BOY TE BENH VIEN BACH MAI XET NGHIEM VI SINH LAM SANG (SACH PHUC VU DAO TAO LIEN TUC) BENA VIEN BACH MAI sume Tan no Tov cel bug THER Ha Ni - 2012LOI GIGI THIEU Trai qua hon 100 ném xy dyng va phét trién, Bénh vign Bach Mai d3 tro thanh dja chi tin cy cla hang trigu ngudi dn Vigt Nam khi ho cn durge cham s6e sire khoé va cia hang ngin cén b§ y té khi ho cin duge ning cao kién thite va ky nang nghé nghigp. Bénh vign 4& né lye h6 try céc bénh vign tuyén truée thOng qua céng téc dao tao, chi dao tuyén, ting cudng cén bd y té vé co sé va dic biét trién Khai m6 hinh bénh vign vé tinh. _ _ Dé n “Xay dung mét sé Bénh vign vé tinh cia Bénh vién Bach Mai” duge trign khai tir thang 8/2009 theo Quyét dinh s6 2741/QD-BYT ngay 30/7/2009 cia BO truéng BG Y té. Muc dich ciia Dé 4n 1A nang cao nang Iyc chuyén mén, quan ly cho edn b6 y té va tng cudng chat lugng dich vy khém chita bénh tai céc bénh vign tuyén tinh mét céch bén ving, 4p tmg va phuc vy t6t hon nhu cdu cia ngudi bénh ngay tai co sé, g6p phan gidm tai cho cdc bénh vién tuyén trung uong. Mét trong céc muc tiéu wu tién cla Dé én 1A chun hod hoat dng d2o tao, chi dgo tuyén théng qua p dung hg théng quan If chat lung theo tiéu chun quéc 18 ISO 9001:2008; dic biét 1A bién soan, chun hod céc chuong trinh, ti ligu dio tao ign tye vé cdc Tinh vuc kam sing va cn lam sing thuge Dé én. Céc chuong trinh va 18i ligu dao tao da duge phé duyét boi Hi déng Khoa hoc cla BO Y té dé ap dung rOng rai trong céc co sé dao tao y hoc. Dén nay gan 100 khung chuong trinh, tai ligu dao tao da duge bién sogn, chuan héa. Sach “Xét nghigm Vi sinh dm sang” dugc bién soan trén co sé chuong trinh dao tao 44 duge H6i déng khoa hoc B6 Y té thdm dinh va phé duyét, theo phuong cham: kién thie co ban, hé théng; n6i dung chinh x4c, khoa hoc; c4p nhat céc tién b§ khoa hoc, ky thuét hién dai va thyc tién cia Vigt Nam. Séch duge bién soan béi cdc Gido sur, Tién sf, Bac sf dang cng téc tai Bénh vign Bach Mai va da duge BG Y té ban hanh theo cdng vin s6 727/BYT-K2DT ngay 20/02/2012. Ban Digu hanh Dé én Bénh vign vé tinh cia Bgnh vién Bach Mai xin chin thanh cdm on eéc téc gid da danh nhiéu cdng strc hoan thanh cuén séch; xin cém on cde Gido su, Tién sf trong H6i déng khoa hoc di dgc phan bign, nhan xét va g6p nhiéu ¥ kién quy béu cho vigc hodn thign cuén séch nay. Ching ti mong ahan duge nhieu ¥ kién déng g6p ciia dng nghiép, céc hoe vign va dc gia 48 cudn sch duge ho’n chinh hon trong lan xuat ban sau. Xin tran trong cam on! TRUONG BAN DIEU HANH DE AN GIAM BOC BENH VIEN BACH MAI PGS. TS. NGUYEN QUOC ANHLOI NOI DAU Cing vi su phat trién kh6ng ngig cia y hoc hign dai, chuyén nganh Vi sinh y hoc dang ngay cang phat trién va trd thanh mét nganh khoa hoc hoan chinh, Tir vj trf cia m6t nganh khoa hoc img dung, Vi sinh y hoc da xAm nhap vao céc linh vyc nghién ctu co ban va nhimg thanh tyu thu duge trong théi gian gin day dn t6i hinh thanh ng’nh cOng nghé méi - céng nghé Vi sinh, Nhimg két qua thu duge trong linh vyc Vi sinh lam sang di mang lai cho nén y hoc nhigu img dung trong phdng bénh va chita bénh, lam cho bd mat 4c bénh dich va bénh truyén nhiém nhanh chéng thay ddi. Tuy nhién & mot sé tuyén y té co sé vai trd cia phdng xét nghiém Vi sinh lam sang chua duge dénh gid cao. Xuat phat tir nhu cau dao tao cho céc can b6 dang hodc sé cong téc tai phong xét nghiém Vi sinh cia cdc bénh vign vé tinh thuge Bénh vién Bach Mai va cdc co sé khém chita bénh, Ban Gidm déc Bénh vign 4 giao cho céc cén b6 cia Khoa Vi sinh - Bénh vign Bach Mai bién soan tai ligu dao tao xét nghigm Vi sinh va Ky sinh tring. Sach “Xét nghiém Vi sinh lam sang” cung cap cdc kién thir co ban ve Vi sinh lam sang nhu Dai cuong vé vi sinh vat; cdc ky thuat xét nghigm vi sinh co ban; cdc k¥ thuat chan doan vi khuan, virus - mién dich, ky sinh tring, vi ndm gay bénh thudng gap. Sach duge Héi déng chuyén mén tham dinh 1a tai ligu hitu ich, gitip cho ce cn b6 cOng téc tai phong xét nghiém Vi sinh lam sing cia cdc bénh vin ve tinh va cdc bénh vign tuyén co sé phat hién céc vi sinh vat gay bénh nhanh va chinh xéc, hd tro cdc béc s¥ lam sing chan dodn va diéu tr} bénh higu qua hon. Sach s€ durge chinh sita, bé sung va cap nhfp trong thai gian 5.n&m. Do théi gian c6 han, 12 nay khéng trénh khéi nhing thiéu sot, ching t6i rt mong nhn duge sy g6p ¥ cia cdc déng nghiép dé 1an xuat ban sau gido trinh s€ duge hoan thign hon. BAN BIEN SOAN,CHU BIEN: BAN BIEN SOAN PGS. TS. NGUYEN QUOC ANH Gidm déc Bénh vién Bach Mai PGS. TS. BOAN MAI PHUONG Treéng khoa Vi sinh - Bénh vién Bach Mai THU KY BIEN SOAN 1. ThS. Pham Thj Thao Huong Khoa Vi sinh - Bénh vién Bach Mai 2. ThS, Va Tri Tién Phé Gidm déc Trung tam Dao tao va. Chi dao tuyén 3. BS. Va Van Nhan Trung tam Bao tao va Chi dao tuyén - Bénh vign Bach Mai CAC THANH VIEN THAM GIA BIEN SOAN: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. il. 12. 13. 14, 15. 