NOŚNOŚĆ PODŁOśA GRUNTOWEGO POD ŁAWĄ FUNDAMENTOWĄ

WEDŁUG EUROKODU 7 ORAZ PN-81/B-03020

Wojciech GOSK∗
Wydział Budownictwa i InŜynierii Środowiska, Politechnika Białostocka, ul. Wiejska 45 A, 15-351 Białystok

Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki obliczeń nośności podłoŜa gruntowego pod ławą fundamentową uzyskane
na podstawie Eurokodu 7 i normy PN-81/B-03020 Posadowienie bezpośrednie budowli. Wykazano, Ŝe obliczone według
obydwu norm nośności podłoŜa dla poszczególnych rodzajów gruntów dają porównywalne wyniki, gdy przyjmiemy
charakterystyczne wartości parametrów geotechnicznych. Wyniki uzyskane na bazie parametrów i obciąŜeń
obliczeniowych prowadzą natomiast do zróŜnicowanych ocen nośności podłoŜa, co uzaleŜnione jest od zastosowanego
podejścia obliczeniowego według Eurokodu 7.

Słowa kluczowe: ława fundamentowa, Eurokod 7, nośność podłoŜa.

1. Wstęp GEO – zniszczenie albo nadmierne odkształcenie

Wprowadzenie Eurokodu 7 „Projektowanie
geotechniczne” wzbudza w środowisku projektantów,
zwłaszcza z obszaru geotechniki, wiele dyskusji i pytań.
Naturalnym jest doszukiwanie się podobieństw i róŜnic
w algorytmach projektowania w stosunku do
dotychczasowej normy PN-81/B-03020 Posadowienie
bezpośrednie budowli. Obliczenia statyczne
i projektowanie, na przykład prace Pieczyraka (2006,
2009) oraz Galasa i Kiziewicza (2009). Obydwie normy
opierają się co prawda na metodzie stanów granicznych,
jednakŜe zastosowanie zróŜnicowanego podejścia
w kwestii współczynników częściowych powoduje
uzyskiwanie zróŜnicowanych ocen nośności podłoŜa.
Praca niniejsza jest próbą odpowiedzi na pytanie na ile
istotne są te róŜnice w przypadku obliczeń według
obydwu norm dla podstawowego zagadnienia inŜynierii
geotechnicznej, jakim jest nośność podłoŜa pod ławą
fundamentową.
Norma Eurokod 7 wprowadza w projektowaniu
geotechnicznym 5 rodzajów pierwszego stanu
granicznego:
EQU – utrata równowagi konstrukcji lub podłoŜa,
rozpatrywanych jako ciało sztywne, gdy wytrzymałość
materiałów konstrukcyjnych i gruntu ma znaczenie
nieistotne dla zapewnienia nośności;
STR – wewnętrzne zniszczenie albo nadmierne
odkształcenie konstrukcji lub jej elementów, w tym na
przykad fundamentów bezpośrednich, pali lub ścian
nadziemia, gdy wytrzymałość materiałów konstrukcyjnych
jest decydująca w zapewnieniu nośności;
podłoŜa, gdy wytrzymałość gruntu lub skały jest
decydująca dla zapewnienia nośności;
UPL – utrata stateczności konstrukcji albo podłoŜa (utrata
równowagi pionowej) spowodowana ciśnieniem wody
(wyporem) lub innym oddziaływaniem pionowym (stan
graniczny wyparcia);
HYD – hydrauliczne unoszenie cząstek gruntu, erozja
wewnętrzna lub przebicie hydrauliczne w podłoŜu
spowodowane spadkiem hydraulicznym (ciśnieniem
spływowym).
Obliczenia wykonane w ramach niniejszej pracy
dotyczyć będą stanu oznaczonego jako GEO. Zagadnienie
nośności podłoŜa pod fundamentem bezpośrednim jest
podstawowym problemem w obszarze tego stanu.
2. Stan graniczny nośności podłoŜa gruntowego
według Eurokodu 7
Sprawdzenie pierwszego stanu granicznego według
Eurokodu 7 sprowadza się do wykazania, Ŝe:
Ed ≤ Rd (1)
gdzie Ed jest to wartość obliczeniowa efektu oddziaływań,
natomiast Rd jest to wartością obliczeniową oporu przeciw
oddziaływaniu.
Wartość obliczeniową oddziaływania Fd wyznacza się
z zaleŜności:
Fd = γ F ⋅ Frep (2)

