Elementarna Fizika

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.
net/publication/286442924
Elementarna fizika kroz teoriju, primere, zadatke i rešenja
Book · January 2003
CITATIONS READS
10 3,125
1 author:
Kuka Miroslav
University "St. Kliment Ohridski" - Bitola
153 PUBLICATIONS 135 CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Kuka Miroslav on 10 December 2015.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

Dr Miroslav Kuka
ELEMENTARNA FIZIKA
kroz teoriju, primere, zadatke i re{ewa
Autor: Dr Miroslav Kuka → www.kuka-grosmeister.com
ELEMENTARNA FIZIKA
KROZ TEORIJU, PRIMERE, ZADATKE I RE[EWA IX
Izdava~: Autorsko izdawe

Recenzenti: prof. dr Miroslav Star~evi}, redovni profesor fizike na
Rudarsko-geolo{kom fakultetu u Beogradu
prof. dr Bojo Kolonxovski, vanredni profesor metodike na
Pedago{kom fakultetu u Bitoqu, R. Makedonija
Nata{a Trifunovi}, profesor fizike u O[ "\uro Jak{i}" u
Pavli{u (Vr{ac)
Du{ica Ivanovi}, profesor fizike u O[ "Aleksa [anti}" u
Beogradu
Tehni~ki urednik: dr Svetlana ôli}
Kompjuterska obrada teksta i prelom: Zlatko Leki}, zlekic@ikomline.net
Grafi~ki urednik: graf. ing. \or|e Jovi~i}
Likovni urednik: mr Nata{a [avija, akademski slikar
Crteì: dipl. vajar Miroslav Bard Andri}
Lektura i korektura: dr Vesna Filipovi}
Zorica Ve{ovi}, prof. kwièvnosti
Priprema za {tampu: mr Miodrag Poleksi}
Idejno re{ewe i dizajn naslovne strane: Autor, vkuka@ptt.yu
Kompjuterska animacija: Antoan Toni Simi}, kuka@bitsyu.net
Marketin{ko-medijski promoteri: Qiqana Milojevi}, za Srbiju
mr Ivan Pavlovi}, za Francusku
[tampa: "Janus", Beograd
CIP – Katalogizacija u publikaciji

Narodna Biblioteka Srbije, Beograd
53(035.057.874)
KUKA, Miroslav
Elementarna fizika : kroz teoriju,
primere, zadatke i re{ewa / Miroslav
Kuka ; [crteì Miroslav Bard Andri}]. –
Beograd : M. Kuka, 2003 (Beograd : Janus).
– 302 str. : ilustr. ; 24 cm
Tira` 32.000. – Bibliografija: str. 306.
ISBN 86–903167–1–X
a) Fizika – Priru~nici
COBISS-ID 104094476
PREDGOVOR
Ova kwiga je prvenstveno namewena u~enicima, ali i svima onima za ~iju
je budu}u profesiju fizika esencijalna disciplina. U woj su kroz sasvim novi
oblik sadrìnske koncepcije izdvojeni i obra|eni posredstvom teorijskih
osnova, primera, zadataka za samostalan rad i potpune artikulacije toka wi-
hovog re{ewa, one oblasti koje s jedne strane prate plansko-programsku kon-
cepciju osnovno{kolskog i vi{eg uzrasta a sa druge strane predstavqaju, po
mi{qewu autora, elementarna znawa ove nau~no-nastavne discipline.
Uspe{no izvo|ewe nastave fizike ne moè biti ostvareno, ako teorijska
predavawa ne dobiju svoj prakti~ni smisao i konkretizaciju kroz izradu ra-
~unskih zadataka. Me|usobno povezivawe i dokazivawe teorijskih pretpostav-
ki i pojmova, najjednostavnije se pokazuje kroz ra~unske zadatke. Zato se moè
re}i da sposobnost re{avawa zadataka odre|uje stepen razumevawa i ovladava-
wa osnovnim fizi~kim zakonitostima.
Tokom rada na rukopisu ove kwige teìli smo da ona sadrì izvestan broj
relativno lak{ih zadataka (ozna~eni su samo brojem), koji treba da posluè
za prihvatawe odgovaraju}ih zakonitosti koje imaju dubqi fizi~ki smisao od
onoga koji se naj~e{}e pretpostavqa.
Imaju}i u vidu da je jedan broj u~enika vi{e naklowen prirodno-matema-
ti~kim naukama u ovoj kwizi se nalazi i izvestan broj teìh - problemskih za-
dataka (ozna~eni su sa jednom ili dve zvezdice *, ** zavisno od stepena teìne).
Wihov nivo odgovara zahtevima takmi~ewa iz fizike i pripremi prijemnih
ispita.
Ve}i broj zadataka u ovoj kwizi ima potpuna re{ewa. Ona treba u~eniku
da ukaù na metodiku izrade zadataka iz fizike i na~in kori{}ewa odgovara-
ju}ih grafi~kih prikaza, {to je od presudnog zna~aja za uspeh prilikom re{a-
vawa ove vrste problema. Ostali zadaci imaju samo kona~no re{ewe. Oni su
nameweni samostalnoj proveri sposobnosti re{avawa ovakvih zadataka, a to
treba da bude pokazateq da li u~enik raspolaè dovoqnim znawem.
Osnovna ideja autora ove kwige bila je stvarawe jedne kwige koja bi bila
komplementarna sa postoje}im kwigama, zbirkama i priru~nicima fizike. U
woj se isti~u, dubqe i {ire tretiraju ba{ one oblasti iz fizike, koje se u po-
stoje}oj uxbeni~koj literaturi zapostavqaju ili se ograni~eno obra|uju. Pri
tome se, posebno, vodilo ra~una da se {to vi{e udovoqe zahtevi prose~nog
u~enika, kao i to, da se u~enicima - takmi~arima omogu}i solidnija priprema.
U kwizi je dosledno primewen Me|unarodni sistem jedinica. Isto tako,
po{tovani su me|unarodni i doma}i propisi i preporuke koji se odnose na ovu
vrstu uxbeni~ke literature.
Na kraju smatram svojim prijatnim dugom da se recenzentima, prof. Alek-
sandru \uki}u, mr Miodragu Aleksi}u, dr Vesni Bo{wakovi}, Mr Svetozaru
Tozi Mihajlovi}u, dr Tomislavu Gavri}u, prof. Verici Radojkovi}, Mariji
Kalajì}, Mariji Kova~evi} i tehni~kom uredni{tvu najsrda~nije zahvalim.
Autor
SADR@AJ
ZA[TO I KAKO UÎTI FIZIKU ......................................................... 8
I DEO
1. UVOD SA ISTORIJSKIM PREGLEDOM ................................... 11
2. MEREWE.................................................................................................. 15
Teorijske osnove
2.1. Merewe duìne ......................................................................... 16
2.2. Merewe povr{ine .................................................................... 17
2.3. Merewe zapremine.................................................................... 18
2.4. Merewe vremena........................................................................ 18
2.5. Merila i merni instrumenti................................................. 19
2.6. Gre{ke pri merewu .................................................................. 20
Primeri............................................................................................... 22
Zadaci za samostalan rad ............................................................... 24
Re{ewa................................................................................................. 25
3. KRETAWE ............................................................................................... 27
Teorijske osnove
3.1. Mehani~ko kretawe.................................................................. 27
3.2. Stalna brzina ravnomernog pravolinijskog
kretawa ....................................................................................... 29
3.2.1. Relativna brzina............................................................ 31
3.3. Tabele i dijagrami (grafici) ravnomernog
pravolinijskog kretawa.......................................................... 32
3.4. Promenqivo pravolinijsko kretawe.
Sredwa brzina ........................................................................... 34
Primeri............................................................................................... 34
Re{ewa................................................................................................. 41
4. SILA ........................................................................................................ 44
Teorijske osnove
4.1. Gravitaciono delovawe........................................................... 44
4.2. Elektri~no delovawe .............................................................. 45
4.3. Magnetno delovawe .................................................................. 46
4.4. Elasti~no delovawe................................................................. 47
4.5. Delovawe pri trewu i dodiru glatko
ispoliranih povr{ina ............................................................ 47
4.6. Pojam sile. Sila kao vektorska veli~ina .......................... 49
4.6.1. Merewe sile dinamometrom ........................................ 50
4.7. Slagawe kolinearnih sila ..................................................... 51
Primeri............................................................................................... 51
Re{ewa................................................................................................. 56
5. MASA I GUSTINA ............................................................................. 57
Teorijske osnove
5.1. Masa tela .................................................................................... 57
5.2. Zapreminska masa (gustina) supstancije.
Odre|ivawe gustine ~vrstih tela ........................................ 58
5.2.1. Odre|ivawe gustine te~nosti..................................... 60
Primeri............................................................................................... 62
Re{ewa................................................................................................. 66
6. PRITISAK ............................................................................................ 68
Teorijske osnove
6.1. Pritisak ~vrstih tela ............................................................ 68
6.2. Preno{ewe pritiska kroz te~nosti.
Spojeni sudovi........................................................................... 69
6.3. Paskalov ogled .......................................................................... 70
6.4. Hidrostati~ki pritisak......................................................... 71
6.5. Atmosferski pritisak............................................................ 72
6.6. Sila potiska. Arhimedov zakon ............................................ 73
Primeri............................................................................................... 75
Re{ewa................................................................................................. 81
ZANIMQIVA PITAWA............................................................................. 83
II DEO
1. KRETAWE I SILA.............................................................................. 87
Teorijske osnove
1.1. Ravnomerno promenqivo pravolinijsko kretawe............. 87
1.2. Stalno ubrzawe i wegovo odre|ivawe................................. 88
1.3. Wutnovi zakoni......................................................................... 90
Primeri............................................................................................... 92
Re{ewa................................................................................................. 100
2. GRAVITACIONO POQE ................................................................. 105
Teorijske osnove
2.1. Gravitaciono poqe Zemqe ..................................................... 105
2.2. Sila teè i taìna tala......................................................... 105
2.3. Slobodan pad.............................................................................. 106
2.4. Hitac navi{e i naniè........................................................... 107
Primeri............................................................................................... 108
Re{ewa................................................................................................. 112
3. RAVNOTE@A......................................................................................... 114
Teorijske osnove
3.1. Slagawe sila.............................................................................. 114
3.2. Razlagawe sila .......................................................................... 116
3.3. Sila trewa ................................................................................. 117
3.3.1. Sila otpora sredine...................................................... 118
3.4. Delovawe vi{e sila na telo .................................................. 119
3.5. Strma ravan................................................................................ 121
3.6. Moment sile. Poluga ............................................................... 122
Primeri............................................................................................... 123
Re{ewa................................................................................................. 131
4. RAD. SNAGA. ENERGIJA .................................................................. 135
Teorijske osnove
4.1. Mehani~ki rad........................................................................... 135
4.2. Snaga ............................................................................................ 136
4.2.1. Stepen iskori{}ewa .................................................... 138
4.3. Energija ...................................................................................... 139
4.4. Kineti~ka i potencijalna energija...................................... 139
4.5. Zakon odràwa energije u mehanici .................................... 140
Primeri............................................................................................... 141
Re{ewa................................................................................................. 147
5. OSCILACIJE I TALASI............................................................... 150
Teorijske osnove
5.1. Oscilatorno kretawe.............................................................. 150
5.2. Amplituda. Period i frekvencija oscilovawa ................ 151
5.3. Matemati~ko klatno................................................................ 151
5.4. Talasi kao preno{ewe oscilatornog kretawa.................. 152
5.5. Talasna duìna.......................................................................... 155
5.6. Brzina prostirawa talasa...................................................... 156
5.6.1. Interferencija i difrakcija talasa ....................... 156
5.7. Odbijawe i prelamawe talasa ............................................... 157
5.8. Stoje}i talas ............................................................................. 158
5.9. Zvuk i ultrazvuk ....................................................................... 159
5.9.1. Brzina zvuka .................................................................... 160
5.9.2. Karakteristike zvuka ................................................... 161
5.9.3. Zvu~na rezonanca i rezonatori.............................. .... 162
Primeri............................................................................................... 163
Re{ewa................................................................................................. 167
6. UNUTRA[WA ENERGIJA I TEMPERATURA ......................... 169
Teorijske osnove
6.1. Temperatura tela i weno merewe ......................................... 169
6.2. Apsolutna nula i apsolutna temperatura........................... 170
6.3. Toplota i unutra{wa energija .............................................. 171
6.3.1. Strujawe .................................................................................... 171
6.3.2. Zra~ewe ..................................................................................... 172
6.4. Koli~ina toplote..................................................................... 173
6.5. Zakon odràwa energije.......................................................... 174
6.6. Promena agregatnih stawa ..................................................... 175
Primeri............................................................................................... 176
Re{ewa................................................................................................. 180
III DEO
1. GEOMETRIJSKA OPTIKA.............................................................. 185
Teorijske osnove
1.1. Svetlost...................................................................................... 185
1.2. Zakon odbijawa svetlosti....................................................... 186
1.3. Ravna ogledala........................................................................... 186
1.4. Sferna ogledala ....................................................................... 187
1.5. Brzina svetlosti ...................................................................... 189
1.6. Prelamawe svetlosti. Indeks prelamawa ......................... 191
1.6.1. Prelamawe svetlosti kroz prizmu i plo~u ............. 192
1.6.2. Totalna refleksija ....................................................... 193
1.7. So~iva ......................................................................................... 194
1.7.1. Jedna~ina so~iva. Nalaèwe lika kod
sabirnog i rasipnog so~iva ......................................... 196
1.8. Opti~ki instrumenti .............................................................. 199
1.8.1. Lupa ................................................................................... 200
1.8.2. Mikroskop ....................................................................... 201
1.8.3. Durbin .............................................................................. 202
Primeri............................................................................................... 202
Re{ewa................................................................................................. 211
2. ELEKTROSTATI^KO POQE.......................................................... 214
Teorijske osnove
2.1. Naelektrisawe tela i uzajamno delovawe
naelektrisanih tela ................................................................ 214
2.2. Koli~ina naelektrisawa........................................................ 215
2.3. Elektri~na sila. Elektri~no poqe..................................... 216
2.4. Kulonov zakon............................................................................ 217
2.5. Elektri~ni potencijal. Elektri~ni napon ....................... 220
2.6. Rad u elektri~nom poqu.......................................................... 222
2.7. Elektri~ni kapacitet............................................................. 222
2.8. Kondenzatori. Vezivawe kondenzatora ............................... 224
Primeri............................................................................................... 225
Re{ewa................................................................................................. 233
3. ELEKTRI^NA STRUJA ..................................................................... 237
Teorijske osnove
3.1. Izvori elektri~ne struje. Elektri~no kolo..................... 237
3.2. Ja~ina elektri~ne struje ........................................................ 239
3.3. Merewe napona .......................................................................... 240
3.4. Elektri~ni otpor..................................................................... 240
3.5. Omov zakon ................................................................................. 241
3.6. Kirhofova pravila .................................................................. 243
3.7. Rad elektri~ne struje ............................................................. 245
3.8. Snaga elektri~ne struje.......................................................... 246
3.9. Elektri~na energija ................................................................ 246
3.10. Pretvarawe elektri~ne energije u toplotu....................... 247
Primeri............................................................................................... 248
Re{ewa................................................................................................. 258
4. MAGNETNO POQE ............................................................................. 263
Teorijske osnove
4.1. Magnetno poqe elektri~ne struje ........................................ 263
4.2. Magnetno poqe proizvedeno vremenski
konstantnom strujom u vakuumu ............................................. 264
JG
4.3. Magnetno poqe i vektor magnetne indukcije B ................ 265
4.3.1. Magnetno poqe u torusu ............................................... 267
4.3.2. Magnetno poqe u solenoidu......................................... 268
4.4. Fluks vektora magnetne indukcije....................................... 268
4.5. Delovawe magnetnog poqa na provodnik
sa strujom. Princip rada elektromotora ........................... 269
Primeri............................................................................................... 271
Re{ewa................................................................................................. 275
5. ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA........................................... 277
Teorijske osnove
5.1. Faradejev zakon elektromagnetne incukcije ..................... 277
5.1.1. Dobijawe indukovane struje pomo}u
stalnog magneta.......................................................... 277
5.1.2. Dobijawe indukovane elektri~ne struje pomo}u
elektromagneta .............................................................. 278
5.2. Lencovo pravilo ....................................................................... 279
5.2.1. Indukovana elektromotorna sila u
pravolinijskom provodniku ........................................ 279
5.3. Naizmeni~na struja .................................................................. 280
5.4. Generatori elektri~ne struje ............................................... 282
5.5. Trofazna struja......................................................................... 283
5.6. Transformatori ....................................................................... 284
5.6.1. Kako se prenosi elektri~na struja............................ 285
5.7. Elektromagnetni talasi ......................................................... 287
Primeri............................................................................................... 287
Re{ewa................................................................................................. 293
6. STRUKTURA ATOMA ......................................................................... 295
Teorijske osnove
6.1. Nuklearne sile.......................................................................... 297
6.2. Radioaktivnost ......................................................................... 298
6.3. Nuklearna fisija i fuzija ..................................................... 300
6.4. Nuklearna bomba ...................................................................... 301
PRILOZI .......................................................................................................... 304

