You are on page 1of 78

გიორგი ყანწარაშვილი

ამირანი

თბილისი
2011
გიორგი ყანწარაშვილი

ამირანი

დამკაბადონებელი მაკა ცომაია

თბილისი
2011

ISBN 978-9941-0-3852-5
წინასიტყვაობა

amiranis eposi uZvelesi da umdidresi movlenaa Zvel


qarTul SemoqmedebaSi romlis fuZec warmarTul xanaSi,
qr.S-mde mraval aTeuli saukunis winaa savaraudebeli.
am Tqmulebam, iseve rogorc qarTvelma erma, gamoiara
mravali saukune da SeiTvisa misi xasiaTobrivi elemente-
bi, misi yofiTobidan gamomdinare. rogorc akademikosi
S.ZiZiguri aRniSnavs, amiranma droTaganmavlobaSi SeiZi-
na sxvadasxva saxobrivi elferi, sadac Sezavebuli iyo
`amirandarejanianis~ da sxva, ucxodan, Semosuli per-
sonaJebic. sabednierod mecnierebma daamuSaves Tqmulebis
asormocdaaTamde varianti romlebic Semonaxulni iyvnen:
qarTlSi, kaxeTSi, raWaSi, fSavSi, xevsureTSi, xevSi, mesxeT
javaxeTSi, guriaSi, TuSeTSi, mTiuleTSi, imereTSi, svaneTSi,
afxazeTSi da CrdiloeT kavkasiaSi. am variantebis Sedar-
ebiT moxerxda aRedginaT amiranis erTiani uZvelesi saxe.
gansakuTrebiT didi Sroma gauwevia profesor m.Ciqovans
romlis naSromebSic gamoirCeva Canawerebi: fSavuri ver-
siidan Cawerili Tedo razikaSvilis mier 1899 w. qarT-
luli versiidan Cawerili mTqmeli vano CinCalaZis mier
1887 w. raWuli versiidan mTqmelebis: gabriel bakuraZis,

5
malaqia beriSvilis, iason biWiaSvilis Cawerili elene
virsalaZis mier 1953 w. da svanuri versiidan Cawerili
besarion niJaraZis mier.
yvela zemod CamoTvlili versia mogvagonebs
TviT­
nabad oqros zodebso, romelTa erTmaneTSi
dakavSirebam cxadyo amiranis eposis grandiozuloba.
batoni SoTa ZiZiguris azriT Tqmulebas TviT pirve-
lyofiluri epoqidanac SeiZleba edos safuZveli.
da mainc sad da rogor SeiZleba dabadebuliyo ami-
rani?
upirveles yovlisa minda yuradReba gavamaxvilo
saxelis warmomavlobaze da moviyvano is faqtebi da
magaliTebi rac, erTi periodi, sazRvargareTis, ker-
Zod evropeli mecnierebis gansjis sagani gaxda. sakiTxi
exeba saxelwodeba: mariam/miriam-s da mis warmoSo-
bis wyaroebs. aRsaniSnavia am saxelwodebis msoflio
mniSvneloba, romelic dResac gamoiyeneba da bibliur
personaJebsac warmogvidgens, mag: moses da da Semdeg
mSobeli ieso qristesi, axali da Zveli aRTqmis mixed-
viT, romelTa saxelebs mWidro kavSiri aqvT Zveli eg-
viptis saxelwodebebTanac.
erTxans mecnierTa azri ikveTeboda imaze, rom
saxeli mariam/miriam, romelic aseve mirian/amirian/
amiranadac iwarmoeba, warmoSobilia Zveli akaduri

6
epoqis naSTebidan. rogorc mecnieri v.zodeni aRniS-
navs: akadurad ramu/riamu sityvasityviT iTargmneba
rogorc Cuqeba, aqedan gamomdinare winsarTebis `ma~
da `mi~-s damatebiT viRebT Sedgenil saxelwodebas
iseTi datvirTviT rogorc: `RvTis saCuqari~, aqvea
moyvanili is akaduridan naTargmni sityvebi rom-
lebic ramu-s identuria da sxvadasxva mniSvnelobiT
gamoirCevian (mag: ramu-siyvaruli, Sesabamisad iram-uy-
varda. grafikulad iram gansxvavdeboda sityva irem-
isgan rac mowyales aRniSnavda. aqvea irim-is magal-
iTi rac CuqebiT iTargmneboda.) miuxeddavad mkafio
msgavsebisa, asiriologebi am akadur sityvebs erT-
maneTisgan sruliad acalkeveben. imis gamo, rom sityva
`riamu/ramu~ uZveles akadurSi TiTqmis gamouyenebeli
da iseTi uiSviaTesi iyo, rom wyaroebSi Zlivs moipove-
boda, mecnierebi mis akadur warmoSobas, garkveuli ma-
salebis mixedviT, mainc eWv qveS ayeneben. aqve avRniS-
nav, rom SedarebiT axal akadurSi sityva `rimu~-s See-
tyviseba farTod gavrcelebuli sinonimi `qasu/qisu/
qiasu~ _ Cuqeba.
mecnierTa Semdegi kvleva-Zieba warimarTa saxel
`miriam/mariamis~ misadageba sxva uZvelesi enebis: Zve-
li babilonur, ebraul, arabul da kanaanur-amoritul
sityvaTa mniSvnelobasTan.

7
m.noris wignis `israelis pirovnuli saxelebi~-is
mixedviT ebrauli sityvaTa leqsikoni asaxavs kidev
or sityvis mniSvnelobas, saxeldobr: `ma´ian~ - wyaro
da `midian~ – kamaTi, Cxubi. aqedan gamomdenare, mecni-
erTa azriT saxelebi: midian, mose da mariam Sorsaa
ebraul warmoSobasTan. eWvi iyo imazec, rom saxeli
mariam an miriam ara semituri enis aramed Zveli amor-
ituli enis fuZidan SeiZleboda warmoSobiliyo.
rac Seexeba arabuls, rama/iarimu-datoveba, wasvla
saerTod ar ukavSirdeboda saxelwodebiT termins.
dawvrilebiT iqmna gaSifruli da naTargmni sityva
`saCuqari~ babilonur da amoritul enebzec. rogorc
Zveli babilonis leqsika cxadhyofs, aq terminebuli
sityva gamoiTqmis rogorc `TarimTum~ da pirovnebis
saxelad xSiradac gamoiyeneboda. aseve saxeli: `lari-
im-liim~ (iarim an jarim) rogorc `saCuqari~ gvxvdeba
alalahis teqstebSic mefis saxelad, magram amgvarma
kvlevam da semitur teqstebSi CaZiebam mTlad daaSora
mecnierebi saxel mariam/miriamis Sesatyvisobas.
rogorc Semdeg gairkva sityva ramu/riamu Tavda-
pirvelad 1400 w. qr.S.mde Sua babilonis samefoSi Cans
da asirielebi mas rogorc rimutu-sapatio/ pativcemu-
lis saxiT sakuTar terminologiaSi iReben. es rom aka-
duri saxeli yofiliyo aucileblad unda gamoCenil-

8
iyo mkafiod akadur wyaroebSi, magram rogorc zemoT
aRiniSna mas TiTqmis arc ki iyenebdnen.
vinaidan babilonur enaSi `ma~ TavsarTi arsad ar
gvxvdeba, gaugebaria saxel miriam-mariamis warmoSobis
zusti da uZvelesi monacemebi, mas arc samxreT kanaanur
sityvasTan mi/ariam-saCuqarTan hqonia kavSiri. saxeli
rom moses da mariamis dros ki vrclad gamoiyeneboda
es naTelia.
kalebitur klasifikaciaSi, romelzec Zveli aRTq-
mac metyvelebs, moxseniebulia vinme miriami romelic
mamrobiTi sqesis warmomadgenelia da romlis de-
dac egviptis princesad gvevlineba. igive saxelobiTi
tendencia gvxvdeba CrdiloeT mesopotamiaSic. Zvel
israelSi ki msgavsi saxelebi Zv. aRTqmis mixedviT na-
klebad gamoiyeneboda rasac ver vityviT qristes So-
bidan Semdgom periodSi.
is Tu, mariam/miriam, (a)marian/(a)miran, rogor dam-
kvidrda mdedrobiT da mamrobiT saxelad, TviT bib-
liur personaJebSic, kvlav mecnierTa Tavsatexad da
gansjis sagnad rCeba.
Tumca aq sayuradReboa kidev ufro uZvelesi kultu-
ra e.w. harebis naSTebidan, romelTac mWidro kavSiri
hqondaT Zveli indoeTis da vedebis xalxebTan, mogvia-
nebiT ki cnobili gaxda maTi, savaraudo saerTo sax-

9
eli, rogorc indoariuli. mecnier g. vilhelmis naS-
romebSi saubaria uZveles erze romelTa teritoria
CrdiloeT mesopotamiaSi aRiniSneboda, xolo maTi
fuZe kidev ufro CrdiloeTiT, kavkasiaSi moisazre-
boda. maTSi indoariuli kulturis gavlena SeimCneo-
da da gansakuTrebuli adgili samxedro Zalas eWira.
aqvea naxsenebi maTi ori mniSvnelovani sabrZolo iar-
aRis saxelwodeba kerZod: `sativara~ da `მarianina~,
es ukanaskneli ki cxenebze Sekazmul orTvlian sabrZo-
lo etls warmoadgenda da farTod iyo mogvianebiT:
miTanSi, siriaSi, palestinaSi da egvipteSi gavrcele-
buli. aq ki maTi saxelis warmomavlobas Zvel indour
da vedur enebs miaweren, radgan sityva `mari~ Zvel
indur enaze axalgazrda vaJs aRniSnavs. TviT saxeli
bolosarTis `na~-s gamoklebiT, gvevlineba rogorc
`mariani~, rasac usaTuo kavSiri unda hqondes marian/
mirian_amarian/amiranTan. am SemTxvevaSi a winsarTi im
artiklad gvevlineba rac dResac ixmareba afxazurSi
da rac uZveles qarTulSic gamoiyeneboda, Tumca dro-
Ta ganmavlobaSi artiklma dakarga Tavis mniSvneloba
da sabolood Seerwya sityvebs, umeteswilad Tanx-
movnis saxiT, mag: (R)-vino an (R)-uino, (W)-ama, (y)-nosva
ufro gvian (y)-nosua, (m)-Sveni an (m)-Sueni, (y)-uri da sxv...
aRsaniSnavia isic, rom zemod xsenebuli artikli `a~

10
dResac SemorCenilia aRmosavleT saqarTveloSi,
pirovnebaTa saxelebTan, oRond TavsarTis nacvlad
bolosarTad mag: daviTi rogorc daviT(a), giorgi_
giorg(a) da a.S...
Tu Cven zemoTxsenebuli winsarTis meSveobiT, sityva
`mars~ gavSifravT, miviRebT ramodenime mniSvnelo-
bis termins, romelic axalgazrda mebrZoli vaJis
maxasiaTebels da garkveul mamrobiT rolsac asaxavs.
mag: (g)-miri da (q)-mari. araa gamoricxuli sityva `meo-
maric~ msgavsi fuZidan iwarmoebodes.
ucnauria, rom zemod xsenebuli indoariul/vedur-
qariTuli `sativarac~ da `marianinac~ iSviaTi damTx-
veviT miesadageba TviT amiranis saxels da mis mokle
xmalsac, anu `satevars~. vinaidan amirani uZveles epo-
qas ganekuTvneba da masSi, erT dros, CrdiloeT meso-
potamiaSi mkvidri qariTebis rolic moiazreba, Segvi-
Zlia ukve ganvsazRvroT misi roli misve mermisSi da
qarTul yofierebaSi.
Tqmuleba gvesaxeba sami saxis da xasiaTisad, _ er-
Tis mxriv mkafiod Cans zepiri gadmocemis Sedegad
SeTvisebuli fantaziebi, mTqmelebis mier, ramac dro-
Ta ganmavlobaSi zRapris saxe miiRo, _ meoresmxriv ki
Serwymuli aqvs ramodenime scena; erT-erTi umTavresi
ki kamaris motacebaa, rac saeWvoa amiranis pirvandel

11
saxeSi msgavsi scenebi yofiliyo. albad is upirve-
lesi legendis Sinaarsi iqneboda mxolod brZolebi
da gamarjvebebi gmirisa, rac zepiri istoriis saxiT
vrceldeboda Cvens uZveles xalxSi. kamaris motacebi-
sas ki mkafiod iWrebian TqmulebaSi mistikuri da ciuri
Zalebi romelTa winaaRmdeg gmirs uwevs brZola. aris
varaudi, rom SesaZloa kamaris motaceba, Sua sauku-
neebis nawarmoebidan, kerZod vefxistyaosnidan iyos
SeTvisebuli. Tumca arc imas faraven, rom rusTvelis
nawarmoebebis SinaarsSi, sami gmiris brZolaSi da ne-
standarejanis gamoxsnaSi, amiranis eposis didi gavlena
iyos. marTalia rusTvelis `dasasrulSi~ vefxistya-
osnis Sesaxeb aRniSnulia `ese ambavi sparsuli~ ... vpove
da leqsad gardavTqvio, magram is faqti, rom rusTve-
li dasasrulSi Tavis nawarmoebebs sparsulad naTlavs
da meorec, igi Tavis win abdul mesias da mose xonels
asaxelebs, garkveul eWvs badebs. swored amis gamo Sei-
Zleba WeSmaritad CaiTvalos, qarTveli mecnierebis is
azri, rom `dasasruli~ sulac ar ekuTvnodes rusTve-
lis kalams da igi sxvaTa Canamati iyos.
rac Seexeba amiranSi kamaris motacebas, savaraudoa
misi kidev ufro Zveli warmomavloba eposSi. rogorc
iv. javaxiSvili aRniSnavs, sayuradReboa am zeciuri qa-
lis saxeli, romelsac qarTluli Tqmuleba `kamars~,

12
fSauri `yamars~, xolo svanuri qeTus uwodebs. arse-
bobda elamitelTa RvTaeba romelic babilonur da
elamur lursmnul warwerebSi `lagamar~-ad aris
aRniSnuli. safiqrebelia, rom es saxeli Sesdgeboda
TavsarT `la~ TviT sityva `gamar~-isgan. es saxeli
Sedis rogorc pirveli nawili ornawiled saxelSi
`kedorlaomer~ anu `xodollogomor~. maSasad-
ame saxel `gamars~ raRac kavSiri aqvs `kedorTan~,
aqedan gamomdinare svanuri `qeTu~ SesaZloa `ke-
dors~ udrideso. aq iv. javaxiSvili ar akonkretebs,
gadmoRebulia Tu ara kamaris motaceba romelime ucxo
sferodan, Tumca erTi ram naTelia, rom Zvel droSi,
qristes Sobamde, Zalian gavrcelebuli iyo qalis
motaceba TviT samefo karidanac ki. mag: Zvel troas
SemTxvevaSi elenes motaceba da aseve Zvel argonavteb-
Si, rodesac medeas gatacebas didi Tavzari mohyveba
kolxas samefoSi.
TqmulebaSi gansjis sagania aseve ori Zmis badrisa
da usupis kavSiri amiranTan. kaxur-ninowmindur ver-
siaSi naTqvamia amiranis or ucnobTan Sexvedra da maT-
Tan daZmobileba: `Sexvdnen amirani da ori Cinelni
_ badri da usupio, maT uTxra amiranma an unda meZmoT
an unda meymoTo, _ geZmobiTo, miuges maT... da mas mere
daZmobildnen...~ .