∗
Autor odpowiedzialny za korespondencję. E-mail: w.gosk@pb.edu.pl

127
 Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i InŜynieria Środowiska 1 (2010) 127-130

gdzie Frep jest to wartość reprezentatywna oddziaływania,
γF jest to współczynnik częściowy do oddziaływania
według załącznika A normy Eurokod 7 (por. Tab. 1).
Wartość obliczeniową parametru geotechnicznego Xd
naleŜy wyznaczyć jako
X d = Xk /γ M (3)
gdzie Xk jest to wartość charakterystyczna parametru
geotechnicznego, γM jest to współczynnik częściowy do
parametru geotechnicznego według załącznika A normy
Eurokod 7 (por Tab. 2).
Współczynniki częściowe do oddziaływań moŜna
stosować albo do samych oddziaływań (Frep), albo do ich
efektów (E):
{
Ed = E γ F Frep ; X k / γ M ; ad } (4a)
lub
{
Ed = γ E E Frep ; X k / γ M ; ad } (4b)
W przypadku oporów obliczeniowych współczynniki
częściowe moŜna stosować do parametrów gruntu (X),
albo do oporów (nośności) (R), jak równieŜ do obydwóch
tych wielkości (γR jest to współczynnik częściowy do
oporu lub nośności):
znaczenie w projekcie, sprawdzenie drugiego staje się
zbędne. Generalnie w podejściu tym współczynniki
stosuje się do oddziaływań lub efektów oddziaływań, ale
takŜe do parametrów geotechnicznych. Eurokod 7
wyróŜnia w przypadku fundamentów bezpośrednich dwie
kombinacje zestawów współczynników częściowych,
kombinacja 1 (PO1/1): A1 + M1 + R1, kombinacja 2
(PO1/2): A2 + M2 + R1. Taki rodzaj zapisu naleŜy
odpowiednio interpretować, „+” oznacza: „w połączeniu
z”. Kombinacja pierwsza opiera się na załoŜeniu, Ŝe
odchylenia od wielkości charakterystycznych dotyczą
oddziaływań. Natomiast przyjmuje się w tej kombinacji
wysoką pewność wyznaczenia wartości parametrów
geotechnicznych. Kombinacja druga zakłada sytuację
odwrotną, odchylenia od wielkości charakterystycznych
dotyczą parametrów geotechnicznych. Natomiast
wielkości oddziaływań i efektów oddziaływań przyjmują
w przypadku obciąŜeń stałych wartości równe
wielkościom charakterystycznym.
Wartości współczynników częściowych do
oddziaływań (γF) i efektów oddziaływań (γE) podano
w tabeli 1, natomiast współczynniki częściowe do
parametrów geotechnicznych zawarto w tabeli 2, zaś do
oporów – w tabeli 3.
Tab. 1. Współczynniki częściowe do oddziaływań (γF)

{
Rd = R γ F Frep ; X k / γ M ; ad } (5a)
i efektów oddziaływań (γE) według Eurokodu 7
Zestaw
Oddziaływanie Symbol
A1 A2
lub Niekorzystne 1,35 1,0
γG
{ }
Stałe
Korzystne 1,0 1,0
Rd = R γ F Frep ; X k ; ad / γ R (5b)
Niekorzystne 1,5 1,3
Zmienne γQ
Korzystne 0 0
lub
{ }
Rd = R γ F Frep ; X k / γ M ; ad / γ R (5c) Tab. 2. Współczynniki częściowe do parametrów
geotechnicznych (γM) według Eurokodu 7
W powyŜszych wzorach ad = anom ±∆a jest wartością Parametr gruntu Symbol
Zestaw
M1 M2
obliczeniową danej geometrycznej. Norma Eurokod 7
Kąt tarcia wewnętrznego a γϕ ΄ 1,0 1,25
stwierdza, Ŝe zasadniczo współczynniki częściowe
Spójność efektywna γc΄ 1,0 1,25
oddziaływań i współczynniki materiałowe (γF i γM)
Wytrzymałość na ścinanie bez
uwzględniają niewielkie odchyłki danych γcu 1,0 1,4
odpływu
geometrycznych. W takich przypadkach nie zaleca się Wytrzymałość na ścinanie
wymagania dodatkowego zapasu bezpieczeństwa, więc γqu 1,0 1,4
jednoosiowe
ad = anom (anom jest to wartość nominalna danej CięŜar objętościowy γγ 1,0 1,0
geometrycznej). a
Współczynnik ten stosuje się do tan ϕ΄

Tab. 3. Współczynniki częściowe do oporu/nośności (γR)

