આ�ક્સ્ પાક આયોજન ખર�ફ ૨૦૨૧

૧. પ્રસ્તા
ુ બનો આવતો નથી.
રાજયમાં ચોમાસા દરમ્યા વરસાદ સમયસર અને જ�ર�યાત �જ
ુ બ અને �રુ તો વરસાદ ન થતા પાક ઉત્પાદનમા તેની માઠ� અસરો
સમયસર જ�ર�યાત �જ
જોવા મળે છે . �થી વરસાદની પ�ર�સ્થતીન ઘ્યાન લઇ બાગાયતી પાકોના વાવેતર કરવા જ�ર�
ુ ર આયોજન કર� ંુ જ�ર� બને છે . � તે િવસ્તારમા સમયસર વરસાદ ન પડ�
િવચારણા અને �વ
અથવા ઓછા વધતા પ્રમાણમ હોય તે પ�ર�સ્થતીમા �ા �ા પાક અને કઇ કઇ �તો� ંુ
�બયારણ વાવેતર માટ� યોગ્ રહ�શે તેમજ �બયારણ, ખાતર, દવાઓની ઉપલબ્ધ �ગે અગાઉથી
ગોઠવણ કરવી પડ� છે . કોઇ િવસ્તારમા સમયસર વરસાદ, મોડો વરસાદ, સારો વરસાદ થયા
ુ ી વરસાદ ન આવે અથવા ચોમા� ુ વહ�� ં ુ ��ુ થઇ �ય અથવા ચોમા� ુ
પછ� લાંબા સમય �ધ
લંબાય તે બધા સંજોગો ઘ્યાન રાખી �ૃિષ પાકોના વાવેતર �ગે ની તૈયાર� કરવાની રહ� છે . કોઇ
પણ કામગીર�ની સફળતા માટ� આગોત�ુ આયોજન મહ�‍વ
્ � ંુ હોય છે . �જ
ુ રાતમાં વરસાદની
અિનયિમતતા અને અચોક્ક્સ છે �થી બાગાયતી પાકોમાં આગોત� પાક આયોજન કર� ુ
જ�ર� બને છે . � માટ� ખેતી ને અસરક્તા પ�રબળો �વા ક�, આબોહવા જમીન, �ૃિષ બ�રભાવ,
પાક્પઘ્ધ, પાણીની ઉપલબ્ધત, �બયારણ/ખાતરની ઉપલબ્ધત મ�ુ઼ર અને બ�ર વ્યવસ્
વગેર� �ઘુ ્દા ઘ્યાન લઇ આગોત� પાક આયોજન કર� ુ જોઇએ.

૨. જમીન અને આબોહવા:-

રાજયની આબોહવામાં પણ ઘણી િવિવધતા જોવા મળે છે . �માં ઉષ્ ભેજવાળ� �કુ �
અને અધર �કુ � આબોહવા વાળા િવસ્તાયર છ. �કુ � આબોહવામાં ઉ�ર �જ
ુ રાતનો િવસ્તા
તથા સૌરાષ્ટ્ ઉ�ર અને પિ�મના િવસ્તારન સમાવેશ થાય છે . ભેજવાળ� આબોહવામાં
ુ રાતનો સમાવેશ થાય છે .
દ�ક્ �જ
જમીન :-
રાજયની જમીનમાં ભાર� કાળ� જમીન, ર� તાળ જમીન, ગોરા�ુ જમીન ક્ષાર
ુ રાતની જમીન ર� તાળ છે . ગોરા�ુ જમીન મઘ્
જમીન વગેર�નો સમાવેશ થાય છે . ઉ�ર �જ
ુ રાત અને કાંઠા િવસ્તારમા જોવા મળે છે . રાજયના કાંઠા િવસ્તારમા ક્ષાર જમીન
�જ
પણ જોવા મળે છે . આમ જમીનની િવિવધતાને ઘ્યાન લઇ ખર�ફ પાક આયોજ઼ કર� ંુ
જોઇએ.

