M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...

TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 49

Milo{ J. Bawac, Sr|an P. Otovi}*

Ma{inski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd, Srbija

Korelacije izme|u geometrijskih parametara

i faktora efikasnosti prijemnika Sun~eve energije
Stru~ni rad

Kvalitet prijemnika termi~ke Sun~eve energije obi~no se izra`a-

va preko wegovog stepena korisnosti hpse, tj. odnosa ostvarene
grejne snage prijemnika i iradijancije Sun~evog zra~ewa koje dospe
na wegovu povr{inu. Me|utim, pri projektovawu i uop{te pri
analizi uticaja pojedinih geometrijskih i termofizi~kih ka-
rakteristika na grejnu snagu prijemnika termi~ke Sun~eve ener-
gije, adekvatnije je koristiti druga dva faktora ‡ faktor efi-
kasnosti apsorpcione plo~e absorbera i faktor efikasnosti pre-
daje toplote grejanom fluidu u prijemniku. U svrhu boqeg razume-
vawa fizi~ke su{tine ovih faktora, u radu je najpre izvr{eno wi-
hovo detaqno teorijsko izvo|ewe. Pomo}u izvedenih analiti~kih
izraza, izvr{ena je analiza promene faktora efikasnosti ap-
sorpcione plo~e u odnosu na promenu: rastojawa izme|u cevi, deb-
qine apsorpcione plo~e, veli~ine kontaktne povr{i cevi i apsor-
buju}e plo~e, vrste materijala apsorpcione plo~e, kao i na promenu
vrednosti prividnog koeficijenta toplotnih gubitaka.
Kqu~ne re~i: prijemnik energije Sun~evog zra~ewa, koeficijent
toplotne provodqivosti, faktor apsorpcije,
faktor efikasnosti apsorbera, faktor
efikasnosti predajnika toplote

Uvod

Po nameni, principu rada i kori{}ewu dela spektra elektromegnetnog zra-

~ewa razlikuju se dve osnovne vrste ure|aja koji koriste i pretvaraju energiju Sun-
~evog zra~ewa u druge vrste energija.
Ure|aji koji ve}im delom prikupqaju i pretvaraju termi~ku (infracrveno
podru~je spektra) energiju sun~evog zra~ewa1 u energiju za grejawe, nazivaju se pri-
jemnicima termi~ke sun~eve energije (PTSE). Druga vrsta, naizgled sli~nih ure-
|aja, koji pre svega prikupqenu svetlosnu (ultraqubi~asto u vidqivo podru~je

1 Infracrveno zra~ewe ili infracrvena svetlost (lat. infra = „ispod”, skre}enica IR od eng.
infrared) obuhvata elektromagnetno zra~ewe s talasnim du`inama ve}im od talasne du`ine
vidqive crvene svetlosti, a mawim od talasne du`ine radiotalasa. To je raspon od pribli`no
750 nm do 1 mm.
* Odgovorni autor; elektronska adresa: sotovic@mas.bg.ac.rs
 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
50 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

