Professional Documents
Culture Documents
ამირანი
ამირანი
ამირანი
თბილისი
2011
გიორგი ყანწარაშვილი
ამირანი
თბილისი
2011
ISBN 978-9941-0-3852-5
წინასიტყვაობა
5
malaqia beriSvilis, iason biWiaSvilis Cawerili elene
virsalaZis mier 1953 w. da svanuri versiidan Cawerili
besarion niJaraZis mier.
yvela zemod CamoTvlili versia mogvagonebs
TviT
nabad oqros zodebso, romelTa erTmaneTSi
dakavSirebam cxadyo amiranis eposis grandiozuloba.
batoni SoTa ZiZiguris azriT Tqmulebas TviT pirve-
lyofiluri epoqidanac SeiZleba edos safuZveli.
da mainc sad da rogor SeiZleba dabadebuliyo ami-
rani?
upirveles yovlisa minda yuradReba gavamaxvilo
saxelis warmomavlobaze da moviyvano is faqtebi da
magaliTebi rac, erTi periodi, sazRvargareTis, ker-
Zod evropeli mecnierebis gansjis sagani gaxda. sakiTxi
exeba saxelwodeba: mariam/miriam-s da mis warmoSo-
bis wyaroebs. aRsaniSnavia am saxelwodebis msoflio
mniSvneloba, romelic dResac gamoiyeneba da bibliur
personaJebsac warmogvidgens, mag: moses da da Semdeg
mSobeli ieso qristesi, axali da Zveli aRTqmis mixed-
viT, romelTa saxelebs mWidro kavSiri aqvT Zveli eg-
viptis saxelwodebebTanac.
erTxans mecnierTa azri ikveTeboda imaze, rom
saxeli mariam/miriam, romelic aseve mirian/amirian/
amiranadac iwarmoeba, warmoSobilia Zveli akaduri
6
epoqis naSTebidan. rogorc mecnieri v.zodeni aRniS-
navs: akadurad ramu/riamu sityvasityviT iTargmneba
rogorc Cuqeba, aqedan gamomdinare winsarTebis `ma~
da `mi~-s damatebiT viRebT Sedgenil saxelwodebas
iseTi datvirTviT rogorc: `RvTis saCuqari~, aqvea
moyvanili is akaduridan naTargmni sityvebi rom-
lebic ramu-s identuria da sxvadasxva mniSvnelobiT
gamoirCevian (mag: ramu-siyvaruli, Sesabamisad iram-uy-
varda. grafikulad iram gansxvavdeboda sityva irem-
isgan rac mowyales aRniSnavda. aqvea irim-is magal-
iTi rac CuqebiT iTargmneboda.) miuxeddavad mkafio
msgavsebisa, asiriologebi am akadur sityvebs erT-
maneTisgan sruliad acalkeveben. imis gamo, rom sityva
`riamu/ramu~ uZveles akadurSi TiTqmis gamouyenebeli
da iseTi uiSviaTesi iyo, rom wyaroebSi Zlivs moipove-
boda, mecnierebi mis akadur warmoSobas, garkveuli ma-
salebis mixedviT, mainc eWv qveS ayeneben. aqve avRniS-
nav, rom SedarebiT axal akadurSi sityva `rimu~-s See-
tyviseba farTod gavrcelebuli sinonimi `qasu/qisu/
qiasu~ _ Cuqeba.
mecnierTa Semdegi kvleva-Zieba warimarTa saxel
`miriam/mariamis~ misadageba sxva uZvelesi enebis: Zve-
li babilonur, ebraul, arabul da kanaanur-amoritul
sityvaTa mniSvnelobasTan.
7
m.noris wignis `israelis pirovnuli saxelebi~-is
mixedviT ebrauli sityvaTa leqsikoni asaxavs kidev
or sityvis mniSvnelobas, saxeldobr: `ma´ian~ - wyaro
da `midian~ – kamaTi, Cxubi. aqedan gamomdenare, mecni-
erTa azriT saxelebi: midian, mose da mariam Sorsaa
ebraul warmoSobasTan. eWvi iyo imazec, rom saxeli
mariam an miriam ara semituri enis aramed Zveli amor-
ituli enis fuZidan SeiZleboda warmoSobiliyo.
rac Seexeba arabuls, rama/iarimu-datoveba, wasvla
saerTod ar ukavSirdeboda saxelwodebiT termins.