3. Podejścia obliczeniowe dotyczące fundamentów bezpośrednich według Eurokodu 7
Zestaw
Nośność Symbol
Norma Eurokod 7 wyróŜnia trzy podejścia obliczeniowe R1 R2 R3
róŜniące się rozkładem współczynników częściowych Nośność podłoŜa γR;ν 1,0 1,4 1,0
pomiędzy oddziaływania, efekty oddziaływań, parametry Przesunięcie
geotechniczne i inne właściwości materiałowe. (poślizg)
γR;h 1,0 1,1 1,0
Współczynniki zostały podzielone na zestawy oznaczone
jako A (do oddziaływań i efektów oddziaływań), M (do W podejściu obliczeniowym 2 (PO2) współczynniki
parametrów geotechnicznych) i R (do oporów lub częściowe stosuje się do oddziaływań albo efektów
nośności). oddziaływań jak i do oporów (nośności). Wymagane jest
Podejście obliczeniowe 1 (PO1) polega na analizie jednokrotne sprawdzenie dla kombinacji A1 + M1 + R2.
dwóch zestawów współczynników częściowych. Gdy To podejście obliczeniowe nie wymaga uŜycia
pewnym jest, Ŝe jeden z tych zestawów ma decydujące współczynników częściowych do parametrów

128
 Wojciech GOSK

geotechnicznych. Takie postępowanie ma być działaniem Tab. 4. Współczynniki nośności i kształtu fundamentu według
z załoŜenia bardziej bezpiecznym w stosunku do normy PN-81/B-03020 i Eurokodu 7
podejścia obliczeniowego 1. PN-81/B-03020 Eurokod 7
W podejściu obliczeniowym 3 (PO3) współczynniki Współczynniki nośności:
częściowe naleŜy stosować do oddziaływań lub efektów ND = e tg (45 + ϕ' / 2)
πtgϕ' 2 N = eπ tanϕ ' tan2 (45 + ϕ ' / 2)
q
oddziaływań od konstrukcji, jak równieŜ do parametrów N C = (N D − 1)ctgϕ ' ( )
Nc = Nq −1 cotϕ' (Eurocode 7)b
N B = 0,75(N D − 1)tgϕ ' ( )
gruntu i materiałów: (A1 lub A2) + M2 + R3. Zestaw A1
naleŜy przyjmować do oddziaływań konstrukcji, A2 do Nγ = 2 Nq − 1 tanϕ'
oddziaływań geotechnicznych. To podejście obliczeniowe Współczynniki kształtu:
zakłada jednoczesne przyjęcie najwyŜszych z moŜliwych 1 + 1,5 B / L sq = 1 + (B' / L ')sin ϕ '
sγ = 1 − 0,3(B ' / L')
współczynników częściowych do oddziaływań 1− 0,25B / L
i parametrów geotechnicznych. 1 + 0,3B / L
( )(
sc = s q N q − 1 / N q − 1 )
b
ZaleŜność określającą wielkość współczynnika nośności NC
4. Nośność graniczna podłoŜa gruntowego według zaczerpnięto z angielskiej wersji normy Eurocode 7. Wzór
PN-81/B-03020 i Eurokodu 7 podany w polskim tłumaczeniu Eurokodu 7 zawiera błąd.

