Mondzorg

YOMEMA BATCH 10

Bintang Meidy Aisyah

Desi Anggraeni
Dewi Pratiwi Hasriyadhi
Rikhard Gulvan Awusi
Zie Zie Aleya Redha
 INHOUD OVANGEN

INHOUD OPGAVEN
A. Het verslag van test mondzorg 1
B. Definitie van mondverzorging 2
C. Voordelen van een gezonde mond en tanden 3
D. Bedreiging als je niet voor je mondgezondheid zorgt 3
1. Hart- en longaandoeningen 3
2. Diabetes mellitus 4
3. Vroeggeboorte van een baby 4
E. Hulpmiddelen die worden gebruikt voor mondverzorging 5
1. Tandenborstel 5
a) Gewone tandenborstel 5
b) Elektrische tandenborstel 5
c) Driekops tandenborstel 5
d) Prothese tandenborstel 5
2. Ragers 5
3. Dentaswaab 6
4. Tandpasta 6
5. Hulpmiddel om mee te poetsen 6
6. Airflos 6
7. Tongschrapers 6
8. Mondwater 6
F. Mondzorg poetsinstructiekaarten 6
G. Mondverzorging algemene tips 9
1. Tandenpoetsen 9
2. Reiniging tussen tanden en kiezen 9
3. Reinigen kunstgebit implantaten en mondholte 10
a) Reinigen kunstgebit 10
b) Reinigen implantaten 10
c) Reinigen mondholte 10
4. Droge mond 10
a) Het gebruik van medicijnen 10
i
b) Ziekten 10
c) Bestraling 11
H. Het verschil tussen de mondzorg in Nederland en in Indonesië 11
LITERATUURLIJS

ii
 1

A. Het verslag van test mondzorg

Hier zijn de resultaten van de tests die we hebben gedaan met betrekking tot mondzorg.
Uit de toetsresultaten kan worden geconcludeerd dat 2 studenten een zeer goede
mondzorgkennis hebben, 2 studenten een goede mondzorgkennis hebben en 1 student
een redelijk goede mondzorgkennis heeft. De resultaten zijn te zien in figuur nummer 1.

Figuur 1. Eindresultaat

Het volgende is een grafiek van het aantal gemaakte fouten waarbij 2 studenten minder
dan 2 fouten maakten, 2 andere studenten 3 fouten maakten en 1 student meer dan 5
fouten maakte. De resultaten zijn te zien in figuur nummer 2.

Figuur 2. Aantal foute antwoorden

De meest fout beantwoorde vraag was vraag nummer 2 waar 4 studenten een fout
antwoord gaven. De vraag is :
Wat is kenmerkend voor een vergevorderde tandvleesontsteking (parodontitis)?
A. Pijn
B. Bloeding bij het poetsen
C. Gezwollen tandvlees
D. Sterke vieze geur uit de mond
 2

De antwoorden op deze vraag zijn B, C en D. Parodontitis kan lang onopgemerkt

blijven, juist omdat de cliënt zelden pijn heeft. Toch kunnen we het herkennen aan
gezwollen tandvlees, bloedend tandvlees bij het poetsen én een slechte adem.
De volgende vraag met de meeste foute antwoorden is nummer 10 waar 4 studenten een
fout antwoord gaven. De vraag is :
Welke aandoeningen hebben een relatie met de mondgezondheid?
A. Hart- en vaatzieken
B. Ziekte van Alzheimer
C. Longontsteking
D. Diabetes
De antwoorden op deze vraag zijn A, B, C en D. Alle antwoorden zijn goed.
Verwaarlozing van het gebit kan ernstige gevolgen hebben. De wetenschappelijke
literatuur toont aan dat er steeds meer relaties bekend zijn tussen de mondgezondheid en
algehele gezondheid.
Hieruit blijkt dat de kennis van studenten over vergevorderde tandvleesontsteking
(parodontitis) nog moet worden verbeterd door het lezen van onderzoeksjournaal of
gerelateerde informatie over vergevorderde tandvleesontsteking (parodontitis).
Het laat ook zien dat studenten hun kennis over aandoeningen gerelateerd aan
mondgezondheid moeten vergroten.