13
dalis Zis umamisZmobis Sesaxeb mocemulia fSavur
TqmulebaSic mag: `uZmosa umamisZmosa amirans Tavi
moekla~-o. aseve pirdapir aris svanuri versiis Tan-
axmad mocemuli, rom badri da usupi amiranis Zmebi ki
ara aramed Zmobilebi arian, sadac iamans mihyavs akvan-
Si wolili yma da ambobs _ es Cemi usupisa da badris
Zmad gamodgebao. Tumca erTi ram ki naTelia rac gansa-
kuTrebiT fSavuri versiidan irkveva, rodesac gulmo-
suli amirani badris eubneba:

`maSin sad iyav Sav badro,


roca Cem xmali wrTeboda?
ca Weqda miwa grgvinavda
samWedlo eqaneboda...~

aq SegviZlia amovikiTxoT is uZvelesi, zepiri gad-


mocemiTi matianes naperwkali, sadac amirani ufro
Zveli drois gmiri, badrs mimarTavs_ Sen maSin sad
iyav Cemi xmali, rom xmalobda da miwas misiT zanzari
gahqondao. savaraudebelia, rom gmirebis ukan garkveu-
li epoqa da misi gamorCeuli movlenebi idgnen, rasac
istoriis saxiT gadmoscemdnen Taobebs da religi-
uri datvirTviTac gamoirCeodnen. ase magaliTad
CrdiloeT mesopotamiaSi, Zvel qariTebSi iyo bunebisa

14
da amindis RmerTi `tesupi~, romelsac taZarSi umaR-
lesi adgili ekava. yoveli Zlieri mefe da mTavar-
sardali SemdegSi, moxsenebuli iyo swored am umaR-
lesi RvTaebis saxelis matareblad. marTalia zogjer
badrisa da usupis saxelebs `darejanianis~ gavlenas
aweren, magram TviT Tqmuleba, rom mose xonelze da
darejanianze bevrad Zvelia es jer kidev V-IV saukuneeb-
Si qr.S-mde Zveli elineli avtorebis Canawerebidan-
ac irkveva, sadac isini aRniSnaven, rom `promeTe~-s
Tqmuleba, romelic amiranis analogiaa, kavkasiuria
da misi mijaWvis adgilic kavkasiaa. igives werda, qr.S-
mde VI saukuneSi, mwerali herodote herakleeli da
TviT berZeni geografosi strabonic, romlis Tanax-
madac promeTes Tqmulebis samSoblod kavkasia unda
eRiarebinaT.
amiranis Tqmulebis variantebi metwilad proziT
vlindeba, Tumca umravlesoba leqsnareviTaa, Tavidan
bolomde galeqsili Tqmuleba ar iyo dadasturebuli.
misma idumalebiT mosilma ZvelTaZvelma simdidrem
mimizida da Rrmad Camiyola, ramac gadamawyvetina
eposi, erTiani SinaarsiT, Tavidan bolomde gameleqsa.
poemaSi darTulia da Sesabamisi datvirTva aqvT im sax-
elebs rasac TviT Zveli Tqmulebis Sinaarsi warmogvid-
gens da rasac ucxoeTSi, universitetis biblioTekaSi,

15
kerZod mecnierTa, Zveli lursmnuli damwerlobis,
gaSifrul variantebSi wavawydi. am masalebSi mocemu-
li iyo, CrdiloeT mesopotamiaSi mcxovrebi eris da
Sumerul-subaruli sityvaTa krebuli (aseve asiriulic)
sadac bevri saintereso wyaro amovikiTxe. mogiyvanT im
lursmnulidan naTargmn sityvebs, romlebic germaneli
mecnierebis mier iyo damuSavebuli, mag:
`lamazu~ _ aris Zvel RvTaebaSi mSvenieri qal-
RmerTis keTili suli.
`qalu~ _ mosamsaxure diaci.
`saxalu~ _ sacxovrebeli saxli.
`baancalu~ _ moqanave-molaylaye.
`kalagu~ _ boroti suli, (sxvaTaSoris ufro
mogvianebiT `kalagu~ keTil sulad iTvleboda).
`sulkalmaxu _ iTargmneboda rogorc veziri.
(swored aman daudo safuZveli, rom poemaSi sulkal-
maxi vezirad gamomeyvana).
`kamkamaTu~ _ kamaTi da a.S...
amiranis damuSavebisas gamoyenebuli maqvs aseve
sulxan-saba orbelianis qarTuli leqsikoni, raTa po-
ema, Zveli wminda qarTuli sityvaTa maragiT, Semesru-
lebina. leqsikonSi mocemulia is sityvebi rac Taname-
drove qarTulSi TiTqmis miviwyebulia. aqve moviyvan
magaliTad ramodenime maTgans:

16
`zosteri~ _ rac s.s.orbelianis TqmiT, qamars hq-
via. xolo qamari TurqTa enaao. aseve:
`naraji~ _ muraba (Turqulia murabac).
`eparxozi~ _ veziri.
`saregvavi~ _ maxe yovelTa cxovelTa.
`urva~ _ vaeba gamoTqmuli kacTagan eniT.
`stoli~ _ udidesi sabrZolo gemi.
`varskvlavedi~ _ mefis mosasxami da a.S...
mgoni nawarmoebebi qarTvel mkiTxvelSi garkveul
interess gamoiwvevs da SeiZleba man droTa ganmavlo-
baSi mcire gamoxmaurebac hpovos.

17
ამირანი
tyes udabursa Svenoda, salisa kldeni maRalni,
cis karad ze azidulni, ar hqonda gzani savalni,
ambobdnen missa maxloblad sofelni iyvnen mravalni,
xevSekidulni lamazad, amkobdnen wyalni mavalni.

turfad nagebi sasaxlec maTTana mdgara rCeulad,


natifad qmnili qvawyobiT, axlosve ara eulad,
patroni misi, veziri, mefisa karze qceulad,
goniT da rCeviT diadi, kacTagan gamorCeulad;

mas saxelad sulkalmaxi erqva iyo mjobTa mjobiT,


mefis karze sul pirveli, saqmeniT Tu azrTmarjvobiT,
cnobil iyo laSqrobebSic brZoliTa da gamarjvobiT,
mefis piri, aRWurvili erTgulebiT, mis Rrma ndobiT;

didad uyvarda eparxozs1 Tviseul adgilsamyofi,


tye-kldesa Sigan Sekidul, sofeli salaRod myofi,
daianebis mxareSi, edemis baRad namyofi,
nadir-frinveliT ubadlo, sanadirodve samyofi.

1. eparxozi _ didi veziri (sulxan saba).

19
viT Cveul wesiT salxenad, adgils mcire spiT swveoda,
udabur tyeSi sulkalmaxs Rrmad nadiroba sCveoda,
erTxelac, Seucnobelad, Zlieri Jini swveoda,
missa gunebas wadili nadirobisa mCneoda;

moemzada salaRobod didveziri pirveuli,


gverdiT axlda Tan mxlebali, mcodneni, ar Wirveuli,
spani im mxriT Seusia, siTac hyavda miCveuli,
juba1 tansa umSvenebda, mxarT efina Tma xveuli;

tyeni gavlnes, moiares adgilni miudgomelni,


xoces nadiri gzadagza Semxvedri sadme mdgomelni,
mza hqondaT tanze sakmazi, mSvildi, isari romelni...
arad Caagdes dRis bindi, Seiqmnen daudgomelni.

mosaRamovda, dabnelda, Zneli gauxdaT savali,


dasxdnen, karvebi aRmarTes, ares dauwyes TvalTvali,
raTa enaxaT dilisTvis ukan gza, gamosavali,
daanTes cecxli ze yarnes, nanadirevi mravali;

ra Sua Ramec movida, cecxl-CiraRdani amravles,


bunebis Rrma gul-wiaRSi, mxedrebma lxini amTavres,
anazdad xmebi gaisma, raRac gminavso sxva mxares,..
Tqves mxeciao daWrili, an irmis yivils amgvanes.

1. juba _ samoseli

20
yrud da ucxod imav Rames, orjer-samjer kvlav gaisma,
sulkalmax Tqva: ` guli miwevs, msurs Sevityo ris xma isma,
ram igmina uCveulod, mociqulma qveynad visma?~
ara dadga, ver uTmina gunebam da gulma misma,

adga, qarafebs auyva, Tan mihyva oci mxedari,


sxva ocni dabla dasties, savali metad Rred ari,
sulkalmax jiqur miiwevs, rogorc sCvevia mxned ari,
magram sibnelem Tvisi qmna, gzac saxifaTo klded ari;

daRonda didi veziri, Tavi misca fiqrTa zRvasa,


masTan misi Tan mxlebelnic, miscemian daTrgunvasa,
brZana: diliT movunaxavT, asasvlelsa rame gzasa,
kldesa zeda anu avalT, an davimxobT Tavzed mTasa,

dilaadrian daiwyes ze svla salisa pirzeda,


waRma auyvnen tinebsa, iyvnen kvla uSret Jinzeda,
ra kldeni gavlnes miadgnen qvabulsa mdgarsa maRlzeda,
mzec kargad amosuliyo sxivebsa hfendaT Tavzeda;

mcired Sedgnen, ganicvifres, Sublsa ofli moiwures,


saidanac xma moesmaT imav mxares miaSures,
aremare, qvabis piri miaTvales ucnob yures,
qvabuls Sigan SemavalTa qalis kivils miayures;

21
wina daxvdaT sami landi, moaxleTa msgavsi qalni,
pirsaxiTa mouvlelni, tanad jmuxni, Tan dabalni,
SiSi saxes etyobodaT, darCenilni saxtad mkrTalni,
mosulebsa uWvritavdnen, miundoblad edgaT Tvalni;

hkiTxaT: ` vin xarTo ra gindaT!~ utia erTma maTganman,


` an ra dastieT, ras eZebT!~ xelTa imarjva dana man,
` Cvengan Tqven veras gaarkvevT, romc gvZlios Tqvenma Zalaman,~
dahkivla: ` Tundac dagvxoceT!!~ arafriT moikrZala man.

qalis msgavsma saqcielma gaakvirva sulkalmaxi,


wynarad uTxra: ` nu SindebiT, ar gaqvT Cvenze dasaZraxi,
ar varT samtrod mosulebi, vqnaT ra, gveqces Cvenzed axi
ar vyofilvar aqamomde, amisTana ramis mnaxi,

var eparxozi pirveli, haburT samefo karzeda,


nadirobazed mosuli, mSvildiT da isriT mxarzeda,
Tvalauwvdenel kldis piras movdeqiT, Sevsdeg gzazeda,
SemogviRamda, gavSaleT karavni tyisa Tavzeda;

anazdad xma Semogvesma, maRliT Sori tinebidan,


ver varkvieT ra mogvesma, gminvasa hgavda vnebidan,
vTqviT avsulia an rame nadiri kldisa mxrebidan,
naxva mominda, vubrZane: ze gvevlo qveda gzebidan.~

22
ra es Tqva sityva asrula, gaisma kvlavac kivili,
diacis hgavda ganwiruls, xmaSi erTvoda tkivili,
misi gamgone msaxurTac, avardaT mware tirili,
yelsa da Rawvebs iglejdnen, RmerTsa dauwyes Civili;

veziri axlos mivida, ixila mzeTunaxavi,


tanzed grZeli Tma efina, oqrosfrad, TvalTunaxavi,
Tvals ver moswyvetda, krTeboda yoveli misi mnaxavi,
Tqva: ` RmerTo, meso naRveli, sevda me gulsa mdaRavi!~

iwva uRonod qalRmerTi, tkiviliT itanjeboda,


mis ulamazes saxidan, sicocxle nela qreboda,
xan mcired TvalTa axelda, xanac kvlav avad bndeboda,
TiTqos mas TanaugrZnobso, cac Rrublad ifareboda;

erT wams movida cnobasa, zRvisferad Tvalni axila,


anazdad missa mSvenebas, mzera vervin moacila,
man qalma, Zalis mokrefiT, mosulebs Tavi amxila,
miugo: Tqvenma naxvamo, me yofa gamiadvila..