Nośność podłoŜa gruntowego według PN-81/B-03020 Tab. 5. Wyniki przeprowadzonych obliczeń dla gruntów
wyraŜa znana zaleŜność niespoistych uzyskane przy zastosowaniu charakterystycznych
wartości parametrów geotechnicznych
q f = 1 + 0,3  Nc cu (r )ic + 1 + 1,5  N D ρ D
(r ) gD i
 B  B Rodzaj qgr (kPa) R / A'
min D R/A΄ (kPa)
 L  L gruntu ID (PN-81/B- q gr
(6) (Eurokod 7)
niespoistego 03020)
+ 1 − 0,25  N B ρ B(r ) gBiB
 B 0,25 1501 1575 1,05
 L ś, Po 0,50 1948 2059 1,06
0,75 2554 2720 1,06
Według Euorkodu 7 nośność podłoŜa przy załoŜeniu 0,25 726 745 1,03
warunków z odpływem obliczamy ze wzoru: Pr, Ps 0,50 888 918 1,03
0,75 1093 1137 1,04
R / A' = c' N c bc sc ic + q' N q bq sq iq + 0,5γ ' B' N γ bγ sγ iγ (7) 0,25 500 508 1,02
Pd, Pπ 0,50 583 596 1,02
gdzie R jest to wartość oporu przeciw oddziaływaniu (w 0,75 683 701 1,03
przypadku sprawdzenia pierwszego stanu granicznego
będzie to wartość obliczeniowa RD), A΄ = B΄ × L΄ jest to Tab. 6. Wyniki przeprowadzonych obliczeń dla gruntów
efektywne obliczeniowe pole powierzchni fundamentu, spoistych uzyskane przy zastosowaniu charakterystycznych
γ΄ jest to obliczeniowy efektywny cięŜar objętościowy wartości parametrów geotechnicznych
Rodzaj qgr (kPa) R / A'
gruntu poniŜej poziomu posadowienia, q΄ jest to R/A΄ (kPa)
gruntu IL (PN-81/B- q gr
obliczeniowe efektywne napręŜenie od nadkładu (Eurokod 7)
spoistego 03020)
w poziomie podstawy fundamentu, c΄ jest to spójność 0,10 1158 1166 1,01
efektywna, Nq, Nc, Nγ są to współczynniki nośności, sq, sc, A 0,30 745 747 1,00
sγ są to współczynniki kształtu fundamentu, bq, bc, bγ są to 0,50 488 483 0,99
współczynniki nachylenia podstawy fundamentu (przyjęto 0,10 773 772 1,00
wartość równą jedności), iq, ic, iγ są to współczynniki B 0,30 494 488 0,99
nachylenia obciąŜenia spowodowanego obciąŜeniem 0,50 317 310 0,98
poziomym H (przyjęto wartość równą jedności). 0,10 421 415 0,99
C 0,30 243 236 0,97
Istotne róŜnice w podejściach według obydwu norm 0,50 150 144 0,95
dotyczą współczynników nośności i współczynników 0,10 595 589 0,99
kształtu fundamentu (Tab. 4). D 0,30 425 418 0,98
0,50 300 294 0,98

5. Porównanie wyników obliczeń Wyniki obliczonych nośności, uzyskane przy

zastosowaniu charakterystycznych wartości parametrów
Przeprowadzono obliczenia nośności podłoŜa pod ławą geotechnicznych, zamieszczono w tabelach 5 i 6. Zwraca
fundamentową (przyjęto szerokość ławy B = B΄ = 1,2m, uwagę fakt, Ŝe uzyskuje się nieznacznie wyŜsze nośności
głębokość posadowienia Dmin = 1,2m). Analizie poddano podłoŜa ustalane według Eurokodu 7 dla gruntów
grunty niespoiste i spoiste. Dla czytelności niespoistych. W przypadku gruntów spoistych róŜnice są
przeprowadzonych porównań wykorzystano klasyfikację minimalne.
gruntów według PN-81/B-03020. NaleŜy jednak W przypadku zastosowania obliczeniowych wartości
zaznaczyć, Ŝe norma Eurokod 7 opiera się na klasyfikacji parametrów geotechnicznych i obciąŜeń ocena nośności
gruntów według PN-EN ISO 14688. podłoŜa uzaleŜniona jest od zastosowanego podejścia

129
 Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i InŜynieria Środowiska 1 (2010) 127-130

obliczeniowego 1, 2 lub 3 według Eurokodu 7. W celu kombinacja 1 podejścia obliczeniowego 1 według