B. Definitie van mondverzorging

De meeste mondgezondheidsaandoeningen zijn: cariës (tandbederf), parodontitis,
mondkanker, orale manifestaties van HIV, oro-dentaal trauma, gespleten lip en
gehemelte, en noma (ernstige gangreneuze ziekte die in de mond begint, vooral bij
kinderen) (WHO, 2020).
De Global Burden of Disease Study (2017) schatte dat mondziekten wereldwijd bijna
3,5 miljard mensen treffen, waarbij cariës van blijvende tanden de meest voorkomende
aandoening is. Wereldwijd lijden naar schatting 2,3 miljard mensen aan cariës van
blijvende tanden en meer dan 530 miljoen kinderen lijden aan cariës van het melkgebit.
Volgens de definitie omvat mondverzorging de dagelijkse handelingen om de mond
gezond te houden. Denk hierbij aan het poetsen van de tanden en kiezen, reiniging van
het kunstgebit en het reinigen van de mondholte. Zo voorkom je gaatjes,
tandvleesontstekingen en verklein je ook de kans op bacteriële infecties (Zorg voor
beter, 2020).
 3

C. Voordelen van een gezonde mond en tanden

Tand- en mondverzorging is natuurlijk de eerste en belangrijkste behandeling om de
tand- en mondgezondheid te behouden. Met mondverzorging kunnen tanden vrij zijn
van tandplak, gaatjes, tandvleesontsteking, tand- en mondinfecties en ook de mond fris
en geurvrij houden. Hier zijn de voordelen van een gezonde mond en tanden.
1. Zelfvertrouwen vergroten.
2. Hersengeheugen verbeteren.
3. Vermindert het risico op infectie en ontsteking in het lichaam.
4. Verminder het risico op hart- en vaatziekten.
5. Vermindering van het risico op het ontwikkelen van luchtweginfecties, zoals
longontsteking.
6. Verminder het risico op het ontwikkelen van auto-immuunziekten, zoals reumatoïde
artritis.
7. Het risico verminderen dat zwangere vrouwen te vroeg geboren baby's krijgen.

D. Bedreiging als je niet voor je mondgezondheid zorgt

Het onderhouden van tand- en mondhygiëne is een van de inspanningen om de
gezondheid te verbeteren. De mond is niet alleen de ingang voor eten en drinken, maar
de functie van de mond is meer dan dat en niet veel mensen beseffen de grote rol die de
mond speelt voor iemands gezondheid en welzijn. Daarom speelt mondgezondheid een
zeer belangrijke rol bij het ondersteunen van iemands gezondheid (Riyanti in Ratih en
Yudhita, 2018).
Er zijn verschillende ziekten in het lichaam die verband houden met tand- en
mondgezondheid.
1. Hart- en longaandoeningen
Mensen met ziekten van het gebit en de mond lopen meer risico op het ontwikkelen
van hart- en vaatziekten en longontsteking. Daarom is het erg belangrijk om de mond-
en tandgezondheid te behouden.
Tandvleesaandoeningen worden vaak veroorzaakt door bacteriën als gevolg van de
opbouw van tandplak. Bij sommige mensen kunnen deze bacteriën een ernstige
ontsteking van het tandvlees veroorzaken en moeilijk volledig te genezen. Men denkt
dat deze langdurige ontsteking verstoringen in de bloedvaten van het hart en de
hersenen veroorzaakt. Parodontitis is een ontsteking van het tandvlees waarvan
 4

bekend is dat het hart- en vaatziekten veroorzaakt, zoals atherosclerose of vernauwing

