TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

PATLAYICI MADDE YÖNERGESİ

İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİĞİ VE EĞİTİM DAİRESİ BAŞKANLIĞI

Ekim 2015
 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU

PATLAYICI MADDE YÖNERGESİ

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Amaç

MADDE 1 - Bu yönerge; TTK yeraltı kömür ocaklarında; patlayıcı maddelerin taşınması,

depolanması, ambara iade edilmesi ve kullanılması ile ilgili uyulması gereken tedbirleri
düzenler.

Kapsam

MADDE 2 - Bu Yönerge, TTK işyerlerini kapsar.

Dayanak

MADDE 3 - Bu yönerge;

a) 6331 Sayılı İş Sağlığı, Güvenliği Kanunu’nun 30. maddesine göre çıkarılan 19.09.2013
tarih, 28770 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Maden İşyerlerinde İş Sağlığı, Güvenliği
Yönetmeliğine,
b) Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali,
Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi
Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzüğe,
c) 26.09.2011 tarihli 655 Sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın Teşkilat
ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile 24.10.2013 tarih, 28801 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla
Taşınması Hakkındaki Yönetmeliğe dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

MADDE 4 - Bu yönergede geçen tanımlardan;

a) ADR: Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa

Anlaşmasını,
b) Ateşleme: Kazı ve hazırlık (lağım, taban, tamir-tarama vb.) işlerinde deliklere doldurulmuş
olan patlayıcı maddelerin patlatılmasını,
c) Ateşleyici (Barutçu): Bu yönergede yazılı patlayıcı madde kullanılması koşullarını yerine
getirmek üzere, C sınıfı ateşleyici yeterlilik belgesine sahip çalışanı,

TTK-FM-127 2
R.00
d) Ayak: Kömür içinde alt ve üst taban yolu arasında cephe halinde üretim yapılan yeri,
e) Baca: Kömür içerisinden sürülen galeriyi,
f) Baş aşağı (Desandre): Yeraltında yukarıdan aşağıya doğru sürülen eğimli yolları,
g) Başyukarı: Yeraltında aşağıdan yukarıya doğru sürülen eğimli yolları,
h) Baraj: Yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici yapıları,
i) Bür: Yeraltında yerüstüyle bağlantısı olmayan kuyuyu,
j) Cep: Galeri, Varagel, Vinç dip ve başlarıyla ara katlarında, ızgaralarda görevli çalışanlar
ile ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe sığınabilecekleri biçimde
yapılan yeri,
k) Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın TTK işyerlerinde istihdam
edilen gerçek kişiyi,
l) Daimi Nezaretçi: İşletmede daimi olarak istihdam edilen, Müessese Müdürü tarafından
görevlendirilen, kanun ve yönetmeliklere göre görev yapan maden mühendisini,
m) Dolgu: Yeraltında açılan boşlukların dolgu malzemesiyle doldurulmasını,
n) Galeri: Yeraltı faaliyetlerinde üretim, hazırlık, nakliye ve havalandırma amacıyla sürülen
yolları taban ise kömür içinde, damarın üstünde ve altında damara paralel olarak sürülen
galeriyi,
o) Grizu: Metanın havayla karışımını,
p) Kavlak: Ana kütleden ayrılmış, her an düşebilecek parçaları,
q) Karo: Maden işletmeleri için gerekli hizmetlerin yapıldığı yerüstü tesislerinin bulunduğu
alanı,
r) Kartuş: Silindirik şekilli plastik su tüpünü veya dinamit lokumunu,
s) Kişisel Koruyucu Donanımları: Bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı
korunmak için kişilerce giyilmek, takılmak ya da taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi
bir cihaz ve/veya malzemeyi,
t) Lağım: Taş içerisinde sürülen galeriyi,
u) Nefeslik: Ocak havasının giriş veya çıkış yolunu,
v) Nezaretçi: Müessese Müdürü tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları
gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve
teknik bilgiye sahip çalışanı,
w) Rekup: Ana galeriden kömür damarını kesmek amacıyla taş içinde sürülen galeriyi,
x) SRC5: Patlayıcı maddeleri taşımakla görevlendirilen sürücülere yetkili kuruluş ya da ilgili
Bakanlık tarafından verilen belgeyi,
y) Sıkılama: Lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan boşluğun gerektiği
biçimde doldurulmasını,
z) Onaylı Defter: Genel Müdürlük, Müessese Müdürlüğü veya Noterce onaylanmış defteri,
aa) Taşıyıcı: Patlayıcı maddeler konusunda eğitilip belgelendirilmiş, gerekli hallerde
ateşleyicinin yükünü (10 kg’a kadar olan kısmını) taşımak için Müessese Müdürü
tarafından görevlendirilmiş yer altı çalışanını,

TTK-FM-127 3
R.00
 İKİNCİ BÖLÜM

Çalışma Usul ve Esasları

Uyulacak Hükümler

Kullanılabilecek Patlayıcı Maddeler

MADDE 5 - Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi ilgili kuruluştan temin edilerek, TTK Yeraltı
kömür ocaklarında ilgili Bakanlığın izin verdiği türden patlayıcı maddeler kullanılabilir.

