५० लाख डॉलस गोळा
क न एका भागीदारीम े गुंतवले. आप ा पैशां ची गुंतवणूक आपण तः
कर ापे ा हे पैसे मा ाकडे सोपवणं जा फायदे शीर ठरे ल, असा िनणय या
लोकां नी घेतला होता. ानंतर प ास वषानी यातून मा ाकडे जमले ा संप ीचं
िनयोजन मा ापे ा जा चां ग ा प तीनं कोण क शकेल, असा िवचार मी सु
केला. हे अगदी तकशा ाला ध नच आहे . ब तेक लोक काही ना काही कारणां नी
दु स या ट ामधला हा िवचारच करत नाहीत. ते अधूनमधून आपण जमवले ा
संप ीचं काय करायचं, असा िवचार करत राहतात आिण नंतर अगदी सहजपणे या
संदभात अनुभव असले ा काही लोकां कडे ही संप ी सोपवून मोकळे होतात. पैसे
दान कर ा ा संदभात मा हा िवचार तसा खोलवर प तीनं होतच नाही. आपली
संप ी आप ामागे सां भाळ ासाठी लोक आपले जुने ावसाियक िम वगैरे
नेमतात. याचं न ी काय होणार आहे , हे ां नाही माहीत नसतं.
मी तःला खूप नशीबवान समजतो. पैसे नीटपणे आिण सगळा िवचार क न
दान करणं, हे ावसाियक जबाबदारी सां भाळ ापे ा जा कठीण आहे , असं मला
वाटतं. खूप बु मान आिण ीमंत लोकां नी खूप य क नसु ा सहजपणे न
सुटलेले सोडव ाचा य आपण यातून करत असतो. ामुळे पैसे चां ग ा
कारे दान करणं, हे यो कारे पैशां ची गुंतवणूक कर ापे ाही जा अवघड काम
आहे . माझा ज १९३० साली अगदी चां ग ा प र थतीत झाला हे मी माझं मोठं भा
समजतो. एक कारे ती मला लागलेली लॉटरीच होती.
पैसे समाजानं आप ाकडे काही काळासाठी सुपूद केलेले असतात आिण ते
शेवटी समाजाकडे च पोहोचवले पािहजेत, असं मला कायमच वाटत आलं आहे .
िप ा ा संप ी साठवत राहायची आिण पुढ ा िपढीकडे ायची, हे मला
अिजबात पसंत नाही. दु सरीकडे जगात सहा अ लोकां ना या पैशां चा चंड मो ा
माणावर फायदा होऊ शकत असताना आपणच अशा कारे संप ीचा संचय
करायचा ही गो तर फारच चुकीची आहे . मा ा बायकोचंही हे च मत होतं.
िलंग, जात, धम, वण, भौगोिलक थान अशा कुठ ाही गो ींचा िवचार न
करता केवळ यो -अयो यां ाम े फरक क न न ी कुणासाठी संप ीचा
वापर केला पािहजे, याची खरी जाण अ ंत बु मान असले ा िबल गेट्सला पूणपणे
आहे , याची मला खा ी वाटते. या कामावर ानं आपलं मन आिण आपला वेळ या
गो ी पूणपणे ओत ा आहे त. साहिजकच माझी संप ी कुठे ावी, यासंबंधीचा िनणय
ायची वेळ आली, ते ा मला ात कसलीच अडचण आली नाही .
बफे ा या घोषणेचे लगेचच दू रदू रपयत प रणाम झाले. सु िस नट जॅकी
चेन यानं आप ा संप ीचा िन ा िह ा आपण दान करणार अस ाचं जाहीर केलं.
िल का-िशंग या आिशया खंडामध ा सग ात ीमंत माणसानं आप ा एकूण १९००
कोटी डॉलस संप ीपैकी एक-तृतीयां श भाग दान कर ाचा िनणय घेतला.
हे सोडून इतर मह ा ा कामां म ेही बफे आप ा संप ीमधला िनधी
ओतत रािहला. टे ड टनर ा अणूतं ाना ा साराला िवरोध करणा या चळवळीला
बफेकडून दरवष ५० लाख डॉलस आधीपासूनच िमळत होते. तसंच यातून ज ले ा
एका संक नेलाही बफेनं पािठं बा िदला. ानुसार वेगवेग ा दे शां नी अणुऊजा
िनिमतीसाठी णून आपाप ा इं धनाची िनिमती कर ापे ा जागितक पातळीवर
युरेिनयमसार ा इं धनाचा एक साठा उभा करायचा आिण ातून वेगवेग ा दे शां नी
इं धन णून वापर ासाठी युरेिनयम िवकत ायचं, अशी ही क ना होती. यामुळे
िठकिठकाणी अणूतं ान धोकादायक कामां साठी पसर ाची श ता काही
माणात िनवळली असती. बफेला यात दम वाटला. जर कुणी या संक ने ा
पूण ासाठी ५ कोटी डॉलसची दे णगी दे णार असेल, तर आपण आप ा खशातले ५
कोटी डॉलस ा ा जोडीला ओतायला तयार अस ाचं बफेनं जाहीर केलं.
दर ान बफे ा सं थेनं लोकसं ावाढ आिण अणूतं ानाचा वाढता धोका,
या दोन ां वर आपलं ल कि त करायचं ठरवलं होतं. अणू तं ाना ा गैरवापराची
बफेला चंड भीती वाटायची. सग ा मानवजातीचा संहार कर ाची मता या
धोकादायक तं ानात आहे , असं ाचं मत होतं. तसंच कधी ना कधी कुणीतरी या
तं ानाचा वापर करणार आिण सग ा जगाला संकटात लोटणार असंही ाला
वाटत होतं. णूनच या धो ाची श ता जा ीत जा य क न घटव ासाठी
य कर ावर ाचा भर होता. यासाठी आपणही काहीतरी केलं पािहजे, असं ाला
वाटत होतं. याखेरीज लोकसं ावाढीचा ही बफेला खूप मह ाचा वाटत होता.
पृ ीवर उपल असले ा मयािदत माणात ा साधनसंप ीम े खूप जा
वाटे करी आले की, ातून अ ंत कठीण कारचे िनमाण होणार याची बफेला
खा ी वाटत होती. या ाकडे ही बफे आप ा नेहमी ा गिणती च ातूनच बघत
होता. १९५० साल ा सुमाराला जगाची लोकसं ा साधारण २.५० अ इतकी होती.
ती १९९० साली वाढू न ५ अ ाचा आकडा पार क न गेली. लोकसं ावाढीचा हा दर
धोकादायक पातळीवर जाऊन पोहोचला आहे का, यािवषयी बफेचा िवचार नेहमी
सु असे. थॉमस मा सनं पृ ीवरची साधनसंप ी लोकसं ावाढीमुळे अपुरी
पडणार असं भािकत खूप पूव च क न ठे वलं होतं. या संदभातले मा सनं खूपच
िनराशावादी भूिमका घेतलेली असली आिण ामुळे ानं गृहीत धरलेले आकडे खूपच
चुकीचे असले, तरी ाचा मूळ मु ा बरोबर आहे , असं बफेला वाटत होतं.
नेहमी माणेच याही बाबतीत चूक क न खूप जा आ िव ासानं या ाकडे
कमाली ा आशावादानं बघ ापे ा जरा संशयी नजरे नंच बिघतलेलं बरं , अशी
बफेची भूिमका होती. णजेच पृ ीवरची साधनसंप ी आिण लोकसं ावाढ यां ची
तुलना करताना जरा साशंकतेनंच िवचार करावा, असं ाचं मत होतं. यासाठी
मिहलां ना संतती बंधक साधनां ची आिण गभपात क न घे ाची सोय उपल
असावी, असं तो णत असे.
२३ ऑ ोबर या िदवशी बकशायर हॅ थवे ा एका शेअरची िकंमत एक लाख
डॉलसचा आकडा पार क न गेली. शेअरबाजारा ा इितहासामधला हा अभूतपूव
िव मच होता! २००७ साल संप ा ा सुमाराला एका शेअरची िकंमत थेट दीड लाख
डॉलस ा आसपास होती. यामुळे बकशायर हॅ थवे कंपनीचं एकूण मू त ल
२०,००० कोटी डॉलस इतकं झालं. बफे ा वैय क संप ीचा आकडा ६००० कोटी
डॉलसवर जाऊन पोहोचला. या ा काही िदवस आधी डाऊ जो िनदशां कानं
१४,१६४ चा िव मी आकडा गाठला होता. कंप ां ना िमळत असले ा उ ाम े
जोरदार वाढ होत होती. ाहक आणखी खरे दी करत राहणार, असं िच िदसत
अस ामुळे सगळीकडे तेजीचं वातावरण होतं. कंप ां ा शेअस ा िकमती जोरानं
वर चाल ा हो ा. खरं णजे अमे रकेत १९९८ सालापासून सरासरी वेतनात
वषाकाठी फ ०.६ ट ां चीच वाढ झाली होती. णजेच ाहकां ा खशात
खुळखुळत असलेला पैसा फारशा वेगानं वाढत न ता. अमे रके ा एकूण रा ीय
उ ादनात णजेच जीडीपीम े वषाकाठी सरासरी २.६ ट े वाढ सु होती.
णजेच अथ व थेम े आिण ामुळे शेअरबाजारात होत असलेली वाढ कृि म
होती. यामागचं मु कारण लोकां नी धडाधड कज घेऊन खरे दी कर ाचं आिण
घरां ा तसंच शेअस ा िकमतींम े कागदी वाढ झालेली बघून ां चा आ िव ास
आणखी वाढत जा ाचं होतं. लोकां ा वैय क पातळीवर ा कजाम े या काळात
त ल ८.६० लाख कोटी डॉलसची वाढ झाली होती. अथातच घरां ा िकमतींम े
आिण शेअरबाजाराम े चंड मोठे फुगे िनमाण झाले आहे त, असा याचा सोपा अथ
होता.
नेहमी माणेच बफे आिण मंगर यां ना कजा ा फुगव ाचा धोका आधी
समजला होता. तसंच गृहकज घेणारी काही माणसं नंतर ते कज फेडू शकणार नाहीत,
अशी भीतीसु ा ां ना के ापासून सतावत होती. ामुळे १९८४ सालापासूनच वे ो
या गृहकजाशी संबंिधत असलेला वसाय करणा या आप ा मालकी ा
कंपनीसाठीचे िनकष मंगरनं अगदी कडक क न टाकले होते. जे लोक कजाची
परतफेड क शकतील, अशां नाच कज दे ासाठी मंगरनं पावलं उचलली. तसंच
गृहकज दे त असताना ‘िफ ’ कारची णजेच ाजदर मुदतीसाठी आधीच
ठरवून दे णारी कजही आप ासाठी धोकादायक आहे त, याची बफे आिण मंगर यां ना
क ना होती. कारण ाजदर वाढले, तरी गृहकज घेणा या माणसाला करारा ा
सु वातीला ठरले ा कमी ाजदरानंच कजाची परतफेड करावी लागली असती.
साहिजकच वे ो कंपनीचं यात खूप नुकसान झालं असतं. ामुळे ते ापासूनच
वे ो कंपनीनं अितसावध धोरण अवलंबून ‘अॅडज े बल रे ट’ णजेच ‘ ोिटं ग रे ट’
कारची कज ायला सु वात केली. णजे मग ाजदरां म े बदल झाले की
ानुसार गृहकज घेतले ा माणसा ा परतफेडीम ेही फरक पडायचे. यामुळे
काहीही झालं, तरी वे ो कंपनीचं नुकसान होणार नाही, हे न ी झालं. २००७-०८
साली सु झाले ा जागितक महामंदी ा काळात अमे रकेम े लाखो गृहकज
संकटात सापडली आिण ही कज दे णा या कंप ा तर डबघाईला आ ा. वे ो
कंपनीला मा फारसं नुकसान झालं नाही. यातून बफे आिण मंगर यां चा सावध भाव
तसंच ां ची दू र ी या गो ी परत एकदा कषानं जाणव ा.
२००४ साला ा सुमाराला सरकारचा पािठं बा असले ा ‘फेडरल होम लोन
मॉटगेज कॉपारे शन ( े डी मॅक)’ आिण ‘फेडरल नॅशनल मॉटगेज असोिसएशन (फॅनी
मे)’ या कंप ां नी को वधी डॉलसची धोकादायक गृहकज िदली होती. सरकारी
िनयमां नुसार फेनी मेला आप ा एकूण कजापैकी िकमान िन ी कज कमी उ
असले ा लोकां ना दे णं भाग होतं. यामुळे कमी उ असलेले लोकसु ा घरखरे दी
करतील आिण ामुळे अथ व थेला आणखी चालना िमळे ल, असा सरकारचा मूळ
हे तू होता. अथातच ातलं िच पार वेगळं च होतं. कजाची परतफेड होऊ शकेल
का नाही, या सग ात मो ा मु ाकडे सग ां चंच दु ल झालं. ातच ही कज
आणखी सहजपणे घेता यावीत णून फेडरल रझ नं िक ेक वष ाजदर कमी
करत आणले आिण आता हे ाजदर िनचां की पातळीवर जाऊन पोहोचले. यामुळे
अमे रकेमध ा त ल ६९.२० ट े इत ा जा माणात लोकां कडे त:ची घरं
अस ाची वेळ आली. घरां ा िकमती दोन आकडी दरानं वाढत रािह ा. हळू हळू
ॉ रडा रा ाचा दि ण भाग तसंच लास े गास अशा िठकाणी िवक ा न जाणा या
घरां चं माण वाढत गेलं. बकशायर हॅ थवेकडे ‘होम स सेस ऑफ अमे रका’ या
घरां ा वहारां शी संबंिधत असलेली दलाली करणा या अमे रकन कंप ां पैकी
दु स या सग ात मो ा कंपनीची मालकी होती. ही कंपनी घरां शी संबंिधत असलेली
सगळी आकडे वारी नेहमी गोळा करायची. बफे ावर बारीक नजर ठे वून होता. ाला
यामुळे खूप काळजी वाटायला लागली. लवकरच घरां ा िकमती घसरायला लाग ा,
िव ीसाठी उपल असले ा घरां चं माण वाढत गेलं आिण ही घरं िकती िदवस
िवकली न जाता तशीच पडून राहतात, याचं माणही वाढत गेलं. २००६ साल ा
अॉग मिह ात अमे रकेमध ा गृहिनमाण े ा ा वाढीचा वेग ४० ट ां नी
घसरला. २००७ साल ा सु वातीला गृहकज दे णा या कंप ां ना िमळत असले ा
गृहकजा ा ह ां म े सात नस ाचं ल ात आलं. आपण िदले ा कजापैकी
काही कज तर साफ बुडतील, असं वाट ामुळे ां नी मो ा माणावर ासाठीची
तयारी सु केली. खरं णजे पूव ‘ े डी मॅक’ या कंपनीम े बकशायर हॅ थवेची
मोठी गुंतवणूक होती; पण ही कंपनी जरा जा च आ मकपणे आप ा वसायात
वाढ करत अस ाचं आिण धोके प रत अस ाचं मत बफेनं बनवलं होतं आिण
