You are on page 1of 265

Table of Contents

1 2
2 27
3 52
4 77
5 102
6 127
7 152
8 177
9 202
10 227
11 252
· H6I DAP DONG Y
T~p 7-PHUONGTE

PHAN LE
***
' ? ,

NHAXUATBANTHUANHOA
33 9~u-VanAn-l:lu(-
DT: 821228-823847
***
q1iiu trdcf nh~m xu<ft-bci.n:
·LEDAN

Bientq,p Qp6c~.KN
Suabdnin TACGIA -. -
Bia. SONGHUONG Design__

Ma sci: §.!2__ 50/1872 - 04


Th-04

In 500 cuo'n; kh614,5 x 20,5cm, t~i Xi nghi~p In 27/7. Quylt dµih


XB s6.: 2466-QD/XBTH ca'p ngay 22-3-2004. S6 dang ky s6:
50/1872/XB-QLXB, ca'p ngay 31-12-2003. In xong va ~QP luu chiiu
quy II na.m 2004.
LOI GIOI Tmtu
Dong y la man h9c quy bau, qua nhi'eu dl:li duqc tfch liiy va
sang l9c, ban than no da c6 kinh nghi~m phong phu tren th¥c te
lam sang va M tho'n~ ly lu~n hoan chi.n h.
Ngay nay cung v6i khoa hc;ic hi~n d:.i.i, no da dtt(lc ke thua va
phat huy phat tri~n. D~ giup dil r(lng rai cho gioi hanh nghe va
nghien cuu Dong y, chung t6i cho xulft ban 1:?P "Hoi dti.p v€
Dongy".
N(li dung trong t~p nay g"om cac cau hoi va cac cil.u tra ll:li
nhi"eu vlfn de c'an thiet trong cac b9 mon Dong y nhtt: Lj /u~n CO"
hd11, Nl}i kinh, Tlntmig him, Kim quy, On bfnh, D6ng dr1~c. Phr1(1ng re.
Gii.n 1000 vfo de du(lc neu ra va giai dap d~ ngttl:li dc;ic niim vung.
va chin mu6i n(li dung ~ii.n biet.
Trong Jue bien so~n sach, so~n gia c6 tham khao cac t~p tai
ii~u "Trung y h9c oan drip", "Trung y dt;zi t1.t diln" . Sa.ch dugc
bien so:.i.n cong phu cfu th~. , ..
Hy vc;,ng ~P sach nay se mang_ nhieu lqi fch de'n .voi d(lc gia.
Mong don nh~n nhung ll:li g6p y di sach dugc hoan hao hdn.

Nha xulft ban THU~ H6A.


Phudngt~

PHUONG TE
-

7-1. Nghien cuu phudng t~ h9c c~ m~c dich va y nghia gi?

Phudng t~ h9c la m6n khoa h9c nghien -cuu qui lu~t ciu t~o,
pho'i hqpthuoc v~n d,µxgtreii-lam sang; ~~Qt lilioa-~a D6ng-y.
Phudng t~ la m9t phudng phap bi~n chung lu~n ttj, ne'u chi
sit d1=1ng-m9t vt thuo'c g9i -la DcJn phuctng, hai -vj- thuoc tra len la
ph1:1c phudng, trong d6 thuong n6i-v'e phlj.c phudng.
Ca~ vi th~o'c-sau -khi t6 chuc pno'i h_c;,p thanh m9t.!1inh thuc
cau t~o nh_a t djnh g9i la PlntcJng.::t~. -Trong ·d6 c6 ql).i lu~_t,phoi
hqp Quan, Th'an,_Ta, Su, nhu _Ma ho~g- thang ("Tl11tm1g. him
/uqn"J thi Ma hoang la Quan, Que' ~hi la Th~n, H~nh nhan la- _
Ta,. Cam thao Ja $ti-V~n "d \lng :phudng t~ tren -lam sang la C

nghien cuu c6ng d\ing, -chu ttj, phudng phap gia."giam, each
dung thuo'c ... Nhu: Ma hoang thang tac d~ng tan han phat han,
binh suy~n. chii:ttj ~am han phat-so't, -dau d:Su, minh miy d·a u
nhuc, khong m'o hoi, suy~n. -reu h:toi tr,ng ~ong, ffil;I.Ch phu
khfui, ne'u chung li~, kiem nhi~t cam dung.
. .

Tren lam sang Sli d1;1ng thuoc, sau _k ht xac dinh phu'.dng
phap cii'eu tq d'eu tu~n theo phuong pha.p, nguy~n tile phoi h~p
tie'n han~ l~p phuong. Do do d:oi vo1 nguyen t~c cfieu tri, If,
pha.p phu:ong duqc chie'm dja- vj quan tr~mg trong ly 1u~n Dong y:
5
HOI DAP VE DONG y

H<;>c t~p ly lu~n phu'.dng te h<;>c m1:1c dfch la V?Il d1,mg tri thuc
ly lu~n Trung y, Trung du~c, nim vung nguyen t~c l~p phudng,
ly giai qui lu~t phoi h~p cac vi thuoc. Nam vung tinh vi cac vi
thuoc t~o thanh phudng thuoc, cong di;i.ng chu ttj, can cu tinh
hinh b~nh ~t hoan cap, th~ chat b~nb nhan, tu&i tac, t~p quan
sinh ho~t, ngh'e nghi~p, mua tie't, v~n di;i.ng gia giam m(>t each
linh ho~t. sang t~o h~p ly. D6ng thoi nam vung nguyen tac cau
~o phudng te t~o thanh cac phudng te m6i giai quye"t b~nh ~t
bie'n h6a muon hinh muon ve.
Y nghia cu.a van de hgc t~p ly lu~n pbudng te la nfui vung
4ch su phat tii~n cu.a ljch su v~n d1,mg phttdng W, cac hgc phai
phudng te, d?c di~m su d\Ulg thuoc, chinh ly, v~ d1,Ulg phat
tri~n khong ngu:ng, d~t mi;i.c dich ttj li~u ngaycang di;i.t bi~u qua cao.

. 7-2. H9c t~p phudng t~ h9c chu ye"u tham khao nhu~g
lo;µ tai li~u, lo;µ k:inh di~n nao?
. .

Sa.ch kinh di~n som nhat la "Hoang_dlm)i kinlf1y lu~n toan


di~n v'e giai phiu, sinh ly, nguyen nhan b~nh, tri~u chung b~nh
ly, cham cuu, phudng phap chtin.doan, ng:uyen tAc, phudng phap
di~u ttj, ly lu~ l~.p" phudng thuoc. D6 la eel so d~ h~u the' hgc
t~p va phat trifo ve phu'.dng t~ hgc. Doi Han, Trudng Tr9ng
Canh truoc tac "Tlw<mg him hu,in" "Kim qu_r yeu lrr<1c" c6 ba tram
mubi Mn phudng thuoc bi~n chung chinh -xac, l~p phttdng
nghiem cfu, ph6i hqp phudng thuoc toan di~!).; dung duqc tinh vi
linh ho~t. each dung thuoc, phan ung khi ·u6ng thuoc, nhung
van cfe c~n chu y, d'eu trinh bay rat ro rang ti mi, d11i sau ggi la
ong t6 cu.a phudng tt Dai Tfo, Cat Kong c6 sach 'Tnh, 111711 bf
nij, phwmg" thu th?P rat nhleu phudng thu6~ ddn gian ma hi~u
nghi~m nhu dung ruqu Hai tao tri bu:ou-cB, la nhung phat Il).inh
6
Phuongtiii

qui bau. Doi Nam 'BAc tri'eu "Luu nf:uyen tlf hon cli phum1g" la
quy~n sach som nh~t n6i v'e ngo~i khoa, doi Duong cac sach "Bi
cap rhien kim yei, phum1g", "Thien kim d{tc p/111m1g", "Ngoqi dai bf
yei," d'eu ghi chep cac phu:dng thuo'c c5 di~n. Tu thcli .Han de'n
nay cac nha y h9c da s~u t'a.m sang t$,o nhfeu phudng thu6c lam
phong phu them kho tang qui bau ciia phudng t~ cua Dong y.
Doi Tong, sach "Thai bin/z than}] huf pliuung" la cuo'n sach ghi
chep cac phudng t~ do nha nuoc bien so~n, sach "Thanh tl tong
li_1c phum1g" la truoc tac cua· nhi'eu nha y h9c, sach 'Thai binh huef
don hoa re qic phLf(J/1g" la cuo'n sach n6i 'v'e cac che' ph!m da bao
che'' (Trung thanh du<;1c), "Tl sinh phu(J/1g" n6i vi cac .phuong
thuoc thQ'.c d1J,ng· hi~u nghi~m. Hai quy~n "Tiei, nhi duf!c chung
tnfc quye't" va "Phi! n.hti.n d{li toan fW(J/1g phU(J/1g" la hai quyfu
chuyen v'e Phv- khoa va Nhi klioa. Doi Kim cac truck tac 'Tovdn
huyen Cd nguyen befnh' th~c", "Tuyen minh lu~n phU(J/1g", "Nho mon S~(
than", "N9i khoa t/rU(1ng bifn lzoqc luqn", "TS· Vi luqn",.:J.,an rhd; bf
tang", "Dan khe tdni phap" Ia.· cac tac phim ly lu~n v'e phudng t~
hQe. Sa.ch "Bdn ,tlzdo cud/lg m1_1c" cu.a Ly Thai Tran doi Minh la tac
phdm Ion ghi chep thu th~p nhfeu phUdng thuoc c6 kim. Cac tac
phclm "San b,f daniz ·y phu<111g. lu~n", "Danh y phrl(1ng lu~n" la cac
truclc tac ly lu~n phUdng t~ .. Sa.ch ''Y phucmg t<Jp gidi" la tac phlm
tuy~n ch9n cac phudng thuoc thub:ng dung, thu th~p va giai
thich ly lu~n cac phuong thuoc tht,tc d\lng cua cac nha y h9c.
Sa.ch "Thang dau c:a quat" ghi chep cac phudng thuoc, chu ttj
thanh cau co v'an. di~u d~ nho, sac~ "On b¢nh dieu bifn" ly lu~n
ph'ep tic ttj b~nb on nhi~t.

7-3. Sach "Ni)i kirih To vtin" co nhu:ng·pbttdng thu6c gi?


- Sach "Hot{ng df mji kinli" la tru:ac tac y hQc sam nhat, trong _
d6 ghi mtioi ba phudng thuo·c. Thien "Bfnh nqng lu~in" co phudng
7
HOI DAP VE DONG y

th,uoc Sinh thiet 11?,C chu trj chung Ductng quye't, thien "K_i- hfnh
lug11" c6 phudng Lan thao thang ttj b~nh khfo cam, thien "Ph1k
rnmg lm,in" c6 phu'dng huyet kh6 thang tuc Tu 6 t~c c6t h;t nhi,t
hoan, (0 t~c cot, L,;c nh\(, Bao ngu trap, Tuoc noii.n) ttj b~nh
huye't kh6, kinh nguy~t it, kh6ng deu, thien "Befnh 11~11g lu{i11" c6
phuong Tr~cb tii §m (Tr~ch tii, B~cb tru~t. Lgc ham thao). tri
chung Tuu J?hong, "Plui tnmg l11{i11" c6 phuong Ke thi 1~ (phan
triing ga, rue.Jul tii c6 tntc5ng, thien M~u thich lu~n c6 pbuong
Ta giac phat trtu (Ta giac phat, rue.Ju ngon) t.tj chung Thi quyet,
thien 'Ta khac/1 1hie11" co phudng Ban h~ thang (Ban h~. °Tni.~t
m~l tri milt mo, thien "Ung 1h11' c6 phudng Lang ki'eu ~m (Lang
kfeu thao can) ttj ung thu (ung nh9t), thien '.'Thfch phap lug11" c6
phudng Ti~u kim ddn (Th:Sn sa, Hung hoang, Thu hoang, Tu
kiml ttj b~nh dich, "Linh klu( thien "Ki11h cd11" c6 phudng Mii. cao
phudng ttj b~nh khiu tjch; "Linh khu" thien "Kinh can luqn" c6
Que' tu'.u phudng (Que', rtl<Ju) cii.ng ttj b~nh khll'.u tjcb, thien 'Th()
yei, cu,mg .nhu" c6 phuong Th1_1c tieu que' tu:u (Th1_1c tieu, Can
khu:ong, Que tam, Rue.Jul ttj chung Han ty. "-,

7-4. T~i sao n6i phu'.dng theo p}luong phap d~ thanh


l~p, H(y phu'.dng phap qwin t~orig phu'.d~g?

Phudng la phudng ~. phap la phudng phap tri Mu. Phuong


la m9t ph§n ciia ly, phap, phU:dng, due.Jc, tren cd sa bi~n chung
lu~n ttj l~p ra phudng thuoc. Vl v~y phai tim ra moi lien h~ giua
phudng thuo'c va phU:dng thuc di'eu ttj.
Do d6 n6i rAng c6 phap thi c6 phudng, c6 phudng tat phai c6
phap, nhu Ma hoang thang, Que chi thang, Ngan ki'eu tan, Tang
cuc ~m d'eu la cac phudng _thuoc pbat han giai bi~u. -Tuy nhien
n9i dung c1_1 th~ cac phU:dng thuoc nay khac nhau, Ma hoang
8
Phudngt~

thang, Qu_f chi thangola thuo'c cay a'.m giai bi~u, tbu9c phap Tan
on giai bieu, Ng§.n ki'eu tan, Tang cue ,m la thtio'c cay mat giai
bi~u thu9c phudng phap Tan htdng giai bi~u. Phudng phap giai
bi~u thong qua Tan on giai bi~u va Tan htdng giai biiu mcli d'ay
du, ~oan di~n. Trong qua trlnh bi~n chung lu~n ttj, phudng t~
phai phi;i thu9c phudng phap dfeu ttj, can cu phttdng ph~p di'eu
ttj d~ l~p phudng va sang t~o cac phucJng thua'c mcJi. Nhu b~nh
nhan sot n6ng, hdi SQ phong han khong ra mo hoi ho~c ft mo
hoi, dau d'au, ho hen, mi~ng kho bdi khat, reu h:toi triing mong,
in~ch phu ·sac. Call ct.t m~cb ·chu~g c}_;An doan ·1a· chung phong
nhi~t bi~u chung, x:ac djnh ph~dng_ phap dieu ttj la _Tan ludng _
giai bi~u, sau d6.l&-p phucJng thuo'c la ·Ngan -ki~~ tan ho~c Tang
cue ;lm. Vl v~y phttclng pha-p di'eu ttj la can ctl tr~n chung h~u.
bi~n chung tim nguyen nhanti,~n:h, tren Cd sa d6 tie'n hanh bi~n
chung lu~n ttj sau d6 I;p phudng thuo'c_. ·
"Phuong phap dieu ttj va pht:tong thuoc c6 moiJien h~, co·
phUdng phap dieu ttj rnoi l~p dUQC phU:dng thu6c, "'khong c6
. phUdng phap dieu ttj khong th~ thanh· l~p phudng thu.o'c. Trang
qua trlnh bi~n chung ~u~n ttj, phu:dng thuo'c phv. thu9c vao
phUdng phap dieu tri, P,hudng thu~c la bi~u lii~n cu.a phttdng
phap ttj )i~u. Do do nguoi .xua da kl?,ai quat thanh qui lu~t
"Phuong tuy phap l~p. di phap thong phudng". . .

7-5. Ly luiµi "trong m<}t phudng :phap bao ham bat


· phap, trong bat phap co dii. tram phudng phap" co y
nghia gi?
B~t phap la haii, th6, h~, hba, thanh, on, tieu, h6, la tam
phudng phap Meu ttj. Sa.ch "Y h(>C tam ng(>~ viet: ''Bi~n lU?Il tlnh
hirih b~nh t~t c6 ban, nhi~t, bu, t~t;tc, biiu, 1y, am, dudng tam
9
HOI DAP VE DONG y

chu th6ng suo't ta'.t ca. Lu~il. b~nh d~ l~p phuelng c6 han, thil, ha,
hoa, thanh, on, tieu, b6 la tam phuelng phap di'eu ttj". Nhu v§.y
bi~n chung bat cuelng la can cu chi dll,o bat phap, do la khai qu~t
nhung nguyen tic dih tri eel ban cu.a Dong y.
Han la giai bi€u phat han, khai ma da ·Iong {ta'.u .ly), di"eu
hoa vinh v~, .trit khlt ta 3 bi€u, tha la gay non mua, gia.1 tru b~nh
ta 3 vung ngq.c, d~ day tr3 len, h~ la dung thuo'c t§y rua d~ day
ru9t, cong tl"\lc b~nh tad ly, boa la dung thuo'c dih hoa, hoa giai
d~ gia.i tru b~nh ta, on la dung thuo'c am n6ng, tru han, h"oi
dudng txi chung ly han, thanh la dung thuo'c mat lanh thanh
giai ta nhi~t, ttj ch¥ng ly nhi~t, tieu la dung thuo'c tie~ dll,o, tan
ket tru u tr~ ttj khi, huyet, dam, thi;tc tich ... tich tr~, b5 la dung
thuo'c b5 ich t~g phu am duelng hu nhuqc, tang sue kli<ie.
Tuy nhien do b~nh t~t ra'.t phuc ~P, hu thi;tc, ta chinh han
nhi~t 1§.n lQn, tren lam sang thuong pho'i Mt hqp nhi"eu phuelng
phap a~ di'eu ttj m9t b~nh. Nhu dung phuelng_phap giai bi~u,
tntoc he't phai biet ro b~nh thu(ic han hay nhi~t sau d6 moi dung
phttdng thuo'c cay a'.m ho~c thuo'c cay mat... Ne'u b~nh nhan thi
cha'.t khi hu bi cam IDll,O phong han p_hai dung thuo'c ich khi giai
biiu {pbu chinh giai bi~u) di"'eu ttj moi hi~u qua. Nhu vf!_y
phttdng phap giai biiu c6 ba each: Tan on giai bi~u, tan luelng .
giai bi~u, phu chinh giai bi~u. '1}"en eel sa ba phuelng phap nay
con phai tham khao cac kiem chung, hi~p chung nhu kiem dam,
kiem u huye't... ai gia giam. Nhu v~y phai bie't le thlicJl}g, le
bie'n, linh ho~t bi~n chung l~n ttj m6i d~t hi~u qua tri li~u.
Ngi dung bat phap la khai quat cac phi:telng phap di"eu ttj
ciia Dong y. Tuy nhien trong bat phap phai can cu tinh hinh
b~nh t~t bi~n chung lu~n ttj, tu bat phap bie'n thanh ra'.t nhi'eu
phttelng phap khac nhau. Vi v~y nguoi xua dii khai quat ly l~n:
"'Trang m¢t phap bao g'om bat phap, trong" bat phap bao ham
tram phudng phap". ··
10
Phuongt~

7-6. N9i dung Th~i phudng Th~p t~ la gi?


ThS:t phudng la bay lo;µ phucfng thuo'c D~i .phudng, Ti~u
phUdng, Roan phUdng, Cap phudng, Ky phudng, Ng~u -phu'dng,
Ph1;ic phUdng ngu'on goc That phUdng btit d&u tu "N(H -kinh". Tuy
nhien n9i dung That phudng .c6 nhfeu each giai thich khac nliau.
Sau day la cac each giai thfoh ph6 bie'~ nhat: .
- D~i phUdng Ii phUdng thuo'c c6 nhfeu vi thuoc, ho~c it v.
thuoc ma li'eu lu91:1g lon. Dung ttj b~nh ta khi n~g ho~c ~nh n~ng c
.h~ tieu nhu Diµ thua khi thang ttj phu Duc,ng minh th'9'.c chung.
- Ti~u ph~dng la phtidng thu6c it ho~c nhfeu vi thu6c mE
a
li'eu htQng it, du,ng ttj b~nh ta nh~, b~nh c1 ciµi, ttj b~nh thliQn{
tieu, nhu Thong xi thang la thuo'c cay tm giai bi~u nh~.
- Roan pliudng la phudng thuo'c du<;ic tinh hoa hoan, c6 tht
uo'ng lau dai tii b~nh hu_nhuqc m~n tinh, nhu Tu quan tit than{
ttj Ty Vi hit nhu.Qc. . -, ....
- Cap phudng la dung cac vi thuoc dugc tinh ma.nh li~t, tr
b~nh n~ng, c'an phai cap cuu, cong d\lng nhanh nhu Tu nghicl ,
thang ht>i dudng" cap cuu.
- . .
. - Ky phUdng la phudn~ thuoc chi c6 mqt vi thuoc ho~c nhi~,
vi thua'c s6 le hQp thanh phuclng.thuo'c nhu Cam thao thang tr
b~nh viem h9ng_thu{k ki~ Thie'u am. .
- Ng~u phttdng la phU'.dng thuoc co hai Vi ho~c nhieu V
thupc s6 chful hqp thanh phudng thu6c nhu Nbi chi hoan tr
Can ~ n ain h~. ·
- Ph1;ic phudng la hai phudng thuoc hoijc nhi~u phudn:
thuoc hqp thanh phudng. Dung ttj b~nh phuc t~p nhu Bat tra.1
thang ttj b~nh _khi huye't suy nhU:Qc.
11
HOI DAP VE DONG y

Th~p t~ la mu:bi lo{li thuoc te nliu: Thong te, Tuyen te, B6 te,
Tie't t~. Khinh t~, Tr9ng te, Sap t~, Ho<1-t t~. Tao t~, Tha'.p tt
Ca.ch phan lo{li mubi te c6 tu sach "Bdn tlido cum1g mi1c" do Ly
Thbi Tran sang t{lo, den dbi Tong, danh tu Th~p te bAt dau du:c;tc
dung trong Sa.ch 'Thanh le tcing !(ff p/11{<111g".
- Tuyen la dung thuoc d€ khai thong be Uc, nhu: dung
Qua de tan d€ gay mu:a ra dam dai.
- Thong te la dung thuoc d€ thong !Qi tieu tru u tr~ nhu: Ngii
linh tan ttj chung sue ni~u.
- B6 t€ la dung thuoc b6 fch ttj cd th~ suy nhU:Qc nhu Tu
quan tu: thang ttj Ty Phe"khi hu.
- Tie't te la dung thuoc tJy ru:a ta )tlri thvc nhu Th~p tao
tha~g ttj thiiy uat be'·a subn.
- Khinh te
la dung thuo'c giai bi~u t~ thvc chung bi~u o
dung thuoc.cha't nh{! M giai b~nh-ta nhu Ma hoang thang tri ·
phong han bi~u thvc chung. . ..... . ·-·
- Tr1;mg la dfui.g lo~i thuoc cMt n~ng d8 tran tinh, nhu
Chu sa an than hoan ttj lo sQ hoi hQp khong ngu.
- Sap te la dung thuoc thu .sap d~ tri b~nh ht1 thoat nhu
Kim toa co tinh hoan ttj di tinh ..
- Ho{lt te la dung thu6c thong ho{lt ttj ta huu hlnh ngung be
trong co th{nhu Th~ch vi tan ttj ti~u ra s~i.
- Tao te la dung thu6c tao d€ ttj thap ta dinh tr~ nhu Binh
vj tan ttj thap tr9c, thuc ii.n u tr~, d~i ti~n long.
- Tha'.p te la dung thuoc tu nhu~n ttj tan djch, t11 huyet kho
nhu Quynh ng9c cao trj hu lao ho khan.
12
Phudng t~

7-7. Ll_)'.a ch(~m thu6c d~ ph6i hqp phudng co m\lc dich


.gi? Phlidng phap ph6i h9p nhu the' nao?

L\fa ch9n thuoc d~ l~p phu:ong c6 ba m1:1c dith sau:


- Ta.ng ~uong tac d1:1ng hi~p dang giua cac vi thu6c, nang ca~
hi~u qua dieu ttj nh':1 phoi h9p Tri mlu, Hoang ba tan·g cuong
hi~u li;tc tu am gianghoa.
- Can cu tinh. hinh b~nh ~t phuc t~p, d~ Itta ch9n thuoc
thich hc_,p, nhtt Tu qu~n tit th~p.g ttj Ty Vi khi htt, ne'u ·co khf tr~
dam thtp th@m Ban~ha, . Tr'a.n b1 tru- dam, .khai khi tr~.·•
- Phoi h~p· thuoc d~ dfeu hoa dude tinh, han cht"thuoc duac
hjc· qua miµili, gi~ ·bot hhung tac d\Ulg
"ph\1 khong c6 lqi, .. nhu
Binh lang phoi h9p.Thuong·sdn giain b6ftinh loch thich g~y non
cua Thubng·san.
- Phuong phap ph6i hqp d~~l~p ·phttdng thuo~ la can: cu tinh
chat duqc v~t. tinh hinh b~!'.lh t~t.tren Cd Sd d6 bi~n .chu_p.g l~p
pbtidng. Ngoai ra pliai can cu nguyen tiic phf>i hgp Qu~:t?,_th'an_ta
s11.~~ l~p phudng j;:\1-uo'c. Quan l~ vi thuo'c·· chinh ttj chd~g chu
yeu nhu M;a hoa.ng trong Ma hoa.ng thang chu tri phong .ban
vj
ngo~i cam, th~n la thuoc giup do.tang hi~u l1,1c vi thu6c _~hinh
nhu vt Que':chi trong thang Ma 1?,oang, ta c6 tac d1:1ng ttj kiem
chung ho~c chung t_h u ye'u nhu vfH:;mh nhan trongthang Ma
hoang, ta ·con c6 .tac ·dv.ng h~n che' d9c tinh -cu."a chu -~ttc;Jc nhµ
D~i -tao trong· phudng Th~p tao thang. Ngoai ra-ta. con c6 tac
d\mg lam phan ta cho phudng thuo'c, c6 tac d\ffig theo chan· theo
gia d~ din thuoc, c6 tac d\lflg phart l~i tac dl;Lllg chinh cua
phudng thuo'c dfui thuoc de'n ch6. b~nh, nhu Tu nghjch t~ang c6
Tru dam tra'.'p, Hoang th6 thang c6 ·Hoimg c'am, Su la vj thu6c .
din kinh dua cac vj thuoc· den ndi c6 b~nh, nhtt vi Cat canh
trong phu:ong Sam linh b~cb tru~t tan, su con c6 tac dtJ.ng dieu
hoa cac vi thuo'c nhu: Cam thao trong phudng Ma hoang.
13
HOI DAP VE DONG y

Trong m9t phuong thuoc, vj thuoc lam quan khong th~


thie'u, phuong thuoc dQC tj thl tj thuoc d6 c6 du quan than ta SU.
Tuy nhi~n mi}t sfi phuong thuo'c phuc t~p chi c6 phan chu thu
ma khong phan bi~t quan th~ tac SU. Ve so' htQng vj thuo'c,
sach 'To van", thien "Chf chan yei1 d{li lu{in" viet: "Quan mi}t than
ba la cai the cu~ cd phlidng, quan hai th'an bo'n la phttdng phap
che ng§.u phudng, quan hai th'a.n . ba la phudng phap che Cd .
phudng, quan hai thiin sau la phudng phap che' ngiiu phtldng. Vi
v~y tzi ~nh gan thl dung cd phudng, ~nh xa dung ngiu phudng".
Tren day la ly ·1u~ cc! ban v~ each phol hQp tj tliuo'c l~p
phuc!ng. Lam sang di~u ttj c~ phai can cU: tinh hlnh h~nh tij.t
li;la chgn, pho'i hgp. thuo'c linh ho~t d~ tang cueing duQc li;lc, h~n
che' tac di,mg ph1,1, d~t hi~u qua ttj li~u cao nhlft. .

7-~- Qui lu~t biln h6a cu.a phu'.dng thu6c nhu thl nao?.
Ph1:tdng phap l~p phw:1ni thuo'c mi).c du phai tuan theo
nhung nguyen tiic nh¾t dµih. Tuy nhien th\fc te'~, .s ang phiii
can cu tl.nh hinh bien h6a cu.a b~nh .tij.t, th~ cha'.t b~nh m~ yeu,
tu.Bi tac, tij.p quan ho~t, gim tinh. .. d~ v~ dv.ng gia giii.m.
Nguyen tAc bie'n h6a gia giam c6 Mn qui lu~t dih ki~n sau:
- Bien d6i gia gidm l'i thuot: '.Ne la tuy _chung gja giam vi
thuo'c. Trong tinh huo'ng chu chung, vi Quan d1:tgc khong bien
dBi, thl can ell S\i bien dBi Cua kiem chdng, chdng thu ye'u d~ gia
giam. Tuy nhien cin cbu y la ne'u giam vi Quan duQc thl khong
· thu9c gia giam bien· h6a 'vj thuo'c. Nhli Que chi thang chu ttj
ngo~ cam phong ban hu chdng, nfo kem ho suy~n them H~u
·pha.c, H~ nhan thanh Qu~ chi gia H~u phac h~nh tii thang.
Ne'u d(! dung thuo'c h~ sai, Que'.chi thang kiem ~hung m~nh xuc,
ng\!c d'ay, phai giam vj B~ch thUQc thanh Que chi khii'. Thu:oc
duQc thang la thu9c bie'n h6a giam vj. .
14
Phudng t~

- Ph61 lu;tp biei, h6a l'f rhwfc: La pho'i hc;Jp bie'n h6a Quan duc;ic
ho~c Chu du~c anh hudng tac dtµig chu yeu cua phu'.dng thuo'c.
Nhu Ma hoa.ng thang, phai h<:Jp Que' chi la tbuo'c tan on phat
ha.n, ttj thuc1ng han bi~u th1:1c chung, Ma h!_!.nh th!_!.ch cam thang
la Ma hoa.ng phoi hc;Jp Th!_!.ch cao la thuoc Thanh nhi~t giai bi~u
ttj so't cao, khong c6 m6 hoi, suy~n.
- Gia gidm biln h6a lie11 lu<111~ r/111&:: La phuc1ng thuo'c khong
bie'n d5i, chi gia giam H~u h.t<:J~g lam cho tac diµig ml_l.rih yfo
khac npau, do'i tuc;Jng ttj khac nhau, ten phue.!ng thu6c · ciing
thay doi. Nhu Tu_nghich thang va Thong m~ch tu ng~ch thang
thanh ph~n thuoc nhu nhau, li'eu luc;Jng khac nhau. Ket qua la
Thong m!_!.ch tu nghjch thang so v8i Tu nghich thang tac diµig
h6i due.Ing clp cuu m~h hdn, ·thang Ti~u thua khi thang va
H~u phac tam v~t thang do .li'eu lu:qng khac nhau, dai tl1<Jng
di'eu ttj khac nhau: ten phudng thuo'c khac nhau, Tiiu thua khi
thang ttj Due.Ing minh phu tht;tc chllng, H~u phac tam v~t thang
ttj khi °Cd ua'.t bf · .
- Htnh_thuc phuang tl biin hoa:_Cu.ng m9t phudsg__tjju6c ma
hinh thuc sil. di_ing khac hi~U; qua ttj li~u khac nhau.
B~nh m~ tinh lau did, khong c'an phai ca'.p cuu, thuo'c b6 duong
ph'an nhfeu dung thu6c vien hoan ttj n:i9t ca.ch hoa hoan, nhu
D~ :due.Ing thang d6i thanh D~ duclng hoan, Chi tru~t thang dBi
thanh Chi tru~t hoan (l'eu la each "bie'n dBi hinh thuc si':t. di,mg.
;N6i chung phai niim vung nguyen tiic ph6i hc;Jp l~p phue.!ng,
d5ng thoi can cu tinh hinh b~nh ~t bi~n chung lu1µ1 · ttj linh
ho~t xu phuclng di d!_!.t hi~u qua ttj li~u.

7~9. Trung thanh du9c co dfc di~m gi? Sit d¥11g trung
thanh dt19c nhu the' nao?
Trung thanh du<1c la si:l dl}.ng phudng thu6c che' thanh d~ng
thuoc nhat dinh. Trong qua trinh phong chong b~nh t~t da thu
15
HOI DA.P VE DONG y

duc;ic nhi"eu kinh nghi~m phong phu, si:t di,mg rQng rai. '.l'rung
thanh duqc c6 nhung d~c di~m sau:
- Stt d1:mg thuoc che sfin (Trung thanh~uqcJ giii.m Mt phi"en
phuc do s~c thuoc, doi v{Ji 'cac b~nh cap cuu la c6 thuo'c kip thoi
si:t d1,mg khong phiii cha dqi. Lieu htc;!ng thuoc dung so v{Ji thuo·c
thang thuoc phien it hem, tiet ki~m thuoc. Da s6 trung thanh
duqc ttj cac b~nh thuong g~p, d~t hi~u quii. d:ieu ttj cao. Trung
thanh duqc giam bot c'ong k'enh d~ v~n chuy~n, bao quan, cac
khoa d'eu si:t di,mg dttqc.
Tuy nhien sau khi si:t d1:mg trung thanh duqc, mi_it s6 b~nh
ket qua to't, mi_it so' b~nh khong hi~u qua. Nguyen nhan chu ye~
la thuoc khong dung b~nh. D~c di~m cua Dong y la bi~n chung
lu~n ttj, tuy theo b~nh chung d€ Iva chQn thuoc: Nguoi su d\J.ng
thuo'c phii.i. c6 hi€u bie't cd ban v'e Dong y m{Ji c6 th~. h;ia ch9n
dung thuoc dung b~nh. Ddn gian nhu b~nh cam m?o neu l?nh
nhfeu hcln n6ng, miii chay nuoc trong, reu Iuai miingtr~ng, ti~u
ti~n trong la cam ill?O phong han, neu n6ng sot nhieu hdn l?nh,
hQng sung" do dau, ti~u . ti~n vang, ·reu htoi vang'iTIR~g la cam
ID?O phong nhi~t. B.~nh cam m?O ph~ng han dung thuoc Tan on
giai. bi~u, cam m~o phong nhi~t dung thuoc Tan ludng giiii bi~u,
neu khong ch9n dung thuo'c . thi khong lanh b~nh. Tren thj '
tntong co lo?i Ngan kieu giai d9c hoan la thuoc ~ay mat giai
bi€u, ttj cam m?O phong nhi~t; ne'u dung ttj cam ffi?O phong
han khong thich hqp.
Ngoai ra khi su'. d1,mg thuoc phai uong diing each, c§.n phai
kieng ell trong an uong, sinh ho?t, cam ky rat quan tr9ng.

7-10. Cac lollli hinh thang, hoan t~ thuo'c ·co nhung d~c
diim gi? ._.:.

Qua ljch si:t dau tranh phong chong b~nh t~t, cac nha. y hQC
da sang t~o rat nhieu d?Dg thuoc nhu thang, tan, hoan, cao,
16
Phudngt~

ddn, ru:c;iu thuoc, 19, 01nh, bang, nhet mui... Hi~n nay sang t~o
them nhi"eu d~ng :thuo'c moi nhu thuo'c tiem, thuo'c phun sudng,
vien nang, cac lo~i phudng t~ c6 nhung d~c di~m sau:
. - 'Tl111<>c tlwng: Lo~i nay h~p th1=1 nhanh, d~ phat buy tac
d1=1ng, d~ bi~n chung them bot, c6 th~ trj nft nhfeu loljli b~nh.
- Tlwf',c hodn: Roan c6 nghia la hoan, thuo'c tac a1=1ng ch~m,
keo dai,· d~ sit d,;mg, d~ _biio quan. Thich hc;Jp cac b~nh kinh nien
m~n tinh, b~nh tiµn an d:jnh, b~nh hu: nhuc;,c, cung c6 th~ dung
c~p c~, nhung khong th~ tuy chung gia giarn duc;,c.
- T/1116c rah: Ca.ch che' t(;lo ddn gian··a~ s11 d\lllg, tiet ki~m
thuo'c, ·tac d-.;mg ch~m_hdn thuo'c thang, nhanh,hdn thuoc hoan.
- Thuoc: cao; C6 hai lo(;li cao uo'ng trong va cao dung ngoai,
each dung ti~n lqi.
- Tim&· ,!tm: Luc d~u chi thupc· c6 Thuy ngan, Luu huynh va
cac lo~i khoang v~t qua nhi~t thang hoa ma thanh. Nhung sau
d6 do th6i q'uen,_m(>t s5 lo~i th1.16c khac c6 cong di;m.g .~~c bi~t
cung g9i la ddn. · ·
Dung rU:QU ngam thuoc d~ xoa bop ho~c uong.
- Rl({IU t/1116<.;:
Lo~i nay thich h~p b~nh phong thtp dau nhuc va bci du:ong.
- Thuifc \'ien: Lo~i nay d~ SU: dt,ing bao quan. .
· - Thwfc_tiem: L61jli nay tac d,;mg nhanh, d~ su: di;mg khong bj
anh huang cu.a tieu h6a, tn,tc tiep vao mau.
Khi h;ta ch9n d~ng thuo'c d~ si:t d1=1ng. c'an phai can cu du:c;ic
tinh, tinh hinh bfnh t~t df! quyet dfnh d1?ng thuoc su dt,mg.
Benh tat dot xua'.t ·c"an phiii giai quyet nhanh, dung thuo'c f.iem
thuo'c thang, b~nh IDl?,D tfnh c'an uong lau dai dung thuo'c hoan:
cao, tuy nhien m9t so thuoc nhu An cung ngu:u hoang hoan C()
thfca'p cuu, b~nh phong thllp pen slt d9-ng !huo·c ru<Ju.
17
ROI DAP VE DONG y

7-11. Kh.i siic thuoc din chu y nhung va'.n d~ gi?


Thuoc thang la lo;µ thuoc hay dung trong Dong y. Phudng
~hap sllc thuoc anh hudng tn;tc tiep de'n ket qua di'eu ttj, vi v~y
can phai chu y. .
- D{mg c11 sdc,riwo·c: Sic bling n'oi dat la tot nha'.t, kh,6ng du<;ic
dung n'oi slit, dang anh hucJng cha'.t lu<,Jng thuo'c.
- Nuflc sac thuoc: Nuoc siic thuo"c pbii.i bao..dii.m Sli!-Ch se, siic
fan d'au cho vao ba bat siic con m<)t bat ho~c m'ta bat.
L'an hai cho hai bat ruoi siic con nu'.a bat ho~c it hdn, c6 th~
tr(>n chung chia hai l'an ho~c u6ng m(>t !'an tuy theo b~nh. •
- Thai gian ngiim: Cho nuoc va thu6c ngam hai mudi de'n ba
mudi phut sau d6 sAc, neu du<;ic li~u µ1em; tbcJi gian ngam it hd~
ho~c khong c'an ngam.
- D9 nong:·Lu.c d'au siic to lita,.sau khi soi 4un nbu lua. Neu
lo~i thuoc giai cam, thuoc c6 nhi~u tinh d'au thdm c'an sAc
nbanh, dun to lu'.a dJ tranh bay hdi, tioh d'au mat cha'.t lu~g thuoc.
-Thai gian sac: Tuy theo lo~i thuoc, !~<iii thuo'cBinh thuclng,
thuoc b5, thuoc it tinh cl'au can siic la.u•hai mucJi d(n ba ml.1di phut,
thuoc phat ban slic nhanh hdn d~ tranh bay hdi tinh d'au mat ,
ho~t chat. C6 nhung loiµ thu& phai siic truoc, c6 lo~i thuoc cho vao
sau, cac lo~ khoang v~t phai tan bQt ~i sic, sic truoc s·au d6 cho cac
vi khac vao sic. Cac loiµ h~t nhu Xa tih ti.'t, To phai g6i vao bao
vai roi cho vao s~. N6i chung each siic thuoc pb.ai bao dam cbiet be't
ho~t chat, tranh bay bdi thuo'c anh hiWng dih ttj.

7-12. ThcJi gian u6ng thuc:fo· nhu the' nao? Khi uo'ng
thu6c c'an chu y nhung vln d~ gi?
Thc1i gian uo'ng thu6c anh hu:ong tr~c tiep _den tac d1;mg dih
ttj. Sa.ch "Than 11011,q hdn thd<i kin/r" viet: "B~nh o vung njwc tro

18
Phudiigt~

len, nen uo'ng sau khi an, b~nh vung bt,mg uo'ng tntoc khi an".
Cat Ho~g d~y r~ng: "Uong thuoc ttj b~nh uong tn:.tac khi an,
thuoc ho du:ong uong sau khi an". D~i da sci uo'ng thuo'c tn:!oc
khi an com, lo~i thuoc uo'ng vaa kich thich c6 th~ gay non hay
c'on ca.a trang b,;mg nen ucing sau khi a.Ii. Thuo'c tri giub. san nen
uong vaa bu6i sang luc d6i b1:1ng, thuoc ttj so't ret uo'ng truce khi
len con hai den ba gic!, thuo'c an th'a.n gay ngu uo'ng truoc khi di
ngu, b~nh ca'.'p tin~ n6ng, so't ming kh6ng k~ thoi gian. ·
Kbi uo'ng thuo'c c'an chu y nhung vffo d'e sau·:
- So Ian ucfng: Thong thu:e1ng uong m6i ngay m9t thang, chia
m9t de'n ba l's.~,. b~nh ca'.'p tinh, b~nh n~ng c6 th~ uo'ng m9t lan
ho~c chia uo'ng lien i1:lc. .
- Uong thu6c nong hoqc ngugi: Thuo'c thang ph'a.n nhi'eu uo'ng
luc ~. thufic pha.t han phai uo'ng n6ng dAp chan va an cha.a
n6ng cho ra mb hoi. B~nh nhi~t dii.ng thufic mat nen uong thuo'c
ngu9i; b~nh han dung thuo'c nhi~t c'a.n uo'ng n6ng. Tuy nhien
benh han nhi~t ldn l9n, each c'f!. (chfing d9i -nhau), sau .khi uong
bi non mica nhu: cliung chan ban gia. nhi~t, thi thu6'c..n6ng phai
ua'ng ngu9i, chung chan _nhi~t gia han dung thuo'c mat phai
uo'ngn6ng. .
- Lieu /ur;tng' diing thu6c: D6i voi cik la~i thuo'c m~nh, thuoc cc
doc, d~u tien nen dung li'eu· nho sau d6 tang d~n, khi b~nh lanh
phai ngung thuo'c ngay, khong du:qc dung 9ua li'eu, dung lau dai
tranh ngi? di?c .ha~c phan ung, ph\t nu c6 thai ca:m dung, b~nl:
tre em nen dung lfeu nho, chia uong nhfeu l'a.n.
- Chu y cam k).' kieng cri an uong: Nhu uo'ng Ha thu o, Dfa
haang cfu an hanh, toi, La b~c, dung B~c ha cgm an tbit ba b~
Ph\J.c linh ky gigm, m~t ong ky hanh... Trang thoi gian uon~
th~o'c ctm an thtlc an tanh l?nh, hl}-n ch€ chtt beo, anh hui'lni
tieu h6a.
N6i chung khi uo'ng thuoc can phai chu y each uong, cam kJ
d~ nang·cao hi~u qua di~u ttj.
19
HOI DAP VE DONG y

7-13. Thuf>c giai bifiu co nhimg tac d~g gi? Khi sit
dl;lng din chu y nhung van d'e gi?
S-it d1:1ng cac vj thuo'c cay tan tl).o thanh phudng thuoc t.ac
d1,mg phat han giai cd tha'u phat ban chftn tri biiu chung ggi la
thu6c giai bi~u. .
Ta xim nh?-P vao nguoi, dau tien vao da thtt, xua'.t hi~n biiu
chung nhu: phat s6t, sf! 11).nh, dau d'au, mi~h ma'.y dau nhuc,
khong m6 hoi, ho~c c6 m6 hoi, mll,ch phu kbfu (chung han) ho~c
phu sac (chung nhi~t). Giai dol).n b~nh d bi~u thu9c b~nh nhE?,
can phai dung thuo'c giai bi~u dud~ ta khi theo du:ong m6 hoi.
Ngoai ra chung d?-u sdi giai dol).n dau can giai d(ic d?-u soi theo
duong mo hoi, phai .phat hiin th:fo ban ch§n, -b~nh nhgt giai
dol).ll dau c6 tri~u chung_phat so't s<J 11).nh, ciing dung thuo'c giai
biiu giai tru nhQt d(ic ra ngoai, b~nh thu.y thilng do phong tha'.p
ta xam nh?-p da thjt c6 tri~u chung phat so't, ml).ch phu do tbuy
tha'.p luu tr~ da thit, PM khong tuyen giang phai phat hii.n
tuyen thong Phe" khi, giai cd du6i ta khi theo du:ong,,m_ti hoi va
du1lng tiiu ti~n.
Khi su d1:1ng thuoc giai bi~u can chu y nhung vfu de sau:
- Thuoc giai bifo phlin nhi'eu tj cay, c6 tinh dau do d6 khong
du<;1c s!ic !au, giam hol).t chift, giam tac d9-ng dih tr(
- Khi uong thuoc giai biJu, can tranh gi6 11).nh, nen d!ip chan
m~c ao a'm, an chao long_n6ng h6 tr<J ra mo h6i.
- Theo nguyen ta.c "nhan thoi nhan dja cM nghi", vung
n6ng, g~p thcli tiet n6ng thuoc cay am nen dung lieu nho, g~p
thoi tie't 11).nh, yung khi Mu 11).nh nen dung li'eu cao.
- Chung bi~u ta chua hit, kem theo ly churig phai giai bi~u
truc5c, ttj ly sau. ttj ly truc5c, giai bi~u sau, ho~c tri ca bi~u ly
ne"u b~h biiu ly d"eu n~ng.
20
Phudng t~

- Neu ta vao ly ·hoa nhiet hoac dau scli da moc nhot da va


mu_, chung thuy thiing do suy nhu'.<JC, th6 ta rn1t n~a·c, n~C!i qua
0

suy nhttcjc, sau sinh de thieu rnau, nguoi ra m'o hoi nhfeu deu
ca'.m phatha.n.
- Khi dung thuo'c phat han cfun an th~ an tanh l?nh dlti mo.

7-14. Ma hoang thang va Qu~ chi thang cong dt;mg co


di~m gi khac ~au? Co th~ k~t hc;lp hai phuong d~ sir
dl}-ng kh.ong?

Ma hoang tbang va Que chi tbang d'eu la thu6c ttj ngo?i


cam phong han biiu chung. Tuy nhien ctu t?O phttdng thu6c
khong gio'ng nhau,' tac dv.ng kh.ac nhau. . .
Ma hoang thang tac di;mg phat han, tan han, tuyen thong
Phe' khi, binh suy~n, ttj ngo?i cam phong ·him bi~u cbung, la
thuo'c phat h~n gia.J bi~u ID?nh~; ttj chung .phat sot S<J l?nh
khong m'o hoi, ID?Ch phu khin. Que' chi thang cong dt1ng ..giai Cd
phat bi~u. dfeu hoa vinh v~, ttj ngo?i cam
phong him bi~u htt
cbung." Ttj chung phat s6t dati d§.u, ra m'o hoi, s<J gi6, m~ch phu
hoan. Sau khi uo'ng thuo'c, n~n an chao loang giup r? m'o hoi.
Thudng han bi~u thlfc chung khong m'o hoi dung Ma hoang
thang, thudng pbong bi~u hu ra m'o hoi d~ng Que chi thang d6
la le thuc1ng. Tuy ;ihien neu b~nh nhan vinh v~ khong dieu Ma,
bi~u ta bi be' tile, b~nh trl(lng cJ trl(lng thai bi~u th,;i:c va bi~u hu.
Truc1ng hcjp nay neu chi dung Que chi thang· !hi khong du sue
du6i ta khi, n€u chi dung Ma hoang thang sq phat ban qua
ID?Oh anh hudng chinh khi, 'Tluamg han· lu{in'' Sli dv.ng Que chi
ma,hoang cac ban thang (m6i lo?i rn9t mta) va Que chi nhj Ma
qoang nh6t thang (Que chi thang hai phln, Ma hoang thang
m9t ph~n). Phudng thuoc Que' chi ma hoa.11g ca.c ban thang t1i
21
HOI D.AP VE DONG y

b~nh .chua qua phat han, ta da vao siiu dung m6i phu'.ong ml)t
nt!a d~ phat han ga'.p, m~nh hon phuc1ng Que chi nhi xp.a hoang
nhat thang phuc1ng nay ttj biiu ta chua giai, phong han ta ua'.t
be, phat sot, sc;i l~nh, ngua, np.i~t nhih han it. Phuong Que chi
nil! ma ho?lng nha'.t thang giai tru chung phat ban kh6ng dung
phep, m~ hoi ra khong du b~nh biiu ta ua'.t .nh~. Tri(!u chung
phat sot, sc;i l~nh, nhi~t nhi'eu han it, ml)t ngay tai phat, than
kh6ng ngua, m~t kh6ng c6 hi~n tu:c;ing nhi~t, uong cha ra m5 h6i
nh~ la du tru b~nh ta, d6 la si;t khac nhau cu.a .hai phuc1ng thuo'c.
Ban v'e cifo t~o phuong thuoc; hai phuc1ng .du9c li~u gio'ng nhau,
nhung li'eu luc;ing khac nhau. Que chi nh! Ma hoang nha'.t thang
lu:9ng Que chi, Thu9c du'.9c nhih hc!n; Que ma cac ban thang
luc;ing Ma hoang, H~h nhiin it hon Que ma cac ban thang. Nhu
v~y c6 th~ tha'y rAng phudng Que chi _nh! ~a hoang nha'.t thang,
tri Que chi chung nhi'eu hdn chung Ma lioang thang, tac d\lllg
phat ban nh~ hon Que ma cac ban thang. Do la srf. bi~n chung
xac dang, st!·d1;mg li'eu lu9l}g linh ho~t dung phudng phap phat
ban ttj b~nh. ·---.., .,..

7-15. Tiµ sao n6i ·phudng· Que' chi thang tq chung V~


miµih dinh ye'u? Cifo. t~o phu'dng Que' chi thang co y
nghia gi? ·

Que chi thang la mqt trong nhung phuong thuo'c n6i tie'ng
ciia Tntc,ng Tr9ng Canh, tri thu'.dng phong ra md boi khong khat
nuoc, m~ch phu hoan do vinh v~ ba'.t hoa, v~ m~nh dinh yeu. Ve
m~t sinh.ly V~ la duong, cong dvng bao v~ ben ngoai, dinh la
am, co tac dvng din~ duong. Sach 'T6' l'dn thien am ducmg ung
rur,rng dt;1i lu~n" vie't: "~ otrong nho srf. giu gin cu.a duc1ng hen
a
ngoai, dudng ngoai nho Srf. sai khien SU'. d\lng cu.a am". Nay
phop.g han xam ph~m V~ bi b~nh, ttic la V~ m~ (V~ cuong) tuc
22
Phudngt~

la phan ung tl.;t v~ cu.a cd th~, dudng cU:cJng thi khong c6 m~t
· (dudng cuong t!c ba:t nang m~t) st;{ khai md khong linh ho~t, do
d6 khong giu duqc dinh am lam cho ra m'o hoi, lam cho dinh nhU:QC.
Que' chi thang tac d\lng phat bi~u giai cd, dieu hoa dinh v~.
Trong phudng Que' chi la chu du<;Jc lam quan, Que' chi t~c d1,mg
thong dudng phat han; tha'.u d~t dinh v~. giai ta a Cd bi€u. Do
phat han it nhfeu.j;8n dinh huye't, do d6 dung B~ch thuqc li~m
am, ich dinh thu li~m am khi, di'eu hoa -<linh. Que' chi ttj v~
cuong-vinh nhuqc ~rong d6 B~ch thu'.Qc la Thln giup Qu6 chi ttj
b~nh, Cam thao tac dv.ng ta su, do v~ cubng se din de'n v~ hu:,
Cam thao on trung-ich khi pho'i hi;!p Que' chi cay ng9t giu.p v~
dudng giai Cd phat tan. Cam thao Va B~ch "thuqc phoi h<;Jp tiing
cui:Jng t.ac dl}.ilg ich am, chua ng9t-h6a thanh arri. Dong thoi Cam
thao tiic dv.ng h6 trcj quan th'a~ giai cd phat han, giup giai quye't
v~ cubng dinh nhuqc, Cam thao dm tac dt;mg dfeu hoa Que' chi
va B~ch thu<jc, Sinh khudng on Yi khi giai bi~u. Diµ tao b5 TY
khi, b6 Ty am. Ty Vi dui;ic b5 ich c5 vii, trung tieu .~ng vu~g,
vinh v~ khi d~y du tang k.ha niing giai bi~u,- m~nh v,~ knt Ngoai
ra chao loang, ngii c6~ h6a sinh thanh vinh v~, pha.t bi~~ giai ~Cl,
di'eu boa vinh v~. · -

7-16. Trong phuong Ma ho'ang thang, Ma hoang pho'i


h9p Que' chi va Thang ti~u thanh long, Ma hoang phf>i
h<jp Bfch thu<;Jc, N~ V! c_o tac dyng gi?
Thudng han giai doiµi d'au ph4t scit SQ 1~. khong ma hoi,
suy~n dau d'au, minh miy dau nhuc, do han ta x~m nh~p biiu,
da long bi be' t~c, Phe k.hf k.hong tuyen giang. PhU:dng phap dfeu
ttj la phat ban giai bi&u, tuyen thong Phe'khi, binh suy~n, dung
Ma hoang thang.
23
HOI DAP VE DONG y

Trong phu:dng Ma hoang, Que chi giup Ma hoang phat hiin


giai bifo lam Tha,n . Sach "Y pl11rrmg 11ip gicii" n6i: "Ma hoang cay
a'.m khi b~c, la thuoc cu.a Phe, vao kinh Thai du:e1ng khai mi'I da
long, tan han, Que chi cay a'.m, d~n tad dinh pM.n du:a ra bi~u".
Tue Ma hoang chu. khai bi~u, Que chi chu dlin la din ta khi ra
ngoai, hai vj gtup nhau tang nang 1\ic phat hiin, trong· phudng
Ma hoang dung Ji"eu cao hdn Que chi (vl lam quanJ. .
Tie'u thanh long thang ttj phong han d bi~u, thuy llm dinh
tr~, phat sfit sg l~nh, khong m'o hoi, khong kha.t, phu thiing,
than th~ n~ng n'e, ng,,tc d~y, non khan,. ho suyen, m~·ch phu.
. Phtidng nay tuy tri ngo~i cam phong han va thuy dm, nhu:ng
chu yeu la phong han ngo~i cam. Do ngo~i cam phong cam lam ..
cha PM khi khong tuyen -thong,-thuy fun ng}tjch ien xam ph~m
Ph€. Phu:dng phap di'eu tri d"au tien la giai biiu, sau d6 la h6a
~m. Giai.cam dung cac vj Ma hoang, Que chi;Te tan. Trang d6
Te tan cay a'.m, vao kinh Phe, Th~n, tan han giai biiu, tru phong
giam dau, on Phe trit Am, phoi h<;Jp Ma hoang, Que chi du6i ban
khi, thuy iim 'ra ngoai. Tuy nhien khi ta xam ph~m,'P}if._khf da
nghjch Jen sinh ho hen, neu dung nhih thuoc cay a'.m phat han
giai bi~u, l~i them Te tan cay n6ng lam·cho Phe khi ca.rig nghich
Jen khong thtl: liem, ho hen n~ng them, v1 v~y dung B~ch thucJc
d~ hoa hoan Ma hoang, Que chi pho'i" hcJp Ngu ·vi liem PM d"e
phong hao tan Phe' khi. ·

7-17. Ma hoang thang, '.I'am iio tha~g, Ti~u thanh long


thang, Hoa cai tan, Ma h:,-nh th:,-ch cam thang d~u la
thuo'c trj ho suy~n. Chung _co ccing d~g chu tr! va each
pho'i hqp thuo'c co d~c di~m gi khac nhau?
Ma hoang thang tac d\mg phat han tan han, tuyen thong
Phe khf blnh suyen; trj ngo~i cam phong han thi;ic chung. Tam
24
Phttdng te
ii.o thang tac d1:1ng tuyen thong Phe' khi, binh suy€n cam ho ttj
ngo1,ti cam phong ban, mui be' !Ac, am thanh n~ng ne, ho hen
nhieu dam, ·ng\tc d'a.y tho ngiin. Ti~u thanh long thang tac d1:1ng
tan ban giai bi~u. h6a iim binh suy~n ttj ngo1,ti cam phong ban
kiem fti:n. Hoa cai tan tac dl:1-Ilg tuyen thong Phe khi h6a dam
cam ho, ttj cam han ta Phekhi khong thong 1¢, dam khi be tic,
ho ~en khi nghich, ng\tc day, ho suy~n. nghi;t mii.i, tac d1:1ng ly
khi h6a . dam m~nh hdn Tam ii.o thang. Ma h~nh th~ch cam
thang tac d1:mg thanh Phe blnh suy~p. ttj ta nhi~t uit ke't i'5
Phe, n6ng s6t khong m<> hoi, ho~c ra ma hoi, suy~n. khat nuoc,
reu h:toi inong triing ho~c vang, m~ch ho~t sac.
Ma .hoang thang tri ·ngo~ cii.m phong ban, trong d6 Ma
hoang pbat ban giai bi~u. tuyen thong PM khi, binh suy~n lam
quan, Que chi on kinh tan ban giup Ma hoang giii.i bi~u lam
than. Phe' khi u!t nghich suyen, dung Ma hoang tuyen thong
Phe khi, them H~nh nhan giang khi thi Phe 6n dinh, het suy~n.
· Cam thS:o di~u boa cac vi thuo"c lam sti, hon vi pMi.,_l;i.9p phat
hli.n giai bi€u binh suy~n. . • .,.,
Tam ao thang ttj ngo~i cam phong ban nhi; hon chung Ma
hoang, b~nh chii yeu cl Phe, khong c6 Que chi ma dung Sinh
khttdng thay the tieu dam giai bi€u ttj ho. Hoa cai tlin tac d1:mg
tuyen thong Phe kh:f h6a dam, them To tu:, Tr~n bi 15, khi h6a
dam, tang cucJng hi~u h~c h6a dam c'am ho, Xich linh lc;ii ti~u.
Tang b~ch bi h~ khi hanh thuy, thong di'eu thuy d1,to thi dam tv
tieu. Ti€u thanh long thang c6 Ma hoang Que chi giai bi~u phat
han, tuyen thong Phe khf, binh suyen, Can khuong, Te tan. Ban
h~ on trung, tf\lc: a'.m tan him giang nghich, B~ch thu:qc, Ngii vi
· li~m Phe khi, ph.b ng Phe khi hao tan. sa tru1lng tri ngo.;li cam
Phong han kiem ~m.
25
HOI DAP VE DONG y

Ma h?nh th?ch cam thang co Ma hoang tuyen thong Phe


khi, binh suyen, Th:;ich cao cay l:;inh, tbanh tiet nhiet d Phe, hai
vi che U:Clc nhau tuyen thong Phe khi tie't nhi~t, cay l?nh nhieu
hdn cay a'm, H?nh nhan .diing giang giup Ma hoang tri ho suyen,
Cam thao di'eu hba cac tj thuo'c. Bon vj phoi h<;lp nhau cay mat
thanh tuyen thong binh suy~n tiet nhi~t. -
N6i chung Ma hoang thang, Tam ao thar,tg, Hoa cai tan,
Ti~u thanh long thang d~u ttj phong han ho hen. Trong d6 Ma
hoang thang ttj phong ban biiu thgc chung, Tam ao thang chii
tuyen thong Phil' khi cam ho, giai biiu phlit hiin ye'u hon Ma
hoang thang, Tiiu thanh long thang ttj ngo11-i cam phong han,
n9i c6 thuy llm, n9i ngo1,1,i cam h<Jp ta phat sot ho suy~n, non
khan, Hoa cai tan tren cd SCI Tam ao thang them thuoc ly khf
h6a dam ma thanh, Uc d1:1-ng h6a dam ly khi c'am ho, Ma h~h
th?ch cam thang thanh Phe binh suyen chu ttj nhi~t ta ua't be" o
Phe ho suyen n6ng so't. .

7-18. Cfui vt khiidng ho1,1,t thang va D~ kh~clh'-g ho1,1,t


thang, Shl cat giai cd thang va Trinh thj sai cat giai. cd
thang, Thong xi thang va Thong .tj cat canh· thang sil
d~g c6 nhung d~c di;;m gi?
Cuu tj khudng ho11-t thang ttj ngo1,1,i cam p:~ong him, tha'.p ta
n(ii nhi~t, trong c6 c6 chin tj, Khuelng ho1,1,t lam quan ne:q. gQi la
Cuu tj khu:e1ng ho11-t. SCI tru:<1ng dieu ttj tu th<li cam m1,1,o bi~u
tht;tc chung khiing· c6 m'o hoi kiem n(ii nhi~t," phong tMp dau
nhuc c6 nhi~t. Tri~u chung d~c di~m la phat s6t, s~ 11,1,nh, dau
dh, khiing mo hoi, mi~ng diing he1i khat, tay chan than th~ dau
nhuc. Tren co sci phuelng nay gia giam ttj ly ca'.p tinh, viem eel
ca'p tinh, don d{>c chi duoi, dau rang do viem nhiem, viem xoang ·
mui, viem th'an kinh m~t, dau m{lt hen dau, lao Wn eel l~g hi~u
26 .
Phudng t~

qua. D~i khudng ho~t thang ttj phong ban tha'.p ta bi~u ly kiem
chung, dau d'au phat so't, SQ l~nh phien khat. So vdi C-au vi
khlidng ho~t c6 c~c vj Hoang lien, Tri mftu, B~ch thtt<ic, D9c
ho~t, Phong ky. tac d~ng thanh nhi~t tru tha'.p m~nh hdn, d?c
cti~m dieu tri chung phien khat.
Sai cat giai cd thang ("Tlnrm1g him luc th11') trong d6 Cat can,
Sai ho lam qu!n giai cd thanh nhi~t do c16 c6 ten Sai cat giai ed.
Ttj chung Thai ducJng ta chua bet, kiem chung DU:dng minh.
Tri~u chung phat s6t n?ng, sc;, l~nh nh~, dau d'au, dau khoarig
miit, miii kh61 m~ch vi h'ong. D~c di~m phU:dng thuo'c la thanh
l~dng giai cd, ki,em thanh ly nhi~t. Neu chung ly nhi~t phu thvc
kh6ng du<;Jc dung phudng nay. Chung cam bi~u ta cbu:a gia.i, ban
ua't thanh nhi~t c6 th~ dung phudng nay dieu trj.. Trlnh-tb.i-sai cat
giai. Cd thang ("Y h9c tam ng9") dung·thuoc cay a':rn it, thu& ng9t uµih
nhieu, tac dvng duan.g-am thanh nhi~t giro. Cd. Ttj ~nh xuan on h~
nhi~t phat so't dau d'au, d~c di~m khong 4mh, khat nu:&:.
Thong :tj tbang ('Tnh, hqu p/1u011g") dung cac vi thuo'c du<;1c
ti:nh l;>inh boa, cay fui ma khong tao, pbat han vua ph'at-khong Wn
thucJng tan dich. Tri ngo~i cam phong han nli~ dau d'au hcli SQ l~nh,
ho~c hdi sot, m~ch phu. Hi~n nay -dung tri ngoiµ cam phong ban
(cam m~o) nh~. Thong .Jtj cat canh thang ('TMng t1_1c thul1llg han luqn")
tri b~nh phong thap giai do~n aau;-ta nhi~t oPM v~, dau d'au phat
sot, hdi phong him, ho hen dau b~g. khat m:tBc. Trong phudng
dung Lien ki'eu, Chi tu:, True di~p tac d~g thanh nhi~t giai. d9c.

7-19. Phudng thu6c Ngin .ki~u tan t~i sao dung Kinh
gi6i, D~u xi cay ·am giai biEu? Ngan ki~u tan va Tang cue
c6 d~c di~m gi gio'ng nhau, khac.nhau?
Ngan kieu ta~ ("On bfnh die11 hif11") cong d1=1ng_ cay mat thau
bi~u, thanh nhi~t giai d(>c, thuong dung tri ngo~i cam phong
27
HOI DAP VE DONG y

nhi~t. Trong phttong thuoc sit di,mg thuoc thanh nhi~t giai di)c
giai bi~u t?i sao dung Kinh gioi, D~u xj la thuoc cay am giai
bi~u? Nguyen nhan la dung Kinh gioi, D~u xi tac d1;mg khai ma
da long. cd d9ng dttang khi, h6 trcJ tha'u ta giai bi~u. M~t kha.c
11eu dung nhieu thuoc mat se lam be tAc da long, ta khong dttQc
giai. Tuy nhien so voi toan phttdng thuoc, hai vj thuoc chie'm ty
tr9ng 1/6. Hai \rj thu6c cay tm ma khong tao, khong t6n· thttdng
tan djch. Vi v~y Ngan kieu tan them ~nh gioi, D~u ,q r,at hQp ly.
. Ngan kieu tan va Tang cue elm ("On h?nlr dieu hifn"J deu la
thuoc thubng dung ttj phong nhi~t bi~u chung. Hai phudng
thuoc c6 m(>t m:ta vj thuac gio'ng nhau. Ngan kieu ~n tac di,mg .
thanh nhi~t giai d9c, phat tan phong nhi~t, dung Lien ki~u,
Ngan boa vao Phe kinh thanh nhi~t giai d{ic, t&y tru ue' khf. Do
b~nh t~i Phe' la chfnh do d6 dung Ngan hoa,· :Lien kieu ·1am
quan. Tang CUC im khong c6 True di~p, Ngan hoa, do a6 tac
d1,mg thanh nhi~t gia.i d90 yeu hdn Ngan ki'eu tan, khong c6 D~u .
xj, Kinh gioi, Ngu:u bang tit tac ·dtµig giai ·bi~u ye'u hdn Ngan
ki'eu tan. Tang cue fun c6 Cuc boa, Tang di~p ng<;it-;~nb~, vao
kinh Phe, tac dtµig_ s~ tan phong nhi~t, thanh Phe nhi~t, kiem
tan va thanh. Tang .di~p ch~y vao Phe l~c, giai tru phong nhi~t,
Cuc hoa sd trucing thanh tan phong nhi~t ph'an tren co th~. Hai
vj phoi hcJp ttj b~nh phong on Ph( nhi~t, n9i thanh Ii.go?i tan,
Cuc hoa, Tang di~p lam quan, them H;µ1h nhan c'am ho.
N6i chung Tang CUC ~m ttj b~nh phong on.-ho hen phat sot
khong n~ng. Ngan ki'eu tan trj bi~u chung ro hon nhtt s9 phong
han, phat sot, khat nude, dau h9ng, ho hen, dau d~u, khong m'o
hoi ho~c ~6 md hoi, do ta. khf aPhe' thinh, ·be t~c 18 chan long.
Hai phuc1ng co m<)t so vi thuoc giong nha~ nhti'. Cat canh, Cam
thao. B?c ha, Lien ki'eu, Lo can. Tuy nhien Tang cue fut, Tang
di~p. Cuc hoa lam quan, them Hi;mh nhan chu tr9ng ttj Phe',
28
Phudng t~

giai phong nhi~t bi ho, tbuc)c lo~i thuoc cay mat nh~, Ngan kieu
tan c6 Kinh gidi, Ngan boa, Ngu:u bang t11, True di~p, D~u xj ...
tang cuong tac d1:1ng thanh nhi~t giai d9c thau bi~u la lo~i thuoc
cay mat trung binh.

7-20. Ngan ki'eu tan co Huy'en sam khong? Q~an du<jc


la Ngan hoa, Lien ki'eu, con D~u xi, B~c ha, Kinh gioi
dong vai tro gi? .
Ngan kieu tan ("On hefnh ,1ir?u bifn") nguyen phudng khpng c6
Huyen sam. Nguyen ban thien thu rnuoi .sa.u c6 ghi: "B~nh sdi
dung Ngan ki~u. tan ho Dij.u xi, them Sinh dja·, Dan bi, D~i"
thanh di~p, -b9i Huyen sam.". Di'eu thu ho'n mudj viet: "B~nh thai
am ph1:1c thji, htoi. tring, khat nubc,· c6 ~'o hoi, ho~c khat n~ng,
dung Ngan ki'eu tan bo Nguu bang tu'., Huy'en sam, .Kinh gioi
tu~. them Tht;jtch.."cao, H~nh nhan, Hoang c~m". Can cu vao
nguyen ban thi·Ngan kfeu tan c6 Huy'en sam. Ngo thi viet: "Can
c-6.·"N<)i kinh" dfeu tzfb~nh phong dam atrong;· pha'hiu.,pg thuoc
cay mat d~ dieu -tri, them thuoc dAng ng9t.-B~nh 'nhi~t dam o
trong dung thuoc m~n li;mh ·d~ ttj, -them thuoc ng9t ding''.
Huy'en sarn tj m~n l~nh, ng9.t dAng, vi v~y trong phU:Clng Ngan -
kieu ~tan · c6 Huyin sam la h<Jp .y ·chi cua .N9i kinh, va · trong
phudng Ngan kfeu 'tan c6 Huy'en sa.m. Tuy · v~y nguyen nhAn
dan d6n s1;( nghi, ngo doi voi ·vi Huyen- s-am do trong nguyen biln
c6 cau "CB h9n_g su1~g dau them Ma bqt, Huy'en sam»~nh1.i:: v~y
phai d6i thanh gia Ma b9t, b9i Huyen sam thi hc;ip ly hdn.
. .
Ngan kfeu ·tan c6 Lien kfeu, Ngan hoa lam quan. -Di~p
Thien Si vie't: "B~nh on ta xam nh~p phan tren cd th~, ·dau tien
\'8.0 Pbe', nghich truyen Tarn ba.o". Sach "011 1,~;,,1, ·c1;,;11 hi~;Jl- Yie·t:
"Tri. on benh
. chti. .,veu ·la cuu am tinh.
. Benh
. on nhiet
. keo dai
29
HOI DAP VE DONG y

khong th~ phat han". Nhu v~y dung B~c ha, D~u :tj, Kinh gioi
phat han la khong xac dang. Tuy phuo~g thuoc dung Lien· ki~u,
Ngan hoa lam quan, khong chi Ngan hoa vao Phe' tan nhi~t.
Lien ki€u thanh nhi~t thu«;Jng tieu, d6ng thoi Ngan hoa, Lien
kih tac dl].ng ta khach nhi~t kinh Tam giu gin vinh huye't, d~
phong on ta nghjch truy'en tam baa, d~c bi~t la pho'i h«;Jp Huy~n
sam d~ tang hi~u h;cc. Do ·do stt d,;mg hai vj lam quan du«;Jc la can
cu nguyen nhan va d~c di€m, qui lu~t truyh bie'n ciia on b~nh
d~ xac dinh.

7-21. Tang cue la thuo'c cay mat giai, bigu t~ _sao


khong dung B~c ha lam quan, nguqc .u,u dung Tang ditp,
Cuc hoa lam quan? Ke't ~ifu toan phudng thu6c co d~c
diimgi?

Tang CUC im ("On bef nh dieu biefn") la phudng tq.uoc cay mat
giai biiu nh~, ttj b~rih phong on, phong nhi~t ta xam nh~p kinh
Phe' ho hen, sot n6ng, khat nuoc nh~. 'fi:ung tam b~~~-ia-'-il PM
a
kinh, khong phai V~, chu ye'u thanh Phe, khong phai chu ye'u
tan ta d V~. Trang phudng c6 Tang di~p, Cuc hoa la thuo'c .cay
mat nh~, vao kinh Can, Phe tac d1,mg sd tan ta phong nhi~t,
thanh nhi~t Phe' Can. T~ng di~p con vao Phe' l~c, lf\l.c phong
nhi~t c1 · Phe' l~c, Cuc· hoa tan phong nhi~t kinh PM, nhtt la
phong nhi~t phan tren Cd th~. Hai Vl chu ttj phong nhi~t ho hen :
lam quan. Ngoai tri~u chung ho hen, thi n6ng sot va khat nuoc
hh~. Di€u d6 thung to Phe' nhi~t nh~, it t6n tliudng tan djch.
Ne'u qung B~c ha nhfeu d~ phat ha.n lam t6n tliudng tan cijch,
Cuc hoa, Tang di~p sinh tan djch, do nhi~t lam tan thuctn,g .Phi
tan djch hao tan, hdi kha.t dung Cuc hoa, Tang di~p ciing hc;,p ly.
Tuy nhien trong phuctng thu6c dung l119ng ha ra'.t it chi c6
30
Phudngti

Cuc hoa 4g, Tang di~p 8g, luc;Jng Cuc ho·a, Tang di~p qua nhi'eu
so v8i B~c ha. Vi v~y" B~c ha trong phU'.dng thuo'c chi co tac di,mg
h6 tr<;! Cuc hoa, Tang di~p sd tan phong nhi~t, khong th~ lam
quan du:c;ic.
D~c di~m ket ca:u cua phudng thuo'c dung Cuc boa, Tang
di~p thanh tan phong nhi~t kinh Phe' lam qua.n, B~c ha cay mat
th!u ta, Cat canh khai thong '.Phe', H~h nhan giang Phe khi,
m(>t khai thong, m9t giang, c'am ho, ba vj nay lam Th"an. Lien
kfeu, Lo can, Oam thao lam ta su, Lien ki'eu thanh nhi~t, Lo can
sinh tan djch, Cam thao, Lo can, Cat canh giup nhau lc;Ji khi h"au
hc;mg. Cac vi tbuo'c pho'i hc;Jp sd phong thanh nhi~t, tuyen thong
Phe khi, c'am-ho ..

7-22. Thang Ma h~h t~ch cam co ttj ngo~i ta


khong? _Tac dl;lDg thanh ly hay giai bi~u? Trong phudng
thu6c qu.an du<jc la Ma boang hay Th~ch cao?
"Thuung him h,411" viet: "Sau khi phat ~an, kh'o-rtg,,,.th~ sit
d\U1g Que' chi thang-, ra. mo hoi, suy~n, n6ng sot, c6 th~ dung. Ma
hanh thach cam thang", "Sau khi h?-, khong th~ dung Que' chi
thang, n·e u ra mo hoi, suyin, sat n6ng, c6 th~ dung Ma h~h
th?-ch cam than~. Hai dieu van t~en cha thay sau khl phat ban
ta nhiet htu i:J Phe' sinh suy~n va sau khi h~. du nhiet hue vao
Phe' giy suy~n dung Ma h:;mh th~ch cam thang di'eu ttj. Sau khi
ra m'o hoi, suy~n, sot khong cao, la bi8u ta da he't, du nhi~t Can
ua't ta:c, n9i nbi~t nung do't thi ra ~6 hoi, Phe' khi khong be' t~c
sinh suy~n. "Thut111g him lu~n" vie't: "Sau khi phat ha.n, ra m6 hoi,
a
suy~n. nhi~t khong n~ng, la ta khong ttu ly ma vao Phe~ va
cau "Sau khi h~ khong th~ dung Que' chi thang". Co th~ tha'.'y ta
. a Thai dudng do h~ sai bi~u ta khong giai ra du~ng bi8u, nguc:,c
, l~i ham vao trong, Phe khi be tiic, k~ong tuyen phat, han ta uat
31
HOI DAP VE DONG y

hoa nhi~t. ta nhi~t buc vao PM phat suyen. Phe hc;ip da long,
uat nhi~t nung dot Phe ra m'o hoi, ta nhi~t ham vao trong, do do
khong nong sot nhi'eu. Phuc!ng phap trj la tru uat nhi~t ham
ben
trong do do khong th~ dung Que chi thang ma di'.mg Ma h?nh
thf!.ch cam thang tru ta nhi~t aPhe.
a
Ma h?nh th?ch cam thang tri ta nhi~t Phe, lac dl,lng
thanh Phe nhi~t la chinh. Tuy nhien do ta ongoai de'n, phai giai
tan theo duong biiu, m~t khac Phe chii da long, Phe nhi~t can
giai ra du:ong mo h6i. D~c diim phtic!ng thuoc la chu yeu thanh
Phe nhi~t, tr9ng dl,lng Th?ch cao, vai tro Ma hoang khong phai
la pha.t biiu ma khai thong Phe khL Vi . v~y thang Ma h~h
th?ch cam thang la phu:ong thuoc thanh ly.
Khi v~ d\lng phuc!ng thuoc, 'khong clin giai h?n la khong c6
ta obifo, tuy nhien ta abi~u khong n~ng, ph6i· n6ng ho suy~n,
chu chung la ra ma hair ho suyfo. Nguyen nhan do nhi~t M ta.c
a PM, neu nhi~t n~ng phai b9i Th?ch cao ga'.p nam Ma hoang,
a
ne'u khong c6 mo hoi ma suy~n ·la nhi~t ua'.t be' PM nh~ h:t9ng
Th?ch cao gap ba Ma hoang. Ma hoa.ng va Th?ch ca~~ mqt vi tan
rn9t vi thanh, do d6 ttj chung c6 mo hoi va kh6ng rn'o'hoi, c6 tM
dung ttj bi~u chu'ng Phe' nhi~t, va_biiu chung khong n~ng, PM nhi~t.
Nhi~t ta a ly c'an phai thanh nhi~t la chinh. Do trong ·
phuong Th?ch cao cay ng9t, ra'.t l~nh, tac d\lng than~ tiet Phe vi
nhi~t, sinh tan djch, thau nhi~t, phu hc;ip phep thanh nhi~t thau nhi~t,
do d6 trong phuong thuo'c quan dliQC la Th?ch cao. -Sau khi phol hqp
Ma hoang ta,ng lµia nang thanh Phe nhi~t, ghip djnh suyen. '

7-23. Ma h:;mh th,ch . cam thang va -I>~ thanh long


thang dlu dung Th,ch cao ban cruft co di~:m gi khac
nhau? Sli'. d1.J.ng lam sang nhu the' nao? · .
Ma h?nh thq.ch cam thang ("T/11trm~ hti11 /11ci11"1 va Dai thanh
long thang 1"Th1t,rug h,i11 lu~11" l d'eu du~g Th?ch cao, n h~ng ban
32
Phuongt~

chdt khac nhau. Trong phudng D1_1.i thanh long, Th1_1.ch cao ttj ly
nhi~t p~~n tao, Th1_1.ch cao trong Ma h~ th1_1.ch cam thang ttj
Phe nhi~t suy~n. Hai phuctng d'eu tac d\lllg giai .bi~u. ta thanh ly
nhi~t. Tuy nhien D1_1.i thanh long thang tri ngo1_1.i han n~ng nqi
nh~t nh~. do d6 nguyen phudng luc;,ng Ma hoang cao phoi hc;,p
Que' chi, Th1_1.ch cao dung luc;,ng it. Ma hi;mh th1_1.ch cam thang ttj
Phe nhi~t n~ng bi~u ta nh~. ho~c ta da hoan toan vao Phe, chi
dung Ma hoang, kh6ng c6 Que chi ma Thl.].ch cao dung luc;,ng
nhi'eu chu tr9ng thanh tiet Phe' nbi~t, kiem d1_1.t cd biiu. D1_1.i
thanh longthang tr! khong ra m'o h6i, phi'en tao, Ma hl.].nh thl.].ch
cam thang_ khong ·ki c6 m'o h6i hay kh6ng, c6 biigu chung hay
kh6ng, chi c6 Phe nhi~t, suy~n la c6 th~ dung.
Ma h1_1.nh thl_l.cb, cam thang ttj sau khi phat ban ho~c hi.].,
khpng th~ dung Que _chi thang, tri~u chung ra m'a h6i, suy~n.
khong sot cao (v6 d1_1.i nhi~t). -Sa.ch "Thu<111g han lai to t17p" viet:
"Ttj kh6ng m'a h6i, suy~n d1_1.i nhiW. Sa.ch "On bfnh di-eu bifn"
thien "Hq rieu" dung Ma h;µili thl_l.ch cam thang ttj nh,i~t suy~n
ho nh5 ra dam dai; .tfic tieng, ml_l.ch h'ong sac, m1_1.ch tay phai Ion
hdn tay trai. N6i chung chu chung d'eu phat sot ho suyen d6 la
d~c diim cu~ Ma h1_1.nh th1_1.ch cam thang. Ne'u nhi~t oPhe' n~ng,
ra m'o h6i, suy~n, lu<;Jng Thl_l.ch cao gifp na.m Ma hoang, neu
kh6ng m6 hoi, suyen, la do nhi~t ua'.t be' cs Phe, ly nhi~t nh~ hdn
nhi~t ·a Phe', luc;,ng Th1_1.ch cao dung ga'.p ba Ma hoang. Ngoai ra
con ttj scli mQC kh6ng thong suot, sau khi mQC soi, cam ta ho~c
si'li chua moc he't ma sot n6ng, phi'en khat, ra m6 Mi ho~c kh6ng
c6 m6 h6i, ho hen do sdi ham beri trong, Phe nhi~t.
D1_1.i thang long th~g ttj bi~u han be' ke't, ua'.t nhi~t kho~g
tuyen phat, phong him bi~u tht;tc chung khong c6 mB hoi. kiem
ly nhi~t phien tao, ngoai ra con ttj c~ung d~t fun kiem li• nhi~t.
33 ·
HOI DA.P VE DONG y

7-24. Trong phuong Sai cat giai co thang t!!-i sao dung
Cat can? T:,ii sao dung Sai h8 lam quan ma kho~g dung
B:_1.ch chi, Khu:dng·ho:_1.t lam quan?

Sai cat giiii co thang ("Thu1111g h,111 /z((' rh11'J trj cam m;;io
phong him, ban ua't h6a nhi~t, s(J l;;inh nh~. s6t n6ng· tang d'an,
dau d'au, m~t moi, m~t dau, mui kho, Tam phien khong ngii., reu
htai vang mong, m~ch phu. hoi hong ...
B~nh ngo~i cam phong han tri~u chung phai scJ l~nh n~ng,
nay scJ l~nh nh~, n6ng sf>t tang dan do han uat i:J bi~u, h6a nhi~t
gay ra. Tuy nhien s6t n6ng tang dan, chung SQ l~h tan t~i,
chung to bi~u chung chua bet, ta chua poarr toan vao ly. Do ta
Thai duong, bi~u ta chua he'"t-hoa.n toan, nen daU: dau, m~t moi,
m~ch phu.. Dong thoi ta bAt dau· xam nh~p Duong minh bi~u
hi~n Duong minh · kinh chung nhu m~t dau, mui kho g9i la
Duong minh kinh bi~u chung, phuong phap di'eu t.tj la giai ed.
Chung n6ng so't, khongngii., m1?-ch hong la Dlidngminh kinh, ly
chung, phudng pha.p dieu ttj la thanh giai. N6i ci:ii,w,~ Sai cat
giii.i cd thang ttj chung b~nh t;;ii Thai duong, Duong minh.
Theo phan tich atren phuong thu6c trj ta Thai duong chua .
giii.i, kiem Due1ng minh kinh chung. Chung Duong minh kinh
•g'om hai phuong di~n, mqt la Du?ng minh kinh biJu: chung, mi;it
la Duong m'inh kinh ly chung. Phudng thuoc tac d1,mg giai kinh
Thai du<1ng, giai kinh Duong minh bi~u chung, thanh Duong
minh kinh ly chung. Tuy nhien phuong thuo'c 'khong phai chu
ylu giai ta d Thai dudng vi chung scJ l!!-'nh nhi:, s6t cao tang
them, kem theo dau mlit, miii kho, la chung Duong minh n~g
hon. Vl v~y chu ye'u la ttj kinh Dudng minh. Trong phudng
thuoc Cat can vao kinh Duong minh, tac d\mg thang pha.t khi
thanh duong. co ,·u duong khi Ty Vj, tac d1,m'g tan han ta ra
ngoai. t.uc ]agiai co: Sai hf> tac d1,1ng giai cd thau nhi~t, tac d1:1ng
34
Phudng t~

tru nhi~t m~nh. Truong Nguyen To n6i: "Sai h6 tac dt_mg tan cd
nhi~t", Sai hf> vao kinh Cam dam so tie't khi cd, h6 tr<;! du6i ta
khi ra ngoai, B~ch chi vi cay tinh am tac dl;Ulg giai bi~u. vao
kinh Dudng minh, ttj dau d'au thuqc kinh Duong minh, khai
thong mu~. Tuy nhien tn.tong h<;lp nay ta da h6a nhi~t khong th~
dung vi thu5c cay n6ng lam quan, B~ch chi c6 tac d1,mg h6 trq
Sai hf> ·va Cat can giai cd thanh nhi~t. Khuclng ho~t la thuoc
kinh Thai duong, tac d~ng tan him giai bi~u. trit phong gia.rn
dau, ttj kinh Thai · dudng bi~u chung. Truc,ng hqp nay chung
kinh Thai duc1ng. nh~, do· d:6 khong th~ dung Khuclng ho~t lam
quan. Vi vf!_y phuc1ng Sai cat giai cd thang Sai h5, C~t can lam
quan, B~ch chi, Kh:uclng ho~t lam th'a.n. ·

7-25. Thu6c phu cmnh giru. bi,u c6 mty loliti? V~n


dlplg tren lam sang nhu th~ nao?
Phu chinh khu _ta la phoi hQp thuo'c h6 trq chinh khi va giai
bi~u lf!,p thanh phuong thuoc, ttj b~nh suy nhuqc''ct1,i;h~, cam
nhi~m ta khi. Chung bu nhuqc c6 am bu, duong bu, khi bu,
huye't hu, khi chat hu nhuqc khong du6i du(1c ta khi, ta khi co
thii khong duqc tr.u kh1i Phoi hqp thuoc phu chinh khu ta la
tang cuong sue d'e khang cd diy liri ta khi. Trong do thuong
dung Tu am gia.i bi~u. trq dudng giai. bi~u.
. Pnudng phap tu am (duong huye't) giai bi~u dung trorig
tn.tong hqp ngo~i cam bi~u chung kiem am huye't bat tuc, bi cam
ngo<!,i ta, khong du nang h;tc phat han tru ta, phai pho'i hQp ·
thuoc tu am duong huyet tru ta ma khong t6~ thudng chinh khi
nhu Gia gia.m uy di thang ("Thci11g flJc t/11tcmg Mm l11~11"l Thong
b<!,ch that vi ftm ("Ngoqi dai bi yei1··1. Trong phudng Gia gia.m uy
di thang Ng9c true tu. am sinh tan djch lam _quan.. phoi hqp
Hanh, D~u xi. Cat canh, B~c ha tru ta, B~ch vi thanh nhi~t,
35
HOI DAP VE DONG y

Cam thao Dai tao ngQt nhu?n tang djch, h5 trq NgQc true tu
am. Phud~g phap phcfi hqp tac diµig tru ta ma khong tan ~udng
chinh.khi, b6 du:ong ma khong htu ta khf. Thong b_~ch tMt vi fun c6
Dia hoang, M11-ch :mon tu am duong huye't, Hanh,. D~u xj, Cat can,
Sinh khudng giai biiu, ttj chung am huyet bu c6 bieu ,ta. _
Phu<lng phap trq dudng (ich khi) giai biiu tri cd th~ dudng
khi hu nhudc, cam nhi~m ngo~i ta. Dudng khi hu,_chinh khf suy
nhu<;lc, kho~g c6 sue du8i ta khi, cin phai du.1:g thuo'c b8 khi
tang cuclng sue de khang, phoi h<Jp tbuoc giai bieu tru ta du8i ta
khf ra ngoai, tru ta khong anh hudng chinh khi, b'oi di.tong chinh
khi khong Iu:u tr~ ta khi, nhu Ma hoang Te tan_ph1:1 ti:t thang,
Tai tao tan. Ma hoang ph\l ti.t te tan thang, trong phudng thuoc
Ph\l tit on kinh tr(J d11ang, Ma hoang phat han giai. bi~u, tan han
ta." Te tan thong d~t bi~u ly, trong tan han ta Thieu am, ngoai
giai bi~u ta Thai dudng. Ba vi pho'i h<Jp trong, _thuoc on kinh hB
trq dudng phat ban nhi? tan han ta, du6i phong ban theo bi~u ra
ngoai. Ne'u chi dung Ma hoang, Te tan khong dung Ph\l ti:.! trq
dudng thi dttdng khi theo m"o hoi ra ngoai din· de'n \long,dudng.
tu
Ph\l phoi h(Jp Ma hoang thi phat han kiem b6 dudng du6i ta
ma khong tan thudng dlidng khi Tai t~o tan dung Sam Ky b5
khi, Ph\l. tu tr<;! du~ng, Khudng ho~t, Phong phong, Xuyen
khung, Te tan giai bieu tan han, Que' chi thang" di'eu hoa vinh ve
giai eel, c.ac tj thuoc phoi h<Jp tr(J dudng, ich khi phat han, tru Ii
khong _ton thlidng chinh khi, b5 ich m~ khong luu ta; dat m1:1e
dich tang cu~ng c.hinh khi tru ta. .