LITERATURA .................................................................................................. 306
PREGLED OBJAVQENIH KWIGA........................................................... 307
ZA[TO I KAKO UÎTI FIZIKU?
Poznavawe neke nau~ne discipline ne sastoji se u tome da se zapam-

te ili reprodukuju opisi pojava i formulacije wihovih zakonitosti,
ve} u sposobnosti da se na osnovu tih zakonitosti mogu re{avati kon-
kretni problemi. U tome i jeste razlika izme|u stru~nog i lai~kog
znawa. Dakle, samo izradom zadataka i primenom teorije koja prethod-
no mora biti usvojena ({to je preduslov da se zadaci uop{te mogu re-
{iti), mogu}e je kod u~enika u {kolskom procesu posti}i ono ~emu se i
teì: da se znawe koje je usvojeno pravilno i efikasno upotrebi, da se
poveù i shvate pojmovi, da se koriste}i postoje}e znawe iniciraju
ideje za nova otkri}a itd.
Proces re{avawa zadataka u velikoj meri je sli~an istraìva~kom
radu. Sli~nost je u tome {to se u oba slu~aja do rezultata dolazi na
osnovu odgovaraju}ih znawa, uo~avawa bitnih elemenata problema, lo-
gi~kog razmi{qawa i zakqu~aka, pri ~emu i ma{ta moè da ima pre-
sudnu ulogu. Drugim re~ima, re{avawe zadataka - problema, sadrì u
ve}oj ili mawoj meri elemente kreativnosti, {to predstavqa dodatnu
veoma va`nu komponentu procesa obrazovawa.
Ali kako i na koji na~in raditi zadatke iz fizike?

îtawe (i to vrlo pa`qivo) zadataka jedan je od osnovnih
preduslova da se zadatak pravilno re{i. Ponekad je potrebno
zadatak pro~itati i vi{e puta da bi se shvatilo {ta je u za-
datku poznato, a {ta je potrebno izra~unati. Rezultat pra-
vilnog ~itawa zadatka treba da bude shvatawe o kakvom se
problemu radi, {ta je u okviru wega poznato, a {ta treba od-
rediti.
Pravilno postaviti zadatak, tj. navesti poznate veli~ine i
wihove brojne vrednosti, kao i veli~ine kojima treba odre-
diti brojnu vrednost. Me|u datim veli~inama uspostaviti
matemati~ke relacije ~ijim re{ewem dolazite do izraza koji
predstavqa op{te re{ewe, iz koga se, zamenom brojnih poda-
taka izra~unava kona~an rezultat.
Nacrtati sliku kojom bi se predstavio problem, jer ona ~e-
sto omogu}ava da se mnogo lak{e vidi ono {to se "napamet"
teè shvata i primewuje.
Biti uveren u svoje sposobnosti primene nau~enog i potvr|i-
vati ih na svakom konkretnom primeru.
Nadamo se da smo ovom kratkom analizom za{to i kako u~iti fizi-

ku bar malo pomogli u te`wi da se shvati uloga i zna~aj pravilnog pri-
stupa u procesu u~ewa i to ne samo fizike ve} bilo koje egzaktne prirodne
nauke ra~unaju}i i matematiku. Na tom putu razumevawa, razo~arewa,
te{ko}a i nada èlimo Vam puno sre}e uz podse}awe da Vi to moète.
87
ELEMENTARNA FIZIKA
KROZ TEORIJU, PRIMERE, ZADATKE I RE[EWA
1.KRETAWE I SILA
1.1. RAVNOMERNO PROMENQIVO
PRAVOLINIJSKO KRETAWE
@elezni~ka kompozicija mewa svoju brzinu tokom kretawa do svog

odredi{ta. Dok kompozicija stoji u stanici wena brzina iznosi 0 m/s. Ka-
da krene iz stanice, brzina kompozicije se uve}ava i dostiè neku odre|e-
nu brojnu vrednost koja se ne mewa neko izvesno vreme. Zatim se voz pribli-
ìva prvoj stanici i brzina po~iwe da mu se smawuje sve dok se potpuno ne
zaustavi. Zatim voz ponovo polazi, pove}ava svoju brzinu, odràva neku
brzinu odre|eno vreme, smawuje je do ponovnog zaustavqawa itd.
Kretawe pri kome posmatrano telo mewa svoju brzinu naziva se pro-
menqivo (neravnomerno) kretawe. Ako se brzina tela mewa (po-
ve}ava ili smawuje) za istu vrednost u intervalu vremena, takvo
kretawe naziva se ravnomerno promenqivo kretawe.
Ako je putawa kretawa prava linija (slu~aj sa kojim }emo se naj~e-

{}e susretati) takvo kretawe naziva se promenqivo pravolinijsko
kretawe.
Brzina koju telo ima u bilo kom trenutku kretawa naziva se tre-
nutna brzina. Za merewe trenutne brzine na automobilima, autobusi-
ma, vozovima i ostalim prevoznim sredstvima koristi se ure|aj za me-
rewe brzine (brzinomer).
Kod ravnomerno promenqivog pravolinijskog kretawa mogu}a su
dva slu~aja:
1) ravnomerno ubrzano pravolinijsko kretawe je kretawe pri ko-
me se brzina tela ravnomerno pove}ava, odn. u jednakim vremen-
skim intervalima brzina se pove}ava za istu brojnu vrednost.
Primer za ovo kretawe je (kretawe kuglice niz strmu ravan,
slobodno padawe tela u gravitacionom poqu Zemqe).
2) ravnomerno usporeno kretawe je kretawe pri kome se brzina
tela ravnomerno smawuje, odn. u jednakim vremenskim interva-
lima brzina se smawuje za istu brojnu vrednost. Primer za ovo
kretawe je (kretawe tela uz strmu ravan, kretawe kuglice pri
bacawu uvis do ta~ke maksimalne visine itd.)
88
K U K A
ZARONITE U SVET FIZIKE
KRETAWE I SILA
1.2. STALNO UBRZAWE I WEGOVO ODRE\IVAWE
Fizi~ka veli~ina koja povezuje trenutnu brzinu tela i vreme

kretawa posmatranog tela naziva se ubrzawe tela.
Ubrzawe je karakteristika samo promenqivog (neravnomernog)

kretawa tela.
Oznaka za ubrzawe: a (od re~i akceleracija - ubrzawe)
Na slede}em primeru objasni}emo pojam ubrzawe tela.
Primer:
Telo je krenulo iz stawa mirovawa i posle 5 sekundi kretawa br-

zina tela iznosila je 20m/s. Koliko je ubrzawe tela ?
Ubrzawe tela predstavqa koli~nik promene brzine i vremen-

skog intervala u toku kojeg je ta promena brzine nastala.
v − v0
a=
t − t0
gde je: v−krajwa brzina tela, v0–po~etna brzina tela; t−ukupno vreme
kretawa, t0−po~etno vreme od koga se posmatra kretawe. Znak apsolutne
vrednosti za razliku brzina postoji zbog slu~aja usporenog kretawa
(krajwa brzina jednaka je nuli).
Po{to je telo krenulo iz stawa mirovawa, v0 = 0 m/s, t0 = 0s, dobija
se najjednostavniji oblik formule za izra~unavawe ubrzanog kretawa
(kretawe iz stawa mirovawa):
a= v ⇒ v=a⋅t ⇒ t=v
t a
Osnovna jedinica za ubrzawe: metar u sekundi na kvadrat (m/s2) .
Dakle, u na{em primeru ubrzawe tela predstavqa}e koli~nik kraj-
we brzine posmatranog tela i vremena kretawa:
89
ELEMENTARNA FIZIKA
m
v 20 s m
a= = = 4 2
t 5s s
Osim ove jedinice, mogu se koristiti i: cm/s2,dm/s2,km/s2, ... .
U slu~aju da telo pri kretawu ve} ima neku brzinu od trenutka po-
smatrawa kretawa tela (tzv. po~etnu brzinu v0 ), trenutna brzina u tom
slu~aju izra~unava se na slede}i na~in:
u slu~aju ravnomerno ubrzanog kretawa v = v0 + at
u slu~aju ravnomerno usporenog kretawa v = v0 − at
Pre|eni put kod ravnomerno promenqivog pravolinijskog kreta-
wa bez po~etne brzine izra~unava se na slede}i na~in (ovu formulu ne-
}emo posebno obja{wavati) :
s = 1 at 2
2
Ako posmatrano telo poseduje po~etnu brzinu, onda su mogu}a dva
slu~aja:
za ravnomerno ubrzano kretawe s = v0 t + 1 at 2
2
za ravnomerno usporeno kretawe s = v0 t − 1 at 2
2
Da bi se mogle upore|ivati brzine tela pri razli~itim duìnama
puta, potrebna je formula koja povezuje brzinu i put. Ta formula moè
se izvesti iz slede}ih formula:
v
v = a ⋅ t , odn. t =
a
i zamenom za vreme u formuli za pre|eni put bez po~etne brzine:
() v2 v2
2
s = 1 at 2 = 1 a v =1a 2 =1
2 2 a 2 a 2 a
pa je tada:
v2 = 2 a s , odn. v = 2as
Kao i u slu~aju ravnomernog kretawe tela, i ovde se neke fizi~ke
veli~ine mogu predstaviti grafi~ki. To su: brzina i pre|eni put ne-
ravnomernog pravolinijskog kretawa, kao i ubrzawe (sve tri fizi~ke
veli~ine u zavisnosti od vremena).
90
K U K A
KRETAWE I SILA
Va`no: U slu~aju kretawa tela sa po~etnom