spektra) energiju Sun~evog zra~ewa1 fotoelektri~nim efektom direkno pretvaraju

u elektri~nu energiju nazivaju se solarne }elije. Grupe }elija ~ine solarne module,
poznate i kao solarni paneli, fotonaponske plo~e ili prijemnici svetlosne
Sun~eve energije (PSSE).
Izvedbe PTSE su izuzetno brojne, {to pre svega zavisi od `eqene tempera-
ture radnog fluida. Tako se po temperaturi radnog fluda i na~inu izrade razlikuju:
niskotemperaturni ‡ ravni plo~asti ili PTSE sa vakuumskim cevima, ili
visokotemperaturni ‡ parabo-
li~na korita, linearni Fren-
selov koncentrator, centralni
PTSE, tawirasti koncentra-
tori ili solarni torwevi i sl.
Me|u svim pobrojenim, naj-
rasprostraweniji i najvi{e
primewivani su ravni plo~a-
sti PTSE sa pokrivkom (sl. 1)
[1, 2]. Zbog toga }e daqa analiza
biti posve}ena iskqu~ivio ovoj
vrsti PTSE.
Osnovni delovi ravnih plo-
Slika 1. Delovi ravnog plo~astog PTSE ~astih PTSE sa pokrivkom su:
sa pokrivkom
apsorber, pokrivka, ku}i{te i
toplotna izolacija.
Apsorber je najva`niji element prijemnika Sun~eve energije (PSE). Sasto-
ji se od cevi ~vrsto povezanih ili integrisanih u plo~u, koja celokupnom povr{inom
prima Sun~evo zra~ewe. Od presudne va`nosti za dobar rad PTSE je ostvarivawe
dobrog termi~kog kontakta izme|u cevi i plo~e, kako bi otpor provo|ewu toplote
bio {to mawi. Zbog toga se PSE naj~e{}e izra|uje od bakra i aluminijuma. Obavezno
je da bude mat crne boje, sa selektivnim premazima, da bi se apsorbovala {to je
mogu}e ve}a koli~ina Sun~evog zra~ewa, koje dospeva do prijemnika. Zra~ewe ref-
lektovano od povr{ine PSE predstavqa neiskori{}eni deo ukupnog dospelog
zra~ewa.
Pokrivka se izra|uje od plastike ili stakla. Treba da obezbedi maksimalan
prolazak energije Sun~evog zra~ewa do apsorbera, zadr`i dozra~enu energiju u
prostoru PSE i da smawi gubitke zra~ewem. Istovremeno, mora biti otporna na me-
hani~ka optere}ewa i treba da {titi apsorber od atmosferskih uticaja. Zbog svega
toga, staklena pokrivka je najboqe re{ewe, jer ne mewa prozirnost tokom vremena. S
druge strane, plasti~ne pokrivke su jeftinije i mawe te`ine, ali vremenom gube
svoje karakteristike, {to izaziva smawewe stepena korisnosti PSE. U nekim
skupqim varijantama, tzv. visokoefikasnih plo~astih PSE, u ciqu smawewa top-
lotnih gubitaka, postavqaju se dve pokrivke [3, 4].

1 Vidqivi deo elektromagnetnog spektra je talasnih du`ina od 380 do 780 nm,

odnosno frekvencije od 4×1014 Hz. Svetlost istovremeno ispoqava
osobine talasa i ~estica. Svetlosna ~estica, kvant, je foton.
M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 51

Ku}i{te PSE se obi~no izra|uje od aluminijuma ili plastike. Funkcija mu

je da za{titi unutra{we elemente PSE od mehani~kih optere}ewa, toplotnih gubi-
taka i vlage i da obezbede hermeti~nost.
Termoizolacija obuhvata predwi pokriva~, izolaciju bo~nih strana i izo-
laciju zadwe strane apsorbera. Unutra{wa izolacija mora biti stabilna na tem-
peraturi stagnacije (najvi{a temperatura, koja se mo`e javiti kad nema odvo|ewa
toplote od PSE). Obi~no se izra|uje od staklene vune i izolacione pene [5].

Temperaturno poqa u apsorpcionoj plo~i PTSE

U ciqu analize uticaja geo-

metrijskih parametara na efi-
kasnost PTSE sa pokrivkom,
neophodno je poznavati tempera-
turno poqe koje se formira u
apsorpcionoj plo~i, kao i pro-
menu temperature grejanog flu-
ida u pravcu wegovog strujawa.
Uobi~ajena cevna kostrukcija i
osnovni geometrijski paramet-
ri apsorpcione plo~e PTSE
Slika 2. Geometrijske veli~ine plo~astog
prikazani su na sl. 2.
prijemnika
Ustaqeno provo|ewe toplo-
te u ~vrstom, homogenom i izotropnom materijalu sa stalnim termofizi~kim
svojstvima (r = idem, cp = idem, l = idem) i sa stalnom i ravnomernom zapreminskom
energijskom izda{no{}u (ji,V = idem), opisano je nehomogenom parcijalnom
diferencijalnom jedna~inom drugog reda:

¶2 T ¶2 T ¶2 T ji ,V
2
+ 2
+ 2
=- (1)
¶x ¶y ¶z l

i odgovaraju}im prostornim uslovima. U prethodnoj jedna~ini, sa ji,V ozna~ena je za-

preminska energijska izda{nost u apsorpcionoj plo~i, a sa l ‡ toplotna provod-
qivost materijala apsorpcione plo~e.
Za veoma tanku apsorpcionu plo~u promena temperature u z pravcu se mo`e
zanemariti, i ako se uz to zanemari i promena temperature apsorpcione plo~e i po
wenoj du`ini (¶T/¶x = 0, ¶T/¶x = 0) onda jedna~ina (1) biva svedena na oblik:

¶2 T ji ,V
2
+ =0
odnosno, ¶y l

¶ 2Ta ji ,V
2
+ =0 (2)
¶y l

gde je sa Ta ozna~ena temperatura apsorpcione plo~e.

Povr{inski toplotni protok kroz gorwu grani~nu povr{ plo~e, bi}e rav-
nomerno raspore|en i dat je izrazom:
 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
52 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

jef = ji,V d

gde je sa d ozna~ena debqina apsorpcione plo~e, a jef ‡ deo stvarno apsorbovane ira-
dijancije (ozra~enosti) od Sunca, umawene za tzv. gubitke povr{inskog toplotnog
protoka usled provo|ewa toplote kroz dowi izolacioni sloj, te prela`ewa toplote
sa spoqa{we povr{i staklene pokrivke na okolni vazduh, kao i usled zra~ewa sa
spoqa{we povr{i staklene pokrivke na povr{i okolnih tela. Zamenom jedna~ine
(3) u jedna~inu (2) dobija se: 2
d T jef
2
+ =0 (4)
dy ld

Budu}i da je stvarno apsorbovana iradijancija:

jef = jprim – jgub (5)

i
jprim = f1 (Etot) = (at)ef Etot (6)

gde je sa Etot ozna~ena ukupna iradijancija apsorpcione plo~e, koja se sastoji od di-
rektne iradijancije plo~e od Sunca Ed, difuzne iradijancije plo~e od Sunca Er i,
najzad, direktne i difuzione iradijancije plo~e od povr{i okolnih tela koja
reflektuju Sun~evo zra~ewe Ea. Sa a je ozna~en faktor apsorptivnosti apsorp-
cione plo~e, a sa t ‡ faktor transmisivnosti (propustqivosti) za materijal pokriv-
ne (za{titne) plo~e.
Pri poznatim geometrijskim veli~inama prijemnika i poznatim termo-
fizi~kim svojstvima materijala, gubici povr{inskog toplotnog protoka mogli bi
se predstaviti u obliku funkcionalne zavisnosti [2]:

jgrub = f2(Ta, Ts, Tamb, Tg, wvetra, qm) (7)

gde je sa:
Ts = f3(Ta, Tg, wvetra, qm, Tamb) (8)

ozna~ena temperatura na spoqa{woj povr{i pokrivne plo~e prijemnika.

Ako se pretpostavi da je odnos Ts/Tg stalna veli~ina, bi}e dobijeno da je:

jgrub = f4(Ta, Tamb, wvetra, qm) (9)

Pri ustaqenom masenom protoku grejanog fluida i ustaqenoj brzini vetra,

gubitak povr{inskog toplotnog protoka mo`e biti izra`en u obliku:

jgrub = f5(Ta – Tamb) (10)

ili u obliku:
jgrub = Ul (Ta – Tamb) (11)

gde je sa Ul ozna~ena veli~ina koja naj~e{}e biva nazivana prividnim ukupnim ko-
eficijentom toplotnih gubitaka prijemnika energije Sun~evog zra~ewa. Po svojoj
fizi~koj su{tini taj koeficijent ne predstavqa ni{ta drugo do prividni koefi-
cijent prola`ewa toplote, merodavan za odre|ivawe gubitaka povr{inskog top-
lotnog protoka prijemnika u okolnu sredinu [6, 7].
M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 53