... 7-~!-Tai tlilo tan va Sam to .§'.m d'eu la thu6c phu chinh
giai bieu. Cong dlplg c6 d~c di~m gi khlic nhau? ·
Tai ·tl!-o tan CTl11tm1g hdn l,1~11"): Garn c6 cac vi ~an sam,
Hoang ky , Que-· Chi , Bl!-Ch thuqc, Ph1:1 tu, .Cam
· thao,
· Ti tan,
36
Phudngt~

~lidng ho~t. Phong phong, Xuyen khung, Oi khudng, D~i tao.


Ttj dusng khi suy nhu9c, cam m~o phong han, so't n6ng sg l?-nh,
nhi~t nh~ ~an n~ng, khong m'o hoi, tay chan h;mh, m~t moi, h:toi
l~t, reu trang, m~ch tram VO h;tc .ho~c phu d?-i VO h;tc. PhucJng
thuoc do Ma .hoang, Te' tan, Ph,;i. tit thang, Ma hoang phtJ. ti:! cam
thao thang, Que chi thang phoi h9p thanh, tac di,mg trg dttdng
, ich khi, pbat han. 'Thum1g lutn h_ff rh,t' vie't: "B~nh nhan dau dau
phat sot, cO cung; s<;1 l~nh, khong m'o hoi, dung thuo'c phat han
hai de'n ba thang kh~ng ra m6 hoi do dudng hu khong ra m'o hoi,
g9i la chung vo dudng". ThUdng ban bi~u th1tc chung, dung
tbuoc cay n6ng pbat hiin khong ra m6 hoi, nguyen nhan do
dudng hu nhu~c khong du ~uc ra m6 hoi du5i ta khi ra ngoai,
phong ban khong giai. Ne'u tiep ttJ.C phat han se lam t6n thudng
dudng khi them, b~nh se bie'n chung nguy hi~m. Trong phudng
thuo'c·d-u ng Xuyen khung, Phong phong, Khuong ho~t, Te' tan sd
bi~u tan han, Que' chi thang 1;tfeu ho.a vinh v~, Nhan sam,
Hoang ky b6 khi, Ph1=1 tu tr<;j dudng. Pho'i h~ ca~~j thuo'c ich
khf,· tr<;l dudng, phat ban giai bi~u. N~u trong phudng ·su: d,;i.ng
Ma hoang · phat hful qua mi;mh, lam i:ho dudng khi bu them,
sinh bie'n chung. Chung dudng hu khong phat hiin dttgc, c'an h6
trg dudng khi phat han tru ta khong t6n thudng chin~ khi.
I Sam to tri noi thudng hu nhugc bi ngoi;i.i cam phong han,
. phat so't dau dau: -h~ he_n , ~on mu'.a, chqng m~t, dam nhieu tieu
cha.y ho~c qua phat ban n6n; khong lui. Trong phudng 'N to
di~p, Cat cart, Ti'e~ h~ giai bieu tru phong han, :t:-nia.n, sam, Cam
thao Phuc linh b6 trung, Tran bi, Ban h~ tieu dam am tru non
mua: Chi xac, Cat canh ly khi l<;li hau h<;mg ngt;tc, Mqc hudng
hanh khi tieu u ti~, Khudng tao dieu boa vinh v~, trj ca bi~u va ly.
N6i chung·Ta{tao tan va Sam to ~m tuy d'eu la thuoc phv.
chinh giai bi~u n.h~~g c6 nhun~ d~c diim rieng. Tai t~o tan tri
37
HOI DAP VE DONG y

dudng khi htt cam nhiem ngo?-i ta, dung thuoc cay n6ng phat
han giai. bii!u. Toan phudng tac d1:lllg tr~ dttdng giai biiu, ich
khi. Sam to fun trj chinh khi ·bu cam ban ta, trong c6 dam a'.m.
Toan phudng tac d\mg ich khi, tru dam, ly khi, giai bi~u. Tai tao
tan trc, dudng ich kbi m~nb hdn Sam to im, tac d1:1ng hoa da~
boa vi khong bAng Sam to ~m. .· ·.

7-27. Thuo'c ta h~ la gi? Co ma'y lo~, khi sit dt;tng c'an


chu y nhimg van d~ gi?
Thuoc ta h~ tac d1:U1g thong lQi d~i ti~n, tieu tru tich tre
trubng vi, ~y rita tblfC nhi~t, cong tn,ic thuy im; han tich. .
Thuo'c ta h~ c6 han h1z., on h1z. 1 nhu~n h~; t~c thuy, cong bfi
kiem thi. Thuoc ta h~ h~ duc,c v~t nhi'eu lo~i,· t~o thanh nhi'eu
phttdng thuoc khac nhau, do d6 tac d1:U1g khac nhau.
-Ph11,cmg pluip him h{I: Phudng pha.p ban biz. tac d1:U1g ta nhi~t
thong diµ ti~n, ttj ly tfcb tr~ nbi~t thl;ic chung. Tri~ir'thung d~i
ti~n tao bi, .b1:lllg d'ay dau, n6i sang (tbi'eni ngu) reu htcii vang,
m~ch thi;tc. Dung cac vi tbuoc nhtt Mang tieu, D~i boang... tiy
rita nhi~t tich tr~ otrucing vi, thuc1ng pho"i hQp thua'c himh khi
nhu Chi xac, H~u phac nhtt Diµ thua khi thang. Ne'u'tha'.p nhi~t
u tr~ ke't h(1p buye't u sinh ung nh9t 11 mgt phoi hc,p thuoc Ic,i
tb&p tan u nhu Dan bl, Dong qua nban nbu D~i boang mfo ddri
bi thang. Ne"u thuy nhi~t u tr~, phai pho'i hc,p thu8c tn,ic thuy
nhtt Cam to~i diz.i di~n lo;µ nay Ia D~i ham hung thang.
- Phwng phap 011 hfl: On h~ la dung thuoc; a'.m n6ng on ly,
thong d~i ti~n, trj t1z.ng phu tic1 tr~ han khi, ly han tht1c chung.
Han ta ngung tr~ khong dung thuo'c a'.m khong tdy tru duqc, tich
tr~ khong h~ khong cong tn,ic duc;Jc ta khi, do d6 phai dung
38
Phudngt~

thuoc am n6ng cong h~. Thuclng phoi h<;:Jp D~i hoang, Ba ·c1?u, Te
tan, Phl,l tit, Can khudng nhu D~i hoang phl_l tt1 thang, Tam v~t
bi cap hoan ...
- fhl((mg phap nlw~n hq: Phudng phap nhu~n tac di,mg
nhu~n tru:bng thong d~i ti~n. ttj tan dfch hao t6n, d113i ti~n tao
bi. Thuong dung cac lo~i thuo'c ng9t blnh, nhfeu chat da{i nhu~n
tao, tAng cuong nhu dqng ruqt, ta h~ m(>t each boa hoan. Do
nhi~t ta t6n .thudng huye't djch ho~c th~ chat hoa thjnh, truong
vi kho tao, df.li ti~n tao bi. Phai dung thu6c tie't nhi~t thong d~i
ti~n cl~ nhu~n tao, thanh nhi~t. ThucJng dung-cac vi Ma ti:! nhan,
. Hs;mh nhan, Uat ly nhan, phffi h<;Jp D~i hoang nhu Mat-it nh!n
hoang. N~u Th~~ ~u khl nhuQc, ho~c sau khi bj b~nh suy .nhuQc
cd th~ lam cha ru9t li~t, ye'u khong du sue co bop, d~i ti~n tao bi,
can pha.i dung thuo'c on thong, b6 hu, nhuiµi h~ nhu Nh,;i.c thung
dung, DU:dng qui n~u Te xuyen ti~n. ---
- Plurrmg_ phap ft{IC th1iy: La dung thuo'c cong tr1,1c thuy ~m.
tac d1,mg tAy tru th~y ~jch theo ducJng d~ ti~u ti~n ra-ngoai, tii
chung thiiy thiing; u nude. Thu:cJpg dung dBi voi chung u nu:oc
n~c b1:1ng, thuy thiing sue khoe con m~nh. Lo~i thuoc nay ph'an
nhi~u duqc tinh manh li~t, c6 d9c nhu Cam to~i. Dl(li kich,
Nguyen boa, Khien nguu tu: nhu 'I'.h~p-tao thang...
• - Pl11r,mg p/uJp nra c,j11g nra hd (c:rjng ht;' kiem rhj): Phudng
phap -nay vita c6ng tr1,1c ta khi vita l,oi b6 sue khoe, ttj c"tiung
th\1c tich kiem suy nhtt<Jc, c6ng tr1:1c ta k.hi ma khong a.oh hudng
chinh khi, b'oi b6 chinh k.hi ma khong hiu tr~ ta khi. Truong hQp
chinh khi hu nhu9c, ne'u cong t~c m~nh se lam tan thudng k.hi
am, hoac true ta thi khi theo ta thoat ra, se sinh bi6n chung, do
d6 phai· vua ·cong vita b5. Thuong phoi hcjp D~i hoang, Phac tieu,
cong h~ ke't hqp 'thuoc b6 ich nhu Dudng q~, Sinh dja, nhu
Hoang long thang, Tang dich thua ~i thang, On ty thang...
39
~01 DAP VE DONG y

Dung thuoc ta h<1- ttj chung ly th\tc ci.n chu y ohung van d'e sau:
- Ne'u biilu chung chua Mt, ly chua thanh thl;ic chung khong
d11Q'c dung phep cong h<1-. Ne'u bi~u chung chua giai, chung 19
thi,tc dii hinh .thanh, tru6c giai bii!u, sau ding ly ho~c bi~u ly
song giai.
- Ne'u co kiem chung phai phoi hc;Jp di'eu ttj cac kiem chung.
Nhu kiem u huye't phai phoi h(lp thuoc ho<1-t huye"t khli u, kiem
giun San tich tr~ phai phoi h(lp thuoc tru giun san.
- Thuoc ta h?- tru thuoc nhu~n h?- du(lc h;tc hoa hoan, phlin
nhi'eu duQc tinh ma.oh li~t. :Qo do doi vdi b~nh nhan suy nhu(lc,
ngucJi gia, sau sinh de khi huye't hu tan, ph~ nu dang hanh
kinh, b~nh ~han ma'.t mau, tan cijch hao tan dung phai cfu th~n.
Co th~ dung pliudllg phap vua cong vua b6 ho~c cong trudc b8 sau. ..
- Thuoc ta h</- d~ lam tan thudng_vj khi, khi lanh b~nh phai
-ngung thuoc ngay, khong dtiQC dii.ng qua lieu luQng.
- Thuo'c ta h<1- la lol!-i ccing ph<1-t, d~ lam tan t!iuong chinh
khi, khong duQc dung nhi'eu. Sau khi b~nh t</-m 8n dinh phai
giam li"eu luQng ho~c pha'i hc;Jp thuoc hii duong, lam m<1-nh Ty Vi
tang sue khoe.

7-28. Sil dtpig phudng Tam thua khi thang nhu the'
nao? Ba phu'.dng thuo'c co d~c di~m . gi gio'ng nhau,
khac nhau?

Tam thua khi thang la D</-,i thua khi thang, Ti~u thua khi
thang, Di'eu thua kh! thang. Ba phudng nay d°eu tac d1:mg t'y ·
11ia nhi~t ke't t<!-i Dudng minh phu th,.tc chung, thong dai tien.
Tuy nhien tren lam sang St! d~ng khac nhau. . . . .

40
Phudngt~

D~i thua khi thang trj Dudng minh phu th\fc chung c6 cac
chung tr~ng nhu tri'eu nhi~t, n6i sang, ct~i ti~n tao, tay chan
n6ng, ra m6 hoi, ho,c nhi~t ke't bang h:tu tieu chay ra nuoc
trong, dau b\mg, b,;t_ng cung, luoi kho tao, nhi~t ke't pha.t cu'ong,"
du cac chung: bi, man, tao, thuc. Sa.ch "On benh dieu bien" vie't:
''D~i thua khi thang ttj chung ~eu luai vang ~~m, ho~c den, n6i ·
gai, m~ch tr'am thi;tc, tao ket day tuc". Dfeu d6 chi ro thang D~i
thua khi ngoai ttj chu:ng bi, man, tao, tht;tc~ con ttj ·chung reu
vang s§.m (Lao hoang) kho den, n6i ~ai, m~ch tr'am thl,ic.
Thang Ti~u thua khi do D?i thua khi thang bo Mang tieu,
giam H~u phac, Chi tht;Lc. So voi thang D~i thua khi tac -d,;tng
ye'u hdn, hoa hoa.n hdn. Trj chung Dudng minh phii th1;tc chung
thong ta nhi~t ke't. Tri~u c),.ung n6i.sang, tri~u nhi~t,-b,;tng d'ay,
reu luoi vang sim, m~ch ho?-t, du ba chung bi, man, thi;.tc.
Dfeu vi thua khi thang ta~ d,;tng ta h~ nhi~t ke't m(>t ca.ch
hoa hoan, ttj tao nhi~t ke't tv. ben trong kh6ng co tri~u chung bi,
man, chi kh~t nude, diµ ti~n bi, d'ay b,;tng, ct;t. an, reu'h:tj.!j_ vang,
m~ch ho~t sac~ So vdi D~i thua khi thang chi c6 hai chung tao
va tht;Ic.
. .
Tam thua khi thang d~u c6 tac d1:mg ttj Dudng minh phu
· tht;tc chung, thanh ta nhi~t ke't, · tich tr~, ·?'eu dung Mang tieu
cong h~, Diµ hoang tay rda tfch nhi~t. Diem kha.c nhau la D~i
thua khi thang dung b6n vi D~i hoang, Mang tieu, H~u phac,
Chi th,;tc cong h~ tich nhi~t ttj Dudng minh phu th\!c chung, c6
tich tr~, khi -tr~; nlu~t tr~, du hon chung bi, man, tao, thi;.tc.
· . Thang Ti~u thua khi thang bo M1:mg tieu ttj chung.khong c6
phan tao, thien v'e khi ti-~, b~nh d phAn tren, tjch tr~ khong qua
n~ng, tac d\mg cclng h? tu tu. Dfeu vj thua khi thang ho
H~u
phac, Chi thvc, them Chich Ca~ ~haq, tn
chtlng tao t.fch tr~
41
HOI D.AP VE DONG y

khong c6 chung bi, man, b~nh thien v'e ph'an duoi c6 phan tao
nen phai su d1;mg Mang tieu. D5ng thoi vi Cam thao tac d\mg
kh6ng che tac dtµ1g manh Mt cu.a D~i hoang, baa v~ Vj khi, h?
ma khong lam t6n thudng chinh khL Phudng thuoc tac d1:mg h~
nh~, h? m9~ each hoa hoan vua phai.

7-29. Chung k~t hung thuy va nhi~t u tr~ ti;ti sao


khong dung D~ thua khi thang va Ludng each tan dilu ttj?
Chung ke't hung do b~nh nhan vo'n c6 dam, thuy thi;tc ta, l?i
bi benh Thai duong bi~u chung. Phuong phap trt la phai giai
biiu: tan ta h6a §.m. Tuy nhien do h~ lam lam cha ta ham ben
trong ho~c do ta h6a nhi~t xam nh~p ly, ta nhi~t ke't hQp dam
dinh tr~ vung ngitc, dudi Tam thanh chulig ket hung. Tri~u
chung la ngi;tc suc1n ~au tuc, dt:toi Tam cung,- day, vung dudi
Tam cie'n b1:U1g duoi day cung dau elf. an, di;i.i ti~n bi, phat sot,
trieu nhi~t, tho ngfu, hen suy~n khong nA.m duc;Jc, phi'en tao,
khat _nuoc, dau ra m6 hoi, c5 cung nhu chung nhu kinh, -reu luoi
vang day, mi;i.ch tram khfu, ho~c tram trl huu h;tc':-Cap cu tri~u
chung va nguyen nhan b~nh phai dung phuong phap ta nhi~t,
tr1_1c thuy, pha ket, dung D~i ham trung thang. .
D~i thua khi thang ttj Duong minh phu. thi;tc chung do ta
nhi~t ket h<:Jp thi;tc tich truong vj, tan dich hao tdn: Trieu chung
tri~u: nhi~t, t~y chan n6ng, ra m'o h6i, khong an duc;,c, s~yln, the,
ngan, h'?-ng day dau, d~i ti~n tao bi, ho~c khi d:i;i.i ti~n khi khong,
ti~u ti~n khong lQi, ho~c-it; phfen tao, n6i sang. Neu nhi~t d9c
thjnh, n}:lilu loi;i.n tam th'an, chan am suy ki~t, Tam khi hao tan,
se h6n me, th'an c~ me mel, Ian ao SCI gittelng, tao_d9ng khong .
yen, re~ lticli: vang ~am ho~c den, n5i gai, ffi'i!-Ch tram tn huu li;tc,
ho~c tram th~c, tram hoi;i.t, sac. Phudng pha.p dieu tri la phai
.dung _thuoc m~nh hi;i. ca":p to'c, t~y tru ta nhi~t. bao Mn tan djch,
chuyen nguy thanh an.
42 .

l
Phudng t~

Luong ca.ch tan tac d\lng ta boa thong d~ ti~n, tbanh


thuqng t~ h~. Ttj chUng thtt<;Jng trung tieu ta nhi~t thtn_h, tan
djch vi ton thudng, Tam boa vuc:,ng, tao nhi~t cong len tren sinh
phfen tao, khat nuoc, miit do, chay mau miii, l<J mi~ng luai, ti~u
ti~n do, sap, lu:ai do, reu luai vang, m~ch sac.
Can cu tac d'l}.ng chu trj cua D~i thua khi va Lucing each
·tan, hai phudng th:uoc chu yeu thanh ta hoa nhi~t, thong d~i
ti~n. Ttj chung ta _nhi~t thµih, d:~ ti~n tao bi, tht;tc chung. Do'i
voi chung ke't hung, do ta nhi~t va dam thuy tich tl}. vimg·su:bn
ngt;ec khong th~ dung D~i thua khi va L,1ong each tan d~ di'eu ttj.

. .
7-3Q. Bitn pliap su ~g D~ thua khi thang trong "On
b~nh ctfeu bi~n" nhti th~ nao? .
.

D~ thua khi thang, Ti~u thtta khi thang, Dfeu vi thua khi
thang xu~t phat tu "Thlfdng han· /uqn", dung ttj chung Duong
minh phu thl;tc chUilg. Trong "On ~fnh dieu bief!l" ngoo,i,§µ d1:1ng
ba phudng tren trj-°on b~nh d Dttdng minh, con bien h6a d~ trj
cae chung on b~nh_ ciia Duong minh.
HQ .vi thua khi thang ttj on_b~nh sau khi h~ mty ngay phat
so't khong lui, ho~c nhi~t k.hong het, mi~ng kho, h9ng ra.o, re·u
htoi kho tao ho~c den, ho~c vang s[rn , m~eh tr!m huu h;tc ...
Nguyen nhan do sau khi cong h~, am djch t.6n thu:ong, du: tf!.
chua he't, ke't tv aDuong minh, ~ung Diµ hoang cong h~ ·thl;.cc ta,
Huy'en sam, Sinh dja, Tri m§.u nh~n trubng thong ti~n dung
nhu ch6 cudng, dung Dan bi, M~ch mon duong am thanh nhi~t.
Cac vi th:ii6c pho'i hqp nhau tac d1:1,D.g hQ v~ vi- am, cong h~ nh~.
Tan gia hoang long thang ttj on b~:nh oDuong m.inh, n~~t
thl;tc, chung hu, tan djch kho, d~ ti~n ~i, tac d1:1n~ thong h~. Do
43
HOI DAP VE DONG y
dich chinh khi hu kh6ng h&p thu v~n h6a thuoc, tuy dung thuoc
h~ khong hi:~u qua. Trang phliong thuo'c dung Di'eu vi _thua khf
thang d~ h? nh!i! phu thi;tc, dung Nhan sam, Khudng trap ich khi
hoa vi, M?-ch mon, Sinh dia, Huy'en sam duong am sinh tan
djch, nhu?-n tn:tong thong d?i ti~n, Dt.tdng qui, Hai sam ~t.t am
duong huye't kh6ng phoi MP cac vi thuoc vua cong vua ho, giai
tru b~nh ta, nang cao chinh khi.
Tuyen b?-ch thua khi thang ttj Phe' khi khong giang, suyfo,
khf phii khong thong. V"e sinh ly Phe' va D?-i truong quan h~
bi~u ly, ne'u Phe' khi khong giang thi khich pbii. khong thong,
dung Th?-ch cao thanh nhi~t Phe' vi, H?nh nlian, Qua lau bi
tuyen thong Phe'khi, ke't hQp Sinh D<i!i hoang c6ng h?- phu th\:ic,
tuyen thong tren dubi, ttj ca t?-ng phu.
D!!-o xich thua khf thang ttj Tam Vi nhi~t, ti~u ti~n do dau,
phi'en khat, dli!i ti~n khong thong. T.rong pht.tong dung Hoang
lien, Hoang ha ta hcia Ti~u truong, D?i hoang, Mang tieu ta hcia
D?i truong, Xich tht.tQc, Sinh d!a mat mau duong fun. Phuong
thuoc tac d'l,,lllg ta nhi~t Ti~u truong, thong D?i tntbngr tuc nlii
trt.tong dclng ttj. . . .
Ngt:iu hoang thua khf thang tri ta be' ham Tam bao, thlin
chi me mo, luoi co, khf phii khong thong, khat nubc uo"ng khong
Mt khat. Do ta khi ham vao Tam bao, nhiiju loan .than minh
dung An cung ngt.tu hoang hoan thanh nhiet kh~i khie'u the~
D?i hoang nhi~t thong d?i ti~n, tAy nta t~ong v_i gQi IA phe"p
·'Lt.tong Thieu am hQp ttj". .
. Tang ~i.ch ~hua khf thang ttj tan djch hao tan, truong vi kJ:i6
tao. Do n~i~\ton tht.tdng tan djch, D<i!i truong kh6ng duQC dinh
duong, d?1 ti~n tao bf khong thong. Dung Tang dich thua khi
th3:11g h! am nhu~n truong, dung D11-i hoang, Mang. tieu t'y rr.!a
phu th~c, c_ong hl/- ta nhi~t, thi thong Ol/,i ti~n.
44
Phuongt~

Dao nhan thua khi thang ttj chung sue huyet. Tri~u chung
h\lng duoi ci'ay cung, ti~u ti~n lc;,i, dem n6ng ngay mat, d~i ti~n
tao bi, rn~ch tram th~c. Do ta khi An ph1,1c O am ph~n, tudng b~c
voi huye't. Mau bi nhi~t nung do't, thanh chung huyft nhi~t h6
ket. Nhi~t lam t6n thudng tan djch d~i ti~n be' ke't khong thong.
Trong phudng dung Dan bi thanh nhi~t mat mau, D11r;1ng qui,
Dao nhan hanh huye't tieu u, D~i hoang, Mang tieu pha huye't
hanh u, thanp. nhi~t t'y rita chung thlf<:, toan phudng thuo'c tac
d\lllg khai thong 11 tr~ huye't ph~n.
Do Diµ hoang la chu dut;:ic trong cac phudng ".rhua khi, do d6
cac biln phap cµa cac phudng Thua khi d'eu c6 D~i hoang ho~c
pho'i hqp Mang tieu tang ~uong tac. d\lllg ta h~. Do ta on nhi~t
d~ la.nft5n thudng.tan dich, vi v~y trong ca.c bie'n phap ciia "6n
b~nh ·dieu bi!n" ci'eu them .thuo'c duang am sinh tan: djch, k.hong
H~u
si:.t d~ng phac, Chi thl;tc lam t6n thudng am:

.11" ., . .:..
7-31. D~i hoang ph1;1 tii thang va·Tam v~t bj cap hoari
sii dtp1g lam sang co diim gi khac "uhau? ..
Diµ hoa.ng ph\l tit thang ttj am han t}tjnh, han ~h~c tich tr~
b1µ1g d-au,- d~i ti~n ·bf; duoi suon· dau, _phat so'f, tay chan quyet
nghjch, ~~ch tram kli§.n. Phudngthuo'c·tac.d~ng only tan ban,
thong ciiµ ti~n gi.am d3:u, tru khii b~nh ta. .
Chung duoi sue1n dau nhuc, ·-q1~ch tr'am kh~n do h~n tht:fc
ket tt~, dudng }:thi bi t6n thudng: Phudng phap di'eu ttj la on ly
tan han, thong · d~i ti~n, giam dau, dung D1µ .ho~g-ph1=1 ttl
thang; Trong phudng dung nhieu Phlf t~ cay nopg o°? ly, tan
han, giam dau, D~i boang t~y rua ti~h tr~, hai vi -phoi h<Jp tru
45
HOI DAf> VE DONG y

him ta, tieu tich tr~- Ngoai ra dung Te tan on thong, hi~p dong
vai Ph\l ti't tan han giam dau, on Jy. D~i hoang tuy la thuo"c dAng
ll).nh, nhung phcil hQp Ph\l ti't, Te tan se kho"ng che tin:h l?nh cua
D?i hoang, bao t'on tinh khai thong cua D?i hoang, ba vj phoi
hqp tac dVJlg on tan thong giang. Han thi;tc u tr~ d?i ti~n bi
khong dung thuoc n6ng khong th~ tan han, dung thuoc dfog
l?nh khong cong h? tich ket, do do phoi hQp cac vj tru han tr~,
thong d?i ti~n ra'.t thich hc;Jp.
Tam v~t bi ca'.p hoan tac dl]Jlg c1\ng trl}.c han tich m?nh. Tri
ap uo'ng thuc l?Ilh, him ta tich tr~ trubng vj. .Tri~u chung dc}t
nhien dau bl]Jlg, bl}.ng d§.y, n~g thi dau nhit dao cit, m~t xanh,
thb gap, cifm khiu, reu luai trfug, m?ch tr§.m th,;tc, khiin. Do an
uo'ng tich tr~ trubng vj, khi cd trubng vj thang giang -tha:t
thuclng sinh chung dau bl]Jlg, d'a.y bl}.Ilg, tlxµi the' khiln ca'.p, phai
dung thuo'c cay nong cap to'c cong h~, khai thong· be' tAc, dung
Ba d?u lam qu~. Gan khudng on trung co' thu., h6 trq Ty dudng
giup B"a d~u trit. ban, D~ hoang "t iy rua trubng vi, thay cii: dBi
mbi, khong cM tinh cay n6ng cua Ba d~u., Ba ph6ili1;1p· thanh
thuo'c cong trl}.c him ta m?nh. Tuy nhien muo'n si't di.ing phudng
thuo'c phai chiin doan chinh xac, chi su dl}.ng· trong chung cifp
cuu ban ta tich tr~, ne'u khong c6 chung .kh!n ca'.p khong duc;Jc
dung. Neu dung khong dung b~nh gay Mu qua riff rnn. Sa.ch
. "Tr11<111g thi y thoni' viet: "Bi ca'.p hoan tri chung han thi;tc ket tr~
d11.9c li;tc manh li~t. Pham chung thudng hin $~t truyen vao Vj
phu, reu luc!i vang den, n5i gai, mlt ne, moi mi~ng do kho, dung
Ilm se chet, do Ba-id~u rit n6ng t6n thudng am~.
Dll-{hoang phv. tu thang va Bj ca'.p hoan, tuy .d eu Ia thuo'c on
h? him chung. Trong d6 D~i hoang ph1,1 tu tang _ttj am ban _nc}i
thinh, h(m thi;tc ket tt,i, dau b1J.ng, dll-i ti~n bi, m?ch huyen khiln,-
Bi cap hoan tri an uong thuc ll!-nh tich tr~ dau b\lng ca'.p cuu._
46
Phudng ti

7-32. Ma tit nhan hoan va Te' xµyen ti~n d'eu ttj d~i
ti~n bi, tren lam sang si.i dv-ng c6 'di~m gi khac nhau?
Ma tu: nhan horm tac d~ng nhu~n tao ho~t truelng ta nhi~t
thong d~i ti~n. Ttj chung Ty u.6c trong Vj tao nhi~t, dlili ti~n tao
bf, ti~u ti~n nhi'eu fan cung xuiit hi~n. "T/Jl{(mg hcin lu{in" vilt:
"M~ch Phu dudng phu, sap, phu_ la Vikhi nhu<;ic, sap tai tigu
tren nhi'eu fan (t'an s6) phu sap tudng bac, -d~i ti~n cung la
chung Ty uoc, dung Ma nhan hoan dfeu ttj". M~ch Phu dudng la
mlilch cu.a Vj; ch§.n doan b~nh oTy Vj, m~ch phu la m~ch dudng,
IDlil-Ch phu dudng_ phu la Vi nhi~t. khi tbinh. Sap la m~ch am,
m~ch phu duong sap la Ty .dudng biit tuc. M~ch phu dttdng phu,
sap la vj tao nhi~t huu du, tan dtch Ty hu Wn, Vt m~rih Ty ye'u.
Do Vi m~h Ty ye'u tan dich khong ban bo ra -xung quanh, l~i
chuy~n xuo'ng Bang quang sinh chung tigu ti~n nhfeu fan. Ma
nhan hoan la Ti8u thua.khi thang, t~em Ma nhan, H~nh nhan,
Blilch thu<;Jc, M~t ong. Tac d,;mg nhu~ hlil dlilo - tr~ ta nhi~t,
chuy~n ttj tan djch-bat tuc, tru:ong vj tao nhi~t d~i ti~n bi ket. ·
Te' xuyen ti~n tac d,;mg on Th~n, nhu~n truong1 thong d~i
ti~n. Tri Th~n khf hu nhu<;tc sinh dlili ti~n tao bi. Tri~u chung
lung l~nh dau, ti~u ti~n trong dai, -dlili ti~n khong thong. Th~n
dudng la can ban cu.a dudng khi, tac dv.ng h6a khi hanh thuy.
Than c6 tac dt,mg h8 tr<;J cii;ti ti~u. ti~n thong'suo't. Do Th~ hu
khi nhu<;ic, su,c on h6a vo lt;tc, sinh chung ti~u ti~n. trong dai,
ru9t khong . d:U:<;Jc nhu nhu~n. di;ti ti~n khong thong. Phttdng
tbuoc tac d\lllg on .nhu~n thong d~i ti~n, chuyen ttj chung Th~n
htt khi nhu9c, di;ti ti~n bi.
Hai ph~dng thuoc khac nha~ d ch6 Ma t11 nhan hoa:n tac
dv.ng nhu~n truo~g thong ti~n ke't hqp tanhi~t, ttj tan djch hao
t6n, truong vt tao nhi~t d~i ti~n bi, Te xuyen ti~n tac dQ.ng on
Th~n nhu~n .truong thong d~i ti~n, ttj Th~n hu khi nhu:qc. nguoi
gia tao b6n.
47
HOI DAP VE y

7-33. Dai tao trong phudng Th~p tao thang co tac


dlplg gi? Sit ~il;mg Th~p tao thang can chu ynhung van de gi?
Th?P tao thang tzi chung huy'en fut. Do §m ta htu tr~ vimg
subn ngi,tc, khi cd khong thong lqi, vung .dudi tim d~y cung, dau
Ian subn ngi,tc, thd ngfo, non khan, thiiy tbiing day trucing.
Phuang phap ttj la cong tr1:1c thiiy fut, dung Th~p tiic:i thang.
Trang phuang thuoc D~i kich, Nguyen hoa, Cam to{li duqc tinh
manh li~t, co d{lc, tac d\lDg tr1:1c thuy ~m, trit tich t1:1, tieu tru
dAy trudng la thuoc cong tf\lc m~nh. Vi tac di,mg thuoc m{lnh do
d6 se Wn thuang Ty Vi, neu them thuoc ki~n- Ty Y! thi ta khi
Mt, nguyen khi tan thuang. Do d6 them D?-i tao muoi qua ho Ty .
khi, duclng Ty am, mqt m~t h?-D che' tac h?-i ciia thuoc dfug l?-nh
tf\lc thuy khong t6n thudng Ty am, m~t khac h6 trq chinh khi,
giam bot tfnh miinh li~t ciia ha vj thuo'c, tac d1;mg tr1,1c th-iiy
ma khong t6n thudng chinh khi, d6 la diµig y cu.a nguoi l~p
phudng thuoc.
Khi si't d\lllg Th~p tao thang can chu y nhung• v~-?-de
,.1,.
sau:
- Cam thao v(!i D~i kich, Nguyen boa, Cam to~i tac di.mg
tuelng phan do d6 ho'n vi hqp nhau se tAng dgc tinh, cam
si! d\lllg.
• Phuang thuoc tac d1,mg tr1:1c th-iiy im m~xili. uong m3i ngay
m{lt fan vao luc d6i, Mt d'au dung li'eu nho, cari cii tlnh hinh
h~nh t~t c6 tang d'an, khong duqc dung.lau di tranh ng{i dqc:
- Neu sau khi uong thuoc, henh nhan tinh th"An tinh tao, Ty
~i ho~t di)ng hl.nh thubng, ne'u thuy §ID chua Mt,· c6 thi u6ng
t1~~ t\lc~ Nguqc l~i sau khi uong thuo'c c6 phiin, ung ho~c. m~t
mo1, khong duQc dung-them.
Ne'u sau khi uong thuo'c, th-iiy dm het can phai. dieu ly Ty
Vjd~cungc~ I

48
Phuongt~

- B~nh nhan ta khi thy'.c, eel th~ ·suy nhuc;,c, c6 tb~ uo'ng
phuelng.tren xen 1§.n thuoc b6 ich Ty Vi ho~c cong sau bO, ho~c
tn:!B<;: bo sau cong.

- Nguoi qua hu: nhugc, ph\l nu c6 thai cam .dung, ho~c . dung
phai d.n tr9ng. .

7-34. Phuong ph~p ph6i hqp thucfc trong Chu xa hoan


coy nghia nhu the' nao? Sit d,µig co nhii'ng di'eu cam kY, gi?
Phuelng-thuo'c do Th~p tao thang ho D~i tao, them Hie stiu,
D~i hoang, Kb4lh phan, Thanh bi, M9c hudng, Trari bi, Binh
fang. Chu xa hoan la thuo'c cong tr\J.C m~nh. ttj chung thuy
thiing, thiing truong, l;n;mg day cung, di:µ ti~n ti~n kh6ng lc,Ji,
m~ch tr'am, sac, hilil h;tc. Do thuy nhi~t uat tr~ ben trong, khi eel
b-e' tiic, han va_khi deu th1:}'.c. Can cu ly lu~n cu.a "N<ii kinh":
a
"Chung d'ay t1;11.ang phai ta trong" (Trung man gia, ta chi YU
ni}i) "Luu tr~ tich .;k.e't phai cong tr\lC" (Luu gia COifg chi), phai
cong tri:t thuy nhi~t, baa ton chinh khi. Trong pht!dng dung D~i
kich ta thuy cJ t~ng phii, Cam to~i t"'1c thu.y a·kinh to~i, Nguyen
boa trv.c thiiy osue!n ngt;!c. Ba vj pho'i hc;,p lam .q uan tr1:1c thiiy_
ngt}'.c hg.ng kinh l~c, D~i hoang cong tf\1-C tich tr~ truong V!, ta
thljc nhi~t huye't ph~n. Hai vi. phoi hqp t~y nta truang vi, ta h~
thuy nhi~t thap tr9c lam Th'an. Quan Th'an pho'i hc;lp giai tru
thuy, thip, nhi~t theo duong d{li, ti~u ti~n ra ngoai. Do khi c6
th~ hoa dugc thuy, khi hanh thi thuy ha.nh, khi tr~ thi thuy luu
tr~ .. Thuy thtp ~inh tr~ lam cho khi eel be' t~c, tac d~ng nhan
qua qua lt;ti. Vi" v~y c;:ong tn;1c th:uy thip d'ong thbi phai pho':i_ hQp
thuoc hanh khf pha tr~; lam cho khi ha.nh thi thuy hanh. Phoi
hcJp thuoc cong tr1,1c va hanh khi pha tr~ se t~ng tac dlJ.n·g. Do
49
HOl DAP VE DONG y

v~y dung Thanh bi tan ket, Tr'an bi ly khi tao tha'p, M9c huong
dih khi d~o tr~, Binh Jang himh khf dii.n thuy. Bon vj phoi h~p
hanh khi dl).o tha'p thong !Qi tri.t day tru:ong, khf thong d~t thi
het chung thiing tru:ang. Ngoai ra them Khinh pha'.n cay l~nh,
tn,ic thiiy thong ti~n h<:Jp dong cung cac vj thuoc tang hi~u l\fc
lam ta su.
Phudng thuoc hanh khi tr\J.c thiiy manh li~t, tri thuy nhi~t
u tr~. khi Cd trucing vi be t~c. hinh khi d~u thi;tc. Khi SU d\)ng
c"an chu y la tbuoc c6 dqc, khong nen dung !au dai, d~ phong
trung dqc. Sau khi cac chung-b~nh giii.m phii.i pho'i h9p tbuoc b6
Ty Vi d~ ciing co. Ngu1li qua hu nht19c, ph1:1 nil c6 thai ca:m dung.

7-35. Thu6c hoa giai co ma'y lo\l,i? Dl}i di~n cac chu.ng
lo~i c6 ~hung phudng thuo'c gi? Khi su dt;tn.g thuo'c boa
giai chi chu y nhung va'.n d~ gi?

boa trucing vi ... Thuoc hoa giai chii. yeu . .,


Thuo'c Ma giai la hoa giai Thieu du:e1ng, so Can ly Ty, dih
xem xet km:h· Tbie'u
dU:dng ddm, Can D'am c6 quan h~ bi~u ly, b~nh dam anh huong
den Can, b~nh Can anh huong Ty Vi. Do d6 thuoc hoa giai ttj
b~nh thudng ban kinh Thieu dUdng, c6 th~ ttj Can Ty ba'.t hoa,
trubng vi bat boa... Vl v~y thuoc 'hoa giai chii. yeu ia hoa giai
Thieu dudng, di'eu hoa Can Ty, dieu boa tntbng vj. Ngoai ra
b~nh sot ret n6ng l~nh. non mfr a ciing tudng ti;t chung Thie'u dudng.
Lol).i thuoc hoa giii.i Thieu dUdng ttj ta t;;i.i ban bi~u ban ly.
Tri~u chung ban nhi~t vang lai, ngi;tc sUbn d~y tuc, mi~ng diing,
Tam pbi~n, non inua khong a.n du9c; hQng ~o. m;;tch huy~n.
Thubng dung cac vj Sai ho, Hoang cam, Thanh cao, Ban h~. d~i
bi~u la Tifo sai b'o thang.

50
Phudngt~

Thuo'c dfeu hoa Can Ty tri Can khi ua:t ket, ngt;tc suon day
dau, dau h\lng., tieu chay, rf>i lo~n tieu h6a, kinh nguy~t khong
deu, Can Ty bat hoa, Can Vi bat hoa, thuong dung cac vi thuoc
Sai h6, B~ch tru,?.t, B~ch thu<;J_c, Cam thao ... nhu Tu nghjch tan,
Tieu dao tan, Bach ·truat thlidc dttdc tan .
0

. Lo~i thulfo di'eii hba tru:~ng ttj ta xarn ph~rn tru:ong vj,
han nhi~t J§.n lQn, ·thang giang khong di"eu hba. Tri~u chung
bi;mg day dau, nOn mi:ta, soi b1;i,ng, tieu chay. Thu:<1ng dung .Can
khttdng, · Hoang ~fun, Hoang lien,· Ban h~, -Diing sam, Cam
thao ... nhu Ban h~ ta tam thang. .
Thuo'c dfeu ttj sot ret tri sot ret, on dicli ban nhi~t vang lai,
tuc ng\ic, bu'on non nhu Tri~t ngu<;Jc thtt bao fun, D~t nguyen fun.
~i s-i:t d,;mg thuo'c ho_a giai c§.n chu y nhung v~n d'e sau:
-Ta t~i da thjt, chua vao-kinh Thi~ti dudng, ho~c b~nh ta da
vao ly, Dudng miiih thi;tc nhi~t khong d:u<;Jc dung thuo'c ·hoa giai.
o
Ta bi~u dung thuoc hoa giai se d§.n ta vao sa.u hdn. ·Ta da vao
ly ne'u dung thuo'c boa giai se keo -dai.b~nh, sinh-bi.e'e_ chung.
- B~µh lao nhQC ngi "thudng, b~nh do an uong kliong dfeu
hoa, khf huyit sµy .nhu9c c6 chung n6ng l~nh khong duqc dung
thuo'c hoa giai.

7-36. Tai" sao noi Ti,u sai' h°B thang la thu:C,c khu cd
Thie'u du'.d~g la t~ng phU'dng hoa giai. bi~u-Jy? Ne'u khong
co d'ay du chung Thie'u dudng co th~ dung Ti~u sai h3
du9c khong? ·
Ti~u sai. hB _thang ("Thum1g him ht{in") _la phudng tht;oc hoa
giai s6 mot. Benh Thudng han ta vao Thie'u dudng, khi cd Thie'u
dttdng uit be', ·phat sinh cac chung Thie'u dudng nhu n6ng l~h,
diing mi~ng, ch6ng m~t, ngi;tc stton day tuc, bu'on non, khong an
duQc, mf;}ch huy'en.:.
51
HOI DAP VE DONG y

B~nh Thieu dudng la ban bi~u ban ly tuc la ta da roi Thai


dudng ei~u, chua vao ly Dudng minh. Giai doi;tn nay khong th~
a
dung phep phat han, gay non, cong h~. Ta khong bi~u, khong
th~ phat ban, neu phat han lam hao t5n tan dich, truong vt kho
tao sinh n6i sang. Ne'u Ty Vj di€u hoa, b~nh c6 th~ lanh, Ty Vj
bat hoa tan dich hao t6n sot n6ng h6i h(>p n6i sang, th§.n chi me
mo, do d6 benh Thiifo dudng cim phat ban. Do ta chua vao ly,
ng\tc khong .c6 th',ic ta, kh6ng du<Jc dung phep _'th6. Ne'u th6 se
tan thu:dng khi huye't, Tam khong duqc nuoi du:ong phat sinh
chung lo sq hoi hQp. "Vi v~y ta t~i ban bi~u ban ly chi duy nha'.t
dung phep hoa gia.i. Trong 'Thum1g him minh If luqn" Thanh Vo
Ky vie't: "Thudng ban ta cl biiu, phai phat han, ta .o ly phai t.iy
nta trubng vi, ta.a.ban bi~u ban ly, khong a ngoai, khong a trong
khong du<;jc phat han, th6, chi dung phep hoa gia.i, sic d1.:1ng Tiiu
sai ho thang hoa giai bi~u ly".
Trong phudng Ti~u sai h6 ~hang, Sai ho vi d.ing tinh binh,
khi thanh nh~, tac dt_mg d~t ta Thie'u duc,ng, khai thong khi .cd
be' t~c lam quan. Hoang cfun vi dfug l~nh, thanh·ae'.'t.,µa'.t nhi~t
Thie'u dudng lam Th§.n, Sai ht> pho'i h<;1p Hoang cfun giai ua'.t
. nhi~t Thieu dudng ban bi~u ban ly, di;tt m1.:1c dich thanh nhi~t,
boa giai, ttj chung ban nhi~t vang lai, ng\ic subn d~y tuc, Tam
phfen, mi~ng_ding... Ddm khf ph~ Vj, lam cho Vj k.hong dieu
hoa, dung Ban h~, Sinh khuang hba vi giang nghich crun non
ml:la, Nhan sam, ·o~i tao, Cam thao ich khi b6 trung chau, tang
sue de khang de phong ta vao Thai am, lam ta. Ngoai ra D~i
tao~ Sinh khudng con tac d\lllg dieu boa dinh v~, lam su. Cac vi
phoi h~p hoa giai Thie'u dudng, hoa Vj giang ngh4ch, tang sue de
khang, thong l~i khi cd, thong d~t tb,u<;1ng tieu, tan· djch ban bo',
ta k~ bi tru khii:. Vl v~y ngu:bi xua gQi Ti~u sai ht> thang la
"thuoc khu Cd Thieu dudng, la tang phU:dng boa giai bj~u ]y".

52
Phudngt~

TiJu sai hf> thang la thuo'c chu ·yeu tri kinh Thie'u dudng.
Tren lam sang neu chung Thie'u duang khong d'a.y du, co th€
dung Ti4u sai h6 di~u ttj khong?
"Thrrm1g hcii1 lmjn" vie't: "Thudng han tru.ng· phong c6 m9t
chung Tigu sai h'o la dii,khOngc'a.n phai du cac chung". Nhu: v~y
tuy chung chu yeu cu.a Ti~u sai h'o la han nhi~t vang lai, ngl;lc
sucln d'a.y tuc, Tam-phi'en, bu'on non, h9ng kho, ch6ng m~t hoa
miit. Nhung tr-en lam sang c6 m(lt chung chu yeu la c6 th~ dung
thang Ti~u sai h'o. 'Thum1g hdn lu~n" di'eu 37 vie't: "B~nh thai
· du:dng mucri ma'.y ngay khong lanh, m~ch phu te, chi muon n~m,
b~nh obi€u da he't, ngl;lc sui'1n d'ay dau, dung Ti~u sai h'o thang",
a:feu 378 vie't: "Non mtia, pha.t so't, dung Ti€u sai h6 thang''

7-37. Tai sao Ti~u sai h3 thang dung Nhan sam, Cam
thao, D1µ ~ai h'6 .thay dung Chi th-.;tc, Dip hoang? D~i sai
he> thang va Htu phat th~t v~t thang co nhung di~m gi
gi6ng nhau, khac nhau?
Ti~u sai h'o thang la phudng thuoc chu yeu trf c-hung Thieu
dudng ban bi~u ban ly. Tuy nhien s~ chinh khi hu nhu~c. ta xam
nh~p Thai am, do d6 dung Cam thao, Nhan sam d~ h6 tr(1 chinh
khi, tang sue d'e khang cho cd th~. D~i sai hci thang cung trj ta
t~i Thie'u dudng ly _tht;lc nhi~t chung Thie'u dudng, Dudng minh,
·tru chung ng1:ic suc1n d'a.y tuc 1a _chung Thie'u dudng, con c6 tri~u
chung duoi Tam d'ay cung dau nhuc, d~i ti~n khong thong tieu
cha.y ly th,;tc chung, do d6 khong dung Cam thao, Nhiln sam sq
hiu tre ta khi, dung D~i hoang, Chi th1;tc ta nhi~t ke't c1 Dudng
minh. °Chung cua Dl\li sai h'o·thang la Thie'u dudng, Dudng minh
c6 ta nhiet ke't ·a Trubng vi, ly nhi~t thl;lc chung. Do do trong
thuoc boa: giai phai them thuo'c hf!., bi~il. ly song gia.i. Trong tj.nh
hinh b~nh d Thie'u dudng, Du:c1ng minh, khong .th~ n6i b~nh
Thie'u dtictng cam h~.
53
HOI DA.P VE DONG y

D?i sai h'o thang ("Kim quy ye11 lif<fc") la do·Ti;u sai ha than
h9p Ti~u thua khf thang gia giam ma thanh. Ti~u sai than! ha
chu ttj b~nh Thieu duong, Ti&u thua khi thang la thu6c cong ha
Duong minh thg nh~. D~i sai h6 thang dung Hoang c~m, Sai h'a
hoa giai Thie'u duong lam quan, dung D?i hoang, Chi th~c trong
Ti~u thua khi ta th\,ic nhi~t Duong minh lam thaµ; sd ch~ng Ban
h?, Sinh khuong giang nghich c~m non miia, ph6i hqp D~i
hoang, Chi thi;lc tang cuong gia.ng vi khi lam ta, ph6i hqp B~ch
.. thu<;1c, D?i hoang, Chi th\,ic ttj dau bi,mg., ph6i h<;lp Sai h'o, Chi
thi;tc di'eu hoa khi huyet, tri khi ke't trubng vi d~y cung dau,
Hoang cfun, D?i tao ttj nhi~t, hoa Vi lam ta, D?i tao di'eu hoa
cac vj thuoc lam su. Cac V! pho'i- h<;lp boa giai Thieu d~dng, h~ ta
Dudng minh m9t c~ch hoa hoan. Do ta b Thieu dudng chua het,
b~nh vao Dudng minh chua qua n~g, vi v~y l~p phudng thuoc
Thie'u duong, Duong -minh, hoa giai Thieu dudng, ta h~ nhi~t
ke't Duong minh. D?t m1,1c dich bi~u ly d'eu giai, khong s<;1 dfeu
c1m kY. b~nh Thie'u duong khong du<;1c dung phep h?.
H~u phac thlt v~t thang ("Kim quy yei, hr<1c") tl11IJ.go?-i cam
bi~u chung chua he't, ly da thanh thi.tc chung. Tri~u chung bl}.ng
day c6 khi dim, phat sot, m?ch phu sac, d?i ti~n kh6ng thong,
b~nh thien v'e ly chung. Trong phuong tr~mg d\lDg.H~u phac, Chi
thl;ic tru_d'ay tn.tcmg, D¢ hoang d?o tr~ thong ti~, Que chi, Sinh
khudng, Cam tha.o, D?i tao tan han giai bigu, di'eu boa vinh ~- Cac
vi phoi h<;lp tac d\llig phat_bigu giai co, thong tie't ly thi;lc chung. -
D~i sai ho thang va H~u phac that v~t thang d'eu l_a thuo'c
cong ly giai bi~u, nhung chung h~u khac nhau. D~ sa.i h6 than~
ttj Thieu dudng, Dudng minh d6ng b~nh han nhi~t vang 181:
duoi Tam d'ay dau, phi'en muqn, H~u phac thit v~t thang ::1
~hai dudng, Dudng minh dong b.~nh, chung ch~ yeu la pbat sot,
day bl,ll1g. ·

54
Phudngt~

7-38. T:;ti sao Cao c~m thanh dclm thang ttj Thie'u
dudng nhi~t n~ng kiem dam tha'p be' tile? Lam sang v~n
d¥D,g nhu the' nao?

Cao cam thanh ddm thang ttj chung Thieu dudng thap
nhi~t dam tr9c, han nhi; nhi~t n~g, ngi;ic day d,ing rrii~ng non
ra nu:oc chua, d~ng, ho~c nh6 ra nuac vang dfnh. B~nh n~ng thi
non mcta, khi nghtch, ngl;(c suon cang dau, htai do, reu trfog,
b~u, m~ch sac, hen phai ho?t, ben trai huy"en. Ta t~i Thie'u
dudng, kinh Dam ua'.t nhi~t, ta khi' va chinh khi Mu tranh nhau,
n6ng ll(l.nh nh~· sot ret. Dam thifp u~t tr~ hen trong, khi Cd
khong lc;Ji, do d6 ngi;ic hi,mg day tuc, Dcim nhi~t xung len, Vi
khong thang .giang blnh thuong nen mi~ng diing, non mua ra
nuac chua, diing, nifo c1J.t. Can cu cac chung triµig tren, phudng
phap ttj la thanh Dam, lc;Ji tha'.p, h6a dam, hoa Vi. Trong phudng
Cao cam thanh ddm thang, Thanh hao diing l~nh, vao kinh Can
Ddm, sd truong thau .ta. Thieu dudng, tru ue tr9c thong l?c,
Hoang cam d~ng l~nh, thann tie't ua:t hoa kinh Dc1n1!';1-hai vi lam
quan thanh tha'.p ·nhi~t Dom Vi, True nhv vj ng9t hoi l~h, sd
truong thanh nhi~t Dam Vi, h6a -dam tru non mu'.a, Tr'an bi ly
khi, boa Vi, tao thap h6a dam, _Ban h? giang ngbich cam non
mu'.a .tao tha'.p h6a dam, Sinh Chi xac hanh khi lc;Ji hung each,
tieu dam lam Th!in giup hoa Vi giang nghich h6a tM'p tru dam,
Xich phlJ.c linh, Phach ngQc tan thanh nhi~t l<;li tha'.p, d:1n tha'.p -
nhi~t df xuo'ng, -l<;!i tha'.p, di'eu boa .trung khi lam ta su. Cac vi
pho'i h<;Jp thanh Dc!m l<;Ji thap, hoa Vi h6a dam, thanh Thieu
dudng, h6a dam tr9c, thong lc;,i khi ed.
Cao cam thanh dcim thang la thuoc d~ nMt trj Thie'u dudng
tha'.p nhi~t. ho~c dam trQc u tr~. C6 th~ gi.a giam tri cac chung
b~nh sau:
55
HOI DAP VE DONG y

- Chung Thie'u duong han nhi~t vang lai nhu sot ret, ngi;tc
suon d~y dau tlm9c th~ thip nhi~t, dung nguyen phttdrig di'eu tri.
- Chung Can Vt bat hoa non mi'ta, them D~i _giai th~ch rat
hi~u qua.
- B~nh hoang dan cap tinh them Nhan tra,n, Uat k~, D~i
hoang, Chi ti:t
-Tre em bj b~nh thap on sang mat chieu n6ng, m~t moi an
it, reu luai vang day, ti~u ti~n vang it, them Hljnh nhan, Y di,
B~ch khau nhan, Hoang lien, Tri mAu, Uat kim, Chi thl]'.c g9i la
Thanh cao 6n de1m tam nhan thang.
- B~nh clam thap kiem nhi~t ch6ng m~t, bu'an non, dung
nguyen phU:dng. .
- Thap nhi~t u't tr~ Thi~u ·duong u tai, die'c tai, them Cau
d~ng, Xuong b6, Tr?ch ta, Cuc hoa, Thong thao.
- Chung dam nhi~t h6i li{>p khong ngu theD?- Qua la.u bi, Ha
phach, Hoang lien, Tr~ch ta. .
. '-".
- Chung Thie'u. duong tam tieu thap nhi~t dau lung, ti~u
ti~n nhi'eu lan, ti~u ti~n dau, them Sai h6, M(lc thong, Chi tt1.
- Chung da.11! nhi~t be' tile cJ Phe, ho hen, dau ngl;ic them
Ngu tinh thao, Lo can, Dong qua nha.n.
- Chung Ca~ boa phiµn Phe'ho hen, them Qua lau bi, Chi tu.

7-89. T~i sao Tu ngbich. tan -co th~ ttj chung han
quyet du'.f1C khong? H~u the SU'. dlplg phu'.dng nay phat
tri~n nhu'. the nao? . .

Tu nghjch tan I"Thwmg him luqn") tuy g9i la Tu nghjch


nhung khong dung tri chung han quyet. Nguyen nhan phat sinh
56
Phudngte

chung ban quye't la do him ta xam nh~p Thie'u am, Th~n duc1ng
bu nhtic;lc qua ~uc gay ra. Tri~u chung chan tay liµih, sc;, h.mh,
niim co, non mua, h1;mg dau, tieu chay, ua uong n6ng, ti~u ti~n
trong dai, luoi ]~t, reu trring ho~t. m?-ch tram vi. PhU:dng pha.p
di'eu tri la dung thuoc thu'a.n dudng pha am han, h'oi dudng khi,
dung Tu nghjch thang. Tu ngh~ch tan ttj thudng han truy°en
kinh nhi~t vao ly, du:dng khi ue'.'t ~e'ben trong, khong d~t ra bo·n
ben, khi am duong khong giao nhau sinh chung quY,e't. Trieu
chung la chi c6 d'au ng6n chan tay l?-Dh, khong s(J l?-~h, h1,i.;g
d~y dau, ho~c tieu chay, m~ch huy'en, thu9c chung nhi~t quye't.
Phtidng phap di'e"?- tri la dung thu6c thau giai ua:t nhi~t sd can ly
Ty, dung Tu .nghich tan. Trong phU:dng .Sai.ho sd Can giru. uat,
thong Ic;,i khi cd, giai cd tha'.'u nhi~t, bai tru. nhi~t ta; ph6i hc;,p
Chi thl;lc ta Ty khi thong uat tr~, v~n h6a trung tieu, khoan
trung, giam dau, ly khi tieu tich ke't. Sai h'o pha'i hc;,p Chi tli'1;tc
m9t thang m9t giang, thang thanh ¢ang trQC, tang cuong sd
Can ly khi kbai t1at, B~ch thucJc chua l~nh, ich CaJl _am, di'eu
boa ly, sd tn;iong tii dau bl_Ulg, Chich cam thao di~u hb'a trung
khi, phoi hcJp B~ch thuqc hoan cap giam d:~u. Cac vi pho'i hc;Jp
tha~ giai mft nhi~t, sd Can ly Ty, giai tru uat nhi~t, khai thong
khi Cd, di'eu hoa a111 dU:dng. _
· Tu -nghjch tan trong 'Th1tmig him ht~n" ttj Thie'u am nhi~t
b~nh quyet nghjch. Tuy nhien h~u the' tre1_1 Cd s~ Tu nghjch tan
phat tri~n ttj $eu chung b~nh khac, nhu Can u~t khi tr~ tay chan
quye't nghich:, Can Ty .ba'.'t hoa suon bi,mg dau, tieu chay root $ ...
Hi~n nay ttj viem gan m~m tinh, giun chui 6ng m~t, viem
tui m~t, soi m~t, viem tv.y, viem tru:ong vj ciip tinh, viem ruqt
thu.a c,p, vi.em in?-_~g ngvc, chung chuc nang than kinh, viem
tuye'n vu, dau thin kinh gian suon, tren cd so phudng tren gia
giam di'eu bi d~t hi~u qua.
57
HOI D.AP VE DONG y

7-40. Phudng phap l~p· phudng va chu. ttj ciia Tieu


dao tan c6 y ngh'ia gi? V~n dlplg lam sang nhu t h e~· nao.
- ?_

Tieu dao tan ("Tliai hinh 1'1611'1 !111¢ clcin !1<,a ti c1_tc phum1g") tri
huye't hu Can uat Ty hu. Tri~u chung suon dau, dau dau ch6ng
m?t, mi~ng kho hc;mg rao, m~t moi an it, ha°?- nhi~t vang lai,
kinh nguy~t khong deu, vu cang dau, IDf:!Ch huyen hu.
Ve m~t sinh ly, Can la cc.I quan tucln~ qu~,. thu9c M9c, tinh
u:a dfeu dat chuc nang tang huyet, the am dl:lng- di.tong. Can
Dam quan° h~
bi~u ly, lien h~ su'.on ng,;tc. Can ~~nh t~1 khi uat,
chung Thie'u dudng vang lai han nhi~t, Can uat huyet htt tri~u
chung ch6ng m~t dau d'au, mi~ng kho hQng rao, kinh nguy~f
khong deu, m~t moi, an it, m~ch huyen... _
Trong phuong Tieu dao, Sai ha tac dl:lng sd Can giai ua't,
thuan theo tinh cu.a Can "m9c_ua't phai dieu d~t", Duong qui,
B~ch thw;ic nhu Can di.tong huye't, ha vj phoi h<;Jp lam quan,
thong d~t khi Cd duong huyet, b6 tM va di;mg cua Can, phoi hqp
B~ch linh, B~ch tru~t b6 trung khi, di'eu hoa Ty .V'f. ·Mqt m~t
ki~n Ty h6a sinh khi huye't, mqt m~t lam cho Ty m~nb Can
khong kh~c Ty, theo ly lu~n ''b~nh Can se chuy~n .qua Ty phai
lam th\tc Ty d~ tranh tac h~i cua ·can", hai vi lam Than. Phoi
.
hc;ip Bl;I.C ha tang CUClng tac d1,mg di'eu d~t Can cua Sai ha, Oi
. .
khttcJng ki~n Ty Vi, Chich cam thao di'eu hoa ca.c vi thuo'c h5 trd
B~ch truit m~nh Ty Vi, ph_oi hc;ip B~ch th uqc ho~ ~ap giam da~
la t~n .SU. Cac tj phoi hc;,p Sd d~t Can kbi m~nh Ty Vj, dttong
huyet, Ty Vi ki~n ~n, khi !iuyet sung VU:Qng thi cac ch(tng b~nh he't.
_ Tieu dao tan thuc5ng dung dfeu boa Can Ty. Tren lam sang
bat lu~n b~nh Ph1=1 khoa, N9i khoa, pham co tri~u chung Can
uat huye't hu Ty Vi khi bat hoa d'eu c6 th~ sit d\lng. Tieu dao tan
them Chi tu:. Dan bi g9i la Ddn chi ~ieu dao tan ("N~5i klwa rrfch
58
Phudng t~

yei1") tac d\mg sd Can thanh nhi~t. trj tri'eu nhi~t t~ ban, d~o
han, dau dau, m§.t do, h~i hQp khong yen, .kinh nguy~t kh6ng
deu, dau b1:mg, ti~u ti~n sap dau, sa b\].ng duoi d'eu su d1:1ng.
Tieu dao tan t}:lem Th¥,c dja ho~c Sinh ·dja g9i la HAc tieu dao
tan ("Y /!((JC h_1c rhu'', "Nit khoa chi yeit"l tang cu<1ng kha nang hba
dinh duong huye't, trj Can u!t huye't hu truoc kh,i hanh kinh
dau bi;mg, m~ch htt huy'en ... Tieu dao ta:r.i them Dan bi, Chi tit,
Tr~ch lan, Hudng ph~ ttj kinh nguy~t khong d'eu, hanh kinh
tntoc ky, lu1,1ng nhfeu mau do, sucln dau, phi'en muqn, ch6ng
m~t, sot... Tieu dao tan ho B~ch tru~.t them Dan bi, Chi tit,
Qu!t h~ch, Qu!t l~c, Cuc hoa tri Can u!t mau n6ng, hanh ~inh
truoc ky, htQng-it, m~t do, tri'eu nhi~t ti;t ban, ch6ng m?t Tam
phi'en, htoi do, m~ch huy'en sac. Tieu dao tan them Chi tit, Dan
bi, Dia du than, Ba di~p, Hu can bi ttj chung Xich doi, Hie doi
do Can ua:t khi tr~ ~i~t chung.
. Ngoai ra Tieu-ciao tan con ttj cac chung viem mimg n~c,
viem d~ day m~n tfnh, viem gan m~n, viem tui ni~t1m~n tinh,
xd gan giai do~n dau, suy nhuqc than kinh, viem thi vong m~c
trung tam, viem khoang ch~u ...

7-41. Tac d.¥D,g sd Can b6 Ty ~u3:


B~ch b:-u~t b~ch
thudc
. tan nhu'. thl nao? Tai. sao sd Can khong dung Sai h'o
ma dung Phong·phong?
Bach truat bach thudc tan C'Cdnh nhac todn 1/111') tri dau
ta
.bi;mg tieu cha~, d~u b'g.ng, .con g9i la Thong yeu phudng..
Nguyen nhan dau b1;1-ng tieu chay rat· nhi'eu, B~ch tru~t
bach thudc tan tri'tieu chay dau bung d·o Can vttqng Tv hu:, moc
ufit thua· Ty, hoic. Can 'fy bit hba, Ty thap khong \'~D h6~.
Tri~u chung lam sang la dau bg.ng, soi b~ng, tieu chay. do anh
59
HOI I>AP VE DONG y

hudng tinh chi phat b~nh, ~ich tr~ it, khong c6 hi(m .tuqng tht;tc
nhiet hoac hu han reu luoi trllng mong, m~ch phu hoan. Can
uat ket
1

khi. khong di'eu di;i.t, . Can khi thua Ty, anh hudng chuc
nang thang giang v~n h6a, chuc na~1g Ti~u truong the;> thjnh va
~i;i.i truong truy'en to'ng tha"t thuong, tha~h_ tr9c_ khong ~ha? l~i
sinh tieu chay. Can khi ·u§t tr~, Ty kh:f bat hba, khi Cd be tac
nen soi b1,mg tieu chay. Tri~u c~ung reu luoi mong tr.ing, m~ch
huyen, hoan la tri~u chung Can vu'.<Jng Ty hu. Sach "Y ph!-fm1g
khcio" vie't: "Ta do Ty, dau do Can, Can th.i;tc Ty hu phat sinh dau
b1,mg, tieu chay". ·
B;_lch tru~t b;_lch thtt<Jc tan cong d\Ulg chu yeu la sd Can ba
Ty. Trong phU:dng thuo'c Bi;ich tru~t ki~n Ty tao thap lam quan. ·
"N9i kinh" viet: "Ty bj thap phai du~g vi diing dt lc;Ji thap, Ty ua
hoa hoan, phai dung vi ng9t d~ boa hoan" B~ch t~t vi dAng,
ng9t tac d,;mg tao thap th1;tc Ty, hoan Ty sinh tan dich, B~ch
tru~t tinh am, la thuo'c b6 Ty khi so m9t. Do Can vu<Jng Ty bu,
Can Ty d'eu bi b~nh, vi v~y b6i Th6 phai ke't" h~p f!.c che' M9c.
Trong phudng thuo'c pho'i h<}p Bi;ich thu<_jc chua, dfugbinh Can
hoa.n cap giam dau lam Th~n, ph6i hc;Jp Tr'hn bi c;ay thdm dieu
hoa trung khi h6a thap, h6 tr<J B~ch tru~t ki~n Ty tru thlp,
dung Phong phong cay ngQt hdi am vao kinh Can Ty h6 tr(J B;;i.ch
tru~t. _Bi;ich thu:9c Sd Can ly Ty- lam ta SU. Cac vj pho'i hgp sd
Can ho Ty, thong lc;ii khi cd, cfun tieu chay. ·.
B;;i.ch tru~t b;_lcb thu'.QC tan· la thuoc Sd Can b6 Ty, nhung t~i
sao khong dung Sai ho scJ Can?
Nguyen nhan la phudng nay trj Can uat -Ty hu tieu chay,
dung Phong phong vao kinh Can Ty, tj cay tac dung tan Can
u_~:· Theo ly lu~n ciia 'N9l liinh". thien T~ng khi ph.ap thoi Iu~n
v1et: "Can muon tan phat, phai dung vi cay de2 t · " Ph'
h . • . ~, oog
P ong "! cay tac di,mg thu Ty, tfnb ifm ma khong tao, la thuci'c

60
Phu'.dng t~

d~n kinh, ly Ty. Ly Dong Vien n6i: "Dung thuoc b6 Ty VL khong


dung Phong phong lam thuoc d~n, khong tac dung". Do do co
th~ th:ly Phong phong trong phudng tbuoc tac d1t-~g h6 trc;J B~ch
tru~t, 13~ch thuqc sd Can ly Ty. Ngoai ra Phong phong con tac
d1;1ng tru phong thdp, thang dudng khi, cam tieu chay. Do d6
trong phudng thuoc khopg dung Sa.i h'o ma dung Phong phong la
hc)p ly.,_ Du:qc ly h9c. hi~n d?i nghien- cuu nuoc sic Phong phong ·
tac d\lng khang tn;.:c khuiin lY. va m(>t vai loi;ti tn;tc khuiin. Dfeu
d6 chung 'to kinh nghi~m Xu'. phudng cu.a tien nhan la c6 Cd sa
khoa h_Qc.

7-42. Banh' ta
tam thang va Hoang lien thang co ca~u
t~o, chi.. ttj c6 nhung d~c di~m gi khac nb.au, gi6ng nhau?

Ban h~ ta tam thang nguyen .t tj chfu1g Ti~u sai hB thang tri


h? faro thanh chung bi. Ta t~i Thie'u dudng phai dung phep boa
giai, ne'u dung thuo'c h~ lam t6n thudng trung khi, ktii cEl thang
giang tba:t thuong·'.tam dudng khfmg qi'eu boa, han nhi~t tich t1:1
thanh chung bi (day truong). Nguyen t~c l~p phudng la dung
thuoc pong li;tnh di'eu hoa __am dudng, thuoc dfug cay phoi h<;!p d~
l~p l~i khj cd thang gia.ng. D'ong t:hbi sau kq.i hi;t, tning khi hu -
phai ph6i hQp thuoc b6 "tinh khi. Trong phudng thuo'c dung Ban
h~ cay d§.ng lam .quan, tan ket tru bi, cam non llltla, Can
khudng cay gm tru han, Hoang c'a.m, Hoang.lien d~ng l~nh tie't
nhi~t. -man sa~, Di;ti tao b3 trung khi, Garn thao bti Ty dieu
hoa ban nhi~t, phudng thuo'i:: ttj duoi 'J'.a.m d'a.y d:au ho~c non
khan, non mi:la, soi b,;mg, tieu chay, reu luoi vang mong, b~u.
n:i~ch huyen sac. ...
Hoang lien thang ttj chung vung nITT(c co nhi~t, trong d~
day l~nh, thang giang -that thuang~ bi~u ly khong di'eu hoa gay
61
I'

HOI DAI> VE DONG y


------------------
r a. Phudng phap pho"i hc)p thuoc c6 thuoc han, nhi~t, tri· ca tren
duoi, theo "trong" d~ dieu hoa. Trong phudng thuoc Hoang lien
a
trj nhi~~ vimg Ilg\J'.C, Que chi, Can khttdng tan ban d~ day, hai
lo~i phoi hc)p di'eu boa ban nhi~t, phoi h<jp Ban hell hoa Vj, giang
nghich,
. Nhan sam, Cam . thiio, D~i tao di~u hoa trung khi
. b6 fch,
afeu hba trung tieu, l?P l~i the thang giang binh thu:ong. Cac vj
thuoc phoi hc;lp di'eu hoa ban nhi~t, thong l<;Ji khf cd, hba giai
bi~u ly, cac b~nh se lanh. Hoang lien thang trj vung ngl;ic n6ng,
duoi Tam day tuc, khi nghjch non mll'.a, ciau b-1,mg, soi bt,mg, tieu
cha.y, reu htoi tr~ng hol:}.t, ml:J.ch huy'en. ' -
N6i chung Ban hl:J. ta tam "tbang va·Hoang lien thang d'eu
phoi h<Jp thuoc han nhi~t, dieu.hoa trubng vj, nhung Hoang lien
thang co Que' chi thien ve on tan, thuong dung trj thu<;1ng nhi~t
h~ han non mua dau bt,mg, Ban hf!. ta
tam thang c6 Hoang c'am
thien ve thanh nhi~t. ttj han nbi~t ke't hc;lp, dudi Tam day cung,
Vj khi bat boa, non mi'ta, tieu ch_a y.
,,,, ......
7-43. Tri~t ngu9c tha't bao elm, D~t nguyen im, Ha
nhan c1m d~u la .thuo'c ~! s6t ret. Phudng thu6'c pho'i h<jp
cac v.j. thuo'c co d~c di,m gi khac nhau, si.t dlplg lam sang
co gi khac bi~t? ·

Tri~t. nguc;ic that bao §'.m C''Drrmrg !Iii gia tlmg phum1g" J la
thuoc trj sot ret phoi h<;Jp tao thap khi't dam, hanh khi; trj sot ret
kiem dam thap n~ng, reu luoi tr~ng b~u, m~ch huy~n ho~t phu
d~i... Trong phudng thuoc, ThucJng sdn dang,_ cay, hdi ban, tac
d1,mg tru sot ret, tieu darn. Sa.ch "Bein thcio cu,111g lll{IC" viet:
"Thubng sdn tru dam trj sot ret rat than hi~u". Duqc ly hqc hi~u
d~i nghien ~uu Thuong son tac dl}.ng di~t ky .sinh trung so·t ret.
kh~ng sot ret m~nh. dung Thuong sdn lam qua:i1, Thao qua cay
62
PhU:dngt~

n6ng, so truong tru chuorig khi ttj sat ret, h6a thip tru u6 tr9c,
Binh lang cay diing, lqi khi hanh tr~, h6a dam pha ke't, ttj s6t
ret, hai vi lam than tru dam"'hoa tba'p, tiiy ue khf, H~u phac,
Thanh bi ly khi di'eu hoa ½rung khi, h6a thap tru dam lam ta,
Cam thao b6 ich Ty Vi, di'eu hoa cac vj thuo'c lam su.
D~t nguyen ~m ("611 dfch lu(m") tac d\mg t~y trit u~ Jthi,
tuyen thong phl,lc ta, thanh nhi~t tu am duong huyet, ta hoa.
Tri b~nh on dich giai do~ -dau, so't ret, ta ph\lC a mo nguyen,
han nhi~t, sot m{>t ngay ba l'An .ho~c m9t ngay mqt fan, ho~c
khong c6 qui luijt. K.e m theo tuc ng\!c buon non, dau dau phien
tao, h.toi do thim. _reu luoi day nhU'. b6i phan,-ID?Ch huy'en s'ac.
Trang phuong thuo'c H~u phac vi cay am tac d\filg hanh khi, tao
thap, h6a trQc, khii thap ly khi, Thao qua nhan cay fun ~y tru
ue' khi, c'am non mu'.a, sd trua~g tru thap trQC ph-g.c ta, 01,1 djch,
so't ret, tru ph\lc ta, l3inh lang khai thong tan thap, h6a dam tan
ke't, ba--vi phoi hqp d~t mo nguy~n. tr~c- ta lam quful. Hoang
cam thanh nhi~t tao thap, Tri mlu tu am thanh ri~t,.. B?ch
thu<;Jc tu am h6a nhi~t. Ba vj tac d1;mg tu'. am thanh nhi~t. h?n
che thuoc ~ay n6ng t6n thudng ~m djch lam ta, Cam thao lam ~u
thanh n:hi~t giai. d9c; di'e~ -boa cac vi thuo'c. _:Toan phudng tac
d~ng khai d?-t mo nguyen, tliy tru u,e' khi dam tr9c, thanh nhi~t
giai dqc.
Ha nhan ~m- ("Cdnh nlwc wan rim'') tac dt;mg i~h Can Th~n,
ba khi h~yet, ttj so't ret, m~ tinh, suy nhuc;,c Cd th~, m~t vang
ua, lu:ai l~t, m~ch hoan d~t hu:... Trong phudng Ha thu o bcS Can
Th~n, ich tinh huyet, h6a am, tinh binh hoa, ·tri sot ret. Sa.ch .
"Bein thdo hi \'ett" viet: "Ha thu o b6 ich Can Than, la thuo'c chu
y~u ttj sot -r~t". Sa.ch "N!?,()C thti dl(qc gidi" viet: "Ha thu 6 duong
huyit vinh can, ttj .sot ret rat d1~n hi~u", Nha.n s_am -ki~n Ty ich
khi, hai vi phoi hcjp b6 khi huye't, ttj s6t ret lam quan, Dudng
63
HOI DAP VE DONG y

ui dttclng huye't hba vinh lam Th'an, ·Trln bi, Sinh khttdng ca .
!n· lam ta su ly khi di'eu hoa tinh khi, giup ca'c vj thuoc b5 mi
khong tr~, cac vi pho'i hl;!p bei khi huye't trj sat ret.
Tri~t ngul;!c tha'.t bao ftm, D~t nguyen fun, Ha nhan fun d1u
la thuoc ttj sot ret, nhung ta~ d1,mg khac nhau. Do do v?n d1=1,ng
tren lam sang trj cac chung h~u khac nhau. Tri~t n.gtt(Jc that
bao Am chu tr9ng tao tha'.p h6a dam, ttj s6t ·ret kiem dam thap.
Tri~u chung lam sang dam thap n~g, khi tr~, b\l.Ilg d~y tuc, reu
luoi tr{ng day, m~ch huy'en .ho~t. D~t nguyen ~m chu trgng
khai d~t mo nguyen, tiy tru ue' khi, thanh nhi~t giai d§c, ttj on
cijch, sot ret ta ph1,1c t~i mo nguyen. Ttj tha'p nhi~t n~ng, n6ng
liµih, dau d§.u, phih tao, tuc ngi;tc, bu6n non! ·luoi do, reu triing
day nhu trat pha'.n. Ha nhan fim ttj s6t ret m~n tinh ca th~ suy
nhu1;1c, tri~u chung m~t vang ua, suy nhu(Jc, m~t .moi, luoi l~t.
m~ch hoan, d~, hti. ·
Sit d1;mg thucfc sot ret giai .uong truoc khi len con hai gio thi
hi~u qua cang cao.

7-44. Thuoc thanh nhi~t la gi? Cong dt;m.g va ung dlplg


cac lo~i phU:dng t~ nhu the nao? Khi su
dt;m.g thuo'c thanh
nhi~t can chu y nhung van d'e gi? .

Thu6c ·thanh nhi~t c6 tac d\mg thanh nhi~t, ta hoa, mat


mau, giai d9c, dung ttj chung ly nhi~t. Can cu cac giai do.~n ly
nhi~t, tinh chat b~nh t~t, b9 vj bi b~nh, co nhi'eu, lo~i thu6c
thanh nhi~t. 'I'ren lam sang chia sau lo~i sau:
I. Tlza11/r 11hi¢t khf plzq.n: Lo~ nay tac 4\lng thanh nhi~t khf
Ph?n ho~c b~nh thudng ha.11 nhiet tai kinh Duong minh. Tri~u
C~\Ulg phat sii't. khat ntioc, ra mi Mi,
reu luoi vang, m~ch hong

64
Phudng t~

d1~.t ho~t sac. Ngoa.i ra con tri sau benh nhiet chtta he't Tam
phien k~ong ngu ... Cac phuong thuo'c dung nhti B:;i.ch h6 thang,
Chi tu: xi thang.
2. Thanh dinh mat lzuyei: Lo:;ii nay tac d1:IDg thanh dinh mat
huye't, ttj nhi~t vao dinh ph~n. Tri~u chung s6t n6r,ig dem n~ng,
n6i sang, Tam phfen khong ngu, htoi do kho, IDl,lCh te' sic, ho~c
nhi~t vao huy~t ph~n. ch6t luoi do tham, th§.n chi me m<1, n5i
ban chay mau miii...• Cac phttong thu6c thu<1ng dung la Thanh
dinh thang, Te giac dia hoang thang.
3. Thanh nhieft giai d9c: Lo~ nay tac d\l.Ilg thanh nhi~t giai
d9c, ttj b~nh on djch, on d9c, dinh nh9t. Tri~u chung boa nhi~t
d9c thinh, phfen tao cu'ong loi,tn, d"au m~t sung, h9ng lttoi to loet,
lttoi do, mi,tch sac ..Cac phuong thuoc thu<1ng dung nhu Hoang
lien giai d9c thang, Tien phu:ong ho:;i.t m~nh dm.
4. Thanh nhieft tr.pzg plui: Lo?i; n~y tac di.mg tha~h giai ta
nhi~t ti,tng phu -kinh l?c, ttj ta nhi~t tbinh. Tri~u ch"Ung. Tam
kinh nhi~t n6ng vung ng\ic, lo mi~ng luai, ti~u ti~n ngiin do,
dau, sap, l_uoi do, mi,tch sac. Kinh Can nhi~t tri~u chung su:on
dau, ding mi~ng, mit do, u tai, vung am sung ngua, doi h?,
phien tao hay gi~n. ffil,lCh huyen .sac. Kinh Phe' nhi~t tri~u
chung ho hen khi nghich, suy~n. da n6ng, nh9t ph6i, dau ngl,tc,
mlia ra mau mu. Rui}t bi nhi~t tri~u chung ly, mot r~n, dau
bi.mg, d~i ti~n ra mu mau, reu htoi vang b~u. ID:[I.Ch sac. Ty Vi
ph1=1c hoa c6 tri~u chung h6i mi~ng, lo mi~ng lu:ai, hay d6i, phien
khat, dau rang, chay mau rang, phat sol, khat nu:6c, reu lu:oi
vang m*ch sac. Cac ·phuong thuo'c 'thu:ong dung nhu D~o xich
tan,.Long d<1m ta can thang, Ta hoang t~n, Ta bl,lch tan. Cat can
c'am lien thang.
65
HOI DAP VE DONG y

5. Thanh nhieft gidi tlui: Lo~i nay tac di,mg tha?h nhi~t tru
cam n~ng, trung n~ng, ich khf h6a thap. Trj mu.a he cam thu:
nhi~t phi'en nong, khat nuoc, ra mo
hoi, m~t moi, rn~ch hu ... Cac
phtidng thuoc thuong dung nhu L9c nhat tan, Thanh thii fch
khi thang.
6. Thanh hu nhi¢t: Lo~i.i nay tac d9-ng t~ am th.a nh nhi~t
ho~c duong am thau nhi~t. Ttj sau khi bi b~nh nhi~t, ta nhi~t
chua he't, am djch tan thudng, .nhi~t luu ke't ·3 am· ph~n. Tri~u
chung n6ng sat am i, sang mat to'i n6ng, lu6i do it reu, ho~c Can
Th~ hu t6n cot chung tri'eu nhi~t. Cac phudng thuoc thuong
dung nhu Thanh cao mie't giap thang, Thanh co't tan.
Ngoai ca~ lo~i thuoc tren, .ne'u....c6 kiem chung khac thi phai.
pho'i h<Jp ttj kiem chung nhu thanh nhi~t khai khieu, thanh
nhi~t tuc pbong, thanh nbi~t khu: thap, tha_rih nhi~t h6a dam,
cong h~ th\l'.c nhi~t.
Sii. d\lllg thuoc thanh nhi~t can chu y nhfin~ di~m sau:
- Thuoc thanh nhi~t dung trong tntc1ng_ hcJp ·b1lu -chung da
het, ly nhi~t da thanh nhung chua t~o tha.~ phu thl,l'.c chung.
- Can phai bi~n chung hu thtjc! ne'u thl!c nhi~t phai dung
thuo'c mat h.mh be gay the' ciia hoa nhi~t. am hu phat. nhi~t phai
b5 am thanh nhi~t. · ·
Nguc1j Xlia d~y: "Hoa ngo~i cam dung thuoc mat d~ thanh,
hoa ni}i thubng dung thu6c b5 d~ thanh". ·
- Phai bi~n chung- nhi~t chan gia: Nhi~t chung la hi~n
tu<ing, trong d6 tinh chat chan gia khac nhau. Chung ~ban nhi~t
gia han phai dung thuci'c thanh nhi~t ta
hoa; khong duc;,c dung
thuoc cay am, cht1ng chan han gia nhi~t phai dung thuoc am.
cam dung thu6c mat.
66
Phudngt~

- Phai chu y th~ cha't b~nh nhan: Benh nhan th~ cha't am
dudng thien thjnh thien hu khac nhau nln1 benh nhan th~ cha't
am hu ~hieu- nhi~t, neu bi b~nh nhi~t' phai dung
.
thuo'c thanh
nhi~t ho tr(;I am, thanh b5, nguoi dudng du th~ ch~t l~nh, bi
b~nh nhi~t, khong duqc dung thuo'c mat l~nh qua nhieu, lanh
b~nh thi phai ngung thuoc.
- Thuoc thanh nhi~t: Ph'an lcln tinh mat l~nh, d~ t6n thudng
Vi khi. B~nh nhan th~ chat Ty Vi hu nhu<;1c, Ty Vi l~nh. -c'an
phai chu y_giu gin Vj khi, thanh nhi~t kiem thuo'c b5 ich Ty Vj.
- Nhi~t la dudng ta d€ t6n thudng am djch, thuo'c thanh
nhi~t diing l~nh d~ t6n thudng am, khi sl:.C dl:1,Ilg chu y bao t~n
am djch.
- Ta nhi~t thµih, uong thuoc thanh nhi~t d~ gay non, do d6
trong thuoc thanh nhi~t phai them it thuo'c S:m phan ta ho~c
uong n6ng d~ -dftn thuoc.
- Sud1,mg thu6c thanh nhi~t ma khong lanh_ phai dung
thuoc Tu: am giang hoa, am m~nh thi hoa he't. · ·, ~-,

7-45. Sti d~g B~ch h8 thang ~6 ciin du ca b6n chung


chu ye'u khong? Phudng thu6c co nhung cam kY. _gi?
B?ch h5 thang ("T/11tm1g hi'm lu~n") ttj thuong him "ta t~i kinh
Duong niinh ho~c on b~nh nhi~t t~i khf ph~n- Tri~u chung sot
cao khat nuoc, khong s<;1 l~nh, s9 n6ng, mi~ng kho luai rao, ra
mo hoi nhieu, o'.a uong nu6c llllnh, reu luai ,;ang, m~ch hong d~i
hoa.c hoat sac. Cac nha y h9c da tang ke't qui n~p chung nhi~t
thi~h ta. thuc c6 th~ dung thang B~ch h6 c6 b6n chung chii ye'u
sot cao !Dai._nhiet); khat nhieu (D~i khat), ra mo
hoi nhieu CDllli
han xu~tl,· mach h'ong dllli, thuong gQi la B~ch h6 tu d~ chung.
Do la nhung ~an cti dlf _sii'. d1:1ng B1;1ch ho thang. Phue1ng thuoc
. 67
HOI DAP VE DONG y

nay du:oc tinh manh, dung dung b~nh tac d\mg rat hi~u qua,
dung khong dung. b~nh ciing gay tac hi;ti Jon. Vi v~y phai c6 dii
ban chung chu ye'µ moi su'. d\mg.
Tuy v~y tren lam sang khong du bon chung c6 th~ sit q1,mg
du9c khong? Can cu kinh nghi~m lam sang, chung Dudng minh
kinh nni~t thtnh khong nhat dinh d'ay du hon chung chu yeu. Vi
V?Y si't d\mg Bi;tch hB thang khong nhat thiet d'ay du ca bo'n
chung chu ye'u. ThlJc te' tren· lam sang, chung kinh Dudng Illinh
nhi~t uat khcmg mo hoi (do ·khong hi~p tha'p, than khong phlit
va.ng), b~nh nhan phi'en tao khong yen, khong s<J li;tnh lc!-i s~
n6ng, khat nu:oc nhi'eu, ml!-ch hong di;ti, hoi;tt ·sac, uo'ng Bi;tc~ ho
thang thi ra mo hoi, lanh b~nh. Th~ b~nh ltjlong ra mo hoi do
Dudng minh nhi~t uat kh6ng d?t _ra ngoai, so voi b~nh Thai
dudng han ta be' it sq l?Dh kh6ng ra mo hoi khac nhau. Bi;tch h6
thang tuy thuo'c cay mat nhung c6 th~ d?t nhi~t ra bi~u. Trang
phudng thuo'c Sinh Th?ch cao ng9t, ra't li;tnh, ch~t nij.ng khi nhl?,
tac d9-Dg thanh nhi~t, thau nhi~t ra biiu, chung Duong minh
nhi~t ta ua't khong mo h6i, sau khi' u6ng c6 th~ ra m'o hoi, lanh ~nh.
Ngoai ra B?ch ha thang c6 thl1 ttj chung phi'en ·Icl:iat, hay d6i
thugc .trung tieu chung Vi nhi~t, c6 tM them ~oa phifo, Thi;tch
hgc thanh nhi~t sinh tan, dtch, gia Di;ti hoang, Dan bi, thong ti~n
ta nhi~t tri mi~ng kho khat, lui:Ji do, hoi mi~ng, dau rAng do Vj
nhi~t. Cac chung tren d'eu kh6ng ra mo h6i nhfeu, khong nhat
d~nh s6t n6ng, nhung Dudng minh Vi nhi~t da hinh thanh, c6
thi dung B?ch h6 thang.
N6i chung trong ml;,t so tinh huong dung Bi;tch h6 thang
nhat thie't du hon chung chu ye'u. Nhung trong tinh huong d~c
l;>i~t khong biit bugc phai dii Mn chung chu ye'u .moi dung Bc!-ch
hf> thang. Chi c'an du chung Dtidng minh kinh thuc nhiet hoac
khi ph~n nhi~t hO?-C chi phat so't, khat mi~c;.htai do hci mi~~g
do Vj nhi~t, mi;tch khong hu, c6 thi dung Bi;tch. h6 thang.
68
Phudngt~

B?ch ho thang c6 nhung cam kY. sau:


- "Th1rm1g h_<'m !1t(i11" vie't: "Thudng hfm m~ch phu, phat sot,
khong mo hoi, bi~u chung chua giai, khong duc;ic dung B!ilch h6
thang". Do phong ha.n ta ii .cd bi~u, chu:a vao ly, ne'u dung B:;ich
h5 thang se d§.n b~nh vao sau hdn.
- Sa.ch "011 h~;nh c1ieu hi~;11" neu nhung cam kY. cu.a B?ch h6
. thang nhu: sau: ''M~ch phu, huy'en te', m?ch tram, khong khat
mtoc, khong c6 m'o hoi, d'eu khong duc;ic dung B?ch h6 thang".
Tuy n~ien chung Dudng minh nhj~t uai khong m'o h6i c6 th~
dung B!ilch h6 thang so voi di'eu van a day "Khong c6 mo h6i
khong duc;ic dimg'' .khong gio'ng nhu di'eu "bi~u chung chua giai
khong duc;ic.dung'' ...
. - Chung du:ong bu so't n6ng c6m dung. Do Ty Vi hu nhuc;ic,
dudng khi phu vi~t ra ngoai, sinh n6ng s6t ra·mo hoi, m;;i.ch phu
vo h;ic, khong duejc dung B1?,ch h5 thang. Ne'u dung sai, Mt t6n
tbuong duong khf,- sinh.bie'n chung. .
• : . - -~ 1 ,

- Chung huye't phat s6t cam dung. Huye't hu phaf so't tri~u
chung m;;i.ch hong d?i, hu, tr9rig an vo l\(c, kh6ng duc;ic dung
B~ch h6 thang.