van de slagaders. Wanneer het tandvlees ontstoken raakt, kunnen bloedvaten verstopt
raken en de prestaties van het hart beïnvloeden (Agustin, 2021).
De tweede reden die ten grondslag ligt aan de associatie tussen kiespijn en
tandvleesaandoeningen met de gezondheid van het hart, is de gelijkenis van de
soorten bacteriën. Dit is gebaseerd op een onderzoek dat de aanwezigheid van orale
bacteriën in vetafzettingen bij mensen met atherosclerose aantoonde. Bovendien is het
ook bekend dat bacteriën die in de mond leven bij tandvleesaandoeningen de
bloedbaan binnendringen en naar het hart reizen. Deze bacteriën kunnen de
hartkleppen infecteren en hun prestaties beïnvloeden. Deze aandoening komt vaker
voor bij iemand met een kunstmatige hartklep (Agustin,2021).
In de mondholte bevinden zich een aantal bacteriën, zowel goede als schadelijke.
Wanneer deze schadelijke bacteriën echter uit de hand lopen, kan de tand- en
mondgezondheid worden aangetast. De aanwezigheid van tandplak of tandbederf,
ontstekingen en bloedingen in het tandvlees die onbehandeld blijven, kunnen tot
infectie leiden. Deze beschadiging leidt tot verzwakking van het tandvlees en het
onderliggende steunweefsel. Als gevolg hiervan komen de bacteriën die tandinfecties
veroorzaken via de bloedvaten de longen binnen.
2. Diabetes mellitus
Tand- en mondinfecties kunnen een vroeg teken zijn van diabetes mellitus - tand- en
mondinfecties komen zelfs twee tot drie keer vaker voor bij mensen met diabetes dan
bij mensen zonder diabetes. Diabetes is een aandoening waarbij een persoon een te
hoge bloedsuikerspiegel heeft. Hoe hoger het suikergehalte van een persoon, hoe
meer tandplak en tandbederf zich zullen vormen, waardoor gaatjes en infecties van
het tandvlees en andere weefsels gemakkelijker worden. Bovendien, als een persoon
met diabetes al complicaties heeft, zoals tandinfecties, wordt het beheersen van
diabetes moeilijker en zijn ze vatbaarder voor andere complicaties zoals hart-,
bloedvaten-, nier- en oogaandoeningen (retinopathie) (Munarsetiyo & Nayla, 2021).
3. Vroeggeboorte van een baby
Tand- en mondgezondheid bij zwangere vrouwen heeft invloed op de tand- en
mondgezondheid van het geboren kind. Als de tanden en mond van de moeder niet
gezond zijn, zoals gingivitis of rotte tanden, kunnen ziektekiemen van de moeder de
foetus binnendringen via de placenta. Dit kan natuurlijk de conditie van de foetus
beïnvloeden, waardoor de foetus te vroeg of met een laag geboortegewicht kan
 5

worden geboren. In de toekomst kan de toestand van een laag geboortegewicht of

vroeggeboorte ook een risico vormen voor de tandgroei van kinderen die niet goed is,
zoals gebrek aan verkalking waardoor het gemakkelijk poreus wordt, en hypoplasie
(abnormale tandstructuur) (Hendriyana, 2016).