rqua: ` Tqven xarT Cemi mxsnelni, uflis mier mogzavnilni,


viT keTili angelozni, sulmaRalni da gulCvilni,
aRar vCivi amad yofas, an ra dRenic maqvs gancdilni,
aha, vnaxe xelni qvelni, ama Wirvis gzani xsnilni,

23
gaxlavarT dali, asuli mefisa harTa mxaridan,
ver wauvedi siyvaruls, codva vsvi mis fialidan,
gmiri Wabuki viyvare, vumzerdi yofas mTvaridan,
fexmZimed viqmen uwesod, velodi risxvas gvaridan,

ra Sematyo mamaCemman, ukanono siyvaruli,


ganirisxa, dards mieca, gulsa edo mware wyluli,
Tanve mterni SemogveWrnen, dagvawies yofa rTuli,
moaoxres srulad yovli, ara hqondaT sibraluli;

me Cemi TanamxleblebiT, tye-tyeze gavixizneniT,


Zneli droeba mogvadga, aRuwereli aw eniT,
bevrnic gzadagza davkargeT, suliTac daviRaleniT,
ukan mogvdies TveobiT, Rre-Rete moviareniT.

wuxelis sizmrad mesizmra, moxuci kaci wveriTa,


miTxra: ` xarobde, SeiZen Wabuksa mucliT SeniTa,
sxvani xels gagimarTaven, Sen ver Sob ZaliT SeniTa,
Cven ki Sens sulsa turfasa, aq mouTmenlad veliTa.~

ismine bolo mudara, danatovari guliTa,


hqeni sikeTe CvilisTvis, me vinc vatare mucliTa,
aiRe dana almasis, gamkveTe aw varqu viTa!
nu SeSindebi, ar Sedrke, ama TxovniTa rTuliTa;

24
vici gauwev mamobas, edgmebi viTa mfarvelad,
Tu marTla biWi aRmoCnda, amiran arqvi saxelad,
TviT RmerTi zeciT myofeli, moevlineba mnaTvlelad,
uflisa mier rCeuli, gaxdeba erisa mxsnelad~ .

Semdeg ubrZana mwuxared, samive msaxursa Tvissa:


` SemxseniT Zewkvi oqrosi, SemWeriT nawnavi Tmisa,
gulsa mkidia beWedi, Cveneulisa gvarisa,
CaswaniT Tmani niSnzeda, wesad, saxsovrad vaJisa,

ama dReni, gansacdelni, nurvis ergos Cemdagvari,~


es Tqva, Zala veRar eyo, Tavi misdo viTa mkvdari,
aRar hqonda gulTa xokvas, vai moTqmas ram sazRvari,
ra itirnes, daayenes sisxlnarevi cremlTa Rvari.

vezirma, xelis kankaliT, muceli uxsna dalisa,


gauWra, nela dausva, almasi, piri danisa,
myis gamovarda Wabuki, kaSkaSa, mzisa darisa,
jer ar unaxavT msgavsi ram, mSveneba kacTa Tvalisa;

aiyvana, mkerds miikra sulkalmaxma yma Sobili,


uTxra: ` viyo SenTvis mudam sanaqebo mamobili,
Cemi saxli, karmidamo, SenTvis mqondes daTmobili,
iyo ra Cemad ojaxSi, Cemsave vaJad cnobili,~

25
dediseuli niSnuli, xelsa Caudo saTuTad,
RmerTs madli uTxra: Sublmzisa ymawvili marge saCuqrad,
Cemebi badri, usupi, Sin gaicnoben sakuTrad,
SvilebTan erTad gavizrdi, erTurTs uZmoben sanukvrad.

vezirs pirveli saxl-kari, qalaqis gulzed myofelni,


hqonda, TviT mefis karidan, arc ise SoriT mdgomelni,
nagebi javar-fazariT, qvani Zvirfasi romelni,
ezos sarajni mSvenodnen, mdidrulad Semamkobelni.

moiyvanes amirani, sasaxlesa moaRwies,


yma daloces, adRegrZeles, Tasi-yanwi maRla swies,
daiZra mefis ojaxic, mis sanaxavad gaswies,
awvines oqros akvanSi, damReres nazad arwies;

mefem Tqva: ` odes Seiqmnes qebuli, ara gmobili,


davakvirdebiT, ganvsajavT viT gagvaocebs ymobili,
ra isaxelebs, igmirebs, gaxdeba qveynad cnobili,
iqneba Cemi saxlkari misTvis Ria, gaxmobili1.~

ataman iyo saxeli, mefisa mis diadisa,


marTveli Zveli samefos, haburnT-harias karisa,
masve hmonobdnen mravalni, ucxo da ucxo gvarisa,
missa samefo alamze, mSvenoda xati xarisa.

1. gaxmobili _ gaRebuli

26
droSa edga winaparTgan, uZveles samsa ferisa,
Savi TeTri da wiTeli, saqveynod Sesaferisa,
iyo im qveynis mflobeli, didisa mSvenierisa,
patroni misi genisa, Zvelisa, bednierisa.

TviT xelmwife didebuli, qveli da patiosani,


laSqarsa flobda uricxvsa, iyo misi Taosani,
erTi hqonda dardi qveynad, safiqrali Wirosani,
Ze-vaJis nacvlad gangebam arguna mandilosani;

kamari erqva saxelad, hyva dediserTa asulad,


qveynada mTel samefoSi, niWiT, siturfiT ganTqmulad,
mRerodnen masze mgosanni leqsebad, saxotbod Tqmulad,
saxavdnen mis brwyinvalebas, cis kiafamdis asulad.

veziris Ze amiranic mefes karzed ezrdeboda,


aTi wlisa mzeWabuki, ficxel omSi iwvrTeboda,
xelmwifes mis Semxedvares, gulsa dardi exsneboda,
mcire ymisgan meomari, didi gmiri izrdeboda.

ase ambobdnen: amirans TviT RmerTi hyavso naTlia,


ufalsa Camouvlia, gmiri TviT gaunaTlia,
mglis muxli, xar-lomis Rone uxvada daumadlia,
zvavisa Seudreklobac, Tan zedve daunaTlia.

27
uZRvnia misTvis xanjali, RvTiuri, almasiani,
uTqvia: Wirsa, omis dros, rom mtersa swio ziani,
am qveynad Seni Sembmeli, vervin gaxdeba sviani,
iyav da icav avTagan, Seni mxareo mziani.

ra daWabukdnen ymawulni erTuTs dauwyes daroba,


maTi SiSiTa saqveynod, ver gaebedaT ram mtroba.
ambobdnen gvergo sikeTe, zeciT gvewia wyaloba!
aha damcvelni, mogveswro amqveynad sve da xaroba!

«badri qalsa hgavs lamazsa, saqmarod gamzadebulsa,


usupi brolis cixesa, Tav-bolo gamagrebulsa,
amiran Savsa Rrubelsa saavdrod gamzadebulsa,»
maTze sdioda mze-mTvare, atamans gaxarebulsa;

amirans, Zesa uflisas, cxra xaris Zala mCneoda,


ZaliT da xasiaTiTa, Zmebs odnav gamorCeoda,
usup-tesupsa mziansa, bunebis niri sCveoda,
badrisa beWebis Sua, mTvarisa xati Svenoda.

gairbens xani, samive ukeTesebi arian,


maT ZalRonesa qveynada, veravis ver adarian,
omSiac ukeT mebrZolni, gamarjvebulni arian,
avad maTzeda Sembmelsa, nuravis gauxarian;

28
badri, usupi, amiran, Wabukni pirwverSiSvelni,
saxelganTqmulni maT xalxSi, zne-CveulebiTac qvelni,
WirSi undoblad mebrZolni, lxinSi xalisis damrTvelni,
maT fex qveS iyo samefo, tyeni, mindorni da velni.

erT dResac gainadires, SoriT mTis ferdobebzeda,


Tanve hyvaT mcire laSqari, moSorebiT mdelozeda,
ucabedad Seeyarnen xalxsa, sadme, gzasa zeda,
mwared hqondaT datydomili maT, kacTa, Wiri Tavzeda.

amiran hkiTxa: ` ras sCiviT, raTa xarT vai-viSiTa,


ra aris ese mizezi, rom mosTqvamT dia TiSiTa1?~
maTac miuges urviTa2: ` gvnaxeT, rom ar varT iSiTa3,
Tavzardagveca, gzadagza daviarebiT SiSiTa,

gaxsenoT ese yoveli, qveynad rac avad gviwies,


ani dagviSres wyaroni, mxare udabnod gviqcies,
ani dagvtaces merwyulni, niaRvar Tvisad iqcies,
ani dagvatyda risxvani, dRe tanjvad gadagviqcies;

Sori qalaqi mTas iqiT, Svidi dRisa savaliTa,


davtoveT are lamazi, aRuwereli TvaliTa,
dagveca devTa laSqari, gvixoces kacni xmaliTa,
atyveves qalni da bavSvni, Tan waiyvanes ZaliTa;

1. TiSiTa _ guliT, gulianad.


2. urva _ mwuxareba damamZimebeli (sulxan saba).
3. iSi _ sityva gancxromisa (sulxan saba).

29
mivdivarT, rom Svela vTxovoT did xelmwifes enaTbilad,
Cveni qalaqis Tavkaci, masve monebda morCilad,
ataman hqvia saxelad, mefe gviCans viTa gmirad,
gvsurs avTa av saqcielze, axdevinos ZvirZe Zvirad!~

elda ecaT myisve Zmebsa, saxe risxviT aelewad,


uTxres: ` gauxdiT saqmesa maT SoriT gadasaxvewad,
mivalT mtrulad sabrZolvelad, dasaxocad, dasalewad,
Tavzed davamxobT, movaqcevT maTve sicocxlis saxvewrad.~

jer sasaxles uku iqcnen, mefes axsenes yoveli,


moiTaTbires, imsjeles, omi Tqves damamxobeli,
sulkalmax ambobs: ` vifrTxiloT, brZolisa ki varT mdomeli,
magram devebis zne-modgma, rTulia, miundobeli.~

amiran etyvis mamasa: ` rad viyo daSinebuli?


Cveni samefos saxeli cnobilia da qebuli.
ra mivuxdebiT gavwyvetavT, saqme ekuTvniT rgebuli,
Tore ar gvqondes samve Zmas, dedisa rZei rgebuli.

amiran, badri, usupi, saomrad emzadebian,


samive mcire laSqriTa, laRad, miemarTebian,
cnobismoyvare mcxovrebni, karibWes moawydebian,
omSi gasvlis win gmirebsa, dalocviT, qebiT xvdebian.

30
iares oTxi dRe-Rame, wina qalaqi eniSnaT,
axlos mividnen, Seicnes, devebs are moeniSnaT,
misul mxedrebs, kacis msgavsi, cocxal vervin SeeniSnaT,
avTa yvelgan maTi xeli daetovaT mware niSnad,

qalaqSi Sesvla daiwyes, TvalT ixiles yofa rTuli,


adgili naxes sruliad gadamwvar-aoxrebuli,
quCebi, saxlis ezoni, sisxlisa RvariT morwyuli,
gzadagza karni-svetebi, avTagan, ZvlebiT morTuli.

usupi krTis mousvenrad, avi ugrZnobs missa gulsa,


waRma badris waeweva, eubneba warbSekrulsa:
` uCveulo siwynarea, rac miSfoTebs ucxod sulsa,
amiransa movaxsenoT, ar vewioT saqmes rTulsa...~

anazdad isma yiJina, mterma are fara srulad,


Seukra alya maT jarma, winve miuxvdnen mzakvrulad,
Turme avsulTa laSqari, Casafreboda farulad,
win moegebaT devkaci amirans ucqers Tvalmtrulad;

wauZaxebs: ` mogelodiT aqve Tqvenda dasaxvedrad,


gaxlavarT mTavarsardali, kalagu mqvia saxelad,
mefes vmorCilob devebis, var misve marjvena xelad,
Tqven aq dagamxobT, dagxocavT, viqm saqmes Cemda saxelad,

31
vicodi odes gnaxavdiT, samive Zmebsa qveynada,
TqvenTan Sexvedra pirispir, me odidganve mewada,
SenTan ki, Zeo dalisa, msurda ram brZola mecada,
dae ixilon tirili, Seni mSoblisa zecada!~

amiran misi muqara ismina arad CaTvala,


xmali iSiSvla, utia, cocxlebi mkvdrebs miaTvala,
ficxlad kalagus eZgera, marjvena yuri aTala,
` cocxlad ipyariT!~ uyivla, usia devma amala.

daecaT jari zRvasaviT, yoveli mxridan uties,


ibrZoles Zmebma gmirulad, mteri Sua Wres da xies,
mTavarsardali brZolasa gaacales, gaaqcies,
samivem wina momxdurni, viTa foToli daxies;

mosaRamovda, moymeni mTeli dRe cxared ibrZodnen.


nela wydeboda mtris jari, Zmebi win jiqur iZrodnen,
oms dasasruli daetyo, gmirebic amas fiqrobdnen,
datyvevebulni, daWrilni xmal-abjars kvnesiT iZrobdnen;

ganvles qalaqi, datoves devTa zRva sisxli qceuli,


badrim Tqva: movrCiT qartexils, ZlivsRa gaTavda wyeuli,
es iyo, kvlav win gamoCnda, mtris jari wyevlad qceuli,
Ralatmac Tavi iCina, darCa spa zurgSeqceuli...

