VI.

Отбасымен әлеуметтік жұмыс

1. Отбасы және неке әлеуметтік институт ретінде

Отбасы әлеуметтануы әлеуметтану ғылымының бір бөлімі ретінде өз бастауын

Рилз бен Ли Пидің эмпирикалық зерттеуінен алады.

Ерекшеліктері

◙ Отбасы - білімнің ерекшелігі: кіші әлеуметтік топ және әлеуметтік институт бір
уақытта.
◙ Әлеуметтанушылардың ойы бойынша, отбасы және оны сақтау халықтың
физикалық және рухани өндірістік қажеттіліктерінен туындайды.
◙ Отбасы институт мен неке институты бір-бірімен өте тығыз байланысты.
◙ Неке –қоғаммен санкцияланған жыныстық қатынастың әлеуметтік және
тұлғалық тұрақты мақсатқа бағытталған түрі. Шығару:
◙ Отбасының негзі бөліп неке құрған жастар болып табылады.
Толық емес отбасы, қаңды түрде тіркелмеген отбасы.

2. Отбасы түрлері
байланысты отбасылардың топтарыКөшбасшылық пен отбасындағы міндеттердің бөлінуіне

Дәстүрлі( патриархалды отбасы)

Ерекшеліктер

◙ Ең аз дегенде 3 ұрпақ бір үйде тұру;

◙ Әйелдің еркекке экономикалық бағынуы;
◙ Әйелдер мен ерлердің міндеттерінің нақты бөлінуі және
бекітілуі
◙ Отбасындағы ерлердің басшылығы

Дәстүрлі емес (эксплуаторлы) отбасы

Отбасының негізгі қызметтері

Ерекшеліктер

◙ Қоғамдық еңбекте әйелдер мен ерлердің бірдей қатысуы;

◙ Әйелге міндеттелген үй шаруасы;

Эгалитарлы отбасы( тең отбасы)

Ерекшеліктер

◙ Үй шаруасының тең, әділетті бөлінуі;

◙ Отбасындағы мүшелерінің қиын мәселелерді және шешім қабылдауда
бәрінің қатысуы;
◙Отбасындағы қарым-қатынастың эмоционалды тұрақтылығы

Отбасының өтпелі түрлері

Нуклеарлы- тек ата-ана және балалар. Қазіргі индустриялау және

урбанизациялау процестері әлемде отбасының осы түрінің етек жаюына
Құрамына байланысты отбасы түрлері

әсерін тигізді.

Кеңейтілген ата-ана, балалар және басқада туысқандар

3. Отбасы қызметтері

Репродуктивті қызмет- өмірге келетін сәби саны ата-ана санымен

сәйкес келеді.
Тәрбиелік қызмет- отбасы баланың, сонымен қоса отбасындағы үлкен
адамдардың тұлға болып қалыптасуына шешуші әсер етеді.

Әлеуметтанушылар бөлген отбасы тәрбиесінің стереотиптері

♦детоцентризм;
♦ кәсібилік (ата-аналар өз балаларының тәрбиесін бала-бақша және
мектеп мұғалімдерге сеніп тапсырады;
♦ прагматизм (материалды пайдалануға балалардың икемділігі;

Шаруашылық-экономикалық қызмет

Берілген қызметті қамтитын отбасы қатынастарының аспектілері

■ үй шаруашылығын жүргізу;
■ отбасылық бюджет;
■ үй шаруасының бөлінуі;
■жас баламен қартайғандарды бағу.

Реакциялық қызмет

■ отбасы мүшелерінде қауіпсіздік және психологиялық жайлылықтың

орнауы;
■ отбасылық демалыс пен бос уақыттың ұйымдастырылуы.
 Отбасы тұрақтылығындағы қиындықтар: неке тұрақтылығы ішкі факторларға
байланысты. Ажырасудың негізінде ерлі-зайыптылардың өзара
келіспеушілігі жатыр

Отбасы қарама-қайшылығының себептері

Қарама-
қайшылық
туатын некелік
қатынастың
деңгейлері
Бірге тұрған кездерінде
Отбасы құрғанға дейінгі пайда болатын
себептер (қатер факторлары) себептер