brzinom, grafik brzine ne po~iwe iz ta~ke koja
G
spaja brojne ose, ve} iz ta~ke na vertikalnoj osi a
koja predstavqa po~etnu brzinu tela.
Ubrzawe, kao i brzina, spada u grupu vektorskih veli~ina (dakle,

odre|eno je pravcem, smerom, intenzitetom ‡ brojnom
vredno{}u i jedinicom).
1.3. WUTNOVI ZAKONI
Osobinu svih tela da ostaju u stawu mirovawa ili ravnomernog

pravolinijskog kretawa prvi je istakao Galilej i nazvao je inercija.
Pojavu je kasnije prou~io Isak Wutn i dao definiciju koja je poznata
kao I Wutnov zakon ili Zakon inercije. Ovaj zakon glasi:
Svako telo ostaje u stawu mirovawa ili ravnomernog

pravolinijskog kretawa sve dok ga neka sila ne
primora da to stawe promeni.
Najboqi primer za kretawe po

zakonu inercije je kretawe kosmi~kih
stanica ka Mesecu, Veneri,... (sl.1).
Stanicu sa Zemqe ponese sna`na
raketa, u kojoj samo za nekoliko
minuta sagori gorivo. Kada raketa
dostigne dovoqnu visinu i brzinu
(11,2 km/s), stanica se odvaja od rakete
i, ne tro{e}i nikakvo gorivo, ste~e-
nom brzinom po inerciji nastavqa
put kroz bezvazdu{ni prostor, sve
dok ne do|e pod uticaj Mese~eve ili
Venerine teè.
Do Venere je stanica putovala
oko 4 meseca, po inerciji, i za to Sl. 1
vreme prevalila rastojawe od 41
milion kilometara.
91
ELEMENTARNA FIZIKA
Ako gumenu loptu i masivnu gvozdenu kuglu treba pokrenuti po rav-

nom tlu, onda se za kretawe kugle mora upotrebiti ve}a sila nego za po-
kretawe lopte. Isto tako, za zaustavqawe kugle mora se upotrebiti si-
la ve}eg intenziteta. Inertnost tela je osobina tela da se odupre pro-
meni stawa kretawa. Prema tome:
Masa tela je mera inertnosti posmatranog tela.
Ako se èli posti}i jednako ubrzawe pri gurawu de~ijih kolica i

automobila na horizontalnom putu, moraju se upotrebiti razli~ite si-
le, jer se wihove mase znatno razlikuju. Ubrzawu de~ijih kolica i auto-
mobila na horizontalnom putu ne opiru se wihove teìne (jer one de-
luju vertikalno naniè), ve} wihove mase. Ovaj primer ukazuje na to da
postoji odre|eni odnos izme|u sile, mase tela ~ije kretawe izaziva ta
sila i postignutog ubrzawa. Taj odnos pokazuje da je:
ubrzawe tela odre|ene mase srazmerno ja~ini sile koja na
wega deluje i
ubrzawa koja dobiju tela razli~itih masa pod dejstvom jedna-
kih sila obrnuto su srazmerna tim masama
Oba ova zakqu~ka mogu se objediniti u jedan, koji predstavqa II
Wutnov zakon. On glasi:
Ubrzawe koje pri kretawu dobija jedno telo srazmerno je ja~ini si-
le koja na wega deluje, a obrnuto srazmerno masi tog tela.
To se moè napisati u vidu obrasca:
F
a= ⇒ F=m⋅a
m
tj.
Intenzitet sile koja deluje na telo jednak je proizvodu
mase tela i ubrzawa koje mu ona daje.
II Wutnov zakon omogu}ava izra~unavawe ja~ine sile. Kako je teì-

na tela sila, na osnovu II Wutnovog zakona moè se dobiti obrazac za
teìnu tela, tako {to se umesto oznake F za silu napi{e oznaka Q za
teìnu, a umesto ubrzawa a stavi ubrzawe Zemqine teè g, naime
Q=m·g
gde je Q = teìna (N), m - masa (kg) i g - ubrzawe Zemqine teè (9,81 m/s2).
92
K U K A
KRETAWE I SILA
Pomo}u II Wutnovog zakona F = ma defini{e se jedinica sile u

Me|unarodnom sistemu jedinica, tako {to se za masu uzme 1 kg, a za
ubrzawe 1 m/s2, dakle:
m kgm
1 wutn (N) = 1 kg · 1 2 = 1 2
s s
Jedan wutn je sila koja telu mase 1 kg daje ubrzawe od 1 m/s2.
Svako telo deluje na podlogu silom koja je jednaka teìni tog tela,
ali istovremeno i podloga deluje na telo silom istog intenziteta (ja-
~ine) i pravca ali suprotnog smera. Drugim re~ima, uvek }e se pri dej-
stvu jedne sile – akcije javiti druga sila – reakcija-ista po veli~ini i
pravcu, ali suprotnog smera. Ovu ~iwenicu je izrazio Wutn i formu-
lisao u III Wutnovom zakonu (zakonu akcije i reakcije), koji daje meru
za uzajamno dejstvo tela. Taj zakon glasi:
Akcija je uvek jednaka reakciji
Fa = − Fr odnosno u vektorskom obliku

G G
Fa = − Fr
Znak minus is-
pred sile (Fr) ozna- G G
~ava suprotan smer F a F r
ove sile u odnosu na

smer sile (Fa).
Na primer, kada
se ~ovek nalazi u ~am- Sl. 2
cu na vodi i uètom
vu~e drugi ~amac (sl. 2), i drugi ~amac }e delovati na prvi. Usled ovog
uzajamnog delovawa oba ~amca se kre}u jedan prema drugom.
Primer 1:
Ulaze}i u stanicu kompozicija voza smawuje svoju brzinu sa 20 m/s na

18km/h za vreme od 0,5min. Koliko je ubrzawe (usporewe) kompozicije?
U ovom zadatku radi se o ravnomerno usporenom kretawu sa po~et-

nom brzinom. Formula koja se koristi u ovom slu~aju je:
93
ELEMENTARNA FIZIKA
v = v0 − at .
Prvo je potrebno uskladiti jedinice veli~ina koje su poznate u
ovom zadatku:
v = 18 km = 18000 m = 5 m
h 3600 s s
t = 0,5min = 0,5 ⋅ 60s = 30s
Poznati su:
po~etna brzina kompozicije v0 = 20 m/s
vreme usporavawa t = 0,5 m/s = 30s
krajwa brzina tela v = 18km/h = 5 m/s
Traì se:
ubrzawe (usporewe) kompozicije a = ?
Iz formule za trenutnu brzinu kod ravnomerno usporenog kretawa
moè se izvesti formula za ubrzawe (usporewe) pri ovakvom kretawu:
v0 − v
v = v0 − at , a ⋅ t = v0 − v , odn. a=
t
m m m
20 −5 15
Odavde je : a = s s = s = 0,5 m
30 s 30s s2
Primer 2:
Niz padinu duìne 120m sanke se spuste za 10s. Na}i ubrzawe san-
ki i brzinu na kraju padine ako sanke kre}u iz stawa mirovawa ?
Poznati su :
put koji treba da pre|u sanke s =120m
vreme kretawa sanki t =10s
Traì se:
ubrzawe sanki a =?
brzina na kraju padine v =?
Ovde se radi o ravnomerno ubrzanom kretawu bez po~etne brzine,
pa }emo u ovom slu~aju iskoristiti slede}e formule:
1
s = a t 2, v=a⋅t
2
Iz prve formule moè se izvesti formula za izra~unavawe ubrza-
wa sanki:
2 ⋅ s 2 ⋅ 120m 240m m
a ⋅ t 2= 2 ⋅ s ⇒ a= 2 = 2
= 2
, a = 2,4 2
t 100 s 100 s s
94
K U K A
KRETAWE I SILA
m
Brzina sanki na kraju padine iznosi}e: v = a ⋅ t = 2,4 ⋅ 10s ,
s2
v = 24 m
s
Primer 3:
Automobil se pri ko~ewu zaustavi za 2 s. Odrediti brzinu automo-

bila pre po~etka ko~ewa ako je intenzitet ubrzawa (usporewa) 8 m/s2.
Koliki put pre|e automobil pri ko~ewu ?
U ovom zadatku radi se o ravnomerno usporenom kretawu sa po~et-
nom brzinom. Formule koje se u ovom slu~aju koriste glase:
1
v = v0 – at, s = v0 t− a t 2
2
Poznati su:
vreme zaustavqawa automobila t = 2s
ubrzawe (usporewe) automobila a = 8 m/s2
Traì se:
po~etna brzina automobila (brzina pre ko~ewa) v0 = ?
pre|eni put pri ko~ewu s = ?
Po~etna brzina automobila pre ko~ewa izra~unava se kao:
v = v0 – at , odn. v0 = v + at
Po{to je krajwa brzina v = 0 (telo se zaustavqa), tada }e po~etna
brzina iznositi:
m m
v0 = a⋅ t = 8 2
⋅ 2s = 16
s s
Sada je jednostavno izra~unati pre|eni put pri ko~ewu automobila:
m m
s = v0 t − 1 a t 2 =16 ⋅2s − 1 ⋅ 8 2 ⋅ 4s2 = 32m − 16m
2 s 2 s
s = 16m
Primer 4:
Po~etna brzina tela koje se kre}e ravnomerno ubrzano iznosi

4m/s, a ubrzawe tela 0,5m/s2. Kolika je brzina tela nakon 2s i 4s kre-
tawa i koliki put telo prelazi za prvih 4s kretawa?
Nacrtati grafik brzine u zavisnosti od vremena.
95
ELEMENTARNA FIZIKA
Re{avawe ovog zadatka sastoji se iz dva dela:

1) odre|ivawa brzine tela na kraju 2s i 4s, kao i puta koji telo pre|e
za 4s kretawa
2) crtawa grafika zavisnosti brzine kretawa tela od vremena
Po{to se radi o ravnomerno ubrzanom kretawu sa po~etnom brzinom,
1
u ovom slu~aju vaì}e slede}e formule: v = v0 + at, s = v0 t + a t2
2
Na kraju druge sekunde brzina tela iznosi}e:
m m m m m
v1 = v0 + at = 4 + 0,5 2 ⋅ 2s = 4 + 1 =5
s s s s s
Na kraju 4s brzina tela iznosi}e:
m m m m m
v2 = v0 + at = 4 + 0,5 2 ⋅ 4s = 4 + 2 =6
s s s s s
Put koji telo pre|e za 4s kretawa iznosi:
m m
s = v0 t + 1 a t 2 = 4 ⋅ 4s + 1 ⋅ 0,5 2 ⋅ 16s2 = 16m + 4m = 20m
2 s 2 s
Pre nego {to se nacrta grafik
Vreme (s) 0 2 4
zavisnosti brzine tela od vremena
kretawa, potrebno je popuniti tabelu Brzina (m/s) 4 5 6
zavisnosti ove dve fizi~ke veli~ine.
Napomena: Kao {to smo ranije napomenuli, pri crtawu grafika za-
visnosti brzine od vremena ravnomerno promenqivog kretawa, vre-
menu od 0s odgovara po~etna brzina kretawa tela (u ovom su~aju po~et-
na brzina iznosi 4m/s).
Zatim se crta grafik zavisnosti brzine od vremena za slu~aj ravno-
merno ubrzanog kretawa. Na horizontalnu osu nanose se brojne vredo-
sti za vreme kretawa, a na
vertikalnu brojne vredno-
sti za brzinu kretawa.
Vremenu od 0s odgovara
brzina od 4m/s (vidi tabe-
lu), vremenu od 2s brzina
od 5 m/s i vremenu od 4s
brzina tela od 6 m/s.
Primer 5:
Raketa mase 85 t na startu ima ubrzawe 50 m/s2. Kolika je sila

potiska raketnih motora (zanemariti trewe i ostale gubitke)?
96
K U K A
KRETAWE I SILA
Poznati su:
masa rakete m = 85t = 85000kg
m
ubrzawe na startu a = 50 2
s
Traì se:
sila potiska raketnih motora FP = ?
Prema II Wutnovom zakonu intenzitet (brojna vrednost) sile koja

je uzrok ubrzanog kretawa nekog tela jednaka je proizvodu mase posma-
tranog tela i ubrzawa koje mu ta sila saop{tava
F=m⋅a
Ova sila jednaka je po intenzitetu sili potiska motora F = FP , pa
je tada:
m
FP = m ⋅ a, FP = m ⋅ a = 85000 kg ⋅ 50 2
s
FP = 4250000 N = 4,25 MN
Primer 6:
Na telo mase 150 kg deluje sila od 300 N. Koliko je ubrzawe tela?
Iz formule za II Wutnov zakon F = m ⋅ a

