ODNOS KRUŽNICE I PRAVE

U kakvom odnosu su prava i kružnica zavisi od udaljenosti prave od centra kružnice. Udaljenost se mjeri
pod pravim uglom i obilježava se sa 𝒅.

Tako razlikujemo tri slučaja :

1. Nemaju zajedničkih tačaka

Prava i kružnica nemaju zajedničkih tačaka kada je 𝑑 > 𝑟 . ( Slika 1. )

Slika 1.

2. Prava dodiruje kružnicu

Prava dodiruje kružnicu kada je 𝑑 = 𝑟 .
Presjek prave i kružnice je tačka 𝐴 𝑝 ∩ 𝑘 = {𝐴}.
Ovakva prava zove se tangenta. ( Slika 2. )

Slika 2.

3. Prava sječe kružnicu

Prava sječe kružnicu kada je 𝑑 < 𝑟 .
Presjek prave i kružnice su tačke 𝐴, 𝐵 𝑝 ∩ 𝑘 = {𝐴, 𝐵} . ( Slika 3. )
Presjek prave i kruga je duž 𝐴𝐵 𝑝 ∩ 𝑘 = 𝐴𝐵.
Prava koja sječe kružnicu zove se sječica,a duž 𝐴𝐵 je tetiva.
 Tetiva je duž koja spaja dve tačke na kružnici. Najduža tetiva jednaka je prečniku kruga 𝑅.

Slika 3.

Ispitivanje odnosa prave i kružnice svodi se na rješavanje sistema od jedne linearne i jedne kvadratne
jednačine. Posmatrajmo pravu 𝑦 = 𝑘𝑥 + 𝑛 i kružnicu (𝑥 − 𝑝)2 + (𝑦 − 𝑞)2 = 𝑟 2 . Umjesto 𝑦 u jednačini
kružnice zamjenimo 𝑘𝑥 + 𝑛 i poslije sredjivanja izvodimo sledeći zaključak :

I. Ako je 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) − (𝑘𝑝 − 𝑞 + 𝑛)2 > 0 prava i kružnica imaju dve zajedničke tačke;
II. Ako je 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) − (𝑘𝑝 − 𝑞 + 𝑛)2 < 0 prava i kružnica nemaju zajedničkih tačaka;
III. Ako je 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) − (𝑘𝑝 − 𝑞 + 𝑛)2 = 0 prava i kružnica imaju jednu zajedničku tačku.

Situacija kada prava i kružnica imaju jednu zajedničku tačku naziva se još i uslov dodira 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) =
(𝑘𝑝 − 𝑞 + 𝑛)2 .

Uslov dodira kružnice i prave: Tangenta je prava koja dodiruje kružnicu u jednoj tački. Uslov da prava
dodiruje kružnicu ( bude njena tangenta ) je : 𝑑 (𝑂, 𝑡) = 𝑟. (1)
⎸𝐴𝑝+𝐵𝑞+𝐶⎸
Gdje je 𝑑(0, 𝑡) = (2) ( 𝑝, 𝑞 ) – koordinate centra O.
√𝐴2 +𝐵2

 Neka je data kružnica 𝑐 i prava 𝑡 ( implicitni oblik ) 𝑐: (𝑥 − 𝑝)2 + (𝑦 − 𝑞)2 = 𝑟 2

𝑡: 𝐴𝑥 + 𝐵𝑦 + 𝐶 = 0 .
⎸𝐴𝑝+𝐵𝑞+𝐶⎸
Iz uslova (1) i (2) slijedi √𝐴2 +𝐵2
= 𝑟 . Kvadriranjem lijeve i desne strane jednakosti dobijamo
(𝐴𝑝+𝐵𝑞+𝐶)2
𝐴2 +𝐵2
= 𝑟 2 , odakle dobijamo uslov dodira prave i kružnice 𝑟 2 (𝐴2 + 𝐵2 ) = (𝐴𝑝 + 𝐵𝑞 + 𝐶)2 .

Ako je centar kružnice koordinatni početak, onda uslov dodira glasi : 𝑟 2 (𝐴2 + 𝐵2 ) = 𝐶 2 .

 Neka je data kružnica 𝑐 i prava 𝑡 ( eksplicitni oblik ) 𝑐: (𝑥 − 𝑝)2 + (𝑦 − 𝑞)2 = 𝑟 2

𝑡: 𝑦 = 𝑘𝑥 + 𝑛
Sa eksplicitnog oblika prelazimo na implicitni : −𝑘𝑥 + 𝑦 − 𝑛 = 0 i vidimo da je 𝐴 = −𝑘, 𝐵 = 1, 𝐶 = −𝑛.

Sada uslov dodira postaje 𝑟 2 ((−𝑘)2 + 1) = (−𝑘𝑝 + 1𝑞 + (−𝑛))2 , a nakon sređivanja imamo novi
uslov dodira 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) = (−𝑘𝑝 + 𝑞 − 𝑛)2 .

Ako je centar kružnice koordinatni početak , onda je uslov dodira glasi 𝑟 2 (𝑘 2 + 1) = 𝑛2 .

Primjer : Iz koordinatnog početka povučene su tangente na kružnicu 𝑥 2 + 𝑦 2 − 6𝑥 − 4𝑦 + 9 = 0 .
Naći njihove jednačine.

Rješenje: Najprije sredimo kružnicu da možemo pročitati 𝑝, 𝑞, 𝑟.

𝑥 2 + 𝑦 2 − 6𝑥 − 4𝑦 + 9 = 0

𝑥 2 − 6𝑥 + 𝑦 2 − 4𝑦 + 9 = 0
𝑥 2 − 6𝑥 + 9 − 9 + 𝑦 2 − 4𝑦 + 4 − 4 + 9 = 0
(𝑥 − 3)2 + (𝑦 − 2)2 = 4

𝑝=3 𝑞 = 2 𝑟 2 = 4 ⟹ 𝑟 = 2 ( Slika 4. )

Slika 4.

Sa slike možemo zaključiti da je jedna tangenta sama x-osa, dakle prava 𝑦 = 0. Ali da do toga dođemo i
računski:
Neka je prava ( prave ) koju tražimo 𝑦 = 𝑘𝑥 + 𝑛. Ovde mjenjamo koordinate tačke iz koje
postavljamo tangentu, dakle 𝑂(0,0)
𝑦 = 𝑘𝑥 + 𝑛
0 = 𝑘∗0+𝑛

𝑛=0
Dobili smo da je 𝑛 = 0. k tražimo iz uslova dodira:

𝑟 2 (𝑘 2 + 1) = (𝑘𝑝 − 𝑞 + 𝑛)2
4(𝑘 2 + 1) = (𝑘 ∗ 3 − 2 + 0)2

4𝑘 2 + 4 = 9𝑘 2 − 12𝑘 + 4

5𝑘 2 − 12𝑘 = 0
𝑘 (5𝑘 − 12) = 0
 𝑘=0 ∨ 5𝑘 − 12 = 0
5𝑘 = 12
12
𝑘=
5

Dakle , tražene tangente su :

𝑡1: 𝑦 = 0
12
𝑡2: 𝑦 = 𝑥 . ( Slika 4. )
5