7.46. T~i s*<> .B~ch h6 thang dung Th~ch cao lam


quan? Tri mli~ lam th~n? Phudng niJ.y so v<1i True di~p
th~ch cao thang c'o diim gi khac nhaµ?
B~ch h6 thaog tac dl.].ng thanh nhi~t, sinh tan dich, ttj
chung Thudng ban kinh Dudng minh ho~c on b~nh nhi~t t!ili khi
ph?n. Trong phudng Sinh Th1;1ch cao cay, ng9t, dl;li han, Tri m~u
ding 1.~nh deu tac d1.J.ng thanh nhi~t. Ti;i.i sao dung Th!ilch cao
lam quan._ Tri 'mau lam th'an? .
69
HOI D.AP VE DONG y

B~nh kinh Duong minh la m(>t hinh chung b~nh bi~u da


giai, ly nhi~t thinh, ta nhi~t VO hinh tan mi]n a Tam tieu, chung
ly nhi~t chua k~t th1,1c. Do ta nhi~t thjnh, tan djch tan thudng,
phuelng phap di'eu tri chu ye'u la thanh giai ta nhi~t Dudng
minh, kiem sinh tan djch, nhi~t Jui thl tan djch hoi ph1:1c. Duong
minh hen ngoai chii eel nh\lc, hen trong thuc}c Vi. Sinh T~~ch cao
cay ng9t, dl].i han, chat n~ng khf nh'?; vi cay giai eel nhi~t, him
tru Vi hoa, chift n~ng thi trlim giang, khi nht? thl tan, -thau
nhi~t ta d!].t ra bi~u. Do d6 c6 th~ tha'.y Thl].ch cao tac d\lllg ca
trong va ngoai, cong d1:1ng thanq_ giai. Trudng Tfch Thu"an n6i:
"Tinh cha'.t mat ll].nh cua Th!].ch cao cong hi~u tru nhi~t hon .
Hoang lien, Tri mh, IIoang ha, Long dom thiio. Nguyen nhan
la do eel che tac d1:1ng tru nhi~t .cua cac tj Hoang lien, Hoang ha
tru nhi~t do han th!ing nhi~t, Th!].ch cao tru nhi~t do thau nhi~t
ra duong da, long, do d6 sau khi uong Th~ch c.ao nhi~t theo mo
hoi ra ngoai". Vl V?Y muon giiii nhi~t kinh Dlidng minh tat phai
tr9ng d\lllg Th!].ch cao lam quan. Tri m§u tac d\lng thanh hiia
thugng trung h~ tieu, dong tboi tac d1:1ng thanh nhi~l.' Tri miiu
tinh diing ll].nh, nhu~, ta hiia, nhu?n tao. ·Tac d\lng thanh giai
khong biing Thf!.ch cao nhung duong am, sirih tan djch hon
Th!].ch cao. Do d6 trong phuong thuoc dung Th!].ch cao thanh
giai lam chii dugc, Tri miiu duong am thanh nhi~t giup them,·
cong d\lllg thanh giai ta nhi~t ph\lc hoi tan djch, do do dung Td
m§.u lam thlin. Ne'u dung Tri_mh lam quan, Thf!.ch caci lam
thlin la khong hgp ly. Thanh Vo Ky ca.n cu If lu?n "N9i kinli":
"B~nh nhi~t <1 trong phai. dung vi diing di'eu ttj" d'e xuat: "Muon
tru biiu nhi~t phiii dung vi d&rig lam chu; do do dung Tri m§u
lam quan", Ly lu?n tren t1.1-y ciin cu "Nr)i kin/( nhung thuc tfi
tinh dAng nhu~n ciia Tri m!lu khong co tac d~g "thau tan'; nhu
Th~ch cao thau nhi~t ra duong mo hoi. Neu- B~chho thang
70
Phudngt~
khong dung Th~ch cao lam quan , Tri miu lam thin Mt giam
hi~u qua. Do do tu fruoc den nay B~ch h5 thang d'eu dung
Th~ch cao lam quan, Tri mh lam than.
True di~p th~ch -cao thang ("Thu,rng hcin twin'') do Bach h5
thang gia giam bie'n thanh. Tri b~nh nhi~t thaj ky cu6i, ·the ta
nhi~t da gia.m, du nhi~t t6n t~i, khf, tan dich t6n thudng. Tri~u
chttng phi"en khat,. non mua, mi~ng kho moi tao, hgng kho ho,
sac, Tarn phfen kh:ong ngu, luoi do it reu, mach hu sac. Benh
thu: nhi~t tan dich t5n thudng, sot n6ng, ra m~ hoi phfen khat,
m~t moi, luoi do kho, m~ch hu sac d"eu dung True di~p th~ch cao
thang di'eu ttj. B~nh nhi~t tan dich hao t5n, du nhi~t t6n t~i.
neu dung B~ch h6 thang chi tac d1:U1g thanh nhi~t, khong tac
di,mg ich khi sinh tan djch thi khi va tat;i djch khong h"oi ph1,1c,
chinh khi khong thing n5i ta khi se sinh bie"n chung. Ne'u dung .
thuo'c fch khi sinh tan dich ma khong dung thuo'c thanh nhi~t
tat b~nh khong limh. Duy chi dung phudng P.hap vtta trtt nhi~t,
vita ich khi sinh tan dich, vita tru ta vua b6i ha chinh•khi. Dung
B~ch h5 thang 90 Tri mJu, dung Th;;i.ch cao, True di~p tru nhi~t.
them Nhan sarn, M~ch mon ich khi sinh tan djch, Ban h~, Cam
thao, Ng~nh m~ hoa Vi' khi giang nghjch, bie'n B~ch h6 thang
tfnh l;;i.nh thanh thang thanh b3_. Thang '.B~ch ha thuqc th11c
chung, True di~p th~ch cao thang trong bu c6 tht,tc, d6 la d*c
qi~rn ·khac nhau cua hai phU:dng thuo'c.

7-47. Thanh dinh thang tac dyng thau nhi~t chuy~n


khi nhu .thif nao? Thai cd so'. d1:1Dg ra saoi

Trong qua trinh di'eu trj on h~nh, Di~p Thien . Si d'e ra


nguyen Uic la "B~nh it v~ pMn. cho ra m5 hoi, b~nh ~hi ph~n
phai thanh khi. b~nh a dinh ph*n phai.thau nhi~t. chuyen ra khi

71
HOI DAP VE DONG y

phlj.n, b~nh d huyil't phlj.n phai thanh huye't mat mau". Cl!.n cu
nguyen tiic thau nhi~t chuy~n khf, Di~p Thien Sy ch1;m cac vi
thuo'c: Dan sam, Sinh dia, Te giac, Huy'en sam, True di~p tam,
a
Lien ki'eu ttj on b~nh dinh phlj.n, sd b(i t?o thanh Thanh dinh
thang. Sau do Ngo Cuc Thong chinh ly d~t ten chinh thuc thanh
Thanh dinh thang ("On hefnh die11 hifn"l. Do d6 Thanh dirih thang
d?i di~n cho phudng thuo'c thau nhi~t chuy~n khi.
Tha'.u nhi~t chuy~n khi la trong qua trinh di'eu ttj b~nh
nhi~t, lam cho nhi~t o dinh phlj.n thau d?t ra ngoai, cbuy~n tu
dinh pMn ra khi ph~ dli giai. B~nh on nhi~t b~nh ta cbuy~n
bie'n rat mau 1~, d~ t6n tb1.!(Jng am, vi vlj.y khi nhi~t vao dinh
phlj.n phai cap to'c dung thuBc thanh dinh giai d(ic, ngan .ta khi .
vao sau bdn lam Mn tbu9ng chan am. Tuy -_nhien ta moi vao
dinh phlj.n, con c6 cd h(ii chuy~n ra khi phlj.n, c6 th~ dung phep
thau nhi~t chuyin khi. Trong phudng thuo'c Thanh dinh thang
dung Te giac, Sinh dja, Huy'en s~m, Hoang lien, Dan sam, Mll-ch
mon thanh dinh giai d(ic, mat mau duilng am, dung Ngan hoa,
Lien ki'eu, True di~p tam thau nhi~t ra ngoai. Cac\'hhBi h~p
thanh trong tri~t ngoai, pha.11 tieu n(ii ngo?i, chuy~n m(it ph'a.n
nhi~t ra khi phlj.n, thanh "dinh phlj.n, ngl!.n nhi~t vao sau them.
Phudng thuo'c ph6i h~p ch~t che, sit d\mg linh ho?t d?t hi~u qua
cao, c6 th~ g9i la phuang thu6c ky 111- CKy phudng). ·
PhU:dng thuo'c tren ngoai tr~ cac chung phat s6t d~ nii-ng,
Tam phfen khong ngii, n6i sang, ncli ban lo mil, kern theo khat
a
mtoc, hO?-C khong khat. Nfo khat m:tac la nhi~t khi phlj.n,
khong khat la nhi~t ii dinh phlj.n. Vi: vlj.y Thanh dinh thang c6
tri khi phlj.n hay khong la di'eu gay tranh ciii. Do do thlli cd sit
d1,1ng Thanh dinh thang ciing la rnc}t va'n d"e c:i.n phai ban lulj.n.
· Trong qua trinh phat t~i~n on b~nh. b~nh xam nh~p theo
thu tl,i v~. khi. dinh. huye't. Tuy nhien d~i di~n phuang thuo'c
72
Phudngt~

cho bo'n giai cto~n tren khong th~ phan chia mc;it each tuy~t dBi.
Nhu ciing la chung dinh ph~n. neu khi ph?n ta chua het, va lan
sang hµye't ph?-n c~n phan bi~t. Truong hqp chi co ddn thuan
dinh ph~n thi r~t it g~p. Thanh dinh 'thang chu tr9ng thanh
dinh, si:l d1J.ng vao hie ta moi vao dinh ph~. Do ta moi ··vao dinh
a
pMn thi ta khi ph?-n c6 th~ c6 ho~c khg.ng c6. Gia nhu ta khi
ph~n da 'het, thl tan dich se t6n thudng va khat nuoc. Ne'u ta
khi pMn da he't, thi khong khat nuoc. Do d6 ta moi vao dinh
pMn la'y chung .dinh ph~n la chinh, bat k~ khi ph?-n con hay
he't, d~u c6 th~ ·dung Thanh dinh thang tha'u nhi~t chuy~n khi.
D6 la dih then cho't su d1J.ng Thanh dinh thang.
Ta nhi~t thu(k dudng, chuyin bie'n nhanh ch6ng. Do d6 ta
vao ·dinh ph~ la.u, khong c6 tri~u chung khi ph~ ma thuong
kiem tri~u chung huye't ph~ nhu ban chdn n6i ro. Phudng phap
di'eu ttj la thanh dinh mat huyet, khong duc;,c su diµig phep
tMu nhi~t chuyln khi. ·

7-48. Trieu chung cc, ban cu.a huye't ph~ la xuit


huye't, ~i;ti sao phudng Te giac ~a hoang thang 11;1,i dung
thu6c ho~t huye't? ·

Tro~g qua trinh phat tri~n b~nh on nhi~t. ta xam nh?-P vao
huye't ph~n. nhi~t ta nung dot huye't ph~ hue mau ch~y .cai:i
sinh cac chung chay mau, neu dudng l~c tan thudng thi mau
tran ra ngoai sinh cac chung chay_ mau mui, mlia ra mau, ban
chin, ne'u am l~c Mn thuong tlii mau chay vao .trong sinh chung
d~i ti~u ti~n ra mau. Phti'.dng phap tri b~nh huye't ph?-n, Di~p
Thien Sy neu nguyen tAc: "Mat huye't tan huye't" la chinh, ke't
hc;,p thanh nhi~t giai dgc.
73
HOI DAP VE DONG y

Te giac dia hoimg thang <"Bf ('(ijJ thie11 kim yeit ph1(<111g" ) chu
ttj chung huyet ph?n. Tl[li sao ttj huyet ph?ri trong Te giac dja
hoang thang dung thuo'c hol[lt huyet tan u? Trong phudng c6
Dan bi Xich thudc vua thanh nhiet mat rnau vita hol[lt huyet
tan u. Do d6 pho'i hqp hai vi ho~t huyet tan u va thanh nhi~t. Do
nhi~t ta nung dot huyet ph?n, mau trim i:a ngoai sinh cac chung
chay mau. Do huyet be d kinh ll[lc thanh huyet u do d6 dung
Dan bi, Xich thuc;Jc tan u, dong thoi pho'i hc;Jp Sinh dja, Te giac
lam mat mau, tan mau u thi huyet moi sinh, rnl[lch ll[lc thong l(Ji
thi mau chay v'e kinh het chay mau. Ngoai ra huyet thu9c am,
g~p n6ng thl thong, g~p li;mh thi u tr~, do d6 phai dung thuoc
hol[lt huyet, d'e phong thuoc mat lam mau ngung tr~. Nhu V?Y
Dan bi, Xich thuqc c6 ba tac d\l.Ilg: Tan rnau u, thanh. nhi~t va
phbng u huyet. Vi the 'Thien kim yei, phwng" viet: "Te giac ~ia
hoang thang tan u tharih rihi~t giai d9c". .
Tuy nhien thuo'c ho~t huye't, t~n u c6 k.hac nhau, nhu H6ng
hoa, Xuyen k.hung la thuo'c hO?t huyet, tang v~n hanh ml[lch
mau, chu yifo trj ml[lch mau c6 u huyet, khong tho,:ig, Dan bi,
Xich thct<;lc la thuoc mat mau tan u. Lam sang thuong dung Xich
thuc;Jc, khong dung Bl[lch thuqc vi Xich thuqc tac d\mg thanh
dinh tie't nhi~t, mat mau tan u, ttj chung mau u, mau n6ng, mift
mau phat ban hi~u qua hdn Bl[l_Ch thuqc, neu chung nhiet lam
t6n thudng am huyet phai tr9~g d\mg Bl}.ch th1.19c. .

7-49. Hoang lien giai d{ic thang va Te giac <ija hoang


thang di"eu ttj chung miia -ra mau, ch4y mau miii, phat
ban. V'e b~nh ly va phudng phap di"eu .trj c6 dil!m gi
khac nhau? .
Hoang lien giai d(ic thang ("Ngo{ti 11di hf _,·{>ii") chu trj chung
nhi~t d(ic thjnh, Te giac dja hoang thang chu ttj on b~nh nhi~t
74
Phuongt~

vao huyet ph~n. Hai phu<1ng thuoc dieu tri chung th6 huyet,
chiiy mau mui, phat ban, nhung cd cheb~nh ly khac nhau.
Hoang lien giai d9c thang ttj chung ngoiµ cam l1,1c dam ta
ua'.t h6a nhi~t, ho~c hen · trong tich nhi~t, ta nhi~t t}tjnh than4
dc)c, boa nhi~t thinh tran vao Tam tieu, nhi~u lo?-n thin minh,
· n~ng thi cu'ong tao, than chi me mcJ, khong ngii, nhi~t lam tan
thudng tan dich h9ng kho mi~ng rao, ne'u khi ph~n nhi~t thinh
Ian sang huye't ph~n, hue mau tran ra ngoai sinh cac chung
chay mau. Do ta ·nhift t~i kinh dudng, hoa tinh viem len tren,
duclng l~c tan thri<1ng, huye't bac len tren chay mau mui, th6 ra
mau, trlm ra da thit thi phat ban, khong tan thue!ng am l~c nei
k.hong c6 hi~n ti.i<;ing d?-i tiiu ti~n ra mau. Do d6 d~c diim bi~n
chung cu.a Hoang lien giai dqc .thang Ia nhi~t thinh, phi"en tao,
thin chi me me!, n6i sang, mi;i.ch sac huu h;tc. Chi c6 chung chay
mau mill, th5 huyet, phat ban c6 th§ dung Hoang lien giai dqc thang.
Te giac dia· hoang thang ttj chung_nhi~t ta vao huye't ph~,
hue mau ch?-Y can. B~nh t?-i huye't .ph~n so vai chun'g-Hoang lien
giai di)c thang ·n ~ng h<1n. Do ta nhi~t Mt n6ng huye't ph~, toan
than d~u lien h;iy, nhi~t t6n thUdng dU<lng l?,c huyet tran len
tren, nhi~t t6n thu<1ng am 1?-C thl mau tran xuo'ng duai. Trieu
chung chiy mau miii, non ra mau, d?-i ti~u ti~n ra mau, ph~t
ban, d6 la ·c hung chu ye'u cu.a Te giac dia hoang thang, nhi~t t6n
thu<1ng tan dich _tp.'i khat nuac, nhung chung huyet ph~n la ta a ..
am ph?n, ta nhi~t d6t n6ng am dich tran ra ngoai, dua len
mi~ng, do d6 chung huyet ph~n khong khat m.:.toc, chi kho
mi~ng; chi mu6n sue mi~ng khong mu6n uo'ng. Do d6 chung
khat nuoc ho~c kho mi~ng c6 tM dung Te giac dia hoang thang.·
Ve phtt<1ng iii~n tri li~u, chung Hoang lien giai d9c thang do
khi ph?n lan sang huyet ph~n, phtt<lng thuc di'eu ttj chu yeu la
thanh_ nhi~t giai d(ic. Te giac dia hoang thang ttj ta nhi~t vao
75
HOI DAP VE DONG y

huyet ph~n, phudng phap dieu ttj chu y1fo la mat mau, tan
huyet u. V~n d1:mg tren lam sang khong nhung chi c6 chun_g
chay mau mui, non ra mau, phat ban ma phai bi~n chung toan
di~n. Tri~u chung chu yeu la sot cao, mi~ng kho hQng rao, thh
chi me mo, n6i sang khong ngu, m~ch sac huu li;tc, kiem chay
mau mui, non ra mau, phiit ban, d~i tiiu ti~n ra mau ki~m kho
mi~ng khong muon uo'ng, m~ch te sac, lu:oi do tham . n6i gai
dung Te giac di~ hoang thang.

7-50. Ph6 te
tieu doc fun tri nhung chung b~nh gi?
V~n dlp1g lam sang phat h-i:n nhu'.
the' nao? .
Ph6 te tieu d9c fun la phU:dng thuo'c thu:ong dung ra't hi~u
nghi~m do Ly Dong Vien doi Nguyen sang t~ci. ghi trorig sach
"Do,;g Vien rhf hi?u phucmg", du:9c·in vao riam 1327. Ph6 te tieu
d(lc fun du:9c llng ch,mg ba:t d~u tu d6..Do phudng thuoc du:9c ghi
chep ph6 bien qua nhieu Sa.ch vi v~y co nhieu vi gia giam.
Ph6 te tieu d9c §.m nguyen c6 ten la Ph6 J.tieu §.m ttt.
Ttj cMng .dau m~t sung, ma:t khong mi'J_du9c·, suyin, h9ng be
tac, luai kho mi~ng rao: Sa.ch "Phri te' phum1g" .deli Minh tuong
thu~t nft ti mi, ro _rang: Phan b~nh thoi khi phu:ctng nay la
nghi~m phuong ttj thoi dgc. Sau .do b~nh on cijch·luu hanh, giai
dolil,n dau SQ l~nh. ngubi n~g ne, sau do dau m~t sung, ma:t
sung kh6ng m~ du<Jc, suy~n, h9ng be tic, mi~ng kh9 htoi rao, t1:1c
g9i la b~nh D~ dau thien hanh, b~nh co tinh chat lay Ian truyen
nhi~m. B~nh qua nam den sau ngay, thay thuo'c ·dung Thua khi
thang them Ban lam can dieu ttj sau d6 b~nh g:iam, may ngay
l~i tai phat nhu :ft, b_~nh tinh nghiem tr9ng, khi d6 mai Ly Dong
Vien chua ttj. Ong nh~n xet r~ng nu'.a than nguoi tri'J len do
thien.-khi lam chu, mta than tra xuo'ng do dia khi lam ch:u, neu
76
Phudngt~

ta nhi~t Cl Tam PM, cong len dau m~t, sung thung. Ong dung
cac vi thuo'c Hoang c'am, Hoang lien diing l~nh ta nhi~t Tam
Phe' lam quan, dung Quat hong tinh binh, Huyen sam diing
l~nh, Sinh Cam thao nggt mat ta boa b6 khi lam thh, Lien
)ci'eu, Thl1 niem tlt, B~c h_a. di~p vi diing tinh binh, Ban ·lam can
vi ding l~nh, Ma b{lt, Cudng tam vi di!.ng tinh binh tieu sung
giai dgc dinh suyfo lam ta, Thang ma, Sai h6 vi diing tinh binh
ttj Thie'u dU:dng, Dudng minh, Cat ca.nh cay a'.m dua thuo'c len.
Ca.c vi tan b{lt, m{lt nlta lam thuo'c thang, m{lt m:Ia thuo'c hoan,
ng~m nuo't d'an, sau d6 b~nh limb. Tuy nhien cac phUdng tht.t
ghi chep c6 them 'hilt nhu trong .phu_ctng kh6ng c6 B~c ha ho~c
them Sam. Do d6 v'e sau si:t. sa.ch ghi chep c6 hai phu'.dng kha.c
nhau. Sa.ch "Ngo(7i khoa lj lift" b~t d'au d5i thanh Ph5 te' tieu dgc
Am ttj b~nh nhu "PM rt phUd11g' trong phudng khong co B~c ha,
them Nhan sani:- De'n deli Thanh sach "Y phudng tqp gidi" khong
co Nhan sam, c6 B~c ha g9i la ·Ph5 ti tieu d{lc fun. Hi~n nay
trong cac giao trinh dh ghi chep phudng nay trong ,.pbudng te
hqc gqi chung Diµ \!'au thien hanh la D~i d'au on. · •.
Hi~n nay do· cong cu9c kit hc;lp Dong Tay y phat tri€n,
phudng thuo'c tren duc;1c su'. diµig r{lng rai. Mcfy nam gful day
dung ttj b~nh viem tuye'n mang tai truy'en nhi~m. viem am.idal
ca'p tinh, viem tuye'n mang t~ h6a mu, viem ta chuc t5 ong d'aU:
m~t. viem h?ch lam ha...

7-51. Phudng phap cau ~o Ph6 t6 tieu dc}c dm co d~c


di~m -gi? Khi s11_dl,:IDg c6 th.i ho
Thang ma, Sai h<l, Hoang
c~, Hoang lien khong? .
Ph5 te tieu dqc ~m ("Y phudng tqp gidi") ta.~ cl.'=1,ng thanh nhi~.t
gia.i dgc, sd phong tan ta. Tri b~nh phong nhi~t djch dgc, on
77
P'
I

HOI DAf> VE DONG y

dtch, <4Liiau on hi~u qua. Trong phuong_dung cac vj Hoang


chm, Hoang lien, Ban lam can ... thanh nhi~t ta boa giai dqc lam
chu du9c, dung Thang ma, B~c ha, Sai ho so phong tan ta. Cac
vt pho1 h<Jp mqt thanh mqt tan, thang ·giang tuong phan tudng
thanh d6 la d~c di~m l~p phudng cu.a t~ang nay. · ·
Trong phuong dung Thang ma, Sai h6, Jloang cam, Hoang
lien phoi hc}p nhau nhu ve r'ong di~m nhan. Tuy nhien rn9t so
th'ay thuo'c chii trucJng bo bo'n vi nay. Danh y on b~nh h<;>c Ngo
Cuc Thong doi Thanh cho r~ng b~nh D~i d'au on do phong nhi~t
dich d9c xam phciJ.m phan tren gay ra, duong khl thang phat uat
be' khong duc_,c dung thuo'c thang d~. Trang phuong thuo'c dung
qua .nhfeu vj thuoc nh~, thang phu do . d6 Thang ma Sa.i h'o
khong ch thie't, ngu<J~ l~i c6 th~ gay tac D~ phong thuo'c
thang du:ong h6 ~r<J nhi~t, cln phai -bo Thang ma, Sai h"o; d~
phong thuo'c d§.n b~nh vao ly phai ·bo Ho~g cam, Hoang lien.
Sa.ch "On. befnh dieu hi?n" thien thucJng di'eu muoi tam yiet; "~o
Thang ma, Sa.i h6 vi s(1 thang qua muc, ne'u n6i dfuig
. thuo'c
..., d§.n
kinh, thi khong h!n nhrl, v~y. Pham thu6c khong_de1i . kinh,
trong phuong dung cac vj nay d~ _d~n. Cac vi thuo'c.trong phuong
nay a'eu nh~. dua len thuqng tieu, dung Thang ma, Sai h"o dua
len them sao?. Bo Hoang c§.m, Hoa.pg lien vi .hai vi ~ay I.a ly
duQc. B~nh giai do~n dau chua de'n·trung ti@u, khong th~ dung
ly du<;1c ph~m vao trung tieu". ·T u xua quan cii_~m c-q.a Ngq thi
anh hudng rat nhi'eu de'n y gioi. Rat ,nhieu thay thu6c tri viem
tuye'n mang tai, D~i dAu on "giam ho Thang ma,.Sai ho, Hoang
c'am, Hoang lien cung thu du<;Jc hi~u qua. Tuy liliien so voi y chi
cua nguyen phudng kh6ng phii hQp.
Trong ?huctng thuoc Thang ma, Sa.i h~ tac ch~~g thang tan,
c6 Hoang c~m, Hoang lien ~!Ilg gia.ng, c6 dong co mo rit h~p ly.
Dung Sai ho, Thang ma de thong tie't. on ~a dj~h ·d(>c thee phia
78
Phudngt~

tren d~ giai tnr, Hoang cam, Hoang lien dfug gia.ng ~uong lam
cho boa d9c ket hen trong giang xuo'ng giai tru xuong duai,
Thang ma, Sai h'o pho'i ~<:'P Hoang c'am, Hoang lien tac d1=1ng tan
ta ma khong h6 tr9. hoa thang len, Hoang c'a.IP,. Hoang lien g~p
Thang ma, Sa.i h'o thi tac d1=1ng ta hoa ma khong u~t tr~ ta khi.
Huon~ h_o Hoang.c'am, Hoang lien sao n!<;IU tang cl.tong tac dl:1Ilg
hanh tan, giam _bot tinh mat l?nh ne tr~ tuy~t nhien khong.xam
ph?m trung tleµ d§.n vao-nha. B~nh viein tuyen mang tai la
b~nh on d9c c§p ti'.nh thu(k kinh Thieu dudng, pho'i h<:1p S~i h'o,
Hoang c'a.m khai. tp.ong kinh Thieu ·dudng, phat tan ta nhi~t,
du6i ta ra ngo84 .. Khi su: d\mg Ph6 te' tieu d9~ im khong bo
Thang ina, Sai ho, Hoang c'am, Hoang lien- thuong hi~u nghi~m.
Hi~n nay dung Pha te' tieu d{>c Azµ viem tuye'n mang tai dich
W, viem amidal ca'p ti'.nh; viem vom hc;mg, phoi hQp boi diip Nhtt
y kim hoang tan, Thanh d~i, Ta k.im dinh tang -cu2lng thanh
nhi~t gia.i dqc, tieu sung giam daµ. hi~u qua tot.
. .... 1 ,

· 7-.52. T~ sao no~ Tien phudng ho~t m~np fun la


phu'.dng thuoc s6 m{,t cong d9c cua mon ung nh9t. Y·
µghia l~p phudng va v~n d~ng lam sa_ng nhu the' nao?
. .
-Tien phudng· ho~t m~nh §.m · ("Phz_t khoa /um1g pl11ton.~ c1{1i
Toan") con g9i-la -Ch:3-n nhan ho~t m~nh §'.m, la phudng thuoc s_o
m9t ttj ngo~i khoa· ung nhgt. B~n_h ung nh9t giai do~n ci§u ph'an
nhi~u thUQC dudng 'chung, thu:ong Sli d\mg phudng nay d:au tien,
nguai xua g9i la phudng thuoc cong ~QC so m9t cu.a mon ung nh9t
B~ch ung nh9t giai do~n dau da so tri~u chung sung n6ng
do dau, sot n6ng, SQ l~n~. reu Iu:ai mong tr~ng, m~ch sac huu
l\fc. Nguyen nh.an phat b~nh "N{ii kin/," vilt: "Han ta ua't tr~
kinh m~ch, huyet khong thong. buyet khong thong thi v~ khi
79
. HOI D.A.P VE DONG y

qui v'e, khong tro l~i, sinh ung nh9t", "an nhieu chat beo b6· tat
sinh ung nh9t". Do d6 co th~ th~y nguyen nhah b~n4 ung nh9t
do ta luc dam theo hoa h6a, ho~c an qua nhi~u beo, chien ran
sinh d~m nhi~t. Kinh vie't: "Nhi~t thjnh thi thoi rua, thjt thoi
rua thi thanh mu". Vi v~y cd che' b~nh chu ye'u la nhi~t thinh
thjt thoi rua. Can cu nguyen nhan Cd che'b~nh,;phudng phap ttj,
chu ye'u la thanh nhi~t giai d9c, hoa dam tan ke't, bet nhi~t dqc,
khi huyet htu thong he't sung dau. Ne'u chi thanh nhi~t giai d9c
thi dam, huye't u khong du<;rc 'tieu tru, khong th~ het sung dau.
Trang phudng thuo'c Ngan hoa la chii duqc, vi ng9t, tinh mat
nh~. thanh nhi~t giai d9c, giai nhi~t u§t khi ph~n, mat mau,
thanh hoa d9c, ti~u ung nh9t tan ket, ttj cac lo:µ ung nh9t,
ngucfrxua gQi la thanh duqc tru ung nh9t, Quy vi, Xich thuqc,
Nhu hudng, M(>t duqc, hoq.t" huyet tan u, tieu sung giam dau.
Huye't hanh thi dinh v~ thong, dinh v~ thong thi ta khong l1;tu
tr~~ Si:! dt;U1g Hoa phan, Bo'i mdu, Tr~n bi l.f khi hanh tr~, -h6a
dam tan ke't, thanh nhi~t tri1 m~. "N9i kinli" viet: ~'Vmh khi·
khong thu~n1 ngbich vao Cd nht,lC, sinh ung nh9t" ... p,ung B~ch
chi, Phong phong vao kinh Dudng minh thong cd nh~c, .tiet dinh
v~, Dinh v~ di'eu hoa thl ung n,h9t het, dung cac vi lam ta. Sit
d1=mg Xuyen sdn giap, T~o giac thich y(j mu tan ket, thong dq.t
vao cha b~~. tieu sting trlt mu, neu mii chua thanh thi tieu
sung, da thanh mu thi lam va rriii, Cam thao thanh nhi~t giai
d9c di'eu hoa cac vi thu6c. Dung rtt<;lu d~ lam· cho thuoc di khcip
cd .th~, luu hanh khi huyet lam su, cac vi phoi hc;tp thanh nhi~t
h6a dam tieu tr~, tan u giai d9c tru mu.
Phttdng thuo'c phoi hQp nghiem cfu ch~t che ttj cac chung
ung nh9t moi m,c rat hi~u qua. Vuc,ng Khing Duong_ danh y doi
Minh noi: "Phuong nay ttj tat ca chung ung.-nhqt, chua thanh
mu thl tieu, eta thanh mu tbJ vB mu, tac d~ng gia.m dau, vo- mu,
80
Phudng t;;

tieu mu, sau khi uong c6 cam giac bu'on ngu he't dau nhuc, rat
th'an hi~u". Vi v~y duqc m~nh danh la phuctng thuoc so m9t trj
ungnh9t.
Hi~n nay v~n di.mg phu'.dng nay ra'.t r9ng rai ttj nhi~u b~nh
viem nhi~m, nhu viem t~ chuc td ong, .ram say, nh9t 1a, viem vu,
viem ru9t thua Ma mu, cac chung sung n6ng· do dau ductng
chung d'eu c6 th~ s11 dt;mg. Ne'u b~nh thu{lc am chung ho?,c nh9t
eta vo mi'i kh6ng duqc dung.

7-53. D~o xi~h tan


cha." ttj kinh Tam nhi~t, doi voi
chung ki.n4 Tam thl_ic hoa va kinh Tam hu nhi~t xii. ly
nhu thl nao? Tren lam sang su dlplg phuong nay phat
tri~n nhu the' nao?
D{iO xich tan ("Tifu nhi du(!c chimg trfrc quyft") la phuc1ng
thuo'c s6 m{lt trj kinh Tam nhi~t. Tri~u chung m~t do, khat
nuoc, Tam phih lllUQO but rut, ti~u ti~n sap do
W\~, luoi do
m~ch sac d~u c6 th~ si':J. d1:1ng D?o xich t~n. ·
Chung Tam. "n hi~t c6 hu: hoa; thi;tc hoa, phU:dng thu khong
n6i hu hay t4i;tc co le ne'u nhdn m?nh bu: thi;tc s(J ma'.t nguyen y.
Sa.ch "Tiei, nhi dir(!c chung tn.fc quyer" vie't: "Tre em ·Tam nhi~t
mi~ng n6ng, .CAD rang, U:a n~m sap". Ne'u phan bi~t kinh Tam
thi;tc boa va Kinh Tam hu nhi~t tat phai c6 phu:c1ng phap trj li~u.
Nhu "Mqch cMng" quy~n thuqng viet: "Chung Tam thi;tc, Tam
khi th-1;tc, ua n~m ngi'ta, dung Ta tam thang" do vj Hoang lien
chu duqc. Chung tre em nA.m up va nA.m ngi'ta la hai chung
tr~g khac nhau, "f)?o xich tan khong thuqc kinh Tam th1;tc boa,
do do trong phuctrig khong c6 Hoang lien la di~m khac. Quyin
thuc;ing mlJ.c "N9i chung;, vie't: "Do la Tam nbi~t, dung D~o xich
tan, do l~t la Ta~ hu nhi~t. dung Sinh te tan". Dieu van n6i
81
H'OI DAP VE DONG y

Tam nhi~t va Tam hu nhi~t chi Ia tuong dfii, do d6 chung D~o


xfch tan va Tam hu c6 phan bi~t.
Phan tich theo phu:dng phap l?P phuong thuoc thl Sinh dja
vj ngqt dfog, l?nh, vao kinh Tam thanh nhi~t mat mau, vao
Th~n tu duong am djch. N€u Th~n thuy day du thi thong giao
Tam dueing, thl. Tam boa mang. M(ic thong vi d,fog l?nh, th~nh
nhi~t kinh Tam, thong lgi Ti~u tntong d§.n nhi~t di xuong. Do d6
Sinh dja hoang trj hu nhi~t, M(>c thong trj thlJc boa. Neu kinh
Tam thi;ic hoa phai dung M<)c thong lam quan dfog l~nh thanh
Tam d~n nhi~t di xuong, c6 th~ khong dung Dia hoimg ho~c
dung it dt tranh ne tr~. Ne'u kinh Tam hu nhi~t pha.i dung Sinh
dja lam chu duqc, d~ Tu am thanh nhi~t. Co th' khong dung
M¢c thong ho~c dung it tranh tan thttclng am. Trong phttdng
dung M(>c thong, Sinh dia luQng ·nhu nhau: Vl v~y xem xet
chung va dung thuoc khong th~ bie't Tam nhi~t htt tht;tc. Tren
1am sang D?O xich tan ttj kinh . Tam tht;ic hoa Va htt boa d'eu
hi~u nghi~m thi giai thich nhtt the' nao?

. 7-54. Phuong thuc ciu t~o Long dcim ta ~an thang coy
nghia gi? Cd che" b~nh ly. tha'p nhi~t truyen h~ tieu nhu
the nao?

Phudng thuoc Long dam ta can thang CTrung Quoc y hqc d~i
tu di~nl do Ly Dong Vien sang l?p, chu tii kinh Can thv:c hoa
dan de'n d:au d'au, suon dau, d~ng mi~ng, m~t do, u tai, tiiu ti~n
d1:1c, kh6 do tha'.p nhi~t rot xuo'ng h~ tieu, am bq sung ngua, b~ch
ctoi ... Thu6c c6 tac d\l,ng ta kinh Can thv:c hoa; thanh th.ip nhi~t
Cai1 Dam. Trong phttdng thuo'c Long dam tha.o Ifun quan ra':t
ding l~nh, vao 2 kinh Can, V°l, la tj thuoc "manh tttong mat
Can"' <But hoa y canh1, ta kinh Can thv:c hoa, thanh th.ip-nh_i~t
82
Phudngt~

Can Dom; Hoang c'am thanh Thieu duong hoa ij tren co th~, Chi
tu'. ta nhi~t tam tieu d§.n di xuo'ng, hai vi ctfog l~nh pho'i hgp
giup quan dttgc ta hoa kinh Can. B~n~ tba'p nhi~t ua't tr~ tam
tieu phai dieu trj bA.ng phudng phap tham thap tiet nhi~t, do d6
dung Xa tien tu'. vi. ngQt l~nh. M{>c thong dii:ng l~nh dftn thap
nhi~t tbeo Bang quang ra ngoai. Tr~ch ta vj ng9t l~nh d§.n thfip
nhi~t theo Th~n vA Bang quang bai tiet xuo'ng dttoi. Chi tU'. dftn
d~o th6p nhi~t theo dttclng Tam tieu giup quan dugc tru hoa
kinh Can, cac vi d'eu lam thin dttgc. Quan th'an h6 trg nhau -
tang cttc1ng nang h;.cc ta hoa; tru tha'p nhi~t. Ve m~t sinh ly kinh
Can la t~ng c-iia huye't, ne'u Can bi hoa ta xam ph~m ta'.t ttin
thU:dng am huye't; ne'u su d\Ulg nhi'eu lo~ thuoc dling l~nh tham
lgi se lam t6n thttc!ng am, do _d6 dung Sinh dia, Dt.tc!ng quy tu
am duong huye't d~t m1,1c tieu giai tru ta ma khong t6n thuong
chinh khi, cac vi ri~y ·ifeu lam ta duQc. Kinh Can la ,c~ quan th~
am, dl,_lllg duc!ng; tfnh tta thong d~t, ghet ua't at uc che'. Can bj
hoa ta ua't be' lam cho Can khi khong sc! tan thong lgi, neu sit
di,mg nhi'eu vi thuoc d.ing-l~nh giang h~ se lam cho Can cang bi
·dt ke't. Do d6 dung Sai hB sd d~t khi Can Dam di>ng thoi c6 tac
d\1.llg d§.n cac vi thuoc v'e kinh Can. Tfnh cua Can thfch thong
d~t, neu bi b6 bu{lc hue xuc phai dllng vi ng<;>t d~ hoa hoan (Can
kha ca'p, cilp thi;.cc ·cam di hoan chi) do d6 dung Cam thao lam
boa hoiin khf cu.a Can. Ngoa.i ra Cam thao con tac dv.ng b6i b5
Ty Vj, dieu hoa cac vi thuoc. Sai ho va Cam thao deu lam su
trong phuc!ng thucfo.
_Trang phuc!ng Long ddm ta can thang Sai h6, Chi ti:!, Long
dam thao, Sinh dja ... phai dung rttc;!u sao di ddn thuoc len tren,
di>ng _thoi tang hi~u li;.cc sd tan ta khi, tranh vi dAng l?nh be' uit
ta d9c. Trong .phttong thuoc dung ca vi thu5c b6 va ta, trong
giang c6 thang, trong ta c6 ha
tac d;1,mg tri:I ta khiing t6n thudng
83
HOI DAP VE DONG y

chinh khi, ta boa ma khong h!}.i Vj khi, cac vj pho'i h<;lp nghiem
din, ch~t che, d!}.t mvc tieu thanh ta Can boa hi~u h,tc.
Trong phudng. thuoc co chung thap nhi~t kinh Can din
xuong hi}. tieu. V'e m?t sinh ly b~nh ly b~nh thap ph'an nhi~u
lien h~ Mn Ty; kinh Can la ti;r.ng cu.a huyet khi chu yeu thang
phat tha"p nhi~t t!}.i sao san sinh d kinh C;:i.n? Phu'.tlng thuo'c sd di
tac dvng ttj b~nh Cam Dam vi lien M de'n Thie'u du:dng tam
tieu. V'e m~t sinh ly, Tam tieu chu tri thong l<;!i ciU:cJng thuy d§.n
xuong Bang quang; trong than th~ ph~ nhi'eu .chat nu:oc cih tu .
tih am bai xuat ra ngoai. Trong than tM kinh mi;r.ch cu.a Can
lien h~ voi am khi, do d6 kinh Can boa thjnh lien, h1-y den Tam
tieu fam trd ng~i qua trinh trao d5i bai tiet dich th~. Thap va
nhi~t ke't h9p nhau uat tr~ hi;i tieu xua'.t hi~n cac tri~u cbung
kinh Can thap nhi~t hen du:oi nhu B~ch cioi, lam tr9c, am ph'an
su:ng ngua... Dudng nhien nguyen nhan sinh thap rift nhfeu nhu Ty
hu khong v~ h6a, uong bia ru<ju qua nhi'eu d'eu s:inh'c'hung b~nh
thap nhi~t. Thap la loai am do ~6 hi;r. tieu tbuc1ng r6t xuong hi;r. tieu.
Phudng thuo'c chu ye'u ttj tha'p nhi~t kinh Can d§.n xuo'ng
hi;r. tieu, khong phai ttj chung tha'p do Ty vi v~y tr9ng dl,Ulg Long
ddm, Hoang c'am ta boa, Chi td tbong l(Ji Tam tieu, M{>c thong,
Tri;r.ch ta, Xa ti'en tham tiet th.fp nhi~t, ma khong dung B~ch
tru~t, Bi;r.ch linh ki~n Ty khu tha'.p.

7-55. Hai phudng thuoc Ta thanh hoan va Ta hoang


tan d~u tac d\1Jlg ta hoa, ca hai bai thuo'c d~u trc;>ng d¥D,g
Phong phong c6 y nghia nhu the' nao?

Ta thanh hoan (Ti~u nhi du9c chung tn;tc quye't) tac d1_mg
thanh ta Can boa. Ta hoa.ng tan <Ti~u nhi du(Jc chung tn;tc
a
quye'ti cong d1,1ng ta hoa, ph1,1c nap Ty Vj .. Hai phudng thuoc
84
Phuong ti§

deu tac d1=mg ta boa, d'eu trgng dlplg phong dugc, d6 la d~c di~m
· lon nhe'.t cua phudng thuc cfo t~o bai thuoc.
Ta thanh hoan chu ttj miit sung do dau nhuc, hay lo sq tuc
gi~n. tinh than khong an 6n, ti~u ti~n dii, d!!-i ti~n bf, m~ch hong
_tht;tc... , d6 la nhung ~ri~u chung do Can hiia uiit ke't. Ve p·hudng
di~n sinh ly Can chu thiing phat, hoa thu(ic duong, tinh viem
len tren, neu Can hoa ua'.t ket ta'.t se cong len tren do d6 c6 cac
tri~u chung tren.
Sa.ch "N,Ji 1-:inh"· viet: "Hoa ua'.t Mt phai khai thong cho
thiing phat, m(ic ua't ke't phai cho thong d~t, Can thfch tan phat
phai dung tj thuoc cay d~ tMng tan" (Hoa ua'.t phat chi, m(ic uat
d~t chi, Can d\lc tan, ca'.p thi;tc tan di tan chi). Vi v~y pham b~nh
boa ua'.t ket phai dung phucsng phap phat tan, thang d'e di'eu ttj;
Can hoa ua'.t Mt phai chiia b!ing each dih d1?t thong tan. Cac
chung b~nh do hoa ua't ke't d kinh Can, ne'u don. thuh dung
lu9ng lon thuoc diing I ~ giang tie't hoa ua'.t ching nhilng -hoa
khong dugc thang phat, hoa ta ~ong dugc bit khii ma •con lam
UC che Can M(ic. Ne'u chi dung phong dul}c d~ tan hiia Can IDQC
thi se tr<;! giup boa nhi~t nhu lua d6 them dau. Trong tinh huong
nay chi c6 kiem dlplg 2 phudng phap la ke' sachv~n toan. Trong
phui:Jng thuoc m(it m~t dung Long d<1m thao, Chi ti'i, Diµ hoang
d Can boa, m~t khac_dung Khudng ho!/,t, Phong phong tan hiia
ua'.t. Cac tj thuoc diing l~nh nhu Long dilm thao duqc Khudng
ho~t, Phong phong cay tan thang .phat thi hiia dugc giang va
thling phat khong bi ua'.t_ be'. Phong phong, Khudng ho~t tinh
thiing phat cay tan d.u<Jc Chi tit, Long ddm thao, D~i hoang diing
11/.nh giang. tiet thi tac d1,1ng thang tan hiia ua'.t ma h~n che nang
h,tc trg giup hoa ta.
Ngoai ra, trong phlidng thuoc .dung Phong phong c6 tac
d1,1ng d~p yen phong chong kinh gi~t _co qu.iip. Cacy gia tntoc doi
85
HOI DAP VE DONG y

Nguyen, Minh phttc!ng phap dieu tri nqi phong, ngo~i phong
khong phan bi~t, chi quan ni~m "dung Phong phong ttj phong"
("Bein rhdo dii ki11h">. Trong phU<lng thuoc nguyen tii Can nhi~t
tay chan coquea qucJ qu~ng, luai co ... do do su: diµig Phong
phong dr:p yen phong, chong co ·gi~t. D6 la phU<lng phap tan
ngo~i phong ta n(>i phong, h~u the' thay bii.ng phUdng·phap binh
Can dr:p yen phong !Binh Can tuc phong).
Cac vi phong dUQc tuy ding d\Ulg thang phat trQ giup boa
nhi~t. nhung trong phUdng thuoc cac vi dUQc liQU phoi hQp rfit
th'an dieu dat muc dich tan kinh Can hoa ufit, sel dat Can khi,
nhi~t hia d~Qc trit khu:. ·· · ·
Ta" hoang tan chu tii miQng h6i, lei mi~ng, Tam phih, hay
doi, mi~ng moi kho rao, luai do m?ch sac... do '.Iy V! phl.J.c boa.
Ve phuc1ng di~n sinh ly, Ty chu thang phat, hoa tin_h viem
!en, do d6 cac chung tr~ng hoa nhi~t d'eu o_tren Cd tM. Trong
phUdng thuoc lih hiQng: Phong phong gip. nhi'eu 1~ Chi tu:,
Th~ch cao la cac vi thuac thanh nhi~t ta hoa cungAo ID\J-C tieu
"hiia uat phai thang phat" (Hoa ua'.t phat chi)_. .
Phuc1ng thuoc tuy ttj chung Ty hiia nhi~t, m~c-du hoa nhi~t
tuy tfnh chat giong nhau ma muc dq kha.c nhau. Hoa la th~,
nhiQt la dl.J.ng, hoa m~nh thanh- nhi~t, nhi~t tinh viem len, kich
thich ngU<;lc. Sa.ch "Khietn trai y h9c gidng cao'' giai thich: "Tinh la
nhi~t, dqng la boa" chi ro tinh ciia boa la vie111 len. Can cu dlic.
tinh nay cu.a hoa d'e ra phu<lng pha.p di'eu ttj boa ua'.t la phii
thang phat. Nlu dung luQng Ion thuoc mat l~nh d~ thanh giang
hoa ua'.t se_lam_boa ugt them. Vl v~y trong phu<lng thuo'c tn;mg
a
d\J-Ilg V! Phong phong thang tan hoa, na'.p ph1.J.c Ty, Hoi\c hu<lng
tac di,mg ly khi, giup Phong phong s<l tan ph1:1c hoa. Ngoai ra
phu<lng thuo'c dung Chi tu, Th~ch cao tii hoa dh boa nhi~t di
86
Phuongte
xuong, d~t ffi\J.C dich tren _du:oi phan giiii tieu tan, hoa nhi.et bi
tru khu. Do d~c di~m ciia hoa nhi~t thuc)c duong tinh ca'.~ to~
mau 1~ ma khong th~ thang giang m(it each nhanh ch6ng thi3n
tac; Vi v~y dung Cam thao d~ hoa hoan, di'eu hoa thang giang
m{>t each trung Ma an 6n.
Phong phong vi cay ng9t, tinh ~u tan. Hai phu:ong thuo·c
d'eu dung Phong phong ta hoa d6 la dac di~m Jon cua Ta thanh
hoan va Ta hoang tan. Phuong thuc ~au t?O hai bai thuoc dh
chu y b~nh khi hu th\ic, s\J'. yeu ghet ciia t?ng khf, sii: d1,mg ket
h<;ip thuac thang gi.ang, nhan the' b~nh ma sii: d1:mg thuoc phan
l<;ii, thang tan, d~t ffi\J.C tieu tru ta ' ~•~I khong .t6n thuong chfnh
khi, la phU:dng thuoc thlin hi~u ta C:"·· ta Ty, giai tan ta khi.

7_-56. Ta kim hoan ttj Can hoa ph~m Vj gay non. nuo't
chua,, t~i sao dung Hoang lien diing l~nh l~i pho'i hqp
thuo'c cay n6ng Ngo thu du?
Ta kim hoan ("Dan khe tt.'im phcip"J ttj Can hoa phlJ.m Vi dau
stton, l<}m gi9ng buon mita, nu9t chua. Sa.ch "Tri'\ '1iii", thien "Chi
chdn ylit dqi l11{in .. viet: "Cac chung khi xung ngu:(Jc Jen deu thu(>c
hcia, cac chung non mita ra nu:oc chua d'eu thu9c nhi~t~. Nguyen
nhan phat sinh non mii'a, nuot chua do Can khi uat ket, uat
thanh hoa, xam ph?m Vi gay ra. Can ph~m Vi, Vi thang giang
khong binh thuong, do d6 trong phuong dung HQang lien thanh
tiet Can hiia lam quan, neu hoa du<Jc thanh thi kh6ng xam
Phf}.m Vj. Trang phuong thuoc Hoang lien tac dung hai phuong
di~n, m9t la sa .tntong Hoang lien la thanh Tarn il('. t. Ti1m la con
cua Can, m~ thijc phai ta con, kinh Can Tam ddil giang tl~i
khong khiic Kim, Kim vu~ng uc cM M9c, do dci phtiong thuo~
d~t ten la Ta kim, hai la Hoang lien tac d\lng thanh Vi nhi~t. V1
87
HOI DAP VE DONG y

hiia giang thi khi ti.;t giang do d6 thich hQp chung Can hoa ph~m
Vi non nghich nua't chua. Trong phudng dung Hoang lien thanh
Can hoa lam quan kiem thanh Tam, Vi, bil.n mqt phat ten duqc
tning ba m1,1c tieu, chi mqt vj thuoc ttj ca tieu ban.
Ve m~t sinh ly, Can chu sd tiet, neu kinh Can uat hiia, ne'u
khong dung vj ddng l~nh giang tie't thl khong th~ khai ma tan
. ·, ket, do d6 phai dung m(>t it thua"c cay n6ng nhu Ngo thu du lam
phan ta. Ngo thu du vj cay thc,m diing ilm tac d1,1ng khai uat tan
ket kinh Can. Voi lih luQng nho so voi Hoang lien (ty I~ 6:1)
chAng nhimg khong c6 tac d1,1ng ha tr(! nhi~t, nguqc l~i con tac
d1,1ng thong d1?,t, Sd tiet khi Cd tan ke't. Ua'.t ke't .dttQc khai thong
thl hoa giang, hai vj tudng phan tudng thanh. Ngoai ra Ngo thu
du tac di,mg h~ khi c1:1c nhanh, h6 trQ Hoang lien boa vi giang
nghjch cfun:no . Ngo thu du tinh am tac d\lDg_h~ cM tinh l~nh
cu.a Hoang lien. Hai vi ph5'.i hQp nhau.rat diic li.;tc, ta hoa ma
khong luu tr~, Ngo du th?t la mgt vi ta su gioi. Phuong thuo'c
tuy it vj nhung tac d\lllg tan khai kh6 giang, han nbi~t pho1 hQp
rat linh di~u. Tri! Can uilt boa, thanh Tam vi nhi~ -cha'ng non
nghjch, cac chung b~nh d'eu duqc tril khu.
Lam sang su d\lilg phudng nay thucing them O ~c ca't, Doan
ngoa ]Ang tu, d~ binh Can Ma Vi, ch6ng axit thua, giam dau.
Tzi chung viem d~ day cap tinh, m~ tinh thuqc nhi~t chung,
kiem Can khf Mt boa, hO?C phoi hgp Tu nghjch tan gia giam
tang cl.tohg sd Can hoa Vi. ·

7-57. Phudng thu6c Thanh~ tan co Thing ma, Hoang


lien coy ngbia gi? So voi Ng9c nu ti~ co difun gikhac nhau?
Thanh vi tan I "T_i· Vi /11q11") ttj Vi ~ich nhi~t, hoa cong !en
tr~n daµ rAng Ian sang d'au n~o, phat sot, chiiy mau ho~c lcJ loet
88
Ph1tongt~
chan rang, moi luai ham sung dau mieng hoi n6ng ·· kh·
htili rao, luai do, reu luai vang, m~ch ho~t. d'~i, sac. m1eng
.. , • 1. ,
· o

Trong phttong thuoc Thang ma dung ht<;1ng nhfeu, nhun


quan dU<;!c la Hoang lien. Ly Dong Vien trong "H Vi Juan" ra~
chu tr~mg li'eu lui;,~g Hoang lien c6 th~ tang giim ii€U: ht<;ing
(mua ~e thi tl!.ng he;1>- Nh11 V?-Y chung to trong phudng thuoc
vai tro Hoang lien rat quan trc,mg. Ve m~t sinh ly, Vi khi giang
la thu?-n, 1?-oa ta cong nghjch len phai h~ giang. Phuong thuoc
ten la Thanh vf thi Hoang lien sd trubng thanh vi hiia dung lam
quan. Thang ma tinh mat, cay tan, thanh nbi~t giai d<}c, ttj
rl!.ng mi~ng sung iiau, rl!.ng l<Ji 1d loet, mi~ng hoi ("Duac tfoh
/u~n") lam Th'an. T;;i.i sao Thang ma lam th'an ma li'eu lu~ng lcln
nhat? Sa.ch "Bein rhdo tan bien" giai thich: "Hoa tinh viem len
tren, thu~n theo tinh thii.ng cu.a n6 thi d~ giai tan, ne'u dtta
xu6ng· du:cli, nghich tinh cua n6 thi kh6 tru khu, do d6 tat phai
su d\lllg Thang ma lu:c;ing Ion". Thang-ma tac di;tng thang tan
u!t boa, giai d(>c giam dau lam thlin. Trong phuong 'tbuoc phoi
h<Jp Thang ma, Hoang lien tan khai khci giang, thii.ng thanh
giang tn;ic, thong di;i.t ph1,1c boa uat be. Hoang lien duc;ic Thang
ma thl ta hoa ma _11:hong htu tr~ ta khi, Thang ma duc;ic Hoang
lien thi tan boa ma khong h6 trc;i hoa thii.ng len. Hai vi phoi h<Jp
thanh tren, tri~t dtteli, lam cho hoa hen trong giang xuong, hiia
phia tren tan ph~t, nhi~t d(>c giai, cac chung dau nhuc Id loet
dttqc giai tru.

"Thien kim phurrn_rl' ttj mi~ng n6ng ld loet dung Thang ma tan
hgt, ng?-ffi nuot hi~u nghi~m, ciing la mttQn y ciia Thanh vi tan.
Thanh vi tan va Nggc nu tien ("Cdnh nh{tc roctn r/11t) d'eu ttj
Vj hoa dau rang. Tuy nhien Nggc nil tien t~c d1:1ng thanh Vj tu
am, ttj chung Dt.tdng minh huu du:, Thie'u am ba"t tuc sinh dau
89
'I I

Hor DAP VE DONG y

dau, dau rang, rang lung lay, chiiy mau, phien nhi~t, khat nuoc,
luai do kho, reu luoi kho vang, m~ch phu hong ho?t d~i de thi
m'em. Thanh tj tan thanh Vt mat mau, chii trj Vi tich nhi~t, h~a
cong !en tren dau rang lei lgi, hoi mi~ng, h.tf1i do reu vang, m?ch
ho?t, d?i sac. Ng9c nil ti~n chii ye'u tu am giang boa, Thanh vt
tan chii yeu tan hoa giai d9c, do la di~m khac nhau ciia hai
phudng thuoc.

7-58. Ung dvn.g va y ngh'ia cua Vi hanh thang nhu the'


nao? Phudng nay c6 tac d1,mg gay mua khong? Trong
phudng co vj Vi hanh, Qua bi~n, cac h9c gia giai nghia
khac nhau, ly giai r.a sao?

Vi himh thang ("Bf cap thien kim yefr phum1g") chii ttj b~nh
nhgt ph6i. Tri~u chung ho hen, hdi s6t, ho mua ra dam mu,
mau, ngitc dau am i, da kho, htoi do, reu vang b~~, mi;i.ch hoi;i.t sac.
B~nh nhgt ph6i do phong nhi~t ta: dgc xam phi;i.m Phe, dam
nhi~t ket, h<;ip nhi~t be huyet u sinh thoi rua, phat ~irih ho hen
nh6 ra dam mau mu. Phudng phap di'eu ttj la thanh nhi~t boa
dam, tn,ic ti: trii mu:a. Trong phuong thuoc dung Vi hanh lam
quan, vj ng9t, l~nh nhfl!, sd trubng. thanh Phe' nhi~t. sinh tan
djch. Sa.ch "B,in 1hcio p/11i11g 11g11yb1" vie't: "Vi hiinh ttong r6ng,
chuyen lc,!i khieu, sci truong trj nh9t phfii". Dung Dong qua nhan
lam th"an thanh nhi~t h6a dam lgi tha'.p tieu xrii1, thanh tren,
tri~t duoi, thong lgi Phe khi. Quan than pMi hgp thanh Phe,
tuyen thong uat tr~, tieu dam tru mii, dung Dao nhan ho~t
huyet tan u, nhu~n Phe ho~t" trucing, buye't u tan thi he't nh9t,
Dc;ii tru11ng thong lgi thi Phe' thang giang tl:iu;%n ti~n. Phoi h<;ip
Dong qua nhan tiet thap trgc ra dti11lig dc;ii ti~n, ~ii d1,111g diY
ng9t l~t hdi l~nh thanh Phe' nhi~t tru mii. thiim, thap tnicing vj,
90
Phuongt~
giai tha'.p_tr9c theo ti~u ti~n ra ngoai. Tha'.p tr9c tru khi.t thi Ty
Vj ml;lnh., Ty Vi ml;lnh thi khi vuQng, b'oi th5 sinh kim , cling la vj
thu6c chu yeu ttj nh9t la. Cac vi phoi hc;ip thanh Phe, nhi~t, tan
mau u, tru mu h6a dam tieu ung nh9t.
Ngoai tac di,mg tren phudng thu6c con tac di,mg gay mu:a.
Neu b~nh c1 vung ng\J'.c tro len, nhan the cu.a no ma cho mu:a M
tru b~nh t;t. Trang phud.ng khong c6 vi thuoc nao gay mua, do
do khong th~ dung 'gay mua. Nguyen nhan s~ ng9 nh~n fam
thuoc gay mi:ta vt phudng thuoc c6 ghi chu: "M9t thang, m9t
giang, th6 ra mau mu", "Kim q11J.yei1 lw;c" viet: "Sau khi uong l~i
th5 ra nhu mu". Dtidng nhien b~nh nh9t phf>i c6 chung mi:ta ra
mau mu. Do phudng thuoc tac d1:1ng khu: u, trit dam, thanh
nhi~t, tieu mu, do ··do sau khi uong, ho nhf> ra dam mu mau
nhi"eu hdn, d6 la· hi~n tuQIJ.g lanh b~nh, khong phai phudng
thuoc tac d\lilg gay mrta.
Phudng thuoc nay nguyen ten la Lo ha.nh, N9n lq canh, du~c
ghi chep som nhai trong sach "£>uc~1g bdn rh,ih", Vi hanh la than
cay lau. De'n doi To'ng Tr1n Vo Tr1;1.ch l~i cho la la dy 'lau <Vi
di~pJ, d~i Thanh Vudng Ph5 Tam ll;li cho la r~ lau (Vi canJ d'eu la
ng9 nh~n. Vi hanh thang ghi trong sach "Bi ccij, rhii:11 kim
phum1g", sach "Thici kim phum1g" Vi hanh ·va Lo can khong c6 si.,t
1§.n 190, nhu Lo can thang la dung r~ lau, khong dii.ng than.
Phudng thuoc nii,yen dung than cay lau non va mau xanh la
tat. May nam g'a.n day dung ri thay than lau hi~u qua nhu nhau.
Trang phuong dung Qua bi~n, sach "Thanh /111¢ pl11rm1g'·,
"Trum1g rhf Y tluing" ..-. d~u cho la Cam qua tu. Sa.ch '"C,i" pl11rm1g
t11y,;i1 c/11?' cho la Ty ·qua tu, sach "On h¢11h dieu hief 11" ·ghi la Dong
qua tu:. Cam qua tu, Ty qua trt, Dong qua tl1 cong di.mg nhu:
nbau, c6 thi cham chuoc sti d1_mg. Do Dong qua tu: du:qc li~u
Phong phu, tac dv.ng thanh nhi~t Ma dam 1Qi thap trii mti hi~u
qua, do do .
hi~n nay thu:bng dung.
Dong qua ti't.

91
HOI DA.P VE DONG y

7-59. T~i sao n6i Thu9c du:9c thang tac dl_lD.g hanh
huyet di'eu khi la phudng phap cd ban trj lY.? Neu nha'n
m~ li~u phap hanh huye't di'eu khi trong di'eu ttj lY. ·co
phien di~n khong?

Thugc duqc thang ("T<i'Vai1 htnh cr1 khf 118hi bdo m~nh trJp") tac
d\l.Ilg hanh khi hoa huye't, la phuqng thuoc tieu bi~u ttj ly thap
nhi~t. Can cu nguyen tiic l~p phap t!_io phuong "Hanh huyet thi
d~i ti~n ra mu het, di'eu khi thi chung m6t r~n Mt" d~ l~p phuong
thuoc. D6 la nguyen tile co ban d~-Mu the' l~p phttdng ttj ly.
Trang phudng thu6c tr9ng d1tng B!_ich thuqc vi ding chua
hdi l~nh di'eu hoa khi huye't: Nguyen nhan ly thap nhi~t do kbf
huyet u tr~ trong ru9t gay dau bi.mg m6t r~n, B?-ch -thucJc tcic
dl,lllg ''Ttj ta khi gay dau bi.mg, tru chung huyet ty, nha tich tr~"
(''Than 11011g bdn thdo kinh") dung B?-ch tbuqc lam quan, Duong
qui tac d1;mg dttang huyet ho!_it truong tru cau b~n tich tr~, tieu
h.uye'.t "huyet hanh thi he't d?-i ti~n ra mu", M9c budng, Binh
lang hanh khi d?-o tr~, pha kien tieu tich tr~, di'eu h9~ kh\ "Khi
di'eu hoa thi chung mot r~n he't". Hai vi ph6i h<;lp di'eu boa khi
huyet tru ci?-i ti~n ra mau mu. Dung Hoang c§.m, Hoang lien
ding l~mh tao thap, thanh nhi~t gilti d(k, cam ta ly, D?-i hoang
dfuig l?-nh tac d1:1ng thong ly thanh nhi~t, ta h?- ·giup_Hoang c§.m,
Hoang lien tao tha'p ta hoa, h6 trq Binh lang ·tAy nta t~uong vi,
tfch.tr~. Cau b§'.n trong Truong vi du<;lc khtt tru thi Mt ly "thong
nhan thong d1;1ng". Dung Que chi cay am giu.p Duong qui ha.nh
huyet hoa huyet, khong che' tinh dfog l?-nh ciia Hoang dim,
Hoang lien, thanh thuoc mat khong ne tr~ lam phan ta, Cam
tha.o tac dvng di'eu boa cac vi thuo'c hoan cap giam dau. Cac vj.
ph6i hcJp thanh nhi~t giai d9c, tao thap hanh -huye't di'eu khf, tri
ca tieu ban. la phuong thu6c ttj ly hi~u ngh·i~m, md d'au d?-i
phap mon tri 1):. ··

92
Phudngte
Nguyen ly "hanh huyet th1 di;i.i ti~n ra mau mu het, di'eu khi
th1 hanh chung m6t r~n" tuy la nguyen t~c Cd ban ttj lY tMp
nhi~t. nhung c'ftn phai tim nguyen nhan .b~nh, xem xet b~nh
t1nh moi toan di~n. Nhu ly tha'p nhi~t do tha'p nhi~t xam nh?p
trucing vi, tha'p nh_i~t uai ke\ khi huyet u tr~. Neu chi dung
phudng phap hanh huye't dih khi ma khong s11. di,uig thuoc
thanh nhi~t tao thap giii.i d9c tat b~nh khong lanh. Trong Canh
di;i.y "Khong th~ co tru:ong hc;ip ly khong lanh ma chung mot r~n
lanh" Bi;i.ch thu:_9c thang dung Bi;i.ch thu:c;ic, Du:ang qui, M9c
hudng; Binh lang hanh huye't di'eu khi lam chii du:9c, dung
Hoang c~m. Hoang lien, thanh nhi~t tao tha'.p giai d~k, D?-i
hoang t§'.y rli.a tich tr~, tru k}:111 thap nhi~t ta dgc ma khong t6n
thU:dng truong vi, bet d~i ti~n ra mau, cau b§'.n tich tr~ thong thi
chung mot r~n het. Do d6 neu chi dung phep hanh huyet di€u
khi ma khong tim nguyen nha.n b~nh d~ .phoi hc;ip thuoc la
khong.bi~n chung toan di~n.

7-60. Cat can clim lien thang co tac dvn.g .rgiai bi:u
khong? Tip sao khong co bi~u chun~ ciing co th~ si:t. dvng_
phudng nay?

. "Th1rm1g h£in luqn" thien "Bi¢n 1Mi du<mg hefnh ntf)ch clurng 1fnh
tr[ thir{111g" di'eu 34 vie't: "B~nh Thai dudng, chung Que chi, li;i.i
dung thuo'c hi;i., b~nh khong l~nh, mi;i.ch xu.c, bi~u chung khong
giai, suyen, ra mo hoi dung Cat can cam lien thang". Do S\! giai
thich khac nhau v'e di'eu van tren, sit di;mg thang Cat can cam
li_en thang c6 tac d-1,mg giai bi~u hay khong, y kie'n khong thong nba't.
Nguyen chung Cat can cam lien th_a ng do chung Que chi hi;i.
fam, ta ham ,·ao Dudng minh to~i d~o hi~p nhi~t sinh ly. Tuy
chung ly nhi~t la chinh nhung bieu ta chua giai, bifo ly dong
93
r- 1

HO! DA.P VE DONG y


b~nh. Sa.ch "Thmmg !uin qui min ·r~ip" vie"t: "Ta ham vao ly bay
a
phan, ta luu bi~u ba phan bi~u ly cimg bi b~nh". Truong h<_:1p
a
nay bi~n chung muc di} b~nh bifu 15, ·n~ng nh~ la rat quan
tr9ng. Di"eu van tren c6 th~ ly giai hai giai do~n: "B~nh Thai
dudng, chung Que chi, ngu<;Jc h_i.i dung phep hi;i. b~nh khong
lanh'' la giai do.;in m9t. Do.;in nay khai quat t5ng quat c~u chung
phU:dng Cat can cam lien thang, tuc nguyen nhan b~nh la chung
Thai du~ng he!- sai sinh bien chung la chu chung. Doi;i.n hai bi~n
chung ve b~nh a bi~u va ly co th~ ly giai nhu: sau: M~ch xuc,
bi~u chung chua giai suy~n, ra m'o hoi, ly nhi~t thjnh, bi~u ly
dong b~nh, dung Cat can cam lien thang. Do do bi~u ly dong
b~nh la then cho't Cat can cam lien .thang.
Tuy nhien co nguoi nMn thuc r~ng chung nay bi~u chung
da he't, neu bi~u ta chua giai, khong- th~ dung Cat can cam lien
thang. Ruan Thiet Tieu n6i: "Mi;i.ch xuc bi~u· chung chua giai,
dung Cat can ~m lien thang, suyin, ra TIJO hoi, bi~u chung da
het, dung Cat can cam lien thang". Do trong nguyen van ly giai
c6 bi~u chung va khong bi~u chung khong thong nh~t •. do do c6
nhieu tranh lu~n ve tac di.mg phudng tren c6 giai bi~u hay
khong. "Thw11g hcin l11{i11 plurm1g .~idi" viet: "Phudng Cat can c'am
lien thang tac d\mg giiii nhi~t, khong giai bi~u. Can cu kinh
nghi~m lam sang Cat can phiil pho1 hqp Que" chi Ma .hoang moi
co ta·c di,mg giai bi~u phat han; neu khong chi- co tac d\mg giai
nhi~t, giai d9c, tru khat. Trong phud?g khong phcii hqp Que chi,
Ma hoang ma phoi hc:Jp Hoang cam, Hoang lien vi v~y chi co tac
di,mg giai nhi~t, khong giai bi~u". Theo sach sct ghi chep, nhu
sach "Danh y hiefr lztC" viet: "Cat can tac d'l;1ng giai cd, pliat bi~u,
lam ra mo hoi"'. Sach "BciT1 tluio rhinh" viet: "Cat c~n khi nhe, s3
tnihng giiii bi~u. lam ra mo hoi". Sa.ch '"N~tJai ,ltii bi reit" ~riet:
··Cat can t1i bieu chung". Nhu: v~y Cat can ~ri tat·
dl,lng giai bi~µ.
94
Phudngt~

Khiet C6 dung Hoang c'am thang them M9c hudng, Binh lang,
D~i hoang, Hoang l~en, Dudng qui, Que chi bo D~i tao g9i la
Thu<Jc du<Jc thang tr; ly rat hi~u nghi~m.
N6i chung hi;i phudng ·tren d'eu ttj chung nhi~t ly, .nhung
Hoang c'am thang ttj b~nh nh~, ta. nhi~t o c~n, thien v'e khi
pMn, B~ch d"a.u ong thang tri p~:nh ·1Y. n~ng, nhi~t d9c vao sau,
thien v'e huye't ph~. Tren lam sang s-i:! d\lng c'an phai phan bi~t.

7-62. T~ sao Vucing Mi:tnh Anh noi phuong Thanh thu'


ich khi thang khong co tac d,pig thanh thit? Hai phudng
thu6c- thanh. thu ich khi thang co d~c diim gi gi6ng nhau,
khacnhau? ·

Thanh thit ich khi thang do Ly Dong Vien sang l~p ttj
chung cam nling tan thudng nguyen khf. Tu d:6 cac nha y h9c
dung di'eu ttj thuong hi~u qua. Tuy nhien Vudiig M~h Anh
trong tac phllm "On nhift kinh 1if'. va Tie't Sinh B~ch· trong "On
nhiefr befnh rhien", di'eu thu 38 vie't: "Phudng thuoc cua Ly Dong
Vien tuy g9i la thanh thu nhung th~c te', khong co tac d\lllg
thanh thit. Dung cac vi Tay dudng sam, Th?ch h9c, M~ch mon,
Hoang lien, -True di~p. Ha ng~nh, Tri mdul Cam thao, Ng~nh
m~, Tay qua ... thanh. thu nhi~t, fth khi khong hi~u qua. Di~p Ttl
Vii... trong sac-h ban v'e "On befnh dieu biefn" ciing n6i r~ng phu_dng
thuoc cua Ly Dong Vien vo _d\lng. Tu do v'e sau thuc!ng dung
phudng thuoc cu.a Vtttlng th!. Cac tac phfun On b~nh h~c sau
nay ~iing chi dung phudng thu6c cu.a Vudng M~nh Anh. Do d6 c6
thg thay phudng th~oc cua Vudng M~ Anh anh huong ra'.t
rqng Ion trong giBi Y h9c. ·
T:ii sao Vudng M?nh Anh phu nMn phudng thuoc cua Ly
Dong.Vien? D'au tien Vudng thj phan d6i ly lu~n thi:t tit kiem
97
HOI £>AP VE DONG y
ph~n thu9~ cht!ng n~ng. Do ta nhi~t ua't tr~ nung cio't truong Vi
khi huye't, lam cho mau thoi rtta, h6a thanh mu phat sinh ly ra
mau, Xich b:;i.ch ly. Nhi~t di_ic tich tr~ D:;i.i ,truong, khi huye't
khong thong sinh chung mot r~ (ly ciip Mu tn,mg). B:;i.ch dau
ong thang tri cac chung dau b1:mg, mot r~n, giang·mon n6ng, d:;i.i
ti~n ra mau mu, do nhieu trAng it, khat nitac, .Iuai do reu Vang,
m~ch huy'en sac. bo nhi~t d{:,c ua't tr~ D:;i.i . trucing, dung B~ch
dau ong d,ing l:;i.nh, thanh nhi~t giai d(lc, mat mau cam Ix. Sa.ch
"B<111 thdo chinh nghfa" viet: •~B:;i.ch d'ilu 6ng .tac d1;mg . thling cu
thanh ·khi Ty Vi ngan can khi ham h~•.he't chung m6t r?n".
Trang phu:ong dung B:;i.ch dau ong lam quan, Hoang lien ta boa
c3 trong, la thuoc chii ye'u ttj lY., Hoang ba ta _h oa aduoi, tao thap
h6 tr<:1 am, cac vt giup chu du:i;,c thanh nhi~t giai d(ic lam thlln,
Tan bi diing l:;i.nh tao thap, co sap, thu li~m tinh khi tan pb.at
ma kh6ng li~m ta khi lam ta su. Cac vj phoi h<Jp thanh nhi~t
giai d(ic, mat mau cam ly. .
Hoang cam thang ttj Thai dudng, Thie'u dudng hcJp b~nh
thanh nhi~t c'am ly, dfeu boa trvng khi gian:i aau. Do nhi~t
Thieu dudng ham vao ly, phat sinh cht1ng lY., phtidng thuoc tac
d\mg thanh giai ly nhi~t la chinh, kiern thanh nhi~t Thieu
due1ng. Trong phudng thuo'c, dung Hoang cam ding l~nh, so
tn.tong thanh ly nhi~t, thanh _giai. ta Thie"'u dudng ban bi€u ban
ly lam quan, B:;i.ch tbttcJc chua l:;i.nh li~m am, dieu boa ly, hoan
cap giam dau,• lam than, Cam thao, D:;i.i tao di'eu boa trung khf.
Bon vj phoi hc;ip thanh ly nhi~-t thi he't ly, Thieu dudng nhi~t tru
khu: thi he't n6ng. Cac.y gia sau nay dung Hoang cam phat tri€n
ttj cac chung n6ng sot, dAng mi~ng, dau h\lng ly, ho~c ly n6ng
sot, lu:oido m:;i.ch huy'en sac. Cac phudng thuoc ttj ly sau nay
phan Mn do phuo.ng tren bien h6a tha.nh. Nhu Chu.Dan Khe ttj
nhi¢t lx dau b1._mg dung Hoang cam b~ch thuqc thang, Trudng
96
Phttdngt~

Trong phtidng Cat cAn dung li'eu cao, cho vao sic truac, sau do
moi cho cac vi khac tang tac d1,1ng giai Cd, thanh _trung khi.
Trong phuelng thuoc Cat can tac d1,1ng giai ta Cd bi~u, ngan ta
Thai duong vao Due1ng minh, thang phat khi ham h~ o trubng
vj. cam l.Y.. Neu n6i Cat can kh6ng phoi hc;ip Que chi, Ma hoang
khong c6 tac d\mg giai biiu la phu nh~n vai tro giai bi~u cu.a
Cat can. Nhu: v~y :\\fa hoang kh6ng co Que chi c6 tac d\mg phat
hi!.n khong? Can cu kinh nghi~m lam sang, neu muo·n lam ra m'o
h6i, uong thuoc giai bi~u phai uong n6ng, di[p chan am, an chao
n6ng moi c6 tac di;mg phat han, neu khong c6 tac d1,mg pha.t han
ye'u. Ma hoang thang tuy la thuo'c phat han m~nh, nhung chi
dung trong mua lli).nh, b~nh n~ng, sau. khi uong khfmg da.p chan
am, an chao n6ng thi chi tac d1,mg lc;ii thuy, khong ra mo h6i. Do
d6 ;6 thi tha'y Cat can cam lien thang chu yeu la thanh ly, giai
bi~u la thu: ye'u. Hi~ri nay dung Cat can giai ca bi~u ly.
Do Cat can chAng nhung tac: d1,mg giai bie'u. ma con kha
nang thang cit khi thanh dudng Ty Vi, cam l:y. Do d6 cq th~ trj
chung biiu _ly d'ong b~nh hi~p ly, nhi~t ly v6 bie'u chu:ng.

7-61. B~ch d:iu ong thang va Hoang·c'am thang d~u trj


chung nhi~t lY., hai phuc1ng thuo'c tac d1:1Dg co d~c di~m gi
khac nhau, gi.ong nhau?

B~ch dau 6ng- thang ("Th,rrmg hcin l11~in"J va Hoang cam


thang !"Tlurring hcin /11911") deu la thuoc thanh nhi~t, ly huye't cam
ly, ttj chung nhWt lY., nhu:ng B~ch dau ong thang kiem mat ?!la.u
giai d9c. "Thurmg luii, l11{i11'' vie't: "Chung nhi~t IY. h~ tn,mg, dung
B?,ch dau ong tha~g". "Chung ly mucfo uong ntick. nhi~t chung,
dung B:;lch dau ong thang". Nlni v{iy B~ch dau ong thang trj cac
chung lx tha·p nhi~t, ta nhi~t n~ng, nhi~t dc)c xfon ph~m huyet

95
HO! DAP VE DONG y

ph~n thu9c chung n~ng. Do ta nhi~t utt tr~ nung do't truong Vi
khi buyet, lam cho mau thoi ru:a, b6a thanh mu phat s~nh ly ra
mau, Xich b?ch ly. Nhi~t d(lc tich tr~ D?i truong, khf huye't
khong thong sinh chung mot r~n (ly cifp h~u tn;mg). B?ch dau
ong thang trj cac chung aau b1:1-ng, mot r~n, giang·mon nong, ci?i
ti~n ra mau mii, do nhi'eu trl!.ng it, kbat nu8c, h:tc!i do reu vang,
rnl!,ch huy"en sac. Do nhi~t d9c ua'.t tr~ Dl!,i-trubng, dung B11-ch
dau 6ng diing 111-nh, thanh nhi~t gia~d(lc, mat mau c'am ly. Sa.ch
"B411 rhcio chfnh nghia" vie't: "B11-ch dau ong tac di.mg" thang cu
thanh ·khi Ty Vi ngan can khi ham h11-, he't chung mot rij.n".
Trong phudng dung B?ch dau 6ng lam quan, Hoang lien ta hoa
a trong, la thuoc chu ye'u ttj l.Y., Holing ha ta boa oduai, tao thap
ha trg am, cac vj giup chu dugc thanh nhi~t giai d9c lam th~n,
Tan bi dang 111-~ tao tha'.p, c6 sap, thu ii~m tinh khi tan pbat
ma khong li~m ta khi lam ta su. Cac vj phoi hgp thanh nhi~t
giai UQC, mat mau cam l,Y..
.Hoang cam thang ttj Thai dudng, Thieu dudng h(Jp b~nh
thanh nhi~t cam lY., di'eu hoa trung khf giam "dau. Do nhi~t
Thie'u dttdng ham vao ly, phat sinh cl:iung ly, phudng thuoc tac
d1,mg thanh giai ly nhi~t la chinh, kiem thanh nhi~t Thie'u
dttdng. Trong phucing thuoc, dung Hoang cam diing 111-nh, so
tn.tbng thanh ly nhi~t. thanh gi~ ta Thieu ./l.uctng ban bi~u ban
ly lam quan, B11-ch thugc chua 111-nh li~m am; "dieu boa ly, hoan
cap giam dau, lam th'an, Cam thlio, D?-i tao·:dieu ·hoa trung khL
Bon vj phoi h,;ip thanh ly nhi~t thi Mt ly, Thieu dt1ctng nhi~t tru
khu: thi he't n6ng. Cac y gia sau nay dung Hoang c'am phat tri~n
tri cac chung n6ng sot, dling mi~ng, dau b\l~g ly, ho~c ly n6ng
so't, luoi dii m11-ch huyh sac. Cac phuctng thuoc ttj ly sau nay
phan Ion do phuong tren bien h6a thanh. Nhu: Chu Dan Khe tri
nhi~t Ir dau bl;lng dung Hoang cam b~ch thuqc thang, ~on~
96
Phudngt@

ca
I{hie't dung Hoang cam thang them Mqc httdng, Binh lang,
B~i hoaog, Hoang lien, DU:dng qui, Qu~ chi bo D~i tao g9i la
Tbuqc du:qc thang ttj lY. rat hi~u nghi~m.
N6i chung hai phudng ·tren deu trt chung nhi~t ly, nhung
Hoang dim thang tri b~nh nh~, ta nhi~t o c~n, thien· v'e khi
pMn, B~ch ciau ong thang _tri· p~nh lY. n?ng, ohi~t d9c vao sau,
thien ve huylt ph~n. Tren lam sang s-i:t·d\mg c'an phai phan bi~t.

7-62. T:p. sao Vudng M1_1.Ilh Anh n6i phudng Thanh thit
ich khi thang khong co tac dtµ1g thanh thi:i? Hai phudng
thu6c thanh thit ich khi thang co d~c di~m g_i gio'ng nhau,
khacnhau?

Thanh th-i:t ich khi thaog do Ly Dong Vien sang l~p ttj
chung cam nAng t5n thudng nguyen khi. Tu do cac oh.a y h9c
dung dieu ttj thul1ng hi~u qua. Tuy nhien VU:dng M~nh Anh
trong tac phlim "On nhift kinlz ,,;i va. ·Tie"t Sinh B?-ch trong "On
nhift hefnh thien", di'eu thu 38 vie"t: "Phu:ctng thua'c cu.a Ly D6ng
Vien tuy g9i ·1a thanh th-i:t nhung th"t,tc tl, khong co tac d1,J.ng
thanh th1i Dung ca"c vi Tay" dtidng sam, Th~ch h9c, M~ch men,
Hoang lien, True di~p, Ha ng~nh,.Tri miu, Cam thao, Ng?nh
m~, Tay qua ... thanh_th-i:t·nhi~t. ich khi khong hi~u qua". Di~p Tit
Vu ... trong sach bari.ve "On hfnh dieu bifn" cii.ng n6i r~ng ph~dng
thuo'c ciia Ly Dong .Vien vo _d\mg. Tu d6 ve sau thu:c1ng dung
phudng thuo'c cua -VucSng thi. Cac tac _phfun On b~nh h9c sau
nay ciing chi dung phudng thuo'c ciia Vudng M?nh Anh. Do d6 c6
th~ thay pht!dng·· t4tioc cu.a Vu:dng M?nh Anh anh hu:ong rat
r9ng Ion trong gidi Y -h9c. ·
T?°i sao Vuong M?-nh Anh phu nh~n phl.l'.ong thuo'c cu.a Ly
Dong.Vien? Dliu tien Vuong thi phan d:6i ly lu~n thti'. t.lt kiem
97
HOI D.AP VE DONG y

tha'p, do d6 trong phudng thuoc cu.a ong tru vi Hoang lien, tuy~t
d6i khong c6 vi thuoc nao diing tao tham !qi. Vudng Mf,mh Anh
dudng thoi rat n6i tie'ng, chi chua b~nh nhung nguoi giau sang.
Nhung nguoi nay pha.JJ. nhih tau sic qua d9 lam cho am hu, khi
cam nhi~m thll ta d~ tfin thuong am, khi, do d6 Vuong thi dung
Tay duong sam, Th~ch h9c thanh nhi~t tu am, di'eu .d6 h<;lp voi
tht;tc te. Ong cho rAng chung th-ii t6n thuong nguyen khi ne'u
duong thjnh am hu ho~c thli khong thi~p th~p, phan Ian t6n
thuong tan djch Phe' Vi, nhi~t thinh, tan dich hao tfin. .Do d6
dung vi ng9t l~h thanh duang Phe' Vi la chii ye'u, b6 va thanh
thll nhi~t. Lo~i thuo'c ·ng9t am·, ding tao, thong l<Ji khong thJ
d~ng. Luc nay ciing con nhieu thay thuo'c anh huong Ly Dong
Vien dung thuo'c on b5 tao tba:p ttj chung am hu cam thu.
Vuong thi bai bac va l~p phuong Thanh thtl ich khi thang moi.
Nhtt v~y phuong phap ttj thi:t :ich khi phat tn~n b6 sung them
phttong phap va bai thuo'c moi. ·· ·
C6 phai phuong thuo'c ciia Ly Dong Vien khong c6 ·tac d\mg
thanb tha? Ly Dong Vien trong tac phdm "T.t Vf luq.11" vie't: "Mu.a
trucing h~ tha'p nhi~t thjnh nung dot, b~nh nhan ma.c·b~nh phan
nhieu tay chan n~ng ne, m~t moi, ngi;tc day thc1 gap, xuong khop
dau nhuc, suy~n, phi'en n6ng, duoi Tam day tuc, ti~u ti~n vang,
di tiJu nhfeu, d~i ti~n long, nh1eu Ian, lY., ho~c ~i ti~n nhu nuoc
g~o, khat ho~c khong khat, ra mo hoi, ... ". Nhu v~y chung tren
do thi:t kiem th'ap tao nhi~t lam t6n thuong khi. So v6i chung
don thuan thi'l tfin thudng khi va tan dich khac nhau. Trung khi
bu kiem thap ta lam hf.}.i Ty Vi, do d6 trong phue1ng dung Hoang
ky lam quan, Nhan sam, Quat bi, Dtte!ng qui, C~m th~o b6
trung ich khf lam th'an, Thue!ng truat, Bach· truat Trach ta
tham thap lc;li thiiy, T1tang ma, Cat ca.n gi~( ce! ti{t 'nhi~t, L1:1c
khuc, Thanh bi tieu th~c l<Ji khi, Hoang ha ta nhi~t b6 thuy,
M~ch men, Ngii vi tu am sinh tan dich. Cac vi pMi hqp :ich khi
98
Phu'dngt~

sinh tan djch, tru thap t~anh nhi~t. ·Do'i vai b~nh nhan Ty Vi bu:
nhu<;Jc, cam nhi~m thu'. thap, Ty Vi khong h6a, c6 tri~u chung sot
n6ng, dau d~u, ra m'o hoi, rn~t moi, khat nu:oc, khong an dU:<;Jc,
ngi;tc day, than th~ n~ng n'e, d!}-i ti~n long, ti~u ti~n ng&n do, reu
1u:ai b~u, mi,.ch hu d'eu sit dl,l.llg d!}-t hi~u qua.
Ly Dong Vien sd truong ttj b~nh Ty Vi, Vudng M1,mh Anh
trj b~nh on thu tru danh·. Do thi;tc te' lam sang va cii'eu ki~n ttj
b~nh khac nhau, pMt sinh hai thang Thanh tbtl ich khf. Ca hai
phudng thuac d'eu. t_ac d\Ulg thanh thu ich khi, ttj thttdng thtt
kiem hu chung. Nhung thang Ly Dong Vien kiei:n ki~n Ty tao
thap thien v'e tao thap, tri Ty Vj hu: cam nhi~m thu tMp, thang .
cu.a Vu:dng thj kiem tu: am sinh tan djch, thien v'e ludng nhu~n,
ttj thu'. nhi~t t6n .thudng khi, tan dich. Phai n&m du<;Jc d~c tinh
hai phuong thuac va v~n dl,l.llg lam sang linh ho!}-t thi tri chung
hu nhu:i;ic cam nihigmai toan di~n.