F F 300 N
sledi da je a= , a= = , a = 2 m2
m m 150kg s
Primer 7:
Telo mase 75kg treba tako pokrenuti da za vreme od 5s stekne

brzinu od 35m/s. Kolika stalna sila treba da deluje na telo (zanema-
riti trewe) ?
Poznati su:
masa tela m = 75kg
vreme potrebno za postizawe odre|ene brzine t = 5s
m
brzina koja treba da se postigne v = 35
s
Traì se:
intenzitet sile koja treba da deluje na telo F = ?
97
ELEMENTARNA FIZIKA
Iz formule za II Wutnov zakon dolazimo do vrednosti traène sile

v
F = m ⋅ a, a =
t
m
35
v v s , F = 525 N
pa je tada: F = m ⋅ a = m ⋅ , F = m ⋅ = 75kg ⋅
t t 5s
ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD
1. Popuniti prazne rubrike:
m/s2 km/s2 cm/s2 dm/s2

5
0,03
250
35
2. Automobil kre}e iz mirovawa stalnim ubrzawem 2 m/s2. Koliko vremena je po-
trebno da bi se brzina automobila pove}ala na 108 km/h?
3. Kamion polazi iz stawa mirovawa i kre}e se stalnim ubrzawem 0,5 m/s2. Koliku
brzinu }e kamion imati posle 0,6 min kretawa?
4. Na kraju dvadesete sekunde brzina tela je iznosila 40 m/s. Kolika je bila brzina tela na
kraju desete sekunde ako se telo kre}e stalnim ubrzawem bez po~etne brzine?
5. Telo se kre}e ravnomerno ubrzano bez po~etne brzine i u toku prve 2 s kretawa
pre|e put od 0,5 m. Koliki put telo pre|e za prvih 10 s kretawa?
6. Po~etna brzina tela koje se kre}e ravnomerno usporeno iznosi 10 m/s, a intenzi-
tet ubrzawa (usporewa) 2 m/s2. Posle koliko vremena }e se telo zaustaviti? Nacr-
tati grafik zavisnosti brzine od vremena?
7. Niz strmu ravan kre}e se telo bez po~etne brzine. Duìna strme ravni iznosi 5
m, a ubrzawe tela na tom putu 0,5 m/s2. Zatim telo nastavi da se kre}e po horizon-
talnoj ravni i zaustavi se posle 10 s. Kolika je brzina tela na kraju strme ravni?
Koliko je ukupno vreme kretawa tela od po~etka kretawa do zaustavqawa?
8. Automobil polazi iz stawa mirovawa i posle 20 s dostiè brzinu od 72 km/h. Ko-
liki su: ubrzawe automobila, put koji je automobil pre{ao za ovo vreme i put koji
je pre{ao u posledwe 2 sekunde kretawa?
9. Motociklista kre}e iz stawa mirovawa i tokom prvih 5 s ima ubrzawe od 5 m/s2.
Zatim se kre}e stalnom brzinom i pre|e put od 200 m. Koliki je ukupan put pre-
{ao motociklista i za koje vreme?
10.* Na osnovu grafika (sl. 1) nacrtati grafik zavisnosti brzine tela od vremena kre-
tawa.
98
K U K A
KRETAWE I SILA
a (m/s2 )
2
1 2 4 6 8
−1 t (s)
Sl. 1
11.* Zavisnost brzine tela od vremena data je na grafiku (sl. 2). Koliki je put pre{lo
telo za 20 s kretawa?
12.* Na (sl. 3) je prikazan grafik brzine kretawa nekog tela. Nacrtati grafik ubrzawa
u zavisnosti od vremena.
v (m/s) v (m/s)
20 30
10 20
10
0
0 1 2 3 4 t (s)
10 20 t (s)
Sl. 2 Sl. 3
*
13. Voz mase 6000 tona ide brzinom 54 km/h. Pri zaustavqawu sila ko~ewa iznosi
200000 N. Koliko }e rastojawe pre}i za 1min od trenutka ko~ewa?
14.* Kre}u}i se brzinom v0 = 20 m/s, automobil se zaustavi za vreme t = 0,5 s. Koliko je
usporewe automobila? Koliki }e put pre}i automobil za to vreme? Nacrtati di-
jagram brzine automobila u funkciji vremena.
15.* Brzina nekog tela se promeni od v1 = 2 m/s na v2 = 12 m/s za vreme Δt = 5 s. Koliko je
ubrzawe tela i koliki je put pre{lo za ovo vreme? Smatrati da se brzina tela po-
ve}ava ravnomerno.
16.* Automobil se kre}e brzinom v1 = 18 km/h, a zatim voza~ "daju}i gas" pove}ava ravno-
merno brzinu automobila na v2 = 72 km/h za vreme t = 10 s. Koliko je ubrzawe auto-
mobila?
17.* Brzina tela na kraju prve sekunde kretawa je v = 2 m/s. Ako je telo po{lo iz miro-
vawa, kolika je wegova brzina posle vremena t = 10 s ? Koliki put pre|e telo za
ovo vreme?
18.* Prelaze}i rastojawe s = 12 km, voz se kretao sredwom brzinom vs = 54 km/h. U toku
vremena t1 = 1,2 min voz se kretao ravnomerno ubrzano, zatim neko vreme t2 ravno-
merno i, najzad, u toku vremena t3 = 1,8 min kretao se do trenutka zaustavqawa rav-
nomerno usporeno. Kolikom se maksimalnom brzinom voz kretao?
19.* Polaze}i iz mirovawa, telo dobija brzinu v = 10 m/s za vreme t = 5 s.
a) Koliko je ubrzawe tela?
b) Za koliko vremena bi telo pre{lo put s = 100 m ?
Smatrati da se brzina ravnomerno pove}avala.
99
ELEMENTARNA FIZIKA
20.* Dva motociklista krenu istovremeno iz dva mesta (A i B) jedan u susret drugom.
'
Motociklista u mestu A ima brzinu v0 = 72 km/h i kre}e se ravnomerno usporeno,
ubrzawem a1 = -2 m/s2. Drugi motociklista, kre}u}i se ka mestu A, ima u mestu B
''
brzinu v0 = 36 km/h i kre}e se stalnim ubrzawem a2 = 2 m/s2. Rastojawe izme|u mesta
A i B iznosi d = 300 m.
a) Posle koliko vremena }e se motociklisti mimoi}i?
b) Koliki put pre|e prvi motociklista do trenutka susreta?
c) Kako se mewa rastojawe me|u motociklistima u toku vremena?
d) Kako se moè odrediti trenutak susreta?
21.** Kamion po~iwe da se kre}e po pravolinijskoj putawi i prvi kilometar puta pre-
lazi sa ubrzawem a1, a drugi ubrzawem a2. Pri tome se na prvom kilometru wegova
brzina pove}ala za 20 m/s, a na drugom kilometru za 10 m/s. Koje je ubrzawe ve}eg
intenziteta?
22.** Rastojawe s = 24 km izme|u dve stanice voz prelazi sredwom brzinom vs = 54 km/h.
Po{av{i iz prve stanice, kre}e se t1 = 40 s sa stalnim ubrzawem a1, a zatim kon-
stantnom brzinom u toku vremena t2. Na kraju se kre}e t3 = 60 s usporeno, sa kon-
stantnim ubrzawem a2 do zaustavqawa. Kolika je najve}a brzina vm koju voz dosti-
è u toku kretawa?
23.** Kolica se kre}u pravolinijski sa stalnim ubrzawem. U jednom trenutku iz vodenog
~asovnika po~iwu da padaju kapqice u jednakim vremenskim intervalima. U uza-
stopnim trenutcima kada padaju kapi, brzine kolica odnose se kao 1 : 3 : 5 : 7 : 9 ...
Kako se odnose putevi koje prelaze kolica izme|u tih uzastopnih padawa kapqica?
24.** Na asfaltni put ravnomerno padaju kapi uqa iz motora automobila. Rastojawe iz-
me|u uzastopnih mrqa koje oni ostavqaju na putu, od trenutka kada je voza~ po~eo
da ko~i, su 13,5 m, 10,5 m 7,5 m, 4,5 m ... Kolika je brzina automobila u trenutku kada
je zapo~elo ko~ewe ako je usporewe konstantno, a iz motora izlazi 10 kapi za 5 s?
Posle koliko vremena od po~etka ko~ewa se automobil zaustavio i koliki je put
pri tome pre{ao?
25. Telo, mase m = 50 g, po|e iz mirovawa i za vreme t = 5 s pre|e put s = 2 m, kre}u}i
se ravnomerno ubrzano. Koliki je intenzitet sile koja deluje na telo?
26. Telo, mase m = 0,6 kg, po|e iz mirovawa pod dejstvom stalne sile. Posle pre|enog
puta s = 10 m ono ima brzinu v = 5 m/s. Koliki je intenzitet ove sile?
27.** Na telo, mase m = 1 kg, deluje stalna vertikalna sila intenziteta F = 10,81 N sa
smerom navi{e. Za koliko }e se ovo telo podi}i ako na wega deluje sila u toku
vremena t = 10 s? Smatrati da je ubrzawe slobodnog padawa g = 9,81 m/s2.
28.* Dva tela, masa m1 = 0,2 kg i m2 = 0,3 kg, nalaze
se na ravnoj horizontalnoj podlozi. Tela su
vezana uètom, kao na (sl. 4). Ako se trewe pri
klizawu zanemari, odrediti:
a) sa kolikim se ubrzawem kre}e sistem
kada se na telo, mase m1, deluje horizon-
talnom silom intenziteta F = 1 N, Sl. 4
b) intenzitet sile zatezawa uèta pri dej-
stvu ove sile.
100
K U K A
KRETAWE I SILA
c) Ako uè moè da izdrì teret najve}a masa M = 2 kg, odrediti pri kojoj }e mak-
simalnoj sili uè da se prekine kada ova sila deluje na telo mase m1.
29.** Kolica, mase m1 = 5 kg, vezana su uètom sa
tegom mase m2 = 2 kg (sl. 5). U po~etnom tre-
nutku kolica imaju brzinu v0 = 7 m/s i kre}u
se ka ta~ki A na horizontalnoj podlozi.
a) Kolika je brzina kolica posle vreme-
na t1 = 5 s i u kom smeru se ona kre}u u
tom trenutku?
b) Na kom rastojawu od ta~ke A se tada
nalaze kolica? Sl. 5
c) Koliki put pre|u kolica za to vreme?
Trewe zanemariti.
30.** Kamion mase 5 · 103 kg prelazi preko ispup~enog mosta brzinom 6 m/s. Kolikom si-
lom deluje kamion na sredinu mosta ako je radijus krivine mosta 50 m?
31.** Kamion mase m = 2000 kg kre}e se brzinom v = 36 kg/h po ugnutom mostu. Radijus kri-
vine mosta R = 100 m. Kolikom silom F deluje kamion na most, prolaze}i kroz we-
govu sredinu?
R E [ E W A
1. a) 0,005 km/s2, 500 cm/s2, 50 dm/s2; 6. vo = 10 m/s, a = 2 m/s2 (usporeno kre-

b) 30 m/s2, 3000 cm/s2, 300 dm/s2; tawe);
c) 2,5 m/s2, 0,0025 km/s2, 25 dm/s2;
v = vo − a ⋅ t , v = 0 m/s ⇒
d) 3,5 m/s2, 0,0035 km/s2, 350 cm/s2.
vo= a ⋅ t ⇒ t=5s.
2. a = 2 m/s2, v = 108 km/h = 30 m/s,
vo = 0 m/s ;
v (m/s) 10 8 6 4 2 0
v = vo+a⋅ t ⇒ v = a ⋅ t (vo = 0 m/s )
v
⇒ t= = 15s . t (s) 0 1 2 3 4 5
a
3. a = 0,5 m/s2, t = 0,6 min = 36 s, v(m/s)
v = a ⋅ t = 18 m/s.
10
4. t1= 20 s, v1 = 40 m/s, t2 = 10 s, v2 = ? ;
v 8
v1 = a1 ⋅ t1 ⇒ a1 = 1 = 2 m/s2,
t1 6
a1 = a2 ⇒ v2 = 20 m/s . 4
5. t1 = 2 s, s = 0,5 m, t2 = 10 s; 2
2 ⋅ s1
a1 = = 0,25 m/s2, a1 = a2 ⇒ 0 1 2 3 4 5 t (s)
t12
⇒ s2 = 12,5 m Uz re{ewe 6. zad.
101
ELEMENTARNA FIZIKA
7. vo = 0 m/s, s1 = 5 m, a1 = 0,5 m/s2, a1 ⋅ t1

