Professional Documents
Culture Documents
Nedir?
Yönetmelikler güvenli ve ekonomik yapılar
y p
yapılmasını sağlayan bir kurallar topluluğudur.
ğ y p ğ
Mühendisin sorumluluğu yapının davranışını
Müh di i l l ğ d
anlamak ve yönetmeliği doğru şekilde
uygulamaktır…
4
Î Yönetmelik Nedir?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î Plastik Tasarım
Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
Î Örnekler 5
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
• ANSI/AISC 360‐10 Specification for
Structural Steel Buildings
(Çelik Binalar için Tasarım ve İnşaat Yönetmeliği)
6
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Load and Resistance Factor Design (LRFD)
(Yük ve Mukavemet Çarpanına Göre
Tasarım) ve Allowable Strength Design
(ASD) (Emniyetli Dayanıma Göre Tasarım)
tasarım felsefelerine göre çelik
elemanların tasarımı ve inşası ile ilgili
yardımcı tablo, abak ve bilgiler içerir.
7
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
• ANSI/AISC 341‐10 Seismic Provisions for
Structural Steel Buildings
(Çelik Binalar için Depreme Dayanıklı Tasarım ve İnşa
Yönetmeliği)
Depreme dayanıklı çelik bina tasarımında
Load and Resistance Factor Design
(LRFD) (Yük ve Mukavemet Çarpanına
Göre Tasarım) ve Allowable Strength
Design
i (ASD) (Emniyetli Dayanıma Göre
( )( i li
Tasarım) tasarım felsefelerine göre
uyulması gereken kuralları içerir.
8
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
ANSI/AISC 341’e göre tasarım
örnekleri içerir.
9
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
• ANSI/AISC 358‐10 Prequalified
Connections for Special and
Intermediate Steel Moment Frames for
Seismic Applications
(Süneklik Düzeyi Orta ve Yüksek Çelik Moment Çerçeveler İçin
Deprem Yükü Taşıyan Onaylanmış Moment Birleşimlerinin
Tasarımı)
Çelik moment çerçevelerde deprem yükü
t
taşıyan moment birleşimlerinin LRFD
t bi l i l i i LRFD
yöntemine göre tasarımını içerir.
10
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
Olarak Kullanılan Yönetmelikler
• ASCE/SEI 7‐10 Minimum Design Loads for
Buildings and Other Structures
(Binalar ve Diğer Yapılar için Minimum Tasarım Yükleri)
by Structural Engineering Institute of
Structural Engineering Institute of
American Society of Civil Engineers
11
Î Yönetmelik Nedir?
lk d ?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
ASD T F l f i Gö T
Î Plastik Tasarım
Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
Î Örnekler 12
Tasarım Felsefeleri
13
Tasarım Felsefeleri
14
Tasarım Felsefeleri
• ASD (Allowable Stress Design)
(artık Allowable Strength Design)
Güvenlik Gerilmeleriyle Tasarım (son 110 senedir kullanılıyor)
y ( y )
• LRFD (Load and Resistance Factor Design)
Yük ve Dayanım Katsayılarıyla Tasarım (Limit Tasarım) (~30
Yük ve Dayanım Katsayılarıyla Tasarım (Limit Tasarım) (~30
yıldır kullanılıyor)
Yapısal tasarım hangi tasarım felsefesi kullanılırsa
k ll l
kullanılsın yeterli güvenliği sağlamalıdır.
li ü liği ğl ld
15
Tasarım Felsefeleri
Tasarımda kontrol edilmesi gereken limit
durumlar iki gruba ayrılabilir:
durumlar iki gruba ayrılabilir:
• Dayanım (veya güvenlik) limit durumları
Dayanım (veya güvenlik) limit durumları
sünek maksimum mukavemet (plastik mukavemet), burkulma,
yorulma, kırılma, vb.
or lma k r lma b
• İşletme Limit Durumları
İ
binanın kullanımı ile ilgili durumlar (deplasman, titreşim, kalıcı
deformasyon, çatlama vb.)
16
Tasarım Felsefeleri
Yapısal Güvenlik İçin Genel Tasarım Denklemi
φRn ≥ γ i Qi Nominal yüklerin ne kadar fazla, kapasitenin ne
kadar az alınacağı yönetmeliklerde
belirtilmelidir.