32
Zmebsa mware Ralatisgan, TvalT sisxli aqvT Caqceuli,
eqmnaT mogeba, mzakvrulad, wagebad gadaqceuli,
kalaguc uku moiqca, brZolis velsa gaqceuli,
uZaxis: ` aha, vixile, dReni Tqveni daqceuli!~

ra daecnen erTsa asni, gmirni Seipyres muxTlada,


wazidnes maTve sasaxles, cixes amwyvdies mtrulada,
etyvian: ` cxraklitulidan veRar gaaRwevT cocxlada
Tu ar scnobT Tqvens mbrZanebelad, Cvens mefes ama soflada.~

amiran Tqva: ` gamigia, Tqveni xelmwifis qebani,


Tvalad mze, didi Zlieri, saqmeni ram didebani,
yovelTa missa mWvretelTa gulsa sdebia vnebani,
viqnebiT misad morCilad, iyos ra Tqveni nebani,~

kvla ambobs wynarad: ` erTsa gTxovT, rom hqmnaT arc ise Znelia,~
kalagus etyvis: ` Sens dazed mravali xotba msmenia,
mis silamaze rom qveynad, siamurisa mgvrelia,
msurs erTxel vnaxo cxadada, ara var avis mqmnelia.~

kalagu cxarobs, gulSi aqvs, mwared yursa qmnili wyluli,


midamo Zrwis, mjiRsa icems, SuRli udevs maszed rTuli,
eubneba: mas dagawev, Sengan rac maqvs damarTuli,
Tore vera moisvenebs, samudamod Cemi guli!

33
movidnen mefis msaxurni, mTavarsardals uqadian:
` Tqvens mbrZanebelso samive Zmebisa naxva swadian,
maTi nebaa Wabukni, salamaTad rom arian,
oTx dReSi Tqvengan am saqmis, qmnasa nu dauzarian.~

Seutyvia devis dasac, ymisgan Tqmuli, naambobiT,


rom uqia amiransa, siturfiT da diacobiT,
` yofilao kalagus dis silamaze mjobTa mjobiT,~
Sepyrobila misi guli, mijnurobis didi grZnobiT;

mas merea, rom mis gulsa, im ymawvilis naxva sursa,


mas merea ar mieca mosveneba missa sulsa,
arc ki icis ra uSvelos, mozRvavebul grZnobas rTulsa,
vera marTavs, Tavbrus axvevs, gaxelebul ususursa;

adga, Tavisi monani, Tan gaiyola farulad,


Sevida sapyrobilesa, SeumCnevlad da malulad,
miva amirans uWvretis, igi uCns mis sixarulad,
saxes xels usvams ukocnis, iRvreba zRva siyvarulad;

amirani Tvalebs axels, xedavs didsa cxvirsa, kbilsa,


jer SekrTeba ra ixilavs, devis disa wynar Rimilsa,
Semdeg drosac moixelTebs, etyvis: gimxel grZnoba Tbilsa,
pirs ukocnis eficeba: ` Sen giyvareb CemTvis tkbilsa,

34
SenTvis viqnebi, Senzedve meqneba guli da Tvali,
misrule oRond survili, aba CemTvis Tu xar qali,
ra gamigoneb gaxdebi, Sen Zmisgan Tavisufali,
colad mogiyvan, ar gavneb, Tavdebad iyos ufali,

damxseni ama borkilebs, mTel tans, rom madga wyeuli,


minda vicode sad aris, Cemi Zma spani mwyvdeuli,
maswavle adgilsamyofi, im Seni Zmisa rCeuli,
mas movklav, SenTan vixaro, gaqcio mTlad Cemeuli.~

qalmac axsna, miaswavla, sasaxlis gzani da kari,


masze aqvs guli da suli, mis siyvaruliT brmad ari,
gamoutana uCumrad abjari, xmali da fari,
uCvena mis Zma-spisTvisac, aRWurviloba saxmari.

amiranma xmal-abjari saswrafod tansa Caicva,


qals uTxra: ` Seni sikeTiT, es guli dadna, daiwva,
es dro Sens oTaxs dahyovne, merme rom ukeT dagicva,~
TviTon jer, rom arsad ecnoT, moaxleTa kaba icva;

Cumad mivida, dalewa sapyrobileTa karebi,


daxoca maTi guSagni, iqve ubnela Tvalebi,
gamoxsna Zmebi uyivla: ` aq TqvenTvis daviarebi~
aTavisufla maTi spac, nawameb-ganawvalebi.

35
miadga mZinar kalagus, agdo wixliskvriT tiali,
wamoxta devi, SiSisgan Tvalebs gahqonda briali,
sca xmali, gadmoafrina, sarkmlidan udis bzriali,
cecxls misces Zmebma yoveli, gaudioda griali,

saswrafod hpoves oTaxi, spisTvis xmal-abjar, farebi,


daecnen Sigan anazdad, momxdurebs aWres Tavebi,
daamxes avTsamyofeli, adines sisxlis Rvarebi,
devTagan arvin daindes, gaxades Sesabralebi.

sasaxleSi amiransa, didi rbeva waremarTa,


mis wina, gzisa damWersa, Tvisi Wiri daemarTa,
dasZaxebT: ` me Tqvens winaSe, sisxlis aReba memarTa!~
saWirborotod mterzeda, xmali marjved aRemarTa;

ra yoveli amoxoces, daamgvanes srulad mkvdarsa,


motrialda amirani, eubneba Zmebs da spasa:
` mmarTebs saqme rame mcire, mun saqmneli ama saxlsa,~
Sedis Sigan ZaxiliTa, dadis, eZebs devis dasa;

didxans eZeba, ipova bnel kuTxes mofarebuli,


frCxilsa ikvnetda, Zrwolavda saxiTa daRonebuli,
amiran axlo miudga, wynarad guldaokebuli,
qali mis yelsa moeWdo, SemkrTali, gaoxebuli,

36
ymaman uTxra: ` dagifaseb, mag sikeTes, spetak gulsa,
Sengan CemTvis qmnilsa saqmes, dauviwyar samsaxursa,
magram erTsa gkadreb ambavs, saTqmeladac Zalzed rTulsa,
vici amiT vuRalateb, sityvasa da Cemsa rjulsa,

haburn-havurnTa xelmwifes, vis vekuTvniT Tvisve ymaTa,


vemsaxurebiT karzeda, varT mmarTvelni misve spaTa,
laSqari misi Zlieri, Cven gvmorCilobs samve ZmaTa,
imis metsa vervisa vcnobT, sabatonod, saqebraTa.

mefes vuyvarvar, vaCnivar viT pirveli Svilobili,


asuli misi kamari, aris saqveynod cnobili,
Cemi guli da sicocxle misad miCns, misTvis Tmobili,
erTurTis gvaqvs mijnuroba, viTa laxvari sobili.~

qali ra usmens naambobs, Sescqeris gaSterebuli,


SemoibRavlebs mjiRsa scems, gahkivis gaxelebuli:
` wyeulimc iyav aw gevlos mudamJam SeCvenebuli,
ara ixaro, ara gxvdes gza mSvidi, damSvenebuli!!~

gaigonebs amirani qalis wyevlas, gulgamwyrali,


aemRvreva TvalSi sisxli, usmens wynarad, cremlCamdgari,
fiqrobs: cocxals ar vamsgavso, vaqcio viT Suqgamqrali.
qali yviris, kvlavac qenjnis, kiviliTa damaSvrali;

37
ymaman ujika, iSora, miagdo imav kuTxesa,
etyvis: ` dagtovebT mxolod Sen, cocxlad ama sasaxlesa,
movlen jarad devT mefesgan, etyvi rac dagibaresa,
rom bevri ver gadaurCa, Cvenis janyiT, sicocxlesa,

Tan wagiyvanen sasaxles, maTve adgilsamyofelsa,


Tavisufali iqnebi, sruliad ama sofelsa,
TvalSi ecemi maT mefes, avla-samefos mflobelsa,
albad es bedi undoda, SenTvisve, wuTisofelsa.~

wamovidnen, oqro-ganZi, uxvad Tana waritanes,


«dasxdnen Zmebi samsjavrozed, Tanac yvela daitanes,
vinc im omSi uRalataT, sul xmalis qveS moatarnes,
vinc Ralati ar uCvenaT, Zmeburada gaiyarnes.»

meore dResa gzazeda, kvlavac dauxvdaT jaria,


amiran hkiTxavs meTaurs: Tu ra saqmisad aria,
is upasuxebs: ` Sen geZeb, maqvso Senive javria,
Cemi Zma, devi kalagu, Senive xeliT mkvdaria,

dilas movida, mauwye, sasaxles gamoqceuli,


gvewia Tavsa zario, saxl-kari mTlad daqceuli,
gioxrebia Zmiseul, midamo avlad qceuli,
aras SegarCen, davZrulvar Tqvens xocvad gadaqceuli...~

38
dasces yiJina, ekveTnen, omi gamarTes cxaria,
amiran Sexvda meTaurs, pirispir gulmxurvalia,
xmliTa dahkoda, gaxada kacTagan Sesabralia,
aqcies Zmebma srulada, maTi laSqari mkvdaria.

Sinisaken Semoiqcnen, moamTavres srulad omi,


imRerian salaRobod, ra moxoces devTa tomi,
surs amirans Seeyaros Tavis mzesa, viTa lomi,
guli uSfoTs mousvenrad, aris misi xilvis mdomi.

mouaxlovdnen mamulsa, rom modgnen qalaqis Tavsa,


are daxvdaT naomari, irgvliv cecxlis ali swvavsa,
daemduRraT Zmebsa guli, daetexaT Wiri Tavsa,
mteri mxares dascemia, mouoxravs muxTlad avsa;

sasaxlesa gaeqannen, naxes dro-yofa Wirisa,


kacTagan gadarCenilni, yvela vaebiT tirisa,
Semoexvivnen mosulebs, moyvnen umwares Civilsa,
Zmebica veRar iTmenen, gulSi gaCenil tkivilsa.

uTxres: ` davimxeT, CavcvivdiT, saubeduro JamSia,


erTad dev-qajTa laSqari, gvesia Cvens saxl-karSia,
vuZaliandiT, sulkalmax edga Cven jarsa TavSia,
mogvikles Tqveni mamaca, ver vZlieT avTa janSia;

39
samefo karsa daecnen, daxoces mtrebma yoveli,
ar dagitoves cocxali, Zmebsa arcerTi mSobeli,
mefis asulic gagvtaces, avT xelmwifisTvis mdomeli,
gvewia Tavsa RvTis risxva, sawuTro damamxobeli;

gmirni ismenen, naxaven, iwyeben mware tirilsa,


amiran gaxelebuli, SemaZrwuneblad yvirisa,
mjiRs icems gamalebuli, mohyveba xokvas pirisa,
cremli idines cxareda, dro swyevles simZimilisa.

«dedam gvibara, sabralom: devebs nu SeeyrebiTa,


Tu SeeyrebiT, Svilebo, advil nu gaeyrebiTa,»
etyodaT deda bavSvebsa, Tbilad da darigebiTa,
samive mwared ixsenebs, mSoblebsa dananebiTa.

qveynad gavidnen saZebnad, xelmwifisa asulisa,


didxans eZebes, ver hpoves, kvali ram dakargulisa,
dardsa mieca amiran, daetyo sevda sulisa,
Tqves albaT daipatrona, xelman rame avsulisa.

dalis Ze ki mWmunvas ver sZlevs, kvlavac uklavs gulsa dardi,


mosTqvams: ` vai siTRa gpovo, vis mxareSi gadavardi,
sada gnaxo, sad mogwyvito, romel ares turfa vardi?
ver dagicav, ver mogiswar, ver viyavi SenTvis mardi.~

40
adga Zmebsa daubara, nu momZebniT sadme gzasa,
gaviWrebi samudamod, saZebnelad mzisa darsa,
visica mWirs siyvaruli, marad visi vnebac mwvavsa,
ra vipovi gavixareb, gaviqarveb gulis dardsa.

badri, usupic Tan gayvnen, wesad mcire amaliTa,


abjar asxmulni lamazad, wels Semortymuli xmaliTa,
samive erTad, saamo sanaxavebi TvaliTa,
ganTqmulni viT uZlevelni, gmirni qebulni ZaliTa.

gardaxda xani, midian, ganvles gza, mxare ulevi,


iares, gadaiares mravlada wyalni, mTa-xevi,
ikiTxes qveynad yovelgan, diacis bedi urkvevi,
versad hpoves kvali rame, kamarisa, SesamCnevi.

