|| çré-çré-caitanya-nityänandau jayataù ||

Rädhä-Dämodara-kåtaù

chandaù-kaustubhaù

Baladeva-vidyäbhüñaëa-bhäñyälaìkåtaù

Text entered and edited by Demian Martins (PhD)

To prepare this edition the following resources were consulted:

1. Chandaù-kaustubhaù Baladeva-Vidyäbhüñaëa-bhäñyopetaù, Haridas das, Navadvip,
1943. This edition was done based on a few manuscripts from Vrindavan.
2. Chandaù-kaustubhaù Baladeva-Vidyäbhüñaëa-bhäñyopetaù, Haridas Shastri,
Vrindavan, 1990. This is mostly a reprint of the previous edition and includes an expansion of
the commentary, but its authorship is not mentioned.
3. Chandaù-kaustubhaù Baladeva-Vidyäbhüñaëa-bhäñya-sahita, Vrindavan Research
Institute, 1993.
4. A manuscript dated 1934 Saàvat (1877 AD).
 viñaya-sücé

prathamä prabhä – paribhäñäù

dvitéyä prabhä – sama-våtta-cchandäàsi

tåtéyä prabhä – ardha-sama-våtta-cchandäàsi

caturthé prabhä – viñama-våtta-cchandäàsi

païcamé prabhä – vaktra-näma-cchando vipulä-näma-cchandaç ca

ñañöhé prabhä – mäträ-chandäàsi

saptamé prabhä – mäträ-samaka-cchandäàsi

añöamé prabhä – våtta-cchandaù-paryayaù

navamé prabhä – mäträ-chandaù-paryayaù

prathamä prabhä – paribhäñäù
chandobhir vitatäìgaiù kavayo yasyänukértayanti guëän |

sa jayati gokula-vanitä-jitäntaraù çyämasundaro bhagavän || 1 ||

Baladeva Vidyäbhüñaëa:

çré-kåñëo jayati |

arcita-nayanänando rädhä-dämodaro gurur jéyät |

vivåëomi yasya kåpayä chandaù-kaustubham ahaà mita-väk ||

atha nayanänanda-padäravinda-seväsädita-nikhila-çästrärthaç chando-vidvad-vånda-vandyaù

çré-rädhä-dämodaräbhikhyaù känyakubja-vipra-vaàçävataàso mahattamaù kaviç chandaù-
kaustubhaà näma cchandaù-çästraà praëayan sarva-cchandaù-prageya-caritaà çré-kåñëaà
praëamati – chandobhir iti | sa çyämasundaro jayati svotkarñam ävirbhävayatu | jaye hetuù
bhagavän iti |

aiçvaryasya samagrasya véryasya yaçasaù çriyaù | jïäna-vairägyayoç cäpi ñaëëäà bhaga

itéìganä1 || ity ukta-ñaò-bhaga-viçiñöaù | édåço ‘pi bhakti-vaçya ity äha gokuleti | antaraà cittam
| ko ‘säv ity äha – chandobhir iti | kavayo yasya guëän vitatäìgaiç chandobhiù kértayantéti
gokula-vanitäbhiù saha viharatas tat-prema-vaçyasya tasya léläà gätuà chandäàsi phaëéndreëa
praëétäni | evam eva vakñyati léläà viñëor iti |

chandyante grathyante padyäny ebhir iti cchandäàsi tair ity arthaù | vitatäìgair iti praståtäyä
jäter ekasyä bheda-bähulyät | jayaty atra2 sarvotkarñäbhidhäyé sarvotkarñäçrayaù khalu
svetara-sarva-namasya ity äkñipyate | sarväntaù-pätitväc chästra-kartuç ca sa namasya iti |
sarva-namasyäd bhagavatas tasmäd asmäkaà sarveñäà maìgalaà bhüyäd iti vyajyate |
çyämasundaro bhagavän iti vastu-svarüpa-kértanam | itthaà cäçir namaskriyä vastu-nirdeço
väpi tan-mukham ity abhiyuktoktaà granthärambhe maìgalaà darçitam |

na ca maìgalam apramäëam aphalaà ceti väcyaà çiñöäcäränumitäyäù çruteù pramäëatväc

chästra-pürteù phalatväc ca | nanu kvacit saty api maìgale ‘samäptir asati ca tasmin samäptir
dåñöä tato vyabhicära iti cen maivam | yogya-maìgaläkaraëäd bahis tat-karaëäc cety ävaçyakaà
tat || 1 || çré-kåñëäya namaù |

nityaà nivasatu hådaye caitanyätmä murärir naù |

1
itéraëä
2
jayatir atra
niravadyo nirvåtimän gajapatir anukampayä yasya || 2 ||

vighnädhikya-çaìkayä punar maìgaläcaraëam – nityam iti | atra muräriç caitanyaç ceti dväv
arthau pratipädyete | taträdyo grantha-kartuù parama-guruù çré-rasikänandäparäkhyaù | sa
kédåça ity äha caitanyätmeti caitanyärpita-citta ity arthaù | gaja-patir gopäla-däsäbhidhänaù
kari-räjo niravadyas tyakta-paçu-bhävo nirvåtimän sat-sevä-janyänanda-viçiñöo
yasyänukampayä babhüveti çeñaù | dvitéyaù çré-mahäprabhuç caitanya-nämä ätmä vigraho
yasya | sa kédåça ity äha – murärir iti saàsåti-kutsä-näçaka ity arthaù | gaja-patiù
pratäparudra utkalädhéçaù | niravadyaù parityakta-räjaso nirvåtimän prema-sukha-magnaù |
atra prathamo’rtho väcyo dvitéyas tu vyaìgyaù | bhagavat-pakñe’pi padyam etat sughaöam || 2
||

léläà viñëor gätu-kämo’ticiträà chandäàsy äkhyad yo’bhirüpähvayäni |

çrémän vidyä-väridhir viçva-vandyaù päyät so’smän piìgalo näga-räjaù || 3 ||

atha chando-deçikät piìgalät sva-rakñäm äçäste – léläm iti | sa çrémän näga-räjaù piìgalaù
çeño’smän päyäd vighnäd rakñatu | sa ka ity äha yo’ticiträà viñëor léläà gätu-kämaù sann
abhirüpähvayäni cchandäàsy äkhyad avocat | bhagavac-caritra-gäyakaù khalu çeñaù | “gäyan
guëän daça-çatänana ädi-devaù çeño’dhunäpi samavasyati näsya päram” ity-ädy-ukteù |
chando-nibandham antarä tad-gänäsiddheù | ata eva tal-lélänurüpähvayäni täni kåtäni |
sphuöam anyat || 3 ||

chando-lakñaëa-hénaà sabhäsu kävyaà paöhanti ye manujäù |

kurvanto’pi svena sva-çiraç-chedaà na te vidyuù || 4 ||

chando-bodhaà vinä vidvän sabhäyäm upahäsa-pätraà bhavaty atas tad-bodha ävaçyaka ity
äha– chando-lakñaëeti | svenätmanä hasteneti yävan na vidyur na jänéran || 4 || çré-kåñëo
jayati |

varëa-mäträ-vibhedena cchando dvi-vidham éritam |

lakñya-lakñaëa-rüpaà tat präyaù saàgåhyate mayä || 5 ||

varëa-mätreti | varëa-våttaà mäträ-våttaà ceti dvi-bhedaà chandas tad atra mayä saàgåhyata iti
präcénäni süträëy atra präyaù santéty uktam | kédåçaà chanda ity äha lakñya-lakñaëa-rüpam
iti | lakñyaà chandaù | lakñaëaà tad-gaëädi-nirüpaëam | tad-ubhaya-rüpam iti lakñaëa-mätra-
käribhyaù präcénebhyo’sya grantha-kartur atipäëòityam | präya ity äpéòädi-cchandasäà
lakñya-nirapekña-lakñaëa-mätra-vidhänät | yadyapi mäträ-våttäni kaiçcit pürvam abhihitäni
tathäpi varëa-våttäny atra präg evocyante, åju-rétyä citta-praveça-hetutväd iti bodhyam || 5 ||

mayarasatajabhana-saàjïäç chandasy añöau gaëäs tri-varëäù syuù |

bhümy-ambu-vahni-väyu-vyomärka-sudhäàçu-näka-deväs te || 6 ||

kramataù çré-våddhi-måti-prayäëa-riktatva-rug-yaço-modän |

yacchanti phaläni gaëä mädyäs te’ñöau prayoktåbhyaù || 7 ||

dvi-bhedaà chandaù pratijïäyätha krama-präptyä3 varëa-cchandasi gaëän gaëa-devatä gaëa-

phaläni cäha – mayaraseti dväbhyäm | chandasi çästre’ñöau gaëä bhavanti | te ca tri-varëä
varëa-traya-rüpäù syuù | te kià-nämäno bhavantéty äha mayeti | mädayaù saàjïä guru-trayädi-
rüpäs tv añöau trikäù saàjïinaù | te cäñöau kramäd bhümy-ädi-devatäkäù kramäc chry-ädény
añöau phaläni prayoktåbhyaù prayacchanti | prayoktäraù kävyasya kartäraù kavayaù
kärayitäraç ca nåpä ity avadheyam | yathä-saìkhyam alaìkäraù | yad uktam – ‘ yathä-saìkhyaà
krameëaiva kramikäëäà samanvayaù’ iti | gaëa-devatä-phalänäà tv eña åju-bodhaù | yathä –
‘mo bhüù çriyaà yacchati yo’mbu våddhià ro’gnir måtaà so marud utprayäëaà to vyoma riktaà
jo raviù4 prarogaà bhendur yaçaù saukhya-bharaà nanäkaù’ iti || 6-7 ||

sarva-gurur maù kathito bhajasä gurv-ädi-madhyäntäù |

chandasi naù sarva-laghur yaratä laghv-ädi-madhyäntäù || 8 ||

3
krama-präpte
4
jaraviù
gaëänäà saàjïä darçayitvätha saàjïino darçayati – sarva-gurur ma iti | tri-varëä ity ukteù sarve
trayo’pi guravo yasya sa magaëaù | bhajasä iti gurv-ädir bhagaëaù, guru-madhyo jagaëaù,
gurv-antaù sagaëa ity arthaù | chandasi varëa-våtte sarve trayo’pi laghavo yasmin sa nagaëaù |
yaratä iti laghv-ädir yagaëaù, laghu-madhyo ragaëaù,  laghv-antas tagaëa ity arthaù || 8 ||

gur gaç ca gurur ekaù syäl las tv eko laghur ucyate |

rekhäbhyäm åju-vakräbhyäà jïeyau laghu-gurü kramät || 9 ||

gur iti | ekasmin laghau la-käraù saìketitaù | gu-käro ga-käraç caikasmin guräv ity arthaù |
nanu laghu-gurvoù kathaà paricayaù syäd ity äha – rekhäbhyäm iti | åju-rekhayä laghur jïeyo
vakra-rekhayä tu gurur jïeya ity arthaù  || 9 ||

manau sakhäyau kathitau bhayau bhåtyäv udéritau |

udäsénau tajau proktau sarau çatrü matäv iha || 10 ||

atha mädi-gaëänäà miträdi-bhävam äha – manäv iti | sphuöam || 10 ||

siddhir bhavet sakhibhyäà sakhi-bhåtyäbhyäà jayaù sthiratvaà ca |

syäd bhåtya-mitra-bhåtyaiù çubhaà sva-péòä tu mitra-çatrubhyäm || 11 ||

miträdi-rüpäëäà mädénäà çlokädau vinyastänäà phaläny äha – siddhir iti caturbhiù |

sakhibhyäà manäbhyäà sakhi-bhåtyäbhyäà mabhäbhyäà nayäbhyäà vä | bhåtya-mitra-bhåtyair
bhamayair yanabhair vä || 11 ||
aphalam udäsénäbhyäà çatru-sakhibhyäà ca tad bhavati |

çatrubhyäà tu virodho näyaka-näçaç ca samproktaù || 12 ||

udäsénäbhyäà tajäbhyäà çatru-sakhibhyäà samäbhyäà ranäbhyäà vä | çatrubhyäà saräbhyäm

|| 12 ||

çatrüdäsénäbhyäà hänir udäséna-bhåtyäbhyäm |

asväyatir gaditä çré-näçaù çatru-bhåtyäbhyäm || 13 ||

çatrüdäsénäbhyäà satäbhyäà rajäbhyäà vä | hänir draviëa-näçaù | udäséna-bhåtyäbhyäà

tabhäbhyäà jayäbhyäà vä | asväyatiù päratantryam | çré-näçaù çobhäkñayaù çatru-
bhåtyäbhyäà sabhäbhyäà rayäbhyäà ca || 13 || çré-çré-rädhä-kåñëau jayataù |

kñaya-vairi-bhaya-präptir bhavaty udäséna-çatrubhyäm |

mitrodäsénäbhyäm açrér iti gaëa-phaläny ähuù || 14 ||

kñayaç ca kuöumba-näço vairi-bhayaà ca tayoù präptir bhavati | udäséna-çatrubhyäà

tasäbhyäà jaräbhyäà ca | mitrodäsénäbhyäà matäbhyäà najäbhyäà cäçrér däridryam || 14 ||
hajadhraghnakhabhän prähur dagdha-varëän vipaçcitaù |

hajadhä hita-jévana-dhana-harä nåpa-krodha-kåd rephaù |

tanu-péòä-rug-vraëadä ghanakhä bha ihätidüra-gati-däyé || 15 ||

atha duñöäkñaräëi5 tat-phaläni cäha hajadhreti särddhena | hajadhä ity-ädau kramo bodhyaù |
bha-käro deçäd viväsayatéty arthaù || 15 ||

gaëä duñöa-phalä rädyä dagdha-varëäç ca hädayaù |

çubha-çloka-mukhe naite prayoktavyäù çubhärthibhiù || 16 ||

aträpavädaù

devatä-väcakäù çabdä ye ca bhadrädi-väcakäù |

te sarve naiva nindyäù syur lipito gaëato’pi ca || 17 ||

duñöa-gaëänäà duñöa-varëänäà ca jïäpane phalam äha – gaëä iti || 16 ||

iha bhämaha-vacanena bädham äha – devateti | çré-kåñëa-çré-çaìkarädayo devatäù | bhadraà

maìgalam | lipir varëaù || 17 ||

jïeyäù sarvädi-madhyänta-guravo’tra catuñ-kaläù |

gaëäç catur-laghüpetäù païcäryädiñu saàsthitäù || 18 ||

5
atha dagdhäkñaräëi
evaà varëa-våtta-gaëädén uktvä mäträ-våtta-gaëän äha – jïeyä iti | äryädiñu mäträ-våtteñu
saàsthitäù païca-gaëä jïeyä ity anvayaù | teñäà svarüpam äha catuñ-kalä iti | païcäpi te catur-
mäträtmakä ity arthaù | teñäà mitho vyävarttakän dharmän darçayan viçinañöi | sarvädi-
madhyänta-guravaç catur-laghüpetäç ceti | sarvaträdau madhye’nte ca gurur yeñäà te tathä
catur-laghunä gaëena yuktäç cety arthaù | sarva-gurur ädi-gurur madhya-gurur anta-guruç
catur-laghuç ceti mitho bhinnäù païca-gaëäù || 18 || çré-kåñëo jayati |

anusväré visargé ca dérgho yukta-paras tathä ||

varëo gurur mato hre pre pädänte cäpi vä laghuù || 19 ||

atha guru-lakñaëam äha – anusväréti | anusväri-pramukho6 varëo gurur mataù | harià punaù
säkñät kariñyaséti caturëäm udäharaëam | hre pre ca pare pürvasya hrasvasya vä laghutvaà tac
ca vaivakñikaà bodhyam | pädänte gurur api laghuù, laghuç ca gurur vivakñayä bhavet |
vaivakñikayor guru-laghvoù prastäre tu vakrarju-rekhe lekhye | kià ca tévra-prayatnoccäraëe
guror laghutvam äha kaëöhäbharaëam –

“yadä tévra-prayatnena saàyogäder agauravaà |

na cchando-bhaìgam apy ähus tadä doñäya sürayaù” iti || 19 ||

caturthaù padya-bhägas tu pädaù sadbhir nigadyate || 20 ||

päda-lakñaëam äha – caturtha iti | çloka-caturthäàçaù päda ity arthaù | atra bhägaù sama-
caturthäàço na grähyaù kintu yävän yatrocyate tena samärdha-sama-viñamäëäà pädäù
saàgåhétäù syuù || 20 ||

6
anusväré pramukho
yatià jihvoñöha-viçräma-sthänam ähur manéñiëaù |

täà7 viccheda-virämädyaiù padair atra prayuïjate || 21 ||

yatià lakñayati – yatim iti | ädinä khädi-parigrahaù | atra gopäla-däso viçeñam äha yathä–
“kvacic chandasy äste yatir abhihitä pürva-kåtibhiù padänte sä çobhäà vrajati pada-madhye
tyajati ca | punas tatraiväsau svara-vihita-sandhiù çrayati täà yathä kåñëaù puñëätv atula-
mahimä mäà karuëayä” iti | çveta-mäëòavyädayas tu yatià na manyante | yad uktam –
“çvetamäëòavya-mukhyäs tu necchanti munayo yatim” iti || 21 ||

ayugmaà viñamaà sthänam ayug ojaç ca tad bhavet |

anojo yuk ca yugmaà ca samaà tat parikértyate8 || 22 || çré-çré-rädhä-kåñëau jayataù |

ayugmam iti | prathama-tåtéyädi-rüpasya viñama-sthänasyäyugmam ayug ojaç ceti saàjïä-

trayam | dvitéya-caturthädi-rüpasya sama-sthänasya tu yugmaà yug anojaç ceti saàjïä-trayaà
bodhyam | etac cärdha-samädiñu våtteñu vyakté-bhaviñyati || 22 ||

samam ardha-samaà våttaà viñamaà ceti tat tridhä |

samaà sama-catuñ-pädaà våttam ardha-samaà tu tat || 23 ||

ädyas tåtéyavad yasya dvitéyas turyavad bhavet |

bhinna-cihna-catuñ-pädaà viñamaà parikértitam || 24 ||

samam iti | våttaà tri-vidhaà – samam ardha-samaà viñamaà ceti | teñu sama-catuñ-pädaà
våttaà samam ucyate | samä eka-lakñaëäç catväraù pädä yasya tat | ardha-samaà tu tad yasya
7
taà
8
parikértitam
våttasya prathama-pädas tåtéya-tulyaù, dvitéyaç caturtha-tulyo bhavati | viñamaà tu våttaà
bhinna-cihna-catuñ-pädaà bhinna-cihnäç catväraù pädä yasya tad vartate | kavir anena padya-
nirmitäv iti våttam || 23-24 ||

saàjïä çara-hayädyä tu lokato’dhyavaséyate || 25 ||

saàjïeti | çarädyä saàjïä lokato jyotiù-çästräd eva bodhyä | “khaà çünyaà vidhur ekaù syän
netra-pakñau dvike småtau | trike çikhi-guëä vedäbdhi-yugäni catuñöaye || çarä bhütäni
karaëäni ca proktäni païcake | åtavo guha-vakträëi rasäç ca ñaò udéritäù || svaräç ca muni-
lokäç ca sapteha parikértitäù | bhogy-aìga-vasavo’ñöa syur nava randhra-grahäù småtäù || diço
daçaikädaça syuù çivä dvä-daça süryakäù | catur-daçätra bhuvanäny evam ähur manéñiëaù” iti
|| 25 ||

ärabhyaikäkñarät pädäd ekaikäkñara-vardhitaiù |

pädair ukthädi-saàjïaà syäc chandaù ñaò-viàçatià gatam || 26 ||

ärabhyeti | varëa-cchandäàsy ekäkñara-pädädéni ñaò-viàçad-akñara-pädäntäni bhavanti | täni

ca kramäd ukthädi-jätimanti bodhyäni || 26 ||

ukthätyukthä9 tathä madhyä pratiñöhä supratiñöhikä |

gäyatry uñëig anuñöup ca båhaté paìktir eva ca || 27 ||

triñöup ca jagaté cäpi tathätijagaté matä |

9
uktätyuktä
çakvaré sätipürvä syäd añöir atyañöir ity api || 28 ||

dhåtiç cätidhåtiç caiva kåtiù prakåtir äkåtiù |

vikåtiù saàskåtiç cäpi tathäbhikåtir utkåtiù || 29 ||

tä jätér äha –uktheti tribhiù || 27 ||

sätipürvety atiçakvaréty arthaù || 28-29 ||

daëòakäs türdhvam etebhyaç caëòavåñöy-ädayo matäù |

çeñaà gäthäs tribhiù ñaòbhiç caraëair upalakñitäù || 30 ||

daëòakäs tv iti | etebhyaù ñaò-viàçaty-akñara-päda-paryantebhya ürdhvam upari sapta-viàçaty-

akñara-päda-prabhåtayo daëòakä bhavanti || 30 ||

mäträ-våttäni cäryädi-nämäny ähur vipaçcitaù || 31 ||

iti cchandaù-kaustubhe saàjïä-nibandhe prathamä prabhä |

evaà varëa-våtta-saàjïäù procya mäträ-våtta-saàjïä darçayati mäträ-våttänéti || 31 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye prathamä prabhä |

dvitéyä prabhä – sama-våtta-cchandäàsi

tatraikäkñarokthä, yathä –

çréù || 1 ||
(H)

catuñ-päöhät padya-pürtiù |

samam ardha-samaà våttam ity ukta-krama-präpta-sama-våtta-bhedäàs tävad äha

tatraikäkñarety-ädibhiù çrér iti | yatra pratipädam eko gurus tac chré-chandaù | udäharaëam –
çrés te sä stät 10 || 1 ||

dvy-akñarätyukthä, yathä –

gau stré || 2||

(H- H)

dvy-akñareti gau stré | yatra prati-pädaà guru-dvayaà syät tat stré-chandaù | gopa-strébhiù
kåñëo reme || 2 ||

try-akñarä madhyä, yathä –

10
sästäm
ma (gaëa)

mo näré || 3 ||
(H- H-H)

try-akñareti mo näré | yatra pratipädaà magaëas tan näré-chandaù | gopänäà närébhiù

çliñöo’vyät kåñëo vaù || 3 ||

ra (gaëa)

ro mågé || 4||
(H-L-H)

ro mågéti | yatra pratipädaà ragaëas tan mågé-chandaù | sä mågé-locanä rädhikä vyäharat || 4

||

catur-akñarä pratiñöhä, yathä –

ma gu gmau cet
kanyä || 5 ||
(H- H- H, H)

catur-akñareti gmau cet kanyä | gurur magaëaç cet kanyä-chandaù | kåñëo yasyäà cetaç cakre |
seyaà bhänoù kanyä dhanyä || 5 ||
na gu nagi
saté || 6 ||
(L-L-L, H)

nagi satéti | yatra pratipädaà nagaëa-gurü syätäà tat saté-chandaù | madhuripo tava vacaù |
pibati sä kila saté || evam agre’py udäharaëäni kalpyäni || 6 ||

païcäkñarä supratiñöhä, yathä –

bha gu gu
bhgau giti paìktiù || 7 ||
(H- L-L, H, H)

païcäkñareti bhgau giti | bhagaëa-guru-dvayaà cet paìkti-cchandaù || 7 ||

sa la gu
salagaiù priyä || 8 ||
(L-L-H, L, H)

salagair iti | yatra sagaëa-laghu-guravaù syus tat priyä-chandaù || 8 ||

ñaò-akñarä gäyatré, yathä –

ta ya
tyau cet tanumadhyä || 9 ||
(H- H- L, L- H- H)