16. PGS.TS. Lé Thj Oanh . PGS. TS.Vai Thj Twong Van .. ThS. Pham Thj Théo Huong . ThS. Truong Théi Phong ThS. Lé Thj Ngan . ThS. Lé Trung Ding . ThS. Mai Thj Lan Huong . ThS. Nguyén Sam . TS. NguyEn Ngoc Digp ‘ThS. Nguyén Thj Tuyét Mai BS. Nguyén Thj Hanh BS. Trdn Bé Sinh CN. Pham Bich Lién CN. Trin Minh Tudn CN. Phang Thj Thudng CN. Ding Thu Nga Bénh vién Bach MaiMUC LUC ChuongI: Dai cwong vé vi sinh vat Bail. Khdi niém vé vi sinh vat. Vai tr clia phdng xét nghiém vi sinh lam sang Doan Mai Phuong Bai 2. Hin thé, cdu tric va sinh ly cia vi khudn. Céc vi khudn gay bénh thudng gap Bai3. Dai cuong vé virus Vii Thj Twong Van, Lé Thj Oanh Bai 4. M6t sé phan tg khang nguyén — khang thé str dung trong chin dodn vi sinh y hoe Vii Thj Tong Van BaiS. Phuong phdp ly, van chuyén va bao quan bénh pham dé xét nghiém visinh Doan Mai Phuong Chuong II: Cac kf thugt xét nghigm co ban Bai 6. Cac phuong phép khit tring, tiét tring trong phong xét nghiém Doan Mai Phuong, Nguyén Thj Hanh Bai 7. Huéng dan sir dung va bao quan kinh hién vi quang hoc Tran Minh Tudn Bai 8. Sir dyng, bio quan mét sé may méc trang thiét bj phdng xét nghiém Lé Trung Ding Bai 9. Thao téc v6 tring Mai Thi Lan Huong Chuong II: Céc ky thuft xét nghigm vi khudn Bai 10.Nhuém Gram . Doan Mai Phirong, Nguyén Sam Bai 11.Xétnghiém AFB dom bing ky thudt nhu6m Ziehl - Neelsen. Doan Mai Phurong, Pham Bich Lién Bai 12. Xét nghigm cdy méu tim vi khudn gay bénh, Doan Mai Phuong, Mai Thj Lan Huong 14 23 32 41 46 52 61 67 7 7Bai 13.Xét nghiém cAy phan tim vi khudn gay bénh Doan Mai Phuong, Phiing Thj Thuong Bai 14.Xét nghiém cy mi tim vi khudn gay bénh Doan Mai Phirong Bai 15.Xét nghigm cdy ddm tim vi khudn gay bénh Bodn Mai Phicong, Ding Thu Nga Bai 16.Xét nghiém cAy dich ty hu tim vi khuan gay bénh Doan Mai Phuong Bai 17.Xét nghiém cdy nwéc tiéu tim vi Khudn gay bénh Doan Mai Phicong Bai 18.Xét nghiém cAy dich nfo tay, c4c chat dich tim vi khuan gay bénh Doan Mai Phicong Bai 19.Xét nghiém soi, cdy dich tiét duémg sinh dyc tim vi sinh vat gay bénh Doan Mai Phuong Bai 20.Nudi cdy, phn lép, dinh danh Pseudomonas aeruginosa Doan Mai Phicong Bai 21.Nuéi cAy, phan lép, inh danh Acinetobacter baumannii Doan Mai Phuong Bai 22. Nuéi cay, phan lap, dinh danh céc vi khuan ho Enterobacteriaceae Doan Mai Phuong Bai 23.Nudi c4y, phan lap, dinh danh Salmonella Doin Mai Phuong Bai 24. Nu6i cAy, phan lp, dinh danh Shigella Doan Mai Phicong Bai 25. Nuéi cdy, phan 4p, dinh danh Staphylococci Doan Mai Phirong Bai 26. Nudi c4y, phan lap, dinh danh Streptococci Doan Mai Phuong Bai 27.Khéng sinh 48 phuong phdp khoanh gidy khdng sinh Khuéch tan (Disk Difusion Method) Doan Mai Phicong 81 86 88 92 95 102 107 110 116 121 125 128 131Chwong IV: Cée kj thugt xét nghiém Virus - Mign Bai 28. Chan dodn virus viém gan B bing céc ky thuat huyét thanh hoc. Vai Thj Twong Van Bai 29.Chén dodn viém nao Nhat Ban Truong Thai Phuong, Vii Thj Twong Van Bai 30.Chan dodn bénh giang mai bang c4c ky thuat huyét thanh hoc Truong Thai Phuong, Vii Thi Tong Van Bai 31.Chan dodn Dengue xuat huyét bing ky thuat sic ky mign dich Lé Thj Ngan, Vii Thj Twong Van Bai 32.Chan dodn Rotavirus nhém A bing ky thuat sdc ky mién dich Lé Thj Ngan, Vi Thj Twdng Van Bai 33.Chan dodn thuong han bing phan tmg Widal Nguyén Ngoc Diép, Vii Thi Twong Van Bai 34. Phat hién Antistreptolysin 0 bing ky thuat ngung két hat Latex Nguyén Thj Tuyét Mai, Vii Thj Tuwdng Van Bai 35.Chan dodn ctim A, B bing ky thuat sic ky mign dich Lé Thi Ngan, Vii Thj Tong Van Chuong V: Cac kj thuft xét nghigm Ky sinh trang Bai 36. Xét nghiém phan tim ky sinh tring duéng rudt Tran Bé Sinh Bai 37.Xét nghiém mau tim ky sinh tring sét rét Tran Bé Sink Chwong VI: Cée ky thuft xét nghigm N&m Bai 38.Xét nghiém nam Pham Thj Théo Huong Bai 39. Nui cy, dinh danh Candida Phgm Thj Théo Huong Tai ligu tham khio . Ty lugng gid 171 177 188 200 205 209 213 224 231 236 241 244BCDN: HT: KST: KN-KT: VK: VSV: VR: HD: DB: VGM: KSTSR: SLKL: cAC TU VIET TAT Bach cau da nhan Huyét thanh Khéng khéng thé Ky sinh trang Khang nguyén — Khng thé Vi khuan Vi sinh vat Virus Hoat dong Dot bién Viem gan man Khong hoat dong Ky sinh tring sét rét 6 lwong khudn lacCHUONGI DAI CUONG VE VI SINH VAT Bail KHAI NIEM VE VI SINH VAT VAI TRO CUA PHONG XET NGHIEM VI SINH LAM SANG Myc tigu |. Trinh bay dug phn bé ciia vi sinh vat trong te nhién vat trén co thé ngudi. . Trinh bay duege vai tro cita vi sinh vét trong te nhién va trén co thé nguéi. Phin bigt dhege cdu tric va kich tude ctia vi khudn, virus, ndm, kj sinh tring. i. Trinh bay duge vai tro cia phong xét nghiém vi sinh lam sang. Aw 1. Mét sb khéi nigm vé vi sinh vat - Vi sinh vat la nhimg sinh vat song cé kich thuéc nhé bé ma mit thudng kh6ng nhin thdy duge. - Vi sinh vat hgc 18 khoa hgc nghién citu vé céc vi sinh vat. - Vissinh y hoc 1A m@t phan khoa ciia vi sinh hos, chuyén nghién ctu vé céc vi sinh vat c6 hai hoc c6 Igi cho site khoé con ngudi, chi yéu 1a céc vi sinh vat e6 kha ning gay bénh. 2. Phan bé ciia vi sinh vat 2.1. Phan bé ciia vi sinh v@t trong tw nhién Vi sinh vat ton tai khap noi trong ty nhién. 