Objediwavawem jedna~ina (4), (6) i (11), dobija se nehomogena parcijalna di-

ferencijalna jedna~ina drugog reda, koja opisuje jednodimenzionalno temperaturno
poqe u apsorpcionoj plo~i prijemnika:

d 2 Ta (at) ef Etot - U l (t a - Tamb )

2
+ =0 (12)
dy ld

Op{te re{ewe te diferencijalne jedna~ine dato je izrazom:

(at) ef Etot
Ta = C1e my + C2 e - my + + Tamb (13)
Ul

gde je sa m = Ul / ( ld )1/ 2 ozna~en partametar apsorpcione plo~e, a sa C1 i C2 ‡ integra-

cione konstante, koje se odre|uju uz pomo} dva prostorna uslova.
Prvi prostorni uslov, je uslov simetrije:

é d Ta ù
ê dy ú =0 (14)
ë û y= 0, xÎ[ o,s p ]
Drugi prostorni uslov uzima u obzir da je temperatura apsorpcione plo~e Ta
u korenu rebra [y = (s – b)/2] jednaka Tb,x, tj.:

T a, y= (s - b) = Tb, xÎ[ 0,s p ] (15)

2

Primenom ova dva prostorna uslova dobija se:

ì ü
ch(my ) é (at) ef Etot ùïï ch(my ) ïï
Ta (y ) = Tb, x + êTamb + ú í1 - ý (16)
é m(s - b) ù ë Ul û ï ch é m(s - b) ù ï
ch ê úû êë 2 úû ï
ë 2 ïî þ
Da bi se dobila ukupna korisno apsorbovana koli~ina toplote, potrebno je
prethodno odrediti zakon promene sredwe temperature fluida po du`ini cevi
prijemnika Tf (x).
Linijski toplotni protok, sa apsorpcione plo~e na grejani fluid u cevi,
mo`e biti predstavqen kao:
juk = jrebro-cev + jsegment -cev (17)
gde je sa:
é dT ù
jrebro-cev = -2 ld ê a ú (18)
ë dy û y= (s - b)/ 2
ozna~en linijski toplotni protok usled provo|ewa toplote kroz koren dva spoqa{-
wa, prava podu`na rebra stalne debqine (d = idem, l = idem).
Diferencirawem temperature apsorpcione plo~e, Ta, (16) po koordinati y
i zamenom prvog izvoda u (18), dobija se:

jrebro-cev = (s – b)hr [(at)ef Etot – Ul (Tb,x – Tamb)] (19)

gde je sa hr = th [m(s – b)/2]/[m(s – b)/2] ozna~en tzv. faktor efikasnosti rebra.

 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
54 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

Drugi sabirak u izrazu za linijski toplotni protok (17) ‡ iradijancija, ap-

sorbovana u delu apsorpcione plo~e, neposredno iznad cevi, mo`e da se prika`e u
obliku:
jsegment-cev = b[(at)ef Etot – Ul (Tb,x – Tamb)] (20)

Zamenom izraza za jrebro-cev (19) i izraza za jsegment-cev (20) u izraz za ukupni

linijski toplotni protok (17), dobija se:

juk = [b + hr (s – b)][(at)ef Etot – Ul (Tb,x – Tamb)] (21)

S druge strane, linijski toplotni protok sa apsorpcione plo~e na grejani

fluid, mo`e biti izra`en i kao: T -T b, x f ,x
juk = (22)
R l,spoj + R l,cev + R h

gde je sa Rl,spoj ozna~ena linijska toplotna rezistansa (otpor) provo|ewu toplote

kroz sloj vezivnog materijala apsorpcione plo~e i cevi, sa Rl,spoj ‡ linijska top-
lotna rezistansa provo|ewu toplote kroz zid cevi i sa R h = 1 / pD i hu ‡ linijska top-
lotna rezistansa prela`ewa toplote sa unutra{we povr{i cevi na grejani fluid.
Re{avawem jedna~ine (22) po temperaturi Tb,x, te wenom zamenom u izraz
(21), linijski toplotni protok sa apsorpcione plo~e na grejani fluid mo`e biti
izra`en kao funkcija poznatih geometrijskih veli~ina prijemnika, lokalne sredwe
masene temperature fluida i temperature okolnog vazduha:

juk = sF '[(at)ef Etot – Ul (Tf,x – Tamb)] (23)

gde je sa: 1
Ul
F¢ = (24)
ì 1 ü
sí + R l,spoj + R l,cev + R h ý
U
î l [ b + (s – b )hr ] þ
ozna~en tzv. faktor efikasnosti apsorpcione plo~e PTSE. Taj faktor zavisi od
koeficijenta ukupnih toplotnih gubitaka prijemnika energije Sun~evog zra~ewa i
toplotnih rezistansi Rl,spoj, Rl,cev i Rh. Dakle, veli~ina F', u skrivenom obliku, uzima
u obzir uticaj termofizi~kih osobina materijala pokrivne i apsorpcione plo~e,
cevi, vezivnog materijala i grejanog fluida, te wegovog ustaqenog masenog protoka.
Broj~ana vrednost faktora efikasnosti apsorpcione plo~e veoma slabo zavisi od
temperature, pa ta veli~ina, pri odre|enim uslovima, za prakti~ne potrebe, mo`e
biti uzeta kao stalni prora~unski parametar.

Ustaqeno jednodimenzionalno temperaturno poqe

pri strujawu grejanog fluida kroz cevi apsorbera

Na osnovu energijskog bilansa pri protoku grejanog fluida kroz cev apsor-
bera elementarne du`ine d x, pri stalnom linijskom toplotnom protoku, predatom
fluidu, dobija se:

qmcpTf,x – qmcpTf,x+dx + jukdx = 0 (25)

tj.
M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 55

d Tf , x
qm c p - sF ¢[(at) ef Etot - U l (Tf , x - Tamb )] = 0 (26)
dx

Budu}i da su F' i Ul pribli`no stalne veli~ine, tj. slabe funkcije od tem-

perature apsorpcione plo~e, odnosno temperature fluida i nezavisne od x, re{a-
vawem diferencijalne jedna~ine (26) dobija se izraz za raspored temperatura
grejanog fluida po du`ini cevi prijemnika:

(at) ef Etot é(at) ef Etot ù æ U sF ¢x ö

Tf ( x ) = Tamb + -ê - (Tf,ulaz - Tamb )ú expç - l ÷ (27)
Ul ë Ul û ç q c ÷
è m p ø

Sredwa temperatura fluida na izlazu iz prijemnika Sun~eve energije,

mo`e da se odradi prostom zamenom u prethodnoj jedna~ini sa sp, ~ime se dobija da je:

(at) ef Etot é(at) ef Etot ù æ U l F ¢A p ö

Tf,izlaz = Tamb + -ê - (Tf,ulaz - Tamb )ú expç - ÷ (28)
Ul ë Ul û ç q c ÷
è m p ø
gde je sa Ap = s×sp ozna~ena povr{ina grejne povr{i apsorpcione plo~e prijemnika.
Grejna snaga prijemnika predstavqena izrazom:

Fuk = q m cp (Tf,izlaz - Tf,ulaz ) (29)

mo`e se zamenom izraza za sredwu temperaturu fluida na izlazu iz prijemnika Tf,izlaz

(28) svesti na oblik:

Fuk = ApFR[(at)efEtot – Ul(Tf,ulaz – Tamb)] (30)