E. Hulpmiddelen die worden gebruikt voor mondverzorging

De instrumenten die vaak worden gebruikt voor mondverzorging zijn:
1. Tandenborstel
Er zijn verschillende soorten tandenborstels die gebruikt kunnen worden en aangepast
kunnen worden aan de behoeften van de gebruiker. Hier zijn enkele soorten
tandenborstels die kunnen worden gebruikt.
a) Gewone tandenborstel
Een gewone tandenborstel is de meest basale vorm van dit type tandenborstel.
Uitgerust met een kleine borstelkop en zachte borstelharen voor het tandenpoetsen.
Moet elke 3 maanden worden vervangen.
b) Elektrische tandenborstel
Is een soort tandenborstel die wordt aangedreven door elektriciteit of batterijen met
een ronde kopvorm met een cirkelvormige beweging. Dit type wordt echter niet
aanbevolen voor ouders die niet gewend zijn aan storende trillingen en geluiden.
c) Driekops tandenborstel
Is een soort tandenborstel bedoeld voor mensen die niet goed zijn in het poetsen
van de binnenkant van hun tanden of die vaak op de tandenborstel bijten tijdens het
tandenpoetsen.
d) Prothese borstel
Een tandenborstel voor kunstgebitten met aan de ene kant een grote borstel en aan
de andere kant een puntige borstel. Een spitse borstel is bedoeld voor het borstelen
van de binnenkant van een smal kunstgebit en een grote borstel voor het borstelen
van de rest.
2. Ragers
Een borstel met een borstelvorm met een ijzeren kern en nylon haren. Het wordt over
het algemeen gebruikt om tussen de prothese te poetsen die in het tandvlees van de
patiënt is geïmplanteerd.
 6

3. Dentaswaab
Is een hulpmiddel dat wordt gebruikt om voedselresten in de mond te verwijderen
voor degenen die geen tanden meer hebben.
4. Tandpasta
Is een materiaal dat fluoride bevat in de vorm van een pasta die wordt gebruikt met
een tandenborstel om tanden te reinigen.
5. Hulpmiddel om mee te poetsen
Het is een hulpmiddel, meestal in de vorm van een lint, dat bedoeld is om iemand te
helpen een tandenborstelset goed vast te houden. Dit hulpmiddel werkt door de
tandenborstel aan de handgreep te bevestigen, zodat de tandenborstel niet valt tijdens
gebruik.
6. Airflos
Dit apparaat wordt gebruikt om voedselresten en tandplak te verwijderen. Niet
aanbevolen voor mensen met slikproblemen.
7. Tongschrapers
Het is een hulpmiddel om het tonggebied te reinigen van voedselresten. Verkrijgbaar
in verschillende soorten en maten.
8. Mondwater
Antiseptische vloeistof die wordt gebruikt om uw mond te spoelen na het
tandenpoetsen. Het kan ook een alternatief zijn voor mensen die hun tanden niet
kunnen poetsen.

F. Mondzorg poetinstructiekaarten
De Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot Bevordering van de Tandheelkunde
(KNMT) heeft een reinigingskaart voor mondzorg ouderen uitgegeven. Deze
instructiekaarten maken de mondverzorging van hulp behoevende verpleeghuis
bewoners veilig gemakkelijker. Elke bewoner krijg een instructiekaart. Deze kaart hangt
bij de wastafel. De naam van de bewoner staat rechts boven aan. De kaart bestaat uit
twee delen. Het bovenste deel gaat over de boven kaak en het onderste deel over de
onder kaak. Zorger altijd voor dat de kaart tijdens het poetsen goed kan zien. Er zijn vijf
verschillende kaarten met verschillende gebit situatie die elk kunt specifieke verzorging
nodig hebben [ CITATION Mon20 \l 1057 ].
 7

Figuur 3. Eigen tandem en kiezen poetsinstructiekaarten Figuur 4. Eigen tandem en kiezen poetsinstructiekaarten
 8

Figuur 5. Overkappingskunstgebit poetsinstructiekaarten Figuur 6. Volledig Kunstgebit poetsinstructiekaarten

 9

Figuur 7. Geen (Kunst) gebit poetsinstructiekaarten

G. Mondverzorging algemene tips

Mondzorg is ontzettend belangrijk. Niet alleen voor de mond, maar ook voor de algehele
gezondheid. Hieronder vind je meer informatie.
1. Tandenpoetsen
Uit onderzoek blijkt dat het beter is om een elektrische tandenborstel (met roterende
werking) te gebruiken. Deze tandenborstels verwijderen namelijk beter plak. Echter
zijn deze niet altijd geschikt: trilling en geluid kunnen beangstigend werken. Het is
dan het advies om een handtandenborstel te gebruiken.
2. Reiniging tussen tanden en kiezen
Reiniging tussen tanden en kiezen wordt ook wel interdentaal reinigen genoemd. Het
is verstandig om naast het tandenpoetsen ook interdentaal te reinigen. Dit komt omdat
de tandenborstel de ruimte tussen de tanden niet bereikt.
 10