૩. વરસાદ :-
ુ ાં વરસાદની શ�આત િનયમીત હોય તો �ુ઼ન માસના મઘ્યમા આવે છે .
ચોમા� ુ ઋ�મ
ુ ર થાય છે . �ુ઼નથી સપ્ટ�મ્
અને સપ્ટ�મ્ માસના �તમાં વરસાદ િવદાય લેતા ચોમા� ુ �ણ

1
 માસ દરમ્યા કોઇવાર બે વરસાદ વચ્ચેન ગાળો લંબાય છે .અથવા સતત વરસાદની હ�લી
�� ંુ વાતાવરણ રહ� છે . ઓગષ્ માસ દરમ્યા વ� ુ અને સતત વરસાદથી ઉભા પાક તથા
�લુ ્લ જમીનમાં લાંબા સમય �ધ
ુ ી પાણી ભરાઇ રહ� છે . ઉપરોક્ જણાવ્ય �જ
ુ બની
ુ જ િવિવધતા જોવા મળે છે .
પ�ર�સ્થત રાજયના �ા િવસ્તારમા ઉભી થાય તે �ગે ની �બ
ુ સમયે રાજયના અ�ક
અ�ક ુ ભાગમાં ન�હવત અને ઓછો વરસાદ થતા �ૃિષ પાકો� ંુ વાવેતર
ન થવાથી અવારનવાર �ુષ્કાળન અસર જોવા મળે છે . રાજયના મઘ્ અને દ�ક્
ુ રાતમાં મોટ� ભાગે ચોમાસાની શ�આત �ુ઼ન માસના બી� સપ્તાહમા થાય છે . ત્યા પછ�
�જ
ત્ર ચોથા સપ્તાહમા ચોમા� ુ આગળ વધતા ઉ�ર �જ
ુ રાત અને સૌરાષ્ટ્ િવસ્તારન
ુ ીમાં રાજયમાં લગભગ ઘણા ખરા િવસ્તારોમાંથ
આવર� લે છે . સપ્ટ�મ્ માસના �ત �ધ
વરસાદની િવદાય થતાં ચોમા� ુ �ણ
ુ ર થાય છે . આમ વરસાદની શ�આત અને વરસાદની
િવદાયને ઘ્યાન લઇ �ૃિષ પાકોના વાવેતર �ગે અગાઉથી આયોજન કર� ંુ જ�ર� બને છે . આ
ુ બ પાક અને પાક્ન �તો, ખાતર, િમશ પાક પઘ્ધિતન પસંદગી કરવાની રહ� છે .
�જ
રાજયમાં ૪૦૦ મી.મી. થી ૨૫૦૦ મી.મી. �વો ભાર� વરસાદ પણ પડ� છે . આમ �ુ લ વરસાદ
અને િવસ્તારવા વરસાદની વહ�ચણીમાં પણ અિનયમીતતા જોવા મળે છે .

૪. જમીનનો ઉપયોગ અને પાક પઘ્ધિત-

રાજયના �ુ લ િવસ્તા પૈક� ૪૯ ટકા િવસ્તા �ુ઼દા �ુ઼દા ખેતી પાક�ના વાવેતર હ�ઠળ
સમાવેશ થાય છે . ખેતી હ�ઠળના �ુ લ વાવેતર િવસ્તા પૈક� ૩૬ટકા િવસ્તારમા િપયતની �ુ઼દ�
�ુ઼દ� �િુ વધાઓ ઉપલબ્ છે . રાજયનો મોટાભાગનો િવસ્તા વરસાદ આધાર�ત ખેતી હ�ઠળનો
ુ બ જમીન અને આબોહવાની િવિવધતા જોવા મળે છે . જમીન અને
છે . રાજયના િવસ્તા �જ
આબોહવાની િવિવધતાને કારણે �ુ઼દા �ુ઼દા િવસ્તારોમા ખેતીના પાકોમાં પણ િવિવધતા જોવા
મળે છે . િવસ્તારવાર �ુદ-�ુદા બાગાયતી પાકો� ંુ વાવેતર કરવામાં આવે છે . ત�્ ઉપરાંત િમશ
પાક પઘ્ધિ તથા �તરપાક પઘ્ધિ અપનાવી ખેતી પાકો� ંુ વાવેતર કરવામાં આવે છે .
રાજયમાં સામાન્ ર�તે ચોમાસાની શ�ુઆત ર૦ �ુન થી થાય છે . આ સમયે
બાગાયતી બ�ુ વષાર ્ � ફળ પાકો તેમજ વષાર ્ � ફળ પાકો �વા ક� ક�ળ /૫પૈયા પાકોની
કા૫ણી તથા ઉના� શાકભા� પાકોની પાછલી અવસ્થા જોવા મળે છ. સંતોષકારક વરસાદ
થાયતો ફળ વાડ�માં ખેડ/ખાતર/ િન�દણ િનયંત્ �વી કામગીર� કરવામાં આવે છે . જયાર�
ઉના� શાકભા� કર� લ હોય તેવા ખેતરમાં શાકભા�ની છે લ્લ િવણી �રુ � થયેથી અથવા
૫ડતર ખેતર તૈયાર કર� નવા ચોમા� ુ શાકભા� પાકોના વાવેતર માટ� ની શ�ુઆત
કરવામાં આવતી હોય છે . આ ઉ૫રાંત બ�ુવષાર ્ �ુ બાગાયતી પાકો ની કલમ /રોપાઓ� ંુ
વાવેતર કરવામાં આવે છે .