Bozuk Olan Patlayıcı Maddeler

MADDE 6 - Bozulmuş patlayıcı maddeler, yeraltına sokulamaz. Depoda özel ve güvenli bir
yerde saklanır. İlgili mevzuat hükümlerine göre yetkili kişiler tarafından imha edilir.

Patlayıcı Maddelerin Teslim Alınması v.b İşler

MADDE 7 - Patlayıcı maddelerin teslim alınması, taşınması, depolanması, dağıtılması, iade

alınması vb. işler Müessese Müdürünün görevlendirdiği ve bu amaçla eğitilmiş çalışanlar
tarafından ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır.

Dinamit ambarına gelen patlayıcı maddeler, güvenlik önlemleri altında ambar sorumlusu
tarafından teslim alınarak en kısa sürede depoda istiflenir.

Patlayıcı Madde Kayıt Defteri

MADDE 8 - Patlayıcı madde depolarında, bir patlayıcı madde kayıt defteri tutulur. Bu
deftere; patlayıcı maddelerin teslim alınma, dağıtılma ve geri alınmalarına ilişkin bilgilerle
birlikte; bu işlerle ilgili, sorumlu ve yetkili çalışanların adı - soyadı ve sicil numaraları yazılır.

Kayıt defterlerinin hesap dengesi her gün yapılır. Kayıt defteri; depo sorumlusu, teslim eden
ve teslim alan tarafından imzalanır.

Patlayıcı Madde Tüketim Defteri

MADDE 9 - Ateşleyiciler, bir tüketim defteri tutmak ve her ateşlemeden sonra kullandıkları
patlayıcı maddeleri bu deftere yazmak zorundadırlar.

Her ateşleme sonunda, ateşleyiciler tarafından bu defterin dengesi sağlanır ve ateşleyiciyle

lağım atılan yerdeki usta tarafından imzalanır. Ayrıca her gün servis mühendisleri de bu
defterleri kontrol edip imzalar.

Patlayıcı Maddelerin Korunması

MADDE 10 - Patlayıcı maddeler, depolanma ve kullanma yerinden başka yere götürülemez.

Ateşleyiciler patlayıcı madde sandıklarını yanından ayıramaz.

TTK-FM-127 4
R.00
Patlayıcı Maddeler İle Kapsüller

MADDE 11 - Patlayıcı maddeler ile kapsüller birlikte, aynı kap içinde ve/veya bir arada
bulundurulamaz. Ancak ayrı bölmelerde bulundurulmak koşuluyla ateşleyicilerin taşıdıkları
sandıklarda bir arada taşınabilirler.

Patlayıcı Maddelerin Ateşlenmesi

MADDE 12 - Patlayıcı maddeleri; Müessese Müdürü tarafından görevlendirilen yeterlilik

belgesine sahip ateşleyicilerden başkasının alması ve ateşlemesi yasaktır.

Kapsül Tellerinin Temizlenmesi, Bağlanması ve Ateşlenmesi

MADDE 13 - Kapsül tellerinin uçlarının temizlenmesi, birbirlerine ve ateşleme tellerine

bağlanması akabinde ateşleme işini bizzat ateşleyici yapar.

Lağım atılacak yeri en son ateşleyici terk eder.

Doldurulan delikler seri olarak bağlanır ve sadece elektrikli manyeto ile ateşleme yapılır.

Elektrikli Ateşleme Araçları

MADDE 14 - Manyetolar en az ayda bir kez muayene edilir. Güvenli bir şekilde işler
durumda tutulur.

Manyetolar yalnız ateşleyiciler tarafından kullanılır. Kapsül telleri ancak ateşleme yapılacağı
zaman ateşleme kablosuna bağlanır.

Doldurulacak delik sayısı manyetonun patlatabileceği kapsül sayısının yarısını geçemez.

Ateşleme Kabloları

MADDE 15 - Ateşleme kablosu olarak; yalnız izole edilmiş elektrik iletkenleri kullanılır.

Kapsül bağlantı ek yerlerinde ve kapsüllerin ateşleme teline bağlantı yerlerinde; izolatör, kuru
ağaç veya başka bir yalıtkan malzeme kullanılabilir.

Ateşleme Bağlantıları

MADDE 16 – Ateşlemeden önce bütün bağlantılar gözden geçirilir. İletkenlerin kısa devre
yapıp yapmadıkları “Devre test cihazı” ile kontrol edilir. Kapsül bağlantıları seri olarak
bağlanır. Paralel veya karışık bağlamak yasaktır.

Kullanılabilecek Kapsüller

MADDE 17 - Kömür ocaklarında ateşlemeler yalnızca elektrikli bakır kovanlı kapsüllerle

yapılır. Birlikte kullanılacak elektrikli kapsüllerin dirençleri arasındaki fark ± 0,25ohm’ u
geçmez.