ñaò-akñareti tyau ced iti | tagaëa-yagaëau yatra pratipädaà syätäà tat tanumadhyä-chandaù

|| 9 ||

na ya
çaçivadanä nyau || 10 ||
(L-L-L,L-H-H)

çaçéti | yatra nagaëa-yagaëau syätäà tac chaçivadanä-chandaù || 10 ||

ya ya
dvi-yä somaräjé || 11 ||
(L-H- H, L-H-H)

dviyeti | yatra yagaëa-dvayaà tat somaräjé-chandaù || 11 ||

ta sa
tsau ced vasumaté || 12 ||
(H- H- L, L-L-H)

tsau ced iti | yatra tagaëa-sagaëau syätäà tad vasumaté-chandaù || 12 ||

saptäkñaroñëik, yathä –

na na gu
nanagi madhumaté || 13 ||
(L-L-L, L- L- L, H)

saptäkñareti nanagéti | nagaëau guruç cen madhumaté-chandaù || 13 ||

ja sa gu
kumäralalitä jsau g ||14 ||
(L-H-L,L-L-H, H)

kumäreti | jagaëa-sagaëa-guravaç cet kumäralalitä-chandaù || 14 ||

ma sa gu
msau gaù syän madalekhä || 15 ||
(H- H- H, L- L-H, H)

msau ga iti | magaëa-sagaëa-guravaç cen madalekhä-chandaù || 15 ||

ta bha gu
cüòämaëis tabhagäù || 16 ||
(H-H-L, H- L-L, H)
cüòeti | tagaëa-bhagaëa-guravaç cec cüòämaëi-cchandaù || 16 ||

sa ra gu
saragä haàsamälä || 17 ||
(L-L-H, H- L-H, H)

saragä iti | sagaëa-ragaëa-guravaç ced dhaàsamälä-chandaù || 17 ||

añöäkñaränuñöup, yathä –

bha bha gu gu
citrapadä yadi bhau gau || 18 ||
(H-L-L, H-L-L, H, H)

añöäkñareti citreti | yatra bhagaëau gurü ca syätäà tac citrapadä-chandaù || 18 ||

ma ma gu gu
mo mo go go vidyunmälä || 19 ||
(H- H- H, H- H- H, H, H)

mo ma iti | yatra magaëau gurü ca syätäà tad vidyunmälä-chandaù || 19 ||

bha ta la gu
bhät talagä mäëavakam || 20 ||
(H- L-L, H-H- L, L, H)

bhät teti | bhagaëa-tagaëa-laghu-guravaç cen mäëavaka-cchandaù || 20 ||

ma na gu gu
mnau gau haàsarutam etat || 21 ||
(H- H- H, L-L-L, H, H)

mnau gäv iti | magaëa-nagaëau gurü ca yatra syätäà tad dhaàsaruta-cchandaù || 21 ||

ra ja gu la
glau rajau samänikä tu || 22 ||
(H- L-H, L- H-L, H, L)

gläv iti | yatra guru-laghü ragaëa-jagaëau ca syätäà tat samäné-chandaù | chando’nurodhät

svärthe kaù || 22 ||

ja ra la gu
pramäëikä jarau lagau || 23 ||
(L- H- L, H-L-H, L, H)
pramäëiketi | yatra jagaëa-ragaëau laghu-gurü ca syätäà tat pramäëé-chandaù || 23 ||

ja ta gu gu
vitänam äbhyäà yad anyat || 24 ||
(L-H-L, H- H- L, H, H)

vitänam iti | anuñöubhi jätau samänikä-pramäëikäbhyäà yad anyac chando dåçyate tad vitäna-
saàjïaà, yathä – govindam abja-locanaà11 kandarpa-darpa-mocanam | saàsära-bandha-näçanaà
vande harädi-çäsanam || ity-ädi | 12nanu govindam ity etan näräcakam eveti näma-mätreëa
bhedaù | evaà citra-padädikam api vitänaà syäd iti cet taträhä – anyad iti | anye tv ähur guru-
laghu-krameëa samäné-päda-samäptiù | laghu-guru-krameëa pramäëé-päda-samäptiù | vitäne
tu dvau gurü dvau laghü dvau gurü ity anena krameëa päda-samäptir bhaved iti |
taträdyasyodäharaëam – kåñëaà bhaja tåñëäà tyajety-ädi | dvitéyasya tu – hådayaà yasya
viçälam ity-ädi | mülodäharaëaà tu jagaëa-tagaëa-guru-laghu-rüpam13 || 24 ||

ta ra la gu
näräcakaà tarau lagau || 25 ||
(H-H-L, H- L-H, L, H)

näräcakam iti | yatra tagaëa-ragaëau laghu-gurü ca syätäà tan näräcaka-cchandaù || 25 ||

ra ra gu gu
padmamälä ca rau dvau gau || 26 ||
(H- L- H, H- L- H, H, H)

padmeti | yatra ragaëa-dvayaà guru-dvayaà ca syät tat padmamälä-chandaù || 26 ||

11
maïju-locanam.
12
any tv ähuù – nanu...
13
Perhaps a mistake for guru-guru-rüpam
ya ra gu la
sucandräbhä yarau glau ca || 27 ||
(L-H- H, H- L-H, H, L)

sucandreti | yagaëa-ragaëau guru-laghü yatra syätäà tat sucandräbhä-chandaù || 27 ||

sa ra gu la
suviläsä sarau glau hi || 28 ||
(L-L-H,H-L-H, H, L)

suviläseti |  yatra sagaëa-ragaëau guru-laghü ca syätäà tat suviläsä-chandaù || 28 ||

naväkñarä båhaté, yathä –

ra na sa
rän nasäv iha halamukhé || 29 ||
(H- L-H, L-L-L, L-L- H)

naväkñareti rän neti | ragaëa-nagaëa-sagaëäç ced dhalamukhé-chandaù || 29 ||

na na ma
bhujagaçiçusåtä nau maù || 30 ||
(L- L- L,L-L-L,H- H- H)

bhåteti kecit |
bhujageti | yatra nagaëa-dvayaà magaëaç ca syät tad bhujagaçiçusåtä-chandaù || 30 ||

bha ma sa
syän maëimadhyaà ced bhamasäù || 31 ||
(H- L- L, H- H- H, L- L-H)

syäd iti | yatra bhagaëa-magaëa-sagaëäù syus tan maëimadhya-cchandaù || 31 ||

sa ja ra
sajarair bhujaìgasaìgatä || 32 ||
(L-L-H, L- H- L, H-L-H)

sajarair iti | yatra sagaëa-jagaëa-ragaëä bhavanti tad bhujaìgasaìgatä-chandaù || 32 ||

daçäkñarä paìktiù, yathä –

bha ma sa gu
rukmavaté sä yatra bhamau sgau || 33 ||
(H- L-L,H-H- H,L- L- H, H)

rüpavatéti campakamäleti ca kvacit |

daçäkñareti rukmeti | yatra bhagaëa-magaëau sagaëa-gurü ca yatra syätäà tad rukmavaté-

chandaù || 33 ||
ma bha sa gu
jïeyä mattä mabhasaga-såñöä || 34 ||
(H-H-H, H- L- L, L-L-H, H)

jïeyeti | magaëa-bhagaëau sagaëa-gurü ca yadi syätäà tarhi mattä-chandaù || 34 ||

ma sa ja gu
msau jgau çuddhaviräò idaà matam || 35 ||
(H- H- H, L-L-H, L-H- L, H)

msau jiti | magaëa-sagaëau jagaëa-gurü ca yadi syätäà tadä çuddhaviräö-chandaù || 35 ||

ma na ya gu
mnau ygau ceti paëava-nämedam || 36 ||
(H- H- H, L-L-L, L-H-H, H)

mnau yiti | magaëa-nagaëa-yagaëa-guravo yadi syus tadä paëava-cchandaù || 36 ||

ra ja ra gu
rjau ragau mayürasäriëé syät || 37 ||
(H- L-H, L-H-L,H-L-H, H)

rjau reti | yatra ragaëa-jagaëau ragaëa-gurü ca syätäà tan mayürasäriëé-chandaù || 37 ||

na ja na gu
tvaritagatiç ca najanagaiù || 38 ||
(L-L-L, L-H-L, L- L- L, H)

tvariteti | nagaëa-jagaëa-nagaëa-gurubhis tvaritagati-cchandaù || 38 ||

na ra ja gu
narajagair bhaven manoramä || 39 ||
(L-L-L, H- L- H, L- H- L, H)

nareti | nagaëa-ragaëa-jagaëa-gurubhir manoramä-chandaù || 39 ||

ekädaçäkñarä triñöup, yathä –

ta ta ja gu gu
syäd indravajrä yadi tau jagau gaù || 40 ||
(H- H-L, H-H- L, L-H- L, H, H)

ekädaçäkñareti syäd indreti | yatra tagaëa-dvayaà jagaëo guru-dvayaà ca syät tad indravajrä-
chandaù || 40 ||

ja ta ja gu gu
upendravajrä jatajäs tato gau || 41 ||
(L-H- L, H-H- L, L-H- L,H, H)
upendreti | jagaëa-tagaëa-jagaëä guru-dvayaà ca yadi bhavanti tadopendravajrä-chandaù || 41
||

anantarodérita-lakñma-bhäjau pädau yadéyäv upajätayas täù |

itthaà kilänyäsv api miçritäsu smaranti14 jätiñv idam eva näma || 42 ||

anantareti | yadéyau pädäv anantarodérita-lakñma-bhäjäv indravajropendravajrä-lakñaëa-

yuktau syätäà tä upajätayo bhaveyuù | bhedäntaropalakñaëam etat | ittham anyäsu ca jätiñu
präg uktäsv ataù paraà vakñyamäëäsu ca militäsüpajätayo bhavanti | jagatyäà yathä
vaàçasthavilendravaàçayor yoge tä bodhyäù | tathaiva triñöubhi svägatä-rathodhatayor api
prastära-pathena catur-daçopajätayaù syuù || 42 ||

ta ja ja gu gu
tjau jgau guruëeyam upasthitä syät || 43 ||
(H- H- L, L-H-L, L- H- L, H, H)

tjau jiti | tagaëo jagaëa-dvayaà guru-dvayaà ca yatra syät tad upasthitä-chandaù || 43 ||

na ja ja la gu
najajalagair gaditä sumukhé || 44 ||
(L-L-L,L-H- L, L-H-L, L, H)

najajeti | nagaëo jagaëa-dvayaà laghu-gurü ca yadi syus tadä sumukhé-chandaù || 44 ||

14
vadanti.
ma ta ta gu gu
mät tau gau cec chäliné veda-lokaiù || 45 ||
(H- H- H, H- H-L,H- H-L, H, H)

mät täv iti | çäliné-chandasi magaëas tagaëa-dvayaà guru-dvayaà ca bhavati | caturbhiù

saptabhiç ca yatir ity arthaù || 45 ||

bha bha bha gu gu

dodhakam icchati bha-tritayäd15 gau || 46 ||
(H- L- L, H- L- L, H- L-L, H, H)

dodhakam iti | bhagaëa-trayaà guru-dvayaà ca yatra syät tad dodhaka-cchandaù || 46 ||

ma bha ta gu gu
vätorméyaà gaditä mbhau tagau gaù || 47 ||
(H-H-H, H- L-L,H- H- L, H, H)

vätorméti | magaëa-bhagaëa-tagaëä gurü ca yatra syus tad vätormé-chandaù || 47 ||

ma gu na na gu
mo go nau go bhramaravilasitä || 48 ||
(H- H- H, H, L- L- L,L-L-L,H)

15
tri-mayäd
mo ga iti | yatra magaëa-gurü nagaëa-dvayaà guruç ca bhavanti tad bhamaravilasitä-chandaù
|| 48 ||

ra na ra la gu
rät parair naralagai rathoddhatä || 49 ||
(H- L-H, L-L-L, H- L- H, L, H)

rät parair iti | ragaëa-nagaëa-ragaëa-laghu-gurubhé rathoddhatä-chandaù || 49 ||

ra na bha gu gu
svägatä ranabhagair guruëä ca || 50 ||
(H-L-H, L- L- L, H- L-L, H, H)

svägateti | ragaëa-nagaëa-bhagaëä gurü ca yatra syus tat svägatä-chandaù || 50 ||

na na sa gu gu
nanasaga-guru-racitä våttä || 51 ||
(L-L-L, L- L- L, L-L-H, H, H)

nanaseti | yatra nagaëa-dvayaà sagaëo guru-dvayaà ca syät tad våttä-chandaù || 51 ||

na na ra la gu
nanarala-gurubhis tu bhadrikä || 52 ||
(L-L-L,L- L- L, H- L- H, L, H)
naneti | yatra nagaëa-dvayaà ragaëo laghu-gurü ca bhavanti tad bhadrikä-chandaù || 52 ||

ra ja ra la gu
çyeny udéritä rajau ralau guruù || 53 ||
(H- L- H,L-H-L, H- L-H, L, H)

çyenéti | ragaëa-jagaëau ragaëa-laghu-guravaç ca yatra syus tac chyené-chandaù || 53 ||

ja sa ta gu gu
upasthitam idaà jsau täd ga-kärau || 54 ||
(L-H-L, L- L- H, H- H- L, H, H)

upasthitam iti | yatra jagaëa-sagaëa-tagaëä guru-dvayaà ca bhavanti tad upasthita-cchandaù

|| 54 ||

bha ta na gu gu
païca-rasaiù çrér bhatanagugäç cet || 55 ||
(H- L-L, H- H- L, L-L-L, H, H)

païceti | bhagaëa-tagaëa-nagaëä guru-dvayaà ca yadi syuù païcabhiù ñaòbhiç ca yatiù syät

tadä çré-chandaù || 55 ||

ja sa ta gu gu
çikhaëòitam idaà jsau tgau gu ñaòbhiù || 56 ||
(L- H- L, L- L- H, H- H- L, H, H)
çikhaëòitam iti | jagaëa-sagaëau tagaëa-guru-dvaye ca yatra syätäà tac chikhaëòita-cchandaù |
ñaòbhir yatiù || 56 ||

bha ta na gu gu
syäd anukülä bhatanagugäç cet || 57 ||
(H- L- L, H-H- L, L-L-L, H, H)

iyaà mauktikamäleti kecit |

syäd anukületi | bhagaëa-tagaëa-nagaëä guru-yugalaà ca yatra syät tad anukülä-chandaù || 57

||

ta ja ja la gu
syän moöanakaà tajajäç ca lagau || 58 ||
(H- H- L, L-H- L, L-H- L, L, H)

syän moöanaketi | yatra tagaëo jagaëa-dvayaà laghu-gurü ca bhavanti tan moöanaka-cchandaù

|| 58 ||

bha ta na gu la
sändrapadaà bhtau nagu-laghubhiç ca || 59 ||
(H- L- L, H- H- L, L- L- L, H, L)

sändreti | yatra bhagaëa-tagaëa-nagaëä guru-laghü ca bhavanti tat sändrapada-cchandaù || 59

||

dvä-daçäkñarä jagaté, yathä –

ra na bha sa
candravartma nigadanti ranabhasaiù || 60 ||
(H- L- H, L- L-L, H-L-L, L- L- H)

dvä-daçäkñareti candreti | ragaëa-nagaëa-bhagaëa-sagaëaiç candravartma-cchandaù || 60 ||

ja ta ja ra
vadanti vaàçasthavilaà jatau jarau || 61 ||
(L-H- L, H- H- L, L- H- L, H- L-H)

vaàçastanitam ity anye |

vadantéti | yatra jagaëa-tagaëau jagaëa-ragaëau ca syätäà tad vaàçasthavila-cchandaù || 61 ||

ta ta ja ra
tac cendravaàçä prathamäkñare gurau || 62 ||
(H- H- L, H- H- L, L- H- L,H- L-H)

tac ceti | tagaëau jagaëa-ragaëau ca yatra syätäà tad indravaàçä-chandaù || 62 || çré-gopäläya

namaù |

ja sa ja sa
rasair jasajasä jaloddhatagatiù || 63 ||
(L-H- L, L-L-H, L-H- L, L-L-H)
rasair iti | yatra jagaëa-sagaëau dviù syätäà yatiç ca ñaòbhis taj jaloddhatagati-cchandaù || 63
||

sa sa sa sa
iha toöakam ambudhisair gaditam || 64 ||
(L-L-H,L-L-H, L- L- H, L-L-H)

iheti | caturbhiù sagaëais toöaka-cchandaù || 64 ||

na bha bha ra
drutavilambitam äha nabhau bharau || 65 ||
(L- L-L, H- L-L, H- L- L, H- L- H)

druteti | nagaëa-bhagaëau bhagaëa-ragaëau ca yadi syätäà tarhi drutavilambita-cchandaù || 65

||

na na ma ya
vasu-yuga-viratir nau myau puöo’yam || 66 ||
(L- L-L, L- L-L,H- H- H, L- H- H)

vasu-yugeti | nagaëau magaëa-yagaëau ca yadi syätäm añöabhiç caturbhiç ca yatis tadä puöa-
cchandaù || 66 ||

ja ja ja ja
catur-jagaëaà vada mauktikadäma || 67 ||
(L-H- L, L-H- L, L- H- L, L-H-L)
catur iti | caturbhir jagaëair mauktikadäma-cchandaù || 67 ||

ra ra ra ra
kértitaiñä catü-rephikä sragviëé || 68 ||
(H-L-H,H-L-H, H-L-H, H- L-H)

kértiteti | caturbhé ragaëaiù sragviëé-chandaù || 68 ||

ma ma ya ya
bäëäçvaiç chinnä vaiçvadevé mamau yau || 69 ||
(H- H-H, H- H- H, L-H-H, L- H- H)

bäëeti | yatra magaëau yagaëau ca syätäà païcabhiù saptabhiç ca yatir api bhavet tad
vaiçvadevé-chandaù || 69 ||

sa ja sa sa
pramitäkñarä sajasasair gaditä || 70 ||
(L- L-H, L-H- L, L-L-H, L-L-H)

pramiteti | yatra sagaëa-jagaëau sagaëa-dvayaà ca bhavanti tat pramitäkñarä-chandaù

|| 70 ||

na na ra ra
nanarara-ghaöitä tu mandäkiné || 71 ||
(L-L-L, L- L-L,H- L- H, H-L-H)

pramuditavadaneti kecit |
nanareti | nagaëa-dvayena ragaëa-dvayena ca mandäkiné-chandaù || 71 ||

na ya na ya
naya-sahitau nyau kusumaviciträ || 72 ||
(L-L-L, L-H- H, L-L- L, L-H-H)

nayeti | yatra nagaëa-yagaëau dviù syätäà tat kusumaviciträ-chandaù || 72 ||

na ja ja ya
iha vada tämarasaà najajä yaù || 73 ||
(L-L-L, L-H- L,L-H- L, L-H-H)

iha vadeti | yatra nagaëo jagaëa-dvayaà yagaëaç ca syät tat tämarasa-cchandaù || 73 ||

na ja ja ra
bhavati najäv atha mälaté jarau || 74 ||
(L- L-L, L-H- L, L- H- L,H- L-H)

yamuneti kecit |

bhavatéti | nagaëa-jagaëau jagaëa-ragaëau ca yadi syätäà tadä mälaté-chandaù || 74 ||

ya ya ya ya
bhujaìgaprayätaà bhaved yaiç caturbhiù || 75 ||
(L- H-H, L- H-H, L-H- H, L-H-H)
bhujaìgeti | caturbhir yagaëair bhujaìgaprayäta-cchandaù || 75 ||

na bha ja ra
iha bhaven nabhajaraiù priyaàvadä || 76 ||
(L-L-L, H- L- L, L-H- L, H-L-H)

iha bhaved iti | nagaëa-bhagaëau jagaëa-ragaëau ca yadi syätäà tarhi priyaàvadä-chandaù

|| 76 ||

ta ya ta ya
tyau tyau maëimälä chinnä guha-vaktraiù || 77 ||
(H- H- L, L-H-H, H- H- L, L- H- H)

tyau tyäv iti | yatra tagaëa-yagaëau dviù syätäà yatiç ca ñaòbhis tan maëimälä-chandaù || 77 ||

ta ya ta ya
tyau tyäv iti nirdiñöä puñpaviciträ || 78 ||
(H- H- L, L-H-H, H- H-L, L-H-H)

tyau tyäv iti | maëimälaiva yater abhäve puñpaviciträ-chandaù || 78 ||

ja ra ja ra
vibhävaré tu sä jarau jarau yataù || 79 ||
(L- H-L,H- L-H, L-H- L, H- L-H)
païcacämaram ity anye |

vibhävaréti | yatra jagaëa-ragaëau dviù paöhitau tad vibhävaré-chandaù || 79 ||

ta bha ja ra
dhérair abhäëi lalitä tabhau jarau || 80 ||
(H- H- L, H- L-L,L-H-L, H- L-H)

dhérair iti | yatra tagaëa-bhagaëau jagaëa-ragaëau ca syätäà tal lalitä-chandaù || 80 ||

na na bha ra
nanabhara-racitä kathitojjvalä || 81 ||
(L-L- L, L- L-L, H-L-L, H- L-H)

nanabheti | nagaëa-dvayena bhagaëa-ragaëäbhyäà cojjvalä-chandaù syät || 81 ||

ma bha sa ma
abdhy-aìgaiù syäj jaladharamälä mbhasmäù || 82 ||
(H- H- H, H- L-L, L-L-H, H- H- H)

abdhy-aìgair iti | magaëa-bhagaëau sagaëa-magaëau yadi syätäà caturbhir añöabhiç ca yatis

tadä jaladharamälä-chandaù || 82 ||
na ja bha ya
bhuvi navamäliné najabhayaiù syät || 83 ||
(L- L- L, L-H-L,H-L-L, L- H- H)

bhuvéti | nagaëa-jagaëäbhyäà bhagaëa-yagaëäbhyäà ca navamäliné-chandaù || 83 ||

na na ra ra
svara-çara-viratir nanau rau prabhä || 84 ||
(L- L-L, L-L-L, H- L-H, H- L- H)

svareti | nagaëa-dvayaà ragaëa-dvayaà ca yatra syät saptabhiù païcabhiç ca yatis tat prabhä-
chandaù || 84 ||

trayo-daçäkñarätijagaté, yathä –

ma na ja ra gu
try-äçäbhir manajaragäù praharñiëéyam || 85 ||
(H- H-H, L-L-L, L-H- L, H-L-H, H)

trayo-daçäkñareti try-äçäbhir iti | magaëa-nagaëau jagaëa-ragaëau guruç ca yatra bhavanti

tribhir daçabhiç ca yatis tat praharñiëé-chandaù || 85 ||

na na ta ta gu
turaga-rasa-yatir nau tatau gaù kñamä || 86 ||
(L-L-L, L-L-L, H- H- L, H- H- L, H)
turageti | nagaëa-dvayaà tagaëa-dvayaà guruç ca yatra syät saptabhiù ñaòbhiç ca yatis tat
kñamä-chandaù || 86 ||

ja bha sa ja gu
jabhau sajau giti rucirä catur-grahaiù || 87 ||
(L- H- L, H- L-L, L-L-H, L-H- L, H)

jabhäv iti | jagaëa-bhagaëau sagaëa-jagaëau guruç ca yatra syuç caturbhir navabhiç ca yatis
tad rucirä-chandaù || 87 ||

na na sa sa gu
prabhavati nanasasagair iha caëòé || 88 ||
(L- L- L, L- L-L, L-L-H, L-L- H, H)