2
 રાજયના િનયત કરવામાં આવેલ હવામાન આધાર�ત પાક િવસ્તારોમા સમાિવષ્
ુ બની ક્પ�ગ પેટનર્ ન ખે�ત
�જલ્લાઓમા નીચે �જ ૂ ો દવારા અમલ કરવામાં આવે છે .
અ. ઉપ િવભાગ િવભાગ/િવસ્તા/�લ્લ વરસાદ જમીન �ુખ્ય બાગાયતી પાક
�ુ. મી.મી.
૧ દ�ક્ (૧)ડાંગ,વલસાડ ૧૫૦૦ કાળ� ફળ:-�બા,�ચ�ુ ,કા�ુ,પપૈયા,કાંઠા,ના�ળયેર
�ુજરાત ભાર� (૨)નવસાર� મી.મી.અને �ચકણી,આલ્કલ, શાકભા�:-
વરસાદ �લ્લાનો ભા(નવસાર� વ�ુ અને મધ્યમ ર�ગણ,ટામેટા,�ુરણ,પરવળ,કાકડ�
૫વર્તાલ અને ગણદ� વી તા�ુકા કાળ� મસાલા:- હળદર,આ�ુ,મરચા
િવસ્તા િસવાય) (૩)તાપી �લો:-�ુલાબ,લીલી,ગલગોટા,�સ્મીન
�લ્લાનો ગેલાડ�યા�ુબરોઝ, ક્ર�સેનથી
ભાગ(વાલોડ,વ્યાર,ઉચ્ ઐસિધય અને �ુગધ
ં ીત:-
લ,સોનગઢ) સફ�દ�ુસલી,એસ્પેર�ગ,�ું વારપા�ુ,�ુગલ,
(૪) �ુરત �લ્લાનો ભાગ પામરોઝા
(મ�ુવા તા�ુકો)
૨ દ�ક્ (૧)નવસાર� ૧૦૦૦ થી કાળ� �ચકણી, ફળ:-�બા, �ચ�ુ , ક�ળ, પપૈયા, ના�ળયેર,
�ુજરાત �લ્લાનો ભા(નવસાર� ૧૫૦૦ ક્લે, �મફળ, લ��ુ શાકભા�:ર�ગણ, ભ�ડા,
અને ગણદ� વી તા�ુકા) ટામેટા, �ુરણ, કં કોડા, કોબીજ, ફ્લાવ,
(૨)�ુરત�લ્લાનો કાકડ�
ભાગ(કામર� જ, પલસાણા, મસાલા:-,આ�ુ, મરચા
બારડોલી,માંગરોલ,માંડ �લો:-�ુલાબ, લીલી, ગલગોટા, �સ્મીન
વી) ગેલાડ�યા�ુબરોઝ, ક્ર�સેનથી, જબ�રા,
(3) તાપી �લ્લાનો કાન�શ
ભાગ(િનઝર) અને ભ�ુચ ઐસિધય અને �ુગધ
ં ીત:- સફ�દ�ુસલી,
અને નમર્દા �લ્) સેના, �ું વારપા�ુ, �ુગલ,
૩ મઘ્ �ુજરાત વડોદરા,ખેડા,આણંદ, ૮૦૦થી૧૦ ભાર� કાળ� થી ફળ:-�બા, આમળા, પપૈયા, લ��ુ
પંચમહાલ, છોટાઉદ� �રુ , ૦૦ ગોરા�ુ, ,િસતાફળ, ક�ળ
મહ�સાગર અને દાહોદ શાકભા�:- ર�ગણ, ભ�ડા,ટામેટા, કાકડ�,
સરગવો, કોબીજ, ફ્લાવ
મસાલા:-આ�ુ, મરચા
�લો:-�ુલાબ, ગેલાડ�યા, ગલગોટા,
�સ્મી, લીલી, ક્ર�સેનથી, જબ�રા,
કાન�શન
ઐસિધય અને �ુગધ
ં ીત:- ઇસબ�ુલ,
સફ�દ�ુસલી, સેના, �ું વારપા�ુ, �ુગલ,
૪ ઉ�ર �ુજરાત (૧)ગાંધીનગર,મહ�સાણા, ૬૨૫ થી ર� તાળ અને ફળ:-�બા,આમળા, દાડમ, �મફળ,
સાબરકાંઠા, અરવલ્લી ૮૭૫ ગોરા�ુ બોરડ�, પપૈયા, �મફળ, લ��ુ
૨)અમદાવાદનો શાકભા�:- ર�ગણ, ભ�ડા, ટામેટા, સરગવો,
ભાગ(દસ્ક્રોઇ અને સા) બટાટા, ગાજર, �ુળા,,કોબીજ, ફ્લાવ,
3
 (૩)બનાસકાંઠાનો કાકડ�
ભાગ(ડ�સા,ધાનેરા,પાલન મસાલા:-આ�ુ, મરચા, ��ુ, ધાણા,
�ુર,દાંતા અને વડગામ વર�યાળ�, મેથી, અજમો
તા�ુકા) �લો:-�ુલાબ,ગેલાડ�યા,ગલગોટા, �સ્મીન
ઐસિધય અને �ુગધ
ં ીત:-
ઇસબ�ુલ,સફ�દ�ુસલી,સેના,�ું વારપા�ુ,
�ુગલ,
૫ ભાલ અને (૧)કચ્,પાટણ�લ્લો ૬૨૫ થી મધ્યમ કાળ, ફળ:-�બા,આમળા,બોરડ�, લ��ુ
કોસ્ટલ (૨)�ુર�ન્દ્ર�લ્લ ૧૦૦૦ ઓછા િનતાર ,િસતાફળ,ફાલસા,ખાર� ક,દાડમ,
િવસ્તા ધાંગધ્, દસાડાતા�ુકા વાળ� અને શાકભા�:- ર�ગણ,ટામેટા,કાકડ�
(૩)બનાસકાંઠા�લ્લાનાસા સલાઇન મસાલા:- મરચા,��ુ,વર�યાળ�,અજમો
તલ�ુર,રાધન�ુર,કાંકર� જ, �લો:- ગલગોટા
�દયોદર,વાવ,અને થરાદ ઐસિધય અને �ુગધ
ં ીત:-
તા�ુકા (૪)અમદાવાદ ઇસબ�ુલ,મ�દ�,સેના,�ું વારપા�ુ,�ુગલ,
�લ્લાના િવરમગામ અને
દસક્રોઇ તા�ુ
(૫) મોરબી �લ્લાના
હળવદ, માળ�યા તા�ુકો
૬ ઉ�ર સૌરાષ્ (૧)�મનગર �લ્લ ૪૦૦ થી છ�છર� મધ્યમ ફળ:-�બા,આમળા,પપૈયા,
(૨)રાજકોટ �લ્લાન ૭૦૦ કાળ� લ��ુ,દાડમ,�મફળ,બોરડ�,િસતાફળ,�ં� ુ
પડધર�, શાકભા�:-
લોધીકા,જસદણ,રાજકોટ, ર�ગણ,�ુંગળ�,ટામેટા,કોબીજ,ફલાવર,કાકડ�
�મકં ડોરણા અને કોટડા મસાલા:-
સાંગાણી મરચા,��ુ,લસણ,ધાણા,મેથી,અજમો
(૩)�ુર�ન્દ્ર�લ્લાના �લો:-�ુલાબ,ગલગોટા,ગેલાડ�યા,�સમીન,
ણ, �ુળ�,સાયલા,ચોટ�લા ુ ધ
ઐસિધયઅને�ગ ં ીત:-
(૪)ભાવનગર�લ્લાનો ઇસબ�ુલ,સફ�દ�ુસળ�,સેના,�ું વારપા�ુ,
ઉમરાળા તા�ુકો
(૫) મોરબી �લ્લાના
વાંકાનેર,મોરબી તા�ુકો
(૬) બોટાદ �લ્લાના
બોટાદ, ગઢડા તા�ુકો
૭ દ�ક્ષ (૧) �ુનાગઢ ૬૪૫ છ�છર� મધ્યમ ફળ:-
સૌરાષ્ (૨) ગીર સોમનાથ થી૭૦૦ કાળ� અને ક્લે �બા,ચી�ુ ,ક�ળ,પપૈયા,નાળ�યેર,બોરડ�,િસ
(૩) ભાવનગર �લ્લાના જમીન તાફળ,
િસહોર,ઘોધા, શાકભા�:-
ગાર�યાધાર, પાલીતાણા, ર�ગણ,�ુંગળ�,ટામેટા,કોબીજ,ફલાવર,ભ�ડા,
તલા�, મ�ુવા તા�ુકા કાકડ�

4
 (૪)અમર� લી �લ્લાના મસાલા:-મરચા,��ુ,લસણ,મેથી
ધાર�, સાવર�ું ડલા �લો:-�ુલાબ,ગલગોટા,ગેલાડ�યા
રા�ુલા, �ફરાબાદ, ુ ધ
ઐસિધયઅને�ગ ં ીત:-
ખાંભા, અમર� લી, બાબરા, ઇસબ�ુલ,સફ�દ�ુસળ�,સેના,�ું વારપા�ુ
લીલીયા, લાઠ�, �ુ કાવાવ
(૫)રાજકોટ �લ્લાના
�ત�ુર,ધોરા�,ઉપલેટા,
ગ�ડલ
૮ ઉ�ર પિ�મ ખંભાત,ભાલ નો દ�રયા ૨૫૦ થી ર� તાળ અને ફળ:-પપૈયા,બોરડ�,િસતાફળ,
એર�ડ ઝોન ક�નારા ના ભ�ુચ ૫૦૦ સેલાઇન જમીન આમળા,�મફળ,દાડમ,
�લ્લાના હાંસો,વાગરા શાકભા�:- ર�ગણ,ટામેટા, કાકડ�
તથા �ુરત મસાલા:-મરચા,��ુ,અજમો
�લ્લાનાઓલપા(૨)અમ �લો:-�ુલાબ,ગલગોટા,ગેલાડ�યા
દાવાદ �લ્લાના ુ ધ
ઐસિધયઅને�ગ ં ીત:-
ધોલકા,ધં�કુ ા(૪) ઇસબ�ુલ,સેના,�ું વારપા�ુ
ભાવનગર �લ્લાના
વલ્લભી�ુ,ભાવનગર(૫)
�ુર�ન્દ્રનગર �લ્લ
લીમડ�

૫. પાક ઉત્પાદ માટ� આ�ક્સ્ પાક આયોજનઃ-

રાજયની � તે િવસ્તારન �ુ઼દા �ુ઼દા પ્રકાર જમીન અને આબોહવાની પ�ર�સ્થિતન
ઘ્યાન લઇ � તે િવસ્તા માટ� પાક્ન ક્ર ઝોન બનાવવામાં આવેલ છે . વરસાદની શ�આત
ુ તફાવત અને અિનયિમતતાને કારણે રાજયના અ�ક
અને િવદાયમાં �બ ુ િવસ્તારોમા ભાર�
વરસાદ �રુ ની પ�ર�સ્થત ઉભી થાય છે . વરસાદ નહ�વત અને ઓછો થવાથી �ૃિષ પાકો� ંુ
વાવેતર અને ઉત્પાદ ન થતા ઉભા પાક્ન �રુ થી �કુ ્શા થતાં િવપર�ત સંજોગો ઉભા થાય
છે . આવી અસર હ�ઠળના િવસ્તારન િવપર�ત સંજોગોનો સામનો કરવા આ�ક્સ્ પાક
ુ જ ઉપયોગી અને અસરકરક બને છે .
આયોજન �બ

૧) સમયસરનો વરસાદ પડ� તો

િવસ્તારન અ��ુ પ બાગાયતી પાકો� ંુ વાવેતર સમયસર કર� ંુ તથા નીચે �જ
ુ બના
ુ ા ઘ્યાન લેવા
અગત્યન �દ
 ખેતીવાડ� ખાતા/રાજયની �ૃિષ �િુ ન.એ ભલામણ કર� લ વ� ુ ઉત્પાદ આપતી �તોના
પ્રમાણ �બયારણો� ુ વાવેતર કર�.ંુ

5
 ુ � ખાતર આપવા.
 જમીનમાં રહ�લા ભેજના પ્રમાણ ઘ્યાન લઇ પાયાના અને �ત
 ચા� ુ વરસાદ� �ત
ુ � ખાતર આપવા નહ�.
ુ બ �ગનાશક દવાનો પટ તથા �િવક
 બીયારણને વાવતા પહ�લા ભલામણ �જ
ખાતરનો પટ આપી વાવેતર કર�.ંુ
 સમયાંતર� �તરખેડ કર� િનદામણ �ુર કર�,ંુ તેમજ ખેતીમાં જોખમને ટાળવા માટ�
િમશ પાક પઘ્ધત અપનાવવી.
 રોગ �વાતના િનયંત્ માટ� સંક્લી �વાત િનયંત્ વ્યવસ્ અપનાવવી.