porównania wyników przyjęto następujące załoŜenia: Eurokodu 7 (PO1/1).
− fundament posadowiony jest na piasku Dość zaskakujący rezultat daje porównanie wyników
drobnoziarnistym o ID = 0,50 , obliczeń według Eurokodu 7 z wynikami uzyskanymi
− obciąŜenie stałe ławy wynosi 240 kN/m, według PN-81/B-03020. MoŜna zauwaŜyć, Ŝe najbardziej
− obciąŜenie zmienne śniegiem przekazywane na ławę zbliŜona wartość współczynnika WN odpowiada w tym
wynosi 40 kN/m, przypadku zastosowaniu kombinacji drugiej podejścia
− obciąŜenie zmienne wiatrem przekazywane na ławę obliczeniowego 1 według Eurokodu 7 (PO1/2). Formalnie
wynosi 20 kN/m, wydaje się, Ŝe najbardziej zbliŜone do dotychczasowej
− do wyznaczania parametrów geotechnicznych metodyki obliczeń według PN-81/B-03020 jest podejście
zastosowano metodę A, dlatego wartość obliczeniowe 3. JednakŜe naleŜy zauwaŜyć, Ŝe
współczynnika korekcyjnego m według PN-81/B- współczynniki częściowe w podejściu obliczeniowym 3
03020 wynosi 0,9. mają większą wartość.
Wyniki obliczeń zamieszczono w tabeli 7. Miarą Problemem pozostaje więc wybór podejścia
oceny będzie współczynnik wykorzystania nośności WN. obliczeniowego, który z załoŜenia moŜe być decyzją
projektanta. Pewnym ułatwieniem w tym zakresie byłoby
Tab. 7. Wyniki przeprowadzonych obliczeń przy zastosowaniu wejście w Ŝycie Załącznika krajowego do Eurokodu 7,
obliczeniowych parametrów geotechnicznych i obciąŜeń uściślającego sposób podejmowania decyzji o wyborze
Podejście R/A΄ E/A΄ E
WN = ⋅100%
konkretnego podejścia obliczeniowego.
obliczeniowe (kPa) (kPa) R
PO1/1
596 345 57,6%
Eurokod 7 Literatura
PO1/2
381 265 69,5%
Eurokod 7 EN 1997-1:2004. Eurocode 7: Geotechnical design – Part 1:
PO2 General rules.
426 345 81,1%
Eurokod 7 Galas P., Kiziewicz D. (2009). Ocena nośności podłoŜa pod
PO3 stopą fundamentową według Eurokodu 7 oraz
381 368 96,4%
Eurokod 7 PN-81/B-03020. Problemy Geotechniczne i środowiskowe
PN-81/B- z uwzględnieniem podłoŜy ekspansywnych. Wydawnictwa
qf = 418 292 69,8%
03020 Uczelniane UTP. Bydgoszcz, 575-582.
Pieczyrak J. (2006). Nośność graniczna podłoŜa gruntowego
według PN-81/B-03020 i Eurokodu 7. Zeszyty Naukowe
6. Wnioski Politechniki Białostockiej. Budownictwo, Z28, 197-211.
Pieczyrak J. (2009). Stany graniczne i warunki obliczeniowe
Otrzymane wyniki obliczeń według Eurokodu 7 oraz w geotechnice. XXIV ogólnopolskie warsztaty pracy
projektanta konstrukcji. Wisła, 17-20 marca 2009r. Tom 1,
normy PN-81/B-03020 nie wykazują znaczących róŜnic
247-270.
oporów granicznych podłoŜa dla analizowanych gruntów PN-EN 1997-1:2008. Eurokod 7: Projektowanie geotechniczne
w przypadku zastosowania charakterystycznych wartości – Część 1: Zasady ogólne.
parametrów geotechnicznych. ZaleŜności w obydwu PN-EN ISO 14688 Badania geotechniczne. Oznaczanie
normach oparte są na wzorze Terzaghiego ze i klasyfikowanie gruntów.
zmodyfikowanymi wartościami współczynników kształtu
fundamentu i współczynników nośności podłoŜa.
JednakŜe okazuje się, Ŝe zróŜnicowanie tych THE BEARING CAPACITY OF SUBSOIL
współczynników w obydwu algorytmach projektowania UNDER CONTINUOUS FOUNDATION BASED
nie prowadzi do uzyskania znacząco rozbieŜnych ON EUROCODE 7 AND PN-81/B-03020
wyników nośności podłoŜa pod ławą fundamentową.
Abstract: This paper presents results of calculations of bearing
Odmiennie naleŜy podsumować przypadek
capacity of subsoil under the continuous foundation. These
zastosowania obliczeniowych wartości oddziaływań, calculations were based on Eurocode 7 and Polish Standard PN-
parametrów geotechnicznych i oporów podłoŜa 81/B-3020 (Building soils. Foundation bases. Static calculation
zastosowanych do obliczeń według Eurokodu 7 oraz and design). It was shown that calculated on the basis of these
normy PN-81/B-03020. Wyniki uzyskiwane przy uŜyciu two documents bearing capacity of subsoil gives comparable
tych wartości wskazują wyraźne róŜnice w ocenie results for characteristics values of geotechnical parameters.
nośności podłoŜa, co uzaleŜnione jest od zastosowanego Calculations for design values of geotechnical parameters and
podejścia obliczeniowego. Przeprowadzone obliczenia loads give different values of bearing capacity of subsoil
prowadzą do wniosku, Ŝe najbardziej bezpiecznym depending on applied design approach.
podejściem przy projektowaniu jest podejście
obliczeniowe 3 według Eurokodu 7 (współczynnik Pracę wykonano w Politechnice Białostockiej w ramach
wykorzystania nośności WN = 96,4%). Podejściem realizacji pracy statutowej nr WBiIŚ/5/2010 finansowanej ze
wykazującym największy zapas nośności jest natomiast środków MNiSW w latach 2010-2013

130