~-63. Thuoc ..on ly -l_a gi? Cac. l~l!i phudng t~ va v~n


d1:1ng nhu the': nao? Khi su dlplg thu6c on ly can· chu y
nhung van d'e gi? .
Can cu nguyen tlic ttj chung ha.n 11}-nh "han gia nhi~t chi"
thuoc on ly c6 tac dl,l.llg on trung tru ha.n, h'oi duong cuu nghjch,
on kinh tan ha.n .. .' ttj chung ly han· g<_>i lfl. thuoc on ly con g9i la
thuoc khu han. Nhan chung hap c6 t!}-llg •phu kinh 11}-c khac
nhau, b~nh tinh· n~~g nh~ hoan cap kh6ng gi6ng nhau, do d6
thuoc on ly phan ba lo!}-i.
I. Tac d~ng {m.trung tan harr: Lo!}-i thuoc nay tac dl;).ng on
· _trung tan hfo, ttj trung tieu hu Mn. Tri~u chw:_lg than th~ n~g
n'e, m~t moi, ij.n it, dau b1,mg, tieu cha.y, tay chan liµih, l~t
mi~ng, khoi;ig khat nuoc, mua ra nuoc chua, reu Iuai triing
nhu~n, m~~h tram t~ ho~c trl bean. Cac phuong thu6c tieu bi~u
nhli Ngo thii du thang, Ly trung hoan.
99
HOI DAP VE DONG y

2. Tdc d1,mg hoi duang c-im ngh!ch: Lo~i nay fac di,mg h6i
dudng cuu ngJiich, ttj Th~n dudng hu, toan than l~nh. Tri~u
chung tay chan li:,.nh, m~t moi, s<,1 l~Iih ua n~m, tieu chay ra
thuc an ho~c nu8c trong, m~t trfuig b~ch, n~ng thi ra mo hoi
kh6ng dim, ·m~ch te sac muo'n tuy~t. 9ac phudng thuo'c tieu
bi~u la Sam ph1=1 thang, Tu ngh~ch thang.
3. Tdc dlf-ng on kinh tan han: Lo~i nay tac d1:1ng 6n kinh tan
ban, ttj qttdng khi ba'.'t tuc, kinh mi:,.ch bj nhiern l~nh, khi huye't
ngung tr~. Tri~'u chung chan tay quye't l~nh, than th~ dau nhuc,
am thu. Cac phttdng thuo'c tieu bi«fo la Dudng qui tu nghjch
thang, Dudng_ hoa thang. .
Tren lam sang si:l d\Ulg thuo'~ only c'an chu y nhung di§m sau:
- Phai bi~n chung han nhi~t than gia, khong du<Jc lam llln
cac gi~ tuqng, nhu chung chan nhi~t gia han ca'.'m dung.
- Neu b~nh rihan am him qua thjnh, uong thui>c cay n6ng,
miia ra, phai them it thuo'c mat lam ta, ho~c d~ nguc}i uo'ng, d'e
phong ban nhl~t cho'ng nhau khong thu n~p, tuc la _phep phan
ta "nhi~t nhan han d1=1ng''.
- C"an chu y ndi d, .mu.a tie't, th~ chat b~nh·nhan ... Thuo"c on
ly ph"an nhfeu cay n6ng, tao nhi~t, ne'u d phu_dng nam, mu.a h~
can giam lfeu h:tqng, ngucjc li:,.i vuµg liµili, m~ dong phai tang Ii'eu.
Th~ cha'.'t b~nh nhan am hu dudng thµih, ho~c chay mau, t6n thudng
am bi cam him ta phai cful th~, ~nh lanh thi ngung thuo'c ngay.

7-64. Ly trung hoan- co tac dl,:Ulg gi? Lam sang v~


d1;1ng nhu the' nao? · ·
Ly t~ng hoan ('T/11((1ng han /11(111") la phddng thuoc chu ye'u·
trj trung tieu hu han. Do an uong_ nhi'eu th~ mat l~nh, Ty Vi
dudng hu, him th%p ngung tr~. khi thanh dU'.d~g khong thang,
100
Phudng t~

tr<?c khi khong giang. Tri~? chung ro'i lo~n tieu h6a, dau b1=1Dg
tieU chay' an khong tieu, d!y b1;1ng, tieu chay ra mioc trong.
pbudng phap dieu tq la on trung _tan han, ki~n Ty Vj, hoi ph1:1c
dudng khi, l~p l~i can Mng am dudng, thang giang binh thuong.
Th~ ch~t b~nh nhan Ty Vi hu: nhuqc la ban ban, ta thjnh ta tieu,
phai dung thuo'c on·ba ttj ca tieu ban. Trong phttdng thuo'c dung
can kbudng cay n6ng on Ty dudng, tan han ta, chfu hung cong
nang Ty Vi lam quan, Nhan sam ngQt im .vao Ty b6 trung fch
khi lam th'a.n. 'fy van ua tao ghet tb6p, ua thang ghet giang,
dung B~ch tru~t ki~n Ty icb khf, tru tba'.p elm ta, giup Nhan
sam khoi ph,;i.c Ty Vi v~n boa, lam ta, Cam thao di'eu hoa cac vi
thuo'c, b6 Ty dfeu boa trung tieu lam su. Bo'n vj hQp dong vita o~
vua_ b6, bu han k.iem ttj, b6 khf ki~n Ty, on trung,kbu: han.
Lam sang sit dw~g c~n bi~n chung nguyen nhan, tinh hinh
b~nb t~t, phan tich cd ehe' b~nh, chung bu:, han nhi'eu it n~ng
nb~ luQng b~nh dung thuoi;. Nlht. chung ngo~ ban xam nM,p,
t6n thudng khi trung dudng,· ban ta n~g. phai tr<;mg dv.ng Can
khudng lam quan, b~nh nhan sau khi bi b~nh suy nhuqc, am
ban tu trong sinb ra, khi bu n?ng .phai dung Nhan sam lam
quan. B~nh suy nhU:c;JC, han Il?Dg phai tr<;mg dv.ng_Nhan sam
Can khudng lam chii duqc, chung dudng khi h~ ham, dudng hu
ma'.t mau dung B~o k.hud~g. thay Can k.hlidng on dlidng cam .
ma.u, chung thap n~ng. dung Thttdng tbu~t thay B~ch thu~t
tang cliong tao thlp; ne'u non mU:a, bo B~ch tru~t th.em Sinb
. khudng giang nghJch cam non mua. .
Hi~n nay cac chung b~nh viem d~ day cap tinh; viem loet ta
trang, viem ru9t m~m tinb, viem k.hf quan m::i,n tinh, giun dua,
kinh nguy~t qua nhi"eu; ne'u thu9c chung Ty Vj hu ban d'eu c6
tM dung Ly trung hoan gia giam d{eu tq.
101·
HOI DAP VE DONG y
7-65. Tai sao Ngo thu du thang tac dlplg ttj non khan,
mua ra bc:>t, nuoc dai? Tf:1.i sao Iuc;ing Sinh khudng dung
nhieu? Ngo thu du thang va Ly trung hoan ung dlplg
phan bi~t nhu the nao?
Chung non khan mi':ia ra nuoc dai, b9t do Vj khi nghjch, chii
yeu dung Ngo thii du thang ("Thuo11g hdn !11~11") di~u tri: Truong
hc;Jp nay Vi khi nghich do Can Vi hu ban gay ra. Ve m~t sinh ly
kinh m~ch Can lien·h~ vao Viva ngt,tc (ca.ch), lien l~c va.o Ddm.
Can bi ha.n thi am han theo kinh Quye't am trfm len anh hudng
thang ·giang Ty Vj, Vj khi thang, khong giang sinh non mita. Vi
ha.n va suy nhu9c thi sue yeu, dam b9t, tr9c ~m khong giang ma
thang len non mu'.a ra nuoc b9t dam b9t. Do d6 cd cha' b~nh ly la
Can Vi hu han, tr9c am nghjch len. Phuong phap dfeu ttj la
dung thu6c am Can Ty, giang nghjch cam non mu:a. Trong
phuong thu6c Ngo thii du rat cay, rat n6ng, vao kinh Can Ty,
tac d1,1ng am Can Ty. h;1 khi g.iiing nghich. Do Ngo thu duh~ khf
rat nhanh, la vi thu5c cam .non giang nghjch d,c li,tc, ,dung Ia~
quan, Sinh khuong cay tan on vj, sd truong ttj non mcta, ho tr9
Ngo thu du on Vj tan ban, giang nghjch cam non mua, on h6a
dam dai, lam Than. Chung hU·han phai dung on kiem b5, do do
dung Nhan sam lam ta ich khi k.i~n Ty, an than, sinh tan djch.
Cam thao, Di;i.i tao hoa hoan. h~n che' tac d1,mg mahh li~t cu.a
Ngo thu du, Sinh khu:ong, ho tr9 Nhan sam b~i ba trung khi lam
su. Phuong thuoc co Ngo thii du on Can Vi, phoi hc;Jp Sinh
khuong giang nghich c'am non, Nhan.sam, D~i tao b5 trung khi
di'eu boa Vj. La thuoc hi~u.nghi~m ttj Can Vj ht! ban, tr9c am
nghjch Jen, non khan, mii'.a ra dam b9t.
Trang phuong thu6c nay do'i voi vj Sinh khudng nhfeu nha y
hqc cha rAng vai tro phoi hqp D~i tao -dieu hoa dinh ve. Neu
dung-di~u hoa dinh v~ thi khong dung lieu cao, Trang phu'.dng
. 102
Phudng t~

huoc Sinh khU:dng lfeu th~p do do tac d\mg chu ye'u khong phai
:adieu boa dinh ~-! ma tac d~ng -~n vi tan han giang nghich c'am
on mu'.a dung heu cao. Doi vo1 phttdng phap sit d1,'l.ng Sinh
~hudng sach "Bein rbdo kinh d{ic" viet: "Tn;mg Canh dml'g Que chi
thang va cac phudng khac, dung Sinh khudng, D~i tao dung vi
caY dieu boa Phe' Vi, vi ng9t duang Tam dinh, h6 trc;J nhau di'e~
Ma dinh v~. Trong Ch~n vii thang, Ph\lc linh que' chi thang
. dung vi cay Ic;,i Ph_e' khi, hanh khf Jc;,i thi.i.y phat han vi PM Ia
ngu'on cu.a thi.i.y. Tl:png thang Ngo thu du dung Sinh khudng an
khi Dudng niinh, khi Dudng minh thu~, giang thi he't non mua".
Ly trung hoan va Ngo thu du thang deu la thuo'c -on trung
khu'. ha:q., ttj dau b1,mg, non _mtta, d'ay b\lllg... Tuy nhien Ly
trung hoan chuyen ttj Ty· Vi hu: ·him thang giang thdt thu:e1ng
phat sinh dau b\lD,g; non mua tieu chay, dau 1!g\.(c, b~nh i'J trung,
thuqng tieu. Tac diµig on trung khu'. ha.n, b6 ich Ty Vi ]a chu
ye'u. Ngo thu du thang ttj. Can Vj bu han, tr9c am nghjch len
dau dinh d'au, n6ri khan mcta ra d_am b9t, chung Thie'u dU:dng
mi'ta, tieu chay, chan tay quye't l~nh, phien tao muo'n che't, b~nh
a trung h~ tieu. _Tiic" d\lD,g on Can am Ty Vi, giang nghf ch elm
non la chu ye'u. .

7-66. Y nghia l~p phudng va ung dtpig Ti~u kien trung


thang nhu the' nao? Ti8u kie'n trung thang va Ly trung
hoan d~u ttj chung trung tieu hu han. Trong phudng
thuo'c, dung thu6c on trung b6-hu khac nhau t~i sao?
Ti~u kie'n trung thang ("Thrrm,.~.hlm /11¢,t> chu ye'u ttj htt lao
dau b\mg, ly cdp, cac chung trung tieu hu ban, ~ng phii hu t6n,
am dudng Iuang bu:. Phu:dng phap di'eu trj la phai kien ~o trung
khi, di~u hoa am dttdng la van d'e then -chot. Can cu nguyen tic _
103
HO! DAP VE DONG y

trong "Nf)i J.:inh": ~"Ty mu6n hoan phai dung vi_ng9t hiia hoan".
Do do mu6n ki~n Ty phai dung vj ng9t, d_ung Di dttang lam
quan, vj ng9t, am vao Ty on trung b6 hu dieu Ma ly hoiin cap
giam dau, Que chi vj cay ng9t am, du<Jc Di duong ng9t hoan thi
tinh cay tan giam, silc fun du<Jc luu giu, cay ng9t h6a due1ng on
am lam manh trung chau; Blitch thu<Jc vi chua, dtt(Jc Cam thao vj
ng9t, chu~ ng9t h6a am hoan ly cap gi~ dau; dung Dl}.i .tao,
Sinh khudng trong di'eu hiia Ty Vi, ngoai dieu ~oa dinh v~. Ty Vi
m~nh, trung khi vung vang, dinh v~ di"eu thl:am duelng boa, cac
chung b~nh limh.
Ti~u kien trung thang do. Que chi thang . bgi Bl}.ch thugc,
them Di du:ling bien phudng thuo'c giai cd phat han thanh thuo'c
on trung b6 hu. Ttj. chung hu lao,. ly cap dau· h1µ1g, ua chuom
n6ng, xoa bop ho~c hu lao hoi h(lp, hu phi~n khong yen, sAc m?t
vang ua khong c6 sinh khi, ho?c hu: lao duelng hu: s6t n6ng.
Phudng thuo'c tac dl}Ilg on trung b6 hu; hoa ·1y hoan cap. Tuy
nhien ciing c6 tac gia cho ding phue1ng thuo'c tac dl}Ilg ta m(lc
binh Can. Danh y Kha V~ .Ba deli Thanh cho-r~ng nguyen nhan
b~nh tren do thfi hu mc)c thua th6 gay ra. Vi v~y trong Que chi
thang bc)i Thuqc duqc ta m9c giup Ty. Ly Dong Vien n6i: "Thu<Jc
duqc vj chua, ta th5 trong m{ic lam quan". Nhu v~y phudng
thuoc ngoai tac d1:mg on trung b6 hu, con cong d1:10g ta m(lc binh
Can/ khong chi ddn thu'a.n di'eu hoa am dU:dng. B~nh hu lao ly
ca'p dau bl}Ilg chµ yifu do trung khi hu han, am dudng d'eu hu,
trung tieu khong dugc on am nuoi du:ong, dung Tiiu kie'n trung
thang rat hi~u nghi~m. Do'i voi chung dau b1:mg° do m(lc thua Ty,
chu yeu do Can khi thjnh, ph"an nhi~u dau b1,10g kiem d"liy
tru8ng. Trong phudng thuo"c Bl}.ch thugc tac dlplg ph~t Mgc, uc
che Mqc ttj chung Can m(lc thua Ty dau blplg hi~u qua. Tuy
nhien cii.ng phai bi~n chung la Ki.e'n trung thang chu ye'u txi
104
Phue1ngt~

chung hu lao dau ln_mg, trj Can m9c thua Ty dau bt,mg la thu
ye'u, d6 la mi:l r9ng ph~m vi di'eu ttj, khong phai la nguyen y cua
phuclng thuo'c.
Ti~u kie'n trung thang va Ly trung hoan d'eu ttj chung
trung tieu hu han, trong d6 dung thuo'c on trung b6 hu khac
nhau. Ly trung hoan ttj trung tieu hu han, Ty Vi khong du<;1c on
fi.m, khi cd thang gia.ng tha'.t thuong. Do d6 pha.t sinh cac tri~u
chung d°Ay b1,mg,· an it, non mua, tieu chay, mi;i.ch tri hoan ...
Nguyen t§.c di'eu ttj chung nay la on trung khu h~, b6 :fch Ty
Vi, dung Can khuclng ~n trung khr.t han, Nhan sam, Chfch cam
thao, B~ch tru~t b6 fch Ty Vi, lam m~nh duclng khi'. trung •tieu,
l~p 1~ eel cM thang giang binh thuong,_giai..tru cac chung _b~nh.
Ti~u kie"n trung thang ttj trung tieu hu ban, am duclng d'eu hu,
dudng khi blt tuc,_ Ty Vi kho~g du<;ic on a'.m nuoi duong nhu
nhuiµl pha.t sinh·chi;tng dau b~g ly ca'.p, u:a chU:clm n6ng, u:a xoa
b6p, m~ch huy'en sap ... Phu:dng phap di'eu ttj la -on trung b6 hu,
dih. hoa ly boan cifp, lam miµih Ty Vi, di'eu boa am duclng thl.
cac chung b~nh la.nh. Tuy hai phuclng thuo'c di'eu ttj chung
trung tieu hu: han nhu:ng xu tM b~nh ly phat tri~n khac nhau,
. kiem chung khong gio'ng nhau, thl su di,_mg thuo'c khac nhau.

7-67. D:µ kie'n trung thang tri chung dau h\JDg nhu
. the' nao? So voi Tiiu kie'n trung thang co d~c di~m gi
khacnhau? ·
Phudng thuo'c D~i kie'n · trung. thang duqc ghi chep trong
sach "Kim quy yeu /11qc" phan mi;i.ch chung, chu ye'u di"'eu tri•
chung day b~g. ha.n san, tich th\fc. Chu ye'u di'eu ttj DITTJ'.C l~nh
dau, non mua khong an du:<;1c, khi ngbich, b\Ulg l~h. n6i len
. ngoai da bt,m~ c6 dau, chan, tren du:8i d~u khong th~ so duc;,c ...
105
HOI DAP VE DONG y

Tuy nhien nguyen nhan b~nh nhu the· nao, cac nha y h?c c6 f
kien khac nhau. Doi Thanh cac nha y hc;ic Vuu T~i Kinh deu cho
rli.ng "b~nh da n6i len nhu'. co dh, chan, tren du:?i dau, khong
thi so dude" do am ngung tv., gi1,m trong bv.ng noi len. Han ta
cling len gay dau bv.ng, nhung ta VO hinh phai di,ta vao v~t huu
hinh, do d6 dau bv.ng d'iiy bi,mg do giun, khong phai do ngu:ng ti,i..
Neu khong bv.ng tuy dau nhung c6 th~ so duQc, sao C\l'. an?
Doi voi chung dau bv.ng, _n eu dau u:a chuom n6ng thUQC han,
ua li;mh thm}c nhi~t, tta xoa bop thuQc htt, ci:f. an thuQc thl,ic.
Truong h<;Jp nay dau bi,mg 1fa chuom n6ng, elf. an thu9c ban
thi,tc la chung han san dau bi,mg. Do to cha°t b~nh nhan dudng .
khi trung tieu hu suy, ngo~i han xam ph?m Ty Vj, lam cha
trung tieu am han ci,tc thµih. Han khi chu thu din thu ~ap mft
tr~, trung tieu khi huyet be tic, sinh cbung dau ca'.p. Khi xuat
hi~n chung dau bv.ng co nit ltjch li~t, da_bv.ng n6i len nhu co
d§.u chan, tren duoi dau khong so du:qc. Tntdng Sdn Loi n6i:
"Bv.ng dau, da n6i len nhu c6 d'iiu, chan do am be tiic, khi huye't
luu hanh kh6ng thong lqi, kh6ng phai do tich lttu trf'.·Ne'u dau
bv.ng do giun thi trong phtidng kh6ng dung Di duong vi giun ua
ng9t ghet diing, huo'ng h'o chi c6 m(>t V! Th\lc tieu kh6ng du sue
ngan giun. "N(Ji kinh" vie't: "Ta xam nMp do khi hti" (Ta chi sci
ta'.u, ky khi ta'.t hu). Trung tieu dttdng khi hu, ngo~i ban xam
phi;im. Tuy nhien tri~u chung cu.a phudng n~y do am han cue
thinh la chinh, dudng lchf hen trong ht.t la thu yeu. Can ~u
nguyen til.c: "B~nh c!p phai ttj tieu" thi phlidng phap tri phai
ca'.p to'c on tan han ta. Do do trong phu~ng dung Can khttdng,
Thi.ic tieu ra'.t cay r~t n6ng lam ch-u dt.t~c on tan han ta, 'giai tru
am ha.n _ngt.tng tr~. Han ta giai thi dudng khi trung tieu h'oi
ph1,1c, _bet dau b1,1n~, n61: nghjch. Dung Di duong hoan cap giii.m
dau ho trq Ty Vi, dongl:hbi hi.in che' tinh cay n6ng miinh li~t cu.a
106
Phudngt~

can khudng, Thµc tieu, giam bot hao tan dudng khi. Trong
phudng con dung Nhan sam ki~n Ty ich khi, hung pha'.n duong
khi trung chau, phu chinh khu ta h?n che' Th\l,c tieu, Can
khudng lam hao tan dudng khi. Cac phfi'i h<Jp tru ta ma khong
t6n thlidng chinh khi, ~iii tiit am han, tru dau b-g.ng.. Phudng
thufi'c tan ban ta. cap toe, tuy dung Nhan sam so voi· phudng
phap on bfi ttj hu han khac nhau. Ne'u chi dung thuoc cay n6ng
on tao, khong dung Nhan sam se tdn thudng dudng khi do do
bit bUQC st! d\m~ Nhan sam.
Ti~u kien trung thang va D?i kien trung thang d'eu ttj
trong ban liµih dau b1:mg. Nhung Ti~u kie'n trung thang chu ttj
hu lao ly cap, dau bip1g ua chuclm n6ng, xoa·b6p. Cd che' b~nh ly
chu ye'u la trung tieu ducJng hu, khong v~ hanh, am huyet ba'.t
ti.ic, khong du<Jc dinh duong. B~nh trung tieu. bu han, am dudng
d'eu hu, pha:i on trung b5 hu. D1;1i kie'n trung thang chu ttj am
ban. thµih ben tx:ong ·btp1g dau 4u d9i, da n5i len nhu, c6 dh,
chan, dau -e~ an. Cd che b~nh chu. yeu la am han thjnh hen
trong, dudng khi hu suy, han la chinh, hula thu yeu. D6 la di~m
khac bi~t cong dv.ng chu ttj cu.a hai phlidng thuoc.

7-68. Tu nghjch thang ch-ii.. ttj nhung b~nh chung gi?


Phudng phap clu t~o phudng thu6c co y nghia nhu the'
nao? Trong phud~g ~h\l tu co tac dvng gi?
Tu nghjch tharig ("Thitang i1a11 l11~n!') tac dv.ng hoi dudng cuu
nghjch. Tri b~nh- Thie'u dudng tay chan quyet nghjch, sg l~nh,
n~m co, dau b-g.ng, non mua, tieu·chay ra nuac trong, m~t moi,
khong khat nuoc, ~~ch tr'a.m te vi, ho~c b~nh, Thai. dudng h~
ram, vong dudng. Chu ttj am han thjnh hen trong, dudng khi hu:
suy b~nh tlnh righiem tn;mg. Do ta truyen kinh vao 1:y han h6~
107
HOI DAP VE DONG Y

ho~c t:n,tc tning kinh Thie'u iim, ho~c do pha.t hii.n, h~ qua muc,
TM.n duong hu suy, am han n(li thjnh. Ve m~t sinh ly, Th~n
duong la duong khi cil.n ban cu.a toan co th~. ne'u Th~ dudng hu
thi toan than xuift hi~n chung han, phuong phiip di'eu ttj lahcii
duong cuu nghjch.
Do khi am han xam nh~p ly, chan dctong hu suy mu6n
tuy~t, do d6 khong th~ dung thu6c thu'an di:.tdng d~ pha iim han
h'oi phv.c duong khi. Cil.n cu ly lu~n "N{ji kinh": "Han dam n~g,
phai dung thuoc cay n6ng" (Han dam.sb thing, binh di: tan
nhi~t). Trong phuong dung Phi;i tii lam quiin, on duong tan han,
hoi duong cuu nghjch, d~i bg nguyen di1011g tien thien, Ph1,1 tu
rift cay n6ng, khi vi mii.nh li~t. tinh ch~y ma khong co thu,
thong lc;,i muili hai kinh m~ch, la thu6c d~ nbif:t hoi duong cuu
nghjch, Can khuong tac d1,mg on tiung tan h!"o', h8 trc;, Ph1,1 tu'.
h'oi duong lam th~n, Can khuong tinh ccf thu khong t!u tan,
giup Phv. tu til.ng cuilng tac d1,1ng on duong tan han; Chich
Cam thao hoii.n tinh cay n6rig cua Can kht!dng,· Ph1,1 tit trong
Cd th~. Cac vi phoi hc;,p tac d1,1ng tan han t~, h'oi duc;,ng CU\J.
nghjch. Ngoai ra Cam thao phoi hc;,p Ph1,1 tu con giam d(lc
tinh cua Ph1,1 tu.· Can khuc,ng ph6i })<Jp Cam thao ki~n Ty
dU:dng, tri ca Ty, Th~n. .
Ph1,1 tu va Can khuong phai che' d~ giii.m Mt tinh ·manh liet
cua chung, nang cao tac dl,lllg on dUong dudng khi. Neu C~n·
khUdng khong sao, Ph1,1 tii dung song thi khi vi mii.nh liet sue
ta1_1 ha.n m~, ne'u cM chin thi tac d1,mg on b6 ·dudng khi 'tang
len. Sach "Bd11 rhdo czr<111g n11_1c" vie't: "Ph1,1 tu dung so'ng thi'phat
ta_n, dung chin t,hi ba. Su d1,1ng hoi duong cuu nghjch nen dung
song, dung on b5 Th~ duong dung Ph1,1 tli chin". Ph1,1 tli song c6
d(lc, do d6 nen dung li'eu vua phai, siic lau d~ giii.m doc tinh c'an
phoi h<Jp Cam thao d~ h~rfche d(lc: . '
108
Phudng t~

7-69. Trong phudng thuo'c Sam ph1,1 thang pho'i h9p


N}lan sam, Ph1,1 tii co y nghia gi? Sam phlJ. thang va Tu
nghjch thang cong dlJ.Dg c6 di.gm gi khac nhau?

Sam ph1:1 ~hang chu tri nguyen khi d?i hu, di.tong khi b?o
thoat. Tri~u chung tay chan quye't l~nh, ra m'o hoi nhu ·d~u. siic
m~t tri!.ng nhu .xac chet, tho ye'u, m~ch vi muon tuy~t, tinh
m?ng lam nguy, phai dung phuong phap dih ttj la ca'.p cuu h6i
di.tong, ich khi co .thoat. Ngi.t<li xua d?y: "Khi vo hinh phai kip
thoi co nhie"p" (Vo .hinh chi khi so di.tong ca'.p c6). Ne'u khong
d_u ng thu6c d~i b6, ·d~i"on cS:p cuu thi kh6 cuu s6ng, do ·d6 tr<;mg
d\mg Nh§.n sam d~i b5 khi Ty PM. Ly Dong Vien n6i: "Nban
sam ng9t, a'.m, d~ b5 nguyen khf cu.a Phe', khf cu.a PM VU<;fng thi
khi cac 't~ng VUqng, tinh ti;t. sinh, hinh ti;t thanh"." Ty la goc h~u
thien, la nguBn h6a sinh khi huye't, Ty khi vttqng thl khi huyet
sung VU<;fng. Pham· chung khf thoat, ta'.t phai tr9ng d\tng Nham
sam. Th~n la .go~ ·tien thien, la "go'c cu.a nguyen di.tong, chung
nguyen khi b~o thoat ta'.t phai dung Ph\l tu on ti:ang nguyen
tu
di.tong. Ph1:1 bfut tli\l tinh hung m~, dAD. thuoc di mubi hai
kinh, khoi ph\lc khi nguyen di.tong, pb6i hqp Nhan sam, Ph\l tti'.
tac d\lng hBi di.tong ich khi. ..
Khi tien thien bfun th\l c1 Th~n, khi h~u thien bfui th\l 3 Ty.
Trong phi.tong thuo'c dung Nhan sam b6 khi h~u thien, dung·
Ph\l ti:t ha khi tien thien. D~t ID\IC dicli ''khi: h~u thien du~c khi
tien thien thi sfnh sinh khong ngung, khi ti~n thien duqc khi
h~u thien thi h6a h6a vo cung".
Sa.ch "San b6' d~nh y phum,g lugn" vie't: "N(u sinh ho~t (khdi
cu) khong c&n th~n, se lam cho Th~n tan thuong, Th~ tan
thuong thi khf tien thien hu nhuqc, an uo'ng khong tiet che lam
t5n. thuong Ty Vj, Ty Vj tan thudng thi khf Mu thien suy yeu.
109
HOI DAP VE DONG Y

Nhan sam la vi thuoc so rn(it d~ b5 khi Mu thien, Ph1:1 tit la Yl


thuoc so mot bd khi tien thien, L?P phUdng Sam phll thang la
do hai V! so.truong b6 khi tien thien, h?u thien". Tren lam sang
thuong dung phUdng tren ttj Tam li,tc suy ki~t. soc do viem ph6i
thu(ic th€ nguyen khi qua suy, dttdng khi b~o thgat thuong d~t
hi~u qua.
Sam ph\J. thang va Tu nghjch thang d'eu Ii thuoc hoi dttdng
cuu nghjch, ttj dttdng khi hu nhuqc, chan tay quye't l~nh. m~cli
vi muo'n tuy~t... Tuy nhien Tu nghich thang trj am han n(ii
_thinh, dttdng khi hu suy, tri~u chung chan tay quye't l~nh, nAm
co, non mua dau h\lllg, m~ch tram vi nhUQC. Sam _phl]. thang chu.
ttj nguyen khi dllli hu, dttdng khi blllo thoat, tri~u chung tay
chan quyet l~nh, ra m'o hoi dau, m~t trihig b~ch, the! yeu, m~ch
nho muon tuy~t. Trang 'J'.u ngltjch thang dung Can khttcJng Ph9-
. tu lam chu., tru han h6i dttdng cuu ngltjch, Sam ph\J. thang dung
Nhan sam, Phv. tu la chu du9c, tac dv.ng ich khi h'oi dttdng co thoat.

7-70. Chan vii thang ch-ii ttj. chung Thie"u am• dudng
hu nu8c tra.n len, t~i sao dung ttj. b~nh Thai.duc1ng?
Chan vii thang ("Thumig him /u(Jn") tac d\lllg qn dttdng lc;ii
thu.y, ttj chung Thie'u am dudng hµ thuy tran ·1en. Do Ty Th~n
dttcJng hu, khong c6 tac dv.ng h6a khi Mnh thuy, thuy khi u t~,.
ti~u ti~n khong l<;Ji, tay chan n~ng n'e dau nhuc, s<;J ll1'-Dh, dau
b\J.ng, tieu chay ho~c phu thung, reu luai trfug, khong khat,
in~ch tram. Tuy nhien 'Thucm.~ him lu~n" m\J.c :S.i ~n Thai dttdng
b~nh m~ch chung tin.b ttj dih 84 n6i: "B~nh Thai dttdng phat
han, ra m'o hoi khong lanh, phat so't, du8i tam h'oi h9p, ch6ng
m~t, than run r&y mu6n nga dung Chan vii · thang di'eu ttj".
B~nh Thai dttdng thu(ic bi~u chung, phucJng phap dieu ttj chii
llO
Phudngt~

yiu la phat hii.n. B~nh Thie'u am th:u{>c L:9' phai dung phap on
dm di'eu tq. Tuy n_hien hai lo~i b~nh t~t khac nhau t~i sao di'lu
dung Chan vu tha.ng di'eu ttj?
V"e mat sinh ly, Thai. dudng chu bi~u toan than thuoc kinh
Bang qua~g. Tb.ie'u ~m chu ly toan than, thu{>c kinh '.J;'h~, hai
Kinh c6 quan h~ bieu ly. Tam tieu la thuy d~o cu.a than thi,
tren thong vao Phe', du6i lien h~ voi Th~n, ngoai thong voi tftu
ly, trong vao truong vj, d'eu lien h~ Tam tieu. Sa.ch "Linh khu",
thien "Bein rrjng" viet: "Tam tieu, Bang quang ling da long ta:u ly"
do-.TM,n dudng hu khOrig c6 tac d\lng h6a khi hanh thuy, thuy
d~o Tam tieu kh6ng thOng l<;1i, nu:oc lu:u tr~. Thuy khi n{>i dinh,
lai cam ngoi;i.i ·ta, chung· tri;i.ng tuy thu{>c b~nh Thai dudng,
phudng pha.p trj. khong chi ddn thu'a.n dung thuo'c giai bi~u. Do
th' chit b~nh nhan dudng bu: khong ducli duqc ngo~i ta ra
ngoai, nhan thuy n9i dinh, khi cd Tam tieu be tlic, khi cu~ ly
kh6ng di.i,t ra bi~u, bi~u ta bi uc cl?e', tuy dung thuoc phat han
ma ta khong giai ·du<1c. To' cMt b~nh nhan dudni hu, sau khi
cam nhi~in ta khi thuilng chin toi thiiy·.d~o Tain. tieu khong
thong l<;1i, thuy klµ di:nh tr~. Chung b~ri.h nay ciing khong thg
ddn thu'an dung thuo'c phat han. Nfu phat han dudng nhien "ra
m6 h6i, b~nh khong lanh, phat so't", b~nh n~ng thi "than thi run
gi~t muo'n nga". · · · · · ·
N6i chung kh6ng kg dudng hu thuy dinh tr~ kiem cam pgo~i
ta hay dudng hu .ngoi.i,i cam kiem thuy dinh tr~ thi Th(in dudng ·
hu: la goc b~nh, thuy khi n9i dinh la ngc;m (tieu),. Chan vii thang
tac d\Ulg chu ye'u la· on dudng khi Th(in, la ttj ban, kiem l<;1i thuy
khi la ttj tieu. Th(in ·dudng sung tuc thi h6a khi hanh thuy, thuy
ta giai thi Tam tieu thong l<1i, khi aly ti;t thong ra bi~u. Huo'ng
h~ trong phudng thiio'c Ph\1 ti:! thong hanh mu:oi _hai kinh m~ch,
ho trg dudng giai bi~u. Sinh khudng cay gm phat tan, d~t ta ra
111
HOI D.AP VE DONG y

bi~u, khong· giai. bi~u ma ta het. Do d6 tuy chu yeu trj b~i:11
Thie'u duc1ng la .chfnh, nhung b~nh Thai dudng dUdng hu thuy
dinh tr~ kiem ngo?-i cam ho~c duong .hu ngo?-i cam kiem thuy
ainh tr~ a'eu c6 th~ diing Chan vii thang. ·
Tren lam sang sit dl;ID.g Chan vii thang trj dudng hu ngo?,i
cam, tru cac tri~u chung phat so't SrJ l?-nh, bi~u chung kem theo
luoi lii.t, b~u, ho~c c6 diu rang, m?-ch tril.m nhugc, n6i chring la l·

cac tri~u chung dudng hu, neu them bi~u dugc ttj ca tieu ban thl
hi~u qua cang cao.

7-71. Cilu t~o f>udng qui tu nghjch thang c6 y nghia


gi? Phudng nay va Tu nghjch thang, Tu nghjch c6 tan
di~m gi khac nhau?
Dttdng qui tu ngltjch thang ('Thu<1ng han /1'411''.) tac dl;ID.g on
kinh tan han, duong huye~ thong·m~ch. Chu ttj huyet hu cam
ban ta tay chan quyet l~nh, lttoi l~t, reu lttoi trtng; m~ch -trfun
te hO?-C tril.m te muo'n tuy~t. m?-t sinh ly, Tani chu •huyet
m~ch, Can tang huye't. Chung huye't htt kinh ·m~ch cam -han ta
tat phai dung Dudng qui lam quan vao Tam, Can duilng huyet
hoa huye't, thong hanh kinh m?-ch, B?-ch thu(Jc ich am dieu ho~
vinh, h8 trQ Dudng qui tu am duilng huyet, Que chi ·an kinh
thong dudng, giup Ducing qui cd Vii khf huye't thong lrJi, Que chi
pho'i hrJp B?,ch thugc, tac dv.ng dieu boa dinh v~, lam th§.n. Te
tan vi rtt cay, thong d?-t Tam am, ngoai on kin)l, trong lam fun
t?,ng phu, thong ·d?-t bi~u ly tren du:Oi, phoi h<jp Qu~ chi on kinh
a
tan ban, khi:l tru ban ta kinh ~ch, Mgc thong vao Tam chu
thong huye't m?-ch, Chfch cam thao, ~i tao ki~n 'fy on trung,
boa dinh vf. Cac vi pho'i hQp tan han ta, thong ki~h m~ch, giai
tru eac chung b~nh.
112

/'
-----------------------.:P~h~U~dn~g~t~
Sa.ch "Bdn thdo do kinh" vie't: "C6 phuong dung Thon th,
bien nay dung- M.. QC th·on g" . M·QC th·ong tac dlJ.ng thanh nhiet
g ao,
l .
th~Y, tuy nhien phuong thuoc nay khon;g dung tac dun· 9~
" h... • b • I • k . h" . , . g 1dl
thuy. Sach T an ~ong an ( 100 ·111 VIet: "M9c thong thong l~i
,.i.;e'u thong huyet mllich xuong kh(lp". Ly Trung Ttt vie't· "M:
!UU ' h'... • . . oc
thong cong dlJ.Ug tuy n 1eu, khong ngoai tac dlJ.ng tuyen tho~
khi huye't ban chu". Trong phuong thuoc dung thong ch~
ye'u la tac dlJ.Ug thong dllit, tuyen thong khi huye't, thong Joi
huye't m1J.ch. M9c thong tinh dfug l~h, tuy nhien t.rong phu:on·g
c6 Que' chi, Te' tan pho'i h9p h~ che' to'i da tinh han, tang cuong
tinh tuyen ~hong kinh m~ch khi huye't cu.a n6. .
Tu ngltjch thang, Duong qui tu ngltjch thang, Tu nghich tan
d~u c6 ·ten Tu ngltjch, d~u ttj tay chan quye't lllinh. Nh~ng Tu
ngbjch thang chu ttj duong hu: suy, am han n9i thµih, sinh han
ngbich. Tri~u chung tay chan l:µih n~ng, lan len <t,lu goi, kh.uyu
. tay, m~t moi, n&m co, SQ l:µih, :non mua tieu chay, ri;u lu:ai
trfug, khong khat; m~ch tr~ vi te', cln phai dung tpuoc h'lli
dudng cuu nghjch. Duong qui tu nghjch thang chu ttj huye"t hu
ban ngung kinh ~~ch be' tAc phat sinh chung han quye't. Tri~u
ch\lng tay cha~ 1~ nhl;!, than thi ctau nhuc, Iu:ai l~t. reu lu:ai
tr,ng, IDlliCh tr°§.!Il te' ho~c tr~ mucfo tuy~t. B~nh do huye't
hu: ban ngung tr~, c°§.n phai on kinh tan han, duong huye't thong
m~ch. Tu nghjch -tan ttj duong khi uit ke't· hen trong, khong
thong d~t ra ban hen, dful de'n chung nhi~t quye't, cha.n tay l~rih
nhr;i, ho~c d:°§.u ng6n I~, dau bi,mg, tieu chay, m~ch huy"en...
Chung nay chan tay 11,mh la gia t119ng, than thi n6ng la chan,
. nguyen nhan do du:ong khi ua't ke't, phuong phap ttj la tha'u giai
uat nhi~t, sd Can ly Ty.
Ba phuong thuac tuy d~u ttj "Tu nghjch" nhung do· cd che
b~nh kh6ng gio'ng·~hau, phudng phap ttj va su'. d1,mg thuo'c khac
113
HOI DAP VE DONG y

nhau. Chu Dudng Tuan n6i: "Tu nghjch thang tac d1;mg hoi
du:dng, Tu nghjch tan tac di.mg hoa giai bi~u ly, Dudng qui tu
nghjch thang tac d1,1ng duong huyet thong m?ch".

7-72. Clu t?o Duong hoa thang c6 y nghia gi? Lam


sang dung ttj nhung cbung b~nh gi? . . . .

Dudng hoa thang ("Nj:oqi khoa c/11'r11g ti-i todn _sinh t{tp") la
· phuctng thuoc tru danh ttj l:i-~nh ngol;li khoa, ttj cac lo?i am thu,
hl;I-C tat phong. Tri~u chung Ct;lC be;, sung dan d"iln, khong ~6 d"ilu,
mau da khong d6i, khong n6ng, luoi l?t, r~u . luai triing, ·khong
khat, m?,ch train te ho~c trl te. .
Cac chimg am thu ph~n nhieu do th~ ~hdt vinh huyet hu
nhu<Jc, han ta thua hu xam nh~p vao da thit, huyet m?ch, gan
xudng. Theo cd che "him thi khi thu li~m" "ban lam ngung trf'.
Do d6 khf huye't v~n hanh khong thOng l<Ji, han ngung dil.m tr.~,
khi huyet be' tic thanh am chung ngo?i khoa. Ban chimg hu
nhu<jc la ban, ban ta xam nh~p la tieu. Do d6 trqng dt;tng Tht;tc
dja hoang ngqt dm duong huyet, d;;ti b6 am, l?i s<j chat thao m(>c
khf>ng du sue b6 duong, dung L(>c giac giao ch~t thit huu tinh
sinh tinh b6 tiiy, tr(J dudng duong huyet, m?ch gan xudng theo .
nguyen ly "tinh khong du thi dw;ig vi d~ b6" (tinh Mt tuc gia, b6
chi cli vi) dung hai vi lam quan. Sit dtµ1g Nh1,1c que, KhucJng
tMn, vao dinh on kinh tan han thong u tr~, B?ch gi6i ti:l tru
dam b mang da, Ma hoang tuyen thong ta:u ly tru han ta lam ta,
dung Cam thao dih hoa cac vi thuoc, tru mu giai. d{>c. Cac vj
phoi h9p on dudng b6 huye't, tan han thong tr~. Trong phUdng
thuoc tuy Th1;1c dja, L9c giac giao niem nhu~n,_nhung dti<Jc Ma
hoang khai thong thi b6 ma khong tr~, Ma hoang tuy cay tan
nhu:ng g~p Th9c dja, L9c giac giao thi tac d1:1ng thong huyet
114
Phuongt~

rn~ch kh6ng phat han. Cac phoi h«;!p, duong huyet ma khong
tr~, on dudng ma k~ong tan khi, khong thien kha.ng, giai tru am
0
gung t\l, phan bo hoa dttdng, nhu rn~t trc1i chie'u vao khong
trung, may mu tieu tan do d6 g9i la Dttdng hoa.
Ve phudng di~n ctu t~o, phudng thuo'c xep d~t nhieu t'ang
lop d~ khai thong," d~y-1~.i"ta khi. Nhu Th1=1c dia L9c giac giao ha
Can Th~n, d~t vao gan m~ch, Nb\lC que, Khudng than tan ban
tieu tru u tre, thong d~t vao kinh m~ch, B~ch gioi tu:
tru dam
tan ke't thong d~t da tbit, Ma hoang tan him tha'u ta, thong d~t
da long. Cac pbo'i hqp thong ii~t, b6 hu, phong n~ co th-ii, tru
ta du6i gi~c, yen ben trong, tru ta ngoai dieu boa am duc1ng hu,
cac chung he't. .
Tren lam sang v~ d\lng ttj ngo~i khoa am chung la chu
yeu. Hien nay c6 th~ dung ttj lao xudng', lao mang b1=1ng, viem
tuy xttdng m~n tinh, viem mang xudng, viem h~ch lam ha m~n
tinh, viem d.c d9ng m~ch, ung nhQt sau trong da thjt. N6i chung
cac lo~i ,b~nh viem.l_a, · ung ·nhgt do htt nhuqc am chui:ig C1:1,C bi}
khong sung, khong· n6ng, khong ·c6 d"au, luoi l~t, m~ch tr"am te
c6 th~ dung Duong hoa thang gia giam dieu trj. Ngoai ra c6 th~
ttj ha.nh kinh nguy~t dau b1=1ng, viem Phe' quan m~n tinh, hen
Phe quan, phong thgp xttdng khop dau nhuc, ... Vl v~y tuy
phudng thuo'c chuyen ttj b~nh ng~~i khoa, nhung tren cd sd do
bi~n chung lu~n ttj c6 th~ ttj b~nh N9i khoa, Ph~ khoa ...

7-73. The' nao la thu6c b6, co may lo~i, tri nhung


chung b~nh gi? Khi sit dlplg can chu y nhii'.ng va'n d°e gi? _
Si:! di,mg cac loai thuo'c b6° duong tang cu:ong sue khoe t~o
thanh phudng thu6c b6 khi huye't, bti am dttdng, di'eu ttj cac
chung hu nhu9c g9i Ia thuoc b6. Cac chung suy nhu~c nhu khi
115
r

HOI DAP VE DONG y

hu:, huye't hu, am dudng hu khac nhau do d6 phudng phap b6


ciing khac nhau, tren lam sang c6 nam lo~i thuoc b6.
1. Thuoc bo" khf: Thuo'c b6 khi tac d\lng .ic:h khi b6 hu, trj
chung Ty Phe khi hu. Tri~u chung m~t moi, thd ngAn, n6i nho,
an it, d~i ti~n long, ra m6 hoi, d9ng thi len cdn suy~n. luai ll[lt,
f reu htcJi tring, m~ch nhu<;J~. Tieu bi8u cho lo~i thuo'c·nay la Tu
quan tu thang, B6 trung ich khi thang.
2. Thufic bo' huyet: Thuo'c b6 huyet tac d\lilg duang huyet b6
hu: tti dinh .huye't hu: tan. Tri~u chi.mg sAc m~t vang u.a, m6ng
tay m6ng chan triing, ch6ng m~t ho~ milt, h6i hQp hay quen,
kinh nguy~t it, mau ltilt, cha't luoi l~t m~ch te... Phudng ~huo'~
tieu bi~u la."Tu V?t thang, Dudng qui b6 h~ye't th8.1;1g. .
3. Thuoc brf kh{ huyet: Thuoc b6 kl:rl· huye't tac d\lng b6 khi
ich huye't, ttj khi huye't hu: nhu(,'Jc. Tri~u chi.mg m~t kh6ng c6
sinh khi, ch6ng m~t hoa mit, h6i hi;lp thd ~gin, an kem, chit
luoi l~t, m~ch hu te. Phudng thu6c tieu bi~u la Chich cam thao
thang, Bat tran thang~ ·
4. Thwfc brf am: Thuoc b6 am tac d\lilg tu. b6 Th?n am tac
d9-ng b6 Can Th~n am Q.tt. Tri~u chung gfiy. 6m, ch6ng_ m-~t u
tai, tri'eu nhi~t, m~t do, ngu. tam phi~n nhi~t, di tinh, ti,t ra
m6 hoi tr(im, Tam phi~n-khong ngu., luoi do it reu, m~ch i!
sac ... Phudng thuo'c tieu ·bi~u la L\lc vj dia hoang hoan, D_~i
b5 am hoan.
5. Thuoc bo' duung: Thuo'c b6 dudng tac dtµ1g b6 Th~n dttdng,
ttj. Th~n du:dng b(t tuc. Tri~u chung lung dau ye'u, ph~n duoi
l?nh, tay chan l?nh, m~t moi,·dau b\lilg duoi,-ti~u ti~n trong dai,
dudng ye'u, xuift tinh som, ti~u ti~n khong !Qi, ho~c ti~u ti~n
nhieu lan, chlt lu:ai l?t, c6 d(u rang, reu lucli h-Ang, m~ch trbl
te. Phudng thuoc tieu bi~u nhu Th~ khi hoan, Ta qui !:hn.
116
Phudngt~

Trudng Canh Nh~c n6i: "Nguoi dung thuoc bfi dudng gioi
thi tim dudng .trong .am, dµdng duc;,c am ha
trc;i thi sinh h6a v~
cung. Nguoi bo am gioi thi tim am trong dudng, am du(Jc dudng
tha.ng phat thi nguon su.oi khong C~D ki~tn. Can cu nguyen ly
am dudng h6 can "dc)c am khong sinh, dc)c dudng b6t tntang"
dung tbuo'c b5 duong phai ke't hQp b6 am, tu am tiem d~~ng; si'1
d1,mg thuoc bo am t~ucl:ng pp.Bi h<;Jp b6 dudng, My duc:Jng sinh
0

am, am dudng song bo.


Tren.lam sang si:L d1:1Dg thu& b6 c~ chu. y nhung van d'e sau:
- Phdi c/111 y die1i lj ch(tc niing Ty Vf: Ty V1 la g5c h~t:1 thien, la
ngu5n sinh h6a khi huye't, tinh h~u thien_tac d~ng b6, sinh tinh ·
tien thien. Vi v~y. khi dung thu6c bO can d1'eu ly Ty Vt, di'eu
d9ng va phat buy cac nh~n-to' t:i'.ch c'l}'.c trong cd th~, thuong d~t
bi~u qua cao. M~t khac, cac lo~i thuo'c b6, thuc an phai qua v~n
hoa hAp th\l cua Ty Vi, mc!i ph!it buy tac dtJ.Dg- Ne'u Ty Vi bu
.nhrl9c, dung nhi~u thuo'c qua b~ se kh6 d~t hi~u qua. Vi vf!.y
dfeu qu~ trc;mg _nhat la lam m~nh Ty Vj, tang cuong· ha'p thl;l
th~o'c va chAt b6.
- Phdi bifn ch1'rng /ur ThlfC chan gid: Thu0:c b6 dung ttj chung
suy nhu9c, ne'u chung thl;lc tuy~t do'i khong di:ing thqo'c b6. Tuy
nhien tren Jam sang nhi'eu khi hu tht;lc 1§.n l(>n rat kh6 phan
bi~t. N.e'u chan hu. gia th'l}'.c dudng nhien phai b6, ngucjc l~i chan
tht;tc gia hu khong th~ b6.- Nhu: b~nh nhan huye't bu phat sot,
m~t do, da n6ng, phi'en khat, m~ch h'ong d~i hu, de m~nh thi v6
h;tc. Truong h<;tp nfly hu la go'c, thl;lc la gia tu:9ng phai dung
thuoc b6. Vi v~y ihl si:L d1,IDg thuo'c b6 phai bi~n ro hu th~c .
khong th~ l"oon lin. ·
- D1,;1,£: tlwoc.: qo' C(J /,oan cap: Si:l dvng thuo'c b~ c6 nhi'eu
Phuong thuc, tuy theo cd ch~ b~nh ly, b~nh suy nhttt;ic thuong
117
HOI DAP VE DONG y

phai b6 tu tu, tuy nhien neu b~nh the cap phai b6 m?nh (tua'.n
b6l nhu chung hu thoat phai cap dimg Sam ph\1 thang hoi
duong co thoat; b~nh nhan chinh khi hu, ta khi thijc phai phu
chinh tru ta nhti cac chung hu thl,fc 1§.n l¢n phai vua cong vita b6.
- Sfr di.mg rhucic· h<i. rrcinh !1r11 1,-~; bl 1dc: Thuo'c b6 khi phan
nhih ng9t, tinh hay u tr~, do do khi dung thu6c b6 phai kem
thuoc hanh khi nhu thang B6 trung ich khi dung Tran bi, Qui-ty
thang dung Mqc huong- . Thuoc b6 huye't phan nhi'eu am nhu
mat l?nh, do a6 khi du·1~ thuoc b6 huyet phai kem thuoc hanh
huye't nhu vi Xuyen khung trong thang Tu v~t. Ca nhan d?Y
"dung thuoc b6 dau tien phai ly khi, b6 chinh khi khong quen
thuoc tru ta". .
- Clut ·" cckh sac. each ll(fng: Thu~c b6 thuc1ng siic lau hon
thuoc b~nh, moi lay bet ho?t chat. Thuoc b6 thuong uang vao hie
d6i truac khi an thi hi~u qua hon.

7-74. Sit dlplg thu6c b6 co. ma'y phu'dng phap? .

Su di;mg thuoc b6 can cu tren ly lu~n cu.a ''N<Ji kinli": "Hu thi
phai b6" (Hu: tiic b5 chi) "hinh bat tuc, phai dung· khi on b6, tinh
bat tuc dung vi M b6" (hinh bat tuc gia, on·chi di kbf, tinh bat
tuc gia., b5 chi di vj". D6 la nguyen t~c lip phap-x11 phuong·sic
di.mg thuo'c b6. Cd th~ suy nhu~c, khong ngoai am dudng kbi
huye't ~at tuc, t?ng phu hu t6n. Do d6 dung thu6c b6 thuc,ng b5
khi, b6 huyet, bb. am, b6 ~uong b5 t?ng phu. .
I.- Phudng phap b6 khi huye't am dudng: Can cu tinh
tr~ng b~nh t~t c6 chfnh !::5 tn,tc Liep) va b6 gia.n tiep.
J. Plutong phap chfnh bo: La phttdng phap hu dau b5 d6 nhu:
khf hu hakhi, huye't hu b6 l1uye't, khi bu.yet d'eu hu: b6 khf
huye"t, am hu: bd am, duong hu: b6 duong. ·
118 .
Phudng t~

2. Phuong pluip b6' gitin tilp, trong do co hai for.Ji:


- Phum1g phap hri' M tr(l !.:.hf !111yet: Nguili xua di;i.y: "Khf la
tho'ng soai huyet, huyet la mE; cu.a khi" khi huyet tac di,mg h6
trg nhau rdt m~t tniet, nhu khi hu lau ngay thl huyet khong
sinh ra, do do khi hu d§.n den huyet hu, neu huyet hu nang tat
anh huclng den khi. Vi v~y dung thuo'c b5 khi phai them 'mot it
thuoc b6 huye't, dung thu6'c b6 huyet phai kem theo mot it thuoc
b6 khi nhu'. B6 trung ich °khi thang c6 Dudng qui, Qui t~ thang c6
Sam Ky.
- Phucmg plu1p hd JuJ rrr; am dwmg: Do am dudng c6 quan h~
h5 can rai mtt thie't, dudng sinh ti:t-am, am sinh tu dudng. Su:
dt.mg thuo'c b6 dudng p~ai them mi)t it thuoc b6 am di "dudng
ciuc;,c am h5 tr<;I thi sinh h6a vo cung". Si't di,mg thuo'c b6 am phai
them m9t it th~o'c '.ba dudng d~ "am du<;Jc dudng thi ngu'on suoi
khong ci;i.n ki~t". _Nhu phU:dng H6 ti~m hoan c6 Toa dudng, Ta
qui fun c6 Dja hoang. Vi v~y bB khi huye't am dudng phai can cu
moi quan h~ h6 can m~t thiet d~ b6 am trong dudng, b6 khi
trong huye't... ·
Il.- Phudng phap ~6 ngii t~ng:
Can cu am dudng khi huye't ti;i.ng phu di b'oi b6, trong d6 c6
chinh ba va b6 gian tiep:
J. Phuong phtip chinh bo': Sa.ch "N~m kinli" cti~u muoi hon
viet: "Phe' hu t6n phai b6 khi, Tam hu t6n cifeu hoa vinh v~, Ty
hu t6n phai di'eu hoa an u6ng thfch ung ·am l~ri?, T?~n hu t5n
phai b6 tinh". Di'eri. van tren la ton chi nguyen tac b6 t~ng. nhu
Th~n hu b5 Th~n, Ty hu b5 Ty... . .
·2. Phzamg phap bil gitin tiep:
Sa.ch ''Nqn kinh" dieu 69 viet:
"B~nh bu phai ba m~u" tuc la can cu lu~t tudng sinh ngii hanh
cu.a T~ng phu d~ thi,tc hanh boi b6.
119
HHO~•I~D~AP~·~VE~~~D~~::N'.::'.G'....'.Y:___ _~ - - - - - - -
= ----
- PM Jut bi:lTy: (Ty th6 sinh Phe Kirn) tuc la phuong Phap b'--
- h ki·m • Nm~oi
th O~ Slll 6~
xua n6i:, "Ty Vi hu
,.,
thi PM
,.,
tuyet
'
truac" · ~'.
"-Y
la go'c Mu tbien, la ngu'on goc khi ?uye_t,. Phe khi vu:c;,ng suy Phu
thuoc dinh duong cu.a Ty, do d6 b6 Phe thuong kiem ha Ty, nh~
Sa~ linh b~ch tru~t tan b'oi th6 sinh kirn. ·
_ Can hu b6 Th~n: GQi la phudng phap di'eu ttj At Qui d'ang
nguyen: Can tang huye't, Th~n :hu tang ti~h, Can Th~. cung
nguon g6c nen tinh va huye't ho tr(J nhau ton t~i. Chung Can
huyet bat tuc pha.i kiem bii Th~n tinh, nhu Ky cue dja hoang
hoan dung Dia boang, Sdn du(Jc, Sdn thu, Cau ky,. .
. n hu bd Th?n: GQi la phu'.dng phap b6 hoa sinh th5. Ty la
goc h~u thien, Th~ la goc tien th~en. Th~n dttdng (m~nh·mon
hoa) h6 trcJ Ty nilu _nhu thuc an va v~n h6a thuy coc. Do d6
chung TY, th6 hu thuong kiem b6 Th~n (m~nh men boa) do d6 c6
thuye't "b5 Ty khong bling b5 Th~n", nhu: Tu th~n hoan dung B6
cot chi la b6 hoa sinh Th6.
- Thqn hu bt5Tj·: Ty la goc h~u thien, la ngu'on cua khi huyet,
tac _d\lilg nuoi duori'g tien thien Th~n tinh. Cc$ nhan n6i: "Uo'ng
thupc b6 khong ba.ng an chat b6", "b6 Th~n khilng bling b6 Ty',
"nguoi dung thuoc b6 -gioi la b6 Ty Vj". Thuc an uo'pg tieu h6a
tot ti;t nhien dinh duang rot vao n'u.oi Th~. Do do dung:thuo'c b6
Th~n thuong kiem b6 Ty, nhu thang L1:1c vi dia hoang c6 San
du(Jc, Ph1:1c linh.
- Tam hu ho Can: Tam chu huyet, Can tang huye't, Can huye't
hu thuong lam cho Tani huye't htt, Tam huyet hu: dfin de'n Can
h~yet hu. Do do b6 Tam thuong kiem b6 Can, nhu Qui ty thang
ho Tam Ca? Ty, ttj khi huye't bu nhuQc, trong_ do c6 Dudng qui,
Tao nhan bo Can huyet, Can huyet vu~ng thi Tam. huye't d'ay du.
120
Phuongt~

N6i chung can cu tlnh hinh benh tat bie'n h6a d~ b6 am


dudng ~hi huye"t, can cu b9 tj bi b~nh d~ b6 tiµig; hai phtidng
phap ho nay pho'i hgp h6 tr<;1 l§.n nh~u, nhu chung khi hu phai b6
Ty Phe', huye't hu phai ba Tam, Can, am hu b6 Can Th~---

7-75. T~i sao n6i Tu quan tu thang la tbu6c cd bari bc5


khi? Phuong phap ciu t~o-pbuong thu6c c6 y nghia gi?
Tu quan t-it thang ("Thai binh huef dan hoa rl CLJC phU(mg") tac
d,µig ich ~i b5 tri.m.g, ki~n v~n Ty Vt, tri Ty Vi hu nhuc;,c, v~n
h6a vo l\tc. Tri~u chung khi hu nhu n6i nho, an it, m~t moi, non
mtta, soi b1,mg, tieu.chay, luai li;i.t, reuluai mong triing, m~ch hu.
Hi~n nay dung ttj viem d~ day m~ tinh, viem loet d~ day,
hanh ta trang nii;tn tinh thu(>c th~ 1'57 Vi hu nhu<;ic .
. Tu quan ti:.t thang la d~ bi~1,1 phudng t~ ttj khi hu, tr9ng
tam la b6 Ty ich khi, khi hu chu ·ye'u do Ty, Phe'. Ty la go'c cu.a
h~u thien, la ngu'on khi huye't, ngii ~ng l1:1c phu d~µ rrh~ khi
cu.a Ty, Ty Vi khi vt1<;1ng thi khi ngii ~ng vu(;lng, Ty Vi khi suy
thi khi ngii t~ng· suy,:Ty Vj khi bi t6n thudng tai sinh. tram
b~nh. Pham b~nh xµian_khi huye't b~t tuc ph'a.n Ion do Ty Vt hu
·nhu'.QC. Tu quan tit thang tac d\lllg -ki~n Ty duang tj, fch khi, trj
nhi'e? chung b~nh hu nhu<;Jc. Hit nhi'eu phudng thuoc b6 khi tu
phudng nay bie'n h6a ra. Do d6 "Trumzg Tl1f y thong" gQi Tu quan
tu thang la t5 b6 khi. Can cu kinh nghi~m ti'en nhan, slf. bien
h6a di'eu trj cu.a Tµ quan ti'! c6 thi chia hon lo~i nhu
.
sau: .
• Tting Cl({111g tac dqng bo· khf:. Tu Tu quan tu'. thang t~o thanh
cac phU:dng thuo'c nhu: Tu quan ti:.t thang .them· Ho~ng ky, -Sein
dur;1c tang cubng ki~n Ty ich khf (L\lc th"an tan). Tu quan tit
thang them Bi~n d~u, Sdn du~c tang cucing ki~n Ty h6a thap
(Chinh nguyen ,m):
121
I'
I I

HOI DA.P VE DONG y

- K/t ll(lp eek l{t11g dl l{ip p/ll(rmg: Tu quan tu thang


hlf 11/11((/('
gia Dudng qui, Hoang ky, Long nhan. Tao nhan, Vi~n chi, M9c
huonab b6 duang Tam Ty gQi la Qui• ty thang. Tu·quan
,
tit thang ket
hCJp thuoc b6 huyet Tu v~t thang ho ca khi huyet (Bat tran thang).
- Cci11 nrfl· \.·; klrf l11r khf c<J thcing gidng k/rnng hinh rhcrr"mg cllgia
gicim: Tu qua~ t~ thang ~hit Ph1,1c linh them Dttdpg qui; Tran bi,
Thang ma, Sai h6 b6 khi thang dudng (Bd tnmg ich khf thang),
Tu quan tu: thang them Ban h~. Tr:3.n bi hoa Vj giang nghjch
h6a ciam cam non mi'ta <L1=1c quan t'd thangl.
- Ccin cir T5· Vi hu nhuqc kiem ui khf thcim tluufc klni ta: Nhu
chung khi tr~ day b-y.ng, non mua kh6ng an du9c, them Tran bi.
ly khf htia trung (Dj cong tan). Ttj chung cam. tich, roi lo~n tieu
boa, m~t vang, om yeu, b1=1ng to, toe long kho :r\1-Ilg them Sdn
dtt<;ic, Tr'an bi, Lien nhl].c, Son tra, Tr~ch ta gQi la Khai ty hoan.
Trj chung sot ret, them Thao qua, Q mai, Thanh ban h?, Tr1n bi
tru dam nhi~t dugc ggi la Tu thu gm; Them Sa.i ho, B~ch thu9c,
t-hanh Ban h~, Tran bi so Can hoa Vi bi Can ult gQi la Sai
thu<Jc l\IC quan ti't thang. Trj trung tfch them D~ niinh sa, Vu di,
Su quan tu:, Lo h<)i, sat trung tieu trich gQi. ·1a Bo d~i hoa.1;1;
Them Thien ma, Toan ye't, Cudng tam, Dam nam tinh, Moc
hudng, Thanh ban h~, Trdn xudng rn~ trj Can·phong n{>i dQ~g
tay chan co quAp g9i la Ti'nh ty thang. .
D~i pham cac phuong thuoc b6 khi ci'eu b6 Ty, Phe', tren co
sa Tu quan tu
thang bie'n hoa· gia giarn ma thAnh. .
Phudng phap J~p phudng ciu t~o thang Tu quan tit, can cu
ly lu~n "hinh- suy nhugc, dung khi d~ on b6" "hu thi phai b6" ''hu
t5n phai dung thuoc b5 ich" d~ xu
phudng. Sach "Y plumng klllio"
vie't: "Sac m~t trang b~ch do nhln ma thay, biet Ta khi hu, n6i
nho, thtp do van ma biet khi hu, m~t moi do van ma biet khi
122
Phttdngt~

bu, k~i hu: P~~i b6 khf'. Trang phU:dng thuc>c dung Nhan sam
ngQt am d~i ho khi Ty Vi lam quan. Ty chu v~n boa, u:a tao ghet
thip, Ty khi hu thuong kiem thip, dung B~ch tru~t lam than
ki~n Ty ich khi, tao th,p, bfi Ty khi, giup Ty v~n h6a, Ph1:tc linh
ki~n Ty tham thdp, lam ta, Chich cam thao ng9t ifm bq khi, bf>
trung ch~u di'eu hoa vi v.a cac vt thuoc lam su. Cac v; phoi hqp
ich khi ho trung, ki~n Ty du:ang Vi.

7-76. Phudng. b6 trung ich khi tr! nhung chung b~nh


gi? Phudng phap ctu t~o c6 d~c di~m gi?
BO trung fch ~hi thang ('.'N9i n.r:ofli rluM1g biefn hc'{ic !11(111") tac
dv.ng di~u bO Ty Vi, ich khi th~g dudng. Ttj Ty Vi khi bu, sot
n6ng, ra mo hoi, d:au da.u, s<;J l~nh, thieu khi, an kem, m~t moi,
iuai l~t reu luai trfug, m~ch bu, thoat giang, sa tu: cung, sa d~
dAy, ta ly lau ngay. Tuy thang B~ trung ich khi ttj nhi'eu chung
b~nh nhung goc b~nh la do trung tieu khi Ty Vj hu nhu(Jc, trung
khih~ham. . .
Cd che' b~nh ly Ty khi hu: nhu:qc can cu cac nguyen tic dieu
.ttj "lao nhQC thi lam cho am" (lao gia on chi) "hu·nhu'.QC phai b6
duang" (hu gia b6.chi) "b~nh hq. ha:zn.-phai thang cit' Cham gia cti
chi). Trang phudng thu6c dung Hoang ky ng9t· ~m ich khi lam
quan b6 trung ich khi, ·thang dttdng co bi~u . .Chuc nang Ty Vi
chin hung~ thi v~n ·hoa binh thuong, an uong tAng tie1: thi cac
chung h~ ham het. Trung khf sung vuqng~ th'i eel bieu vung
vang he't ra mo hoi. Dung Nhan. s3:m d~i ho nguyen khi, B~ch
tru~t ki~n Ty trfl: thip, Chich cam thao di°eu hoa Ty Vi,· ~ieu hoa
cac vi thuo'c lam than. Phoi h<;Jp Hoang ky, Cam thao, tang
• I •
nang I1tc b6 Ty ich khi. T5' khi _chu th~ng phat., do hu nhuqc
trung khi ha ham, dung Thang ma, Sai ho thang cli khi h~ ham.
Tha.ng ma thang khf thanh duong.Dtiong minh, Sai ho thang
123
HOI DAI> VE DONG y

thanh khf Thieu dud~g. phoi h<;lp Sam, Tru~t, Ky, Thao b6 khi
thang duang. Do cac vj thuoc b6 thuong hay ne tr~, hoa hoan
dung Tdi.n bi ly khi hoa Vj, chong ne tr~. Khi hu thi huye't hu,
dung Dudng qui duang huye't di'eu hba vinh, h1_3.n cha' tfnh on tao
cu.a cac vi thuoc, hon vi phoi h<;lp lam ta su. .
Phudng·thuc phoi h<;lp l~p phudng £hang B6 trung fch khi c6
ba d~c di~m:
- Ph6i hr;,p thruJc h<f khf thang de: Phttdng thuoc ttj cac chung
b~nh do Ty khf hu nhu<Jc gay ra, do d6 ~ung·thuoc b6 khi lam
chu du<Jc, dung li€u cao. Trung khi hu nhti!Jc ham h1_3., tren Cd sd
dung thuoc b6 khi phoi h<Jp thuoc .thang d€ lfeu nho. D6 la hinb .
thuc ke't clu cd ban cu.a phudng thuoc. Can cu nghien cuu lam
sang, thang ·B6 trung ich khi tac d1,mg hung pha'.'n tu'. c1,2ng, cd
hoanh, ne'u ho 'Thang ma, Sai h6 thi hung pha'n khong duy tri
lau, neu chi ·dung Thang ma, Sai h'o thi !.{hong c6 tac d\lilg hung
p.h (n. Nhu v~y srf. pho'i h<Jp thuo'c b6 khi viii Sai h'o, 'Thang ma la
ta't ye'u h<;lp ly.
- Phoi hr;,p thuoc: btf khf ,:a bo' huyei: Khi.huye't c6 quan h~ giup
nhau sinh h6a (tu sinh) ton t~, khi hu'. d§.n de'n huye't thie'u, do
do su: d\lilg Dudng qui b6 khf sinh huye't.
- Pho7 h<Jp rhuoc bcf kh{ \'Q ha11h khf: Khi huye't tro:qg Cd th~
phai v~ hanh thong sU:ot, cac 101_3.i thuoc b6 hay ne tr~ do do phai
pho'i h<Jp Trlln bi hanh khi thong lgi khi cd, cMng thuoc b6 u tr~.

7-77. Giai. t~ch Cd che "cam on nang tru nhi~t" cu.a


thang B6 trung ich khi nhu the nao? Tr~n lam sang can
cu S-ri·dlplg thang nay nhu'. the nao?

B6 trung ich khi thang ttj cac chung khf hu phat sot, "cl1_3.i
di~n cho lol_li thuoc ng9t a'm tac d\Ulg tru nhi~t" .(Cam on nang
124
tru nhi~t).Ch~ng khi hu: phat nhi~t, do lao nhc;>c t6n thudng
trung khf, Ty Vi khi hu gay ra. Do d6 d~g thuoc ng<;>t am ich
khi tru nhi~t. Can cu ly lu~n nduong hu thi l(.lnh hen ngoai, am
bu thl n6ng ben trong', "khi hu: la hoa" "khi hu: thi~u la han,,_
Do'i vai chung khi hu t~i saa phat nhi~t, t~i sao thuoc ng<;>t am
tac dv.ng tru nhi~t,_ xua I?,ay giai thich khac nh8:u. T6ng hqp l~i,
c6 th~ khai quat nhung y kien d6 nhu: sau: .
I. Ty Vj klii hu, Tam hoa ~ung dot ben trong: .An uon·g khong
di'eu dQ, Ty Vi hu b~i, that tmh lam t6n thudng nguyen kru,
Tam hoa d:9c thinh.. Ty Vi khi bu, Tam hoa thua tha, do do phat
nhi~t~ Ty Vi khi hula chinh, Tam hoa thinh la thu ytu. Do do
dung thuoc ng9t &m ich khi d~ bBi b6, khi sung vuqng thi hoa
khong thua th6, nhj~t lui. .
.
2. Ty V! hu nh~{J'c, dm huye~ bat tuc:
- Huylr hu ph&t nhieft: Do an µong, lao nh9c lam t5n thue1ng
Ty Vj, kh6ng sinh hnyet, huyet ·hu thi phat sot, nhi~t lam hao
khi nen k.hi bu. Can cu ly lu~n "Ty V1 khf hu khong th!ng phat,
am hoa lam tan .thudng khi. Dinh huye't t6n thudng n~ng, dinh
khi khong du:c;c vinh nhu~n, am boa thjnh> trong huye't c6 ph\lc
hoa, dot n6ng hang ngay, tan thttdng khi huye't, huye't hu Tam_
khong du<Jc nuoi du:ang, sinh phien lo~n. Do d6 phai dung vi
thuoc cay ngot . hoi am sinh dudng khf,. dudng sinh thl. am tniong
("N<)i ngogi t/11r{//1R biefn hogc lmjn'') thi nhi~t lui".
- Am Jiu phat 1iliifr: Do khi n~yen dudng hu nhuqc, Ty Vj
khong ki~n v~n, dudng t6n lien l1=1y de'n am, ~m bu sinh nhi~t,
ban ct dttdng, tieu d am. Do d6 dung thuoc ngQt a'm h6a dudng _ttj
ban, dudng sinh thi am truong, am m~nh thi het nhi~t.
3. Ty Vf khi hu kiem n~d!Ji cd!7l: Chung b6 trung 119i _thuong
nhieu, ngo~i cam it, ~hi can on b6, ~ong can phai phat tan. Do
125
HOI DAP VE DONG y

thtt, neu dung phuong nay Ngii vj se thu liem ta khi khong phat
tan ducJc. Tu Hoi Khe n6i: "Sau khi thi't lam_t6n thuong, dung
phudng nay bao t'on tan djch, lchong phai la thuo'c ttj th11 ta, ne'u
dung ttj b~nh cam n§.ng la sai 1~m Ion". Do d6 phudng nay ttj
du chung b~nh cam nfug, tan djch, khi t6n thuqng, d6 la d~c
digm bi~n chung chu ye'u. Hi~n nay thuong che· -thanh d~ng
thuoc tiem t1nh n1~ch ho~c tiem help thjt trj ma't nuoc n~ng, hu
thoat choang tac_d1:1ng nhanh. Thuoc tac d\illg tang cu:ong co bop
co tim, .di'eu chinh, ning cao huye't ap, duy tri 6n djnh tang sue
, . ,
rn~nh cu.a tim, tang nang l~c ~d tim, chong. tinh tr~ng thieu oxy
do Cd tim suy nhu'.<JC va qua trinh chuy~n h6a dU'.ong, di'eu chinh
cac ch.uc nang. cd th~ ho~t ~9ng binh thucJng_. · .
·So.. vdi Sam ph\1 thang ca hai phudng aeu ·tac d\J.Ilg ttj
~

nguyen dudng hu ton n~g. Tuy n hien giua ·hai phuong. c6


nhung d~c diim khac nhau. Sinh m~ch tan ich khi sinh tan dich
li~m dm cam mo hoi, ttj tbu: nhi~t t.6~ t hudng am, khi, tan djch,
-Sam ph\1 ·thang ich khi h6i dudng cuu thoat, chu ttj duong khi
d~ hu, khi thoat, tam 11:tc suy ki~t, ~nh tinh ~ghiem trQng, tho ye'u,
tay chan lq.nh, ra ma hoi l:µih khong cam, m~ch nho muo'n tuy~t.

7-79. T,i sao n6i Tu v~t thang la phuong thuoc bl


huyet di~u huyit? Phudng phap xii phudng ~6 y nghia gi?
Tu v~t thang (''Thai hinh /111¢ dan hoa tl C1:fc phuong") tac d1:1Dg
b6 huyet di~u huyet, ttj vinh huyet hu tr~, s!c mJt vang 1i°a, ·moi
nong triing b~ch; ch6ng_ m~t hoa mAt, kinh nguy~t khong deu,
ht(fng it, I~tt hanh kinh dau b\}ng, cha't iuoi l~t, m~ch huyen teT
te
ho~c sap.
Tu v~t thang l"a phuong thuoc tieu bi~u ttj huye't hu, u tr~,.
tr9ng tam la dtiong huye't, di~ huyet.- Ve m~t sinh ly·Can chuc

128
Phudng·t~
n~ng ta:,1g ?uyet, chuc n~g huye't la nhu nhu~n , khi ho~t dQng
th1 huyet tu Can ra cd the, chan tay cac ccJ quan d~ nuoi dttong·
khi tinh thi mau ch~y ve Can. Kha V~g Ba n6i: "Tam ch~
huyet, Can tang huyet, bB huyet nhcJ Tam, di'eu hoa huyet· nho
Can, phuon g ru: v~t thang vua h6 huyet, vua di~u huyet, thuong
dung trt cac b~nh ve huye:t. Thang Tu v~t gia giam co th~ gia
giam bien h6a ttj nhfeu b~nh ve huyet, chu yeu c6 sau loai sau:
- Tri chztng huyet lur: Can cu ly lu~n: "Huye t khong th~ t-g
sinh ·phai nho vao khi VO hi~h dung Tu v~t thang them cac vj
1
',

b6 khi sinh huyet nhu Hoang ky, Nhan sam (Thanh du thang),
Tu v~t them Hoang ky, Cam thao, Nh\lc que (Song hoa ~m).
..
- Trj chung uhuytr: Can cu ly lu~ huyet hu hay tr~, dung Tu
v~t thang thell1 thuo'c ho~t huye't d~ duong huye't khu u. Tu v~t
them Dao nhan, ~ng boa ·(Dao h'ong tu v~t thang) , Tu v~t them
Sai h'o, Cat canh, Nguu t~t, Cam_thao, Dao nhan, lfong hoa, Chi
xac C-H~yet phu t~c cr.thang) . .Tu v~t them Dao nhan, Ifong
hoa, Nga tru~t, Nh\lC que', .MQC thong, Hudng ph\)., Cam thao
.. .
(Quak y am).
- Trf eek ch(m~ ramau: Tu v~t them A giao, Ngai di~p, Cam
thao (Giao ngai thang) tac d\lng on kinh c!m ma~, _bang l~u,
kip.h nguy~ t qua nhfeu, dau b\lng ·duoi, d9rig thai.
. .
. - Tri lwvet hu kiem han: Tu vij.t thang th~m Ngai di~p, Hudng
. ph\l (N~a.i ~h\l noan cung hoan) tac d\l,ng ·.ba huylt ~m tu: cung!
Tu v~t thang them Nhl].c que, Ph\l tu (Que' phl}. tu v~t thang) bo
huye't, tang b6 dudng kh.i, Tu v~t thang th~m. A giao, Ngai di~p,
Dinh hudng (Dinh.hudng giao ng~i thang) b5 huye't tan han.
cam,
- Tri lmyer J11r'hief/; nhift: Tu v~t them Hoang Hoa.rig lien
cTu vat CAm lien thang) tac d9ng b6 huyet thanh nhi~t, Tu v~t
them .Hoang cam~ ·Hoang lien, Phong phong, Son chi (Sinh dia

129 .
HOI DAP VE DONG y

cam lien thang> tac dlJ.ng thanh nhi~t tru phong, mat mau. Tu:
vat then1 Hoang c'arn, Hoang ba, Hoang lien, Dan bL Tri n1~u, A
giao, Huong ph\l: Ngai di~p, Nguu t~t, Cam thao fTien ~y im)
lac dlJ.ng mat mau d1eu kinh, ttj hanh kinh truoc kj1• .
- Trf lmy,;i /11r hi~;P plwng: Tu v~t thang them Phong phong,
B~ch tru~t, Thien mon, Chich thao, Nguu tat 'Qui 'khung bo
huyet thang) tac d\lng duong huye't trii phong, than h cjan, sang
m~t, Tu V?t thang them Phong phong, B~ch chi. Te· tan~ Cao
ban (Dudng qui dja hoang thangl tac dlfng b5 h~yet duong Can,
khu phong chf>ng kinh ·gi?t. Tu v*t them Huyen sam, Thu 6 1

Hong boa, Dan b1, Cttdng tam, B~ch t~t le, Cam thao (Dia hoang
tan l tac d\lng duong huyet nhu?n tao tru phong chong ngua.
Nhu V?Y Tu v~t.than g gia gianr·bie n h6a tac d9ng ho huy6t,
tan u, trii phong, c§.m ma.a.. trj nhi'eu lo~ b~nh f4t. Do dcl n6i r~ng
Tu V?t thang la Cd sd cua ca~ phtidng thuoc b6 huyet dieu huyet.
Trong phu'.dng thuoc dung Th\lC dja boang 1am qua.n tu an1
duong huyet, dung B~ch thu9c duong huye't" li~n1 am lam th§.n,
Dudng qui b6 huyet ho~t huyet, la thuo'c .dfeu kinh ciia ph\l
khoa, Xuyen khung ho~t huyet hanh khi, · ]a khi dtiQc trong
huyet du9c, lam ta su. Do huyet bu hay u tr~, m~t khac-thu oc
bb huyet Th\lc dja, B~ch thU(Jc thuan am hay u tr~, do do dung
Duong qui, Xuyen khung duong huyet dieu ~hi. tang cu:ong v~n
hanh thong l9i. Phoi h<Jp cac vi . thuoc bf> huyet- di"eu huyet, tri
cac chung b~nh v·e huyet.

7-80. P-hudng thuo'~ Duo~g qui b6 huy6t thang, Hoang


ky dung Heu cao c6 y nghia gi? Phudng nay so voi B~ch
h6 thang, Tu v~t thang c6 di~m gi giong ~~u, khac nhau?
Duong qui bf> huyet thang ("Nrjj ngoyi 1hu,mg hi{·n ho~ic l11~i11")
tac d\lng b5 khi sinh ·h uyet. t.rj lao nh9c n9i thttdng huye't hu
130
Phud ng t~

phat nhi~t . Tri~u chun g m~t nong da h'ong, phien khat, mach
hong d?i hu, tr9ng an vo ltjc, ph9- nu hanh kinh, sau sinh huye·t
hu phat sot, dau dau, m~t moi ho~c ung nh9t sau khi VO mu lau
lanh. Tron g phuo ng tr9ng dlJ.ng Hoan g ky b6 khi Ty Phe, h6 trq
Dudn g qui hoa dinh ich huye t, b6 huye t sinh huyet~ Phud ng
thuoc tac d1=1ng b6 huye 't nhun g Hoan g ky dung lieu cao gap nam
Oudn g qui do ly h\~n "khf la tho'ng soai huye t, huye t lam~ cua
khf', chun g huye t thoa t thuon g kem theo khi thoat . Do am
huye t hu t6n n~ng , d';tdng khi khon g co ch6 cu tni: hu dt.tdng
phu vi~t ra ngoa i do d6 phat sot. Tuy huye t hu la chun g chu
yeu, nhun g huye t huu hinh thu9c am, khi vo hinh thu{k dtion g
theo nguy en tat. '~huyet huu hinh khon g t\t sinh ra duQc, phai
nho vao khi vo _h inh". Do do trong phttd ng thuoc tr9ng dl:lng
Hoan g ky d~i b6 khi Ty Phe, tu b5 nguo n sinh huye t, khf vu9ng
thi huye 't sinh, tuc dudn g sinh am trudn g. Phoi h«;tp Drtdn g qui
bf> huye t hoa dinh, lam cho kh_i huye t sung Vt1(1ng, am dtidn g
dieu hoa thi het nong sot. .
Chun g huye t bu phat sot nay so voi chlln g B~ch h6 thang co
nhun g di~rn giong nhau , nhun g chun g B~ch h5 than g ttj kinh
Dudn g minh ta nhi~ t thinh , tan djch tin thudn g th'-:fc chun g, co
'ca.c chun g tr~ng so't cao, phi~n k.hat, ra mo hoi nhieu , m~ch
hong d~i ho~c ho~t. sac. Dudn g q~~ bd huye t thang ttj chth1g lao
nh9c t6n thuo ng khf huye t, ph(en khat ua uong nong , m~ch
hong d~i, hu, tr9rrg an vo ll:fc, do 1a d~c diJm bi~n chun g khac
nhau . Ly Dong Vien n6i: &;Huyet hu phat· sot chun g giong B~ch
h6 thang duy tn~ch khon g tni:on g thtjc la di~m khac nhau , neu
dung lam B~ch ]:16 than g ta't chet''.
Duong qui b6 huye t thang va Tu v~t thang deu _la thµoc b6
huye t. dtmg trj chun g huye t hu, nhun g Ttt ,·~t thang tac .d \lng
bo huye t di"eu huye t. tii dinh huye·t hu tr~ dan den kinh nguy~t
131
RO I DA P VE DO NG y

kho ng deu, lu~ng it, ma u l?t, han h kin h


dau b\ln g, ch6 ng m~t
h'oi hqp, m~ch te...B~nh chu ye"u do huye't hu u tr~, d~n g Th\lc
d~a , B~ ch thuc;,c, Du ong qui , Xu yen khu
ng b5 huy e't die u huy et
hanh khi. Do ngu yen khi kho ng tho~t, do do kho
ng dung Hoang
ky. Du dng qui b6 huy et tha ng b6 khi sin h huy
et, ttj huy et hu
pha t sot . Do khi the o huy et tho at, neu dun
g lo.µ thuo·c b6 am thi
huy et kho ng th~ sin h m9 t each nha nh ch6
ng, do d6 pha i tr9ng
d"9-ng Ho ang ky b6 khi sin h huye"t, do la di~m:k
hac nha u cu.a hai
phudng thuoc.

7-81. Pb ~d ng thu c xu ph ud ng Ch ich cam


tha o tha ng
coy ng hia gi? T~ i-sa o -1~ trqng d¥ iig Sin h ~a va
dung
rdQ U d~ sic ?

Ch ich cam thao tha ng ('Thu<mg hdn lu~n")


con _.gQi la Ph\lc
mclich tha ng_tac dtµ1g tu am ph1:1c m~ch, ttj
m~ch ket d~i, hoi
h9p. Tro ng phuctng thu oc dun g ·Chich cam
thao lam qua n ng9t
am fch khf bf> Ta m khi hu nhuqc; "thong kin h m~ch.
lQi khi
huyet" ("Danh-" hief t h.tc") chu yeu la tac d\ll
lg ph\lc m~ch, dung
Nh an sam d~i b6 ngu yen khi Ty Vi, ich khi
, sln h tan djch, D~i
tao kh Ty, h6 trq· ngu'on sin h h6a , Sin h dja , M~
ch mo n tu Th~ n
du:ang am, A gia o, Ma nha.n nhu ~n tao , Qu
e' ~hi on· tho ng kin h
m~ch, vao Tam trc;s dudng, ho trc;, Nhan -sam ich khi tho ng kin h
rn~ch, phoi hqp Que' chi, Cam th.ao cay
ng9 t h6a dttong, Sin h
khu dng on han h duo ng khi , phoi h~p D~i
tao di'eu hoa din h v~,
dun g ru9 u sic tan g cucJng hi~u l\{c tho ng kin
h m~ ch. Cac vi ph6i
h<Jp tac dl;lng nhu ~n ma kho ng tr~, on
ma kho ng tao , giu p khi
h uye t sun g Vl.iQng thi cac chu ng het.
Trong phu:ong thu oc su dl}.Ilg Sinh dja hoang
lieu cao co hai
y nghia rlt Ion. Mqt la chu ng nay khi huyet suy
. - nhuqc, do do
132
Phudn g t~

dung Dja hoang tu am duang huye't. Ta Ly Van n6i: "Trang


phudng Chich cam thao thang, Dja hoang tac d1:1ng nhu~n gan
xudng kinh m~ch" , hai la tac dl;lng "Dia hoang tru han nhi~t
tich t\l, chong dau nhuc be
tic,, ('Than 1uing hdn rhdn kin/,") "Dia
hoang tac d1:1-ng bB ngu t~ng n9i thudng htt. t6n" thong huyet
m~ch ich khi h;tc" ("Danh y hieft l~1c"). Do d6 trong phttdng Cbich
cam thao tha ng tr9ng d1:1ng Dia hoang chu yeu tac d1=1ng thong
be tAc, X1t ly thong kinh m~ch. Kinh nghi~m cho biet doi voi cac
chung b~nh ngoan co, b~nh kh6 dung Sinh dja khong hi~u qua
do lieu luc;,ng khong ·du. Neu dung li'eu 45-60g thi doi vai cac
chung b~nh ngoan co,
b~nh kh6 se hi~u nghi~m .
m6i thu
Ve phu'.dng phap ·S~C thuoc, thucJng dung ru'.(::Ju nu:oc
m9t ntla (ru~u bay phan nuac tam ph'an) d~ siic, hi~n nay phan
Ian dung ru<Ju. Ru<Ju tac d1:111g thong hanh huyet m~ch, din
thuoc di len. Ngoai ra rnqt s6 nguoi nh~n xet rAng Dia hoang,
M~ch m6n dung ntQu sic .thi tot hdn. Duqc ly h9c hi~n d~i
nghien cuu cho thay ruqu la mqt lo?i dung moi tot, c6 th~ hoa
tan chiet xuat nhieu lo~ ho~t chat. Do do sac phuon g Chfch
. . ,

cam thao tbang nen them ru<111 de sac.

7-82. Trong "On b~nh dieu bi?n" gia giam Phl;lC m~ch
thang trj nhung chung b~nh gi? So voi each d\Ulg su
trong "Thu<Tng hdn .IUJ!.n" c6 di~m gi khac nhau?

