10.sınıf Edebiyat Konu Anlatım

Yılmaz DAĞ
İslamiyet öncesi ve islamiyet dönemi türk edebiyatı

TÜRK EDEBİYATININ DEVRELERİ  Metinlerde öğretme yerine
sezdirme,hissettirme,çağrıştırm
 İslamiyet Öncesi Türk a söz konusudur.
Edebiyatı  Edebiyat tarihi:Yüzyıllar
 A- Sözlü Dönem Türk Edebiyatı boyunca edebi eserleri,eserin
(…- 8.yy.) ait olduğu milletin dygu ve
 B- Yazılı Dönem Türk Edebiyatı düşüncede izlediği değişimleri
(8.yy.-11.yy.) nesnel olarak inceleyen bilim
 İslami Dönem Türk dalıdır.
Edebiyatı(11.yy.-1860)  Edebiyat tarihi hem edebiyatla
 A- İlk İslami Türk Edebiyatı hem tarihle ilişkilidir.
Eserleri  Edebi
 B- Divan Edebiyatı dönemleri,yazarları,şairleri,sanatçı
 C- Halk Edebiyatı (1.Anonim ların dil ve anlatım özelliklerini
Halk Edebiyatı, 2.Aşık inceleyen bilim dalıdır.
Edebiyatı,3.Tekke (Tasavvuf)  Edebiyat tarihi alanında
Edebiyatı çalışanlara da edebiyat
 Batı Kültürü Etkisindeki tarihçisi denir.
Türk Edebiyatı  Fuat Köprülü,Vasfi Mahir
 A- Tanzimat Edebiyatı(1860- Kocatürk,Ahmet Kabaklı,Ahmet
1895) Hamdi Tanpınar,Nihat Sami
Banarlı,Agah Sırrı Levend
 B- Servet-i Fünun Edebiyatı
önemli edebiyat
(Edebiyat-ı Cedide) (1895-
tarihçilerimizdendir.
1901)
 C- Fecr-i Ati Edebiyatı (1909- Tarih ve edebiyat tarihi aynı
1911) konuları işleyip aynı yöntemleri
Edebiyat tarihçisi ve tarihçi arasındaki farklar
 D-Milli Edebiyat Akımı (1911- kullanmakla
1923) beraber,uygulamada farklılıklar
 E-Milli Mücadele Dönemi gösterir.
Edebiyatı
 F-Beş Hececiler Edebi eser insanın
 G- Cumhuriyet Dönemi Türk dugu,düşünce ve hayal
Edebiyatı (1923-…) dünyasının etkilediği için
 (1. Yedi Meşaleciler, 2.- edebiyat tarihçisi eseri
Garipçiler( l.Yeni Hareketi), 3. incelerken
İkinci Yeni Hareketi, duygularının,heyecanlarının
4. Hisarcılar, 5. Toplumsal
etkisinde kalıp tarafsız
Gerçekçiler )
davranmayabilir.
Edebiyat-tarih ilişkisi
Tarihçi ise olayları sebep-sonuç
 Edebiyat:Olay,düşünce,duygu ilişkisiyle ele aldığı ve belgeye
ve hayallerin dil aracılığıyla dayandığı için edebiyat
sözlü veya yazılı olarak etkili tarihçisine göre daha
bir dille biçimlendirilmesi tarafsızdır.
sanatıdır.
 Edebi Metin:Sanatsal nitelik Tarihçinin ilk önce grupları
taşıyan,insanda estetik zevk incelemesine karşılık,edebiyat
uyandıran metinlere denir. tarihçisi fertleri inceler.
 Edebi metinlerde sözcükler
daha çok yan ve mecaz
anlamlarıyla kullanılır.
1
Yılmaz DAĞ
Edebiyat tarihinin kapsamı  Uygarlığın “Batı uygarlığı,İslam
uygarlığı,Hint uygarlığı …”
 Edebiyat tarihi,ait oldukları şeklinde sınıflandırılmasının
dönemin,insanlarının,toplumlar temelinde söz konusu
ının yaşamlarını bütün toplumların yaşam tarzı,inanış
özellikleriyle anlatan bir belge ve gelenekleri vardır.
niteliği taşır. Ekonomi
 Edebiyat tarihçisi tarafsızdır. Tarihi
Felsefe Dinler
 Edebiyat tarihinin genel Tarihi Tarihi
tarihle ilişkisi vardır.
 Genel tarih insanlığın
toplumsal,kültürel,ekonomik Mimarlık Uygarl Siyaset
gelişmesini belgelere Tarihi ık Tarihi
dayandırarak anlatır. Tarihi
 Edebiyat ürünleri de belge
niteliği taşıdıkları için genel Edebiyat
tarihe ışık tutarlar. Tarihi
Bilim Tarihi
 Edebiyat tarihinin toplum
bilimiyle ilişkisi vardır. Askeri
 Toplumların Tarih
innaçları,töreleri,yaşayış
biçimleri edebi eserlere yansır.
 Edebiyat tarihinin halk bilimi
ile ilişkisi vardır. Not:Türk edebiyatının dönemlere
 Bir ülkede yaşayan halkın ayrılmasındaki ölçütler;
kültür  Dini hayat,kültürel
ürünlerini,törenlerini,inançlarını farklılaşma,uygarlık
,müziğini,oyunlarını,masallarını değişmeleri,dil coğrafyası.
vb. inceleyerek saptayan bilim
dalıdır halk bilimi.
Sanatçıların edebi
Dönemin siyasi
anlayışlarını veya dahil İSLAM UYGARLIĞI
olaylarını inceler. İSLAMİYET ÖNCESİ
oldukları edebi ÇEVRESİNDE OLUŞAN
OLUŞAN METİN
METİN
topluluğu inceler.
Edebiyat Edebi türlerin
Sanatçıların Tarihçini gelişimini
hayatını ele alır. n inceler.
Kapsamı
Sanatçıların eserlerini Olaylar,doğaüstü Olaylar ve kâinat
Dönemin sosyal
inceler. tanrısal güçlerle Allah inancıyla
hayatını inceler.
ifade edlir. anlatılır.
Uygarlık
 Bir ülke veya toplumun maddi Ağacın ilahi bir ışık

etkisiyle hamile kalarak Yaratıcının Tanrı
ve manevi çocuk doğurduğuna olduğuna inanılıyor.
varlıklarının;bilim,sant,düşünce inanılıyor.
ve teknoloji ürünlerinin
tamamını ifade eder.
 Uygarlık ve medeniyet çoğu
zaman aynı anlamda kullanılır. Yerleşik hayata
Konar göçer yaşam
geçiş söz
vardır.
konusudur.
2
Yılmaz DAĞ
 Klasik Türk Edebiyatındaki
………………günümüz edebiyat
tarihi çalışmalarının yerini
Arapça-Farsça sözcük Türkçe’nin yanında tutuyordu.
bulunmayan,saf Arapça-Farsça  Edebi eserler kendilerini
Türkçeyle yazılmıştır. sözcükler de kullanıldı.
yaratan sanatçılarla birlikte
yazıldıkları
Batı uygarlığı
dönemin,askeri,dini,ekonomik,s etkisinde
osyal,kültürel özelliklerini gelişen
kısaca dönemin edebiyat
Metin,yapı olarak Beyitlerle ve aruzla …………..yansıtır. ürünüdür.
mensur biçiminde kaleme alınmıştır.
yazıya geçirilmiştir.
2.Doğru-
Yanlış
Türk-İslam  Türklerin İslamiyeti kabul

Orta Asya’da medeniyetini etmesi edebiyatımızın
yaşayan o dönem yansıtan
Türk kültürünün
dönemlere ayrılmasında ölçüt İslam uygarlığı
ifadeler,özellikler
özellikleri vardır. olmuştur. etkisinde gelişen
vardır. edebiyat
 Roman,Batı Uygarlığı Etkisinde
ürünüdür.
Gelişen Türk Edebiyatı
ürünüdür.
 Tarihi olayları kronolojik sıraya
göre düzenlemek edebiyat
tarihçisinin görevidir.
 Şair ve yazarların hayatını
incelemek edebiyat
eleştirmenlerinin görevidir.
 İslamiyet’in kabulünden önceki
metinlerde saf Türkçe
kullanılırken,İslamiyet’in
1.ünite/Tarih İçinde Türk UYGULAMALA kabulünden sonraki metinlerde
Edebiyatı Arapça ve Farsça sözcüklere de
R
yer verilmiştir.
Toplumların
www.edebiyatogretmeni.net
yaşadıkları
1.Dolduralı olayları
m sebep-sonuç
ilişkisi
 Edebi eserlerden hareketle bir içerisinde
inceler
milletin duygu ve düşüncede
Duygu,düşünce
geçirdiği evreleri inceleyen ve hayallerin
kişiye ……………. denir. estetik zevkler
 …………..duygu,düşünce ve uyandıracak
şekilde,sözle
hayallerin söz veya yazıyla veya3.Eşleştireli
yazıyla
edebi biçimde ifade edilme etkili olarak
sanatıdır. m
anlatılması
sonucu ortaya
 Tarih ve edebiyat tarihi çıkan eserlerdir.
“geçmiş”i inceler;fakat tarihin
incelediği,”geçmiş” tarihe mal
olmuştur.Edebiyat tarihçisinin Mitolojik Edebi
ele aldığı “geçmiş” ise unsurları da
içeren,olay ve Eser
……………….eserleriyle canlı kişilerin
olarak yaşamaktadır. olağanüstü
özellik taşıdığı
manzum 3
ürünlerdir.
Yılmaz DAĞ
 Yazılı ürün yok denecek kadar
azdır.
 Bu dönemde Türklerin göçebe
Tarih bir yaşamları vardır.
 Edebiyat yabancı etkilerden
oldukça uzaktır.
 Türkler çok tanrılı bir din
anlayışına sahiptir.
Roma (Totemcilik,Manihaizm,Budizm,
n Şamanizm…)
 Duygu,düşünce ve hayallerini
sözlü
biçimde;cura,tambura,kopuz
gibi sazlarla iletirler.
 Bu dönemde saz çalıp şiir
söyleyenlere “ozan,kam,baksı”
adı verilir.
Desta
 Bu dönem edebiyatı üçe ayrılır:
n
1.destan dönemi:
 Bu dönem ürünlerinin konusu

genellikle kahramanlıktır.
 Kahtamanlar olağanüstüdür ve
Mesne mitolojik unsurlarla süslüdür.
vi  Kahramanlar hüsrana
uğramazlar,eylemler
çoğunlukla zaferle sonuçlanır.
 Türklerin totemi bir hayvan
veya bitki idi.
 Köktürklerin totemi
kurt,Uygurların kuş ağacı idi.
 Destanlar;milletin,din,fazilet ve
milli kahramanlık maceralarının
manzum hikayeleridir.
 Tarihten önceki çağlarda
tanrılar veya tanrılaştırılmış
insanlar hakkında söylenerek
zamanla inanış haline gelen
efsaneye mitos denir.
 Mitoslarda tanrılar ve insanlarla
birlikte
devlerin,cinlerin,perilerin ve
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı diğer masal yaratıklarının da
(DESTAN DÖNEMİ TÜRK hikayeleri vardır.
EDEBİYATI)  Bir milletin mitoslarını
inceleyen bilime mitoloji
 Türklerin İslamiyet ile denir.(Yunan mitolojisi,Mısır
tanışmadan önce oluşturdukları mitokojisi vb.)
edebiyattır.
 Bu dönem edebiyatı genel 2.sözlü dönem edebiyatı(…/8.yy)
olarak sözlüdür.
 Sade bir Türkçe kullanılmıştır.
4
Yılmaz DAĞ
 Türklerin yazıyı henüz  Kafiye düzeni “aaab-cccb-dddb”
kullanmadıkları dönemde şeklindedir.
oluşmuş bir edebiyattır.  Halk edebiyatındaki karşılığı “koşma”
 Yazı olmadığı için bu dönemde  Divan edebiyatındaki karşılığı “gazel” dir.
sadece şiirle ilgili ürünler  Sığır(av töreni) ve şölen(kurban töreni)
vardır. adı verilen törenlerde söylenir.
 Olağanüstü olayları anlatan
destanlar bu dönemin en Sagu
önemli ürünleridir.
 Sözlü edebiyat ürünleri din  Devlet büyüklerinin ölümü
törenlerinde doğmuş, din dışı üzerine duyulan acıyı dile
törenlerde gelişmiştir. getirmek için söylenen
 Şiir söyleyen kişilere “ozan”, şiirlerdir.
“kam” , ”baksı” , “şaman” gibi  Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.
adlar verilmiştir.  Halk edebiyatındaki karşılığı
 Şairler,şiirlerini “kopuz” adı “ağıt”
verilen saz eşliğinde söyler.  Divan edebiyatındaki karşılığı
 Dini törenlerde söylenen “mersiye”dir.
şiirlere “yır” adı verilir.Şiirler
hece ölçüsüyle söylenmiştir. Sav
 Kafiye olarak genelde yarım
kafiye kullanılmıştır.Kafiye  Bugünkü atasözünün yerine
düzeni (abab-cccb-dddb….) kullanılmıştır.
biçimindedir.  Bir düşünceyi,bir deneyimi,bir
 Nazım birimi dörtlüktür. öğüdü,en az sözcükle
Kurtarılmışkısaca
Kudüs/TASSO
 Sözle musiki beraber anlatan kalıplaşmış sözlerdir.
kullanışmıştır.  Biçim olarak cümle veya iki
 Din,aşk,savaş,yiğitlik,doğa,ölü dize şeklinde söylenir.
m gibi konular işlenmiştir. İlahi Komedya/DANTE
 Benzetmelerde doğadan Destan
yararlanılmıştır.
 Eski çağlarda savaş,göç ve afet gibi
 Sürek avlarına “sığır”,kurban Çanakkale Şehitlerine/M.Akif
önemli olayların etkisiyle
ve ziyafet törenlerine ERSOY
söylenmiş,uzun,manzum,yiğitlik
“şölen”,yas,ölüm törenlerine öykülerinin derlenip düzenlendiği
“yuğ” adı verişmiştir. şiirlerdir.
 Şiirlerdeki ahenk,ölçü ve uyağın  Manzumdurlar
dışında ses,hece tekrarları ve  Zamanla değişikliğe
aliterasyonla sağlanmıştır. uğrayabilirler.
 Anonim bir özellik taşırlar.  Anonimdirler.
 Olay ve kişiler olağanüstüdür
İslamiyet öncesi türk edebiyatının  Kahramanlar önemli bir yer SAGU
sözlü ürünleri tutar.
 Kahramanlar seçkin tabakadan
 Koşuk seçilir.
 Sagu  Tanrılar olaylara karışır.
 Sav  Ulusal dille söylenir.
 Destan  Destanlar,oluşumları
bakımından “doğal destan” ve
koşuk “yapay destan” olmak üzere
ikiye ayrılır.
 Yiğitlik,aşk,doğa gibi konular  Doğal Destan:Toplumu
işlenmiştir. derinden
5
Yılmaz DAĞ
etkileyen(göç,deprem,savaş…)
olayların anlatıldığı
destanlardır.
 Doğal destanların oluşumunda
3 safha vardır. Nazım birimi dörtlük,
• Doğuş Safhası 7’li hece ölçüsü,
• Yayılma Safhası 4+3 duraklar,
uyak düzeni aaab,
• Derleme Safhası
yarım kafiye
Dünya edebiyatındaki doğal destanlar
İlyada,Odyssai
a Ramayana,Mahabarat
Yunan a
Hint Farklılıkla
r
Şehname Chanson de Roland
İran Fransız
Sagu
Kalevala Cid
Nazım Koşuk
Fin İspanyol
Şekli
Beowulf
Nibelungen İngiliz
Alman Ölüm,
Şinto
kahrama
 Yapma Destan:Bir ozan Japon nlık
Gılgamış Baharın
tarafından doğal destanlara Tema gelişi,sevgi
Sümerbenzetilerek yaratılır. İgor ,aşk
Rus Türk destanları
Yapma Destanlar  Dörtlüklerden oluşmuştur.

