Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu có hai nguyên nhân chủ yếu và

trực tiếp sau đây:

- Một là: trong cải tổ, Đảng Cộng sản Liên Xô đã mắc những sai lầm nghiêm trọng về
đường lối chính trị, tư tưởng và tổ chức. Đó là đường lối hữu khuynh, cơ hội và xét
lại, xa rời những nguyên tắc của chủ nghĩa Mác - Lênin
+ Cuộc cải tổ ở Liên Xô bắt đầu từ năm 1986 và kết thúc trong sự đổ vỡ hoàn toàn
năm 1991. Đường lối cải tổ ở Liên Xô thực chất là đường trượt dài từ cơ hội hữu
khuynh đến xét lại, đến từ bỏ hoàn toàn chủ nghĩa Mác - Leenin. Những tuyên bố
ban đầu chỉ là những tuyên bố suông nhằm ngụy trang cho ý đồ phản bội
+ Hội nghị Đảng toàn quốc lần thứ 19( năm 1988 ) chủ trương chuyển trọng tâm
sang cải tổ hệ thống chính trị trên cơ sở cái gọi là “ tư duy chính trị mới”. Thực chất
đó là sự thỏa hiệp vô nguyên tắc, là sự đầu hàng, là từ bỏ lập trường giai cấp, là sự
phản bội chủ nghĩa Mác, phản bội sự nghiệp xã hội chủ nghĩa. Những người ngấm
ngầm hoặc công khai thù địch với chủ nghĩa Mác chiếm các vị trí chủ chốt trong bộ
máy đảng, nhà nước và họ tìm cách loại bỏ khỏi ủy ban trung ương Đảng hàng loạt
những người không tán thành đường lối sai lầm của cải tổ
==> Bằng phát súng lệnh “ công khai” “dân chủ” “không có vùng cấm”, cải tổ đã phủ
định sạch trơn mọi thành tựu của CNXH. Nó gây hoang mang, xáo động và phá vỡ
niềm tin của quần chúng đối với những giá trị của CNXH
- Hai là: chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàn diện, vừa tinh vi, vừa trắng trợn, thực
hiện được “diễn biến hòa bình” trong nội bộ Liên Xô và các nước Đông Âu
+ Chủ nghĩa đế quốc thường xuyên tiến hành một cuộc chiến tranh khi bằng súng
đạn, khi bằng “diễn biến hòa bình” chống CNXH, chống Liên Xô. Chủ nghĩa đế quốc
đã gây ra cuộc chiến tranh lạnh từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Các chiến lược
gia Phương tây đã sớm nhận ra “gót chân Asin” của cải tổ… Các thế lực chống chủ
nghĩa xã hội ở bên ngoài theo sát quá trình cải tổ, tác động vào cải tổ cả về tư tưởng,
chính trị và tổ chức ==> chiến lược của Mĩ trước sau như một là đưa chiến tranh vào
bên trong “bức màn sắt”
TÓM LẠI: Tất cả những sai lầm đó suy cho cùng đều là từ những nguyên nhân tố
chủ quan của Đảng cộng sản, nhà nước XHCN Liên xô và hệ thống chính trị, đồng thời
có sự phản bội của CNXH gây ra. Cùng với đó là nguyên nhân khác quan về kinh tế,
đời sống và diễn biến hòa bình của chủ nghĩa đế quốc làm các nước XHCN khủng
hoảng