prabhavatéti | nagaëa-dvayaà sagaëa-dvayaà guruç ca yadi syät tadä caëòé-chandaù || 88 ||

ma ta ya sa gu
vedai randhrair mtau yasagä mattamayüraù || 89 ||
(H-H- H, H- H- L, L-H- H, L-L-H, H)

vedair iti | magaëa-tagaëau yagaëa-sagaëau guruç caite yatra syuç caturbhir navabhiç ca yatis
tan mattamayüra-cchandaù || 89 ||

na na sa ra gu
bhavati bhuvi nanasarair gena gauré || 90 ||
(L- L- L, L- L- L, L-L-H, H-L- H, H)
bhavati bhuvéti | nagaëa-dvayaà sagaëa-ragaëau guruç caite yatra syus tad gauré-chandaù ||
90 ||

na ja ta ma gu
kuöilagatir najau sapta-ñaòbhis tmau gaù || 91 ||
(L-L-L,L-H- L, H- H-L, H- H- H, H)

kuöileti | yatra nagaëa-jagaëau tagaëa-magaëau guruç ca bhavanti saptabhiù ñaòbhiç ca yatis

tat kuöilagati-cchandaù || 91 ||

ja sa ta sa gu
upasthitam idaà jsau tsau sagurukau cet || 92 ||
(L-H- L, L- L- H, H- H- L, L-L-H, H)

upeti | yatra jagaëa-sagaëau tagaëa-sagaëau guruç ca bhavanti tad upasthita-cchandaù || 92 ||

sa ja sa ja gu
sajasä jagau ca yadi maïjubhäñiëé || 93 ||
(L-L-H, L-H- L, L-L- H, L- H- L,H)

iyaà sumaìgaleti prabodhiteti sunandinéti cänyatra |

sajasä iti | yatra sagaëa-jagaëau dviù paöhitau guruç caikaù syät tan maïjubhäñiëé-chandaù
|| 93 ||

ja ta sa ja gu
jatau sajau go bhavati sandhivarñiëé || 94 || (L-
H- L, H- H- L, L-L- H, L- H- L,H)
jatäv iti | jagaëa-tagaëau sagaëa-jagaëau guruç ca yatra syus tat sandhivarñiëé-chandaù || 94 ||

na na ta ta gu
nanatata-gurubhiç candrikäçvartubhiù16 || 95 ||
(L-L-L,L- L-L, H- H- L, H- H- L, H)

utpulinéti kecit |

nanateti | nagaëayos tagaëayoç ca yugalena guruëä ca candrikä-chandaù | saptabhiù ñaòbhiç

ca tasmin yatir ity arthaù || 95 ||

sa ja sa sa gu
iha nandiné sajasasair guru-yuktaiù || 96 ||
(L-L-H, L-H-L, L-L-H, L-L- H, H)

kalahaàsaù kuöilaù siàhanädaç cety anye |

iheti | sagaëa-jagaëau sagaëa-dvayaà guruç caite yatra syus tan nandiné-chandaù || 96 ||

na ja ja ra gu
bhavati mågendramukhaà najau jarau gaù || 97 ||
(L- L- L, L- H- L, L- H- L, H- L-H, H)

bhavatéti | nagaëa-jagaëau jagaëa-ragaëau guruç ca yadi syus tarhi mågendramukha-cchandaù

|| 97 ||

16
candrikäçva-ñaòbhiù
catur-daçäkñarä çakvaré, yathä –

ma gu gu na na ma
mo go go nau maù çara-navabhir asambädhä || 98 ||
(H- H- H, H, H, L-L-L, L-L- L, H- H- H)

mo go ga iti | magaëo guru-dvayaà nagaëa-dvayaà magaëaç ca yatra syät païcabhir navabhiç

ca viçrämas tad asambädhä-chandaù || 98 ||

na na ra sa la gu
nanarasa-laghugaiù svarair aparäjitä || 99 ||
(L-L-L, L-L- L, H- L- H, L-L-H,L,H)

nanaraseti | nagaëau ragaëa-sagaëau laghu-gurü ca yadi bhavetäà yatiç ca saptabhis tarhy

aparäjitä-chandaù || 99 ||

ta bha ja ja gu gu
jïeyä vasantatilakä tabhajä jagau gaù || 100 ||
(H-H- L, H- L-L,L-H-L, L-H- L, H, H)

iyam uddharñiëéti siàhoddhatteti madhumädhavéti ca kvacit |

jïeyeti | tagaëo bhagaëo jagaëa-yugalaà guru-yugalaà ca yatra syät tad vasantatilakä-chandaù |

kecid etat klévam ähuù || 100 ||
na na bha na la gu
nanabhanalag iti praharaëakalikä || 101 ||
(L-L- L, L- L-L, H- L-L, L-L-L,L,H)

nanabhaneti | nagaëa-dvayaà bhagaëa-nagaëau laghu-gurü caite yatra syus tat

praharaëakalikä-chandaù || 101 ||

ma ta na ma gu gu
masto no mo gau yadi gaditä väsantéyam || 102 ||
(H-H- H, H- H- L, L- L-L,H-H-H, H,H)

masta iti | magaëa-tagaëau nagaëa-magaëau gurü ca yatra syätäà tad väsanté-chandaù || 102 ||

ma sa ma bha gu gu
dviù-sapta-cchidi lolä msau mbhau gau caraëe cet || 103 ||
(H- H-H, L- L-H,H- H- H, H- L-L, H,H)

dvisapteti | magaëa-sagaëau magaëa-bhagaëau gurü ca yatra syätäà saptabhiù saptabhiç ca

vicchedas tal lolä-chandaù || 103 ||

bha ja sa na gu gu
induvadanä bhajasanaiù saguru-yugmaiù || 104 ||
(H-L-L,L-H- L, L-L-H, L-L-L, H, H)

indv iti | yatra bhagaëa-jagaëa-sagaëa-nagaëäù syur guru-yugmaà ca tad induvadanä-chandaù

|| 104 ||
na na ta ta gu gu
svara-bhidi yadi nau tau ca nändémukhé gau || 105 ||
(L- L- L, L-L-L, H- H- L, H- H-L, H, H)

vasanto’yam ity anye |

svareti | yatra nagaëayos tagaëayoç ca yugalaà guru-yugalaà ca syät saptabhir yatis tan
nändémukhé-chandaù || 105 ||

sa ja sa ya la gu
sajasä ylagäç ca vasudhä sapaïca-grahaiù ||106 ||
(L-L-H, L-H- L, L-L-H, L- H- H, L, H)

sajasä iti | yatra sagaëa-jagaëau sagaëa-yagaëau laghu-gurü ca syätäà tad vasudhä-chandaù ||

106 ||

sa bha na ya gu gu
yuga-digbhiù kuöilam iti mataà sbhau nyau gau || 107 ||
(L-L- H, H- L-L, L-L-L, L-H- H, H, H)

yugeti | sagaëa-bhagaëau nagaëa-yagaëau gurü ca yatra syätäà caturbhir daçabhiç ca yatir

bhavet tat kuöila-cchandaù || 107 ||

païcadaçäkñarätiçakvaré, yathä –

gu
dvi-hata-haya-laghur atha giti çaçikalä || 108 ||
(14 L, H)
païcadaçäkñareti dvihateti | caturdaça-laghavo guruç caiko yatra syus tac chaçikalä-chandaù
|| 108 ||

gu
srag iha bhavati rasa-navaka-yatir iyam || 109 ||
(14 L, H)

srag iti | ñaòbhir navabhiç ca yatiç ced bhavati tarhi çaçikalaiva srak-chandaù || 109 ||

gu
vasu-muni-yatir iha guëamaëinikaraù || 110 ||
(14 L, H)

vasu-munéti | añöabhiù saptabhiç ca yatiç ced bhavati tarhi guëamaëinikaro’ pi saiva bhavati

|| 110 ||

na na ma ya ya
nanamayaya-yuteyaà mäliné bhogi-lokaiù || 111 ||
(L-L- L, L-L- L, H-H- H, L-H- H, L- H-H)

nanamayeti | nagaëa-dvayena magaëena yagaëa-dvayena ca mäliné-chandaù | añöabhiù

saptabhiç ca yatir ity arthaù || 111 ||

na ja bha ja ra
bhavati najau bhajau ra-sahitau prabhadrakam || 112 ||
(L- L-L, L-H- L, H- L-L, L-H- L, H- L-H)
sukeçaram ity anye

bhavatéti | nagaëa-jagaëa-bhagaëa-jagaëa-ragaëaiù prabhadraka-cchandaù || 112 ||

sa ja na na ya
sajanä nayau çara-daça-yatir iyam elä || 113 ||
(L-L-H, L-H- L, L- L-L, L-L-L,L-H-H)

sajanä iti | yatra sagaëa-jagaëau nagaëa-dvayaà yagaëaç caite bhavanti tad elä-chandaù |
païcabhir daçabhiç ca tasmin yatir bhavet || 113 ||

gu
eka-nyünau vidyunmälä pädau cel léläkhelaù || 114 ||
(15 H)

eka-nyünäv iti | païcadaçabhir gurubhir léläkhela-cchandaù || 114 ||

na sa na ra ra
vipinatilakaà nasana-repha-yugmair bhavet || 115 ||
(L-L-L,L-L-H, L-L-L, H-L- H, H- L-H)

vipineti | nagaëa-sagaëäbhyäà nagaëena ragaëa-yugmena ca vipinatilaka-cchandaù || 115 ||

ma ra ma ya ya
mrau mo yau ced bhavetäà saptäñöakaiç candralekhä || 116 ||
(H- H- H, H- L -H, H- H-H, L-H- H, L-H-H)
mrau ma iti | magaëa-ragaëa-magaëa-yagaëa-yugalaiç candralekhä-chandaù | saptabhir
añöabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 116 ||

gu la ra ja gu la ra la gu
tüëakaà samänikä-pada-dvayaà vinäntimam || 117 ||
(H,L, H- L-H, L-H- L, H, L, H- L-H, L, H)

tüëakam iti | guru-laghu-ragaëa-jagaëair guru-laghu-ragaëa-laghu-gurubhiç ca tüëaka-

cchandaù || 117 ||

ma ma ma ya ya
citrä näma cchandaç citraà ca trayo mä ya-kärau || 118 ||
(H-H-H, H- H- H, H-H- H, L- H- H, L- H-H)

citreti | yatra magaëa-trayaà yagaëa-dvayaà ca syät tac citrä-chandaù | citra-cchandaç ca tad

eva kathyate || 118 ||

ta bha ja ja ra
chando bhavet tabhajajai rayutair mådaìgakam || 119 ||
(H- H- L, H- L-L, L-H- L, L-H- L, H-L-H)

chando bhaved iti | tagaëa-bhagaëäbhyäà jagaëa-yugena ragaëena ca mådaìgaka-cchandaù

|| 119 ||

ra ra ta ya ya
candrakäntäbhidhä rau tyau ya-viräme svaräñöau || 120 ||
(H- L-H, H-L- H, H- H- L, L-H-H, L-H-H)
candreti | ragaëa-dvayena tagaëena yagaëa-yugalena ca candrakäntäbhidhä-chandaù |
saptabhir añöabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 120 ||

sa ja sa sa ya
bhavataù sajau sasa-yutau våñabhas tato yaù || 121 ||
(L- L-H, L-H- L, L-L-H, L-L-H, L-H-H)

bhavata iti | sagaëa-jagaëäbhyäà sagaëa-dvayena yagaëena ca våñabha-cchandaù || 121 ||

atha ñoòaçäkñaräñöiù, yathä –

gu la ra ja gu la ra ja
citrasaìgam éritaà samänikä-pada-dvayaà tu || 122 ||
(H,L,H-L- H, L-H- L, H, L,H- L-H, L-H- L)

ñoòaçäkñareti citreti | guru-laghu-ragaëa-jagaëä yatra dviù paöhitäs tac citrasaìga-cchandaù

|| 122 ||

ja ra la gu ja ra la gu
pramäëikä pada-dvayaà vadanti païcacämaram || 123 ||
(L- H-L,H- L-H, L, H, L-H-L, H- L-H, L, H)

pramäëiketi | jagaëa-ragaëa-laghu-guravo yatra dviù paöhyante tat païcacämara-cchando

dvitéyam || 123 ||
bha ra na na na gu
bhra-tri-nagaiù svarät kham åñabhagajavilasitam || 124 ||
( H- L- L, H- L- H, L- L- L, L- L-L,L-L-L,H)

gajaturagavilasitam ity anye |

bhra-tréti | bhagaëa-ragaëäbhyäà nagaëa-trikeëa guruëä ca åñabha-gajavilasita-cchandaù |

svarät saptama-varëät khaà yatir bhavati || 124 ||

bha sa ma ta na gu
bhät samatanagair añöa-cchede syäd iha cakitä || 125 ||
(H- L-L, L-L- H, H- H- H, H- H- L, L- L-L, H)

bhät seti | bhagaëa-sagaëa-magaëais tagaëa-nagaëa-gurubhiç ca cakitä-chandaù | añöabhis

tatra cchedo yatir ity arthaù || 125 ||

ma bha na ma na gu
mbhau no mnau go madanalalitä vedaiù ñaò-åtubhiù || 126 ||
(H- H- H, H- L-L, L-L-L,H- H-H, L- L- L, H)

mbhau na iti | magaëa-bhagaëa-nagaëair magaëa-nagaëa-gurubhiç ca madanalalitä-chandaù |

caturbhiù ñaòbhiù ñaòbhiç ca tatra yatir ity arthaù || 126 ||

na ja ra bha bha gu
najarabhabhena gena ca syän maëikalpalatä || 127 ||
(L-L-L, L- H- L, H-L-H, H- L-L,H- L-L,H)
najarabheti | nagaëa-jagaëa-ragaëair bhagaëa-dvayena guruëä ca maëikalpalatä-chandaù
|| 127 ||

ya ma na sa ra gu
yamau naù srau gaç cet pravaralalitaà näma våttam || 128 ||
(L- H- H, H- H- H, L- L-L,L-L-H, H-L- H, H)

yamau na iti| yagaëa-magaëa-nagaëaiù sagaëa-ragaëa-gurubhiç ca pravaralalita-cchandaù

|| 128 ||

na ja bha ja ra gu
najabhajaraiù sadä bhavati väëiné ga-yuktaiù || 129 ||
(L-L-L, L-H- L, H- L-L, L-H-L,H-L- H, H)

najabheti | nagaëa-jagaëäbhyäà bhagaëa-jagaëäbhyäà ragaëa-gurubhyäà ca väëiné-chandaù ||

129 ||

la
dvi-guëita-vasu-laghubhir acaladhåtir iha || 130 ||
(16 L)

dviguëeti | yatra ñoòaça-laghavaù syus tad acaladhåti-cchandaù || 130 ||

bha bha bha bha bha gu
païca-bhakära-kåtäçva-gatir yadi cäntya-guruù || 131 ||17
(H- L- L, H-L- L, H-L- L, H- L-L,H- L-L, H)

païceti | yatra païca-bhagaëä guruç ca syus tad açvagati-cchandaù || 131 ||

na ja bha ja ta gu
garuòarutaà najau bhajatagä yadä syus tadä || 132 ||
(L-L-L, L-H- L, H- L-L,L-H- L, H- H- L, H)

garuòeti | nagaëa-jagaëau bhagaëa-jagaëau tagaëa-gurü ca yatra syätäà tad garuòaruta-

cchandaù || 132 ||

saptäkñarätyañöiù, yathä –

ya ma na sa bha lagu
rasai rudraiç chinnä yamanasabhalä gaù çikhariëé || 133 ||
(L-H- H, H- H- H, L-L-L, L- L- H, H- L-L,L,H)

saptadaçäkñareti rasai rudrair iti | yagaëa-magaëa-nagaëaiù sagaëa-bhagaëäbhyäà laghu-

gurubhyäà ca çikhariëé-chandaù | ñaòbhir ekädaçabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 133 ||

17
The readings available are not satisfactory, therefore I edited the text according to the reading found in the
Chandomaïjaré: païca-bhakära-yutäçva-gatir yadi cäntya-guruù. The Vrindavan Research Institute edition reads:
païca-bhakära-kåtäçva-yatir yatir anta-guruù Commentary: yatra païca-bhagaëä guruç ca syus tad yati-cchandaù |
saptabhir yatiç ca. The Haridas Das edition reads: païca-bhakära-kåtäçvagatir yatir anta-guruù. Commentary: yatra
païca-bhagaëä guruç ca syus tad açvagati-cchandaù.
bha ra na bha na la gu
diì-muni-vaàçapatrapatitaà bharanabhanalagaiù || 134 ||
(H- L-L, H-L-H, L-L-L, H- L-L, L- L-L, L, H)

vaàçadalam ity anye |

diì-munéti | bhagaëa-ragaëa-nagaëa-bhagaëair nagaëa-laghu-gurubhiç ca vaàçapatrapatita-

cchandaù | daçabhiù saptabhiç ca tatra yatiù | diì-munéti lupta-vibhaktiko nirdeçaù || 134 ||

na ja bha ja ja la gu
yadi bhavato najau bhajajalä guru-nardaöakam || 135 ||
(L-L- L, L-H- L, H- L-L, L-H- L, L- H- L,L, H)

yadéti | nagaëa- jagaëa-bhagaëä jagaëa-dvayaà laghu-gurü ca yatra syus tan nardaöakam ity
anye || 135 ||

na ja bha ja ja la gu
haya åtu-sägarau yati-yutaà vada kokilakam ||136 ||
(L-L-L,L- H-L,H- L-L, L-H- L, L- H-L,L, H)

hayeti | saptabhiù ñaòbhiç caturbhiç ca yatiç cet tadä nardaöakam eva kokilakaà vada kathaya |
vanakokilakam ity anye || 136 ||

ja sa ja sa ya la gu
jasau jasayalä vasu-graha-yatiç ca påthvé guruù || 137 ||
(L-H- L, L-L-H, L-H- L, L- L-H, L- H-H, L, H)
jasäv iti | yatra jagaëa-sagaëau dviù paöhitau yagaëa-laghu-guravaç ca tataù syus tat påthvé-
chandaù | añöabhir navabhiç ca yatir ity arthaù || 137 ||

ma bha na ta ta gu gu
mandäkräntämbudhi-rasa-hayair mo bhanau tau ga-yugmam || 138 ||18
(H- H- H, H- L- L, L-L- L, H- H- L, H- H- L, H, H)

mandeti | yatra magaëa-bhagaëa-nagaëäs tagaëa-yugaà guru-yugaà ca syus tan mandäkräntä-

chandaù | caturbhiù ñaòbhiù saptabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 138 ||

ma bha na ra sa la gu
bhäräkräntä mabhanarasalä guruù çruti-ñaò-òhayaiù || 139 ||
(H- H- H, H- L- L, L-L-L,H- L-H, L-L-H, L, H)

bhäreti | magaëa-bhagaëa-nagaëai ragaëa-sagaëäbhyäà laghu-gurubhyäà ca bhäräkräntä-

chandaù | caturbhiù ñaòbhiù saptabhiç ca tatra yatiù || 139 ||

na sa ma ra sa la gu
nasamarasalä gaù ñaò-vedair hayair hariëé matä || 140 ||
(L-L-L, L-L-H, H- H- H, H- L-H, L-L-H, L, H)

nasameti | yatra nagaëa-sagaëa-magaëä ragaëa-sagaëa-laghu-guravaç ca bhavanti tad

dhariëé-chandaù | ñaòbhiç caturbhiù saptabhiç ca tatra yatiù || 140 ||

18
mandäkräntämbudhi-rasa-hayair mbhau natau täd ga-yugmam || 138 ||
ma bha na ma ya lagu
vedartv-açvair mabhanamayalä gaç cet tadä häriëé || 141 ||
(H- H- H, H- L- L, L-L- L,H- H- H, L-H- H,L,H)

vedeti | yatra magaëa-bhagaëa-nagaëa-magaëa-yagaëä laghu-gurü ca bhavanti caturbhiù

ñaòbhiù saptabhiç ca yatis tad dhäriëé-chandaù || 141 ||

na ja bha ja bha la gu
samadaviläsiné najabhajair bhlagair ina-çaraiù || 142 ||
(L-L-L, L-H-L,H- L-L, L- H- L, H-L-L, L, H)

samadeti | yatra nagaëa-jagaëa-bhagaëä jagaëa-bhagaëau laghu-gurü ca bhavanti dvä-

daçabhiù païcabhiç ca yatis tat samadaviläsiné-chandaù || 142 ||

sa sa ja bha ja gu gu
sasajä bhajagä gurur drutä bhuvi daçäçva-bhinnä || 143 ||
(L-L-H, L-L-H, L-H- L, H- L-L, L-H-L, H, H)

saseti | yatra sagaëa-dvayaà jagaëa-bhagaëa-jagaëä gurü caite bhavanti tad drutä-chandaù |

daçabhiù saptabhiç ca tatra yatiù || 143 ||

añöädaçäkñarä dhåtiù, yathä –

ma ta na ya ya ya
syäd bhütartv-açvaiù kusumitalatävellitä mtau nayau yau || 144 ||
(H- H- H, H- H- L, L-L-L,L-H-H,L-H- H, L-H- H)
añöädaçäkñareti syäd bhüteti | yatra magaëa-tagaëa-nagaëä yagaëäç ca trayaù syus tat
kusumitalatävellitä-chandaù | païcabhiù ñaòbhiù saptabhiç ca yatra vicchedaù syäd ity arthaù
|| 144 ||

na ja bha ja ra ra
najabhajaräs tu repha-sahitäù çivair hayair nandanam || 145 ||
(L-L-L, L-H- L, H-L- L, L-H- L, H- L-H, H- L-H)

najabheti | nagaëa-jagaëa-bhagaëä jagaëo ragaëa-dvayaà ca yadi bhavanty ekädaçabhiù

saptabhiç ca yatis tadä nandana-cchandaù || 145 ||

na na ra ra ra ra
iha nanara-catuñka-såñöaà tu näräcam äcakñate || 146 ||
(L-L-L, L-L-L, H-L- H, H- L- H, H-L-H, H-L-H)

iha naneti | nagaëa-yugalena ragaëa-catuñkeëa ca näräca-cchandaù || 146 ||

na na ra ra ra ra
daça-vasu-viratir nanau raiç caturbhir yutau cel latä || 147 ||
(L-L- L, L- L-L,H- L-H, H- L-H, H- L-H, H-L-H)

daçeti | daçabhir añöabhiç ca yati- kalpane näräca eva latä-chandaù ||147 ||

na na ra ra ra ra
try-adhika-daça-yatir nanau rau bhavetäà rarau tärakä || 148 ||
(L- L-L, L-L- L, H- L-H, H- L-H, H- L-H, H-L-H)

try-adhiketi | trayo-daçabhir yati-kalpane näräca eva tärakä-chanda ity arthaù || 148 ||

ma sa ja sa ta sa
maù so jaù satasä dineça åtubhiù çärdülalalitam || 149 ||
(H- H- H,L-L-H, L-H-L, L-L-H, H- H-L,L-L-H)

maù so ja iti | magaëa-sagaëa-jagaëäù sagaëa-tagaëa-sagaëäç ca yatra bhavanti dvä-daçabhiù