■психофизиологи
ялық деңгей
(сексуалды ■ жұбайлардың жас ■Тұрмыстық (тұрғын-
дисгормония) айырмашылықтары үй,материалды
■ психологиялық (әсіресе әйел үлкен болса); жетіспеушілік және т.б.)
деңгей; ■жұбайлардың ■тұлғааралық қарама-
■әлеуметтік- білімдеріндегі қайшылықтар;
рөлдік деңгей; айырмашылық; ■ сыртқы факторлар
■әлеуметтік- ■жұбайлардың біреуіндегі (алдау, ортаға
мәдени (рухани) маскүнемдік; туысқандардың
деңгей ■некеге жеңіл көзбен араласуы және т.б.)
қарау;
■ некеге ерте жастан
отыру;
■сәбидің тез өмірге келу
ықтималдығы;
■таныстықтың аз уақытта
болуы;
■некеге ата-аналардың тез
келісім бермеуі;
■итермелеумен құрылған
неке

5. Балалардың және балалы отбасылардың әлеуметтік қажеттіліктері

♦ Қазақстанда 18 жасқа дейін бала отбасымен тұрады.

♦Мемлекеттік қолдауды қажет етеді:

- 41,5 мың мүгедек балалар;
- 23 мың ата-анадан айырылған жетім балалар мен балалар;
- 2 мың қадағалаусыз және қараусыз қалған балалар.
-
♦ жоғарыдағы топтағы балалар ең біріншіден әлеуметтік реабилитацияға қоғаммен отбасыға
араласуға, емделуге және демалуға мұқтаж болып отыр.

6.Отбасы және балаларға әлеуметтік қолдау көрсету шаралары

● Отбасы және балаларға әлеуметтік қызмет көрсететін шкалалар.Саны 200-ге өсті

(7%-ке , әлеуметтік реабилитацияны қажет ететін кәмелетке толмаған балаларға
арналған арнаулы мекемелер 100-ге өсті (6%-ке )
● Отбасылық зорлық пен балалармен қатыгездік қарым-қатынас салдарын ескертетін,
мүгедек-балаларға кәсіби-еңбектік және медициналық-әлеуметтік реабилитациялық
әдістер, әлеуметтік жұмыстың жаңа технологиялары мен әдістерінің пайда болады.
● ҚР 2017 ж дейін балалардың жағдайын жақсарту мақсатында мемлекеттік
әлеуметтік саясат «Негізгі бағытты» осыған орай дайындады.
●2003-2006ж. арналған «Қазақстан балалары» мақсаты бағдарламасының жүргізілуі
жалғасты, сонымен қоса « Балапан» бағдарламалары да іске қосылды.

«Қазақстанда сәбилер өлімі төмендегенімен, сәбилер өлімінің көрсеткіші

әлі де жоғары күйінде қалып отыр. Ал балалардың денсаулығының
төмендеуіне байланысты жағымсыз деректер бар. Балалар арасында түрлі
аруларға және мүгедекке шалдығу деректері де өсіп келеді. Соңғы 5 жылда
оқушылардың ауыру-сырқауға шалдығуы 22 пайызға артты. Еліміздегі
мүгедек балалардың саны – 81,5 мың. Ата-ананың қарауынсыз қалған
балалардың да саны артуда. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстың
көрсеткіші де өзекті күйінде қалып отыр. Жыл сайын елімізде отбасынан
және балаларды тәрбиелейтін мекемелерден 200 бала қашып кетеді. Тәрбиесі
қиын балаларды арнайы мекемеге әкелу деректері артып келеді. Бұл
көрсеткіш төмендемей отыр»
Жасөспірім арасындағы суицид мәселесіне де назар аудару қажет. 2016
жылы 2 999 баладан ата-анасы бас тартқан. Ал 817 баладан туған ата-анасы
бас тартты. 2017 жылдың 10 айында 1 740 балаға қарсы қылмыстық әрекет
қолданылған. Оның ішінде 248 бала жыныстық зорлық-зомбылыққа
ұшырады. Ал 311 бала аяусыз өлтірілген. Осы деректердің артында тағдыры
тәлкекке ұшыраған жастарымыздың өмірі тұр.

8.
Отбасы типологиясы

Р
Әлеуметтік дені-сау Е
Д А
Е Б
Г И
Қиындықты Р Л
А И
Кризисті Д Т
А А
Ц Ц
Асоциалды И И
Я Я
Аморальды

Антисоциалды

Криминалды

9.

Отбасын қоршаған орта

 Физикалық орта Әлеуметтік орта

10.

Әлеуметтік ортаның бағыттары

Жағымды Бейтарап әлеуметтік орта Жағымсыз

әлеуметтік орта әлеуметтік орта

Отбасының Отбасының әлеу- деструктивті әсер

әлеуметтік меттік бейімде- тигізеді.( наша, ал-
бейімделуінің луіне еш әсерін коголь,ұйымдар)
қолдаушы әсерін тигізбейді.
тигізеді.

