HASTALIK OLUŞUMU VE

HASTALIK DEVRELERİ
Bir bitki, bir patojen veya çevre kaynaklı bir etki altında
hastalanır. Hastalık oluşumunda;

Bitki ve patojen bir arada bulunmak zorundadır.

Hastalanma konukçu ve hastalık etmeni arasında bir
tanıma varsa gerçekleşir.

Bitki ve hastalık etmeni ile temasa geçtiğinde hemen

hastalık oluşmayabilir.
• Bitki, karşı koymaktadır.
• Çevre koşulları patojen saldırısı için uygun değildir.
• Patojen yeterli yoğunlukta değildir.
 Çevre, patojen ve konukçu arasındaki ilişkiler
hastalık üçgeni ile belirtilmektedir.
Hastalık için uygun koşullar

Çevre

Insan HASTALIK

Zaman

Patojen Konukçu
Virulensi yüksek ve
çok miktarda Konukçu duyarlı
 TERİMLER
Konukçu: Hastalık etmeninin üzerinden beslendiği
bitkidir.

Parazit: Bir organizmaya zarar veren diğer bir

organizmadır. Zarar verme olayına parazitizm denir.

Patojenisite: Bir etmenin konukçuda yaşayarak onda

hastalık belirtilerinin oluşumuna yol açmasıdır.

Obligat parazitler: Doğada sadece canlı konukçular

üzerinde yaşayabilen parazitlerdir.

Fakültatif parazitler: Yaşamlarının çoğunu ölü organik

maddeler üzerinde geçiren parazitlerdir.
 GENEL HASTALIK ÇEMBERİ

Konukçuya ulaşma

yayılma
Çimlenme

kışlama
Penetrasyon
2.döngü

Belirti oluşumu

Infeksiyon
üreme

istila
 İNOKULASYON-BULAŞMA

Hastalığı başlatacak herhangi bir

mikroorganizma parçasına inokulum denir.

– Virus partikülü,
– Bakteri hücresi,
– Funguslarda spor, sklerot veya bir misel
parçası inokulum’dur.
İnokulum;

– Tarlada toprakta,
– Bitki artıklarında,
– Tohum,
– Fide,
– Yumru ve diğer çoğaltım materyallerinde olabilir.
Bulaşmadan 48 saat sonra gelişen misel
 PENETRASYON (GİRİŞ)
• Tüm patojenler, hastalığı hemen başlatabilme
yeteneğindedir.

• Patojen penetrasyonu için uygun koşullar

olduğunda, giriş gerçekleşir. Aksi durumda
patojen yapıları kurur ve ölür.

• Bazı funguslar, zoosporlarıyla kısa mesafede aktif

olarak hareket ederek hedefe yönelir.
Hem aktif hem pasif olarak yayılan patojenler
bitkilere;
– Doğal açıklıklardan,
– Yaralardan,
– Doğrudan girebilirler.

• Virusler sadece yaralardan,

• Bakteriler çoğunlukla yaralardan,doğal açıklıklardan
• Funguslar ise bu giriş yollarına ek olarak doğrudan
da girebilirler
 Sağlam bitki yüzeyinden doğrudan giriş

spor
Çim borusu

Penetrasyon
çivisi

emeç
 Fungal etmenlerin bitkiye girişi

Spor

Appresorium oluşumu

Bitkiye giriş

sağlam
yüzeylerden doğal açıklıklardan yaralardan
mum tabakası stoma
kütikula lentisel
hücre çeperi hidatod
 ENFEKSİYON

– Patojenin duyarlı konukçu hücresi veya dokusu

ile temasa geçtiğinde ortaya çıkar.
– Enfeksiyon süresi “bir etmenin konukçuya
saldırmasından, konukçu dokularında paraziter
duruma geçmesine kadar geçen süre” dir.
– İnkubasyon süresi “enfeksiyon süresi üzerine
ilk belirtilerin ortaya çıkması için gerekli süre”
dir.
– Enfeksiyon süresi içinde patojenler büyür,
çoğalır ve kolonize olurlar.
Enfeksiyon sonrasında oluşan hastalıklar
• Lokal
– Fungus bakteri virus pek çok hastalık etmeni
lokal belirti yapar,
– Büyüme dönemi içinde lokal kalır,
– Bazıları hızlı gelişir.

• Sistemik
– Mlo, bazı bakteri, virus enfeksiyonları sistemik
gelişir. Patojen bir başlangıç noktasından tüm
duyarlı organlara yayılır
HASTALIK ETMENLERİNİN YAYILMASI

Yayılma “etmenin konukçuyla ilişkiye geçmesine

kadar geçen süre” dir.