ब याच वषाआधी ही गुंतवणूक काढू न घेतली होती. ामुळे शेअरबाजार कोसळला
असला, तरी ातून बकशायर हॅ थवेचं फारसं नुकसान झालं नाही.
२००७ साल ा एि ल मिह ात गृहकजाशी संबंिधत असलेला मोठा फुगा
फुट ाची िच ं थमच िदसली. ू स ुरी फायनॅ शयल या कमी तीची गृहकज
दे णा या कंपनीनं िदवाळखोरी जाहीर केली. पाठोपाठ वेगवेग ा कंप ां ा आिथक
थतीनुसार ां ना मानां कनं दे णा या ‘ ँ डड अँड पूअस’ तसंच ‘मूडीज’ अशां सार ा
‘रे िटं ग एज ीज’नी धोकादायक गृहकज दे णा या कंप ां ा बाँ ड्सची पत कमी
अस ाचं जाहीर केलं. णजेच या कंप ां ना मो ा माणावर नुकसान सोसावं लागू
शकतं आिण ामुळे या कंप ा ां ा बाँ डधारकां ना ाज तसंच काही वेळा तर
मु ल यां ची परतफेड क शकतील का नाही, याची खा ी दे ता येत नस ाचं िच
झालं. असं असूनही २००७ साल ा जुलै मिह ात डाऊ जो िनदशां क
१४,००० ा पातळीवरच होता. पूव सु ा असं िच अनेकदा िदसलं होतं.
अथकारणामधली प र थती गंभीर होत चाललेली असूनसु ा ाचा शेअरबाजारावर
फारसा प रणाम होत नाही, असं संकटा ा सु वाती ा काळात अनेकदा िदसून
आलं होतं.
अथातच यानंतर ा काळात िवल ण वेगानं हे संकट वाढत आिण पसरत
गेलं. १९२९ साल ा जागितक महामंदीनंतर इतकं मोठं संकट जगावर कधीच आलं
न तं. मोठमोठया कंप ां समोर भीषण आिथक प र थती िनमाण झाली. जागितक
पातळीवर ा बँका आिण िव ीय सं था प ासार ा कोसळ ा. िक ेकां वर
िदवाळखोरी जाहीर करायची वेळ आली. शेअरबाजार ९ ऑ ोबर, २००७ या िदवशी
१४,१६५ या िनदशां कावर जाऊन पोहोचला आिण ानंतर तो सपाटू न खाली
कोसळला. एकापाठोपाठ एका कंपनीनं आपण कठीण प र थतीत अस ाची कबुली
दे ताच गुंतवणूकदारां नी िमळे ल, ा भावाला आप ाकडचे शेअस िवकायला सु वात
केली. आता शेअस ा िव े ां ची सं ा आिण ां ा िव ीचा मारा या गो ी इत ा
जोरदार हो ा की, ां ापुढे हे सगळं खरे दी कोण करणार असा िनमाण झाला.
बाजारात फ िव े तेच होते; खरे दीदार जवळपास न तेच.
१३ माच, २००८ या िदवशी गुंतवणुकीशी संबंिधत असलेले वहार ामु ानं
करणा या णजेच ‘इ े मट बँक’ कारामध ा बेअर या सग ात
दु ब ा बँकेवर संकट ओढवलं आिण रातोरात ती बंद पडली. ितला कुणी कज
ायलाच तयार न तं. बेअर ला वाचव ासाठी यु पातळीवर य सु होते.
अथातच यासाठी वॉरन बफेशीसु ा बोलणी झाली. खरं णजे बेअर चे संचालक
बफेचे पूव पासूनचे िम होते; पण बेअर ची प र थती खूप गंभीर आहे , याची
बफेला क ना अस ामुळे ानं या करणापासून लां ब राहायचं ठरवलं. आपण
बेअर वाचव ासाठी गुंतवणूक केलीतर ातून आप ाला नंतर चंड मोठं
नुकसान सोसावं लागेल, अशी भीती बफेला वाटत होती. ामुळे ानं बेअर ला
बुडू ावं असा िवचार केला. फेडरल रझ नं मा बेअर ला त ल ३००० कोटी
डॉलसचं कज आप ा हमीवर िमळवून िदलं. शेअरबाजारा ा इितहासात कुठ ाही
‘इ े मट बँक’ कार ा बँकेला फेडरल रझ नं अशा कारे आिण इत ा
मो ा माणावर मदत कर ाचा हा पिहलाच संग होता. या घटना मािवषयी
बफेचा िवचार अथातच सु होता. ा ात श ां त ाचा सारां श असा :
अशा संगां म े भीती चंड वेगानं पसरते. ासाठी बेअर म े आपलं
खातं असणं िकंवा आपण आधी बेअर ला पैसे उधार िदलेलं असणं अिजबात
गरजेचं नसतं. एका कारे संगणकां चा वापर क न बँकां वर मोठं संकटच आणलं
जाऊ शकतं. अशा कार ा संकटाला बँका अिजबात तोंड दे ऊ शकत नाहीत. अशा
संगी फेडरल रझ नं काय केलं पािहजे, याची मला क ना नाही. बाजाराचा काही
भाग जवळपास बंद पड ासार ा अव थेत आहे . सवसामा प र थतीत
भरभ म मान ा जाणा या कंप ा आिण सं था यां ापयत हे संकट पस नये,
यासाठी फेडरल रझ चे य सु आहे त. समजा बेअर बंद पडली आिण
ानंतर दोन िमिनटां म ेच िलहमन दस बंद पडली, तर यानंतर कुणाचाही नंबर
लागू शकतो, अशा कारची भीती सग ां ाच मनात िटकून राहील.
अशा संगी गुंतवणूकदारां नी न ी काय केलं पािहजे, यािवषयीसु ा बफे
िवचार करत होता :
शेअसमधली गुंतवणूक ही दीघकाळासाठीच असली पािहजे. याचं मु
कारण णजे कुठ ाही दे शा ा अथ व थेमधली उ ादन मता हळू हळू वाढत
जाते. ाबरोबरच शेअस ा िकमती वाढत जातात. गुंतवणूकदारां ा हातून खरं
णजे काही मोज ा पण मह ा ा चुका घडू शकतात. एक णजे अगदी
चुकी ा वेळी शेअसची खरे दी िकंवा िव ी करणं. दु सरं णजे आप ा
गुंतवणुकी ा संदभात खूप जा फी ‘गुंतवणूक त ाला’ दे णं. या दो ी गो ी
टाळाय ा असतील, तर सवसामा गुंतवणूकदारानं कमी खच असले ा ‘इं डे
फंड’म े पैसे टाकावेत. तसंच आपली सगळी गुंतवणूक एकाच वेळी न करता ती
थोडीथोडी करावी. जे ा इतर सगळे लोक घाबरलेले असतात ते ा आपण
हावरटासारखी शेअसची खरे दी करावी आिण जे ा इतर लोक चंड उ ाहानं
शेअरबाजारात खरे दी करत असतात ते ा आपण घाबर ासारखं धोरण ीका न
शेअरबाजारात उत च नये. आपण बाजारापे ा जा शारीनं गुंतवणूक क
शकतो, अशा मात कधी रा नये.
दर ान अमे रकन सरकारला इतरही काही कंप ा कोसळू नयेत, यासाठी
ां ाम े आिथक गुंतवणूक करावी लागली. प र थतीचा फायदा उठवून बफेनं
‘डाऊ केिमक ’ कंपनीचे शेअस आप ाला अ ंत अनुकूल ठरतील, अशा बोलीवर
िवकत घेतले. अनेक ‘इ े मट बँक’ कार ा कंप ां नी बफेकडे आप ाम े
गुंतवणूक कर ाची िवनंती करत धाव घेतली. बफेला मा अशी गुंतवणूक करणं
णजे अंधारात िचमणी िटप ाचा य कर ासारखं वाटत अस ामुळे ानं या
सग ा िवनं ा धुडकावून लाव ा. फ गो मन सॅ कंपनीम े आप ाला
ह ा असले ा तरतुदींनुसार बफेनं थोडी गुंतवणूक केली. बफेनं अशी गुंतवणूक
केली याचाच अथ प र थती वाटते िततकी खराब नाही, असं मानून इतर
गुंतवणूकदारां नी आिण कंप ां नी गो मनला कज ायला सु वात केली. बफे ा
नावाचा क र ाच असा होता. दर ान ‘ ू यॉक टाइ ’म े बफेनं अमे रकन
कंप ां चे शेअस आता खरे दी केले पािहजेत असं मत केलं. ा वेळी ‘डाऊ
जो ’ िनदशां क ८,९०० अंकां ा आसपास घुटमळत होता. बफेचा स ा मानून
अनेक गुंतवणूकदारां नी उ ाहानं शेअरबाजाराकडे धाव घेतली आिण गुंतवणूक
केली; पण ानंतर शेअरबाजार घसरला आिण ‘डाऊ जो ’ची पातळी ७,००० ाही
खाली उतरली. ामुळे बफेवर टीका झाली. बफेला मु ामच ात शेअसची खरे दी
करायची आिण च ा दरानं ां ची िव ी करायची अस ामुळे ानं असा स ा
लोकां ना िदला असावा, असं टलं गेलं. ात बफेला अथातच असं काही करायचं
न तं. खरोखरच अमे रकन कंप ां चे शेअस आता ात उपल आहे त, असं
ाला वाटत होतं.
हळू हळू बफेला ा ा वयाची जाणीव ायला लागली होती. ा ाम े
आता पूव सार ा दमदारपणे हातात पडे ल, ते सगळं वाच ाइतकी श ी नसायची.
ा ा एका डो ाला आधीपासूनच मोतीिबंदूचा ास होता. तरीही ानं ावर
उपचार क न ायला नकार िदला होता. आता ा ा दु स या डो ाची नजरसु ा
अधू झाली होती. ा ा ऐकू ये ा ा मतेतही घट झाली होती. बरीच टाळाटाळ
क न ानं चां गलं ऐकू ये ासाठीचं यं वापरायला सु वात केली. ाची दमछाकही
ायची. तरीही वषभरात सहा वेळा तो गुंतवणुकीशी संबंिधत असले ा संक ना
समजून घे ासाठी येणा या िवधा ाना िशकवत असे. यातून गुंतवणुकीबरोबरच
आयु कसं जगावं, या संदभातलेही अनेक धडे या िवधा ाना बफेकडून िमळत
असत. उदाहरणाथ आप ा आयु ातलं यश कसं मोजायचं याचं उ र दे ताना
‘आप ाला ा सग ा लोकां नी आप ावर ेम करावं, असं वाटतं ां ापैकी
जा ीत जा लोकां नी खरं च आप ावर ेम केलं तर आपलं आयु यश ी
समजावं,’ असं बफे णत असे. आप ा शरीराची उ म काळजी ायचा स ाही
बफे ां ना दे ई. आपलं शरीर णजे जणू आपण आप ा आयु ात खरे दी केलेली
एकमेव मोटारगाडी आहे , असं समजावं आिण ा मोटारीची आपण जशी अगदी
बारकाईनं काळजी घेऊ, तशी काळजी आप ा शरीराचीसु ा ावी, असं ाचं
णणं असे.
बफेमधला गुंतवणूकदार अजूनही जागा आहे . पूव ाच उ ाहानं आप ा
शेअरधारकां शी वषातून एकदा बोलणं, ां ना प िलिहणं आिण आपला स ा
मागायला आले ा कुणाशीही ओसंडून जाणा या घाईनं बोलणं, या ा ा सवयी
कायम आहे त. जागितक महामंदीची प र थती सुधारत नसताना सग ां नाच बफे ा
स ाची गरज वाटत रािहली आिण बफे ती पूण करत रािहला.
 बफेसारखी गुंतवणूक करायची आहे ?
वॉरन बफे ा आयु ािवषयी जाणून घेत ानंतर ा ासारखी गुंतवणूक
करावी, असं आप ाला न ीच वाटत असणार. खरं णजे ासाठी खूपकाही
िकचकट संक ना समजून घेणं गरजेचं नसतं. हे आता आप ा ल ात आले
असेलच...
शेअरधारक आप ा गुंतवणुकीवर िकती नफा िमळाला, हे
कसं मोजतात?
जे ा आपण कुठ ाही कंपनीचे शेअस िवकत घेतो, ते ा ा कंपनीला
भिव ात होणा या न ामधला िह ा आप ा पदरी पडावा, अशी आपली अपे ा
असते. याचे दोन कार असतात. पिहला कार णजे, ही कंपनी ितला होत
असले ा न ामधला काही भाग िड डं ड ा पानं आप ासार ा
शेअरधारकां ना दे ते. दु सरा कार णजे, कंपनी न ामधला काही भाग भिव ात ा
वाढीसाठी राखून ठे वते. यामुळे कंपनीला भिव ात होणा या न ात वाढ होऊन
आप ा शेअसची िकंमत वाढू शकते. णूनच आप ाला या कंपनी ा शेअसम े
केले ा गुंतवणुकीचा मोबदला णून िड डं ड आिण आप ा शेअर ा िकमतीत
भिव ात होणारी वाढ, अशा दोन गो ी िमळू शकतात. अथातच संबंिधत कंपनीला
नफा झाला तरच हे घडू शकतं, हे ओघानं आलंच. उलट जर कंपनीला तोटा झाला, तर
मा आप ाला आप ा गुंतवणुकीतून नुकसान सोसावं लागतं. हे समजून घे ासाठी
एक सोपं उदाहरण घेऊ.
समजा आपण १,००० पयां चे शेअस िवकत घेतले. पुढ ा वषाअखेर समजा
आप ाला ५० पये िड डं ड िमळाला आिण आप ा शेअस ा िकमतीम े १५०
पयां ची वाढ झाली, असं आपण मानलं तर आप ा मूळ १,००० पयां ा
गुंतवणुकीवर आप ाला २०० पये परतावा िमळाला, असं आपण णू शकतो.
आता हे आप ा एक ा ा गुंतवणुकीचं झालं. अशा कारे के ाही कुठ ाही
कंपनी ा शेअसम े केलेली गुंतवणूक लाभदायी आहे का नाही, हे कसं ठरवायचं?
कारण ते ठरव ािशवाय अशा कंपनीत भिव ात गुंतवणूक करायची का नाही, हे
आप ाला समजू शकणार नाही. यासाठी आप ाला ा कंपनी ा वािषक
अहवालावर नजर टाकायला हवी. तसंच ा कंपनी ा आिथक ताळे बंदाकडे
णजेच ित ा ‘बॅल शीट’कडे नजर टाकायला हवी. हे खूपच िकचकट काम आहे ,
असं आप ाला सु वातीला वाटे ल. कारण अशी ‘बॅल शीट् स’ आपण
वतमानप ां म े िकंवा िनयतकािलकां म े बिघतली असतील आिण आप ाला
 ामधलं काही कळत नसेल, तर आपण ाकडे नजरसु ा न टाकता पान उलटलं
असेल. खरं णजे शेअर खरे दी कर ासाठीची मह ाची आिण सहजपणे समजून
घे ासारखी मािहती ात असते. फार तपशीलात आिण िकचकट घोळां म े न
पडतासु ा आपण ामध ा मह ा ा गो ींवर नजर िफरवू शकतो. यासाठी
खालचं उदाहरण घेऊ.