Trong "611 hfnh di?u bir11·· dung Ph\lc m~ch thang gia giam
tac dl;lng tu am thanh nhi~t. Ttj sau khi bi on b~nh Th~ am hu
Wn, chan am kho ki~t, ta khi it, bu nhu<Jc nhieu. Tri~u chung
sot n6ng, m?t do, long -l;>an chan ban tay n6ng. mi~ng kho h.ioi
rao, .n~ng thi rang den rnoi. nut ne, m~t rnoi u tai, m~ch hu d~i.
133
HOI DAP VE DONG y

On b~nh de lam t6n .thtidng am, cac b~nh phong _on, on


nhi~t, on d9c1 on dich, dong on... lau ngay kh6ng lanh, xam nh~p
h~ tieu tan thuong Can Th?n am. Do do sau khi bj on b~nh,
xuat hi~n tri~u chung am hu. Neu ta nhi~t khorig giai, chan am
n1uon ki~t, ta it hu'. nhieu. Phudng phap dfeu tri la dung Ph\lc
m~ch thang nh9t nhu~n bao t6n an1 djch, tu am l~i hti:_nhi~t.
Neu khong kip thoi dung thuoc, am bu khong thu liem duong:
dudng khi thoat, b~nh tinh nghiem tr9ng.
Gi~ giam Ph'=1c m~ch thang do Ph1=1c m~ch thang trong
"Thudng hdn lzc{in" bien h6a ra. Ph\lc m~ch thang tac_ d1=1ng ich khi
duang huyet, tu am phvc hoi m~ch. Gia giam ph~c m~ch thang
chu tr9ng tu: am duong_di.ch, lam cho am djch .sung VU'.<jng thi .
het nhi~t. Do ch~ng nay khong c6 hi~n t u~ng khf bu nhi'eu, do
d6ho Nhan sam, Que chi, niQu, Sinh khudng them B~ch thu(1c
tang cuong tu am lui nhi~t, b5 huye't. nhu~n tao. Tu phuong
thuoc b6 am dudng bien thanh thuoc tu am ducJng-huyet bao ton
tan dich. Do d6 tac d\lng tti duong an1 dich m~nh hdn Phvc
m~ch thang, cong d\1,ng ich khi ph\lC hoi m~ch yeu hdn Pli\1.C
rn~ch thang. Lam sang ttj chung h5i h9p, ·m~ch ket do khi huyet
hti dung Phv.c m~ch thang. B~nh nong lau an{ ~i~h tdn thudng
rn~t do, luai do, it reu dung Gia giam phvc m~ch thang. Ngo_
Cuc Thong n6i: ''Tr9ng Canh tri b~nh thue5ng han n1~ch ket d~i,
. dung Sam, Khuong, Que, Tao b6 dudng hoi phlJ.c ~~ch. On b~nh
duong khang am hu, khong th~ dung thu6c b6 duong. Dung phuong
phap c6 ma khong chlp n~ phuong, cac nha y h9c phai phan biet".
. .
7-83. Phudng p~p pho'i hqp thuo'c ciia Ll}c vj cqa hoang
hoan co y nghia gi? Phudng phap gia giam nhu the rtao?
L\lC vj aja hoang hoan ("Ticii, 11!,i clr({IC ch(mg tn,ri· l./lt_Ycii'') do
Kin1 qu5· th~n khi hoan bo Que, ~h\l tit 1na thanh._ Nguyen
1:34
Phud ngt~
phuong thu6c ..trj t:.~ en, ..qua s~ hai ~cit tie·n~, tin rnon kh6 ,Ii'en,
sllY nhti<}C, mat nh1eu trong trang sac m~t trang b~ch ... H~u the
di;ng tr1 Th~n a1:1 bat tuc lung dau, ch6ng m~t u tai, ra mo hoi
trf1m. di tinh, tien du:ong, cot chung trfeu nhi~t, long ban chan
biln tay n6ng: rang lung lay, ti~u ti~n d\lc, luoi do, it ·reu, m~ch
te sac ...
Can cu nguye n tic l~p phap ''tinh bat hie, dung vi d~ b6'',
"1nn1 rn~n h tln\y d~ che' dudng quang " tr9ng d1J.ng Th\lc dja
hoang ng9t am vj h~u tu am b5 Th~n lam quan - Can Th~ cu.rig
chung nguon goc, tinh huy~t c6 quan h~ tudng sinh ldn nhau.
Am }ni nhtiQC lam cho huyet suy giam, dung Sdn thu nhlJ.C chua
,\m on lien1, du:ong Can tu Th~n-; ·s1iJTtinh, ttj ca At Quy. Ty la
goc h~u thien, tac d\lng nuoi duong tien thien. Trucin g Tr9ng
Canh d~y: "Nguo i dung th.uoc b5 Th~n gioi, phai tlm o Ty Vf' do
d6 dung Son du<Jc b5 Ty fch Th~n co tinh, Ty khi m?nh th1
nguon sinh h6a day du. Sa.ch "Thcinh phuong rifn d~k" viet: "Nguo i
ta
xu:a dung phep b5. t:it kiem ta, khi:L ta thl b6 Th~:n die l~c".
Do V?Y trong phtidn g thuo-c sti d1J.ng thuoc b6 li~m thap, ne tr~,
·di:tng Tr?ch tii _tham thap trQc d Th~n, dung _Dan bi thanh hu
. hoa, Ph\lc linh tham thap. Trong phuctng thuoc ba vj dong ba vj
md, d11ng thuoc c6 dong c6 ma, 1a hQp d~o ly tv nhien. Phudn g
thuoc tri Can Ty. Th~n ma chu yeu b5 Th?:n am, Th~n am sung
Vl.ic;>ng thi hu nhi~t be:t, cac b~nh lanh.
Doi voi chung am hu phai cam kY. dt1ng thuoc d~ng tao
tham lqi, tranh t6n thudng am. Tuy nhien trong phudn g thuoc
Thl:lc dja, Son drl<;Jc, Sdn thu ha vi thuoc bf>, Tri?-ch ta.: Dan bl.
Pht;ic linh ha vi ta, d~t ffi\lC dich b5 ma khong tr~, khong li~m
ta. Trinh Chung Linh noi: "Ly troi dat la c6 dong tat co ma, ne'u
b6 khong c6 ta, ta.·kho ng c6 du(jng ra. Trong phuon g thuoc Tht;ic
dja bi b6 Th~~ ~huy. ta't phai dung Ttl~ch ta tiet tr9c khi. di1ng

135
HOI DAP VE DONG y

Sdn thu ·on sap kinh Can, phai dung Dan bi thanh ta
Can hoa
lam ta, dung Sdn dl.iQC thu nhie'p kinh Ty, tat phai SU d\lng
Phuc linh tham Ty thip d~ di'eu hba" C'Y phucmg lwjn"). D6 la su
d\l~g ha b6 ba tache uoc h6 ·trg Ian nhau_ tac dv.ng liem ma
thanh, ba chinh khi ma khong luu giu ta khi. ~ -
Nguyen tiic quan tr9ng cu.a phep b6 1a b6 i~h khong quen
trii khi.t ta khL Trong phudng thuoc dung ba ta la cham chuoc
chung tieu d~ l~p phudng. Chung ban la Th~n.. am bdt tuc, do htt
nhuQc phat sinh cac chung nhu nQi nhi~t, tieu ti~n lam ijch 'J.a
chung tieu. Trang phu'.dng thuoc dung Ph1:1c linh, Tr~ch ta l9i
thuy thong ti~u, tru khtt th~p tr9c ttj ti~u ti~n lam }ich, Dan bi
sd truong thanh hu hoa, thanh n9i ~hi~t. Neu .truong h<;1p Th~
am hu la chu ye'u ma tieu chung khong ro, thi giam ·Tr~ch ta,
Dan bi, Ph\1~ linh.
Ll;lC vi dia hoang hoan la phuong thuoc b5 am Cd ban, cac
phuong thuoc b6 Th~n am khac tren Cd Sd phu'.dng nay bien hoa
ra, nhu ·cac phuong thuo'c sau:
- L1=1c vi them Tri miu, Hoang ba (Tri ba dja hoang-hoan} tu·
am giang hoa, ttj am hu hoa vu~ng, cot chung trfeu nhi~t, ra rn'o
hoi tram,
. di tinh, mach .
. xich huu htc.
- L\lc vj them Cau ky tit, Cuc hoa (Ky Cuc di.a hoang hoan}
tu: o5 Can Th~, sang mit, ttj Can Th~ am hu, miit mo, sap
·dau.
_- L\lc vj them Ngii vi (Do khf hoan) tac d1=1~g n~p khf binh
suyen ttj Th~n am hu suy~n, m~t do, nae c9-t. ·
, ~ -~\le vi, them M~c~ mon, Ngu vj (M?ch vj dja hoang hoan,
Bat tien truop.g th9), tac dQ.ng tu am liem Phe·, tri Phe' Than am
hu, ho dam c6 ma.u, d~o han tri~u nhi~t, di tinh, ho~t tinh.: .
. -. L~c vj them ~udng bo, Tu th~ch,~gii vj <Nhi lung t.a tu
ho~nJ tac d1:1ng tu, am thong khieu, ttj Th~n h'u. u tai, die'c tai,
chong m~t, boa mat...

136
Phudngt~

7-84. C6 thii n6i phudng Ta qui lm b-5 ma kh6:ng ta


}thong? Phuong nay va L\lc vi ~a hoang hoan, D~i b6 am
boan co di~m gi giong nhau, khac nhau?

Ta qui ~m (';Ccinh Nh<:1-c _loan thd') do ·L1=1c vj dja hoang hoan


giam bo Tr~ch ta, Dan bll them Ngii vi, Cam thao ma thanh.
Chu ttj Th~n am bat tuc phat sinh
dau lung moi _goi, di tinh,
d~o ban, mi~ng kho h9ng rao, luai do, m~ch te sac...
Tr~ch ta: tac d1:1-ng tham lc;,i thap tr9c, Dan bi thanh ta Can
hoa. Ta q.ui lm dung ttj chung hti nhi'eu ta ft do d6 khong dung
Dan bi, Tr~ch ta ma them Cau ky tu:, Chich cam thao. Cau ky tu·
tac dl;lllg b5
dudng, tri·Th~n duong Can, thu~ng dung ttj chan
am Can Th~n bat hie, huyet hu. Pho'i h~p Th1=1c dja, Cau ky tang
cuong nang lgc ~u am dua~g huyet, Chich cam thao ich khi ki~n
Ty, phoi h_~p Sdn duc;,c, Phl_lc 1inh tang cuong nang 11:"lc ki~n Ty,
di'eu hoa trung tieu. . Ty
Vi m~nh, thi tinh ., c6c dtic)c ban
., hoa., thuy
ho' nuoi··duon-g tin~·tien thien. Do do Ta qui am bo ma khong ta,
tri chung h u nhi"eu ta it, do d6 ho Dan bi, Tr~ch ta, them Cau
ky, Cam thao tang cuong nang l~c tu b6.
Ta qui ~m va L\lc v.i dja hoang hoan deu la thuoc tu b6 Can
Th~. Tzi. T~ am hu: dau lung, di tinh, ch6ng mlt, hoa miit,
te
m~ch sac... Hai phudng thuoc c6 ·nhung di~m giong nhau, nhtt
L\lC vi dja hoang hoan Sli dvng ba b6 ba ta c6 dong c6 md, tac
d\lng thanh b5, duc;sc 11:"lc hoa hoan, ttj am hu co boa. Ta qui ~rri
khong dung phep b6 ta dong mcJ, c6 d6ng khong mo, ma dung.
thuoc thu'an b6 tAng cucsng nang l~c tu am. Ttj Can Th~n htt t6I_1
huyet htt khi nhuqc. Trong phudng dung Th1=1c dja tu am, Cau
Ky, Son thu nh1=1c duong Can huyet, Ph1:1-c linh, Sdn du:gc, Chich
cam thao b6 ich Ty khi, adn thu'an thuo'c lam m~nh thiiy. Do d6
. . vi. lam· thuoc lam manh
tien nhan n6i:. "Luc . thiiy che hoa, Ta qui

137
HOI DAP VE DONG y

la thuoc nu6i ·nm ham m(>c'\ "L\1-C vi tri trong hti c6 thap nhi~t.
neu thuan hu khong dung Tr~ch tad~ tiet, Dan bid~ thanh-chi
dung thuoc ng9t binh bfi,,_
D~i b5 am hoan ("£Jan /du? tcim phc1p"). Can cu nguyen ly '·am
thu:ong b§t tuc, dudng thubng huu du" d~ l~p phudng tu am
giang hoa, tri Can Th~n am hu, hu hoa hoc len cot chung trieu
nhi~t, df:}.o han ho hen ra ma.u, non ra mau, trfeu nhi~t hay q6i,
dau goi dau nhuc, h.toi do it reu, m~ch xfch sac huu l~c...
Phuc,ng thuc:fo chu trj am hu .hoa vuc}ng do do dung Th1=1c dja,
Qui ban ct~i bf> chan am, dung Hoang ba, Tri n:iiu thanh tie't
tuong hoa, lam cho Th~n am m~nh d~ che hoa, _tuong hoa giang
thi khong tan thudng chan am, cac m~ch chung b~nh d~u bet.
Phudng nay cong. d\lng tu am giang hoa m~nh hdn Ta qui im.
B~nh nhan Ty Vi hu nhu~c, an it, d~i ti~n long ca:m dung.
N6i chung ba phuong thuo'c d'eu c6 tac dv.ng b5 am, nhttng
D~i b5 am hoan m~nh nhat, Ta qui ~ ye'u hon, L1=1c vi dia
hoang hoan yeu nhtt. Tac d\lilg•.giang hoa thi D~i b6 am hoan
m~nh ·nhat, Lv.c ~ dja hoang hoan thu nh1, Ta .qU:i ~m ye:u nhat.

7-85. Bat vj hoan co phai la thuoc ha ·dudng khong?


Phuong·nay va Thoi Tltj bat vj hoan co moi ,iuaµ ·h~ nhu
thenao?
Bat vj hoan ("Kim qui y°eit lit{tC") dung thuoc b6 am gap muoi
Jan thuoc b6 d~ong. Tuy nhien nhung nam gan-day ph~n nhieu
' ~

cho rang Bat vi hoa.n tac d¥ng on b6 Th~n dU:dng ttj ~ n dudng
.

hu nhuejc. Can cu quan di~m nay d\ta lren ly lug.n cu.a Trudng
Tr9ng Canh '"nguoi b5 dttdng gioi, tat t1m dtlong trong an1".
Trong phu:ctng thuoc. thuoc b6 dttong rat it. chi chie·m m{>t phan
nuioi. Trong Jam sang muo·n ho Th~n ch.idng t,tt phai them thtu'>c
138
Phud ngt~

bb duong nht1 B5 cot chi, Ba kich thien , Toa dudng, neu khong
thi khong hi~u qua. Theo ly lu~n cua "Kim quTyei, /uf!c" va can cu
ph6i hQp phtio ng thi Th~n khi hoan tac ch1ng on b6 Th?n khi.
Ve m~t sinh ·ly, Th~n la t~ng thuy hoa, tang chua _c han am
chan duong , chu trl chuy ln h6a trao dBi thuy dich. Th?n due1ng
nung do·t. Th~n am thanh Th?n khi, th~ la thuy, 'd\lng la khi h6a
cu.a Th~n khi. Ve phud ng di~n b~nli ly, Th~ am Th?n due1ng hu
deu anh huang qua trlnh trao dBi thuy djch cd th~, phat sinh ca.c
chung b~nh ti~u ti~n khon g l9i ho?,c ti~u ~~n qua nhfeu... Do
Th~n dudng hu, _lam cho Th~n khi hu, do d6 phudn g phap di'eu
tri chu ye'u la on h6a.
Th~n khi. .
. Nghie n .cuu. v'e each l~p phudn g thuoc Th~n k.hi hoan tr9ng
d1:1ng Th~c dja, Sdn thu, Sdn du<1c tu am b5 Th~n , dung Nh\lc
que, Ph~ tit, on·Th ~n h6a khi, thuo'c b6 am gip muoi fan thu6c
ba duong, chu ye'u "lay Thie'u hoa sinh khf' (lay y trong "Am
durtng (mg •flfr/11g cf~i lutjn" cua 'fo Van). Neu dung thuoc b5 dudng
nhi'eu, SQ thuo'c on tao cay tan qua muc, phat sinh .hi~n tugng
"trang lioa an khi" (tran g boa th\lC khi). Do d6 tren Cd so neri la
thuoc b5 am, -dan d'an sinh boa va T~?n khi, do d6 moi d~t ten
la Th4n khi, lay_ tu nhu tren. Danh y Kha V?ng Ba (doi Than h)
n6i: "Th~n khi h_o an dung Que phv. ttl b~ng m9t ph'an ~uoi
thuoc b6 am la d~ b5 hoa, sinh hoa m9t each nh~ nhang tu tu d~
sinh Th~n khi, ·do -ci6 khong g9i la on .Th?n , g9i la Th?n khf'
("San hd danh y phlft1ng luqn" ).
Trong phttd ng thuoc dung Dan bi, Tr~ch ta, Ph1_1c linh lam
ta cho thuoc b6~ tham thap thanh nhi~t ttj tieu. Do thuy djch
. kbong <iieu hba nen thuoc ttj tieu dung lieu cao. Nguy en trong
phudn g dung Qu'e chi, khon g dung Nh\lc Que vi Que' chi tac
dt;tng thong boa thuy n1~nh hon Nh1:1c que~ Th?n khi ho_an trj ·c a
tieu va ban.
139
HOI DAP VE DON G y

Tron g "Kim qu_f: yezt lu<7c'', Th~n khi hoan dieu tri cac chung
thuy ciich khon g ctieu hoa. Nhu thien "Triing phong lfch tilt phong"
tri cuoc khi vao h'=1ng du:oi te cung, thien "lluy lt ty hu lao'• hutq
lao dau lung, h'=1ng duoi dau cdp, ti~u ti~n khon g l~i, thien "Dam
a.in khai tluiil' tri tho ngfu , c6 dam dm, thien "~iiu khat tilu ri~n
liim !{ch bfnh" ttj dan 6ng tieu khat , ~i~u ti~n nhfeu, thien ."Ph~~
nhan tfip befnh,, ttj chun g chuy~n bao, ti~u ti~n khon g lqi. Qua do
co th~ thay Th~ khi hoan ph'an nhi~u tri chun g ti~u ti~n thong
lqi, va cac ·tri~u chun g Th~ duon g hu khon g ro rang nhu nita
lhan duOi l~nh, tay chan khon g ,m, lung dau, ho~c chun g hu lao
dau lung khon g th~ khin g djnh la Th~n dudn g lilt.
Qua phan tich tren, Th~n khi hoan khon g chi ddn thu§.n tri
Th~n dudng bu ma ttj Th~ am, Th~n dudn g.htt tuc la Th?n khi
hu. Cong nang Th~n khi hoan khon g phai on b6.Th~ dudn g ma
on b6 Th~n khi. Th~n khi sung vucjng thi h6a khi hanh thuy va
cac chun g b~nh he't. Truo ng Son L?,p n 6i: "Bat vi th~ khi hoan
ttj Th~n khi h1Lti~u_ti~n. khOng l<ji,. Que', Phl_l tlt, lam Am n6ng
Th~ dudng, Dia hoan g tµ duon g am dich, Sdn thu thu nhie'p
khi hao tan, Dan bi tie't thap nhi~t, Ph \lc li~h, Tr~ch ta tham
thap l<;Si Bang quan g, Sdn du<Jc lam m~nh Ty ngan thuy, cac vj
thufic d'eu t~p trung l9i thuy. Ten phud ng tbuo'c la Th~n khi la
chu tr9ng chu "Khf ' -v~y, Que' phv. dung lfeu nho ·suai Am chan
du:dng, thon g lQi ni~u d~o". ·
Th~n khi hoan con g9i la Thoi thi bat vi hoan . Bari v~ .Thoi
thi phud ng c6 nam cti~u, ctfeu thu tu vie't: "B~nh cuoc khi vao
· h:t:lllg, b\J.ng du:oi te cung , dung .T ntdn g Tr9n g Ciln.h Bat vi hoan" ,
cau t~o phud ng nay va Th~ klii,.hoan gipng .nhau , d:5i Que chi
· than h · Que' tam, li~u lucjng khac nhau chut it. N6i chun g hai
. phud ng nay gi5ng nhau , chi khac la Que chi thay b~ng Que' tam
gQi la Thoi thi bat vt hoan.
140
Phudng t~

7-86. Can cu vao ly lu~n nao


d~ l~p phudng Huu. q'IJi
fun? Phudng nay so voi Th~ khi hoan co di~m gi kbac nhau?
Huu qui ~m ("Ccinh Nh(!C' /O(ln tlnl') tac dv.ng on Th~n them
tinh trj Th~n duqng bS:t tuc. Tri~u chung m~t moi,. dau b-1~1.ng,
aau lung, ta~ chan l~nh, chat luoi .l~t, reu luoi trAng mong,
m?Ch tr'am te ho~c chung am thinh each dudng, chan ban gia
nhi~t tri~u chung tay chan quye't l~nh,. tieu chay ra nuoc trong,
n6ng ma m1;6n diip chan, m~ch vi muon tuy~t... Phudng thuoc
. tac dlfng ''ho fch hoa, tri chung m~nh mon hu, am thang, c6 th~
dung phudng nay gia giam dieu ttj". · .
Nguyen ly ~o l~p phudng thuoc la quan h~ am dudng b6
'-". . "
. can nudng tl!a lan nhau. Am dudng la m5i lien h~ giup nhau ton
t?i, doi l~p tudng phan tU:dng thanh t~o nen mqt th~ thong nhat
hoan chinh. Am _t_ieu bi~u cho cd sd v~t chat, dudng ~ieu b_i~u cho
chuc nang ho~t .d 9ng. Cd nang ho~t dqng d1:1a tren Cd sa v~t
chat, Slf sinh thanh cua- c~ scJ v~t chat d\ia -vao SV, thong nhiep
chi huy cu.a chuc nang ho~t d9ng. Do d6 am dudng 1~ srJ. fem ~i
giup da nhau nuong d11a vao nhau, "Dudng sinh. ct am, am sinh
. ..
nhcs du:dng", "am don d9c khong the sinh, dudng ddn dqc k_h 6ng
th~ tang truong".
. ' ..
Trong tinh tr~ng binh thu:ong, dudng tiem an trong am, am
giu gin cho dudng. Neu am bu, dudng khong co ch6 tru, dudng
khi phu vi~t, ho~c dudng hu khong gift gin cho am, do d6 am
djch hu t6n. Do d6 am dudng dt!a vao nhau d~ fon ~i. Vi V?Y
muon- b6 Th~ri du:c1ng phai ke't hqp b6 Th~n am, d~ am c6 cha cl:i
tn:i, khong dugc iam ·t5n thudng am m~i c6 tac d1:1ng b6 dttdng.
Do do Tr9ng Canh d~y: "Ngu~i gioi b6 duong tim dudng trong
am, dudng du~c an1 ho trq thi sinh h6a khong ngung". Nguyen
tiic l~p phuctng cua Huu qui ~m la tim dudng trong am. Th~n Ja
141
HOI DAP VE DONG y

4ng chu thuy boa, la ndi tang chua nguyen am nguyen dudng,
a
Huu qui im ttj b~nh Th(ln. Trong phudng thuoc, dung Thuc
dja hoang vi ngc;>t hdi am tu b6 Th~n, them tinh tiiy lam qua.~1 .
Sdn thu, Cau ky duong Can huyet, gjup Th1;1c_ dja hoang b~
Th~n, Sdn du9c, Chich cam thao bb trung khi ki~n Ty Vi, nuoi
dttong nguon sinh h6a, Dotr9ng binh bo
Ca~ Th~n, Ph1:1 tu,
Nhv.c que on b6 Th?n dttdng. Cac vj ph61 hcJp tirn dudng trong
am, b6Th~n them tinh, ich_Th~n dudng.
Huu qui gm va Th~n khi hoan tren cd sd ~6 am phoi · hqp
thuo'c b6 dudng. Tuy nhien hai phudng thuo'c khac nhau a ch8
Th~n· khi hoan trong b5 c6 ta, dung Dan bi, Phv.c linh, Tr~ch ta,
tham tie't thtp tr9c, c6 dong c6 md, b5 rn9t each binp hoa. Trong
d6 thuoc ba am b6 dudng ty I~ 1/10, m\lc dfch dung thieu boa
sinh khi, chu tr9ng sinh h6a Th~n khi. Huu qui &m b6 ma
khon·g ta, dung Do tr9ng, Cau ky, Cam thao tang cttong nang
11:tc bf> Th~ la phuong thuoc thuan b5. Trang phudng thuoc ty 1~
thuoc b5 am b5 dudng tudng dBi can bhig, tim d~dng trong am,
chu tr9ng on b6 Th~n dudng. Th?n khf hoan chu ttj Th~n khi
bat tuc, qua trinh chuy~n h6a trao d6i t h uy dich r6i lo~n, Huu
qui fun ttj Th~n dudng bat tuc hO?,C am t.hjnh each dudng, chan
han gia nhi~t. :

c6·may lo;µ? Ung d1:1ng tren


7-87. Thuoc CCJ sap la gi,
lam sang nhu the' nao? Khi su dlplg cin chu y nhung van
d'e gi? .

Thuoc co sap la thuoc co bi~u cam mo ho-i. sap tinh, sap


tntong co thoat. trf bang l~u. b?ch dai. cac b~nb chung khi.
. tinh, dich
huvit, . hao tan hoat. thoat.
142
---------------=~~~ti
N~yen tcic l~p phu~ng thu?c c_an C\l ly lu~n utan thi hai
PhU'.dng

thU li~1n'' ( tan gia thu ch1)l "thuoc co sap tac d9-ng co" thoat1' ..~ Do
nguyen nhan hao tan ~o!t t~-~at, b~ vi bi_ b~~h, tri~u chung lam
sang khac nhau. Do do co n h1eu 10~1 thuoc co sap khac nhau.
I. Thuoc cii" sap biei, Clllll mi-; hoi: Thuoc co bi~u cam
• • . •• 0
mo
h ~i
I

tri v~ khi khon_g vu~g v~ng c~ nhiepr bieu htt t1:t ra m'o hoi. Trieu
chung tha ngan,· h6i h9p, sac 1n~t tr~ng b~ch, luoi I~t, ma~h
nhuqc, h_o~c chung am hu_, hoa vu9ng ra m'o hoi tr◊m, m~t .do,
Tam phien, mi~ng kho, tieu ti~n. vang do ho~c bi ti~u, htai do,
nu;1.ch sac ... Cac phuong thucfc tieu bi~u la M~u 1~ tan, Dudng
qui l1tc hoang ,thang.

2. Thuci'c sap tinh: Thuoc sap tinh tac d1:lllg ttj di tinh, c'am
ti~u ti~n. Ttj TJ:i?n hu khong be tang, di tinh, ho~t tinh, lung
dau, u tai, hay quen, luoi l~t, reu tring, m~ch te... ho~c Than
khi khong co nhiep, Bang quang khong thuc uac sinh chung ti~u
ti~n nh{eu Ian, ho~c ti~u ti~n khong t~ chu ... Cac phttdng thuoc
tieu bi~u nhu: Tang phieu tieu tan, Kim toa co tinh ho?-D.
3. Tlzuoc sap trang cii tlzoat: Thuoc sap trang co thoat tac
<l1=1ng sap trang cam tieu chay, -thu liem co thoat. Ttj Ty Th?n
bu han sinh tieu chay, b~nh m~n tinh. m~t moi, an it, dau lung
Lia chuom n6ng, luai l~t reu trfing, m~ch tram tri. . .- Cac phudng
thuoc tieu bieu nh u Chan nhan duong ~ng thang. Tu than hoan.
4. Tluujc t1/
biing l(ru, bfl.ch doi: Thucfo co bang chi tac d1:1ng
tri bang l~u. B~ch doi. Tri bang l?u, kinh nguy~t qua nhieu, ~oi
h<)p, tha ngAn, doi. h~ khong cam, da1:1 lung, m~t n1oi, m~ch yeu.
Cac phuong thuoc d~i°di~n nhu Cci xung thang. Houn ddj thang.
Tren lain sang su: d1-:1ng thuoc co sap c·an chti ~~ nhung di~m sau:
• Thuo'c cf{ sap chr t1i thung thtiiin_ Jui nhuc_;c. ~~ong_ co t~
khi. neu c,·,
ti1 khf m£, ~u dt:1ng thuoc t!; ::;ap :-:c-' thu hen, ta kht.
143
V ~ '""' ..,

HOI DAP VE DONG Y

dong cu'.a giu gi~c (b~ mon htu khau). Nbu: c~ung dinh v~ khong
dieu boa tu ra mo h6i, hoa vu'.c)ng quay nhieu di m{>ng tinh, ly
th,p·-n.hi~t- giai do~n d'au, chung bang I~ u do m~u n6ng, tieu
chay do th\!c tr~, d'eu la chung b~nh ta khi chua het, khong duc;,c
si':c d~ng thuo'c cci sap.
- Thucic co sap tac d~ng thu li~m co thoat la phudn·~ phap
tri tieu. Do d6 ngoai Sti dlplg thuoc co sap can phai tim nguyen
nhan d§.n den ho~t thoat d~ phoi h9p thuoc ttj nguyen nhari
benh,
. tri. ca tieu va ban.

. .
7-88. Phudng thuc 1,p phudng va sii dlplg Miu L~ tan
c.6 -y .nghia ·gi? Phudng nay va cac_phlidng thuoc Dudng
qui l1;1c hoang tbang, Sam ph¥ thang, Qu~ chi thang d~u la
thu6c cim m~ hoi, cd ·che'·b~nh ly co ~c di~m gi khac nhau?

M§.u 1~ tan ("Thai binh Im¢ dan hoa re qic phucmg") ttj hu
nhucJc, v~ ngo~i khong vung vang co nhie'p, Tam. d~dng khong
tiem giang, t~ ra mohoi, dem n~ng: . hoi hQp, lo scj, m~ch
nhucJc... Cd thf suy nhu<;Jc chu yeu do Phe khi h~. Ve m~t sinh ly
Phe' thu(k v~, chu da long, Phe khi hti th1 tau ly. bu nhu{Jc long
leo, khong vung vang .c o nhiep, tan djch tie't ra ngoai t\! ra m8
hoi (t\t ban). Mo hoi la chat djch cua Tam, ra m'o hoi nhfeu lam
cho Tam am t6n thudng, Tam am hu ~hong· thu li€m Tam
dudng, tan cijch tiet ra ngoai. Ra m6 hoi nhfeu, Tam am hu tan
thubng phat sinh chl.Ulg hoi hQp, lo s(J, thd ng~n, met moi. Vi
v~y trong phudng thuo'c dung Miu 1~ lam quan c~ m6 hoi,
ti~m du:cJng, mo
hoi cAm thi Tam am khong bi t5n thtidng, Tarn
duong du~c th u liem thi a.Pl djch khong tiet ra ngoai trj ca tieu
va ban. Tuy nhien chung t~ ra mo hoi do Phe khi hu nhudc,
khong cung co, do do dung Sinh Hoang ky lam thAn ba khi Ty
144
.--- ---- ---- ---- ---- ~P~ h~u ~dn ~g~ t&
Phe', ich khi lam m~nh v~ khi, cung co bi~u c'am mo hoi Phu
ti~u in~ch tha1!11 Tam n_!ii~t~ dttong Tam am. Cac vj phoi h~p ich
sung vuong ve. kh~. ..
1, t•'1em
khi cung c6 bieu, thu liem cam mf> hoi,. .
&i Tam dudng , khf am dttc;,c nuoi duong c"am m'o hoi, tinh th'an
6n djnh.
M~u 1~ tan, Dudn g q:1i l1=1c hoang thang ("Lan rh,ii -hf rein{()
Sam phl:1 than.g ("Ph{f nhan ltrm1g pl11rm1g"), Que chi tha.ng
('Tlutcmg han lw;in") d'eu la thuoc cam m'o hoi, tuy nhien cd che
b~nh ly khac nhau. ·Dudn g qui l\lc hoang thang tac dtJ.ng tu am
thanh nhi~t, co bi~u c'am m'o hoi. Ttj am bu hoa vuc;,ng n6ng sot,
ra m'o hoi tr9m (d:io han). Tri~u chung m~t do, Tam phfen,
mi~ng k.ho moi...rao, d¢ ti~n_tao bi, ti~u ti~n vang do, luoi do,
m~ch sac... Chun g nay do Th~n thuy bit tuc, khong ky te, Tam
duong, Tam hoa khan g vu~ng , am bu hoa nhi~u lo~n, tan djch
khong giu du(Jc, sinh sot n6ng ra mo hoi. Th~ am hu la goc
b~nh do _d6 dung .Sinh dj.a, Tb\lc dja d~i b6 am, lam m~nh thii_y
kho'ng che boa, D~dn g qui duang huyet nhu~n tao, tu am ti'em
dudng. Chun g boa nhi~t nhi~u lo~n la tieu, do do dung Hoang
lien, Hoan g c'am, Hoan g ba thanh hoa, hoa bet thi khong tan
thudn g am. B~rih ra m'o ho{ nhi'eu tat t6n thuon g dudng , khi
du:ong khi t6n thttdn g thi mo hoi ra, do d6 dung Hoan g ky ich
khi m~nh v~, .cobi~u c~ m5 hoi. Cac vi phai h9p m~nh Th~n
thuy, thanh hoa b6 khi cfun m'o hoi.
Sam ph\l thang la phudn g thuoc hoi dudng , ich khi co thoat.
Ttj nguye n khi qua hu nhtt~c , nguye n khi thoat n~ng, tay chan
quyet l~nh, ra mo.hoi khong cam, m~ch nho muon tuy~t. Do
duc1ng khi thoat n·~ng, khong lam am chan tay nen chan tay
h.mh. Do do dung Nhan sarn d~i b6 pguye n khi. dung Ph~ tu:
tu,n b6 nguyen dttd~g , bai vi pho'i hgp hoi dudng cuu nghjch .
145
HOl OAP VE DONG y

Que chi thang tac d1;1ng gi ai cd phat bi~u, dieu ~oa dinh v~.
Tri ngo~i cam phong hnn hu chung dau dau, ra mo hoi Sc} gi6,
chay nuoc n1ui. r eu luai trcin,g. m~ch phu h oan ... Dinh v~ khong
a
di'eu hoa thi ve• dunno-:=, khong vung vang co nhiep , ngoai, dinh
iim khong cf> thu nen ra n,·o h6i. Do do dung ~ue chi giai ce1,
phat bi~u. B~ch thu9c thu li..en1 am. ctfeu hoa. dinh, hai vj ph6i
h~p m9t tan m◊t Hem d(eu hOa dinh v~, Sinh khucJng giup Que·
chi d~t ra bi~u, D~i tao giup Bc;,.ch thu<)c hoa dinh, Cam thao
di'eu hba cac vi thuoc. Cac Y1 phoi hc:,p dieU: hoa _d inh v~, giai bi~u
tat c·am mo hoi.
N6i chung M~u 1~ tan tr! bieu hu ra m°f> hoi, Duc,ng qui l\lc
hoang thang trj am hu d~o ban, Sam ph\l thang ttj vong dudng·
ra mo hoi, Que chi thang -trj dinh v~ khong cli'eu boa ra mo hoi,
s~ gi6. Thuoc cam mo hoi tuy nhfeu lo~i. nhung khong ngoai
thuoc am, mat. Tu Linh Thai n6i: "Dttc5ng ~hua mdt thi dung
thuf>c mat cam m'o hoi, dudng c1a mflt du.ngihu6c fun cfun m'o hoi"."

7-89. Ng9c binh phong tan giai hi~u cam m'o hoi, t~i
sao dung Phong phong phat tan? Phudng nay so voi Que
chi thang co di~m gi khac nhau?

Ng9c blnh phong tun C'TluF_r c1c1c hif•11 plur,r11.c(1 tac d\ln~ i'ch
khi . cung co bi~u. cam 1n·o hot. Tri bieu hu, \'~ ductng khong vung
\'Ullg cc,· nhiep ra mo hoi, s~ gio, m~.f trcing l~ch, luoi nh~t. reu
tr~ng. m~ch phu hu nhuyen. Cd th~ suy nhtiQC. -Chdi,_g t~ ra m·o
hiJi do bieu hu. tau Jy kh<"'n1g ,·ung va.ng co nhiep gay . ra. v~ khi
ye\1. V~ khi tac d1:1,ng Hun am da .thit, day 'c:h~t: cla long tau ly:
phy. trach dong md. V~ khi yeu thi khong vung vang, do de, dinh
am khfmg co" thtt. tan djch tiel l'c.l ·ngoai. Ve. hu· kh(m,r,., l'hi>·n',,n lui
.
phon!! hun nen $Q gin. Chung- t~t hi'\n tn,·. do bit:u Int. \!;._; . kln
146
Phudn gt~

kh6ng ·vung vang co nhie·p, tuy nhien trong d6 c6 phong ta nhan


hti xam nh~p, nhi~u lo~n v~ dudng lam ra mf> hoi. Phudng phap
dieu trj chu yeu la lam n1~nh v~ khf, cung co bj~u c'am m·o hoi.
Do do d~ng Sinh Hoo.ng ky b6 Ty Phe, ich khi, co bi~u__lam
manh v~ kbi c'am m6 hoi tri vao g<>C b~nh. v~ khi hu Hen quan
din trung khf hu: !)hU:qc. V~ khi tuy phat ·tu h~ tieu. nhttng nho
a
tu duong cu.a trung tieu. khai phat thu(?ng tieu. M9t khi trung
khi hti nhuc;!c, v.~ khi, Phe khi deu anh hucJng, do do dung B~ch
truat
. kien
. Ty . fch co bi~u c'am m'o hoi. Th6 mach
. tat sinh Kim,
Phe' khi m~nh tat v~ dudng vung vang cung co, c'am mo hoi.
Hoang ky duqc Bq.ch tru~t tang cuong nang l~c cam mo hoi.
Bi~u hu hay bi cam.nhi em phong ta, Phong tfnh hay so tiet lam
cho ttu 1y khong kin· m~t, dich thoat ra. Mo hoi tiet ra lam cho
bi~u bu them do d6 mo hoi khong c'am. Vi v~y dung Phong
ph~ng thang ·d udng khi Ty Vi. sd phong tan ta, bet phong ta thi
giam ra mo hor.
Nguai xua nh?-n tbay r~ng: UHoang ky g~p Phong phong
cong hi~u tAng len, J1ai vi s<;' nhau ma giup da nhau". Khi trong
cd th~, khi huyet•luu thong v~n hanh thong suet. neu khong
thong tat bj b~nh. ·no d6 tr9ng d~ng Hoang ky bo khi, them m9t
it Phong phong giup khi thong iQi, Phong· phong tac q.\lng thong
muoi hai kinh giup Hoang ky th611g khi, lam m~nh v~. D~c tinh
Hoang ky la khbng co mo hoi thi phat tan,· co mo hf,i thi lien1.
Phong phong du<;Jc Hoang ky gjup sue. tang nang l~c khu ta. b"oi
du:ang chinh khf. Phuong thucic dung Hoang k5, co hieu, B~ch
tru~t m~nh trung tieu, phong chong kh'Lt ta khi. ve khi manh.
phong t~ h..et thi het chu.ng ra mo hoL Ba vj thufic phoi .hcJp
nhau, bo kiem tan, phu chinh khi. tru ta khi, vua cong vua thu,
co thu t~ t'ang lop. vung ben ngoai. thu ben trong. ich khi. co
bi~u, c~m m6 h6i.
, ·

147
HOI DAP VE DONG y

Ng9c binh phong va Que chi .thang de_u tac d1:1ng cam mo
hoi, trj chung t\i han s~ gi6. Tuy nhien Que chi thang tri chung
ra mo hoi s9 gi6 do phong han xam nh~p bi~u, dinh v~ khong
di'eu hoa gay ra. Tri~u chung phat sot, dau dau, ngh~t mui, reu
htoi mong trAng, m~ch phu hoan, thu9~. chung tV: han sQ gi6 nh~.
Ph~dng phap di'eu tri la giai cd phat bieu, dfeu hoa din~ v~, dinh
v~ duc;Jc 4i'eu hoa thi giai het ra m'o hoi. Ng9c blnh phong tan ttj
chung ra mo hoi s~ gi.6 do bi~u hu, v~ dU:dng khong vung vang co
nhie'p, kiem bi~u ta gay ra, chung htt la chinh; ngo~i ta la thu
ye'u. Tri~u chung suy nhu<Jc, m~t tr~ng b~ch m~ch phu bu nhuy~n...
Phudng phap ttj chu tr9ng ich khi, ciing cobi§u, boi duong chinh khf,
tru ta khi, lam m~nh v~ khi, bu phong ta, cfun mf> hoi.

7-90. Tang phieu tieu tan trj nhung chung b~nh gi?
Phuong nay so voi Kim .toa co tinh hoan co di~m gi
khac nhau?
Tang phieu tien tan ("Bdn rhdo hirnh nghw:') ttj Tam Th~ hu
nhuqc phat sinh chung ti~u ti~n nhieu Ian, d.i ni~u, di-tinh, hay
quen, n~g thi hoang ho't, lo sq, luoi l?t reu h.tm trihig, m~ch te sac. ..
. Th~n ·chu be tang, b~m thl}. (chua d~ng) tinh khi ngii t~g
l\lc phu. Neu lao nh<;>c siic d\lc qua d9, Th~n khi t6n thudng, ma't.
chuc nang be tang, sinh cac chung di tinh, mqng tirih~ ti~u ti~n
khong tt;C chu... Tinh ca.ng mat, Th~ cang hu, ·Th?n hu thi tinh
hao tan cang nhi'eu, Th~n cang hu. Tam tang Than, tinh c6 tac
dtµ1g sinh than, Th~n tinh hu thi than t6n thudng, phat sinh
ch1.1ng hay quen hoang hot... th~n va Bang quang quan he bi~u
ly, chu d~i ti~u ti~n. Sach ''To' ,·a,r"· thien "Linh Ian hf diln. Juan"
viet: "Bang quang la Cd quan chau do, tan dich •
chua d 1 do khi
hoa tu do ma tiet ra'" <Bang quang gia, chau do chi quan, tan
djch tang yen • .khi h6a t~c nangxuat hy >. Th~n khi day du thjnh ·
148
. Phttdn gt~

vu<;1ng thi Bang quang khi h6a binh thuong , dong ma


linh ho~t,
hQP ly. Th~n khi suy nhuqc thi Bang quang khi h6a khong le#,
kh6ng c6 tac d\Ulg., c6 nhie'p, khong khong che ducjc thuy d~o,
phat ·sinh b~nh tieu 'ti~n nhi'eu fan, ·ti~u ti~n khong t1=t chu.
Phudng thu6c -nay taq dl;lng b6 Tam Th~n, c6 tinh, cam'ti~ u tien.
Trong phudn g thuoc. dung Tang phieu tieu ng9t, m~n vao· Thin,
on b6 Thcµi khi, sap tinh cam di ni~u, Long cot sap tinh an th'an
d'eu lam quan, Nhan sam d~ b6 nguyen khi, pho'i h<;Jp Ph1:1c
than ich khi an th~, Xudng bo khai Tam khieu, Vi~n chi thong
Th~ khi vao Tam, Ky te tbuy boa, d'eu 1am than, dung Qui
ban, Dudng qui tu ·am duang huy~t, ph61 h~p quan du~c. tang
cuong nuoi am them tinh, ph6i he;fp Thrui du(Jc tang cua~g b6 khf
huyet. Cac vj pho'i h<;Jp d'eu b6 Tam Th~n, tu am them tinh, tam
than vung vang, Tam Th~n m~nh thi cac chung b~nh het.
Kim toa co' titih hoan CY plurCYng rqp \c:idi") ciing la phudng
thuoc sap tinh c~ ti~u ti~n. Tri ~ htt khong c6 nhiep phat
s~nh chung di tinh ho~t tinh, m~t moi, g'a.y 6m, dau lung u tai,
luai 1~t reu trfug, m~ch hu nhtt(Jc. Chung_di tinh do. nhi'eu
nguyen nhan khac nhau, trong d6 c6 chung m(>ng tinh. Ph'an
nhi'eu la do tuong ·ho~ thµih, qua'.'y nhi~u tie't tinh. Khong m9ng
ma tiet tinh phan nhieu do Th~n hu khong vung vang co nhiep,
Kim toa co' tinh hoan· la phttdng thu.6c chu yeu ttj di·tinh , m9ng
tinh ho~t _tinh. Nguye n t~c l~p phudng thuoc la can: cu ly lu~:
''Thuoc vj chat c6 tac d~ng co th oat'?, "b~nh bu nhuc;,c phai boi
.ha". Trong phucJn g thuo'c dung Sa uy~n ~t le lam quan b6 Th~~
ich tinh, c6 sap, cam di tinh la thuoc quan tr9ng ttj bu nhu<Jc
tiet tinh, dung Lien nhl}.c, Khiem th\ic, ich khf an Tam, b6 Th~n .
sap tinh lam than;-sit dl}.ng Doan long cot, Doan mftu 1~ lam ~
thu li~m c6 sap, Lien tu chuyen sap tinh. Cac vi phoi hgp ho
Th~n sap tinh ttj.ca tieu, ban, ma ttj tieu la chinh. ta.ng cubng
. ,nang l\fc sap tinh do d6 c6 ten la "Kim boa co'' tinhr.
149
HOI oAP VE DONG Y
·•
7.91. Theo ly lu~n "lY. khong co phep ho" t~i sao
phudng Chan nhan duong t~ng thang dung thu6c ich ha
thu sap? Phudng thu6c nay va Dao boa thang tac d1;1ng co
di~m gi giong nhau, khac nhau?
Nguyeri tic l~p phuong thuo'c Chan nh.an duong ~~ng thang
("T/1e1i hinh /111¢ clcin 1,,;u ref CJ.IC phu,mg'') can cu ly lu?n "thuoc .yj
chat tac d\lng cfi thoat", lltinh khi hao t_a n phai thu li~m" d~ ]~p
phuong. Phudng thuoc tac d1:1ng bb hu:, sap trang, cam .tieu chay,
trita lY. lau ngay khong cam, Ty Th~n hu: han. Tri~u chung d~i
ti~n khong c§.m, dau b\l,ng-, ua chuom n6ng, xoa _bop, m~t moi, an
it, tay chan l?nh, htoi l~t reu trAng, inc}.Ch trfun trl. B~nh ly
phan nhieu la do thap nhi~t. han thap, tht;tc tich la do khi huyet
u: tr~, sinh tho·i rfra, tieu chay ra mau mu, dau b1:1ng. Nguoi xua
n6i: "Khong co tich tr~ khong thanh b~nh 1Y."- Phudng phap dieu
Lri phan nhieu la cong tt"\lc ta khi thanh nhi~t l<Ji thtp, hanh khi
ho~t huye't, thanh nhi~t mat mau, cong tnic tich tr~--- Neu trong
ru9t huyet tich tr~ thi. khi thong, huyet hoa, het dau b"l}.ng tieu
chay. B~nh lY. giai do?n dau, tich tr~ chua tru khtt, tA khi th\J'.c,
neu du~g lam thuoc b5 ho~c thuoc thu sap se htu giu ta khi lam
cho b~nh n~ng them ho~c sinh bien chung. Vi v~y nguc:Ji xua n6i:
··B~nh b: khong dung phep b6:•.
. .
Chan nban duong t~ng thang chu ttj lY. m~n tinh, tich tr~.ta
dqc trong ru9t· da het, dU:dng khi Ty Th?n t6n thudng, J'UQt
kh6ng c6 tac-d1=1ng di'eu nhiep, ly khong c'am. Ve m~t sinh. ly, Ty
chu V?D h6a, Th~n chii d~i ti~u ti~n, ta lY. lau ngay tat t6n
thu:ong khi Ty Th~n. do ~6 chung . Niu
.. ly, tieu chay cang nang.
khong kjp thoi dung thuoc bo va co
thoat, thi ~m dich se suy
kift. dltdng khf b?O th oat, nguy den tinh m~ng. Vi v~y trong
plnidng thuoc dfang Nhan sam, B~ch tru~t ngQt am ich khi ki~n
150
-----------------------...::...:::=~~
Phuongt~

1Y Vi, b6 trung khi, cam 1~, tieu chay. S~ch "Y pl11tang r~ip .~icii"
n6i: "B~nh ta ly la.u ngay deu do m~nh mon hoa hu, khong phai
a
chi Ty Vf'. Vi v~y ~.ung Nh\1-c que, Nh~c d~u khau lam am Ty
Th~n, bo hoa sinh tho. B~nh hao tan ho~t thoat phai dung thuoc
b5 kem thuoc c6 sap, do do dung !pla bi bL Anh tuc ~ac sap
trang cam ta. B~nh lY. lau ngay tat ton thudng huyet: dung B~ch
thucjc phoi h(1p Dudng qui duqng huye't, boi du:ong chinh khi,
tieu•tich ho~t truong tac d\lng ''huyet hanh thi bet ra mau mu".
Dung Mc}c hudng, Cam thao ly khi di'eu hoa trung chau, hanh
khi tieu tr~ tac dlf.ng "Khi hanh thi he't m6t -r~n". Cac vi phoi
h<;Jp on trung b6 hu, _·s ap trang, cam talY.. Sit d1:1ng thuoc trong
b5 c6 ta d'e phong ta khi chtta tru k~u: bet.
Phudng thuoc nay ttj ta lY. m~n tinh, tich tr~: ta khi gan
nhu da het, -d:~i ti~ii khong cam. B~nh lY. moi mAc, ta lY. thap
nhi~t, ta khi thl;ic chu:a bet, reu htoi vang, nllltCh sac cam dung. .
Chan nha.n duang ¼.ng thang so vdi Dao hoa thang I "Thum1g
ta
hcin /11~111" > deu tac d\}.ng 6n trung, sap trang, c'am ta
·lY., trj ly
lau ngay khong lanh, Dao hoa thang chuyen sap trang cam ta, ttj h:
· m~n tinh t6n thu:c5ng Ty dudng, chl'.'1 tl'9ng thu sap kiem 6n _tiung.
Chan nhan duong ~ng thang tac d1:1ng b6 hu: sap ti·ang ca1n L--i. 'I'li
ly m~n tinh t6n thU:dng Ty Th~n, chti trQng bb htf kien1 thu sap.

7-92. Hoan doi thang co tac d\lng gi? Cac phuong


thuoc Long do~ _ta can thang, Di.ch hoang thang, Thanh ·
doi thang dieu ttj B~ch doi, co che" b~:nh ly c6 di;;m gi
khac nhau? -
Hoan doi thang·("Ph,5 Thanh Ch1i /'.',:· Khot.I°'l la phuong thuoc
ch,i yeu tri doi hry. Tri chung doi h(t n1au tn'ing ho~c van~ h~t.
long. khong hoi, stic m~t tring b~eh. m~t 1noi. an it. ct,_ti ti~n
151
. , '- .... ~

HOI DAP VE DONG Y

long, hta i l~t reu luo i tr~ ng , m~ ch ho an


ho~ c nh u nhu<1c. B~ nh
Doi b~ ph an nh ieu do Ty hu khong v~n h6a
, tha p tr9 c xam nh~p
be n duai, m~ ch Doi khong vu ng vang
co nhiep, Ca n kh i kh on g
thu tha i sin h ra. Can cu ph ud ng pbap
dieu ttj la sd Ca n, ki~n Ty
du ng Nh an sam , B~ ch tru ~t, Sd n du:
~c bd Ty Vi, Ty th6 vu~ ng
thl h6 a th~ p ta, Ty Vi hu tit sin h th~ p,
tha:p tbi nh an h hu an g
v~n h6 a Ty Vi, do d6 du ng Th ud ng tru ~t
din g ,m tao tha p, 'J;I'An
bi ly kh i h6 a tha p. Ha i vj pho'i. hq p tru th~
p tru ng tie u, tha p he t
t~ nh ien Ty m~ nh . Ng oai ra Tra n bi ~c
dQ ng ha nh kh i giu p
Sa m, Tru~t tho ng l~i, cho ng ne tr~, Xa
ti'en ti'i tac d~ g lqi thu y
tha m th~ p, H~c kin h gioi tr~ vao hu yet
ph~n, kh tt ph on g th~ ng
tha:p, B~ch thu qc du on g hu y~ t li~m am
, Sa i h'o kh ai ua:t, sd Ca n,
tha ng dtldng. Ha i :vi pho i h<)p sd Ca n kh
ai u~~ tha ng dud ng, -ly
kb i, kh i ha nh thl th! p h6 a, Cam tha o
dfeu bo a tru ng kh i, di'eu
bo a cac vi thuo'c. Cac ~ pho'i hqp ki~n
Ty boa thap ttj B~ch dBi.
Tro ng ph ud ng thu oc t~c d'=1,Ilg chu yeu
la Ki~n ty ich khi, kie m
tao tha p, h6 a tha p, lc)i tha p, kh tt pho
ng tht i Ca n gia i uat . Pho
\ Th an h Ch u n6i: "Ph ud ng na y ttj ha kin h
Can, "Ty, Vi, vu a bB vua.
tan tba p, tha rlg kh i tie u thi iy, kh ai d'e
kh i Ca n Mqc, nh u~ n
hu yet , hu yet he"t kho thl kh on g kh ,c
Ty Tb 5, b6 ich ng uy en kh i
cua Th6 thi Ty kh on g bi tha p, ph an tie
u thu y khi". Ca c vi pho i
hc)p t~n g kh a na ng crun Doi h~ , do1 voi
cbu ng Ty bu dBi h~ rat
thi chh<Jp.
Ph uo ng nay so voi Lo ng dcJm ta
can tha ng ("Y pht<<1ng r,Jp
gicii") va Dich hoa.ng tha ng ("Pho Tlw
,ih Ch,i Nit Klwa") Th anh doi
tha ng r"Y h9c tr11ng trzmg tham ray /1.,c'')
deu d~ ng ttj B~ch doi.
Tu y nh ien Ho an doi tha ng ttj Ty hu
doi b~, tac d\Ulg ki~n Ty
khu: tha p, Long dc,m ta can tha ng ttj kin
h Ca n tba p nh i~t sin h
B~ch doi, ho~c kie m cac chun.g da u suo n,
dfu g mi~ng, tai u, m~ t
do. am ngua. ti~ u ti~n d\lc. Phudng phap dieu
Th anh ta tha
tJi chii yeu la
p nh i~t Ca n Dam. Du ng cac vi Long ddm tha o,
152
Phu dng t~

Hoa ng Cam , Chi tu, M(>c thon g, Tr~ ch ta, Xa tien dan g tao

tham thap, tru thclp nhi~t, het thi b~ch doi lanh. Phuong nay
Dich
khong tri Ty hu nen khong dung B~ch tru~t,. Sdn du~c ...
vAng
. hoang than g chu yeu trj chung hoang doi, ra cha t nude
d~c, ainh , mui hoi. fhu ong pha p ttj chu yeu la bo m~c
h Nha m
than h h?a a Th~ n. Dung Sdn du<1c, Khiem .thl!
c, B~ch qua ,
t, neu thap
Hoa ng ba, Xa ti'en tu: b5 rh~ch Nha m tu thap nhi~
phucing nay
nhi~ t tru khtt thi l_anh b~~ h Hoa ng doi. Ngo ai ra
qua
con ttj cac chu ng doi h~, tuy nhie n ttj chu ng hoa ng doi hi~u
h~. Tri~u
nba t. Tha nh dai than g ttj Ty Th~n bu nhu(1c sinh doi
lien mie n
chu ng ra nu8 c mau tr~ng, do, long, ht<;1ng nhi'eu,
rn~ch tr'a.m
khong c'am, dau lung , m~t moi, luoi l~t, reu tran g,
tr;... Tro ng phu dng dun g Sdn du<;1c, Sin h long cot, Sinh m~u l~,
h dfJi.
Hai phie u tieu , Thi en thao co sap , thu Ii~ , cam b~c
Phu dng nay ttj dai h~ kh6 ng c6 hi~n ttt<1ng nhi~t do
a6 kho ng
dung thuoc dAng ma t.

va
7-93. Ph; pn V! ung dlp lg, pha n lo~ thu oc an th"'an,
dtp ig
eac h pho i hqp thu oc co nhi mg ~c di,m gi? Khi sit
thuo 'c an thi n c~ chu y nhi ing van d~ gi?
c thao
Si:! d,µi g cac lo~i thuoc kim th~c h, gioi xac ho~ c dJC,
tac dtµlg tha nh Tam an than t~n tinh g9i la thucfc ant
han .
qua
Ph~m vi sit dtµ1g thuoc an than rat_r9ng, ttj cac chl.lng
boa
kinh sg, k.hi lo;p1, h'on pha ch hao tan, ho~c khf ngh ich, Can
VliQng, b~n h dien cu'ong, Tam than . hoa ng lo~n
... Ngu yen nha n
pha t sinh chu ng ram than bat an rat nhieu, tuy nhie n khc ng
s~ ho~c
ngoai hai nh6 m ngu yen nha n. Mqt la dqt nhie n kinh
cac
Can boa uat tr~, ua't h6a hoa nhieu lo~n Tam than phat sinh
nhi~u
tri~u chung lo sq, hay gi~n du, phien tao khong yen. phan
g thuo·c
thu<)c th~c· clu~ng. Phu dng pha p die_u tri chu yeu dun
153
HOI DA.P VE DONG y

tr9ng t ran an th°i:1n . Hai la lo ngh1 s·tlll tu qua 1nuc, lam cho Tam
huyet hu. Tam than khong dtt~c nuoi duang. ho~c do Tarn· am
ba't ttic, hu hoa quay nhieu Tam than phat sinh cac tri~u chung
h·oi h9p hay quen. hu phien kh6ng ngu, lo~i nay thu(k chung hu.
Phuong phap d1eu trj chti ye't1 la tu dttong an than. Vi v~~· thuoc
an thRn c6 hai 1oc:ti: Tn;>ng tran an than va ·hi duong an than.
Lo~i thuoc tr9ng tran an than phoi hqp cac lo~i thuo·c tr9ng tran
'an th.an ket hQp thuoc thanh nhi~t, nhu cac vj Chu sa, Tu: th~ch ,
Hoang lien ... Cac phtidng thucfo tieu bieu la Chu sa an thAn
hoan, Tu chu h oan . Lo~i thucfo tti duong an than phoi hqp thucfo
tu am duong huyet. ninh Tam an th'an . Thuong sti d\lng cac vj
Tao nhan, Ba ti:£ nhan, Ngu vi, Dudng qui, Ti~u m~ch ... Cac
phudng thucfo tieu bi~u lo~i nay la Toan tao nhan thang, Thien
vudng b6 tam dan, Cam m~ch d~i ·tao thang. ·
Sti d1:1ng thuoc an than can chu y nhung van de sau:
- Thuo·c tr9ng tran an than phan nhfeu _la· khoang v~t kim
th~ch, thudng gay h~i, do d6. b~nh lanh th} phai ngung thuo·c.
Neu di1ng nhi'eu se t6n thu'.ong Ty Vi, doi ·v(ji b~nh nhan SU)'
nhuqc, T5• Vj bu yeu phai th~n tr9ng.
- Lo~i thuoc kirn th~ch gioi xac phan nh i'eu chat cung, phai
tan nho, sic lau d~ chiet het ho~t chat. .:
. .
- Thu6c kirn th~ch thuong·lan t~p chat do do phai bao che
dung qui trinh va khong nen uong la~ dai de tranh ngq dqc.
7-94. Phuong each l~p phudng thuo'c chu 1tj Chu sa
an th~n.hoan, Thien vu~ng b6 Tam dan co di~m gi kbac
nhau, giong nhau? . .

Chu sa an than hoan ("Y hec p'1e1t mini() va Thiei:i vudng bo


t.tun c1nn , nhie"p sinh bi phau, hai phudng thuoc deu tac dl;lng tu
154
Phudngte

arn duong huyet, ,thanh Tam an than, tru: Sinh dia


. •
Dudng q Ul·
tu am duong huyet; Chu sa duang tam an than, ngoai ra Chu sa
an than hoan c6 Hoang lien thanh Tam hoa, Thien vudng bo
Tam dan c6 M?ch man, Thien mon, Huy'en sam tu am giang
hoa. Do do hai phudng thuoc deu tac dtJ.ng tran an Tam than,
thong giao Tan1 Th~n. Tri chung am huyet bat tuc, Tam hoa
quly nhieu hoi hqp, hay que'n. kh6 ngu. Tuy nhien do hai phudng
thuoc cau ~o khac nhau, nen cung c6 nhung ~c thu rieng.
Chu sa an th'an hoan lay Chu sa, Hoang lien lam quan. Chu
sa hdi l~nh, n~ng, tac d\lng thanh Tam boa, an than, Hoang lien
d~ng l~nh, tac d\lng thanh Tam tru phfen, Sinh dia, Duong qui
tu:· am du:ong huyet ·1a.m th'an, Cam thao lam SU dieu hoa cac vi
thuoc, de phong thuoc lam t6n thuong Ty Vi. Cac vj pho1 hc;,p
th~nh Tam hoa tran Tam, an th'an, duong Tam huy_ft, thanh
nhi~t. Trj tam· boa thuqng viem; nung dot am huye't lam cha
tam h5n khong an, kh6 ngu, bu'on non, htoi do, m~ch · te sac...
Lam sang ttj suy nhu<;1c than kinh, khong ngu, hay quen }:ioi b9p
b6n ch6n lo Hing tinh th'an uat uc ...
Thien ·v udng b6 _tam dan tac d\lng tu am an than. di'eu hoa
Tam Th~n. Trong phuong thuoc dung Sinh dia tu: am than h
nhi~t, lam quan. Huyen sam, Thien mon·, M~ch mon giup Sinh
dja tang cuong· tu an1 thanh nhi~t Dan sam, Dudng qui bfl
1

huyet dua·ng Tam. Dang sam·- Ph1:1c linh ich Tam khi. ai1 than.
1

Ba tu: nhan, Vi~n chi ninh Tam· an than, Tao nhan. Ngu ,,i liem
Tam khi, an t.h~a n. Cac v~ phoi h<Jp tac dl:}ng tri Tam an th.an. Tr!
am huye't hu: phi'en, hoi h9p, khong ngu, hay quen, n1~t n1oi, d~i-
ti~n kh6, lo mi~ng hroi, . htoi do it reu. m~ch te sac. Ngoai ra
phudng nay con c6 th~ trj b~nh tim. b~nh suy nhuqc than· kinh.
Cltong tuy~·n ghip. ph~t sin h hoi h(1p! ch6ng m~t. h.ioi do it reu
thu<)c an, hti~
155
HOI DAP VE DONG y

N6i chung Chu sa an than hoan tac d1:1ng thanh Tam hoa an
than: ttj Tarn hoa vttQng, Thien vuong b5 Tam dan tac d\1,ng
duang am huyet, thong giao Tarn Th~n, tr1_ am huyet hu: tan,
lam sang SU: d1=1ng can phai phan bi~t.

7-95. Toan tao nhan thang va Cam m~ch d~i tao thang
deu tac dl;lng du'.ong Tam an than. Cach l~p phudng thuoc
va ung d¥Dg co di~m gi khac nhau?
Toan tao nhan thang va Cam m~ch d~i t~o thang d'eu duc;,c
ghi chep trong "Kim quT ye,, hrqc", tac dtµ1g duong Tam an th:an,
tuy nhien ctu t~o phuong thuo'c va ung d1:1ng kbac nhau.
Toan tao nhan thang g'om: Tao nhan; Phv.c linh, Xuyen
khung, Tri miu, Cam thao. Trang d6 Tao nhan duong Can
huyet, an than lam quan, Xuyen khang dfeu boa khi huye't, · sd
d~t Can khi, phoi hc;,p Tao nhan mgt tan mqt thu tudng phan
tuong thanh phat buy tac d1:1,ng duong huye't an th§n, Phv.c linh
ninh Tam giup Tao nhan an th'an, Tri m§.u duchig am, thanh
nhi~t, tru phi'en, hoa hoan tj Xuyen khung cay tao, Cam thao
dieu hba cac vi thuoc. Toan phudng phoi h<Jp tac dv.ng duong
huyet, an than, thanh nhi~t, tru phien, ttj Can huyet bat tuc,
hu hoa nhieu lo~n thari chi bu phien, hoi h9p kh6ng ngu.
Cam mq.ch d~i tao thang g5m: Cam thao, Ti~u mach, Dai
tao t~o thanh. Trong phudng thuoc ·Ti~u m~ch ·vt ·ng9t .hdi ha~
lam quan, ninh Tam an th~n, hoan cAp rdo vi- ng9t), Cam thao
lam than dfeu hoa trung khi, hoan cap, D~i tao ngvt, binh
nhu~n lam ta b5 trung ich khi, nhu~n tc_ing tao. Ba vi phoi h«;,p·
ngQt nhu~n duang am, dfeu boa trung khi h~a:n· cap an than.
Thttong di1ng tii b~nh t1nh chi do lo nghi q.ua d9, t~ng am ba't
tut· o·av ra.
Q -

156
Phu:angte

Toan t ao nhan thang tac d\lilg duong Can am, thanh Tam
h oa, Cam m~ch d~i tao thang tac d\lng d-qang Tam am, hoan
Can ca'p , de u tac d'l;1ng an than tru phfen, nhung each l~a ~~9n
thuoc va due5ng huong dieu ttj khac nhau. Hi~n nay dung Toan
tao nhan thang ttj suy nhuqc than kinh, Can m~ch a~i tao
t han g chii ttj y b ~nh (Histe_ria) hQi chung tu6i gia.
, .
7-96. Tran chau miu hoan c6 y nghia sit dv.ng nhu the'
_. nao? Phuong nay so voi Chu sa an tb1in co d~c dilm gi
gi6Iig nhau khac nhau?

Tran chau miu boan ("Phd tl bdn Sl/ phucmg"), nguyen ten la
Tran cha u hoan ttj C~n hu: sinh pbong, Tam th~n btt an. Trong
phudng thuoc chu tr9ng Duong qui, Nhan sam, Th1=1c dja l:S6 khi
tu b6 Can Th~ am ..Can· Th~ am hu, phong dudng n9i d9ng,
th'an hon khong thu~·ii~m sinh lo ·s~ hoi h9p, kho~g ngu? Tam
than khong an dinh- Dung Tran chau m§.u, Phv.c than, Long xi
binb Can tran nghic!l, an tb'an chong lo sq, Ba tl1 nhan duang
Tam, Toan tao nhan ·d uong Can, tang cuong nang htc tr.an Tam
an th'an, dung Tr~ )ntdng nhi~p n~p phu duong, ·chu sa lam
ao, Kim. Ngan, "B~c ha trA'n nghich. tan pbong (hi~n nay khong
dung Kim, Ngan).
Tran chau m§.u hoan va Chu sa an than hoan deu la thuoc
tran Tam an than, duang am thanh nhi~t. Hai phttdng deu dUDg ·
Dia hoang~ Dudng qui tu am du:ang huyet, Chu sa tran Tam an
than. Tuy nhien Tran chau mdu hoan dung Th\_lC dia tu am
duang huye't, Te giac thanh Tam nhi~t, Tran chau mAu, Long xi
tran kinh, Nhan sa~, Tao nhan, Ba hi nhan, Phv.c than b5 khi
duong huyet, Tr'am hudng dieu khi, n•hiep n~p phu dudng. Ttj
am huyet bat tuc, ·htt phong nqi d{>rig. Tam khong dugc nuoi
157
HOI DA.P VE D6NG v
duong, kh6 ngu h·oi h9p lo 8(}, chong m~t hna m~t. h.ioi 1e;1t, n1~ch
nhugc ... Chu sa an than hoan dt1ng Sinh dja tu an1 thanh nhi~t,
Hoang lien thanh Tam nhiet, . Chfch cam lhao di°eu hoa eek vi.
thuoc, hoa trung khi, d'e phong thu8c c't~ng l~nh trgng tran t6n
hc;ti v~ khL T1i Tan1 than phien lo~n. ldnh ::.<J h'oi h<)p khong ngu:
buon mu:a, n6ng ng\ic: khi lo~n: trong long ,io nao khong yen.
N6i chung Trai1 chau mau chu trj am h~yet bdt tuc, hll
phong n<)i d9ng, Tarn khong du<Jc nut,i dtinng, Chu sa an than
hoan chu trj Tam hoa vucJng, dot nong Tam am.

7.97. Thuoc khai khieu la gi? Su: dl;lllg thu6c Luong


khai khieu va On khai khieu..nhu.the nao? Su dy.ng thuoc
khai khieu cin chu_y nhun.g vfu d~ gi?
S11 d'}-Ilg thuoc cay thorn ulu tan t?o l~p phuong thuoc thong
qua khai khieu tru be' tiic, tinh than, . ttj be ·khieu, than chi me
1no g9i la thuoc khai khieu.
B~nh chung khie'u be t~c. th'an chi me mes, c6 han be, nhi~t
be khac nhau, vi v~y thuoc khai khieu co hai°lo~i Ludng khai va
On khai. Thuoc ludng khai tac d':1llg thanh nhi~t giai d9c, d~p
yen phong, tran kinh, khai khieu an than. Tri b~nh on nhi~t ta
d9c ham vao Tan1 bao, dam nhif?t che lap Ta~· bao. •Tri~u chting
sot cao, n6i sang, than chi me mcJ, co quip kinh gi~t, ho~c tre
erp kinh phong, hon me, ho~c tn1ng phong nga g\IC, bat tri nhan
s'l;{ deu la chung nhiijt be.
Loclli ~ay sii: d\lng thuo'c thanh nhi~t giai. d:9c, mat Can, df?p
yen phong, tran Tam an than, tieu dam khai khieu. thong lQi
khi Cd bai tru tr9c khi. ..
Cac phudng t.huoc tieu bieu nhU: An cung ngtiu h,,nng hcli\11.
l'hi bao don: Tti quye·t sdn. .
158
Phuongte

Th.uoc on khai tac d\1ng tan han. i,n thong kinh n1~ch, thong
JQi khi co. gia.i tr~ 1.1~ khi, ~hai khiio'u giai uat. Tri chung tning
phong, darn quyet. khi quyet, tri1ng han. Tri~u chung thap d·an,,
khi ue trQC ham Tam bao khi cc1 nghjch ]n~n d9t nhien nga g\lC
bat tri nhan SlJ, rang c~n ch~t. hon me.. hoAc )o~n th6 ta, thuoc
chttng han be. Lo~i nay ph6i h~p thuoc tan han. hanh khi, giai uat. .
Cac phudng th.uq·~ ticu bieu nhu To hqp hiong hoan.
Khi sii: d\lng thuoc khai khieu can chu y nhung van cte sau:
- Dau tien phai phan bi~t be· chung va thoat chung. Be
·c hung la cam khflu 1 .1;1Am_tay, co than khi, thii tho, m~ch c6 lt;tc.
Thoat chung la ha mi~ng, buong tay, khi sAc kh6ng c6 than= n6i
nho yeu, tay chan l~nh, ra rn6 ho( d?i ti~u ti~n-khong c§m,
m~ch nho muon tuy~t. Be chung la tht;ic cht1ng, ta th1._1c n9i be,
dung thuoc cay thCJm khai . khieu, thoat chung thu9c hu, dung
thuoc d?i bb nguy~n .khi h·oi hudng cuu thoat. Thuoc khai khieu
chi dung cho chung·th\fc chung be', ca:m dung cha chung thoat.
- Chung Dudng minh phu thl;ic trieu nni~t~ noi sang. phai
dung thuoc han h~, cam dung thuoc khai khieu. Neu chung
Dudng minh phu thtJc kiem ta ham Tam bao, each ttj cC1ng khong
duqc ddn thuan dung thuoc khai khieu, phai can cu tinh h1nh b~nh
~t khai khieu truoc·ho_~c h~ tnioc ho~c kei h9p haj phtic5ng phap.
- Thuoc khai khie'u phan Jon cay thorn, t~u tan. khong du~c
dung h,u dai. chi- di1ng cap cuu, b~nh lanh thi ngting thufic.
- Ph\l nu c6 thai .dung phai cfin· th?n,

7-98. An cung _nguu hoang hoan, Chi bao ddn, Tit


quyet don ha phudng ·nay cong d1.p1g c6 di~m gi gifing
nhau, khac nhau?. ..
Ba phliong thuoc deu la thanh pha'n1, tri nhi~t ket. C)ll ta
nhi~t d(>c han, Tam bao. tri~u chdng st>( Ci.lO. th~-.n chi n1e }TIO.

159
HOI DAP VE DONG y

noi sang, kinh gi~t. Ngoai ra con trj tre em sot n6ng hon me
kinh gi~t. trung phong, trung nAng, hon me dam nhi~t be', gc;,i la
Tam bao. Ba phudng thuo'c tuy aeu tac d\lng thanh nhi~t khai
khieu, nhung ca'u t~o phudng thuo'c kh~c nhau, nen c6 nhilng
ung d\lng khac bi~t.
An cung ngliu hoang hoan (''On hefnh di?u hief11.") tac d1=1-ng
thanh nhi~t giai d9c, tru: dam \{hai khieu. Trong phudng thuo·c
dung N guu hoang thanh Tam giai d9c, tieu ~am khai khieu, Te
giac thanh Tam mat mau giai d<)c, X~ hudng khai khieu tinh
th'an, ba vi lam qua.n, Hoang cam, Chi ti':L, .Hoang lien thanh
nhi~t giai d9c,ho tr<) Nguu hoang, Te giac. ta hoa Tam baa,
· Hung ho8:Dg h6 tr<J Nguu hoang tieu dam giai d9c, Uat kim,
Bang phie'n tru ue tr9c, thong khie'u khai be', h8 tr9 X~ httdng
khai thorig Bao l~c, Chu sa, Tran chau., Kim b~c trln Tam an
than, M~t ong dieu boa Ty•Vj deu lam t~ su. Cac_vj phoi h~p
thanh nhi~t giai d9c, tieu dam khai khieu. Hi~n nay dung ttj
viem nao B, viem mang nao djch ~, ly trung d9c, viem gan
tning dc)c, hon me gan, churig ni~u a9c... , thu9c ta nhi~t ham,
Tam bao, dam nhi~t be tic Tarn khie'u d~t hi~u qua.· .
Ttt quye't ddn ("Thai hinh huf dcin hoa ti q-Lc phuung") tac d\Ulg
thanh nhi~t giai d9c, trln kinh khai khie'u. .Thong phuc,ng thuoc
Th~ch cao, Ho~t th~ch, Han -thiiy th~ch ng9t l~h thanh nhi~t,
Linh du<lng giac thanh Can tuc phong, tru kinli gi~t, Te giac
thanh Tam giai nhi~t d(>c, Xl:;l hudng khai 'ram khieu d6 la cac yj
thuoc ch~nh. Huyen sarn, Tha.ng ma, Cam thio thanh nhi~t giai
d9c, Huyen sam con tac d\mg tu am sinh tan djch. Chu sa, Tu:
th~ch, Hoang kim tr9ng trfu an .th'an, Thanh mQc huong Dinh
hudng, Tr'am hucJng khai thong hanh khi, Phac tieu' Tieu thach .
tiet nm~t t~n ket, cac vi thuoc nay c6 tac d9-ng ho tr<;j. Pho'i h(Jp
cac vi thuoc thanh nhi~t gia1 d9c tu:c phong trin kinh, khai
khieu an than. PhucJng thuoc ttj b~nh on nhi~t ta ham Tam bao.
160
Phuongt~

Tri~u chung sot cao, phfen tao, tam than thac lo~n, kinh gi~t,
khat nuoc, ~i~u ti~n do, tre con kinh gi~t... Hi~n nay dung tri
b~nh tinh h6ng nhi~t CL~n hau sal thu{>c ta nhi~t· ham Tam bao.
Chf bao ddn '('_Thcti binh lwf clan /u}ct re q1c phu,mg") tac d\lng
hoa tr9c khai khieu, ttj trung phong, trung th11, on b~nh dam
tr9c be ham. Tri~u chung hon me, dam thjnh, tho tho, phfen tao,
luoi do, reu htoi Vang b~u, b§n, mc!ch ho~t, sac, tre em kinh
phong thu(lC dam nhi~t ham Tam bao. Trong phudng thuoc ~
huong, Bt\ng phien, An tuc huong, t~y ue boa tr9c, tieu dam
khai khieu, lam quan, Te giac, Nguu hoang, Doi rnoi Thanh
nhi~t giai d9c, trii ta nhi~t, Hung hoang tru dam giai d9c, c~c vj
lam Than. Chu sa, ;£i6·phach, Kim b~c, Ngan b~c tran Tam an
th'an, cac vi nay le.m ta, SU. D~c di~m phudng nay ttj hon me
dam tltjnh, k.hi tho, lu:ai do, reu vang b~u, m~ch ho~t, sa~ Hi~n nay
ttj hon me gan,.dien gian... thUQC dam me Tam khie'u, hon q~yel
. N6i chung ba ..phudng thuoc deu thu~c lo~i LUdng khai
khieu. 'Tac d9J1g_ thanh nhi~t giai d9c, tiy rtia nhi~t tru pbien,
ciy tru ue trQc khai khieu, tran kinh an than. Ttj on -b~nb ta
ham Tam bao ho~c dam nhi~t be t~c. Trong d6 An cung nguu
hoang hoan sa trubng thanh nhi~t giai dqc, 'I'd quyet ddn yeu
hon.nhungtac dtµ1g.tran kinh m~h nhat, Chi bao ddn tinh mat
yeu hdn Ttl tuyet ddn, nhung ta~ dl;lrig ·h6a trQC khai khie'u
m~nh. Tren lam sang pham chung sot cao n6i sang, phien tao
kinh .gi~t th1.tohg dung An cung nguu hoang hoan, chung sot
n6ng. dien cuortg kinh gi~t thubng dung ·'l\i tuyet ddn, chung
nhi~t ket han:,., hon me kinh gi~t thU:cfng dung Chi bao ddn.

7-99. Phuong thuc thanh l~p phudng To h9p hudng


hoan coy nghia.gi? Ung dl_lllg trj. nhung lo~i b ~ nao?
To hejp htidng hoan t"T/uii hi11h J,u~i chin Jujll re cue p/ilt(mg") la
thuoc tieu bi~u lo~i on khai. Tri trung phong khf be, kinh gian,
161
HOI DAP VE DONG y

dam quyet, do han ta dam trc;>c be t~c. Trong phudng thuoc dung
To h~p hudng, Tram hudng, ~ hudng, Dan hudng, Dinh hudng,
Nhu hudng, An tuc hudng, Thanh m(>c hudng~ Hudng ph1=1, Bang
phien h anh khi, khai khieu giai uat, tan han h6a tr9c. Trong d6
An tuc hudng, To hqp hudng sd truong thau ~hieu, tru ue tn;>c,
khai be tinh th:an. Sach "Bdn kinh ph1,11g n.i:1_1ye11"' viet: "To hc;,p
hudng h9i t'=1 cac khi thdm ma thanh, tac dtJ.ng thau cac khieu,
cac t~ng, tru cac khf bat chinh. Pham chung dam tich, khi quyet
t~t phai dung n6 khai khieu, tr~ dam, ly khi'\ Long nao hudng
h9i tl;l mui thctm tram vj thuo'c, khi vj thdm manh li~t, sa trubng
tiu tan khai khieu, a dau cung toi, giai cac lo~i ta d9c". Bang
phien, ~ hudng tac d\ffig tru ue khi, khai · khieu, thong kinh
l~c, thong khieu toan than: Hudng phl:l, M9c hudng, Dinh
hudng, Tram hucsng, Dan hudng, cay tan· on thong, hanh khi giai
ngb_ich, khai uat, thong khieu, giai dam thu~n khi, Nhii huong
hanh khi ho~t huyet, v~n hat:ih khi huyet, giam dau, Tat bat
phoi hqp cac vi thuoc tang cuong on trung tan han giam dau,
hanh khi khai uat, Te giac thanh Tam giai d(k, tinh mat khi
thanh hudng, t~au sat, han ma khong tr~, Chu sa tra'n Tam an
than: B~ch tru~t ki~n Ty h6a thap tr9c, Kha tu'. on sap liem khi,
h~n che cac vj qua cay tbdm qua muc tdn thudng .chfnh khi. Cac
\1 phoi h~p cay tbdm h6a tr9c,. on trung ha!lh ~i. khai khieu
tinh than.
To hc:,p huong hoan trj tning phong, khi quyet, dam quyet,
trung ac khi thu9c th~ han ·darn thap tr9c che mrJ Tam khieu,
d9t nhien nga g\lC, bat tri nha.n s1:;i·, rang can cb~t. Ngoai ra con
c6 th~ trj ho~c lo~n th6 ta, dau ngt;tc do dfun khi tr~ mi"t ket.
Hi~n nay trj xu~t huyet nao. y b~nh, hon me. ho~c phoi hqp ~n
dam thang bi dien cu·ong deu hi~u qua. .
162
Phl.idng te
7-100. Phudng phap phoi h9p thu6c ly khi nhu the
nao? Lam. sang ung dy.ng cin chu y nhung van d~ gi?

Thuoc ly khi tri khi cd nghfch lo~n ho~c u tr~ lam cho cona-
. nang tt_ing phu trd ng~i khong dfeu boa. Can chu sc, tiet, tinh u:
dieu dt_it, Can khi uat ke"t phat sinh chung suon cang dau, dau
b1:1ng. Phe chu tuc_giang, Phe ~hi nghjch_sinh ho hen suy~n;Vi
khi nghjch sinh dau b\lllg, non mua, Q hdi ... Thuoc ly khi tac
d\Ulg hanh khi ho~c giang khi, phoi h9p t~o thanh phudng
thuoc. Khi cd ·ua~ tr~ ~ao gbm Can khi uat ke't Ty Vi khf tr~
1

thuc1ng dung thuo'c ha:nh khi. Khi cd nghjch lo~n bao gom Phe
khi nghjch, Vi khi nghich, thuong dung thuo'c giang khi. Ngoai
ra tren lam sang thuang co chung khf uat, khi nghjch phai phoi
h~p thuoc hanh khi va giang khi. Nguyen tic phoi h<1p thuoc ly
khi la tri chung trung tieu khi tr~, v~n hanh khong thong l~i co
cac tri~u chung d'ay truang, <J . hdi, nuot chua, d~ ti~n khong
b1nh. thuong. Phttdng phap tq la khai thong Ty Vj uat tr~,
tbuong dung .cac vj TrAn bl, H~u phac, Mqc huong, Sa nhan d~
t~o thanh phudng thuoc. ~e'u kiem ban phoi h(1p thuoc tru ban,
kiem nhi~t phoi h~p thuoc trit nhi~t, kiem dam phoi h()p thuoc
tru dam thap, kiem hu nhttf1c phoi h<Jp thuoc b6 ich, kiem huyet
u them thucfo khi't _u. Chung Can khi u.at ket tri~u· chung ng1:1c
h1=1ng cang dau, San khi, kinh nguy~t khong d'eu, ha.nh kinh dau
bv.ng... Phudng p~ap di'eu trj la sd Can ly khi, dung cac vj thuoc
nhu Sai hf>, U~t kim, Xuyen luy~n ti':l d~ t~o thanh phU:dng
thu<lc, kiem u huyet phoi hc;,:,p thuoc ho~t huyet. h6a u. han khi
ngung tr~ han thap ph6i h~p -thuoctnhu Can dttong huyet on
kinh chong dau, kiem nhi~t phoi hc;Jp thuoc thanh nhi~t. Chung
Phe khi nghjch Jen sinh ho hen cAn phai giang khi binh suye~.
dung cac vj thuoc nhu Tram huong: H~ch nhan. To tt.i'....• neu
kiem dam t1·oc u tr~ phoi h<;Jp thuo·c giang khi hoa dam. do
163
HOI DAP VE DONG y

phong han xam nh~p Phe lam cho Pbe k hi uat ket, ket hQp
. thuoc cay ~m giai bi~u, Th?n hu khong n?P khi, pheii h~p thuoc
on Th~n. n~p khi. Chung Vj khi nghjch len non mita, nic: c1:1,c,
c'an phai giang nghjch c·a m non, thuang dung cac vj thuoc Toan
phuc boa, D~i gia th~ch! Thi de..., kiem_han phai phoi hcJp thuoc
on Vi tan han, thu9c nhi~t phai pho'i h()p thu6c thanh .nhi~t, do
hu: .nhuc;Jc phai phoi hQp thuoc bd trung £ch khi, thu9c th~c
chung phai phoi hc;,p thui,c ta nhi~t thong d?i ti~n, do han nhi~t
Jin l9n phai phoi hc;,p thuoc ban nhi~t di'eu ~ri.
Tren lam sang si':L d\1,ng thuoc ly khi can chu y nhung yan de sau:
- Can phai bi~n ch.u ng hu th\1c, neu can phai hanb khi.ma
dung lam thuoc b6 se lam be t~c them. Ngu~c 1~ chung suy
rihuc;,c c'an dung thuoc b5 lcJ.i dung thuoc hanh khi se lam tan
thuang chinh khi, b~nh se suy nhu~c them.
~ Ne'u b~nh tinh phuc t~p hu thl:fc Iin l(>i:i,' trong hu c6 th\{c
phai phoi hc;Jp thuoc b6 kiem ha!ID khi.
- Thuoc hanb khf phan ·]Bn cay tbdm tao, de t6n thudng tan
dich, do d6 th~ chat .b~nh nhan am hu hoa vu"~g. ph\l nu co thai
phai th~ tr9ng. .

7-101. Phttdng phap l~p phudng thuo'c Vi~t CUC hoan


co y nghia nhu the' nao? Tren· lam sang sti dlplg gia giam
biln· boa ra sao?
Vi~t hoan ("Dan. kh,~ tt.im ph,,p"J chu ttj l\lC uat Ckhi uat,
CUC
huyet uat, dam uat1 th\fc uat, thap uat, boa ua'.:t), tri~u chdng
n~c b-1µ1g d~y cang, dau b1=1ng. non_mila, n~ot chua, An it.:.
M1:1c dich l~p .phudng thuoc la hanh khi giai uilt, pho:i hc;ip
thu<'fc ho~t huyet thanh nhi~t. tao thlp lam cno "khi hanh th,
huyet hanh". khi cd thong· l9i thi dam thap th\!c tfch bj·tru khti.
164
Phuong te
Trong phtictng thucfo dung Hucsng ph\1 khai uat tan tre, tri khi
uat. Sach "Sein rh,io ciiu clui11'' viet: "Huong ph9- sa tru~ng .k hai
uat t an khi", dung Httdng ph\l lam quan, Xuyen khung hanh
khf ho~t huyet, ttj huyet uat, Thudng tru~t ki~n Ty tao thap,
Chi ttt thanh nhi~t ta
hoa, ttj hoa utt, Than khuc tieu thu:c dieu
hoa Vi, ttj thl;tc uat. .
Tren lam sang neu c6 cac tri~u chung b\lng day dau, a.n
kem, nuot chua, CJ hdi, -dau d'au, b\lng dau, d~i ti~n that thuong
c6 th~ dung Vi~t cue hoan gia giam di\u trj. Neu khi uat n~ng
ng\tc hvng· cang dau, dung Httdng ph\l lam quan, phoi hc;Jp M(>c
hudng, Chi xac tang cuc,ng ·giai ua't. Neu huyet ua:t n~ng ng\tc
suc,n dau nhu kim cham, ch6 dau codjnh _dung Xuyen khung
1am quan, phoi h~p Dao nhan, lfong boa tang cuong ho~t huyet.
B~nh nhan thap uat n~ng, n~c b9-ng day, an it, than th~ n~ng
ne, ti~u ti~n khong ·1~i, d~i ti~n lorig... dung· Thudng tru~t lam
quan, phoi hc:,p Ph\ic linh, Tr~ch ta lqi thap. Chung th\fc tich
n~ng, b\lng day, an khong tieu, SQ thuc an, non mua, ~ hoi ...
dung Than khuc lam quan them Sdn tra, M~ch nha: tieu d~o.
Chung dam uat n~ng Ilg"¥C day,· dam nhieu: lQm giQng, buon
non ... dung Thudng tru~t lam qua.n them Ban h~ tru darn thap.
Chung thien ve boa uat tri~u chung tao ~P (x6t ru9tJ nuo't
.chua~ dung Chi tu'. lam quan, them Hoang cam, . Hoang lien
thanh nhiet, . ban them Can khucJng, Ngo thu du tan han.
. neu kiem

7-102. T:µ sa·o phudng Banh~ h~u phac tl~ang co the..