TTK-FM-127 5
R.00
Gecikmeli Kapsüller

MADDE 18 - Gecikmeli kapsüllerin kullanılmasına ilişkin esaslar aşağıdaki gibidir.

a) Adi kapsülle gecikmeli kapsül aynı sandıkta ancak ayrı bölmelerde taşınabilir. Birlikte
kullanılamaz.
b) Gecikmeli kapsüller; kömür ocaklarında yalnız taş içerisinde yapılan ateşlemelerde
kullanılabilir.
c) Lağımlarda kömür damarına 5m. kala ve kömür damarını 5m. geçene kadar gecikmeli
kapsül kullanılamaz.
d) Kömür ocaklarında kullanılmasına izin verilen her türlü patlayıcı madde gecikmeli
kapsüllerle de kullanılabilir.
e) Kartuş içerisine sokulan kapsül kendi teliyle ilmik atılmak suretiyle kartuşa sıkıca
bağlanacaktır.

Ateşlemede Güvenlik Önlemleri

MADDE 19 - Ateşleyici, delikleri doldurmaya başlamadan önce, lağım atılacak yere gelen
bütün yol ağızlarına nöbetçi konulup konulmadığını denetler. Bu işte görevlendirilecek yeterli
sayıda çalışan bulundurulur. Yol ağızlarına konacak nöbetçiler, ateşleyici izin vermedikçe
ateşleme mahalline girilmesine müsaade etmeyecektir.

Ateşleyici, ateşlemeyi yapmadan Merkezi Gaz İzleme Sistemini bilgilendirecektir.

Ateşleyici, ateşlemeyi o civarda bulunanların etkilenmeyeceği biçimde sığındıklarından emin

olduktan sonra “Lağım var” diye 3 kez bağırıp nöbetçilerden de aynı cevabı aldıktan sonra
yapacaktır.

Karşılıklı Çalışılan Baca ve Lağımlar

MADDE 20 - Karşılıklı çalışarak birbirlerine yaklaşan, baca ve/veya lağımların delinmesinde,

tehlike sınırına gelindiği zaman, Daimi Nezaretçi delinme işinin sona ermesine kadar, karşı
baca ve/veya lağımda çalışmayı durdurarak, güvenlik önlemlerini alır. Yeniden çalışmaya
başlanıncaya kadar girilmesine olanak vermeyecek biçimde kapatır. Baca ve/veya lağım,
delme işlemi tamamlanıncaya kadar havalandırılır.

Sığınaklar ve Korunma Tesisleri

MADDE 21 – Yapılan patlatma sonucu savrulacak parçalara karşı korunmaya elverişli

bulunmayan yerlerde, güvenlik önlemleri alınır ve korunma tesisleri yapılır.

Patlamanın Gerçekleşmediği Haller

MADDE 22 - Ateşleyici manyetoyu ateşlediğinde, arında patlama olmazsa, en az 5 dakika

geçmeden ateşleme alanına girilemez.

TTK-FM-127 6
R.00
Patlamamış Patlayıcı Maddeler

MADDE 23 - Lağım deliklerinden her hangi birinde patlamamış patlayıcı maddenin kaldığı
veya kuşkulanıldığı takdirde; arın ustasının sorumluluğunda, lağımı delen usta tarafından
patlamamış lağım deliğinin en az 30cm. yakınında, bu deliğe paralel yeni bir delik delinir ve
ateşleyici tarafından doldurularak ateşlenir. Pasanın kaldırılması esnasında çalışma alnına
görevlilerden başkasının alınması yasaktır.

Patlamamış kartuş ve kapsüller bulunması olasılığına karşı pasalar elle kaldırılır. Dinamit
kartuşu ve kapsülleri aranır. Bulunmadığı takdirde, bu pasanın doldurulduğu araba katarlara
bağlanmaz. Bu arabanın üzerine tehlike işareti konulur. Güvenlik önlemleri altında tek başına
dışarıya çıkartılır ve dikkatli bir şekilde boşaltılır. Patlayıcı maddenin bulunması halinde
dinamit ambarına teslim edilir.

Ateşleyici lağım deliğinde kalan patlamamış patlayıcı maddeleri zararsız hale getiremezse
arındaki çalışmayı durdurur. Ateşleme mahallini terk edemez. Bir sonraki vardiyanın
ateşleyicisine ve nezaretçisine gerekli bilgileri bizzat verir.

Eski Delikler

MADDE 24 - Geri tepmeyle boşalmış veya ateşlemeye rağmen patlamamış lağım deliklerini
kısmen veya tamamen kazımak, oyarak temizlemek veya daha fazla derinleştirmek ya da
yakınlarında bu deliklere rastlayacak biçimde yeni delikler açmak yasaktır.

Patlayıcı Madde Kullanma Yasağı

MADDE 25 - Yapılan ölçümlerde grizutin klorürde %1, Jelatinit dinamitte ise %0,3 veya
daha fazla metan (CH4) bulunan kısımlarda, metan (CH4) bulunması muhtemel, metan
kontrolü yapılamayan eski, yeni imalat boşlukları ve çatlak olan yerlerde, tıkanmış kömür,
bür ve siloların açılmasında, kapatılmış yangın barajlarının açılmasında patlayıcı madde
kullanılamaz.