गुंतवणुकी ा ीनं या सग ा मािहतीचा अथ कसा लावायचा? या कंपनीनं

साधारण २७.५६ कोटी पयां ची िव ी गे ा आिथक वषात क न या िव ीवर सगळे
कर वजा जाता िन ळ नफा (नेट ॉिफट) २.९५ कोटी पये िमळवलेला आहे , असं
आप ा लगेच ल ात येईल. न ाचे इथे आप ाला तीन आकडे िदसतात. ािवषयी
आपण नंतर पा ; पण या तीन आक ां कडे िकंवा िव ी ा आकडयाकडे बघून या
कंपनी ा शेअसची खरे दी करावी का नाही, यािवषयी आप ाला काहीच िनणय घेता
येणार नाही. कंपनीनं ेक शेअरवर १.२८ पयां चा िड डं ड जाहीर केला आहे .
याचाच अथ जर आप ाकडे या कंपनीचे १० शेअस असते, तर आप ा बँक खा ात
कंपनीनं िड डं ड णून १२.८० पये जमा केले असते. अथातच हा आकडा
मह ाचा आहे ; पण ाव नही आपण या कंपनीम े गुंतवणूक करायची का नाही,
हे ठरवू शकत नाही. यामुळे आप ाकडे ‘अिनग पर शेअर (ईपीएस)’ हा एक
आकडा िश क राहतो. कुठ ाही कंपनीम े गुंतवणूक करायची का नाही, हे
ठरव ासाठी ईपीएस अ ंत मह ाचा असतो. ािवषयी आता पा .
गुंतवणूकदारां ना कुठ ाही कंपनीला एकूण नफा िकती झाला या गो ीत
फारसा रस नसतो, हे वाचून आप ाला कदािचत ध ा बसेल; पण ही गो स
आहे . गुंतवणूकदारां ना रस असतो, तो ‘अिनग पर शेअर (ईपीएस)’म े. हे समजून
घे ासाठी आधी हा ‘ईपीएस’ कसा काढतात ते बघू. इथे ‘अिनग’ णजे सगळे खच
आिण कर वजा जाता उरलेला िन ळ नफा असा अथ असतो. णून नावा माणेच
ईपीएस काढ ासाठी कंपनी ा सगळे कर आिण खच वजा जाता िमळाले ा
िन ळ न ा ा आक ाला कंपनीनं आ ापयत िवकले ा एकूण शेअस ा
सं ेनं भागावं लागतं. णूनच तां ि क भाषेत सां गायचं तर :