«iqve Sevlen sanadirod, amiran da Zmani misni,


mindors kvali moukvlies, danaWlikni eSmakisni,
mTas iremi wamouxtaT, oqros iyo rqani misni,
uku mihyvnen, gadirbines gzebi ucxo adgilisni;

ar damdgaran, Zmebi JiniT, misdevodnen kvalsa missa,


ara hqondaT maT gulebSi, adgil rame ridsa, SiSsa,
mTebSi naxes cixe-koSki, anagebi Tlili qvisa,
mouares garemurgvlad, ver akvlies karsa missa;

41
sadac rom mzem piri mohkra, amiranma muxli mglisi,
cixem piri iq gaaRo, iq Seeba kari misi,
mun cixesa qalaq iyo, naSenebi xeliT RvTisi,
Sevles, Sigan moaxsenes samZimari gmiri ymisi;

koSkSi lomi woliliyo, momrev arvin iyo misi,


imis TaviT raSi eba, toriT miwas Txrida isi,
marcxniv rom Subi eyuda, wveri casa xevda misi,
marjvniv edo Tavis xmali, piri hqonda almasisi,

erT kuTxeSi oqro-vercxli, nagrovebi ima ymisi,


gverdiT ejda, dastiroda cremlad Svilsa dedamisi,
TaviT erTi qali ejda, zRvas ereva cremli misi,
TiTebsa da TiTebs Sua, wigni hqonda anderZisi,

waikiTxavs Sig ewera: ` moyvare var samTa Zmisa,


camcum mqvia, diswuli var, didvezir sulkalmaxisa,
sanam viyav mteri vmusre, ar SevWame javri sxvisa,
movkvdi, mxolod javri gamyva erTi devis, baybayisa;

vinac mohklavs baybayansa, Cemi Subi alalmisi,


vinc dedmamas damimarxavs, Cemi koSki alalmisi,
vinc me momivlis, dammarxavs, Cemi raSic alalmisi,»
vinc samefos upatronebs, colic, taxtic alalmisi.~

42
Turme im devsa baybaysa, camcumis mxare sdomia,
ubarebia: ` Tu ar xarT, avad sikvdilis mdomia,
ege samefo mdidari, CemTvisa momindomia,~
Seukravs avsa laSqari, maTken gzas gamosdgomia.

amiran Tqva: ` ese saqme gviCns iol TamaSiviTa,


ra mivalT, devTa amovwyvetT, dRes davubnelebT TvalT viTa,
raSic da misi qoneba, Tan warvitanoT nebviTa,
camcummac ase gvibara, moviqceT anderZiviTa.~

Zmebma uSales: ` ar iyo, mqmneli saqmisa msgavsisa,


«nu amiran ZmaTa mzesa, nura ginda nuravisa,
gamovideT, gamovxuroT, saydari da kari misa,
Torem gmirni dagvZraxaven, mkvdari gauZarcvavT sxvisa.»

wynarad gamarTes TaTbiri, omi daTqves devTan cxari,


SemoierTes rCeuli qalaqisa mkvidri jari,
Sesaferi pativiTac gaduxades samZimari,
mkvdars mouares damarxes, gamoxures koSkis kari.

bevri dro iyo amirans, did omSi Sno ar ecada,


swyuroda brZola Zlieri, devebTan Seyra ewada,
ra gaiarnes wina xvdaT, baybayianic ze gzada,
maTi bukisa guguni, mZlavrad ismoda zecada.

43
devi dinjad moabijebs, dedamiwa SeiZresa,
misi jari uamravi, mosdebia mindor-velsa,
xuTi udgas sardleuli, mis laSqarsa saTavesa,
meTaurad TviTon aris, Sua mxridan uZRvis spebsa.

aqeT-iqiT ori Tavi, udgas calkeul laSqarsa,


orve Zlieri sardali, umSveneben orTav mxarsa,
ukan sami droSosani, umagreben zurgsa jarsa,
samve sardlad wodebulni, ekuTvnian misav gvarsa.

Seeyarnen Zmebi laSqriT, dauxvdnen devsa spiansa,


amirani win gamova, jars ucqers sardlebiansa,
ikiTxavs mTavarsardalsa, ara hgavs saTnoiansa,
gadaudgeba avTa Tavs, umzeris baybayiansa;

etyvis: ` movedi sakiTxrad, visken migiZRvis gza-kvali,


an Tu ra sadme dakarge, an visi gmarTebs, ra vali?~
devi miugebs TvalTWvretiT: ` Cems gzaze var mimavali,
erT samefo simdidrezed, dadgmuli maqvs myarad Tvali;

xelmwifes getyvi camcumsa, samefo karic misia,


Tuca TviT cocxal aRar ars, mis mxarec Cemad micnia,
Sen riRasTvisRa irjebi, Cemi gza ras gikiTxnia?!
gza momec, Cemi Zal-Rone vamCnev kargad ver gicvnia!~

44
«amiran devi baybayi, Casaubroben mtrulada,
xmalze xeli aqvs amirans, cxare omi aqvs gulada,»
kvlav etyvis devi: saqmesa nu gavixdiTo rTulada,
nu gadaiqcev Sens Tavsa, sve-bedis dasamdurada!

usmens amiran, icinebs, mohxedavs Zmebsa wamiTa,


Zmebic maSinve sabrZolo niSans aZleven TvaliTa,
erTs etyvis: ` camcumis mxares, xelT ar CagigdebT ZaliTa,~
buksa dahkraven gmirebi, afrenen almebs maRliTa;

badri, usupi mtris spaTa, aqeT-iqidan uteven,


devebis jaris Tavebi, orive suls ganuteven,
mis razmebs alyas avleben, gmirni cxvrebs mglebsa useven,
dalis Ze Suas mieWra, baybaysa laSqars uqceven;

«amiran, devi Seibnen, mindori naxes triali,


pirispir Sexvdnen xmaldaxmal, miwas gahqonda griali,
amiranma devi dasca, ar gaaxara tiali,
dasca da mxaric mostexa, daawyebina Rriali.»

xmali yelsa daabjina, Tqvi bolo sityva krulio,


magis mets veRaras izam, ha Seni aRsasrulio,
devi SeSinda miugebs: dRe damawie rTulio,
sTxova: makmare rac miyav, raca maqvs damarTulio;

45
«etyvis: ` nu momklav dalis Zev, xeli gafico xmliani,
mandili dedaSenisa, Taklai oqroiani,
zRvas gaRma im qals gaswavli, saxelad kamar hqviani,
sakamarosa kabasa, Svidi dRe unda mziani,

Svidkvireuli saponi, Svidmeti koka wyliani,


wasvla advili iqneba, mosvla gaxdeba gviani,
moyvaruli xar omisa, gza iq geqneba mtriani,
Tan Sikriks gamogayoleb, vaJi ar Ralatiani;»

vici mis gamo samefo, dagdebuli gaqvs mziani,


Sikriki zRvamdis mogyveba, mas iqiT mTani kldiani,
mosCanan kldeni caTamdis, ze azidulni qvianni,
zeda dgas cixe-qalaqi, mtkicea galavniani;

is aris qajTa samefo, TviT mefe uziT grZneuli,


Seni kamaric iqa hyavT, im maRal koSkSi mwyvdeuli,
koSkamde jariT ver mixval, gza viwroa da xveuli,
gnaxaven, oms dagiwyeben, brZola mogiwevs wyeuli.

Tu qajebs omsa mougeb, vaJi gaxdebi sviani,


mixval sacoles daixsni, arc axla aris gviani,
Tu ar miuswreb gaxdeba, Seni kamari qmriani,
qajTa xelmwife mis wulsa, colad akuTvnebs Wkviani.~

46
ra mousmina dalis Zem, undoda cocxlad gaSveba,
etyvian: ` ar gekadreba, msgavsi Secdomis daSveba,
ici maTi xasiaTi, devi Cven ar mogveSveba,
Semoikribavs av-qajebs, ar gveRirseba ram Sveba!~

bevri urCia orma Zmam: ` nu risxav RvTisa Svilebsa!~


badri usupim, amiran kvlav bevri gaafrTxilesa,
msgavsi ambebi mouyvnen, gmiri mTlad gaawbilesa,
amiran baybayianis mokvlasa daapirebsa;

devi etyvis: ` momixoceT, spa orve gverdsa mdgomia,


orive Cemsa sardalsa, sicocxle TvalT Caqromia,
is ori Tavi xo momWer, Cemica damiTmobia,
samve TavkacTa sicocxlis mospoba mogindomia;

radgan Sensas ar daiSli, amogvwyvet Seniv xeliTa,


erTsac SegTxov sikvdilis win, savedrebelsa eniTa,
ra Cven yvelasa dagvxocav, ganaCeniTa ZneliTa,
win modgebian Cem TavTan, yma droSosanni nebiTa,

samni arian Wabukni, uwvero mxedarosanni,


jer kargad gamoucdelni, omSia saswvarTosani,
maT sidiades erT drosac, qebad imReren mgosanni,
jarsa udganan mciresa, Cems ukan viT droSosanni,

47
samives samsa alamsa, mSvenian samni Wiani,
wiTeli TeTri da Savi mebrZolni, saxelianni,
maTa nu dahxoc, amiran, iqnebi sve madliani,
nu daRvri ymaTa norC sisxlsa, hqmen saqme mowyaliani!~

asrula Txovna baybayma, mware dro daawiesa,


mis mowinave laSqari, sruliad amowyvitesa,
ukaniT mdgomni dev-jarni, svliT mihyvebian winebsa,
movidnen is droSosannic, waRma warudgnen gmirebsa.

badri usupi etyvian: ` ismine es rCevac Cveni,


amiran ar unda iyo, magaTi cocxlad damrCeni,
ar arian eg Wiebi, sasikeTod gamomCeni,
baybayi mokal, maTaca vargunod es ganaCeni.~

«amiran uTxra: ` ras ambobT, magan ra unda miyoso?


devma ra miqna moTavem, Wiam ra unda miyoso?
ityvian: ` Wamam ra miyo, lokvam ra unda miyoso,»
im devis Txovnas vasruleb, samve cocxali iyoso!

arc ima baybayianis mokvla mindoda CemiTa,


movkali ise moviqec, viT iyo Tqveni nebiTa,
maT ki cocxalsa davtoveb, gauSveb Tvisa gzebiTa,
aw ise viqmni saqmesa, mesurvebodes me viTa.~

48
Zmebma uwyines, miuges: viTac gsurs ise hqenio,
oRond daiwev siZneles, Cven ar varT damxmarenio,
Sikriksa uTxres, gagviZex, gviTxar savali Cvenio,
aCqardi, gzani gvaswavle im zRvamdis gasavlenio.

gauZRva wina Sikriki, ori dRe-Rame atara,


sxvadasxva gzebiT samive, igive mxares atara,
rodesac Zmebi orjerve erT gzaze gamoatara,
auRo eWvi usupma, are erTmaneTs adara.

usupi etyvis amirans: ` Sikrikis maxe vicani,


«ver gagigia amiran, ar gamarjvebis niSani?!~
mere Sikriksac utia: ` Tu ar xar Tavis misani,»
gzani sworeda gaixven, misadgomelni zRvisani!

igive mxariT gvatareb, Seni Ralatic is ari,


«mesamed iqve movediT, guSin rom vstyorcne isari,
mogvatyueb da icode, Seni damsjeli vinc ari,
agiRo, ise gagTalo, viT sakidobne ficari!..»

amiran ucqers braziTa, Tvali daudgams cxareda,


etyvis: gagixdi mag miwas, sadac xar, Sav samareda!
Sikriksa guli uskdeba, usityvod dgas, mdumareda,
SiSiTa gzas gauyveba, oflsa iwurvis mwareda.

49
dReni ganvles, mieaxlnen, qajTa samefo miwasa,
dinjad gascqeris amiran, sanapirosa zRvisasa,
Tvalwin udgeba RelviTa, saxeni kamarisasa,
zRvas erTvis misi goneba, landi aq diacisasa.

dasxdnen, TaTbiri daiwyes, brZolad momdevno dRisTvisa,


amiran etyviT: ` gvmarTebso, bWoba ama gegmisTvisa,
zRvis iqiT marto gadaval, mosataceblad misTvisa,
zRvis aqeT Zmebsa dagtiebT, CasafrebulTa mtrisTvisa,

gamorCeuli mebrZolniT, gavcurav karpaWebiTa1,


mival, cixesa vumstovreb2, ares moukvlev CemiTa,
Cemi mzis kiafs Sevityob, gulsa miwvavdes me viTa,
gamovapareb, vitaceb, vagelveb raSa cxeniTa.

ra fexdafex momedevnon, laSqariTa zRvas iqiTa,


Tqvenc iciT, rom ar egebis, waRma Seyra mcire spiTa,
rom pirispir asjer gvWarbobs, qajTa jari simravliTa,
mswraflad napirs moveqcevi, kamariTa, moval zRviTa;

gamoval, gamovityueb, av-qajTa uzRvav jarebsa,


maTi xelmwife laSqarsa, Cems kvalzed gaatarebsa,
moeqcevian maxesa, saregvavs3 dasadarebsa,
Tqvenc safaridan SeutevT, mteri ver gaixarebsa.~

1. karpaWi _ erTgvari mcire navi (sulxan saba).


2. vumstovreb _ davzverav.
3. saregvavi _ maxe erTgvari (sulxan saba).

50
Zmebma uwones TaTbiri, qebani uTxres wyliani,
Semoukribes mebrZolni, amirans sandomiani,
saRamo dadga grZneuli, mdumare, ara xmiani,
brZola usurves erTurTsa gmirebma omaxiani.