gde je sa:
q m cp é æ U l F ¢A p öù
FR = ê1 - expçç - ÷ú
÷
(31)
A pUl êë è q m cp øúû
ozna~en tzv. faktor efikasnosti predavawa toplote grejanom fluidu u prijemniku
Sun~eve energije.
Faktor efikasnosti apsorpcione plo~e prijemnika Sun~eve energije zavi-
si od toga koliki je deo povr{i apsorpcione plo~e zaposednut cevima, tj. od koraka
izme|u cevi. [to je korak izme|u cevi mawi, faktor efikasnosti apsorpcione plo-
~e, a samim time i faktor efikasnosti predavawa koli~ine toplote grejanom flui-
du je ve}i. Me|utim, masa i cena prijemnika, u tom slu~aju, je ve}a.
Budu}i da se rezistansa provo|ewu toplote sa apsorpcione plo~e na grejani
fluid koji struji kroz cevi uve}ava tokom vremena, zbog talo`ewa ne~isto}a i
drugih mineralnih sastojaka na unatra{woj povr{i cevi, grejna snaga prijemnika se
smawuje.
Imenilac u izrazu za faktor efikasnosti apsorpcione plo~e (24) po svojoj
fizi~koj su{tini predstavqa rezistansu predavawu toplote od grejnog fluida na
okolinu, dok brojilac predstavqa rezistansu predavawu toplote od apsorpcione
plo~e u okolnu sredinu.
Na sl. 3 i 4 prikazan je uticaj koraka izme|u cevi PTSE i debqine plo~e na
faktor efikasnosti apsorpcione plo~e, dobijen za stalnu vrednost koeficijenta
prela`ewa toplote sa unutra{we povr{i na grejani fluid hu = 300 W / (m 2K ) dok je
 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
56 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

koeficijent ukupnih toplotnih gubitaka Ul = 4 W/(m2K). Na sl. 3. prikazan slu~aj

kada je plo~a izra|ena od bakra, dok je na sl. 4 plo~a izra|ena od ~elika, pri ~emu je
konstrukcija takva da plo~a samo tangira cev (b = 0 mm). Svakoj od linija na dijagra-
mu odgovara odre|ena debqina plo~e, po~ev{i od d = 0,1 mm za koju se dobijaju najni-
`e vrednosti faktora efikasnosti, zakqu~no sa d = 1 mm.

Slika 3. Uticaj koraka izme|u cevi i debqine apsorpcione

plo~e na faktor wene efikasnosti

Slika 4. Uticaj koraka izme|u cevi i debqine apsorpcione

plo~e na faktor wene efikasnosti

Na sl. 5 prikazan je uticaj veli~ine kontaktne povr{i cevi i apsorbuju}e

plo~e b na faktor efikasnosti apsorpcione plo~e, a pri koeficijentu prela`ewa
toplote sa unutra{we povr{i na grejani fluid hu = 300 W / (m 2K ) i za vrednosti
koeficijenta ukupnih toplotnih gubitaka U l = 300 W / (m 2K ). Predstavqena su dva
M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 57

grani~na slu~aja, kada plo~a samo tangira cev (b = 0 mm) i kada je plo~a do polovine
pre~nika nale`e na cev (b = D). Sa slike se mo`e videti da promena konstrukcije ima
izra`eniji uticaj kod ~eli~nih cevi, gde sa pove}awem kontaktne povr{ine dolazi
do zna~ajnijeg pove}awa faktora efikasnosti apsorbera.

Slika 5. Uticaj koraka izme|u cevi i veli~ine kontaktne povr{i

izme|u cevi i apsorbuju}e plo~e na faktor wene efikasnosti

Rezultati posledwe analize ‡ uticaja vrednosti prividnog koeficijenta

toplotnih gubitaka, na faktora efikasnosti apsorbera, za slu~aj bakarne i ~eli~ne
plo~e apsorbera, a u funkciji koraka izme|u cevi prikazan je na sl. 6.

Slika 6. Uticaj vrednosti prividnog koeficijenta toplotnih

gubitaka apsorbuju}e plo~e na faktor wene efikasnosti
 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
58 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