ईपीएस काढ ासाठी सगळे खच आिण कर वजा जाता उरलेला िन ळ

नफा णजेच फ शेअरधारकां साठीच उरलेला नफा िवचारात घेतला जातो.
उदाहरणाथ समजा एका कंपनीनं गे ा वष १ कोटी डॉलसचा नफा िमळवलेला
असेल आिण ितचे २० लाख शेअस बाजारात उपल असतील, तर ईपीएसचा आकडा
१ कोटी भािगले, २० लाख णजे ५ पये एवढी असेल. णजेच या कंपनीचा एक
शेअर आप ाकडे असेल, तर ावर या कंपनीनं गे ा वष ५ पयां चा नफा
िमळवून िदला. अथातच पुढ ा वष ईपीएस ५ वरच िटकून राहील िकंवा वाढे ल असं
आपण णू शकत नाही. कारण कंपनीचा नफा पुढ ा वषाम े िकती असेल
याव न हे ठरे ल. उदाहरणाथ समजा आप ा या कंपनीचा नफा नंतर ा दोन
वषाम े अनु मे १.५० कोटी पये आिण २ कोटी पये असा झाला तर? अथातच
ितचा ईपीएस आता अनु मे १.५० कोटी भािगले २० लाख आिण २ कोटी भािगले २०
लाख णजेच अनु मे ७.५ आिण १० असा होईल. णजेच जसा नफा वाढे ल, तसा
ईपीएस वाढतो आिण नफा कमी झाला, तर ईपीएस कमी होतो. याव न सात ानं हा
ईपीएस वाढत रािहला पािहजे, अशी गुंतवणूकदारां ची अपे ा असेल हे उघडच आहे .
कारण ईपीएस वाढत रािहला, तर गुंतवणूकदारां ना िमळत असले ा परता ाम े
वाढ होत राहते, असा याचा सोपा अथ आहे .
यात एक धोका असतो. उदाहरणाथ समजा एका कंपनीनं दोन वषापूव ३०
लाख पये नफा कमावला होता आिण ितचे १० लाख शेअस बाजारात होते. याचाच
अथ ितचा ईपीएस ३ होता. ा वेळी कंपनीला आप ा वसायात आणखी वाढ
करायची अस ामुळे जा ी ा भां डवलाची गरज पडली. ामुळे कंपनीनं जा ीचे
१० लाख शेअस िव ीला काढले. ा वषाअखेर कंपनीला ४० लाख पये नफा झाला.
आता ितचा ईपीएस ४० भािगले २० णजे २ इतका झाला. णजेच कंपनी ा िन ळ
न ा ा आक ात वाढ झालेली असली, तरी ित ा ितशेअर न ात णजेच
ईपीएसम े एकनं घट झाली आहे . अथातच गुंतवणूकदारां ा ीनं वाढीव न ाचा
फारसा उपयोग झालेला नाही. ां ा ीनं ईपीएस ३ व न घटू न २ वर गेला आहे .
णजेच जे ा कंपनीला ३० लाख पये नफा झाला होता, ते ाची प र थती
गुंतवणूकदारां ा ीनं कंपनीला ४० लाख पये झा ानंतर ा प र थतीपे ा जा
चां गली होती! णूनच कंपनीला िन ळ िकती नफा झाला याला गुंतवणूकदारां ा
 ीनं फारसं मह नसतं. ां ा ीनं कंपनीला ितशेअर झालेला नफा णजेच
ईपीएस जा मह ाचा असतो.
आपण जर ईपीएसमधले ४-५ वषा ा कालावधीमधलेच बदल िवचारात घेतले
तर ते खूपच जा असू शकतात, हे ल ात घेतलं पािहजे. ामुळे ईपीएसचा िवचार
करताना गे ा १०-२० वषाचा कालावधी िवचारात घेतला पािहजे. यात ब तेक क न
ईपीएसम े सात ानं वाढ होत रािहली असेल, तर याचा अथ कंपनी ित ाकडे
उपल असले ा भां डवलाचा चां गला वापर करते आिण आप ा न ात वाढ करते
असा होतो. गुंतवणूकदारां ना याचा फायदा िमळणारच असतो. णून अशा कंपनीचे
शेअस िवकत ायला हरकत नसते. अथातच ईपीएसम े होत असले ा वाढीखेरीज
इतरही घटक िवचारात घेणं गरजेचं असतं.
हा िवचार झाला गुंतवणूकदारां ा ि कोनाचा. आता आपण ा कंपनीत
काम करत असले ा व र पदािधका यां चा िवचार क . ां ा ीनं आप ा
कंपनीचे िकती शेअस बाजारात उपल आहे त, या ाशी फारसं काही दे णंघेणं नसतं.
ां नी आपली जबाबदारी नीटपणे पार पाडली का नाही, याचं मोजमाप कर ासाठी
वापर ा जाणा या िनकषां पैकी सग ात मह ाचा िनकष णजे ां नी
शेअरधारकां ा एकूण भां डवलाचा कसा वापर केला आिण ावर श िततका
जा नफा िमळवून िदला का नाही, हा असतो. उदाहरणाथ समजा एका कंपनीनं
आप ा भां डवलापोटी गुंतवणूकदारां ना ५० लाख पये िकमतीचे शेअस िवकले
आहे त. आता असे िकती शेअस िवकले आहे त हा मु ा गौण आहे , हे आपण आधी
टलंच आहे . आता आप ाला भां डवला ा आक ां म े रस आहे , शेअस ा
सं ेत रस नाही. याचं कारण णजे या ५० लाख पयां चा वापर कंपनी ा
गतीसाठी आिण न ात श िततकी वाढ कर ासाठी कशा कारे करता येईल,
यावर कंपनी ा व र अिधका यां चं ल लागून रािहलेलं असतं. यातून ‘ रटन अॉन
इ टी (आरओई)’ नावाची संक ना ज ाला आली. इथे ‘ रटन’ हा श ‘नफा’
णजेच ‘ ॉिफट’ या अथानं वापरला जातो; तर ‘इ टी’ हा अथ एकूण
भां डवलासाठी वापरला जातो. या आरओई ा िहशेबासाठी हे समीकरण वापरलं जातं
:

उदाहरणाथ एखा ा कंपनीकडे शेअरधारकां नी िवकत घेतले ा शेअसमधून

५० लाख पयां चं भां डवल जमा झालेलं असेल आिण या कंपनीला वषाअखेर १० लाख
पयां चा िन ळ नफा झाला, तर या कंपनीचा ा वषाचा ट ां मधला आरओई १०
भािगले ५० गुिणले १०० णजेच २० ट े इतका झाला. याचा अथ गुंतवणूकदारां नी
गुंतवले ा दर १०० पयां मागे कंपनीनं २० पये नफा िमळवून िदला असा झाला.
णजेच ‘अिनग पर शेअर (ईपीएस)’ आिण ‘ रटन अॉन इ टी (आरओई)’
या तशा एकसार ा संक ना आहे त. गुंतवणूकदार सवसामा पणे ईपीएसला मह
दे तात तर कंपनीमधले व र अिधकारी आरओईला मह दे तात. कंपनीमध ा
अिधका यां नी आरओईम े चां गली वाढ क न दाखवली तर आपोआपच ईपीएस
वाढणार हे जवळपास न ीच असतं.
कधीकधी मा आरओईवरही मयादा येऊ शकतात. याचं कारण णजे
कुठलीही कंपनी आपलं भां डवल फ शेअस िवकून गोळा करत नाही, हे आपण
ऐकलं असेल. भां डवल गोळा कर ासाठी कंपनीकडे शेअस िवकणं, बाँ ड्स िवकणं
आिण कज घेणं, असे तीन मुख पयाय असतात. आरओईची संक ना फ
कंपनीनं शेअस िवकून गोळा केले ा भां डवलापुरती मयािदत असते. ात कंपनीनं
िवकले ा बाँ ड्सचा तसंच कंपनीनं घेतले ा कजाचा तसा थेट िवचार होत नाही.
कारण आपण आरओईचं समीकरण परत एकदा बिघतलं, तर ात छे द थानी
आप ाला शेअरधारकां नी पुरवलेलं भां डवल णजेच कंपनीनं शेअस िवकून गोळा
केलेलं भां डवल िदसेल. याचाच अथ कंपनीनं बाँ ड्स िवकून गोळा िकंवा कज घेऊन
गोळा केलेलं भां डवल इथे िवचारात घेतलं जात नाही. याचाच अथ आरओईतून
आप ाला कंपनीनं फ शेअस ा मा मातून गोळा केले ा भां डवलाचा िकती
चां ग ा प तीनं वापर केला आहे आिण ावर िकती नफा िमळवून िदला आहे , हे
समजतं. इतर भां डवलावर ा न ाचं काय? णूनच सग ा भां डवलावर कंपनीनं
िकती नफा िमळवला आहे , याचा िवचार करणं गरजेचं असतं. यासाठी ‘ रटन अॉन
कॅिपटल ए ॉईड (आरओसीई)’ या संक नेचा वापर केला जातो. यात छे द थानी
फ शेअस ा मा मातून कंपनीनं गोळा केलेलं भां डवल नसतं; तर कंपनी ा
वेगवेग ा मागानी गोळा केले ा एकूण भां डवलाचा आकडा ितथे असतो. तसंच
अंश थानी सगळी कज/दे णी फेड ानंतरचा नफा नसून ही कज/दे णी यां ावरचं
ाज दे ाआधी ा न ाचा आकडा असतो. हे समज ासारखंच आहे . कारण
आता आपण भां डवलात फ शेअस ा िव ीतून गोळा झालेलं भां डवल िवचारात न
घेता बाँ ड्स/कज यां ा मा मातून गोळा झालेलं भां डवलसु ा गृहीत धरत असतो.
साहिजकच यावरचं ाज दे ाआधीचा नफाही आप ाला गृहीत धरणं भाग आहे .
आपण आधी आरओसीईचं समीकरण पा :

आता आपण या समीकरणाम े वापर ात आलेलं ‘अॉपरे िटं ग ॉिफट’