«amiran da Zmani misni samniv isxdnen zRvisa pirsa,


amirani xmals lesavda, Zmani misni Subis pirsa,»
maTve jari bevris-bevriT1, modgomian ganapirsa,
omi udevT gmirebs gulSi, ar uxsnidaT dana pirsa.

wyalsa Sevida dalis Ze, wynarad gauyva RamiTa,


Suagul zRvidan gamoCnda, qajebis cixe TvaliTa,
Semdgari akra2-kldezeda, naxatsa hgavda yalmiTa,
Rrublebs aWrili, TiTqosda cas hkidiao ramiTa.

ra cixe-qalaqs miadga, jaWv-abjar damaluliTa,


tansa oqsino3 emosa, mdidrulad, oqro rTuliTa,
Sevlo qalaqi iolad, gza SesaRwevi rTuliTa,
vera Seatyves, rom maTi momtere iyo guliTa.

amiran Sigan qalaqsa, movlo yoveli mxaria,


ipova monamsaxuri, gauba saubaria,
Sehpirda: oqro, saunje, patiosani Tvalia,
aswavlebina, moqrTamviT, koSkisa yvela karia.

1. bevris-bevri _ 100 000 (sulxan saba).


2. akra _ kldovani zRvis piri (sulxan saba).
3. oqsino _ oqro qsovili (sulxan saba).

51
mun sasaxlesa Seuva, guliTa miT mamacisa,
Seityo adgil-samyofi, nataci im diacisa,
mwyvdeulad myofi koSkSia, TvalTunaxavad kacisa,
av-qajTa mier pyrobili, varskvlavad viT dia cisa.

monam uCvena idumal, sadaca tyve kamaria,


kars edga eqvsi guSagni, mxneni da tanmaRalia,
amiran mcvelTa utia, yvela gaxada mkvdaria,
mZlavrad SexeTqna erTurTsa, wixliTa lewa karia,

SeiWra, oTaxs ixila, mtirali mefis asuli,


icno da gulsa Caikra: aw iqnebio daculi!
kamari etyvis: ` viyavi, mkvdarTa saxamdis dasuli,~
yelsa exveva, uSfoTavT, orives guli da suli;

ra wasvlas daapireben, karebSi gamosvlisasa,


kamari ambobs: ` movnaxav, kabasa moaxlisasa,
Cavicvam, Tavs daviburav, gasvlisas sasaxlisasa,
ara gvamCnion, ar gvicnos im avma Tvalma mtrisasa,~

gare gavidnen qalaqsa, Tan gaiyola mxlebeli,


amiran etyvis: Sen iyav, am saqmis momgvarebeli,
didi damxmare, Wkviani, CemTvis didi margebeli,
uboZa auareba, ganZi fasdaudebeli;

52
koSkSi ki vinme msaxurni, WurWlisa damtarebelni,
waadgnen, naxes naqnarni mcvelebze daundobelni,
lewes WurWeli, itaces saxeze, moTqmiTa, xelni,
morTes kivili, Seyares sasaxlis mcvelni yovelni;

yviriliTve gaemarTnen, caSi aWril koSkis wversa,


yvelas axsenes ambavi, mefes Tu samefo wevrsa,
qajT xelmwife simwrisagan, dgas, iglejavs cxared wversa,
brZanebs: ` mwared gadavuxdi, Cemzed amis damawevsa!~

amiran mohqris zRvisaken, moafrens raSsa qebulsa,


Soridan amCnevs mtris jarsa, momdevars, gamexebulsa,
kamarsa umzers dalis Ze, SeamCnevs aRelvebulsa,
mimarTavs ena tkbilada, RimiliT gaxumrebulsa:

«vai im cxenis zedaso, razec kamari jdebao,


qveSia, fexis floqvebzed nalebi daucvdebao,
zeSia, asal sagebze, sul tyavi gadasZvrebao,
magrama mainc gadifrens, Cvens mxares daadgebao.~

kamar pasuxobs mwuxared: ` male gavideT mxaresa,


Torem mdevni da avqajni cxens Sesxdebian Cqaresa,
maleve mogewevian, oms gagiweven cxaresa,
dagvxocen an Segvipyroben, cecxliT dagwvaven Tvalebsa.~

53
amiran etyvis mSvidada: ` gzasa gavivliT rbeniTa,
Tuca siZnelec Segvxvdeba, aRuwereli eniTa,
vananeb mainc mwareda, amovwyvet Cemi xeliTa;
ara varT Walis kurdRlebi, rom dagviWiron mwevriTa,

arca var tyisa xoxobi, mominadiron ZaliTa,


movlen da mec aq davxvdebi, am Cemi gorda xmaliTa,
usupiTa da badriTa, mesamiT amiraniTa,»
naxav, rom qajTa laSqarTa, dRes davubnelebT TvaliTa!~

gamovida kamariTa, zRvas aqeTa gamocura,


abjari kargad moirgo, muzaradi daixura,
amovarda qariSxali, are ucxod daibura,
amiran Tqva gaocebiT: ` cac gvrisxavso zeciT Tu ra?~

kamari etyvis: ` ismine, naTqvami Cemi rCeviTa,


ros avsulebTan ibrZolebT, xangrZlivsa oms morCebiTa,
Tuki imarjveb maTzeda, dascemdeT Tqveniv xeliTa,
giCveneb qajTa xelmwifes, maT ZeTac nebiT CemiTa,~

kvlav rqua: ` odes mterzeda, Seiqmna gamarjvebuli,


CemTan moxvide, SenTvisve viqnebi marad rgebuli,
xmals nu Caageb qarqaSsa, modi xmalamoRebuli,
netar gixilav, Cemsave rCeulad, gaxarebuli.~

54
movidnen qajTa jarebic, napirs moadgnen uxvada,
pirvel razmebsa dalis Ze, marto dauxvda muxTlada,
masTan Seyra mowinaveT, sananeblad gauxada,
zRvis gadmolaxva momdevrebs, mwareda gadauxada;

moadga maTi xelmwifec, uamravi laSqariTa,


gaivso mTeli zRvis guli, maTi navebiT CqariTa,
stolebiT1 modgnen napirsa, jari Canda uSqariTa2,
amirani niSans aZlevs, mtersa ucqers muqariTa,

anazdad cxeni mosxlites, dalis Zem zurgi aCvena,


uku iqcia spam piri, tye-mTebisaken aWena,
es ixiles avqajebma, dastyobodaT gulsa lxena,
mteri garbiso brZolidan, dauwyes ukan gadevna;

ra Seityues razmebi, Zmebs yiJina daucia,


badrim, usupim, amiran spa erTianad usia,
momwyvdeul jarebs samivem, yoveli mxridan utia,
alyis Semortymas, qajTaTvis, didi Tavzari ucia.

«mdevTa, avsulTa Tavzeda, sul qva da lodi cvioda,


imaT naomar adgilze, miwa da myari xvioda,»
yoveli mxridan Zlieri, buki da noba hkioda,
xevidan naRvar CanCqerad, qajebis sisxli dioda.

1. stolebiT _ didi sabrZolo xomaldebi (sulxan saba).


2. uSqari _ milioni Zv. qarTulad (sulxan saba).

55
Zmebma erTad mtris laSqari, daxoces, ar daindesa,
gaqceulni maTi spidan, Seexiznen velsa-tyesa,
misdies da darCenilni yvela cocxlad Seipyresa,
jari srulad amowyvites, caTa RmerTi Serisxesa.

gasrulda brZola aresa, Savad armuri sdioda,


Soridan, velzed laqada, ZowisferiviT Rvioda,
naomar-naoxaralze, nadir-frinveli dioda,
daxocilT TiTqos viT deda, zed qari mwared hkioda!

yoveli RvTisa nebiTve, danabad-ganaCenia,


amboben: maTi sve-bedic, uflisa ganaCenia,
bevri moyvare dakarges, brZolis vels danarCenia,
TviT Zmebi badric, usupic, sikvdils Zlivs gadarCenia.

mze Caewura, kamaras iasamnisfrad hfinavda,


sxivebis bolo kiafi, uCveuloda brwyinavda,
mTis xevebidan mZvinvared, qari drodadro gminavda,
miyuCebula garemoc, TiTqo damaSvrals sZinavda.

kamari missa mijnursa, xmliT momavalsa xedavda,


ymas mklavsa wyluli emCnoda, nekidan sisxli wveTavda,
xedavda xmalSiSveliTa, diaci krToda, Relavda,
qari uSlida Tma grZelsa, guli mxurvaled feTqavda;

56
gaegeba sixaruliT, Caexuta Tvissa gmirsa,
mkerdSi ikres erTmaneTi, ukocnian bageT, pirsa,
qali mklavebs SemoaWdobs, TavCarguli Cumad tirsa,
ambobs: ` nuTu sawuTroman, mogvaSorva mware Wirsa.~

monaxa badri, usupi, gadaexvia Zmurada,


pyrobili qajT moTaveni, win Caimwkriva srulada,
gverdsa daisva kamari, Sescqeris tyveebs mtrulada,
etyvis: ` maCvene qajT mefe, yofa vawio rTulada.~

kamari tyveTa uTiTebs, mefes scnobs erTi naxviTa,


amirans etyvis: micnia mTavari mteri saxiTa,
mefe gaugebs, SesZaxebs, mwareda sityva mkvaxiTa:
` wyeulimc iyav Caugde, mters Cemi Tavi ZaliTa!!

«SexedeT briyvsa qalasa, es vin arCia mamasa,


dagvimxo mTeli samefo, svec anacvala amasa,
risTvis gagzarda dedama, risTvis getyoda nanasa?
rad gawovebda ZuZusa, girwevda akavanasa!~

kamari etyvis pasuxad: ` ra eniT hqadeb amasa?


arca var Tqveni gazrdili, arca metyodiT nanasa,
mitaceT, iavrad myaviT, ZaliT maSoreT mamasa,
damsvamdiT gajiutebuls, maRirebodiT danasa!»

57
ra wams mousmens dalis Ze yovelsa, kamaris Tqmulsa,
emRvreva guli brazisgan, saxiT gavs gawbilebulsa,
dasZaxebs: ` gamovasworeb, saqmesa gaZnelebulsa!~
daxocavs: mefes, orve ZiT, mis yvela warCinebulsa.

Sevlen cixes qajebisas, daaweven yofas rTulsa,


wamoiReben srulada, avlas morTul-mokazmulsa,
wamovlen, wamoiyvanen lxeniTa mefis asulsa,
moigoneben gzaSia av drosa, aw gardasulsa;

modis amiran jariTa, mTa-barsa gadmoiarebs,


modgeba mxares, ixilavs, laSqari velsa trialebs,
spa mravlad Slili aresa, mReris da medgrad grialebs,
saTaves mSvenis sardloba, droSa-alami frialebs;

Zmebi icnoben meTaurT, myisve samTa droSosanTa,


cocxlad gdebulTa WiaTa, baybaydevis naTesavTa.
ugrovebiaT mravlada, laSqari yma cxenosanTa,
gveleSaps msgavsni moiqcnen, almiTa kvla gvelosanTa.

Tvals ucems jarsa dalis Ze, omi surs maTTan cxaria,


iZaxis: Cvensa Sembmelsa, arsada gauxaria,
Zmebs etyvis: sxva gza sxva Rone, aq meti arca aria,
Savi me, TeTr-wiTeli Tqven, erTad davrazmoT jaria.

58
miuges badrim, usupma: ` aRar gvsurs omi wyeuli,
davagdeT Cveni mamuli, Cvens upatronod qceuli,
magaT davzavdeT, vugzavnoT, simdidre Zviri rCeuli,
dagvTanxmdebian, arvis surs kera gauxdeT qceuli;

amiran ambobs: ` amaod hqadagebT crusa mcnebasa,


Tu ar davxocavT magaTa, rogorRa vigrZnobT Svebasa?!
arodes mogvcems eg mteri, icodeT, mosvenebasa,
brZola vaCvenoT jobia, mohyeviT Cemsa nebasa.~

usupi etyvis braziTa, Sehkadrebs mwareda eniT:


` Seni sacolis gulisTvis, sul Zmebi daviRaleniT,
davtoveT avad samefo, ukanac dagedevneniT,
mag sijiutis wyalobiT, veRara gavixareniT!..

egeni maSin mogekla, viTarca dagibarea,


gzas gavivlidiT dRes mSvidad, wynari gxvdeboda area,
girCieT, ara gvismine, diacebr Seiwynarea,
Sen gaifuWe saqmeni, SeniTve moagvarea!~

«amirans guli mouva: ` gverdSi ra gveli mgdebia!


usupo, Cemi simuxTle, sul mudam gulSi gdebia,
tvini sadebi TavSia, CabalaxSia gdebia,»
ar minda, Sen nu miSveli, wadi gaixven1 gzebia!

1. gaixven _ gaikvale, gaixsen

59
badrs etyvis: ` orni SevebaT, sxva CvenTvis aw zedmetia,
Cveni razmebi mterzeda, jarad isedac metia,
swrafad SeutevT, davarbevT, Tavzeda davsceT retia,
mag Wia-gvelTa wiwili, Cvenive gasawyvetia.~

miugebs badri amirans, viT usupi uariTa,


` girCevnis ege saqmeni, rom moagvaro zaviTa,
sjobs sasaxlisken viCqaroT, autkivari TaviTa,
qveynad ver dalev avgvelTa, romc daiSrito janiTa,

uCvenod veras gaxdebi, verca sZlev Seni ZaliTa,


gvijere, ukan mogvyevi Sens Zmebsa, Cveni kvaliTa...~
amiran badris uwyreba: ` nu menaxvebi TvaliTa!
maS ambob veras gavxdebi, uSno var Cemi xmaliTa?!..