 Dili Türkçe’dir.
 Kafiyelere yer verilmiştir.
 Gerçek ve olağanüstü olaylar
karışıktır.
 Olaylar belli bir coğrafya
Kaybolmuş Cennet/MİLTON
üzerinde geçer
 Zaman tahmin edilebilir.
 Tarihi ve milli değerler
Genç Osman Destanı/KAYIKÇI KUL destanlarda yer alır.
MUSTAFA
İslamiyet öncesi türk destanları
Üç Şehitler Destanı/F.Hüsnü  Saka Devri Destanları

DAĞLARCA  Alp Er Tunga Destanı
 Bu destan Alp Er
Tunga’nın İranlılarla
yaptığı savaşları anlatır.
KOŞUK  Şu Destanı
 “Şu”nun Makedonya
hükümdarı İskender’e
karşı mücadelelerini
anlatır.
Benzerlik
ler
6
Yılmaz DAĞ
 Hun Devri Destanları ağzından ateşler saçarak
 Oğuz Kağan Destanı inanmayanları yakması
 Oğuz Kağan’ın Ortaya anlatılır.
Asya’da Türk birliğini  Kırgız Dönemi
kurmasını anlatır.  Manas Destanı
 Atilla Destanı  Müslüman Kırgızlarla
 Yaptığı savaşları anlatır. putperest Kalmuklar
 Göktürk Devri Destanları arasındaki mücadeleler
 Bozkurt Destanı anlatılır.
 Göktürklerin dişi bir  Türk destanlarının en
kurttan nasıl hacimlisidir.
türediklerini ve  Türk-Moğol Dönemi
çoğaldıklarını anlatır.  Cengizname
 Ergenekon Destanı  Moğol hükümdarı Cengiz
 Göktürklerin Ergenekon Han’ın
denilen bir yere yaşamı,savaşlarını
sığınmaları,orada 400 yıl anlatır.
oturup çoğalmaları,sonra  Selçuklu-Beylikler Dönemi
da demir bir dağı  Seyyin Battal Gazi
delerek çıkmaları ve Destanı
büyük bir devlet  Bir arap savaşçıdır.
kurmaları anlatılır.  Müslümanlığı yaymak
 Uygur Devri Destanları için insanların yanı sıra
 Tereyiş Destanı büyücü,cadı ve devlerle
 Uygurların bir kurttan savaşır.
nasıl türedikleri ve  Köroğlu Destanı
çoğaldıklarını anlatır.  Bolu Beyi’nin yaptığı
 Göç Destanı zulümleri engellemek
 Uygurların Kırgız için ortaya koyduğu
baskılarına kahramanlıklar anlatılır.
dayanamayarak Doğu  Danişment Gazi
Türkistan’a göç edişlerini Destanı
anlatır.  Anadolu’nun fethi ve bu
 Altay-Yakut mücadelenin
 Yaratılış Destanı kahramanları anlatılır.
 Türk ulusunun,evrenin nasıl
var olduğu üstüne
düşünüşünü,inanışını ve
buluşlarını efsanevi bir
biçimde anlatır.
İslamiyet sonrasi türk destanları
 Karahanlılar Dönemi
 Satuk Buğra Han
Destanı
 Karahanlı hükümdarı
Satuk Buğra Han’ın
çeşitli yerlerdeki
insanları müslümanlığa
çağırmasını,inanmayanla
ra keramet
göstermesini,savaşlarda
7
Yılmaz DAĞ
DESTANLAR
TÜRK DESTANLARI
YABANCI DESTANLAR
DOĞAL YAPMA
DESTANLAR DESTANLAR
DOĞAL YAPMA
DESTANLAR DESTANLAR
1.Yunan
1.Üç Şehitler Destanları
1.Altay-Yakut Destanı
Dönemi a-İlyada
2.Çanakkale b-Odyssia
a-Yaratılış Destanı
Destanı 2.İran Destanı
a-Şehname 1.İtalyan Destanları
2.Sakalar Dönemi Fazıl Hüsnü 3.Fin Destanı
a-Kurtarılmış Kudüs
Dağlarca a-Kalevala
a-Alp Er Tunga 4.Hint Destanları MİLTON
Destanı
b-Şu Destanı
3.Çanakkale Şehitler a-Ramayana
Destanı b-Çılgın Orlando
b-Mahabharata
5.Sümer Destanı
3.Hun Destanı M.Akif Ersoy ARİOSTO
a-Gılgamış
a-Oğuz Kağan 4.Kurtuluş Svaşı 6.Latin Destanı c-İlahi Komedya
Destanı Destanı a-Aenies
7.Japon Destanı DANTE
Cahit Kulebi
a-Şinto 2.İngiliz Destanı
4.Göktürk Dönemi 8.Rus Destanı
5.Kurtuluş Savaşı
a-Bozkurt Destanı Destanı a-İgor a-Kaybolmuş
9.Fransız Destanı Cennet
b-Ergenekon
Destanı 6.Kuva-yı Milliye a-Chanson de
Destanı TASSO
Roland
Nazım Hikmen Ran 10.İspanyol 3.Fransız Destanı
5.Uygur Dönemi
Destanı
7.Sakarya Meydan a-La Cid a-Henriade
a-Türeyiş Destanı
b-Göç Destanı Savaşı 11.Alman
Ceyhun Atuf Kansu Destanı
a-Nibelungen
8
Yılmaz DAĞ
DOĞAL DESTAN YAPMA DESTAN

3.yazılı dönem edebiyatı
 Edebiyatımızın ilk yazılı ürünleri

VIII. Yy dan kalma Göktürk
Yazıtları’dır.
 Türkler bu dönemde Göktürk
BENZERLİK ve Uygur alfabelerini
LER kullanmışlardır.
 Türk edebiyatının en önemli
yazılı eserleri “Orhun Yazıtları”
ve “Uygur Metinleri”dir.
Orhun yazıtları
TOPLUMU DERİNDEN ETKİLEYEN OLAYLAR
ANLATILIR.
ŞİİRSEL SÖYLEYİŞ VARDIR.  MS 720-735 yıllarına ait
MANZUMDURLAR. yazıtlardır.
OLAĞANÜSTÜ KİŞİLER VE OLAYLAR  Bilge Tonyukuk ve Yolluğ Tiğin
VARDIR.
tarafından yazılmıştır.
 Türklerin milli alfabesi olan
Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
 Yabancı dillerin etkisinden
uzak,yalın bir dil kullanılmıştır.
 Düşünceler
kanıtlanmış,örnekler
FARKLILIKL verilmiştir.
AR  Açıklayıcı ve tartışmacı anlatım
biçimleri kullanılmıştır.
 Söylev,anı,tarih özelliği taşır.
 Türk edebiyatının ilk söylev
örnekleridir.
 Söz oyunlarından
 Atasözü niteliği taşıyan sözler
görülür.
 “Göktürk Tarihi” konu edilir.
*Söyleyeni  Kısa cümleler vardır.
*Anonimdir. bellidir.  Yinelemeler çoktur
*Doğuş,yayıl *Şairler
tarafından  Aliterasyonlu sözyleyiş
ma ve
derlemeden yazılır. örnekleri vardır.
oluşurlar. *Uzun oluşum  Olaylar,gerçekçi bir
evreleri gözle,somutlayıcı olarak
geçirmez.
sergilenir.
 Yazıtların ilki MS 720 yılında
Bilge Tonyukuk tarafından
yazılmış ve diktirilmiştir.
9
Yılmaz DAĞ
 İkinci ve üçüncü yazıtlar Yolluğ
Tiğin tarafından yazılmıştır.
 MS 732 yılında Kültügün
adına,MS 735 yılında da Bilge
Kağan adına dikilmiştir.
 Orhun yazıtları ilk kez 1893
yılında Danimarkalı Thomsen
tarafından okunmuştur. Kır
gız
-
Uygur metinleri 14 öz
alfeb 28
harf be
eden
 Uygur alfabesi kullanılmıştır. oluş k-
uyor Türkç Te
 Türeyiş ve Göç destanları e ve ük
vardır. Farsç m
adan enl
 Din ağırlıklı metinlerdir. er
38 ilavel 1928
 Budha ve Mani dininin harf erle Ta
raf
esaslarını anlatır. ın
29
27 “p-ç- harf
 Moğolca Türkçe eski Tufan üns Bilge Kagan’ın
j-g” da
oğlu Tenri Kagan taradından 735’te
şarkıları yer almaktadır. üz
ile 32 n 21
yaptırılmıştır.
harf
İçerik yöünüyle Kül Tigin anıtlarıyla ünsz
benzerdir.
 Uygurların tıp bilgisine ve 4
Olmu Ku
ünlü 3,75 metre yüksekliğindedir.
hukukuna özgü metinler de ştur. lla 8
Dört cephelidir. nıl
vardır. 3 çift
ünsz
ünlü
Doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde
dı.
 Uygur alfabesi 14-18 harften 4
hece 15’er metin vardır.
oluşur. işare
tli
Batı yüzünde
ORHUNÇince bir metine yer verilmiştir.
YAZITLARI
 En önemli eserleri;
G  Altın Yaruk L
 Sekiz Yükmek
Ö A
 Irk Bitig
K  Bögü Han’ın Mani T
Rahipleri ile Konuşması
T  Kalyanamkara ve İ
Papamkara Hikayesi
Ü N
U
Türklerin kullandıkları alfabeler
K TONYUKUK ANITI
R
Y A İ
720’de Tonyukuk tarafından dikilmiştir.
K G
A Tarih ve anı türünün ilk örneğidir.
R R
Başarılı bir devlet adamının gözüyle,dönemin
U A İ L tarihi,hatıralar ve öğütler şeklinde halk diliyle ve
sade bir anlatımla ifade edilmiştir.
A
R P L F
L A A A
A
F L L L
B
F F F
A
E
A A A
B
B B B
S KÜL TİGİN ANITI
E
E E E İ
732’de Bikge Kağan tarafından diktirilmiştir.
S Bilge Kağan anıta,o günün sorunlarını ayrıntılı bir
S S S
şekilde ortaya koymuştur.
i i Doğu yüzünde 40,güney ve kuzey yüzlerinde
İ
İ 13’er satır metin vardır.
Anıtı Yolluğ Tigin yazmıştır. 10
Yılmaz DAĞ
 …………….. ,İslamiyet Öncesi
Türk Edeiyatında,bir kimsenin
ölümünden sonra yapılan ve
“yuğ” adı verilen dinsel yas
törenlerinde söylenen şiirlerdir.
Şehname
Doğru-Yanlış
BİGE KAGAN  Türk destanlarıyla ilgili bilgileri

ANITI genellikle Arap ve Çin
kaynaklarındanm öğreniyoruz.
 Sözlü Dönem Türk
edebiyatında İslami unsurlara
Üç Şehitler
rastlamak mümkündür. Destanı
 Türeyiş ve Bozkurt Kurtarılmış
destanlarında Türklerin bir Kudüs
kurttan türedikleri anlatılır.
 Edebi türlerin
Orhun yazıtlarının önemi
gelişimini,sanatçıların
hayatlarını ve
 Türk adının geçtiği ilk eserlerini,dönemin siyasi
metinlerdir. olaylarını ve sosyal hayatını
 Türk tarihi hakkında bilgi veren Alp Er Tunga edebiyat tarihinin
incelemek
yazılı bir kaynaktır. Destanı
kapsamında yer alır. Manas
 Türk hitabet sanatının ve anı Destanı
 Destanlarda mitolojik unsurları
türünün ilk örneklerindendir. ve olağanüstü olaylar
 Türkçenin zengin ve işlenmiş görülmez.
bir dil olduğunun kanıtıdır.
 Hükümdarın millete hesap
vermesi bakımından demokrasi
göstergesidir. Eşleştirelim
Kül Tigin
Anıtı
2.ÜNİTE/DESTAN
DÖNEMİ TÜRK UYGULAMALAR
EDEB Uygur
lar
Dolduralım Köroğlu
Destanı
 Türk edebiyatının yazılı dönemi Battal Gazi
…………ile başlar. Destanı
İskitl
 Göktürk yazıtları …………,
er
…………,……….adına
dikilmiştir.
 İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
……………olmak üzere iki
bölümden incelenir. Göç Destanı Yazılı
 Doğal destanlar ……… , ……… , Edebiy
……….olmak üzere üç evreden at
oluşur.
11
Yılmaz DAĞ
 İlim ve din alanında
Firde Arapça,edebiyat alanında
vsi Farsça ağırlık kazandı.
 Hece ölçüsnün yerini aruz
ölçüsü aldı
Vezirin kardeşi-akıbet  Eski Türk nazım biçimleri
İslamiye yanında mesnevi ve gazel gibi
t yeni nazım biçimleri kullanıldı.
Sonrası
Türk
 Oluşturulan eserler öğüt verici
Edebiya niteliktedir.
tı  Eserlerinde genellikle,dini ve
tasavvufi konulara yer
verilmiştir.
İslami dönem ilk eserleri
Kırgı  Kutadgu Bilig

z  11.yy da(1069-1070)
Yusuf Has Hacip
tarafından yazılmıştır.
 Doğu Karahanlı hakanı
Tabgaç Buğra Han’a
sunulmuştur.
Yapm  “Saadet veren bilgi”
a anlamına gelir.
Desta
 Konusu,toplum
n
hayatındaki bozuklukları Türk
düzeltecek,insanı mutlu edebiyatında
ilk
edecek yolları bulmak;busiyasetnameyi
yolları hükümdara yazmıştır
öğütler halinde
göstermektir.
 Ahlak,dinin önemi,devlet
İslami dönem türk edebiyatının dairesi gibi konulara da
özellikleri değinen didaktik bir
eserdir.
 Türkler 10.yy ın ilk yarısından  Mesnevi şeklinde
itibaren İslamiyet’i kabul yazılmıştır.
etmeye başladılar.  Aruzla 6645 beyit olarak
 İslam dinine giren Türklerin yazılmıştır.
sosyal ve kültürel hayatlarında  Eserde 173 tane de
önemli değişiklikler olmuştur. dörtlük vardır.
 Bu dönemle birlikte yazılı  Dört smbolik kişiye yer
ürünler de çoğalmaya verilmiştir.
başlamıştır.  İlk siyasetnamedir
 11. Ve 13. Yy da Türk toplumu  3 nüshası
içinde Arapça ve Farsçayı bilen vardır.Mısır,Viyana
yeni bir aydın zümre ,Fergana
doğmuştur.  Aruzla yazılan ilk Türk
 Sanatçılar,öğrendikleri Arapça edebiyatı ürünüdür.
ve Farsçanın yanında bu
dillerde meydana getirilmiş
edebiyatın etkisinde kaldılar. Hükümdar-Doğruluk
KÜNTOGDI
ve Adalet
12
Yılmaz DAĞ
 11.yy da (1072-1074),Kaşgarlı
AYTOLDI Vezir-Mutluluk ve Baht Mahmut tarafından yazılmıştır.
Vezirin oğlu-Akıl ve  Araplara Türkçeyi öğretmenk
ÖGDÜLMİŞ
Anlayış ve Türkçenin güzelliklerini
göstermek amacıyla
ODGURMIŞ yazılmıştır. Orta Asya’da
 Türkçenin ilk sözlüğüdür. yaşamıştır.
 Koşuk,sagu,sav ve destan
örneklerini içerir.
KUTADGU BİLİG’İN BİLİNEN 3 NÜSHASI
 Ansikopedik bir özelliği
vardır.Tarih,coğrafya,folklor
gibi bilimler açısından
kaynaktır.
 Eserin sonunda,dönemin Türk
HERAT NÜSHASI
Arap harfleriyle dünyasını gösteren bir harita
yazılmıştır. eklenmiştir.
Uygur harflerine
çevrilmiştir.  Türk boylarının dilleri ve illeri
Fatih s.Mehmet hakkında bilgiler vermektedir.
tarafından İstanbul’a
getirilmiştir. XI. Türk
kültürünün
yüzyılda Dîvânü
Araplara
Lûgati't-Türk
yaşayan tanıtılmasınd
adlı eseriyle
Türk dil ünlüdür a büyük rol
bilginidir Eseri hem
MISIR NÜSHASI oynadı. sözlü
FERGANA Kahire Hidiv dönemin,he
NÜSHASI Kütüphanesinin m de yazılı
En önemli müdürür Alman dönemin
nüshalardandır. Meritz tarafından
KAŞGARLI özelliğini
Kimin tarafından 1896’da taşır.
tahsis edildiği bulunmuştur. MAHMUT
bilinmemektedir.
Eseri;Kilisli
Rıfat
İyi bir tarafından
eğitim Kaşgar’d üç cilt
görmüş a doğdu. hâlinde
bastırıldı
Eserini öğretici Aruz ölçüsünü
semvolik kullanan ilk
tarzda Türk
sanatçısıdır.
yazmıştır. Atebetü’l hakayık
 12.yy Edip Ahmet Yükneki