आिण ‘नेट ॉिफट’ यां ामधला फरक नीट समजवून घेऊ. यामधलं ‘अॉपरे िटं ग
 ॉिफट’ णजे कंपनीनं आप ा नेहमी ा कामकाजासाठी आलेला सगळा खच वजा
जाता िश क रािहले ा न ाचा आकडा असतो. पण जर कंपनीनं बाँ ड्स िवकून
िकंवा कज घेऊन जा ीचं भां डवल गोळा केलेलं असेल, तर या बाँ ड्सवर िकंवा
कजावर कंपनीला दे णं असले ा ाजाचा आकडा मा अजून िवचारात घे ात
आलेला नसतो. णजेच हे दे णं कंपनी ा अजून डो ावर असतं. हे ही दे णं िवचारात
घेतलं आिण तेसु ा आपण अॉपरे िटं ग ॉिफटमधून वजा केलं, तर आप ाला नेट
ॉिफट िमळतं. णूनच आरओई ा िहशेबात आपण नेट ॉिफटचा िवचार करतो,
तर आरओसीईम े आपण अॉपरे िटं ग ॉिफट वापरतो.
आता आपण िवचारात घेतले ा कंपनीनं एकूण ५६.५० कोटी पये इतकं
भां डवल गोळा केलं आहे असं समजू. ापैकी २९.५० कोटी पये कंपनीनं शेअस
िवकून, तर उरलेलं २७ कोटी पये भां डवल बाँ ड्स िवकून तसंच कज िमळवून जमा
केलं आहे . आप ा आधी ा त ानुसार कंपनीला गे ा वषात ४.५२ कोटी पये
अॉपरे िटं ग ॉिफट िमळालं होतं आिण २.९५ कोटी पये नेट ॉिफट िमळालं होतं.
याव न आपण आता या कंपनीचे आरओई आिण आरओसीई काढू .
आरओईसाठी आपण नेट ॉिफटला शेअस ा िव ीतून गोळा झाले ा
भां डवलानं भागणार. णजेच आरओईसाठी आपण २.९५ला २९.५०नं भागू. ाव न
आरओई १० ट े अस ाचं आप ा ल ात येईल.
आरओसीईसाठी आपण अॉपरे िटं ग ॉिफटला कंपनी ा एकूण भां डवलानं
भागणार. णजेच आरओसीईसाठी आपण ४.५२ला ५६.५०नं भागू. ाव न
आरओसीई ८ ट े अस ाचं आप ा ल ात येईल.
बँका आिण आिथक े ामध ा इतर कंप ा यां ा बाबतीत मा
आरओसीईचा िवचार क न चालत नाही. याचं कारण णजे ा मो ा माणावर
ठे वी ीकारत असतात. या ठे वी णजे बँका आिण आिथक े ात ा इतर कंप ा
यां ासाठी कजच असतात. या कजावर नफा कमाव ासाठी बँकां ना आणखी जा
ाजदरानं हे पैसे इतर सं थां ना/कंप ां ना/गुंतवणूकदारां ना कजाऊ ावे लागतात.
णजे बँका इतरां ना दे त असलेली कज आिण ां नी घेतलेली कज णजेच आप ा
सवसामा लोकां ा ीनं असले ा ठे वी यां ा ाजदरां मध ा फरकातून नफा
कमवायचा असतो. ामुळे बँका आिण आिथक कंप ा यां ा बाबतीत आरओसीई
गैरलागू ठरतो. ाऐवजी बँका आिण आिथक े ां मध ा कंप ां ा बाबतीत ‘ रटन
अॉन अॅसेट्स (आरओए)’ या गुणो राकडे बघायचं असतं. या गुणो राची िकंमत
िजतकी जा असेल िततकं चां गलं. ाची िकमान िकंमत १ तर हवीच आिण ा न
ती िजतकी जा असेल, िततकं गुंतवणूकदारा ा ीनं लाभदायी ठरतं.
बफेिवषयी इतकं सारं बोल ानंतर आपण ा ासारखी गुंतवणूक
आप ालाही करायची असेल तर ासाठी काय केलं पािहजे, या मु ाकडे वळू . या
संक ना बफेचा गु बजािमन ॅहॅम आिण बफे या दोघां ा अ ासातून
साकारले ा अस ामुळे ा दोघां िवषयीही बोलणं गरजेचं आहे . बजािमन ॅहॅम
आिण वॉरन बफे या दोघां नीही सात ानं िवनाकारण धोके न प रता गुंतवणूक
कर ावर भर िदला आहे . या संदभात काही मु े मह ाचे आहे त. ां चा आपण इथे
िवचार क .
१. कंपनीचा आकार
आपण ा कंपनीत गुंतवणूक करणार आहोत, ा कंपनीचा आकार मोठा
असला पािहजे. याचं कारण णजे ही कंपनी काही काळासाठी अडचणीत आली तरी
ती बंद पड ाइत ा खराब अव थेकडे जाणार नाही आिण आपली गुंतवणूक
धो ात येणार नाही, याचा िव ास आप ा मनात कायम राहील. पूव ा
आकडे वारीनुसार ॅहॅमनं यासाठीचे िनकष कंपनी ा वािषक िव ीचा आकडा
िकमान १० कोटी डॉलस िकंवा िकमान ५ कोटी डॉलसची मालम ा असे ठे वले होते.
आता ा काळात हे आकडे न वापरता कंपनीचं एकूण बाजारमू ( णजे ‘माकट
कॅिपटल’) िकमान २०० कोटी डॉलसचं असावं, असं मानलं जातं. कंपनीचं बाजारमू
हे कंपनीचे बाजारातले एकूण शेअस गुिणले कंपनी ा एका शेअरचा स ाचा
बाजारभाव याव न ठरवलं जातं. उदाहरणाथ समजा एका कंपनी ा एका शेअरचा
बाजारभाव स ा ५० पये असेल आिण या कंपनीचे एकंदर ५० कोटी शेअस िव ीला
उपल असतील, तर या कंपनीचं एकूण बाजारमू २५ अ इतकं होईल. अथातच
आधी सां िगतलेला २०० कोटी डॉलसचा िनकष अमे रकन कंप ां साठी आहे . ामुळे
भारतीय कंप ां साठी आपण एक सोपा िनकष वाप शकतो. भारतीय
शेअरबाजारां म े वेगवेग ा कंप ां ना ‘लाज कॅप ’, ‘िमड कॅप ’, ‘ ॉल कॅप’ अशा
कार ा गटां म े िवभागलेलं असतं. ही िवभागणी कंपनीचं बाजारमू िकती आहे ,
याव न ठरवलं जातं. आपली गुंतवणूक सुरि त ठे वू इ णा या गुंतवणूकदारां नी
श तो ‘लाज कॅप’ या गटामध ा कंप ां म ेच गुंतवणूक करावी, असा याचा सोपा
अथ आपण लावू शकतो.
२. कंपनीची आिथक प र थती
कंपनीकडे स ा असलेली मालम ा णजेच कंपनीचे ‘करं ट अॅसेट्स’
कंपनीवर असले ा अ कालीन कजा ा/दे ां ा णजेच ‘करं ट
लायिबिलटीज’पे ा िकमान दु ट असले पािहजेत, असंही ॅहॅम णतो. याचा सोपा
अथ णजे स ापासून पुढ ा एका वषभरा ा काळात कंपनीला काय दे णी आहे त,
हे बघायचं. ाचबरोबर कंपनी ा आ ा ा आिण पुढ ा वषभरात वाढू शकणा या
मालम ेचा आकडा बघायचा. हा ‘करं ट अॅसेट्स’चा आकडा कंपनीवर असले ा
‘करं ट लायिबिलटीज’ ा िकमान दु ट असला पािहजे, असं हा िनकष सां गतो.
तां ि क भाषेत सां गायचं तर कंपनीचा ‘करं ट रे शो’ िकमान दोन असला पािहजे, असं
आपण णू शकतो. याचं कारण णजे कंपनीला असलेली दे णी सहजपणे फेडणं
श आहे , असा याचा अथ होतो. ामुळे अचानकपणे कंपनी कुठ ा अडचणीत
सापडली िकंवा एकूण अथकारणच घसरणीला लागलं, तरी कंपनी या संकटातून
सहीसलामत बाहे र पडू शकेल, असं िच होतं. साहिजकच उ आिण
मालम ा यां ा तुलनेत खूप कमी कज असलेली कंपनी गुंतवणुकीसाठी नेहमी
सुरि त असते, असं ॅहॅम आिण बफे णतात.
याचं सोपं उदाहरण णजे १० मे, २०१३ या िदवशी जाहीर झाले ा वािषक
िनकालां नुसार एका सॉ वेअर कंपनीचे ‘करं ट अॅसेट्स’ ६४६७ कोटी डॉलस आिण
ित ावर ा ‘करं ट लायिबिलटीज’ ९७३ अशी प र थती होती. जर आपण ‘करं ट
अॅसेट्स’ ा आक ाला ‘करं ट लायिबिलटीज’नं भागलं तर आप ाला ‘करं ट रे शो’
६.६४ इतका िमळे ल. णजेच या कंपनीची आिथक थती या िनकषावर खूप चां गली
आहे , असं आपण णू शकतो.
यािशवाय आणखी एक िनकष णजे कंपनीकडचे ‘करं ट अॅसेट्स’ हे
कंपनीवर असले ा ‘लाँ ग टम लायिबिलटीज’पे ा जा हवेत. णजेच कंपनीची
स ाची मालम ा ही कंपनीला असले ा दीघ मुदती ा दे ां ची परतफेड
कर ासाठी पुरेशी हवी. कंपनीचे ‘करं ट अॅसेट्स’ ६४६७ कोटी डॉलस आहे त, हे
आपण वर बिघतलंच. आता या कंपनीची दीघकालीन दे णी णजेच कंपनी ा ‘लाँ ग
टम लायिबिलटीज’ फ ६० कोटी डॉलस इत ा आहे त. अथातच या िनकषावरही
कंपनीची प र थती एकदम सु ढ आहे .
३. न ात सात
गेली दहा वष कंपनीला कधीही तोटा झालेला नसावा, अशी अपे ा ॅहॅम
आिण बफे करतात. कधीकधी अगदी अपवादा क प र थतीत एखा ा
कंपनीला तोटा झालेला असू शकतो; पण ही प र थती न ी कशामुळे उ वली हे
समजून घेणं आिण ती पु ा उ वणार नाही, याची काळजी घेणं मह ाचं असतं. जर
गुंतवणूकदाराला अशी खा ी असेल, तर एखा ा वषाम े झाले ा नुकसानाकडे
गुंतवणूकदार दु ल क शकतो.
४. िड डं डम े सात
गेली २० वष कंपनीनं एकदाही वािषक िड डं ड चुकवलेला नसावा, अशी
अपे ा ॅहॅम आिण बफे करतात. भारतापुरतं बोलायचं तर २० वषाचा हा
आकडा खूप जा वाटू शकतो. ामुळे आपण भारतासाठी गे ा १० वषाचा आकडा
पुरेसा आहे , असं णू शकू. णजेच सात ानं गेली १० वष कंपनीनं िड डं ड ा
पानं आप ा शेअरधारकां ना परतावा िदलेला असावा, अशी अपे ा इथे
कर ात आली आहे . या अपे ेमागचं मु कारण णजे, एक तर कंपनीला पुरेसा
नफा िमळत नस ामुळे कंपनी िड डं ड दे त नाही, हे असू शकतं आिण दु सरं
कारण कंपनीला चां गला नफा िमळत असूनसु ा गुंतवणूकदारां ा िहताला फारसं
मह न दे ता कंपनीनं िड डं ड ायचं टाळणं, हे असू शकतं.
५. न ात सात ानं होणारी वाढ
ॅहॅमनं आदश कंपनी ा न ात सात ानं वाढ होत रािहली पािहजे, अशी
अपे ा केली असली, तरी या संदभातली ाची आकडे वारी फारच माफक
 पाची आहे , असं आपण णू शकतो. कारण गे ा दहा वषाम े ढोबळमानानं
यात ३३ ट े वाढ झाली पािहजे, असं ॅहॅम णतो. णजेच कंपनी ा वािषक
न ात सरासरी ३ ट े वाढ एका दशका ा काळात ायला हवी, अशी ॅहॅमची
अपे ा होती. हे नीटपणे समजून घेतलं पािहजे. ॅहॅम आिण बफे हे दोघंही ‘अिनग पर
शेअर (ईपीएस)’ या संक नेला खूप मह दे तात. ईपीएसचा वापर क न आपण
कुठ ाही कंपनीला ितशेअर नफा िकती झाला आहे , हे समजून घेऊ शकतो.
उदाहरणाथ २०१२-१३ साल ा आिथक वषात एका भारतीय सॉ वेअर कंपनीला
१०७५.१४ कोटी पये इतका िन ळ नफा झाला आिण कंपनीचे एकूण ६.७४ कोटी
शेअस बाजारात होते. णजेच ितशेअर कंपनीला १५९.५१ पये इतका नफा
िमळाला. णजेच कंपनीचं ईपीएस १५९.५१ इतकं होतं.
ईपीएसमध ा वाढी ा संदभातला अंदाज घे ासाठी नमु ादाखल एक
त ा खाली दाखवला आहे . ाव न आपण या कंपनी ा शेअस ा बाबतीत
ॅहॅम ा संक ना काय सां गतात ते बघू. अथात ॅहॅमनं ही तपासणी दहा वषासाठी
करायला सां िगतलेली असली, तरी आप ाकडे आधीची आकडे वारी उपल
नस ामुळे आपण ही तपासणी पाचच वषासाठी क . भारतामध ा एका बँके ा
२००८-२०१२ या कालावधीमधली ईपीएसची आकडे वारी अशी होती :