.

trj chung mai hfch khi? Tren lam sang v~ dlplg gia
giam nhu the' nao? Phudng nay so voi Tieu da·o tan, Vi~t
~ . -
cue hoan co diem gi khac nhau?
Ban h~ h~u _phac thang l''Kim l/U_\-: y,ri,
t1i cln1ng lll t\1
hf{tC")

h en ngang be· tAl·. Nguyi'n


h~ch khi trong h91Jg. ca.111 gia.c c6 v~t c_

165
HOI DAP VE DONG y

nhan benh do tinh chi uat ket, Phe Vi thang giang that thu:ong1
dam khi ngung ti}. thanh. Ve m?t sinh ]y, Qan ua dieu d~t, Ty
chu thang, Vy_ chu giang, Phe chu ban b6 tan djch. Do that tinh
u~t ket, Phe Vi thang giang that thuong, dam t~ap ngung t1:1,
t~p ket vao h'au h9ng do d6 c6 cam giac trong h9ng c6 v~t nuot
khong xuong, nh5 khong ra. Can cu nguyen tic di~u tri "b~nh
uat ket phai thong tan" (Ket gia tan chi) "b~nh tren cao phai UC
che, kho'ng che'" (Cao gia uc chi), chung mai h~ch khi la phai
khai uit, hanh khi, giang nghjch h6a dam. Trong phudng thuo·c
Banh~ cay am tan ket tru dam, hoa Vi giang nghjch, H~u phac
cay dAng am hanh khi tieu tru day truong. Ha·i vj phoi h<;jp H~ u
phac hanh khi giup Ban h~ h6a dam, Ban .h~ giang nghjch tio
tr<;' H~u phac hanh khi, hai vi deu lam quan, Tu: to khoan trung
tan uat, Ph\lc linh ki~n Ty tham thap, Sinh khudng tan han
giang nghjch, cac vj nay lam than, ta. Cac vi phoi h<Jp tan ket,
giang nghjch, h6a dam tru mai hc}-ch khf.
. Phuong phap v~n d\lng gia giam Ban h~ hq.u phac thang
nhu sau:
- Chung that tinh uat ket n~ng, them Sai ho, Uat kim,
Hudng ph\l, Thanh bi, sd Can ly khi, tang nang l\fc hanh khf
khai uat d~t rnvc tieu tru khi tr~, h6a dam . .
- H~u phac ban h~ thang them D~i tao, g9i la Tu that thang
tri chung tren, dam thap nh~. · · .
- B~nh non mtt~ them Sa nhan, Thao khau nhan, d~ ki~n Ty
h6a thap, cam non mtta.
- NITT(c d~y ciau them Qua lau tan ket khai uat vung ng\ic~
tru dam hoa, thong khi. · · .
- Day b\J.ng them Sa nhan, M9c hu:ctng, kiin Ty hanh khi.
- Dau suon. then1 Huyen ho sach, Xuye1~ luyen tii'. hanh· khi
gian1 dau. . .. .

166
Phtrong t~
- H 9ng dau them Huyen sam, Cat canh, hoa dam tieu bit
sung t h t'1ng.
Ban h ~ H~u -phac thang do nhi'eu vi thuoc cay am tao
thanh , d o d6 tac dt;1ng hanh khi tru thap, tieu dam. Neu tro~g
h9ng sung do dau, luoi do, it reu, tan dich hao tan, tuy bj b~nh
Mai h~ch khi khong duQc su
d\lng. Neu 1~m dl_lng se lam hao
tf>n tan djch. phat sinh bie"n chung.
Ban h~ H~u phac thang so voi Vi~t cue hoan, Tieu dao tan
deu tac d\J.ng khai uat. Tuy nhlen Vi~t cue hoan tac d\Ulg hanh
khi giai uat, trj chung L'l;.lc uat ma khi tiat la chu yeu. Trong
phudng nay Huong ph9- lam quan hanh khi thi huyet hanh, khi
thong l<Ji •thi dam, hoa thAp, thl;ic tich bi tru khii. Tieu dao tan
duang huyet sd Can, chu ttj chung Can uat, huyet hu. Tri~u
chung dau suon, ha.n nhi~t vang lai, dau d'au ch611g m~t mi~ng
kho h9ng rao, m~t moi, an it, kinh nguy~t khong d'eu, vu_cang
dau, nu;tch huyen,. .-hu.. , Trong phudng Duc,ng qui, B~ch tht19c
lAm quan, Sai ho Jam than. Cac vi phcfi h<jp n19t m~t thong d~t
khi:ccJ, n1(>t m~t duong Can huyet, b6 Can am, sci Can khi, di'eu
hoa khi huyet. N6i chung Ban h~ H~u phac thang chuyen hanh
khi, giang 11ghjch hoa dam~ Tieu dao tan khai unt d~ch1g huyet~
Vi~t cue hoan chuyen tri L\lC uat. .

7-103. Sach "/(in, QI'?-; yci,


c6 may phU:dng thuoc tr-i 11
llf(!"C:

dau ngl_ic? Cac phudng nay each phoi h9p va sii"-d\J.ng lam
sang nhu the nao?
y,;i, phudng thuoc trj dau ng\ic, tuc
10
_·Trong ''Ki,11 ljll_\" llf{lc" •

ng\tc, dau tin1 cHung ty) c6 chin phudng: Qua ]au gidi b~ch b~ch
ti.tu thai,g. Qua lau gi6i b~ch ban h~ th.ang. Chi t1nJc giai b~ch
.que· chi tl,ang. Nhdn sam thang. Ph1:1c linh h~nh nhnn can, than
167
HOI DAP Vll DON G y
than g, Qua t chi khu dng than g, Y di ph1:1 tli_tan, Que chi
sinh
khti dng chi th\fc than g, 6 .dau xich th~c h chi hoan .
Qua lau gioi b~ch b~ch biu tban g tac d\ln g thon g dU:dng
tan
ket, h~ khi tieu dam . Chu tri dU:dng khi vun g n~c hu:
nhu<;tc,
trc;,c -am ngh jch len, n~c d.au tuc lan ra lttng, ho su_y
en, tha
ngAn, reu h:tai trin g, rn~c h thon kh, u tr'an1 qua n khd
n. Toan
phu ong c6 ba vj Q,;,_a lau, Gi6i b~ch , B~c h tiiu CrU:Qu tr~n
gl t~o
than h. Tron g phu ong Qua lau kha i thon g ng\! c tan ket,
·thon g
khi, tieu dam . Sa.ch "Bdn tluio cum1g mr.rc,, viel: "Qu a lau tac d\ln
g
nhu ~n Phe tieu dam tan ke't". Sa.ch "Danh y l>irt Ive" viet
: "Qu a
lau lam qua n ttj hun g ty. Gioi b~ch tac d\ln g on thon g
·ho~ t l{Ji, .
thon g drlo ng tan ket', han h khi giam dau". Sa.ch "Bd11 r/uio
cii1i
chci11" vie't: "Gio i b~ch vj. cay do do tac d\ln g tan khi,
ttj ban tr~
pha n tren cd th~, vi d!ng thi gian g, trt han tr~ hen duoi ,
khi on
thl tac d~n g tan tieu tru han hen ·tron g, tfnh hoa,.t lqi thi
thon g
suon g ttj chun g han ngo an co tac d\ln g tri chu ng hun g ty, dun g
lam Tha n. Hai vi pho i hqp, m9t vi tru dam t an ke't, m◊t vi thon
g
khi co, giup nha u tru hun g cy, ni~u trin g ghi p d§n thuoc
di len,
thon g khi co. lam ta SU.
· Qua lau gioi b~ch ban h~ than g tac d\ln g tan ke"t
giang
nghi ch. Tri dam ket t\l a vun g ·ngv:c thuq c c~u ng ·n~n
g, tri~u
chun g ng\t c dau nhi'e u, kho ng n~m du<jc. Phu ong nay
do Qua
lau gioi b~ch b~ch tuu than g them Ban hq. t~o than h, tron
g do
Ban h~ gian g ngh ich trii dam tha'p .
.
Chi th\ic gioi b~ch qui chi than g tac d\m g thon g duo ng khai
ket: gian g ngh ich tru day truo ng, ttj duo ng khi vun g Ilg¥C hu
nhu:9c. khi ket dau tuc ngttc , khi duoi sU:on ngh jch ien.
Ph~dng
na~: do Qua lau gioi b~ch ba,.ch tltu than g bo r~u tri\n
g. them
Chi thl;ic: Que· chi. H~u phac .

168
Phudngt~

Trang phuong H~u phac, Chi thl;tc tri1 day truong tan ket,
Que' chi th~ng dudng khi, tru fun. Dudng h'oi phuc thi am khi
tieu tru, het dau ng\tc, khi nghjch. .
Nhan sam thang tac d\].ng b5
t:rung ich khi, ttj chung dau
ngl!c do hu nhuqc. Tri~u chung ho hen the, gfip, dau· n~c Ian
sang lung, n~c d'ay tu~, khi 8 suon xong len Tam, tay chan
l~nh, m~ch trAm·te. Phuong thuoc g'am Nhan sam, Can -khudng,
B~ch tru~t, Cam thao. Trang do ~han sam, B~ch tru~t ki~n Ty,
Cam tbao, Can khudng on Vj. Ty Vi dieu hoa ki~n v~n thi khi
trung tieu thang·phat, ducJng khi ·chan hung, am ta bt tru khu:,
he't dau ng\fc. ·
· Ph9-c linh h~h nhan cam thao thang tac dv.ng ich khf l9i
thuy tri Phe khi thang giang khong binh thuong. Tri~u chung
dau nITT{c, thien ve khi tr~ the, gap hue ha.ch. Phudng thuoc gom
B~ch linh, H~ill_-i nhan, Cam thao, trong d6 .Ph1:1c linh, H~nh
nban l~i thuy gian·g khf, Cam thao b6 ich Ty V~, ·cac ~ ph6i hQp
h? khi l9i thiiy ttj.hung ty. .
....
Quat chi khudng thang tac d1:1ng· lQi khi hanh thiiy, ttj tich
khi, thuy fun, tri~u chung dau ng1=1c thien ve be tAc day tuc.
Phudng thU:oc gom Quat bi, Chi thvc, Sinh khudng, trong d6
Quat bi~Chi th\lc lgi khi, Sinh khudng hanh thuy tari ke"'t.
Y di ph~ tit tan tac d\lDg on dudng h6a th~p, giam dau
thong kinh l~c. Tri han thap ngung tr~ dau ng\tc khi phat khi
nghi, sq l?nh, chan tay l~nh. Phudng thu6c g6m Y di, Ph'=1 ttiotu:
thanh, trong d6 y ·dI tru thap tieu tru tr9c khi, Ph1:1 tu: ~rl;lC han
thong kinh l~c, khai be, dung d~n~-thuoc tan tac d\J.ng se
m~nh hdn.
6 dau xich th~ch chi hoan tac d\1,ng trQ dudng tan han tr9c.
am ta. Tri. am ban thinh.
. dam ~m be tAc gay dau lung 1an sang
169
HOI DA.P VE DONG y

· d au vat· Jan sang ncn"c


va1, 6 ~ •
Phudng
. ,.
thuoc
,A
gom: ,Thuc. tieu, Phu•
• . ...
tit Can khudng, Xich th~ch cl_n, 0 dau, !1~t
lam v1en. Trang
phudng thuoc 6 dau, Can khudng, _Ph\l tu:, Th~c Atieu, rat -~ay rat
n6ng, trl;lc ban gia.m dau m~nh, Xich th~ch chi on ~~P d1eu hoa
trung khi, thu li~m dudng khi, M~t ong tac dv.ng ho trung. giai
dqc, nhu~n tao, giam dau, hoa hoan, di'eu hoa cac ~ tbu~·c.
Que chi sinh khJ.tdng chi thvc thang ta~ d'.lllg giang nghjch
tru day truang, tieu tru am khi. Ttj dam am ngbjch _len, duoi
Tam day truong, dau nhu bi treo len, tuc ng\tc, non miia...
Phuc,ng thuoc g6rn: Que chi, Sinh khu'.dng, Chi th1:"c, trong d6
Chi thuc tru day tntdng dieu hoa trung tieu, Que chi thong
duong khi giang nghjch, Sinh khuong tan khi hanh thuy giang
nghjch giam dau. ·

7-104. Cac phudng Noan can· tan, Thien thai ·o du9c


tan, Quit h,ch hoan d'eu ttj San khi. Tuy nhien lJp phap,
xu. phudng t~ sao khac nhau, m6i phudng c6 nhung dJc
di,m gi?
Noan can ti~n (''Cdnh Nh'!c roan r/111') ttj Can Th~n bat tuc,
am han thjnh, dau h1:).ng duoi, san khi minh m,y chan tay l~nh,
duang yeu. Trong pht!dng thuoc ~n bf>, hanh tan deu srt .dv.ng,
tac dl;lng on b6, hanh tan phoi hc;Jp cong d\lllg on b6 Can Th~n,
hanh khi ti'\lc ban. Phudng thuoc st! d1=1rig Dudng qui, Cau ky on
b6 Can Th~n, Que chi, Ti~u hoi on Th~n tan ban, 6 dude, Tr'am
huong hanh khf, thu~n khf, Ph1=1c linh lqi thip giani ngl}.jch.
Phudng thuoc nay co d~c di~m on bd Can Than •
la tri• ban1 himh
khi tan han la ttj tieu, tie.u ban kiem ttj. Ne"u c)lung san khi do
thap nhi~t xam nh~p ben duoi tri~u chu:ng dn1 nang sung nong
do dau, kliong duc;Jc dung phucJng nay. .
170
Pbudngt~

Thien thai 6 du:qc tan ("Y h{,c phat mini,") tac d\1ng tan han,
hanh khi, t_rj chung san thong, Qu~t h~ch hoan tac d1.:1ng hanh
khi tru k hoi cung, tri chung do~ san. H~i phttong nay ttj chung
khi thlJc kh6ng c6 hi~n ·tuqng hu nhu~c, so vdi Noan can tan l~p
phudng chu tri ~hac nhau. Thien thai o duQc tan do 6 dt1Qc, Mqc
httdng, H6i hudng, Thanh bi, Ludng khuong, Binh lang; Xuyen
luy~n tit, Ba d~u t~o thimh, uBng voi ru~u. Ttj chung han san
khf tr~ th\fc chung. Sa.ch "Kim qu_r dz_rc phurn1.r/' viet: "Khi t"\1 thi
be t~c, khi tan thi thong d~t, dau do khi t\l khong tan, ttj san
chung truoc phai trj khi", trong d6 dudng nhien kiem ban, phai
on tan han ta. Phuong nay chu tr9ng hanh khi, sd Can, tan ban.
Neu khi hanh, han bi gia.i tan, m~ch Can dieu boa thLb~-
lanh. Trong phucing thu6c dung 6 du~c, Ti·~u h6i lam quan tac
d1=1Dg sd Can ly khi, tan han giam dau, Cao htdng khuong hB trq
0 du<;tc, Ti~u hoi tan ban giaPl ciau, Thanh b1 sd Can di'eu khi,
M(k hudng hanh khi giam dauJ d~u lam th~n. Binh lang hanh
khi ddn tich tr~ di xuong, Xuyen luy~n ttt ly khf giam .dauJ Ba
d~u sao voi Xuyen luy~n ttt ho Ba d~u dung Xuyen luy~n vao
L~c cua Can tri:! ban thap khi tr~, d6ng thc1i XuJen luy~n- tit
d~ng l~h c6 tac dlµlg lam pban ta cho cac vj thuoc cay thorn
tao. Phudng nay d~c di~m phoi hqp hanh khf tan ban, ttj ban
san khi tr~ ch~c chung.
Quat h~ch hoan ("Tl ~·inh p/11ra11g") tri han thap xam nh~p
kinh Quyet am, lam cho kinh nay khi huye't bat hoa sinh chung
D6i san. Can cu ngllyen tac ttj li~u "b~nh cap phai ttj tieu, b~nh .
hoan ttj ban", phudng nay l~p phap chii y~u di'eu boa khi huyet
kinh Quyet am. Ste dl:lng cac vi d~g cay 1am ta tieu s'l1Ilg pha.
tre. , vi. man
.. . tan ket lam m~m chat cung. Trong phuong
nhuan -
so
thuifo Qu,t h~ch ,1 dAng, tinh binh tntbng hanh khi. tan ket,
giam dau, la th_u-oc chu yeu trj san khi lan1 quan. ~-!9c hu:ong. -
171
HOI DAP VE DONG y

Xuyen luyen ttt


hanh khi giam daul Dao nhan, Huy'en vao ho
huyet pha~ kinh Can ho~t huyft tan ket lam than, Que tam on
Can Tha~, tan ban ta, gi.up Dao nhao, Huyen h6 khli u tan ket,
Chi xac: H~u phac h anh khi pha tr~, h6 trg Mqc hudng, Xuyen
luy~n sd Can ly khi, Hai tao, Con bo, Hai doi m~n nhu~n lam
m'em chet cung (nhuy~ n kien}, MQc thong d~o tr~ din. thuoc di
xuong deu lam ta. Cach phoi hgp phudn g nay c6 d~c di~m la cac
vi thuo'c d'eu ~c tiep vao kinh Quyet am hanh khi huye't. Neu
khi huyet thong l9i, thl dam thap, han ta, cac cbung dau nhuc
sung cung he't.

.
7-105. Cac phudn g thu6c Gia tj o duqc· thang , 6 duqc
thang , Ludng ph1:1 hoan, Kim µnh tu tan, Dan sam im d"eu
tac dl}llg giam dau, tren lam sang ung d¥D-g co di~m gi
khac nhau?
Cac phudn g thuoc Gia vi 6 du~c thang, 6 dti<Jc thang, Ludng
ph1=1 hoan, Kim linh ttl tan, Dan sam im d'eu tac d\Ulg giam· dau,
tuy nhien nguyen nhan dau nhuc khong giong nhau, m\1,c dich
giam dau khac nhau va m6i thang c6 nhung di~m d~c thi:L
Gia vi o dUQC thang (''Tl cim ~' l(tfllg nu_tc") tac d\Ulg hanh khi .
giam dau, ttj moi hanh kinh ho~c trudc khi hanh kinh b\lng
duoi cang dau, ca.ng tuc nhieu bdn dau, ho~c lan sang suefn, vu
cang tuc, tinh than uat UC bu6n b¥C, ~ hdi, dau dau, lung cAng
dau, chat luBi l~t: reu luai' mong tr~ng, ~ch huyen... Neu Can
khi uat tr~ .thi kinh hanh kh6ng thong l~i, sinh cac chung cAng .
dau. Trong phudn g thuoc dung 6 du~c, Sa nha.n, Huyen ho, M9c
hudng, Hu:dng ph\.l $'1 Can. hanh khi, giam dau. Cam thao lam
ta hoan cap dieu hoa cac vj thuoc.
. 172
Phuongt~

6 duQc thang ('Tl am cum1g 1111_,c'') tri b\).ng duoi dau. Phudng
nay va Gi3: vi o du:qc thang d'eu tac d\lng hanh k.hi gia.m dau, tuy
Jnhien 6 duc;,c thang tac d1:1ng giam dalll. khong b§.ng Gia vj 0
duoc

thang, nhung
I
tac d'=1,ng duong huyet m~nh hdn.
Ludng ph\l boan ("LU<tng phU<lng r~p dfch") trj dau d~ day,
n~c d'ay cang khong thu thai, ua xoa b6p, chubm n6ng. Phudng
nay ttj Cai:i Vj bai hoa, d~ day l~nh dau. Trong phudng dung
LU:dng kht!dng on· Vj tan han, Hudng ph\1 sd Can ly khi, hanh
khi tan ha.n, giam. dau. Cac '1 tan
bqt, tr9n nuoc cdm hoa nu:oc
gung, muo'i lam vien.
Kim linh ttl tan ("Thai binh rhanh '/n,ef phum1g") ttj ng\tc b1;:1.ng
suon dau, khi dau khi nghi, phfen tao, m~ch tan, htcJi h6ng reu
vang, khi an uo'ng thuc n6ng dau.tang. Phudng thuoc tac d\lng
Can khi uat tr~ h6a hoa, khi huyet u tr~. Trong·phudng thuoc
Kim linh tu:
thanh tie't Can hoa1 banh khi tr~, Huy'en h6 hanh
khi ho~t huyet giam dau, hai vi phoi hc)p thong hanh khi' huyet
chong dau. .
Dan sam· fun ('' Y r6ng kim gic1m") chu ttj khi huyet u tr~, V:
qu.an dau nhuc. Trongphudng thuoc £>an sam h6a u, Dan hu:<1nf
ai'e~ khi, Sa nhan on Vi khai thong, cac vi phoi h<;1p dieu khi hoc:
ugiam dau.
N6i chung cac phue1ng thuoc tren d'eu tac d\lllg giam dau
Tuy. nhien Gia vi ·5 dttQc thang- ttj Can ua"t k.hi tr~, truac kh
ha.nh kinh bl;lng cang dau, 6 duQc thang tac dl},.Ilg gia.m dat
khong ba.ng Gia vj o dugc thang nhung tac dl;lng b6 huyet m~nJ
hc,ri, Luc1ng ph1;1 hoa.n cbu ttj Can V! bat hoa, thu9c han chung
Kim linh tu tan, Dan sa.m ~m deu tac dQ.ng dieu khi hoa u, tr
khi tr~ huyet u: tuy nhien .Kim linh tic thien v"e hanh khi, Dar
sam ~m thie.n ve h6a u. .
173
HOI DAP VE DONG y

7-106. To tit giang khi thang va Djnh suy~n 'thang


cong dl;lng chu tr! each I~p phudng co d~c "di~m gi gio'ng
nhau, khac nhau?
, -
To tu' giang khf thang ("Thcti !,inh /111¢ dlill luk, le qtc p!umng") .
va Djnh suyen thang ("Nhiep si11h c'h1111g di¢u phum,g")-.d'eu tac
dtJ.ng h6a darn djnh suy§n. Hai phudng thuo'c d~u phoi h~p
thuo'c Tuyen giang Phekhi, To tu: g1ang khi thang c6 To tit, Tien
h'o, H~u phac, Dinh suy~n thang c6 Ma hoang, To-tu..., kem
theo thuoc h6a dam dinh suy~n nhu· To tll'. giang khi thang co
Ban h?-, Tr:an bi, Djnh suyen thang c6 Ban . h~, B~ch qua,
H?nh nhan.
Do ca hai phudng thuo'~ d~u co cac vj thuoc t·uyen thong Phe
ca
Jr.hi, h6a dam djnh suy~n vi v~y hai phudng· d~u ttj dam tr9c
u tr~, Phe' thang giang thlt thuong sinh ho suy~n, d6 la nhung
d~c ciiim gio'ng nhau ciia hai phuc:Jng nay. ·
Tuy nhien hai phuong c6 nhung ai~m ~~ac nhau, Tit to
giang khi thang ngoai tac dlplg h6a dam ~inh suy~n, 'giang khi,
con tac dt;1ng on boa han dam va on Th~n n~p khi m~nh. Do d6
phudng nay thuo~g dung ttj chung hen suy~n tren thl;ic duoi hu.
Trong phudng thuoc To tu, Ban h~ giang ·khf h6a dam, ttj · ho
suy~n khi't ta khi la~ quan, Ti'en ho, H~u phac, tuyen thong Phe'
khi cam ho suyen, giup chu due;Jc tq
tren thl;ic, Qu6 chi on Th?n
n~p khi trj chung duoi bu, deu lam th'an, Dudng qui duang
huye't nhµ~ tao, tri suy~n nghich, Sinh k.hudng, Cam thao tru
darn, di~u hoa cac vi thuo'c lam ta, su. Pho'i h~p cac vi tren tru
dam tr9c, duoi Th~n khong n~p khi, tren th~c duoi bu sinh ho
suy~n tuc ng\!c, reu luoi tr~ng ho~t, ho~c trAi:ig b~u.
Dinh suy~n thang ngoai tac d1;1ng tuyen Phe' binh suy~n con
cong d1:1ng thanh nhi~t h6a da~. Trong phudng thuoc Ma hoang,

174
Phudngt~

tuyen thong Phe khi binh s:1yen, giai bi~u ta, B~ch qua, tri ho
li~m Phe' h~a dam binh suyen. Hai vj pho'i h<jp m9t tan mot thu
tang cuo~g nang ll;ic binh suy~n hai vi lam quan, H~nh nh§.n, To
tit, Ban h~, Khoan dong hoa gia.ng nghjch h6a dam tang cuong
nang ll_!c binh suy~n, lam thgn, Hoa;ng c'a.m phoi h<jp Tang b~ch
bi thanh tie't Phe' nhi~t, cfun ho suy~n lam ta, Cam thao di'eu
hoa cac vi thuoc lam su: Cac vi phoi h~p
giang khi thanh nhiet
h6a dam, ttj phong han, dam nhi~t sinh ho suy~n dam nhi'e·u
thd gap, dam vang d~c ho~c bi~u chung s~ l~nh, phat sot, reu
luai vang, m~ch -ho~t sac. .
N6i chung To tit giang khf t~a~g va Djnh suy~n thang d'eu
tac d~ng giarig Phe' khi, dµih suy~n, nhung To tit giang khi
thang sd truong on h6a dam thclp cbii. ttj tren th~c duoi htt sinh
. dam suy~n, tru ta khi, an chinh khi, dµlh· suy~n, th~g giang Phe
khi giai bi~u thucsng ttj phong han, dam nhi~t, suy~n th~c nhi~t.

7-107. Phu_d ng phap l~p phuong •hai phud!!-g thuo'c


Toan phuc d~ gia th~ch thang va Qua't bi true nhl:l thang
co nhung ~c di~m gi? Toan phuc d~ gia_th~ch thang va
Quat bi true nh\l thang phudng phap pho'i hqp hai
phudng thuo'c nay co dac
. di~m-
. .gi?
Toan phuc d~i gia th~ch thang ("Th1rtn1g him luqn'') chu ttj Vj
khi hr.t nbugc, dam tr9c u tr~, Vi khi nghjch len sinh cac chung cJ ...
hoi, phien ·vj non mtta, nh6 ra dam dai, reu ·1uai tr~ng ho~t,
m~ch huyen hu:. Trang phu'.dng thuoc Toan phuc hoa, D~i gia
th~c~ lam quan. ·Kinh vie't: "Cac loai hoa deu c6-XU huong thang
len, chi c6 Toan phuc boa la giang xuo'ng'' do d6 dung Toan phuc
hoa giang khi, tieu ·dam, tru ho, D~i gia .th~ch vi dAng tinh l~nh.
tac d-1:1-ng trftn khi nghjch nhung do tinh mat lq.~h, D~i gia thq.ch
kh6ng du:9c dung li'eu cao tranh t8n hq.i Ty Vi dudng.
175
HOI DAI> VE DONG y

Phuc,n g nay chu tri Ty Vi hu: nht19c, dam tr9c u tr~, Vj khi
nghich , trong d6 dam khi nghich la tieu, Ty Vi hu: nhUcJc la ban.
Do c16 dung Nhan sam b5 Vi khi, Ban h~ giang nghich ~6a dam,
tieu day truong tan ket, deu lam than, Cam thao, D~i. tao ho tro
Nhan sam dieu hba trung khf, boich, Sinh khud? g giup Ban h~
giang nghjch c'am non ml!a d'eu lam ta su. Cac Vl phoi-h ~p boi
duong chinh khi, m~nh Ty Vi, giang nghjch , c'am non mi1a, tieu
tru d'ay truong . ·
Qua:t bi true nh'lf thang ("Kim qu_r yett lu{lc") chu ttj hu nhuQc
lau ngay, ho~c sau khi non nrcta, tieu chay, Vi hu nhuqc kiem
nhi~t khi nghlch len sinh nae C\J.C, non mtla, lu:oi hong nh~t,
m~ch hu sac. Trong phudn g tbuoc Quat bi ly khi boa Vj, True
nh\t thanh Vi ca.m non mi'ta, deu lam quan, Nhan sam b6 ich Ty.
Vi, ph5i hcjp Quat bi b6 kiem hanh; Sinh khudn g giang nghjch
cam non mi.ta, phoi h9p True nh\! on va thanh, Cam thao, D;µ
tao b5 ich Ty Vi, lam ta su. N6i chung phudn g thuoc tac d\Ulg b6
ich Ty Vj, giang ngh:ich cam non mua, na'c C\lt, thai:ili nhi~t.
.
'?-108. Phuon g phap l~p phudn g, cong· d1=1ng cu.a hai
phuon g thuo'c Quit bi true nhu thang va Dinh huong thi
dt thang co di~m gi gi6ng nha~ khac nhau? ·
Quat bi true nh~ t;hang va Dinh hu:csng thi de thang c··ct11'r11!!
11hci~1 nuJch rr( > deu s\i d\lng Nhan sam b6 trung ich khi va Sinh
khucsng cam non m11a.
Quat bi true nh~ thang dung Quat bi, True. nh~ lam quan ly
khi boa Vj, thanh Vi cam non mua, phoi h(!p Nhan sam, Quat bi
bf> .kiem· hanh, Sinh khucsng phoi hQp True nh*
tnanh kiem on cfeu
lam than, Cam thao, D?i tao b5 ich Ty Vj, lam ta su. Phudn g nay sit
d\lng thuoc thanh ma khong l~nh, b6 n1a khong b~~, ttj Ty Vj htt
nhu~c kiem nhi~t sinh nae C\lt, non ml.ia rat thich .hQp.
176
------
Dinh hudng thi de thang tr_ong ~6 Dinh huong on Vj hanh ---
Phttdng t~

khi tr~. Thi _de giang n~hi:h c~ong _nae c1,1t deu lam qudn, Nhan
am bb trung ich kh1 tr!_ ban, Smh khudng on trung giang
hich trj tieu. Cac vj phoi hqp on trung ich khi, giang nghjch
g.,n·" nilc cut.
ChO 0 •
Tri· Ty khi hu: han, khong di'eu hoa sinh· nae cut
• ,

non mua, phien mui)n, Mli l~t. reu trang, m~ch tr'am tri.
N6i chung Quilt b1 true nhl;l thang va Dinh huong thj de
thang deu tac d\lng gian!l nghjch c'am nae c1,1t, non mua. Tuy
nhien Quift bl true nb~ thang thien v·e mat, trj Vi hu kiem
nhiet, Dinh hudng thj de thang thien v·e am, trj Vi khi hti han
sinh nik c1,1t, non' mua. Ngoai ra Quat bi true nhl;l thang trj c6
thai non mi:!a do nhi~t, non mi:!a do h1;p mon vi, ho~c sau khi
giai phdu bi:ing sinh nifc c\lt, Dinh budng thj de thang trj sau
khi ph~u thu~t c~ hoanh co thiit sinh non mlta thu9c cMng Vj
khihuhan. ·

7-109. Thfnao la thuilc ly huyet? Co may lo~i, cong


di,mg va each sit.d~ng nhu the nao? Khi su d1,U1g thuoc ly
i
huyet c'an chu nhung van d'e gi?

Thuoc ly huyet chu yeu do Cai: VJ thu6c ly huyet t(IO thimh,


tac dt,mg dieu ly huyet, trj b~nh v·e huyet. .
· B~nh huyet ph~n .Phl!-m vi rift r9ng rai, tuy nhien khai quat
c6 huyet u, chay mau, huyet hu, huyet nhi~t, huyet ban ...
Phudng phap dieu trj c6 hol!-t huyet h6a u, c'am mau, mat mau.
on kinh ... Cac lo11,°i thuoc bil huyet, mat mau on kinh da phan
lo~i v~o m\lc thuo~ b6 ich; thu6c thanh nhi~t on ly da trinh bay
cac m\lc truck. Dn do ph'an nay chi trinh bay hai lo<!-i thu6c ho<!-l
huyet h6a u vil thu,l°c cam mau.

177
HOI DAP VE DONG y

Thuoc ho1)t huyet h6a u (ho!).t huyet khu: u) tac d1,mg xuc .
tien qua _trinh tu'an hanh mau, tieu tru u huye't. Ttj tuli.n hoan
mau khong thong l<1i, cac chung u mau nhu sue huye't, kinh be,
dau b1,mg kinh nguy~t, mau xiiu (ac ]91 khong rn, trung ha u
khoi, bi danh te nga sung dau, kinh m!).ch u tr~ ban than bat
tol)i, u mau dau suon ngi,tc, ung nh9t... Cac phUdng thuoc tieu
bi€u nhu Dao nhi'ln thua khi thang, Huyet phu tn,ic u thang ...
Thuoc c'am mau cci tac d1,mg cam chay mau trong ho~c ngoai
Cd th~. Ttj huye't dich tran ra ngoai kinh ffil)Ch sinh cac chung
chay mau mui, mu:a ra mau, ho ra mau, di!,i ti~u ti~n ra mau ...
Cac phUdng thuoc tieu bi~u cho lol)i nay nhu Th~p khoi tan,
Hoang th6 thang.
Khi sit .di,mg thuoc ho!).t huyet h6a.u ·can chu y . nhilng
van d'e sau: .
- Thuoc ho!).t huye't h6a u xuc tien mau tuan hanh, tinh hay
phat tiet, do d6 chung kinh nguy~t qua nhieu, ph1,1 nu c6 thai dung
phai cfu1 th~ ho(ic cam dung tranh slly thai va ra JllllU qua nhi'eu.
- Huyet thU<)c am, g~p n6ng thi tua:n hanh, ~p l!i,nh thl
ng,ing tr~, do d6 sit d1,1ng thuac hol!,t huye't boa u c'an phai phai
hqp thuoc on thong kinh m!).Ch, hB trq hanh huyet,- khong nen
dung nhieu thuoc mat ll!,nh .d'e phong mau nguz:ig tr~.'
- Chung u rnau thugng tieu phan nhfeu .kiem nhi~t, do d6
can phai phoi hgp thuoc thanh nhi~t ..doi voi lo!).i thuo"c on kinh
ho!).t huyet dung phai c~ th~n . Chung h!). tieu u huyet phan
nhi'eu do han ngung tr~, do d6 can phoi h(jp thu'oc on thong, d6i
vcii lo!).i thuoc mat mau h6a u khi dung phai clln th~n. Ve rn~t
sinh ly, khf la tho'ng soai cu.a huyet, khi hanh thl huyet hanh,
do dci sii di,mg thuoc ho!).t huyet hcia u phai phoi hgp thuoc himh
khi M tang cuong ho tr~ tufm hoan rnau. .
178
Phtidrig t~

_ Tbuoc ho~t huyet thui)c phuong phap cong tr\lc vit tieu d~o
ra'.t d~ Jam tbn thuong chfnh khi, do do khong duc;1c dung Jau.
!{hi sll d\lng nen phoi hc;lp thuoc b6 duong chinh khi tru tit.
Khi sit d\lng thu6c cli.m mau cli.n chu y nhung viin de sau:
_ Cli.n de phbng mau ngung tr~. u mau: B~nh chay mau, di)t
nhien dung thuo'c cli.m mau riit d~ sinh u rnau. Do d6 khi sit
d1._1~g cli.n phai ph_oi hc;1p thu6c hitnh huyet d~ dli.n huyet ve kinh.
- Benh miit mau nhieu, lam cho klii thoat cli.n phai pho"i hop
tbuoc bt khi, thee nguyen tAc dieu ttj "huyet thoatphai ich khi" . . .
- Phai tim nguyiin nhiln dieu t:rj ti!,n go"c: B~nh.chay mau do
nhi'eu nguyen nhlin, ·do d6 phai tirn nguyen nhan d~ ttj ti!,n gcic
benh, phong tai phat. Nhu do huyet nhi~t mau ch'\'Y can phai
phcii h(fp thucic mat. huyet cli.m mau ho~c thuac ta hoa cli.m mau,
b~nh do kinh ID'\'Ch u tr~ mau tran ra ngoiti, cli.n ph61 h~p thucic
h6a u cli.m ·mau, dli.n huyet v'e kinh, b~nh khi hu phai ba khi
cam mau. Chung chay mau ben·tren cd th~ phai pho1 hqp Nguu
tit, D~ gia th'\lch giang nghich, . dfui khi di xuong, cam dung
thuoc thang de, b~nh chay mau phan du6i cd th~ pha.i ph6i h(/p
Th,1.ng ma, Kinh gi6i tu~ d~ tMng d'e, ca'm dung thuoc giang
nghjch dli.n huyet di xuong.
- Phoi h(/p thuoc b6 huyet: Chimg chay mau lam cho· am
huyet hu t6n, do d6 phai ph6i hQp thuoc ba huye't ttj ca tieu, ban.

7-110. Phudng ·Dao nhiin thua khi thang tr! nhung


b~nh chung gi? Trong phudng dung Que chi la ·thuoc cay
am co y nghia nh~ the nao? Phudng nay so voi D~ dudng
thang co di~m gi_khac nhau?

Dao nhan tqua khi thang ('T/11rt111g hcin luii11"J tac di,mg pha
huy€,t tr\)c u; c_h ii trj huyet nhi~t. gay chung h'\l tieu u -mau (sue
179
HO! DAP VE DONG y
huye"t l. T1; ¢u chU:ng bt,.tng du'.Oi ca.ng clau, C(> cUng, ti~u ti~n blnh
thuong, nguoi nhu cuong, dem ncing sot. Nguyen nha.n benh do
benh ta Thai dtitlng kh6ng giai , truy·en vao hi/- tieu, huyet nhiet
ket t\l thitnh benh . Trong phudng thuac dung Dito nha.n lam
quan pha huyet tn,ic u, nhu~n truong thong dl/,i tien, D?i hoang
cong true tich tre, tiiy nia ta nhiet trong mau. Hai vj pMi h<;Jp
trj nhiet ket, mau u, sit d\mg Mang tieu m~n 1'1,nh ta nhiet
nhuy~n kien, t an ket, giup D?i hoilng cong true tich tre, Que chi ·
6n kinh thong huyet ml/-ch, giup Dao nhan pha huyet u, Cam thao
dieu hoa cac vj thuo'c, h:µi che tinh miinh liet cua Mang tieu, D~
hoang. Cac vj phoi. h<;Jp cong tru mau u, nhiet ket, thong ltinb ll/,c.
N<)i dung ph1.rnng thuo'c la cong tr\lc nhiet, huyet u sao
sit d\lng Que' chi lit thuo'c cay inn? Ph1.rnng nay dung Que chi tac
d\lng on thong kinh m'!,ch, thong inau u hanh tre. Que chi phiil
h<;Jp Dao nhan, Dl/,i hoang, Mang tieu vito huye't phij.n tru khu
mau u a hi/- tieu. Do li'eu dung Que chi thifp do d6 di vai Mang
tieu, D'1,i .holing khong c6 tac d\ldg tr<;J nhiet. Sach_'T/11{(mg him
/lujn" di'eu 106 viet: "Benh Thai dudng, nhiet ke't Bang quang,
nguoi nhu cueing, ti;;u tien ra mau thi benh lAnh': Ne'u benh
Thai dutlng ngol/,i chung chua giai, khong th;; _cong hi/-, pha.i ·sit
d1,mg thuo'c giai bi;;u ta. Ne'u bi;;u ta da he't, b\lng duai ding dau,
phai dung thuo·c cong lr\lc nhiet, mau u, dimg'-Dao nhiin thi!a
khi thang. Nhu vi)y phudng nay Que chi kh6ng co tac d\111g giai
bii[u ta, vi ta <i bii[u dii he't mdi dung phutlng nay.
Dao nhan thua khi thang va Di[ dudng th~ng d'eu trj h'!- tieu
sue huyet. Nguyen nhan do benh Thai dl.l<;Jng ta vao li'!, tieu,
mau u ket h<;Jp nhiet phat sinh. Tuy nhii!n _Dao nhiin thi!a khi
thang tri chung sue huye't nh~. mau u dang_hinh thanh. Trieu
chung b~ng du<li cang dau, tii[u tien thuong, d:'1,i ti'en_ phiin den,
phi°en khnt: ncii sang, dem phat slit. nguBi nh1.1 cuong, ml/-ch
tram thl!c. Chung nay mau u nh~. nhi~t ke't n~ng, do d6 h-Qng
180
Phuc:1rig ti!

dttng O,;i.i hoang, Mang tieu vao huyet ph:i,n ta nhi(it, tiiy ni:a
t;uiing vj. D~ dU:<1ng thang tri chung huye·t u da thanh, chung
sue huyet n~ng, triiiu chung b~nh nhan phat cueing, bi,mg du:oi
cung dau , d<1-i ti~n den, m<1-ch tram ket ... , chung nay u mau
n~ng, nhi~t ket nhe. Do do dung Thuy di~t. Manh trung lam chii
duqc vao huyet phan pha u, Dao nhan. D<1-i hoang lam ta thay
cu d6i moi , kiem thanh ta nhi~t. Neuchung mau u !au ngay,
b~nh n~ng. dung Dli dU:dng hoan M ding tn,.c m{>t each hoa hoan.

7-111. Huye't phu tr'!-c u thang tri biinh chung gi?


Phuong thuc pb.6i h<;lp phU'.c:lng thuo'c c6 y nghia vii d~c
dilim gi?

Huyet phii tn,.c ·u thang ('"Y ltim nii 1/uic"") la phudng thuoc
n6i tie"ng ho'!-t bu.yet h6a u, ph'!-m vi si't di,mg rat r9ng rii.i. Trj
cac chung u huye"t _dau ng\ic, dau iiau m'!-n tinh, dau nhu kim
chiim. di~m dau co "djnh, hol!-c phi'en muqn, khi nghjch, hoi hqp
khong ngii., hay gi:i,_n _du, luai co dilim u mau, moi milt den, m'!-ch
sap hoac huyen khiin. Ngoai ra c6 thli trj cao huyet ap, b(inh roi
Jo'!-n nhjp tim, chung u til.c m'!-ch mau ... Bat ky b~nh nao dl).c
tning b~nh la cho dau co dµ,h, dau nht1 kim chain, luoi do thA:m,
co di~m II mau, moi miit den, m':'ch sao ho~c huy'en khiin. Do la
d~c trung M bi~n ch11ng sit dv.ng phu<Jng thuoc nay.
Huyet phii tn"c u thang chii trj huyet II vung ng,tc, khi co
be tile. Trong phlt<Jng Du<Jng qui, Xuyen khung, Xich thuc;Jc, Dao
nhan, Hong hoa ho"i;1t huye"t h6a u, Nguu tat pha huye"t u, d§n
huyet u di ;xuong d6 la ca.c vi thuoc chinh. Ngoai ra dung Sai ho
sd Can giai ua"t. thang d':'t khi thanh dti<Jng, Cat canh. Ch; xac
khai thong khi t1·~ vung ng\ic, khi himh thi huyet hanh. Sinh
181
HOI D.AP VE DONG y
dia thanh huyet mat mau, phoi h<;ip Dudng qui duang huyet, d.;i_t
m\lC dfch tr~lC l~ ma khong t6n thudng am huye't, Cam thao di'eu
hoa cac vi thuoc.
Phuong phap l?P phudng Huyet phu tn,1c u can cu tlnh hinh
thinh hu ci.ia ta khi va chinh khi, can cu khi• cd thang giang cua
t~ng phu kinh l?C va S\t sinh h6a cu.a khi huye't d~ t;,i.o thanh
phu'.dng t~. D~c di~m cilu t~o phtidng ~hu6c c6 ma'y y nghia sau:
- Trf cci khf Ian lmylt: Can cu nguyen ly "khi la thong su cu.a
huyet, khi hanh thi huyet hanh" chi ro moi quan h~ m~t thiet
giua khi va huyet. Dong thoi can cu chuc nang va tinh ch(t Can
la ua thong d;,i.t. Phuong thuoc pho1 hcJp su: d1,mg thua'c ho~t
huye't h6a u lam ch-ii du<Jc, ph6i h<;Jp thuo'c hanh khi nhtt Sai h'o,
Chi xac, Cat canh d~t ID\1.C tieu "Khi hanh thl huyet hanh, huyet
himh thi het u trf'.
- Trit tci khf kh6ng ton t/111mig ch(nh khf: Chung huye't u, am
huye't tan thuong, thuoc hanh khi ho~t huye't d~ lam tan thu:ong
am huyet, do do trong phu:ong thuoc Tu v~t thang du:ang_huye't
b'oi du:ong chinh khi, them cac vi thuoc ho~t huye't hanh khi, bao
dam tru ta khi khong t6n thU'.dng chinh khf..
- Plurcmg pluip l'/(G thiing l'l({{ ghing: Trong .phU'.dng thuoc dung
Cat canh lam mai cheo. thuy'en, dua thuo'c vao v.ung ng,;tc de tan
mau u, dimg·Ngu:u ta't d§.n mau u di xuong. Hai vf pho'i hcJp mqt
thang m(>t giang, thong l<Ji khi co, di'eu d:~t.kl:ii huye't, tru ta khi,
l~p l~i can b~ng am du:dng. ·

7-112~ Ca? phudng thuoc ho~t huyet tn_tc u khac co


ca'u t~o, cong dtp1g c6 di~m gi kh3:c nhau?

Cac phtidng thuoc ho~t huyet tl'1:lc u cu.a Vlidng Thanh


Nh~m deu c·6 tac d1,mg ho~t huye't tr\lc u, ttj cac;:· chung u mau.
182
Phudng t~
Huyei plui 1n_1c 1i' !hang: Cau ti;io phUdng thuoc giim c6: Dao
nhan, H6ng h_oa, Sinh dja, Xuyen khung, Dttdng qui, Xich thuoc,
Ngttu ta't , Cat canh, Chi xac, Sai ho, Cam thao; tac dt,mg sd C~n
t~c u, thong lqi khi tr~ vung ngl!c bl).ng, chuyen ttj huyet u
vung ngt,tc: Ttj chung dau ngl!c, suon dau, nhuc d'a.u man tinh.
dau nhU kim cham ,- chb dau. co djnh, nae C\J-C khiing lanh, phiim
mu(in , hoi h(ip khiing ngu, hay gi1).n du, bu6i chi'eu s6t tang, luoi
do sam c6 dii!m u mau, mi;ich sap ho~c huy'en khiin. Hi~n nay trj
dau than kinh gian su1ln do u mau, b~nh m?ch vanh tim, nhqt
lil, Can Ty s_Ung to. ,
Ccich iu1 1r1.,c If ihcmg: Ca'u ti;io phUdng thuac giim c6: Xich
thu'.(;fc, Dudng qui, Dao nhiin, lfong boa, Chi xac, Xuyen khung,
Cam tha:o, Huy'en ho, Hudng phi)., Dan bl, Linh chi, 6 duqc, tac
d\lng tr1,1c u tieu tich, himh k.hi giii.m dau, chuyen tri u huyet
vung "each hi;i» dU<Jc tinh hoa hoiin. Trj chu:ng vung dUdi vi.Ing each u
mau sinh u khoi i) b\lllg, ch5 dau co. djnh, nfun ngu'a thl blJ.Ilg sa
xuong... Hi~n nay dung ttj viem ket trang do u man, lao ruijt.
Thic'i, p/11ic lrl_lC /f ,hang; Cau t?o phudng thuoc gom c6: Dttdng
qui, Xuyen .khung, Xich thuqc, Linh chi, Huy'en h'o, Can khuong,
Nhl).c que, Mijt duqc; Ti~u hoi, tac d\lng ho?t huyet khtt u, on
kinh giam dau. Phudng thuo·c tac d1,1ng on thong, chuyen tri u
huyet b1,mg duai. Trj chung bv.ng duai l?nh dau, c6 u kho"i, ho?c
khiing thanh u C\J-C, chuom n6ng thl giam dau, ho~c bv.ng ducli
cang tti:c, ho~c hanh kinh dau lung. kinh nguy~t k?6ng deu,
mau mau den tim hoac c6 c1,1c, bang l~u dau bv.ng duoi ... Hi~n
nay trj viem khoang chi).u do u mau, u buii_u . t~p quan siiy thai,
khiing c6 thai.
Thd11 r/uii1g trl/C I{ rlumg : Cau t11-o phtiong thuoc gom c6:
Duong qui. Xuyen khung, H'ong hoa. Cam thao, Nguu tflt. !)ja
long, Huong phv. Ngu linh chi, Mc)t du<;,c, Khudng ho11-t, Ti'in
183
HO! OAP VE DONG y
gi ao, tac d1,1ng tn,,.c u· thong kinh lq.c, giam clau. Phuong thuoc
tac d\mg tu.yen ty, tri b~nh o tay chan. Tri~u chung khi huyet u
lr~ dau vai, dau canh tay, dau chiin, ho~c loan than dau nhuc,
b~nh m~n tfni1 khiing limh. Hi~n nay t1i phong thap xuong khap
dau nhuc, viem khop d~ng thap nhi~t.
Tlui11 g khiei, ho'!t rhuyei 1ha11g: G'om c6 ca~ vj: Xich thui;ic, Dao
nhan, Hong hoa, Xuyen khung, X\I huong, D~i tao, Gung, Hanh.
Tac dvng trvc u ho~t huyet, khai thong cac khie'u. Phuong thuoc
thien ve khai thong khieu, chu trj b~nh d"au ni~t. Trj chung dau
vung dau m~t, do huyet u, rvng t6c. do u huye't, chung tuu tra,
tai diec, phat ban , mAt den kh6 do u huyet. · Hi~n nay ttj di
chung chan thuong nao, viem nao B, ...
H(ii ycnl fn_lC I( rhang: G13m c6 .cac vi: Duong qui, Dao nhan,
Xkh thu9c, H6ng hoa, Sinh dja, ·chi xac, Cat ~anh, Huy'en sam.
Tac d1amg tn,,.c u ho~t huyet, IQi h'a.u hgng tan ket, chuyen ttj
.1au hgng. u huyet vimg h9i yem (ci'.ta gal, ufing nuoc bj S?c:
s,;· cl,r,mg hocin rrg11 thang: Cau t~o c6 ~ac vj: Duong qui, Xich
thuqc, Dao· nhan, Hong hoa, Xuyen khung, Hoang kj,, Dia long.
Tac d1,1ng tn,,.c u thong kinh l~c, bti khi huyet. Tri ban than Mt
to"1i, mi~ng rnAt meo, n6i kh6, chay nude dai,. dlili ti~n kh6, khi
huyet u tr~, ti~u ti~n kh6ng t\i chii, reu htai td.ng, ·mlilch hoan.
Hi~n nay trj di chung xuat huyet nao, tay chan li~t-, li~t m'em
mi;it ben. co th~-do suy nhui;ic.

7-113. Phuong phap ca'.u t~o Pht;1c nguyen ho~t huyift


thang coy nghia nhu the nao? Phuong naf va Huyift phii
trt,tc u thang, Tha'.t ly ta~ c6 ditim gi khac nhau?
Ph\lC nguyen ho::it huyet thang ("}' ll(lc ph,it 111i11h") chu ttj bi
t.11inh te nga ttin thuefng u huyet d su1Jn dau du d9i 1 phuong
184
Phudngt~

thuoc tac d1/,ng ho!t huyet h6a u. Do huyiit tr~ thi khi ciing tr~.
khi himh thi. huyet hanh, do d6 muen thong khi huyet pha.i scs
Can himh k hi, thong kinh l~c. Trong phucsng thuec Ducsng qui
vao kinh Can duang huyet ho~t huyet giam dau, Dao nhan.
H·ong hoa pha huy_e t tnJ,c u, Xuyen scsn giap pha u thong-l~c, tan
ket giam dau, Hoa phan giup tieu u mau, Dai hcana sac niou
t~y nia huyet u, dfo huy~t u di xuong, thay ~ii d6i r::oi, Sai i,o
so Can hanh khf, thong khi hanh . huyet, kiem thu& din kinh,
Cam tha.c dil!u hoa cac vi thuec, giam dau. Cac vi phei hqp trii
huyet u, sinh huyet moi, thong !Qi khi huyet thl het dau nhuc,
nguyen kh! hoi ph1/,c. Phudng thuoc chu yeu tac dl}.Ilg vao Can,
tuy nhien t~i sac ttj chung te ngii tiin thudng I;µ ttj Can? Do bi
danh te ngii thi huyet" u tich tv. hai hen su1li1, Can tang
huyet, kinh
m~ch di vao hai ben viing su1ln, do d6 vo 1\$1 kinh nao bi t6n thuong
cfeu .anh hrtdng de'n Can, chung te ngii dau vung sucm rfit ro.
Phudng thuc t_~o l~p phudng thuoc co cac d~c di~m sau:
• Tri cd khi h11yet: Can cu nguyen ly huyet tr~ thi khi- tr~, khi
himh thi huyet hanh. Phudng thuoc chu yeu tn,i.c u ho~t huye·t
kiem sd Can, hanh khf, lam chc khi hanh thi huyet hanh.
-,Thang giang kic?m chmg: Trong phuong dung D~i hoang 30g.
Sai h·o 15g, la J{~u cac nha't _trong phudng thuoc. H~i vi thuoc
0
mqt vi thiing, mqt giang, thong lgi khi co, v~n hanh khi huyet.
• D1i11g cl(lllg c/111,ii· rein: Cac vj tan thanh bijt tho nau uo'ng tac
dl/,ngnhanh.
- D,in~ nr,111. 11ir,~c ell sac r/111,ic·: Phuong thuoc dung nuoc ba
. phan, rugu pha~. hi> tn;i V~D himh khi huyet. thong kinh l~c.
Phl/,c linh ho~t huyet ·thang vii Huyet. pbu tnJ,r u thang.
That ly tan d'eu la. thuoc ho~t huyet hcia ti:. tri tl hu~•e·t dau nhuc.
Tuy nhien Ph1,1c nguyen hol_lt huy_e·t than~ chu tri bi danh te nga

185
HOI DAP VE DONG y

ton thu:oncr u mau dau su:on. Trong phuong thuoc dung D:;i.i
hoang, Xu~en sdn giap du<Jc h,tc ml).nh, pha huyet h·anh ct, t~y
trii huy1ft cu, sinh huyet rnoi, Huyet phu trt,lC u thang chii. t.ri
huvet u dau dau, dau suon ngi;ic ... B~nh nay do nqi thudng sinh
0

ra do d6 dung Tu v?t thang du:ong huyet, khu u phu chinh khi,


That ly tan chii. trj bi danh te nga ttin thuong, gan Xudng gay,
C\JC b9 mau u sung dau, ho~c bj dam chem chay rriau. Trang
phuong dung Bang phien, X:;i. hu:ong, Nhu hudng, M9t du:c;ic ...
cay thorn ta'.u tan tan u, c6 th' dung ngoai h~i;ic uong trong, c11m
mau ho?C tan u huyet.
N6i chung Ph\lC nguyen hol).t huyet thang pha huye"t dU<Jc
l,ic m<).nh. Huyet phu tr1,lC u thang ho<).t huye't .ye'u hdn, c6 t~c
d1,lng du:ang huyet, Tha'.t ly tan tieu mau u, c11m mau, giam dau.

7-114. Ung dv.ng va phudng thuc lfp phudng Ba


dudng hoan .ngii th~g co · nghia gi? T:p. sao Hoang ky
dung lieu cao? Phudng nay sit dv.ng co nhung ~c _d i~m gi?
Bfi dticing hoan ngii thang ("Y /cim ccii thck".) trj txung phong
61111 than bat to<J.i, mii;i;ig mat meo, n6i kh6, chay nttoc dai, dl)..i
ti~n kho tao. ti~u tii;n nhfeu Ian ho~c khong ti;t chii., reu htai
tn'ing. mi_tch hoan. ·
Do chinh khi suy nhu:c;ic qua n?ng, m<J.ch l:;i.c u tri;, kinh tol).i
kh6ng thong l9i, gan In<).Ch da thjt k_hong dU!JC nuoi du:ang lii;t
m.ta nguoi, mi~ng milt meo. Phuong phap dieu tri la b6 khi boat
hyet, thong kinh l<J.c. Trong pht1dng thuoc dung.Hoang ky la~
quan, cil)..i b6 nguyen khi, khi vlii;ing thi huye't hanh, khi bu thi ·
huyet u. ban hu: tieu thi;tc: neu chi b5 khi thi _li.uyet m~ch khong
thong dt> ct6 phcii hgp Duong quy vi, Xuyen =k hung. Xich thu(Jc,
Hong hoa. Dim nhiin hol).t huye't tr1,1c u, huye·t u trii khu: thi kinh
1°86
Phudng t~

](lc thong lc;!i, ph9i hqp H~ang ky, DU:dng qui thanh Duong qui bci
huyet thang .tac d1:1ng bo khi sinh huyet. Phoi hqp thuoc hoat
huyet tn,ic u thi khu u ma khong t6n thuang chinh khi, b6 chf~h
khi ma khong luu tr~ ta khf. Dia long tac d\lng thong kinh hoq.t
lac, duc;!c Hoang ky giup sue tang cueing nAng l1,1c thong kinli l?c toan
than. Cac vi phoi hqp b6 ich khi huye't, thong kinh l?c, tan u huyet.
Phuong thuo'c nay dung lttqng Hoang ky rat Mn, c6 th~ toi
120g la m(it d~c di~m. Vuong Thanh Nh-1-m can cu nguyen ly
"Khi la th6ng SU cua huyet, khi hanh thi huyet hanh". Tren Cd
so nguy~n ly nay ong phat triin them: "Neu nguyen khi hu, thi
khong thong d?t vao ITI?Ch ma~, m?ch mau khong c6 khi thi
huyet u trf'. Ly lu-1-n "Khi bu thi huye't u" la Cd so chi d?O each
l~p phu'.dng thuo'c nay. Kinh m?,ch u tr~ l_a do khf htt, khong du
sue v?,n hanh _mau, sinh u tr~. Do d6 trqng dv.ng Hoang ky b6
khi hanh huye't, ~ay la ctfeu then ch6t. Thi;tc te lam sang ttj
chung trung phong li~t nii:a ngu1!_i .neu dung Hoang ky 30-60g
khong c6 tac di,mg,' ne'u tang !i'eu 120g hi~u li;tc tang rit r/'>. Neu
s9 Hoang ky on bci qua m?nh, thi hie d'au dung li'eu thip, sau d6
tang d'an cte'n muc d?-t hi~u qua. Sau khi b~nh limb, uo'ng ·hai
Mn ba ngay mi}t tbang d~ cung co. .
Tren liim sang d~ng BB du:ang hoan ngii. thang ttj tAc nghen
ffi?Ch mau nii.o d?t.hi~u qua cao tren 9~ do Hoang ky xuc tien tu'an
hoan Liim ba. Do d6 trqng d\lflg Hoang ky la di'eu ki~n trqng yeu.
Tren lii.m sang s~ di,mg B6 d~dng hoang ngu thang c'an phai
nAm vung ca che b~nh ly la khi bu: huyet u c6 tri~u chung khong
phat sot, thi'! ngAn·, .m?,ch te nhu9c ... Neu c6 cac tri~u chung
ID?Ch hong d?i c6 h,tc hO?C m?ch huyen c6 li;tc, truoc khi phat
b~nh dau dliu ch6ng m?t, phien tao hay gi?,n du, khi phat b~nh
thi dau_ ct'au ch6ng m~t ·t.Ang. phat sot. khong dttqc su: dv.ng-
phudng nay.
rn,·
HO! DAI> VE DONG y

7-115. Nguyen tiic cau t~o phudng thuoc Sinh h6a


thang la gi? T~i sao phtidng nay SU dvng Bao khttdng?
Lam sang SU d,pig SU d,pig Sinh boa thang nhu the' nao?
Sinh h6a thang ("Ph6 rlranh clui 111? khoa"J tri sau sinh mau
xau Cac lqJkhong ra, bv.ng duoi cAng dau. Phv. nu sau sinh de
mat mau thi huyet hu, rnau xau bai xuilt khong thong lqi, sinh
u huyet. Truong hqp nay huyet hu kem mau' u, hu kiem thi;tc.
CAn cu de
l~p phtidng thuoc nay la mau xau bai xuat khong
thu~ li;,i, dau bv.ng duai. Ngoai ra v'e phliclng thuc di'eu ttj
"huyet bu: phiii bti, huyet thi;tc phai ta" phudng nay phoi hqp
thuoc bti huyet ho~t huyet h6a u. Do mau xau k.hong tieu trit,
nen mau m6i khong sinh ra, dung thuoc thay cu d&i moi, do d6
gqi phudng thuoc Ia Sinh h6a thang, Sinh h6a la ton chi mvc
c1ich cua phudng nay.
Sinh h6a thang chu yeu c6 Dudng qui, Xuyen khung, Dao
nhan tac dv.ng thay cii dcii m6i. Trang d6 s11 dv.ng Bao khuc1ng la
ci~c digm phu:ctng nay. Bao khudng tac dv.ng on kinli giam dau.
. Sau sinh de phan nhfeu la hu: han, phai on bci, d61 vai chung
huyet d kiem han dung Bao khU:dng rift thich ht;ip. Ngoai ra Bao
khu:dng con tac dv.ng tzit huyet cii, sinh huyet moi, ttj chung sau
sinh phat sot. Cac sach Y h9c cti nbu: "Y 1,i11g kim gf,im", "Dem k!H'
1,i111 pli,,,,, .. "T,;- <im Cl{t111g IIIIJC-~ d'eu ghi ri5: "Sau sinh phat so't tat

phai dung Can khucing". "Can khuctng cay n6ng, dlin huyet du:gc
vao khi ph~n. din khi du:t;ic vao huyet ph~n, tbay cu dcii moi,
gili.p am sinh dudng tru~ng, lay nhi~t ttj nhi~t, ht;,p voi y chi Noi
kinh'·. Ve m~t sinh ly huyet thu9c am, dut;ic sudi am thl tho~g
hi1nh. g~p l?nh thl ngu:ng t\t. do d6 Sinh h6a thang dung Bao.
khurlng on kinh giam dau. trtt huyet cii.sinh huyet moi, on kinh
h,ia tr. theo ,"i.m clan dttclng.

188
Tren lam sang Sinh h<ia thang sit d\tng trj mau xau khan
th6ng, ho~c ra it, dau bvng duoi, d6 la d~c die'm co biin cu:
phudng thuoc nay. Neu mau xau da ra, b,mg duoi hoi dau, phai
giam bii Dao nhan, co ma~ cvc_u: tr~, bung dau n~ng, them B'o
hoimg, Ngii linh chi, Huyen hi\ Hing cuong h6a u giiim dau.
Chung hu him n~ng, bvng duoi l1,1nh dau, them Nh1:1c que on
kinh tan him giam dau, tii: cung yeu. kh6ng co duqc, them ich
ml,u thiio.

7-116. Phudng thuc xac l~p va sit d\lllg Th~p khoi tan
nhu the' nao? Tl!,i sao thang nay phai sao ton tinh?
Th~p kh6i tan /"Tlu}p dU<Jc· th<in th11'1 la. phtidng thuoc n6i
tfe'ng ttj phan trim co thE xua'.t ~uye't. Cac cbung chiiy mau phiin
nhieu do boa nbi~t thjnh, buc mau ch1,1y can ho~c duong hu khi
yeu, huyet khong du<;1c giu gin trart ra ngoai. Phuong phap di'eu
ttj chung cbiiy mail la mat mau, cam mau, on.kinh nhiep_huyet.
Phudng nay chu yeu tac dvng mat mau cam mau, trj mau n6ng
ch1,1y can Jen phan tren co th~ nhu kh1,1c ra mau, chiiy mau miii.
mii:a ra mau ...
Trong phuong thuoc D1,1i k~-. Ti~u ke, Ha di~p. Thien thiio,
Trac ba di~p. B1,1ch _m ao cAn mat mau, cam mau, Tong hi bi thu
liem cam mau "b~nh .cap phiii trj tieu". Mau trim Jen trim do khi
nghjch hiia vuqng, buc mau chll,y can. ngoai sii: dvng thuo·c mat
huyet cam mau phai phoi b<;lp thuoc tbanh ta Can boa nhu Chi
tii:, D1,1i hoang. Ha( vi nay tac dvng da\n hiia nhi~t then duong dll,i
tifo ti~n , be gay the' nghjch Jen ciia hoa. Neu khi giang xuong,
hoa duqc thanh giii.i, thi miiu khiing trim Jen. het chung chiiy
man. t1i ,·i10 g,.;c b~;1f1 chiiy mau. Tuy nhien g<:5 chung ch,i.~· man
kem tlwo tl mau do d6 phiii h<:5p Dnn bi. Thie·n th,w. mat nuiu
189
HOI DAP VE DONG y

khu u, tieu tru huyet u. Phudng thuoc phiii sao ton tinh d~ tang
nang h,tc cam mau ·can cu lu~n diim "mau thay mau den thi
ngung cha.y". Ngoai ra, phudng nay uong voi Le trap ho~c La
b?C trap, LU:dng m~c tang cueing nang h,tc thanh· nhi~t. giang
hoa cam ma.u. Toan phuong thuilc tac d1,mg mat huye't c'a.m mau
ia chinh, phoi h(1p thanh .hoa, thu li~m. giang khf, tieu u, tac
d1;mg cam mau rat toan di~n, ttj ca tieu va ban.
Si.t d-µng Th?p khoi tan phai sao Wn tinh, tan b9t, h~ th6 d~
xuat boa dgc, uong voi mioc Le, ho~c nuoc Cai cu,
nu:oc mi;tc tau,
m6i lan uong 10:2og bgt, sau khi an cdm, cling c6 th~ s~c uong
moi ngay m{lt thang.
Phudng pha.'p sao ton tinh doi voi Th?P khoi tan la mgt d?-c
di~m Ian. Sa.ch "Thijp d1rqc thcin tlllr Tran Tu Vien vie't: "Ton tinh
hai chu nay c6 y nghla rat sau xa. Cac vj thuoc d~u c6 d~c tinb
rieng, neu sao chay thanh than, tat vo d\Ulg. Do d6 phai sao
a
chay nhanh, con chift thuoc (chay ngoai hen trong khong chayJ
sau do hi;ic thfi di tiet hoa age. Thuoc sau khi sao, mau s~c tuy
bien d6i ma tinh chat thuoc van con, do d6 co tac d1,1ng ttj b~nh".
Ky thu?t sao ton tinh la sao ben ngoai chay den, ben trong vang
s!m. m9t nua thanh than, m9t ncta ton tinh.
Quan ni~m thuoc sao t'on tfnh tac d1,Ulg c§.m mau biit dau
xuat hi~n tu doi Han, ghi chep trong sach "Ki;1, qu/,rc;it hf<!c". Ly
1u~n sao ton tinh cam mau.can cu ti:en kinh nghi~m: ·..Mau am
n6ng thi thong hanh, mau gi}.p l~nh thi ngU'.r_lg tv, gi}.p mau den
thl cam". Th~c te thl thuoc sao fem tfnh d~ hap thu vao rnau,
tang cuong nang l~c thu sap, c§.m mau, dung tii tieu d~ cam
mau cong hi~u nhanh ch6ng. Tuy nhien ttj b~nh pbai tim gf>c
b~nh. tii cluing chay mau c'a.n phoi hqp thuoc ta hcia, mat mau_-
giang· khi. on kinh, thai:ig: de. ich khi... tri cii. tieu ban d?t m\lc
dich ·cam mau.
190
-----------------------~P~h~u~d~n~g:..!t~~
7-117. Tai
· sao
· Hoang th6 thang tri• dai
. tien
. ra - ? So
. mau.
voi Hoe hoa tan cong d1:mg co . dii\m gi khac nhau?
pbudng thuc ph?i hQp cac vi thuoc cua hai phudng nay
co nhii'ng d~c diem gi?
Hoang ho than_g (''Kim l/11_\" _rt;i, ltti!c") tac di,mg on duong ki~n
Ty. duong huyet c'ani mau, la phuong thuo·c tjeu bi~u trt duong
hu'. ra mau. Tri cac chung dudng khi hu nhuqc sinh d:,ii ti~n ra
mau, mu:a ra mau, chay mau mui, bang 1$u ... Di).c di~rn bien
chung thang nily la di;,.i ti~n ra phan truce, sau d6 ra mau, mau
den !:,it, tay chiin l~nh, m~t vang ua, luai l:;i.t, reu td.ng, m:,ich
tram te VO 11,ic..
I

Chung duong' hu .chay mau ph'an nhi'eu quan h~ de'n Ty


dudng hu nhuc;ic. Chuc nang Ty la th6ng nhiep huye't, khi la
th6ng soai cua huyet "vinh di trong ID?Ch, v~ di ngoai ffi?Ch", Ty
Vi la ngu6n sinh h6a v~n hanh vinh v~. Ty dudng suy nhuc;ic thi
nguon sinh h6a bat tuc, khf hu k.hong th6ng nhiep huyet, huyet
kh6ng vao kinh rn:,ic;h tran ra ngoai; phat sinh cac chung chiiy
rnau. Huyet trim lfo tren thi mi.i:a ra mau: chiiy rnau mili, huye·t
tran xuong du6i thi.bang l~u. dl;li tien ra mau. Mau mau l?t, tay
chan l?nh, mi).t vang ua d'eu la trieu· cht'ing hti him. Do d6
phuong thu6c chii yeu la on v~n- T5• duong, duang ·huyet cam
rn·au. Trong phudng thu6c dung P.h\tc long can tac d\J,ng 6n
trung c6 sap, c'am mau lam quan. Chung chay mau la tieu, hu
han la ban, neu chi dung thuoc c'am mau ma kh6ng dung thuoc
on duong tat kh6ng hi~u qua. Do do dung B?ch tru$t, Bao
khuang, _Pht,1 tii on c:i°U:dng ich khi, ki~n Ty trj ban , ph1,1c hoi chuc
nang th6ng nhiep huye't -ciia Tj, lam Th'an. Mau duqc am n6ng
thi v~n hanh, gi).P. l?nh thi ngting t1,1. phai dung B:,ich tru~t, Ph\l
tii:, Can khudng am n6ng lam cho mau· V?n hanh . Tuy nhien sc_i
ha ,-i nay cay n6ng lam hao huyet. vi ,·:;iy dtmg Sinh dia, A giar,
191
HOI DAP VE DONG y
t u am duong huyi't kiem cam mfo, dung Hoang cam dfog l~nh,
khong che tinh ncing tao cua Ph1,1 tii, Can khuctng. Ph1,1 tii g~p
Sinh dia, A giao thi tac d1,1ng on ductng khong lam hao tan
huyet, Sinh dja, A giao g~p Ph1,1 ta thi tu am duoag huye't ma
kh6ng ne tr~ , Carn thao ki~n Ty di'eu hba cac vi thuoc. Cac vj
phoi hQp, him nhi~t ho d1,1ng, cUdng nhu giup nhau, on dUdng
khong lam t6n thuctng am, tu am ma khong h~i ductng, d~t m\).c
tieu iin duong, duong huyet cam mau.
Hoang ho thang vii Hoe boa tan ("P/u;" 1/ h<in s~r p/11r<111g") d'eu
la thuoc trj d~ ti~n ra rnau. Tuy nhien Hoe hoa tan tac d1:mg
thanh tru:ang vj cam mau, so phong hanh khi, chii ttj ra mau
truac, ra phan sau, ho~c trong phan Ian mau, tinh the"khiln cap,
rnau mau tuoi, reu luoi vang m~ch sac, thu9c chung •~n huyet".
Hoang th6 thang tac dl,lllg lam fim Ty Vi, duong huyet cli.m mau,
chu trj mau ra sau phan, chay mau miii, m11a ra mau., bang l~u
mau mau l~t. tinh the' b~nh khong khiin cip, tay chan l~nh,
thu9c chung "vi~n huyet". Hoe hoa tan mat huyet ciam mau,
Hoang th6 thang on kinh cim mau. D~c di~m phoi h<Jp thuoc
Hoe hoa tan la thanh nhi~t, sd phong hanh khf, di'eu boa khi
huyet, tri! phong nhi~t tha'p d9c. D~c di~m phoi hQp tliuoc
Hoang th6 thang la on Ty Vi nhiep huyet, kiem b6 ich khi
huyet. Hai phuong thuoc, rnijt bu m(it thl!'.c, m(it ban m(it nhi~t.
kh6ng th~ lam Ian.

7-118. Ti_ii sao Ti~u ke' lim tu ttj chung huye't lam?
Phudng nay va Di_io xich tan ccing d'},ng co cli~m gi
khac nhau? ·

Tie:u ke ~m tti r'T/sinl, pl11rtf11g"'l la phuong thuii'c tieu bi~u


t1-j chung lmye't lam. Tri nhi~t uat ket h~ tieu phat sinh chung

19:2
PhU'.dng t~

ti~u ti~n nhieu Ian, ngifo, sap, dau, hue bach, ra mau luoi do
ml/-ch sac. Chung huyet lam va tiiiu ti~n ra mau trong ~Ude ti~~
d·eu c6 mau, tifo ti~n -dau g9i la huyet lam, tieu ti~n khong dau
g9i Ia ni~u huyet._Nguyen nhan pMt sinh b~nh ph'an nhfeu do
Th~n hu, nhi~t ket t\l Bang quang, hoi).c Tam hoa di nhi~t xucing
Ti~u tn.l'.ilng. Do nhi~t u tr~ hl/- tieu Wn thuong huyet ll/-c; mau
trim ra ngoai. tham xuong Bang quang, chiiy ra ngoai thaJ'\h
chung huyet lam, ni~u huyet. Phuong phap di'eu ttj la mat
huyet cam mau, l<Ji tieu ti~n. Trong phttong thu6c dung Tifo ke,
Sinh dja mat huyet c'am mau, tu am dttong Thi).n de m;:ich thuy
kho"ng che· hoa, hai vj d'eu lam quan, B"li hoang, Ngdu tiet tieu u,
cam mau, lam th'an, Chi tu dAng l;:inh ta hoa, thong lQi tam tieu,
Mc;,c thong, Tnic di~p thanh Tam ta hoa thong xu6ng Tieu
tn.tong, dil.n nhi~t xu6ng ra ngoai. Tam hoa· thanh thi khong di .
nhi~t xu6ng Tieu truong, thap nhi~t bi trit khu thi huyet l;:ic
kh6ng bj t6n thuong, het ra mau. Ho;:it th;:ich tac d\lng !qi khie'u,
!qi thuy, thong tieu ddn thap nhi~t tu Bang quang ra ngoai,
cong tr~lC til khi, DUdng qui duong huye't hoa huye't, ddn _h uyet
ve Kinh. cac vj nay lam ta, Cam thao ta hoa giai d9c, hoan cifp
giam dau, dieu hi>a ·cac vj thu6c, dung Cam .thii.o tieu thi dil.n
thu6c vao iim hanh giam dau. Cac vi phi>i hqp mat mau, h6a u
ta hiia, thong l<!i •tieu ti~n, duong am .
Phuong nay ttj_huyet lam chu yeu mat huyet dim mau la trj
tieu, dung thuiic ta hoa thong tieu ti~n. giup them, hi ban. Su d\!Dg
thucic diing l;:inh thanh Tam tru nguyen nhan sinh hoa nhi~t, dung
thucic dii:ng thong 1-iol!-t l(Ji khieu, khai thong. Tac d\Ulg tieu· u cam
mau, tu am thong khieu la ~c diem phudng. thuoc nay. Cong d\!Dg
cam mau khong h.tu ~. thong l<)i ma khong t6n thucJng chinb khi,
thanh tru nruon benh ·dao ddn lttu thong, cam mau ttj ca tieu bii.n.
D\ing du(Jc ~inh i th~n di~u. l~p phap nghiem clin. d'ay du, tri
l'hung huye·t lam th~c nhi~t"chung hi~u qua.
193
HOI DAP VE DONG y

Dao xich tan nguyen tri tre em -Tiim nhi~t. tri~u chung m?t
do, kh.at nuoc, Tam phi'en nhi~t, ua uong nuoc !~h, lo mi~ng
luc!i hoAc Tam nhiet dua xuong Ti~u truong, tieu ti~n do, sap
a
dau'. .. D; nhi~t khi ph~n chua vao huye't ph~n, phudng phap
ttj chu ye'u ddn nhi~t ci Tiim di xuong, Til.m nhi~t thanh giai thi
cac chung b~nh he't. Ti~u ke ~m tit chti ttj chung huyet lam,
ni~u huyet do nhi~t ket h? tieu, b~nh t<i1i huye't phtn do d6 phai
dung thuoc mat huye't cam mau, ta hcia thong tieu ti~n, nhi~t
thanh giai thi c~c tri~u chung het.

7-119. Phudng thuc l~p phudng Ghio ngai thang c6


d~c di~m y nghia gi? Phudng nay so vofOn kinh thang ~6
di~m gi khac nhau?

Giao ngai thang ("Kim qu_i' ycit lu{lc") chu ttj m!}-ch· Xung
Nham hu nhuc;ic sinh bang l?u, kinh nguy~t qua nhieu, sau sinh
ID!}-Ch Xung Nham t6n thUdng chay mau khong c'am, ho?C c6
thai ra mau, ctau bi,mg... Cac chung b~nh deu do m!}-ch. Xung
Nham ht! nhuc;ic giiy ra. M?ch Xung Nhiim di tu tu cung, ID?Ch
Xung la huyet hai, ID?Ch Nham chii bao thai._ Neu 'm!}-ch Xung
Nham suy nhuc;ic, thi am huyet khong c6 tac di,mg thong nhiep,
sinh chung bang trung l~u h? ra mau. Trong phudng thuoc A
giao tu am duong huyet, c~ mau, Ngii.i di~p on kinh c§.m mau
tan han, gia:m dau. Hai ,i la thuoc chu yeu ctieu kinh, an thai,
c§.m_mau lam quil.n. Tuy nhien chllD:g chay niau la tieu, ID!}-Ch
Xung Nham hu nhut;ic la ban cha'.t. Do do phai cung co Xung
Nham ttj ca tieu va ban. Vl v~y dung Th~c ctja t10ang; B?ch
thuc;ic tu am duc!ng huyet, Dudng qui, Xuyen khung bB huyet
dieu• huyet. Huye'~ thi,1c thi Xllilg Nham vilng vang, huyet ctieu
boa theo kinh thi he't ra mau. Cam thao di'eu hoa cac vi thuo'c,
hoan eiip tru chay mau. Cac vi pho'i h~p dU:dng huyet ~'a~ mau,
cti"e.u kinh, an thai.
194
______________________P~h~u~dn~g~ti

phudng thuc pho"i hQp Giao ngai thang c6 nhung d~c di~m sau:
_ Tiell bdn /.:irm rri: B~nh nay bang l~u ra mau la chu eu
dilng A giao, Ngai di~p. Cam thao c'am mau, b~nh cifp trt tfeu.
'fuY nhien nguyen nhan }i~nh do m~ch Xung Nham bu t6n, do
d6 dung Tu v~t thang b6 huye't, .cung co m~cli Xung Nham tri
ban, ttj ca tieu ban thi b~nh ch6ng lanh, kh6ng tai pha.t. .
. De pho1ig luu ti:¢. d11ng th1uic· /.:M 1r: N(>i dung phudng thuoc
chu ye'u duang huye't c'am mau b6 htt cii.ng co' m<?ch Xung Nham.
Ne'u c5 sap qua muc SQ d9t nhien u tr~. ngoai ra b~nh lau ngay
tit c6 u tr~, huye't khong v'e kinh, huye't m(li khong sinh. Do d6
dung Dttdng qui duang huye't hoa huye't, Xuyen khung di'eu
huye't hanh khi, _them ntQu tdng thong kin~ l~c.
Giao ngai thang va On kinh thang d'eu ttj chung bAng l~u
ra mau, kinh nguy~t khong d'eu. Tuy nhieh On kinh thang ("Kim
quy yei,/Uffc") ttj Xung Nham h~ h~, huye't u tr~. chu tr9ng on
kinh tan ban, tieu_u ~. chii. kinh nguy~t khong d"eu do huye't ban
mau u. Giao ngai thang chu. ttj Xung Nham hu tan, am huye't khong
cfi nhie'p, ehu tr9ng cii.ng co'Xung Nham, an thai, dun rnau.

·7.120. Thu6c tieu d~o va ta·h~ co diim gi ~ac nhau?


Chung tht;tc tich dinh trE? di:ing Bao hoa hoan hay D~
thita khi thang?_
Thu5c tieu di(l.o va ta h<? d'eu tac di,mg tieu tru ta thl,!'.c huu
hinh, tii ly th1,tc chung. Tuy nhien v~n d1,mg tren lam sang t:6
nhung di~m khac nhau. Thu6c tieu dq.o tieu tru tich tr~ bi kho'i
dang dan d'"an hinh thanh, tieu tan ta d(>c m(>t each boa hoan.
Thuoc ta h~ ttj thi;tc ta hinh thanh d(>t ng9t, cap ha.ch, dung
thuci"c thong tiet tru be tAc Ctiet kha. khu be} Ve phudng phap
ph6i hQp thU:oc, thuoc tieu d?o thu1lng ke't h<;Jp thuo'c ki~n Ty Vj.
195
HOI DAJ> VE DONG y
thuoc ta h? thuong phoi hgp thuoc hanh khi. Nguyen nhan phat
sinh tich tre chu yeu do Ty Vj v~n hanh khong thong di~.t, ho~c
an u6ng kh6ng tiet che dan dan tich luy thanh b~nh. Do do
thuoc. tieu d?o thuong ket hgp thu6c b5 duang Ty Vj. Ngoai ra.
do cac ta khi khac nhu han, nhi~t. dam, thi,tc tfch, mau u tich
luy <Mn dan thanh u khoi, trong hu c6 thvc. Neu dung thu6c
c6ng se anb buong cbinh khi, neu chi dung tbuoc b6 se htu
ta.khi, do do ph6i hgp hai lo:;ii d~ tru khu mi_it each hoa hoan. Du
sao thu6c tieu d<10 ciing la thu6c ding ph:;it, do d6 chung thuan
hu kbiing c6 thVc ta cam dung, chung tich t\1 n~g neu khong
c6ng h?, thi b~nh n~g thuoc nh~ b~nb khong lanh. Vi vij.y can
phai xem xet tlnh hinh b~nh ~t ta chinh hu thVc, b~nh hoan
cap n~g nh~ d~ dung thu6c tieu d?O hay ta h?.
Sa.ch 'T6 l'lin" , thien Ty luij.n viet: ".An u6ng Khong tiet che
lam t6n tbudng truang vi" (fun thvc bi_ii.; trucing vi nai
thudngl. Do an uong khong di"eu di_i, an uong qua no qua d6i lam
cho 'Iy Vi bu nhugc, th Ve tich clinh tr~ iJ truilng vi, phat sinh cac
tri~u chung b\Ulg day dau, g hgi chua, khong an du!_Jc, sg thuc
an ... Phuc1ng phap di~u ttj, neu thi,tc tich vung tren, vi quan phai
cho m11a, thvc tich d11oi phai cong h?. ThVc tich u trung
qua.n, tich tr~ khiing qua nl!-ng, bi,mg day cang, khiing an dugc, Q
hai, khiing thi! cho mlia, khong th~ dung phep c:ong h?-, phii.i
dung lol).i thuoc binb hba tieu tn1 tfch tr~. la Ba,ci hoa hoan ("Da11
khe riim phtip") trj tfch tr~ vung vi quii.n .. Ph11c1ng nay ttj th Ve tich
dam tr~, ket u o tru1Jng vj, chinh khi chua hu. Trong phuc1ng
thuoc dung Sdn tra sd tntong tieu thit, dau beo tich tre Than
khuc ki~n Ty tieu tbi,tc, ti~u tich rug~, Lai ph\lc t11 h? khi tieu
. thi,tc, tieu bQt, dam tich tr~, Ban h?, Tr'an bi. hanh khf h6a tre,
dih hoa Ty Vi ~m non n11a·, Ph\lc linh ki~n· Ty lgi thuy, die'u
hoa trung khf cam tieu chay. Lien kih thanh nhiet tan ket,
:\Iq.ch nha tieu thvc. C~c vj phcii h~p tieu h6a tht!c tich, ctkm nhi~t...
196
Phtiongt~

D?,i thua khi thang ('Th11t1)1g /1<)11 lu1i11" ) la phuong thuo'c ta


ha m?,nh, tiiy nta nhi~t ket. Trong phuong thuoc duna Dai
h~ilng, Mang tieu, tiiy rita truong vj, nhuy~n kien ta nhi~t, Chi
thUc, H~u phac so thong khf co, pha ket tru day truong. Chu tri
D~ong minh phu thvc chung du hon hlnh chung: bi, man, tao, th,;c..
· SB.ch "Kim qu_f yfu -ll(lfc" thien Phi'ic man luin .w(n r,k rlnrc"
11

viet: "Chung tieu chay khong muon an, c6 th,;lc tkh, phai c6ng
h11,, dung D?-i thila khi thang":
Chung th,;tc tich dinh tr~ can phai bi~n lu'!,n bq vj bi tich
tr~, M djnh phctong huilng dieu trj. Neu tich tr~ vung trung
quan, tich tr~ khong qua n(mg, dung Bao hba hoan tieu thi;c d,;,.o
tr~. th,;tc tich dinh tr~ h?, quan, ni1-ng can c1ing h,;,., dung D,;,.i
thua khi thang.

7-121. Chi tni.~t thang d6i tbanh Chl tru~t hoan c6 y


nghia gi? Phudng ph:ip pho"i hgp thuo"c cu.a Chl tru~t
boan nht.i the' nao? Tren lam sang su diµig Chl tru~t hoan
gia giam nh.u the' nao?
Li.ta chqn lo?i hinh phuong t~ dieu trj b~nh 4t, la can cu
tren tinh hlnh thi,tc te b~nh ni1-rig nhi;, hoiin ciip M quyet djnh.
Nhu b~nh Jau 11g~y khong thii chua tri nhanh ch6ng, phai dung
thuoc hoan dii chua m1;,t each boa hoan ." D5i Chi tru.'!,t thang
thanh Chi tru.~t hoan la bien h6a Jinh ho,i.t trong th~c hanh dieu ttj.
Chi tru?t hoan ciia Truong Nguyen Tobien h6a tit Chi tru~t
thang trong "Kim .<J11_i'yei1 /l((;c". Chi tru~t thang ttj duili Tam da)
ctl:ng do thuy 6:m iay ta. Thuy' iim dinh tr~ il Vi, khi tr~, nuoc "
d9ng, khi tr~ ri~ng hdn Ty hu, can phai hanh khf tril day truiln~
dung thnng M tfi.y rita. Trong phUdng thuoc dung Chi thi,tc la v·
1huo·c chinh ch1i-ytfo ki~n Ty tieu thlfc.
197
;{QI DAP VE DONG y

Chi truat hoan tri th\fc tich dinh tr~, Ty Vj khong v;i.n hanh,
1ay bung, an kem, dung hoan dil giai tn':t rr,i(it each hoa hoan.
rrong phudng tr9ng d\lng B?ch trua.t, dung d?ng hoan n~ y
:rong tieu c6 b5. Chi truat hoim ttj Ty hu khong v;i.n h6a, thi;c
:ich dinh tre, duai Tam day cung, tieu b5 kiem thi, b5 n~ng hdn
:ieu, T-j hu phai b5, khi tre phai van hanh. Phudng phap pho'i
19;, Chi truat hoan la dung B?ch tru~t lam quii.n kien Ty tn':t
:hap, h5 trQ van h6a, dung Chi xac lam than, h? khi h6a tre,
:ieu tn':t day truong. Li'eu lu9ng B?ch tru,j.t gap hai Chi th\fc n~
; trong b5 c6 tieu, dung H A diep lam vien tac d\lng tMng phat
:hanh khf Ty Vi, mi'it m~t giup B?ch t~t kien Ty tfch Vj, m(it
n(lt h5 tr</ Chi thi,tc thang thanh khf, giang tr9c khf. Ty Vj di'eu
1oa·, thanh tr9c pha.n minh, Ty Vj van h6a blnh thuong thi cac
:hung benh limb .
Tren lam sang van dl,lilg Chi tru,j.t hoan gia .giam, bie"n h6a
;tj rat nhi'eu lo,µ benh .
• Them Banh?, Trlin bi (Quat .ban chi tru,j.t h~an) ttj Ty bu
:h i;c tich dinh tre, an uo'ng khong tieu, khi t~ dliy trucing...
- Them Sa nhan, M(ic hudng (Huong sa chi ·truat hoan) tri
fy Vi hu an it, thi;tc tich dinh t~, h\lllg day </ hdi... . .
- Them Than khuc, M?ch nha. (Khuc m?ch chi tru,j.t hoanJ
:tj an uo'ng khong tie't che', th\fc tfch dinh tre, dlly b\lng an
chongtieu... ·

7-122. Phu<lng phuc ph6i hyp l,j.p phu<lrig va ung dl_lllg


;hi 'tht!c d~o tte
hoan va M9c hudng binh lang hoan c6
liim gi khac nhau? · ·

Chi thi;tc d?o tre hoiln ("N9i ngnqi thl{(mg h;;,, iwuc /11ii11") do
.y Dong Vien sang t?o, can cu tren ly lu,j.n "Thong thong
198
Phttdngt~

d,mg" cu.a "N9i kinh". Chu trj thflp nhi~t uflt tr~ trubng vi, pha:
sinh chung day bl)llg, d11-i ti~n bf ket, ly m6t r~n ... Trang phuon1
thuoc Chi thi,tc, Dl!-i ho/mg dilng 11!-nh Uiy trit u tr~, thanh nhi~·
tao thilp, Chi thi,tc sci tntbng hi/- khf trit diiy tntong, hai vi Ian
quan. Th ap nhi~t la nguyen nhan gay b~nh, do d6 dung Hoani
ciim, Hoang lien dilng 11/-Ilh, h6 tTQ quan dU(/c thanh nhi~t tao tha'p.
Than khuc tieu thi,tc tr~. Bl!-ch tru~t. Bl/-ch linh, Trii.ch t,
ki~n Ty, tham tha'.p l<;li thuy, d"eu lam ta. Cac vi ph61 hc;Jp tiiy rit,
trubng vi, thanh Ic;,i thap nhi~t, tieu tru t!ch tr~.
Ml)c huong ·binh Jang hoan ("Nlw nuln sir than") chu ttj a,
u6ng khllng •di'eu d9, trubng vi t6n-thuong, thi,tc tfch dinh tr~
chuy~n h6a tha't thullng khf ca be tile, uS:t h6a nhi~t. Tri~,
chung blplg diiy <tau, dii.i ti~n bi, ho~c ly mot r~n, reu luoi van.
b~u. mi;,.ch tram .tbi,tc. Trang phuong dung Ml)c ht1ong, Binh Ian
hanh khi h6a tr~ lam quan, Thanh bi thu Can khi, Tran bi ]y kh
Dl/-i hoang, Khien nguu cong trv.c tfch ~. giup Binh Jang tru tfch tr
d'eu lam thiin, Huang ph9- hanh khf trong huyet, Nga tru~t han
huyet trong khf, khf huyet thong d11-t thl he't tich tv.. ·Hoang lier
Hoang ha thanh nhi~t tao tha'p lam ta. Cac .vi phoi h<;lp tieu tru tic
tr~. thanh thilp nhi~t, thong !(ii khf huyet, thong dl/-i ti~n.
N6i chung .Chi thi,tc dl/-O tr~ hoan va M9c huqng binh Ian
hoan d'eu trj tfch tr~ d"ay b9-ng, IY., tieu chay ... Tuy nhien C}
thi,tc d11-o tr~ ho/in chuyen thanh l9i thS:p nhi~t, M9c hudng bin
0

lang hoim chuyen "himh khf dii.o tr~.

