Đau sau Zona

Zona (bệnh mụn rộp) hay "bệnh giời leo" theo cách gọi dân gian, là một dạng mụn rộp
trên da kèm theo triệu chứng đau theo vùng chi phối của dây thần kinh cảm giác bị tổn
thương.

Đọc E-paper

Tác nhân gây bệnh là varicella-zoster virus. Sau lần nhiễm đầu tiên với biểu hiện trái rạ, một số
virus này xâm nhập hạch rễ sau dây thần kinh cảm giác và nằm im ở đó nhiều năm.

Khi miễn dịch tế bào suy giảm, virus tái hoạt động gây tổn thương dây thần kinh và phát ban
dưới dạng mụn rộp đặc trưng. Nếu không được chữa trị tốt, zona sẽ dẫn đến biến chứng đau sau
zona, một chứng đau mạn tính, đa số khó trị, với tỉ lệ mắc 9 - 34% bệnh nhân zona. Đau sau zona
là chứng đau xảy ra sau khi vết thương zona cấp trên da đã lành.

Tuổi tác cao, tình trạng suy giảm miễn dịch, những chấn thương về thể chất cũng như tinh thần
là những yếu tố thuận lợi khởi phát bệnh zona. Đau sau zona xẩy ra nhiều hơn ở người cao tuổi
(trên 60 tuổi, tỉ lệ xấp xỉ 11 lần dưới 60 tuổi), nữ giới, người có diện tích phát ban rộng, mức độ
đau dữ dội trong giai đoạn cấp, hay người bị zona mắt.

Zona cấp có thể biểu hiện triệu chứng như sốt, khó chịu, đau tại khoanh da phát ban... vài ngày
trước khi nổi mụn rộp. Có trường hợp đau không kèm mụn rộp. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa trên
hình ảnh mụn rộp đặc trưng phân bố theo vùng chi phối của dây thần kinh. Các xét nghiệm cận
lâm sàng thường tốn kém, phức tạp và không cần thiết.

Đau sau zona có tính chất như ngứa, kiến bò, kim châm, căng siết, hay như điện giật,... trong
khoanh da nổi mụn rộp. Về thời gian, đau có thể xuất hiện ngay sau khi sang thương da lành
nhưng cũng có thể từ 3 - 6 tháng, thậm chí một năm sau đó.
Cần phân biệt zona với bệnh viêm da tiếp xúc do ấu trùng bướm đêm, bướm đêm hoặc kiến
khoang, tổn thương thường là mụn nước, mụn mủ rải rác khắp cơ thể không theo khoanh da và
chủ yếu gây cảm giác rát.

Điều trị zona trong giai đoạn cấp chủ yếu là thuốc kháng virus (acyclovir, famiciclovir và
valacyclovir). Corticosteroids (liệu trình 21 ngày) giúp giảm đau, giảm tổn thương thần kinh,
cũng như giảm tỉ lệ đau sau zona. Có thể dùng sớm nhóm chống trầm cảm ba vòng
(amitriptyline) hay nhóm chống động kinh (pregabalin/gabapentin) để giảm đau trong giai đoạn
sớm.

Trong giai đoạn đau sau zona, điều trị giảm đau hàng đầu là pregabalin/gabapentin hay
amitriptyline. Cũng có thể dùng nhóm opioids (tramadol, oxycodone), miếng dán lidocaine 5%,
kem thoa chứa capsaicin 0,075% hay thậm chí tiêm corticoids ngoài màng cứng hay tủy sống.
Tuy nhiên, hiệu quả giảm đau trong đau sau zona còn hạn chế.

Theo y văn đau sau zona, đa số tự giảm sau một năm, tuy nhiên một số trường hợp đau kháng trị
kéo dài và có khi suốt đời. Vì thế, cách tốt nhất là tích cực điều trị sang thương cũng như điều trị
đau trong giai đoạn cấp.

Cần tránh những tập quán sai lầm như "khoán", đắp lá hay thuốc nam, vì dễ dẫn đến nhiễm trùng
da lan rộng, từ đó dẫn đến biến chứng đau sau zona. Mặt khác, việc trì hoãn điều trị hoặc điều trị
không đúng cách trong giai đoạn zona cấp làm mất đi "thời gian vàng" điều trị và gây khó khăn
cho việc điều trị giảm đau về sau.

Khi mắc bệnh zona, cần đến khám bác sĩ chuyên ngành thần kinh càng sớm càng tốt. Đối với
trường hợp zona mắt, phải phối hợp với bác sĩ nhãn khoa để điều trị.