ñaòbhiç ca yatra viçrämas tac chärdülalalita-cchandaù || 149 ||

ma bha na ya ya ya
mbhau nyau yau ced yuga-muni-munibhiù syät tadä citralekhä || 150 ||
(H- H- H, H- L-L, L-L- L, L-H- H, L-H- H, L-H-H)

mbhau nyäv iti | yatra magaëa-bhagaëa-nagaëä yagaëa-trayaà ca bhavanti caturbhiù saptabhiù

saptabhiç ca yatis tac citralekhä-chandaù || 150 ||

ra sa ja ya bha ra
rsau jayau bhara-saàyutäv åtu-bäëäçvair harakåntanam || 151 ||
(H- L-H, L-L- H, L-H-L, L-H-H, H- L-L,H- L-H)

rsau jeti | yatra ragaëa-sagaëau jagaëa-yagaëau bhagaëa-ragaëau ca syätäà ñaòbhiù païcabhiù

saptabhiç ca yatis tad dharakåntana-cchandaù || 151 ||
üna-viàçaty-akñarätidhåtiù, yathä –

ya ma na sa ra ra gu
rasartv-açvair ymau nsau rara-guru-yutau meghavisphürjitä syät || 152 ||
(L-H- H, H- H- H, L-L- L, L- L-H, H- L- H, H- L-H, H)

üna-viàçaty-akñareti rasartveti | yagaëa-magaëau nagaëa-sagaëau ragaëa-dvayaà guruç caite

yatra syuù ñaòbhiù saptabhiç ca yatis tan meghavisphürjitä-chandaù || 152 ||

ya ma na sa ta ta gu
bhavet saiva cchäyä ta-yuga-ga-yutä syäd dvä-daçänte yadä || 153 ||
(L- H- H, H- H-H,L- L-L, L- L-H, H- H- L, H-H- L, H)

bhaved iti | yatra yagaëa-magaëau nagaëa-sagaëau tagaëa-dvayaà guruç caite syus tac chäyä-
chanda ity arthaù || 153 ||

ma sa ja sa ta ta gu
süryäçvair yadi maù sajau satatagäù çärdülavikréòitam || 154 ||
(H- H-H, L-L- H, L-H- L,L-L-H, H-H-L,H-H-L,H)

süryeti | yatra magaëa-sagaëau jagaëa-sagaëau tagaëa-dvayaà guruç caite syur dvä-daçabhiù

saptabhiç ca yatis tac chärdülavikréòita-cchandaù || 154 ||

ma ra bha na ya na gu
mrau bhnau yo no guruç cet svara-muni-karaëair äha surasäm || 155 ||
(H- H- H, H- L-H, H- L-L, L-L- L, L-H- H, L- L-L, H)
mrau mnäv iti | yatra magaëa-ragaëau bhagaëa-nagaëau yagaëa-nagaëa-guravaç caite
bhavanti saptabhiù saptabhiù païcabhiç ca yatis tat surasä-chandaù || 155 ||

ma gu gu na na ta ta gu gu
mo gau nau tau gau çara-haya-turagaiù phulladäma prasiddham || 156 ||
(H- H- H, H, H, L-L- L, L-L-L, H- H- L, H-H- L, H, H)

mo gäv iti | magaëo guru-dvayaà nagaëa-dvayaà tagaëa-dvayaà punar guru-dvayaà ca yatra

syät païcabhiù saptabhiù saptabhiç ca yatis tat phulladäma-cchandaù || 156 ||

ra bha ja ta ta ta gu
rbhau jatau tas ta-gurukau yadä dig-graha-ccheda-bhäg vallaké || 157 ||
(H- L-H, H- L- L, L-H- L, H- H- L, H- H- L, H- H-L,H)

rbhau jeti | ragaëa-bhagaëa-jagaëäs tagaëa-trayaà guruç ca yatra bhavanti daçabhir navabhiç

ca yatis tad vallaké-chandaù || 157 ||

viàçaty-akñarä kåtiù, yathä –

ma ra bha na ya bha la gu
jïeyä saptäçva-ñaòbhir marabhanayabhalä gaç cet suvadanä || 158 ||
(H- H- H, H-L- H, H- L-L, L- L-L, L-H- H, H- L-L,L,H)
viàçaty-akñareti jïeyeti | yatra magaëa-ragaëa-bhagaëa-nagaëa-yagaëa-bhagaëä laghu-gurü ca
bhavanti tat suvadanä-chandaù | saptabhiù saptabhiù ñaòbhiç ca tatra yatir ity arthaù || 158 ||

sa ja ja bha ra sa la gu
sajajä bharau salagä yadä gaditä tadä kila gétikä || 159 ||
(L-L-H, L- H- L,L-H- L, H-L-L,H- L-H, L-L-H,L,H)

sajajä iti | sagaëo jagaëa-dvayaà bhagaëa-ragaëau sagaëa-laghu-guravaç caite yatra bhavanti

tad gétikä-chandaù || 159 ||

ra ja ra ja ra ja gu la
tré rajau galau bhaved ihedåçena lakñaëena våtta-näma || 160 ||
(H-L-H, L-H- L, H-L- H,L-H-L, H-L-H, L- H-L, H,L)

tré rajäv iti | yatra ragaëa-jagaëau trir uktau guru-laghü ca syätäà tad våtta-cchandaù || 160 ||

ya ma na na ta ta gu gu
rasäçväçvaiù çobhä yamananatatagä gaç ca vidbhir niruktä || 161 ||
(L-H-H, H- H-H, L-L-L, L-L-L,H- H- L, H-H- L, H, H)

rasäçveti | yatra yagaëa-magaëau nagaëa-dvayaà tagaëa-dvayaà guru-dvayaà caite bhavanti

ñaòbhiù saptabhiù saptabhiç ca yatiù syät tac chobhä-chandaù || 161 ||

eka-viàçaty-akñarä prakåtiù, yathä –

ma ra bha na ya ya ya
mrabhnair yänäà trayeëa tri-muni-yati-yutä kértitä sragdhareyam || 162 || 19
(H- H- H, H- L-H,H- L- L, L- L-L,L-H- H,L-H- H, L- H-H)

eka-viàçaty-akñareti mrabhnair iti | magaëa-ragaëa-bhagaëa-nagaëais tribhir yagaëaiç ca

sragdharä-chandaù | tatra saptaka-trayeëa yatiù syät || 162 ||

na ja bha ja ja ja ra
najabhajajä jarau yadi tadä gaditä sarasé kavéçvaraiù || 163 ||
(L-L-L, L-H- L, H- L-L,L-H- L,L-H- L,L-H- L,H-L-H)

siddhir iti sindhukam iti ca kvacit |

najabheti | nagaëa-jagaëa-bhagaëäs trayo jagaëä ragaëaç ca yatra syus tat sarasé-chandaù

|| 163 ||

dvä-viàçaty-akñaräkåtiù, yathä –

ma ma gu gu na na na na gu gu
mau gau näç catväro go go vasu-bhuvana-yatir iha bhavati haàsé || 164 ||
(H- H- H, H-H-H, H, H, L-L- L, L-L- L, L-L-L, L-L-L, H, H)

dvä-viàçaty-akñareti mau gäv iti | yatra magaëa-dvayaà guru-dvayaà nagaëa-catuñöayaà

punar guru-dvayaà ca syäd añöabhiç caturdaçabhiç ca yatis tad dhaàsé-chandaù || 164 ||

19
mrabhnair yänäà trayeëa tri-muni-yati-yutä sragdharä kértiteyam
bha ra na ra na ra na gu
bhrau naranä ranäv atha gurur dig-arka-viramaà hi bhadrakam idam || 165 || 20
(H- L-L,H- L-H,L- L- L, H- L- H,L- L-L,H- L- H, L- L- L, H)

bhrau neti | yatra bhagaëas tato ragaëa-nagaëau triù paöhitau guruç caikas tad bhadraka-
cchandaù | daçabhir dvä-daçabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 165 ||

bha bha bha bha bha bha bha gu

sapta-bhakära-yug eka-gurur gaditeyam udäratarä madirä || 166 ||
(H-L- L, H-L- L, H-L- L, H- L-L, H-L-L, H- L-L,H- L-L, H)

saptameti | saptabhir bhagaëair guruëä ca madirä-chandaù || 166 ||

sa ja ta sa sa ra ra gu
sajatäù sasau rarau gaù phaëi-turaìga-hayaiù syän mahäsragdharäkhyä || 167 ||
(L-L-H, L-H- L, H- H- L, L- L-H, L- L-H, H- L-H, H- L- H, H)

sajatä iti | sagaëa-jagaëa-tagaëair sagaëa-dvayena ragaëa-dvayena guruëä ca

mahäsragdharä-chandaù | añöabhiù saptabhiù saptabhiç ca tatra yatir ity arthaù || 167 ||

ma sa ra sa ta ja na gu
lälityaà bhujagendreëa bhäñitam etac cen masarastajanagavaù || 168 ||
(H-H-H, L-L-H, H-L- H,L-L-H, H- H- L, L-H-L, L-L-L, H)

lälityam iti | magaëa-sagaëa-ragaëa-sagaëäs tagaëa-jagaëa-nagaëa-guravaç ca yadi bhavanti

tal lälitya-cchandaù || 168 ||
20
bhranaranä ranäv atha gurur dig-arka-viramaà hi bhadrakam idam
trayo-viàçaty-akñarä vikåtiù, yathä –

na ja bha ja bha ja bha la gu

najabhajabhä jabhau laghu-gurü budhair nigaditeyam adritanayä || 169 ||
(L-L-L, L-H- L, H- L- L, L-H- L, H- L-L,L-H-L, H- L-L, L,H)

trayo-viàçaty-akñareti najeti | yatra nagaëa-jagaëa-bhagaëa-jagaëa-bhagaëä jagaëa-bhagaëau

laghu-gurü ca bhavanti tad adritanayä-chandaù || 169 ||

na ja bha ja bha ja bha la gu

yadi ha najau bhajau bhjabhalagäs tadäçvalalitaà harärka-yati-yuk || 170 ||
(L-L-L, L-H- L, H- L- L, L-H- L, H- L-L,L-H- L, H-L- L, L, H)

yadi heti | nagaëa-jagaëa-bhagaëä jagaëa-bhagaëa-jagaëä bhagaëa-laghu-guravaç ca yatra

syus tad açvalalita-cchandaù | ekädaçabhir dvä-daçabhiç ca yatir ity arthaù || 170 ||

ma ma ta na na na na la gu
mattäkréòaà mau tnau nau nlau giti bhavati vasu-çara-daça-yati-yutam || 171 ||
(H- H- H, H- H- H, H- H- L, L- L-L, L- L-L, L-L- L, L- L-L, L, H)

matteti | yatra magaëa-dvayaà tagaëo nagaëa-catuñöayaà laghur guruç ca bhavati tan

mattäkréòa-cchandaù | añöabhiù païcabhir daçabhiç ca tasmin yatir ity arthaù || 171 ||

catur-viàçaty-akñarä saàskåtiù, yathä –

bha ta na sa bha bha na ya
bhüta-munénair yatir iha bhatanäù sbhau bhanayäç ca yadi bhavati tanvé || 172 ||
(H- L- L, H-H- L, L-L-L, L-L-H, H- L-L, H- L- L, L- L- L,L- H-H)

catur-viàçaty-akñareti bhüta-munéti | yatra bhagaëa-tagaëa-nagaëäù sagaëo bhagaëa-dvayaà

nagaëa-yagaëau caite bhavanti païcabhiù saptabhir dvä-daçabhiç ca yatiù syät tat tanvé-
chandaù || 172 ||

païca-viàçaty-akñaräbhikåtiù, yathä –

bha ma sa bha na na na na gu
krauïcapadä bhmau sbhau nananä ngäv iñu-çara-vasu-muni-viratir iha bhavet || 173 ||
(H- L- L, H- H- H, L-L-H, H-L-L, L-L- L, L -L-L, L-L-L, L-L- L, H)

païca-viàçaty-akñareti krauïceti | yatra bhagaëa-magaëau sagaëa-bhagaëau catväro nagaëä

guruç caite syuù païcabhiù païcabhir añöabhiù saptabhiç ca yatis tat krauïcapadä-chandaù
|| 173 ||

ñaò-viàçaty-akñarotkåtiù, yathä –

ma ma ta na na na ra sa la gu
vasv-éçäçvaiç chedopetaà mamatanana-yuga-rasalagair bhujaìgavijåmbhitam || 174 ||
(H-H-H, H- H- H,H-H- L, L-L-L, L- L-L, L-L-L, H- L- H, L- L-H, L, H)

ñaò-viàçaty-akñareti vasv-éçeti | yatra magaëa-dvayaà tagaëo nagaëa-trayaà ragaëa-sagaëau

laghu-gurü caite bhavanti tad bhujaìgavijåmbhita-cchandaù | añöabhir ekädaçabhiù saptabhiç
ca tatra yatiù || 174 ||
ma na na na na na na sa gu gu
mo näù ñaö-sagug iti yadi nava-rasa-rasa-çara-yati-yutam apavähäkhyam || 175 ||
(H- H- H, L-L-L, L- L-L, L-L- L, L-L-L, L-L- L, L- L-L, L- L-H, H, H)

etäni païca-saptaty-adhika-çata-cchandäàsi |

mo nä iti | yatra magaëo nagaëa-ñaökaà sagaëo guru-yugmaà ca bhavati tad apaväha-

cchandaù | navabhiù ñaòbhiù ñaòbhiù païcabhiç ca tatra yatiù || 175 ||

atha daëòakäù –

na na ra ra ra ra ra ra ra
yadi ha na-yugalaà tataù sapta-rephäs tadä caëòavåñöiprapäto bhaved daëòakaù || 176 ||
(L-L- L, L- L-L, H- L-H, H-L- H, H- L-H, H- L- H, H-L-H,H- L-H, H-L-H)

atha daëòakä vyäkhyäyante yadi heti | nagaëa-dvayena ragaëa-saptakena ca caëòavåñöiprapäto

näma daëòakaù || 176 ||

na na ra ra ra ra ra ra ra ra
praticaraëa-vivåddha-rephäù syur arëärëava-vyäla-jémüta-léläkaroddäma-çaìkhädayaù
(L-L-L, L-L- L,H- L- H, H- L- H, H- L-H, H-L- H,H-L-H,H-L-H, H-L- H, H- L-H)
|| 177-183 ||

praticaraëeti | na-dvaya-repha-saptakänantaram ekaika-repha-våddhau satyäà kramäd arëädi-

nämänaù sapta-daëòakä bhavantéty arthaù | ädi-padät païca-daçabhé rephair ambujo näma
daëòakaù | ekona-sahasräkñaro yävat pädo bhavet tävad yatheñöaà kalpitäbhidhänä daëòakä
bhavanti   | abhidhäna-kalpanä ceyam – äräma-saìgräma-suräma-vaikuëöha-sotkaëöha-sära-
käsärety-ädyäù | yad uktam ‘ekona-sahasräkñara-paryantä daëòakäìghrayaù proktäù | varëa-
trika-gaëa-våddhyä na-dvitayädyä mahä-matibhiù’ iti || 177-183 ||
na na ya ya ya ya ya ya ya
pracitaka-samabhidho dhéra-dhébhiù småto daëòako na-dvayäd uttaraiù saptabhir yaiù
(L-L-L, L- L-L, L-H- H, L- H- H, L-H- H, L-H- H, L-H- H, L-H- H, L-H- H)
|| 184 ||

nagaëa-dvayena yagaëa-saptakena ca pracitakäkhyo daëòaka ity arthaù || 184 ||

gu la …
yatra dåçyate guroù paro laghuù kramät sa kathyate budhair açokapuñpamaïjaréti || 185 ||

evaà niyata-varëa-pädän daëòakän uktväthäniyata-varëa-pädäàs tän äha – yatra dåçyata ity-

ädibhiù | krameëa guru-laghvor yädåcchike niveçe’çokapuñpamaïjaré näma daëòaka ity arthaù
|| 185 ||

sa sa sa sa sa sa sa sa sa
sagaëaù sakalaù khalu yatra bhavet tam iha pravadanti budhäù kusumastavakam || 186 ||

sagaëa iti | aniyataiù sagaëaiù kusumastavaka-nämako daëòaka ity arthaù || 186 ||

ra ra ra ra ra ra ra ra ra
yatra rephaù paraà svecchayä gumphitaù saàsmåto daëòako mattamätaìgaléläkaraù
|| 187 ||

yatra repha iti | aniyatai ragaëair mattamätaìgaléläkaro näma daëòaka ity arthaù || 187 ||
la gu …
laghur gurur nijecchayä yadä niveçyate tadaiña daëòako bhavaty anaìgaçekharaù || 188 ||
iti trayo-daça daëòakäù |

laghur iti | laghu-gurvoù kramäd aicchike niveçe saty anaìgaçekharäkhyo daëòaka ity arthaù
|| 188 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubhe bhäñye sama-våtta-vyäkhyäne dvitéya-prabhä

|

itthaà cäñöäçéty-adhika-çata-saàkhyänémäni || 189 ||

iti cchandaù-kaustubhe varëa-cchandasi sama-våtte dvitéyä prabhä |

tåtéyä prabhä – ardha-sama-våtta-cchandäàsi

athärdha-samam udähriyate –

sa sa sa la gu bha bha bha gu gu

viñame yadi sau salagä dale bhau yuji bhäd guru-käv upacitram || 1 ||
(L-L-H, L-L- H, L-L-H, L,H) (H- L-L, H- L-L, H-L-L, H, H)

dviù päöhät padya-pürtiù |

athärdha-sama-våttäni krama-präptäni vaktum ärabhate’thärdha-samam iti | viñame yadéti |

viñame prathame päde yadi sagaëa-trayaà laghu-gurü caite bhavanti yuji dvitéye päde
bhagaëa-trayaà guru-dvayaà ca syäd iti dale pürvärdhe lakñaëam | etad eva parärdhe’pi
bhaved ardha-sama-våtta-prastävät | ata uktaà dviù päöhät padya-pürtir iti | evaà sarvatra
jïeyam | tadopacitraà näma cchandaù |

la labha bha gu gu bha bha bha gu gu

viñame prathamäkñara-hénaà dodhakam eva hi vegavaté syät || 2 ||
(L,L,H- L- L, H- L-L, H, H) (H-L-L, H- L- L, H-L-L,H, H)

viñama iti | viñame prathame tåtéye ca päde laghu-dvayaà bhagaëa-dvayaà guru-dvayaà ca

bhavanti dvitéye caturthe ca bhagaëa-trayaà guru-dvayaà ca syät tadä vegavaté-chandaù || 2 ||

lalabha bha ra na bha bha ra

ayuji prathamena vivarjitäd drutavilambitato hariëaplutä || 3 ||
(L,L,H-L- L, H-L- L,H-L-H) (L-L-L, H- L-L, H- L-L,H-L-H)

ayujéti | ayuji prathame tåtéye ca laghu-dvayaà bhagaëa-dvayaà ragaëaç ca syäd dvitéye

caturthe ca nagaëo bhagaëa-dvayaà ragaëaç ca syät tarhi hariëaplutä-chandaù || 3 ||

sa sa ja gu gu sa bha ra ya
viñame sasajä gagau same cet sabharäd yaù kila mälabhäriëé syät || 4 ||
(L-L-H, L-L-H, L-H- L, H, H) ( L-L-H, H- L-L, H-L-H, L-H- H)

viñame saseti | prathama-tåtéyayoù sagaëa-dvayaà jagaëo guru-dvayaà ca syäd dvitéya-

turyayos tu sagaëa-bhagaëau ragaëa-yagaëau ca syätäà tarhi mälabhäriëé-chandaù || 4 ||

bha bha bha gu gu na ja ja ya

bha-trayam oja-gataà gurukau ced yuji ca najau jya-yutau drutamadhyä || 5 ||
(H- L- L, H- L- L, H- L-L, H, H) (L-L-L, L-H- L, L-H- L, L-H-H)
bhatrayam iti | bhagaëa-trayaà guru-yugalaà ca yady oja-gataà prathama-tåtéya-päda-gataà
syäd yuji dvitéye caturthe ca päde nagaëo jagaëa-dvayaà yagaëaç ca bhavet tadä drutamadhyä-
chandaù || 5 ||

ta ja ra gu ma sa ja gu gu
oje ta-parau jarau guruç cen msau jgau gbhadraviräò bhaved anoje || 6 ||
(H-H-L,L-H- L,H- L-H, H) (H- H- H, L- L-H, L- H- L,H,H)

ojeti | oje prathame tåtéye ca päde tagaëa-jagaëa-ragaëa-guravaù syur anoje dvitéye caturthe
ca magaëa-sagaëau jagaëo gurü ca syätäà tadä bhadraviräö-chandaù || 6 ||

sa ja sa gu bha ra na gu gu
viñame sajau saguru-yuktau ketumaté same bharanagäd guù || 7 ||
(L-L-H, L-H- L, L-L- H, H) (H-L-L,H- L-H, L- L-L, H, H)

viñame sajäv iti | prathama-tåtéyayoù sagaëa-jagaëau sagaëa-gurü ca syätäà dvitéya-

caturthayos tu bhagaëa-ragaëa-nagaëä guru-yugmaà ca syus tadä ketumaté-chandaù || 7 ||

ta ta ja gugu ja ta ja gu gu
äkhyänaké tau ja-gurü ga oje jatäv anoje ja-gurü guruç cet || 8 ||
(H-H- L, H- H- L, L-H- L,H,H)(L-H-L,H-H- L,L-H- L, H, H)