dawvrilebiT iqmna gaSifruli da naTargmni sityva
`saCuqari~ babilonur da amoritul enebzec. rogorc
Zveli babilonis leqsika cxadhyofs, aq terminebuli
sityva gamoiTqmis rogorc `TarimTum~ da pirovnebis
saxelad xSiradac gamoiyeneboda. aseve saxeli: `lari-
im-liim~ (iarim an jarim) rogorc `saCuqari~ gvxvdeba
alalahis teqstebSic mefis saxelad, magram amgvarma
kvlevam da semitur teqstebSi CaZiebam mTlad daaSora
mecnierebi saxel mariam/miriamis Sesatyvisobas.
rogorc Semdeg gairkva sityva ramu/riamu Tavda-
pirvelad 1400 w. qr.S.mde Sua babilonis samefoSi Cans
da asirielebi mas rogorc rimutu-sapatio/ pativcemu-
lis saxiT sakuTar terminologiaSi iReben. es rom aka-
duri saxeli yofiliyo aucileblad unda gamoCenil-
8
iyo mkafiod akadur wyaroebSi, magram rogorc zemoT
aRiniSna mas TiTqmis arc ki iyenebdnen.
vinaidan babilonur enaSi `ma~ TavsarTi arsad ar
gvxvdeba, gaugebaria saxel miriam-mariamis warmoSobis
zusti da uZvelesi monacemebi, mas arc samxreT kanaanur
sityvasTan mi/ariam-saCuqarTan hqonia kavSiri. saxeli
rom moses da mariamis dros ki vrclad gamoiyeneboda
es naTelia.
kalebitur klasifikaciaSi, romelzec Zveli aRTq-
mac metyvelebs, moxseniebulia vinme miriami romelic
mamrobiTi sqesis warmomadgenelia da romlis de-
dac egviptis princesad gvevlineba. igive saxelobiTi
tendencia gvxvdeba CrdiloeT mesopotamiaSic. Zvel
israelSi ki msgavsi saxelebi Zv. aRTqmis mixedviT na-
klebad gamoiyeneboda rasac ver vityviT qristes So-
bidan Semdgom periodSi.
is Tu, mariam/miriam, (a)marian/(a)miran, rogor dam-
kvidrda mdedrobiT da mamrobiT saxelad, TviT bib-
liur personaJebSic, kvlav mecnierTa Tavsatexad da
gansjis sagnad rCeba.
Tumca aq sayuradReboa kidev ufro uZvelesi kultu-
ra e.w. harebis naSTebidan, romelTac mWidro kavSiri
hqondaT Zveli indoeTis da vedebis xalxebTan, mogvia-
nebiT ki cnobili gaxda maTi, savaraudo saerTo sax-
9
eli, rogorc indoariuli. mecnier g. vilhelmis naS-
romebSi saubaria uZveles erze romelTa teritoria
CrdiloeT mesopotamiaSi aRiniSneboda, xolo maTi
fuZe kidev ufro CrdiloeTiT, kavkasiaSi moisazre-
boda. maTSi indoariuli kulturis gavlena SeimCneo-
da da gansakuTrebuli adgili samxedro Zalas eWira.
aqvea naxsenebi maTi ori mniSvnelovani sabrZolo iar-
aRis saxelwodeba kerZod: `sativara~ da `მarianina~,
es ukanaskneli ki cxenebze Sekazmul orTvlian sabrZo-
lo etls warmoadgenda da farTod iyo mogvianebiT:
miTanSi, siriaSi, palestinaSi da egvipteSi gavrcele-
buli. aq ki maTi saxelis warmomavlobas Zvel indour
da vedur enebs miaweren, radgan sityva `mari~ Zvel
indur enaze axalgazrda vaJs aRniSnavs. TviT saxeli
bolosarTis `na~-s gamoklebiT, gvevlineba rogorc
`mariani~, rasac usaTuo kavSiri unda hqondes marian/
mirian_amarian/amiranTan. am SemTxvevaSi a winsarTi im
artiklad gvevlineba rac dResac ixmareba afxazurSi
da rac uZveles qarTulSic gamoiyeneboda, Tumca dro-
Ta ganmavlobaSi artiklma dakarga Tavis mniSvneloba
da sabolood Seerwya sityvebs, umeteswilad Tanx-
movnis saxiT, mag: (R)-vino an (R)-uino, (W)-ama, (y)-nosva
ufro gvian (y)-nosua, (m)-Sveni an (m)-Sueni, (y)-uri da sxv...
aRsaniSnavia isic, rom zemod xsenebuli artikli `a~
10
dResac SemorCenilia aRmosavleT saqarTveloSi,
pirovnebaTa saxelebTan, oRond TavsarTis nacvlad
bolosarTad mag: daviTi rogorc daviT(a), giorgi_
giorg(a) da a.S...