૨) વરસાદ મોડો પડ�, વરસાદ ખ�ચાય અથવા ઓછો વરસાદ થાય તો

 મોટા ભાગના બાગાયતી પાકો િપયત પાકો હોઇ � પાકો ઉભા હશે તેમાં વરસાદ
ખ�ચાતા �રુ ક િપયત આપવાના થશે. ઉપરાંત િપયતની �િુ વધા હશે ત્યા શાક્ભા
પાકો� ંુ ન� ંુ વાવેતર પણ થઇ શક્શ. આમ. છતાં નવા ફળપાકોની ક્લમો�ુ વાવેતર
કરવા� ંુ થાય તો સારા વરસાદની રાહ જોવી અને વાવેતર બાદ જો વરસાદ ખ�ચાય
તો ૮-૧૦ �દવસના ગાળે િપયત આપ� ંુ
 વરસાદ મોડો થાય તો ર�ગણ, ટામેટા, મરચાં� ંુ તૈયાર ધ� મળે તો તે� ંુ વાવેતર કર�
ુ ાર, ચોળ� અથવા પાલક,
શકાય અથવા �ૂં કા ગાળાના શાક્ભા પાકો �વા ક� �વ
મેથી, ધાણા, તાંદલજો �વા ભા�વગર ્ન પાકો� ંુ વાવેતર કર�.ુ
 સ્થાની પર��સ્થતીન અ��ુ પ મસાલા પાક �વા ક� વર�યાળ�, �વ
ુ ા તથા અજમો
ૂ ો િવચાર� શક�.
વગેર� ની વાવણી બાબતે ખે�ત
ૂ ોને નવા ફળ પાકો� ંુ વાવેતર કર� ંુ હોય તેઓ જમીનમાં સારો
 આ ઉપરાંત � ખે�ત
ુ ીમાં ક્લમ / રોપા� ંુ વાવેતર કર� શક� છે .
ભેજ હોય ત્યા �ધ
 � િવસ્તારમા ચોમાસા દરમ્યા જ�ર�યાત કરતાં ઓછો વરસાદ હોય, િપયતની �રુ તી
વ્યવસ્ ન હોય તો ત્યા બાગાયતી પાકો કરવા �હતાવહ નથી.પરં � ુ �કુ ા િવસ્તા◌ીરના
બાગાયતી ફળ પાકો કર� શકાય

૬. પાક્ન િપયતની ક્ટોક્ટ� અવસ્થા-

� તે િવસ્તારમા પાક્ન િપયત આપવા માટ� નો જથ્થ મયાર્દ� પ્રમાણમ હોય અને �ુ઼દા �ુ઼દા
ુ ાં વ� ુ પાક ઉત્પાદ
પાક હ�ઠળનો િપયત િવસ્તા વધાર� હોય ત્યા ઓછા પાણીના વપરાશથી વ�મ
લેવાય તેવી વ્યવસ્ ગોઠવવી જ�ર� બને છે . આવા સંજોગોમાં � તે પાક્ન ક્ટોક્ટ� અવસ્થા
અવશ્ િપયત મળે તે ખાસ ઘ્યાન લે� ંુ જોઇએ. ક્ટોક્ટ� અવસ્થા પાક્ન �રુ ક િપયત આપવાથી
પાક ઉત્પાદનમા ઘટાડો િનવાર� શકાય છે . દર� ક પાક્ન ક્ટોક્ટ� અવસ્થ �ુ઼દા �ુ઼દા સમયે આવે છે .

6
તે સમય દરમ્યા પાક્ન ભેજની ખ�ચ ન પડ� તેની ખાસ કાળ� લેવી જોઇએ. ચોમાસા દરમ્યા
વરસાદના વહ� જતાં વધારાના પાણીનો યોગ્ ર�તે સંગ્ કર� આ પાણીનો ઉપયોગ પાક્ન
ક્ટોક્ટ� અવસ્થ દરમ્યા લઇ પાક ઉત્પાદ લેવા� ંુ આયોજન કર� ંુ જોઇએ.
• ક્ટોક્ટ� અવસ્થ

પાક્� નામ િપયત માટ�ની ક્ટોક્ટ� અવસ્થ વાવણી/ રોપણી/

તાર�ખના �દવસો
ફળપાકો લાંબા ગાળાના ખર�ફ પાક હોય ત્યાપર� �આવતા ૧૫-૨૫
૫હ�લા વાન�૫િતક
્ � ૃ�ઘ્ માટ� માફક્સ ભેજ
રાખવો.
ર�ગણી, મરચી, �લ આવવાની શ�આત થયા પછ� સમયાંતર� ૩૫ - ૪૫
ટામેટા સતત �રુ ા �઼વન કાળ દરમ્યા જ�ર� છે .

રાજયમાં અછતની ૫�ર�સ્થતીમા બાગાયતદારો માટ� પાક બચાવવા માટ� ની ભલામણો

બાગાયતદારોએ એમનો ઉભો પાક બચાવવા માટ� તથા જયાં પાક સં� ૂણર િનષ્ફ ગયેલ છે
ત્યા નવા પાકના સમયસર વાવેતર� ંુ આયોજન કરવા નીચે �જ
ુ બના ૫ગલાં લેવા ભલામણ
કરવામાં આવે છે .