11. Отбасыға көрсетілетін әлеуметтік қызметтер

Қолдау көрсету қызметтері Қорғау қызметі

Қатерлі топ Проблемалы отбасы

отбасылары
 12. Бала дамуындағы кемшіліктер

Физикалық психологиялық педагогикалық Әлеуметтік

♦ ауру; ♦ психологиялық ♦педагогикалық ♦ жетім;

♦ көз көрудің дамуының қараусыз ♦қиын жағдайда
нашарлауы шектелуі; қалушылық; жүрген балалар
♦есту ♦санасының ♦мектепшілік ♦ мінез-құлықтың
мүшесінің дамымау қалуы; девиация; ауытқушылығы;
нашарлануы; ♦ сөз сөйлеудің ♦жалпы білім маскүнемдік;
♦ Аппараттың бұзылуы; алу кезіндегі токсикамания;
опорно ♦эмоционалды- ауытқушылық; нашақорлық;
-қимылдатқыш қайратты ♦ кәсіби білім қараусыздық;
тың сфераның алудағы қадағалаусыздық;
нашарлануы нашарлануы ауытқушылық. қаңғыбастық;
құқық бұзушылық,
қылмыскерлік

13.
Балалары әлеуметтік қызмет көрсету мекемелеріне орналастырылған
қиын отбасылармен әлеуметтік жұмыстың негізгі принциптері.

♦ Балалрдың үй жағдайында дамуы ең жақсы болып табылады.

♦ Бала тұрақты қарым-қатынасты қажет етеді.( бала үшін кез келген орын
ауыстырулар стресс болып табылады.

♦ Бала үшін «ата-ана»- бала» қатынасы өте маңызды.

♦ Әр отбасы көмекті қажет ете алады және оған құқылы.

♦ Отбасында оған қажет көмекті таңдауға мүмкіндігі бар.

♦ Отбасымен жұмыс мүмкіндігінше үй жағдайында жасалғаны жөн.

♦ Ата-аналары көмекке қарамастан балаларына қауіпсіздікті

қамтамасыз ете алмаса, баланы мекемеге орналастыру қажет.
 Отбасының өмірлік циклі және көмектің стратегиялары
Отбасы Ата-ананың өмірлік цикл Кризистің ерекше қиындық-
типтері қызметі кезеңінден бастап тары
міндеттер мен қажет-
тіліктер

Бала күтуші әке,ана рөлі- Сенімдіктің негізін қа- ерлі-зайыптылар ата-ана рө-
отбасы және не дайындық, лыптастыру, отбасы лінде адекватты болмау,әке
балалы болған өмірге сәби ны қауіпсіз орын деп немесе ананың болмауы;
отабсы келуге бай- есептеу. Ата-ананың қабыл алмау;мү-
ланысты өмір- гедектік, сананың дамымай
дің жаңа кезе- артта қалушылық.
ңінде бейімде-
лу.

Мектепке Баланың қызы автономияға жету, л - ата-ана жағынан адекватты

дейінгі ғушылықтары- комоторлы қабілеттің емес көңіл бөлу, дұрыс емес
жастағы бала- ның және қа- дамуы; пәнді зерттеу; тәртіп
лары бар отба жеттіліктерінің ата-анаға деген қарым
сы дамуы;үлкен қатынас қалыптасуы
шығындауға М:ы «мен өзім істеймін»
үйрену,ерлі-
зайыптылар
арасындағы
жыныстық қа-
тынасқа қолдау;
ата-анамен қа-
рым-қатынас-
тың дамуы.

Оқушы
отбасы Ғылыми прак- интеллектуалды және мектептегі сәтсіз жағдайлары
тикалық білім- әлеуметтік стимуляция
дерге қызығу- әлеуметтік баланы кіргі- девинтты топқа кіруі
шылықты зу,еңбекке деген сүйес-
тәрбиелеу, ба- пеншілік
ланың қолдау

Жоғары мек- Отбасы мүше- Жету, жартылай ата- Идентитті кризис, қылмыскер-
теп жасында- лері арасында анадан бөлінуі,эгоистті, лік
ғы балалы бар жауапкершілік- өмірге басқа көзбен қа-
отбасы пен бостандық рау.
іс-әркетпен ал-
масу
Отбасы Ата-ана қызметі Өмірлік цикл Кризистің
типтері кезеңінден ерекше
міндеттер мен қиындықтары
қажеттіліктер