णजेच २००८ ते २०१२ या काळात ईपीएसम े सरासरी ३३.५० ट े वाढ

झाली आहे . ॅहॅमनं हा िनकष दहा वषा ा कालावधीसाठी वापरायचा असं सुचवलं
असलं, तरी पाचच वषाम े या बँकेनं ही मजल मारली आहे . णूनच या बँके ा
न ात सात ानं आिण वेगानं वाढ होत अस ाचा िन ष आपण काढू शकतो आिण
ॅहॅम ा नजरे तून या िनकषावर ही बँक गुंतवणुकीसाठी पा अस ाचं आपण णू
शकतो.
६. ाइस/अिनग रे शो (पीई रे शो) माणात असावा
ॅहॅम आिण बफे यां ा ीनं मह ाचा असलेला आणखी एक िनकष णजे
आपण गुंतवणूक क पाहणा या कंपनीचा ‘ ाइस/ अिनग रे शो (पीई रे शो)’ माणात
असावा, हा आहे . याचं कारण णजे कंपनी ा उ ात िकती वाढ होते, हा मु ा
अ ंत मह ाचा असला आिण ाचं उ र आप ाला आधी उ ेख केले ा
‘ईपीएस’ ा संक नेतून िमळत असलं, तरी आपण ा िकमतीला शेअर िवकत
घेतो, ा ा तुलनेत कंपनी ा उ ाची वाढ कशी होते आहे , हे तपासणंही िततकंच
मह ाचं असतं. णजेच कंपनी ा उ ात चां गली वाढ होत असली, तरी
अ ा ास ा िकमतीला कुठ ाच शेअरची खरे दी क नये असं ॅहॅम आिण बफे
सां गतात. ईपीएसम े सात ानं वाढ होत असले ा शेअरची खरे दी करणं
लाभदायक तर असतंच; पण ही खरे दी या शेअरची िकंमत ईपीएस ा तुलनेत कमी
असताना करणं ा न जा मह ाचं असतं. यासाठी हा ‘पीई रे शो’ आप ा कामी
येतो. या पीई रे शोची िकंमत १५पे ा कमी असली पािहजे, असा ॅहॅम आिण बफे यां चा
स ा आहे . यामागची संक ना आता समजून घेऊ.
ईपीएस णजे ेक शेअरमागे कंपनी आप ाला िकती उ णजेच
नफा िमळवून दे ते, याचं गुणो र असतं. साहिजकच ईपीएसची िकंमत िजतकी जा
असेल िततकं चां गलंच; असं आपण णू शकतो. यातूनच आप ाकड ा ेक
शेअरवर कंपनी आप ाला जा ीत जा लाभ िमळवून दे ऊ शकते, असा
आ िव ास आप ा मनात िनमाण होतो. जे ा आपण कुठ ाही कंपनी ा
शेअर ा स ा ा बाजारभावाला या ईपीएसनं भागतो, ते ा आप ाला ा
कंपनीचा स ाचा पीई रे शो िमळतो. साहिजकच कंपनी ा शेअर ा िकमतीत वाढ
झाली, तर पीई रे शो वाढतो. कंपनी ा शेअरची िकंमत घसरली, तर पीई रे शो घसरतो.
ाच माणे जर कंपनी ा ितशेअर उ ात णजे ईपीएसम े वाढ झाली, तरी
पीई रे शो घसरतो आिण जर कंपनी ा ईपीएसम े घट झाली, तर पीई रे शो वाढतो.
एकूण काय तर पीई रे शो जा असेल, तर याचा अथ शेअर महाग आहे आिण पीई
रे शो कमी असेल, तर शेअर आहे , असं आपण ढोबळमानानं णू शकतो.
उदाहरणाथ एका बँके ा शेअरची िकंमत २०१३ साल ा मे मिह ात ५६.६५ पये
होती आिण ितचा ईपीएस ११.४८ होता. णजेच ितचा पीई रे शो ४.९३ इतका होता.
ॅहॅम आिण बफे यां नी सुचवले ा १५ ा तुलनेत हा आकडा खूपच कमी होता.
याउलट याच काळात एका सॉ वेअर कंपनी ा शेअरची िकंमत २६२० पये होती
आिण ितचा ईपीएस १२७.४० होता. णजेच ितचा पीई रे शो २०.५६ इतका होता. ॅहॅम
आिण बफे यां ा मते या शेअरची िकंमत खूपच जा होती. या कंपनीचा ईपीएस
कायम राहील, असं समजून ितचा पीई रे शो १५पे ा खाली ये ासाठी ित ा शेअरची
कमाल िकंमत साधारण १७८० पये िकंवा ा न अिधक असायला हवी. कारण या
पातळीवर ितचा पीई रे शो साधारणपणे १४ असेल.
पीई रे शोची ा ा वेगवेग ा कारे केली जाते. ामधली सग ात
लोकि य ा ा णजे कुठ ाही कंपनी ा एक पये न ासाठी आपण िकती
पये ित ा एका शेअर ा खरे दीसाठी खचायला तयार आहोत, अशी असते.
णजेच आप ा आधी ा उदाहरणात दु स या कंपनीचा पीई रे शो २०.५६ असताना
या कंपनीला िमळणा या दर एक पया न ासाठी आपण २०.५६ पये खच करायला
तयार आहोत, असा होतो. याउलट पिह ा कंपनीचा णजे बँकेचा पीई रे शो ४.९३
असताना या बँके ा दर एक पया न ासाठी आपण ४.९३ पये मोजायला तयार
आहोत, असा होतो. सवसाधारणपणे बँका तसंच इतर नेहमी ा अथ व थेमध ा
कंप ा यां चे पीई रे शो कमी असतात. न ा े ां मध ा तसंच वेगानं वाढणा या
कंप ां चे पीई रे शो जा असतात. यामागचं सोपं कारण णजे अशा कंप ां ची वाढ
वेगानं होईल आिण ामुळे ां चं उ तसंच ां चा नफा यां ातही जोरदार वाढ
होईल, अशा आशेपोटी गुंतवणूकदार ां ा शेअस ा खरे दीसाठी आ ा जा
िकंमत मोजायला तयार असतात, असं असतं.
कधीकधी स ाचा पीई रे शो काही कारणां मुळे चुकून खूप कमी िकंवा खूप
जा असतो. यासाठी आपण स ाचा पीई रे शो गृहीत न धरता गे ा तीन वषा ा
पीई रे शोंची सरासरी बघावी आिण ती १५ ा आत अस ाची खा ी करावी, असंही
ॅहम आिण बफे सुचवतात.
७. कंपनी ा शेअरची िकंमत ित ा मालम े ा तुलनेत
माफक हवी
कुठ ाही कंपनीकडे असले ा ‘नेट’ मालम ेला णजेच सगळी दे णी वजा
जाऊन उरले ा मालम ेला ‘बुक ॅ ू’ असं णतात. यासाठीचं सोपं समीकरण
णजे कंपनीकडे असले ा सग ा मालम ेतून कंपनीवर असले ा कजाना िकंवा
दे ां ना वजा करायचं. अथातच आप ा वैय क आयु ातही आपण ‘बुक
ॅ ू’ची संक ना वाप शकतो. उदाहरणाथ आप ाकडे समजा आपलं घर,
साठवलेले पैसे, इतर गुंतवणुकी या सग ां मधून एकूण १० लाख पयां ची मालम ा
आहे आिण आप ावर एकूण ५ लाख पयां चं कज आहे . यातून आपली ‘बुक ॅ ू ’
५ लाख पये इतकी होईल. अशाच कारे आप ाला ा कंपनी ा शेअसम े
गुंतवणूक करायची असेल, ा कंपनीची ‘बुक ॅ ू’ काढणं गरजेचं असतं.
उदाहरणाथ आपण आधी उ ेख केले ा बँकेची ‘बुक ॅ ू’ २०१३ साल ा मे
मिह ात ६९.४१ पये एवढी होती. याचा अथ या कंपनीकडची ‘नेट’ मालम ा एवढी
होती, असा अिजबातच होत नाही. कारण सवसाधारणपणे कुठ ाही कंपनीकडे
असले ा एकूण ‘नेट’ मालम ेला ित ा बाजारात उपल असले ा शेअस ा
सं ेनं भाग ावर ितची ‘बुक ॅ ू पर शेअर’ िमळते आिण तीच िवचारात घेतली
जाते. णजेच आप ा या उदाहरणात आपण या बँकेची ‘बुक ॅ ू’ ६९.४१ आहे
असं णत असलो, तरी ाचा खरा अथ ‘बुक ॅ ू पर शेअर’ असा होतो. ाच
वेळी ा बँके ा एका शेअरचा बाजारभाव णजेच ा शेअरची िव ीची िकंमत
५६.६५ पये इतकी होती. याचाच अथ या बँकेची ‘बुक ॅ ू’ ित ा शेअर ा
िकमती न जा आहे . याचाच अथ उ ा काही कारणानं ही बँक बंद पडली िकंवा
मो ा संकटात सापडली, तरी ित ाकडे असले ा मालम ेची िव ी क न या
बँकेला पुरेसा िनधी उपल करणं श होईल. अथातच अशा कारे हा िनधी लगेचच
उपल करणं श होईल िकंवा ित ाकडे असले ा मालम ेची कागदोप ी
दाखव ात आलेली िकंमत ितत ाच माणात ातही िमळे ल असं आपण
खा ीलायकरी ा सां गू शकत नाही; पण िनदान वर-वर तरी बँकेची आिथक थती
ित ा शेअर ा िकमती ा तुलनेत चां गली आहे , असं आपण णू शकतो.
या ‘बुक ॅ ू’चाही आपण सहजपणे शेअर ा िकमतीशी संबंध लावू शकतो
आिण ातून ‘ ाइस टू बुक रे शो’ काढू शकतो. णजेच शेअर ा स ा ा
िकमतीला ित ा ‘बुक ॅ ू पर शेअर’नं भागायचं. हे गुणो र १.५पे ा जा असू
नये, असं ॅहॅम आिण बफे णतात. आप ा बँके ा उदाहरणात बँके ा एका
शेअरची िकंमत ५६.६५ पये होती, तर ितची ‘बुक ॅ ू पर शेअर’ ६१.४१ होती.
यां चा भागाकार केला, तर आप ाला या बँकेचं ‘ ाइस टू बुक ॅ ू’ हे गुणो र ०.९२
इतकं अस ाचं िदसून येईल. णजेच हा शेअर आधी ट ा माणे ा कंपनीकडे
असले ा मालम े ा तुलनेत ात उपल आहे .
या संदभात ॅहॅमनं आणखी एक सोपं समीकरण सुचवलं आहे . ा ा
ण ानुसार पीई रे शो आिण ाइस टू बुक ॅ ू या दोन गुणो रां चा गुणाकार
२२.५पे ा कमी असावा. यामागचं कारण णजे पीई रे शो १५पे ा कमी असावा आिण
ाइस टू बुक ॅ ू १.५ पे ा कमी असावा, असं ाचं त आहे . ामुळे या दोघां चा
गुणाकार २२.५पे ा कमी असला पािहजे, असा िन ष ॅहॅम काढतो. याचाच अथ पीई
रे शो १५ न जा असला, तरी िकमान ाइस टू बुक ॅ ू १.५पे ा कमी असला
पािहजे िकंवा ाइस टू बुक ॅ ू १.५पे ा जा असेल, तर पीई रे शो १५पे ा कमी
असला पािहजे. णजेच या दोघां ना एक बिघत ावर ां चा गुणाकार २२.५पे ा
कमी येईल. आप ा बँकेचा पीई रे शो ४.९३ आहे आिण ितचा ाइस टू बुक ॅ ू
०.९२ आहे . या दोघां चा गुणाकार ४.५३ इतका होईल. हा २२.५पे ा बराच कमी आहे .
णजे ॅहॅम ा या िनकषावर हा शेअर गुंतवणुकीसाठी यो आहे .
याखेरीज ॅहॅमनं िदलेली एक ‘िटप’ ल ात घे ासारखी आहे . आपण
शेअसम े करत असलेली गुंतवणूक आप ाला फार महागात तर पडत नाही ना, हे
समजून घे ासाठी एक सोपी यु ी आहे . ासाठी स ाचा सुरि त दजा ा णजेच
सरकारी बाँ ड्सचा ाजदर िकती आहे हे बघायचं. १००ला या ाजदरानं भागायचं.
उदाहरणाथ समजा स ा सरकारी िकंवा रझ बँके ा सुरि त मान ा जात
असले ा बाँ ड्सचा ाजदर ८ आहे , असं आपण समजू. १०० भािगले ८ णजे
आप ाला १२.५ ही िकंमत िमळे ल. ात २० ट े घट करायची. णजे आप ाला
आता १० ही िकंमत िमळे ल. आता आप ाला ा शेअसम े गुंतवणूक करायची
असेल, ा शेअसचा पीई रे शो या आक ापे ा णजे १०पे ा कमी असला पािहजे.
आता समजा ाजदर कमी होऊन ७ ट ां वर आले, तर १०० भािगले ७ वजा २०
ट े णजे ११.४२ इत ा पीई रे शोंपयत ा कंप ां म े केलेली गुंतवणूक आपण
सुरि त मानू शकतो. यामागचं तकशा णजे हीच गुंतवणूक आपण बाँ ड्सम े
केली तर आप ाला आप ा उदाहरणां म े अनु मे िकमान ८ आिण ७ ट े ाज
खा ीलायकरी ा िमळे ल. ाऐवजी आपण शेअसम े पैसे गुंतवायचं ठरवलं, तर
ासाठी संबंिधत कंप ां ना िमळत असलेला नफा हा कमीतकमी या ाजदरां इतका
तरी असला पािहजे. अ था आपण शेअसम े पैसे गुंतव ाचा धोका प र ाऐवजी
सरळ बाँ ड्सम े पैसे गुंतवून मोकळे झालेलं चां गलं!
८. शेअरधारकां ा भांडवलावर कंपनी चांगला नफा
कमावून दे ऊ शकणं गरजेचं आहे
गुंतवणुकी ा जगात तसंच कंप ां ना जे ा आप ा वाढीसाठी पैसे गोळा
कर ाची गरज असते, ा वेळी ‘ रटन अॉन इ टी (आरओई)’ नावाची संक ना
बरे चदा वापरली जाते. याचा सो ा श ां मधला अथ णजे कुठ ाही कंपनी ा
उभारणीसाठी िकंवा ित ा वाढीसाठी गुंतवणूकदारां नी जे भां डवल पुरवलेलं असतं,
ावर ही कंपनी िकती नफा कमावून दे ऊ शकते, असा असतो. जसं आपण ठरावीक
कारचे बाँ ड्स िवकत घेतले िकंवा िफ िडपॉिझट योजनेम े पैसे गुंतवले की
आप ाला ठरावीक दरानं ाज िमळत राहतं, तसंच आपण एखा ा कंपनीचे शेअस
िवकत घेतले, तर ावर आप ाला ठरावीक दरानं परतावा णजेच नफा िमळत
राहील का, असा हा मु ा आहे . तो एका सो ा उदाहरणानं समजून घेऊ.
या संदभात शेअरधारकां चं भां डवल णजेच ‘शेअरहो स इ टी’ ही
संक ना मह ाची आहे . यासाठीचा िहशेब तसा सोपा आहे . कुठ ाही कंपनीची
एकूण मालम ा वजा ित ावर असलेली कज/ दे णी णजे ा कंपनीचं भां डवल असं
मानलं जातं. णजेच तां ि क भाषेत सां गायचं तर :

उदाहरणाथ समजा आपण २० लाख पयां ना एक घर िवकत घेतलं आिण ते

भा ानं ायचं ठरवलं. हे घर खरे दी कर ासाठी आपण आप ाकडचे ५ लाख
पये वापरले आिण उरलेले १५ लाख पये बँकेकडून कज णून घेतले, असं समजू.
वर ा समीकरणानुसार आप ा घरातलं आप ा त:चं भां डवल णजेच आपली
‘इ टी’ ही ५ लाख पयां ची झाली; कारण आपण त: तेवढे पैसे गुंतवले आहे त.
आपली एकूण मालम ा २० लाखां ची असली, तरी ापैकी १५ लाख कजाऊ आहे त.
ामुळे वर ा िहशेबानुसार २० लाख वजा १५ लाख णजेच ५ लाख एवढं च आपलं
भां डवल झालं. जसं सग ा कंप ा वषा ा शेवटी आपली आिथक प र थती कशी
आहे , हे दाखव ासाठी आपली ‘बॅल शीट’ तयार करतात तसंच आपण आप ा
घरा ा आिथक वहारासाठीची ‘बॅल शीट’ या माणे तयार क शकतो :
 णजेच ‘बॅल शीट’मधून आप ाला कुठ ाही कंपनी ा वसायाम े
असलेली मालम ा, ित ावर असलेली कज/दे णी तसंच ित ाम े गुंतवणूकदारां नी
गुंतवलेलं भां डवल यािवषयीची मािहती िमळू शकते. सवसाधारणपणे दर ितमाहीनंतर
आिण वषा ा शेवटी सग ा सावजिनक कंप ां ना आपलं ‘बॅल शीट’ िस
करणं बंधनकारक असतं. यातला मह ाचा मु ा णजे ‘बॅल शीट’कडे बघून
एखादी कंपनी चां ग ा कारे उ कमावते आहे का, हे समजू शकत नाही. ा
िदवशी ही ‘बॅल शीट’ िस केली जाते, ा िदवशी या कंपनीकडची एकूण
मालम ा िकती आहे , ितला िकती कज/ दे णी आहे त आिण णूनच जर आपण ही
सगळी कज/दे णी वजा केली, तर कंपनीकडे काही मालम ा िश क राहील का,
अशा कारची मािहती आप ाला ातून िमळू शकते. आप ा वैय क
पातळीवर ा अथकारणािवषयी बोलायचं तर सवसाधारणपणे आप ा सग ा
संप ी ा आक ामधून आप ाला असलेली दे णी वजा केली, तर ातून िश क
रािहलेली र म णजे आपली ‘नेट वथ’ असं णतो. उदाहरणाथ आप ा घरा ा
उदाहरणात आपली ‘नेट वथ’ ५ लाख पये इतकी आहे . ावसाियक जगात मा
‘नेट वथ’ऐवजी ब तेक वेळा ‘शेअरहो स इ टी’ िकंवा ‘बुक ॅ ू’ अशी सं ा
एखा ा कंपनीची कज/दे णी वगळू न उरलेली मालम ा िकती आहे , हे सां ग ासाठी
वापरली जाते. उदाहरणाथ आं बँके ा ‘बॅल शीट’नुसार ३१ माच, २०१२ या
िदवशी ितची एकूण संप ी १,२५,६८३ कोटी पये इतकी होती, तर ित ावरची कज/
दे णी १,१८,१८२ कोटी पये इतकी होती. याचाच अथ ितचं ‘नेट वथ’ १,२५,६८३ कोटी
वजा १,१८,१८२ कोटी णजे ७,५०१ कोटी पये इतकं होतं. ा वषात आं बँकेला
२,८०२ कोटी पये नफा झाला. आता आपण २,८०२ या आक ाला ७,५०१ने भागलं,
तर ३७.३५ ट े इतका आकडा िमळे ल. णूनच आं बँकेला या वष ‘ रटन अॉन
इ टी (आरओई)’ ३७.३५ ट े िमळाला, असं आपण णू शकतो.
थोड ात सां गायचं तर कुठ ाही कंपनीला एका वषात िमळाले ा न ा ा
आक ाला कंपनी ा भां डवलानं णजे ‘नेट वथ’नं णजेच ‘शेअरहो स
इ टी’नं भागलं तर ातून िमळणारं उ र हे ‘ रटन अॉन इ टी’ हे असतं.
आपलं आधीचं घराचं उदाहरण पुढे ायचं, तर समजा आपण ते िवकत
घेत ानंतर भा ानं िदलं आिण एका वषात आप ाला १.५० लाख पये भाडं
िमळालं तसंच गृहकजाचे ह े आिण इतर खच िमळू न आपले १ लाख पये खच झाले.
यासाठीचं आपलं ‘इ म े टमट’ णजेच वषभरात ा जमाखचा ा ताळे बंदाचं
प क असं असेल :

अगदी सो ा श ां म े सां गायचं, तर ‘इ म े टमट’म े कुठ ाही

कंपनीला एका वषात िकंवा ितमाहीत वगैरे कोणकोणते खच करावे लागले,
कोणकोणतं उ िमळालं, या सग ाचे तपशील असतात. यातून ा काळात
कंपनीला शेवटी िकती नफा िमळाला िकंवा िकती तोटा सोसावा लागला हे आप ाला
समजतं. आप ा या घरासंबंधी ा उदाहरणात आप ाला वषभरात एकूण ५०,०००
पयां चा नफा झाला अस ाचं ल ात येईल. यातून आप ाला आप ा घरासाठी
एक वषातून िकती ‘आरओई’ िमळाला हे ल ात येईल. कारण आपण या न ा ा
आक ाला णजे ५०,०००ला आप ा ‘नेट वथ’नं णजे ५,००,०००नं भागू शकतो.
णजेच आपला आरओई १० ट े झाला.
आता हा जो ‘आरओई’ आहे णजेच गुंतवणूकदारां नी गुंतवले ा
भां डवलावर िकती दरानं कंपनी नफा कमावू शकते हे आपण बिघतलं आहे , ाकडे
बफे खूप बारकाईनं ल दे तो. अथातच हा आरओई िजतका जा असेल िततकं
चां गलं. कारण याचा अथ कंपनी कमी भां डवलाचा वापर क न जा नफा कमावू
शकते. तसंच या आरओईम े सात ानं वाढ होत जात असेल, तर याचा अथ कंपनी
दरवष पूव पे ा जा नफा कमावते आहे , आप ा कामजाकात सुधारणा करत
चालली आहे आिण आपले खच आटो ात आणून आपला नफा वाढवते आहे , असा
होतो. हा आरओई िकती असावा? भारतापुरतं बोलायचं झालं, तर हा आकडा िकमान
१२-१५ ट े तरी असावा, असं आपण णू शकतो. याचं कारण णजे कुठलेच धोके
नसले ा िकंवा कमी धोके असले ा बाँ ड्सम े आपण गुंतवणूक केली, तरी
आप ाला सवसाधारणपणे ७-९ ट े ाज िमळतंच. अशी गुंतवणूक न करता
आपण शेअसम े गुंतवणूक करायची असेल, तर आप ाला बाँ ड्सवर िमळत
असले ा ाजदरापे ा जा परतावा न ीच िमळाला पािहजे.
नमु ादाखल भारतामध ा काही कंप ां चे आरओईचे आकडे येथे िदले
आहे त :