Rn :nominal mukavemet (kesit ve malzeme özellikleri kullanılarak
bulunan dayanım)
Qi :farklı yük etkileri
:farklı yük etkileri (düşey, deprem, hareketli, kar vb.)
(düşey, deprem, hareketli, kar vb.)
φ (eleman boyutlarındaki ve dayanımdaki
:mukavemet azaltma faktörü sapmaları ve işçiliği göz önüne alır)
γ i :yük arttırma faktörü
ük tt f ktö ü (tasarım aşamasında yüklerin az tahmin edilmesi
(tasarım aşamasında yüklerin az tahmin edilmesi
olasılığını ve gerçek yükleri tahmin etmenin zorluğunu
göz önüne alır)
Ф: account for 1)deviations
) in member dimension, 2)deviation
, ) in member
strength, 3)workmanship
γi: accounts for 1)underestimation of effects of loads during design, 17
2)difficulty to defines loads that actually will act on structures
Tasarım Felsefeleri
Yapısal Güvenliğin Probabilistik Değerlendirilmesi
Frekans Q ve R Î rasgele değişkenler
Kapasite
Yük etkisi
Göçme
Kapasite, R
Yük, Q
Q R’ i frekans dağılımları
Q ve R’nin f k d ğl l
18
Tasarım Felsefeleri
Yapısal Güvenliğin Probabilistik Değerlendirilmesi
Frekans β= güvenlik indeksi, büyüdükçe
güvenlik marjini de büyür
ln(R/Q)nun standart sapması
standart sapması
Göçme
Güvenlik İndeksi β
Güvenlik İndeksi, β
19
Î Yönetmelik Nedir?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
20
Î Örnekler
LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
LRFD’nin Genel Formu
φRn ≥ Σγ i Qi
Yukarıdaki tasarım denklemine göre dayanım ( ), φRn
Σγ i Qi
arttırılmış yüklere ( ) enaz eşit veya büyük
γi
olmalıdır. Yük çarpanları ( ) her yük tipi için farklı
olabilir.
21
LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
LRFD Yük Kombinasyonları (ASCE/SEI 7‐10 Bölüm 2.3)
Yapı ve elamanları için gerekli dayanım, arttırılmış yükleri
içeren değişik kritik yük kombinasyonlarından elden
ç ğş y y
edilmelidir.
1.4D
1.2D + 1.6L + 0.5(Lr or S or R)
1.2D + 1.6(Lr or S or R) + (L or 0.5W)
1.2D + 1.0W + L + 0.5(Lr or S or R)
0.9D + 1.0W
0.9D + 1.0W D : Ölü Yük
Öl k
1.2D + 1.0E + L + 0.2S E’li Yük L : Hareketli Yük
Kombinasyonları Lr : Çatı Hareketli Yükü
0.9D + 1.0E
W : Rüzgar Yükü
W : Rüzgar Yükü
S : Kar Yükü
E : Deprem Yükü 22
R : Yağmur veya Buz Yükü
LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
TS500 Yük Kombinasyonları (2000) (Betonarme Yapılar İçin):
İ
1.4D + 1.6L
1.0D + 1.3L + 1.3W
0.9D + 1.3W
1.0D + 1.0L + 1.0E E’li Yük
0.9D + 1.0E Kombinasyonları
23
Î Yönetmelik Nedir?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Ç lik Y l T d E Y Ol k K ll l
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î Plastik Tasarım
Pl tik T
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
ş ş
Î Örnekler 24
ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
ASD’nin Genel Formu:
φRn ≥ Σγ i Qi
φRn Rn
= ≥ ΣQi
γ Ω
γ
Ω= Güvenlik
φ katsayısı
ASD yönteminde bütün yüklerin aynı ortalama değişkenliğe
(sapmaya) sahip olduğu kabul edilir.
25
ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
ASD Yük Kombinasyonları (ASCE/SEI 7‐10 Bölüm 2.3)
Yapı ve elamanları için gerekli mukavemet, nominal yükleri
içeren değişik kritik yük kombinasyonlarından elde edilmelidir.