2
t2 = 10 s; 11.* sU = s1+s2+s3 , s1= = 100 m,

2
a1 ⋅ t1
2
2 ⋅ s1 s2 =v2⋅ t2 =100 m,
s1= ⇒ t1 = =4,47 s,
a ⋅t
2
2 a1
s3=vo⋅ t3 − 3 3 =50 m, sU = 250 m.
tU = t1+ t2 = 14,47 s ; v1 = 2,24 m/s. 2
8. t = 20 s, v = 72 km/h, t1 = 18 s; 12.* vo=10 m/s, v1= 30 m/s, t=4 s;
a ⋅t2 v −v
a = 1m/s2, s= = 200 m; a = 1 o = 5 m/s2.
2 t
a ⋅ t1
2
s1= = 162 m,
2 a (m/s2) 5 5 5 5 5
Δs = s − s1 = 38 m. t (s) 0 1 2 3 4
9. t1=5s, a1=5 m/s2, v2 = const (ne mewa a(m/s2)

brojnu vrednost), s2= 200 m; 5
a ⋅t
2
v1= 25 m/s, s1= 1 1 = 62,5 m,

2
s2
v1= v2 , t2= = 8 s,
v2
tU = t1 + t2= 13 s
SU = S1 + S2 = 262,5 m
0 1 2 3 4 t (s)
10.* a1= 2 m/s2, t1= 2 s, a2= 0, t2 = 3 s,
a3 = 1 m/s2 (usporeno kretawe), Uz re{ewe 12. zad.
t3 =3s
13.* 846 m .
14.* Usporewe automobila je
t
0 1 2 3 4 5 6 7 8
(s) Δv v 2 − v1
a= = =
v
0 2 4 4 4 4 3 2 1 Δt t 2 − t 1
(m/s)
m
20
v0 − 0 s = 40 m .
= =
⎛m⎞
v⎜ ⎟
t −0 0,5s s
⎝s⎠ Put koji automobil pre|e za vre-
4 me t, kre}u}i se ravnomerno uspo-
reno, do zaustavqawa je
3 1 m 1
s = v0 ⋅ t – a ⋅ t2 =20 ⋅ 0,5 s – ⋅
2 s 2
2
m
40 ⋅ (0,5 s) = 10 m – 5 m = 5 m
2
1 s
Dijagram brzine automobila pri-
kazan je na (sl. 1). U po~etnom tre-
0 1 2 3 4 5 6 7 8 t (s) nutku t0 = 0 brzina automobila iz-
nosi v0 = 20 m/s, a zatim opada rav-
Uz re{ewe 10.zad nomerno sa vremenom t. Posle vre-
102
K U K A
KRETAWE I SILA
mena t = 0,5 s brzina automobila a drugi

jednaka je nuli. 1
s2 = v0"· t + a2 · t2
2
gde je a1 = a2 = a
Sl. 1
m Trenutak susreta motociklista,
15.* a = 2
s2 koji se desi posle vremena t0, odre-
|en je uslovom
s = 35 m
d = s1 + s2 = (v0' + v0") · t0
m d
16.* a = 1, 5 2 odakle je t0 = = 10 s.
s v 0 '+v 0 "
17.* Telo se kre}e ravnomerno ubrza-
b) Prvi motociklista za vreme t0
no, sa ubrzawem
pre|e put
m 1
Δv
2 s01 =v0' · t0 − a · t2 = 100 m
a= = s =2 m 2
Δt 1s s2
c) Rastojawe me|u motociklistima
Put koji telo pre|e za vreme mewa se po zakonu
t = 10 s iznosi
l = d - (s1 + s2) = d - (v0' + v0") · t
1 1 m
s = a ⋅ t2 = ⋅ 2 2 (10 s)2 = 100 m Ova zavisnost je prikazana na (sl. 3)
2 2 s
m
18.* vmax = = 16,9
s
19.* Ubrzawe tela je
m
10
Δv v s =2m
a= = =
Δt t 5s s2 Sl. 3
Iz jedna~ine za pre|eni put d) Sa slike se vidi da je mesto su-
s = 1/2 a ⋅ t2 dobija se da vreme kre- sreta odre|eno uslovom l = 0, tj.
tawa tela na putu s iznosi ta~kom preseka zavisnosti l(t) sa
t-osom. U trenutku t = 0 ovo rasto-
2s 2 ⋅ 100m jawe je d i odgovara rastojawu iz-
t= = = 10 s
a m me|u mesta A i B.
2 2
s
21.** Iz formule v2 - v20 = 2 a · s nalazimo:
20. a) Za vreme t prvi motociklista }e
*
Δv12
pre}i put a1 = = 0,20 m/s2 jer je za prvi ki-
2s
1 lometar ν = Δv1 = 20 m/s, a v0 = 0;
s1 =v0' · t − a1 · t2
2
103
ELEMENTARNA FIZIKA
a2 =
(Δv1 + Δv2 ) = 0,25 m/s, po{to je 2k, 4k, 6k, ..., gde je k = a · Δt2/2. Otu-
2s da je odnos tih puteva 1 : 2 : 3 : 4 ...
za drugi kilometar ν = Δν1+ Δv2 = 24.** v0 =108 km/h, t = 2,5 s, s = 37,5 m.
20 m/s + 10 m/s = 30 m/s, a v0 = Δv1 = 25. Intenzitet sile koja deluje na te-
20 m/s. lo je F = m · a (1)
22.** Najve}u brzinu voz dostiè nakon Ubrzawe a dobija se iz relacije za
vremena t1 od po~etka kretawa, te pre|eni put kod ravnomerno ubr-
je vm = a1 · t1, odnosno a1 = νm/t1. Tom zanog kretawa bez po~etne brzine
brzinom kre}e se u toku vremena 1 2s
t2 = s/vs, te je ona po~etna brzina za s= a · t2, odakle je a = 2 . Zame-
2 t
posledwi interval vremena t3, na-
kon kojega se voz zaustavi. Stoga je nom a sa 2 s / t2 u jedna~ini (1) do-
0 = vm - a2 · t3, odnosno a2 = vm / t3. Ra- bija se da je
stojawe je s = a1 · t12 /2 + vm · t2 + (vm · 2m ⋅ s 2 ⋅ 0,05kg ⋅ 2m
t3 - a2 · t32 /2). Kada ovde zamenimo F= = = 8 mN
( 5s )
2 2
t
izraze za a1, a2 i t2. Dobijamo
s 26. F = 0,75N
vm = = 16 m/s.
s t1 + t 3 27.** Dato telo se kre}e
− pod dejstvom rezu-
vs 2
ltuju}e sile
23.** Put koji pre|u kolica u intervalu intenziteta FR = F
Δt izme|u padawa prve dve kapqi- - m · g (po{to su
G
aΔt 2 sile F i m · g istog
ce je s1 = v0 · Δt + . Put nakon
2 parvca a suprotnog
smera (sl. 4)).
aΔt 2
vremena 2 Δt je s2 = 2 v0 · Δt + 4 , Prema II Wutno-
2
pa on u drugom intervalu iznosi vom zakonu ubrza- Sl. 4
we tela je
aΔt 2
s2 - s1 = v0 · Δt + 3 .Sli~no na- F F − m⋅ g F
2 a= R = = −g
m m m
lazimo da su putevi u tre}em i ~e-
Pre|eni put s za vreme t je
tvrtom intervalu:
1 1⎛F ⎞
aΔt 2 s = a ⋅t 2 = ⎜ − g ⎟⋅t 2
s3 - s2 = v0 · Δt + 5 i 2 2⎝m ⎠
2
gde je F = 10,81 N, m = 1 kg, g = 9,81
aΔt 2
s4 - s3 = v0 · Δt + 7 . m/s2, t = 10 s, pa se zamenom ovih
2 vrednosti u prethodnoj relaciji
Brzina u trenutku padawa prve ka- nalazi da je traèni put s = 50 m .
pqice je v 1 = v 0: u trenutku kada
padne druga kapqica v2 = v0 + aΔt, a 28.* a) a = 2 m2
kada padne tre}a kapqica v3 = v0 + s
2 a · Δt, i tako redom. Po{to je v1 : b) F2 = 0,6 N
v2 : v3 ... = 1 : 3 : 5 ..., sledi da je v2 = c) Fmax = 32,7 N
3 v1 ; v3 = 5v1 i tako daqe. Zna~i, v2 29.** a) Prema II Wutnovom zakonu, ubr-
= 3v0, jer je v1 = v0, to jest 3v0 = v0 + F
a · Δt, odakle je v0 = a · Δt/2. Stoga su zawe sistema je a = , gde je F
putevi u uzastopnim intervalima:
∑m
= m · g - sila koja vr{i kretawe
237
ELEMENTARNA FIZIKA
3. ELEKTRI^NA STRUJA
Metali imaju kristalnu gra|u. U ~vorovima kristalne re{etke me-

tala nalaze se pozitivni joni, tj. atomi kojima nedostaje jedan ili vi{e
elektrona. Izme|u pozitivnih jona
kre}u se slobodni elektroni (sl.1)
Ukoliko je koncentracija slobod-
nih elektrona neke supstancije ve}a,
utoliko je on boqi provodnik (svi me-
tali), a ukoliko je mawa on je slab
provodnik ili izolator (staklo, gu-
ma, polivinil, …).
Pored provodnika i izolatora u
elektrotehnici se koriste i polupro-
vodnici ~ija je op{ta karakteristika
nagla elektroprovodqivost pod utica-
jem spoqa{wih faktora (temperatura,
Sl. 1
pritisak, svetlost,…).
Da bi se pojavila elektri~na struja u provodniku, nu`no je da u we-
mu postoji elektri~no poqe, usled ~ijeg delovawa naelektrisane ~e-
stice zapo~iwu usmereno kretawa du` provodnika. Stoga:
Usmereno kretawe naelektrisanih ~estica (elektrona,

jona,…) u provodniku naziva se elektri~na stuja.
3.1. IZVORI ELEKTRI^NE STRUJE.

ELEKTRI^NO KOLO
Za postojawe elektri~ne struje u provodniku neophodno je da se na

wegovim krajevima uspostavi i neprekidno odràva razlika potencija-
la, odnosno da u wemu postoji elektri~no poqe. Ure|aji pomo}u kojih
se to postiè su elektri~ni izvori (elektrostati~ka ma{ina, Leklan-
{eov element, olovni akumulator …).
Leklan{eov element (sl. 2) se sastoji od cinkanog suda i ugqenog
(grafitnog) {tapi}a, potopqenog u rastvor ni{adora (amonijum-hlo-
238
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
rida). Ugqeni {tapi} predstavqa

pozitivan, a cinkani sudi} negati-
van pol.
Da bi se izbegla polarizacija
ugqenog {tapi}a, on se prethodno
stavqa u platnenu kesu u kojoj se na-
lazi prah mangandioksida (MnO2).
Ovakva sredstva, koja spre~avaju po-
larizaciju, nazivaju se depolariza-
tori.
Leklan{eov element moè da
bude i "suvi" element. Ti elementi
~ine poznate xepne baterije, koje se
i danas vrlo mnogo upotrebqavaju,
uglavnom za xepne svetiqke i napa- Sl. 2
jawe tranzistorskih radio-prijem-
nika. Nazivaju se suvi jer je rastvor ni{adora, pome{an sa bra{nom,
ìtkast, a ne te~an. Ovi elementi spajaju se po tri na red da bi se do-
bio vi{i napon, pri ~emu se spoji pozitivan pol prvog elementa sa ne-
gativnim polom tre}eg elementa, itd. Slobodni negativni pol prvog
elementa i pozitivan pol tre}eg elementa ima napon od 1,5 V. Kada se
spoje tri elementa na red onda takva baterija ima napon 3 x 1,5 V = 4,5 V.
Na ovaj na~in mogu se dobiti baterije ~iji su naponi celi umno{ci napo-
na 1,5 V, npr. 9V, 12 V, 60 V, 90 V itd.
Elektri~ni izvori se jednostavno predstavqaju
kao na crteù (sl. 3). Duà i tawa crta predstavqa + −
pozitivan, a kra}a i debqa crta negativan pol izvo-
ra struje.
Razdvajawe naelektrisawa unutar elektri~nog Sl. 3
izvora vr{i se na ra~un pretvarawa mehani~ke, hemij-
ske ili neke druge energije u elektri~nu energiju.
Rad potreban za preno{ewe jedini~nog pozitivnog naelektri-

sawa sa negativnog na pozitivan pol unutar izvora naziva se
elektromotorna sila (EMS).
Elektromotorna sila se obeleàva sa (E) jedinica joj je (V).