äkhyänakéti | prathama-tåtéyayos tagaëa-dvayaà jagaëo guru-dvayaà ca syäd dvitéya-

caturthayos tu jagaëas tagaëo jagaëo guru-dvayaà ca bhavati tadäkhyänaké-chandaù || 8 ||
ja ta ja gu gu ta ta ja gu gu
jatau jagau go viñame same syät tau jgau ga eñä viparéta-pürvä || 9 ||
(L-H- L, H- H- L, L-H- L, H, H) (H- H- L,H-H-L,L-H-L,H, H)

jatäv iti | prathama-tåtéyayor jagaëa-tagaëau jagaëo gurü caite bhavanti dvitéya-caturthayos tu

tagaëa-yugalaà jagaëo guru-dvayaà ca syät tadä viparétäkhyänaké-chandaù || 9 ||

na na ra la gu na ja ja ra
ayuji nanaralä guruù same yad aparavaktram idaà najau jarau || 10 ||
(L-L-L,L-L-L,H-L-H, L, H) (L- L-L, L-H- L, L- H- L, H-L-H)

ayujéti | prathame tåtéye ca nagaëa-dvayaà ragaëo laghur guruç ca bhavati dvitéye caturthe ca
nagaëo jagaëa-dvayaà ragaëaç ca syät tarhy aparavaktra-cchandaù || 10 ||

na na ra ya na ja ja ra gu
ayuji na-yuga-rephato ya-käro yuji tu najau jaragäç ca puñpitägrä || 11 ||
(L-L-L,L-L-L, H-L-H, L- H-H)(L-L-L, L-H- L, L-H- L, H-L-H, H)

ayuji nayugeti | prathame tåtéye ca dvau nagaëau ragaëa-yagaëau ca bhavetäà dvitéye caturthe
ca nagaëo jagaëa-dvayaà ragaëo guruç ca tadä puñpitägrä-chandaù || 11 ||

sa sa ja gu sa bha ra la gu
ayujor yadi sau jagau yujoù sabharä lgau yadi sundaré matä || 12 ||
(L-L-H, L-L- H, L-H- L, H) (L-L-H, H- L-L, H-L-H, L, H)
ayujor iti | yadi prathama-tåtéyayoù sagaëa-dvayaà jagaëo guruç ca syäd dvitéya-caturthayos tu
sagaëa-bhagaëa-ragaëä laghu-gurü ca bhaveyus tadä sundaré-chandaù || 12 ||

ra ja ra ja ja ra ja ra gu
syäd ayugmake rajau rajau same tu jarau jarau gurur yavät parä matéyam || 13 ||
(H- L- H, L-H- L, H- L-H, L-H- L)(L-H- L, H- L-H, L-H- L, H- L-H,H)

iti trayo-daçärdha-samäni |

iti cchandaù-kaustubhe varëa-cchandasy ardha-sama-våtte tåtéyä prabhä |

syäd iti | ayugmake prathame tåtéye ca päde ragaëa-jagaëau dviù paöhitau syätäà same dvitéye
caturthe ca jagaëa-ragaëau dvir uktau guruç caikas tadä yavamaté-chandaù || 13 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye’rdha-sama-våtta-vyäkhyäne tåtéyä

prabhä |

caturthé prabhä – viñama-våtta-cchandäàsi

atha viñamam udähriyate –

sa ja sa la na sa ja gu
prathame sajau yadi salau ca nasaja-gurukäëy ataù paraà |
(L- L- H, L- H- L, L- L-H, L) (L-L-L, L-L- H, L- H- L, H)

bha na bha gu sa ja sa ja gu
yady atha bhanabhagäù syur atho sajasä jagau ca bhavatéyam udgatä || 1 ||
(H- L- L, L- L- L, H- L- L, H)(L-L-H, L-H- L, L-L-H, L- H- L, H)

bha na ja la gu
yady atha bhanajalagäù syur atho - iti tåtéye kvacit |
(H- L- L, L- L-L, L-H- L, L, H)
atha krama-präptäni viñama-våttäni vaktum ärabhate’tha viñamam iti | viñama-våttäni khalu
tri-vidhäni bhavanty udgatä-padacatürdhvopasthitapracupita-bhedät | teñüdgatä-bhedän äha –
prathame seti | yasya prathame päde sagaëa-jagaëau sagaëa-laghü ca syätäm ataù prathamät
paraà dvitéye päde nagaëa-sagaëau jagaëa-gurü ca syätäm atha dvitéyänantaraà tåtéye päde
bhagaëa-nagaëau bhagaëa-gurü syätäm atho tåtéyänantaraà caturthe päde sagaëa-jagaëau
dviù paöhitau guruç caikas tad udgatä-chandaù || 1 ||

sa ja sa la na sa ja gu
trayam udgatä-sadåñam eva padam iha tåtéyam anyathä |
(L-L- H, L-H-L, L-L- H, L)(L-L- L, L- L-H,L-H- L, H)

ra na bha gu sa ja sa ja gu
jäyate ranabhagair grathitaà kathayanti saurabhakam etad édåçam || 2 ||
(H-L-H,L-L-L, H- L-L, H) (L-L-H, L-H-L, L- L- H, L-H-L, H)

trayam iti | yatra trayaà prathama-dvitéya-caturthätmakaà päda-trayam udgatä-vad eva syät

tåtéyaà padaà ranabhagair grathitaà sad anyathä jäyate tåtéya-päde ragaëa-nagaëau bhagaëa-
gurü ca syätäm ity arthas tat saurabhaka-cchandaù || 2 ||

sa ja sa la na sa ja gu
nayugaà sa-kära-yugalaà ca bhavati caraëaà tåtéyakam |
(L-L- H, L-H-L, L-L- H, L)(L-L- L, L- L-H, L-H-L, H)

na na sa sa sa ja sa ja gu
tad uditam uru-matibhir lalitaà yadi çeñam asya sakalaà yathodgatä || 3 ||
(L- L-L, L- L- L, L- L- H, L-L-H) (L-L-H, L- H- L, L-L-H, L- H- L,H)

ity udgatä-bhedäù |
na-yugam iti | yatra tåtéye päde nagaëa-dvayaà sagaëa-dvayaà ca syäd avaçiñöaà päda-trayam
udgateva bhavet tad uru-matibhir budhair lalita-cchandaù proktam ity arthaù || 3 ||

ity udgatä-prakaraëaà vyäkhyätam |

ädyaù pädo’ñöabhir varëais (8 syllables)

tato’nye catur-akñaraiù kramäd våddhäù | (12 syllables)

pädä yasya dvitéyädyäù ñaö-païcäçad varëä yatra (16 syllables)

tad iha vibudha-janair uktaà padacaturürdhvaà näma våttam || 121 || (20 syllables)

atha padacaturürdhva-cchando darçayaty ädya iti | yasyädyaù pädo varëair añöabhir bhavati
tata ädyäd anye dvitéyädayas trayaù pädäç caturbhir varëaiù kramäd våddhä bhavanti tat ñaö-
païcäçad varëätmakaà padacaturürdhva-cchandaù syäd ity arthaù | etad uktaà bhavati – yasya
prathame päde’ñöa-varëä dvitéye dvä-daça-varëäs tåtéye ñoòaça-varëäç caturthe viàçati-
varëäs tat padacaturürdhvam iti | padäni yadä krameëa vyutkrameëa vä catur-ürdhväni catur-
varëa-våddhäni yasya tad iti vigrahaù | atra varëäs tu guru-laghu-rüpäs tila-taëòula-vad
vimiçritä bodhyäù || 1 || çré-çré-rädhä-kåñëäbhyäà namaù | çré-çré-rädhä-kåñëäbhyäà namaù |

äpéòa idam eväntyau varëau ced gäv athädinä || 2 ||

atha tad-bhedänäà lakñya-nirapekñäëi lakñaëäny äha – äpéòa iti | idam eva padacaturürdhvam
äpéòaù syät ced yady antyau varëau gau gurü syätäm iti | ayam arthaù – pürvokte
padacaturürdhve chandasi cet pratipädasya antya-varëa-dvayaà guru syäd anye sarve varëä
laghavaù syus tarhi tad eva äpéòa-cchandaù | yathä – viharati harir uccair vraja-vipinam
anurasika-räjaù | ya udita-vara-surabhim abhikalitam äìgaà viracayati bahu-vidha-kusuma-
caya-mayam iha péòam || 2 ||

21
The verses here are enumerated according to topic.
kramät pädena cet pädä dvitéyädyäs trayas tadä |

kalikä lavalé proktämåtadhärä ca süribhiù || 3-5 ||

lakñya-catuñöayam ühyam iti padacaturürdhva-bhedäù |

atha ced añöa-varëa-vapur äpéòasya prathamaç caraëo dvitéya-tåtéya-caturtheñu caraëeñu

krameëa syät tarhi kalikä-lavaly-amåtadhäräkhyäni kramät tréëi cchandäàsi bhavantéty arthaù |
ayam atra niñkarñaù – yady äpéòasya prathama-dvitéyau caraëau mitho viparyastau syätäà
tåtéya-caturthau tu yathävasthitau tarhi kalikä-chandaù | iyaà maïjaréty apare | yathä – vraja-
vipinam adhivasati subhrü racita-kusuma-veçä | murahara sulalita-mukha-rucir atikäntis tvayi
pariëihita-matir upadhåta-kamala-kalikäsau || 3 ||

atha yady äpéòasya prathamaç caraëas tåtéye sthäne bhavaty anyat sarvaà yathävasthitaà tarhi
lavalé-chandaù | ayam atra kramaù prathamo dvä-daça-varëo dvitéyaù ñoòaça-varëas
tåtéyo’ñöa-varëaç caturthas tu viàçati-varëa iti | yathä – hari-caraëa-kamala-madhu-mattä tad-
amala-madhura-guëa-gaëa-guëana-çélä | viraha-vidhura-cetä nivasati bhuvanam adhi ruci-
tulita-vara-lavalé sä 22|| 4 ||

atha yady äpéòasya prathamaç caraëaç caturtha-sthäne bhavaty anyat sarvaà pürva-vat tarhy
amåtadhärä-chandaù | ayam atra kramaù prathamo dvä-daça-varëo dvitéyaù ñoòaça-varëas
tåtéyo viàçati-varëaç caturthas tv añöa-varëa iti | yathä – sulalita-tanu-rucir atiçétä madana-
mada-mudita-hådaya-nayana-padmä priya-sakhi mama manasi nivasati vara-vadana-candrä
satatam amåtadhärä || 5 ||

ma sa ja bha gu gu
msau jbhau gau prathamäìghrir ékñyate khalu yasmiàs
(H- H- H, L- L- H, L- H- L, H- L- L, H, H)

sa na ja ra gu
tritayaà sanajaragäs tathä nanau saù |
(L-L-H, L-L-L, L-H- L, H- L- H, H)

22
adhiruci sutuli tava lavalé sä (?)
na na sa
atha nanana-yuta-jayaà |
(L-L-L, L-L- L, L-L-H)

na na na ja ya
pracupitam idam uditam upasthita-pürvam || 1 ||
(L- L-L, L- L-L, L- L-L, L- H- L, L- H-H)

athopasthitapracupita-cchando darçayati msau jbhäv iti | yasmiàç chandasi msau jbhau gurü
ceti prathamäìghrir ékñyate tritayaà dvitéyädyam aìghri-trayaà sanajaragä iti nanau sa iti
nanana-yuta-jayaà ceti kramät syät tad upasthitapracupita-cchandaù | yatra magaëa-sagaëau
jagaëa-bhagaëau gurü ceti prathama-pädaù sagaëa-nagaëa-jagaëa-ragaëa-gurava iti dvitéyo
nagaëa-dvayaà sagaëaç ceti tåtéyo nagaëa-trayaà jagaëa-yagaëau ceti caturthaù syät tad ity
arthaù || 1 ||

vardhamänaà tåtéyaç cen nanasair nanasair iha || 2 ||

atha tad-bhedän äha – vardhamänam iti | iha pürva-cchandasi tåtéyaù pädaç ced dviù paöhitair
nana-sagaëaiù kalpyeta tarhi tad eva vardhamäna-cchandaù | yathä – govinde yadi te manas
tadätipavitraà prathitaà sapadi yaço’tra vardhamänam | yam iha nigama-cayato nikhila-
vibudha-nivahäù parama-puruñam anunigadanti bhajante || 2 ||

tajarais tu çuddhaviräòärñabhaà prathame yatiù || 3 ||

lakñya-yugmam ühyam | ity upasthitapracupita-bhedäù |

yadi tatraiva pürva-cchandasi tagaëa-jagaëa-ragaëais tåtéyaù kalpyate tadä tad eva

çuddhaviräòärñabha-cchandaù | ubhayatra prathame päde yatir virämaù syät | yathä –
viçvamin vasatéha yaù prabhur mahanéyo yam imaà bahu-matam ärñabhaà vadanti | taà
çuddha-viräö paraà priyaà vimala-matibhir anugatam äçu bhajadhvam || 3 ||
anayor udäharaëaà grantha-gaurava-bhayän mayä na kåtam ity äha lakñyeti | ity
upasthitapracupita-prakaraëaà vyäkhyätam | çré-rädhä-dämodaräya namaù | çré-rädhä-
kåñëäbhyäà namaù |

(8 syllables) (10 syllables)

viñamäkñara-pädaà vä pädair asamaà daça dharma-vat |

(7 syllables) (9 syllables)
yac chando noktam atra gätheti tat süribhiù proktam || 1 ||

iti dvä-daça-viñamäëi |

iti cchandaù-kaustubhe varëa-cchandasi viñama-våtte caturthé prabhä |

atha gäthäm äha – viñameti | viñamäëy akñaräëi yeñu tädåçäù pädä yasmiàs tad viñamäkñara-
pädaà chando gäthä syät | yathä sütram evaitad añöa-daça-sapta-naväkñara-pädaà tathä
pädair asamaà visadåçaà tri-païca-ñaò-ädi-pädam ity arthaù | tat idaà svayam eva darçayati –
daça dharma-vad iti | ‘daça dharmaà na jänanti dhåtaräñöra nibodha tän | mattaù pramatta
unmattaù çräntaù kruddho bubhukñitaù | tvaramäëaç ca bhéruç ca lubdhaù kämé ca te daça’ iti
bhärate | atra pada-trayätmakaà päda-ñaökätmakaà vä gäthä-chandaù | anyad ühyam | aparaà
ca yad atra çästre chando noktaà tat sarvaà gätheti süribhir budhaiù proktaà bodhyam | yady
api çeña-cchandasäà gäthety ekaiva saàjïä kåtä tathäpi cchandaç-cüòämaëy-ädi-granthäd
dohaka-prakérëakädi-saàjïä boddhavyäù | grantha-gaurava-bhayät tä na vivåtäù |

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye viñama-våtta-vyäkhyäne caturthé

prabhä || 4 ||
païcamé prabhä – vaktra-näma-cchando vipulä-näma-
cchandaç ca

vaktra-lakñaëaà –

gu ma ya gu gu ma ya gu
vaktraà nädyän nasau syätäm abdher yo’nuñöubhiù khyätam || 1 ||
(H, H- H- H, L-H- H, H) (H, H- H- H, L-H- H, H)

idänéà vaktra-prakaraëaà vaktuà prärabhate vaktram iti | anuñöubhy añöäkñaräyäà jätau

pädasyädyät prathamäd akñarät parau nasau nagaëa-sagaëau na syätäm anye mädayaù ñaò-
gaëä yatheñöaà syuù | tathäbdheç caturthäd akñarät paro yagaëaù syäd evaà caturbhiù pädair
vaktra-cchandaù khyätaà prasiddham | anuñöub-rétyä prakaraëaà tenäñöamo’pi varëaù
präptaù || 1 ||
la ta ya gu gu ma ja gu
yujor jena sarid-bhartuù pathyävaktraà prakértitam || 2 ||
(L, H- H-L, L-H- H, H) (H, H- H- H, L- H- L, H)

yujor jeneti | yujor dvitéya-caturthayoù pädayoù sarid-bhartuç caturthäd akñarät paravartinä

jagaëena pathyävaktra-cchando bhavati | çeñau pädau vaktra-vat | sarveñu pädeñv ädyän nasau
na käryau sämänyena pürvokter apavädäbhävät | evam agrimeñv api vyäkhyeyam || 2 ||

guya ja gu la bha ya la
ojayor jena väridhes tad eva viparétädi || 3 ||
(H,L-H-H,L-H-L, H) (L, H-L-L,L-H-H,L)

ojayor jeneti | ojayoù prathama-tåtéyayoù pädayor viñamayor väridheç caturthäd akñarät

paravartinä jagaëena tat pathyävaktraà viparétädi bhavati viparétapathyävaktraà näma
cchandaù syät | çeñau pädau vaktra-vat || 3 ||

la ya na gu la ma ya gu
capalä-vaktram ayujor na-käraç cet payo-räçeù || 4 ||
(L, L-H-H, L- L- L, H) (L, H-H- H, L- H- H, H)

capalä-vaktram iti | prathama-tåtéyayoù pädayor viñamayoù payo-räçeç caturthäd akñarät

paraç cen na-käras tri-laghur nagaëaù syät tadä capalä-vaktra-cchandaù | çeñau pädau vaktra-
vat || 4 ||
ma ra gu gu ta sa la gu
yasyäà laù saptamo yugme sä yugma-vipulä matä || 5 ||
(H- H- H, H- L-H, H, H) (H- H- L, L-L-H, L, H)

yasyäà la iti | yasyäm anuñöubhi yugme dvitéye caturthe ca päde saptamo varëo laghur bhavati
tad yugma-vipulä-chandaù | çeñau pädau vaktra-vat | athavä yugmeti sva-mitrasya kaveù
sambodhanaà tena vipulä-chanda ity arthaù | na ceyaà pathyävaktreëa gatärtheti väcyam |
tasmin yuk-pädayoç caturthäd akñaräj jagaëa ävaçyakaù | asyäà tu tayoù saptama-laghutvam
ävaçyakaà | tattvaà ca tagaëädibhir api siddher ity asäìkaryät | vipulä-bhedeñv ayuk-pädayor
bhädibhir yagaëam apavadiñyati | pathyävaktre tu jagaëa eva tayor avatiñöhate || 5 ||

ra ra la la
saitavasyäkhileñv api || 6 || 23
(H-L-H, H- L-H, L, L)

saitavasyeti | saitavasyäcäryasya mate laghu-saptamaiç caturbhir api pädair vipulä-chandaù

syäd ity arthaù || 6 ||

gu ra bha gu
bhenädbhito bhäd vipulä || 7 ||
(H, H-L-H, H-L-L, H)

ayujor ity äpürter anuvartyam |

bhenäbdhita iti | ayujor na-käraç ced ity asmäd ayujor ity anuvartate | ayujoù prathama-
tåtéyayoù pädayor abdhitaç caturtha-varëäd yadi yagaëaà bädhitvä bha-käraù syät tadä
bhavipulä-näma-cchandaù | yujos tu saptama-laghutvam asty eveti bodhyam | evam agrimeñu

23
In Haridas Shastri’s edition we find the following reading: saiva tasyäkhileñv api || 6 || saiva tasyeti | saiva
tasyäcäryasya mate laghu-saptamaiç caturbhir api pädair vipulä-chandaù syäd ity arthaù || 6 ||
ca | yad uktam ‘oje turyän natabharamasair navipulädayaù | astv oje präyas turye gur yuji
ñaòbhyo laghur dhruvaù’ iti || 7 ||

gu sa ra gu
ittham anyä raç caturthät || 8 ||
(H, L- L- H, L- H-L, H)

ittham iti | ayuk-pädayoç caturthäd akñaräd yadi ragaëas tadänyä ravipulety arthaù || 8 ||

gu ya na gu
no’mbudheç cen navipulä || 9 ||
(H, L- H- H, L-L-L, H)

no’mbudher iti | ayuk-pädayoç caturthäd akñarän nagaëaç cet tadä navipulä-chandaù | nanu
navipuleyaà capalä-vaktreëa saìkérëä | ubhayatra viñama-pädayor ambudhi-nagaëäd iti cen
maivaà pürvasyäà sama-pädayor abdhitas tagaëaù parasmiàs tu yagaëa ity asäìkaryät || 9 ||

gu ra ta gu
to’bdhes ta-pürvänyä bhavet || 10 ||
(H, H- L- H, H- H- L, H)

iti daça vaktra-bhedäù |

iti cchandaù-kaustubhe varëa-cchandasi vaktra-nirüpaëe païcamé prabhä |

to’bdher iti | ayuk-pädayoç caturthäd akñarät tagaëaç cet tadä tavipulä-chandaù | idaà vaktra-
prakaraëaà mäträ-chandaù kecid ähuù | atra tu varëa-cchandaù kathitaà tattve’py upapatteù |
ata ubhayäntaräle paöhitam etat || 10 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye vaktra-vyäkhyäne païcamé prabhä |

ñañöhé prabhä – mäträ-chandäàsi

atha mäträ-våtteñv äryäà tävad äha –

1 2 3 4 5 6ja 7 gu
H H, H H, L L H, H H, H L L, L H L, L L H, H
lakñmaitat sapta-gaëä gopetä bhavati neha viñame jaù |

1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, H L L, H H, L L H, H L L, L, H H, H
ñañöho jo na-laghü vä prathame’rdhe niyatam äryäyäù || 1 ||

varëa-mäträ-vibhedeneti krama-präptäni varëa-cchandäàsy abhidhäyedänéà tat-krama-

präptäni mäträ-chandäàsy abhidhänaù | teñu tävad äryä-prakaraëaà vaktum ärabhate – atha
mäträ-våtteñv iti | äryädiñu saàsthitäç catuñ-kaläù païca-gaëä jïeyä ity ukteç catur-mätra-
gaëänäà ayaà viñayo bodhyaù | lakñmaitad iti | äryäyäù prathame’rdhe ädye dale etan niyataà
lakñma lakñaëaà bhavati | etat kim ity äha – gopetä sapta-gaëä iti yac catuñ-kaläù sapta-gaëäù
saguravaù pürvärdhe niyamäd bhavantéty arthaù | aträpavädaù – ihäryäyäà viñame prathama-
tåtéya-païcama-saptama-rüpe gaëe jagaëo madhya-gurur gaëo na bhavati | atra prathame’rdhe
ñañöho gaëo jaù syän madhya-gurur gaëaù syäd athavä na-laghü syätäà catur-laghu-gaëaù
syäd ity arthaù || 1 ||
1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, L H L, H L L, H H, L L H, L L L L, L L L L, H
ñañöhe dvitéya-lät parake nle mukha-läc ca sayati-pada-niyamaù |

1 2 3 4 5 6 7 gu
L L H, H H, L L H, H H, L L L L, L, H H, H
carame’rdhe païcamake tasmäd iha bhavati ñañöho laù || 2 ||

atha yatim äha – ñañöhe dvitéyety-ädinä | dvitéya-läd iti lyab-lope karmaëi païcamé | ñañöhe
gaëe nle catur-laghau sati dvitéya-läd dvitéya-laghum ärabhya sayati-pada-niyamo bhavati |
ñañöhasya catur-laghor gaëasya prathama-länantaraà yati-sahitaà padaà niyamena samäpyata
ity arthaù| tathä parake saptame nle sati ñañöhät parasmin saptame gaëe catur-laghau sati
mukha-läd ädi-laghum ärabhya sa yati-pada-niyamaù ñañöha-gaëänte yatir ity arthaù |
athottarärdhaà yati-sthänam äha carama iti | carame’rdhe dvitéye dale païcamake gaëe nle sati
tasmän mukha-läd ädi-laghum ärabhya sayati-pada-niyamaç caturtha-gaëänte yatir ity arthaù |
iha dvitéye’rdhe ñañöho gaëo la eva laghur evaikaù prayojyo na tu catuñ-kala iti pürvärdhäd
viçeñaù | pürvärdhe triàçat-kaläù parärdhe tu sapta-viàçatir iti sapta-païcäçan-mäträ-chandaù
|| 2 ||

tad-bhedän äha –

pathyä vipulä capalä mukha-capalä jaghana-capalä ca |

géty-upagéty-udgétaya äryä-gétiç ca navadhäryä || 3 ||

athäryä-viçeñäë vaktuà tän tävad uddiçati – tad-bhedän iti | ähoddiçatéty arthaù | näma-
mätreëa vastu-saìkértanaà hy uddeçaù24 || 3 ||

täù krameëäha –
24
hy upadeçaù
 1 2 3 4 5 6 7 gu
L L L L, H L L, L L H, L L H, L L H, L H L, H H, H
prathama-gaëa-traya-viratir dalayor ubhayoù prakértitä pathyä || 1 ||

nyünaà prakalpya lakñyaà bodhyam evam agrimeñu ca |

täsäà lakñaëäni kramäd darçayitum ärabhate – täù krameëäheti | äha lakñayatéty arthaù |
prathameti | yasyä ubhayor api dalayoù prathame gaëa-traye yatiù syät sä pathyocyte |
uttarärdhaà prakalpya lakñyaà bodhyam || 1 ||

1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, L L H, L L H, L H L, L L H, L H L, L L H, H
saàlaìghya gaëa-trayam ädimaà çakalayor dvayor bhavati pädaù |

1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, H H, L L H, H L L, H L L, L, H H, H
yasyäs täà piìgala-nägo vipuläm iti samäkhyäti || 2 ||

saàlaìghyeti | yasyäm ädimaà gaëa-trayaà saàlaìghya atikramya dvayor api dalayoù pädo yatir
na bhavati täà vipuläm iti nägaù piìgalaù samäkhyäti vadatéty arthaù || 2 ||