Tu Cven zemoTxsenebuli winsarTis meSveobiT, sityva
`mars~ gavSifravT, miviRebT ramodenime mniSvnelo-
bis termins, romelic axalgazrda mebrZoli vaJis
maxasiaTebels da garkveul mamrobiT rolsac asaxavs.
mag: (g)-miri da (q)-mari. araa gamoricxuli sityva `meo-
maric~ msgavsi fuZidan iwarmoebodes.
ucnauria, rom zemod xsenebuli indoariul/vedur-
qariTuli `sativarac~ da `marianinac~ iSviaTi damTx-
veviT miesadageba TviT amiranis saxels da mis mokle
xmalsac, anu `satevars~. vinaidan amirani uZveles epo-
qas ganekuTvneba da masSi, erT dros, CrdiloeT meso-
potamiaSi mkvidri qariTebis rolic moiazreba, Segvi-
Zlia ukve ganvsazRvroT misi roli misve mermisSi da
qarTul yofierebaSi.
Tqmuleba gvesaxeba sami saxis da xasiaTisad, _ er-
Tis mxriv mkafiod Cans zepiri gadmocemis Sedegad
SeTvisebuli fantaziebi, mTqmelebis mier, ramac dro-
Ta ganmavlobaSi zRapris saxe miiRo, _ meoresmxriv ki
Serwymuli aqvs ramodenime scena; erT-erTi umTavresi
ki kamaris motacebaa, rac saeWvoa amiranis pirvandel
11
saxeSi msgavsi scenebi yofiliyo. albad is upirve-
lesi legendis Sinaarsi iqneboda mxolod brZolebi
da gamarjvebebi gmirisa, rac zepiri istoriis saxiT
vrceldeboda Cvens uZveles xalxSi. kamaris motacebi-
sas ki mkafiod iWrebian TqmulebaSi mistikuri da ciuri
Zalebi romelTa winaaRmdeg gmirs uwevs brZola. aris
varaudi, rom SesaZloa kamaris motaceba, Sua sauku-
neebis nawarmoebidan, kerZod vefxistyaosnidan iyos
SeTvisebuli. Tumca arc imas faraven, rom rusTvelis
nawarmoebebis SinaarsSi, sami gmiris brZolaSi da ne-
standarejanis gamoxsnaSi, amiranis eposis didi gavlena
iyos. marTalia rusTvelis `dasasrulSi~ vefxistya-
osnis Sesaxeb aRniSnulia `ese ambavi sparsuli~ ... vpove
da leqsad gardavTqvio, magram is faqti, rom rusTve-
li dasasrulSi Tavis nawarmoebebs sparsulad naTlavs
da meorec, igi Tavis win abdul mesias da mose xonels
asaxelebs, garkveul eWvs badebs. swored amis gamo Sei-
Zleba WeSmaritad CaiTvalos, qarTveli mecnierebis is
azri, rom `dasasruli~ sulac ar ekuTvnodes rusTve-
lis kalams da igi sxvaTa Canamati iyos.
rac Seexeba amiranSi kamaris motacebas, savaraudoa
misi kidev ufro Zveli warmomavloba eposSi. rogorc
iv. javaxiSvili aRniSnavs, sayuradReboa am zeciuri qa-
lis saxeli, romelsac qarTluli Tqmuleba `kamars~,
12
fSauri `yamars~, xolo svanuri qeTus uwodebs. arse-
bobda elamitelTa RvTaeba romelic babilonur da
elamur lursmnul warwerebSi `lagamar~-ad aris
aRniSnuli. safiqrebelia, rom es saxeli Sesdgeboda
TavsarT `la~ TviT sityva `gamar~-isgan. es saxeli
Sedis rogorc pirveli nawili ornawiled saxelSi
`kedorlaomer~ anu `xodollogomor~. maSasad-
ame saxel `gamars~ raRac kavSiri aqvs `kedorTan~,
aqedan gamomdinare svanuri `qeTu~ SesaZloa `ke-
dors~ udrideso. aq iv. javaxiSvili ar akonkretebs,
gadmoRebulia Tu ara kamaris motaceba romelime ucxo
sferodan, Tumca erTi ram naTelia, rom Zvel droSi,
qristes Sobamde, Zalian gavrcelebuli iyo qalis
motaceba TviT samefo karidanac ki. mag: Zvel troas
SemTxvevaSi elenes motaceba da aseve Zvel argonavteb-
Si, rodesac medeas gatacebas didi Tavzari mohyveba
kolxas samefoSi.
TqmulebaSi gansjis sagania aseve ori Zmis badrisa
da usupis kavSiri amiranTan. kaxur-ninowmindur ver-
siaSi naTqvamia amiranis or ucnobTan Sexvedra da maT-
Tan daZmobileba: `Sexvdnen amirani da ori Cinelni
_ badri da usupio, maT uTxra amiranma an unda meZmoT
an unda meymoTo, _ geZmobiTo, miuges maT... da mas mere
daZmobildnen...~ .