Sijalica, grejalica, zamrziva~ i drugi ure|aji kroz koje tokom rada
te~e elektri~na struja nazivaju se potro{a~i elektri~ne energije. Od
izvora do potro{a~a struja te~e kroz provodnike. Da bi struja mogla u
odre|enom trenutku da se ukqu~i i iskqu~i potreban je prekida~.
239
ELEMENTARNA FIZIKA
Shema opisanog elektri~-

nog kola data je na (sl. 4) a stre-
licama je ozna~en smer elek-
tri~ne struje i to od pozitiv-
nog ka negativnom polu.
Brzina uspostavqawa elek-
tri~ne struje u kolu jednaka je
brzini svetlosti u vakuumu + −
(3 ⋅ 108 m/s). Sl. 4
3.2. JAÎNA ELEKTRI^NE STRUJE
Ja~ina elektri~ne struje u provodniku brojno je jednaka

koli~ini naelektrisawa koja protekne kroz popre-
~ni presek provodnika za jednu sekundu.
q
I= , q - koli~ina naelektrisawa, t -vreme
t
Osnovna jedinica za ja~inu elektri~ne struje je Amper (A).
1A = 1C
1s
AMPER ANDRE - MARI (1775 ‡ 1836)
Slavni francuski fizi~ar i matema-

ti~ar. Osnovao elektrodinamiku, zasnovao
teoriju magnetizma u nerazdvojnoj vezi sa
elektricitetom, prona{ao i prou~io uzajam-
no dejstvo elektri~nih struja. Dao brojna de-
la iz fizike, matematike i filozofije. Po
wegovom imenu nazvana je merna jedinica za
ja~inu elektri~ne struje u Me|unarodnom (SI)
sistemu mernih jedinica.
Ja~ina elektri~ne struje meri se ampermetrom koji se redno

ukqu~uje u elektri~no kolo, tako da sva elektri~na struja koja te~e
kroz potro{a~ tog kola te~e i kroz ampermetar (sl. 5).
240
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
A A
A
a) Sl. 5 b)
Ja~ina elektri~ne struje jednaka je u svim delovima

nerazgranatog elektri~nog kola.
3.3. MEREWE NAPONA

V
Napon u elektri~nom kolu
meri se voltmetrom koji se za
razliku od ampermetra u kolu
vezuje paralelno (sl. 6).
A
Voltmetar pokazuje veli~inu
elektri~nog napona, tj. razliku
potencijala koja postoji izme|u
ta~aka kola za koje je prikqu~en. Sl. 6
3.4. ELEKTRI^NI OTPOR
Razni provodnici pruàju razli~it otpor elektri~noj struji.
Elektri~ni otpor zavisi od duìne provodnika, veli~ine

popre~nog preseka i vrste supstancije od koje je
provodnik napravqen.
Oznaka elektri~nog otpora: R

Jedinica elektri~nog otpora je Om (Ω).
Otpor od 1Ω ima provodnik kroz koji te~e struja ja~ine 1 amper
kada je razlika potencijala na wegovim krajevima 1 volt.
Da bi se ta~no odredila zavisnost otpora od vrste supstance,
(materijala od koga je provodnik napraqen), uveden je pojam
specifi~an otpor (ρ).
241
ELEMENTARNA FIZIKA
Specifi~an otpor je otpor provodnika duìne 1m i

popre~nog preseka 1 mm2.
Specifi~an otpor nekih me- Specifi~ni otpor nekih metala

tala (na temperaturi od 18° C) dat (na 18°C)
je u (tabeli 1). Specifi~ni
Na osnovu pojedina~nih za- otpor
kqu~aka do kojih se do{lo ekspe- Metal ⎛ ⎞
Ω ⋅ mm
2
rimantalno moè se izvesti op{i ⎜ ⎟

⎝ m ⎠
zakqu~ak:
Srebro 0,016
Bakar 0,017
Elektri~ni otpor provodnika
Aluminijum 0,029
upravo je srazmeran duìni Volfram 0,056
provodnika a obrnuto sraz- Gvo`|e 0,10
meran povr{ini popre~nog Nikelin 0,42
preseka provodnika. @iva 0,96
Cekas (legura) 1,20
Tabela 1
l
R=ρ
S
gde je: ρ−specifi~an otpor provodnika, l−duìna provodnika a
S−veli~ina popre~nog preseka provodnika.
Ure|aji pomo}u kojih se mewa elektri~ni otpor, a samim tim i ja-
~ina elektri~ne struje u elektri~nom kolu, nazivaju se otpornici. Oni
su napravqeni od supstancija velikog specifi~nog otpora, a mogu biti:
otpornik sa ru~icom, otpornik sa ~epovima,…).
3.5. OMOV ZAKON
Ukoliko se napon u elektri~nom kolu, pri stalnom otporu, pove}a 2, 3

ili 4 puta i ja~ina struje se pove}a toliko puta, {to zna~i da su ja~ina
U
elektri~ne struje i napon upravo proporcionalne veli~ine, tj. = const.
I
Odnos napona na krajevima jednog provodnika i ja~ine
elektri~ne struje koja kroz wega proti~e predstavqa
elektri~ni otpor provodnika (R).
242
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
U
R=
I
Iz izraza za elektri~ni otpor sledi:
U
I=
R
{to predstavqa matemati~ki izraz Omovog zakona (za deo strujnog ko-
la) koji glasi:
Ja~ina elektri~ne struje u provodniku upravo je srazmerna
naponu na wegovim krajevima, a obrnuto srazmerna wegovom
elektri~nom otporu.
Iz Omovog zakona lako se dolazi do ve} pomenute jedinice elek-

tri~nog otpora - Ω :
Ω= V
A
OM GEORG SIMON (1787 - 1854)
Poznati nema~ki fizi~ar. Otkrio odnos

struje elektromotorne sile i otpora u elek-
tri~nom kolu - Omov zakon. Dao je znatne pri-
loge u akustici, optici kristala i matema-
tici. Po wegovom imenu nosi naziv merne jedi-
nice za elektri~ni otpor u SI sistemu jedinica.
Kada se zatvori elektri~no kolo kao na (sl. 7), naelektrisawe se

kre}e i nailazi u spoqa{wem delu kola na otpor (R) a kroz izvor na
otpor (r) koji se naziva unutra{wi otpor elektri~nog izvora.
Ja~ina elektri~ne stuje (I) ista je u svim delovima nerazgranataog
dela kola. U ovom elektri~nom kolu
je ukupni elektri~ni napon upravo R
elektromotorna sila (EMS) izvora
(ε) a ukupni otpor predstavqa zbir
spoqa{weg i unutra{weg otpora
kola. Na osnovu Omovog zakona je: ε
P
ε ε
I= r
R+r
Sl. 7
243
ELEMENTARNA FIZIKA
Ja~ina elektri~ne struje u zatvorenom strujnom kolu srazmerna

je elektromotornoj sili izvora (EMS) a obrnuto srazmerna
zbiru spoqa{weg i unutra{weg otpora kola.
(Omov zakon za celo strujno kolo)
Ovu jena~inu moèmo napisati u obliku I ⋅ R + I ⋅ r = ε. Proizvod I ⋅ R = U

je elektri~ni napon na krajevima izvora (EMS) i on se izra~unava po-
mo}u formule:
U=ε–I⋅r
Iz ove relacije lako se zakqu~uje da je elektri~ni napon (U) mawi od
elektromotorne sile (ε) kada kroz kolo te~e elektri~na stuja (U < ε).
Kada elektri~na struja ne te~e kroz kolo (I = 0), U = ε.
3.6. KIRHOFOVA PRAVILA
Kada se u strujno kolo veù

dve sijalice tako da struja prolazi
najpre kroz jednu, a zatim drugu si-
jalicu (sl. 8), kaèmo da su sijali-
ce vezane redno ili serijski. Ako
se izmeri napon na krajevima prve
sijalice (U1) i na krajevima druge
sijalice (U2), izmereni napon na
krajevima obe sijalice (U) bi}e: U
= U1 + U2, tj. napon na krajevima re-
dno vezanih otpornika jednak je Sl. 8
zbiru napona na pojedinim otpor-
nicima.
Po{to je ja~ina struje u ova-
kvom kolu svuda ista, prema Omo-
vom zakonu mogu}e je izra~unati
elektri~ni otpor prve i druge si-
jalice, kao i ukupni otpor obe si-
jalice: R = R1 + R2, tj ukupni otpor
redno vezanih otpornika jednak je
zbiru pojedinih otpora.
Posmatraju}i strujno kolo na
(sl. 9) lako se zakqu~uje da }e se Sl. 9
244
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
struja u ~voru (A) granati u dva dela, tako da jedan deo prolazi kroz pr-
vu sijalicu, a drugi kroz drugu sijalicu. Ove }e se dve struje sastati u
~voru (B) i ~initi ponovo ukupnu struju koju daje elektri~ni izvor.
Ovakva veza sijalica (otpornika) naziva se paralelna veza.
Ako se ampermetrom (1) izmeri ja~ina struje (I1) kroz prvu granu tj.
sijalicu, a ampermetrom (2) ja~ina struje (I2) kroz drugu granu, tj. sija-
licu, zakqu~uje se da je wihov zbir jednak ja~ini struje (I) u nerazgrana-
tom delu kola i da predstavqa ja~inu celokupne struje koju daje elek-
tri~ni izvor: I = I1 + I2. Ovo je tzv. I Kirhofovo pravilo.
Ja~ina struje u nerazgranatom delu kola jednaka je zbiru

ja~ina struja u granama.
Napon na krajevima svih ·paralelno vezanih otpornika je jednak.

U posmatranom slu~aju je: U = U1 =U2.
Iz Omovog zakona: I = U ⇒ U = R ⋅ I pa je onda otpor prve sijalice
R
U1 = R1 ⋅ I1 a druge U2 = R2 ⋅ I2. Kako je U1 = U2 ⇒ R1 ⋅ I1 = R2 ⋅ I2 {to se moè
izraziti proporcijom:
I1 : I2 = R2 : R1
Ovo je tzv. II Kirhofovo pravilo.
Ja~ine struja u dvema paralelnim granama strujnog kola

obrnuto su proporcionalne wihovim otporima.
KIRHOF GUSTAV ROBERT (1824 – 1887)
Nema~ki fizi~ar. Dao zakone o zra~ewu i

apsorpciji svetlosti i toplote, utvrdio
pravila koja se odnose na struju i elektri~ne
sile u sloènim elektri~nim kolima (mreà-
ma). S Bunzenom otkrio spektralnu analizu.
Zahvaquju}i wegovom autoritetu u praksu je
uveden Omov zakon koji su mnogi osporavali.
245
ELEMENTARNA FIZIKA
Iz I Kirhofovog pravila proizilazi da je I = I1 + I2 dok je iz Omo-

U U
vog zakona I1 = i I2 = . Zamenom ovih odnosa u prvu jedna~inu do-
R1 R2
U U U
bija se: = + . Kako je napon (U) na svim otpornicima isti,
Ru R1 R2
prethodna jedna~ina se moè podeliti sa (U) pa dobija oblik:
1 1 1
= + (Ru−ukupni otpor paralelno vezanih otpornika).
Ru R1 R2
Recipro~na vrednost ukupnog otpora u razgranatom delu

kola jednaka je zbiru recipro~nih vrednosti
otpora u pojedinim granama kola.
3.7. RAD ELEKTRI^NE STRUJE
Elektri~na struja moè da vr{i rad koji se ne ogleda samo u izvr-

{enom mehani~kom radu ve} i u zagrevawu provodnika kroz koji elek-
tricitet prolazi, kao i u hemijskom dejstvu struje (izdvajawe metala iz
rastvora wegovih soli).
Potencijal se meri izvr{enim radom pri preno{ewu koli~ine
elektriciteta iz beskona~nosti u neku ta~ku elektri~nog poqa. Ako
koli~inu elektriciteta ozna~imo sa (q), a sa (U) ozna~imo razliku
potencijala po~etne i krajwe ta~ke pri kretawu naelektrisawa kroz
elektri~no poqe, tada }e izvr{eni rad elektri~ne struje (A) pri pre-
me{tawu ovog naelektrisawa biti:
A=q⋅U
Po{to je:
q=I⋅t ⇒ A=U⋅I⋅t
Rad elektri~ne struje brojno je jednak proizvodu napona,

ja~ine elektri~ne struje i vremena wenog proticawa.
Jedinica za rad elektri~ne struje je Xul (J), koja je jedinica meha-

ni~kog rada kao i energije.
1J=1V⋅1A⋅1s
246
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
3.8.SNAGA ELEKTRI^NE STRUJE
Poznato je da je snaga jednaka radu u jedinici vremena. Dakle snaga

elektri~ne struje je:
A U ⋅ I ⋅t
P= = =U⋅I
t t
Snaga elektri~ne struje jednaka je proizvodu napona
i ja~ine elektri~ne struje.
Jedinica elektri~ne snage ista je kao i jedinica mehani~ke snage–

Vat (W) (voltamper).
W=V⋅A
a ve}e jedinice za elektri~nu snagu su:
• kilovat (kW) 1kW = 1000 W
• megavat (MW) 1MW = 1000 000 W
• gigavat (GW) 1GW = 1000 000 000 W
U
Znaju}i da je prema Omovom zakonu U = I ⋅ R, tj. I = obrazac za
R
snagu elektri~ne struje moè se zapisati i u slede}em obliku:
P = U ⋅ I (U = I ⋅ R), P = R ⋅ I 2 Snaga nekih elektri~nih