1 gu 2ja 3 gu 4ja 5 6 7 gu
L L H, L H L, H H, L H L, H H, L H L, L L H, H
dalayor dvitéya-turyau gagau ja-kärau tu yatra capalä sä || 3 ||

dvir ävåttyä çlokaù pürayitavyaù |

dalayor iti | yasyä dvayor dalayor dvitéya-turyau gagau ja-kärau madhya-gurü syätäà sä
capalocyate | uttarärdhaà kalpayitvä lakñyaà bodhyam || 3 ||
1 gu 2ja 3 gu 4ja 5 6 7 gu
H H, L H L, H H, L H L, H L L, L H L, H H, H
ädyaà dalaà samastaà bhajeta lakñma capalä-gataà yasyäù |

1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, H L L, H H, L L L L, H H, L,H L L, H
çeñaù pürvaja-lakñmä mukha-capalä soditä muninä || 4 ||

ädyam iti | yasyä ädyaà dalaà pürvärdhe capaläyä lakñaëam äçrayeta çeña uttarärdhe tu
pürvaja-lakñmäryottarärdha-lakñaëa-bhäk syät sä mukha-capalä muninä käçyapenoktety arthaù
|| 4 ||

1 2 3 4 5 6ja 7 gu
H H, L L L L, H H, L L H, L L H, L H L , L L H, H
yäryädya-dalagam ardhe prathame’prathame dale tu capaläyäù |

1gu 2ja 3gu 4ja gu5 6 7 gu

H H, L H L, H H, L H L, H H , L, L L L L, H
lakñmäçrayeta soktä viçuddha-dhébhir jaghana-capalä || 5 ||

yeti | yä prathame’rdhe äryädya-dalagaà lakñmäçrayetäryä-pürvärdha-lakñaëaà bhajet |

aprathame dvitéye’rdhe tu capaläyä lakñmäçrayeta cihnaà präpnuyät sä jaghana-capalä
viçuddha-dhébhir uktä | mukha-capalaiva vyatyaya-racitä saté jaghana-capalä bhavatéty arthaù
|| 5 ||

äryä-prathamärdha-samaà yasyäà parärdham äha täà gétim || 6 ||

äryeti | yasyäà dala-dvayam apy äryä-pürvärdha-lakñaëa-ghaöitaà syät sä gétir ity arthaù |

ñañöi-mätraà chandaù | dviù päöhät padya-pürtiù || 6 ||
 1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, L H L, H H, L H L,H H, L,L L H, H
äryä-parärdha-tulye dala-dvaye prähur upagétim || 7 ||

äryä parärdheti | yasyäm äryottarärdha-ghaöitaà dala-dvayam api syät sopagétir ity artha |
catuù-païcäçan-mätraà chandaù | dviù päöhät padya-pürtiù || 7 ||

1 2 3 4 5 6 7 gu
H H, L L H, L L H, L LH,H L L,L, H H, H
äryä-çakala-dvitaye viparéte punar ihodgétiù || 8 ||

äryä-çakaleti | äryä-khaëòa-dvaye vyatyayena racite saty udgétiù syät | pürvärdhe sapta-viàçati-

mäträù parärdhe tu triàçad ity arthaù | uttarärdhaà prakalpya lakñyaà bodhyam || 8 ||

1 2 3 4 5 6 7 8
H H, H L L, H H, L L L L, H L L, L H L, H H, H H
äryä-präg-dalam ante’dhika-guru tädåg-aparärdham äryä-gétiù || 9 ||

iti naväryä-bhedäù |

äryä-präg iti | yady äryä-präg-dalam ante adhika-guru syäd aparärdham api tädåg eva bhavet
tarhy äryä-gétiù | asyäà dala-dvayam añöäñöa-gaëakaà catuù-ñañöi-mätraà chandaù | dviù
päöhät padya-pürtiù | ity äryä-prakaraëaà vyäkhyätam || 9 ||
atha vaitäléyam –

6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(H L L H, H L H, L, H)(H L L H H, H L H, L, H)
ñaò viñame’ñöau same kaläs täç ca same syur no nirantaräù |

6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(L L H L L, H L H,L, H)(HHHH, H L H, L, H)
na samätra paräçritä kalä vaitäléye’nte ralau guruù || 1 ||

atha vaitäléya-cchando darçayati – ñaò iti | vaitäléye chandasi viñame prathama-tåtéya-rüpe

päde ñaö kaläù ñaë mäträù syur bhaveyuù | same dvitéya-caturtha-rüpe päde’ñöau kaläù syuù |
ante ñaö-kalänäm añöa-kalänäà cävasäne ralau guruù ragaëa-laghu-guravaç ca syur ity arthaù
| atra viçeña-niyamam äha same päde tä añöau kalä nirantarä no syur avyavahitäù kevalä
laghavo na syuù kintu guru-laghu-miçrä guru-rüpä vä syur iti yävat | atra vaitäléye caturñu
pädeñu samä kalä paräçritä na bhavati | dvitéye caturthädi-rüpä kalä tåtéya-païcamädi-rüpayä
kalayä saha gurur na käryety arthaù | viñame tu yathä-rucéti bodhyam || 1 ||

6 morae ra ya 8 morae ra ya
(H H H, H L H, L H H) (H H H L L, H L H,L H H)
syätäm ante rayau gaëau ced aupacchandasikaà tadäha våttam || 2 || 25

atha vaitäléya-viçeñän äha – syätäm iti | viñame ñaö kaläù same tv añöau tato ragaëa-yagaëau
ced bhavato ragaëa-laghu-gurüëäà sthäne sthäne ced ragaëa-yagaëau syätäà tad
aupacchandasikaà våttam äha piìgalaù || 2 ||

25
aupacchandasikaà sudhébir uktam
6 morae bha gu gu 8 morae bha gu gu
(HHLL,H L L,H, H) (H L L H L L, H L L, H, H)
äpätalikä kathiteyaà bhäd gurukäv atha pürvavad anyat || 3 ||

äpätaliketi | viñame ñaö kaläù same tv añöau tato yadi bhagaëo guru-yugmaà ca bhaved anyat
sarvaà pürva-vat tadäpätalikä-chandaù || 3 ||

6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(L HL H, H L H, L,H)(L H L H H,H L H,L, H)
tåtéya-yug dakñiëäntikä samasta-pädeñu dvitéya-laù || 4 ||

tåtéyeti | vaitäléyädénäà chandasäà caturñu pädeñu yadi dvitéya-las tåtéya-yug bhavati

prathamäl laghoù paro gurur bhavati tadä dakñiëäntikä-chandaù | imaà chando-bhedam
ärabhyägre na samätra paräçritä kalety asyäpavädaù | vaitäléya-dakñiëäntikä,
aupacchandasika-dakñiëäntikä, äpätalikä-dakñiëäntikä ceti tri-bhedaà tad bodhyam | lakñyäëi
kalpyäni || 4 ||

6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(LH L H, H L H,L, H)(H H H L L, H L H, L, H)
udécyavåttir dvitéya-laù sakto’greëa bhaved ayugmayoù || 5 ||

udécyati | ayugmayor viñama-pädayor dvitéya-laghuç ced agreëa tåtéyena yukto bhavati

tadodécyavåtttir näma cchandaù | samayos tu vaitäléyädivat | vaitäléyodécyavåttir
aupacchandasikodécyavåttir äpätalikodécyavåttiç ceti trividham iti bodhyam | lakñyäëi kalpyäni
|| 5 ||
6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(H H L L, H L H, L, H) (H L H L L L,H L H, L H)
pürveëa yuto’tha païcamaù präcyavåttir uditeha yugmayoù || 6 ||

pürveti | yugmayoù sama-pädayoù pürveëa caturthena laghunä yadi païcamo laghur yuktaù
syän mäträ-trayät paraç ced guruù syäd ity arthas tadä präcyavåtti-cchandaù | viñamayos tu
vaitäléyädivat | vaitäléya-präcyavåttir aupacchandasika-präcyavåttir äpätalikä-präcyavåttiç
ceti tri-bhedaà tad bodhyam | lakñyäëi kalpyäni || 6 ||

6 morae ra la gu 8 morae ra la gu
(L H L H, HL H, L, H) (H L H L L L, H L H, L, H)
yadä samäv oja-yugmakau pürvayor bhavati tat pravåttakam || 7 ||

yadä sameti | oja-yugmakau viñama-samau pädau pürvayor udécyavåtti-präcyavåttyoù samau

tulya-lakñaëau syätäà viñame päde dvitéyo’greëa yutaù same päde caturtho laghuù païcamena
yutaù syäd ity arthas tadä pravåttaka-cchandaù  | vaitäléya-pravåttakam aupacchandasika-
pravåttakam äpätalikä-pravåttakaà ceti tri-bhedaà tad bodhyam | lakñyäëy ühyäni || 7 ||

8 morae ra la gu
H L H L L L, HL H, L,H
asya yugma-racitäparäntikä || 8 ||

asyeti | asya pravåttakasya yugmaiù sama-pädai racitäparäntikä bhavet  | tri-vidhaiñä bodhyä

vaitäléya-pravåttakäparäntikä, aupacchandasika-pravåttakäparäntikä, äpätalikä-
pravåttakäparäntikä ceti || 8 ||

6 morae ra la gu
L H L H, H L H,L,H
ayugmajä cäruhäsiné || 9 ||
iti cchandaù-kaustubhe mäträ-chandasy äryä-vaitäléya-nirëaye ñañöhé prabhä |

ayug iti | asya pravåttakasyety anuvartanéyam | ayugmajä viñama-päda-jätä cäruhäsiné bhavet

| trividhaiveyaà vaitäléya-pravåttaka-cäruhäsinéty-ädi-bhedät || 9 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñya äryädi-cchando-vyäkhyäne ñañöhé

prabhä|

saptamé prabhä – mäträ-samaka-cchandäàsi

atha pajjhaöikä –

L L L L, L L L L, H L L, H H L L L L, H L L, H L L, H H
pratipada-yamakita-ñoòaça-mäträ navama-gurutva-vibhüñita-gäträ |

H L L, H L L, H L L,H H H L L, H L L, H L L, H H
pajjhaöikä punar atra vivekaù kväpi na madhya-gurur gaëa ekaù || 1 ||

atha saìkérëa-mäträ-våttäni darçayati – pratipadeti | yatra pratipädaà ñoòaça-mäträù syus täsu

navamé mäträ daçamyä mätrayä saha guru-rüpä bhavati, yatra madhya-guru-gaëo na syät tat
pajjhaöikä-chanda ity arthaù | navama-gurutvaà kvacid vyabhicarati | imäù ñoòaça-mäträ
samädi-pädeñv adhikriyante yävat pädäkulam iti bodhyam || 1 ||

H H, L L H, L L H, H H
mäträ-samakaà navamé lgäntam || 2 ||
täny eväha mätreti | ñoòaçabhir mäträbhir iha catuñ-kaläç catväro gaëä bodhyäù | teñu navamé
mäträ laghuç ced bhavati tarhi mäträsamaka-cchandaù | tac ca gantaà gurv-antaà bodhyam

|| 2 ||

ja
H H, L H L, H H, H H
jo nläv athämbudher viçlokaù || 3 ||

jo’nläv iti | yasya pädeñv ambudher mäträ-catuñöayät paro jagaëaù syäd athavä nlau catur-
laghu-gaëaù syät sa viçloko nämety arthaù | dvitéya-lakñyaà kalpyam | dhyeyo madhuripur
ätma sukhärtham iti || 3 ||

ja
H L L,H H,L H L,H H
tad-yugaläd vänaväsikä syät || 4 ||

tad-yugaläd iti | tad-yugaläd ambudhi-dvayän mäträñöakäd ity arthaù | yadi jo nlau vä bhavati
tadä vänaväsikä-chandaù | dvitéyaà lakñyaà kalpanéyam | loka-hitärthä giradhara-mürtir iti
|| 4 ||

H H, L L L L, L L H, H H
bäëäñöa-navasu yadi laç citrä || 5 ||
bäëeti | yadi païcamo’ñöamo navamaç ca laghuù syät tadä citrä-chandaù || 5 ||

L L H, L L L L,H L L,H H
navame bhavati guräv upaciträ || 6 ||

navame bhavatéti | navamé mäträ yadi daçamyä saha saàyujya guruù syät tadopaciträ-chandaù
|| 6 ||

bha
H H, H H, H L L, H H
añöabhyo bhäd gäv upaciträ || 7 ||

bhedäntaram äha – añöabhya iti | yadi mäträñöakäd bhagaëo guru-dvayaà ca syät tadopaciträ-
chandaù || 7 ||

(L L H,L L L L,L L H, L L H) ( H H, L H L, H H, L L H)
yad atéta-kåta-vividha-lakñma-yutair mäträsamädi-pädaiù kalitam |

(LL L L, H L L, L H L, L L H) (L L H, L H L, H H,L L H)
aniyata-våtta-parimäëa-sahitaà prathitaà jagatsu pädäkulakam || 8 ||

ity añöau pajjhaöikädi-bhedäù |

yad atétety-ädi | yad atétaiù präg-uktaiù kåtair vividhair lakñmabhir yutaiù pürvoktair mäträ-
samädénäà padaiù kalitaà nirmitaà taj jagatsu pädäkulakaà chandaù prathitaà khyätam | tat
kédåg ity äha – aniyateti | niyataika-lakñaëa-hénaà dvika-trika-catuñka-saàyogäd bahu-vidhaà
tad ity arthaù | parimäëa-sahitaà ñoòaça-kala-pädatvena yuktam | viçeñaëayoù karmadhärayaù
| tatra dvika-saàyoge mäträsamakasya päda-trayaà viçlokasyaika-pädaù, trika-saàyoge
mäträsamakasya päda-dvayaà viçlokasyaika-pädo vänaväsikädénäà tisåëäm anyatamasyaika
iti| catuñka-saàyoge tu sütram evodäharaëaà bodhyaà mäträsamaka-viçloka-
vänaväsikopaciträëäà pädair nirmitatvät || 8 || iti mäträ-samädi-prakaraëaà vyäkhyätam |

L L L L, H L L, L L L L,L L L L,H L L, L L H
praticaraëaà rasa-guëita-jaladhi-kalikä-parikhacitam |

H H, H L L, H L L, H L L, H L L, L L H
rolä nämaka-våttam idaà phaëi-näyaka-racitam ||

H H, L L L L,L L L L, H L L, L L H, L L H
ekädhika-daça-virati-yutaà jana-hådayäharaëam

L L L L, H L L,L L L L, L L L L, H H, L L H
mådula-padävali-lalitam akhila-kavi-kaëöhäbharaëam || 1 ||

atha rolädi-cchandäàsi darçayati – praticaraëeti | yadi catväraù pädäç catur-viàçati-mäträ

nirmitä bhavanti teñv ekädaçyäà mäträyäà yatiù syät tadä rolä-chandaù | ñaë-ëavati-mätram
etat | kecid idaà kävyaà vadanti | sphuöam anyat || 1 ||

13 morae 11 morae
(L L H L L L L L L L H) (L L H H L L H L)
try-adhikä daça viracaya kalä muhur ekädaça-dhäma |

(LLL L H L L H L L L) (H H L L H H L)
iti dala-yugma-yutaà kalaya våttaà dvipathä näma || 2 ||

try-adhiketi | yasya trayo-daçabhir ekädaçabhiç ca kaläbhiù pürvärdhaà tathottarärdhaà ca tad

dvipathä-chandaù | dohety anye | yathä – caraëa-saroruham astu hådi mad-vacane tava näma |
cakñuñi rüpaà yävad asu ramaya mano mama räma || 2 ||
11 morae 13 morae
(HH LL L L H L)(L L L L L L L L L L L H)
ekädaça kuru täta punar iha çikhi-daça tanu kaläù |

(H H H L L H L)(L L L L H L L H L L L)
soraööheti sujätam upanaya våttam udära-ruci || 3 ||

ekädaçeti | he täteti sambodhanam | çikhi-daçeti çikhino vahnayas te traya evähvayanéyädayas

tena trayo-daçety arthaù | tanu vistäraya | sujätaà komalam upanaya jänéhi | dvipathä-viparitä
saté soraööha-cchando bhaved ity arthaù || 3 ||

L L H L LH LL L LLL H L L H H LLL L HH
kuru sapta-catuñ-kalam atiçaya-nirmalam ante gurum upanétaà

LLHLL H LL H L LH LL LL LL HLLHH
jagatéha catuñpada-näma suçarmadam ahi-patinä parigétam |

H H L L H H L L L LH H H L L L L L L H H
triàçat-kala-pénaà jagaëa-vihénaà dig-vasu-ravi-savirämaà

L L H LL LLH LL LL LLH LLLLLLH HH

budha-saàsadi paöhitaà nava-rasa-ghaöitaà vitarati kavaye kämam || 4 ||

kuru sapteti | yasya catväro’pi pädäs triàçan-mäträ-viracitäù syus teñu daçabhir añöabhir dvä-
daçabhiç ca yatiù syät tac catuñpada-cchanda iti | sphuöam anyat | viàçaty-adhika-çata-mätram
idaà chandaù || 4 ||

H L L H L L H L L H L L L L L L H L L (24 morae)
ñaöpada-nämaka-våttam idaà phaëi-maëir anugäyati
L L H H L L H L L H LL H H L L L L
sacatur-viàçatir atra kalä lasad ekädaça-yati |

HLL L L L L H L L H LL L L L L H H
édåça-caraëa-catuñkam upähita-kavi-kula-modaà
LLL LH LL HL L H LLL LLL H H
rasika-sabhä-jana-citta-haraà pariçamita-vinodam |

H H L LL L H L LH L LL H LLLLH LH (28 morae)

antyäìghri-yugalam atra cakästi vasu-viàçati-kalikä-citaà
L L H LL HLLH LH LLH LL LLH LH
kuru païca-daçe virati-çritaà çravaëäd api viduñäà hitam || 5 ||

ñaöpadeti | yadi catväraù pädäç catur-viàçati-mäträ-viracitä bhavanti teñv ekädaçyäà mäträyäà

yatiù, caturëäà pädänäm ante dvau pädäv añöä-viàçati-mäträ racitau syätäm, tayoù
païcadaçyäm mäträyäà yatir bhavati, tarhi ñaöpada-nämakaà chandaù syät | sphuöam anyat |
dvi-païcäçad-adhika-çata-mätram idam || 5 ||

13 morae 11 morae
(H L L H H H L H) (L L H L L H H L)
kuëòalikä sä bhaëyate prathamaà dvipathä yatra

(HH L L L L H L H) (LL L L L L H H L)
rolä-caraëa-catuñöayaà vilasati viçadaà tatra |

LLLL LLH HL LHLLLL LL L LH

vilasati viçadaà tatra padävalir atimådu-yamikä

HLLH H LLL L LL LL H L L L LH
añöa-padéyä vasati nikhila-jana-sammada-gamikä |

HL LH H LLL LL L L LH H LLH
añöapadé yä bhajati vibudha-sumano maëòalikä

HHH L L H L LLL HH H LLH

läöa-präsa-dharä ca rasika-karëe kuëòalikä || 6 ||26

26
The Haridas Shastri edition reads “läöänupräsa-dharä ca rasika-karëe kuëòalikä”, but here there are 26 morae.
kuëòaliketi | sä kuëòalikä bhaëyate tad-äkhyaà chandaù kathyata ity arthaù | kä sety äha yatra
prathamaà dvipathä syät tad-uttaraà rolä-caraëa-catuñöayaà ca | itthaà yäñöa-padé saté vasati
vartate | yä vibudha-sumanaù paëòita-sucittaà bhajati | yä kédåçity äha – añöa-padéyeti |
añöabhiù padbhiç caraëaiù çobhäà yäti präpnotéti tathä | punaù kédåçéty äha maëòaliketi |
maëòalikä maëòaläkärä, ävåtyä päöhät  | punaù kédåçéty äha läöeti | läöänupräsavatéty
arthaù | punaù kédåçéty äha rasiketi rasikänäà karëa-kuëòala-rüpä tair atiprétyä çrotavyety
arthaù | añöa-padéyety-ädau yamakam artha-bheda-sattvät | arthe saty artha-bhinnänäà
varëänäà sä punaù çrutiù | “yamakaà päda-tad-bhäga-våtti tad yäty anekatäm” iti tal-lakñaëät |
vilasati viçadaà tatrety-ädau läöänupräsaù sambandhi-bhedena 27 tätparya-mätra-bhedät |
“çäbdas tu 28 läöänupräso bhede tätparya-mätrataù” iti tal-lakñaëät || 6 ||

L… H (30 morae)
rasa-nihata-daçaka-parimita-kalam adhika-yugala-kalam iha bhavati çikhä |

L… H (32)
muni-hata-yuga-laghu-çakalam iñu-hata-rasa-laghu-param api guru-yutam ubhayataù || 7
||

raseti | rasaiù ñaòbhir nihataà guëitaà yad daçakaà tat-parimitäù kalä mäträ yasyäà bhavana-
kriyäyäà tad yathä syät tathädhike yugala-kalaà dve kale yasyäà tad yathä syät tathetéha jagati
çikhä-chando bhavati | rasa-nihata-daçaketi ñañöiù kaläù| adhika-yugaleti dve kale | itthaà ca
dvä-ñañöi-mätraà çikhä-chandaù | ithaà mäträ-saàkhyäm uktvä varëa-svarüpam äha munéty-
ädi| munibhiù saptabhir hatäni guëitäni yugäni catväro’ñöa-viàçatir ity arthaù | tat-parimitä
laghavo yasmiàs tat | édåk pürvaà çakalaà param api çakalam iñu-rasa-laghu, iñubhiù
païcabhir hatä rasäs triàçad ity arthaù | tat-parimitä laghavo yatra tädåg uttara-dalam ity
arthaù | ubhayata ubhayaà guru-yutaà çakala-dvayam api präntena guruëä yutam ity arthaù |
prathame dale’ñöä-viàçatir laghavaù pränte gurur dvitéye triàçal laghavaù pränte gurur iti || 7
||

27
sambandhita-bhedena
28
çabdas tu
16 H
yasyäù pürvärdhe’ñöau dvir gäù proktä sänaìgakréòäkhyä |

32 L
yuga-nihata-vasu-laghu-kåtam apara-dalam atha yuga-hata-ñaò-adhika-daça-kalam iha ||
8 ||

yasyä iti | yasyäù pürvärdhe dviù paöhitä añöau gä guravaù ñoòaça-guravo bhavanti | yasyä
apara-dalam uttarärdhaà yuga-nihata-vasu-laghu-kåtaà yugaiç caturbhir nihatä guëitä
vasavo’ñöau dvä-triàçad ity arthaù | tat saìkhyakair laghubhiù kåtaà nirmitaà bhavati
sänaìgakréòä proktä | pürva-dale ñoòaça-guravaù para-dale tu dvä-triàçal-laghava ity arthaù |
mäträ-våttatva-sampädanäyäha – atha yugeti | yugaiç caturbhir hatä guëitä ye ñaò-adhikä daça
ñoòaça tat-saìkhyakäù kalä yasyäà pravacana-kriyäyäà tad yathä syät tatheti | catuù-ñañöi-
mätraà chandaù || 8 ||

30 L H
prathamam iñu-nihata-rasa-laghu-guru-kåtam aparam api dalam atisulalita-padam |

27 L HH
guëa-hata-nava-laghu-guru-yugalam iha rasa-hata-daça-guëa-kalam iti khaïjä || 9 ||

prathamam iti | yadi prathamaà dalam iñu-nihata-rasa-laghu-guru-kåtaà syät triàçal-laghubhir

guruëä caikena bhavet, aparaà ca dvitéya-dalaà guëa-hata-nava-laghu-guru-yugala-kåtaà
guëais tribhir hatä guëitä nava, sapta-viàçatir ity arthaù | tat-saìkhyakair laghubhir guru-
yumena ca kåtaà syät tarhi khaïjä-chandaù | varëa-våttatva-nivåttaye präha rasa-hateti | tri-
ñañöi-mätraà khaïjä-chanda ity arthaù || 9 ||