Metan (CH4) Ölçümü

MADDE 26 - Ateşleyici lağım deliklerini doldurmadan önce; 25m. yarıçapındaki bir alan
içerisinde, özellikle tavandaki boşluklarda, çatlaklarda ve oyuklarda metan (CH4) ölçümü
yapar. Madde 25’ de belirtilen metan (CH4) değerlerinin üzerinde bir değer tespit edilirse
lağımlar doldurulmaz. Bu değerlerin altına düştükten sonra delikler doldurulur.

Ateşleyici; lağımları doldurduktan sonra ve ateşlemeden önce aynı ölçümleri tekrarlar.

Lağım Atılan Yere Girilmesi

MADDE 27 - Lağım atıldıktan sonra en az 30 dakika beklenir. Duman ve gazlar tamamen

temizlenmedikçe arına girilemez. Arın temizlendikten sonra; ateşleyici ve arın ustası
tarafından arın kontrol edilip, tehlike kalmadığı bildirilmedikçe, arına başkasının girmesine
izin verilmez.

TTK-FM-127 7
R.00
Patlayıcı Maddelere İlişkin Talimatlar

MADDE 28 – Patlayıcı maddelerin taşınması ile depo edilmesine ilişkin esaslar, İş Sağlığı,
Güvenliği ve Eğitim Şube Md. ya da Baş Müh. tarafından hazırlanacak olan çalışma
talimatlarıyla saptanır. Bu talimatların hazırlanmasında, ilgili mevzuat hükümleriyle birlikte,
aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulur.

a) Tesisler ve genel durum planları,

b) Nem, bozulma ve donmaya karşı korunma,
c) Tecrit
d) Havalandırma,
e) Patlama ve yangına karşı alınacak önlemler,
f) Yangın halinde gaz ve dumanların boşaltılması,

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PATLAYICI MADDELERİN TAŞINMASI

Karayolu İle Taşınması

MADDE 29 –

a) Patlayıcı maddelerin üretildiği fabrikasından, ithalde giriş gümrüğünden, satışta satıldığı

yerden ve depolardan diğer bir yere taşınması için mahalli makamlardan nakliye tezkeresi
alınması zorunludur.
b) 300kg’ dan fazla patlayıcı maddelerin taşınması yeterli bilgi ve tecrübesi olan kişilerin
gözetiminde yapılır.
c) Maden işletmeleri dâhilindeki depolar arası, insan gücü ile 10kg, vasıta ile 250kg’ ı aşan
taşımalar için her sene taşıma işlerinde çalışacak kişiler belirlenerek daimi nakliye
teskeresi alınacaktır.
d) Taşınacak patlayıcı madde miktarı, depo ruhsat kapasitesinden fazla olamaz.
e) Emici maddeye temas ettirilmiş “NİTRO GLİSERİN” ile Nitrogliserini terleme sonucu
kusmuş her türlü nitrogliserinli dinamitler, kapsül takılı dinamitler, kovan ve kapsül içine
konmamış her nevi fülminat karışımından yapılan patlayıcı maddeler ile potasyum pikratın
taşınması yasaktır.
f) Her türlü patlayıcı maddenin koli ya da paket halinde PTT işletmesi veya posta taşıyan
diğer yüklenicilere ait araçlarla taşınması yasaktır.
g) Her cins dinamit ve kapsüller aynı nakil vasıtasında bir arada taşınamaz. Ancak, Depolar
arası 300kg. geçmeyen taşımalarda dinamit ve kapsüller için ayrı bölmeler kullanılmak
suretiyle taşınabilir.
h) Patlayıcı maddelerin yükleme ve boşaltılmasında çalışanlar anti statik çizme veya anti
statik ayakkabı giyeceklerdir.