2
U ure|aja
(I = ), P = U
R R Elektri~no zvonce 0,5 W
Nekada se za jedinicu snage Televizor 200 W
(danas dosta retko) koristila i Friìder 150 W
jedinica kowska snaga (KS), pri Usisiva~ 300 W
~emu je: Tramvaj 100 kW
3 Elektri~na lokomotiva 3 MW
1kW ≈ KS ≈ 0,75 KS.
4 Hidrocentrala \erdap 2 GW
U (tabeli 2) su dati podaci za Kosmi~ka raketa 5 GW
snagu nekih elektri~nih ure|aja. Tabela 2
3.9. ELEKTRI^NA ENERGIJA
Sposobnost elektri~ne struje da moè da izvr{i rad

naziva se elektri~na energija (E).
247
ELEMENTARNA FIZIKA
Jedinica elektri~ne energije je ista kao i jedinica rada, dakle

Xul (J). Ova jedinica se moè nazvati i vatsekund (Ws), jer iz obrasca
za rad elektri~ne struje i snagu:
A=U⋅I⋅t I⋅U=P ⇒
A = P⋅ t tj. J=W⋅s
Ako se elektri~na snaga (P) izrazi u kilovatima (kW) a vreme (t) u
~asovima (h), onda je najpogodnije da se elektri~ni rad i energija izra-
àvaju kilovat~asovima (kWh).
1 kWh = 1 kW ⋅1 h = 1000 W ⋅ 3600 s = 3 600 000 J.
Obrazac za rad elektri~ne struje ili elektri~nu energiju, moè se
izraziti na vi{e na~ina, sli~no kao i snaga elektri~ne struje:
A = P ⋅ t (P=U ⋅ I ) A = U ⋅ I ⋅ t (U=I ⋅ R)
2
U
A = R ⋅ I2⋅ t (I = ) A= U t
R R
Instrument za merewe elektri~ne energije (izvr{enog elektri~-
nog rada) u doma}instvu naziva se strujomer ili elektri~no brojilo.
3.10. PRETVARAWE ELEKTRI^NE

ENERGIJE U TOPLOTU
Ako otpornu ìcu kroz koju prolazi struja zaronimo u sud sa vo-
dom, voda }e od ìce oduzeti toplotu i postepeno }e se zagrevati. Na
ovaj na~in se sva elektri~na energija, koja je ovde predstavqena radom
elektri~ne struje u otpornoj ìci, pretvara u toplotu, pa je: Q = A.
Ova relacija se moè izraziti slede}im obrascima:
Q=P⋅t Q=U⋅I⋅t
U2
Q= t Q=R⋅I2⋅t
R
Ovim je izraèn Xul-Lencov zakon, koji se iskazuje re~ima:
Koli~ina toplote oslobo|ena u nekom provodniku pri proticawu

elektri~ne struje direktno je proporcionalna kvadratu ja~ine
elektri~ne struje, otporu provodnika i vremenu
proticawa elektri~ne struje.
248
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
LENC HAJNRIH FRIDRIH EMIL (1804 – 1865)
Ruski fizi~ar, profesor uni-

verziteta u Petrogradu i akademik. Poz-
nat po radovima iz oblasti elektricit-
eta i magnetizma. Postavio zakon o odre-
|ivawu orjentacije pri elektomagnetsk-
im indukcionim procesima koje je u wegovu
~ast nazvano Lencovo pravilo. Istovre-
meno kad i engleski fizi~ar Xul, ali ne-
zavisno od wega, postavio je zakon koji od-
re|uje koli~inu toplotne energije dobijene
prolaskom elektri~ne struje kroz pro-
vodnik. Ovaj zakon je kasnije u ~ast oba nau~nika nazvan Xul –
Lencov zakon.
Na slede}im primerima objasni}emo na~in izrade zadataka iz ove

oblasti, a zatim po obi~aju slede zadaci za samostalan rad.
Primer 1:
Kroz popre~ni presek provodnika proti~e svaka 2,5 min koli~ina

elektriciteta od 600 C. Kolika je ja~ina elektri~ne struje u tom
provodniku ?
Poznati su:
vreme proticawa elektriciteta t = 2,5 min = 150 s
koli~ina elektriciteta q = 600 C
Traì se:
ja~ina elektri~ne struje provodnika I = ?
S obzirom da ja~ina elektri~ne struje u provodniku predstavqa
koli~inu naelektrisawa koja proti~e kroz povr{inu popre~nog
preseka provodnika u jedinici vremena
q
I=
t
u ovom slu~aju bi}e:
q 600C 600C
I= = = ,
t 2,5min 150s
I=4A
249
ELEMENTARNA FIZIKA
Primer 2:
Koliku duìnu ìce l popre~nog preseka S = 0,4 mm2 treba namo-

tati na porculansko jezgro da bi se dobio otpornik otpora R = 14,4 Ω.
Ω ⋅ mm 2
Specifi~ni otpor ìce iznosi ρ = 2,3 .
m
Poznati su:
povr{ina popre~nog preseka S = 0,4 mm2
otpor otpornika R = 14,4 Ω
Ω ⋅ mm 2
specifi~na otpornost ρ = 2,3
m
Traì se:
duìna provodnika l = ?
Elektri~ni otpor provodnika proporcionalan je wegovom speci-
fi~nom otporu i duìni, a obrnuto proporcionalan povr{ini popre~-
nog preseka
l
R=ρ⋅
S
Odavde se duìna ìce moè izraziti kao:
R⋅S
l=
ρ
Zamenom brojnih vrednosti u ovu formulu, dobija se:
R⋅S 14, 4Ω ⋅ 0, 4mm 2
l= =
ρ 2,3 Ω ⋅ mm
2
m
l = 2,5 m
Napomena: U ovom slu~aju dolazi do skra}ivawa jedinica Ω i mm2, pa

ostaje samo jedinica m koja i jeste jedinica za duìnu.
Primer 3:
Provodnik ima otpor R = 5 kΩ. Koliki napon U treba usposta-

viti na krajevima provodnika da bi kroz wega proticala struja ja~i-
ne I = 20 mA ?
Poznati su:
otpor provodnika R = 5 kΩ = 5000 Ω
ja~ina elektri~ne struje I = 20 mA = 0,02 A
250
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
Traì se:
napon na krajevima provodnika U = ?
Po Omovom zakonu ja~ina elektri~ne struje u provodniku srazmer-
na je naponu na wegovim krajevima, a obrnuto srazmerna wegovom elek-
tri~nom otporu
U
I=
R
Iz ove jedna~ine dolazimo do vrednosti napona koji se treba uspo-
staviti na krajevima provodnika
U=I⋅R
pa je tada:
U = I ⋅ R = 0,02 A ⋅ 5000 Ω , U = 100 V
Napomena: Volt = Amper ⋅ Om (V = A ⋅ Ω)
Primer 4:
Koliku ja~inu struje }e po-

kazati ampermetar unutra- R
{weg otpora r1 = 0,6 Ω ako je
vezan u elektri~no kolo na red
A
sa strujnim izvorom elektro- ε
motorne sile ε =36 V (unutra- r1
{weg otpora r2 = 2,2 Ω) i sa
otpornikom ~iji je otpor r2
R =16 Ω ? (zanemariti otpor
ìce koja se upotrebqava za spajawe ampermetra, strujnog izvora i
otpornika)
Poznati su:
unutra{wi otpor ampermetra r1 = 0,6 Ω
elektromotorna sila izvora ε = 36 V
unutra{wi otpor elektri~nog izvora r2 = 2,2 Ω
otpor otpornika R = 16 Ω
Traì se:
ja~ina elektri~ne struje u kolu I = ?
Ukupan otpor kola jednak je zbiru pojedina~nih otpora i u ovom
slu~aju iznosi:
251
ELEMENTARNA FIZIKA
Ru = R + r1 + r2 = 18,8 Ω
Ja~ina elektri~ne struje (po Omovom zakonu za celo strujno kolo)
iznosi:
ε 36V
I= , I=
Ru 18,8Ω
I ≈ 1,9 A
Primer 5:
Na slici je prika-
zana {ema po kojoj su
vezana ~etiri otpor- R1
nika ~iji su otpori R3
R1= 0,2 kΩ , R2 = 50 Ω, R2
R3 = 60 Ω i R4 =300 Ω.
Izra~unati ekviva- R4
lentni otpor u ovom
kolu ?
Poznati su:
vrednosti otpora otpornika R1= 0,2 kΩ = 200 Ω , R2 = 50 Ω ,
R3 = 60 Ω , R4 = 300 Ω
Traì se:
ekvivalentna otpornost celog kola Re = ?
Otpori R1 i R2 me|u sobom su vezani paralelno, pa je wihov ekvi-
valentni otpor Re′ dat izrazom:
1 1 1 R + R1
= + = 2
′ R1 R2 R1 ⋅ R2
R e
R1 ⋅ R2 200Ω ⋅ 50Ω
pa je tada: Re′ = = = 40 Ω
R1 + R2 200Ω + 50Ω
Otpor (Re′ ) daqe je vezan na red sa otporom R3, tako da se za wi-
hov ekvivalentan otpor Re″ dobija:
Re″ = Re′ + R 3 = 40Ω + 60 Ω = 100 Ω
Ekvivalentan otpor (Re) celokupne grupe otpornika se onda izra~u-
nava pomo}u jedna~ine
1 = 1 + 1 ,
Re R ′′ R4
e
252
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
jer su otpori Re″ i R4 vezani paralelno.

″
Re ⋅ R 4 100Ω ⋅ 300Ω
Dakle: Re = =
″
Re + R4 100Ω + 300Ω
Re = 75 Ω
Primer 6:
Za koje vreme }e elektri~na struja ja~ine I = 2,5 A izvr{iti rad

A =5 kJ u provodniku na ~ijim krajevima vlada napon U = 100 V ?
Poznati su:
ja~ina elektri~ne struje I = 2,5 A
izvr{en rad A = 5 kJ = 5000 J
elektri~ni napon U = 100 V
Traì se:
vreme vr{ewa rada t = ?
Rad elektri~ne struje u nekom delu kola jednak je proizvodu napona
na krajevima tog dela kola, ja~ine elektri~ne struje koja proti~e kroz
taj deo kola i vremena proticawa ove struje:
A=U⋅I⋅t
Iz ove jedna~ine lako se dolazi do traène formule za vreme:
A 5000 J
t= , t=
U ⋅I 100V ⋅ 2,5 A
t = 20 s
J
Napomena: J = V ⋅ A⋅ s , pa je tada s =
V⋅A
Primer 7:
Snaga elektri~ne grejalice iznosi P = 2 kW, a kroz wenu zagrevanu

ìcu te~e struja ja~ine I =10 A. Koliki je napon na krajevima ìce
grejalice ?
Poznati su:
snaga elektri~ne grejalice P = 2 kW = 2000 W
ja~ina elektri~ne struje I = 10 A
Traì se:
elektri~ni napon na krajevima ìce U = ?
253
ELEMENTARNA FIZIKA
S obzirom da je snaga elektri~ne struje jednaka proizvodu elek-

tri~nog napona i ja~ine te struje
P=U⋅I
napon na krajevima ìce grejalice lako nalazimo iz prethodne re-
lacije
P 2000W
U= , U=
I 10 A
U = 200 V
W
Napomena: W = V⋅ A , pa je tada V =
A
Primer 8:
Elektri~na struja ja~ine I=2 A prolazi kroz metalnu ìcu ot-

pora R =20 Ω. Izra~unati koli~inu toplote koja se u ìci razvije u
toku t =5 min? (pretpostavimo da celokupan rad elektri~ne struje
prelazi samo u toplotu)
Poznati su:
ja~ina elektri~ne struje I = 2 A
otpor ìce R = 20 Ω
vreme za koje se razvije odre|ena koli~ina toplote
t = 5 min = 300 s
Traì se:
oslobo|ena koli~ina toplote Q = ?
Po Xulovom zakonu, razvijena toplota iznosi:
Q = I 2⋅ R ⋅ t
Q = (2 A)2 ⋅ 20 Ω ⋅ 300 s
Q = 24000 J = 24 kJ
Napomena: A 2⋅ Ω⋅ s = A⋅ ( A⋅ Ω) ⋅ s = A⋅V⋅ s = W⋅ s = J
ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD
1. Kroz provodnik pro|e koli~ina elektriciteta q = 480 C, za vreme t = 1 min. Koli-

