Pandangan Hirup Urang Sunda

Abstrak
Urang Sunda mangrupikeun salah sahiji kelompok étnis anu bangga pisan kana
bahasa sareng budayana. Urang Sunda katelah optimis, soméah, sopan, bageur sareng
saderhana. Urang Sunda sapertos urang Indonesia anu sanés. Umumna gaduh pandangan yén
kahirupan manusa henteu saukur lumangsung di dunya ieu tapi ogé di dunya saatos manusa
maot. Hal ieu ngagaduhan pangaruh anu kuat kana paripolah masarakat Sunda. Salian agama
anu di jadikeun pandangan hirupna, masarakat Sunda ogé ngagaduhan pandangan hirup anu
diturunkeun ku karuhunna. Pandangan hirup ieu henteu bertentangan sareng agama anu
dianutna sabab sacara éksplisit sareng implisit aya dina ajaran agamana, khususna ajaran
Islam

PANGJAJAP
Urang Sunda mangrupikeun hiji kelompok étnis anu asalna ti beulah kulon Pulo Jawa,
Indonésia, kalayan istilah Tatar Pasundan anu ngaliput daérah administrasi propinsi Jawa
Barat, Banten, Jakarta sareng daérah kulon Jawa Tengah (Banyumasan). Urang Sunda
sumebar di sagala rupa penjuru Indonesia, kalayan propinsi Banten sareng Jawa Barat salaku
daérah utama.
Idéntitas anu ngahijikeun urang Sunda nyaéta basa sareng budaya na. Urang Sunda
katelah optimis, soméah, sopan, bageur sareng saderhana. Portugis nyatet di Suma Oriental
yén urang Sunda jujur sareng teges. Urang Sunda ogé mangrupikeun kelompok étnis
munggaran anu ngawangun hubungan diplomatik anu sami sareng bangsa-bangsa sanés.
Sang Hyang Surawisesa atanapi Raja Samian mangrupikeun raja anu munggaran di
Nusantara anu ngawangun hubungan diplomatik sareng bangsa-bangsa sanés dina abad ka-15
sareng Portugis di Malaka. Hasil diplomasi na aya dina Prasasti Traktat Sundan-Portugis.
Sadaya jalma gaduh pandangan hirup séwang-séwangan. Pandangan hirup
dijantenkeun prinsip dina hirup. Pandangan hirup mangrupikeun pendapat atanapi
pertimbangan anu dijantenkeun padoman, pituduh, pitunjuk, pitunjuk pikeun kahirupan di
dunya. Pandangan jalma-jalma kana kahirupan ogé dipangaruhan ku sababaraha hal sapertos
ajaran agama, sains, pergaulan sareng anu sanés.
Urang Sunda sapertos urang Indonesia anu sanés. Umumna gaduh pandangan yén
kahirupan manusa henteu saukur lumangsung di dunya ieu tapi ogé di dunya saatos manusa
maot. Hal ieu ngagaduhan pangaruh anu kuat kana paripolah masarakat Sunda, komo deui
umumna masarakatna muslim, anu ngajarkeun, yén unggal jalma gaduh tanggung jawab kana
kalakuanana anu hadé atanapi goréng. Ieu anu dititipkeun ti saprak budak ku kolot ka
budakna, sahingga urang Sunda ku tegesna tiasa ngabédakeun mana anu hadé sareng anu
goréng.
Urang Sunda yakin yén aranjeunna ngagaduhan étos atanapi karakter kasundaan,
salaku jalan pikeun kautamaan hirup. Karakter Sunda anu dimaksud nyaéta cageur, bageur,
bener, biduan, wanter sareng pinter. Karakter ieu dilakukeun ku masarakat Sunda ti saprak
jaman karajaan