2.1.1. Trong dat Dat IA méi trudng thich hgp cho vi sinh vat, vi trong dat 06 cdc chat hitw co, v6 co va nude, Tuy theo loai dat va d6 sau ma cht dinh dudng cia dat khéc nhau, dan téi s6 Irgng va ching loai vi sinh vat cling khac nhau. Trong Igam dat 6 thé c6 tit 200 tigu t6i 5.000 trigu vi sinh vat. BE mat cia dat ft anh sing va Kh6 nén ft vi sinh vat. O d6 su tir 10 - 20 cm c6 nhiéu vi sinh vat nat. C6 thé c6mét sé vi sinh vat gay bénh c6 nha bao nhu uén van, than, ng6 déc thit va vi Khudn hoai thu, Céc vi khudn nay c6 thé tn tai trong nhiéu thang. Mét s6 vi khudn khéng nha bao nhu céc vi khudn gay bénh dudmg rudt hodc duéng hé hap nhumg chting chi cé thé tn tai trong dat tir 1 - 5 tuan. 2.1.2. Trong nuée Vi sinh vat cé thé tn tai trong méi trxvdng nude, chi yéu do tir dat hoc c6 thé tir khéng khf roi xudng. Sé Iugng va ching loai vi sinh vat phy thuéc vao nguén nuéc. Nguén nuéc ban thuéng cé nhiéu vi sinh vat hon ngudn nuréc sach. Vi sinh vat gay bénh c6 thé gap trong nuéc, sng dung tiéu hod ciia cdc lodi dong vat sing & dudi nude, sau 46 lay sang ngudi va cdc loai d6ng vat khéc. Nhiéu bénh dudng rudt nguy hiém thudng lay lan do nude bi nhiém ban. Théi gian tén tai cha vi khudn trong nuéc c6 thé tit mét vai ngay 4én mét tuan, tuy loai vi khudn va 46 sach bin cia nuéc. E. coli 1a vi khuan c6 nhiéu trong phan va thudng 6 trong nuéc. Do vay dya vao sé lung E. coli ta c6 thé dénh gid duge mitc 46 nuéc bi nhiém ban. 2.1.3. Trong khong kht Kh6ng khi 18 méi trudng khéng thuan Igi cho vi sinh vat phat trién nhung 18 duéng truyén bénh nguy hiém. Vi sinh vat trong khéng khi thudng. bai tiét tir duémg hé hp do ht hoi, ho va néi to. Céc gigt hé h4p duge thai trong khéng khf c6 thé mang theo céc vi sinh vat gay bénh. Nguéi ta cé thé hit phai cdc vi sinh vat gay bénh nay. C4ch truyén tryc tiép nay 1am cdc dich bénh dudng hé hap lay Jan rat nhanh. Céc vi sinh vat gay bénh thong gap trong khéng khf 14 vi khudn lao, bach hau, lién cau, ty cau, phé cau... va cic virus thuge nhém Mycovirus. 2.2. Phan bé va vai trd cita vi sinh vét trén co thé ngwoi 2.2.1. Mét sé khdi niém vé cu trit cia vi sinh vat ~ Vi sinh vat cur trd trén co thé ngudi durge goi Ia vi hé binh thuéng (Normal, usual, indigenous flora). Vi hé binh thudng IA nhimg quan thé vi sinh vat ton tai trén da va niém mac céc héc ty nhién cia co thé nguoi binh thudng. - Vi sinh vat cu tré thay déi khdc nhau gitta cdc co quan trén co thé. Da sé céc co quan A8u cé vi sinh vat cur trd, nhung c6 vi sinh vat chi cu tri & vj trfnhit dinh. Binh thudng trong méu, dich nao tuy va céc phi tang khng c6 vi khuan cu tra. = Cur tri binh thudng (Comimensal): Mot méi lién quan trong 46 vi sinh vat sng trong hoa trén vat chii ma ca hai kh6ng cé Igi hoc khéng c6 hai. - Céng sinh (Symbiosis): Mét méi lién quan trong 46 vi sinh vat séng trén hoe trong vat chi va ca hai déu c6 Igi. - KY sinh Parasite): Mt méi lién quan trong 46 vi sinh vat s6ng trén hog trong vat ch va thu duge loi nhugn cia vat chi. = Thuong tri (Resident): Vi sinh vat c6 mat thudng xuyén hang théng, hang nam tai mot sé co quan, cé thé gidm sé long khi tim, rira nhung khong mat hoan toan. - Tam tnd (Transident): Vi sinh vat c6 mat trong thdi gian ngn, khéng tin tai vinh vién, thudng 6 bé mat da, c6é thé mat di khi tim, rita, Vi du: S. pneumoniae, N. menigitidis, S. aureus 2.2.2. Phan bé ctia vi sinh vét trén co thé - 6 luong vi sinh vat trén co thé ngudi: 10"* vi khuan, trong khi d6 co thé chi c6 10'*té bao. + Ching loai: C6 khoang trén 200 loai vi sinh vat, 6 ca vi khudn ky khf va vi khudn hiéu khf. Ty 1é vi khudn hiéu khi/vi khuan ky khi. + Trén da: 1/10 + Niém mac miéng, am dgo: 1/30 + Dai trang: 1/100 - 1000 ~ $6 lugng va ching loai VSV cu trd phy thudc vao: + Tudi: Trude khi sinh thai nhi séng hoan toan trong mdi trudng vo trang. Sau khi sinh tré tip xtie v6i nhiéu loai vi sinh vat c6 trong méi trudng, céc vi sinh vat cu trd tai vj trf thich hgp trén co thé, Khoang vai thang sau khi sinh, vi sinh vat trén tré em tuong ty nhu ngudi Ién. + Gidi. + Ché d6 an. +Hormon. + Yéu t6 xa hoi.+ Site khoé. + Vé sinh c4 nan, - Phan bé: + Da: C6 10° vi khudn/em’, gdm cau khudn gay bénh hodc khong gay bénh, cdc try khudn Gram duong khéng c6 déc lye, ndm men. Tém, ria lam gidm 90% vi sinh vat trén da nhung nhanh chéng duge bé sung tir tuyén ba, tuyén mé héi, ving da lan cn va tir m6i trrdng sau vai gid. + Dudng hé hdp tén: ‘Mai cé nhidu ty cau vang va tryc khuan Gram duong. Hong mii cé cdc phé cau, lién cu, Neisseria, H. influenzae. + Duong tiét nigu - Sinh dyc: Nigu dao ngo&i cé khong 10° vi khudn/ ml dich, gdm cau khudn Gram duong, tryc khudn, vi khuan ky khf gay bénh hodc khéng gay bénh. Dich am dao: Nhiéu Lactobacillus tao pH kiém. + Dudng tiéu hoa: Miéng: 18 noi cé nhiéu c§n ba thite 4n thfch hgp cho vi sinh vat phét trign. Miéng c6 sé lugng Ién vi sinh vat, khoang 10° vi khudn/ml nuéc bot. Quan thé vi sinh vat phong phd cé hiéu khf, ky khf va ndm men, gdm trén 100 loai vi khudn nh tu cau, lién clu, tryc khudn, xodn khudn, vi khudn ky khi... Da day: H. pylori Rut non: ft vi sinh vat vi pH kiém va nhiéu men thuy phan Ruét gia: Sé lugng 10'°-10"' vi khudn/gam phan. Nguoi truéng thanh bai tiét 3 x10"? vi khudn/1 ngay (25%-35% trong Iugng phan 1a vi khudn). Ching loai gém 400 loai vi khudn, chi yéu 1a loai ky khf (90-99%). Ty 1€ vi Khudn hiéu khf thudng chi chiém 1% téng sé Iugng vi khuan. E. coli 18 vi khudn chiém nhiéu nhét trong céc vi khudn hiéu kh{. Ngoai ra cdn cé nim men. Tré em c6 nhiéu Lactobacillus. Ngudi gia c6 nhiéu E. coli, Clostridium 3. Vai trd c6 Igi cia vi sinh vat Da sé céc vi sinh vat Ia c6 Igi cho ngudi. Chi c6 mét sé vi sinh vat gay bénh.3.1. Trong thién nhién Céc vi sinh vat trong dit da tham gia vao hai chu trinh quyét dinh cho sy tén tai cia su séng, 46 1a chu trinh carbon va nito. 3.2, Trong cong nghigp Vi khudn mang lai nhiing Igi ich 16n vé kinh té. Nguoi ta da loi dyng nhing hoat déng chuyén hod cita vi khudn dé dp dung trong ky nghé lam da, lam gidy, digu ché cdc khéng sinh, san xuat bia, ru, bénh my, dam, sia chua, mudi dua.. 3.3, Trong néng nghigp Vi khuan lam ting chat mau cita dat, lam ai d4t gitp cho cay trong phat trién. 