YUSUF HAS tarafından yazılmıştır.
HACİP  Bir ahlak ve öğüt kitabıdır.
 “Hakikatler eşiği” anlamına
gelir.
İslami dönemin
ilk edebi  Aruz vezniyle yazılmıştır.
ürününü
Yazdığı  Giriş bölümü gazel biçiminde
Türk kaleme
almıştır. mesnevi (aa-ba-ca-…),asıl konuyla ilgili
edebiyatında
ilk mesneviyi sembolik bölümler ve sonuç bölümü ise
yazmıştır. nitelik dörtlük şeklinde (aaba)
taşımaktadır.
yazılmıştır.
Divanü lügati’t türk  Didaktik bir özellik taşır.
 Cömertlik,ilim,doğruluk gibi
konular işlenmiştir.
13
Yılmaz DAĞ
 Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. • Kıyamet gününün
 Arapça ve Farsça sözcük sayısı yaklaştığı hatırlatılarak
Kutadgu Bilig’e göre daha dünya hayatından
fazladır. şikayet
 Bilimin her şeyden üstün Gibi konular işlenmiştir.
olduğunu savunmuştur.  Yesevilik tarikatının
 Anlatılanlar ayet ve hadislere görüşlerini,ilkelerini yaymaktır.
dayanır.  Koşma tarzıyla,7 ve 12’li hece
 46 beyit ve 101 dörtlükten ölçüsüyle yazılmıştır.
oluşmaktadır.
Dini-
Eserini Tasavvufi
didaktik halk şiiri
Eserinde tarzda geleneği
Manzum bir “Hikmet”
hem aruz yazmıştır. onunla
ahlak kitabı tarzı şiir
hem başlamıştır.
olan eserini geleneğini
hece;hem
didaktik başlatmıştır.
dörtlük hem
tarzda
de beyit
yazmıştır.
kullanmıştır.
AHMET YESEVİ
EDİP AHMET (12.yy)
YÜKNEKİ
Eserini
Karahanlı Atabetü’l
Türkçesiyle İlk tasavvuf
Hakayık’ı “Fakr-name”
yazmıştır. İslamiyet olarak
yazmıştır. adlı tasavufi “yesevi”
başka eseri öncesi ile
İslami tarikatını
de vardır.
dönem şiirin kurmuştur.
içeriğini
kaynaştırmış
tır.
Divan-ı hikmet Kaşgarlı mahmut ile atatürk’ün türk

dili ile ilgili ortak görüşleri
 12.yy da Ahmet Yesevi
tarafından yazılmıştır.  Türk milleti demek,Türk dili
 Şiirler sade halk diliyle demektir.
yazılmıştır.  Türk milletinin her şeyi dilinde
 Dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yaşamaktadır.
yazılmıştır.  Türk dilini yabancı dillerin
 Yazılış amacı,halka İslam etkisinden kurtarmak gerekir.
esaslarını hikmetli bir şekilde  Türk dili,her kavramı
öğretmektir. karşılayabilecek zengin ve
 Eserde; köklü bir dildir.
• Allah’a ulaşmanın yolları,  Türkçe’nin pek çok ülkede ve
• Peygamber sevgisi, bölgede milyonlarca kişi
• Dervişlik üzerine öğütler, tarafından konuşulması onun
14
Yılmaz DAĞ
dünyanın büyük dillerinden biri • Ebül-hayr Rumi tarafından Türk
olduğunu göstermektedir. İslamiyet’in kabulünden
sözlü geleneğinden toplanarak
sonrakitaplaştırılmıştır.
oluşturulan ilk eserler
Olay çevresinde oluşan metinler-1 • Yazıya geçirilmiş ilk Nasrettin
de bazı …………….ve
Hoca hikayesini içermektedir.
……………….kelimeler
Battalname
kullanılmaya başlanmıştır.
gazavetname
12.yy başlarında Edip
 İslam kültür dairesinin ortak Ahmet Yükneki tarafından
ürünüdür.  Savaşları
yazılmış olankonu edinen
 Seyyid Battal Gazi’nin eserlerdir.
menkıbeleşmiş hayatı üzerine
……………………. “hakikatler
 Bir kalenin veya şehrin
kurulmuş anonim ve destani bir eşiği” veya “hakikatler
alınmasını konu edinen eserler
halk basamağı” anlamına gelir.
Dedehikayesidir.
korkut hikayeleri “fetihname”,
…………………..dininin
 Düşmanın yenilgisiylekabul biten
edilmesiyle
savaşları Türkler yerleşik
konu edinen eserlere
 Destandan halk öykücülüğüne “zafername”adı
hayata geçmeye başlamış verilir.
geçiş döneminin ürünü olan
ve kültür merkezleri,şehirler
hikalerdir. menakıbname
 15.yy da yazıya geçirilmiştir. kurmuşlardır.
 Olağanüstü olaylarla gerçek Geçiş
 Din dönemi eserlerinde
olaylar iç içedir. nazım birimi olarak hem
büyüklerinin,mürşitlerin,tarikat
 Dede Korkut,öykülerin içinde Türklerin milli birimi olan
büyüklerinin
adı geçen yaşlı,bilge,meçhul hayatlarını,gösterdikleri
……………hem de İslami
halk ozanıdır. kerametleri
gelenekten konu edinen eserlerdir
alınan
 Eserin yazarı belli değildir.
……………….kullanılmıştır.
 12 öyküden oluşmaktadır. uygulamalar
Kutadgu Biligkabulünden
İslamiyetin 11.yy’da sonra
 Aşk,yiğitlik
gösterisi,kahramanlık,boylar ……………….tarafından
türklerin kullandığı lehçeler
arasındaki savaşları konu dolduralım
…………….Türkçesiyle
edinir. yazılmıştır.
 Eserde şiir ve düzyazı iç içedir. 14.yy’a ait manzum ve
mensur eserler genellikle
danişmendname …………..geleneği etrafında
oluşturulmuştur.
 Danişmend Gazi ve Melik Nasrettin Hoca fıkralarında
Gazi’nin gösterdikleri …………bir dil vardır.
kahramanlıkları anlatır. XIII.yy’da Anadolu’da
 12.yy’da anonim olarak ortaya yayılmaya başlayan ve
çıkmıştır. günümüze kadar süre gelen
 13.yy’da yazıya geçirilmiştir.
Bektaşiliğin kurucusu
………....
saltukname Dede Korkut Hikayeleri’nde
olayların anlatıldığı kısımlar
• 13.yy’da yaşayan Sarı ………….duygulu söyleyişler
Saltuk’un efsanevi hayatını ise ……………biçiminde
anlatır.
ifade edilmiştir.
• Rumelinin Türkleşmesinde
büyük katkısı olan Sarı
Saltuk’un menkıbeleri anlatılır.
15
ise ………….biçiminde ifade
edilmiştir.
Yılmaz DAĞ
Divan-ı Hikmet
Atabet’ül
HakayıkEserlerin anlamları
Battalname,yazıya geçirildiği
13-14.yy
Divan-ı Lügat’it
dönemin dini,siyasi ve sosyal Türk
Dönemin biçim özellikleri
özelliklerini yansıtır.
Danişmendname ve Kutadgu Bilig
Battalname sözlü gelenek
Nazım şekilleri
içinde oluşmuş,daha sonra
yazıya geçirilmiştir.
11 ve 15..yy lar arasında Arap ve Fars edebiyatlarının
oluşturulduğu düşünülen nazım
Battalname,Danişmendname şekilleri(gazel,kaside,mesnevi
ve Dede KorkutDoğru-yanlış
Hikayeleri …)kullanılmaya başlanmıştır.
Oğuz Türkçesiyle yazıya
geçirilmiştir.
10 ile 12.yy arasında Türk Nazım birimi
edebiyatı bir geçiş dönemi
yaşamıştır.
Türkle,İslam dinini kabul
etmeden önce göçebe olarak Dörtlük biriminin yanında Arap
yaşıyorlardı ve doğayla iç ve Fars edebiyatı nazım birimi
ieçydiler. beyit kullanılmıştır
ölçüsü
Hece ölçüsü ve aruz
uyak
eşleştirelim
Tam ve zengin uyak
Edip Ahmet
Kutadgu Bilig Yükneki
Edebi türler
Divan-ı Hikmet Ahmet Yesevi
Şiir,nesir
Didaktik içerikli mesneviler.
Divan-ı Lügat’it Yusuf Has Hacib
Türk
dil
Kaşgarlı
Atabet’ül Hakayık Hakaniye Lehçesi
Mahmut
Arapça-Farsça sözcükler kullanıldı 16
Yılmaz DAĞ
üslup
Dönemim içerik özellikleri

Kalıplaşmış benzetmelere yer Beyitlerle 4’lüklerle Bentlerle
verildi. Kurulanlar Kurulanlar
Didaktik metinlerdir. Kurulanlar
Eserlerde İslamiyet öncesi M T

M
İslami kültür bir arada yer G K M Ü
R T Ş U
E T
E
A A E K S R
almıştır. Z S S I T U U A R K R
C
Toplumsal sorunlar,ahlak ve E İ N T E BÂ YU RK AB İ
B İ
L D E A Z İ
dindir. E V A
İ Ğ I B İ
B B
İslam felsefesi hakimdir. İ A E E
Giriş, T N
N
Toplumu yönlendirme ve Konunun işlendiği bölüm, T T
Bitiş
İslamiyet’i öğretmeyi Giriş bölümü;
amaçlayan eserler Dibace:Ön söz
Olay çevresinde oluşan metinler-2
verilmiştir. Tevhid:Allah’ın birliğinin anlatıldığı
bölüm,
Dil ArapçaiFarsça sözcüklerle Münacaat:Allah’a yapılan yalvarış
yüklüdür. mesnevi
ve yakarışların dile getirildiği
Konu bütünlüğü yoktur.Her bölüm,
Naat:Hz.Muhammed’in övüldüğü
beyit anlamca kendi bölüm,“ikişer,ikişerlik”anlamına
Arapça’da
arasında bir bütündür. Miraciye:Hz.Muhammed’in Recep
gelir.
Düşünceden çok söyleyiş Kendi aralarında
ayının uyaklı
27.gecesi beyitlerden
göğe yükselerek
oluşur.
Allah ile görüşmesinin anlatıldığı
güzelliğine önem verilmiştir. Aruzbölüm,
ölçüsüyle yazılır.
Toplumsal konulara yer Divan şiirinin
Mehd-i en uzun nazım
Çehar-Yar-ı biçimidir.
Güzin:Dört
Divan edebiyatında
verilmemiştir. halifenin övüldüğü bölüm,
“roman”,”hikaye”türlerinin işlevini
Eserin sunulacağı kişiye övgü,
Şiirde tasavvuf,Sebk-i görür.
HerEserin yazılış
beyit kendi sebebi.kafiyelidir.(aa-
arasında
Hindi,Türki-i Basit ve Mesneviler
bb-cc-dd-ee-….) işledikleri konulara
Mahallileşme akımları Bir göre;
şairin 5 mesnevisinden oluşan
eserler bütününe “Hamse” adı verilir.
görülür. Hamse sahibi şairler;
Nesir yerine “inşa”sözü Ali Şir Nevai,
Taşlıcalı Yahya,
kullanıldı Nev’i Zâde Atayı
Nesir türündeki yazılara Mesnevilerde asıl konuya doğrudan
“münşeat”,nesir yazarlarına girilmez.
Üç ana bölüm vardır:
“münşi”adı verildi.
Divan edebiyatı
nazım biçimleri
17
Yılmaz DAĞ
Ahmed-i Dahi-Çengname
Süleyman Çelebi-Vesiletü’n-Necat(Mevlid)
Şeyhi-Hüsrev ü Şirin,Harname
Cem Sultan-Cemşid u Hurşid
Hamdullah Hamdi(Hamse)-Leyla ile Mecnun,Yusuf u Züleyha,Mevlid,Tuhfetü’l-
Uşşak,Kıyafetname
Mesihi-Edrine Şehrengizi(İlk şehrengiz)

Cafer Çelebi-Hevesname
Revani-İşretname
Lami-Ferhad u Şirin,Namık u Azra,Şem ü Pervane
Kemalpaşazade-Yusuf u Züleyha
Mizahi
Zâti-Şem u Pervane,Ahmed u Mahmud,Edirne Şehrengizi
Fuzûli-Leylamesneviler
vü Mecnun,Beng ü Bade,Sohbetü’l-Esrar
Kara Fazli-Gül ü Bülbül,Hüma ve Hümayün
Taşlıcalı Yahya(Hamse)-Gencine-i Raz,Kitabu’l-Usül,Gülşen-i Envar,Yusuf u
Savaş ve
Züleyha,Şah kahramanlık
u Geda
mesnevileri,
Ganizade Nadiri(Hamse)-
Nahifî-Mesnevi Tercümesi
Miraciye,Şehname,Mahzen-i
Şeyh Galip-Hüsn ü Aşk Bahr
Nevizade Atayi(Hamse)-Nefhatü’l-
Vehbî-Lutfiye
Dini ve tasavvufi Ezhar,Sohbetü’l-Ebkar,Sakiname,Hilyetü’l
mesneviler Efkar
Edirneli Güfti-Teşrifatü’ş-Şuara
Nabî-Hayriyye,Hayrabad,Surname
Enderunlu Fazıl-
Aşk konulu mesneviler Sabit-Zafername,Edhem ü
Hubabname,Zenname,Defter-i Aşk
Hüma,Berbername,Derename
Keçecizade İzzet Molla-Mihnet-i
Neşati-Edirne Şehrengizi
Keşan,Gülşen-i Aşk
Tabî-İstanbul Şehrengizi
Ziya Paşa-Harabat Mukaddimesi
Bir şehri anlatan Güftî-Hasb-ı
NamıkHâlKemal-Tahrib-i Harabat’ın bir kısmı
mesneviler
Beyanî-Şah u Derviş ıl
Abdülhamit Tarhan-Manzum tiyatroları
y
13.yüzyıl ü z
7.y
1
Ahlaki veYüzyıllara
öğretici göre başlıca
mesneviler mesneviler
11.yüzyıl
Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacip(İlk Mevlana-Mesnevi