 ુ
િવિવધ બાગાયતી પાકોની અવસ્થાન ઘ્યાન લઈ નાઈટ્રો �કત ુ બ
ખાતર ભલામણ �જ
ુ � ખાતર તર�ક� આ૫�.ંુ
�ત
 ફળ વાડ�માં ઝાડ ૫રથી � ૂટ� ગયેલ / રોગીષ્ ડાળ�ઓ કાપીને �ૂ ર કર� અને બોડ�પેસ્
લગાવવી.
 શાકભા� પાકોના ધ� તથા ઉભા પાકમાં � ૂળના કોહવારાના િનયંત્ માટ� ૦.૬ ટકા
બોડ�િમશ્ અથવા ૦.ર ટકા કો૫ર ઓકઝીકલોરાઈડ (બ્લાઈટો-૫૦% અથવા બલ્ � કો૫ર-
૫૦% દવા) નો ૪૦ ગ્ર /૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી પ્રવા િમશ્ ધ�ના કયારામાં અથવા
છોડની ફરતે જમીનમાં આ૫�.ંુ
 શાકભા� ધ�વાડ�યામાં ક� ફ�ર રો૫ણી બાદ રોગ જણાય ક� �રુ ત જ પાનના ટ૫કાંના રોગના
ુ
િનયંત્ માટ� સ્ટ્ર�પ્ટોસાય 1 ગ્ર + ૩૦ ગ્ર તાંબા �કત દવા (બ્લાઈટો-૫૦%
અથવા બલ્ � કો૫ર-૫૦% દવા) � ંુ ૧૦ લીટર પાણીમાં પ્રવા િમશ્ બનાવી ૧૫ �દવસના
�તર� ર થી ૩ છં ટકાવ કરવા.

7
 ુ � છારાના રોગની શ�આત થાય ક� �રત
વેલાવાળા શાકભા� પાકોમાં �ક ુ જ સલ્ફ�ક ૮૦%
દ્રા ગંધક ૩૦ ગ્ર અથવા ડ�નોક�૫ ૪૮% પ્રવા ૫ મી.લી. અથવા કાબ�ડાઝીમ ૫૦%
વેટ�બલ પાવડર ૧૦ ગ્ર પ્રમા ૧૦ લીટર પાણીમાં પ્રવા િમશ્રણ ૧૦ થી ૧ર �દવસના
�તર� ર થી ૩ છં ટકાવ કરવા.
 શાકભા� પાકોમાં � ૂિસયા પ્રકાર �વાતોના િનયંત્ માટ� શોષક પ્રકાર ક�ટનાશક દવા
�વી ક� ડાયમીથેયોટ અથવા મીથાઈલ-ઓ.-ડ�મેટોન ૧૦ મી.લી. દવા ૧૦ લીટર પાણીમાં
ભેળવી પ્રવા િમશ્રણ ૧૦ થી ૧ર �દવસના �તર� ર થી ૩ છં ટકાવ કરવા.
 વાવેતર કર� લ બાગાયતી પાકોમાં ઘામાં / ખાલા સમયસર �રુ વા
 ુ ાર, ચોળ�, ભ�ડા અથવા પાલક, મેથી, ધાણા,
�ૂંકાગાળાના શાકભા�ના પાકો �વા ક� �વ
તાંદળજો, �વા ભા�વગર્ના પાકો�ુ વાવેતર કર� ંુ તેમજ વેલાવાળા શાકભા� પાકો� ંુ
ુ ાર� લ /હાઈબ્ર �તો� ંુ વાવેતર ૫ણ કર� શકાય.
�ધ
 ર�ગણ, ટામેટા,મરચા �વા ફ�ર રો૫ણીથી વાવી શકાય તેવા પાકો� ંુ ધ� મેળવી સમયસર
વાવેતર ૫ણ કર� શકાય.
 ૂ ોને નવા ફળપાકો� ંુ વાવેતર કર� ંુ હોય તેઓ જમીનમાં સારો ભેજ હોય ત્યા �ધ
� ખે�ત ુ ીમાં
કલમ / રોપા� ંુ વાવેતર કર� શક�.
 ૂ ો મર� મસાલાના પાકોમાં વ�રયાળ�� ંુ વાવેતર કરવા ઈચ્છત હોય તો વર�યાળ�ની
ખે�ત
ુ ીમાં થઈ શકશે.
રો૫ણી / વાવણી સપ્ટ�મ્ �ધ
 ૂ ો એ કોબીજ / ફલાવર �વા િશયા�ં શાકભા�� ંુ વહ�� ં ુ વાવેતર કરવા� ંુ આયોજન
� ખે�ત
કર� લ હોય તેઓ આ પાકો� ંુ આગોત� ધ�વાડ�� ંુ કર� શકશે.