3.4. Trong y hoe ~ San xudt khéng sinh nhw penicillin, streptomycin... dé diéu tr] cée bénh do vi khuan. - Didu ché ra cdc giai dc t6 dé didu tr] bénh uén van, bach hau. - San xudt vacxin dé phong bénh. - M6 hinh dé nghién ctru vé di truyén phan tir, hod sinh hoc. 3.5. Trén co thé ngubi - Cée vi khudn cw tri & duéng rudt tham gia vio qué tinh hap thu chat dinh dudng cia ngudi. - Mét sé vi khudn gitip co thé tiéu hod xenlulose, mét s6 khdc ¢6 kha nang tng hp vitamin B1, K, B12. - Mt sé tiét ra nhiing chat c6 thé tte ché sur nbn lén cita vi khudn khéc nhu E. coli tiét ra colixin. - Canh tranh sinh hoc, ngin can vi sinh vat gay bénh xém lan. 4, Phan bigt cdc vi sinh vit - Virus: Khong phai Ia té bao, chting chi c6 vat ligu di truyén ADN hoac ARN nhung khong cé mang té bao, bao tuong va b> méy téng hop phan ti Su nhan 1én cia virus hoan toin phy thugc vao té bao vat chit. Céc chat ligu di truyén dugc déng trong mot vo. Mét sé virus cham c6 thé con thiéu acid nucleic, chi cé cdc tiéu thé protein gay nhiém tring.. _ Ky sinh tring Virus | Vikhuin \"Nin men | Don bao | Giun-sdn Acid ADNhoie | ADNva | ADNva | ADNva | ADNvA nucleic ARN ARN ARN ARN ARN Ming ohn | Khong | Khong C C6 CS Vach ngodi)! iene | pashod C6 Khong | Khong té bao Nhay cam . . Ae Kh Kho Mot Kho es ang 6 ng at sb ng ; a | Trong va | Trong va : Sinh sin | Trongeé | TO" ve | poate | mooaag | Neca’ : ngoai té i & t& bao| bao vat goat gon aa bio vat ae les . bao vat bao vat bao vat . vat chit cha Y cha. chit chit Minh thie) Cépsb | pan goi | va a Giao phéi, sinh san nhan an gor a pho. phi Tm [Si ” Gian ‘Mit thudng Kg sinh trong a KHV d6 phéng dai nhd qT (mpm) 10? nung giun (X10 - X40) Don bio Amip | KHV do phong dai Ion KST sot rét (X40- X100) ah F —_ KHV d phéng dai lon 3 ig Vikhudn my | 10° | Tycdu vang aol Poxvirus Virus (nm) Tnfluenzaevirus | KHV ign ut (X1.000) 10° | Poliovirus ~ Vi khudn: La mét 8 bao, mi té bao cé chat ligu di truyén ADN, bao tuong va bé mdy tong hgp dugc bao boc xung quanh béi mang té bao. Ching khéng c6 mang nhn, khéng c6 b méy phan bao, luéi ndi bao, ty thé, lap thé. - Té bao ciia sinh vat da bao: Gdm nhiéu té bao, cé chit ligu di trayén ADN, bao tuong va b6 may ting hop duge bao bec xung quanh béi mang té 6bao, c6 mang nhan, sy nhan lén cn cé ARN théng tin. C6 day di ede co quan trong bao tuong nhu ty thé, lap thé, lyzosome, thé golgi, c6 mang day dé bao vé. 4.1. Phan bigt vi sinh vét dya vao edu trie 4.2. Phan bigt vi sinh vét dya vao kich thiréc 5, Vai trd cia phong xét nghigm vi sinh lim sang 5.1. Chan dodn bénh nhiém khudn Phat hign chinh xéc cdc vi sinh vat gay bénh cho co thé con ngudi co mat trong qué trinh bénh nhan bj bénh nhiém khuan bing: - Phuong phép nuéi cdy va phan lap: Vi sinh vat c6 kha nang phat trién trén méi trudng nudi cdy nhdn tao. - Phét hién khéng nguyén cita thanh té bao, cdc san phdm ngoai bao, céc Gc t6, phan img chudi PCR, x4c dinh céc san phim ac biét cia vi sinh vat bang phuong phap kh6ng nudi cay. - Phat hign cdc khéng thé dic higu véi cdc tac nan gay bénh thuong han, viém nao, sét xuat huyét. 5.2. Diéu tr bénh - Tién hanh ky thudt khéng sinh 46, dénh gid mite d6 nhay cam véi khang sinh cia vi khuan gitip cdc béc si lm sing Iya chon kh4ng sinh diéu trj thich hgp. - Gidm sat mite 46 dé khang khéng sinh cta vi khuan, tir 46 gitip viée xy dung céc phéc 43 diéu tri, chién huge sit dung khéng sinh hgp ly va higu qua. 5.3. Dy phong cdc bénh truyén nhiém Cung cap théng bdo vé dich t8 hoc, x4c dinh nguén théng thong cia bénh nhiém khudn dé dé xuat ra cdc bién phép vé sinh phdng bénh c6 hiéu qua, gép phan dang ké trong céng tac phdng chéng bénh dich.Bai2 HINH THE, CAU TRUC VA SINH LY CUA VI KHUAN CAC VI KHUAN GAY BENH THUONG GAP Muc tigu J. M6 ta duge hinh thé, kich thud ctia vi khudn. 2. M6 td duoc cdu tric co ban cia té bao vi khuan. 3. Trinh bay duege chite nding sinh ly ctia vi khudn. 4. Ké duge tén m6t sé vi khudn gay bénh thuong gdp. 1. Khéi nigm Vi khudn 1a nhing sinh vat don bao ha ding, khéng c6 mang nhan (procaryote). Vi khudn c6 cAu tréc va hoat 46ng don gidn hon nhiéu so véi céc t8 bao c6 mang nbn (eucaryote). Tuy nhién chiing chi c6 mGt co quan nhu véch té bao hay chirc nding di truyén va sw van chuyén di truyén phic tap khong kéra sinh vat phat trién. 2, Minh thé va kich thu cita vi khudn 2.1.Céu khudn (Cocci) - Hinh cau hodc ovan + Xép dam nhu chim nho (Staphylococcus aureus. Ty cau vang) + Xép day, xép chudi (Streptococcus pyogenes: Lién cau A) + Xép d6i hinh ngon nén (Streptococcus pneumoniae: Phé cau) - Kich thuéc: Budng kinh trung binh khoang 1 jum. 2.2. Tryge khudin (Bacilli) - Hinh dang: + Hinh thang, hinh que, dau tron, hodc vudng. + Hinh cong dau phay, cénh chim. + Hinh cau truc khudn. + Dang 06 nha bao va khong nha bao, 8+ Xép don, xép XV, xép day. - Kich thuée 1 pmx2-5pm. 2.3. Xotin khudn (Spirochaet) - Hinh sgi, Iurgn s6ng. = Kich thuée 30 pm 3. Cu tao cita t6 bio vi khudn 3.1. Nhan - Nhan 1 m6t phan tir ADN vong tron, xolin kép, khép kin, duge xép gdp 6 xon thanh vong nhan, khong c6 mang ngin céch véi bao tuong. ADN nhin Jn trude sy nhan lén cia té bao nén c6 thé thay 2-4 nhdn trong mi ~ Ngoai nhan, trong bao tuong cdn cé cdc plasmit, Dé 1a nhiing phan tir ADN dang vong tron, khép kin c6 thé mang céc gen tgo thém cho vi khuén mot sé tinh chat nhwr tinh khang thuéc. 