TTK-FM-127 8
R.00
i) Patlayıcı madde taşıyan vasıtalarda insan ve malzeme birlikte taşınamaz.
j) Patlayıcı maddelerin nakil vasıtalarına yüklenmeleri ve boşaltılmaları gündüzleri
yapılacaktır. Ancak gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra, reflektörlerle aydınlatma
yapmak şartı ile geceleri de yükleme ve boşaltma yapılabilir.
k) Patlayıcı maddelerin taşınmasına tahsis edilecek motorlu nakil vasıtalarının kasaları ya
tamamen kapalı ve arkadan kilitlenebilir kapılı olacaktır. Ya da üzeri açık vasıtaların
kasalarının yüksekliği, taşınacak patlayıcı madde sandık ile varillerin yükleme sınırından
fazla olacak ve üzerine branda bez örtülecektir.
l) Patlayıcı maddelerin taşınmasına tahsis edilen aracın kasası demir veya saç kaplanmış ise
tabana ve yanlara branda bezi serilecektir.
m) Patlayıcı madde taşıyan nakil vasıtaları, nakliye teskeresinde belirtilen güzergâhı takip
edeceklerdir. Taşıma esnasında zorunlu nedenlerle güzergâh değiştirilirse bu nakliye
teskeresine kaydettirilerek trafiğe bildirilecek ve tehlike sezildiğinde kolluk kuvvetinden
yardım istenecektir.
n) Patlayıcı madde taşıyan vasıtalar şehir içinde 25km, şehir dışında 50km’ den fazla hız
yapamazlar.
o) Nakil vasıtaları mümkün olduğu kadar yerleşim yerlerinden geçirilmeyecektir. Zorunlu
hallerde kolluk kuvvetinden yardım istenecektir.
p) Patlayıcı madde taşıyacak nakil vasıtalarının ön ve arkasına görünür şekilde 30x30cm.
ebadında kırmızı flama takılacaktır. Ayrıca beyaz renkli harflerle kırmızı zemin üzerine
“PATLAYICI MADDE” ibaresi yazılı levha konacaktır. Bu levhanın harfleri en az 20cm.
boyunda 2,5cm. kalınlığında olacaktır.
q) Gece yapılan taşımalarda; nakil vasıtalarının önüne ve yanlarına görünür yükseklikte
beyaz, arkasına ise kırmızı reflektörler konacaktır.
r) Taşıma esnasında, yükleme, boşaltma ve konaklamada vasıtanın çevresinde ateş yakmak,
sigara içmek, alev ve kıvılcım çıkaran maddeler kullanmak yasaktır.
r) Patlayıcı maddelerin taşındığı nakil vasıtalarında; (kamyonlar için kabul edilmiş tipten) her
an kullanılabilecek durumda 2 adet yangın söndürme cihazı bulundurulacaktır.
s) Nakil vasıtalarında sarsıntı oluşturacak ve açık alevi gerektirecek nitelikte arıza meydana
geldiğinde, üzerindeki yük boşaltılmadan bu arızanın giderilmesine çalışılmayacaktır.
ş) Boşaltılacak yük için mümkün olduğu kadar muhafazalı ve gölgelik bir yer seçilecek.
Boşaltılan yükün başına da bir nöbetçi konulacaktır.
t) Arıza giderilemeyecek durumda ise; vasıtanın üzerindeki yük taşımaya uygun olan ikinci
bir vasıtaya nakledilecektir.
u) Patlayıcı maddelerin taşındığı araçlar için geçerli ADR uygunluk belgesi olacaktır.
v) ADR hükümlerine uygun olarak ulusal ve uluslararası karayollarında tehlikeli yük
taşımacılığı yapacak şoförlerin, SRC5/ADR Eğitim Sertifikasına sahip olmaları
zorunludur.
y) Tehlikeli madde taşımacılığı yapan taşıtlara ait Tehlikeli Maddeler ve Tehlikeli Atık
Zorunlu Mali Sorumluluk Sigorta poliçesi temin edilecektir.

TTK-FM-127 9
R.00
Yeraltı İşletmelerinde Mekanik Vasıta ile Taşınması

MADDE 30 -

a) Patlayıcı maddeler, orijinal ambalajı ile patlayıcı madde sandığında taşınır.

b) Patlayıcı maddeleri taşınma işlemi; çalışanların ocağa giriş, çıkış saatleri ile aynı zamanda
yapılamaz.
c) 1 seferde katarda 800kg’ dan fazla patlayıcı madde taşınamaz.
d) Patlayıcı madde taşınan lokomotifin önüne ve katarın arkasına kırmızı işaret lambası asılır.
e) Patlayıcı madde taşıyan faytonlar, boş katarın en son faytonunun bir önüne takılır.
Lokomotifin peşine 1 boş fayton veya personel faytonu, onun peşine patlayıcı madde yüklü
fayton ve onun peşine de bir boş fayton takılmak sureti ile taşınabilir.
f) Patlayıcı madde taşıyan katardaki personel faytonuna patlayıcı maddelerin taşınmasında
görevli olanlar ve bu işe nezaret edenler haricinde kimse binemez.

Yeraltı İşletmelerinde İnsan Gücü İle Taşınması

MADDE 31 - Kullanılmak üzere dağıtılmış bulunan patlayıcı maddeler, ateşleyiciler ve/veya

taşıyıcılar tarafından özel sandıklar içinde taşınır. Sandıklar bu işe elverişli yalıtkan
malzemeden yapılmış olacak ve kilit düzeni bulunacaktır. Bu sandıkların içine başka bir
madde konulamaz.

Manyeto ve sandıkların anahtarlarını ateşleyici üzerinde bulundurur.

Ateşleyicinin ve taşıyıcıların vücudundaki statik elektriğin boşaltılması için gerekli önlemler

alınır.

Bir kişinin taşıyabileceği patlayıcı madde miktarı 10 kilogramı geçemez.

Patlayıcı maddelerin elektrikli (trolley) lokomotifler ile taşınmaları Müessese Müdürünün

vereceği talimatlar doğrultusunda yapılır.