13
dalis Zis umamisZmobis Sesaxeb mocemulia fSavur
TqmulebaSic mag: `uZmosa umamisZmosa amirans Tavi
moekla~-o. aseve pirdapir aris svanuri versiis Tan-
axmad mocemuli, rom badri da usupi amiranis Zmebi ki
ara aramed Zmobilebi arian, sadac iamans mihyavs akvan-
Si wolili yma da ambobs _ es Cemi usupisa da badris
Zmad gamodgebao. Tumca erTi ram ki naTelia rac gansa-
kuTrebiT fSavuri versiidan irkveva, rodesac gulmo-
suli amirani badris eubneba:
14
da amindis RmerTi `tesupi~, romelsac taZarSi umaR-
lesi adgili ekava. yoveli Zlieri mefe da mTavar-
sardali SemdegSi, moxsenebuli iyo swored am umaR-
lesi RvTaebis saxelis matareblad. marTalia zogjer
badrisa da usupis saxelebs `darejanianis~ gavlenas
aweren, magram TviT Tqmuleba, rom mose xonelze da
darejanianze bevrad Zvelia es jer kidev V-IV saukuneeb-
Si qr.S-mde Zveli elineli avtorebis Canawerebidan-
ac irkveva, sadac isini aRniSnaven, rom `promeTe~-s
Tqmuleba, romelic amiranis analogiaa, kavkasiuria
da misi mijaWvis adgilic kavkasiaa. igives werda, qr.S-
mde VI saukuneSi, mwerali herodote herakleeli da
TviT berZeni geografosi strabonic, romlis Tanax-
madac promeTes Tqmulebis samSoblod kavkasia unda
eRiarebinaT.
amiranis Tqmulebis variantebi metwilad proziT
vlindeba, Tumca umravlesoba leqsnareviTaa, Tavidan
bolomde galeqsili Tqmuleba ar iyo dadasturebuli.
misma idumalebiT mosilma ZvelTaZvelma simdidrem
mimizida da Rrmad Camiyola, ramac gadamawyvetina
eposi, erTiani SinaarsiT, Tavidan bolomde gameleqsa.
poemaSi darTulia da Sesabamisi datvirTva aqvT im sax-
elebs rasac TviT Zveli Tqmulebis Sinaarsi warmogvid-
gens da rasac ucxoeTSi, universitetis biblioTekaSi,
15
kerZod mecnierTa, Zveli lursmnuli damwerlobis,
gaSifrul variantebSi wavawydi. am masalebSi mocemu-
li iyo, CrdiloeT mesopotamiaSi mcxovrebi eris da
Sumerul-subaruli sityvaTa krebuli (aseve asiriulic)
sadac bevri saintereso wyaro amovikiTxe. mogiyvanT im
lursmnulidan naTargmn sityvebs, romlebic germaneli
mecnierebis mier iyo damuSavebuli, mag:
`lamazu~ _ aris Zvel RvTaebaSi mSvenieri qal-
RmerTis keTili suli.
`qalu~ _ mosamsaxure diaci.
`saxalu~ _ sacxovrebeli saxli.
`baancalu~ _ moqanave-molaylaye.
`kalagu~ _ boroti suli, (sxvaTaSoris ufro
mogvianebiT `kalagu~ keTil sulad iTvleboda).
`sulkalmaxu _ iTargmneboda rogorc veziri.
(swored aman daudo safuZveli, rom poemaSi sulkal-
maxi vezirad gamomeyvana).
`kamkamaTu~ _ kamaTi da a.S...
amiranis damuSavebisas gamoyenebuli maqvs aseve
sulxan-saba orbelianis qarTuli leqsikoni, raTa po-
ema, Zveli wminda qarTuli sityvaTa maragiT, Semesru-
lebina. leqsikonSi mocemulia is sityvebi rac Taname-
drove qarTulSi TiTqmis miviwyebulia. aqve moviyvan
magaliTad ramodenime maTgans:
16
`zosteri~ _ rac s.s.orbelianis TqmiT, qamars hq-
via. xolo qamari TurqTa enaao. aseve:
`naraji~ _ muraba (Turqulia murabac).
`eparxozi~ _ veziri.
`saregvavi~ _ maxe yovelTa cxovelTa.
`urva~ _ vaeba gamoTqmuli kacTagan eniT.
`stoli~ _ udidesi sabrZolo gemi.