3.2. Bao tuong 3.3. Mang bao twong va mac thé 3.4. Véch Véch c6 6 moi vi khudn, trit Mycoplasma, Véch citag nhung dan héi. 3.4.1. Cdu tao hod hoc Cau tao chit 1u cia viich [2 peptidoglycan (glycopeptid hoe murein), Céu tric dic biét nay chi c6 6 vi khudn ma khéng c6 & dng vat, thy vat. - Vi khudn Gram duong: vach t& bao céu tao béi peptidoglycan day Khoang 20 - 80 nm hinh thanh bén ngoai mat ctia té - Vi khudn Gram 4m: vach té bio cu tao boi peptidoglycan day khoang 5 iO. - 10 nm, c6 thém m®t Iép ngoai lipopolysaccharid 3.4.2. Nhiém vu - Bao vé vi khudn, git cho vi khudn cé hinh thé khong d6i. - Tham gia su phan chia té bao. - Déng vai trd quan trong trong nhu$m Gram dé phan biét vi khudn Gram duong va Gram am, ~ Véch chita ngi de té vi khudin Gram 4m déng vai trd trong vige gay bénh. - Mang cfc vj tri tiép nhan dic higu cho phage. 9- Gitp vi khudn bém vao té bao vat chit trong qué trinh tiép hop. - Mang nhting khéng nguyén quan trong cia vi khudn. - Bao vé vi khudn chéng lai hé théng mién dich cia vat chi va téc nhan. igu trj hod hgc nhu khang sinh. 3.5. V6 - Chic6 6 mét sé vi khudn. - C6 thé la polysaccharid hoc polypeptid. - V6 mang tinh khéng nguyén hoac mét sé yéu t6 déc lye cia vi khudn. 3.6. Long - Léng 18 nhiing soi manh, ban chat 1a protein, xuat phat tir bao trong, xuyén qua mang va vach vi khuan. - Léng c6 thé 6 xung quanh than, 6 mét hode hai dau ciia vi khudn. - Léng 1A m6t khdng nguyén tdt. - Léng gitip cho vi khuan c6 kha nang di dong. 3.7. Pili - Pili chung: La mét yéu td dc lyc, gitip vi khudn bém vao mit té bao. - Pili giéi tinh: Chi c6 6 vi khudn duc F (+). N6 tham gia vao sy van chuyén di truyén. 3.8. Nha bao - Nha bao 1A mét trang thai tn tai dac biét, chi gp 6 mét s6 vi khudn cé kha ning dé khang rit cao véi céc yéu t6 ngoai canh. Sy hinh thanh nha bao 1a mét qué trinh phitc tap bao gdm qué trinh mt nude cila bao tuong, sy hinh thanh vach, vé khéng thm nudc. Nha bao gan nhu khéng cé chuyén hod. Khi gip diéu kign thugn loi nha bao tré lai trang théi binh thuong. - Nha bao cé ¥ nghia Ién trong sy tén tai cla vi khudn va trong xép loai chan dodn vi sinh vat. 4, Sinh ly cia vi khudn 4.1. Dinh dong TAt ca cdc vi khudn gay bénh déu 1A vi khudn dj duéng. Nhu cau dinh duéng cia vi khudn rét 16n gdm cdc acid amin, duéng, mudi khodng, nuéc. 104.2. Chuyén hod Vi khudn chuyén hod nhé hé théng enzym phong phd. Xéc dinh kha ning chuyén hod céc chat (tinh chat sinh vat hod hoc) 14 mét tinh chat quan trong dé phan logi va xéc dinh vi khuan. 4.3. HO hdp Dya vao hé hp ngudi ta phan logi vi khuan thanh: - Vikhudn hiéu khf: Can oxy ty do. Oxy Ia chat nan dién tir cudi cing. - Vi khudn ky khf: Khong séng duge véi oxy ty do. Chting ty phan tich ldy oxy tir cc hop chat nhu CO. ~ Vi kbudn hiéu khi, ky khf tuy tign: C6 thé séng duge 6 ca méi trudng hiéu khf va ky khi. 44, Sink sén Vi khudn sinh san theo kiéu truc phan, méi té bao phn chia thanh hai té bao méi, ADN nhan Ién than hai nhiém sac thé méi. Mac thé va vach té bao phéi hop phan cdt t& bao thanh hai. Trong nhimg diéu kién thich hyp, sy phan chia nay dién ra rét nhanh (20 - 30 phtt véi E. coli). C6 nhimg vi khuan chim hon (36 gid véi vi khudn lao). 4.5, Sw phat trién cia vi khudn 4.5.1. Trén moi tricdng dic Tao thanh nhimg khudn lac. Khuan lac 14 m6t quan thé sinh ra tir mét vi khudn. 4.5.2, Trén moi triréng long Chia thanh 4 giai doan: ~ Giai doan thich img: Khoang 2gid. Sé lugng vi khudn khéng thay ddi, vi khuan chuyén hod manh chuan bj cho sy phan ba - Giai doan ting theo ham sé mii: Khoang 10 gid. Téc 46 phat trién nhanh dan. Sé lung vi khudn ting theo bdi s6, chuyén hod vi khuan 6 mite 1én nhat. - Giai doan dimg téi da: Khoang 3-4 gid. Téc 46 sinh san gitt nguyén 6 mite 46 cao nhung c6 sy gid nua va chét cla vi khudn tang lén lam cho s6 lugng vi khuan chi tang chit it.~ Giai doan suy tan: Sau gid thir 15. Téc 46 sinh sin gidm dan, sy chét cia vi Khudn ting Ién. Trong méi trong cht dinh dudng cdn ft, chat 6c do chuyén hod ting lén qué nhiéu lam anh huéng trac tiép dén si séng cia vi khudn. 5. Cée vi khudn g4y bénh thudng gap 5.1. Cau khudin 5.1.1. Cau khudn Gram dicong - Staphylococcus aureus (Ty cdu vang): Xép 44m hinh chim nho. = Streptococcus pyogenes (Lién chu nhém A, tan méu B): Xép day, xép chudi. = Enterococcus faecalis (Cau khudm dudng rugt): Xép di, xép chudi ngan. = Streptococcus pneumoniae (Phé cAu): Song cau xép d6i hinh ngon nén. 5.1.2. Céu khudn Gram am - Neisseria meningitidis (Nao m6 cau) Xép thanh 46i hat ca phé. - Neisseria gonohrroeae (Lu cdu) Xép thanh d6i hat c& phé. 5.2, Trye khudn 5.2.1. Triee khudn Gram am - Enterobacteriaceae:Cac tryc khudn Gram 4m ho vi khuan duéng rudt nhu Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus spp. , Shigella spp. (tec khudn ly), Salmonella typhi (true khudn thuong han)... - Pseudomonas aeruginosa (Tryc khudn mu xanh): Céc vi khuan khong Jén men dung. - Acinetobacter baumannii. - Vibrio cholerae (Phay khuan ta): Cong hinh dau phay. - Campylobacter: Hinh cénh chim, hinh dau nga. 5.2.2. Tree khudn Gram duong - Cénha bao: Bacillus, Lactobacillus - Khéng cé nha bao: Corynebacterium diphteria (Bach hau) 5.3. Xoiin khudn - Treponema: T. pallidum (Giang mai) - Borrelia (Sét hdi quy) - Leptospira (Sét vang da)5.4. Vi sinh vét bién hinh khong c6 vach - Mycoplasma: M. pneumoniae, M. hominis, M. genitalium - Ureaplasma: U. urealyticum 5.5. Vi sinh vat kj sinh bat buge trong té bao - Rickettsia: R. Rickettsii. - Coxiella. - Chlamydia: Chlamydia tracomatis,Chlamydia pneumoniae,Chlamydia psittaci.Bai3 DAI CUONG VE VIRUS Myc tigu 1. Trinh bay duoc dinh nghia virus, tinh chdt chung ctia virus va cau trite cia virus. 