H L L, H L L, L L L L, L L L L, H L L, H L L, L L L L, H
sapta-catuñ-kala-gaëa-kåta-dala-yugam antya-niveçita-guru-madhurä |
L L L L, L L L L, H L L, H L L, L L L L, H H, H L L, H
na racaya jagaëam iheti phaëéçvara-gaditam idaà våttaà rucirä || 10 ||

sapteti | yatra pürva-dale triàçan-mäträs tathottara-dale ca tad rucirä-chanda ity arthaù |

antya-guru-jagaëa-varjitaà ceti ñañöi-mätram etat || 10 ||

15 morae ja gu 15 morae ja gu
(H H L L L L L L L L H L, L H L, H)(H L L H L L H L L H L, L H L,
H) païcädhika-daça ghaöaya kalä mukha-gauravä dhehi tato
jagaëaà ca guruà ca susaurabhäù

(H H L L L L H L H L L,L H L,H) (H L L L L L L L L L L H L, L H L,
H) evaà caraëa-
catuñkam äha kavi-datta-ke piìgala-munir iha sumukhi pravaìgama-våttake || 11 ||

païcädhiketi | yasya pratipädam eka-viàçatir mäträ bhavanti pädänäm ädi-varëo guruù syät tat
pravaìgama-cchandaù | catur-açéti-mätram etat | sumukhéty atra khi-varëasya gurutvaà na
mantavyaà hre pre ca pürvasya gaurava-vaikalpyät | susaurabhä iti kalä-viçeñaëam | çobhanä
sauré süryotpannä 29 bhä dyutir yäsäà täù | atiramyä iti bhävaù | kavéti kavibhyo dattaà kaà
sukhaà yena tasmin || 11 ||

16 morae 16 morae
(H L L L L L L H L L H L L)(H L L H L L L L L L H L L)
ñoòaça-kala-caraëaà bhuvi samprati moda-vivardhakam akhila-janaà prati |

(HL L L L L L L L L L H L L) (L L L H L L L H L L H L L)
çeña-yamaka-laghu-yugala-mano-haram akhila-näma kila våttam udähara || 12 ||

29
süryäbhinnä
ñoòaçeti | akhila-näma våttaà sampraty udähara kathaya he mitreti çeñaù | kédåçaà tad ity äha
ñoòaçeti | ñoòaça-saìkhyä kalä yeñu tädåçäç caraëäç catväro yasmiàs tat | punaù kédåçam ity
äha çeñe pädänte yamaka-rüpaà yal laghu-yugalaà tena mano-haraà ramyam | catuù-ñañöi-
mätram etac chandaù || 12 ||

29 morae
L LH HLL H L LL LL LLH LLH L LH LL
sa-catur-viàçati-saìkhya-kalam iñu-kalikä-kalitaà ca dalaà nanu |

HL L L L L L H L L L L L H HL H L L L H L L
édåça-dala-yugalena khalu culiyäleti våttam iha saïcinu || 13 ||

sa-catur iti | yasya prathame dale catur-viàçati-mäträù païca-mäträç ca bhavanty evaà

dvitéye’pi dale täù syus tac culiyälä-chandaù | añöa-païcäçan-mätram etat || 13 ||

dvä-triàçat-kalikä yasyäà pratipädaà prakértitäù |

sä syät tribhaìgé vicchinnä daçäñöaka-rasäñöakaiù || 14 ||

atha tribhaìgé-våttasya lakñaëam äha – dvä-triàçad iti | daçabhir añöabhiù ñaòbhir añöabhiç
ca pratipädaà yasyäà yatiù sä tribhaìgéty arthaù | añöä-viàçaty-adhikaika-çata-mätram idaà
chandaù || 14 ||

durmilety uditä sä ced daçäñöa-bhuvanair yatiù || 15 ||

lakñye kalpye | iti païca-daça rolädéni |

iti cchandaù-kaustubhe mäträ-chandasi pajjhaöikädi-saìkérëa-våtta-nirüpaëe saptamé
prabhä |

daçäñöeti | yadi tribhaìgyäm eva daçabhir añöabhiç catur-daçabhiç ca pratipädaà yatiù syät
tadä saiva durmilä bhavatéty arthaù | lakñye kalpye iti | tatra tribhaìgé yathä – çruti-ratna-
vibhüñaëa-ruci-jita-püñaëam ali-düñaëa-nayanänta-gatià yamunä-taöa-talpita-puñpam
analpita-mada-jalpita-dayitäpta-ratim | vandemahi vandita-nandam amandita-kulam andhita-
khala-kaàsa-matià tväm iha dämodara haladhara-sodara hara no daram anubaddha-ratim ||
daçäñöa-catur-daça-kalpitä ced yatiù syät tadeyam eva durmilä bodhyä || 15 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye pajjhaöikädi-cchando-vyäkhyäne

saptamé prabhä |

añöamé prabhä – våtta-cchandaù-paryayaù

prastäroddiñöa-nañöäni tathä meru-patäkike |

markaöé ceti ñaö prähuù pratyayän varëa-mätrayoù || 1 ||

athoktänäà chandasäà pratyayärthaà prastärädikaà darçanéyam | atas tad uddiçati prastäreti |

tatra varëa-cchandasäà präthamikatvät teñäà tat-pürvaà väcyam iti vyaïjayati varëa-mätrayor
iti || 1 ||

sarva-gurv-ädimaà våttaà sarva-laghv-antimaà bhavet || 2 ||

jäténäà prastäreñu kåteñu prathamaà chandaù sarva-guru-varëaà dåñöam antimaà tu sarva-
laghu-varëam ity äha – sarveti || 2 ||

tatra varëa-prastäraù –

päde sarva-gurau guroù prathamataù kuryäd adhastäl laghuà

çeñaà türdhva-samänakaà viracayed üne gurün arpayet |

pädaù sarva-laghur na yävad udiyät tävad vidadhyäd idaà

prastäraù khalu varëa-våtta-nipuëair eña småtaù paëòitaiù |

ardham ardha-same pädo viñame kåtsnam eva saù || 3 ||

tatra varëa-prastära-lakñaëam äha pädeti | ädau sarva-guruù pädaù sthäpyaù, “sarva-gurv-

ädimaà våttam” ity ukteù | tasmin sarva-gurau päde sthäpite sati tat-prathamasya guror
adhastät laghuà kuryät likhet  | çeñaà sarvam ürdhva-samänakaà viracayet | ürdhvam
upariñöäd ye varëä guru-rüpä guru-laghu-rüpä vä syus te sarve yathävat tad-adho lekhyä ity
arthaù | imaà vidhià punaù punaù kuryät | tatra dvitéya-tåtéyädike kåtye kriyamäëe saty ürdhva-
sthitädyäd guror adhastäl laghur lekhyaù | çeñaà tu sarvam ürdhva-gata-vat kuryät | atha gurv-
adho-likhitäl laghoù pürvam üne sthäne gurün arpayet vilikhed iti vyakty-apekñyaà bahu-
vacanam | guruà gurü gurün vety arthaù | idaà kåtyaà tävad vidadhyät kuryät yävat sarva-guru-
pädaù sarva-laghuù san nodiyät na dåñyetety arthaù | eña khalu varëa-våtta-nipuëaiù
paëòitaiù prastäraù småtaù | varëa-prastäro’yam ity arthaù | prastäro vistära ity arthaù | eñä
sama-våttänäà prastära-kalpanä| ardha sama-våttänäà tv ardhasya päda-kalpanä käryä çeñaà
pürva-vat | yad uktaà “ardha-samasya prastäre tv ardhasya prastäraù käryaù” iti | viñamäëäà
tu prastäre chandasaù päda-kalpanä käryä | yad uktaà “viñama-prastäre päda-catuñöayasya
prastäraù käryaù” iti | itthaà tri-vidhänäà chandasäà prastäro bodhyaù || 3 ||

prastära of 2
syllables
1 HH
2 LH
3 HL
 4 LL

prastära of 3
syllables
1 HHH
2 LHH
3 HLH
4 LLH
5 HHL
6 LHL
7 HLL
8 LLL

prastära of 4
syllables
1 HHHH
2 LHHH
3 HLHH
4 LLHH
5 HHLH
6 LHLH
7 HLLH
8 LLLH
9 HHHL
10 LHHL
11 HLHL
12 LLHL
13 HHLL
14 LHLL
15 HLLL
16 LLLL

atha varëoddiñöam –

våtta-varëa-çirasy aìkän vilikhya dvi-guëaà kramät |

ekaà saàyojya laghv-aìkaiù sahoddiñöaà vibhävayet |
svarüpaà vékñya våttasya tat-saìkhyä-dhér itaù phalam || 4 ||
atha prastäropayogy-uddiñöam äha – våtta-varëeti | våttasya paridåçyamänasya cchandaso ye
laghu-guru-rüpä varëäs teñäà çirasi prathamäd dvi-guëa-kramäd ankän vilikhya sthäna-dvi-
guëän aìkän vinyasyety arthaù | teñu ye laghv-aìkä laghu-varëa-çirasthä aìkäs taiù sahaikam
aìkaà saàyojya miçritaà kåtvä uddiñöaà vibhävayet | kià-saàkhyäkam idaà chanda iti vicintayed
ity arthaù | yathä try-akñare chandasi prathamaà guru-dvayaà tata ekaà laghu ‘'1 '2 |4’ édåg
våttaà vékñya prathame’kñara ekako dvitéye dvikas tåtéye catuñkaù | sa laghor upari aìkaç
catuñka-rüpa ekena miçritaù païcamaà våttam idam iti jïäpayati | yathä catur-akñare chandasi
prathamaà guru-dvayaà tato laghus tato guruù ‘'1 '2 |4 '8’ édåg våttaà vékñya prathame ekako
dvitéye dvikas tåtéye catuskaç caturthe tv añöako’ìko lekhyaù | catur-aìka ekena yuktaù
païcamaà våttam idam iti jïäpayatéty uddiñöa-vidhiù | uddiñöa-phalam äha svarüpam iti | våtta-
svarüpaà dåñövä tat-saìkhyä-jïänaà tat-phalam || 4 ||

atha varëa-nañöam –

nañöäìke bhägam äpürteù kuryäd ardhaà same laghuù |

viñame tv ekam ädhäya vibhaktavye gurur bhavet |
tato nañöasya våttasya svarüpam avabudhyate || 5 ||

atha tad-upayogi-nañöam äha – nañöäìka iti | try-akñarädi-prastäre païcamaà ñañöham anyad

vä nañöaà kiïcic chandaù | tat kédåg bhaved iti påñöe nañöasyädåçyamänasya våttasya
saìkhyäìke yävad våtta-varëa-pürtià vibhägaà kuryät | ardhaà yathä syät tathety ardhärdhatayä
taà vibhajya vibhajya guru-laghu-rüpän varëän vilikhet | tato våtta-svarüpaà vyakté-bhavet |
tad-vibhägo dvi-vidhety äha same iti | vibhaktavye nañöa-saìkhyäke same sati taà vibhajya
laghur lekhyaù | viñame tu sati tad-vibhägäsambhavät tatraikaà nikñipet | saìkhyäke tasmin
vibhaktavye gurur lekhyaù | samäìka-vibhäge laghur viñamäìka-vibhäge tu gurur iti bhävaù |
yathä try-akñara-prastäre nañöaà païcamaà chandaù kédåça iti påñöe païcänäà vaiñamyeëa
vibhägäsambhavät tatraikaà vinikñipet | jätäù ñaö teñäà vibhägo guruù | atha trayäëäà
vaiñamyeëa vibhägäsambhavät tatraikaà vinikñipet | jätäç catväras teñäà vibhäge guruù |
dvayoù sämyät tad-vibhäge laghur iti | våtta-varëänäm ägatatväd ataù paraà na vibhäga iti |
try-akñare païcamo bhedo guru-dvayaika-laghu-rüpo vyakté-bhavati ‘' ' |’ | yathä ca catur-
akñare ñañöhaà våttaà nañöaà kédåg iti påñöe ñaëëäà sämyät tad-vibhäge laghuù | trayäëäà
vaiñamyät tatraikaà nikñipet | teñäà vibhäge guruù | dvayoù sämyät tad-vibhäge laghuù | ekasya
vibhägäsambhavät tatraikaà nikñipet | jätau dvau | tayor vibhäge gurur iti laghu-guru-laghu-
guru-rüpaç ca catur-akñare ñañöho bhedo vyakté-bhavati ‘| ' | '’ | nañöa-phalam äha tata iti |
tataù sama-viñama-nañöäìka-vibhägägata-laghu-guru-varëopädänäd ity arthaù | våtta-
saìkhyayä våtta-svarüpa-jïänaà nañöa-phalam ity arthaù || 5 ||

atha varëa-meruù –

koñöhän kåtvaikaika-våddhän dvi-mukhyän ädyän antyäàç caika-yuktän vidadhyät|

mürdhäìkäbhyäà madhyamän saàniyujyäd eña prokto varëa-meruù kavéndraiù |

sarva-gurv-ädayo ye syur bhedäù prasåta-jätiñu |

tat-saìkhyä våtta-saìkhyä ca jïäyate varëa-meruëä || 6 ||

atha varëa-merum äha – koñöhän iti | dvau koñöhau mukhyäv ädimau yesäà tän ekaika-våddhän
koñöhän kåtvä | ayam arthaù – ekäkñarädiñu ñaò-viàçaty-akñaränteñu prasåteñu kati bhedäù
sarva-guravaù katy ekädi-laghava ekädi-guravo vä kati sarva-laghavaù kä vä prastära-saìkhyeti
praçne meruëottaräya tasya pravåttiù | tatraikäkñarädi-krameëa yävad iñöaà paìkti-koñöhän
kåtvä teñu prathamädi-krameëa dvi-pramukhän ekaika-våddhän koñöhän vidadhyät | tatra
prathame paìkti-koñöhe koñöha-dvayaà dvitéye koñöha-trayaà tåtéye koñöha-catuñöayam ity
evam agrimeñu bodhyam | evaà nirmiteñu koñöheñv ädyän antyäàç ca koñöhän ekäìka-yuktän
kuryät | madhyamän koñöhäàs tv mürdha-koñöha-dvayäìkäv ekékåtya tena saàniyujyät pürayet |
eña varëa-meruù kavéndrair uktaù | asya phalam äha – sarva-gurv-iti | prasåtäyäà jätau sarva-
gurv-ekädi-laghu-sarva-laghu-rüpä ye bhedäù santi teñäà saìkhyä meruëä jïäyate | meru-paìkti-
koñöha-sthair uttarottarair aìkaiù kramäd iti çeñaù | pürva-pürvais tv ekädi-gurüëäm iti
bodhyam| våtta-saìkhyä tu paìkti-stha-koñöhäìka-yogena jïäyata iti | yathä – ekäkñara-prastäre
ädäv eka-gurur ante tv eka-laghur våtta-saìkhyä dvikam | dya-kñare tv ädau sarva-guruù
sthäna-dvaye eka-laghur ante sarva-guruù saìkhyä tu catuñkam | try-akñare tv ädau sarva-
guruù sthäna-traye eka-laghuù sthäna-traye dvi-laghur ante sarva-laghuù saìkhyä tv añöakam |
catur-akñare tv ädau sarva-guruç catur-gurur anyaträbhävät sthäna-catuñke tri-guruù sthäna-
ñaöke dvi-guruù sthäna-catuñke eka-gurur ante sarva-laghuù saìkhyä tu ñoòaçam iti || 6 ||
atha varëa-patäkä –

kåtvä tävad bhuvi ramyäà patäkäà tasyäm uddiñöa-vad aìkän1 2 4 8 nidadhyät |

pürväìkenäpürayann uttaräìkam pucche tasyä nikñipet taà tu våddham |
kuryäd evaà tykta-våttädhikäìko yävat prastära-prabhedä bhavanti |
etäà brüte varëa-niñöhäà patäkäà sujïair gamyäà piìgalo nägaräjaù || 7 ||

merau catur-varëa-prastärasya ñoòaça-bhedäù santi | tatraikaù sarva-guruç catväras tri-

guravaù ñaò dvi-guravaç catvära eka-gurava ekaù sarva-laghur iti | evaà ñoòaça-bhedä
bhavanti | tasmin prastäre katama-sthäne sarva-guruù katama-sthäne tri-guruù katama-sthäne
dvi-guruù katama-sthäna eka-guruù katama-sthäne sarva-laghuù kä kä prastära-saìkhyeti
praçne patäkayottaraà deyam iti tad-arthaà patäkäm äha – kåtveti | bhuvi ramyäà patäkäà kåtvä
likhitvä tasyäà varëoddiñöa-vad aìkän nidadhyäd arpayet | yathä – catur-varëa-prastäre 1 2 4 8
eka-dvi-catur-añöäìkä våtta-varëa-çirasi bhavanti tathä patäkä-vaàça-daëòe te lekhyä ity arthaù
| atha tasyä uddiñöäìka-paìkter uttaräìkaà para-paräìkaà pürva-pürväìkenäpürayan yojayan
paraparäìka-våddhaà santaà tasyäù patäkäyäù puccheñu nikñiped adho’dhaù sthäpayet | yävat
prastära-prabhedä bhavanti püryante tävad evaà kuryät | meru-prastära-saìkhyayä patäkäìkä
vardhanéyä ity arthaù | tyakteti våtta ägato yo’ìko yaç ca prastära-saìkhyäto’dhikas taà taà
tyajann iti || 7 ||

1 2 4 8 16
3 6 12
5 7 14
9 13 15
10
11

sarva-gurv-ädayo bhedä merau ye paridarçitäù | 30

teñäà sthänäni bodhyante vinänveñät patäkayä || 8 ||

patäkä-phalam äha – sarveti | patäkäìka-darçanäd eva sarva-gurvädi-bhedänäà sthänäni

jïäyanta ity arthaù | tathä hi yathä – catur-varëa-prastäre 1 2 4 8 eka-dvi-catur-añöäìkä deyäù |
atraikäìkasya pürväìkäbhäväd dvitéyäìkam ärabhya paìktiù püryate | tatra pürväìka ekäìka eva
tasmäd uttaräd dvitéyädayas te cävyavahita-gatyä püryäù | tathä hi – eka-dvi-yoge try-aìkaù 3 |
sa dvitéyädhaù sthäpyaù | eka-catur-yoge païcamäìkaù 5 tryäìkädhaù | ekäñöa-yoge naväìkaù 9
païcamäìkädhaù | tataù paìkti-parityägo merau tri-gurüëäà rüpäëäà catuù-saìkhyä-darçanät |
atha catur-aìkasyädhaù pürita-paìkti-sthäìkä uttaräìka-militä deyäù | tatra prathamaù pürita
eveti tyajyate | dvi-catur-yoge ñaò-aìkaù 6 catur-aìkädhaù sthäpyaù | tri-catur-yoge saptäìkaù 7
ñaò-aìkädhaù | païca-catur-yogäd ägato naväìko na sthäpyo våttatvät| nava-catur-yoge trayo-
daçäìkaù 13 saptäìkädhaù | dvy-añöa-yoge daçäìkaù 10 trayo-daçäìkädhaù | try-añöa-yogäd

30
parikértitäù
ekädaçäìkaù 11 daçäìkädhaù | païcäñöa-yoge trayo-daçäìko våtta eva | tataù paìkti-tyägo
meru-saìkhyä-parimäëokteù | atha catur-añöa-yoge dvä-daçäìkaù 12 añöäìkädhaù sthäpyaù |
ñaò-añöa-yoge catur-daçäìkaù 14 dvä-daçäìkädhaù | saptäñöa-yoge païca-daçäìkaù 15 catur-
daçäìkädhaù | trayo-daçäñöa-yogena nägre’ìka-saïcäraù prastära-bhedädhikyäpatteù |
añöäìkägre ñoòaçäìkas tu sarva-laghu-jïäpanäyeti sampradäyaù | tathä catur-varëa-prastäre
prathamo bhedaù sarva-guravaù | dvi-tri-païca-nava-sthäna-bhedäs tri-guravaù | catuù-ñaö-
sapta-daçaikädaça-trayo-daça-sthäna-sthä dvi-guravaù | añöa-dvä-daça-catur-daça-païca-
daça-sthäna-sthä eka-guravaù | ñoòaça-sthänas tu sarva-laghuù | prastära-saìkhyä tu
ñoòaçaiveti sarväd aìkäd avagatam | anayä diçä ñaò-viàçati-varëa-paryantaà patäkä-racanaà
vijïair bodhyam || 8 ||

atha varëa-markaöé –

racayitvä ñaö paìktéù koñöhän api varëa-saìkhyakän |

täsäà bhara pürväm ekädyair dvi-guëair dvitéyäà ca || 9 ||

merau ukthädéni ñaò-viàçati-cchandäàsi santi | täni kià-saìkhyakänéti | athokthädi-cchandasäà

pratyekaà bhedäù kati bhavanti, tat-prabhedänäm akñaräëi kati, teñv akñareñu kati gurüëi kati
ca laghüni bhavanti, tat-prabhedänäà mäträù katéti praçne markaöyottaraà deyam iti tad-
arthaà caraëa-markaöéà darçayati – racayitveti | he sakhe varëänäà markaöéà nirmimäëas tvaà
ñaö paìktéù kåtvä täsäà paìkténäà varëa-saìkhyakän koñöhän api kåtvä ñaò-viàçati-varëa-
paryantänäm ukthädi-varëa-cchandasäà chandas-tad-bhedädi-ñaò-aìka-saìkhyä jïätu-kämas
tvaà täsu ñaösu paìktiñu tat-paryantänäà varëänäà yävad iñöaà koñöhakän nirmäyety arthaù |
pürväà prathamäà paìktim ekädyair eka-dvi-try-ädibhir aìkair bhara püraya | dvy-ädibhir dvi-
guëitair aìkair dvitéyäà ca paìktià bhara | prathamaù koñöho dvy-aìkena dvitéyaç catur-aìkena
tåtéyo catur-aìkena püraëéyaù | evam agre’péty arthaù || 9 ||

prathamädikayor ubhayor guëitair aìkais tåtéyäà ca |

atra tåtéyäìkärdhais turyäm atha païcaméà cäpi |
païcamy-aìkais tri-guëaiù ñañöhém api varëa-markaöé hy eñä || 10 ||
ubhayoù prathama-dvitéya-paìktyor aìkair guëitais tåtéyäà ca paìktià bhara | prathame koñöhe
dvy-aìkena dvitéye’ñöäìkena tåtéye catur-viàçaty-aìkena caturthe catuù-ñañöhy-aìkenety evam
ädi-rétyä tåtéyäà pürayety arthaù | tåtéya-paìktim evaà pürayitvä tasyäs tåtéya-paìkter
aìkärdhaiç caturthéà païcaméà ca paìktià bhara | atha tri-guëitaiù païcamy-aìkaiù ñañöhéà ca
paìktià bharety arthaù | eñä hédåg-lakñaëä markaöé bhavet || 10 ||

chandaù 1 2 3 4 5 6
bheda 2 4 8 16 32 64
varëa 2 8 24 64 160 384
guru 1 4 12 32 80 192
laghu 1 4 12 32 80 192
mäträ 3 12 36 96 240 576

chandas-tad-bhedäkñara-guru-laghu-kalikä-prasaìkhyätré || 11 ||

iti cchandaù-kaustubhe varëa-prastäre’ñöamé prabhä |

markaöé-jïäna-phalam äha – chandeti | tatra prathamayä paìktyä chandaù-saìkhyä dvitéyayä