Mesnevi) 14
.yü
zy
ıl
Şeyyad Hamza-Yusuf u Zeleyha,Destan-ı Sultan Mehmed
Yunus Emre-Risaletü’n Nushiye
Gülşehri-Mantıku’t-Tayr
Aşık Paşa-Garipname
Hoca Mesud-Seheyl ü Nevbahar 15.yüzyıl
Erzurumlu Mustafa Darir-Kıssa-i Yusuf
Şeyhoğlu Mustafa-Hurşidname
Ahmedi-İskendername,Cemşid u Hurşid,Tervihü’l-Ervah,Esrarname,Mirkatü’l- 18
Edeb
Eflaki-Menakıbü’l-Arifin
Yılmaz DAĞ
Hattım hisabın bil dedin gavgalara
saldın beni
Zülfüm hayalin kıl dedin sevdalara
saldın beni
Geh ebr veş giryan edip geh bad veş

püyan edip
Mecnun-ı sergerdan edip sahralara
saldın beni
16
.yü Vaslım dilersin çün dedin lutf edeyin
zyı
l olsun dedin
Yarın dedin birgün dedin ferdalara
Aşk,sevgili,güzellik,içki,doğa konusunda Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
saldın beni
yazılan şiirlerdir. 18.yüzyıl Kılma derman kim helakim zehri
Felsefi bir düşünce,bir hayat dermanındadır.
Yusuf gibi izzette sen Yakub veş
görüşü,kaderden yakınma gibi konular da mihnette ben Fuzuli
Beni candan usandırdı cefâdan yâr
işlenir. Yâ Rab
Dil sakin-i
usanmaz mı hazenaşk
beytülbelâ-yı ile kıl aşinâ meni
tenhalara
Nazım birimi beyittir. saldın Bir dem belâ-yı aşktan
beni yandı âhımdan murâdım etme cüdâ meni
19.yüzyıl Felekler
Aruzun her kalıbıyla yazılır.
şem'i yanmaz mı
Kafiye düzeni, aa-ba-ca-da-….. Fuzuli
Baki sıfat verdin elem ettin gözüm
Beyit sayısı 5-15 arasındadır. yaşını yem
Kamu bîmârına cânân deva-yı derd
Gazelin konu bakımından
gazel halk Kıldın garik-i
eder ihsanbahr-ı gam deryalara
edebiyatındaki karşılığı “koşma”dır. saldın beni
Niçün kılmaz bana derman beni
Gazelde adlandırma şöyeledir:
bîmar sanmaz mı
Gazelin ilk beytine MATLA,
Gazelin son beytine MAKTA, Beni candan
Şeb-i hicranusandırdı
Baki / cefâdan
yanar cânım dökeryâr
kan
En güzel beytine BEYT-ÜL GAZEL, usanmaz mı
çeşm-i giryânım
Anlam birliği ve konu bütünlüğü taşıyan Felekler yandıefgânım
âhımdankara
/ murâdım
Uyarır halkı bahtım şem'i
gazellere YEK AHENK, yanmaz mı mı
uyanmaz
Her beyti beyt-ül gazel niteliğinde olan
gazellere YEK AVAZ, Kamu
Gûl-i bîmârına
ruhsârınacânân
karşu /gözümden
deva-yı derd
Son beyitte mahlasını kullandığı beyite eder ihsan
kanlu akar su
TAÇ BEYİT. Niçün kılmaz bana derman / beni bîmar
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular
Bir beyitin dizesinin ortasındaki bir kelime sanmaz mı
bulanmaz mı
ile sondaki kelime arasında
kafiyelenmesine Musammat Gazel denir. Şeb-i hicran yanar cânım /ben
döker kan
Gâmım pinhan tutardım dedîler
çeşm-i giryânım
yâre kıl rûşen
Uyadır halkı efgânım
Desem ol bî-vefâ / gara inanır
bilmem bahtımmı
uyanmaz
inanmaz mımı
Divan edebiyatının en sevilen nazım Gûl-i ruhsârına

Değildim ben karşu / gözümden
sana mâil sen ettinkanlu
şeklidir. akar su
aklımı zâil
En güzel mısrasına mısra-i berceste Habîbim
Beni tanfasl-ı güldür
eyleyen buseni
gafîl / akar sular
görgeç
denir. bulanmaz mı
utanmaz mı
Fuzuli,Baki,Naili,Nedim gazelleriyle
ünlüdür. Gâmım
Fuzûlî pinhan dutardım
rind-i şeydâdır / ben dedîler
hemîşe halka
Değildim ben sana mail Sen ettin yâre kıl rûşen
rüsvâdır
aklımı zâil. Desem ol bî-vefâ bilmen / inanır mı
Sorun kim bu ne sevdâdır bu
inanmaz mı
sevdâdan usanmaz mı
Değildim ben sana mâil / sen ettin aklımı
Fuzuli 19
zâil
Bana ta'n eyleyen gâfil / seni görgeç
utanmaz mı
a
Yılmaz DAĞ
a
Fahriye
Dua
Culûsiye
Şairin
 Din ve devlet büyüklerini övmek için
x Padişahın
kendisini
tahta
Övülen çıkışını
kişiye
yazılır.
övdüğü
a Beyit sayısıdua
 kutlamak 2-12edilen
için yazılan
arasındadır.
 Beyit sayısı 33-99 arasındadır. Matla beyti
(…) bölümdür.
yoktur.
 Bir kasidenin ilk beytine matla,son

bölümdür. kasidelerdir.
 Felsefi ve toplumsal düşünceler
beytine makta,en güzel beytine
anlatılır.
kaside
beytü’l kasid,şairin mahlasının geçtiği
beyte taç beyit denir.
x Konularına göre
 Genellikle yergi konuları işlenir.
kasideler
 Kafiye düzeni ab-cb-db-eb-….
 Kafiye örgüsü,aa-ba-ca-da-ea-…. a
 Kasidenin üstadı Nef’i ‘dir.  Mısra sayısı 4’ten fazla olana
 Arzuzun her kaılıbıyla yazılır.Fakan en “kıt’a-i kebire”denir.
çok da uzun kalıplarıyla yazılır. x  Beyitler arasında anlam birliği
Tevhid
 Kasideler belli bir amaç için söylenir. vardır.
 Kasideler şu bölümlerden oluşur: Allah’ın birliğini anlatan
 Şair genellikle mahlasını
a kasidelerdir.
kullanmaz.
 Kıt’ası meşhur olan şairler;
 Necati Bey,
Münacat
Fuzuli,
Nesip(Teşbib)
Kasidenin giriş x
Allah’a  yalvarmak
Baki, için
Ruhi,
böülümüdür.Yapılan yazılan 
kasidelerdir.
Nedim,
tasvire göre adlandırılır. a
 Galip
(…) Dede,
Bahariyye  İzzet Molla.
Nesiplerin x Na’t
baharı anlatan Hz.Muhammed’i
a övmek
kasideleridir.
Şitaiyye
için yazılan kasidelerdir.
Nesiplerin kışı x
anlatan
kasideleridir.İydiyye a Medhiye
Nesiplerin Padişah ve vezirleri övmek
bayram ve için yazılan kasidelerdir.
düğüngibi
konuları
anlatan x
Hicviye
kasideleridir.
Girizgah Bir akimseyi yermek için yazılan
Konuya giriş kasidelerdir.
 Gazelin özel biçimidir.
bölümüdür.Tek beyitten (Nef’î ‘nin
Uzun“Siham-ı Kaza”
dizeler kısa sı)
dizelerin
x eklenmesiyle oluşur
oluşur.
Medhiye
a  Eklenen dizeye “ziyade” denir.
Mersiye
Adına kaside yazılan kişi Kasidenin
 Ziyadelerbölümleri
asıl asıl düzeyi anlam
övülür. Ölen kişiler için yazılan
bakımından
şema tamamlamalıdır.
kasidelerdir.
 Uyak düzeni gazel gibidir.
Tegazzül
Kasidenin içinde N (Baki’nin
x “Kanuni Mersiyesi”)
bulunan gazeldir.Her E (Sözlü dönemde sagu,halk
kasidede bulunmaz. S a edebiyatında ağıt.)
İ 20
P
x
x
Yılmaz DAĞa
G
İ
R
İ
Z
G
A
h
Kalem olsun ol kâtib-i bed

tahririn
M Ki fesâd-ı rakamı sûrumuzu
E şûr eyler
T
H Gâh bir harf sükûtuyle eder
İ
Y
müstezat
nadiri nâr
E Gâh bir nokta kusuruyla
gözü kör eyler
Fuzûli
D
U
A
T
E
G
A Ey şûh-i kerem-pîşe dil-i zâr senindir
Z
Z Yok minnetin aslâ
Ü Ey kan-ı Güher
 Doğu anda ne kim var
Lehçesi(Hakaniye
L
senindir
Türkçesi)
Pinhân ü hüveyda
 Karahanlılar,İslamiyeti
F kabul eden ilk Türk
Sen kim gelesin meclise bir yer mi
A
H Kıt’a bulunmaz devletidir.
R 10.-12.yy
Başüzre larda
yerin var
İ
Y
Karahanlılar
Gül goncesisin döneminde
gûşe-i destar senindir
E konuşulan
Gel ey gül-i ra’nâ Türkçe’dir.
 14.yy dan itibaren
Çağatayca adını alan bu
Nedim
lehçe aslında
Uygurca’nın devamıdır.
 Bugünkü Özbekçe ise
Çağatayca’nın
devamıdır.
21
Yılmaz DAĞ
 Karahanlılar döneminde  Halk edebiyatı
yazılan en ünlü eserler; ürünleri;içerik,biçim ve
“Kutadgu Bilig”.”Divanü oluşturulma şekillerine göre üç
Lügati’t Türk”,ve bölüme ayrılır:
“Atabetü’l Hakayık”tır.  Anonim Halk Edebiyatı
 Batı Lehçesi(Oğuzca)  Aşık Edebiyatı
 Göktürkçenin devamıdır.  Tekke ve Tasavvuf
 Selçuklu İmparatorluğu Edebiyatı
döneminde batıya doğru
yayılmıştır. Anonim halk edebiyatı
 14.yy dan itibaren Azeri
Türkçesi ve Anadolu  Söyleyeni bilinmeyen,halkın
Türkçesi olarak ikiye ortak malı sayılan ürünlerdir.
ayrılmıştır.  Sözlü edebiyat geleneği
 Anadolu Türkçedinin üzerine temellendirilmiştir.
yerini bugünkü Türkiye  Halkın dili kullanılmıştır.
Türkçesi almıştır.  Dörtlükler hece vezniyle
yazılmıştır.
 Ölüm,aşk,hasret,yiğitlik gibi
Halk edebiyatı konular işlenmiştir.
 Halk arasında gelişen ve Anonim halk edebiyatı şiir biçimleri

İslamiyet’ten önceki Türk
edebiyatı geleneklerinin
uzantısı niteliği taşıyan sözlü MANİ
edebiyattır.
 Dil,halkın konuştuğu günlük  Anonim Halk edebiyatının en küçük şiir
konuşma dilidir. biçimidir.
 Deyimlere ve halk  Tek dörtlükten oluşur.
 7’li hece ölçüsüyle söylenir.
söyleyişlerine yer verilmiştir. DÜZ MANİ düzeni “aaxa” dır.
 Uyak
 Şiirle müzik iç içedir. Gülüm kurutmam
 Anlatılmak istenen son iki dizededir.İlk
 Şiir,saz şairi(ozan) veya aşık seni dizeler doldurma niteliği taşırlar.
denen kişilşerce,bağlama adı Suda çürütmem
Aşk,sevgi,doğa güzellikleri,ayrılık,özlem
seni gibi konular işlenmiştir.
verilen bir sazla söylenmiştir. Senelerce
 Konu sınırlaması yoktur.
 Genellikle dörtlük nazım birimi görmesem
 Maniler biçim bakımından değişik
kullanılmıştır. Yine unutmam
biçimlere ayrılır:
seni
 Çoğunlukla hece ölçüsü
KESİK MANİ
kullanılmıştır.Az da olsa aruz Kuleden
ölçüsü de kullanılmıştır. Ses geliyor
kuleden
 Yarım kafiye kullanılmıştır ve O kaş o göz değil
rediften yararlanılmıştır. mi
 Şiirlerde az da olsa söz Beni sana kul
eden
sanatlarına –teşbih,meca- yer AYAKLI MANİ
verilmiştir. Ah gamda gül
gamda gül
 Doğaya ve gerçek yaşama Gamda bülbül
dayalı somut bir şiir anlayışı gamda gül ARTIK MANİ
Şadanlar her gün Dağdan kestim
benimsenmiştir. güler kereste
 Aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yi Yiğit isen gamda gül Kuş besledim
ğitlik,toplum,din,zamandan kafeste
Yarin hasta
şikayet gibi konular işlenmiştir. dediler
 Daha çok,şiir alanında Yetiştim son
gelişmiştir.Düzyazı örnekleri nefeste
Son bir seslendi
geri planda kalmıştır. bana
Hayat buldum o
seste
22
Yılmaz DAĞ
TÜRKÜ
 Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
 Söyleyeni bilinmez.
 Düzenleyici,derleyici ve yörelerin AĞIT
adıyla anılır.
 İki böülmden oluşur.
 Asıl sözlerin bulunduğu bölüme “bent"
adı verilir.
 İkinci bölüm ise her bendin sonunda
tekrarlanan nakarattır.Buna
“kavuştak”veya “bağlama” denir.
 7,8 veya 11’li hece vezniyle söylenir.
 Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,hasret,sevgi
ve güzellik gibi konular işlenir. Ölüm veya yas törenlerinde
Telgrafın söylenen lirik şiirlerdir.
direkleri sayılmaz
 Konusu ve şekli devirden devire ve Ölçü ve uyak
Böyledüzeni türküyekoyulmaz
civan teneşire benzer.
yöreden yöreye değişir. İslamiyet Benim yavrumkarşılığı:sagu
öncesindeki baygın düşmüş
 Bazıları yörelerine göre ayılmaz
Divan edebiyatındaki karşılığı:mersiyedir.
Ne deyip de ağlayayım bugün
adlandırılır:kırık,kayabaşı,bozlak,hoyrat ben
….
Mezarımı yol üstüne kazsınlar
Üzerine al yeşil koysunlar
ORDU’NUN DERELERİ Gelen geçen nâ-muratmış
Ordunun dereleri desinler
Aksa yukarı aksa Ne deyip de ağlayayım bugün
Vermem seni ellere ben
Ordu üstüme kalksa sürmelim
amman Telgrafın direkleri dert olur
Sen ağlama yüreğime dert olur
Oy Mehmed’im Mehmed’im Böyle yerler baykuşlara yar olur
Sana küstüm demedim Ne deyip de ağlayayım bugün
Beni sana geçmişler ben
Vallahi ben demedim sürmelim
amman
Ordu’nun dereleri
Kara yosun bağlıyor
Kalk gidelim sevdiğim Düzyazı örnekleri
Anan evde ağlıyor sürmelim
amman
ATASÖZÜ
Oy Mehmed’im Mehmed’im Uzun deneyim ve gözlem ürünü
Sana küstüm demedim
Beni sana geçmişler
olan,topluma bir öğüt vererek
Vallahi ben demedim sürmelim doğru yolu göstermeye çalışan
amman kısa,özlü sözlerdir.
Geniş zaman ve emir kipi
kullanılır.
Hem gerçek hem mecaz
anlamlıdır.
 Kendi düşen ağlamaz.