Etmenler kısa veya uzak mesafelere;

– Aktif
– Pasif olarak yayılırlar.
 Aktif yayılma
Organizmanın kendi güçleriyle gerçekleştirdiği
çoğunlukla hayvansal organizmalarda görülen bir
yayılma biçimidir.
– Zoospor Pythium,
Phytophthora,
Plasmodiophora
– Bakteriler Kamçılı olanlar
– Miseliyal büyüme Armillaria mellea
– Spor fırlatma Sclerotinia sclerotiorum
 Aktif yayılma
ascospore zoospor
 Pasif yayılma
– Hava
– Su
– Hayvanlar
– İnsanlar
– Bitkiler
Fungal spor ve parazit bitkiler, hava akımıyla
yayılır. Bu yayılma kısa veya uzun mesafede
olabilir.
Su önemli bir yol
– Bakteriler, fungal sporlar ,sklerot, misel toprak
içinde, yağmur veya sulama suyu ile,
– Yağmur suyu ile taşınarak yayılır.
 Hayvanlarla yayılma

Daha çok böcekler etkindir.

• Viruslar yaprak bitleri

• Vegetatif veya generatif bitki kısımlarıyla,

hastalık etmenleri uzak mesafelere taşınır,

• İnsanlar, her çeşit patojeni kısa ve uzak mesafeye

yaymışlardır.
 Patojenlerin kışlaması veya yazlaması
Çok yıllık bitkileri hastalandıran patojenler kış ve
yaz koşullarında veya her iki durumda
varlıklarını sürdürmektedir. Örneğin: kanserli
dallarda veya tomurcuklarda misel halinde,
Tek yıllık bitkilerde ve yaprağını döken çok yıllık
bitkilerde; yere düşen yapraklar veya
meyvelerde misel halinde kışlar. Tek yıllık
bitkilerde bitki artıklarında kışlar veya yazı
geçirir.
Bazı bitki patojenleri toprakta yerleşiktir. Konukçu
yoksa saprofit yaşar.
Bakteriler ise böcek vektörlerinde geçirir.
PATOJENLER BİTKİYE NASIL SALDIRIR?
• Bitkiler genel olarak tek tabakalı bir epidermis
tarafından örtülmüşlerdir.
• Toprak üstü aksamında epidermis hücrelerinin dış
tarafı çok tabakalı bir kütikula ile örtülmektedir.
– Bunun iç kısmında kitin, sellüloz, dış kısmında
sadece kitin bulunur.
– Kütikülayı dıştan bir mum tabakası örter
• Hücre çeperi her şeyden önce selüloz iplikçiklerden
oluşur.
• Komşu hücreleri birbirinden orta lamel ayırır.
 Kütikula ve mum tabakası

mum
 Patojenin kimyasal silahları

• Enzimler
– Yumuşak çürüklükler
• Toksinler
– Yaprak leke hastalıkları
• Büyüme düzenleyicileri
– Kök urları
• Polisakkaritler
 Enzimler
Biyolojik sistemdeki katalizörlerdir. Hücre içindeki
reaksiyonları katalize eden büyük protein
molekülleridir.

Turunçgil ve armutlarda mavi çürüklük Yumuşak çürüklük

Penicillium spp Erwinia carotovora pv. carotovora
 Toksinler

Toksinler, bazı mikroorganizma ve funguslar

tarafından üretilen zehirli maddelerdir.
Düşük konsantrasyonda bile zararlıdırlar.

Mikotoksinler; Funguslar tarafından üretilen

konukçu bitkiyi etkilemeyen, tüketicilere zarar
veren maddelerdir.

Aflatoksin Aspergillus flavus

Toksinler;

–Ya hücrelerin membran permeabilitesini,

–Ya da enzimleri sekteye uğratır.
Toksinler;

– Etmenlere,
– Etkiledikleri organizmalara,
– Kimyasal yapılarına,
– Etki mekanizmalarına,
göre ayrılır.
 Büyüme düzenleyiciler
– Tümörler
– Aşırı büyüme
– Aşırı uzama
– Cadı süpürgesi hastalıklarını yapar.
• Büyüme düzenleyicileri arasında;
– Oksinler
– Gibberellinler
– Sitozinler
– Absizinler
– Etilen yer alır.
 Kök uru
Agrobacterium tumefaciens Cadı süpürgesi oluşumu