Үлкен Есейген баласының Ермектік рөлін орын- Неке түспей ана, әке болу,ата-
балалы араларында қарым- дауға мүмкіндік, ин- -анаға көп бағыну, қылмыс жа-
отбасылар қатынастың алшақ- тимдік-оңашалау, сүю сау, оқу орнында, жұмыста
тауы, бұрынғы би- басқа адамға өзін сенді- оқыс қылықтар көрсету.
ліктен бас тарту, рудің жолы ретінде, құр-
отбасының жаңа меттеу, жауапкершілік
мүшелері үшін отба-
сына жақсы қарым-
қатынас орнату, өз
отбасы мен ересек
баласының үйімен
жақсы аралас қарым-
қатынас орнату, ата-
әже болуға дайын-
дық.
Орта жас- Жұбайлық қатынас- Өмірдегі рөлдерге даму Отбасының құлдырауы,ажырасу,
тағы отба- тың жаңаруы жас мүмкіндіктерін кеңейту қаржылық қиындықтар, үй ша-
сы «бос ерекшелік өзгеріс- өндіру-құлдырау, өндіріс- руашылығын басқара алмау,
үй» терге бейімділік тік инертті. «әке мен бала» қарама-қайшы-
туысқандық мен лығы, ұйымдастыра алмаушы-
достар арасындағы лық.
қарым-қатынас

Қартайған Егде адамдардың Қарт адам рөлінде бейім- жесірлік, көмексіз қалу, өзінің
отбасы қажеттілігіне делу мүмкіншілігі, тұта- зейнетке шығу рөлін әлеумет-
байланысты үйде сымен алғанда өкіну, тік изоляция
өзгерістер енгізу, қайғыру.
басқалардан аз кө-
мек алуға дайындалу
зейнетке шығуға бе-
йімделу, өзінің өлім-
ге деген қатынасын
түсіну.
 Отбасы қиындығының алдын-алу

Білім беру ІІМ

КДН
Бөлімшелік әлеуметтік қызмет

Әлеуметтік қорғау

СОТ
Денсаулық сақтау

Ауруханалар және
поликлиникалар
НКО және ППО ЖОО Балалар
Жұмысбастылық үйі
қызмет Спорт
Жастар іс-
жөніндегі Мәдениет
комитет Бизнес Әлеуметтік
Мектептер және қорғау
қосымша білім мекемелері

Бөлімшелік әлеуметтік қызметтің қызметтері

1. Бөлімшеден барлық отбасыларының әлеуметтік диогностикасы
2. Патранаждық жүйе бойынша бөлу
3. Әлеуметтік сау және қиын отбасыларының әлеуметтік патронажы
4. Кәмелетке толмағандардың ісімен айналысатын комитетінің ақпараттының
жариялануы және бөлімшедегі мекемелердің қызметтерінің мекен-жайы.

16.
 Отбасының әлеуметтік патронажы

Жұмысбастылық
Отбасы қызмет
Дене-сақтау

Әлеуметтік

Өзара іс-әрекет
қызметтер

диогнос
тика
УВД

Күндізгі келу
бөлімшесі Бөлімшелік әлеуметтік
СРЦ(ЦПС және Д) қызмет
ақпарат

17.
Топтық жұмыс Индивидуалды жұмыс
Медико-әлеуметтік
(аймақтарға (аймақта және қызметте мәліметінің картоте-
топтармен) жеке адамдармен); каларының мониторингі-
мен пайда болу.

● белсенділерді ● Отбасы патронажы(нақ- балалар және мүгедек-жас-

іріктеу жұмыс ты статусқа және қажет- өспірімдердің алғашқы
ұйымдастыру; тілікке баға беру); медико-әлеуметтік анкета-
●әр белсенділердің ●кризисті жағдайда психоәлеу.) лық катотекасын құру
қасына ата-ана жұмыс ата-аналардың ақпараттық желілерден
топтарын ұйымдастыру жұмысының әсері алынған ақпараттар
а) көршілер; ● әлеуметтік көмек көрсету бойынша өзгерту енгізу;
б) патологиялық кезіндегі делдалдық аудандық мәліметтер
үйлесім; ( мекемелерден көмек базасына ақпараттарды жі-
●ақпараттық желі- сұрау кезінде көмек беру). беру
лердің алмасуын ● көмекке мұқтаж отбасы-
ұйымдастыру; ларына көмектің бөлек
●топтық әрекеттерін түрлерін әлеуметтік қызмет
көмектесуге үйлес- бойынша бөлу;
тіру; ● әлеуметтік құқықтың сұрақ-
●бұқаралық шаралардың тар бойынша қызметте немесе
өткізілуі. телефон арқылы қызметтің
әртүрлі бөлімдерінен клиенттерді
іріктеу аймақта әңгіме құру, үгіт
жүргізу.