 Emanet ata binen tez iner.
 Söz büyüğün su küçüğün.
 Ayağını yorganına göre uzat
NİNNİ  Komşu komşunun külüne
Annalerin,bebeklerinin uyutmasını sağlamak veya muhtaçtır.
ağlamasını durdurmak için,sade bir dille ezgili DEYİM
olarak söyledikleri şiirlerdir.
7’li,82li ve 9’lu hece ölçsüyle söylenir. Bir durumu anlatmak için,en az
Dandini dandini danalı iki kelimeden oluşur.
bebek
Elleri kolları kınalı Mecaz anlamlı söz gruplarıdır.
bebek 23
Benim de yavrum cicili
bebek
Uyusun da büyüsün
ninni
Yılmaz DAĞ
TEKERLEME
SözcüklerinsesCanbenzerliğinden
evinden vurmak.
yararlanılarak oluşturulan
 Gemi yarı
azıya almak.
Saçını süpürge
anlamlı,yarı anlamsız etmek.
sözlerdir.
 Aba altından sopa
Şiir biçiminde de oluşturulan
göstermek.
tekerlemeler de vardır.
Ölçü,uyak,seci ve aliterasyondan MEDDAH
Tek adamlı tiyatrodur.
Tiyatronun bütün karakterlerini
kendi kişiliğinde birleştiren bir
aktördür.
Bir hikayeyi başından sonuna
kadar,yüksekçe bir
yerde,karakterleri şivelerine
göre konuşturarak anlatır.
 Karga karga gak,dedi Perdesi,sahnesi,dekoru ve
BİLMECE Çık şu dala bak,dedi
kostümü yoktur.
Karga
Bir varlığın senikavramın,bazı
veya tutarım
Kanadını yolarım Her şey,meddah denen kişinin
niteliklerini söyleyerek (ip ucu zekasına,bilgisine,söz
 Bir berber bir berbere bre
vererek)ne olduğunun
berber gel beraberbilinmesini
bir berber söylemedeki hünerine
istemektir.
dükkanı açalım demiş. bağlırıdır.
Şiir biçiminde de söylenir.
Uyak,seci,ölçü ve aliterasyondan ORTAOYUNU
Bir
meydanda;metinsiz,suflörsüz,ezbersiz
oynanan bir oyundur.
Anlatılan olaylar ustadan
çırağa,kuşaktan kuşağageçerek
değişikliğe uğrar.
Giriş (Pişekar’ın sahneye
gelişi.),muhavere(Pişekar’la
 Gökten yağar kar değil,
Ses çıkarır taş değil, Kavuklu’nun karşılıklı
Yuvarlaktır top değil, konuşması),fasıl(aslı konu) ve
Bilin bakalım bu nedir? (D . . .) bitiş(perdeden çekilme9 gibi
FIKRA Ben giderim,o gider, dört bölümden oluşur.
Kâh benden
Bir düşünceyi önce gider,
insanlara,mizah Başoyuncu,oyunu
Kâh arkamdan emekler.
öğelerini kullanıp onların açan,yürüten,kapatan;okumuş,
(G . . . .)
gülümsemelerini sağlayarak
 Hanım içerde,saçı dışarıda. orta sınıf şehirliyi temsil eden
aktarmak amacıyla
(M . . . .) oluşturulmuş Pişekar’dır.
kısa anlatımlardır. Pişekar’la birlikte oyunu
Yol göstericilik söz konusudur. yürüten;ikinci oyuncu,kavuk ve
Nasrettin Hoca,Karadeniz,Bektaşi kaftan giyen Kavuklu’dur.
fıkraları Pişekar,Hacivat’ın;Kavuklu,Kara
göz’ün yerini tutar.
HALK HİKAYELERİ Zenne(kadın tipini canlandıran
Aşıkların köy odalarında,düğün erkek oyuncu),
meclislerinde,kasaba ve Rumeli(pehlivan/arabacı),
kahvehanelerde saz eşliğinde Balama(Rum-Frenk taklitçisi),
anlattıkları hikayelerdir. Çelebi(zengin mirasyedi),
Sevgi ve kahramanlık konuları Külhanbeyi(tulumbacı)
işlenir. Denyo(küstah mahalle çocuğu)
Olağanüstü olaylar azdır. Acem(tüccar), 24
Oluşturuldukları çağdaki sosyal Arap(kına tüccarı),
yapıyı yansıtır. Yahudi(eskici/kuyumcu)
Olaylar düzyazı biçiminde anlatılır.
Yılmaz DAĞ
 Aşıklar;köylerden,kasabalardan
, şehirlerden ve asker
ocaklarından yetişmiştir.
 Hecenin yanı sıra aruz
ölçüsünü de kullanmışlardır.
 Nazım birimi olarak dörtlük ve
beyit kullanmışlardır.
 Aşk,tabiat,gurbet,ayrılık,ölüm,ö
zlem,kıskançlık,yiğitlik,toplumu
n sorunları gibi konular
işlenmiştir.
KARAGÖZ
 Aşık tarzı halk şiiri geleneğinde
Gölge oyunu olarak bilinir. saz çalıp söyleyenlere “aşık,saz
Başkarakterlerinden Karagöz,cahil şairi,meydan şairi,çöğür şairi”
halk tipini, gibi isimler verilir.
Hacivat ise yarı aydın tipi temsil  Bu edebiyatın başlıca
eder. temsilcileri;
Karagöz,Hacivat’ın kullandığı • Kul
yabancı sözcükleri anlamaz görünüp Mehmet,Köroğlu,Kayıkçı
Kul
onlara yanlış anlamlar yüklerken bir
Mustafa,Gevheri,Karacaoğl
taraftan da Hacivat ile alay eder. an,Aşık
Hacivat,kişisel çıkarlarını her zaman Ömer,Katibi,Dertli,Dadaloğl
ön planda tutar. u,Erzurumlu
Oyun doğaçlama esasına dayanır. Emrah,Seyrani,Bayburtlu
Giriş(Hacivat’ın sahneye Zihni,Aşık Veysel,Murat
gelişi),muhavere(Karagöz ile Çobanoğlu,Aşık Reyhani
Hacivat’ın karşılıklı
konuşması),fasıl(asıl konu), ve  Aşıklar,eğitimleri,konumları ve
bitiş(perdeden çekilme) gibi dört yaşadıkları yerler itibariyle;
bölümden oluşur. • Köy şairleri,konar geçer
Zenne(kadın tipini canlandıran  Aşık tarzı şairler,kalem
halk şiirinin en çok kullanılan
erkek oyuncu), nazım biçimidir.
şairleri,halk şairleri,asker
 Nazım birimi dörtlüktür.
Çelebi(genç mirasyedi), şairler şeklinde
 Genellikle 3-5 dörtlükten oluşur.
Tuzsuz Deli Bekir(sarhoş), adlandırılmıştır.
 Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla (6+5,4+4+3
Beberuhi(cüce ve aptal), Şiirlerde
 duraklı) yarım kafiye
söylenir.
Arnavut(bahçıvan), kullanılmıştır.
 Uyak düzeni;
Efe(zorba),  Aşık• Ömer,Gevheri
abab-cccb-dddb-eeeb divan şiiri
Kayserili(pastırmacı) • abcb-dddb-eeeb-fffb
geleneğinden etkilenerek
Acem(tüccar) •
aruzla aaab-cccb-dddb-eeeb
şiirler yazmışlardır.
 biçimsel farklılıklara göre adlandırılır;
 Açık,sade
•
ve anlaşılır halk dili
Koşma-Şarkı
kullanılmıştır.
• Musammat Koşma
 Nazım
• şekilleri;
Ayaklı Koşma
Âşık edebiyatı • Koşma, göre;
 Koşma,temalarına
 Güzelleme:
• Semai,
 Aşık adı verilen halk şairleri • Aşk,doğa,güzellik gibi konular
• işlenir.
Varsağı,
tarafından oluşturulmuştur.
•
• DivanDestanedebiyatında en çok gazel,
 Aşıklar genellikle okuryazar
değildir,şiirlerini sazla çalıp • İslamiyet önceki Türk şiirinde de
koşuk’a benzer.
söylerler. KOŞMA
 Koçaklama
 Şairlerin adı genellikle son • Epik bir anlatımla
dörtlükte bulunur. yiğitlik,kahramanlık,savaş gibi
 Ürünlerini, “Cönk” adı verilen konular işlenir.
elyazması defterlerde toplarlar.  Taşlama
• Satrik bir şiirdir.
• Kişi veya toplumun bozuk yönleri
dile getirilir. 25
• Divan edebiyatında “hicviye” adını
alır.
 Ağıt
• Sevilen bir kişinin ölümünden dolayı
Yılmaz DAĞ
Hece ölçüsünü Aşk,özlem,ayrılık,gur

kullanmıştır. bet gibi konuları
Sade bir dili vardır. işlemiştir.
 Kendine özgü ezgisi vardır.

 8’li hece vezniyle söylenir.
 Şekil özellikleri bakımından
koşmaya benzer.
 Son dörtlükte
GEVHERİ şairin mahlası
geçer. (17.yy)
 Aşk,doğa,ayrılıktan
yakınma,üzüntü,acıma,sevgiliye
kavuşma isteği gibi konular
işlenir.
 3-6 dörtlük arasında değişir.
 Aruz ölçüsüyle yazılan semailer
de vardır. Divan edebiyatından
Medrese eğitimi etkilenmiştir.
Aruzla da şiirler
gördüğü için “kalem yazmıştır.
şairi” olarak anılmıştır. Divan edebiyatı nazım
şekillerini kullanmıştır.
KOŞM bilmem
Mecnun’a dönmüşüm
A SEMAİ
gezdiğim
Dağlar mıdır sahra mıdır çöl müdür
Dostumun bağına girip dizdiğim
Lâle midir sümbül müdür gül müdür
Aşk değil mi beni derde düşüren

Ferhat gibi yüce dağlar aşıran
Yâri böyle benden ayrı düşüren
Adüv müdür engel midir il midir Gönül gurbet ele çıkma,
Ya gelinir ya gelinmez.
Kâmil olan belli olur söz ilen Her dilbere meyil verme,
Ya sevilir ya sevilmez.
Al yanağa çifte benler dizilen
Mâh yüzüne bölük bölük yazılan Yüğrüktür bizim atımız,
Kâkül müdür zülüf müdür tel midir Yardan atlattı zatımız,
Gurbet elde kıymatımız,
Ya bilinir ya bilinmez.
SEMAÎ
Gevheri der bulmam kimseden vefa
Dost diye sevdiğim etti kim safa Bahçemizde nar ağacı,
Kimi tatlı,kimi acı,
Hûbların aşıka ettiği cefa Gönüldeki dert ilacı,
Kanun mudur erkân mıdır yol Ya bulunur ya bulunmaz.
mudur Deryalarda olur bahri,
Doldur da ver içem zehri,
Sunam gurbet elin kahrı,
Ya çekilir ya çekilmez.
Gevheri
GEV Emrah der ki düştüm dile,
Bülbül figan eder güle.
Güzel sevmek bir sarp kale,
Ya alınır ya alınmaz.
Erzurumlu
Emrah
26
Yılmaz DAĞ
Bre ağalar bre beyler

Ölmeden bir dem sürelim
KOŞMA İLE SEMAİ ARASINDAKİ FARK: Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
 a.Bestesi
 b. ölçüsü (koşma 11’li, semai Aman hey Allahım aman
8’li) Ne aman bilir ne zaman
Üstümüze çayır,çimen
 c. dörtlük sayısı (Koşma daha
Bitmeden bir dem sürelim
uzun olabilir.)
Karac’oğlan der ki canan
Güzelim sözüme inan
KOŞMA İLE SEMAİ ARASINDAKİ
Bu ayrılık bize heman
BENZERLİK:
Ermeden bir dem sürelim
 a.Dörtlük sayısı (koşma daha Karacaoğlan

uzun olabilir)
 b. kafiye şeması Koşmalarıyla
“Emrah kolu” diye
anılan aşık
tanınır(Güzellemel
“Kalem şairi” eriyle)
kolunun
olarak bilinir. Aşık edebiyatının
kurucusudur.
en büyük şairidir. Aşk ve doğa şairidir.
Kendisinden sonraki
şairleri etkilemiştir.
8’li hece ölçüsüyle yazılır.

ERZURUMLU
Uyak düzeni koşmaya
EMRAH
benzer.
Toroslardaki varsak
(19.yy) aşireti
arasında söylenip yayıldığı için
bu adı almıştır.
Yiğitçe,tokça bir söylenişi vardır. KARACAOĞLAN
“Hey,bre,behey” gibi ünlemler (17.yy)
Diliayırıcı
sadedir özelliğidir.
Kendine
Hece ölçüsünüözgü bir ezgiyle
kullandı. Aruz veznini de
söylenir. kullandı.
Anlatımı
Daha çok içinde yaşadığı
samimidir. Divan sahibidir. Dili sadedir.
zamandan ve dönemden şikayet Şiirlerinde tasavvufa
dile getirilir. ve dini konulara yer
vermemiştir. Divan şiirinden
etkilenmemiştir.
Yaşadığı dönemin
sosyal olaylarını
işlemiştir.
VARSAĞI
27
Yılmaz DAĞ
DESTAN
 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

 Uyak düzeni koşma gibidir.
 Dörtlük sayısının fazla olması
ve konuları bakımından
koşmadan ayrılır.
 Duygusal ögelere yer yoktur.
A ŞIK EDEBİYATI
 Halk şiirinin en uzun nazım
şeklidir.
 Savaş,yangın,deprem gibi
konular işlenir. 16.yy: (başlama) Köroğlu, Öksüz
Dede, Kul Mehmet...
İbtida Bağdat’a sefer olanda 17. yy: (altın çağ) Aşık Ömer,
Atladı hendeği geçti Genç Karacaoğlan, Gevheri, Kayıkçı Kul
Osman Mustafa, Erçişli Emrah...
Vuruldu sancaktar,kaptı 18. yy: (sönük) Ressam Levni, Aşık
sancağı
İletti hendeğe dikti Genç
Vartan
Osman 19.yy: (ikinci Bahar) Erzurumlu
Emrah, Dertli, Bayburtlu Zihni
… Seyrani, Dadaloğlu, Ruhsati, Sümmani
Kul Mustafa karakolda 20.yy: (gelenek) Aşık Ali İzzet, Aşık
gezerken
Gülle kurşun yağmur gibi Veysel, Murat Çobanoğlu, Şeref
yağarken Taşlıova, Mahzuni Şerif
Yıkılası Bağdat seni döğerken
Şehitlere serdar oldu Genç
Osman
Kayıkçı
Kul Mustafa
Yeniçeri AŞIK EDEBİYATININ

şairlerdendir. DİĞER SANATÇILARI
Çağdaşlarını
Şiirleri yeniçeriler
etkilemiştir.
arasında rağbet
Dili sadedir.
görmüştür.
Halk hikayesi
Eşitliği, adaleti,
içindeki
ezilenlerden yana
koçaklama ve
destansı bir
türküler
kişiliktedir.
önemlidir.
KAYIKÇI KUL MUSTAFA

(17.yy)
KÖROĞLU
(16.yy)
Yiğitçe,
coşkun bir
*Aşk, tabiat
seslenişle
Doğal bir anlatımı gibi konuların
söylenmiş
vardır. “Genç Osman işlediği şiirleri
koçaklamalar
“Kayıkçı” mahlasını Destanı” adlı eseri de vardır.
Cezayir’deyken ı ve destan
28
ünlüdür. *”Köroğlu
kullanmıştır. nazım
Hikayesi” ile
biçiminde
bilinmektedir.
yazdığı
şiirleri
önemlidir.
Yılmaz DAĞ
Kendisinden *Dili
sonra gelen Türkmenlerin
âşıkları *Üslup yönüyle kullandığı halk
Hece vezniyle etkilemiş, Karacaoğlan ve Türkçesi’dir.
söylediği şiirleri Köroğlu’nu *Şiirlerinde
şiirlerde daha bestelenmiş, çağrıştırır. yiğitçe bir
başarılıdır. çeşitli *Bilinen 100 sesleniş ve içli
meclislerde kadar şiiri vardır. söyleyiş de
çalınıp vardır.
okunmuştur.
AŞIK ÖMER
(17.yy)
DADALOĞLU
(19.yy)
Âşıkâne ve *Klasik Türk

sûfıyâne edebiyatından *Şehir *Koşma, semai,
mahiyetteki bazı büyük ölçüde yaşamından destan ve
manzumeleri ise etkilenmiştir. uzak kaldığı varsağı
bir tür ilahi gibi *Adlî mahlasını için Divan türünden eser
uzun zaman kullanmış, şiirinden hiç veren âşık;
tekke ve Ömer etkilenmedi. daha çok türkü
zaviyelerde mahlasını daha *Sık sık resmi türünde
terennüm sonra otoriteye karşı başarılıdır.
edilmiştir. benimsemiştir çıkmış bu *Eğitimini sözlü
yönde şiirler kültürden ve
*Arı bir Türkçe söylemiştir. destansı
kullandı. bilgilerden aldı.
*Van’ın Erciş *İçten ve halk
ilçesinde zevkine yakın bir
Asıl şöhretini
doğduğu ve söyleyişi vardır. *Daha çok divan divanına dahi
17’nci yüzyılda şairi olmak kaygısı
almadığı
yaşadığı biliniyor. güttü.
*Divanında gazel, taşlama
kaside, tahmis gibi türündeki (halk
Divan şiiri nazım şiiri) şiirleriyle
biçimleri vardır. kazandı.
ERCİŞLİ EMRAH
(17. yy)
BAYBURTLU ZİHNİ
(19 yy)
*Yurt sevgisi, aşk,