7-123. T~ sao Cat hoa giru. tinh thang va Chi tu D~


hoang thang tac dt_lllg giru. say n19u? Chi tu W!i hoang than
va Nhan tr:h1 cao thang ung diµig c6 diim gi khac nhau?
Ruc;1u la tinh chii:t cua thuy ccic len men thanh, tfnh tha
nhi~t manh li~t, tiiu tan, neu dung luc;,ng it thi giup tieu h6:
199
HOI DAP VE DONG y

phong ngo~i cam phong han, u6ng qua nhi"eu Jam t6n thu:ong Ty
Vi, thap nhi~t uat tr~, phat sinh dau gan, dau d? day, chong
m$.t, non mi':ta, day b\mg an it. Trang sach 'Tfr11 tl11rm1g befnh l1tfi11"
Ly Dong Vien n6i: "RU:iJu rat n6ng, c6 d9c, khi vi thuan duong, la
v~t vo hl.nh. Bi b~nh do rU:Qu phai phat han ho~c !Qi tii§u d~
phan tieu thap nhi~t". D6 la hai phuong phap ngi ngo?,i phan
tieu tri b~nh do n.tgu, la can cu di l~p phuong thuoc Cat hoa
gia.i tinh va Chi ti':! D?i hoang thang, Cat hoa giai tinh thang
<'"Lem ihcii hf tcing'") tac dvng phan tieu thap khi ciia n.t<;,u, ki~n Ty
on trung, tac dvng phan tieu n(ii ngo?i- Phuong thuoc dung Cat
can tinh ng9t, binh kh6ng d(ic, tac d\lllg giai Cd phat ban lam
quan, giai ta dgc theo du:ong m6 hoi ra ngoai, Ph\lc linh, Tru:
linh, Tr?ch ta lgi thap nhi~t, giai dgc ru:<;,u thee du:ong ti~u ti~n.
Sa nha.n, Khau nhan, Thanh bi, Triln bi, M9c hu:dng, Can
khudng, Sinh khu:ong ki~n Ty, dieu khi, on trung, Nhan sam,
B?ch tru~t, Than khuc ich khf, m?nh Ty Vj. Cac vi phoi hQp
ki~n Ty, Vi lqi thap, do do thuong dung Cat hoa giai tinh uong
giai d9c niQU. Tuy nhieh nic;fu lam tan thu:ong co thi, tuy thee
th~ cha"t am duong thinh hu se bi _han h6a hay nhi~t h6a. Cat
hoa giai tinh thang ttj Ty Vi hu han, dudng khi hu nhu<;lc, thap
thee han h6a.
Chi tu d?i hoang thang I '"Kim qu_f _rt?it hf{lc"' ) tac di,mg !Qi thap
thong d?i tiiu ti~n. dieu hoa Vi. trit phien. Chu ttj chung h:tu
da.n I vang da do b~nh n.tgu 1, do uong n.tc;fu nhieu t6n thu:orig Ty
Vj. thap tr9c uat ket sinh nhi~t. thap · nhi~t nung d6t thanh
b~nh . . Tri~u chung ti~u ti~n khong l<;li, mii.t, toan than va.ng,
ngvc phien nhi~t, l;chong a.n du:<;,c, buon ' mtta. Trang phudng
thu6c dung Chi tii thanh l<;li tMp nhi~t, pho'i h(Jp D~u xi thanh
thu:qng tieu phih nhi~t, D?i hoa.ng l(Ji ddm tru vang da, Chi
th\fc _t1i khi tr~. N6i chung chung vang da nhi~t thjnh dung Chi
tu d~i hoang thang. ·
200
Phuongt1;

Chi ti'.1 d'!-i hoil.ng thang vil. Nhiin tr'an cao thang cau tao cd
ban gio'ng nhau. Tuy. nhien tac di,mg c6 nhung d~c di~rn khac
ohau .. Trong Nhii.n triin cao thang, Dl!-i hoang 60g, Chi ru d'!-i .
hoang thang, Dl!-i hoimg 30g, tuy nhien Chi tu d'!-i hoimg thang
50
voi Nhan tran cao thang dung nhie_u Chi xac, D~u xi, biet
r~ng tac d9ng l\li thiip thong diµ titu ti~n ciia Chi ti't d'!-i hoang
thang khong bling Nhii.ri tran cao thang, nhung tac d~ng dfeu
hoa Vi, tru phien m'!-nh hdn Nhii.n tr'an cao thang. Nhan tran
cao thang ttj chung day b9ng n~ng, b~nh t~t chii yilu <i b~ng,
Chi ttr d11,i hoimg thang ttj vung ngi,tc ao nao phfen rnu,;m, b~nh
chu yeu ph'an dui'Ji Tii.rn, d6 lil. ditm khac nhau cua hai phudng thuo'c.

7.124. Thu6c tru tha'p c6 ma'y Imp.? Ttj nhung chung


b~nh gi? Khf sit d',Ulg thu6c tru tha'p din chu y nhung van
de gi? · .
B~nh thiip c6 ni)i thiip,-ngo'!-i thiip, ngo11,i thiip do .thap khi
ben ngoil.i xii.rn nh~p cd th~. bi dam mua ho~c lam vi~c, nlim ngu
noi ~m uot, thiip ta xii.rn nM,p, chinh khi khiing du sue trit khi':!
thap khi, ni)i thiip do trong nQi t'!-Ilg sinh ra, do u6ng n:l\lu
nhi'eu, an nhieu thuc an tanh l'!-Dh, lam suy yilu Ty dudng, thu1)c
b~nh c1 ts,.ng phu.khi huyet. B~nh ni)i thifp va ngo'!-i thiip cung c6
th~ h<;lp nhau phat b~nh, khong phii.n bi~t. B~nh thiip ta xuat
a a
hi~n bi~u, ly. Tuy theo tM chiit_b~nh nhan, c6 th~ bi nhi~t
-h6a, han h6a. Do d6 phudng phap dieu ttj va phudng thuc xac
l~p phudng te ciing khac rlhau. Cac Joiµ thuo'c trj tha'.p c6 may
lo'!-i sau: thuoc cay. thdm h6a thap, thanh nbi~t h6a thap, tham
thap l<;li thiiy, on h6a thuy thiip, khu phong tha.ng thiip.
I. Tlm(fc cay tlzom h6a tluip (P(11m11g hu,mg hriu rhcip): Thuong
dung cac vt thuoc ·cay dang, c6 mui tham. tac d9ng tao thiip, tTu
201
HOI DAP VE DONG y

doc khi ue troc. Tri ngo~i cam P.hong han, _nqi thudn g thap tr~,
0

pl~a.t. sinh cac tri~u chung _phat 's 6t, SQ l~nh, ctau ~!u, tuc ng\£~.
lcJm gi9ng, buon ngu, dau b\ffig tieu chay, than the n~g n~, luoi
l~t, reu luai b~u... Cac phudn g thuo'c tieu bi~u nhu Binh vj tan,
Ho~c ht.tong chinh k~i tan. .
2. Thuoc thanh nlzift l<fi thap: Dung cac vi thuoc thanh nhi~t
.~i thap t~o thanh p'hudn g thuo'c tru thap nhi~t. Ttj b~nh thap
Jhi~t n~g ho~c thtp theo nhi~t h6a, sinh cac chung b~nh vang
ia, nhi~t lam, huyet lam, cuoc khi:·· Cac phttdn g thuoc tieu bi~u
1hu Nhj di~u tan, Nhan tran cao thang.
3. Thuoc thtim thap l<;ri thuy: Do cac vi thuoc tac dtµ1g tham
:h,p l<;Ji thuy ~o thanh, ttj. chung thuy thap dinh tr~, phat sinh
;ac b~nh ti~u ti~n khong l<Ji, phu thQ,ng, dai dl;lc, tieu chay, bi ·
:i~u. Cac phudn g thuoc tieu bi~u nhu Ngu bi &n, Ngu linh tan.
4. Thuoc on hoa thuy thtip: Do cac vj thuoc on duong l<1i thuy
16a thap ~o. tbanh, ttj b~nh tha:p bj han boa, khi bu kh6ng h6a
.huy phat sinh cac chung b~nh dam §in, thuy thiing, ban tha'p _
:uac khi. .. Cac phuon g thuo'c tieu bi~u nhu Linh que tru~t cam
.hang, Ke minh tan... .
5. Thuoc khuph ong thang thdp: Do cac \Tl thuoc duong buye't
. 10~t huyet .tru phong thap ~o th.a nh, ttj ca.c chung phong ban
hfip ta xam nh~p phat sinh tri~u· chung dau dau, n6ng l~h,
ban the~ n~ng ne'
dau nhuc, xudng khop da tb.jt 'te cung. Cac
>huong thuoc tieu bi~u nhu D9c ho~t ky sinh tpang, Khttdn g
10~t th,ng thip thang. ·
Tren lam sang sii dlfng thuoc khu thap can ·chu y nhung
,a'n de sau: . . ·
• '!Jluoc trit th&p phan nhi'eu cay thdm, tinh tao bo~c ng9t l~t, d~
am ton thuong tan cijch. Do d6 phoi h<Jp v8i ngubi th~ chat am bu,
~hi dung phai cfuJ th~ ho~c pho'i hgp thuoc ~uong buyet.
202
Phuongt~
- Sau khi bj b~nh, Ty Vj hu nhuc;,c thuy thiing phai h'
h(Jp thuoc ki~n Ty, tang cuong hoi ba
chinh khi. ' P c

- Ph1:1 ~u c6 thai bi thuy thung phai phoi hQp thuoc b


duong, thuoc m~nh Ty Vj tang cuc1ng sue khoe.

7-125. Phudng t~uc xac l~p phudng Binh vi tan co


nghia nhu the' nao? Lam sang gia giam v~n· dl}.llg ti
nbung chung b~nh gi?
Binh V! tan la phudng thuoc ki~n Ty h6a thlp, hanh kl
di'eu hoa Vj, trj th'p khi, tht;1c tich dlnh tr~ Ty Vi phat sinh da .
btµ1g, khong an du~c, lqm giqng buBn mita, ghet thuc an,~ ha
m~t moi, d~ ti~n long, reu htoi tr~g, b~u, day, m~ch hoan ...
Ty chu v~ ·h6a, tta tao, ghet tha'p, ua th6ng d~t, ghet lu
tre. Ne'u an uong khong dfeu hoa, an nhi~u chat beo b6 tan
l~nh, qua no, qua d6i lam cho khi cd Ty Vi be' Uc. Binh 0 ta
chu ttj thap tr9c, thuc an tfch tr~. Trong phudng thuoc Thuar.
tru~t vj cay dfug tao, sd truong ki~n Ty trlt thap lam quan, H~
phac.dAng ,m, ha.nh khi tru d'ay truong lam th~, Tr!n bi ly k1
boa tr~, giup .H ~u phac h~ khi giang nghich lain ta, Cam t~i
boa hoan, dieu boa cac vi thuoc, Sinh khudng, D~i-tao dieu he
Ty V~, gitip ld~n Ty h6a thap. C~c vj pho'i h~p ki~n Ty h6a t~a:
thong Ic;,i khi Cd, pb1=1c hoi chucnang ki~n v~n cua Ty Vi thi Cc
~hung b~nh lan,h. .
Binh vj tan tac d\Ulg di'eu boa truc1ng vi, ki~n Ty h6a th61
Co th~ gia giam chua nhieu Joeµ b~nh:
- Mi~ng dfug h9ng kho, khong khat Ilim, reu htoi vang b~
la thap I?hi~t d'eu tbinh, them Hoang c'am, ~oang lien.
- Kiem thtjc ·tr~ h\lng day. cang, drp ti~n bf, them. Lai ph\
tu, Chi thuc.
203
HOl DAP VE DONG y

- Non mtla them Banh~-


- Bmh vj hqp Ti~u sai ho thang (Sai binh thang) trt chung
sot ret, l~nh nhieu, n6ng it, m~ch nhu, m9t hen than dau nhuc,
n?ng n'e.
- Them Ho~c hudn·g, Ban h~ (Bat hoan kim chinh khi tan)
ttj thap tr9c dlnh tr~, kiem ngoq.i cam phat sinh tri~u chung
non mtta, d~y b\ffig, n6ng l~nh.
- Them M9c hudng, Sa nhan (Hudng sa binh :vi tan) trj Ty Vi
hu nhuqc thudng th\lc, day h\lllg, an kem, 1~m gi9ng, buon mtta...
- Blnh vi tan hqp Ngu linh tan (Vi linh thang) ttj thtp khi
thinh lam h~i Ty, phat sinh tie~ chay, dau h\lng... , .
- Binh vi tan h<;Jp Nhi tran thang (Binh tran
thang) ttj thap .
ta th.µtli, dam fut u tr~ sinh d~y btµig tuc ng\tc/khong an du~c,
mtta ra dam dai, deµ ti~n long...

7-126. T~i sao phudng Ho,c hudng chinh khi dung


Ho,c hudng lam quan? T,i sao phudng thu6c nay trj ca
bi~u ly, tac d\Ulg thang thanb giang tr9c, phu chinh tru ta?
Hoic hudng chinh khi tan ('Thai hinh lmf d,in lu,a rl Cl_tC
?/11r<111g'') tac dl:'lng giai bi~u boa thap ly khf, di'eu hoa Ty Vj. Ttj
ngo~i cam phong han, n(>i thudng thap tr~, phat sinh chung
phat sot, sq l~nh, dau dau, n~c b\Ulg d~y tuc, dau h\J.Ilg, buon
mtta, soi b\mg, tieu chay, htai lctit, reu h:toi b~u.
Do ngo~ cam phong han, nQi thudng thap dinh tr~, lam cho
khi co be tic, thang giang khong dieu boa, sinh dau b\lng, tieu
:hay... Phuang phap dfeu ttj la tan phong ban, tru th~p tr9c,
di'eu hoa Ty Vi, ly khi. Tr~n Tu Vien n6i: ICKhi bit chinh hon
mua xarn ph~ cd th~, tu miii ~i~ng, ta t6n thudng kinh l~c
204

j
Phudng t~

khac nh au, khong nen phat han qua muc, chi nen dung cac loai
thuf>c cay thdm lQi khi d~ trj". Trang phudng thuoc Hoic hudn:g
cay thdm h6a tha'p tru khi ue tr9c, ly khi dfeu hoa trung khi,
cam non miia, tinh Ty khai Vi, phat tan bi~u ta limi quan. Ttt
to, B~cb chi, Cat canh h6 tr<J quan duQc gia.i bi~u ta, thong ]Qi
khi cd, H~u phac, D~i phuc bl tao thap tru day tru6ng, Tran bi,
Ban h ~ l<;Ji kh'i h6a dam, B~ch linh, B~ch tru~t ki~n Ty h6a
thdp, Cam thao di'eu hoa trung khi, Sinh khuctng,' D~i tao di'eu
boa Ty Vj. Cac vi pho1 h<'P ly khi h6a tr9c dfeu boa trung khi,
ph\lc h'oi chuc nang
.
Ty Vi,. giai ~ bi~u va ly.
Trong phU:dI1g thuoc HoAc hudng chinh khi, Ho~c hudng, To
di~p, B~ch chi cong d1=1ng giai bi~u, H~u phac, D~ phuc bi tao
thap tru d~y tntong. Do la th€ hi~n tac d\lllg giai ca bilu ly ciia
phudng thuo'c. To di~p. · B~ch chi., Cat canh tac · d\lng tbanh
dudng khi,., - Ph1.1c lihh, Banh~, ·D~i phuc bi tac dlJ.llg giang tr9c
khf, the hi~n tac d9-ng thang thanh giang trQc cu.a pbudng
thuoc. HoAc hucJ1;1g,· To di~p, B~ch chi, Tran bi, H~u phac cay
thom khu ta h6a thap. Ph\lc linh, B~ch tru~t; Cam thao ki~n Ty
I •

tang lt:tc, hai lo~ thuoc tac d1.p1g phu chinh tru ta. Phudng thuoc
phoi h~p gia.i biiu thong ly, phu chinh khtt ta, l~p 1~ khi ca
thang giang, thl c4c chung b~nh he't.

7-127. Nam phudng thuc gia giam dieu ttj cua Chinb khi
tan ~hu ttj nhung b~nh gi? So voi phudng Hoiic hudng-chinh
khi tan nguyen thuy co di~m gi giong nhau, khac nhau?
CD Gia giam chinh khi tan ttj trung tieu thap nhi~t, khi cd
.kJ;long, Jthong lqi sinh dau h\lng, day b1=1ng, d~i ti~n khong
thong.:.... !PQ.,u:Jng nay so vai HoAc hudng chinh khi tan khong co
~1=1c, diah,~giai .bi~u nen giam B~ch chi, To di~p7 dBng thoi bo
·Cam-tbao; Ca:t einh· v1 chuyen ttj trung tieu.
205
HOI DAP VE DONG y

Phu:dng thuoc dung Ho~c hudng cay thdm gift l~i d ly tru
thap tr9c ue' ~p, H?u phac, Tr§n bi, Ph\lc linh bi th~ tha'p ly
khi tru day tniong, H~ nha.n lqi khi Phe, D~ trqong, Than khuc,
M?ch nha sd 1¢ trung tieu, Nhan tran
tru th,p ta, thong dudng.
a> Gia giam chinh khi tan ttj tha:p tau tr~ trung tieu b1;1ng
day, d~i ti~n long, dau nhuc minh m§y, reu luoi triing.~ . .
Trong phtiong dung Ho:ic httdng, Tr'an bi, H~u phac cay
thdm tru th~p tdy nta ue' trgc, thong lc_1i khi ccs, them Phong ky,
Di nhan thong kinh l~c, giam dau, tru thap, D~ d~u hoang
quy~n h6a thtp nhi~t, Thong thao, th:ong lc,i _d;µ ti~u ti~n.
® Gia gia.n{ chfnh kbf tan trj cac chung tren _n hung thlp da
dan d'an nhi~t h6a, reu luoi vang, d~i ti~n thong lqi. B~nh n~ng
v'e thap do d6 s\1 dv-~g ·ca<; vj cay tliom la chlnh.nhtt HoAc hudng,
Ph1=1c linh bl, Tr'an bi, H~u ph~c, them Sa nha.n tuyen thong Phe
· khi,. the~ Ho~t thcii-ch trit thap nhi~t.
© Gia giam HoAc huang chinh k)ri ttj thap tr9c n~g.thien
v'e ly, ta d9c be tic,. khi ph~ b\lDg dau c~n~, reu Iuai tr4ng
ho~t rn~ch hen pha.i hoan ... Trong phudng· thuoc dung Hoiic
1

hudng, Tran bi, H~u phac, Ph1:1c linh bi tr.it tba'p ly khf thong lQi
khf cd, them Thao qua on v~n Ty dudng, Sdn ·_tra, Than khuc
tieu tru tich ti:~- . .
. . .
® Gia giam chfnh khi tan ttj ue trQC be tic truong vj d§.y
bl:lng, d~ ti~n long... Dung Hoac hudng, Tr"an bi, H~u phac trit
thap, ly khi, them Deµ phuc bi tri1 day tntong, Thtldng thu~t tao
thap, Coe nha thong phat Vi khi'., tieu thuc. . ..· . .
t
. • • • •
. •

. N6i chung nam phuong tren chu ttj b~nh th'p lam.! trh·~
khi cd, Ty Vi t~ang giang thlt thtt~ng. HoAc ht1dag'·c£hinhiltlu
tan va Gia giam hoAc hudng chinh klu tan giong-.nbau\s~ di~n\
d'eu la thuoc cay thdlll{ tru thap. J?ilm khac nha-q.Ja'-Hoicbt1dng
206
Ph uo ng t~
chinh khi tan giai ca bi~ u ly, chu
ttj ngo ~ cam pho ng han kiem khi
ui trQC u tr~ ben tron g, Gia giam cbi nh khi tan chu
yen ttj b~nh bie n
h6a otru ng tieu, phu dng 1, 2, 3 gia giam Ho~
c hud ng chi nh khi
chuyen ttj tha p n~n g hon nhi~t. Phu dng 4, 5 chu yen
ttj han tha p.

7-1 28. Tro ng phu d:p .g Nh an tran


cao tha ng du ng D~ i
hoa ng c6 y ng hia •gi? Ph ud ng na y va Ch i tu
ba bi tha ng s'ii
dtµig co di~ m gi kh ac nh au ?
•N han tr'a.n cao tha ng ('Th itcm g luln lu~ n")
tac d'}- llg tha nh
nbi~t l~i tha:p, chu yen .tti van g da. Tro ng
phu<1ng thu oc D~i
hoang tac di.;ing tr\i u nhi~t, tiy ri'1a tha:p nhi ~t
theo dubng d~i
tien ra ngoai. Nhan tra n cao tha ng ttj tha'p
h~p nun g dot •Ca n Do m pha t sin h van g da,
ta va nhi~t u ket
c'an pba i tha nh
nhi~t, l~i th~ p t~ van g da. B~ nh van g da d'ay
bv.ng, d~i ti~n bi
dudng nhien pha i sii d~ g Deµ hoa ng. Nl
u h\Ulg kh9ng d'ay
truo ng ciing c6 th~ .dun g Deµ ho~ ng m~ c dic
h d~ tha nh l~i giang
tiet, tri:t th~ p nhi ~t the o dua ng d~i ti~n, thi bet
van g da.
Nh an tra n cao tha ng so voi Ch i ttt ba bi tha
ng, Ma hoa ng
lien ki'eu x:ich ti~li d~u tha ng d'eu la thuo'c
ttj van g da do tha p
nhi~t. Tuy nhi en m6 i phu ong thu oc c6 d~c
di~m rien g~ Nh an
tran cao tha ng ttj chu ng dud ng hoa ng tha p nhi
nhi~t d'eu thµ ih, t~i en v'e ly thg c chung. Tri
~t uat ket , tha p
• 1 ~u chu ng van g da,
day_ bv.ng, tieu ti~:n kho ng lqi, kh at nuo c, phi en '

mu qn, d~ ti~n
tao bi, dau hoi ra·· j:n'o hoi , reu lua i van g kho. Phu
dng pha p di~u
ttj la tba nh nhi ~t>lgi tha p trit van g·d a. Tro
ng phu dng thu
vi thufic d'eu d~ng lrpili, dh lg thl thi ng tha p, l~n h tha 6c ba
nh nhi~t.
tac d\ln g tha nh nhi ~t tru tha p m~ nh hdn .
Do d6 sau khi dun g
thu oc th, p nhi ~t the o duo ng d~i ti~u ti~n
ra ngo ai, bet va~ g da.
Chi ttL ba bi th~i:1g. ("T/11amg han lut;in") tri van
g da, ngo ai kho ng
c6 bi~u ta, nhi ~t n~n g hdn tba :p.1 :ri~ u chu ng
pha t sot, van g da
207
HOI DA.P VE DONG y

ti~u ti~n khon g lc:,i ho~c vang do, phien mu(>n, rni~n g dfug, reu
luai vang b~u, khat khong mua'n uong nuac. Phud ng phap di'eu
ttj la thanb nhi~t lc;Ji thftp. Trong phudn g tbuoc dung Hoan g ha,
Chi tu thanh nhi~t trit thap. Do khong c6 tich tr~ nen kbong
dung D.~i hoang ma dung Cam thao d~ khong che tinb d~ng
l~nh cua Chi tii, Hoan g ba. Ma hoang lien ki'eu xich ti~u d~u
thang ("Tl11rm1g han /uqn'') tri bj~u ta chua het ~inh vang da, dJc
trung la ngoai co bi~u chung , trong co thap nhi~t. Tri~u chung
vang da, phat s6t, se1 l<PJh kh6ng m6 boi, ti~u ti~n khong lc;Ji,
m~ch phu. Phud ng phap txi la phat han tan ha~, thanb nhi~t lqi
thap. Trong phudn g thuoc dung Ma hoang , H~nh nhan , Sinh
khudn g giai tan bi~u ta, Lien ki'eu can, Xich ti~u d4u, Sinh ttt
b~ch bi thanh nhi~t lgi thap, D~ tao, Cam th.~~ di'eu b6 trung
khf, phudn g thuoc giai ca bi~u ly. Sa.ch "Y tong kin1 giant' vie't:
"Thuo ng ban phat vang da, bi~u chung khong m'o hoi, dung Ma
hoang lien kieu xich ti~u d~u thang d~ phat ban. Ne'u ly t}lanh
thl:fc chung , dung Nhan tran cao thang d~ h~, nay hen ngoai
khong c6 bi~u chung d~ phat han, ben trong khong co ly chung
d~ h~, duy chi dung Chi ttt ha bi thang d~ thanh ". N6f chung ba
phuon g thuoc co ha d~c trung la Nhan tran cao thang tac d\lng
ta nhi~t, Chi tli ba bi thang tac dtµ1g thanh •nhi~t , Ma hoang
lien ki'eu xich ti~u d~a thang tac dlµlg tan nhi~t..

7-129 . T~i sao Tam nhan thang t~c d\Ulg tri b~nh Th;p
on giai do~- dau tbtp n~g hon nhi't ? Phud ng thuc phc}1
h~ cac vi thuo'c trong phuct ng thu6c co ~c difun gi? Phud ng
nay va Ho~c phac ~ linh thang c6 di,m gi kbac iµiau ?

B~nh Thap on giai doq.n dau tri~u chung dau dau so lanh,
than th~ dau nhuc, m~t vang nh~t, nITT{c b~ng "iy t(ic, khfing an
duqc, s~u muoi hai gic1 .tnta phat sot, n6ng sot ain i, khong khat

208
Phudn gt~
nude, reu lu:oi tr~ng mong, m~ch nhu hoan ... B~nh Thap on giai
do~n dau v~ khi dong b~nh, thap khi htu tr~ ca Tam tieu, thftp
nang hdn nhi~t. Tri~u chung dau dau s<;1 l~nh, dau nhuc minh
~ay giong thudng ban, tuy nhien m~ch nhu hoan ]a khac
thudng ban. Tri~u chung day blp1g khong an du<;ic gio"ng nhu
cbung th\tc tr~, tuy nhien reu luoi trAng b~u, khong q hoi ra mui
hoi la khac ~hung th~c tich. Sau muoi hai gio tru:a phat scit
giong nhu chung am bu, nhung hai ma khong do, m~t vang
nh~t, m~ch khong te sac khac voi chung am bu.
a
B~nh giai do~n nay ~uy mai mii.c nhung khong chi bi~ri ma
bi~u ly dong b~nh, tuy tinb chat thu(k on b~nh nhung thap n~ng
hdn nhi~t. Phudng phap di'eu trj d'eu cam phat ban, c~m h~,
cam tu am. Neu. phat . .
ban lam thap nhi~t se tran len che me,
thanh khieu, cong h~ qua som se ton tbudng ducJng kbi Ty Vj.
Neu dung th~oc nhu nhu~n tu am, ta khi s~ luu tr~ khong giai
dugc, b~nh n~ng tb~m. Do do ttj b~-n h thap on giai do~ d'a.u
phai th~c hi~n ta~ cam. Ngo Cuc Thong noi: "Neu phat ban thi
than chi me mo, u tai, n~ng thi hon lo~n, dung phep h~ se tieu
chay, ne'u d\lng tbuoc nhu nh~n b~nh se n~ng them". Duy chi
dung thuoc cay ~hdni d{ng nh~ l~t tham, dung Tam nhan thang
("On hefnh die11 hif n".> thong l~i khi ~d, tharn l<Ji thap nhi~t. Trong
phudng thuoc H~nh nhan vi diing tinh binh, tuyen thong Phe
khi thu~ng tieu, khi hanb tbi thap "bj tru khtt, B~ch khau nhan

I cay d~ng th.dm, hanh khi h6a thap ki~n Ty dudng, Y di ng<;>t l~t
thdm lqi tha:p nhi~t, d!n ta di xuong, ba vj lam quan, Ban h~.
H~u phac cay dAng vao trung tieu, hanh khi tan tr~, trii thap,
tieu trii day truong~ Ho~t th~ch, Thong thao, True di~p thong l<;ii
a
thap nhi~t lam ta SU. ·Gae vi phoi h<Jp tuyen thong tren, thong
l~i trung tieu, tham 1Qi h~ tieu. thanh ]<Ji thap nhi~t. thang
thanh giang trQC, giai tru m9i chung b~nh.
209
HOI DAP VE DON G y 1
. Phu dng nay voi Ho~ c phac h~ linh than g deu c6 tac d9-n g
50
tuyen thon g tren , thon g l(Ji trun g tieu , tham l<# h? tieu . Tuy
nhie n Ho, c phac h~ linh than g tac d9-.I1g c6 Hoa.c htld ng, D~u
}tj
tac d\ln g h6a thap thau bi~u, tri bi~u th~p n~n g, Tam
nha n
than g kho ng c6 HoAc bud ng, D~u ,tj ma c6 Ho~ t th~c h,
Tru e
di~p kho ng co tac d~n g h6a thcfp thau bi~q., chi co·
_tac dt;Lng
than h tie't nhi~ t.
Vi v~y hai phu dng thuo c tuy deu thuq c locµ thuo c cay thdm
d~m tbam tuye n thong, dieu tzi thap on ta khi t~i khf
ph~ n
thie n ve tha:p t~ n~g . Tron g d6 Tam nba n than g sd
tnto ng
than h lc;,i thap nhi~ t, HoAc pha c h~ linh . than g sb trub ng
cay
thom tham thlp .

7-130. Bat cbin h tan ttj nhu ng chu ng- b~n h gi, phu dng
nay co nhu ng dJc di~m gi? So voi Th~ ch vi tan , Ngi i
lam
tan co di~m gi kha c nha u?
Bat chin h tan ("Th ai binh hu? dim hoa re Clf.C phu<111g") chit ttj
thap xam ·n h~p h~ bQ sinh cac b~nh ti~u ti~~, nhu ti~u
ti~n
nhi~u Ian, sap dau , ho~c ti~u kho ng thon g, b\lll g dudi can g
dau ,
mi~ng kho h9n g rao, luai do, reu lucJi van g me;ich th\tc , sac.
. Tha:"p nhi~ t xam nh~ p Ban g· quan g, thuy d~o k.hong
thon g
lc;fr, ti~u ti~n sap dau, ho~c be' tiic. Phu dng pha p dieu
ttj la
than h nhi~ t lcJi thuy,_din ta nhi~ t di xuong duoi. Tro ng
phu ong
thuo'c dung Cu m~c h, Bi~n sue dbg l;µili vao Ban
g quan 'g
chuy en than h lQi thdp nhi~ t, thon g ti~u ti~ ; Xa ti'en
t\i ngq t
l:µih than h nhi~._t ·1cji Bang quan g, M9c thong, Dan g tam than
h
Tam lc;,i ti§u ti~n, Ho~ t th~c h ng9 t l~t l~nh vao Vj, Ban
g qua ng
than h nhi~t, lQi khie u thong lam. Sa.ch "Bdn thao C'l(o'llg nl(IC " viet
:
··Th~ch cao vj ng9t , nh~ t, dau tien vao Vj, tha.m thim cac
kinh
210
I
ll
I ,
Phudng ti

Jae, chay vao khi, tan djch, di vao Phe xuong Bang quang''.
Trong phudng t huoc dung Chich cam thao phu trc;J chinh khi, tru
ta khi ma kbong t&n h~i sue khoe, h~n che' cac vi d~ng l~nh, tan
thudng Ty Vj, hoa hoan giam dau. Hi~n dung Cam thao tieu ~i
vio am hanh lc;Ji ti~•u ti~n, Chi tit, D~i hoang thanh nhi~t. ta boa,
din nhi~t di xu6ng .. Cac vi thuoc hc)p d6ng tac d\lng thanh nhi~t
ta hoa, lcJi thuy thong lam:
. vi tan ("Phti re' phUdng") tit Bat chfnh tan giam Dai
Thach .
boang, Chi ~ii, Bi~n sue, Dang ta~ them luc,ng Ian Th~ch vi,
Dong qui tii, MQc thong, Du b~ch bi. Hai phudng thuoc deu ttj
lam chung, tuy nhien Bat chinh tan thgp nhi~t ugt ket, tq
thong ta
nhj ti~n, Th~ch vi -tan ttj Sa lam, Th~cb lam; trong
phudng thuoc Th~ch vi, Ho~t tb~ch, Dong qui ttt, Du b~ch bl
thong lam khai khie'u, tru soi, tac d\lllg hoa, Th~ch vi tan ta
khong bang Bat chinh tan.
.
Ngu lam tan· ("Hoa ti C~IC p/zit(1ng") chu ttj Th~n khi suy
nhu'.QC, Bang quang bj nhi~t, ti~u ti~n nhfeu Jan, ron c;tau, g~p.
"
hie lao nh9c thi b~nh phat ho~c tieu ti~n nhu nude d~u, ho~c co
soi. Phuong nay va Bat chinh tan ci'eu ttj lam chung nhctng Ngu
lam tan.trj chung nhi~t lam, huyet lam nhi~t chua ket t1:1 thanh
tb\tc chung, s\1 dtplg Xieh linh, Dµdng qui, Xich thuf1c, Chi ttt,
Cam thao lQi ti~u h6a u.
( I ,., • • !• , I' • ~-♦- t• i i; ~, . J - #, •

.:-7,;~~~·:Jf!~~~~J~~4~ .l.~P. thanh cac phuong thuoc Cam


.~~,:ti~~ ~~~ i-~~,:.:I.'J:~n.ph~c _.~ ~,_.L¥c boa thang, Tam thi 1
t4ang ~o, y nghia ·n hu the nao.?
·... · .:,. i., . . -6::!· .!1r• ... .. :.-~ '::;·· .........· .!
. . ..
.; .:. Bain: 19 :tietI·:dqc=dan:(YOh'nh;fr kinh \'l ·ung d\1ng lam sang 0
)

_fit r~p:~ rai, t11 ·h~nh- thap ·oi:1: tiai-do~n ·ttiu, t~ t~{ khi ph~n.
Tri~u=-cnung>tionk ·sat, hg\fc .. b\}ng=cfay c~ng, phi~n mu9n·; khong
. : 211
HOI DA.P VE DONG y

mo h6i, ho~c ra mo hoi n6ng khong lui, d~i ti~n bi ho~c tieu
chay mui hoi, reu luoi trAng l~t ho~c day b~u, ho~c vang kho,
vang da, dau h9ng ... Phudng thuoc tac d\lng lQi thap ho~ tr9c,
thanh nhi~t giai d9c. Trong phudng thuoc c6 X~ can, Boi rnau vj
ding tiet Phe khi, lqi ha u h9ng. Hoang cam thanh tiet Phe hoa,
Lien ki~u, B~c ha d~t ra da long, Ho~t th~ch, Mqc tho_ng, Nhan
tran thanh nhi~t tham thap, Haile hudng, Xudng ho, B~ch khau
cay th<1m"h6a tr9c, tinh Ty tru thap. Cac vi phoi hQp chu yeu la
thanh nhi~t, tham thap la thu. ye'u, cay. thorn thong lqi giup
en
them, ttj thap nhi~t rat thich hqp. Sa.ch "Crf phu<111g flo1 ch(/' viet:
"Ttj th{! chinh la tru thap nhi~t, dung Ngu linh tan trit thap,.Tam
th~ch giai nhi~t, thap nhi~t trit khtt thl cac chung ~nh lanh".
Lien phac im ("Hoac lo~n l11<:i11") ttj thap nhi~t uat ket sinh
tieu chay, th6 ta, day b1:1Dg, reu luoi vang b~~, ti~u ti~n ngfu do.
Trong phudng thuoc dung Hoang lien thanh nhi~t tao thip, H~u
phac hanh khi boa thap, Chi nt, D~u xi thanh giai ta nhi~t,
Xudng bo cay thdm h6a tr9c khi; Banh~ h6a thap giang nghfch,
Lo ca1;1 thanh nhi~t sinh tan djch. Cac vi phoi hcJp tqanh nhi~t
kh\i thap, hanh khi, tieu tr~ th9ng lgi khi co. .
L1:1c hoa thang ("Y phitm,g rhcio") trj thap khi tan thuqng Ty
Vj, non mita, tieu chay. Trong phudng thuoc Nban sam, Bach
~ .
tru~t, Bien d~u, Cam thao ki~~ Ty ich khi, Sa nhan, H~nh
nhan, ~u phac tinh Ty Vj, Hoftc hudng, Ban h~ dfeu boa Ty Vi,
giang ng}tjch tr:u thap cam non mtla, MQC qua, Ph\lC linh dieu boa Ty
V~ lcJi thap. Cac vj phoi hcJp di'eu.~oa_ttung lilii;~~rt''r§!trit~hap.
Tam thi thang ("Hoac lo~n °fl(~ii'.'.:>° tt-i°'thip' iJhi~t "iii k'ii~ :na~
\fatii 'ci!y" 1c11·a:-:-m~ch nliti s~{
m\1a·, tieu chay dau blJ.ng, reu IJai'
0

Trong phudng. thuoc Tanvsa (?ay.ngQt hoi,am.;•M{>c:q~ ~hµa am,


deu v~q.C~n.. 'f5'. :Vj:kh~tp(p thu.~~p.dje.u.Jioa:Vi, .tru ~-Q~p tr.9c
t1i hoAc ).q~n ch~yen..can ~am. q.~a~~ _. f?_J.i ~u ho~ng ,ql;ly~n:.Rhoi
, ;' 212
--- --- --- --- --- --= -~ ~~
Phudn g t~
h~P Ban h~ th~n-~ th~nh ~an~ ..~rQ~, Hoang cim, Hoang lien,
Sdn chi thanh nh1~t tao thap, g1a1 d9c, Di nhan, Thong thao ldi
thiip lam than, Ng? du cay d~ng am kh6ng che tac dtJ.ng m~t
· Janh ciia cac vi thuoc, tan ta uat ket ct Can, giang Vi khi giup tha
khong che M<)c lam ta. Cac vi phoi hQp ttj th6 ta hi~u nghi~ . .

7-132. Trung man phan tieu hoan va Trung man phan


tieu thang di~u ttj d'ay tnion g co di,m gi khac nhau? Cac
phudng thuo'c Nh:i-.cli~u tan va Tam di~u hoan, Tam di~u
tan chu ttj nhun g ch~g b~nh gi?
• • <..
Trung man pha~ t1eu hoan va Trung man phan tieu thang
d'eu do Ly Dong Vien sang t~o. Ttj b~nh Ty Vi khi thAng giang
khong thu~n sinh .day truBng. Hai phudn g nay tuy deu ttj d'ay
truong nhung c6 nhung d~c diem •
rieng.
Trung man phan tieu -hoan C'Lan that hi 1,ing") chu ttj chung
nhi~t sinh day tnt8ng ; d~i ti~u ti~n khong lcfi. Chung d'ay trubng
nhi~t chung chu yeu do ngo~i cam phong ban xam nh~p ly bi
nhi~t h6a, ket hcJp tich tr~ cJ d~ day, lam be' t~c khi cd, ho~c do
uong ruqu, tich th~c, Ty Vi hu nhuc;tc, khong du sue v~n h6a,
thuy c6c luu tr~, thanh khi khong thang, tr9c khi khong giang,
thap nhi~t uat ket h6a nhi~t thanh th~c chung . Trong phu'.dng
thuoc dung H~u . phac, Chi tht:fc hanh .khi di'eu boa Vi, Hoang
cAm, Hoang lien, Can khudn g, Ban h? thanh tru th'p nhi~t, Tru
li~h. Tt~ch ta, Ph1:1c linh, B~ch tru~t ki~n Ty tao thS:p, lc;,i th'p
ly Ty, Trful bi, Khudn g hoang, Sa nhan, khai Vi ki~n Ty. Tri m!u
. tbanh nhi~t tu am, Nhan sam, Cam thao boi duang chinh khi.
Trung man phan tieu thang ("Lt111 rhiii hf uing'') chii ttj chung
d~y truong do han~ deµ tiiu ti~n khong 'thong , h\Ulg 1~nh, tay
chan l?nh, An vao m~a r~. du:oi Tam d'ay tuc, hon d6n, han san.

213 ·
t\f\\h \'\\\\ ) f\ \\ dn hu'., han . Tro ng phu dng thuo c dun g Xuyen
1

l ':\\\ l\\\\h.,un s,nh khudng, Ngo du, Thao khau nha n,


o,
1 Tat trun g
~,~. td , l d nh fi nam Ty Th ~ tru han , Tha nh bi, H~u phac1 Mc}c
lnh!HC lrt1 (ffty tr uon g han h khi, Tha ng ma, Sai ho than g than h
ta
klu, Ph ,1c linh, Tr~ch gian g tr9c khi, Nha n sam , Hoa
ng ky b6
t ru.ng khi, Dud ng qui hoa huye't, Ma hoa ng giai bi~u
, Ban h'i1
h6a dam gian g ngh ich, Hoa ng lien, Hoa ng ?a tha nh thap nhi~ t
lam pha n ta.
N6i chu ng Tru og man pha n tieu hoa n va ~ru ng man
pba n
tieu than g d'eu ttj chu ng day truo ng, tuy nhi en kha c
nha u m9t
han m9t nhi~t ngu~c nha u. '!'ru ng man p hail · tieu hoa
n ki~n Ty
han h khi, tho~ g lqi thap nhi~ t, b~nh thu9c th~ c va nhi~
t, Trung
man pha n tieu than g b6 trun g ~i~n ·~y ich khi , ·chi i-ttj
chu ng
han truo ng, b~nh thUQC hd, ban .
Nhi di~u tan ("Da n khe tam phap" ) chu ttj thap nhi~ t, gan
xuo ng dau nhuc, tbap nhi~ t xam nh~ p h~ be), s~nh san
g 1<1, yeu
li~t. Tam di~u boa n ("Y h{,c chfnh 1n,ye11") do ~ di~u
tan them
Ng\ lu tat chu ttj tha:p nhi~ t xam ph~ m h~ bQ, goi
cha ~ sun g
dau. Nhj cli~u tan them Bin h lang tban h Tam di~u
tan ("Y tong
kim giani") chu ttj h'=1llg u nt.Coc va nam da do thtp thinh (tha
p tien).

7-133. Ngi i linh tan, Ngi i bi tan, Tru linh tha ng


d'eu
tac dtp1 g lc;ti thu y tri1 tha' p. Phu dng thu c pho i hgp
thu oc
cac phu dng nay co di~ m gi kha c nh~ u?
· Ngu linh tan, ~gi i bi tan, Tot linh than g d'eu· tac
dt;1ng tru
tha:p l<Ji thuy ; tuy nhie n cd che' b~nh ly va ~hu ttj, ph
udn g thu c
phoi hc)p phu dng thuo c k.hac nhau. '
. .
·N gu linh tan tac d\ln g tbam thap lQi thuy, o~ dud
ng h6a
khi. Ttj ~nh va phu Thai dudng dong b~~h, thuy
khi u tte ..
214
Phll'.dng t~

khpng thong lqi. Cd ch~ b~nh ly sue thuy h~ tieu, khi h6a khong
l~i. Chu tri ngoai c~ bieu chung, trong u nuoc dau d'au phat sot,
phien khat ho~c uo1:g vao mlia r~, tieu chay, thuy thung, dam
im. -P hudng phap ~ieu ttj cd ban la lcJi thuy kiem h6a khi giai
biiu. Trang phudng thuoc dung Tr~ch ta lam quan vao ~ang
quang tham thap l«;Ji . thuy, Ph\lc linh, .Tru: linh tj nh~t tham
th'p lam th'an, tang cucJng nang l~c l<}i thuy tru ·fut khi, B~ch
tru~t k.i~n Ty h6a thap lam ta, Que chi tan ngo~i ta, thong
dudng khi Bang quang.
Ngu bi tan tac ~~g ki~n Ty lQi thuy, ttj Ty Vj hu nhuQc
tha"p thjnh phu thi¢g. Phudng phap di~u ttj. la kiijn v~n Ty thei,
· thong lQi tbuy d~o tru ta khi, chu ye'u ttj b~nh Ty Vj. Trong
phudng thuoc dung Ph,~c linh bi ng9t l~t tham thap l~i thuy,
th,;tc Ty, Tran bi ly khi dfeu hoa trung khi, khi hanh thi lc;;,i
thuy. Hai vi ph6i h<Jp ki~n Ty hanh thuy, hanh khi boa thlp
lam quan, Tang b~ch bi taPhe' giang khi, Phe' khi thong l()i tbi
thuy luu hanh-, D~ phuc bl cay run hanh thuy tru ci"ay tru:ong,
l~i thuy tieu thiing, Sinh khudng cay tan thuy khi lam ta. 'T oan
phudng thuoc tac dt;tng ki~n Ty h6a thifp ly khi tru thuy thung.
Tru linh thang tac dt_mg thanh nhi~t duong am l~i thuy. Cd
.che b~nh ly do am hu, nhi~t va nuoc uat tr~. Tri~u chung ti~u
ti~n khong lQi, phien tao khat nu:e1c khong ngu ... Phudng pha.p
dieu ttj la thanh nhi~t-· duang am lqi thuy. Trong phudng thuoc
Tru linh 1 Ph~c linh ng9t l~t binh vao kinh Th~n, Bang quang.
Hai vi phoi h~p tang ct.tong nang l~c tham thap lgi thuy, cung
la~ quan, Tr~ch ta ng9t l~t sd truong lqi thuy, lam th§.n, Ho?t
th~ch ho~t lgi thong thuy d~o, A giao tu ·am thanh nhi~t, h~n
che' cac vj l<;Ji tiiu qua muc, t6n thucJng am, lam ta.
N6i chung ba phuong tbuoc d'eu tac d1;1ng lqi thuy, tuy nhien
S\f phoi hqp J~p phu6ng khac nhau. V~~'phudng di~n chu chung
215
HOI DAP VE DON G y

tuy deu la t1~u ti~n khon g lqi, nhun g Ngu linh tan ngo~ kiem
bi~u han, noi sue thuy, am thjnh dudn g khon g du~c khi hoa, Tru
. . .,
linh than g do nhi~ t va nuoc u tr~, am bi hao.ton khon g h6a djch,
Ngu bi tan ttj T5' hu thap thing tht1y thung . Ve phud ng di~n
phoi hc;Jp '1 thuf>c Ngu linh tan, Tr~ch ta lam chu du:9c, ho tr<;J
Nhi linh lqi thuy, Que chi h6a khi lqi thuy; Tru linh than g dung
Nhi linh, Tr~c h ta pho'i hc;,p A giao, Ho~t th~ch lc;,i thuy tu am;
Ngu bi tan dung bi ttj bi tri chu11g bi thuy rat thich h~p.

7-13~. Cac phud ng thu~ c Ngii bi tan cua Trun g tang


kinh , •Ngii bi ~m cu.a Ma khoa ho~t nhan toan thu co di~m
gi khac nhau ? Tren lam sang su d1:1D-g Ngii bi tan gia.g iam
nhu thi nao? ·
Ngii bi tan cua Truo g tang kinh, Ngu bi fui ciia C1.1c phud ng
va Ngu bt ~m cu.a "Ma k/wa lwe:tt nhcin roan 1h11' d'eu la thuo'c l<1i
thuy, chu ttj cd ban..g iong nhau . Ngii bi tan· ('Tnm g rang kinh'')
gom cac Yl: Tang b~ch b1, Tran bi, D~i phuc bi, Sinh. khud ng bi,
Ph\lc linh bi. Tron g phud ng thuoc T~ng b~ch bi tinh mat, giang
Phe khi, ]<Ji thuy thap chu ttj thu<;tng, trung tieu, giang ng}tjch
· h~ khi. Ngu bi ~ ("Thai binh lwef dti11 boa rl q1c phucmg'') do
phuo ng tren bo Tran bi, Tang b~ch bi them Ngu gia bi, Dja cot
bl. Tron g phud ng thuoc Dja cot bi than h bu nhi~ t Phe' Th~ ,
Ngii gia bi vao Can .Th~n l<;li thuy t~ phon g .thap , chu tr9ng ttj
trung , .h~ tieu. lqi thuy, than h nhi~t , tru thap. Ngu bi fun ('~Ma
khoa l;m;p 11h,i11 ro,i11 rlul') do Ngu b1 tan ("Trw1g tang kinh")
Tang b~ch bi. them Ngu gia bi. Tron g phud ng Ngii gia bi cay
bo
am, vao kinh Can Th~n tac d1=1ng .khu phon g th,p, l~i thuy. Do
do phU:ong nay tac d1=1ng l<;1i thuy tru phon g thap . N6i chun g Ngu
bi tan cua Trun g tang kinh d~c di~m l~i thuy, tru hu nhi~t, khu
phon g thap hanh khi.

216
Phu dng t~
Ngu bi tan cu.a "Met klwa lw{t f 1rl,c111 1<ui11 t/111' d~c di~m
la lc,i
thuy, tru pho ng thap . Tre n lam san g tuy theo chu ng b~n
h h;ta
ch(;>n phudng thuo c thic h hqp .
Ngu bi tan tren lam san g SU: d1:1ng rat r9ng rai . c6 th~
gia
giam ttj nhie u chu ng b~n h.
_ Them To di~p , Khu dng· ho~t, Kin h gioi, Phong pho
ng ttj
ngo~i campho ng tha p dau nhu c, phu thu ng phan ~ren cc, tht
- The m Xkh ti~u· d~u, Xich Hnh, Tr~ch ta, Xa tien , Pho
ng ky
tii phu thu ng pha n duo i Cd th~.
- The m Chi th~ c, D~i hoa ng ttj d~i ti~n k;hong thon g,
tnib ng
vi. tich tre.
.
- Them H~u pha c, Lai ph\lc b1, M~ch nha ttj th~ c tr~
day
bl:lng, khi tr~.
- The m Dan g sam , B~ch thu ~t trj Ty Vj hu nhu ~c, an
it,
m~t moi.
.
.
- Them Can khu ong , Phv. tr!, Que chi b6 boa tri1 han , tri han
th~p ugt tr~, Th~ n dud ng suy nhu~c.
. .
- The m D~i hoa ng, Hoa ng cam, Hoa ng ba, Hoa ng lien
thuc tich tha nh .nhi et
ta
. . tri. nhi et
. thuc
. u,t tre. . .
- The m B~ch tru~ t, bo Tan g b~ch bi ("Tocin sinh hqd r
tr11c;,1
ran") ki~n Ty tao tha p _a n tbai , lqi thu.y ttj ph\l nu
Ty bu c6 tha i
thuy thii ng.
Hi~n nay dun g p~u dng tren gia giam ttj viem Th~ n
thu y
thung, b~nh Tam sinh thu y thun g, Ty hu tha p thin h
khi tr~,
thuy dinh tr~. ·Ne u chu ng th'p tltjn h pho'i h<;Jp Ngu linh
tan: Phe
nhi~t phoi hcjp Ta .b?c h tan.

217
. , '- ...
HOI DAP VE DONG Y

7-135. T~i sao trong phudng Phong ky hoang ky


thang, thuoc b6 khi _lmong dung Dang sam? Phudn g
thuoc phoi b9p thu6c b6 Ty va l9i thuy nhu the nao?
Phudng thuo'c nay va Phong ky ph1;1c linh thang, Vi~t ty
thang co di~m gi khac nhau?

Phong ky hoang ky thang (''Kim q11y yei', luqc:") tac d1:1ng ki~n
Ty ich khi, lqi thuy tru thuy thiing. Ttj chung phong thuy Ta m6
hoi, s9 gi6, ti~u ti~n khong lqi, ch~ng thap· Ty te b;µ, ra mo hoi
sQ gi6, m~ch phu. Do b~nh nhan bi~u huJhfp thjnh, khong th~
phat ban, phai ich khi c5 bi~u, vi v~y trong. pbuong tr9ng d\lng
Hoang ky, Dang sam vi Hoang ky deu tac d1:1ng ki.~n Ty b6 khi,
tuy nhien tren lam sang su dt;mg kha.c nhau. Dang sam thie°n v'e
b5 khi Ty Vi, tri Ty Vj bu nbugc, khf huyet hu Wn. Hoang ky
co
thien v'e b6 khi Ty Phe, ttj khi hu khong nhilp ho~c ham h~,.
d~t ra bi~u hanh thuy. Do d6 chung khi ~u thuy thung, ra mo
hoi, dung hoang ky, khong dung Dang sa~
Ty chii v~n h6a thuy thap, neu Ty hu khong v~n h6a se
phat sinh chung thu.y thung. Pbudng phap .dfeu ttj n~u b6 Ty
khong l~i thiiy tat thuy ta khorig tru khct duqc. Ne'u lqi thuy
kh6ng b6 Ty thi chung u nuBc tai pbat. D9 v~y phai kiem ki~n
Ty va. lqi thuy. Tren lam sang v~n d\l,ng neu. Ty bu: n~ng phai b6
Ty la chinh, phoi hQJrthuoc lqi thiiy. B~nh thien ve th~c s'd d~g
thuoc lqi ·ti~u la chinh, ph6i h<;Sp thuoc ki~n Ty. Phl.tdng thuoc
nay phoi hqp linh ho~t giua thuoc lqi ti~u Phong ky va thuoc
ki~n .Ty B~ch tru~t d~ nang cao hi~u qua tri li~u. .
Phong ky phtJ.c linh thang do Phong ky hoang ky thang ho
B::_ich tru~t, them Ph\lC linh, Que chi. Tri chung bl thiing, tay
chan thuy th_iing, tay cha1;1 hai run gi~t, da-thjt nhie·m thuy khf.
Phong ky hoang ky thang ttj chung bi~u hu phong thuy. Phan
218
- - - "'

Phu dng t~
tich li'eu h1Qng hai phu dng thuo c thi Pho ng ky
hoa ng ky than g
Hoa ng ky 20g, Pho ng ky 40g , Pho ngky ph~ c linh tban g, Pho ng
. ky 60g, Hoa ng ky 60g, Ph\l~ linh 16g. Qua d6 c6 th~ thay
Pho ng
ky ph\l c linh than g ttj thuy khi t~i da thjt, thie n v'e toan than
,
chuyen thon g d uon g l~i_ thuy . Pho ng ky h~a ng ky than
g ttj
chun g pho ng thuy bi~u bu, ho~ c pho ng th~p bi~u hu,
chuy en ich
khi han h thuy .
Vi~t ty than g ttj chu ng pho ng thuy s(1 gi6, phu thun g toan
than , k.hong khci t, ra mo boi, sot kho ng cao, do pho ng thuy
kiem
nqi nhl~ t. Tra ng phu ong thuo c pho i h<;tp Ma hoa ng,
Th~ cb cao
m1=1c dich pha t tan thuy khi, Cam thao , Kln tdng tao dfeu
hoa
dinh v~. Vi~ t ty than g va · Pho ng ky }:ioang ky thcmg d'eu
tri
chun g pho ng thuy . Tuy nhie n Vi~ t ty than g ttj toan than phu
thiin g ph'a n du:oi tha n ·t h~,· ngu oi n~n g n'e. Chu ng ra m6
hoi cua
Vi~t ty than g do nhi~ t nun g dot hen tron g. Chu ng ra m6
hoi cu.a
Phong ky hoaD:g ky th~n g do bi~u hti. Vi~t ty than g pha
t tan
thuy khi, Pho ng ky hqa ng ky than g ich khi c6 bi~u lqi thiiy
. Vi
v~y hai phu ong tuy· di'eu ttj. chu ng pho ng thii y nhu
ng tren
lam sang pha i tuy theo chu ng b~n h ci~ l\{a cb9 n phu ong
thuo c
thic h hqp .

.
7-13 6. Cac phl icin g. thu 6c Ma hoa ng gia tru ~t tha
ng,
Ma h ~ di cam . tha ng, Pho ng ky hoa n.g ky tha
ng, Que '
chi ph¥ tu tha ng, B~c h tru ~t ph~ tit tha ng deu trj b~n
h
thap , moi phu dng co di~ m gi kha c ·: nha u?

Ma hoa ng gia · tn.i~ t than g, Ma h~n h th~c h cam than


g,
P~ong ky h6a ng ky than g, Que' chi ph~ tu:. than g, B~ch
tru~ t
tu:
Ph\l than g deu la thtio c ttj b~nh thap . Tuy nhien do phoi
hqp
Y1 thuoc kho ng gion g nha u, chu ttj kha c nha u.
2-19
. , ,....
HOI DAP VE DONG Y
..

Ma hoan g gia tru~ t than g do Ma hoo.ng than.g th~m B~c


h
tru{lt. Tron g phu: ong thuo c· Ma hoan g tan han giai bieu
, B~ch
trua t tru thap . Phtt ong thua c· ttj ngo~i cam p,hong han sq
l~nh ,
kho;1g m6 hoi. dau nhll c than th~, n~n g n'e khon g di l~i du9c
1
m?ch phu huu l~c. D~c di~m phuo ng thuo'c la pha t han trit
thap , ttj han thap , bi~u tht;tc chun g. .
Ma h~nh th~ch cam than g tron g d6 Ma hoang, H~n h nha
n
tuye n thon g Phe khi, khu phon g, Y di l~i thuy tham thap,
Cam
thao di'eu hoa trun g khi, chu ttj than th~ dau nhuc , pha
t sot
sang nhl? chie u n~ng, m~ch phu . D~c di~m phu ong thuo
c la
tuye n thon g Phe khi lc;Ji thap, ttj phon g thap bi~u tht;ic ch~n
g.
Phu dng thuo c pha t ban kiem tru thap du:~c hJc yeu hdn
Ma
hoan g gia tru~ t than g.
Pho ng ky hoan g ky than g tron g d6 Pho ng ky le# thuy
,
Hoa ng ky ich khi co bi~u, B~c h tru~ t, Cam thao ki~n
Ty h6a
thap , Khudng tao dieu hoa dinh v~. Chu ttj than th~ n~ng n'e,
ra
m'o hoi s(J gi6, ti~u ti~n kho ng lgi ho~c phu thiin g. D~c
di~m
•phu ong thuo c la ich khi hanh thuy , ttj phon g_thdp bi~ri hu chun
g.
Que chi ph\l tct than g do Que chi khu _B ~ch thu<Jc them Ph\l
tu:. Tron g phti dng thuo c Que chi Ph9- phoi hQp gitlp bi~u tr(1
tu
dtid ng tan ban, giai trii thap khi theo duon g mo hoi,
Sinh
khud ng, Cam thao , D~i tao dieu hoa dinh v~. Chu ttj than
th~
dau nhuc , khon g di l~i duQc, k.hong non mii:a, khon g kha
t, ti~u
t1~n k.hong lcJi! ni~ch phu hti sap. D~c di~m -phudng thuo c la
tri
bi~u duo ng hu nhtie}c~ phon g thap dau nhuc . .
B~c h tru~ t ph\l tct than g dun g B~ch bu~ t, Ph\l tu\ Cam
thao , Sinh khu6 ng, D~i tao giup ly-d uong ti-u thap , giai trit
thip
khf theo duon g d~i tiiu ti~n . Chu trj nhtt Que chi ph1:1 tit
than g
nh'li ng d{li ti~n cdng-. ·ti~u ti~n !qi. D~c di~m phu dng
thui'ic H,
.ki~n T5, tru thap . tli phon g thap t~i bi~u, ly duon g hu nhu<
Jc.
220
Phudngt~

Cam thao ph'=1 bi .thang,trong d6 Ph\l tii tr9 dudng, Que' chi
trii phong, B~ch tn1~t khu: thap, Cam thao ich khi. Chu tri
xuong khop dau nh~c co rut, khong co du6i dude . , so thi da~
nhuc tang them, ra·.mo hoi, t}1CS ngiin, ti~u ti~·n khong lqi, sq gio
ho~c hoi pbil tbiing.· D~c diem phudng thuo·c la tr~ dudng h6a
thflp, trj bi~u ly duong khi d'eu hu:.
a a
N6i chung tri b~nh thap trong thi lcji ti~u ti~n, th'p bi~u
thl phat ban. Tuy nhien chi phat ban trong chung bi~u th\"(c, con
bi~u hu khong du~~ phat han. Nhu M~ hoang gia tru~t thang,
Ma h~h di cam thang ttj bi~u th~c chung, Phong ky hoang ky
thang tri ch ung bi~u hu, Que chi pht;i tit thang, B~ch tru~t phl:l
tt1 thang, Cam th_a:o ph1=1 tii thang ttj cbu~g han thtp do bu:
nhu~c. Trang d~. bi~u ducsng bu dung Que chi ph\l ti:! thang,
chung 1y dudng htt. dung B~ch tru~t ph'Q. tii thang, chung bi~u ly
duong khi deu hu dung Cam thao ph\1 ttl thang.

7-137. Nguyen t~c bi~n chung I~p phuong Th\tc.ty tan


c6·dt~ di~m gi? Phudng nay va Chu.xa hoan c6 di~m gi
khacnhau?
Th\Cc ty tan c1·txinh pl11ron.~"J trj Ty_·hu han tha:p, khi khong
h6a du:<jc thuy, phat sinh chung am thuy. Tri~u chung vung
lung xuong chan phu thung nifng, n~c h'=1ng day cang, than· th~
n~ng n'e, an it, tay ·chan l~nh, ti~u ti~n ng~n, ~hong khat, d~i
ti~n 1ong, hioi l~t, .reu luoi b~u: m(lch tram tri ho~c tra.m te.
Tri~u chung d~c tru:ng la toan than phu thiing, bl:lng ~ay c~~g.
ti~u ti~n it, d~i ti~n long, ]uai -]~t, reu luoi b~u, m~ch tram trl.
B~nh a~ thiiy do Ty Th~n dudng hu~ thuy khi dinh tr~:
lv
b~nh thuoc hti han. Phudng phdp dfe-u lli la on duong ki~n T5!
l~i thuy. Tr~ng phtfcjng thuo~ Be;lch _truf).t. Chich cam tho.o. D~i
.
221
.. , ,... """
HOI DAP VE DONG Y

.tao, Sinh khudn g ki~n Ty bd hu, lam m~nh th6 d~ che thuy, Can
khudng, Ph1:1 ti:t, Thao qua on trung tan han, M9c .~ua ch~a on,
ki~n Ty ta thuy, triX thap, H~u phac khoan trung gtang kh1, M9c
hudng di'eu hoa Ty Vi, pha tr~ khi, D~i ph*c bi hanh khi l<;Ji
. thuy tieu thung, Ph1;1c linh ki~n Ty le# thiiy. Cac ;i phoi .. hc;,p
hanh khf l(Ji tbuy, on dudng ki~n Ty. Chu yeu la ho '1y tho, tri
vao goc b~nh, Ty m~nh thi het.thu ng.
Chu xa hoan (''Cdnh nlu~c loan tlut') tac d\lng tI"\l,C thuy
m~nh, ttj thuy thung bv.ng cang khi cd truang vi be t!c, b~nh
theo nhi~t h6a, khat nuoc, d~i ti~u ti~n bi, m~ch tram sac huu
l~c. D~c di~m bi~n chung la chung th\fc nhi~t, dudng thuy.
Trong phudn g thuo'c Cam toeµ, D~.i kich, Nguyen hoa tl'1::lc thuy
mcµih, D~i hoang, H!c suu tiy rita truong vi, t~ h~, Khinh phan
tciu tan tiy rita dam dai, h6 tr(J cac vi thuoc phan tieu d~i ti~u
ti~n tru thap, Thanh bl, Ti-an bi, MQC hudng, Binh lang, hanh khf tru
day truong, lam cho khi htu thong thl thuy thong 1¢. Qua do cho
thay phu:ong thuc cau -~o hai pJ}tidng thuoc tren khac nhau. Pham
chung am thuy kiem klµ tr~ dung Th\ic ty. ta:n, phudng nay sd
tniong on dudng, hanh khi lqi thuy, chung duong thuy hinh khi
d~u th~c dung Chu xa hoan, sd tniong tr9,c thuy hanh khi.

7-138. Chan vii thang dung B~ch thtiqc, Th-._tc ty tan


dung M9c qua co y nghia gi~ Th~n ~oc thang chua
nhung chung b~nh gi? .
Th-q:c ty tan va Chan vii thang d~u tac d1=1ng on trung lqi
thiiy, tuy nhie~ phu:ong thuoc pho'i h<1p vi thuoc khac nhau.
Trong Chan vi.l thang dung .Ph1=1 tu:
rai cay, r§t nong on
Th~n duc1ng 1am quan, Th~c ty tan dung Can khudng ch§n hung
duong_khi lam quan .. Chan vu thang tac dt?-ng on Th~n l~i thuy,
Tin;ic t:'. trin th t;ic Tj· l<Ji thuy.

222
~ - - -- - - - - - - - - -- - - - - ~P~h~l.i~o~n~g~t~
Tron g Chan vu than g dung B~ch thu<Jc, Thu:c t' ta d '
,
M(>c qua y ngh-1a kh a~ , h
n au.
"Th · y n ung
uanR hd11 huJnn viet: "B~n h Thai
dudng phat ban, ra .: Ilo hoi, b~nh khon g lanh , phat sot, hoi ho
ch6ng m ~~'~_th~n the ~un
•'B~nh Th1e u am , .?a1
gi~:
muon nga, dung Chan vu than ;:
ba ngay khon g lanh , sau ban den nam
ngaY dau h1;1ng, tieu ti~n khon g l<Ji, tay chan n~ng n'e dau nhuc
tieu chay do thuy khi ho~c ho, ti~u ti~n l~i: tieu chay , hoac no~
mita, dung Chan vu thang". Dfeu van tren cho thay b~nh Thai
dudng phat ban qua muc, lien lltY Th~n du:c,ng, lam cho Than
dudn~ hu, d(>ng thu! kb~, ho~c-Thie u am ·dudn g hu han thuy·
u
tr~, deu dung Chan vu than g di'eu ttj, ml:lc dich m~nh Tha.n
dudng, tieu tan thuy khi. Phud ng thuo c trj Chan dudn g suy ta°n,
chan am ciing hu nhugc, neu khon g dung B~ch thudc h5 trd
't
chan am thi khon g the ki'em che' tinh cay n6ng m~n h li~t cua
• •

Ph\l ti':t Do d6 trong phud ng thuo c pho1 h~p B~ch thuQc li~m am
boa du:dng, cung voi Ph\l ti1 vao am_ph~n pha u ke't, on Th~n tan
ban, ki~n Ty ·lc;,i thuy . '
Thvc ty tan tac d:9-Dg on b6 Ty th6, lam m~n h Ty d~ kbon g
che thuy . Th~c ty tan dung M9c qua on li~m, ta m9c trong th6,
tru thap l~i thuy , ·m1:1c dich lam cho IDQC khon g vu th6, Can dieu
hoa, du6i ta phu -G:hinh khi, ttj ca tie~ va ban , tang cuon g b6 th5
khong che thuy.
Than tn.ioc than g dung Can khud ng, Ph\lc linh, B~ch tru~t ,
Cam thao (Can khud ng linh tru~ t than g) tri han thap luu tr~,
tri~u chun g than th~ ~~ng n'e, phan lung xuon g du:oi l~nh dau,
an uong, d~i ti~n ~i~u · ti~n binh thu:o ng, khon ~ khat . Vuu T~i
Kinh n6i: "Tha n bi ban th~p htu tr~ khon g o trong t~ng ·Th~n
ma d ngoa i phii. I)Q d6 phud ng thuo c dieu ttj kh6:1g phai on
Than tan han. ma lam am Ty th6 d~ thi\n g thiiy ". Dieu van cho
a
thiy tuy b~nh t~i Th~n , nh.un g chi'.' da thjt~ khon g phai d t~ng

223
HOl DAP VE DON G y

Th~ n. Tron g phU:o~g dun g Can khttdng cay non~, B~ch


tru~ t
dAng am, 6n Ty tao thap, phoi hcjp Cam thao bo Ty dieu hoa
trun g khi, Phl:lc linh l~i thuy tru thap . Cac vi phoi hQp
on 'ry
khu thap , han thap tru khi'i thi he't dau nhuc.

7-139. Phu dng thu c ph6 i hqp Lin h que' tru~ t cam
tha ng co y ngh ia gi? Chu ttj nhu ng chu ng b~n h
gi?
Phu dng nay va Ngu linh tan , Th~ n khi hoa n co di~m
gi
kha c nha u?· Phu dng thu oc Qua lau ~u m~c h hoa n
. tri.
nhu ng cbu ng b~n h gi?
. Linh que tru~ t cam than g ("T/1um1g hi'ln 111~1,r") tac d~n g ki~n
Ty tham thap, on h6a dam fun, ttj ng\tc subn cfay tuc, chong m~t
, hc>i-
h9p, ho hen, reu luai trfu g, m~ch tram bo~t ho~c tr~m khfu .
Dam im la ·am ta, g~p l~nh thi ngung t\1, g~p am n6n g thi
han h tan. Sac h UKim LJII_V yci'u /,r~fc" viel: "Ch ung dam Am pha
i
dun g thuo c am df hoa, chu ng thd nglin hai. c6 ~m khi, pha
i
thon g lgi ti~u ti~n''. Do d6 ttj chu ng dam An, chu yeu la on boa.
kiem tham thap l9i tieu ti~n . Tron g phu dng thuo c dun g
Ph\l c
linh ki~n Ty l<ji thap lam qua n, Que chi on dud ng h6a khi lam
than, phfii hqp Phv. c Unh on Ty khi, han h thuy giup B:}.ch
tru~ t
ki~n Ty tao thap , Cam thao di~u hoa tru.ng khi, g,up B~ch
tru~ t
ki~n Ty.
Linh que tru~ t cam than g, Ngu linh tan, Th~n khi hoa n deu
tac d\ll1g on duo ng lgi thuy . Tuy nhie n do cc5 che b~nh ly kho
ng
gion g nha u. phu ang thdc dieu ttj kha c n-h~u. Linh que'
tru~ t
cam than g t1i trun g tieu dud ng hu, Ty kh6 ng ki~n v~n,
khi
kho ng boa thuy u: tr~ than h dam ~m. 'rri~ u chun g n~c
suon
day tuc. chon g m~l . hoi h9p. ho hen th6 ngin . Ngu linh
tan ttj
b~n h·Th ai dt1c1ng kinh phu dong b~nh. cbun g sue thuy do
Ban g
224
- -- ----------------"T-~P~h~u~d~n~g~t!_~
uang khf h 6a kh6!1g lc,i. T~c d\lng h6a khi l()i thuy, kien Ty t -
~ap. Tri chung_tieu ti~n khong l~i ho~c sue thuy, thiy nghi:~
len thanh d a m ~m ho~c thuy thii.ng, tieu chay ho;c thuy thiing
kiem bi~u chung. Th~~ khi boa': ttj Th~n dudng bat tuc, lung
dau chan yeu, thuy thung, dam ..am, tac d\lng on ha
Th~n due1ng,
h6a khi l~i thuy. 'r,ri~u chung tieu ti~n khong lcJi, dau htng, bl_lng
duoi day c~ng, chat luai l~t, m~ch hu nhuqc, m~ch xfoh tram vi.
Qua la u cu m~ch hoan ttj h~ tieu hu l~nh, thuy ~hi khong
h6a. Sa.ch "Kin1 qu_,-: yei, lu"f!c" vilt: "B~nh ti~u ti~n khong 1c;,i, c6
tlruy khi, khat nut,c dung Qua lau cu m:~ch hoan". Trong
phudng thuoc, Thi;£ d~, Hoa phan nhu4n tao sinh tan djch, Phl_lc
linh, Cu m~ch lqi t~~y, Ph\\ tu'. on dudng. .

7-140. Phudng thuc ctu t,o Ty giai phan thanh im va


Ke minh tan co Y.nghia gi? Ty giai phin thanh int, D~o
xich tan, Bat .chinh tan deu trJ chung lam, co di~m gi
khac nhau?
Ty giai phan thanh Am ("Dan khe ran1 phap") chu ttj chung
cao lam cdai ra chtt nhu d"au nhu cao), dai d9-c CB~ch tr9c) ho~c
ti~u ti~n nhfeu fan ...
B~nh tc;li h? tieu do Th~n hu, thuy dinh tr~, thap b"Qc khong
du~c .h6a giai. Phudng phap dieu ttj la on Th~n h6a khi, phan
thanh tr9c. Trong phudng thuoc Ty giai phan trong dv.c, l~i thap
lam quan, ich tri nhan on b6 Ty Th~n lam than, 0 due}c on Th~n -
hanh khi lam ta, Xudng bo h6a tr9c l<1i ti~u lam su-:- Cac vi phoi
h~p on ductng le}r tha'p, phan l~i trong d\lc, giai tru thtp khi. Co
th~ them Phuc linh, Cam thao tang cuong l<Ji ·tha'p, ttj tha'p tr9c
xam nh~p h~· be). tiiu ti~n nhieu Jan. Khi uong nen them it muoi
de nh~p Th(u1. hi~u .l\fc nhanh hdri ...
225
HOI DAP VE DON G y

Ke min h tan ("Clu n,g tri chua'n 1h,ing") tac d\ln g ha.nb khi
gian g tr9c , on hoa han tha'p . Tri th:1p cuoc klii, chan n~g
n'e, di
l~i kh6 kha n, te l~nh , co keo, b~n h n~g thl ~ng len
nITT{c dau
tuc, ho~c pho ng thap ph~ t sot sQ l~nh , chan dau , phu
thun g.
Ngu yen nha n do pho ng han xam nh~ p kinh l~c, khi
buy et
ngu ng tr~. Phu dng thuc dieu ttj la khu pho ng ban thap , thon
g
lc,i kru ·huy et. Tro ng phu dng thuo c dun g Bin h lang han
h khi
gian g ngh jch, giai tru ung tr~, M9c qua thu cat;). thon g l~c,
din
ta d9c di xuong. Hai vi pho i h9p ttj thap cuac. khi, day truang,
thuy thun g, dau nhu ct giai thgp dc}c theo duo ng ti~u· ti~n
. The o
huo ng dfln sit d\ln g phu dng thiio c viet: "Sau khi uon g thuo
c d~
ti~n ra pha n nuoc den do Th~ n cam nhi~ m ban thtp , dc)c
klu"1

Bin h lang va Mqc qua deu lam qua n duc;,c, N g6 thu du tan
ban
gian g tr9c lam than·, Tit to cay am sd pho ng tan ban, Cat
canh
kha i thon g Phe khi lam ta, Tran bi han h khi tao thap
, Sinh
khu dng on tan han khi.
Ngo ai ra pha i uon g thuo c vao hie ga. gay. la h1c ducJng
sinh
d~ tang hi~u 1\tc. N 6i chu ng phu dng thuo'c tac d\ln g kha i
thon g
phia tren , dan d~o phia duoi, scJ thon g, tuye n d~t, pha n
than h
gian g trqc , bai tru ta khi. ·
. .
Ty giai pha n than h im, D~o xich tan, B~t chin h tan d'eu ttj
chu ng 1am, tuy nhie n lam sang si':t dl}.ng .kh~ c nhau . Ty
giai
pha n than h ~ pha n than h gian g .tr9c, tri chun g dudn
g bu
nhu~ c, ciai ra d'a.u {cao lam) , dai d\lc, D~o xich tan than h I

nh_i~t
l<;ti thuy , ttj kinh Tam hoa vu"n g 1<1 mi~ng luai , nhi~t kinh
Tam
xuo ng Ti~u truo ng ti~u ti~n sap dau.
Bat chin h ta~ than h nhi~ t ta hoa, lqi thuy- thong ti~u ti~n
,
trj thtp nhi~ t xam .n h~p h~ be} sinh nhi~ t lorn , Thc>ch
lam (ti~u
ti~n ra soi). .
226
Phudngt~

7-141. Phudng thuc ca'u ti.io Khudng ho~t thi'ing tha'p


thang va Dqc ho~t ky sinh thang c6 dtc di~m gi? Hai
pbudng thuc3c su
d\J.Dg c6 diilm gi khac nhau?
Klnidng ho~t thl\.ng thiip thang ("N(ii ngo{ti rl11r,m.~ biefn hotic
tuan"l trj b~nh phong thiip a bi~u, than th~ dau nhuc. Be~h
phong tha'.p a biJu: c'a.n phat han gia.i biilu, tru phong th~ng
tha'.p. Trong phudng· thuo'c dung Khudng ho~t cay a'.rn; tan han
giai bi~u tru ph~ng tha'.p, lc;Ji xudlig khflp, C?uyen ttj phong tha'p
pban tren cd the, Dqc ho~t cay a'.m tru phong tha'.p giam· dau, so
trucing ttj phong tha'.p ph'ii.n duoi Cd th~. Kinh .vie't: "KhUdng
ho~t chuyen ttj du phong thuy tha'.p, D9c ho1?-t chuyen ttj ph\l,c
phong thuy tha'.p". Hai vj phcl'i hc;Jp tan phong th°ifp, ·lc;,i xuang
khcip, giam dau lam quan, Phong-phong cay ngr;it a'.m nhu~n; tru
phong tha'.p giam dau, pho'i hc;Jp Cao ban tan phong ban tha'p lam
thfui, Xuyen khung ho~t huyet .khu phong gi.am dau, M~ kinh tit
chuyen ttj phong tha'.p d"au mii,t lam ta, Cam thao di'eu hoa· cac tj
thuo'c. Phoi hc;Jp cac vi phat han tru phong th~ cho'ng dau nhuc.
D9c ho~t ky sinh thang ("Thien kim phmmg") _ttj chung dau
nhuc Jau ngay, Can Th~ bu tan, khi huyet suy nhuc;,c. Tri~u
chung lung goi 11?-nh dau, xlidng khop dau nhuc, tay chan than
th~ te cung, sc;J h;mh, .htai l~t. reu htai tril.ng, m~ch te nhlic;Jc.
Phudng phap di'eu ttj 1a b6 ich Can·Th~n. tru phong tha'.p chong
dau, bc3 chinh khi tru ta. Trang phudng thuoc D9c ho~t. Phong ·
phong; 'I'an giao . tru phong tha'.p, Que' chi on tan han -ta, thong
huyet m1?-ch, Te tan tan phong him tha'.p, giam dau, Tang ky
sinh, Nguu tat, DO trc;mg b6 Can ·Th~n, m~nh gan XlicJng, khtC
phong thap, Nhan sam, Ph\lc linh, Cam thao b'oi b6 chinh khi,
ich Ty Vi, DU:dng· qui, Can dia hoang, Bi.ich thuc;,c, Xuyen khung
duang huye·t hoa dinh. Cac vj phai hc;,p bi\ Can Th~n khi huyet,
trif j::,hong han thap, tri ca tieu va ban.
227

l
HOI DAP VE DONG y

Khttdng ho11-t thii.ng tha'.p thang va Dqc ho~t ky ··sinh thang


deu tri chung phong thap dau nhuc. Tuy n~1en Khu:<1ng ho~t
tMng thap thang chuyen kh~ phon~ thA~g t~ap, _ttj_b~nh phong
thap Obi~u. n6ng 111-nb, dau da.u, tha~ the xttong khdp nhuc rnoi,
DQc ho~t ky sinh thang tac d\lng bii Can Th~n tru_ phong thap
ttj chUng phong hlm thap m11-n tinh, Can Th~n khi huyet hu: Wn. .

7-142. Thuoc tru dam co mly lo~? PhucJng thuc Phoi


hqp thu6~ tru dam co nhung d~c di~m gi? .

. Can cu tinh chat dam va phtt<1ng pha.p di~u ttj kluic nhau
thuo"c tru dam chia ca.c chii.ng 1011-i nhtt tao tha'.p h6a dam, thanh
nhi~t h6a dam, nhu~n tao h6a dam, on h6a ban dam va tri
phong h6a ~am. Tren lam sang ung dvng khac.nhau. ·
- Th11fic tao rhap hau dam: Ttj chung tha'.p, dam, tri~u chung
n~c d'a.y tile, bucm n9n, dam d~ kh~c. tay chan th§n th~ n~ng
ne, ch6ng m~t h'oi h9p, reu hicli triing ho~t b~u. rn~ch hoan ho~c
huy'en, tieu bi~u lo~i nay Ja Nhi tr'a.n thang. ·
- Tlmric· rlwnh nhifr /rria dam: Ttj chung_ nhi~t dam, tri~u
chung ho hen dam vang d~c. kh6 ra, m~t do, phien nhi~t, reu
iuoi vang m~ch sac, dien cu'ong, h'oi hqp, pbuc,n"g. thuoc tieu bi~u
!"a Thanh nhi~t h6a dam hoan, Ti~u ham hung t~ang.
- T/1111ic" 11h111jn tcio hr'ia cldm: Ttj chung tao dam, tri~u chung
dam d~c dinh, kh6 ra, hgng kho tao, ho s~c, tic tieng, phudng
thuoc tieu bi~u la Boi mAu qua lau.tan. .
- Thuci"c <ill /rria h,111 ,Tc)m: Ttj chung han dam, tri~u chung
dam xanh long, d!l-i ti~n long, luai 111-t, reu luai tr.ing ho11-l. ml!-ch
tr'a.m tri, phuong _thuoc tieu bi~u la Linh cam ngii ,·j can
khuong thang.

228
Phu<1ng tt\

• T/r11,,,· tr/ p/,,111g '"'" <1,im: Ttj b~nh phong dam sinh benh
l:<>l!-i nay phan n9i phong d(!m, ngol)-i phong dam. Chung n~ol!-i
phong hi~p dam tri~u chung s<J ll)-nh phat sot, dau dau, ho hen
nhi·eu dam, reu lu:ai mong trli.ng, ml)-ch phii ..., phUdng thuoc tieu
bi~u la Chi thau tan . Chung phong hi~p dam tri~u chung
ch6ng ml).t dau dii.u, nl).ng thi hon me, phttdng thuoc tieu biliu la
Ban hl!- bE;tch tru~t thien ma thang.
Phuong thuc phoi h<Jp phUdng thuoc tru dam c6 nhung
di).c dilim sau: .
- l'!uil h{1[1 rri Tic;u h<i11: Sa.ch "C<inh nhqc wan 1/11(' vie't: 'Thay
dam khiing ttj dam, ngttoi gioi ttj dam, trj ngu'on g6c sinh dam".
Do d6 trong thuoc tru dam, ngoai can cu tri~u chung din phai
fun nguyen nhiin sinh dam dii ttj tieu va ban. Nhu trj chung
thap dam, clm ·cu·ly lu~n "Ty la ngu6n sinh dam", tuc la Ty chu
v~n h6a thuy thap, neu Ty hu v~n h6a ~iing di"eu boa thuy
tbap dinh tr~ sinh d~m. Vl v~y :k hi phoi h<Jp su d.tµig .thuoc,
ngoai thuoc tao tba'.p h6a dam nhu Ban hst, Qua'.t h'ong phai ph6i
h<Jp thuoc ki~n Ty )16a tMp nhu Bl)-ch linh, BE;tch tru~t ... Phoi
h<Jp thuoc tao th(p· h6a dam va ki~n Ty thi ttj t~n gee b~nh,
chung dam kh6ng titi phat. Chung nhi~t dam do uat nhi~t nung
dot tan d·ich thanh dam, mfo uat -ke't liiu ngay h6a hoa thanh
dam hoa .. Do d6 ttj chung nhi~t dam tru cac v.j thuoc thanh
nhi~t h6a dam nhu: Qua lau, Boi m§.u, True linh, Dcim nam tinh_,
thuong phoi h<Jp Hoang cfun, Hoang lien dii.ng l?Dh thanh nhi~t. Txi
cac chU!l,g tao dam, phong dam d"eu phiii h<Jp theo phuang thuc do.
- Phril hep rhu,ic kh(r dam I:{ kl,[: Nguyen nhiin khi ua'.t di! sinh
dam, neu dam be tiic ciing anh ht.tong lam cho khi co tro tr~. Do
d6 trong thuoc khu: dam thu:ong phoi hc;Jp thuoc ly khi dii thong
lqi khi ed. khi th~~n thi het dam. Nhu Nhi tran thang, dung
229
HOI DAI> VE DONG y

Ban ha tao thiip h6a dam lam quan, ph61 hqp Tr!in bl ly khi tao
thap hi>a vi hoa diun, -ha trQ Ban h1;1 tru dam, lam cho khi lhu*n
thl dam giang, khi thong lcfi thi dam tieu. Vi v~y ngubi xua co
cau: "Ttj dam truoc phai trt khi, khi thu~n thi bet damM.

7-143. T~ sao n6i N1tj tran thang la phuong thuoc chu


yeu ttj dam? Phudng phlip gia giam tj.n dlplg nhu th€ nao?
Nltj tran thang ('Thai b111h h11? dan hik1ti qtc ph1tr1ng") chu trj
chtlng dam thtp. Tri~u chung ho hen nhi'eu dam, dam trll.ng, di
ra, ng\tc b1,1Ilg dly bk, lqm gi9ng bu'!ln mua, than th~ m~l moi,
ch6ng m~t hoi h(}p, reu h16i trdng nhu~. Nguyen nhlin sinh
dam thap do tha'.p lam hip Ty dudng, Ty khong v~ hoe, thuy
thap dinh tr~ sinh dam, Nhj tr~n thang tac d1,mg tao thli'.p boa
dam. Trong phudng thuoc dung Ban h~ cay 13'.m tfnh tao so
trucJng tao thap h6a darn, hoa Vj giang nghjch n6n mite, la .
thuoc chti. ye"u ttj thap dam lam quan, Tr'an bi ly khi I.Ao thdp
boa Vi h6a dam, so trucing ly khf h6a dam 1am 'than, khf thu~n
thi dam tieu. Ph\lc linh ki~n Ty thiim thap giiii tan tha'.p kh( tich
t\l thi khting sinh dam, ttj ban. . .
'Siuh khudng ngoai tac d1;mg giang nghjch tru _dam, con giai
d(lc Banh,, pho"i hc;ip li"eu nho 6 mai thu liim Phe"'kh( cung Ban
h~ m(}t tan m(}t thu trai nguc;ic nhau ma giup nhau, bet dam thi
thong Phe khi, dh lam ta, Cam thiio di'eu hoa -cac vj thu6c, ki~n
!Y dieu boa trung khi. Cam thao pho'i. h9p 6 mai chua ngQt h6a
am, che d9c Ban h,, giam tinh tAo ciia Tr"an bi,. Ban h, lam su,
cac vi phoi hqp tao thap h6a dam, ly khi dih boa Ty Vj.
• ~1hi tran t~ang la thuoc tn:i dam thullng hay s~ d\lng tren
lam sang, c6 the gia giam tq nhi'eu chllng dam va cac b~nh khAc.
- Them Can khudng. Te tan tri han dam ho hen, mua ra
dam long, trang, nguc1i la~h... .