METODE PENELITIAN
Panilitian ieu mangrupikeun kajian pikeun ngajantenkeun hasil tina éta panilitian
salaku panduan pikeun milarian waleran kana patarosan naon sareng kumaha pandangan
masarakat Sunda kana kahirupan.
Panilitian ngeunaan pandangan hirup Sunda sakumaha anu dicontokeun dina tradisi
lisan sareng sastra Sunda, dibagi kana lima kelompok, nyaéta:
1. Pandangan kahirupan ngeunaan manusa salaku jalma;
2. Pandangan kahirupan kana hubungan manusa sareng masarakat;
3. Pandangan kahirupan ngeunaan hubungan antara manusa sareng alam;
4. Pandangan kahirupan ngeunaan hubungan antara manusa sareng Gusti;
5. Pandangan hirup ngeunaan manusa dina ngudag kamajuan luar sareng kapuasan batin.
Dina tahap awal (I) panilitian dilaksanakeun ngeunaan tradisi lisan sareng sastra
Sunda, nyaéta dina bentuk éksprési tradisional, carita pantun Lutung Kasarung, naskah
Sanghyang Kanda ng Karesian, sawér pangantén, romansa Pangéran Kornél (1930) sareng
Mantri Jero (1928) ku R. Méméd Sastrahadiprawira. Dina tahap kadua (II) panilitian
dilaksanakeun ngeunaan uga, Bab Adat Urang Priangan sareng Sunda lian ti éta (1913) ku
H. Hasan Mustapa, carita ngeunaan si Kabayan, carita rayat (anu parantos dibukukeun),
roman Rusiah nu Goréng Patut ( 1928, kedahna 1927) ku Yuhana, Lain Éta (1934) ku Moh.
Ambri, Maot dina Dahan Jéngkol (1986) ku Ahmad Bakri.
Numutkeun kana kasimpulan panaliti, hasil tina tahapan I sareng tahap II panilitian
henteu bénten-bénten, kecuali panilitian tahap kahiji (I) nyayogikeun tinjauan pandangan
kahirupan Sundan tina kelompok élit, sedengkeun panalitian tahap kadua (II) nyayogikeun
gambaran umum tina mayoritas urang Sunda. Tétéla sacara umum pandangan hirup urang
Sunda kontemporer umumna masih sami sareng pandangan hirup urang Sunda hasil tina
panilitian dina tahap I sareng tahap II, kacuali dina sababaraha kasus aya pergeseran malahan
parobihan.

PEMBAHASAN
Urang Sunda ngaraos yén kahirupan mangrupikeun unit kosmis dimana sadaya unsur
sambung sareng tiasa saling mangaruhan. Kusabab kitu aya seueur kecap “Pamali, sumpah,
cadu, buyut nini”, nyaéta larangan anu diturunkeun ti generasi ka generasi ka hareup, anu
upami dilanggar henteu ngan ukur bakal ngahasilkeun akibat bahkan musibah pikeun palaku,
tapi pikeun sakumna komunitas tempat anjeunna cicing (Nyumput, Kuring Ins: 18).
Pandangan dina bidang agama sareng kapercayaan ti jaman pra-Islam masih kénéh aya dina
cara hirup masarakat Sunda anu ayeuna seuseueurna Muslim.
 Salian agama anu di jadikeun pandangan hirupna, masarakat Sunda ogé ngagaduhan
pandangan hirup anu diturunkeun ku karuhunna. Pandangan hirup ieu henteu bertentangan
sareng agama anu dianutna sabab sacara éksplisit sareng implisit aya dina ajaran agamana,
khususna ajaran Islam. Pandangan kahirupan masarakat Sunda anu diwariskeun ti karuhun
tiasa dititénan dina ungkapan tradisional ieu: ”Hana nguni hana mangke, tan hana nguni tan
hana mangke, aya ma beuheula aya tu ayeuna, hanteu ma beuheula hanteu tu ayeuna. Hana
tunggak hana watang, tan hana tunggak tan hana watang. Hana ma tunggulna aya tu
catangna.” Ungkapan tradisional ieu henteu jauh tina amanat Bung Karno dina pidato
Peringatan Proklamasi taun 1996: “Entong ningali ka hareup ku panon buta! Nu baheula
gunana janten kaca spion pikeun bengala tibatan ka hareup.”
1. Pandangan kahirupan ngeunaan manusa salaku jalma
Urang Sunda ngagaduhan pandangan yén manusa kedah ngagaduhan tujuan
anu saé dina kahirupan, sareng teras sadar yén aranjeunna ngan ukur bagian leutik tina
jagad raya. Karakteristik anu dianggap saé al. Kedah, sopan, jujur, wani sareng teguh
nangtung dina kabeneran sareng kaadilan, bageur, amanah, sareng hormat ka batur,
waspada, tiasa ngendalikeun diri, adil sareng lega pikir sareng cinta ka nagara sareng
bangsa. Sapertos anu dipidangkeun dina ungkapan ieu:
a. Kudu hade gogog hade tagog
Hartina, kedah saé dina basa sareng tingkah laku.
b. Nyaur kudu diukur, nyabda kudu diungang
Hartina, sadaya cariosan kedah diperhatoskeun sateuacan diucapkeun, kedah
nahan diri dina nyarios.
c. Ulah elmu ajug.
Hartina, Jalma anu saukur bisa mamatahan ka batur pikeun ngalakukeun anu
hadé, tapi manehna sorangan ngalakukeun anu goréng.
d. Henteu gedag bulu salambar.
Hartina, henteu saeutik oge ngarasa kasieunan nyanghareupan musuh.
e. Ulah gindi pikir belang bayah.
Hartina, tong goréng haté, tong boga pikiran goréng ka batur