Zakqu~ak

Na osnovu detaqno sprovedene analize izraza za faktor efikasnosti ap-

sorpcione plo~e prijemnika energije Sun~evog zra~ewa F' (izraz 24) i izraza za fak-
tor efikasnosti predavawa koli~ine toplote grejanom fluidu u prijemniku FR
(izraz 31), mo`e se zakqu~iti:
· da faktor efikasnosti apsorpcione plo~e prijemnika F', raste sa pove}awem
debqine plo~e i wene toplotne provodqivosti, a smawuje se sa pove}awem koraka
izme|u cevi (kanala), kroz koje proti~e grejani fluid;
· da pove}awe koeficijenta prela`ewa toplote sa unutra{we povr{i cevi (kana-
la) dovodi, tako|e, do pove}awa faktora efikasnosti apsorpcione plo~e F', a
pove}awe ukupnog prividnog koeficijenta toplotnih gubitaka prijemnika iza-
ziva smawewe faktora efikasnosti apsorpcione plo~e;
· da faktor efikasnosti predavawa koli~ine toplote grejanom fluidu u prijemni-
ku FR, raste sa porastom masenog protoka grejanog fluida i te`i gorwoj grani~-
noj vrednosti, koja je jednaka faktoru efikasnosti apsorpcione plo~e (FR ® F'
pri qm ® 4);
· da je za pore|ewe stvarnog prijemnika energije Sun~evog zra~ewa i prijemnika sa
termodinami~ki optimalnim pokazateqima, pogodnije koristiti faktor efi-
kasnosti predavawa koli~ine toplote grejanom fluidu u prijemniku;
· da bi pri odre|ivawu prividnog ukupnog koeficijenta toplotnih gubitaka pri-
jemnika, trebalo prethodno izvr{iti detaqnu analizu svih sabiraka u ukupnom
gubitku povr{inskog toplotnog protoka prijemnika.

Oznake

Ap ‡ povr{ina grejne povr{i apsorpcione plo~e prijemnika, [m2]

b ‡ kontaktna povr{ cevi i apsorbuju}e plo~e, [m]
cp ‡ specifi~ni toplotni kapacitet pri stalnom pritisku, [Jkg–1K–1)]
Ea ‡ direktna i difuziona iradijancija plo~e od povr{i okolnih tela koja reflektuju
Sun~evo zra~ewe, [Wm–2]
Ed ‡ direktne iradijancije plo~e od Sunca, [Wm–2]
Er ‡ difuzne iradijancije plo~e od Sunca, [Wm–2]
Etot ‡ ukupna iradijancija apsorpcione plo~e, [Wm–2]
F' ‡ faktor efikasnosti apsorpcione plo~e PTSE, [–]
FR ‡ faktor efikasnosti predavawa toplote grejanom fluidu u prijemniku Sun~eve
energije, [–]
hu ‡ koeficijentu prela`ewa toplote sa unutra{we povr{i na grejani fluid, [Wm–2K–1]
m ‡ parametar apsorpcione plo~e, [m–1]
qm ‡ maseni protok grejanog fluida, [kgs–1]
Rh ‡ linijska toplotna rezistansa (otpor) prela`ewu toplote sa unutra{we povr{i cevi
na grejani fluid, [mKW–1]
Rl,cev ‡ linijska toplotna rezistansa provo|ewu toplote kroz zid cevi, [mKW–1]
Rl,spoj ‡ linijska toplotna rezistansa provo|ewu toplote kroz sloj vezivnog materijala ap-
sorpcione plo~e i cevi, [mKW–1]
s ‡ korak izme|u cevi, [m]
sp ‡ du`ina apsorpcione plo~e, [m]
Ta ‡ temperatura apsorpcione plo~e, [°C]
Tamb ‡ temperatura okoline, [°C]
Tb,x ‡ temperatura apsorpcione plo~e u korenu rebra, [°C]
Tf,izlaz ‡ sredwa temperatura fluida na izlazu iz prijemnika plo~e, [°C]
Tf,ulaz ‡ sredwa temperatura fluida na ulazu u prijemnik plo~e, [°C]
M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60 59

Ts ‡ temperatura na spoqa{woj povr{i pokrivene plo~e prijemnika, [°C]

Ul ‡ prividni ukupni koeficijent toplotnih gubitaka prijemnika energije Sun~evog
zra~ewa, [Wm2K]