2. Ké tén va gidi thich cdc giai doan trong qud trinh nhan lén ctia virus va héu qua cia sie nhén len. 3. Trinh bay dug cach ldy, bao quan va van chuyén bénh phém chén dodin virus. |. _Ké tén cdc phuong phap chan dodn virus trong phong xét nghiém. wR 1. Dinh nghia Virus 18 mt don vi sinh hoc c6 kha nang biéu thj nhimg tinh chAt co ban cia sy séng véi diéu kign né tim théy trong té bao cm thy nhig diéu kign cn thiét cho sy nhén lén cia n6. 2. Diic tinh chung cia virus 2.1. Kich thede Virus c6 kich thuéc rét nhé tir vai chuc dén vai trim nanomet (nm), loai to nhdt 46 300nm. Do kich thiéc nhé nén kh6ng thé nhin thay duge 6 kinh hién vi thudng mA phai quan sdt dudi kinh hién vi dién tir 06 46 phong dai hang van lan. 2.2. Hinh thé Virus c6 hinh thé rét da dang: hinh que, hinh soi, hinh c4u, hinh khdi... dic trumg theo loai, 2.3. Tinh dic higu ‘Méi loai virus nhét dinh c6 mét tic chi dic higu va gay ra mét bénh nhat dinh trong qué tinh nhan lén. 24, Acid nucleic M&i logi virus chi chira m6t loai acid nucleic, hose ADN hogc ARN ma Khong bao gid chira cing m6t hic cd hai logi acid nucleic nhw vi khudn. 14ONA viruses ae severtne arses ° [esonacem | Creoveoe ic dsRNA ‘SSRNA (-), aa ssRNA (RT) , 2D eo ~ © ~ Bunyaviriae: bg B oe SS eS © Coronaviidae ——Arorivitus = Togaviitae Hinh 1. Hinh anh virus déng vat (nguén tie Field Virology Fifth edition) 2.5. Tinh cht ky sinh Virus khong c6 kha nding phat trién va ty nhan 1én ma chi e6 thé ty nhan én khi xm nhfp vao té bao séng. Trong qué trinh nhan lén, chi 6 acid nucleic 14. cé6 vai trd quyét dinh, cn cdc thanh phan khéc c6 vai trd hé trg. 15Virus khéng chita nhimg théng tin di truyén cho viée tong hop ra nhiing chit chuyén hod co ban va nang Iugng can thiét cho né. Chinh vi vay ‘ma virus phai phu thugec vio céc vi sinh vat khéc, nhan Ten bing céch ding hg théng men cita té bao, cdn acid nucleic cba virus téng hop cia té bao trong qué trinh san xudt ra nhimg virus méi. 2.6. Sire dé khang ciia virus Nhin chung virus chju duge lanh, khéng chju duge néng va tia tir ngoai, do 46 muén gitt chiing virus, ngudi ta dé virus 6 nhiét 46 lanh. Virus chju anh huéng cia cdc chat s4t khuan nhu Formol, cén, acid va kiém manh. Virus kh6ng bj mt d6c Iyc trong dung dich glycerin. Hau hét virus kh6ng bj kh4ng sinh téc d6ng dén. 3. Céu trite cia virus Virus c6 cfu tric rit don gian, khéng c6 enzym hé hdp va enzym chuyén hod, vi vay virus bat buéc phai ky sinh trong té bao cam thy. 3.1. Cau trie co bén Cu tric co ban cn duge goi 14 cdu tric chung cia virus. C4u tric co ban gém hai thanh phin ma mdi virus du phai cd. 3.1L. Loi M@i hat virus hoan chinh du c6 161 1A mét trong hai loai acid nucleic: ADN (acid dexoxyribonucleic) hoe ARN (acid ribonucleic). Virus mang ARN thi thurdng 1a mét soi. Virus mang ADN thudng 1a hai sgi. Cée acid nucleic (AN) chi chiém 1-2% trong lugng hat virus nhung c6 chite ning 4%c biét quan trong: Mang moi mft di truyén dic trung cho timg loai virus. Quyét dinh kha nang gay nhiém trang cia virus trong té bao cam thy. Quyét dinh chu ky nhan lén cia virus trong té b4o cam thu. Mang tinh bén khéng nguyén dic higu cla virus. 3.1.2. Capsid La cAu tric bao quanh AN. Ban chit hod hoc IA protein. Capsid duge cdu tgo nén béi cdc don vj cu tric hay cdn goi 1a capsomer, Ia nhimg phan tir 16protein giéng hét nhau.. Cac don vj capsid duge sip xép mét céch chinh x4c, diac trung cho tig loai virus. Cung véi phan 16i AN cia virus, “v6" capsid c6 thé sip xép déi ximg xoin, déi xtimg khéi hodc déi ximg khdi phic hgp. Capsid ¢6 vai tr quan trong. Bao quanh AN dé bao vé AN khéng bj cdc enzym nuclease phd huy Gidp hat virus bam vio nhiing vi tri dic higu ciia té bao cém thy (véi céc virus khéng cé bao enve lop). Mang tinh khéng nguyén dic hiéu cia virus. Gitt cho hinh thai va céc kfch thuée cia virus luén duge dn dinh, 3.2. Céiu trite riéng CAu tnic ring cdn duge goi 14 cau tric dic biét, chi c6 & mét s6 loai virus nhat dinh dé thye hién chire nang dac trung ca virus dé. 3.2.1. Cdu tric bao ngoai (envelop) ‘M6t sé virus bén ngoai lép capsid cdn bao phi mot lop ngoai, duge goi 1a envelop. Envelop duge céu tao béi phite hyp: protein-lipid-carbohydrat. Néu chi c6 mang thi 46 1A l6p dilipid. Néu c6 thém gai nhd thi 46 18 glycoprotein. Envelop cé vai tr; , Tham gia vao sy bém cia virus trén cdc vj ti thich hgp cia t8 bao cam thy. ‘Tham gia vao giai doan lp rép va giai phéng virus ra khdi té bao sau chu ky nhan lén, Tham gia vao hinh thanh tinh én dinh kich thude va hinh théi cia virus Tao nén céc khéng nguyén dc hiéu trén bé mat virus. 