Gebruik voor het reinigen tussen de tanden (een van de) volgende hulpmiddelen:
a. Ragers = Klein borsteltje met haartjes
b. Stoker = Langwerpig houtje met een ‘platte’ en een ‘bolle’ kant
c. Softpick = Soft picks lijken op ragers, alleen is hun kern van rubber
d. Floss = Een draad dat bestaat uit zijden of nylon geweven draadjes
die met een waslaag omgeven zijn
3. Reinigen kunstgebit implantaten en mondholte
a. Reinigen kunstgebit
Maak het kunstgebit twee keer per dag schoon met water, zeep en prothese borstel.
Tip: leg bij het reinigen een doekje of een laag water in de wastafel om stukvallen
van de prothese te voorkomen.
b. Reinigen implantaten
Natuurlijke tanden en kiezen hebben wortels die in het kaakbot vastzitten.
Implantaten zijn ‘kunstwortels’ van titanium en worden in de kaak geplaatst ter
vervanging van natuurlijke wortels. Om weer tot een natuurlijke situatie te komen,
wordt op het implantaat een kroon, brug of kunstgebit geplaatst. Net als bij
natuurlijke tanden en kiezen kunnen ook bij implantaten ontstekingen ontstaan!
c. Reinigen mondholte
De volledige verzorging bestaat uit het reinigen van het kunstgebit maar ook de
mondholte. Reinig niet alleen het kunstgebit, maar ook het slijmvlies waarop het
kunstgebit rust. Dus ook de kaken, gehemelte en de overgang van de kaak naar de
wangen moeten gereinigd worden. Wanneer dit niet gebeurd kunnen er
ontstekingen ontstaan. Er geldt: voorkomen is beter dan genezen.
4. Droge Mond
Onvoldoende afgifte van speeksel kan ontstaan door:
a. Het gebruik van medicijnen
Veel medicijnen hebben als bijwerking dat de speekselklieren worden geremd in de
afgifte van speeksel. Dit zijn vooral medicijnen die gebruikt worden bij de
behandeling tegen hoge bloeddruk (antihipertensiva), hartritmestoornissen,
medicijnen zoals antidepressiva, slaap- en plasmiddelen. De medicijnen tasten de
speekselklieren zelf meestal niet aan, maar remmen de speekselafgifte.
b. Ziekten
Een droge mond kan optreden bij uitdroging door koorts of diarree. Ook iemand die
lijdt aan een nog niet goed ingestelde suikerziekte kan klagen over dorst en
 11

monddroogheid. In deze gevallen is de klacht tijdelijk. Zodra de ziekte is genezen

of de suikerziekte is geregeld, verdwijnt de droge mond. Blijvende monddroogheid
komt voor bij mensen die lijden aan bijvoorbeeld aids of het syndroom van Sjögren
(chronische ontsteking van de traan- en speekselklieren).
c. Bestraling
Wanneer een kwaadaardig gezwel in het hoofd of de hals radioactief wordt
bestraald, kunnen de speekselklieren door de straling onherstelbaar worden
beschadigd.
Als het mogelijk is, dan wordt de oorzaak van een droge mond behandeld. Zoals:
1) Behandelen van de onderliggende ziekte.
2) Wijzigen of staken van medicatie.
3) In veel gevallen is dit echter niet mogelijk, en moeten de klachten
symptomatisch bestreden worden.
5. Slechte adem
a. Oorzaken
Een slechte adem wordt vaak veroorzaakt door bacteriën in de mond, in het
bijzonder van anaërobe, gram-negatieve bacteriën. De bacteriën bevinden zich in de
plak, op de tong en op de tonsillen. Slechte mondhygiëne, een droge mond,
voortschrijdende gaatjes, gingivitis/parodontitis (tandvleesontstekingen) en
ulceratieve stomatitis (een zwerende ontsteking in de mond) worden in verband
gebracht met een slechte adem.
b. Palliatieve fase
In de palliatieve fase is het bestrijden van een slechte adem extra van belang. Een
prothese is in deze fase soms belastend en wordt uitgedaan. Nabestaanden stellen
het vaak wel op prijs dat de prothese na overlijden teruggeplaatst wordt.
6. Cliënten in palliatieve fase
Bij cliënten in vegetatieve toestand of in coma is er weinig activiteit in de mond. Dat
vermindert de natuurlijke reinigingsprocessen in de mondholte en vergroot de kans op
mondaandoeningen. Daarom is het belangrijk om de mond te blijven verzorgen, ook
al gaat dit soms moeilijk.