`varskvlavedi~ _ mefis mosasxami da a.S...
mgoni nawarmoebebi qarTvel mkiTxvelSi garkveul
interess gamoiwvevs da SeiZleba man droTa ganmavlo-
baSi mcire gamoxmaurebac hpovos.
17
ამირანი
tyes udabursa Svenoda, salisa kldeni maRalni,
cis karad ze azidulni, ar hqonda gzani savalni,
ambobdnen missa maxloblad sofelni iyvnen mravalni,
xevSekidulni lamazad, amkobdnen wyalni mavalni.
19
viT Cveul wesiT salxenad, adgils mcire spiT swveoda,
udabur tyeSi sulkalmaxs Rrmad nadiroba sCveoda,
erTxelac, Seucnobelad, Zlieri Jini swveoda,
missa gunebas wadili nadirobisa mCneoda;
1. juba _ samoseli
20
yrud da ucxod imav Rames, orjer-samjer kvlav gaisma,
sulkalmax Tqva: ` guli miwevs, msurs Sevityo ris xma isma,
ram igmina uCveulod, mociqulma qveynad visma?~
ara dadga, ver uTmina gunebam da gulma misma,
21
wina daxvdaT sami landi, moaxleTa msgavsi qalni,
pirsaxiTa mouvlelni, tanad jmuxni, Tan dabalni,
SiSi saxes etyobodaT, darCenilni saxtad mkrTalni,
mosulebsa uWvritavdnen, miundoblad edgaT Tvalni;
22
ra es Tqva sityva asrula, gaisma kvlavac kivili,
diacis hgavda ganwiruls, xmaSi erTvoda tkivili,
misi gamgone msaxurTac, avardaT mware tirili,
yelsa da Rawvebs iglejdnen, RmerTsa dauwyes Civili;
23
gaxlavarT dali, asuli mefisa harTa mxaridan,
ver wauvedi siyvaruls, codva vsvi mis fialidan,
gmiri Wabuki viyvare, vumzerdi yofas mTvaridan,
fexmZimed viqmen uwesod, velodi risxvas gvaridan,
24
vici gauwev mamobas, edgmebi viTa mfarvelad,
Tu marTla biWi aRmoCnda, amiran arqvi saxelad,
TviT RmerTi zeciT myofeli, moevlineba mnaTvlelad,
uflisa mier rCeuli, gaxdeba erisa mxsnelad~ .
25
dediseuli niSnuli, xelsa Caudo saTuTad,
RmerTs madli uTxra: Sublmzisa ymawvili marge saCuqrad,
Cemebi badri, usupi, Sin gaicnoben sakuTrad,
SvilebTan erTad gavizrdi, erTurTs uZmoben sanukvrad.
1. gaxmobili _ gaRebuli
26
droSa edga winaparTgan, uZveles samsa ferisa,
Savi TeTri da wiTeli, saqveynod Sesaferisa,
iyo im qveynis mflobeli, didisa mSvenierisa,
patroni misi genisa, Zvelisa, bednierisa.
27
uZRvnia misTvis xanjali, RvTiuri, almasiani,
uTqvia: Wirsa, omis dros, rom mtersa swio ziani,
am qveynad Seni Sembmeli, vervin gaxdeba sviani,
iyav da icav avTagan, Seni mxareo mziani.
28
badri, usupi, amiran, Wabukni pirwverSiSvelni,
saxelganTqmulni maT xalxSi, zne-CveulebiTac qvelni,
WirSi undoblad mebrZolni, lxinSi xalisis damrTvelni,
maT fex qveS iyo samefo, tyeni, mindorni da velni.