«maSin sad iyav Sav badro, ros Cemi xmali wrTeboda,


ca Weqda, are grgvinavda, nanatri Jami dgeboda,
miwa Suazed skdeboda, samWedlo eqaneboda,
mWedlebi memWedurebi, erTmaneTs efareboda,

ara yofilxar Zmav badro, feri aqati gqonia,


daje da hkere tyavebi, sxva xeli ara gqonia,»
martoc gavxdebi omada, veyofi, Sen ra ggonia?
uTqvenod wyeul mterTana, mravali brZola mqonia.~

60
datoves Zmebma amiran, gamoemarTnen mdumared,
mohyavT kamaric, diaci, Wmunvareda zis, mduRared,
Zmebs etyvis: ` marto Seutevs amiran Zalad mquxared,
vera sZlevs, gulic cuds micnobs,~ ambobs TvalcremliT, mwuxared.

Zmebi kamars amSvideben, wylianad, sityva TbiliTa:


` xvaleve mivalT, vuSveliT, gavquslavT sisxam diliTa,
SemovirigebT rogorme, mivmarTavT ena TbiliTa;~
diacic guls daimSvidebs, karavs miwveba ZiliTa.

Zrwis mZinari Zrwunvad qmnili, Tan swyreboda moZulviTa,


Zilsa Sigan, Zoweulsa ZiZgnis ZaZas moZuZgviTa,
Zlivs TvalT axels, gaiRviZebs, Zmebs moZebnis im RamiTa,
hpovebs karavs, gaaRviZebs, jdeba maT win moRuSviTa.

Zmebi ucqeren kamarsa, saxiTa gakvirvebiTa,


diaci etyviT: ` vevline, am qveynad mware xvedriTa,
sizmrada vnaxe zmaneba, saxiTa sakvirveliTa,
me aw giambobT, Tqven gmarTebT saqmis qmna, dafiqrebiTa...

vixile cxadad mTa-bari, qvemore, mindvriT triali,


ze idga sami urCxuli, gveleSapiviT tiali,
wiTeli, TeTri da Savi, gahqondaT oromtriali,
cecxlebsa hyridnen piridan, idga imaTi xriali;

61
gamoCnda iqve amiran, eulad, mokle xmliani,
utia samves jiqurad, omi dauwyo xmiani,
ebrZoda medgrad gveleSapT, gmirulad, omaxiani
TeTric mokla da wiTelic, TvalT daubnela dRiani.

Seeba Savsa urCxulsa, daRlili Zalad maSvrali,


ver igeria, ver urtya, sruli ZaliTa mas xmali,
Savma aiRo Caylapa, vixile viTa marTali,
aRar emCnoda amirans sicocxlis rame marcvali;

ra CainTqa gmiri avma, Savi zRvisken gaemarTa,


imReroda, Tan alamic, gamarjvebis aRemarTa,
is-is iyo didi ambiT, lxini unda gaemarTa,
ucabedad gul-mucelis mware gvrema daemarTa;

iklakneboda, kioda, tkivili ar asvenebda,


mivida myisve dedasTan, SesCivla rac axelebda:
` mirCie, Cemsa simwares ra xeli gaanelebda?
msgavsad, tkivili Cem Tavsa arasdros ar maCvenebda.~

deda miugebs mwuxared: ` ratom xar aseT dReSia?


jer ar minaxavs Cemi Ze, amgvarad, sibeCeSia,
SiSis zars scemdi avada, axla ras SemomxvneSia?!
Tu vinme CanTqe, mis gamo, Cavardi gansacdelSia?!~

62
qarcecxli ambobs: ` Ze iyo, oqros wver-ulvaS, Tmiani,
xmalsa xmarobda moklesa, satevar-gordaiani,
baybayic iman mogvikla, ebrZoda orTa Zmiani,
Cvenca Segveba, gvitia, yma Canda saxeliani.~

ra mousmina dedama, Tavsa daeca zaria,


` amirania, dalis Ze, monaxe rkinis saria,
uSvelebelsa sar-Zelsa, Semoaxvie tania,
Sigan daamtvrev, sxvagvarad Seni xsna arsiT aria.~

esaa sizmrad rac vnaxe, ubedurebis niSani,


amirans Svela sWirdeba, misi xifaTi vicani,
Tu ar uSveliT davRupavT, esa maqvs gulis misani.
zmaneba cxadad xiluli da saxovneba misani.~

mousmenen Zmebi kamars, maSinve aiSlebian,


imav Ramesve laSqriTurT, Saraze gaiSlebian,
mTvare unaTebT SuqiT gzas, mwyobriT ar daiSlebian,
amboben Zmis gamwirvelni, Sesafrad daiSjebian.

cota gzac ganvles, sibnele riJraJis ferma Secvala,


laSqarma nacnob areSi Sevlo adgili Sekvala,
bunebis saxis siturfe, velad suraTma SebRala,
misi naxviTa yoveli, Seucnobelad SemkrTala;

63
veli daxvdaT naomari, savse moxocil jariTa,
monaxes yvelgan daWrilni, mwared nakodni xmaliTa,
icnes spa amiranisa, mebrZolni cocxal-mkvdar viTa,
uwamles, hkiTxes: ` Tu vpovebT, Cvens Zmaso, romel kvaliTa?~

maTac miuges yoveli, nanaxi maTi TvaliTa,


amiran mtersa Sebmia, Seutevia jariTa,
samidan ori sardali, uwyvitavs Tvisiv laSqriTa,
mesames dauZlevia, xelTa ugdiaT ZaliTa.

misdies myisve mdevrebad, Tav-beds swyevlidnen mgmobelni,


Tqves: yofilano wyeulni, amiranisa mpyrobelni,
dRedaRam sdies jiqurad, Seiqmnen daudgomelni,
dilaadrian SeniSnes mtris spani SoriT mdgomelni.

Zmebma, badrim da usupim, mcire TaTbiri gamarTes,


emzadebian omisTvis, sabrZolo droSa aRmarTes,
orivem maTi jarebi sxvadasxva mxridan wamarTes,
risxvasa hgavda RvTisasa, raca maT avTa damarTes.

orives tyve amirani, spis TavSi eguleboda,


badri gaiWra, usupi mas rogorc eubneboda,
gegmis mixedviT, mtris laSqars, winidan daudgeboda,
yvelaze mardi ZmebSia, sxva gzebiT dauxvdeboda.

64
usupi ki uku mihyva, msrolelT Tavi mouyara,
mterma mdevrad SeamCnies, myisve fexsa mouCqara,
gvelosanni darazmulad mihyvebodnen fara-fara,
ymaman maT spas Soridanve, cad isarni gaujara,

usupma avTa laSqarsa, uku razmebi moswyvita,


isarT wvimebiT maT jarsa cxra rigad kudi moswyvita,
wina miuxda badrica, saWirborotod moJlita,
Tavi-bolodan orivem, mteri srulad amowyvita.

gmirsac am dros, Sua jarSi Zmebis mosvla gaugia,


badris spis bukis yivili, amirans, rom Seucvnia,
uglejavs myisve bawrebi, xmalzedac xeli uvlia,
brZoliTa, laSqris gulidan, gza xmliTa gamouWria.

mteri avad dalewili, velsa midamo eyarnen,


cocxlada gadarCenilni, tye-xevsa mimoeparnen,
omsa morCnen, samiveni, urTierTsa Seeyarnen,
erTmaneTsa krZalviTa xvdnen, gulianad gaexarnen.

dalis ZisTvis tyveobaSi, Tma-wveri gadaeparsaT,


saqveynod, dasamcireblad, mters tyve gmirzeda emasxraT,
Sexedes Zmebma miuges: ` aw dagkargavTo veRarsaT!~
dascines, uTxres: ` msgavsi ram, ar gvinaxia Cven arsaT!~

65
usupi etyvis siciliT: ` metad gamsgavseb sxvasao,
amiran uwverulvaSod, goWs gavxar xaxulasao,
balanic mogSorvebia, ZlivsRa gemCneva Tavsao,
Sinaca veravin gicnobs, ar gagiReben karsao!~

amirans Zlier ewyina, guli risxviTa aRevso,


utia: ` wesiT orpiri, sakadris pasuxs agebso!
«kaci gamova kacobri, wveri ar daakacebso,
Txasac asxia balani, mazmani daafasebso;»

Zma ar yofilxar Sen Cemi, aramed mware mteria,


gamwiravi da orguli, Cemi Zirisa mTxrelia,
Cemi marcxi ki mtris xeliT, SenTvis Svebisa mgvrelia,
gadavrCi, axlac damcini, Sengan rac ar saqmnelia.

ar minda Tqveni arc Zmoba, arc mtroba, arca leSia,


Tqveni wyalobiT Cavvardi avada aseT dReSia!~
badri miugebs: ` amiran, nu ambob magas CvenSia,
nu iwyen, icnob usupsa rac aris mag saqmeSia.~

wamovlen Zmebi erTada, Tan mohyavT mandilosani,


usup gauxda amirans, viT enatkbili mgosani:
«mindorze gadavdiodi, davkrife vardi, sosani,~
gzad umRers: ` nu gewyineba, sxvebic arian qosani...»

66
iares mTani dRedaRam, uZRvian razmebs wyebulsa,
meore dResa usupsa, amCneven dadumebulsa,
amiran etyvis: ` veRar gcnob, am Cven meleqses qebulsa,
ar gevxar guSindeliviT, mgosansa gabrwyinebulsa.~

mohxedavs Zmasa WmunviTa, usupi Cafiqrebuli,


miugebs: ` wuxelac vnaxe, Cveni samefo gdebuli,
mtris mier aoxrebuli, uRonod, dasizmrebuli,
ataman Tvalcremliani, kacTagan daviwyebuli;

merme vixile avada, devebis jari dioda,


sasaxles hqondaT qorwili, simRera amodioda,
atamans SemovxedavdiT, cremlebi Camosdioda,
Cvens samefoSi grigali da qariSxali xvioda;

«SegvipatiJes devebma, SevediT, yvelas gvSioda,


dedobilebis nacxobi, qada kecebSi Sxioda,
gobebiT Semoayenes, kacis Tav-fexi dioda,
saRviniT Rvino mogvarTves, Sig gvel-bayayi wioda.

usmel-uWmelad davZexiT, yelSiac amogvdioda,


tablasTan samves saxeze, sul ofli Camogvdioda,
devebis deda Tvalavad, wrialiT mimodioda,
patara Svili mamasa, loginad wamohkioda:

67
` aki mas miqadebdia, amirans mogakvlevineb,
samve Zmas Seni xeliTo, sablebiT mogaTrevineb,
usupis zoster1-satevars, welzed Semogartymevineb,
badrisa, wiTel galoTa, sadilad dagaxvrevineb!~

mama Svilsa hkravs pirSia, sisxl wava dasadinarad,


deveb iwyeben sicilsa, amirnis dasamSvidarad,
` ymawvilis saubarzeda, amiran omi gvinda rad?»
netav ras unda niSnavdes, risTvisa vzmaneb sizmarad?

Tu Cvens iq aryofnaSia, devTa gamarTes TareSi,


kvlavaca daawiokes, midamo im Cven mxareSi,
vai Tu samefo Cveni, gviwies yofa mwareSi,
vficav, rom Cavdeb yvelasa mters avad Sav samareSi!~

modian Zmebi jariTa, zRvisebr mdinari aresa,


mohyavT kamari didebiT, diaci mzis sadaresa,
gamoCnda maTi mamulic, mouaxlovdnen mxaresa,
gagzavnes kacni mefesTan, sasaxle gaaxaresa.

gamoegeba xelmwife gmirebsa gaxarebuli,


maT Sesayrelad iCqaris, gzad mxvedri, gamalebuli,
gulSi ixutebs oTxives, dahkocnis gul-cecxldebuli,
cremls iwmends mefe, iZaxis: ` madli RmerTs!~ atirebuli.

1. zosteri _ qamari (sulxan saba).