या त ाव न आपण िवचारात घेतले ा कुठ ाच कंपनी ा आरओईम े

सात ानं वाढ होत नस ाचं िदसून येईल. णजेच अशा कंप ा शोधणं फार सोपं
नाही, हे आप ाला लगेचच उमगेल. जर खूप शोधूनही अशा कंप ा सापड ाच
नाहीत, तर िनदान ा कंप ां ा आरओईम े चंड फेरफार होत नाही आिण
वारं वार घट होत नाही, अशा कंप ा आपण िनवड ा पािहजेत.
१. एकूण भांडवलावर कंपनी चांगला नफा कमावून दे ऊ
शकणं गरजेचं आहे
बफे ‘ रटन अॉन इ टी (आरओई)’ या गुणो राला खूप मह दे त असला
तरी ितत ाच बारकाईनं तो ‘ रटन अॉन टोटल कॅिपटल (आरओटीसी)’ िकंवा ‘ रटन
अॉन कॅिपटल ए ॉईड (आरओसीई)’ या संक नेलाही िततकंच मह दे तो. याचं
कारण णजे आरओई हे गुणो र कधीकधी फसवं ठ शकतं. आरओईम े
शेअरधारकां नी गुंतवले ा मूळ भां डवलाचा आिण ात भर पडत रािहले ा िश क
रकमेचा िवचार केला जातो. आप ा घरा ा उदाहरणात आपण गुंतवलेली र म ५
लाख पये होती आिण पिह ा वषाअखेर आप ाला ५० हजार पयां चा नफा
झा ामुळे पिह ा वषाअखेर आपलं एकूण भां डवल ५.५० लाख पये इतकं झालं.
हे च उदाहरण आपण एखा ा कंपनी ा संदभात घेतलं, तर पिह ा वषाअखेर
कंपनीकडचं भां डवल ५.५० लाख पये इतकं होईल. या भां डवलाचा वापर कंपनी
आप ा वसायात वाढ कर ासाठी क शकेल िकंवा आप ा शेअरधारकां ना
परतावा णून िड डं ड ा पानं परत क शकेल. समजा कंपनीनं हा सगळा ा
सगळा ५० हजार पयां चा नफा िड डं ड ा पानं वाटू न टाकला, तर पिह ा
वषाअखेर कंपनीकडचं भां डवल ५.५० लाख पये न होता, मूळचं ५ लाख पये
इतकंच राहील. आरओईचा िहशेब करताना आपण कंपनीला झाले ा न ाला
ित ाकड ा भां डवलानं भागत अस ामुळे आप ा उदाहरणाम े आपण ५०
हजार या सं ेला ५.५० लाखां नी न भागता ५ लाखां नीच भागू. साहिजकच आप ाला
आरओईचं माण जा णजे १० ट े आहे , असं वाटे ल. जर हा िड डं ड िदला
नसता तर आरओईचं माण ९ ट े इतकं िदसलं असतं. णजेच आरओई जा
आहे , असं दाखव ासाठी काही कंप ा आप ा न ामधलं जा माण मु ाम
िड डं ड ा पानं वाटू न टाकतात. यामुळे गुंतवणूकदाराची फसगत होऊ शकते.
यासाठी फ आरओईचा िवचार न करता आरओटीसीलाही िवचारात घेतलं पािहजे,
असं बफे सुचवतो. हा आकडा िकमान १२ ट े असला पािहजे, असं बफेचं मत आहे .
अथातच भारतासाठी आपण तो १५ वर नेऊ शकतो.
बँका आिण आिथक े ामध ा इतर कंप ा यां ा बाबतीत मा
आरओटीसीचा िवचार क न चालत नाही. याचं कारण णजे ा मोठया माणावर
ठे वी ीकारत असतात. या ठे वी णजे बँका आिण आिथक े ात ा इतर कंप ा
यां ासाठी कजच असतात. या कजावर नफा कमाव ासाठी बँकां ना आणखी जा
ाजदरानं हे पैसे इतर सं थां ना/कंप ां ना/गुंतवणूकदारां ना कजाऊ ावे लागतात.
णजे बँका इतरां ना दे त असलेली कज आिण ां नी घेतलेली कज णजेच आप ा
सवसामा लोकां ा ीनं असले ा ठे वी यां ा ाजदरां मध ा फरकातून नफा
कमवायचा असतो. ामुळे बँका आिण आिथक कंप ा यां ा बाबतीत आरओटीसी
गैरलागू ठरतो. ाऐवजी बँका आिण आिथक े ां मध ा कंप ां ा बाबतीत ‘ रटन
अॉन अॅसेट्स (आरओए)’ या गुणो राकडे बघायचं असतं. या गुणो राची िकंमत
िजतकी जा असेल, िततकं चां गलं असं बफे णतो. ाची िकमान िकंमत १ तर
हवीच आिण ा न ती िजतकी जा असेल, िततकं गुंतवणूकदारा ा ीनं
लाभदायी ठरतं.
आपण आधी ा कंप ां ा संदभात याही आकडे वारीचा िवचार केला, तर
आप ाला येथे दाखवलेला त ा िमळे ल. यात बँकां ा बाबतीत आपण
आरओटीसीचा आकडा ल ात न घेता आरओएचा िवचार केलेला आहे .
 या संक नां चा वापर क न कुठलाही सवसामा गुंतवणूकदार खरं णजे
शेअरबाजारात यश िमळवू शकतो. ासाठी अथातच चंड अ ास, वाट बघ ाची
तयारी, खचून न जाता िवप रत प र थतीम ेसु ा आप ा िनणयावर खंबीर राहणं,
अशा अनेक गो ींची गरज आहे .
 समारोप
ल हानपणी वॉरन शीतपेयां ा वाप न झाले ा बाट ां ची बुचं गोळा
करत असे. ानंतर चंड उ ाहानं आिण अगदी वेगानं तो वतमानप ां चं वाटप
कर ाचं काम करत असे. या कामात कसलीही चूक होऊ नये, तसंच ते कमीतकमी
वेळात पूण ावं, यासाठीही तो य शील असे. अथातच आपण मोठे पणी कोण
होणार याची वॉरनला ते ा अिजबात क ना न ती. तरी ाला ते ा कुणी जगातला
सग ात ीमंत माणूस ायला आवडे ल का असं िवचारलं असतं, तर ाचं उ र
ानं न ीच होकाराथ िदलं असतं, यात शंकाच नाही. अथातच यामागे खूप संप ी
कमवावी आिण चैन करावी, असा ाचा अिजबातच हे तू न ता. तरीही पैसे
कमाव ा ा आिण ां ची वाढ होत जा ा ा आनंदानं मा ाला पुरतं वेडं क न
सोडलं होतं. या पैशां चा वापर ानं तःसाठी िकंवा आप ा कुटुं बीयां साठी िकती
कमी माणात केला, याव नच हे िस होतं.
यामुळेच शेअरबाजारामध ा भुलभुल ानं बफेला खुणावलं, आप ाकडे
आकषून घेतलं आिण ाला पुरतं वेडं क न टाकलं. रा ं-िदवस वॉरन हजारो
कंप ां चा अ ंत बारकाईनं अ ास करत सुटला. इतर कुणाला फारशी मह ाची
वाटत नसलेली मािहती तो संकिलत करत रािहला आिण ा मािहतीचं पृथ रण
क न ानं अफाट यश िमळवलं. दररोज तो अनेक वतमानप ं अगदी बारकाईनं
वाचायचा. ात ‘वॉल ीट जनल’वर तर ाचा जीवच होता. अ ंत आतुरतेनं तो
दररोज या वतमानप ाचा अ रशः कीसच पाडायचा. कुठ ा कंप ां म े गुंतवणूक
करायची हे ठरव ासाठी अनेक वेगवेगळे िहशेब तर तो मां डायचाच; पण िशवाय
िक ेक कंप ां चे कमचारी, ां चे ाहक अशा वेगवेग ा कारे कंपनीशी संबंिधत
असले ा लोकां शी तो संवादही साधायचा. ातून ाला ा कंपनीिवषयीची अगदी
खरी आिण िक ेकदा ‘आत ा गोटातली’ बातमी िमळत असे. आप ा ल ानंतर
मधुचं ाला जातानासु ा वॉरननं गाडी ा िडकीत शेअरबाजाराचा अ ास
कर ासाठी लागणारी पु कं आिण इतर सािह ठे वलं होतं. यािशवाय बफेनं
िक ेक मिहने खच घालून जु ा काळातली वतमानप ं िमळवली आिण ती
बारकाईनं वाचली. यातूनच आप ाला वसाय, अथकारण, भां डवलशाही अशा
गो ींचा इितहास समजतो आिण या सग ाचा गुंतवणुकी ा इितहासावर काय
प रणाम झाला आहे हे समजून घेऊ शकते असं वॉरनला वाटे . ातून गुंतवणुकीशी
संबंिधत असलेले इतर अनेक िनणय घेता येतात, असं ाचं मत होतं. या गो ी
समज ा नाहीत तर आपण अनेक चुकीची गृहीतकं मनाशी धरतो आिण ातून
आपले अंदाज कोलमडू शकतात, असं वॉरन णत असे.
आप ा िम ां ा बाबतीत वॉरन अ ंत चोखंदळ आहे . ानं अगदी
काळजीपूवकरी ा काही मोजके िम जोडले. ां ची वॉरनला आिण वॉरनची ां ना
मदत होई; पण वॉरनला कधी एक ालाच ा ा जगात सोडून ायचं, याची या
िम ां ना जाणीव होती. साहिजकच बफेचा वेळ फुकट वाया जात नसे. राजकारणाचा
अथकारणावर आिण अथकारणाचा गुंतवणुकीवर खोल प रणाम होतो, याची वॉरनला
जाणीव अस ामुळे ानं रा ीय आिण आं तररा ीय पातळीवर ा राजकारणामध ा
घडामोडी समजून घे ावर खूप भर िदला. आदशवत वाटत असले ा सग ा महान
लोकां ची च र ं आिण आ च र ं तो अगदी लहानपणापासूनच बारकाईनं वाचे. यातून
आप ाला खूप काही िशकायला िमळतं आिण खूप ेरणा िमळते, असं तो णत
असे. अथकारण आिण वसाय या गो ी सोडून मा ानं इतर सग ा गो ींकडे
दु ल केलं. कला, सािह , िव ान, वास, संगीत अशा कुठ ाच गो ींम े तो रमला
नाही. आप ा एकमेव आवडीवर आपलं संपूण ल कि त करता यावं णूनही
कदािचत ानं असं केलं असावं. खूप गो ी क न बघाय ा आिण ामध ा ब याच
आप ाला आवडत नाहीत िकंवा जमत नाहीत, असं उशीरा ओळखायचं यापे ा
आप ाला जी एकच गो अगदी नीटपणे जमते, ित ावर सग ा ताकदीनं तुटून
पडायचं, असं वॉरनचं हे धोरण होतं. ते चां गलंच यश ी ठरलं, यात वादच नाही.
पैसे कमाव ाची आिण ात सात ानं भरघोस वाढ कर ाची वॉरनला
चंड आवड आहे ; पण पैशां चा लोभ मा ाला कधीच न ता. पैसे कमावून आिण ते
सात ानं वाढवून दाखव ात ाला वाटत असलेली िझंग अपूव आहे . खूप कमी
लोकां ना पैशां िवषयी अशा कारे आकषण वाटतं. णूनच वॉरन सात ानं पैसे
कमाव ाचा ास घेत असूनही पैशां ची लालसा ाला कधीच न ती. तट थपणे
दु नच तो आप ा सात ानं वाढत गेले ा आिण अ ावधीतच अफाट झाले ा
संप ीकडे बघत असे. हा सगळा कारच जगावेगळा आिण भ िद होता. पैसे
कमावत राह ा ा ासामुळे वॉरननं जवळपास कधीच चुकीचे माग अवलंबले
नाहीत िकंवा कुठलंही िनयमबा वतन केलं नाही. आपलं वागणं नेहमीच सावजिनक
संकेतां ना ध न असलं पािहजे, असा ाचा आ ह कायम रािहला. बजािमन ॅहॅम ा
पानं बफेला गुंतवणुकी ा संदभातला अगदी हवा असलेला गु भेटला आिण या
संधीचं बफेनं सोनं केलं. ॅहॅमकडून बफे गुंतवणुकी ा संदभातले सगळे बारकावे
िशकला आिण ानंतर ानं ा ाही पुढे मजल मारली. आजवर ा इितहासात
कुणालाही न िमळालेलं यश बफेनं चंड क , िज , संयम, लोभीपणा टाळ ाचा
दु म ळ गुण आिण अथातच या ा जोडीला िवल ण बु म ा यां ा जोरावर
िमळवलं. सात ानं आपली गुंतवणूक सुरि त आहे ना, हा मु ा णजेच ॅहॅमनं
सां िगतलेला ‘मािजन ऑफ से ी’चा मं वॉरन बफेनं जपला.
भावानं वॉरन अ ंत िभ ा अस ामुळे ाला कुणाशी वादिववाद करणं,
अिजबात आवडत नसे. अशी वेळ आली की, तो श तो ितथून पळ तरी काढे िकंवा
ग बसून राही. आप ाला अशा संगी जपायला आप ा जवळचे काही लोक
असावेत, असं ाला नेहमी वाटत असे. अथातच वॉरन ा मनातली सगळी भीती
वैय क पातळीवरची होती. ाम े वसाय िकंवा आिथक बाबतींमध ा गो ी
यां चा काहीच संबंध न ता. पैशां ा बाबतीत िकंवा गुंतवणुकी ा वहारां ा
बाबतीत वॉरन अिजबातच कचरत नसे. पैसे कमाव ा ा िज ीपोटी तो लहानपणी
आप ा सायकलवर टां ग मा न दू रदू रपयत वतमानप ं टाक ासाठी जात असे.
काही घरां म े भीितदायक कु ी असूनही केवळ या िज ीपोटीच तो न कचरता आपलं
काम करत रािहला. याच िज ीपोटी वॉरनला हावड िव ापीठानं वेश नाका नसु ा
िनराश न होता, वॉरननं कोलंिबया िव ापीठात जाऊन बजािमन ॅहॅमचा लाडका
िश हो ापयतची मजल मारली. याच िज ीपोटी ानं संभाषणकलेचे धडे घेतले.
आप ामधली या संदभातली भीती ओळखून ती दू र कर ाची तयारी वॉरननं याच
ासापोटी केली.
आपण धाडसी आहोत, असं वॉरन कधीच णत नाही. आप ाला
गुंतवणुकीत िमळालेलं सगळं यश आप ा कामामधली ऊजा, आप ा कामाम े
चंड खोल बुडून जा ाची आपली वृ ी आिण वाहवत न जाता िकंवा भावनां ना
अिजबात मह न दे ता िनणय घे ाची मता यां ना तो दे तो. या नही मह ाचं णजे
आपण खूप चां गले िश क आहोत, असं तो कायम णत रािहला. आप ा विडलां नी
आप ाला िशकवले ा सग ा गो ी खूप मह ा ा हो ा आिण ां ा आधारे
आपण आयु भर चां गले िनणय घेऊ शकलो, अशी भावना ानं मनात कायम
बाळगली. यामुळे आपण कायम खरं आिण आप ा सदसि वेकबु ीला जागून
ामािणकपणे वागू शकलो, असं ाचं मत आहे . णूनच कठोर िनणय घेताना आिण
आप ा प रचयात ा लोकां नाही दु खावताना ाला फारसा ास होत नाही. ात
कुठलंही कपट नाही आिण आपला हे तू अ ंत ामािणक आहे , याची ाला सतत
खा ी असते. वॉरन बफेला शां तपणे धा क यश िमळव ात खूप मजा येते. हे यश
िमळवत असताना आपण चुकूनही अनैितक मागाचा वापर करता कामा नये, असं तो
तःला कायम सां गत रािहला. यामुळे इतर अनेक अित ीमंत लोकां सारखी
ा ािवषयी फार कुणा ा मनात घृणा िनमाण झाली नाही. उलट ा ािवषयीचा
कुतूहलिम ीत आदर सात ानं वाढतच गेला.
आप ाला जे कळतं आिण इतरां ना जे सां गणं मह ाचं आहे , ते सां िगतलंच
पािहजे या ासापोटी वषाचे िक ेक मिहने वॉरन पूव पासूनच आप ा
शेअरधारकां ना वािषक अहवाल पी प िलिह ात घालवत असे. यातून
ा ामधला िश क उठून िदसतो. खरं णजे आप ा गुंतवणुकीसंबंधीचं रह
अशा कारे खूप कमी यश ी गुंतवणूकदार सग ा जगासमोर उलगडून दाखवतात;
पण वॉरन बफेचा भाव या ा एकदम िव होता. गुंतवणूक कर ासंबंधीची
आपली प त अगदी साधीसोपी असून ाम े कसलंच गूढ नस ाचं ाला सग ा
जगाला सां गायचं होतं. गुंतवणुकी ा संदभात ा यशाम े वाढीव यश िमळव ा ा
 ेयानं ाला इतकं भा न टाकलं की, चाल मंगर ाला ‘सतत िशकत राहणारं यं ,’
णतो. यातूनच भिव ात येऊ शकणा या धो ां ची चा ल बफेला इतरां ा मानानं
खूप आधी लागे. ा ामधला िश क ाला याही बाबतीत ग बसू दे त नसे. ामुळे
तो या धो ां िवषयी सग ां ना सावध कर ाचा य करे .
वॉरन बफेला िस ीची अिजबातच िफकीर िकंवा हाव नाही, असं अिजबातच
णता येणार नाही. याचं ठळक उदाहरण णजे आजकाल तो सात ानं सीएनबीसी,
सीएनएन अशा चॅने वर झळकायला लागला आहे . कुठ ाच मुलाखतीला तो नकार
दे त नसे. आप ा िस ीिवषयी तो खूशच होत असे. ासाठी खास य मा तो
करत नसे. अथातच ा ा अफाट लोकि यतेमुळे ाला तः न असे य
कर ाची अिजबातच गरज न ती. ातच वसाय आिण गुंतवणूक अशां सार ा
िवषयां संबंधी न थकता बोल ाची ाची आवड, ा ाकडे िक ेक दशकां ा
अ ासातून आिण िवचारां मधून साठलेलं अद् ु भत ान आिण यां ा जोडीला
ा ामधला कायम जागा असलेला हाडाचा िश क या गो ी ाला ग बसू दे त
न ा. ातच २००७-०८ साली जागितक महामंदी सु झा ावर तर वॉरन
बफेसारखा दु सरा एखादा त मा मां ना शोधूनसु ा सापडला नसता. बफेचं
िक ेक दशकां चं िनिववाद यश बोलकं होतं. ा ासारखी अिधकारवाणी गाजवू
शकणारे खूपच कमी लोक होते. असं असूनही वॉरन बफे ब तेक वेळा ठाम िवधानं
करायचं टाळायचा. णूनच २०१३ साल ा मे मिह ात बकशायर हॅ थवे ा वािषक
बैठकी ा उ वा ा वेळी बोलताना वॉरननं जागितक महामंदीतून बाहे र
पड ासाठी फेडरल रझ नं केले ा उपाययोजनां चं कौतुक करतानाच ां चे
दीघकालीन प रणाम काय असू शकतील, यािवषयी भा करायचं टाळलं. आप ाला
ािवषयी ठामपणे काही सां गता येत नाही, असं ामािणक मत ानं मां डलं. एकीकडे
पुढ ा काही वषाम े अमुक-अमुक घडे ल, असं अगदी छातीठोकपणे सां गणारे
अनेक लोक असताना दु सरीकडे आप ा िनिववाद यशा ा पा भूमीवरसु ा बफे
अशी िवधानं करायचं टाळत होता. याचं मु कारण णजे अशी भािकतं िकती
चुकीची ठ शकतात, याची ाला पुरेपूर क ना होती. याचवेळी बफेनं केलेलं एक
िववेचन सग ां नीच ल ात ठे व ासारखं आहे . जागितक महामंदीमुळे अमे रकन
अथ व थेमधून आटले ा मागणीचं माण वाढव ासाठी खेळ ा पैशां चं माण
वाढवणं गरजेचं आहे , असं फेडरल रझ चं मत होतं. ानुसार फेडरल रझ नं
ाजदर अगदी कमी क न टाकले आिण तः सरकारी बाँ ड्सची मो ा माणावर
खरे दी क न ातून अथ व थेला मो ा माणावर िनधी उपल क न िदला.
यामुळे अमे रकेवर ा महामंदीचं संकट आणखी भीषण ायचं टळलं असलं तरी
ाचे दीघकालीन दु रणाम काय असू शकतील, यािवषयीचं वॉरनचं हे भा होतं.
ात वॉरननं ‘गुंतवणुकी ा जगात खरे दी करणं सोपं असतं; पण िव ी करणं अवघड
असतं,’ असं अ ंत सूचक िवधान केलं होतं. या एका िवधानात ाचा फेडरल
रझ साठीचा इशारा दडलेला आहे . फेडरल रझ नं अमे रकन सरकार ा वतीनं
चंड मो ा माणात बाँ ड्सची खरे दी केली होती; पण ती िकती काळ चालू ठे वायची
आिण ानंतर न ी कधी आिण िकती माणात हे बाँ ड्स िवकायला काढायचे, असा
वॉरनचा सवाल होता. याचे प रणाम काय होतील, यािवषयी कुणीच खा ीलायकरी ा
सां गू शकणार नाही, असं ाला सूिचत करायचं होतं.
लहानपणी वॉरन एकदा सहलीला गेलेला असताना ानं एका माणसानं चंड
मो ा माणावर गोळा केले ा संप ीतून उ ा केले ा आिलशान महालवजा
घराला फेरफटका मारला. या महालात खूप दु म ळ चीजव ू हो ा आिण या
महालाची एकूण िकंमत को वधी डॉलस इतकी होती. या महालाचा मालक आप ा
संप ीचा कसा उपभोग घेत होता, याची चिव वणनं ितथ ा गाइडनं बराच वेळ
केली. या वणनां म े अिजबात रस नसूनही वॉरन ते सगळं िनमूटपणे ऐकून घेत होता.
शेवटी मा तो वैतागला आिण ानं ‘ही संप ी तो माणूस कसा खच करत होता, हे
आ ाला अिजबात सां गू नकोस... ानं ही संप ी गोळा कशी केली हे सां ग’ असं
णाला! नेहमी माणेच पैसे गोळा करणं आिण ते वाढवणं यामधला थरार बफेला
अनुभवायचा होता.
वॉरनला उं ची हॉटे म े जेवायला जायचा िवल ण ितटकारा होता. ितथे
उगीचच खूप जा पैसे खच होतात, असं ाला वाटत असे. ापे ा सा ा हॉटे लम े
रा दरात खूप चां गलं अ िमळतं, असं ाचं मत होतं. ामुळे ू यॉकम े
असतानाही वॉरन एका ठरावीक हॉटे लम े जाऊन ेड आिण भाजलेलं मां स असा