29
mivdivarT, rom Svela vTxovoT did xelmwifes enaTbilad,
Cveni qalaqis Tavkaci, masve monebda morCilad,
ataman hqvia saxelad, mefe gviCans viTa gmirad,
gvsurs avTa av saqcielze, axdevinos ZvirZe Zvirad!~
30
iares oTxi dRe-Rame, wina qalaqi eniSnaT,
axlos mividnen, Seicnes, devebs are moeniSnaT,
misul mxedrebs, kacis msgavsi, cocxal vervin SeeniSnaT,
avTa yvelgan maTi xeli daetovaT mware niSnad,
31
vicodi odes gnaxavdiT, samive Zmebsa qveynada,
TqvenTan Sexvedra pirispir, me odidganve mewada,
SenTan ki, Zeo dalisa, msurda ram brZola mecada,
dae ixilon tirili, Seni mSoblisa zecada!~
32
Zmebsa mware Ralatisgan, TvalT sisxli aqvT Caqceuli,
eqmnaT mogeba, mzakvrulad, wagebad gadaqceuli,
kalaguc uku moiqca, brZolis velsa gaqceuli,
uZaxis: ` aha, vixile, dReni Tqveni daqceuli!~
kvla ambobs wynarad: ` erTsa gTxovT, rom hqmnaT arc ise Znelia,~
kalagus etyvis: ` Sens dazed mravali xotba msmenia,
mis silamaze rom qveynad, siamurisa mgvrelia,
msurs erTxel vnaxo cxadada, ara var avis mqmnelia.~
33
movidnen mefis msaxurni, mTavarsardals uqadian:
` Tqvens mbrZanebelso samive Zmebisa naxva swadian,
maTi nebaa Wabukni, salamaTad rom arian,
oTx dReSi Tqvengan am saqmis, qmnasa nu dauzarian.~
34
SenTvis viqnebi, Senzedve meqneba guli da Tvali,
misrule oRond survili, aba CemTvis Tu xar qali,
ra gamigoneb gaxdebi, Sen Zmisgan Tavisufali,
colad mogiyvan, ar gavneb, Tavdebad iyos ufali,
35
miadga mZinar kalagus, agdo wixliskvriT tiali,
wamoxta devi, SiSisgan Tvalebs gahqonda briali,
sca xmali, gadmoafrina, sarkmlidan udis bzriali,
cecxls misces Zmebma yoveli, gaudioda griali,
36
ymaman uTxra: ` dagifaseb, mag sikeTes, spetak gulsa,
Sengan CemTvis qmnilsa saqmes, dauviwyar samsaxursa,
magram erTsa gkadreb ambavs, saTqmeladac Zalzed rTulsa,
vici amiT vuRalateb, sityvasa da Cemsa rjulsa,
37
ymaman ujika, iSora, miagdo imav kuTxesa,
etyvis: ` dagtovebT mxolod Sen, cocxlad ama sasaxlesa,
movlen jarad devT mefesgan, etyvi rac dagibaresa,
rom bevri ver gadaurCa, Cvenis janyiT, sicocxlesa,
38
dasces yiJina, ekveTnen, omi gamarTes cxaria,
amiran Sexvda meTaurs, pirispir gulmxurvalia,
xmliTa dahkoda, gaxada kacTagan Sesabralia,
aqcies Zmebma srulada, maTi laSqari mkvdaria.
39
samefo karsa daecnen, daxoces mtrebma yoveli,
ar dagitoves cocxali, Zmebsa arcerTi mSobeli,
mefis asulic gagvtaces, avT xelmwifisTvis mdomeli,
gvewia Tavsa RvTis risxva, sawuTro damamxobeli;
40
adga Zmebsa daubara, nu momZebniT sadme gzasa,
gaviWrebi samudamod, saZebnelad mzisa darsa,
visica mWirs siyvaruli, marad visi vnebac mwvavsa,
ra vipovi gavixareb, gaviqarveb gulis dardsa.
41
sadac rom mzem piri mohkra, amiranma muxli mglisi,
cixem piri iq gaaRo, iq Seeba kari misi,
mun cixesa qalaq iyo, naSenebi xeliT RvTisi,
Sevles, Sigan moaxsenes samZimari gmiri ymisi;
42
Turme im devsa baybaysa, camcumis mxare sdomia,
ubarebia: ` Tu ar xarT, avad sikvdilis mdomia,
ege samefo mdidari, CemTvisa momindomia,~
Seukravs avsa laSqari, maTken gzas gamosdgomia.
43
devi dinjad moabijebs, dedamiwa SeiZresa,
misi jari uamravi, mosdebia mindor-velsa,
xuTi udgas sardleuli, mis laSqarsa saTavesa,
meTaurad TviTon aris, Sua mxridan uZRvis spebsa.
44
«amiran devi baybayi, Casaubroben mtrulada,
xmalze xeli aqvs amirans, cxare omi aqvs gulada,»
kvlav etyvis devi: saqmesa nu gavixdiTo rTulada,
nu gadaiqcev Sens Tavsa, sve-bedis dasamdurada!
45
«etyvis: ` nu momklav dalis Zev, xeli gafico xmliani,
mandili dedaSenisa, Taklai oqroiani,
zRvas gaRma im qals gaswavli, saxelad kamar hqviani,
sakamarosa kabasa, Svidi dRe unda mziani,
46
ra mousmina dalis Zem, undoda cocxlad gaSveba,
etyvian: ` ar gekadreba, msgavsi Secdomis daSveba,
ici maTi xasiaTi, devi Cven ar mogveSveba,
Semoikribavs av-qajebs, ar gveRirseba ram Sveba!~
47
samives samsa alamsa, mSvenian samni Wiani,
wiTeli TeTri da Savi mebrZolni, saxelianni,
maTa nu dahxoc, amiran, iqnebi sve madliani,
nu daRvri ymaTa norC sisxlsa, hqmen saqme mowyaliani!~
48
Zmebma uwyines, miuges: viTac gsurs ise hqenio,
oRond daiwev siZneles, Cven ar varT damxmarenio,
Sikriksa uTxres, gagviZex, gviTxar savali Cvenio,
aCqardi, gzani gvaswavle im zRvamdis gasavlenio.