68
gamarTes zariT nadimi, Zmebma samefo karzeda,
ataman uziT winare, Tbili guli aqvs maTzeda,
ambobs: ` viqarve Wir-dardi, rac damtydomia Tavzeda,~
imReris, mibjenili aqvs, mefesa Cangi mxarzeda.

xaroben da moilxenen, maradResa gadabmulad,


usupi zis mdumareda, gamxdariyo ugemurad,
safiqrali Seqcevia, ga-ca-hyroda tablas purad,
miva mefes eubneba gulaxdili, gabedulad:

` Tqveni dideba, mefeo, CvenTvis ars Svebis mgvrelio,


hkadroT ra, ese TaTbiri, guls mawevs ram saTqmelio,
Sevityve, odes movediT, sasaxles viTarc mcvelio,
gamxdara devTa samefo, Cvens saxl-kars axlo mdgmelio.

yofilan maTi ojaxni, uzomod gaxvivebulni,


Tvalic sdgomiaT Cvenzeda, avada gaficxebulni,
SiSis zars scemen sulierT, Turme samzakvrod gdebulni,
Tu ar wavlekeT gavxdebiT maTganve SeWirvebulni.~

mefeman uTxra: ` viyaviT, mdomni magisa mbobelni,


gvesivnen, omic gavmarTeT, gagvixdnen daupyrobelni,
ufrTxian magaT yovelni, arian daundobelni,
mravali cixe-qalaqis mflobelni, damamxobelni.~

69
amiran mefes mousmens, daiwyebs Zvinva-RrWenasa,
iZaxis: jari davrazmoT, movrCeTo ama lxenasa,
gamohyavT spani, uwyeben, abjrisa asxma-rbenasa,
veRar eZleva dalis Ze, guliTa, moTminebasa.

asaxrmaleben laSqarsa, uvseben xmalsa, abjarsa,


amiran etyviT: ` ar gvinda, spaTa wauZRveT mravalsa,
martoden mival mcireda, mivagneb maTsa saxl-karsa,
daminaxaven cota spiT, uebrad, maTken mavalsa,

anazdad brZolas davawev, Seumtvrev Sigan karebsa,


badri, usupic droulad, gamoCndebian aresa,
sasaxles muniT dauqcev, Zmebi ki laSqars garesa,
davcemT da pirqve davamxobT, mtersa vubrmavebT Tvalebsa.~

dabnelda, jari daiZra, gavidnen karsa mefisa,


bindis wiaRSi dinjada, spa Saras gauyvebisa,
amiran win gaiWreba, laSqarsa wauZRvebisa,
miagnebs gaTenebisas, sasaxles miva devisa.

mcire spiTa, Ze dalisa, cixes wina gauvlisa,


Seatyoben devni ymasa, ukvirT: ` aris moyme visa?~
mogzavnian mis winaSe, qalsa vinme gvariSvilsa,
qali, ymas win, RimiliTa auvlis da Cauvlisa;

70
amiran missa saqciels, ar agdebs ainunSia,
devTa mefesTan sastiki, brZola udia gulSia,
qali miuva mcinari, hkiTxavs: Tu ris xamuSSia?
miugebs yma RimiliTve, sityvas masxrobiT TqmulSia:

«ras micini, devis qalo, ras mielvi TeTrsa pirsa,


gamivli da gamomivli, gamisinjav bage-kbilsa,
Sorsa gzaze mavali var, davkarge da veZeb virsa,
dRes davkargav, xval vipovi, Cemi bedi ase sWirsa.»

qali Seva sasaxlesa, moaxsenebs ymisa Tqmulsa,


etyviT: ` aris vinme Smagi, hgavso avad dakargulsa,
ar iSura sityva rame, Txzavda mkvaxed gadakrulsa,
amayadac seirnobda, ar mCneoda SiSi gulsa.~

devni amboben: ` vai Tu eg yma dalis Ze ario!


mosula CvenTan saomrad, laSqriTa gare mdgario,
rogori aris tanad, an mis fars Tu Svenis xario?
Tu marTla amirania, eg stumrad aq ar ario.~

qali miugebs devebsa: ` yma aris oqrosTmiani,


oqros wveriTve mosili, Zlieri, mxarbeWiani,
didroni hqonda Tvalebi, xma misi omaxiani,
farada xaric Svenoda, zostersa mokle xmliani...~

71
wamoiSalnen devebi, mixvdnen ra axlo safrTxesa,
qals ar acales naTqvami, Tqves: mivxedoTo saqmesa,
iZaxdnen: ` dalis Ze aris, davubnelebTo aw dResa,
SevatyobinoT yvelasa, didZali brZola gvmarTebsa!~

ra es Tqves sasaxleSia, avarda gareT Rriali,


amiran devTa eZgera, dauwyo xeTqna, friali,
Tavzari ecaT saxlSia, daiwyes SiSiT wriali,
SeuvardebaT dalis Ze, gaudiT kedlebs zriali.

dauyvira avTa mTavars: ` nu ggonivar mZinareo,


stumrada var Semosuli, vici guli gixareo,
«vaJokaco, gulovano, Rvinisfero mcinareo,
xmlis simokle ras dagiSlis, fexi wadgi winareo!»

dasca, mokle xmliT dakoda, mwareda xeli daria,


maTi samefo ojaxi, yvelani mkvdrebSi garia,
modgnen da modgnen devebi, gaivso saxlis karia,
win jari, ukan kedeli, Sua dgas sisxlis Rvaria.

aivso saxli sisxliTa, rac mtersa dauRvaria,


yelsa moadga amirans, tani mTlad daufaria,
veRar sZlebs, sunic daaxrCobs, waRma kvlav ebrZvis jaria,
iZaxis: daviRupebi, mSvelelic arsiT aria.

72
«moagondeba mijnuri, kvla ityvis dananebiTa:
` movRale gmiris marjvena, amdeni omSi qneviTa,
damacvTa jaWvis kalTebi, amdeni sisxlSi reviTa,
vaime, Cemo kamaro, ver gavZex Senis xvevniTa!»

anazdad xma gaismeba, gareT, sabrZolo bukisa,


avarda korianteli cxenTa naqusli buqisa,
Zmebma daiwyes moJleta, devTa Caqroma Suqisa,
dasces mters, uku aqcies, spam badris da usupisa.

devTa jarma kars bjenilma, xma moiRo quxiliviT,


` mogvesivneno zurgs ukan,~ ixuvles gareT burTiviT,
darCa amiran sasaxles, mkvdarTa morevSi kruliviT,
darbazsa, sisxlSi tivtivebs, moCanda Sigan kunZiviT.

devsa swvda mofarTxalesa, dakodils, abjariansa,


mozidna, karsa gastyorcna, Weqasa hgavda xmiansa,
naxavdnen sisxlis grialsa, koSkidan, mdinariansa,
gamova gareT dalis Ze, kvla umzers casa mziansa.

madlianad moexveva, ZmaTa xmalsa Seuqebsa,


devTa yovel mokeTesa, mtrulad karsa SeuRebsa,
` kvlav morCilobT atamanso,~ moyvareTa miugebsa,
mxares isev maT samefo, iersaxes miuRebsa.

73
eaxlebian atamans, Zmebi kvlav gamarjvebulni,
mozides devTgan nataci, ganZeuloba krebulni,
eZleva mefe nadimsa, usxedan gars didebulni,
badri, usupi, amiran, xdebian ufro qebulni.

xelmwifis cixe-koSkebsa, exvivnen garsa darajni,


Sigan sasaxlis drusosa1, damSvenen vrceli sarajni2,
mefe zis morWmiT, tablasa, avseben naruq3-narajni4,
usxedan sxvaTa qveynidan: nefeni, sarni da rajni;

ataman ixmobs amirans, daisvams gmirsa winare,


ymasa moasxams varskvlaveds5, saqveynod ambobs, mcinare:
` aRar egebis mefoba, kvla Cemgan, viT uwinare,
gviqia Seni mZleoba, saqmisgan gamomdinare.

cnobil ars ese ambavi, Tqvenisa mijnurobisa,


Cemi asulis gulisa SenTvisa krToma-Tmobisa,
Senamc misiTve mwvari da mdomi, gamwevi qmrobisa,
momTmeni da gamomCeni, gmirulad Tavmdablobisa.~

1. druso _ sasaxlis ezod iTqmis (sulxan saba).


2. saraji _ qvisa da Zelis Rarebi; wyalsadinrebi (sulxan saba).
3. naruqi _ nugbari; aseve pirvelqmnili da SemoRebuli saqme (sulxan saba).
4. naraji _ muraba (sulxan saba).
5. varskvlavedi _ samefo samoseli; aseve mefis mosasxami (sulxan saba).

74
dro gardasula amiran, qceula Zlier mmarTvelad,
yofila gmiri im Jamad, Tavis samefos damcvelad,
ambobdnen: mogvevlinao, xalxisTvis dia mfarvelad,
moyvareT sasikeTodo, mtrisaca gasaqarvelad.

gayrilan Zmebi, amiran mas mere martod ibrZoda,


ekavaT samefoebi, maT SiSiT mteri iZrwoda,
badri samxreTiT yofila, gmiri didebiT iRwvoda,
naxevarmTvaris areSi, mis gulis cema igrZnoda;

usupsa ergo miwebi, dasavleTis da harisa,


badri da amiraniviT, droSa Svenoda xarisa,
yofila brZeni, Wkviani, mmarTvel samefo karisa,
damcveli saxelmwifosi, eris, genis da gvarisa.

viT hqadagebdnen, amiran gamxdara rogorc euli,


medgrad uZRoda brZolebsa, samefo eqmna rCeuli,
aRmosavleTi daepyro, yofila gamorCeuli,
uvrcelebia mxareSi, Tvis zne, ieri, Cveuli.

legendad uTqvamT: dalis Zes, erTxelac brZola ucdia,


gaego mtrisa sikvdili, xmalisTvis xeli uwvdia,
Turme ambrisa samefos, dapatroneba ucdia,
magram mciredi nawili, xelTac ki vera ugdia.

75
«ubara ambris dedamo: ` Cem Svils rogorRa mterobdi?
a, is qveyanamc krulia, sadac Sen amiranobdi,
mkvdarma gajoba cocxalsa, cocxals ras edarebodi?!
Tu magis meti ar iyav, risTvisRa jaWvianobdi?!»

daRonebula dalis Ze, emsgavsa sircxviliansa,


javri da gulis varami, dRes ubnelebda mziansa,
sicocxles gmobda, sikvdilsa natrobda namusiansa,
sabnelos Cajda, ar surda ecqera casa dRiansa.

Sescodebia naTlias, mamaRmerTs yovlad Zliersa,


umata mravlad Zalebi, amsgavsebs mTlad Roniersa,
Tanac ubara: ` nu moswyvet, imoneb yovelTa ersa,
Tu ar mijereb, eg xili gargunebs mware iersa!~

ra gaZlierda amiran, im dRidan jiqur omobda,


vervin bedavda Sebmasa, brZolisa Sno rom hqonoda,
dedamiwazed, mTlad TiTqmis, yoveli masa hmonobda,
medgari sulis patroni, qveynad mZvinvared lomobda;

uvrcelebia yovelgan, misi samefo Zlieri,


haburn-harebis wes-Cveva da ena is RvTisnieri,
Tayvansa scemdnen RvTaebas, hqonda ra, xaris ieri,
ekavaT miwa, mosaxleT, mdidari da Rvinieri;

76
ambobdnen masze Tqmulebebs, yofila RvTisa sulisa,
miuCneviaT erSiac, viTarca Svili uflisa,
waurTmevia Zes Turme, cecxli kacT siyvarulisa,
RmerTebisaTvis nataci, adamianTa gulisa.

imJamad gmirsa amirans, Tavi mxned gautania,


SebrZolebia gvelveSaps, samares Cautania,
is gamarjveba legendebs, Cvenamde moutania,
mouklavs, misgan CanTqmuli, mze kvlav cad autania.

ver uTmeniaT RmerTebsa, misi simZlavre miwaze,


waarTves cecxli, umkvidres sicive dedamiwaze,
Seqmnila xvati1 susxisa, dasula Jami yinvaze,
veRar aTbobda mcxunvared, mze Turme kvlavac mis caze.

gaduwyvetia dalis Zes da RmerTebs SebrZolebia,


maT damarcxeba, cecxlisa warTmevac ki SesZlebia,
moutania xalxisTvis, kvlav maTTvis umkvidrebia,
qveyanas isev mzis sxivni, ciagi dauflebia.

gakadnierda egona, momrevi arvin hyoloda,


misula RmerTTan, visganac Rone yovlisa hqonoda,
uTqvams: me varo Zlieri da erTaderTi mxoloda,
ucdia Tvisi naTlia WidilSi, rom dahyoloda;

1. xvati _ sicive Zlieri (sulxan saba).

77
ubrZana misma Semqmnelman: ` amiran, gonsa modio,
naTliis saxels amgvarad, kaci ityodes rodio?!
ara yofilxar ugono, arca mamasa hgmobdio,
gaqebdi, ampartavanad me Sen arasdros gcnobdio!~

Ze ar moeSva Tavisas, erTob Widili uwyvia,


RvTis mogzavnil gansacdelsac, orjer Tavi gaurTvia,
ganrisxebula ufali, misTvis Zala waurTvia,
umarcxebia amiran, Tan zed wyevlac daurTvia;

miujaWvia missave sicocxlis xezed, mwareda,


gadgmia misi fesvebi, qveynada yovel mxareda,
ufarebia gergeti, mTa, myinvarTwveri ymazeda,
gaduqcevia misTvisa, is mxare Sav samareda.

ezidna mTeli ZalebiT, im xis mogleja ecada,


eryia Zirfesvianad, mijaWvul gmirsa medgrada,
daZleva, mxrebiT aReba, damorCileba ewada,
rom qceuliyo mebrZoli, kvlav sasaxelo qveynada.

erT xans Zmebsac SeutyviaT, gasaWiri dalis Zisa,


jer usupi wamosula, saSvelada Tavis Zmisa,
mere badric mihyolia, TiTqos swyvites jaWvic ymisa,
magram Jamsa Tvisi eqmna, ar yofila neba RvTisa.

78
amboben: im ymis gverdiTa, guls Sigan danakodisa,
daubams RmerTsa masTanve, Svilica arwiv-orbisa,
yurSad ityvian mis saxels, niSnulad erTgulobisa,
rameTu cdilobs igica, gamoxsnas ima lomisa;

jaWvs uRrRnis, wylulsa ulokavs, amirans mkerds rom aCndeba,


yvavyornebisgan najijgni, saSvelic rom ar adgeba,
mTaTa ferdobzed RmerTkaci, arc kvdeba da aRarc rCeba,
gulgaglejili mebrZoli, gmiri, mwared itanjeba.

sisxli sdis daWril gulidan, kalTebzed mosCqefs, iRvreba,


kavkasionis gul-mkerdze, amiran sisxlad icleba,
erTxelac Tavs daixsniso, amboben: ` eg droc iqneba...
dalewavs jaWvebs, borkilebs, kvlav gmirad gardaiqmneba...~

amiranis siyvaruli, dResac Rvivis mis xalxSia,


SeunaxiaT maszeda, ambebi, mware JamSia,
legendad Tqmuli mermisSi, kvlav uZevT gonebaSia,
dideba mis warsulsa da momavals, misve gvarSia!

79

You might also like