Hayatını
doğa güzelliği,
anlattığı Emrah
özlem gibi 29
ile Selvihan adlı
konuları
halk öyküsüyle
işlemiştir.
ün kazandı.
Yılmaz DAĞ
*Divan: (Divan
şiiri biçiminde
yazdığı
Taşlamalarında şiirlerden
(hiciv), açık oluşur.)
*Sergüzeşt-
saçık ve kaba
Name: (başından Ham sofuları ve
küfürlere de geçen olayları kötü yöneticileri
başvurdu. anlattığı Asıl şöhretini
yerdiği
mesnevi) hece ölçüsüyle
hicivleriyle ve
yazdığı şiirlerde
güzellemeleriyle
gösterdi.
tanınır.
Saz şairleri
Medrese arasında
eğitimi aldı,
Divan şiirini *Cumhuriyet ve
Nakşibendi
tarikatının en iyi Atatürk üzerine
bilenlerdendi yazdığı şiirlerle A. Veysel’i
Halidiye koluna
r. meşhur oldu. sanat dünyasına
bağlandı *“Halk şiirinin A. Kutsi Tecer
son büyük tanıttı.
ustası” olarak
bilinir.
ERZURUMLU
EMRAH (19. yy)
AŞIK
VEYSEL
(1894-1973)
Divan tarzında
Arapça ve gazel, rubai,
muhammesler 7 yaşındayken
Farsça geçirdiği Çiçek
de yazan şair,
sözcükleri asıl başarısını hastalığı *Şiir: Dostlar
kullanmakta hece ölçüsü ile yüzünden Beni Hatırlasın,
n çekinmedi. gözlerini Sazımdan
yazdığı koşma
kaybetti; Sesler, Deyişler
ve semailerde babasının *insan, yurt,
göstermiştir. oyalanması toprak sevgisini
için verdiği sade bir dille
kırık bir sazla mükemmel bir
*XIX. yüzyıl halk Yaşamı acılarla,
çalıp şekilde işledi.
şiirinin büyük yoksulluklarla
söylemeye
ustasıdır. geçmişti;
başladı. Okumuşlarında
*Şiirlerinin ömrünün son
Şehirde yetişen ilgisini çeken
çoğunu bugün de yıllılarında
ve Divan şiirine şiirler yazdı.
güncelliğini “deli” gömleğini
özenen (Erzurumlu
yitirmemiştir. de giymiştir.
aşıklardandır. Emrah ve
Seyrani gibi)
SEYRANİ
(19.yy) DERTLİ
(19.yy)
30
Yılmaz DAĞ
*Hem aruz hem

de hece veznini Tasavvufi bir
kullandı. derinliği ve
lirizmi yoktur;
*Asıl başarısını kuvvetli bir
heceyle yazdığı yergisi vardır.
şiirlerde
gösterdi.
*Kars doğumlu TASAVVUF TERİMLERİ VE ANLAMLARI

*Aşıklık
olan şair ilk okul
geleneğinin
mezunudur. Tasavvuf Sözlük Tasavvuftaki
(günümüz saz
*Şiirlerinde Terimi Karşılığı Karşılığı
şairlerinin)
nasihat etme,
önde
ahlakî öğütler
gelenlerindendi Bilgin,şerefli,cöm neKafada
İnsanların işlerine karışma izni
verme ABDAL
r. ert verilmiş tasavvuf ulusu
amacındadır. varsa
bırakmak,eli
AŞK Aşırı sevgi ve bağlılık
duygusu
İlahi aşk
nde olanı
vermek,başı
ÂŞIK Aşık Allah’a erişmek isteyen
na gelenden
olan,seven
sızlanmamak
MAŞUK Aşık olunan Allah
tır.
CANAN Sevgili Allah
MURAT ÇOBANOĞLU
(1940- 2004) EHL-İ HARABATMeyhane Dervişler
sakinleri
HARABAT Harabe Allah’a aşık olanın

yerler,meyhaneler kalbi,Tekke
HÜSN Güzellik İlahi güzellik
*Ulusal SÂKİ İçki sunan Doğru yolu gösteren,şeyh

konuları ve
öz değerleri Eser: ŞARAP İçki İlahi aşk
işleyen
şiirleri de Manzum
TECELLİ Açık,zahir Kalpte Allah’tan gelen nurların otaya
vardır. öyküler ve olma çıkması
şiirler SUFİ,SOFİ Tasavvuf felsefesine

Dünyevi zevkleri geri planda tutup
Allah sevgisini kazandırmaya çalışan
*Aşıklar bağlı kimse
yarışmasında yazdı. kişi
VAHDET-İ Varlık Tek ve gerçek varlık Allah’tır.Tüm evren
dereceler VÜCUT birliği onunla birlik ve bütünlük içindedir.
kazandı.
VÜCUD-I Mutlak
MUTLAK Asıl varlık Allah’tır.
varlık
HÜSN-İ
Maddiyata
Mutlak
MUTLAK değil
güzellik
Allah’ın güzelliği kusursuz.
maneviyata
Olgun Nefis mertebelerini tamamlayıp
önem
İNSAN-I KAMİL
insan kemale ulaşan kişi
vermektir.
Allah’ın varlığı içinde Nefsin arzularından geçip
FENAFİLLAH yok olmak varlığını Allah için görmektir.
Bir şeyden
Allah’ın dışındaki her
MASİVA başka olan şey,kesret(yokluk)alemi
şeylerin hepsi
Ben
ENEL-HAK hakkım.Tanrı Allah’tan başka gerçek hiçbir
varlık yoktur. 31
bendedir.
Yılmaz DAĞ
Yaratılan
her şeyi  Bu edebiyatın temsilcileri
yaratanda tekkelerde yetişen şairlerdir.
n ötürü  Bu şairler için edebiyat,tarikatın
hoş görüşlerini anlatmak için bir araçtır.
görmektir.  Didaktik özellik gösteren şiirler
yazmışlardır.
 Nazım birimi dörtlüktür.
Allah’ı Karşılıkl  Allah aşkı,dünyanın geçiciliği,ölüm
n ı ötesi ve vahdet-i vücud düşüncesi
iradesi dostluk TEKKE
gibi EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
konuları işlemişlerdir.
ne TASAVV ve
mutlak UF sevgi
şekilde köprüs İ
teslim ü Allah ve Peygamber sevgisi işlenir.
L 7,8,11’li hece vezniyle yazılır.
olmakt kurmak Aruz vezni de kullanılmıştır.
ır. tır. A Kafiye düzeni koşmaya benzer.
Mevlevîlerde âyin, Bektaşîlerde nefes,
H Alevilerde deme (deyiş, deme), diğer
Allah’ın tarikatlerde de cumhur ya da ilâhî
İ denir.
dışında Temsilcisi Yunus Emre’dir.
her
şeyden el
çekmek,h
ayırlı Bektaşi şairleri tarafından N
olmayan Peygamberimize ve Hz. Ali’ye
şeylerden E
övgüler içeren şiirlerdir.
sakınmakt Temsilcisi Pir Sultan Abdal’dır.
F
ır. Nefeslerde kalenderâne ve alaycı bir
üslûp görülür. E
OĞUZ TÜRKÇESİ’NİN ANADOLU’DAKİ İLK
ÜRÜNLERİ
TEKKE(TASAVVUF)EDEBİYATI S
 Oğuz Türkçesi,13.yy dan itibaren N

Anadolu’da Arapça ve Farsça’nın
etkisiyle değişikliğe uğrar. U
Tarikat kuralları öğretilir.
 Bu dönemin metinlerinde dinsel Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata
öğeler öne çıkar. T
yeni giren dervişlere söylenir.
 Türk edebiyatında tasavvuf U Temsilcisi Ahmet Yesevi’dir.
konusunu esas alan ve bu
düşünceyi işleyen edebiyata K
tasavvuf edebiyatı denir.
 13.yy da Anadolu’da
D
“Babailik,Mevlevilik,Bektaşilik” E
gibi tarikatlerle Dini,Tasavvufi Allah’tan gelip,Allah’a
V
Türk edebiyatı oluşmuştur. döneceğimizi anlatan şiirlerdir. R
İlâhîye benzer. İ
 Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü
Y
kullanılmıştır. E
 Bu edebiyatın dili genelde sade ve
anlaşılırdır.(Ağır bir dil kullananlar
Ş
da mevcuttur.) A
 Şairler,duygu ve düşüncelerini T Dini kavramlarla alay eden
“İlahi,nefes,deme,devriye,nutuk,ş H şiirlerdir.
athiye” gibi türlerle İ Genellikle Bektaşî şairleri 32
Y
açıklamışlardır. E
tarafından söylenir.
Temsilcisi Kaygusuz Abdal’dır.
Yılmaz DAĞ
B
H
A
C
13.yy şairidir. I
Hem hece hem de aruz ölçüsüyle
şiirler yazmıştır. B
Mutasavvıf ve hümanist bir şairdir.
Y
U Sade bir dil kullanmıştır. 13.yy’da
A
Y
N
U
Şiirlerinde tasavvuf konularını
işlemiştir.
yaşamıştır,Türkistan’ın
R
S
İlahi aşk ve insan sevgisi şiirlerinin en Nişabur
A şehrinde
belirgin özelliğidir. M
E
M İlahileriyle meşhurdur. doğmuştur.
R
e
Ölümünün 650.yıl dönümünde İyi
V bir eğitim gördü.
UNESCO tarafından tüm dünyaya E
tanıtılmıştır. Anadolu’nun
L Asıl adı Numan
Eserleri;
Divan,
Türkleşmesinde
İ olan ve
Risalet-ün Nushiyye, İslamlaşmasında önemli
mutasavvufumuz;
şeyhi Somuncu
rol oynadı; öğrenciler
Baba’ya bir
yetiştirdi. bayram günü
bağlandığı için bu
Aşkın aldı benden beni
Aşkın Aldı Benden
Bana seni gerek seniBeni
Ben yanarım dün ü günü
Makalat: Bilinen tek
adla anılmıştır.
Bana seni gerek seni
eseridir. Sohbetler,Bayramiyye
Tarikatının
sözler anlamına gelir.
Ne varlığa sevinirim
Ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum kurucusudur.
Tasavvuf konuları Ankara'nın Çubuk
Aşkın aşıklar oldurur
civarında bir
Aşk denizine daldırır
Tecelli ile doldurur
bölümler halinde işlenir.
köyde doğmuş;
A. Yesevi’nin1429’te Ankara'da
Aşkın şarabından içem
Mecnun olup dağa düşem Fakirname’sinin ölmüştür.
Sensin dünü gün endişem
Medrese eğitimi
Sufilere sohbet gerek

açıklaması niteliğinde
görmüştür. bu
Ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerek
eserde; dört Şiir: kapı, kırk2,
Aruzla
BİLMEK İSTERSEN SENİ
heceyle
HER NE ARARSAN KENDİNDE 3 şiiri
Eğer beni öldüreler

makam, Hz. Adem (as.)
ARA Mektup: Türkçe
Külüm göğe savuralar
Toprağım anda çağıra yaratılışı, Şeytan
Hararet nardadır vebir
yazılmış
sacda
değildirmektubu vardır.
işleri, Şeytan’dan
Cennet cennet dedikleri

Keramet baştadır tacda
Birkaç köşkle birkaç huri
İsteyene Ver anları korunma yolları, Allah
değildir
Her ne arar isen kendinde ara
Yunus'dürür benim adım

inancı Mekkede
Kudüste ve sevgisiHacdagibi
değil
Sakın bir kimsenin gönlünü
Gün geçtikçe artar odum
İki cihanda maksudum konuları yıkmaişler.
Gerçek erenlerin sözünden
çıkma
Eğer insan isen ölmezsin
korkma
Aşığı kurt yemez uçta değildir
33
Yılmaz DAĞ
PİR SULTAN
KAYGUS
ABDAL
UZ
Asıl adının Alâeddin Gaybî
olduğu söylenir. ABDAL
İyi bir eğitim görmüş ve Bektaşi
şeyhi Abdal Musa’nın dergahına
girmiştir.
Mekke ve Mısır’a gittiği, Hac
16.yy’da
dönüşü yaşamış
öldüğü ve bir
bir Alevi-Bektaşi
mağaraya gömüldüğü
bir şairdir.
söylenir. Bir başka söylentiye
Sivas’ın Banaz
göre de Antalya Elmalı’da
köyünde
gömülüdür.
doğmuştur.
Şeyhi Abdal Musa gibi o da
Hakkında fazla
Bektaşi-Alevi edebiyatının
bilgi yoktur; asıl
kurucularından sayılır.
adı Haydar’dır.
Yunus Emre’nin
İran yanlısı mezhep
takipçilerindendir.
olaylarına
Hem aruz hem karıştı.
de hece
Sivas Beylerbeyi
ölçüsüyle şiirler yazdı.
Hızır Paşa, tasavvuf
Şiirlerinde, onu ve
astırdı.
tarikat adabını nükteli bir
Şii-Batıni
dille anlattı. inaçları
kuvvetli bir
Şiirlerinde hiciv lirizmle
ve mizah
dile getirdi.
öğelerini de kullanarak ham
Tekke ve
sofularla alay etti.
tasavvufun
Hece ölçüsüyle yazdığı
eni
e r s en s kalıplarınıçoğu
şiirlerinin aşıp"şathiye"dir.
st nı nı
ek i a ca a geniş
Yalın birbir
dili halk
ve kıvrak söyleyişi
Bilm içre ar n bul ni
Ca canın sen se
n d a kesimine
vardır.
Derdim çokturseslendi.
hangisine yanayım
l Manzum:Divan Gevhernâme,
Geç seni bi Aşk,Yine
tasavvuf
tazalendi Koyun
yürek bile yeticeğiz
yarası
Se n i Gülistan
Ben bu derde kandeSürmeğe
derman bulayım
de yarağ olur
alin (yüzeysel) ve
ld i ef' nı Mensur: : Sarâynâme,
Meğer Şah elinden ola çaresi satıcağız
Beşyüzünü
b i tı kavga, tabiatHarçlanmağa gereğ olur
Kim ildi sıfa zatını ni Minbernâme, Dilgüsâ,
O l b rd ü n se konularını
Efendim efendimişledi.
benim efendim
a gö l se Budalanâme, Mesnevi,
And seni bi Benim bu derdime
Medrese öğrenimiderman efendimbarusu
Berktir erenler
Sen ındı
r Muglâtanâme, Esrâr-i Hurûf,
Bine sayılır birisi
s ıfat dır görmediği için,
Türlü donlar giyer gülden naziktir
n n Vücûdnâme.. Ell'iki teke derisi
üne atı ir Divan
Gör ören z cetind ni Bülbül cevreyleme güle yazıktır
Papucuma yorağ olur
ı g
An i ne h sen e a s Edebiyatı'ndan KOYUN
Çok hasretlik çektim hiçBİLE
bağrım YETİCEĞİZ
eziktir
r l
Gay seni bi dı
Güle güle gelir canlar paresi
etkilemedi. Bin batman olsa kazan
Se n
e var u
yr e t o ld Şiirlerinde duru
Benim uzun boylu servi veçınarım
Ustager değil mi düzen
k i ha tağrak u yalın bir kullandı.
Yüreğime Hayranlık
bir od düştü yanarımesince cana
Kim müs ı buld ni Bengilik de gereğ olur
a t Kıblem sensin yüzüm sana dönerim
Nur id-i za sen se
h l
Te seni i
v b Mihrabımdır kaşlarının arası
i
S e n bild Doymaz isen yalvar Hakk'a
ö z ünü u Nazar
Didar ile muhabbete kıl bucağa yüke
doyulmaz
s
ram buld u Muhabbetten kaçanOnsekiz
insan sayılmaz
kalınca yuka
Bay i anda di old ni
n n Münkir üflemekle çırağ söyünmez
Bile n ol ke sen se Tam gönlümce gevreğ olur
B u la i b il Tutuşunca yanar aşkın çırası
n s en
Se 34
Kaygusuz Abdal bulunca
D
Pir Sultan'ım katı yüksek uçarsın