49
dReni ganvles, mieaxlnen, qajTa samefo miwasa,
dinjad gascqeris amiran, sanapirosa zRvisasa,
Tvalwin udgeba RelviTa, saxeni kamarisasa,
zRvas erTvis misi goneba, landi aq diacisasa.
50
Zmebma uwones TaTbiri, qebani uTxres wyliani,
Semoukribes mebrZolni, amirans sandomiani,
saRamo dadga grZneuli, mdumare, ara xmiani,
brZola usurves erTurTsa gmirebma omaxiani.
51
mun sasaxlesa Seuva, guliTa miT mamacisa,
Seityo adgil-samyofi, nataci im diacisa,
mwyvdeulad myofi koSkSia, TvalTunaxavad kacisa,
av-qajTa mier pyrobili, varskvlavad viT dia cisa.
52
koSkSi ki vinme msaxurni, WurWlisa damtarebelni,
waadgnen, naxes naqnarni mcvelebze daundobelni,
lewes WurWeli, itaces saxeze, moTqmiTa, xelni,
morTes kivili, Seyares sasaxlis mcvelni yovelni;
53
amiran etyvis mSvidada: ` gzasa gavivliT rbeniTa,
Tuca siZnelec Segvxvdeba, aRuwereli eniTa,
vananeb mainc mwareda, amovwyvet Cemi xeliTa;
ara varT Walis kurdRlebi, rom dagviWiron mwevriTa,
54
movidnen qajTa jarebic, napirs moadgnen uxvada,
pirvel razmebsa dalis Ze, marto dauxvda muxTlada,
masTan Seyra mowinaveT, sananeblad gauxada,
zRvis gadmolaxva momdevrebs, mwareda gadauxada;
55
Zmebma erTad mtris laSqari, daxoces, ar daindesa,
gaqceulni maTi spidan, Seexiznen velsa-tyesa,
misdies da darCenilni yvela cocxlad Seipyresa,
jari srulad amowyvites, caTa RmerTi Serisxesa.
56
gaegeba sixaruliT, Caexuta Tvissa gmirsa,
mkerdSi ikres erTmaneTi, ukocnian bageT, pirsa,
qali mklavebs SemoaWdobs, TavCarguli Cumad tirsa,
ambobs: ` nuTu sawuTroman, mogvaSorva mware Wirsa.~
57
ra wams mousmens dalis Ze yovelsa, kamaris Tqmulsa,
emRvreva guli brazisgan, saxiT gavs gawbilebulsa,
dasZaxebs: ` gamovasworeb, saqmesa gaZnelebulsa!~
daxocavs: mefes, orve ZiT, mis yvela warCinebulsa.
58
miuges badrim, usupma: ` aRar gvsurs omi wyeuli,
davagdeT Cveni mamuli, Cvens upatronod qceuli,
magaT davzavdeT, vugzavnoT, simdidre Zviri rCeuli,
dagvTanxmdebian, arvis surs kera gauxdeT qceuli;
59
badrs etyvis: ` orni SevebaT, sxva CvenTvis aw zedmetia,
Cveni razmebi mterzeda, jarad isedac metia,
swrafad SeutevT, davarbevT, Tavzeda davsceT retia,
mag Wia-gvelTa wiwili, Cvenive gasawyvetia.~
60
datoves Zmebma amiran, gamoemarTnen mdumared,
mohyavT kamaric, diaci, Wmunvareda zis, mduRared,
Zmebs etyvis: ` marto Seutevs amiran Zalad mquxared,
vera sZlevs, gulic cuds micnobs,~ ambobs TvalcremliT, mwuxared.
61
gamoCnda iqve amiran, eulad, mokle xmliani,
utia samves jiqurad, omi dauwyo xmiani,
ebrZoda medgrad gveleSapT, gmirulad, omaxiani
TeTric mokla da wiTelic, TvalT daubnela dRiani.