2. Pandangan kahirupan kana hubungan manusa sareng masarakat

Tujuan hirup anu dianggap saé ku urang Sundana nyaéta hirup dina
kasejahteraan, haté anu tenang tur tentrem, kénging kamuliaan, bébas sareng
ngahontal kasampurnaan di akhirat. Sejahtera hartosna hirup sarba cukup. Tenang
sareng tentrem hartosna ngaraos bagja. Kenging kamulyaan hartosna dihargaan
sareng dipikahormat ku masarakat. Hirup tengtrem hartosna rukun, caket sareng
tatangga sareng lingkungan. Jalma bébas hartosna bébas tina cobaan sareng bébas
tina kahirupan tanpa tujuan. Sareng kasampurnaan aherat nyaéta nyingkahan
kajahatan di dunya sareng ancaman naraka di akhirat.
Sumanget kerjasama di masarakat kedah dipupuk sareng dimekarkeun. Kedah
silih hormat sareng ngagaduhan sopan santun, sopan dina nyarios, tingkah laku sareng
tingkah laku. Kedah bogoh ka anggota masarakat anu sanés. Sapertos anu
dipidangkeun dina ungkapan ieu:
 a. Kudu silih asih, silih asah, silih asuh.
Hartina, diantara jalma hirup kedah silih pikanyaah, silih asah, sareng silih
asih.
b. Kawas gula jeung peueut.
Hartina, hirup sauyunan sareng silih asih, teu pernah paséa.
c. Ulah nyolok mata buncelik.
Hartina, entong ngaberitakeun hal anu teu pantes didangukeun.
d. Ulah marebutkeun balung tanpa eusi
Hartina, ulah marebutkeun perkara nu teu aya gunana
e. Ulah ngaliarkeun tale us ateul.
Hartina, entong nyebarkeun hal-hal anu tiasa nyababkeun cilaka.

3. Pandangan kahirupan ngeunaan hubungan antara manusa sareng alam

Masarakat Sunda mikir yén lingkungan alam nyayogikeun manpaat anu
maksimal pikeun manusa upami dijaga, dirawat sareng dijaga leres-leres sareng ngan
ukur biasa dianggo. Upami alam dianggo kaleuleuwihi, utamina upami henteu
dirawat sareng teu dilestarikan, bakal aya musibah sareng kasangsaraan. Sapertos anu
dipidangkeun dina ungkapan ieu:
a. Manuk hiber ku jangjangna, Jalma hirup ku akalna
Hartina, tiap mahluk parantos dipasihan cara atanapi alat pikeun
ngalaksanakeun hirupna.
b. Leutik ringkang gede bugang.
Hartina, Sanaos manusa leutik awakna, nalika maot di jalan, aranjeunna
henteu ageung dina bisnis sapertos sato.
c. Jawadah tutung briritna sacarana-sacarana
Hartina, unggal bangsa ngagaduhan cara sareng adat istiadat masing-masing.

4. Pandangan kahirupan ngeunaan hubungan antara manusa sareng Gusti

Ti saprak pra-Islam, urang Sundana percanten ka Gusti sareng yakin yén Gusti
Anu Maha Esa. Sanaos aranjeunna parantos ngagem agama Hindu, déwa-déwi Hindu
ditempatkeun di handapeun Hyang Tunggal, Guriang Tunggal atanapi Batara
Tunggal. Gusti Maha Uninga, terang naon anu dilakukeun ku mahluk-Na, ku sabab
kitu manusa wajib ngalayanan sareng ngawula ka Gusti. Sapertos anu dipidangkeun
dina ungkapan ieu:
a. Mulih ka jati mulang ka asal
Hartina, maot asal Gusti sareng mulih ka Gusti.
b. Dihin pinasti anyar pinanggih
Hartina, Sagala anu kaalaman ayeuna saleresna parantos ditangtoskeun,
sahingga masarakat bakal salawasna yakin yén sagala kajadian kajantenan
Gusti.
c. Nimu luang tina burang
Hartina, meunang pangalaman atanapi elmu dina waktos kacilakaan.
d. Buaya mangap batang liwat
Hartina, meunang hal anu diarep-arepkeun nu teu disangka-sangka.
 5. Pandangan hirup ngeunaan manusa dina ngudag kamajuan luar sareng
kapuasan batin.
Urang Sunda nyingkahan perselisihan, langkung milih kerjasama pikeun
kapentingan umum. Langkung ngahargaan musyawarah. Kerja keras sareng teu
gampang nyerah. Ngutamakeun kualitas padamelan tibatan kagancangan
ngarengsekeunnana. Henteu reureuh padamelan anu teu acan réngsé sumawona
ngantepkeun ka anu sanés ahli. Daék ngalakukeun ogé sanaos padamelan leutik.
Kaséhatan dijaga, ngagaduhan cekap tuangeun, baju beresih sareng pantes,
ngagaduhan jabatan, ngagaduhan kabeungharan. Henteu buru-buru nampi anu énggal
anu henteu kedah saé sareng henteu gampang pikeun ninggalkeun warisan anu
penting ti karuhun. Sapertos anu dipidangkeun dina ungkapan ieu:
a. Ulah pagiri-giri calik, pagirang-girang tampian
Hartina, tong silih éléhkeun dina milarian kauntungan supados henteu
ngupingkeun kasalametan umum. Entong merjuangkeun kakuatan atanapi
jabatan.
b. Ulah pupulur memeh mantun
Hartina, ulah nyungkeun gajih saacan gawe.