D
D : Ölü Yük
D + L L : Hareketli Yük
D + (Lr or S or R) Lr : Çatı Hareketli Yükü
W : Rüzgar Yükü
D + 0.75L + 0.75(Lr or S or R) S : Kar Yükü
0.6D + W E Deprem Yükü
E : Deprem Yükü
R : Yağmur veya Buz Yükü
D + 0.75(0.6W) + 0.75L + 0.75(Lr or S or R)
D + (0.6W or
D (0.6W or 0.7E)
E’li Yük
D + 0.75(0.7E) + 0.75L + 0.75S Kombinasyonları
0.6D + 0.7E
26
ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Deprem Yönetmeliği ve TS648’e Göre Yük Kombinasyonları:
G + Q
+ Q ± Ex ± 0.3Ey
G + Q
G + Q ± 0.3Ex ± Ey E’li Yük
Kombinasyonları
0.9G ± Ex ± 0.3Ey
0.9G ± 0.3Ex ± Ey
G + Q ± Wx
G + Q ± Wy
G + Q ±
0.9G ± Wx
0.9G ± Wy
27
ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
TS648 ve Deprem Yönetmeliği’nde (2007) Güvenlik Gerilmeleriyle Tasarım İçin Önerilen
Yük Kombinasyonları ve ASCE 7-10’nun Karşılaştırılması:
TS648 ve Deprem Yönetmeliği ASCE 7
TS648 ve Deprem Yönetmeliği ASCE 7‐10
10 (ASD Yöntemine Göre)
(ASD Yöntemine Göre) Uzgider
g vd.
G + Q D D
Q ± Ex ± 0.3E
G + Q 0 3Ey D L
D + L D + L +(Lr veya S)
D + L +(Lr veya S)
G + Q ± 0.3Ex ± Ey D + (Lr or S or R) D + L + (Lr veya S)
0.9G ± Ex ± 0.3Ey D + 0.75L + 0.75(Lr or S or R) D + L + S + W/2
0.9G ± 0.3Ex ± Ey 0.6D + W D + L + S/2 + W
G + Q ± Wx D + 0.75(0.6W) + 0.75L + 0.75(Lr or S or R) 0.9D + E/1.4
G + Q ±
Q Wy (
D + (0.6W or 0.7E)) D + L + S + E/1.4
0.9G ± Wx D + 0.75(0.7E) + 0.75L + 0.75S D + (W veya E/1.4)
0.9G ± Wy 0.6D + 0.7E D + L + (W veya E/1.4)
emniyet gerilmeleri düşey emniyet gerilmeleri düşey
yük+deprem yüklemeleri için yük+deprem yüklemeleri için
%33 arttırılabilir %33 arttırılmamalıdır
Not: TS648 ve Deprem Yönetmeliği’nin önerdiği yük kombinasyonlarına göre tasarımda emniyet gerilmelerinin düşey
yük+rüzgar yüklemeleri için %15, düşey yük+deprem yüklemeleri için %33 arttırılmasına müsaade edilmektedir.
Birleşim ve eklerin tasarımında ise her iki yükleme durumu için izin verilen artış %15’dir. ASD yöntemi kullanılması
28
halinde emniyet gerilmeleri arttırılmamalıdır.
Î Yönetmelik Nedir?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
29
Î Örnekler
Plastik Tasarım
Plastik tasarım, limit tasarımın özel bir durumudur. Limit tasarım mukavemeti,
plastik momentine ,Mp, erişilmiş durumu gösterir. Plastik moment mukavemeti,
Mp, eleman enkesitindeki bütün liflerde gerilme Fy‘ye ulaştığı andaki moment
mukavemetini gösterir.
Plastik tasarımda diğer limit durumlara (instabilite, yorulma, gevrek kırılma vb.)
izin verilmez. Eğilmeye çalışan elemanlarda (kiriş ve kolonlar ) tasarım denklemi
aşağıdaki gibi yazılabilir:
aşağıdaki gibi yazılabilir:
Mp ≥ 1.7∑Qi
Rn = Mp
γ / φ = 1.7
Görüldüğü gibi, plastik tasarım limit tasarımın özel bir durumudur ve LRFD
tarafından daha rasyonel bir şekilde kullanılmaktadır Yani plastik tasarım
tarafından daha rasyonel bir şekilde kullanılmaktadır. Yani, plastik tasarım
LRFD’nin bir parçasıdır..