62
qarcecxli ambobs: ` Ze iyo, oqros wver-ulvaS, Tmiani,
xmalsa xmarobda moklesa, satevar-gordaiani,
baybayic iman mogvikla, ebrZoda orTa Zmiani,
Cvenca Segveba, gvitia, yma Canda saxeliani.~
63
veli daxvdaT naomari, savse moxocil jariTa,
monaxes yvelgan daWrilni, mwared nakodni xmaliTa,
icnes spa amiranisa, mebrZolni cocxal-mkvdar viTa,
uwamles, hkiTxes: ` Tu vpovebT, Cvens Zmaso, romel kvaliTa?~
64
usupi ki uku mihyva, msrolelT Tavi mouyara,
mterma mdevrad SeamCnies, myisve fexsa mouCqara,
gvelosanni darazmulad mihyvebodnen fara-fara,
ymaman maT spas Soridanve, cad isarni gaujara,
65
usupi etyvis siciliT: ` metad gamsgavseb sxvasao,
amiran uwverulvaSod, goWs gavxar xaxulasao,
balanic mogSorvebia, ZlivsRa gemCneva Tavsao,
Sinaca veravin gicnobs, ar gagiReben karsao!~
66
iares mTani dRedaRam, uZRvian razmebs wyebulsa,
meore dResa usupsa, amCneven dadumebulsa,
amiran etyvis: ` veRar gcnob, am Cven meleqses qebulsa,
ar gevxar guSindeliviT, mgosansa gabrwyinebulsa.~
67
` aki mas miqadebdia, amirans mogakvlevineb,
samve Zmas Seni xeliTo, sablebiT mogaTrevineb,
usupis zoster1-satevars, welzed Semogartymevineb,
badrisa, wiTel galoTa, sadilad dagaxvrevineb!~
68
gamarTes zariT nadimi, Zmebma samefo karzeda,
ataman uziT winare, Tbili guli aqvs maTzeda,
ambobs: ` viqarve Wir-dardi, rac damtydomia Tavzeda,~
imReris, mibjenili aqvs, mefesa Cangi mxarzeda.
69
amiran mefes mousmens, daiwyebs Zvinva-RrWenasa,
iZaxis: jari davrazmoT, movrCeTo ama lxenasa,
gamohyavT spani, uwyeben, abjrisa asxma-rbenasa,
veRar eZleva dalis Ze, guliTa, moTminebasa.
70
amiran missa saqciels, ar agdebs ainunSia,
devTa mefesTan sastiki, brZola udia gulSia,
qali miuva mcinari, hkiTxavs: Tu ris xamuSSia?
miugebs yma RimiliTve, sityvas masxrobiT TqmulSia:
71
wamoiSalnen devebi, mixvdnen ra axlo safrTxesa,
qals ar acales naTqvami, Tqves: mivxedoTo saqmesa,
iZaxdnen: ` dalis Ze aris, davubnelebTo aw dResa,
SevatyobinoT yvelasa, didZali brZola gvmarTebsa!~
72
«moagondeba mijnuri, kvla ityvis dananebiTa:
` movRale gmiris marjvena, amdeni omSi qneviTa,
damacvTa jaWvis kalTebi, amdeni sisxlSi reviTa,
vaime, Cemo kamaro, ver gavZex Senis xvevniTa!»
73
eaxlebian atamans, Zmebi kvlav gamarjvebulni,
mozides devTgan nataci, ganZeuloba krebulni,
eZleva mefe nadimsa, usxedan gars didebulni,
badri, usupi, amiran, xdebian ufro qebulni.
74
dro gardasula amiran, qceula Zlier mmarTvelad,
yofila gmiri im Jamad, Tavis samefos damcvelad,
ambobdnen: mogvevlinao, xalxisTvis dia mfarvelad,
moyvareT sasikeTodo, mtrisaca gasaqarvelad.
75
«ubara ambris dedamo: ` Cem Svils rogorRa mterobdi?
a, is qveyanamc krulia, sadac Sen amiranobdi,
mkvdarma gajoba cocxalsa, cocxals ras edarebodi?!
Tu magis meti ar iyav, risTvisRa jaWvianobdi?!»
76
ambobdnen masze Tqmulebebs, yofila RvTisa sulisa,
miuCneviaT erSiac, viTarca Svili uflisa,
waurTmevia Zes Turme, cecxli kacT siyvarulisa,
RmerTebisaTvis nataci, adamianTa gulisa.
77
ubrZana misma Semqmnelman: ` amiran, gonsa modio,
naTliis saxels amgvarad, kaci ityodes rodio?!
ara yofilxar ugono, arca mamasa hgmobdio,
gaqebdi, ampartavanad me Sen arasdros gcnobdio!~
78
amboben: im ymis gverdiTa, guls Sigan danakodisa,
daubams RmerTsa masTanve, Svilica arwiv-orbisa,
yurSad ityvian mis saxels, niSnulad erTgulobisa,
rameTu cdilobs igica, gamoxsnas ima lomisa;
79