c. Ulah kumeok memeh dipacok

Hartina, Upami nyanghareupan padamelan, tong asa beurat saacan nanaon.
d. Kudu bisa lolandokan
Hartina, pinter nyesuaikeun diri
e. Mending waleh batan leweh.
Hartina, mending jujur tibatan nahan kasedih.
Urang Sunda nganggap yén urang Sunda ogé kudu nurut kana ajaran anu parantos
lami aya, nyaéta ajaran katenangan kahirupan boh di dunya boh di akhirat, anu dipesen ku
ibu-ibu, bapak-bapak, nini-aki, nini-aki. Anu terang kana ajaran Mahapandita. Diantawis
ajaran-ajaran karuhun Sunda anu dina waktos ieu parantos kacatet dina tulisan, aya anu
ditepikeun sacara jelas sapertos dina naskah heubel (abad ka-16) Siksa Kandang Karesian,
Sawer Panganten sareng sajabina. Pangajaran ieu pikeun urang Sunda sahenteuna gaduh tilu
fungsi.
1) Fungsi anu kahiji: Salaku pituduh anu nungtun jalma dina perjalanan kahirupan anu
kedah diliwatan.
2) Fungsi anu kadua: Salaku pangendali sosial kahoyong sareng turun naek anu timbul
dina hiji jalma.
3) Fungsi katilu: Salaku suasana di lingkungan dimana jalma tumbuh sareng tumuh, anu
tanpa disadari parantos nembus ka jalma éta. Penyerepan ajaran teras muncul
permukaan anu tiasa dititénan dina kalakuanana, dina cara niténanna, dina ideu anu
anjeunna teraskeun sareng dina karyana sapertos dina nyerat sareng sajabina.
Pikeun ngahontal cita-cita hirup anu diudag, urang Sunda nusahakeu pikeun ngadamel
sagala dorongan kahoyong sareng kamampuan dina dirina sareng kakuatan anu asalna di luar
dirina, janten faktor pendukung anu maksimal sareng janten halangan anu minimum. Urang
Sunda mikir yén lingkungan alam bakal masihan manpaat anu maksimal pikeun manusa
upami dijaga, sareng sabalikna, alam bakal ngancik janten musibah sareng kasangsaraan
pikeun manusa. Kitu ogé, masarakat bakal nyayogikeun kauntungan anu paling ageung,
upami dirawat kalayan prinsip welas asih, welas asih sareng welas asih. Sumanget damel
babarengan pikeun kapentingan sadayana kedah dipiara sareng dimekarkeun. Samentawis
éta, sumanget pikeun bersaing, silih tempas, merjuangkeun nasib sareng merjuangkeun
jabatan kedah dikritik sareng diteken.

SIMPULAN
Tina ungkapan di luhur, masarakat Sunda mikir yén salami hirupna, manusa kedah
ngagaduhan tujuan hirup anu saé. Kahirupan tanpa tujuan mangrupikeun kahirupan anu
matak pikahariwangeun sahingga teras dijauhkeun. Dina upaya ngahontal cita hirupna,
manusa kedah sadar yén anjeunna ngan ukur bagian leutik tina jagad raya. Bagéan alam
semesta, anu aya di luar manusa, tiasa diklasifikasikeun kana tilu kelompok utama, nyaéta
"alam, masarakat sareng bentuk super alami". Unggal kelompok ngagaduhan kakuatan
nyalira. Alam ngagaduhan hukum alam, masarakat ngagaduhan nilai sareng norma, bentuk
super alam ngagaduhan kakuatan pikeun nyiptakeun sareng ngabatalkeun atanapi kakuatan
pikeun nyiptakeun sareng ngancurkeun.

DAPTAR PUSTAKA
Wikipedia, Suku Sunda, https://id.m.wikipedia.org/wiki/Suku_Sunda
Gito. Gilang, 2008, Budaya Sunda: Pandangan Hidup Orang Sunda
http://gito-gilang.blogspot.com/2008/09/pandangan-hidup-orang-sunda.html?m=1
Rosidi. Ajip, 2006, Kajian Tentang Falsafah Sunda
https://serbasejarah.wordpress.com/2008/12/16/kajian-tentang-falsafah-sunda/