tad-bheda-saìkhyä tåtéyayä tad-akñara-saìkhyä caturthyä gurv-akñara-saìkhyä païcamyä laghv-
akñara-saìkhyä ñañöhyä tu kalä jïäyanta ity arthaù | yathaikäkñaram ukthä chandaù prathamaà
bhavati, tasya dvau bhedau | tasya dvi-bhedasya dve akñare, tayor ekaà gurv ekaà laghu | kaläs
tu tisro bhavantéti ñaòbhiù koñöhaiù kramäd amé ñaö pratyayäù prajäyante | yathä vä dvy-
akñaram atyukthä chando dvitéyaà bhavati | tasya catväro bhedä añöau varëäs teñu catväro
guravaç catväro laghavaù kaläs tu dvä-daçeti | evaà madhyädiñu bodhyam || 11 ||

iti çré-vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye varëa-prastärädi-nirüpaëe’ñöamé

prabhä|

navamé prabhä – mäträ-chandaù-paryayaù

atha mäträ-prastäraù –
atra dvi-tri-catuù-païca-ñaökädénäà vinirgame |

prastäraà khalu mäträëäà pädänäà näga-näyakaù |

tad-bhedä dvi-tri-païcäñöa-trayo-daça-mukhäù kramät || 1 ||

atha mäträ-våttädénäà prastärädikaà vaktu-kämas teñäm ädau päda-mäträ-saìkhyäm äha –

atreti | yathä varëa-våttänäm eka-varëät pädät ärabhya våttäny abhavan tathä mäträ-våttänäm
eka-mäträd ärabhya våttäni bhaveyur ity äha dvi-tréty-ädi | dvi-mätraç tri-mätras catur-mätraù
païca-mätraù ñaë-mätraç ca pädo bhavati  | ädinä sapta-mäträdayo gåhyante | eka-mätrasya
prastäräsambhaväd tad vihäya dvi-mäträdénäm upädänam | nanu prastäre saty eñäà kati
bhedäù syur iti cet taträha tad-bhedä iti | teñäà dvi-mäträdénäà pädänäà bhedä dvy-ädayo
bhavantéty arthaù | tatra dvi-mätro dvi-bhedas tri-mätras tri-bhedaç catur-mätraù païca-
bhedaù païca-mätro’ñöa-bhedaù ñaë-mätras tu trayo-daça-bheda ity arthaù | tatraika-kala-
pädasyodäharaëam yathä –“madhu piba” | dvi-kala-pädasya yathä – “kåñëaù päyät” | yathä vä
– “bhagavati ratimaya” || 1 ||

prastära of 2 morae
1 H
2 L L

prastära of 3 morae
1 LH
2 HL
3 LLL
 prastära of 4 morae
1 HH
2 LLH
3 LHL
4 HLL
5 LLLL

prastära of 5 morae
1 LHH
2 HLH
3 LLLH
4 HHL
5 LLHL
6 LHLL
7 HLLL
8 LLLLL

prastära of 6 morae
1 HHH
2 LLHH
3 LHLH
4 HLLH
5 LLL LH
6 LHHL
7 HLHL
8 LLLHL
9 HHLL
10 LLHLL
11 LHLLL
12 HLLLL
13 LLLLLL

viñama-kalo laghu-pürvaù sarva-guruù sama-kalo bhavet pädaù |

datvädhaù prathama-guror laghuà vidadhyäd ürdhva-sthaiù kila sadåçäni çeñakäëi |
üne syäd guru laghu vaiña mätrikäëäà prastäraù sakala-laghur na yävad aìghriù || 2 ||
atha mäträ-prastäraà lakñayatu-kämaù päda-sthäpanäm darçayati – viñameti | atra päda-
sthäpanä dvedhä bhavati | sama-kalasya pädasya sarve guravaù sthäpanéyäù | viñama-kalasya
tv eko laghus tato gurava iti | yathä – dvi-kala-catuñ-kala-ñaökalädeù pädasya sarva-gurutayä
sthäpanaà tri-kala-païca-kala-sapta-kalädes tv eko laghus tato gurava iti | tataù prastära-
pravåttir datveti | prathamasya guror adhastäl laghum datvä likhitvä tataù çeñakäëy ürdhva-
sthair vidadhyäd vilikhet | çeñä mäträ ürdhva-val lekhyä ity arthaù | atha prathamaà gurv-adho-
likhitäl laghoù pürvam üne sthäne guruù syäl laghur vä syäd ity ünasya sthänasya guruëä
pürtau gurur lekhyo laghunä pürtau tu laghur lekhya ity arthaù | yathä – païca-kalasya
prastäre’ñöau bhedä bhavanti | teñu dvitéyasya bhedasyonaà sthänaà guruëä püryate |
tåtéyasyonaà tu laghuneti | yathä ñaö-kalasya pädasya prastäre trayo-daça-bhedä bhavanti |
tatra navama-bhedasyonaà gurubhyäà püryate | ekädaçasyonaà tu laghu-gurubhyäà püryate |
evaà sapta-kalädi-prastära-bhedeñu kvacid gurubhyäà laghunä gurubhir laghunä conaà
sthäna-pürtir mågyä | sakala-laghur iti yävad aìghriù pädaù sarva-laghur na bhavet tävad evaà
kuryäd ity arthaù | yathä varëa-våtta-prastäre sarva-bhedäù sama-varëäs tathä mäträ-våtta-
prastäre sarva-bhedäù sama-mäträ bhavantéty avadheyam || 2 ||

atha mätroddiñöam –

aìkaà pürväìka-yutaà datvä çérñaëi laghor adhaç ca guroù |

lopita-guru-çéñäìkän mätroddiñöaà bodhyam antyäìkät || 3 ||

atha mätroddiñöaà lakñayati – aìkam iti | laghoù çérñaëi pürväìka-yutam aìkaà datvä guros tu
çérñaëy adhaç ca taà datväntyäìkäd uddiñöaà bodhyam | kédåçäd antyäìkäl lopita-guru-
çérñäìkät| vilupto guru-çérñäìko yasmät sa tathä tädåçäd ity arthaù | atra pürväìkair
yuktasyäìkasya pradänaà dvedhä – laghor upary eväìka-pradänaà guros tüpary adhaç ca tad iti|
yathä ñaö-kalasya pädasya prastäre trayo-daça-bhedä bhavanti | teñv ädyanta- gurur madhya-
laghu-dvayaç ca bhedo dåñöaù | sa kià-saìkhyako’yam iti kenacit påñöe sati taträdyasya guror
upary ekäìko deyaù | tasyädho dvitéyäìkaù | madhya-gatayor laghvoù präthamasyopari
tåtéyäìkaù | dvitéyasyopari païcamäìkaù | athäntyasya guror upary añöamäìkaù | adhas tu
trayo-daçäìka ity aìka-pradänam | tad-anantaram antyäìkät trayo-daçäd guru-çérñäìko naväìko
lopyaù | tasmäd urvaritaç catur-aìkas tena jïäyate caturtha-prabhedo’yam iti | yathä vä teñv eva
bhedeñv ädy-anta-laghur madhya-guru-yugmaù prabhedo dåñöaù | taträdya-laghüpary ekäìko
deyaù | madhya-gatayor gurvoù prathamasyopari dvitéyäìko’dhastät tåtéyäìko dvitéyasyopari
païcamäìko’dhastäd añöamäìkaù | antya-laghüpari tu trayo-daçäìka ity aìka-pradänänantaram
antyäìkät trayo-daçäd guru-çérña-gataù saptäìko lopyaù | tasmäd urvaritaù ñaò-aìkas tena
jïäyate ñañöhaù prabhedo’yam iti | prabheda-svarüpaà dåñövä tasya saìkhyoddiçyate’muka-
saìkhyako’yam iti | evam anyaträpi bodhyam || 3 ||

atha mäträ-nañöam –

mäträù sarväù kaläù kåtvä pürva-yugmäìka-saàyutäù

antyäìko lupta-påñöäìkaù püryate yena yena saù |

tatra tatra guruà kuryäd gåhétvä tat-paräà kaläà

mäträ-nañöam idaà brüte piìgalaù phaëi-näyakaù || 4 ||

atha mäträ-nañöaà lakñayati – mäträ iti | ñaö-kalasya pädasya trayo-daça-bhedeñu caturtho

bhedaù kédåço bhavatéti kenacit påñöas tatra caturthe bhede guru-laghu-rüpä yä mäträù santi
täù sarväù kalä hrasva-mäträù kåtvä tataù ñaö-kalä bhütäs täù pürva-yugmäìka-saàyutäç ca
kåtvä pürväìkena yukto yo’ìkas tad-yukta-çéraskäù kåtvety arthaù | evaà sthäpanäyäà satyäà
nañöasya caturtha-bhedasya vyktiù kathaà syäd iti tad-upäyam äha – antyäìka iti | so’ntyäìko
lupta-påñöäìkaù san yena yena püryate tatra paräà kaläà gåhétvä guruà kuryät | antyäìkas
trayo-daçäìkas tasmät påñöäìke catur-aìke’panéte sati naväìka urvarito bhavati | sa yena yena
prathama-païcama-kaläìkena püryate navatvaà präpnuyät tatra tatra prathama-païca-kalä-
sthäne tataù parayä dvitéyayä ñañöhyä ca kalayä sahaikékåtya guru-mäträ likhed ity arthaù|
tato nañöasya guru-dvi-laghu-guru-rüpasya caturtha-bhedasya ' | | ' vyaktir bhavati | yasyäà
çirasy urvaritäìkaù sthito dåçyate täà kaläà parayä saha guruà kuryät | tad-udähåtis tu
païcama-prabhedo drañöavyaù | evaà bhedäntaräëy api vyaïjanéyäni | dvi-kalädénäà ca bhedä
vyaïjanéyäù sudhébhiù || 4 ||

1 2 3 5 8 13
L L L L L L 13 – 4 = 9 1+8=9

H L L H

atha mäträ-meruù –

dvau dvau koñöhäv eka-våddhyä kåtväntyeñv ekam arpayet |

ädyän prapürayed eka-dvy-eka-try-eka-catuù-kramät || 5 ||

atha mäträ-merum äha – dväv iti | dvau dvau paìkti-koñöhau samau lekhyau | tad-adhaù punar
eka-våddhyä dvau dvau koñöhau samau lekhyau | eka-våddhyety ukter dvayoù koñöhayoù
koñöhäntaräëi bhavantéti sücyate | eka-våddhyety ekaika-våddhyety arthaù |ayam atra
niñkarñaù – prathame paìkti-koñöhe koñöha-dvayaà tathä dvitéye’pi | tåtéye caturthe ca
koñöha-trayam | païcame ñañöhe ca koñöha-catuñöayam | saptame’ñöame ca koñöha-païcakam
| evam evägre’pi bodhyam | eka-kaläyäù prastäro nästéti koñöha-dvayätmikaivädau paìktiù |
itthaà koñöhän viracayya koñöheñv adho’dho’ìka-lekhana-vidhià äha – antyeñv ekam iti|
antyeñu sarveñu koñöheñv ekam aìkam arpayet | ädyän koñöhäàs tv eka-dvy-eka-try-eka-catur-
ädibhiù pürayet | taträdyeñu koñöheñu prathama ekäìko dvitéye dvy-aìkas tåtéye punar ekäìkaç
caturthe try-aìkaù païcame punar ekäìkaù ñañöhe catur-aìkaù saptame punar ekäìko’ñöame
païcäìko deyaù | evam evägrime’pi | ittham antyädya-koñöheñv aìka-dänaà bhavati || 5 ||

1 1
2 1
1 3 1

3 4 1

1 6 5 1

4 10 6 1

mürdhäìka-tat-paräìkäbhyäà tiryagbhyäà madhyagän bharet |

mäträ-merur ayaà proktaù phalaà präg-vac ca veditaù || 6 ||

atha madhya-koñöheñv aìka-dänam äha – mürdhäìketi | püraëéya-koñöha-mürdha-koñöha-tat-

para-koñöha-sthau tiryag-bhütau dvy-aìkäv ekékåtya madhya-sthän çünya-koñöhän pürayed ity
arthaù | édåg-lakñaëo’yaà mäträ-merur ucyate | etasya phalaà tu varëa-meru-vad ity äha –
phalam iti | dvi-kalädénäà mäträ-chandasäà sva-sva-prastäre kati bhedäù sarva-guravaù | katy
ekädi-guravaù | kati sarva-laghavaù | kä vä prastära-saìkhyeti praçne meruëänenottaraà
deyam| tathä hi dvi-kala-prastära eko guru-rüpa ekaù sarva-laghuù prastära-saìkhyä tu dvayam
| tri-kala-prastäre dväv eka-guru ekaù sarva-laghuù saìkhyä tu trayam | catuñ-kala-prastära
ekaù sarva-guruù traya eka-gurava ekaù sarva-laghuù saìkhyä tu païcakam | païca-kala-
prastäre trayo dvi-guravaç catvära eka-gurava ekaù sarva-laghuù saìkhyä tv añöakam | ñaö-
kala-prastära ekaù sarva-guruù ñaö dvi-guravaù païcaika-gurava ekaù sarva-laghuù saìkhyä tu
trayo-daçakam iti | evam anyaträpi bodhyam |

atha mäträ-patäkä –

aìkän mäträ-patäkäyäà likhitvoddiñöa-vat kramät |

antyänke väma-gän lumpan pucche çiñöän samarpayet || 7 ||

atha mäträ-patäkäm äha – aìkän iti | mäträ-patäkäyäà mätroddiñöa-vad aìkän vilikhet | yathä
païca-kala-prastäre 1, 2, 3, 5, 8 eka-dvi-tri-païcäñöäìkä likhyante | yathä ca ñaö-kala-prastäre
1, 2, 3, 5, 8, 13 eka-dvi-tri-païcäñöa-trayo-daçäìkä likhyante | patäkä-vaàça-daëòe
mätroddiñöa-rétyäìkäù sthapyä ity arthaù | tataù sarväntyäìke tad-väma-bhäga-vartino’ìkän
vilumpan tasmäc chiñöän urvaritän aìkän patäkä-puccheñv adho’dho likhet | kuryäd evaà tykta-
våttädhikäìko yävat prastära-prabhedä bhavantéty etad apy atränusmartavyam iti patäkä-
nirmäëa-vidhir uddiñöaù || 7 ||

1 2 3 5 8 13
1 2 5
3 8
4 10
6 11
7 12
9
ekenaika-gurur lope dväbhyäà dvi-gurur éryate |

tribhis tri-gurur ity äha phalam asyä bhujaìga-räö || 8 ||

mäträ-patäkä-phalam äha – ekeneti | patäkäyäm ekenäntyäìkävayave lupta eka-gurur bhedaù,

dväbhyäà tasmil lupte dvi-gurus tribhir tal-lupte tri-gurur éryata ity äha piìgalaù | yathä ñaö-
kala-prastäre 1, 2, 3, 5, 8, 13 eka-dvi-tri-païcäñöa-trayo-daçäìkä bhavanti | teñv antyas trayo-
daçäìkaù | tad-vämo’ñöamäìkas tena trayo-daçäìke lupte 5 païcäìkaù çiñöaù | tasya pürvatra
sattvät para-kalayä guru-bhäväc ca païcäìkät paìkti-kramaù käryaù | tathä païcabhis trayo-
daçäìke lupte 8 añöäìkaù çiñöaù | sa païcamädhah | tribhis trayo-daçäìke lupte 10 daçäìkaù
çiñöaù| so’ñöädhaù | dväbhyäà trayo-daçäìke lupte 11 ekädaçäìkaù çiñöaù | sa daçädhaù |
ekena trayo-daçäìke lupte 12 dvä-daçäìkaù çiñöaù | sa ekädaçädhaù | meräv eka-guru-
sthänänäà païcatvän nägre paìkti-saïcäraù | atha dvi-guru-rüpäëi | païcäñöabhis trayo-daça-
lope bhägäbhävät tad-väma-sthais try-añöabhis trayo-daça-lope 2 dvy-aìkaù çiñöaù | tasya
pürvatra sattvät para-kalayä guru-bhävät ca dvy-aìkäd dvi-guru-paìkti-kramaù | dvy-añöabhis
trayo-daça-lope try-aìkaù 3 çiñöaù | sa dvy-adhaù | ekäñöabhis tal-lope 4 catur-aìkaù çiñöaù |
sa try-adhaù | païca-tribhis tal-lope païcäìkaù 5 çiñöaù sa ca våttatvän na sthäpyaù | païcabhir
dväbhyäà ca tal-lope 6 ñaò-aìkaù çiñöaù | sa catur-adhaù | païcabhir ekena ca tal-lope 7
saptäìkaù çiñöaù | sa ñaò-adhaù | dvi-tri-lope våtta eva | eka-tribhis tal-lope 9 naväìkaù çiñöaù
| sa saptädhaù | ñaò eva dvi-guru-sthänäni meräv ukteù atha tri-guru-rüpäëi | tri-païcäñöa-lope
bhägo nästi | eka-dvi-païca-lopo’py añöätmako våttaù | eka-dvi-tri-lopo våttaù | eka-try-
añöabhis tal-lope 1 ekäìkaù çiñöaù sa cädye sthäne sarva-guru-rüpam astéti bodhakaù | evam
anyaträpi bodhyam || 8 ||

atha mäträ-markaöé –

paìktéù kila ñaö kåtvä mäträ-saìkhyäs tu koñöhakän vilikhet |

ekädy-aìkaiù prathamäm uddiñöäìkair bhared dvitéyäà ca |

yuïjéta prathamädyor aìkair guëitais tåtéyäm || 9 ||

atha mäträ-markaöém äha – paìktér iti | mäträ-markaöyäà ñaö paìktéù kåtvä täsu mäträ-
saìkhyakän koñöhän vilikhet | tatra prathamäà paìktim ekädy-aìkair eka-dvi-tri-catur-ädibhir
aìkair bharet pürayet | dvitéyäà paìktim uddiñöäìkair mätroddiñöäìkair eka-dvi-tri-païcäñöa-
trayo-daçaika-viàçaty-ädibhir bharet | prathamädyoù prathama-dvitéyayoù paìktyor aìkair
guëitais tåtéyäà paìktià yuïjéta tayor aìkän guëayitvä bhared ity arthaù | eka-catur-nava-viàçati-
catväriàçäd-añöa-saptaty-ädibhiù pürayed iti yävat || 9 ||

chandaù 1 2 3 4 5 6
bheda 1 2 3 5 8 13
mäträ 1 4 9 20 40 78
guru 0 1 2 5 10 20
laghu 1 2 5 10 20 38
varëa 1 3 7 15 30 58

bindum athaikaà datvä kåtvä dvi-guëaà tam evam anyäàç ca |

vighaöayya tåtéyäìke tac-cheñaiù pürayet turyäm || 10 ||

atha caturtha-paìkteù püraëa-vidhim äha – bindum iti | prathame koñöhe binduà çünyam atha
dvitéye koñöha ekaà datvä tam ekaà dvi-guëaà dvy-aìkaà kåtvä taà dvy-aìkaà tåtéya-paìkti-sthäc
catur-aìkäd vighaöayya duré-kåtya tac-cheñeëa dvy-aìkena tåtéyaù koñöhaù püryaù | evam
anyäàç ca dvi-guëän kåtvety uktes tåtéya-koñöha-sthaà dvy-aìkaà dvi-guëaà catur-aìkaà
kåtväìkaà tåtéya-paìkti-sthän naväìkäd vighaöayya tac-cheñeëa païcäìkena caturthaù koñöhaù
püryaù | evaà agrimäù koñöhäù püryäù | anayä rétyä caturthéà paìktià pürayet || 10 ||

tiryak turyäìkädyaiù saàyujyät païcaméà caturthy-ädyoù |

militair aìkaiù ñañöhé syän mäträ-markaöé hy eñä || 11 ||

atha païcamé-ñañöhé-paìkti-püraëa-vidhim äha – tyryag iti | païcaméà paìktià turyäìkädyaiç
caturtha-paìkty-aìka-våndaiù saàyujyäd bharet | tiryag yathä syät tatheti bharaëa-kriyäyä
viçeñaëam | atha caturthy-ädyoç caturthé-païcamyoù paìktyor militair aìkaiù ñañöhéà ca
paìktià saàyujyät | tayor aìkän yuktän kåtvä täà bhared ity arthaù | eka-tri-sapta-païca-daça-
triàçad-ädibhis täà pürayed iti yävat | eñä hi mäträ-markaöé syät || 11 ||

chandaù-prabheda-kalikä-guru-laghu-varëa-prasaìkhyätré || 12 ||

asyä jïänät phalam äha – chandaù-prabhedeti | yathaika-kalaà chandaù prathamaà tasyaiko

bhedaù | ekä kalä tasya guru-varëo nästéti bindu-dänäd avagamyate | laghu-varëa eko bhavati
tathä varëaù sa evaika iti | yathä vä dvi-kalaà chando dvitéyaà bhavati | tasya dvau bhedau |
dvi-bhedasya tasya kaläç catasro bhavanti | guru-varëa eko laghu-varëau dvau saàkalanayä
trayo varëä iti | evaà tri-kalädiñu jïeyam || 12 ||

saïcérëa-cchandäàsi prakurvato bahu-vidhäni caritäni |

viñëor nava-prabho’yaà syäc chandaù-kaustubhaù prétyai || 13 ||

evaà granthärthaà samäpyaitad-grantha-prayatnasya bhagavat-prasädaà phalam äha –

saïcérëeti | saïcérëäni kåtäni cchandäàsi yebhyas tädåçäni bahu-vidhäni nava-rasavanti caritäni
prakurvato viñëoù prétyai prasädäyäyaà chandaù-kaustubhaù syät | kédåça ity äha nava-prabha
iti | nava-prakaraëa ity arthaù | maëi-pakñe nütana-käntika ity arthaù || 13 ||
dvija-kula-tilakaù çrémän rädhä-dämodaro hareù preñöhaù |

svarëaiù sütrair grathitaà chandaù-kaustubham imaà vyatanot || 14 || 31

atha sva-näma-nirdeça-pürvakaà grantham upasaàharati – dvijeti | çrémän rädhä-dämodaraç

chandaù-kaustubham imaà vyatanod akarod ity arthaù | kédåçam ity äha svarëair iti | svarëäni
sv-akñaräëi yäni süträëi lakñaëäni tair grathitaà nirmitam | maëi-pakñe kanaka-òora-
gumphitam || 14 ||

vedartu-pakña-saìkhyätäç chandasäà vyaktayo’tra yäù |

likhitäù santi täù santaù kalayantu kåpäkuläù || 15 ||

iti cchandaù-kaustubhe mäträ-prastäre navamé prabhä |

athaitad-granthoktäni cchandäàsi parigaëayati – vedeti | aìkänäà väma-gatyä sthäpanäc catuù-

ñañöy-uttaraà çata-dvayam iha cchandäàsi bhavanti | varëa-cchandäàsi guëa-pakña-pakña-
saìkhyäni 223 | mäträ-chandäàsi candräbdhi-saìkhyäni 41| ubhayäni tu vedartu-pakña-
saìkhyänéti ca 264 || 15 ||

çré-rädhä-dämodara-çiñyo vidyäbhüñaëo nämnä chandaù-kaustubha-çästre bhäñyam idaà

samprati vyadadhät |

31
chandasi kaustubham imaà vyatanot
iti vidyäbhüñaëa-viracite chandaù-kaustubha-bhäñye mäträ-prastära-vivaraëe navamé prabhä |

iti cchandah-kaustubhaù samäptaù