Gr~ki simboli

a ‡ faktor apsorptivnosti apsorpcione plo~e, [–]

d ‡ debqina plo~e, [m]
hr ‡ faktor efikasnosti rebra, [–]
l ‡ toplotna provodqivost materijala apsorpcione plo~e, [mKW–1]
r ‡ gustina, [kgm–3]
t ‡ faktor transmisivnosti (propustqivosti) za materijal pokrivne (za{titne)
plo~e, [–]
jef ‡ deo stvarno apsorbovane iradijancije (ozra~enosti) od Sunca, [Wm–2]
jgub ‡ gubitci povr{insko toplotnog protoka, [Wm–2]
ji,V ‡ zapreminska energijska izda{nost u apsorpcionoj plo~i, [Wm–3]
jprim ‡ povr{inski toplotni protok kroz gorwu grani~nu povr{ plo~e, [Wm–2]
jrebro-cev ‡ provo|ewa toplote kroz koren dva spoqa{wa, prava podu`na rebra stalne debqi-
ne, [Wm–1]
jsegment-cev ‡ iradijacija, apsorbovana u delu apsorpcione plo~e, neposredno iznad cevi, [Wm–1]
juk ‡ linijski toplotni protok, sa apsorpcione plo~e na grejani fluid u cevi, [Wm–1]
Fuk ‡ grejna snaga prijemnika, [–]

Literatura

[1] Lambi}, M.: Priru~nik za solarno grejawe, Nau~na kwiga, Beograd, 1992.
[2] Eisenmann, W., Vajen, K., Ackermann, H.: On the Correlations between Collector Efficiency
Factor and Material Content of Parallel Flow Flat-Plate Solar Collectors, Solar Energy, 76
(2004), 381–387
[3] Oztop, H. F., Bayrak, F., Hepbasli, A., Energetic and Exergetic Aspects of Solar Air Heating
(Solar Collector) Systems, Pen. Sust. Energy Rev., 21 (2013), C, 59-83
[4] Krejth, F., Black, W. Z., Basic Heat Transfer, Harper and Row, New York, Cambridge, Phila-
delphia, San Francisco, London, Mexico City, Sao Paulo, Sydney, 1980
[5] Yeh, H. M., Lin, T. T., Effect of Collector Aspect Ratio on the Collector Efficiency of upward
Type Baffled Solar Air Heaters, Energy, 20 (1995), 10, 1041-1047
[6] Ho, C. D., Yeh, H. M., Chen, T. C., Collector Effciency of upward-Type Double-Pass Solar Air
Heaters with Fins Attached, International Communications in Heat and Mass Transfer, 38
(2011), 1, 49-56
[7] Chamolia, S., et al., A Review of the Performance of Double Pass Solar Air Heater, Renewable
and Sustainable Energy Reviews, 16 (2012), 1, 481-492
 M. J. Bawac i dr.: Korelacije izme|u geometrijskih parametara i ...
60 TERMOTEHNIKA, 2013, XXXIX, 1, 49‡60

Abstract

Correlations between Geometric Parameters and

Efficiency Factor of Solar Collectors
by

Milo{ J. BANJAC and Srdjan P. OTOVI] *

Faculty of Mechanical Engineering, University of Belgrade, Belgrade, Serbia

Quality of solar thermal collectors is usually defined through so called collector

efficiency hpse, that represents ratio of a useful collector’s heat gained and solar
irradiance that reaches the surface of collectors. However in the design and in general
when analysing the impact of certain geometrical and thermo-physical properties of the
collector’s heat gained it is more adequate to use the other two factors – the collector effi-
ciency factor and the heat removal factor. In order to better understand the physical es-
sence of these two factors, the detailed theoretical derivation of correlations between
parameters and those efficiency factors was made. Using the derived analytical expres-
sion, an analysis of influence on collector efficiency factor was made in relation with the
distance between pipes, thickness of absorption panels, the size of contact surfaces of
pipes and absorbing panels, type of material of absorbing panels, as well as changing val-
ues of apparent coefficient of heat loss.
Key words: solar collector, collector efficiency factor, thermal conductivity, heat removal
factor, collector efficiency

*Corresponding author; e-mail: sotovic@mas.bg.ac.rs

Rad primqen: 18. jula 2013.

Rad revidiran: 10. decembra 2013.
Rad prihva}en: 28. decembra 2013.