30
Î Yönetmelik Nedir?
lk d ?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
ASD T F l f i Gö T
Î Plastik Tasarım
Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
Î Örnekler 31
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
Nominal dayanım
LRFD yöntemine göre
LRFD yöntemine göre
tasarım dayanımı
Ω=1.5/φ
ASD yöntemine göre
tasarım dayanımı
tasarım dayanımı
yükk
Yer değiştirmeler
LRFD yöntemine göre tasarım mukavemeti
y g
= Ωφ = 1.5
ASD yöntemine göre tasarım mukavemeti
32
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
? ASD LRFD
σ < Fy σ = Fy σ = Fy σ = Fy
Plastic
x x
Elastic
Entirely
i l
plastic
Plastic
M < My
M < M M = My
M = My < M < M
< M < Mp M = Mp
M =
(a) (b) (c) (d)
Elastic Increase in moment until Plastic
moment the entire section yields moment
Normal Stress Distribution at different stages of loading of an I‐shaped section
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
ASD
Yüklerin nominal değerinden
Fy Fy %40 fazla, ve kapasitenin de
Ω = 1.67 nominal değerinden %15 daha
az olduğu kabulüyle çekme
elemanları ve kirişler için
Fy Fy
1.92, for long columns
{
Gerilme Dağılımı
Ω=
2.0~3.0, connections
34
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
Dayanım azaltma katsayısı φ eleman tipine ve göz önüne
LRFD alınan limit duruma göre değişir:
Çekme Elemanları
Fy φt=0.90 akma limit durumu için
ç
φt=0.75 kırılma limit durumu için
Basınç Elemanları
Basınç Elemanları
φc=0.90
Kirişler
φb=0.90 eğilme için
Fy
φv=0.90 kesme için
Gerilme Dağılımı
Gerilme Dağılımı
Kaynaklar
φ=etki eden kuvvet tipiyle aynı, çekme, shear, vb.
Bulonlar 35
φ=0.75
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
Frekans
Göçme
ç
LRFD’deki
LRFD’d ki dayanım azaltma katsayıları, φ, şu β
d lt k t l φ β
değerlerini verir:
Güvenlik İndeksi,
Yük Kombinasyonları
β
Ölü yük + Hareketli Yük (veya kar yükü) 3 elemanlar için
4.5 birleşimler için
Ölü yük + Hareketli Yük + Rüzgar yükü
Ö ü yü a e et ü ü ga yü ü 2.5 elemanlar için
ç
Ölü yük + Hareketli Yük + Deprem Yükü 1.75 birleşimler için
Not: Rüzgar ve deprem yükleri için güvenlik indeksi daha düşüktür, çünkü tüm düşey yükler yapıda mevcutken aynı anda
Not: Rüzgar ve deprem yükleri için güvenlik indeksi daha düşüktür, çünkü tüm düşey yükler yapıda mevcutken aynı anda
şiddetli bir rüzgarın esmesi veya deprem hareketi olması olasılığı daha düşüktür. Güvenlik indeksinin birleşimler için yüksek
olmasının sebebi ise birleşimleri elemanlardan daha güçlü yapmaktır.
36
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
9 LRFD, ASD’ye göre belirsizliklerin ve çelik elemanların gerçek davranışlarının
, S ye gö e be s e e çe e e a a ge çe da a ş a
gözönüne alınmasında daha gerçekçidir.
9 Düşük L/D oranları için LRFD
Düşük L/D oranları için LRFD’yi
yi kullanmak daha ekomoniktir, yüksek L/D
kullanmak daha ekomoniktir yüksek L/D
oranları için (L/D =~3)LRFD, ASD’den biraz daha fazla maliyete sebep olur
9 LRFD betonarme yapıların tasarımında kullanılan Limit Tasarım yöntemi gibi bir
LRFD betonarme yapıların tasarımında kullanılan Limit Tasarım yöntemi gibi bir
başka tasarım yöntemidir
d φ‘yi
9 γi and d ğ k ’d k Ω‘yı
‘ değiştirmek ASD’deki Ω‘ değiştirmekten daha rasyoneldir
d ğ k d h ld
9 LRFD her yük tipi için farklı yük arttırma katsayısı ve dayanım için farklı
dayanım azaltma katsayısı kullanır. Yük arttırma katsayısı ve dayanım azaltma
katsayısı değişik yükleme durumlarındaki ve dayanımdaki belirsizlik derecesini
tanımlar. Yani, üniform bir güvenlik mümkündür.