3.2.2. Chat ngung két hong cdu Chat nay c6 kha nang gay ngung két hong cau ciia mét sé loai dong vat. Chat ngung két hdng cdu 1 mét loai khang nguyén manh. 3.2.3. Enzym Virus khong c6 enzym chuyén hod va hé hap, nhung ¢6 enzym cau tric, n6 gin véi cdu tric virus hoin chinh nhu ADN polymerase, A polymerase, enzym sao chép ngugc... Céc enzym nay tham gia vao qué trinh nhfn lén ciia virus va mang tinh khéng n; nriéng, dic higu 6 méi loai virus. ViEN BACH Mar || ari Tse ti alo avd cal gor4, Sy nhan lén cia virus Virus chi 06 thé nhan Ién trong té bdo cam thy. Nh& hoat déng cia té bao ma virus téng hgp duge cdc thanh phan cau tic va tao ra cdc hat virus méi. Qué trinh nay c6 thé chia thanh 5 giai doan. 4.1. Giai dogn hdp phy ciia virus lén bé mét té bao Virus van chuyén trong dich gian bao dé tim téi cdc té bao cam thy. Céc thy thé dic higu trén bd mat té bao cam thy sé cho céc vi tri cdu tric dc higu cia virus gin vao. 4.2. Giai dogn xam nhgp Virus xm nh§p vao té bao theo co ché 4m bao. Sau khi hp phy vio té bao cam thy hoc nha phan vo capsid co bép, bom AN qua véch té bao, xim nhap vao trong té bao cm thy. Tiép theo nhé enzym céi vé cia té bao(enzym decapsidase) gitip virus céi vd, giai phng acid nucleic nhé enzym decapsidase. 4.3. Sy téng hop céc thanh phan cdu tric cita virus Day IA giai doan phite tap nht cia qué trinh nhfn lén ciia virus va né phy thugc lai AN cia virus, Nhung két qua cudi cing 1a 48 téng hgp duge AN va cdc thinh phan c4u tric khdc cita virus. 4.4, Giai dogn lip rap Nha enzym cdu tréic ciia virus hoc enzym cla té bao cam thy gitp cho céc thanh phan cdu tric cia virus duge lép rép theo khuén miu cia virus gay bénh tgo thanh nhiing het virus méi. 4.5. Su gidi phong cdc hat virus ra khéi té bao Virus 06 thé phd vo vach t& bao hode gidi phéng theo céch nay chéi timg hat virus ra khéi té bao sau chu ky nhan lén dé giai phong hang loat virus ra khoi té bao, tiép tue xm nap vao té bao cam thy dé tiép tuc mét chu ky‘ han lén méi trong té bao cam thy. 5, Hau qua cia sy tong téc virus va té bao 5.1, Huy hogi té bao chit Sau khi virus xAm nh§p va nhan lén trong té bao thi hau hét cdc té bao bj phd huy. C6 nhiing té bao bj nhiém virus chua dén mite bj chét, nhung 18chire ning cia té bao nay da bi thay déi. Biéu hién cia sy nhiém virus thanh cdc bénh nhiém tring cp ho%e man tinh 1a do sy huy hoai té bao cia virus. 5.2. Sw sai lac nhiém sic thé cia té bao Sau khi virus nhan lén bén trong té bao, nhiém séc thé cita té bao c6 thé bj gay, bj phan manh hod c6 sy sip xé gay ra cdc hau qua nh: 5.2.1. Dj tat bdm sinh, thai chét leu: swt sai lac nhiém sic thé thudng gay nhimg tai bién dac biét 6 phy nit c6 thai trong nhimg thang dau, chu ky gay bénh cia virus trén phu nt c6 thai c6 thé bigu hign bai dj tat thai, hoc thai chét luu. 5.2.2, Sinh khéi u va ung the: virus lam thay déi khdng nguyén bé mat ciia t§ bao, lam mét kha ning tre ché do tiép xtic khi té bao sinh san hode kich hoat gen ung thu. 5.3. Tgo hgt virus khong hoan chinh (DIP: Defective interfering particle) D6 14 nhiing hat virus khong c6 hoe c6 khong hoan chinh acid nucleic. 5.4. Tgo ra tiéu thé Céc té bao nhiém virus 6 thé xudt hign cdc hat nhé tong nhan hode trong bao trong cua té bio. Ban chat cdc tiéu thé cé thé 1a cdc hat virus khong gidi ph6ng Khoi té bao, cdc thanh phan cdu tic clia virus chua duge lip rép thanh hat virus méi, cfing cé thé 1a cdc hat phn img cita té bao khi nhiém virus. 5.5. Té bao tiém tan Cc virus 6n hoa x4m nhap vao té bao, vat ligu di truyén cla virus sé tich hop vao nhié 6n ho’ khi bj kich thich béi céc téc nhain sinh hgc, hod hge va ly hg thi vat ligu di truyén cia virus én hoa tré thinh virus dc lye 6 thé gay ly giai té bao. 5.6. San xudt interferon Interferon ban chat 1 protein do té bao san xudt ra khi cm thy véi sic thé cia té bao rdi phn chia cing té bao. Cac té bao mang gen virus. Interferon c6 thé te ché sy hoat déng cia ARNm, do vay n6é duge sit dyng nhu mét thudc diéu tri khong dic hiéu cho moi nhiém tring do virus. 6. Cac phwong ph4p chAn don virus Dé chan don duge bénh do virus gay ra, ngoai trigu chimg lam sang thi vige chan dodn phong thi nghiém cé gi trj chic chan. 196.1. Thu thép mau dé chdn dodn virus Thu thap mu bénh phim dé chin dodn virus can phai ché ¥ thdi gian léy mau sau khi méc, vi tri ldy mfu, céch bao quan va van chuyén vi tat ca didu nay lién quan dén két qua chin dodn phong thi nghigm. Dé phan lap virus, m4u bénh pham cén thu thép trong giai doan sém cia bénh va trong suét thdi gian dao thai cla virus. Dé chin dodn huyét thanh hoc, cdc miu huyét thanh dy trong giai doan cp va giai doan phyc hdi cn phai lay ding thdi gian quy dinh Thdi gian ldy méu: lan thir nbét sau 3, 4 ngay ttr khi bénh Khoi phét; lan thir 2 cach lin dau 10 ngay téi 2 tuan. Huyét thanh 2 Lin duge bao quan 6 - 20°C dé 1am phan img trong cing théi gian. Viéc Iya chon logi mAu 4é thu thap 44i véi timg loai bénh ddi hoi phai c6 sy hiéu biét vé bénh sinh cia bénh 46. 