TTK-FM-127 10
R.00
 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PATLAYICI MADDELERİN DEPOLANMASI

Genel Hükümler

MADDE 32 -

a) Patlayıcı madde deposunun çevresi 1m. yüksekliğinde taş veya beton duvarla ihata içine
alındıktan sonra bu duvarın üzerine 1m. yüksekliğinde geçişi engelleyecek şekilde dikenli
tel çekilecektir.
b) Patlayıcı madde depolarında, yerüstü ve yamaç galerisi tipinde olanlara ruhsatlı silahı olan,
yeteri kadar güvenlik elemanı görevlendirilecektir.
c) Depo içinde ve civarında kuru ot saman kâğıt odun benzin gaz mazot ispirto yağ v.s yanıcı
ve parlayıcı maddelerin bulundurulması kesinlikle yasaktır. Yerüstü yamaç galerisi
tipindeki depoların 50m. civarındaki kuru otlar temizlettirilecektir.
d) Müessese Müdürü tarafından görevlendirilmemiş veya izin verilmemiş kimselerin patlayıcı
madde deposuna girmesi yasaktır.
e) Depoların bulunduğu sahanın ana kapısından içeriye gireceklerin üzerlerinde kibrit,
çakmak, sigara, pipo, demir eşyalar ve anti grizu özelliği taşımayan elektronik eşyalar
bulunmayacaktır.
f) Patlayıcı maddeler, depolar arasında orijinal ambalajlarında taşınacak ve depolarda orijinal
ambalajlarında bulundurulacaktır.
g) Dinamitlerle kapsüller ayrı bölümlerde veya ceplerde muhafaza edilecektir.
h) Patlayıcı madde depolarının aydınlatılması tamamen anti grizu emniyetli sabit elektrik
tesisatıyla yapılacaktır.
i) Patlayıcı maddeleri rutubete maruz bırakmamak için, hava akımını engellemeyecek
şekilde, 10cm. yüksekliğinde ağaç ızgaralar üzerine istif edilecek. İstif yüksekliği
maksimum 160cm. olacak. Ayrıca uygun su kanalları açılıp içeriye su girmesi de
önlenecektir.
j) Yamaç galerisi tipindeki depolara havalandırma amacıyla nefeslik yolu açılacaktır. Bu
nefesliğin çıkışına aspiratör konulacak ve tabii havalandırmanın yeterli olmadığı hallerde
bu aspiratör çalıştırılacak. Ayrıca nefeslik tarafı, parmaklık ve tel örgüyle kapatılacaktır.
k) Patlayıcı maddeler; depo dâhilinde dinamit ambarcısının sorumluluğunda patlayıcı
maddeler konusunda eğitilmiş, güvenilir kişilere taşıtarak istif ettirilecektir.
l) Patlayıcı madde sandıklarının açılmasında; bakır, bronz, alüminyum gibi yumuşak
maddelerden yapılmış aletler kullanılacaktır. Demir, çelik gibi sert malzemeden yapılmış
aletleri kullanmak yasaktır.
m) Depoda çalışanlar anti statik çizme ya da anti statik bot giyeceklerdir. Çalışanların
elbiseleri de anti statik özellikte olacaktır.
n) Depoların içi itinalı bir şekilde temiz tutulacaktır.
o) Depolardaki patlayıcı maddelerin imal ve depoya giriş tarihleri ayrı ayrı levhalara
yazılacak. Dağıtım bu sıralamaya göre yapılacaktır.

TTK-FM-127 11
R.00
p) Depoların girişinde depoya girenlerin vücudundaki statik elektrik yükünü boşaltmak
amacıyla, ellerini sürecekleri 30x50cm. ebadında topraklanmış bakır levha
bulundurulacaktır. Bu levhalar en az 6 ayda bir kontrol edilip dirençleri ölçülecek ve kayıt
altına alınacaktır.
q) Depo dahilinde yapılacak veya yapılması yasak olan işleri belirten uyarı levhaları girişteki
uygun yerlere asılacaktır.
r) Depolarda yangın söndürme tertibatı olarak; basınçlı su ile uygun nitelikte yangın
söndürme cihazları bulundurulacak. Depo personeli yangın söndürme konusunda eğitilmiş
olacaktır.
s) Depolar mevzuatın öngördüğü paratoner sistemiyle donatılacaktır. Paratonerlerin periyodik
olarak yıllık kontrolleri ise uzman kişilere yaptırılacak ve kayıt altına alınacaktır.
t) Yer altı depolarındaki sıcaklık 8 - 30C0 arasında olacaktır.
u) Patlama ihtimaline karşı; dinamit ile kapsül gözlerinin bulunduğu dirseklerin karşısına
3 metreden az olmamak üzere emniyet cepleri (şok odaları) açılmış olacaktır.
v) Patlayıcı madde dağıtımı, depo çıkışındaki özel bir cepte yapılacaktır.