8
 �ુ દરતી આફતની પ�ર�સ્થતીમાં �ૂવર્ તૈયાર� બા
બાગાયત ખા�ુ , �ુજરાત રા�યના �ૃિષ અને સહકાર િવભાગના િનયંત્રણહ�ઠળ રા�યમાં બાગાયતના સ ં�ૂણ
િવકાસ માટ� કાયર્રત છ .
પ્લાનન ઉદ્દેશ:-
(૧) �ુદરતી આફતની પ�ર�સ્થતીમાં બાગાયતી પાકોમાં સી�ુ ુ� ક્શ, નસર્ર�ઓ અને ફામર્ના ઉત્પાદનમ
થયેલ �ુક્શાની�ું તાત્કા�લક સવ� કરાવ�.
(૨) રા�યમાં બાગાયતી પાકોની ઉત્પાદન અને ઉત્પાદકતા �: સ્થાિપત કરવ.
(૩) આફત પછ�ની સીઝનમાં ઉત્પાદન વધાર�ુ.
(૪) કચેર� તથા અન્ય માળખાગત �ુિવધાને થયેલ ુ� ક્શાનની મરા.
કાયર્રત માળખાગત �ુિવધ:-
બાગાયત િવભાગની �ુદા �ુદા સ્તર� સ્ટાફની પેટનર્ નીચે �ુજબ.
બાગાયત િનયામક...............................................રા�ય કક્ષ

ુ
સં�ક્ બાગાયત િનયામક....................................રા�ય કક્ષ

ુ
સં�ક્ બાગાયત િનયામક.................................... િવભાગીય કક્ષા(૪ િવભાગ)

નાયબ/ મદદનીશ બાગાયત િનયામક....................... �જલ્લા કક્

બાગાયત અિધકાર�.................................................તા�ુકા કક્ષ

ઉપરની માળખાગત સ્ટાફ �ુિવધા ઉપરાંત નીચે દશાર્વેલ અિધકાર�શ્રીઓ મા�હતી અને:
સ્થાપન પ્ર�ૃિ�ઓની સં�ૂણર્ દ�ખર�ખની જવાબદાર� ખાતા કક્ષાની ઉપર તથા નીચેના સ્તર� સંકલનમ
િનભાવે છે .
તાત્કા�લક સંપકર્ �:-
ુ
(૧) સં�ક્ત બાગાયત િનયામકશ્ (આયોજન-સંકલન) બાગાયત િનયામકશ્રીની કચેર�ના �ુખ્ય નો
અિધકાર� તર�ક� કામગીર� કરશે તેમજ �ૃિષ ૂ કલ્યાણ અને સહકાર િવભાગના તથા ક્ષેત્રીય ક
, ખે�ત
કચેર�ઓ વચ્ચે સંકલનમાં રહ�શ.
ુ
(૨) સં�ક્ત બાગાયત િનયામકશ્ (િવભાગીય કક્)ની કચેર�ના નાયબ બાગાયત િનયામકશ્રી તેમન
િવભાગના �જલ્લા અિધકાર�શ્રીઓના સંકલનમાંરહ.
(૩) �જલ્લાના નાય/ મદદનીશ બાગાયત િનયામકશ્રી તેઓના તા�ુકા કક્ષાના અિધકાર�શ્રીઓના
અિધકાર� તર�ક� ફરજ બ�વશે. ગ્રામ્ય કક્ષાએ ગ્રામ સેવકની મદદથી કાયર્વાહ� કરવા.

9
પ્લાન હ�ઠળ કરવામાં આવનાર પ્ર�ૃ:-
(૧) અસરગ્રસ્ત િવસ્તાર ન�� .
(૨) �ુક્શાનનો પ્રકાર તથા �દાજ મેળ.
(૩) તાત્કા�લક લાગતા વળગતા સ�ાિધશોને ર�પોટ�ગ કર�ુ.
(૪) બાગાયતી પાકો અને ખેત પ્ર�ૃિ�ઓ �ગેનો કન્ટ�જંસી પ્લાન તૈયાર .
(૫) થયેલ �ુક્શાનનો સવ� અને �દાજ મેળવવ.
(૬) રાહત અને બચાવ કામગીર� માટ�ની તૈયાર� અને પ્રોગ્રામ તૈયાર .
(૭) કરવામાં આવેલ પ્રોગ્રા સં�ૂણર્ �ુલ્યાં.

10