H. Het verschil tussen de incontinentiezorg in Nederland en in Indonesië

De mondzorg in Indonesië verschilt niet veel van die in Nederland. Mondverzorging
omvat het tandenpoetsen met een elektrische - of handtandenborstel en het gebruik van
 12

water en tandpasta, vervolgens het reinigen van de tanden en de mond met een
gedeeltelijk kunstgebit of een volledig kunstgebit. Daarna mond- en tandverzorging met
nat gaasje op het tandvlees zonder kunstgebit. We denken niet dat er veel verschil is in
deze mondzorg, alleen is mondzorg niet de focus van de behandeling in Indonesië.
Omdat veel van de patiënten de mondzorg nog zelfstandig kunnen uitvoeren. En dit zal
de belangrijkste focus zijn wanneer de patiënt de mondverzorging helemaal niet alleen
kan uitvoeren. Maar weer terug om te zien of de status van de patiënt een medische
voorgeschiedenis van diabetes heeft of niet.
Uit de video die we op de website van zorg voor beter hebben bekeken over de
verzorging van tanden en mond, zagen we het verschil in de tools die worden gebruikt
om deze handeling uit te voeren. In Nederland gebruiken verpleegkundigen al
elektrische tandenborstel, een ragers, en een tang schrapper. Terwijl het in Indonesië nog
zeldzaam is om een elektrische tandenborstel te gebruiken.
Er zijn nog veel mensen in Indonesië die zelden aandacht besteden aan
mondgezondheid. Meestal gebruiken mensen alleen tandenborstel om hun tanden te
schonen en ze gebruiken zelden ragers, stoker, softpick, of floss. Patiënten zijn die op
intensive kamer krijgen meer aandacht op mondgezondheid, terwijl patiënten die in
gewone verpleegkamers blijven zelden een behandelingen die verband met
mondgezondheid krijgen. Evenals de ouderen die in verpleeghuis wonen. Ze krijgen
zelden mondzorg en onderwijs over mondgezondheid. Dit is in overeenstemming met
onderzoek van Nur’aeny en Sari (2016) dat stelt dat er nog lage mondgezondheid zorg is
voor ouderen bij Tresna Wreda Social Institution Senjarawi Bandung. De resultaten van
het onderzoek op 20 ouderen vertoonde orale laesis zoals coated tongue, fissured tongue,
ulcererende laesies, geographic tongue, fordyce granule, en traumatische laesies waar
deze aandoening door verschillende dingen kan worden veroorzaakt zoals systemische
aandoeningen, medicijnen, degeneratieve processen, voeding en mondhygiëne.
In Indonesië hebben de verscheidenheid aan achtergronden van de gemeenschap, het
ongelijke vermogen van de gemeenschap om informatie te verkrijgen en de
veranderende fysieke omstandigheden een behoorlijke invloed gehad op het beheer van
de mondgezondheid bij ouderen, vooral degenen die prothesen gebruiken. Veel ouderen
worden vaak verwaarloosd bij het uitvoeren van mondhygiëne vanwege een
ontoereikende houding vanwege de niet-specificiteit van de informatie die wordt
verkregen bij het zelfstandig uitvoeren van mondhygiëne en prothesen. Dit wordt ook
ondersteund door veranderingen bij ouderen, waaronder seniliteit, degeneratieve ziekten
 13

en beperkingen in activiteiten. Niet zelden spelen bovenstaande zaken een rol bij de
hoge klachten van mondziekten bij ouderen in Indonesië. (Kaliey, Wowor, Lampus,
2016).
 LITERATUURLIJST