BEŞİNCİ BÖLÜM

PATLAYICI MADDELERİN KULLANILMASI VE TAKİBİ

Genel Hükümler

MADDE 33 -

a) Kömür ocaklarında Bakanlığın müsaade ettiği emniyetli tip dinamit ve bakır kovanlı
kapsüller kullanılır. Bunların dışındaki kullanımlar için Bakanlıktan ayrıca müsaade alınır.
b) Bir deliğe konacak patlayıcı madde miktarı; kömürde 250gr, taşta 750gr.’ı geçmeyecektir.
Bu sınırı aşan miktarlar için; tüm hususları içeren patlatma projesi ile birlikte iş güvenliği
tedbirlerini kapsayan proje, İş Sağlığı, Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığına sunulur. İş
Sağlığı, Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı gerekli incelemeleri yaptıktan sonra Genel
Müdürlük makamının onayına sunar.
c) Ayak içi kömürlerde yapılacak patlatmalarda; ateşleme yeri bizzat Daimi Nezaretçi
tarafından tespit edilecektir. Vardiya nezaretçileri tarafından ise takip edilecektir.
d) Ateşleme işi ateşleme ehliyeti olan personel tarafından yapılır. Lağım deliklerinin
doldurulması ve sıkılanması bizzat ehliyetli ateşleyici ve onun gözetiminde bu konuda
deneyimli usta tarafından yapılacaktır.
e) Lağım delikleri 25-32mm. çapında ve en fazla 260cm. boyunda olacaktır. (b şıkkında
belirtilen müsaadesi alınmış projeler hariç)
f) Ateşleme seri bağlantılı olarak yapılacaktır. Kapsül tellerinin uçlarının temizlenmesi
birbirlerine ve ateşleme tellerine bağlanması ve ateşleme işi bizzat ateşleyici tarafından
yapılacaktır. Lağım atılacak yeri en son ateşleyici terk edecektir.
g) Ateşleyici, ateşleme tellerini manyetoya bağlamadan önce, bütün bağlantıları gözden
geçirecek ve ohm metre cihazı ile devreyi test edeceklerdir.

TTK-FM-127 12
R.00
h) Lağım ve tabanlarda ateşleme mahalli; adi kapsül - grizu tin klorür dinamit kullanırken
arından en az 200m. geride, gecikmeli kapsül – jelatinit dinamit kullanırken ise arından en
az 300m. geride ve cep veya taşlı domuz damı gibi bir siper arkasından ateşleme
yapılacaktır. Doldurma ve ateşleme sırasında kavşak ve/veya giriş noktalarına nöbetçi
konulacak. Ateşleme yapılırken lağım boyunca kimsenin olmadığına emin olduktan sonra
“LAĞIM VAR” diye 3 kez bağırıp, nöbetçiden de aynı cevabı aldıktan sonra ateşleme
yapılacaktır.
i) Lağımda, otomatik sesli ve ışıklı alarm veren metan detektörü bulunacaktır.
j) Daimi nezaretçi yer altı ocaklarında patlayıcı madde kullanılacak yerleri tespit ederek, bir
patlatma projesi hazırlayacaktır;
Patlatma projesi; kayaç cinsine bağlı olarak delik paterni (delik çapı, boyu, sayısı, delikler
arası mesafe, patlayıcı madde miktarı, patlayıcı cinsi ve sıkılama vb.) hususları kapsayacaktır.
Patlayıcı madde kullanımı bu projeye uygun olarak gerçekleştirilecek. Delik paterni
değiştirildiği takdirde proje güncellenecektir.
Patlayıcı madde kullanılacak lağım, taban ve başyukarılarda; patlayıcı maddenin cinsi, miktarı
ve ateşleme sırasını gösteren bir çizelge hazırlanır. Bu çizelge; lağım, taban ve başyukarıların
girişinde uygun bir yere asılacaktır.
Sorumlu mühendis tarafından patlayıcı madde kullanılacak yerler için çalışma talimatı
hazırlanacaktır. Bu talimat patlayıcı madde kullanımını ve gerekli güvenlik kurallarını
içerecektir.
Patlayıcı madde kullanımı, ilgili mühendisin bilgisi dâhilinde gerçekleşecektir.
k) Üçüncü şahıslar tarafından yürütülen galeri ilerlemeleri için patlayıcı madde kullanma
protokolü hazırlanacak. Bu protokol patlatma ile ilgili tüm hususları kapsayacaktır.
l) Daimi nezaretçi tarafından vardiya başında nerede ve ne kadar patlayıcı madde
kullanılacağı tespit edilecek, ateşleyiciler kendisine verilen tertibe uygun olarak patlayıcı
maddeleri kullanacaklardır.
m) Ateşleyiciler kendilerine verilen tertibe uygun olarak ambardan imza karşılığı patlayıcı
maddelerini alırlar. Depo sorumlusu ise ocak idaresinin tertip ve imzasını kontrol eder.
Ateşleyiciler görevleri sırasında ehliyetnamelerini ve sarf (el) defterlerini üzerlerinde
taşırlar.
n) Ateşleyici tertibe uygun olarak patlayıcı maddeleri kullanacaktır. Ateşleyici ve arın ustası
tarafından sarflar; deftere, yer belirtilerek kayıt edilecek ve imza altına alınacaktır.
o) Ateşleyicinin tertip edilenden daha fazla patlayıcı madde kullanması gerektiği durumlarda;
ateşleyici gerekçesi ile birlikte deftere işleyecektir.
p) Ateşleyicilerin üzerlerinde patlayıcı madde olduğu sürece dik kuyulardan özel kafesle inip
çıkarlar.
q) Delikler temizlendikten sonra; kapsüller, doldurulan her deliğin ilk dinamitine takılır. Bir
deliğin doldurma ve sıkılama işlemi tamamlandıktan sonra diğer deliğe geçilir.
r) Ateşleme yapıldıktan en az 30 dakika sonra arına girerek gaz ölçümü ile birlikte tahkimat
ve kavlak kontrolü yapılır.