आहार घेत असे. शेवटी एके िदवशी ा ा एका िम ानं ाला महाग ा हॉटे लात
ायचा िनधारच केला. ा संदभात बफे आिण तो िम यां ात झालेला संवाद असा
होता :
बफे : आपण आप ा नेहमी ाच हॉटे लम े जेवायला का जायचं नाही?
िम : अरे , आपण कालच तर ितथे जेवलो होतो.
बफे : णूनच ितथे कायकाय िमळतं याची आप ाला प ी मािहती आहे .
िम : अरे पण असा िवचार केला, तर आपण रोज ितथेच जेवायला जाऊ!
बफे : मी हे च तर णतोय! आपण दररोज ितथेच जेवायला का जायचं नाही,
हे मला सां ग!
एकदा जग िस ‘फो ’ मािसकाचा िनमाता असले ा मायकेल फो नं
ॅहॅम ा घर ा एका पाट म े अ ंत महाग आिण उं ची वाइन आणली होती. ही
वाइन खूप जुनी णजे ॅहॅम ा ज ा ा वष बाटलीत भरलेली होती. मो ा
कौतुकानं आप ाला ही वाइन खूप महाग पड ाचं फो नं सां िगतलं. ा िठकाणचा
वेटर बफे ा ासात ही वाइन भरायला णून गेला तसा बफेनं आप ा ासवर
हात धरला. मंद त क न बफेनं ‘याऐवजी मी रोख र म पसंत करे न ’ असं
िवधान केलं!
पूव पासूनच अ ािवषयी वॉरनला फारशी आ था तर न तीच; कप ां चाही
ाला अिजबात सोस न ता. कपडे आपण खुलून िदस ासाठी घालायचे असतात
वगैरे संक ना तर ाला अिजबातच मा न ा. आपण न ाव थेत सगळीकडे
िफ नये एव ासाठीच कपडे असतात, असं ाचं मत आहे ! ामुळे कुठ ाही
 कारचे उं ची कपडे िकंवा फॅशनेबल पोशाख क न आपली ितमा जप ाचा य
ानं कधी केला नाही. ‘गुंतवणुकी ा िव ात रमून गे ामुळे मला तःला ह ा ा
प तीनं जग ाची मोकळीक िमळाली... आपण यश ी ठरावं, यासाठी मला ऐटदार
कपडे घाल ाची गरज कधीच भासली नाही... ’ या संदभातलं हे वॉरनचं िवधान
िस आहे . ामुळे वॉरन कायम ातले, साधे, िटकाऊ कपडे घालत रािहला.
िनदान ू यॉकम े वावरताना तरी महागडे इटािलयन सूट घाल ाची सूचना वॉरनला
काही जणां नी केली. ती मा क न वॉरन ू यॉकम े ावसाियक पा ा
मीिटं ना जा ासाठी असे सूट घालत असे. ा वेळी एका वाताहरानं खोचकपणे
वॉरनला ‘तुझे कपडे अगदी साधे वाटतात,’ असं टलं. ामुळे आपला तोल अिजबात
ढळू न दे ता वॉरननं, ‘मी महाग कपडे िवकत घेतले, तरी मा ा अंगावर ते एकदम
िभकारडे च वाटतात.’ असं उ र दे ऊन ा वाताहरला गार क न टाकलं!
आप ाला आवडे ल असं आिण जी माणसं आप ाला आवडतात अशाच
माणसां बरोबरच काम करावं, असं वॉरन सात ानं सां गत आला आहे . यातून एक
िवनोदही घडला. कदािचत हा वॉरननं रचलेला िवनोदही असू शकेल. एका िव ापीठात
वॉरन बफेनं केले ा भाषणात याच गो ीवर परत एकदा भर िदला. सग ा
िव ा ानी िश णानंतर ां ना आवडे ल, अशाच माणसाबरोबर काम करावं असा
स ा बफेनं नेहमी माणे िदला. ानंतर दोन आठव ां नी ा िव ापीठा ा डीनचा
बफेला फोन आला. बफेनं आप ाकड ा िव ा ाना नेमका काय स ा िदला
आहे ? असा ा डीननं िवचारला. डीन हा का िवचारतो आहे , असं बफेनं
ाला िवचारलं ते ा ा डीननं उ र िदलं, ‘कारण आम ाकडचे सगळे िव ाथ
आता तःचा वसायच करायचं णतात... कुणाला नोकरी करायचीच नाही...! ’
एकदा खरे दी केलेले शेअस बफे जवळपासा कधीच का िवकत नाही, असा
ाला एकदा िवचार ात आला. ावरचं बफेचं ‘आपण कधीच िवकणार नाही
असा शेअर आप ाकडे असला, तर तोच सव म शेअर आहे असं समजावं,’ हे उ र
अ ंत समपक होतं. णजेच अ कालीन नफा िकंवा गो ी नजरे समोर ठे वून
शेअसची खरे दी कर ाचा कार आप ाला अिजबात मा नाही, असं बफेला
णायचं होतं. यापुढे जाऊन ानं ‘आपली बायको ातारी झाली णून आपण ितला
घरातून हाकलून दे तो का? तसंच आपण खूप आधी घेतलेले शेअस कदािचत थोडा
कमी नफा िमळवून दे तात णून ां ना िवकून टाकायचं का?’ असे ितसवाल ानं
केले.
बफे ा गुंतवणुकीमध ा यशामागे ९ मुख मु े आहे त, असं मानलं जातं.
ां चा थोड ात आढावा घेऊ.
पिहला मु ा: सगळी आकडे वारी समजून घेणं
गुंतवणुकी ा िव ात यश ी ायचं असेल, तर आप ाला सगळी
आकडे वारी नीटपणे समजून घेणं गरजेचं आहे , असं बफे णतो. णजेच एखा ा
कंपनीचा आिथक ताळे बंद, ितला िमळत असले ा उ ा ा आकडे वारीचा नीटपणे
अथ लावणं, ित ा भिव ात ा कामिगरी ा अंदाजािवषयी आपण यो िनणय घेऊ
शकणं, सग ा आकडे वारीम े लपून बसलेले अनेक अथ काढू शकणं, गूढ वाटत
असले ा गो ी सहजपणे समजून घेणं, या सग ा गो ी गुंतवणूकदाराला जम ाच
पािहजेत. ािशवाय कुठली गुंतवणूक फाय ाची ठ शकेल, याचा अंदाजच येणं
श नाही. तसंच आपले पैसे बाँ ड्सम े गुंतवायचे का शेअसम े गुंतवायचे
अशां सारखे मूलभूत िनणयसु ा घेणं श होणार नाही. णूनच ख या अथानं
आिथक सा रता ब यापैकी खोलात असणं गरजेचं आहे , असं बफे मानतो.
दुसरा मु ा : आप ा मयादा ओळखा ात
आप ाला ा उ ोगां िवषयी, वसायां िवषयी आिण कंप ां िवषयी समजतं
अशाच कंप ां ा शेअसम े गुंतवणूक करावी, असा बफेचा दु सरा मु ा आहे .
उगीचच इतर लोक करतात णून िकंवा ािवषयी खूप काही छापून येतं िकंवा
बोललं जातं णून आप ाला समजत नसले ा उ ोगां म े िकंवा कंप ां म े
गुंतवणूक कर ा ा भानगडीत पडू नये, असा बफेचा स ा आहे . णूनच १९९९
सालापासून अमे रकेत आिण ानंतर जगभरात इं टरनेटवर आधा रत असलेले
वसाय करणा या कंप ां ा शेअस ा िकमती िवल ण वेगानं वाढत जात
असतानाही बफे ां ापासून दू र रािहला. ामुळे ा ावर कु त श ां म े
टीकाही झाली. तरीही बफेनं या कार ा कंप ां म े गुंतवणूक कर ाचा मोह
टाळला. ाची फळं ाला लवकरच िमळाली. २००१ साली शेअरबाजार चंड वेगानं
कोसळला; पण बफेची गुंतवणूक मा शाबूत रािहली.
ितसरा मु ा : वाचन चंड वाढवावं
आप ा गुंतवणुकीसंबंधी पूण मािहती िमळव ासाठी आपण खूप वाचलं
पािहजे, असं बफे णतो. यािशवाय आप ाला आजूबाजूला काय सु आहे , ते
कळणार नाही. तसंच ा कंप ां ा शेअसम े आप ाला गुंतवणूक करायची
आहे , ािवषयी तसंच या कंप ा ा उ ोगात आहे त, ा उ ोगां िवषयी आिण
एकूणच अथकारण आिण राजकारण यां ािवषयी आप ाला काही समजणार नाही,
असा यामधला मह ाचा मु ा आहे . एकूणच बफेचं Price is what you pay, value is
what you get हे या संदभातलं िवधान िस आहे . याचं कारण णजे कुठ ाही
कंपनी ा शेअरची बाजारात िव ीसाठी असलेली िकंमत आिण ा शेअरचं खरं मू
यां ाम े बरे चदा फरक असतात, हे बफेला सां गायचं होतं. हा फरक समजून
ायचा असेल, तर ासाठी चंड वाचनाची, आकलनाची आिण ातून काढ ा
जाणा या िन षाची गरज भासते. कुठ ाही शेअरची िकंमत चंड घसरलेली आिण
अगदी कमी असायची गरज नसते, असं बफे आ हानं णत असे. फ ा शेअरचं
खरं मू आिण ाची बाजारातली िकंमत यां ामधला फरक आप ाला भिव ात
दीघकाळ नफा िमळवून दे ईल, इतका हवा, असं बफेचं णणं होतं. यासाठी अनेक
कंप ां चे वािषक अहवाल तसंच ां ा ित ाचे वािषक अहवाल यां चं बारकाईनं
वाचन करणं, गरजेचं अस ाचं बफे सां गत असे. 3:
चौथा मु ा : आपली गुंतवणूक सुरि त हवी
वॉरन बफेला िमळाले ा अफाट यशामाग ा अनेक मु ां पैकी एक णजे
ाची सावध वृ ी हे होतं. गुंतवणूक करताना बफे नेहमी ही गुंतवणूक धोकादायक
नाही ना याची खा ी क न घेत असे. या सुरि ततेला बजािमन ॅहॅम या बफे ा
गु नं आिण तः बफेनं Margin of safety असं नाव िदलं होतं. णजेच आप ा
गुंतवणुकीम े िकती धोका आहे आिण िकती सुरि तता आहे , याचं भान आपण
राखलं पािहजे, असं बफेचं णणं होतं. नेहमीच बफे आप ा गुंतवणुकीम े ◌ु
◌ावणुकीम े सुरि ततेचं हे माण जा ठे वे. साहिजकच शेअरबाजार खाली-वर
होत रािहला, तरी एकदा गुंतवणूक के ावर बफे ब यापैकी िनि ंत असे. आधीच
आपली गुंतवणूक दीघकालीन िवचारानुसार सुरि त अस ा ा मु ाव न इतर
लोकां माणे बफेला आप ा गुंतवणुकीिवषयी सात ानं िचंता लागून राहत नसे.
इतर उ ेख केलेले बफेचे ‘पिहला िनयम णजे, आपलं नुकसान कधीच होणार
नाही, याची काळजी ा आिण दु सरा िनयम णजे, पिहला िनयम कधीच िवस
नका!’ हे दोन िनयम सग ा गुंतवणुकदारां नी कायम ल ात ठे वणं गरजेचं आहे .
आणखी एक मह ाची गो णजे आपली गुंतवणूक सुरि त आहे का नाही, हे
ठरवणं फार अवघड नसतं, असं ॅहॅम आिण बफे या दोघां नीही आवजून सां िगतलं
आिण िस ही क न दाखवलं. यासाठी काही सो ा गो ींकडे ल दे णं आिण
आकडे मोडी करणं पुरतं, असं बफेनं उदाहरणां सह दाखवून िदलं आहे . या कामासाठी
गिणत िकंवा सं ाशा अशा िवषयां मधलं अ ाधुिनक ान िकंवा ामध ा
िकचकट संक ना यां ापैकी कशाचीही गरज भासत नस ाचंही बफे सां गतो.
पाचवा मु ा : गुंतवणुकीिवषयी तहान-भूक हरपून िवचार करा
गुंतवणुकी ा जगात चंड यश िमळव ामागे बफेची अफाट एका ता
आिण इतर सग ा गो ींकडे दु ल क न ाची रा ंिदवस फ गुंतवणुकीचा
िवचार कर ाची मता हे मु े मह ाचे होते. णूनच इतरां नाही या िव ात यश
िमळवायचं असेल तर ासाठी ां नी अ रशः तहानभूक हरपून रा ंिदवस याचाच
िवचार केला पािहजे. याचा अथ काही लोक आपण गुंतवणुकीमुळे रा ीची झोप
घालवली पािहजे असा एकदम चुकीचा घेतात. बफे ा कामाचं प असं कधीच
न तं. गुंतवणुकीमुळे उलट थता लाभेल अशा कार ा िवचारसरणीनं आिण
प तीनं बफे कायम गुंतवणूक करत अस ामुळे ाला या अडचणीनं कधीच
सतावलं नाही. आपली गुंतवणूक सुरि त आहे याची ाला खा ी अस ामुळे तो
एकदम िनि ंत असे. गुंतवणूक कर ाआधी तो ािवषयी चंड िवचार करे आिण
सहजासहजी गुंतवणूक करत नसे; पण एकदा का हा िनणय घेतला आिण अमलात
आला की तो ािवषयीची काळजी दू र सा न दे ई. गुंतवणुकीिवषयी णजेच
पैशां िवषयी हाव बाळगणारा माणूस गुंतवणुकीचा वास कधीच आनंदानं क शकत
नाही असं बफे णत असे. जो माणूस आपण केले ा गुंतवणुकीतून पैशां ची सात ानं
होत असलेली वाढ बघून ा पैशां िवषयी कुठलीही आस ी न बाळगता खूश होतो
तोच माणूस ख या अथानं यश ी गुंतवणूकदार होऊ शकतो असं बफेचं मत होतं.
णूनच आप ाकडे साहा क णून जू होऊ पाहणा या कुठ ाही माणसाला
बफे ‘तू गुंतवणुकी ा संक नेिवषयी ठार वेडा आहे स का?’ असा एक आिण एकच
िवचारत असे. ाचं उ र आिण अथातच ा माणसाची इतर पा भूमी आिण
मता यां ा आधारे बफे ा माणसाला कामावर ायचं का नाही हे ठरवत असे.
सहावा मु ा : ‘लोकि य’ शेअस टाळा
कुठ ाही कंपनी ा शेअरची िकंमत गे ा आठव ात िकंवा अलीकड ा
काळात वर जात होती या कारणामुळे हे शेअस िवकत घे ासारखा दु सरा कुठलाही
मोठा मूखपणा नाही असं बफे णत असे. णजेच इतर लोकां नी केले ा
गुंतवणुकीमुळे आपणही तशीच गुंतवणूक करणं साफ चुकीचं आहे असा बफेचा मु ा
होता. कुठ ाही शेअरची िकंमत वर जायला सु वात हो ामागचं मु कारण
णजे एकाच वेळी अनेक गुंतवणुकदारां नी ाची खरे दी कर ाचं असतं हे उघडच
आहे . पण ब तेक वेळा यामागे काही लोकां नी अशी खरे दी सु करणं आिण ामुळे
या शेअरची िकंमत वर जाताना बघून इतर लोकां नीही जवळपास आं धळे पणानं ा
शेअरची खरे दी करणं, असा कार कारणीभूत ठरतो. इतर लोकां चं कुठ ाही
कंपनी ा शेअरिवषयी काय मत आहे , याचा िवचार क न िक ेकदा सवसामा
गुंतवणूकदार ा शेअरची खरे दी सु करतात. बफे अथातच असं कधीच करत नसे.
याचं कारण णजे कुठ ाही कंपनी ा शेअर ा बाजारभावाकडे साफ दु ल
क न ा शेअरचं खरं मू काय आहे , यािवषयीचे सगळे अंदाज बफेनं के ाच
बां धलेले असायचे. ाला ा शेअर ा बाजारभावाकडे साप दु ल करणं, णूनच
श होत असे.
सातवा मु ा : च वाढ ाजाची जादू
गुंतवणुकी ा िव ातलं एक सोपं रह च वाढ ाजा ा जादू शी िनगिडत
असतं. णूनच अगदी सात ानं छो ा माणातसु ा केले ा गुंतवणुकी च वाढ
ाजानं वाढत असतील, तर ातून खूप मो ा रकमा शेवटी हाती पडू शकतात.
उदाहरणाथ समजा एका माणसानं आप ा वया ा एकोिणसा ा वष १० ट े
ाजदर असले ा योजनेम े २,००० पये गुंतवले आिण ानंतर पुढची ८ वष तो
अशीच २००० पयां ची वािषक गुंतवणूक करत रािहला, तर ानंतर ानं ही
गुंतवणूक थां बवली, तरी ा ा वया ा ६५ ा वष ानं गुंतवले ा मूळ १८,०००
पयां चे आता १० लाख पये झाले असतील. अथातच यामागे दर वष १० ट े दरानं
िमळत असलेलं च वाढ ाज कारणीभूत आहे . या संक नेचा वापर क नच बफे
आप ा कारिकदीं ा सु वाती ा काळातच ल ाधीश झाला. हीच संक ना
वाप न लवकरच बफे को धीश झाला आिण ानंतर आणखी पैसे कमावत
रािहला.
आठवा मु ा : गुंतवणूक कर ासाठीची यो वेळ
शेअस ा िकमती खाली गेले ा असताना ां ची खरे दी केली पािहजे, हा मु ा
कुणालाही पटे ल. शेअरबाजार काही कारणां मुळे खाली जात रािहला की, ाबरोबर
ब तेक सग ा कंप ां ा शेअस ा िकमतीसु ा घसरत जातात. णूनच जे ा
शेअरबाजारात मोठी घसरण होते, ते ा शेअसची मो ा माणावर खरे दी केली
पािहजे असं आपण णू शकतो. दु दवानं यात अनेक अडचणी असतात. पिहली
अडचण णजे शेअरबाजार कधी कोसळे ल आिण शेअस ा िकमती कधी वेगानं
खाली येतील, यािवषयी कुणालाच खा ीलायकरी ा भा करणं श नसतं. दु सरं
णजे कदािचत यासाठी िक ेक वष वाट बघावी लागते. ितसरं णजे
शेअरबाजाराची कुठली पातळी खूप खालची मानायची, हे सां गणं कठीण असतं. चौथं
णजे शेअरबाजार कोसळलेला असताना सग ां ाच मनात चंड भीतीचं
वातावरण िनमाण झालेलं असतं. अशा वेळी आपण एक ानं वेगळा िवचार क न
धाडसानं शेअसची खरे दी कर ाची क ना खूपच कठीण असते. णूनच तःला
गुंतवणूकदार णवून घेणा या माणसाचा अशा वेळी खरा कस लागतो.
नववा मु ा : इतर गुंतवणूकदारां माणे वागणं टाळलं पािहजे
ब तेक वेळा इतर गुंतवणूकदार ा कारे शेअसची खरे दी-िव ी करतात
ाच माणे आपणही आं धळे पणानं गुंतवणुकीशी संबंिधत असलेले िनणय घे ातून
ब तेक जणां चं खूप नुकसान होतं. या संदभात ‘आपण काय करत आहोत; हे च न
समजणं हा आप ासाठी सग ात मोठा धोका असतो.‘ हे िवधान ल ात ठे वावं.
बफेचा या बाबतीतला स ा अगदी सोपा आहे . ब याच लोकां ना गुंतवणुकी ा
संदभात आपण काय करत आहोत, हे पूणपणे समजतं आहे , असं वाटत असतं.
अथातच ां ची ही मोठी चूक ठरते. आप ाला गुंतवणुकीशी संबंिधत असले ा
सग ा गो ी पूणपणे समज ा आहे त, असा फाजील आ िव ास ां ना आलेला
असतो. ातूनच ां ा हातून तः ा पायां वर धोंडा पाडून घे ासार ा
मोठमो ा चुका होतात. िक ेकदा गुंतवणूकदार आपले िम , नातेवाईक यां ा
स ानुसार गुंतवणूक करतात. काही जणां ना तर वारं वार या संदभातली भा ं
करायची िकंवा अशा भा ां वर अवलंबून राहायची सवय असते. साहिजकच
वतमानप ं, टी ी चॅने , इं टरनेट अशा अनेक मा मां मधून िदले जात असलेले
वेगवेग ा कारचे स े लोक िटपतात आिण ानुसार वागत राहतात. अथातच
यामधले ब ं शी स े चुकीचे, ता ािलक मािहतीवर आधा रत िकंवा स ा दे णा या
माणसाचाच फायदा होईल, अशा कारचे असतात. णूनच ‘आप ाला केस कापून
ायची गरज आहे का, असं कुठ ा ा ाला कधीच िवचा नये,’ अशा मजेशीर
श ां म े बफे या करणािवषयी बोलतो. णजेच गुंतवणूक स ागार तसंच
शेअरदलाल ही मंडळी आप ा तः ा फाय ासाठी भाब ा गुंतवणूकदारां साठी
चुकीचे ठरतील, असे स े अनेकदा दे तात असं बफेचं सां गणं आहे . णूनच या
स ां वर िवसंबून रा नये, असं बफे णतो.
असा हा वॉरन बफे! गुंतवणुकी ा आिण पैसे कमाव ा ा िव ाला जरा
कमी तीचं लेखणा या लोकां नाही आपला वाटे ल, असा माणूस! ानं कमावले ा
पैशां नही ा ामध ा हाडा ा गुंतवणूकदाराला आिण माणसाला समजून घेणं
णूनच जा गरजेचं आहे !
 संदभ-सूची
मांक पु क / वेब साइट/संदभ लेखक काशक

1 The Snowball – Warren Buffett and the Business of Life

2 Buffett : The Making of an American Capitalist
3 Capital Ideas : The Improbable Origins of Modern Wall Street
4 A History of the Global Stock Market : From Ancient Rome to
Silicon Valley
5 Warren Buffett : Master of the Market
6 The New Buffettology
7 The Intelligent Investor
8 www.wikipedia.org
9 www.moneycontrol.com
10 www.equitymaster.com
11 Naked Finance
12 Finance Sense
13 Outlook Business – Warren Buffett Special Issue (June 2013)
14 Several programs on TV channels such as CNBC Asia, CNN,
ETNow, NDTV Profit, Bloomberg.
15 Business Line and Economic Times newspapers