Agustin,S. 2021. Kaitan Antara Kesehatan Jantung, Gigi dan Gusi. (online). Alodokter.
https://www.alodokter.com/hubungan-kardiologi-dengan-kesehatan-gigi-dan-gusi
toegankelijk op 23 September 2021
De Mond Niet Vergeten, 2020, Waar Poets Je Mee.
https://demondnietvergeten.nl/mondzorg-en-
thuiszorgmedewerkers/hetbelangvanmondgezondheid/hulpmiddelen-waar-poets-je-
mee/ . Toegankelijk op 24 September 2021.
Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354
diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic
analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet 2018; 392: 1789–
8583
Hendriyana, A. 2016. Prof. Dr. Willyanti S. Syarief., drg., Sp Ped. KGA (K)., “Kondisi Gigi
dan Mulut Ibu Hamil Pengaruhi Kesehatan Janin”. (Online) :
https://www.unpad.ac.id/profil/prof-dr-willyanti-s-syarief-drg-sp-ped-kga-k-kondisi-
gigi-dan-mulut-ibu-hamil-pengaruhi-kesehatan-janin/ toegankelijk op 23 September
2021
Kaliey, Inda P, Vonny N. S Wowor, Benedictus S. Lampus. 2016. Perilaku Pemeliharaan
Kebersihan Gigi Tiruan Lepasan Pada Masyarakat Desa Kema II Kecamatan
Kema : Jurnal e-GiGi (eG) Volume 4 Nomor 2 Juli-Desember 2016. Manado :
Universitas Sam Ratulangi Manado.
Mondverzorging. (2020, September 9). Toegankelijk op 23 September 2021 van Zorg Voor
Beter: https://www.zorgvoorbeter.nl/mondzorg/mondverzorging
Munarsetiyo, A., Nayla, K. 2021. Dampak Kesehatan Gigi dan Mulut terhadap Keseluruhan
Kesehatan. (Online). https://www.rspermata.co.id/articles/read/dampak-kesehatan-
gigi-dan-mulut-terhadap-keseluruhan-kesehatan toegankelijk op 23 September 2021
Nur'aeny, N., & Sari, K. I. (2016). Pro l lesi mulut pada kelompok lanjut usia di Panti Sosial
Tresna Wreda . Majalah Kedokteran Gigi Indonesia, 74-79.
https://doi.org/10.22146/majkedgiind.11268

NVVA. 2020. Richtlijn Mondzorg : Voor Zorgafhankelijke Cli ënten In Verpleeghuizen.

Nijkerk : MOS B. V
 15

Ratih, I.A.D.K., Yudhita, W.H. 2018. Hubungan Tingkat Pengetahuan Tentang Cara
Memelihara Kesehatan Gigi Dan Mulut Dengan Ketersediaan Alat Menyikat Gigi
Pada Narapidana Kelas IIB Rutan Giayar. Jurnal Kesehatan Gigi, Vol 6(2) : 23-26.
http://ejournal.poltekes-denpasar.ac.id. toegankelijk op 23 September 2021
WHO. 2020. Oral Health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/oral-health
toegankelijk op 23 September 2021.
Zorg Voor Beter. 2020. Mondzorg en een Gezonde Mond. (Online) :
https://www.zorgvoorbeter.nl/mondzorg/wat-is-het toegankelijk op 23 September
2021