TTK-FM-127 13
R.00
s) Vardiya sonu ocak çıkışında iade edilen patlayıcı maddeler; ambar sorumlusu tarafından
sayılarak, kontrol edilir ve ateşleyici defteri de imzalanarak ambara teslim edilir.

İade edilecek kapsül veya dinamit olmasa bile, boş sandık ambara bizzat ateşleyici tarafından
teslim edilecektir.

Daimi nezaretçi, vardiyanın herhangi bir saatinde ateşleyicilerin defter ve patlayıcı madde
sarflarını kontrol edecektir. Kontrol sonucu usulsüzlük tespit edilmesi halinde ateşleyiciler
hakkında yasal işlem yapılacaktır.

Jelatinit Dinamit Kullanılması

MADDE 34 –

a) Jelatinit dinamit; ancak, müsaade alınmış lağımlarda gerekli tedbirler alınarak

kullanılacaktır.
b) Patlayıcı maddeler yönergesinin “patlayıcı maddelerin kullanılması ve takibi” ile ilgili
madde 35’da belirtilen tüm hükümlere de jelatinit dinamit kullanımında aynen uyulacaktır.
c) Yapılan pilot sondajı kömür damarını kesmiş ise; kömür damarına 5m. kala ve kömür
damarından 5 m. uzaklaşıncaya kadar jelatinit dinamit kullanılmayacaktır. Patlayıcı madde
olarak Grizu tin-Klorür ve elektrikli adi kapsül kullanılacaktır.
d) Lağım arınında ve arından 25m. geride %0,3 ‘ten fazla CH4 tespit edilirse doldurma ve
ateşleme yapılmayacaktır.
e) Lağımlarda; ateşleme mahalli arından en az 300m. geride olacak. Doldurma ve ateşleme
sırasında yeterli sayıda nöbetçi konulacak. Ateşleme yaparken lağım boyunca kimsenin
olmadığına emin olarak “LAĞIM VAR” diye 3 kez bağırıp nöbetçilerden aynı cevabı
aldıktan sonra ateşleme yapılacaktır.
f) Jelatinit dinamit ve gecikmeli kapsül kullanımı ile ilgili çalışma talimatları Daimi
Nezaretçi tarafından hazırlanarak imza karşılığı mühendis, nezaretçi, ateşleyici ve ilgili
lağım ustalarına verilecektir.

Doldurma ve Sıkılama

MADDE 35 - Patlayıcı madde, lağım deliği iyice temizlendikten sonra yastık maddesi
yerleştirilip doldurulur ve sıkılandıktan sonra ateşlenir.

Sıkılama maddesinin boyu 40 santimetreye kadar olan kartuşlar için, 35 santimetredir. Fazla
her kartuş için, kartuş boyunun yarısı kadar, sıkılama maddesi eklenir. Patlayıcı maddenin
boyu, delik derinliğinin yarısını geçemez. Artan boşluk, sıkılama maddesiyle doldurulur.
Nezaretçiler, sıkılama madde ve gereçlerini ateşleme yerinin yakınında bulunduracaklardır.
Lağım deliklerinin doldurulması ve sıkılanması, bizzat ateşleyici veya onun gözetim ve
sorumluluğu altında bu konuda deneyimli usta tarafından yapılır.

Dinamit kartuşları, lağım deliklerine şekillerinin bozulmamasına özen gösterilerek

zorlanmadan sokulur. Sıkılama, iletken olmayan özel çubuklarla yapılır. Kapsüller; kartuşlara
ateşleme yapılacağı sırada yerleştirilir ve lağım delikleri, ateşlenecekleri zaman doldurulur.

TTK-FM-127 14
R.00
 ALTINCI BÖLÜM

Çeşitli Hükümler

İç Yönergede Öngörülmemiş Durumlar

MADDE 36 - İş bu Yönergede öngörülmemiş bir durumla karşılaşılması halinde İş Sağlığı,

Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığınca verilecek karar doğrultusunda hareket edilir.

Yürürlük

MADDE 37 - İş bu yönerge TTK Yönetim Kurulu onayını müteakip yürürlüğe konulur, tescil
ve ilan edilir. Yönergede yapılacak değişiklikler de aynı usule tabidir.

Yürütme

MADDE 38 - İş bu yönerge TTK Genel Müdürlüğü adına İş Sağlığı, Güvenliği ve Eğitim

Daire Başkanlığı tarafından yürütülür.

TTK-FM-127 15
R.00