6.2, Chan dodn tre tiép Bénh phém dé chén dodn truc tiép Bénh phdm cé6 thé 1a dich hong m@i, méu, nuéc nfo tuy hay 1a dogn ru6t, manh no, manh tuy s6ng... Tat cd moi bénh phim ding trong ch4n dodn tryc tiép déu phai bao quan cn than, trénh 1am ly lan, gid trong day chuyén Janh va giti trong thdi gian ngan nhat: tir mét gid dén vai gid. 6.2.2. Nudi cdy virus tie bénh phdm lam sang Céc bénh phim lay 6 vj trf v6 tring (méu, nude nfo tuy, manh té chite sinh thiét...) thi khéng cin xi ly khéng sinh — ngugc lai, néu bénh phim lay & vj tri khéng v6 tring (nude hong mili, nud tiéu, phan...) can xir ly diét vi Khudn va ndim bing cdc khéng sinh & ndng 46 thich hgp kh6ng anh hudng ti virus. Sau khi nuéi cdy virus trén cdc dong té bao nhay cém ho&c tn dong vat thf nghiém, quan sat céc biéu hién bénh ly trén té bao hodc trén dong vat 48 thu gat céc mu virus nghi ngd va tiép tuc dinh loai bang cdc ky thudt thich hgp. 6.3. Céc phuong phdp phét hign khdng nguyén Vi cdc ky thuat phan Igp tén kém thoi gian hoc kinh phf, nén hién nay cdc phuong ph4p phat hién virus tryc tiép tir bénh phdm bang céc ky thudt 20mién dich (huynh quang tryc tiép, BLISA, ngung két gién tiép), phat hién vat ligu di truyén (PCR, lai phan tir...). Nguoi ta c6 thé thy cu tric dac hiéu cha virus khi bénh phdm duge quan sét du6i kinh hién vi dién tir. 6.3.1. Chan dodn gidn tiép (Phuong phdp huyét thanh hoc - serology) 6.3.1.1. Cc phan tmg huyét thanh tim khdng thé C6 rit nhiéu phan img dupe sir dung dé tim khang thé nhung théng dung nhét hign nay la: . - Phan img ELISA tim IgM dé chan dodn nhiém tring giai doan sém. - Phan tmg ELISA tim IgG. - Phan img ngung két - Hod phat quang - ign hod phat quang - Sic ky mién dich - . Phan (mg Western blot. 2. Nhén dinh két qua - Céc phan img ELISA va Western blot duge dénh gid 1A duong tinh (+) theo quy dinh cita cdc kit mu thir. - Cfc phan img dinh long khéc, hiéu gid huyét thanh trong mu lan 2 phai tng gdp 4 lan so voi mu méu Jan 1 méi két lun 1A bénh nhan mic bénh. 7. Phong bénh 7.1. Phong khong dic higu Céc bign ph4p céch ly bénh nan, khir tring tigt tring dyng cy va moi trudng, digt cén tring trayén bgnh duge 4p dung thfch hop trong timg bénh, timg vy dich. 7.2. Phong bénh dic higu M6i lita tudi, cdc nghé nghiép khéc nhau cé thé sir dung vacxin thich hop. 8. Diéu trj bénh 8.1, M6t sé bénh edp tinh: cé thé nguy hai dén tinh mang bénh nhan, c6 thé ding y — globulin 4é diéu tri. 218.2. Hod diege trj ligu Ho duge va khéng sinh digu tri bénh do virus phai dat tiéu chudn Khéng gay hai cho té bao chi, Hign nay dang sit dung mét s6 hod duge sau: - Aciclovir: dimg cho diéu tri virus Herper va Varicella- Zoster virus. - Amantadin: ding diéu tri ctim, 4 ctim, st phét ban. Dan chat cia Amantadin 1a rimantadin 4iéu trj higu qua hon va ft t4c dung phy. - Azidothymidin (AZT) ding 4é diéu trj céc bénh do virus cé enzym sao chép nguge nur ho Retrovirus, HepaADNvirus. 8.3. Interferon: c6 céc loai interferon a, B, 7 — trong dé interferon a duge ding didu trj c6 higu qua cao trong céc bénh do virus, trong thoi ky dau nhiém virus vi the dung chi yéu cia interferon 6 giai doan sao chép m§t ma di trayén cia virus. Dé c6 higu qua didu tri, ligu interferon ding dé diéu tri phai cao, nén can theo déi cdn than, tranh téc hai cla tac dung phy. 22Bai4d MOT SO PHAN UNG KHANG NGUYEN - KHANG THE sU DUNG TRONG CHAN DOAN VI SINH Y HOC Myc tiéu 1. Trinh bay dugc tinh chdt co ban ctia phan teng KN-KT. 2. Trinh bay phan logi phan img KN-KT trong phong thi nghiém. 3. Trinh bay duge nguyén ly ctia timg loai phan img. 4, Gidi thich duoc hign tong dicong tinh gid, am tinh gid. . Tinh chAt co ban cita phan img két hop khang nguyén (KN) - khéng thé (KT) LL. Tinh dic higu cao Dya vao dic diém mt KN chi két hgp véi mét KT, do né kich thich tao ra, phn img KN-KT gitip x4c dinh hoc djnh Iugng mét thanh phan tham gia phan tmg (KN hoic KT). 1.2, Xay ra trén at khdng nguyén khdng thé: c6 nbing vi tri KT gin chinh xéc v6i nhiing vj trf tuong tmg cia KN. 1.3. Phan tmg chi cé thé xdy ra khi ty 1 KN-KT twrong duong Néu tuong quan gitta ndng 49 KN va KT khéng déng déu, thi phan tng s& khong 16 hoc khéng xay ra. Hign tugng nay goi 1a hign tong tién ving. 1.4, Két qua cha sy két hop KN-KT C6 Igi: sy két hop 1am mit tinh chat ly hoe, sinh vat hoc, déc tré thanh khong 6c, vi khudn bj ly giai. Nhimg KT 46 goi la KT C6 hai: khi KN két hop véi KT 6 trong té bao thi gay nguy hai cho co thé. Lam cho cdc té chite giai phéng ra cdc hod chat trung gian nhu histamin, ién dich serotonin lam tiéu huy protein. 2, Mue dich sir dung céc phan img KN-KT 2.1. Chéin dodn cde bgnh nhiém trang 2.1.1. Chan dodn trec tiép 23)- X4c dinh tén vi sinh vat bing khng huyét thanh mu (huyét thanh c6 loai KT 4a biét). ~ Phét hién tryc tiép KN ciia vi sinh vat c6 trong bénh pham. 2.1.2. Chén dodn gidn tiép: Ding KN miu (44 biét tén) dé phat hién KT dic higu trong céc dich co thé, thudng 1a trong huyét thanh (HT). 2.2. Nghién cttu dich té hoc cita cdc bénh nhiém tring 2.3. Dinh logi vi sinh vét Ding khéng HT mau chéng lai cdc nhém hoic céc typ vi sinh vat dé dinh nhém, dinh typ. 2.4, Nghién citu sy dap img cia co thé déi véi KN vi sinh vét MOt trong nhimg nghién ctu thudc loai nay 1a dénh gid hiéu lye d4p img mién dich cia mét vacxin. 3. Cac phan img két hop KN-KT C6 rat nhiéu phan img két hyp KN- KT dugc ding trong vi sinh vat, c&n cit vao céch quan sat nin djnh két qua, c6 thé xép thanh ba nhém. 3.1. Cée phan img tgo thanh het LA céc phan img ma phite hyp KN-KT hinh thanh duéi dang nhimg “hat” c6 thé quan sat duge bing mit thuéng ho&c nh kinh Itip. 3.1.1. Phan img két tha Nguyén ly ~ Phan tmg két tia IA sy két hop gitta KN hoa tan (KN 6 tm phan tir) véi KT tuong img, tao thanh céc hat long léo c6 thé quan sat tryc tiép bang mat thudng hodc nhé sy trg gitip cia kinh lip. - Céc phan img két tha c6 thé thyc hién trén méi trudng léng hoic trén gel thach, ‘Uu diém: ky thuat don gian. Nhuge diém: 46 nhay thap. 3.1.2. Phan tmg ngung két Nguyén ly : 18 sy két hop gitta KN hiu hinh véi KT dic higu tuong img, tgo thanh phite hyp KN-KT duéi dang nhiing hat ngung két c6 thé duge quan st bing mit thudng. 2a