E
Gel otur pilav gelince

R
Selamsız sabahsızOn gelir geeçersin

M
tekne hamur halince

İ
Dilber muhabbetten niçin kaçarsın

K
Bir onarı çöreğ olur

T
Böyle midir ilimizin töresi

R
Yılmaz DAĞ
 Şair, bilgin ve mutasavvuf

olarak bilinen şair; din,
edebiyat, psikoloji,
matematik
ERZURUMLU ve astronomi gibi
İBRAHİM
Asıl adı Mehmet değişik
HAKKI alanlarda eser verdi.
NİYAZİ-İ
 Tillo’da
Şemseddin’dir. (1703-1780) MISRÎ
gözlem evi kurdu;
Malatya’da günümüzde
doğdu, Mısır’da doğruluğu
eğitim aldı. ispatlanan astronomik
Şeyh Sinan incelemeler
Ümmî’den yaptı.
tasavvuf Erzurum’un
 eğitimi aldı. Hasankale
Dünyanın (Pasinler)
birçok yerini ilçesinde doğdu.
(Anadolu,  İstanbul,
Arabistan) Mısır ve Hicaz’da
gezdi; irşat bulundu;
ve lebliğsonra Siirt’in Tillo
vazifesinde ilçesine
bulundu; yerleşti ve orada
sürünler yaşadı, öldü. Limmi
adasında  sürgündeyken
Allah aşkını işleyen şiirleri
öldü. (ilahileri) meşhurdur.
Şiirlerini aruz Şiir: veDivanhece
ölçüsüyle yazdı;
 Düzyazı: HakasılMarifetname
şerleri hayr eyler
Zannetme ki gayr eyler
şöhretini heceyle( çeşitli yazdığı
Arifbilgilerden
anı seyr eyler bahseder)
ilahilerde yakaladı.
Mevla görelim neyler
Aruzla yazdığı şiirlerde Neylerse güzel eyler
Fuzulî ve Nesimî’nin,
Kalbini ana berk eyle
heceyle yazdığı Takdirini şiirlerde derk eyle
de Yunus Emre’nin etkisi Tedbirini terk eyle
görülmektedir. Mevla görelim neyler

Derman arardım derdime derdim bana derman imiş
Neylerse güzel eyler
İlahileri ve aslıma
Burhan sorardım tasavvufi
Mevla aslım bana burhan imiş
Görelim Neyler
eserlerinin yanı sıra
Sağ u solu gözler idim dost yüzünümurad
Bir şeyi görsemetme
deyu
Ben taşrada arar idim ol Olursa inad
canetme
tefsirleri de vardır. can içinde imiş
Hak'dadır o reddetme
Eser: Şerh-i
Öyle sanırdım Nutk-ı
ayriyemdost Yunus
gayridir ben gayriyem
Mevlakigörelim
Benden görüp işideni bildim ol cananneyler
imiş
Emre Neylerse güzel eyler
Savm u salat u haccile sanma biter zahid işin
İnsan-ı Kamil olmağa lazım
Demeolan
şu irfan
niçinimiş
şöyle
Yerincedir ol öyle
ÖRNEK ŞİİRİ
Kanden gelir yolun senin Bak
ya kande varır
sonunu menzilin
seyr eyle
Nerden gelip gittiğini anlamayan hayvan imiş
Mürşid gerektir bildire Hakkı sana hakkel-yakin
Mürşidi olmayanların bildikleri güman imiş
Bil elsine-i halkı
İşit Niyazi'nin sözün bir nesne
Aklamıörtmez Hak yüzün
Hak eyle Hakkı
Hak'tan ayan bir nesne yok gözsüzlere pünhan imiş
Öğren edeb-ü hulku
35

Yılmaz DAĞ
Asıl adı Abdullah olan şair

"Kadiri Tarikatı"nın "Eşrefiye"
kolunun kurucusudur.
Mısır'dan göç edip İznik'e
yerleşen bir ailenin
çocuğudur; İznik’te öldü, kendi
tekkesine gömüldü.
Medrese eğitimi aldı.
Eşrefoğlu Rumi şiirlerini hem
aruz, hem hece ölçüleriyle
yazmıştır. Aziz mahmud hüdayi
Eşrefoğlu Rumi de
EŞREFOĞLU Yunus
RUMİ
(1541-1628)
Emre'nin yolundan, izinden
giden ozanlardandır.
Şiir: "Eşrefoğlu Divanı" adlı
yapıtta toplanmıştır.
16.yy da Anadolu’da
Düzyazı: Müzekki'n-Nüfus
yetişen büyük evliya ve
(nefsi terbiye etme yolları)
mutasavvıflardandır.
Yazdığı ilahilerde Allah
aşkını dile getirmiştir.
İlim,fazilet ve güzel
ahlak gibi konuları
Başlangıçtan günümüze
işlemiştir.
kadar
Sanatıyla din dışı divantekkelerde
edebiyatınınvarlığını
ve
Aruz
tasavvufi divan sürdüren ve hece ölçüsüyle
çeşitli tarikatlar
şiirinin gelişmesini
şiirler
hızlandırmıştır. bu yazmıştır.
edebiyatın kaynağı
Bir Divan’ı
olmuştur.
Şiirleri didaktik olmakla vardır.
beraber daha
çok lirik özellikler taşır. bazen tarikat
Şairler
Hurûfilik düşüncesinin yayılmasında
şeyhi bazen mürit olarak
önemli rol oynamıştır.
karşımıza çıkar.
Hem Farsça hem de Arapça
Başılaca şiirler
tarikatlar;
yazmıştır.
Şiirlerinde genellikle ilahi aşkı ve
Yesevî
Tekketarikatı,
edebiyatında
Hurûfiliği tanıtmış,birçok şairin yanı sıra
SEYYİT
Fuzuli ve Bağdatlı
MevlevîNESİMİ
Ruhi
tarikatı,
tarikatlar
gibi şairleri de
Bektaşî tarikatı,
etkilemiştir. (14-15.yy)
Bayramiye
Divan şiirinin Yunus Emre’si tarikatı,
olarak anılır.
Halvetiye tarikatı,
Şiirlerini Azerî Türkçesiyle yazmıştır.
Eşrefiye
Alevi-Bektaşi şairler tarikatı,
arasında “Şah-ı
Nakşibendi tarikatı,
şehit” olarak anılır.
Kadirî tarikatı,
Rufaî tarikatı
36
Evernin ve insanın oluşumunu
maddeye dayandıran, her varlığı
32 harfle açıklayan, harflere
esrarengiz anlamlar yükleyen
düşüncedir.
Yılmaz DAĞ
8’li hece
ölçüsü
(7’li ve
Allah aşkı dile getirilir.
11’li Dörtlük
olanlar
Özel bir ezgiyle söylenir.
da
Dini konular işlenir.
vardır.)
hurûfilik 8’li hece

Dörtlük
ölçüsü
Konular Bektaşilik açısından
işlenir.
Bektaşi tarikatının görüşlerini
dile getirir.
Tekke(tasavvuf) edebiyatı nazım
İnsan sevgisine geniş türleri
yer
verilir.
Nazı
Kon Nazı
m Ölçü
usu m
Türü 8’li hece
sü
ölçüsü
Dörtlük
Biri
mi
Hz.Ali ve oğulları Hasan ile
Hüseyin olmak üzere “On iki
İ imam”a övgüler yapılır.
L Alevilik düşüncesi dile
A getirilir.
H 8’li ve
İ
Yaratılışın başlangıç ve
11’li Dörtlük
hece
sonunun tasavvufa göre
açıklanmasıdır.
ölçüsü
İnsanın Tanrı’dan gelip tekrar
kendisine döneceğini anlatır.
N
E
F
E Tarikata yeni giren müritlere 7’li ve
Dörtlük
S tarikat kurallarını öğretmek 8’li hece
amacıyla söylenen manzum
eserlerdir.
ölçüsü
Allah ile teklifsiz,şakalı bir

eda ile konuşur gibi söylenen
D
E
şiirlerdir. 8’li ve Dörtlük
Ciddi bir düşünce veya 11’li
M
duyguyu,iğneli ve şakacı bir hece
E
dille anlatan şiirlerdir.
ölçüsü
D
E
V Tasavvuf büyüklerini övmek
R için yazılan manzum
İ eserlerdir. 7’li ve Dörtlük
Y Daha çok Bektaşi
E
8’li hece
tekkelerinde okunan şiirlerdir.
ölçüsü
Sadece Ahmet Yesevi’nin

manzumelerine verilen addır.
37
7’li veya Dörtlük
12’li
hece
ölçüsü
Yılmaz DAĞ
N
U
T
U
K aaab/cc
cb
Halk şiirini ……………/……………..ve
Ş
A
…………halk şiiri olmak üzere üç
T
H
bölümde inceleyebiliriz.
İ 3-7 Lirik şiir
Azeri asıllı olan …………………
Y Yunus Emre
E şiirlerinde ……………….düşüncesini
aaab/cc işlemiş,bundan ötürü Bağdat’ta
cb öldürülmüştür.
M Lirik-didaktik Düzenleyicisi bilinmeyen,halkın sözlü
E
Kaygusuz Abdal
Pir Sultan Abdalgeleneğinde oluşup gelişeni genellikle
T
H 3-7
İ
Y
Seyrani 8’li veya 11’li hece ölçüsüyle söylenen
E ………………;ezgileri,konuları ve
yapıları bakımından sınıflandırmak
aaab/cc mümkündür.
H
İ
cb Ölen birisinin ardından duyulan
K Lirik şiir üzüntüyü dile getirmek için yazılan
M
3-7 Hatayî(ŞahŞiirin
İsmail)
Türüşiirlere destan dönemi sözlü
E
Uyak
T Birim
Düze 3.ünite…………………/divan şiiri
& edebiyatta
Sayıs
ı
ni Tems
uygulamalar
ilcisi geleneğinde ………………/anonim halk
şiiri geleneğinde …………..adı
aaab/cc verilmiştir.
Didakitk şiir
cb dolduralım
3-7 İslamiyet öncesi Türk edebiyatında
“kam,baskı ve ozan’ların
……………………..eşliğinde şiir
söyleme geleneği İslamiyet’in
3-7 kabulünden sonra da devam etti.16.yy
aaab/cc Didaktik şiir dan itibaren bu çalgıya …………bu
cb tarzda şiir söyleyenlere……………..ve
genelde usta-çırak ilişkisine dayanan
bu geleneğe de …………gelenedği
denmiştir.
3-7 Uzun bir süre Sade bir Türkçeyle yazılan
yasaklanmıştır.
Kaygusuz Abdal …………………daha çok
aaab/cc Peygamberimiz ve Hz.Ali’ye övgüler
cb işlenir.
Erzurumlu İbrahim Hakkı,şiirlerini
“……………….”adlı eserinde;çağının
3-7 Didaktik şiir farklı sahalardaki bilgilerini ise
Kaygusuz Abdal
Seyyit Nesimi
“………………..”adlı eserinde bir araya
aaab/cc getirilmiştir.
cb 16.yy Tekke şairlerinden olan
…………….. Edirne,Şam ve Mısır’ı
dolaşmıştır.Bursa’da müderrislik
3-7 38
Didaktik şiir görevinde bulunmuştur.
Allah ve Hz.Muhammed sevgisini
işleyeniAllah’ın
aaab/cc büyüklüğünü,rahmetini ve güzelliğini
aktaran şiirlere ………………………adı
verilir.
Yılmaz DAĞ
Pir Sultan Abdal
Şah’ımız
Hakk’a ulaşır
râhımız
On iki imam
katarımız
Duyamazsın
demedim mi
İy özin insan bilen

Var edeb öğren
edeb
Ey edeb arkan bilen
Var edeb öğren
Nutuk,methiye ve hikmet anonim halk şiiri
edeb
ürünüdür.
Türkülerde asıl söylenmek istenen
bağlantı(kavuştak) bölümünde söylenir.
Seyit Nesimi,14-15.yy da yaşamış,Hurufilik
inancını yaymaya çalışmıştır. Sekizimiz odun çeker
Saz şiirinin 17.yy’daki tanınmış şairlerinden Dokuzumuz ateş yakar
olan Niyazi-i Mısrî,hece ve aruz ölçüsüyle Kaz kaldırmış başın bakar
yazdığı şiirlerinde aşıklık geleneğini Kırk gün oldu kaynatırım
sürdürmüştür. kaynamaz
16.yy tekke şairlerinden olan Aziz Mahmud
Hüdaî;Edirne,Şam ve Mısır’ı dolaşmış,arazu
ve hece vezniyle şiirler yazmıştır. Yunus okur diller ile
Asıl adı Haydar olan Kaygusuz Ol kumru bülbüller
Abdal,15.yy’da yaşamıştır. ile
Şekil ve içerik olarak ilahilere benzeyen
Doğru-yanlış
şathiye,aslında ilahinin Bektaşilerdeki
Hakkı seven kullar
ile
ismidir. Eşleştirelim/1
Çağırayım Mevla’m
İlahiler genellikle koşma ve semai nazım seni
şekliyle,hece ölçüsüyle ve dörtlükler
halinde söylenir.
ilahiname
marifetnam Kaygusuz
e Abdal
dilgusa İbrahim
Hakkı
Esrar-ı
huruf
Yunus
Risaletü’n
nushiye
emre
Şiir türünü bulma mesnevi Mevlana