, g
37
LRFD & ASD Tasarım Felsefelerinin
Karşılaştırılması
9 LRFD ve ASD farklı limit durumlar kabul eder (elastik ve plastik); en önemli
fark ise yükler ve kapasitenin gözönüne alınmasındadır.
9 LRFD genel olarak
dayanıma göre limit kapasite tasarımı açısından gerçek yapı
d
davranışıyla daha uyumludur.
l d h l d
kolaylıkla geliştirilebilinir
yük ve mukavemet faktörlerinin belirlenmesi konusunda hala
çalışılmaktadır.
9 ASD onlarca yıldır süren bir eğitim süreci nedeniyle tecrübeli bir çok
mühendis tarafından hala kullanılmaktadır.
9 Göçme modları açısından her iki yaklaşım da esas olarak aynıdır.
Göçme modları açısından her iki yaklaşım da esas olarak aynıdır.
38
Î Yönetmelik Nedir?
Î Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Çelik Yapıların Tasarımında En Yaygın Olarak Kullanılan
Yönetmelikler
Î Çelik Yapılarda Kullanılan Tasarım Felsefeleri
Î LRFD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î ASD Tasarım Felsefesine Göre Tasarım
Î Plastik Tasarım
Plastik Tasarım
Î LRFD ve ASD Tasarım Felsefelerinin Karşılaştırılması
Î Örnekler 39
Örnek 1:
TT=500 kN
500 kN
(20%D + 80%L)
Fe37 Çeliği, Fy=250 MPa
İstenen : A (kesit alanı) = ? (LRFD ve ASD yöntemlerine göre)
40
Çözüm :
(1)LRFD
φRn = Σγ i Qi
φRn = 0.9 AFy
1.4{(20%)500}=140 kN
Σγ i Qi = max {1.2(20%) + 1.6(80%)}500=760 kN
41
Çözüm :
(2) ASD
(2) ASD
φRn Rn
= ≥ ΣQi
γ Ω
Rn = Fn = A(250) x103 kN
Ω = 1.67
ΣQi = 500 kN
A(250) x103
= 500 3340 mm2
A=3340 mm
A
1.67
42
Örnek 2:
Hareketli
yükler (kiriş
boyunca PL PL PL Döşeme
Dö
hareket (Slab)
ediyorlar) PD PD PD
(moving live
loads)
2.30m 2.30m 2.30m 2.30m
9.20m
Kat Planı (Floor Plan)
İstenen (Required): En hafif W kesit
Lightest W section
W section
Çözüm :
1. Statik Analiz ile İstemlerin Belirlenmesi (Demand
İ Evaluation through Structural Analysis)
PD PD PD=90kN PL PL PL=45kN
9.20m 9.20m
PL PL PL=45kN
MD (kNm) ML(kNm)
135 56.25
45 PL PL PL=45kN
11.25
VD(kN) VL(kN)
45 33.75
135
Çözüm :
1. Statik Analiz ile İstemlerin Belirlenmesi (Demand
İ Evaluation through Structural Analysis)
Mu=1.2MD+1.6ML=1.2(414)+1.6(207)=828 kNm
LRFD
Vu=1.2VD+1.6VL=1.2(135)+1.6(56.25)=255 kN
Ma=MD+ML=414+207=621 kNm
ASD
Va=VD+VL=135+56.25=191.25 kN
Çözüm :
2. Eğilme Momentine Göre Kiriş Kesitinin Belirlenmesi (Design the beam by bending moment)
LRFD ASD
Mn
φb M n = M u = Ma
Mu Ωb
φb Fy Z x = M u Zx = 1.67 M a
φb Fy Fy Z x
= Ma Zx =
1.67 Fy
828x106 1.67(621x106 )
Zx = = 2,667 x103 mm3 Zx = = 3,006x103 mm3
0.9(345) 345
47