230
Phuongt~
. Them Qua lau, Thien true hoang, Hoang cfun ttj nhi~t
dam, sot n6ng, dam vang d~c ...
. Them Lai ph\lc tu, ?hi
xac, Than khuc trj th\fc tich, dam,
Q cbua,
nuot chua, b\lng day, kh6ng ~n duc;ic, ho hen .
. Them Chi xac_, Uift kim, Hudng ph\l hanh khi giai uat tri
chllllg dam khi, dil.m hl;lch u tr~ o h'a.u h9ng, nh6 khong ra, nuot
· khqng xuong. .
. Them Mfi.u 1~. Huy'en sam, Hai cap xac, Mang tieu, Con ho
h6a dam nhuy~n kien ttj dam ngoan co xam nh~p da thjt kinh
ll!-C, thanh u buou dam hl;lch .
. Them Thudng tru~t. Bl;lch tru~t. Mqc hudng ttj thap darn
n~ng, m~t moi, m~t vang, ml;lch hoan.

7-144. On dllm thang trong Tam nhan phU'.dng c6 phai


tu Nltj trliin thang bHfn h6a ra khong· tl_li sao? Tren lam
sang sit dtp1g on·
dam thang bie'n h6a nhu the nao?
On dom thang la phudng thuo'c thui:Jng dung tren lam sang.
Phudng nay xua't -phat tu "Tam nluin c(lp 11hc11 h?nh phwmg !11cJ11",
tuy xuat hi~n sau Nhi tran thang nhung kh6ng phii.i do Nhi
tr'an thang bien h6a ra, ma do "Bi ccip 1hie11 kim y<ii, lw;c pi111,mg"
cua Ton Tu M~o. Chung co la T6n Tu Ml;lo· doi Duong trong tac
ph~m "Bi cap rhie,r kim yeit ph1r<111g" quyi\n hai mudi, tnien Ddm
bu han vie't: "Sau khi bj b~nh n~ng; hu phi'en khong ngu, do
Dom han, dung On dom thang". Nguyen phudng c6 cac vj: Ban hl;l,
True nh\f, Chi xac, ·Quift bl., Sinh khtu1ng, Cam thao, si!.c uong.
Di:Ji T6ng Tri~ vo·Trl;lch trong tac ph~m "Tam 11/uin c:_(lp nluft
'11\'11/r plur,mg /11(111" quyin 9 ttj chung bu phi'en du.pg On dam
.thang. G6m co cac vj sau: Ban hl;l, Trµc nhl:1, Chi th\1c isao cam
231
HOI bAP VE DONG y

bo ru9tl, Tran bi, Chich thiio, Ph\lc linh . Cac vi tan b(it,. uong v(li
mtoc siic gi:ing tao tntbc khi an. Sach tren con n6i them: "Sau
khi bi b~nh n~ng, hu phien kh6ng ngu, do han, dung phudng
tren dieu trj , ngoai ra c6 th~ trj chung hoi hgp (kinh qui)''.
Nhj tr'an thang ghi trong "Thai binh lwef dcin hou ti qw
pl11rm1g" a doi Tong. Nguyen phUdng c6 cac vj: Ba_n -h~, Quat
h'o~g, B~ch linh, Cam thao, miii fan uong sic viJi O mai, Sinh
khuc!ng; tri dam ~m, bu'on non, ch6ng m~t. hc3i hQp, d'll.y b\lng,
n6ng l~nh ho~c do an thtlc iin ngu(ii l~nh lam cho Ty Vj Mt boa.
Nghien cuu v'e cau t~o phUdng thuoc, chu ttj va nien d~i
hlnh thanh c6 th~ n6i On ddrn thang cii.a "Tam 11hci11 crjp nhat befnh
c/11r11g ph11<1ng lugn" tu On darn thang cu.a "Bi c/ip thien kin, yei,
p!Htm1g'' them Ph\lc linh, D~i tao. Do v~y neu-cho rAng On dc1m
thang cu.a 'Tam nhcln phum1g" do Nhj tran thang bie'rt h6a ra· thi
chua thoa dang.
Tren lam sang v~n di.mg gia giam nhli .kiem Tam khi hu
nhu~c them Nhan sii.rn, Tao nhan, Tarn phien nhi~t them Hoang
lien, Chi tu, k.hat them Hoa pha'.n, M~ch mon, d~i ti~n long bii
Chi th1,tc, them B~ch tru~t. .
Hi~n nay On dc1m thang su d\lng rat r(ing riii, trj nhfeu
chung p~nh. 'I,'Ii ca.c chung b~nh chtlc nang than kinh do dam
nhi~t nhi~u lo~n, yt khong hoa giang sinh hcii hc;,p khong ngii.,
b~nh rn~ch vanh tim hoi hQp, dau nh6i do darn hoa uat ket... ,
b~nh dien cu6ng n6i nang h6n lo~n. cuong tao khong yen, them
Chu sa, H6 phach M tra'.n. tinh an than, kem .nhi~t uong voi
Nguu hoang thanh tam hoan.
Chung kinh gian uong vdi Tu chu hoan. pn\l nu bj chung
t~ng tao. phi"en tao hay gi~n du, kh6c cubi. h6i h9p phfen ni\o,
dung phtidng tren them Ti~u m~ch Cttlc hdp Cani rnach dai tao
'thang1 tti.ng lieu Cam thiio, D~i tao, truil~ i-~r Tieu .mac!;, Dai
tao l9c bo ba dung thang nay siic thuoc. . .
232
Phudngt~
7-145. Phudng Bo'i m.iu qua lau tan va Chi khtu tan
chii tr! nhii'ng b~nh chung gi? Lam sang v~n d\Ulg nhu
thenao? .

B5i m~u qua !au tan !"Y hi,c 1,im 11.~(i" thien ·"D,i111 di11"J gom
c6: Bo'i m~u, Qua lau, Hoa phan, Ph1,1c linh, Tr'an bi, Carp thao,
Cat canh, ttj Phe' taq ho hen dam vang d~c. dau h<;mg, tho gap ...
Trong phltdng thucic Bo'i m~u thanh Phe nhi~t h6a dam, c'am ho
lam quan, Qua lau thanh nhi~t h6a dam nhu~n Phe' lam th!in,
Hoa phlm sinh tan djch nhu~n Phe, Ph1,1c linh, Quat h'ong tru
dam, Cat canh thanh lt;li h'au h1mg. Cac vj pho'i ht;lp thanh nhi~t.
nhu~n Phe ly khi, h6a dam. Trong phltdng thu6c su dl,lllg nhih
vi thucic thanh nhu?n vao kinh PM thanh Phe kinh tht;tc nhi~t.
h6a dam. Trinh Chung Linh n6i: "D~i d~ dam c6 tao dam, thap
dam, th;fp dam thi ho~t l<;Ji, d~ ra, ph'an nhi'eu ·do Ty, Ty khoe
mfJ.nh thi het dam, tao dam thi kh6 ra, ph'an nhi'eu do Phe, Phe
nhu?n thi dam nhu~n. dung Bo'i mfo qua lau tan".
D~c diSm bi~n thung su d1,1~g phltdng thu6c nay la ho her,.,
dam kh6 ra, hgng dau: kho tao, l1tai do, reu it. Ph1tdng phap gia
giam nh1t sau:

- Chung tao nhi~t n~ng hgng kho dau nhuc, them Huy~n
sam, M~ch mon, Tri milu, Lo can tang ~u:ong thanh nhi~t sinh
tan, nhu?.n tao.
- B~nh tile tieng, dam c6 mau them Sa sam, M~ch man, Lo
can, Tien h~c thao, Thien thiio ~u: am mat huyetc'am mau.
- Kiem phong ta xam ph~m Phe' ho hen ngua hgng, hdi sc;,
phong him, them Ta~g di~p, H~h nhan, Ti'en h'o, Ng1tu bang tu
d~ tuyen thong Phe lt;1i hh hgng: tan ngo~i ta.
ChHhau tan ("Y hec- 1tim ng(i"', thien "Kluii 1h,iii"l giim cac vj:
Cat canh, Kinh gioi, Tu. uyen, Bach bQ, B~ch tien. Cam thao,
233
HOI DAP VE DONG y
Tran bi. Ttj ngo~i cam ho hen lau ngay khon~ lanh, ho nhieu
dam, ngua h9ng, hdi sg gi6, phat so't, reu h.toi trang mong. T:rong
phudng thuoc Tu: ~y~n cay ding tan ket la thu6c chii ye'u c'am
ho Bach b6 am nhuiin c'am ho. Hai vi thu6c vi dfug, fun ma
1

kh 6ng n6ng, nhu~n ~a khong l~nh, deu vao kinh Phe ttj ho h6a
dam, Cat canh, Tran bi tuyen thong Phe khi, ly khi h6a dam,
B~ch tien so truong giang Phe' khi tru dam ho, IDnh gioi
tan phong ta a biiu, Cam 1 thiio dieu hoa. cac· vi thuoc, phai hQp
Cat d.nh dieu hba Phe khi, lgi hau hqng cam ho, tru dan:i: Cac
vi phai bqp h6a dam c'am ho, sd bi~u, tuyen thong Phe' khi. D~c
di~m phudng thuoc la on ma khong tao, nhu~n kh~ng tr~, tan
han khong giup nhi~t. giiii bi€u kh6ng t6n thudng chinh khi.
Trinh Chung Linh n6i: "Pbudng thuoc iim nbu~n binh boa,
khong n6ng khong l~", la phudng thufic ttj cam m~o ho hen
rat hi~u nghi~m.
Tren lam sang ung d\lD.g ttj cam rn~o ho hen, ngua h9ng,
hoi SQ phong, phat sot, reu luai mong trAD.g, ne'u them To tu,
H~nh nhan tac d\lD.g m~h h_dn. Phudng_phap gi.a giain su'. di.mg
ttj cac chung b~nh sau:
- Dau ciliu, chiiy nuoc mui, SQ l~nh la chung biiu han n~ng,
them Phong phong, To-di~p, Sinh khudng d~ giai bi~u him.
- Kiem bung han dam nhieu, long, them Can khucsng, Ngii
vi td.
- Dau d'au, SQ gi6, phat so't, h9ng d:au, · mi~ng ding, dam
vang kh6 ra, m~ch phu sac do bi€u nhi~t, them T·ang di~p, Nguu
bang tu, Lien kieu, Hoang cam tan phong thanh nhi~t.
- Ho khan it dam, bii gi8i, Tn1n bi, them Tang b~cli bi, Qua
!au bi, Ty ha di~p. Boi miu, Sa slim thanh PM nJ:iu~n tao h6a dam.
- Ho dam nhi'eu, an it. n~c day t~c them Phuc linh Ban ha
hcia thap darp.. .. , .
234
Phuongt~

gi;
7-146. Phudng thuc l~p bai phudng tbuoc Mon thach
c6n dam va True ljch d~t dam hoan co y nghia cn
dtp1g ch u' tri. h ru.' p h·•
udng thuoc
·· nay
' co' diem
' gi kbac nhau? g 6
M6ng_thl/-ch c6n dam hoan ("Dan khe uim phap ph1_1 dil'), tron
do Mong thi;i.ch luy~n vdi_Tieu thi;i.ch cong tr~c dam ngo~n co tfc~
tr~, dinh kinh, Dl!-i hoang dl!.ng l~nh, tiiy ri'la tich tr~, ta hoa
thong di;i.i ti~n, khai thong dam hoa, Hoang c'a~ diing li;mh,
thanh hiia thu<;lng tieu, Ma gia.i ngu6n sinh dam. Trong phucJng
thu6c Di;i.i hoang va Hoang c'am dung lfeu cao ttj ban, Trlim
hudng di'eu d~t khf Cd, hl/- khi, khai thong. Cac vi phoi h<;lp giang
boa tr~c dam, ttj thi;tc nbi~t lao dam, !au ngay khong tru khit,
phat cb'llng dien cu6ng, h'oi h(ip, hon me, ho hen dam di).c, ng-,!c
b~ng d'ay tuc, ·ch6ng mi).t, d~ ti~n bf ke't, reu luoi. vang day,
mi.ich hoi.it sac c6 li;tc.
True lich d~t dam hoan ("Co kim _v giam") do Mong thl/-ch ccln
dam hoan hc;,p Nht tr'an thang gia giam bie'n h6a thanh. Trong
phucJng tbuoc ngohl Mong th~ch c6n dp.m hoan tru dam. giang hoa,
Nltj tr.in thang tao tMp h6a dam, them True :ijch tbanh nhi~t h6a
dam, Khtldng tnfp tri1 dam, d6ng tb11i giam bat tfnh han cua True
l.jch, tang nang li.tc tri:t dam, Nha.l} sam b6 trung ich khi, trong cong
c6 b5, tranh tan thudng nguyen khi. Phtldng thu& tac d~g ~c
dam, b6i duclng chinh khi, trt dam ngoan c6, Cd th~ hu nhu<)c.
True licb dat dam boan tac d~ng tnic dam la chinh, phoi
h<_1p phu t~q chfnh khi, so vdi Mong th~ch c6~ dam hoan ye'u
hdn, nang htc ta ha hoa boan h<ln Mong thi;i.ch con dam hoan. Do
d6 tren ·1am: sang tri ch'llng th',1'.c nhi~t dam ngoan ciS lau ngay
khong tru khu, kiem d~i ti~n bf ke't, reu luai vang day, ml/-C~
ho~t sac dung· Mong th~ch c6n dam hoan, b~nh dam ngoan cc
lau ngay, cd th~ bu nhu<;1c dung True Itch d1;1t dam hoan.
235
HOI DAP VE DONG y

Mong th~ch c6n dam hoan chuyen tri thi,tc nhi~t dam ngoan
cc;, rat ft khi dung ttj chung nhi~t dam. Do dttc;,c l\tc mii.nh li~t,
nguoi suy nhttc;,c, ph1,1 nu c6 thai, tre em htt han bj kinh gian
cam dung.

7-147. Ti€u ham hung thang va D~i ham hllll:g tbang


co di€m gi khac nhau? PhU:dng phap sit dlplg gia giam
Tiiu ham hung thang nhu: the' nao?

Ti~u ham hung thang CTl11rcmg him l11(in"l ttj chung ti~u ke't
hung dll.m nhi~t ket vung du6i Tam, trong Dg\tc b\lllg day tuc,
de dau, ho hen nh5 ra dll.m vang d~c, reu Juai vang b~u, m~ch
phu.ho~t ... Trong phudng thuo'c Hoang lien dAng 4nh thanh tie't
nhi~t ke"t, ttj uat nhi~t, phfen tao d'ay truang dttoi Tam, Ban h~
cay am tril'. dam, khai tan bi khi, dfeu boa Vi giang nghjch, ttj
day tru6ng. Hai vj phai hc;,p ban nhi~t giup -q_hau, thanh nhi~t
tril'. dam khai ke't, Qua la.u dAng liµih than}:I nhi~t trit dam,
khoan hung tan ke"t, lc;,i D;µ tntong d§.n nhi~t dj xu6ng. Vj thuo'c
tuy ft, nhurig ~dAng tac d\lllg tie"t, cay tac diµig tan, Hoang lien
diing l~nh, tiet nhi~t, Banh?- cay tan ket", ph61 hqp thanh nhi~t
h6a dam, tan ke't. .
D?-i ham hung thang CTlurm,g him /11,)11") chu trj chung ke"t
hung th\fc nhi~t do thuy iim va nhi~t ta ket t1,1 YU.Ilg ng\fc b1,1ng.
Tri~u chung d~i ti~n bf, khat nuoc, lttai kh6, tri'eu nhi~t, vung
duai Tam den b1,1ng day dau, c1,t an; phi'en tao, tho gap, m~ch
tram, khiin, de xuong huu l\tc. Trong phttdng thuoc Cam to~i,
D!il,i hoang dfog l?-Dh h~ m~nh, Cam to;µ tac d~ng ta thuy tfl,lc
iim tiet nhi~t tan ket rat m~nh. Sa.ch "Tran cluiu nang" vie"t:
"Cam to~i thong d~t thuy khi, tiet thiiy, chtlng thiiy ke"t hung
khong dung Cam t.o~i khong tru khu duc;ic". D?-i hoang diiog
236
Phudng~
Janh n~ng d1,1c, sd truang· ta'.y ru.a ta nhi~t. Hai vi phoi hd t, .
thuy, nhi~\ ke't_!a.m ~uiin, M~ng tieu m~n lii.nh, cay dfng~:
nhi~t nhuyen ltien; ho trc;1 quan duc;1c pha tich ke't, thay ca deli
moi, lam ta. Tuy -phuong thu6c chi c6 ba vi nhung dude !ttc
m.i.nh, ta nhi~t trvc thiiy hi~u nghi~m. . · ·
Dii.i ham hung_ thang va. Ti~u ham hung thang tuy . deu la
thuo'c ttj chung ket hung. Tuy nhien ph~m vi su di,mg, ~nh
tinh n!).ng .nh~ ung ·d\lllg khac nhau. D~i ham hung thang tri
a
b~nh ~ng, phii.m vi r(ing, thuy nhi~t ket t\l ngi.tc b\lng. Thuy
ke't phai.du.ng phep hii., trong phuong phai dung D~i hoang,
Cam to.µ, Mang tieu ta nhi~t, trvc thu.y. Ti~u ham hung thang
ttj b~nh nh~. ph~ vi h~p. ttj dam nhi~t Mt t\l vung dudi Tam,
dam ket phai dung phep tieu, trong. phuong .d ung Hoang lien,
Qua liiu, Ban h~ thanh nhi~t. tieu dam, khoan hung tri:t bi khi,
giang nghich. D~c trung su d\lng Ti~u ham hung thang la ngi,tc
bi;mg d"ay tuc, de thi dau, reu luoi vang ~u, do dam nhi~t ke't a
vung dudi Tam . .Tren lam sang su d\lllg gia giam nhu sau:
- Chung day tru6ng, dau ll?-Dg them Chi thi,tc, Uat k.im
hanh khf tan ua'.t, tan ke't tieu dam.
- Chung n6n· mda n?-ng them Sinh khuelng, True nhl,l dieu
hoa Vj, cam nan: mua. .
- Dam dij:c kh6 ~a, them Ddm nam tinh, B6i m§.u thanh
nhi~t tieu dam.
a
. - Dam riliiet uit tre Phe', ngi,tc d&y tho gap them Dinh ljch
t11, H~nh nhii.n. thanh tie't Phe' nhi~t, khai thong Phe khf.
. Dau nhuc Ian xu6ng su:on, them Sai hi, Hoang cam so Can
thanh phi~t.
- Phi'en nhi~t theni Chi tu.
237
HOI D.AP VE DONG y

Hi~n nay dung Ti~u ham hung thang gia giarn trj viem rl<_i
day ciip, m~m tinh, viem tui m~t, dau than kinh_gian sulln, viem
Phe quan ca'p tfnh ... do dam nhi~t ua'.t ket, khi-uat.

7-14!!. Phudng thuc ca'.u t~o phudng thuo'c Linh cam


ngii "! tan khudng thang va Ti~u thanh long tliang co
nhung dij.c di~m gi? Cong hi~u va chu _ttj hai phudng
thuo'c nay co di~m gi khac nhau, gi6ng nhau?

Linh cam ·ngu vj khue1ng tan thang ("Kim quj yer,


luqc") ttj
him dam, thuy 1im dinh tr~ sinh ho hen, ngi;tc d1iy, mfo c¥c, non
mi:La, reu lu:ai triing ho\lt.
Chung han 1im dinh triffe phan nhi'eu do d1te1ng hu: am thµih.
Sa.ch "Kim q11J _v/11 lu(fc" thien ""Dam am khai tlufo" viet: "B~nh
dam 1im c:i.n phai dung thuoc a'.m d~ di'eu boa~. Do do Linh cam
ngii vj khuc,ng tan thang dung Can khue1ng cay' a:m khai thong
tieu tru am e, on Phe' tan han h6a giru iim, on v~n Ty duelng h6a
thifp, Te tan cay a'.m on Phe tan ban giup Can khudng tan han
tru iim, han 1im h6a giai tbi tan djch ban pM.t; Plwc linh ng9t,
l\li ki~n Ty, thiim tha'.p l\Ji thuy, tri:! ngu6n sinh /Utm 1im.
Ngii vj a'm lii!m Phe.khi c"iim ho, h~n che' tinh _cay tan cua
Te tan, de phong hao tan Phe khi'., Ngii vi pho'i h<1p Te tan dong
mo giup nhau, m9t tan mgt thu, tan ma khong.til"n thu:e1ng chinh
khi, thu ma khong lu:u tr~ · ta, ta.ng cu:llng hi~U: li;tc, Cam thiio
dieu hoa tru.ng khi, dieu boa cac vi thuoc. Cac vi phoi hf)p trong
tan c6 thu, trong dong c6 mo, ttj cii tieu va ban; on Phe boa iim,
dam iim tru khii tbi cac chung b~nh Mt. .
Ti~u m~ch long thang · CTl11rm1g h,in hr(in") . tri ngo\li cam
phong han, trong kiem thuy 1\m. Tri~u chung.phat sot, s(1111-nh,
kh6ng c6 mii hcii, khcing khat, ho hen dam loiing, xanh, .ngi;tc
238
Phudngt~
diiy, non khan, suy~n, phu thung, than th~ dau nh:•. • .
· • h • =, reu 1uch
trang man~, n . u~~. m!ch ~~u. -~ong phudng thuoc dung Ma
holmg, Que chi phat han gia1 b1eu, tuyen thong Phe khi bl.nh
suy~n. B~ch thuc,c phoi hQp Que' chi dih hoa dinh Ve Can
k?1.!Clng, _Te_ t~n o~ trung... P~e h6a giai Am khi, phat tan. ~hong
han, Ngu v~ am hem Phe cam ho, phong hao tan Phe khi Ban
h~ tao the'.p h6a dam h6a im, giang tr9c cMng non, Chich cam
thao di'eu hoa cac vi thuoc, phoi hQp B~ch thuQc chua ng9t h6a
am, giam bat tinh cay n6ng cua Que chi, Ma hoang. Cac v-i thuo"c
b\nh suyi'in. ·
ha
phli'i h<;1p nghiem ngij.t chij.t che, tr<;1 nhau giai bi~u, hoa ii'.m,

Linh cam ngii. vi khudng tan thang va Ti~u thanh long


thang d'eu i:6 cac vt t!iuoc Can khu:dng, Te tan on Phe' h6a ii'.m,
dung Ngii. vi ti:t on li~m Phe khi, phoi hQp d6ng mil, tan thu ho
trQ nhau, d~t m1,1c tieu on PM h6a fun. Ca hai phudng d'eu ttj
han im, thuy fui .dinh tr~ ho hen, nh6 ra dam, ngi;tc d'll.y, non
mi:ta. Tuy nbien d{~m khac. nhau la Tifu thanh lo~ thang tru
tac d\mg on Ph6"hoa iim con c6 Ma hoang, Que chi phat he.n giai
bi~u tan han. Dci d6 ngoai ttj cac chung tren con tac dQ.ng giai
bifo tan han ttj cbung phat sot, s<;1 l~nh, khong c6 m'o hiii, khong
khat, than thii da~ nhuc ...

. 7-149. Phudiig thuc ph6i h«Jp hai phU:dng thu6c Liinh_


bao hoan va Th~ khi h6a dam hoan c6 y nghia nhu the
nao, chu tri. nhung chung b~nh gi? Tren lam sang v~n
d1:111g chu y ~ung v~ de gi? .

Liinh hao hoan ('Tnrm1g rhf y tluing'"l, dung Ma hoang, Te tan


cin kinh tan ban, b}nh suy~n cam ho. Sinh x~yen 6,_Th\lc__tie~ 6n
trung tru han _tha'p, Si~h B?ch phan. cay dang thong ket, bmh
239
HOI DAP VE DONG y

suy~n cam ho , Ban h r;i, Nam tinh tru dam h11, khi, H~nh nhan,
'N uy~n, Khoan dong hoa giang ngh jch binh suy~n, tru dam
cam ho, Sinh cam thao di'eu boa cac vj thuoc. Lanh hao hoan
chu trj han dam uat ket, hao suy~n, g~p l~nh thi phat, n~c
day, ho hen nh6 ra dam diii, reu luai tr~g ho11,t. P}J,uong thuoc
chu yeu trj tieu, do do khi b~nh phat tac sit dvng di! cong ta khi,
trj con cap tinb. Sau khi het len con, phai dung thuffc on b5 Ty
Th~n d~ ttj goc b~nh . Ngoai ra phuong thuffc con tac di,mg khai
phat Phekhi, thong tiet han dam; b~nh hu nhuqc, an uong giam
sut, trong dam c6 mau, cam dung.
Thanh khf boa dam hoan ("Y ph_um1g kluio" ) dung Dom nam
tinh thanh nhi~t h6a dam lam quan, Hoang dim, Qua lau nhan
giup duqc boa dam thanh nhi~t, dung Khuong trap Jam hoan giup
tieu dam kbai vj, tan ket. Cac vj phoi hc;,p thanli nhi~t boa dam,
h~ khf, elm ho. Khi th\$1 thi boa giang, nhi~t tru .thi dam tieu, dam
bet thl boa khong c6 chii cu tru., cac chung d~u duQc; gia.i tru.
Thanh khi h6a dam hoan chu ttj dam nhi~t ket ·ti,i., tri~u
chung ho hen dam vang d~c dinh, kh6 ra, n~c day tuc, -tho gifp,
non mua,.chat luai do, reu luai vang b~u, m11,ch hor;it sac., phuong
thuffc trj nhi~t dam, chung han dam cifm dung.

7-150. The' nao la thu6c trt ·phong, co mily 1c",~ thuoc


ttj phong? Phudng thuc ph6i h9p thuo"c trj phong co
nhung d~c di~m gi? Su
d1:U1g thuo"c ttj. phong cm
chti y
nhung van dl gi?
S11 di,mg cac vi thuoc tan phong ta ho~c ti~m trifn djnh
phong l~p tha.nh phuOng thuo'c co tac dvng ttj ngo11,i phong ho~c
n9i phong g9i la thuoc trj phong. B~nh phong phl1-m vi rat ri}ng,
b~nh t~t bien h6a phuc tl/,p, trong do co ngo11,i phong, nqi phong.
240
Phudng t~

Phuong phap ttj ngoi:ii phong la phai tan, ttj n<)i phong phai tuc
phong. Vi vij.y thuoc ttj phong chia hai loi:ii: sel tan ngoi:ii phong
va binh tuc n9i phong. ·
Thuoc Sd tan ngo!!-i phong ttj cac lo~ b~nh phong hen ngoai,
nhu phong ta xam nhij.p dau nao sinh ch6ng m~t d~u d'au,
phue1ng thuoc tieu bii!u di! dieu ttj la Xuyen kbung tra dieu tan.
Phong dgc xam ph!/-_ID Cd th~ ket h<;Jp thap nhi~t uat tre, da thit
sinh ngua, phudng .thuoc tieu bii!u dieu ttj lo!!-i na; la Tie~
phong tan. Phong ta xam ph11-m da.u ml).t kinh 111-c lam cho m!l.t
mi~ng meo, phudng thuo'c tieu bi~u su dl?-Ilg di'eu ttj lol!-i b~nh
nay la Khien chinh tan. Phong thap xam nbij.p kinh li:ic lam cbo
tay chan than th~ dau nhuc te cung, dung cac phudng thuo'c nhu
Hol!-t l!!-c ddn.
Su d~g phtil .h<;Jp thu6c dieu ttj ngo!/-i phong c6 nhung d~c
diim sau:
- Phuong phap tzi b~nh pgo!/-i phong la phai tan, ngoai sit
d\Ulg cac vi thu6c nhu Klntdng hoi:it, D9c hoi:it, Bi:ich chi, Phong
phong, Kinh gioi M ~o thanh ·p huong thuoc. C'an phai can cu
tinh chat hay d9ng cu.a phong, ne'u phong ta xam nhij.p kinh
ID<).Ch phat sinh chung co qulip kinh giij.t, phai ke't h<;!P. thuoc tuc
phong chong kinh giij.t nhu Toan· yet, Ngo cong, Cueing tam,
Thien ma, Thi'en thoai.
- Phong ta thuong phoi hqp dam be' W.c kinh li:ic, kinh ID<).Ch
gan Xtldng khong du<;!c nuoi duong, phat sinh chung mi~ng m&t
meo, trong phudng thu6c thuong phoi h<;!P B!!-ch ph\1 tit, Nam tinh.
- Phong ta luu tr~ kinh l!!-c, kbi huyet be W.c, can cu nguyen
cic: "Ttj phong truce phai ttj huyet, huyet thong l<;!i thi het
pho'!-g". Trong phu'dng thuoc tbuong ket h<;Jp thuoc hol).t huyet
nhu Nhii httdng, M(>t dtt<;Jc, Xuyen khung htu thong huyet rni:ich.
241
HOI OAP VE DONG y

Thuoc b\nh tuc ni)i phong trj cac chung b~nh ni)i phong, nhu
thap ta lu:u tr~ !au ngay tiln thu:ong chiin ilm, bu: phong, noi
d{mg, giln mach, tay chiin run gii).t, sii dl,lng cac phu:ong thu6c
nhu: Dai dinh phong chiiu. Chung Can dudng khang vugng, Can
phong n9i d9ng, khi huyi\t nghjch Jen sinh dau dliu, ch6ng mij.t,
li~t. hon me", mi~ng mil.t meo, sii dl,lng cac "phu:ong thuoc nhu:
Tran can tuc phong thang. Chung Th,i.n hu: quyet nghjch, lu:ai·
cung kh6ng n6i du:gc, yeu li~t dung D1a hoang llm tii, b~nh
du:ong ta kha.ng thjnh, nhi~t C\1c sinh ·phong, _sot cao hon me, tay
chan co cung dung Linh giac cau dli.ng thang.
Phuong thuc ph61 hc/p
dij.c di€m sau:
su dl,lng thuoc trj ni)i phong c6 nhung
- Doi vai b~nh Can Thij.n am hu, Can phong n9i d9ng, phan
nhih sii dt;I.Ilg thuoc tu fun nhu Can ph61 h9p thuoc tra"n Can
tuc phong ttj ca tieu va. ban nhu Sinh dja, Mach m/in, Huylin
sam, Bach thu(/c pho"i hi;lp Miu I~, Long cot, Thach quyet minh,
Dai gia thach.
- Chung nhi~t ta khang thinh, nhi~t ci;ic sinh phorig, thu1lng
phoi hc/p thu6c mat Can tuc phong phoi hc/p thuoc du:ong am
tang '4ch nhu Cau dli.ng, Linh dudng giac, Cuc boa ph61 hc/p
Sinh dja, Mach man ...
- Can la tang cung ril.n, U:a .diliu aat, ghet UC che, khi S\{
di,mg thuoc tra.n. Can tuc phong tu am tilim dudng phai ket hgp
thuoc sd Can nhu Xuyen luy~n tii'., Nhan tr'a.n, Mach nha d~ afeu
aat Can khi, giup Can dudng binh giang.
Tren lam sang su: dt;I.Ilg thuoc ttj phong .can chu y nhung
van d"e sau:
- T1i b~nh ngo;i.i phong phai tan, khong du9c dung thuoc
binh tuc phong. Trj ni)i phong phai d~p yen .phong lttlc phong1
242
Phudng t~
khiing du:<,1c dung thuoc cay tan. S11 di,ing thuoc ttj phon diiu
Lien phai bi~n chung phan ?i~t ni;ii phong hay ngo~i phong~ bien
chung him nhi~t hu: thi,ic de h;ta ch<;m phu:ong thuoc tbich hr,,p ..
- Neu b~nh i:>hong ta hi~p ban, nhi~t dam, tha'.p ho~c do noi
phong kiem ngo11-i phong phai linh ho~t gia giam ttj dim, thS:p
ban, nhi~t. n9i phong, ngo11-i phong.
- Thuoc so tan ngo11-i pbong phan nhi'eu cay n6ng on tao, de
Jam t6n thu:ong tan dicb. Do d6 doi voi b~nh nhan tan djch hu:
t6n, am hu: duong khang, nhi~t chung dung phai th~n tr9ng.

7-151. Phudng thuc ph6i h9p phudng thuoc Xuyen


khung tra di'eu tan c6 y ngbia gi? Chu trj nhung chung
b~nh gi? Tren lain sang ung d~g gia giam nhu the' nao?
Xuyen khung .tra di'eu tan ('Thai binh h11¢ dcin hna 1/ q,r
p/111,tng") la phu:ong thuoc chu yfu tri ngo11-i phong dau dau.
Trang phu:ong thuoc Xuyen khung a'.m, cay tan, mu.i thorn di !en,
chuyen khu phong_chong dau nhuc, la thuoc chu yeu trj dau dau
vao kinh Thieu du:ong, Quyet am, tac di,ing giam dau ho~t
huyet.-KhU:dng ho~t vao kinh Thai duong, Quyet a~. ch~y Jen
dinh dau, la thuac· khd phong trj dau dau kinh Thai dudng.
B~ch chi vao kinh Phe', Vi, tri dau dau thui;ic kinh Duong minh,
cac vi nay Hun quan. Te tan, Kinh gioi, B~c ha, Phong phong cay
tan di leo sd tan phong vimg d'au m~t, giai bi~u khu phong giam
dau d'au Jam than, Cam thao di'eu boa cac vj thuac, uang voi
thanh tra tac dl,lilg thanh cl tr.en, giai xuong duai, h!!,n che tinh
thii.ng tan qua muc cu.a cac vj thuoc, trong thllng co giang, d'eu
lam ta. Phuong thufic tac d1,1ng giai' ngo!!,i cam phong ta dau
dau, phat sot, sr,1 l!!,nh, dau dinh dliu, ngh~t mui ch6ng m,:it .. .
Trtmg phu<lng thuoc Bi:ic ha tuy dung li'eu Jur,,ng nhii, nhung
243 '
ROI DAf' DONG y

chiem dja vi quan tr9ng. Phudng thuo·c thich hQp chung ngo,;ii
cam dau dii.u, dau dii.u do phong, phong him cam m,;io.
Tren Jam sang bi~n chung gia giam trj nhung chung ~nh sau:
- Chung cam him nl!,ng ho~c kem non miia them To di~p.
Sinh khudng tang cubng tlin him giai cam cho·ng non.
- Nhi~t chtlng them Long dctm thao_, Hoang cam,Tb,;ich cao.
- Chung am hu them Tri mi.u, Sinh dia, Huyen sam.
- Chung Can dudng khang vuQng bo Khudng bo11,t, Te tan,
Cam thao, them Cuc hoa, Hoang cam, H,;i kho thao.
Xuyen khung tra dih tan c6 nhieu vi thuoc cay tan, chu
yeu trj chtlng dau nhuc, trj tieu khong ttj ban. Do d6 b~nh hu
nhuQc, thieu mau, Can Th~n bat tuc, dtidng khi khang tbµih
sinh dau dau phai ph61 hQp thuoc tri gee b~nh, khiing duQc d9c
di,mg phudng nay.

7-152. T,µ sao Tr'1n Can.tuc phong thang hi b~nh lol!,i .


trung phong do Can phong n9i d9ng, am hu dudng
kh:ing? Trong phudng thuo'c dung Nhan tr'lin, Xuyen
-luy~n tii, Sinh ml!,ch nha c6 y _n ghla gi?
Tran Can ttlc phong thang tiic di,mg tran- Can ttlc pbong
nuoi am tiem dudng. Ttj Can Thi).n ·am hu, Can dudng khang
vuQng, Can phong n9i d9ng, huye't bu sinh b~nh lo,;ii tni.ng.
Tri~u chung dau dau ch6ng m(!.t, u tai, phfen nhi~t, m;t nhu ~ay
n1QU, tay c,han yeu, mi~ng mift meo, n/!,ng t~i nga gl].C, hon me,
tinh d~y de 11).i di chtlng, ml).ch huyen, trubng J:iuu 11,lc.
Tro:1g phudng thuoc dung Nguu ta'.t tfnh tram giang, tac
di,mg dan huyi,t di xuong, tu duong Can· Tb11,n. Sinh d!!,i gia
244
Phudng t~

thach dling, l;mh vao kinh Can, chat n~ng trifn khi nghich, binh
C~n tiem dttong, deu lam quan, Sinh long cot, Sinh m§.u !~ tfem
dudng giang nghich, Sinh qui ban, Huy'en sam, Thien mon,
B<!ch thucjc tu am duong dich tran tiem d11ong khang vuqng,
Nhan tran , Xuyen !uy~n tu, Sinh m11,ch nha hii trq quan duqc
thanh tiet Can duong, khai thong Can khi uat ket, giup binh
giang Can du:dng. Si_nh. cam thao hoa hoan Can khi, dieu hoa cac
vi thu6c, ph6i hqp M11,ch nha di'eu hoa Ty Vi, dieu hoa giang khi,
d~u lam ta su. Cac vi phoi hqp tr1in Can tuc phong, nuoi am
ti'em dttdng, trj am .hu duong khang Can· phong n9i d9ng.
Can la eel quan tudng quan, tinh cung rlin qua quyet, ua
dieu d11,t; ghet uc che. Neu trong phuong thuoc chi dung cac vj
thuoc tli am tfem duong tat anh huong tinh ua dieu d11,t cua
Can, khong !qi cho hi~u li,tc binh giang Can duong, do d6 dung
Nhan tr'an tharih nhi~t Can Dam, khai uat thong !Qi Dom, .Can,
thu~n theo tinh _C an m9c, tiet nhi~t giai uat, Xuyen luy~n tu
dfog 111,nh vao kinh Can d§.n .Can khi thong d11,t xuong dubi, be
gay sue ho11-t d9ng ciia Can, M11-ch nha dung song tac dip1g thu
thai Can khi, thong d11,t Can Mgc, h6 trq binh giang Can dudng.
Do lay nghia su di;mg Nhan tr1in, Xuyen luy~n tu, M11,ch nha.

7~153. Linh giac cau diing. thang va D11-i d!nh phong


chau deu la thuoc binh tuc n9i phimg, tac d,µig co diigm
gi khac nhau? Tren lam sang bi~n chung si1 dlpig hai
phuong nay co d~c diigm gi?

Linh giac cau-dilng thang ('Tt,,;ng 11_u- 1t,,rm1g l1<in l11{in" J trong
do Linh duong giac m~n hµ1h, vao kinh Tam, Can, tac d\mg
thanh nhi~t· gia.i dgc h6 tr<:) binh Can tuc phong. Trj kinh Can
nhi~t thjnh, C\!C nhi~t sinh phong, Cau dang ng9t, mat vao kinh

245
HOI DAI> VE DONG y

Can, Tam baa, tac d,mg thanh nhi~t binh Can, tuc phong chong
kinh gi~t, Cau da.ng phoi hqp Linh duong giac thanh nhi~t Can,
tang cuong nang 11/c tuc phong chong co gi~t, hai vi lam quan.
Tang di~p. Cuc hoa thanh Can nhi~t, hai vi phoi hq_p giu.p quan
duc;1c than'1 nhi~t tuc phong lam tMn, Bl!-ch thuqc, Sinh dja,
Cam thiio ng9t chua tu duong am djch, hoan Can, True nhl!', Boi
mau thanh nhi~t h6a dAm, thong 11/-c tru phfen, Phl_lc than an
thlin binh Can d'eu lam ta, Cam thao lam su di'eu boa cac vi
thuoc. Cac vi phoi h<;1p thanh nhi~t, tu ii.m bfuh Can tuc phong
chong kinh gi~t.
D~ dinh phong chiiu ("611 befnh dieu biefn") su d\_lilg A giao,
Ke tu hoang dh la thuoc mau thjt huu tinh tu am duong d\ch
giup tru n9i phong lam quii.n, D\a·hoang, Ml/-ch mon, Bii-ch thuqc
tu am nhu Can, Qui ban, Mau l~, Mie't giap nuoi am ti'em
dttong, Chich cam thiio,· Ngii vj chua ngQt _h 6a am, Ma nhan
dttong am nhu~n tao d'eu lam ta su. Cac vi ph6i hqp tu am, tang
djch ti'em dttdng tuc phong hi~u nghi~m.
Linh giac cii.u dAng thang vii D11-i dinh_phong chii.u d'eu la
thuoc d~p yen n9i phong, ttj am tan thuong; phong d9ng. Tuy
nhien Linh giac cau da.ng thang la thuoc tha.nh nhi~t mat Can
d~p phong, chong kinh gi~t, sci truang thanh nhi~t chong kinh
phong. Tri b~nh nhi~t truy'en vao kinh Can, dttdng ta khang
thjnh, nhi~t Cl/C sinh phong. Tri~u chung s6t cao khong Jui,
phi'en tao, tay .chiin co nit, n~ng thi hon me kinh gi~t, lttoi do
kh6, m11-ch huy'en sac. B~nh nay hay g~p trong on b~nh c~p tinh
nhi~t thjnh d9ng phong. D~c di~m bi~n chung phttong thuo'c la
sot cao khong !ui, phfin tao, tay chan co rut kinh gi~t. D11-i dinh
phong chau la thuoc blnh Can d(i!p n9i phong, .chu ye'u tac dl_lilg
tu lim d-uong djch, trln b6 chiin am hu thoat, thu li€m nii-p
duong khi phu vi~t, d~p yen hu: phon~ n9i d9ng, chu yeu trj goc

246
Phudngtii
b~nh. B~nh chung nay thuong gJp trong b~nh nhi~t keo dai,
nhi~t thinh dot n6ng chan am, hoac do hst lam t6n thudng am
dich, hu phong n(ii d(ing. Tri~u chung m~t moi suy nhuqc, luai
do, ft reu, n(i.ng thi ngat xiu do am hu dudng thoat. Benh chung
nay th~cmg g~p trong on benh thbi ky cuo!, am hu phon·g d(ing.
D~c diem bi~n chung phlldng nay la cd the m~t moi, suy nhllqc,
luai do, it reu.

7-154. Tren lam sang SU dtp1g Nhift giap ph'!-C fil'/-Ch


thang, Nltj giap ph1a1c m'l-ch thang, Tam giac ph'!-c m'l-ch
thang, c6 di~m gi khac nhau? Cac phudng nay so voi D'l-i,
Tifu d!nh phong chau c6 di.gm gi gicfog nhau, khac nhau?
Trong "611 befni, di?11 bief11" cac phudng thuoc Nbat giap ph\lc
m;,.ch thang, Nhi giap ph\lc m;,.cb thang, Tam giac ph\lc m;,.ch
thang, D;,.i dinh phong chau, Tilu'dinh_phong chau deu do Ph\lc
mach thang bien h6a ra. Cac phudng thuoc nay deu ttj on benh
giai do;,.n sau, nhi~t dot n6ng chan am, Can Th~ am hu Un.
Nhat giap ph~c m:;ich thang, Nhi giap ph\lc m:;ich thang,
Tam giac ph\lc m:;ich thang chu ttj ta nhiet ]au ngay khilng giai,
lam tiin thudng Can Th(i.n. Tri~u ·chung Can Th(i.n am hu so·t
n6ng mi)t do, ngii 'l'am phien n6ng, mieng khil Iuai rao, met miii,
u tai, m;,.ch hu d:;ii.:. Trong do Nhat giap ph\lc m:;ich thang ttj on
benh ha tieu chan am muon thoat, dai tien long. On benh xiim
ph:;,m h~ tieu, lam tdn thudng am djch ph~i cap toe cuu ~m. Tuy
nhien lo:;ii thuoc ~uu iim phan nhieu ho:;it n_hu~n. khilng thJ d(ic
d\Ulg thuoc tu iim. Nhiit giap ph\lc m:;ich tbang dung Chich cam
thao, Can dja hoarig, Bstch thu:qc, Can khudng, Ms1ch man, A
giao tu am duong huyet. Mh I~ thu Ii~m co· tboat, sap trimg
c:im tieu cbay. Cac _vi ph61 hqp tAng nang l>!c tu: am co nhie'p.
247
HOI DAI> VE DONG y

Nhi giap ph\lC ml).ch tht chu tri nhi~t ta xam nh~p hl). tieu
sinh chung Juai kho rl'l ng den, run gi ~t. ms1ch trfun sac. Nguyen
nhan do am hu khong giil dudng, Can phong n9i d9ng sinh co
gi~t. Do d6 phUdng Nhat giap ph\lc mi;ich thang them Sinh miet
giap tAng cuong nang l\fc tu am tiem duong chong co gi~t. :lieu
chdng kinh giat da phat sinh cii.ng c6 th~ _chQl'.l phudng nay dih
tri. Tam giap ph\lc m11-ch thang chu ttj am djch kho,ki~t. hu
phong n9i d9ng, tri~u chung Tam d9ng m~t moi, suy nhu<1c,
tay chan run gi~t, yifo li~t. muon thoat, Juai do it reu . .
Nguyen nhan b~~h do Th~n thuy kho ki~t, tren khiing
khong che' dU(lc Tam dudng, duoi khong nuiii duang dui;ic
Can m9c. Do d6 Nhj giap ph\lc m11-ch thang them Qui ban
tang cuiJng tu am ti'ern tra'n. Cac vi phoi h</p b6 duang Tb~~
thuy sung VU(lng, Can M9c dU<1c nuiii duang, d~p yen Can
phong, Tam dUdng khang che thi cac.chung b~nh he't.
D11-i djnh phong chau, Ti~u djnh p~ong chau deu la
thuac ttj Can Th~n am bu t6n, hu phong 1_19i d(ing, tay chiin
run gi~t. Hai phuang thuoc d'eu dung A giao, Ke "tu hoang,
Sinh qui ban d'eu la thuoc mau thjt hilu_tinh tu am tiem
duang. Tuy nhien Dl).1 djnh phong chau ttj chung kinh gi~t
n:i-ng, m~t mpi suy nhuc;1c, luoi do it reu, muan t_hoat. Trong
d6 dung Dia noang, Ml).ch mon, Chich cam thao, Ngii. vi tu,
icb khi li~TI) a~. Ma nhan tu am nhu~n tao, Bl).ch th,u<;1c,
Miet giap tu am chong kinh gi~t .. Cac vi thuac bcli b5 chil.n
am thjnh VU(lng, duang dU(lc ti'em tran thu li~m thi cac
chung b~nh he't. Ti~u djnh phong chau tri. chung kinh ·gi~t
nh~ kiem non mua. Dung D11-m thai b5 am, D'ang ti~n. tu am
giang boa, hoa giang thi khi giang, chung non mua he't.
Nang li,tc chong kinh gi~t Dl).i dinh phong :c,hau ml).nh heln,
do d6 d~t ten la D11-i, Ti~u M phil.n bi~t. Nang IV:c ti'em tnfo
248
Phudng t~
cua Nhat giap ph',lc mach thang, Nhi giap h
., h h · P 1/-C mach
thang, Tam g:ap p vc mac. thang m<1-nh hon D<1-i, Ti~u
d\nh phong chau .

. 7-155. Thu6c ttj tao la gi? Ph11-m vi sit d\lng nhu: the
nao? Sil d\l.Ilg thuo'c ttj tao din chu y nhung van d'e gi?
.Thu6c tri tao la su dvng cac vi thu6c nh~ d~ tuyen thong tao
ta ho~c thu6c tu am nhu?-n tao ttj chung ngoai cam tao ta holic
nqi thuong am djch t5n· thuang phat sinh b~nh tao, g9i Jli thu6c
tri tao . Can cu ly lu?-n '"N(,i kinli": '"Dung thuo'c nhuan tri benh
tiio'" (tao gia nhu?-n chi) d~ phoi he]p thuoc tri tao. B~nh -ta~ c6
ni)i tao, ngo11-i tao, trong d6 trj ngo11-i tao dung thu6c nh~. ni)i tao
dung thuoc tu nhu?-n.
/. Tliuo'c nlt~ try chfmg ngo~i tao: J?o thm gian, miia tie't, th~
chiit b~nh nhan khac nhau, do d6 bi b~nh tao cii.ng th~ hi~
tri~u chung kh6ng gi6ng nhau. Tren iam sang c6 hai lo,!-i: thu6c
trj ngo,!-i cam luong tao va ngo11-i cam on tao.
·• Th111ii· rri ngoqi :nim l1ttmg llio: Do mua thu cam nhi~m tao
ta, Phe' khi khting tuyen thong gay ra. Tri~u chung dau d'a.u sc;,
.lanh, ho hen, ngh~t mii.i, h9ng kh6, reU: luoi tri'.lng kh6. ·
- T/111,,i· rrf ngo(Ji rti111 tin rao : Ttj rilua thu tao nhi~t lau ngay
kh6ng mua ca~ nhi~m khi tin tao, tan thu<lng tan djch. Tri~u
chung sot n6ng, d~u. d§.u, ho khan it dam ho~c suyiin, khat nubc,
reu luai tri'.lng khti, cfau Juai do.
2. Tlmiic trr n/11i~11 trf ch(mg n{ii tao: Chung nay ph:in nhi'eu
do tan djch hao t6n gay ra. Chung ni)i tao bg•vj phat b~nh khac
nhau, do do chia ba !011-i: Thuc;,ng tao, trung tao, h,!- tao.
Chung thuc;,ng tao ph§.n nhi'"eu do Phe' am hu ttin gay ra.
tii~u chung ngh~t rmii, ho khan, it dam, .khac ra mau ... Chung
249
HOI DAP VE DONG y

trung tao phan nhifm do Vj am ba'.t.tuc, tri~u chung kho khat,


hay d6i, da thjt n6ng, tao ti;ip kh6ng yen, ngh,:m, phien vj.
Chung hi;i tao phan lon do hl.l tieu Can Th:j.n ba'.t tuc, tri~u
chung hc;mg kh6, khat mtoc, tay chan n6ng, lui'li do it reu ...
B(inh· ta tao di! tiln thuong tan djch, h6a nhi(it, Ma tao sau
khi h6a nhi~t cang lam hao tiln tan djch them: Do d6 phuong
phap ttj b~nh tao thui:fng dung thuoc tu nhu:j.n·tao, tren co so d6
pho1 h<Jp thuoc ngQt mat Ji:inb thanh nhi(it ho~c fch khi sinh tan djch.
Tren lam sang su d\Ulg thuoc ttj tao c'a.n chu y nhung van
d"e sau:
- Chung tao tuy phan n9i ngoi;ii, thu<Jng, trung, hl.l, tuy
nhien tren lam sang thullng anh huclng 1§.n nhau, nhu ngol_li tao
a
anh hu<ing n9i tao, n(ii tao anh.huctng ngo11-i tao, tao tren anh
huclng .giua va du/ii. Vl vij.y din xem xet b(inh chung phoi h<Jp
thuoc nhu ttj ngol_li tao kiem n9i tao, ttj thu<Jng tao kiem trung tao ...
- Su d\Ulg thuoc ttj tao c'an theo nguyen tAc "th§m chung
cau nhan" tim nguyen nhan b(inh. Nhu chung h<;mg khii dau, ho
hen tha ga'.p, dam c6 mau la do tao il tren. Tuy v~y ciing c6 khi
do Can Th~n am bat tuc hoa viem Jen tren. C.ach d'feu ttj la tu
Th~n nhu~n Phe, ttj ca Kim Thuy, nhu chung tea ph6i (Phe
.nuyl nh6 ra dam b9t, h<;>ng dau be tAc, ciing do tao il thu<Jng
tieu. Tuy vij.y ciing c6 thil do Vt khi bu nbU<JC: khong dua tan
djch len tren. Do d6 phuong huclng di~u ttj phai chu y ich Vi
sinh tan dich, ttj ngu'on goc sinh b(inh.
- Thuoc ttj tao ph'an lon ngQt, mat d~ a.oh hudng vij.n h6a Ty
Vi, vi vij.y doi vcli b~nh nhan Ty Vj hu nhu(Jc, Ty Vi bu han, an
uong giii.m sut; dam tha'p be' tAc, dung phai th~ tr<;mg, khi dung
nen ph61 h<;1p ki(in Ty tang 11,1c.
- Thuoc cay thorn rao di tiln thuong am djch boa tao, khi
dung phai th:j.n tr<;>ng.
250
Phudngti!
7-156. H').nh to tan trj nhii'.ng b\\nh chung gi? The' nao
Iii nguyen t:ic "Tri tao dam o trong dung thuo'c d:ing am,
them thuoc cay ng9t h& tr<,1"? Tren lam sang v~n d,µig
nguyen tiic nay nhu the nao?
Hanh to tan ("0,i t,fnh tli,,, hifn"I trj chung ngo').i cam h.tdng
tao, Phe' khi kh6ng tuyen giang, tan djch ngung ti,, thii.nh dam.
Tri~u chi!ng dau ho_i'dau, sq l:µ,h, khong ra·m,i"hoi, ho hen dam
long, ngh~t miii, reu h.tai tning, m').ch huyen ...
C~n cu ly lu~n cila N9i kinh "Tao dam o trong, dung thuoc
dilng a'.m d~ trj, the_m thuoc ng9t cay h6 trq" (Tao dam tai n9i, trj
dl khil on, ta dl cam tan). Trang phudng thuo'c dung Hanh nhan
cay inn nhu~ thong !qi Phe khf, tri! dam cam ho, Tii° di~p cay
am dat ra biiu phat hiin nhl,!, giiii ta tao theo .du~ng m6 h6i, hai
vi deu lam quan. Cat ca.oh, Chi xac m(it vj tMng ml)t vj giang,
h6 trg Hanh nhan khai thong Phe khi dim ho, Chi xac con tac
d\lilg tieu darn h11- khi, Tien h6 sd phong giang khi, h6 tr<) Hl!nh
nhan, To di~p giai biiu tru dam, d'eu lam than, Ban h11-, Qua'.t bi,
Ph\lc linh ly khi ki~n Ty; tieu dam lam ta, Sinh khuang, Dai tao
di'eu hoa dinh v~; Cam thao phoi hgp Cat canh lgi hau h9ng,
dieu hoa cac vj thuo~ deu lam su. Cac vj phci'i hgp giai bi~u h6a
dam, thonglgi Phekhi.
Hanh to tan tri mua thu tao khf luu hanh, cam nhi~m
phong.khi ho hen, ·1a: phttang thuoc tieu bifo trj ludng tao. Tren
lam sang St.I d\lng gia giam nht! sau:
- Chung sg l').Dh nl!-Dg them Thong bach, Dam dau xj giai bi,fu.
- Dau dliu n~ng them Phong phong, Xuyen khung tru phong
giam dau.
- Ho nhi'eu ho~c ket hgp dam aim b9i Ban ha. Quat h6ng.
Ph\lc linh ho~c them Tu: uyfo on nh~n h6a dam.
251
HOI DAf' VE DONG y
- Dam it bo Phl,lc linh, Ban hf!..
H~nh to tan gia giam co the tri viem Phe quan i:n:;in tinh,
gian Phe quan, ho hen, Phe khi thii.ng, do htdng tao ton thtldng
Phe, dam trd tr~. d"e u co the dung phudng nay gia giam dieu ttj.

7-157. Phudng thuc cau t1:10 phU:dng Thanh tao cuu


phe thang c6 y nghia gi? Phudng nay va Tang h1:tnh
thang, Sa sam m1:1ch mon thang, tren lam sang v~n dlplg
co di~m gi khac nhau?

Thanh tao cuu pM thang ("Y m6n phcip luqt") ttj on tao tan
thltdng PM khi, am dh hu. Trong tinh trl).ng kh!'. am dh hu:,
khong the d¥g thuo'c. thdm rao ue lam t6n thudng them khi,
ciing khong the dung thuo'c dling liµih lam t6n thudng am. Phai
sit d\mg thuoc ng9t 11).nh tu nhu~n de thanh Ul.o nhu~ PM. Do
tao nhi~t t6n thudng Phe, phUdng thuoc Sri dQng Tang di~p cay
mat nh~ tuyen thong ttj PM tao, dung Thl).ch cao ng9t ll).Ilh
(nguyen dung I;>oan thl).ch cao, nay dung Sinh thl).ch· cao) thanh
tao nhi~t PM kim, hai ".i m{it tuyen thong, m(it thanh giup
nhau, ngoai giai nhi~t da thjt, trong thang nhi~t PM Vi, dung
hai vi lam quiin ttj go'c b~nh. Tao nhi~t tan thudng Phe, PM am
t6n thudng, dung A giao, Ml).ch ·mon, lfo dao nh§.p nhu~n PM tu
duclng am dich, lam th~n. PM khi thong lc:,i, thang giang .pinh
thuong thi tan djch dUQC ban bo. Can cu nguyen tii.c dieu ttj PM
hu: t6n ciia "Nqn kinh" "Phe' t6n hl).i thi phai bB ich khi" {t5n ky
PM, ich ky khil, dung Nhan sam, Cam thii.o fch khi sinh tan
djch. On ·tao t6n thuong Phe, khi nghjch sinh su_v~n, dung Hl).nh
nhan, Ty ba di~p tiet Phe· nhi~t, thong lQi Phe khi, th~c hi~n y
chi cua ..N<ii kin/,--: "Phe khi nghjch phai dung ,i dil.ng de tietn.
252
Phi:tdng t~
Bein vi thuoc h& trc;f quan duc;1c lam ta, Carn thiio, di'eu hoa cac vi
thucic lam su. Phudng thuo'c cay ll1-Jlh thanh tao nhi~t, tuye~
thong Phe khi, tu bti tan dich,- bfi ich nguyen khi, giang nghjch,
mat ma kh6ng t6n thudng trung khi, nhu~n ma kh6ng ne tr~. on
am ma kh6ng trQ boa, giang ma kh6ng t.fin thudng khi, d1,1ng y
rat sau s!ic, si':1 d1,mg thucic thich dang. .
Thanh tao cui:i _.phe' thang chi'). ttj 6n tao ttin thudng PM,
khi, am suy nhtt<Jc. Tri~u chung dau dau n6ng s6t, ho khan
kh6ng c6 dam, ho~c dam c6 mau, khi nghjch suy~n cap, Tarn
phien-khat nuBc, miii kh6, htoi kh6 khong co reu ...
Tang h~nh thang ("611 bfnh cli?11 bifn") tuyen thong tao
nhi~t. nhu~n PM c'am h~. Ttj b~nh cam nhi~m on tao giai do~n
dau, ta xam nh~p Phe v~. Tri~u ch1II1g dau dau, s6t n6ng, h9ng
kh6 khat nuBc, ho khan khong c6 dam, htoi do, reu luoi mong
tr,ng kh6, m~ch phu sac.
Sa sam m~ch mon thang C611 befnh dic11 bifn") tbanh dttang
PheVi, sinh tan djch nhu~n tao. Ttj tao khi ttin thudng PheVj
am, tan djch hao Mn, h1mg kho khat nuoc, ho khan it dam, lttai
do it reu...
Thanh tao cuu Phe thang, Tang h~nh thang, Sa sam m~ch
mon dong thang-d"eu ttj b~nh on tao t6n thu:6ng Phe. Tuy nhien
Tang h~nh thang hi~u li,tc du:ong am yeu, tli-on tao xam nh~p
bi~u. Phe am Mn thudng nh~, Thanh tao cuu phe thang tac
d1,mg thanh Phe t:fo va duang khi, am, con~ d1:1ng duang am
nhu~n Phe' m~nh, tii ch1II1.g tao nhi~t tan thudng am n~ng, Sa
sam mach mon dong thang tac d1:1ng duang Vj am la chinh,
tuyen thong Phe _khi la thu yeu, ttj tao ta lam ttin thlidng Phe'
Vj am nh!_!.

253
HOI DAP VE DONG y

7-158. Phudng thuc ca'u t~o Bach h9p co kim thang c6


Y nghia gi? PhU'.dng thuoc ttj cac chung ho ra mau nhu
the nao? So voi Ba phe a giao thang va Quyn.h ngoc cao
.

Benh ho trcing dam c6 mau do rat nhieu ~guyen nhii~, phan


lon do Phe Thij.n iim hu, hu hoa biic len. Trieu. chung ho trong
dam c6 mau, aau h,;mg, tay chiin phien n6ng, h9ng kho; iuoi do,
it reu, m~ch te' sac, do am hu ngi nhiet.
PheThij.n am hu nhu<;1c, hu hoa boc Jen dot n6ng aau h9ng
ho hen, suyen, lam uin thudng Phe l~c thl trong dam co mau.
Bach h<;lp co kim thang tu Thij.n nhu~n Phe', duong ii~ tbanh
nhiet h6a dam, thong l<;1i hau h9ng. Trang phuong thuoc Bach
h<;lp, Sinh dja, Th\lc dja lam quan.- Bach hc;ip tinh ng.9t l~nh vao
kinh Phe', tac d\lng nhu~n Phe cam ho, Sinh dja, Th\lc d\a vao
kinh Th~n tac d\lng tu am thanh nhiet b6 huyet, sinh tan djch,
ba vj ph6i h<;lp tu duong Phe Thij.n, M~ch miin h6 trc;i Bach h,:lp
nhu~n Phe' c'am ho, Huyen sam giup Sinh dja, Thv.c dja tu am
thanh nhiet lam than. Dudng qui, B~ch thu<;Jc duong ·huye't hoa
am, Cat canh, Boi mfo thanh Phe h6a dam lam ta, Cam thao dfeu
hoa cac vi thu6c, ph6i h<;1p Cat canh l<;1i hau h9ng. Cac vi phoi h,;ip
tu b6 Phe Th~. thuy m~ hcia giang thi cac chung b~nh he'l
BB phe a giao thang ('Tiei, ,;1,; dU(/c rh1n1g rryi· qll_\'t'i") trj am
hu hiia vu,;ing, hu hoa b6c len ho suyfo, h9ng kh6, khong c6
aam, dam c6 mau, luoi do it reu, m~ch te' sac. Phuc1ng thuoc
tr9ng d\lng A giao duong ii.m b6 Phe, duong huye't Clim mau, Ma
diiu linh thanh nhiet h6a dam cam ho, Nguu . bang ti:t tuyen
thong Phe' khi, thong lc;,i hau h9ng, H:c).nh · nhim h:c). k.hi ajnh
suven. Chich cam thiio, Nhu meboi th6 Hinh kim. Cac vj ph6i
h<;!~ dunng iim b6 Phe, c·am mau cho'ng ho.
254
Phudngt~
Quynh ng9c cao !"Hii11g 1hi 1,;,p nghi¢m"! trj PheTh~n am bu
nhuc;tc, hu hoa bo"c Jen, Phe thang giang khong binh thttong, ho
khan it dam, h9ng kho kh~c ra mau. Trong phttong thuo"c dung
Sinh dja tu b6 "Th~ thuy, thuy vttc;tng thi hcia yen, M~t ong la
tinh boa cu.a mqt triim Joai hoa, vj ngQt, vao kinh Ty nhu~n Phe,
duong Phe iirn, boa hoan, hai vj phoi hc;tp Kim thuy tuong sinh,
dung Nhiin sam b<3i b6 chinh khi, Ph9-c linh ki~n Ty tru thap b'oi
b6 nguf>n sinh hoa, giup cac vj thuoc nhu~n ma khong tr~. C~c
V! pho"i hgp ttt am nhu~n Phe, b'oi b6 Ty Vi .
Ba phuong thuoc deu tac d9-ng dttong am nhu~ Phe, tuy
nhien Bach hgp 'co kim thang tac d9,ng mliinh, tri Phe ~ n am
hit nhttc;tr::, htt hoa bii"den sinh ho hen. Bil phe a giao thang tac
di,mg c'am mau hi~u nghi~m. chu ttj Phe am htt hoa nhi~t tltjnh
sinh ho hen. Quynh ng9c cao tac d9-ng ttt am nhu~n PM b'oi b6
Ty Vj, tri htt Jao rat thich hQp.

7-159. M?ch mon dong thang· trj nhimg chung b~nh


gi? Trong phttdng Mliich mon dung lu~ng Ion so voi Ban
~coy nghia gi? Lam sang sit. d'l}Ilg gia giam nhu thenao?
M?ch mon dong. thang ("Kim q11_f yei, hrqc"! la phttong thucic
chu yeu tri Phe nuy, tri~u chung ho hen, nh5 ra dam dai, suy~n.
h\mg kh6 kb-at, luai do it reu, m~t,h hu sac... , b~nh tuy ii PM,
nh1tng nguyen nhii.n b~nh ii Vj. Do Vi hu nhuc;tc, tan dich d~i hu,
khi, boa nghjch Jen, Phe kim bj dot n6ng gay ra. Phuong phap
dieu tri la di.tong vj sinh tan djch, giang nghich hlii khi. Trong
M._ich mon dong thang tr9ng d9,ng cac vj thuoc ngQt l~nh nhu
M._ich tnon c!~ thanh h.u nh.i~t PheVi, di.tong PheVj am. sinh tan
djch nhu~n tao lam quan. dung Nhan sam, Ng~nh me, Cam
255
HOI DAP VE DONG Y

thii.o, D11-i tao b6 Ty ich Phe c6 vu v~ khi lam th'an, khi thinh
vui;,ng thi tan djch khi sung thjnh, nguon h6a sinh doi dao, dung
lu9ng nhii Ban h~ cay diing am tao khai thong Vj khi, giang
nghich tru dam thap, Sinh cam thiio thanh nhi~t l<;Ji h'au h9ng,
dieu hba cac vj thuoc lam ta. Cac vj phoi hi;JJJ tu duang PM Vj,
ich khi giang nghich. Phe Vi dui;,c tu duang, hoa giang thi bet
dam, thuii-n khi cac chung deu lanh. D9, Gia Ngan n6i: ''M~ch
man dong thang ttj tan djch kh6 ki~t, hu: hiia viem Jen tren rat
hi~u nghi~m".
Trong phuctng thu5c lieu luQng M~ch rniiri, Ban h~ ty 1~ 1:7
la each ph6i hQp d~c bi~t. Do nguyen nhan b~nh PM nuy la tan
djch hao tan, neu khong dung· lieu cao M~ch man thi khong du
sue khoi ph\J.C tan djch kho ki~t, m~t k~"lic chung khi, hoa
nghjch !en, khong dung Ban h~ khong binh giang dttQc kbi
nghjch, neu dung Ban h~ ma khong dung lui;ing Ion M~ch mah
thi khong kh6ng che dU:Qc tinh cay n6ng tao cua Ban h~. ngu'.Qc
l~i ne'u dung li'eu cao M~ch mon mat l~nh ma khong dung Ban
h~ cay am se sinh ne t~~- Do do hai vj ·nay .ph6i hQp giup nhau
sinh tan djch giang nghjch hi~u qua. .
M~ch men dong thang la phu:ong thu6c thubng dung ttj
.:hung PM nuy, neu b~nh tan djch hao tcin o~ng the~ Sa sam,
Ng,;ic true duang Phe vj am. Ngoai' ra d6i voi .chung Vj am bat
tuc, Vj_ khong hoa giang sinh non mtta, a.ch nghjch (nifo C\J.C) lao
ph6i, viem th\1'.c quii.n, ha.ch nhii-t khai (ho ga), viem Phe quan
m~n tinh, viem mang ng\1'.c sinh ho suy~n do Phe Vj am hu c6
th~ dung. phlidng tren gia giam dieu trj. B~nh nh9t Ia, thoat
niem m~c d~ day. do am hu vj quan n6ng dau, khat· nuac, d~i
ti'~n bi. luai do it reu; c6 tM dung phUdng tren them Th~ch h9c..
B_~ch thul;lc. Nhu m~ call dieu t1i.
256
Phuongt~
7-160. T~ sao b~nh tan cijch kho nhi€u, nhiet ket it
sinh tao hon khong tht5 dung Thi.ta khi thang cdng ha?
Tai sao phuong thuoc Tang <ijch thua khi thang tac d~g
th~m nu'.oc ddy thuy~n? Phuong thuo'c :Q.ay Va Ngii h-ap
im co di~m gi kbac nhau, gio'ng nhau?
'
B~nh chung tan djch kho nhieu, nhi~t ket it d!).i ti~n tao bi
phan nhieu do on b~nh xarn nh~p Dudng minh tdn thudng tan
dich. d?i ti~n tao bi. Chung nay do am djch hao t6n, nhiet ket
nh~. thu9c th~ nua hu nua thl!c, di'eu quan trc;mg la phai bien
chung thV:c hu. 6n l;>~nh phat sinh· d?i ti~n tao bi khang ngo.ai
hai nguyen nhan nhi~t ket va. tan djch hao t6n. Neu thien ve
dudng ta nhi~t t}tjnh, phu ket th1:tc chung tiit phai dung Thua
khi thang h? gap d~ bao ton tan djch. Neu am dich hao t6n
n~ng, nhi~t ke"t nhE_!, dung Thua khi thang cong h? cang lam cho
tan djch hao t5n them, phat sinh chung vong am. Tru1lng hgp
nay-phiii dun~ thuoc _tu duong-am.iijch·nhu~n tao dieu trj.
Chung d?i ti~n tao bf do tan djch hao t6n n~ng, ·nhi~t it.
Sach "611 h~;11'1 cfi,;11 hi¢11" can cu ly lu?,n "Khong c6 nuoc thl
thuy'en khang di" dung ·Tai:_ig djch thang !Huyen sam, M~ch
m6n. Sinh djaJ tu: am thanh nhi~t. nhu?,n truong thong d?i ti~n.
Trang phU:dng thuo/trc;mg d1,mg Huyen sam \,i ding m~n l?nh
lam quan, tu: am sinh tan djch, thanh nhi~t-nhu?n tao, M?ch
mon ng9t, hdi d!ing, hcti l?nh tu am nhu~n tao. Sinh dja hoang
du:ong am thanh ~hi~t. Ba vj pho'i hgp thanh nhi~t tu am tang
b6 tan dich., nhµ~n trubng thong d~i ti~n. Phudng thu~ pho'i hQ?
cac vi thuifo dac di~m .Ja trong b6 co ta. lay thuoc bo lam the,
t~uo·c· ta lam d1:ing, ke't h<;ip tii th~c bc3 hu:. Ngo C~c Th~ng n~i'.
a
"On b~nh Duong minh. khiing co chung thttc_lng t~eu, ~my ngay
khong· d.;ii ti$n. cdn phai h~. Ne·u b$nh nhan the chat am hu.
257

L
HOI D.A.P VE DONG y

kh6ng th~ dung Thua khf thang, sti d1,1Ilg Tang djch thang dieu
tri", lai n6i: "Tan dich bat tuc, khiing c6 nuoc di d§y thuy·en,
dllng thuoc tang tan djch khiing hi~u nghi~m, dung Tang djch
thua khf thang". Do do co thi thiy Tang dich_~hua khi thang tac
dt,mg tang tan djch m~nh, ma sue cong h~ yeu, thich h<Jp voi
chlhlg tan djch suy giam n~g, nhi~t it, d~i ti~n tao bi do ntloc ft
khiing du sue d§y thuyen. . .
Ngu trap im C'On b¢11h diiu hief11 .. > ttj on b~nh nhi~t n~ng tc'in
thuong am djch Phe Vi, tri~u chlhlg khat nude, ho nh6 ra dam
b9t dinh kh6 ra. Trong phuong thuoc Le trap thanh Phe, Lo can
trap tudi thanh Vj, M~ch mon trap nhU?Il phe sinh tan djch,
B(it trfip thanh h6a dam nhi~t, l'fgiu trfip thanh nhi~t trit
khat; cac vj deu dung nuoc tucri. ng9t l~nh trit nhi~t sinh tan
djch nl;m?n tao.
Tang djch thang va Ngii. trip k ca hai phudng tbuoc deu
ttj b~nh nhi~t Mn thuclng tan djch,. tac di.mg duong am sinh tan.
Tuy nhien di~m khac nhau la Tang djch thang tac d1,1Ilg b6 tan
djch ttj tao b6n, Ngu. trap k ttj tan djch bat rue, khat nitoc, ho,
nh6 nuoc b9t dinh kh6 ra.

7~161. The nao la thu6c khu triing? Ph~ vi sii d9ng


nhu the nao? Khi su dlplg· thu6c khu triing cin chu y
nhii:ngdi~m gi?_

S11 d',IIlg cac lo?-i thuoc tru ky sinh trung ii ru(>t tl}o thanh
phucng thuo·c tac d~ng bit giun san, giam !l~u, tieu tich tr~ g9i
la thuoc khu trung.
Trong cd th~ co nhi"eu lo~i ky sinh trung nhu giun dua. giun
kim, giun mcic. san day ky sinh d ruqt. nguyen nhan b~nh clo an
ucing thieu \"~ ,;inh. an phai trung giU!1 S,\n gay ra. Ciic chung
258
Phudng t~

benh do k5· sinh trimg gay ra nhu dau b\mg non miia, sic mii,t
ving, xanh, trAng, Ji:,m gi9ng, reu luoi bi bong ra, rrti/-ch khi to
khi nho. Neu b~nh keo dai !au ngay khong lanh lam cho cd th~
suy nhui;ic. g'ay om. khong ii.n dugc, b\mg to, gan xanh nBi len,
cam tich. Ngoai ra do chung loi/-i ky sinh trung khat nhau, co
loi/-i c6 nhung tri~u chung d~c thit nhu: tai mii.i ngua, moi c6
nhung diim ban do la chung giun du.a. giang mon n~a la do
giun kim, d~i ti~n ra Mt san la do san day, ua ii.n v~t 1~. m~t
va"ng heo, g'iiy om, hu: thii.ng la c6 giun rn6c.
Tren lam sang sit d1,mg thuoc. khu trimg c'an chu y nhung
vfo d'e sau:
- Thuoc khu· trung phlin nhieu c6 d9c, cong ph~t rn~nh,
khong nen dung qua lieu, tranh anh hudng sue khoe. Tuy nhien
neu lieulugng khong du se khong c6 tac d~g. Do d6 c'an phai
dung dung lieu, b~nh lanh thi ngung thuoc.
- Sit d1:1ng thuoc khu trung nen uong vaci hie d6i b1:1ng, sau
khi dung thuoc khu trung ·co th~ dung thuoc tliy M tdy trung
ra ngoai.
- Sau khi uong' thuoc phai ki~m tra d~i ti~n c6 trung hay
khong, doi voi san day phai kiim tra xem dot diiu da ra chua.
- Sau khi uong thuoc khu trimg can phai boi bo Ty Vi, tang
cu:1ing th~ lt,tc.
- Trong th1li gian dung thuo·c khu trimg cam su: d,mg cac
chat beo. . .
- Dof voi b~nh nhan suy nhui;ic, gia ye'u, pht,1 nu co thai ciim
dung ho~c dung phii.i th~n tr~mg.
- Truoc khi Sti dt,1ng thuo'c khu tning phai xet nghi~m phan
M xac dinh . :-. loai. kv. sinh trung,. dong thoi phai xem xet
. chtincr
259
HOI DAP VE DONG y

the chat benh nhan bu thuc, b¢nh hoan ca'p va cac b¢nh chung
kem theo d~ phoi hqp die~ ttj. Nhu ch~ng hoi quyet ban nhi~t
Ian l(in dung thuoc yen giun giam dau: 0 mai hoan, chung Ty Vj
hu nhugc trung tich. phoi hqp thuoc ki~n Ty V!, tru giun nhu Bo
d~i hoan, b~nh thu(ic th~ ban phoi hqp cac vi thu6c cay n6ng
nhu Can khudng, Te tan, Xuyen tieu ... , b~nh thu{ic nhi~t. phoi
hgp Hoang lien, Hoang ba d~ thanh nhi~t.

7-162. Phudng 6 mai hoan sit dlplg v:j chua, dlln.g, cay,
n6ng, l~nh c6-y· nghia gi? Lam sang sit d~g phan bi~t 6
mai hoan, Ly trung an hai thang, Lien mai an h<>Lthang
nhuthenao?

6 mai hoan t''Th1(<f11g !,an /11{i11") la phudng thu6c s6 m{it ttj


chung h'oi quyet c6 cac chung tr~ng phih mu9n, non mµa, khi
pha.t khi nghi, an vao mtta ra, m"ia ra giun, tay chan quyet
nghjch, dau bi;mg. Nguyen nhan b~nh la do c6 giun du.a ky sinh
cl ru(>t, trubng han vj nhi~t, giun chui vao d~- day hay rn~t- D~c
tinh cu.a giun du.a la ua am ghet l~nh, ru{it l~nh, anh hudng s~ .
sinh t'on cu.a giun. do do giun tra.nh vao d~ day ho~c chui vao
cfog m~t sinh chung hoi quyet. D~ day va ,fog m~t bj giun nhieu
loi;m. phat sinh chung Tam phfen, non mu:a, non ra giun. B1,mg
l~nh thi giun quay nhieu gay dau b~ng, tay·chiin quyet nghjch.
Nguyen nhan phat b~nh do tren n6ng duoi l~nh, do d6 phudng
thuc di"eu trj .la phoi hc;ip thuoc him nhi~t, lam am duoi mat tren.
Dong tMi d~c tinh cu.a giun diia la gij.p chua thi yen, g~p cay thi
. nap ph9-c, g~P. dling thi chui xuong duoi. Vi v~y dung thuoc doi
tri g'om vj rat c:-hua. rat cay, rat diing M d,:p yen giun, giam
dau. d~t m1:1c:- dich lil.m cho giun nap ph\ir xuong, het dau het
quye·t n?;hjch.

260
Phudngt~

Trang phtidng thuci'c dung 6 mai vj chua yen giun trj hbi
quye't Jam quiin, Te tan, Th1:1c tieu tru giun tan ha~, Que ch_i ,
Phu ti! tAng cuong tan him, Nhan sam, Duong qui bo khi huyet,
Ho~ng lien. Hoang ba dfog d~p yen giun, hai vj thuoc tac d1:1ng
a
thanh nhi~t tren, khong che tinh ..cay n6ng cu.a Ph1:1 ti:1. Th\lc
tieu. dung M~t o\1g lam hoim d~ dieu hoa cac vj thuoc. Phu:dng
thuo'c phoi h<;Jp dil.ng cay, n6ng l~nh, tru ta b'ni bti chinh khi, d?t
m\lC dich yen giun giam dau.
Ly trung an h6i thang ("Tl11i11g 11.w 1'1um1g h,111 l11;i11"J tac d1,mg
on trung yen giun,. ttj dudng khi Mt tuc, Ty Vi hu han giun
quay nhi~u. Tri~u chung dau b1:1ng, soi b1,u:ig, mi'ta ra giun ho~c
d?i tl~n ra giun, ti_fu ti~n trong dai, d~i ti~n long, tay chan l~nh.
Lien mai an hoi thang (''Tfuing /IJc· 1/11(r1J1g hci11 lu(il.i"J tac d1,mg
thanh nhi~t d~p yen giun, ttj Can Vi nhi~t thinh, trung tich dau
bi,mg, khong ful ·duc;,c, mi:!a ra giun, phien tao, quyet nghjch, m~t
do Tam phien, khat nuilc, luai do, m~ch ·sac.
Tren la~ sang chung hoi quyet han nhi~t Ian l(m, sµy nhuc;1c
co th~. ho~c n6ng ho~c l~nh khong rii rang, kh6ng thien han
ho~c thien nhi~t, c6 th~ dung 6 mai hcia.n.' Ngoai ra c6 th~ t17
b~nh ly m?n tinh, phien vj non mi:ta thu9c han nhi~t l~n l9n
kiem hu nhu<;Jc.· B~nh trung tieu hu han kem theo. giun du.a,
dung Ly trung an hoi thang, b~nh ·can Vj nhi~t thjnh kiern giun
du.a. dung Lien mai an hoi thang.

7-163. The' nao la thu6c gay non miia? Thuo"c gay non
mita ttj nhii'ng chung b~nh gi? Tren lam sang sii d,pig
thuoc lam non mita din chu y nhung van de gi?
Si:1 dtJ.ng car vj thuoc tac d1:1ng gay non mi:ia tl_\O thimh
,g-,h·' nim mlia o.
phti1ing thuc'ic .... "lli li1 tlmci'1: :,cr,h·
. ni,n nuin. Nguyen

:261
HOI DAP VE DONG y

tlic sti d1,1ng thuo"c gay non m11a can cu ly lu,i.n "N1ii kinh": kB~nh
otren cao thi nhan the cua nci ma cho non vqt ra» (Ky cao gia.,
nhan nhi vi~t chil.
Thuoc gay non mtia chu yeu tri b~nh l!J.i hau h9ng, ng1,tc, vj
quan c6 v~t u tr~ nhu dam, tht,tc tich, v,i.t d9c, dung phep gay
mua d~ tru khu.
Neu b~nh c'an gay non mii:a ma khiing gay non mu:a, b~nh ta
se ket ti,!.. Do d6 phep gay non mua la mc)t trong bat phap, chiem
dja vi quan trqng trong phep ttj b~nh.
Tren lam sang S11 d1,1ng phep gay non miia ttj nhung chung
b~nh sau:
- Thuc an, chat dgc chua vao rugt, chua bi ha'.p thu c6 th€
cap toe dung phep gay non m11a.
- Chung trung phong, dam quyet dgt nhien· nga gi.ic, bat tri
nhan st,t, hgng c6 tieng kho khe cu.a darn, non mua ra dam hgt,
reu luoi b~u. ffil).Ch tram hol).t la hi~n tli(Jng dam tr9c thinh.
- Chung thuong tht,tc, tht,tc tich, b1,lllg day dau, muon m11a
khong rni1a du<;ic.
- Chung hau ty lwng be tAc khong thong, dam nhi~t be ket
thuqng tieu, hgng sung dau Ian ra tai c6, khong uong nuac,
khong n6i duqc.
- Chung Vang da cap tinh, b~nh phat d{>t ng9t cap t6°C, mau
da vang slim, sot cao phfen khat, r1gt,tc b\mg day tuc, than chi
me mcl n6i sang, suy1fo, lucli do tMm, reu Jµoi vang khii, ffil},Ch
huy"en hol).t thuc"}c chung duong hoang.
- Chung tu'.u dan, an u!fng khong dih dg, uO:ng IUQU sinh
vang da, ngi;ic ao nao phih mugn, Tarn n6ng, bufm non.
- Chung hoac lo.~n muon miia khiing mua. muon tieu t'hay
kh<ing tieu chay.

262
Phudngt~
- Chung dien cu6ng do dam me Tam khieu.
Tren lam sang sti: di,mg thuoc gay non mu:a din chti y rnhung
van d'e sau: · ·
- Sau khi non mlia Cdth~ suy yeu m~t moi, cii.n phai tranh
gi6, nghi ngdi tinh di.tang. Neu uong thuifc gay mtta ma khong
mu:a can dung tay moc h9ng ho~c long ga ngoliy h9ng gay non mita.
- Thuoc gay non mua tac d1,1.ng mitmh, neu dung thuoc da co
tac d1,1.ng gay mua. khong nen Uong tiep.
-· Sau khi non ~ua, it nhi'eu iinh hudng Vj khi, do do can An
chao loang bcii duang Ty Vi, chua nen An thuc beo b5 qua som.
- .'.l'huii'c gay mu~ tac di,mg m11-nh, chi dung khi b~nh clp
cuu, cap tinh, ngUai m11-nh, ta khi thinh, nhung ng11ai hu nhuc;tc,
gia yeu, ph1,1 nu c6. thai, sau sinh de, mat mau, b~nh tim, cao
huyet lip, ngh{!n, phien vj, hu nhui;,c day truong, cam dung hoac
dung phai thQ.n tr,mg.

7-164 . .Cac phttdng thu6c Qua d6 tlin, Tam thanh kien


tan, Cip cuu hy dien tan co di!-c dilm gi khac nhau, gio'ng
nhau? Sau khi dung cac phudng nay non mita qua m~nh
ho~c khong cim phai giai quyfit nhu th6 nao?
Qua de !:.-in f"Thu,mg luin l111i1i"'l dung Qua de tan ·lam quan
tac di,mg gay non ~ua dam dai, tht_tc tich, la vi thuoc co dc)c,
Xich ti~u d~u vj chua, hai vi giup nhau chua diing gay mita tr4'.
tht_1c ta vung ngl,tc, Httdng xj tru khi XU ue, h~ khi di'eu trung;
giai d9c tru phiiln, tu.yen thong khai uat, khai phat tht_tc ta vun~
ng\tc, giup Qua de· gay non mii:a. Do Q_ua de dtt<;Jc tinh n1~nh, de
tcin thttdng Vi khf, do· d6 dung Xich ti~u d~u, Hlidng xj bao v~ Vi
0

khi, d'eu.lam t:i sti:. Ba vj pho1 h~p gay non rnu:a dam. thl,ic ti~h .
tii chung- thut· tich. dnm be tiic ,·i:mg ngt_tc. tii~u clni:nl! ngi._rc diiy
tll~. phi"in nflo kh,ini.r yen. J,_;m gic_mg kh<ing an dti,Jc. khi nghjch
263
HOI DAf' VE DONG y

ho~c dien gian, mu,fo mua khong mtia, tay c:han quytfr nghjch.
m?ch Thon ph11. de thi khan,
Tarn thanh tan ("N/111 mri11 SI_( 1/1<i11") dung Qua de gay non
mi"ia. Phong phong thang tan. Le 16 gay non rnti_a phong dam, ba
,·j pho"i hQp gay non mua phong dam. Trt trCmg µhong be chung
rung cdn ch~t. bat tri nhan s1,1, m·i:ich ho~t tl~1,1c, ho~c chung dien
g-ian darn nhieu. Chttng ng(> d(ic thur an mcli m~c. tinh than con
tinh tno cung co the dung phu:ang phri.p nay dieu ttj.
Cap cuu hy dien tan t"Tlui11h ,,: 1rii1g lt_l<'"l dttng Tni nha t~o
~riac cay, tac d1,mg khai khieu, m~n-tiic d1;111g tru cau ban. tay
rtla ue tr9c· dam im, B~ch phan chua d~ng gay miia, uiy trit dam.
khai be uat. gay mtia, hai vi phoi hQp khai thling gay non mtia. T1i
tning phong be chung dam dai ung tr~. h9ng c6 tieng d.im kho khe.
Mn me bat tri nhan S\!, khong noi du<_jc. rn~c:h hoi,tt th1,1c huu h,tc.
Ngoai ra c6 th~ bi chung hau ty.
Qua de tan, Tam thanh tan, C:ap cuu h.v dien ton deu tiic .
d1:1ng gay non, miia. Tuy nhien diim khuc nhau la Qua de tan
gay TIOJ)·mua dim, th\fc tr~, Tarn thanh h'm phoi h<Jp tru phong,
.. gay mlia ttj phong dam, tac d1:1ng gay non nni:a m~nh nhat, Cap
Ct(U hy dien tan thien ve khai khieu. tac d\mg gay mlia yeu. Stilt
khi uo"ng dam dai ra, thong ·hau h~mg. dfang rap cuu trung
phong ho~c chung hau ty dam dai be" l(lC.
Sau khi stf d1:1ng cac phu6ng thuc.·r tri•n. nim nni•a qua m~nh
hn.;,.c non mu:a khong cam phiii l~p _tCic ngung thuoc. tien himh
1-•iai cuu. Co the dung nuoc giing, chuo loa1)g l~nh, ho~c nlioc
l;_mh uong cam non nni:a. Neu non mi.i:a khong cam thi dung
thufic giai cuu. nhu non ml.fa do dung Qua de" tan, dung % hucmg
ll.03-0.0Gg ho:)c Dinh hudng tan hgt 0.3-0.6g niing. Neu non mlia do
Tam thanh tan dtmg liilnh &~C unng. nt..ll"li11n lntia do C'ap cuu h:v
clicn t.in dung Cam l~ao. Quan chung lam lhang :-i\C unng.
264

You might also like