39
Yılmaz DAĞ
Divan-ı
kabir
Eşleştirelim/2
Hece ölçüsünün 8’li

kalıbıyla;aşk,doğa ve
insan sevgisi gibi koçaklam
konuları işler
a
Yiğitlik,kahramanlık
temalarını işleyen aşık
edebiyatı nazım
türüdür. taşlama
11’li hece ölçüsüyle
yazılan,aşk,sevgi,tab,at,
kahramanlı,güzellik gibi
konuları işleyen halk
edebiyatının en yaygın mani
nazım şekli
7’li hece kalıbıyla

söylenen,anonim halk
edebiyatının en
koşma
yaygın nazım şekli.
Halk edebiyatında bir

kişinin veya toplumun semai MENSUR
aksayan yönlerini
eleştiren şiirler. (DÜZYAZI)
ESERLER
FÜTÜVVETN
AME
Fütüvvetlerin ilkelerini, tarihini,
niteliklerini, törelerini konu
edinir.
Tasavvuf
GAZAVETNA
40
ME
Yılmaz DAĞ
veren,yarı tarih,yarı
destan kahramanı bir
Türk ihtiyarı olarak
tanınır.
Din düşmanları üzerine gazilerin  Türk edebiyatının orta
düzenledikleri akın ve savaşlar ve
gösterilen kahramanlıklar anlatılır.
dönemdeki en güzel
nesir örneklerindendir.
 Bu hikayelere “destani
hikaye” demek daha
doğrudur.
MENAKIBNA  Bunlarda Oğuz halkının
inançları,yaşantıları,törel
ME
eri,tutkuları,savaşları,öz
ellikle dil yetenekleri yer
Kahramanların, din ve tarikat alır.
büyüklerinin yaşamları, gösterdikleri  Dili VIV.yüzyıl Anadolu
kerametler anlatılır. Kahramanlar Türkçesidir.
olağanüstü nitelikler taşır,
olağanüstü işler yapar.
 Hikayelerin anlatıcısı
Dede Korkut olduğu için
hikayeler bu adla anılır
 Bu
hikayeler;dil,edebiyat,fol
BATTALNAM klor,tarih ve etnografya
E bakımından dönemin
zihniyetini yansıttığı için
önem taşımaktadır.
Battal Gazi'nin menkıbevî  Nazım-nesir karışıktır.
Dede korkut
hayatı üzerine kurulmuş  “Kitab-ı Dede Korkut”
hikayeleri
destansal halk hikayesidir. veya “Kitab-ı Dede
Korkut alâ Lisân-ı Tâife-i
Oğuzân”(Oğuz boyunun
 Dede Korkut dil ile Dede Korkut
hikayelerinin Kitabı) olarak da bilinen
yaratıcısı,Korkut Ata hikayeler 12 tanedir,bir
adıyla da anılan,kutsal de önsözü vardır.
bir Oğuz ozanıdır.  Dede Korkut
 Yaşadığı dönem ve hikayelerinin her biri
yaşantısı hakkında kesin başlı başına bir
bilgi yoktur. bütündür.
 Hikayelerinden  Dede Korkut,her
kerametler hikayenin sonunda
gösteren,gaybtan haber ortaya çıkar.
41
Yılmaz DAĞ
 şairleri:Fuzuli,Bâki,Nedi
m,Şeyh
Galip,Nâbi,Şeyhülislam
gazel Yahya
 Biçim bakımından iki
çeşit gazel vardır:
 Arap edebiyatı nazım Düz gazel:
biçimlerindendir.
• Dizelerinin
 Arapçada,” kadınlarla
ortasında iç uyak
sevgi üzerine
bulunmayan
konuşmak,sohbet
gazeldir.
etmek”demektir.
 Nazım birimi beyittir. Musammat
 5-15 beyitten oluşur. gazel:
 Aşk,şarap,kadın güzelliği • Dize ortalarında iç
konuları işlenir. uyaklı olan
 Uyak düzeni:aa –ba –ca gazellerdir.
–da –ea
 Gazelin ilk beytine
Gitdün ammâ ki kodun hasret ile cânı
“matla”,son beytine bile MATLA
“makta”denir. İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile
 Matladan sonra gelen
ikinci beytine “hüsn-i Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdur
matla;maktadan önceki sensüz Hüsn-i Matla
Mey-i zehrâb-ı sitem sâgar-ı gerdânı bile
beytine “hüsn-i
makta”adı verilir. Bağa sensüz bakamam çeşmüme âteş
 Şair mahlasını(adını) görinür
makta beytinde söyler. Gül-i handânı degül serv-i hirâmânı bile
 Gazelin en güzel beytine
Sîneden derd ile bir âh ideyin kim dönsün
“beytü’l gazel(şah beyit)
Hüsn-i Makta
denir. Aksine çarh-ı felek mihr-i dırahşanı bile
 Gazelde bir tek konu
işleniyorsa “yek-ahenk
gazel”;bütün beyitleri
 Gazeller konularına göre
aynı güzellikte,aynı
isimlendirilir:
değerde,aynı güçte ise
“yek-âvaz gazel”denir. 1.Aşıkâne gazel:
 Divan şiirinde gazellere • Aşkın verdiği
bir başlık veya ad mutluluğu,sıkıntıyı,
koyma geleneği yoktur. sevgiliden
 Divan edebiyatının en yakınmayı,sevgiliye
önemli gazel
42
Yılmaz DAĞ
yakarış konularını
içerir.
• Bu türe Fuzuli’nin
gazelleri örnek
verilebilir.
2.Rindâne gazel:
• İçkiyi,içki
zevkini,içki ile ilgili
türlü
düşünceleri,hayata
karşı kayıtsızlığı
anlatır. Divan
şiirinin ilk
• Bu türe Bâkî’nin temsilcisi,il
gazelleri örnek k şairidir.
verilebilir. açıklaması
3.Şûhâne gazel:
• Kadının 1-Senin sokağının başında beladan başka
güzelliğini çapkın elde ettiğim (bir şey) yok -aşkının yolunda
yok olmaktan (ölmekten) başka da bir
bir anlatımla dile
amacım yok.
getiren 2-Ey ah! Gam (hüzün) meclisinin ney'iyim,
gazellerdir. ateşe yanmış kuru vücudumda arzudan
• Bu türe Nedim’in başka ne bulursan yele ver (savur) dağıt.
gazelleri örnek 3-Kimsesizliğim o dereceye vardı
ki,çevremde -bela girdabından başka
verilebilir.
dönenkimse yok.
4-Bana, ne gönül ateşinden başka kimse Halkın
yanar,-ne de tan yelinden başka kimse anlayacağı
4.Hikemî gazel: kapımı açar. bir dil

kullanmıştı
• Ahlakla ilgili 5-Fuzûlî! Aşk meclisinde nasıl ah
r.
öğütler etmeyeyim? -bende
Sabr ile gönül sestenderman
derdine başka ne
irekâr
umma
veren,türlü
Hâsılım yoh ser-i kûyunda hayat
belâdan gayrı bulunur.
Can atma oda bihüde canan ire umma
Garazım yoh reh-i aşkında fenâdan
görüşlerini gayrı
yansıtan GözünGazel-2
sadefinden nice dürdane dökersin
Ney-i bezm-i gamem ey âh ne bulsan yele Şol dişi güher dudağı mercan ire umma
ver
gazellerdir.
Oda yanmış kuru • cismimde
Bu türehevâdan
Nâbî’nin
gayrı Hoca Dehhani
gazelleri örnek
Açıklaması:
Gazel-1 verilebilir
Yetti bîkesliğim ol gaayete kim çevremde
Kimse yoh çevrile girdâb-ı belâdan gayrı
Ey gönül! Sabır sayesinde derdine
Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
derman erişeceğini,
Ne açar kimse kapım bâd-i sebâdan gayrı
bu aşk ıstırabından kurtulacağını
umma. Sevgilinin geleceği
Bezm-i aşk içre Fuzûlî nice âh eylemeyen ümidine düşerek nafile ateşe can
Ne temettu bulunur bende sadâdan gayrı atma.
43
Fuzuli Gözlerinden ne diye inci tanesi gibi yaş
döküyorsun?
Şu inci dişlinin ve mercan dudaklının
Yılmaz DAĞ
İslami dönem ürünleridir.

İki şiirde de uyak,redif ve söz sanatları
kullanılmıştır.
Son bölümlerde şair,adını veya takma adını
söylemiştir.
Divan
farklılıkla
şiirinin r
kurucuların
dandır. Nazım
İlahi Şekli
Nazım
Dörtlük
Hoca dehhani Birimi
Abab
Uyak
Dönemind Cccb
Düzeni
e etkin dddb
olan divi-
tasavvufi
içerikli 8’li hece
Ölçü
şiirler ölçüsü
yazmamışt
ır.
İlahi aşk Tema
İlahi
Gazel
Benzerlikl
er
44
Yılmaz DAĞ
FARKLILIKLAR
Koşuk,Sa Nazım
gu Biçimi
Dörtlük Nazım birimi
aaab Uyak Düzeni
Gazel
Hece ölçüsü Ölçü
Yabancı
Beyit dillerden
Dil ve Ses
etkilenmem
iştir.
aa-ba-
ca-..
Eski Türk
kültürünü Zihniyet
Aruz yansıtır.
ölçüsü
İSLAMİYET ÖNCESİ Aşk,doğa

Beşeri
TÜRK ŞİİRİ sevgisi,yiğitİSLAMİYET SONRASITema
aşk
lik TÜRK ŞİİRİ
BENZERLİKLER
İslamiyet öncesi ile İslamiyet sonrasının ilk

döneminde hece ölçüsü,tema,(doğa,aşk,ölüm) 45
ritim ve ahenk öğeleri ortak özelliklerdir.
Yılmaz DAĞ
İlahi-
Mesnevi-
Gazel
Dörtlük-
Beyit
Aaab-cccb-
aa-bb-cc • İslami
aa-ba-ca-.. ileimlerin
yanında,tı
Hece p,astrono
mi ve
ölçüsü-Aruz geometri
ölçüsü Vesiletü’n-necat alanlarında
(mevlid) bilgi
Sözlü edebiyat ürünüdür. Arapça ve
Kırgızlara aittir. Farsça’dan
etkilenmişti allah âdın zikredelim evvelâ
Destandaki yaşamın 9.yüzyıl
sonlarına ait olduğu görüşü r. söyleşirken
vâcib cebrâil
oldur cümle işde ileMÜ kelâm
her kulâ
yaygındır. geldi refref önüne verdi N
allah âdın her kim ol evvel anâ CA
Hem şiir hem de tarihsel ve
İslamiyet herselâm
işi âsân ider allah anâ A
toplumsal bir belge sonrası A
T • Cemşid ü
niteliğindedir. Türk allah âdı olsa her işin önü
aldı ol şâh-ı cihânı ol zamân Hurşid
Müslüman Kırgızlarla kültürünü hergiz ebter olmaya ânın sonu • İskenderna
sidre'ye gitti
Purperest Kalmuklar yansıtır *** ve götürdü me
arasındaki mücadeleleri hemân
ol gîce kim doğdu ise ol hayrûl-beşer • Tervihü’l-
ânesi anda neler görde neler Vİ Evrah
anlatır.
Destana adını veren İlahi aşk- bir fezâ oldu o demde • Esrarname
dedi gördüm ol habîbin ânesi DA
L
• Mirkatü’l-
Manas’ın yaşantısındaki
Manas beşeri aşk bir rûnümâ
acep nûr kim, güneş pervânesi E
Edeb
değerler sistemi
destanı ne mekân var anda ne T
arz-u
Müslümanlıkla eski Türk berk urup çıktı evimden nâgehân M
semâ
göklere dek nûr ile doldu cihân
İ
inanışlarının bileşiminden R
*** A
oluşmaktadır. Ç
Manas Destanı,ilk kez Çokan Biliniz ey âşıkân-ı Mustafâ

Velihanov tarafından bilim Hakk’a irdi ruh-ı pâk-ı
dünyasına duyurmuştur. Mustafâ
Destanı bir bütünlük içinde 46
ilk kez yayımlayan ise Ol hümâ kuşu çü pervâz
Türkolog W.Radlof’tur. eyledi
I
M
Ö
Z
E
L
İ
K
L
E
Anlatıcı ilehi bir
R bakış
e
açısına sahiptirİ
Tasvir ve tahliller azdır. K
A
Battalnâm
(14.yy)
Ahmedi
H
D
R
İ
a
A
L
M
• Aşk
İlahi bakış açısı vardır. A
miştir
F
T
E
A
V
eser
N
• Kendi
din dışı
Tasvir ve tahliller azdır. Ö
en fazla
konulara
temasını
yönelme
vermiştir.
Dede
• Tasavvuf
• Eserlerinde
döneminde
Korkut
işlemiştir.
Z
E
Ö
L
Z
İ
E
Yılmaz DAĞ
K
L
İlahi bakış açısına L
İ
E
sahiptir. K Bazı sözcüklerde ses değişikliği
R
L görülür
Kahramanlar
Tasvir ve tahlillere idealize edilmiştir
fazla İ
E
nâme
İslam dini için savaşlar Cümleler kısadır
yer verilmez. R yapan bir Oğuz Türkçesinin özelliklerini
kahramandır
Danişmend
İ taşır.
İlahi bakış açısına Kimi sözcüklerde ses

sahiptir. Halkı ve dini için savaş yapan bir değişiklikleri görülür
kahramandır Cümleler kısadır.
Tasvir ve tahililler
Eser,onunçok
kahramanlıkları etrafında
Mevlid
47
azdır. oluşturulmuştur. Oğuz Türkçesinin özellikleri
taşır
Bazı sözcüklerde ses değişikliği
Kahramanlar idealize edilmiştir. vardır.
Artuki,önce Allah’a inanmayan,sonradan Az sözcüklü cümleler kurulur.
Allah’a inanan kahramandır Oğuz Türkçesinin özellikleri
Danişmend Gazi ise din uğruna savaşan
bir kahramandır taşır
Hz.Peygamberin özellikleri
Bazı sözcüklerde ses
anlatılmıştır.
değişiklikleri görülür.
Söyledikleriyle yaptıkları bir
Dizeler çok sözcükle kurulur.
olan,güzel ahlaklı,dürüst,üstün
Arapça-Farsça sözcükler fazladır
niteliklere sahiptir.
Yılmaz DAĞ
48
Yılmaz DAĞ
www.edebiyatogretmeni.net
49
Yılmaz DAĞ
50

10.sınıf Edebiyat Konu Anlatım

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10.sınıf Edebiyat Konu Anlatım

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yılmaz DAĞ

İslamiyet öncesi ve islamiyet dönemi türk edebiyatı

 Bir ülke veya toplumun maddi Ağacın ilahi bir ışık

Türk-İslam  Türklerin İslamiyeti kabul

 Bu dönem ürünlerinin konusu

Yapma Destanlar  Dörtlüklerden oluşmuştur.

Üç Şehitler Destanı/F.Hüsnü  Saka Devri Destanları

İslamiyet sonrasi türk destanları

DOĞAL DESTAN YAPMA DESTAN

 Edebiyatımızın ilk yazılı ürünleri

BİGE KAGAN  Türk destanlarıyla ilgili bilgileri

İslami dönem ilk eserleri

Kırgı  Kutadgu Bilig

 12.yy Edip Ahmet Yükneki

Divan-ı hikmet Kaşgarlı mahmut ile atatürk’ün türk

Hece ölçüsü ve aruz

Dönemim içerik özellikleri

Eserlerde İslamiyet öncesi M T

Mesihi-Edrine Şehrengizi(İlk şehrengiz)

Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacip(İlk Mevlana-Mesnevi

Geh ebr veş giryan edip geh bad veş

Divan edebiyatının en sevilen nazım Gûl-i ruhsârına

Kalem olsun ol kâtib-i bed

 Halk arasında gelişen ve Anonim halk edebiyatı şiir biçimleri

 Kendi düşen ağlamaz.

Hece ölçüsünü Aşk,özlem,ayrılık,gur

 Kendine özgü ezgisi vardır.

Aşk değil mi beni derde düşüren

Bre ağalar bre beyler

 a.Dörtlük sayısı (koşma daha Karacaoğlan

8’li hece ölçüsüyle yazılır.

 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

Yeniçeri AŞIK EDEBİYATININ

KAYIKÇI KUL MUSTAFA

Âşıkâne ve *Klasik Türk

*Yurt sevgisi, aşk,

*Hem aruz hem

*Kars doğumlu TASAVVUF TERİMLERİ VE ANLAMLARI

HARABAT Harabe Allah’a aşık olanın

HÜSN Güzellik İlahi güzellik

*Ulusal SÂKİ İçki sunan Doğru yolu gösteren,şeyh

şiirler SUFİ,SOFİ Tasavvuf felsefesine

 Oğuz Türkçesi,13.yy dan itibaren N

Sufilere sohbet gerek

Eğer beni öldüreler

Cennet cennet dedikleri

Yunus'dürür benim adım

Pir Sultan'ım katı yüksek uçarsın

Gel otur pilav gelince

Selamsız sabahsızOn gelir geeçersin

tekne hamur halince

Dilber muhabbetten niçin kaçarsın

Bir onarı çöreğ olur

Böyle midir ilimizin töresi

 Şair, bilgin ve mutasavvuf

görülmektedir. Mevla görelim neyler

Mevla görelim neyler

Asıl adı Abdullah olan şair

hurûfilik 8’li hece

Allah ile teklifsiz,şakalı bir

Sadece Ahmet Yesevi’nin

İy özin insan bilen

Şiir türünü bulma mesnevi Mevlana