ka je ja~ina elektri~ne struje kroz provodnik ?
254
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
2. Kolika koli~ina elektriciteta pro|e kroz sijalicu za vreme od 2,5 h ako je ja~i-
na struje koja proti~e kroz wu 1,3 A ?
3. Za koje vreme }e kroz sijalicu prote}i koli~ina elektriciteta od q = 2400 C ako
je ja~ina elektri~ne struje koja proti~e kroz sijalicu I = 8 A ?
4.* Elektri~na struja, stalne ja~ine I = 0,2 A, proti~e kroz provodnik polupre~nika r = 1 mm.
a) Kolika koli~ina elektriciteta protekne kroz ovaj provodnik za vreme t = 20 min?
b) Kolikom brzinom se kre}u slobodni elektroni kroz provodnik ako koncentra-
cija slobodnih elektrona u wemu iznosi n = 4 · 1028 elektrona/m3?
5.** Pri polasku automobila, wegov akumulator daje struju ~ija je ja~ina I1 = 120A u to-
ku vremena t1 = 3s (za to vreme benzinski motor proradi). Ovaj akumulator se zatim
puni strujom ja~ine I2 = 5 A iz dinamo-ma{ine. Koliko }e trajati puwewe akumula-
tora do prvobitnog stawa?
Koliku struju stalne ja~ine moè akumulator dati u toku vremena t = 10 min (pra-
`wewe akumulatora je ravnomerno) ako je wegov kapacitet q = 30Ah?
6. Izra~unati elektri~ni otpor bakarne ìce duìne l =10 m, ako je povr{ina we-
Ωmm 2
govog popre~nog preseka S =1 mm2 a specifi~ni otpor bakra ρ = 0,017 ?
m
7. Koliki je elektri~ni otpor gvozdene telefonske ìce koja povezuje Beograd sa
Novim Sadom ako wena duìna iznosi l = 75 km, a povr{ina popre~nog preseka S =
Ωmm 2
1,2 mm2 ? (specifi~ni otpor gvo`|a je ρ = 0,1 )
m
8.* Koliku duìnu treba da ima bakarna ìca pre~nika d = 4 mm da bi wen otpor iz-
nosio R = 270 Ω ?
9.* Koliki polupre~nik treba da ima bakarna ìca duìne l =1 m da bi wen otpor
bio R = 0,1 Ω ?
10.* Na cilindru polupre~nika r = 10 cm, namotano je N = 500 navojaka tanke izolovane
bakarne ìce, pre~nika d = 0,1 mm. Kolika je elktri~na otpornost ovog kalema?
**
11. Kolika je elektri~na otpornost provodnika u obliku jednakostranog vaqka, a ko-
lika u obliku kocke? îja bi otpornost bila ve}a ukoliko bi wihove zapremine
bile jednake?
12.* Dva otpornika, ~ije su otpornosti R1 = 12 Ω i R2 = 6Ω ,
vezana su najpre redno, a zatim paralelno. Kolika
je ekvivalentna otpornost ovih veza otpornika?
[ta se moè zakqu~iti na osnovu dobijenih rezul-
tata?
13.** Tri otpornika, ~ije su otpornosti R1 = 12 Ω , R2 = 20Ω,
R3 = 10Ω, vezana su prema (sl. 1). Kolika je ekviva- Sl. 1
lentna otpornost ove veze otpornika?
14.* Tri otpornika, ~ije su otpornosti R1 = 10Ω, R2 = 8Ω,
R3=12Ω, vezana su prema (sl. 2). Kolika je ekvival-
ntna otpornost ove veze otpornika?
15. Kako treba vezati tri jednaka otpornika, ~ija je
Sl. 2
otpornost R = 2Ω, da bi se dobila kombinacija ot-
pornika ~ija je ekvivalentna otpornost Re = 3Ω ?
255
ELEMENTARNA FIZIKA
16. Kolika je ja~ina struje u otporniku otpora R = 35 Ω kad potencijalna razlika na

wegovim krajevima iznosi U = 245 V ?
17. Provodnik ima otpor R = 15 kΩ. Koliki napon treba uspostaviti na krajevima
provodnika da bi kroz wega proticala struja ja~ine I = 20 mA ?
napon U=160V ? Koliki je elektri~ni otpor ìce ?
18. Izra~unaj vrednost napona koji treba uspostaviti na krajevima bakarne ìce duìne
l =10 m i povr{ine popre~nog praseka S = 1 mm2 da bi kroz wu proticala elektri~na
Ωmm 2
struja ja~ine I = 0,1 A ? Specifi~na otpornost bakra iznosi ρ = 0,017 ?
m
19. Kolika treba da je povr{ina popre~nog preseka bakarnog provodnika duìne l =100 m
pa da pad napona na wemu iznosi U = 2,4 V kada struja ima ja~inu I = 5 A? (Speci-
Ωmm 2
fi~na otpornost bakra iznosi ρ = 0,017 )
m
20. Za polove galvanskog elementa elektromotorne sile ε =1,5 V i unutra{weg otpo-
ra r = 0,8 Ω vezani su krajevi otpornika od R = 12,5 Ω. Kolika }e biti ja~ina stru-
je koja proti~e kroz otpornik ? Koliki je pad napona u strujnom izvoru a koliki u
otporniku ?
21. Koliku ja~inu elektri~ne struje }e po-
kazati ampermetar unutra{weg otpora R
r1 = 0,8 Ω ako je vezan u elektri~no kolo A
na red sa strujnim izvorom elektromo- ε r1
torne sile ε = 40 V (unutra{weg otpora
r2= 1,8 Ω) i sa otpornikom ~iji je otpor R
= 19 Ω ? r2
22. Elektromotorna sila akumulatora izno- Uz zad. 21
si ε = 8 V. Kada se akumulator veè u
strujno kolo onda kroz kolo proti~e elektri~na struja ja~ine I = 2 A a napon na
krajevima akumulatora iznosi U = 2,8 V. Koliki je unutra{wi otpor akumulatora ?
23. Galvanski element elektromotorne sile ε =3,6 V daje kolu elektri~nu struju ja-
~ine I = 0,9 A. Za merewe ja~ine elektri~ne struje ukqu~i se zatim u kolo amper-
metar ~iji je unutra{wi otpor r = 0,04 Ω. Koliku elektri~nu struju }e pokazati
ampermetar ?
24.* Tri otpornika otpor-
nosti R1 = 150 Ω, R2 =
R1 R2 R3
300 Ω i R3 = 250 Ω ve-
zani su redno i pri-
kqu~eni na elektri~- U1 U2 U3
ni izvor napona 140 V.
Odrediti vrednost na- U
pona na krajevima po- Uz zad. 24
jedinih otpornika.
25.* Otpornici R1 = 6 Ω i R2 = 8 Ω vezani su paralelno i ukqu~eni u kolo kroz koje
proti~e elektri~na struja ja~ine I = 5,6 A. Izra~unaj ja~inu struje koja proti~e
kroz otpornik R1 odnosno otpornik R2 kao i napon na krajevima otpornika ?
256
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
26.* Da bi se izmerio nepoznati otpor ot-

pornika R, veè se redno sa wim amper-
metar a paralelno voltmetar. Pri tome
ampermetar prikazuje ja~inu elektri~ne
struje I =1,5 A, a voltmetar napon U = 25 V.
Koliki je nepoznati otpor R kada je unu-
tra{wi otpor voltmetra r = 80 Ω ? Uz zad. 26
27.* Na elektri~ni izvor, elektromotorne sile ε = 10 V
i unutra{we otpornosti r = 1 Ω, vezan je otpor-
nik ~ija je otpornost R = 9 Ω (sl. 3)
a) Koliku struju daje kolu ovaj elektri~ni
izvor?
b) Koliki je napon na krajevima elektri~nog
izvora?
c) Koliki bi bio ovaj napon u slu~aju da je Sl. 3
r=R=1Ω?
28.* Baterija akumulatora, elektromotorne sile ε = 6
V i zanemarqive unutra{we otpornosti, stva-
ra kroz elektri~no kolo struju ja~ine I = 4,61
A, izmerenu ampermetrom ~ija je unutra{wa ot-
pornost r = 0,1 Ω. Kolika }e biti ja~ina struje
kroz kolo kada se ampermetar iskqu~i?
29.* Na (sl. 4) dato je strujno kolo u kome se nalazi
elektri~ni izvor, ~ija je elektromotorna si-
la ε = 21 V, a unutra{wa otpornost r = 2 Ω, dok
su vrednosti otpornosti u spoqa{wem delu
strujnog kola R1 = 8 Ω, R2 = 10 Ω, R3 = 5 Ω. Koli-
ka struja proti~e kroz kolo? Koliku struju bi Sl. 4
pokazivao ampermetar unutra{we otpornosti
r1 = 0,5 Ω prikqu~en u ovo kolo (sl. 4b)?
30.* Na (sl. 5) prikazan je strujni ~vor sa tri grane.
Kolika je ja~ina struje I3?
31.* Dva elektri~na izvora, elektromotornih sila
ε1= 4 V i ε2 = 6 V, ~ije su unutra{we otpornosti Sl. 5
r1 = 0,1 Ω, r2 = 0,2 Ω, vezana su paraleno, i to ta-
ko da im se polovi:
a) poklapaju,
b) ne poklapaju,
Kolika je ja~ina struje koja proti~e kroz ovako
obrazovano strujno kolo u oba slu~aja?
32. Na (sl. 6) je prikazano strujno kolo sa dva ot-
pornika, otpornosti R1 = 10 Ω, i R2 = 20 Ω, vezana
paralelno. Elektromotorna sila izvora je ε = 12 V,
a wegova unutra{wa otpornost r = 0,2 Ω. Sl. 6
257
ELEMENTARNA FIZIKA
a) Kolike su ja~ine struja koje proti~u kroz pojedine

grane strujnog kola?
b) Koliki je napon na krajevima elektri~nog
izvora?
33.** Na (sl. 7) prikazano je strujno kolo sa dva elektri~na
izvora, elektromotornih sila ε1 = 8 V i ε2 = 12 V, ~ije
su unutra{we otpornosti r1 = r2 = 0,5 Ω. Elektri~ni
izvori su vezani redno, dok su otpornosti otpornika
Sl. 7
u kolu R1 = 100 Ω, R2 = 200 Ω, R3 = 120 Ω.
a) Kolika je ja~ina struje koja proti~e kroz otpornik
R3?
b) Koliki je napon izme|u polova prvog elektri~nog
izvora?
34.* Na (sl. 8) prikazano je strujno kolo u kome su vrednosti
otpornosti otpornika R1 = 100 Ω, R2 = 80 Ω, R3 = 150 Ω.
dok elektromotorna sila elektri~nog izvora ε = 12 V,
a wegova unutra{wa otpornost zanemarqiva. Odredi-
ti ja~ine struja u svim granama kola. Sl. 8
35.* Elektri~ni bojler, snage P = 2 kW, prikqu~en je na
elektri~nu mreù napona U = 220 V.
a) Kolika je najmawa vrednost "amperaè" osigura~a u strujnom kolu bojlera?
b) Koliku elektri~nu energiju potro{i bojler za jedan mesec (30 dana) ako je
prose~no vreme ukqu~ewa bojlera tokom jednog dana t = 3,5 h?
36.* Sijalica, snage P = 100 W, prikqu~ena je na elektri~nu mreù napona U = 220 V.
Stepen korisnog dejstva sijalice je η = 10%.
a) Kolika se koli~ina toplote oslobodi u sijalici za vreme t = 5 h?
b) Kolika je otpornost sijalice?
37.** U elektri~nom bojleru, zapremine V = 50 l, nalazi se greja~ snage P = 2 kW.
a) Za koliko se vremena temperatura vode u bojleru povisi za ΔT = 70°C?
b) Koliko staje ovo zagrevawe vode ako je cena elektri~ne energije 0,55 dina-
ra/kWh?
38.* Gra|evinska dizalica diè teret, mase m = 0,8 t, brzine v = 10 cm/s.
a) Kolika je korisna snaga motora dizalice?
b) Kolika struja proti~e kroz motor, tokom dizawa tereta, ako je wegov stepen ko-
risnog dejstva η = 0,90 i ako je prikqu~en na elektri~nu mreù napona U = 220 V?
39. Izra~unati rad elektri~ne struje u toku jednog minuta kada kroz provodnik proti~e
elektri~na struja ja~ine I =1,3 A, a napon na krajevima provodnika iznosi U = 2,2 V ?
40. Re{o i elektri~na pegla vezani su redno i prikqu~eni na elektri~ni napon U = 300 V.
Koliki su naponi na krajevima re{oa i pegle kada za vreme od 30 min re{o izvr{i
rad od A1 = 3,6 · 105 J, a pegla rad od A2 = 7,2 · 105J?
258
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
R E [ E W A
1. Ja~ina elektri~ne struje u pro- pa je onda ja~ina struje kroz pro-

vodniku brojno je jednaka vodnik
q 480C q
I= = = 8A. I= = neSvSR
t 60 s t
q
2. I = ⇒ q = I ⋅ t = 11700 C. a sredwa brzina usmerenog kreta-
t wa slobodnih elektrona
q q I I mm
3. I = ⇒ t = = 300 s = 5 min . vSR = = ≈ 0,01
t I neS ne ⋅ π r 2 s
q 5.**Iz relacije I1t1 = I2t2 nalazi se da
4.* a) Iz relacije I = nalazi se da je
t
je t2 = t1 I1 = 3 s · 120 A = 72 s.
koli~ina elektriciteta q = I · t = I2 5A
0,2 A · 20 · 60 s = 240 C.
q 30 ⋅ 3600 A ⋅ s
I= = = 180 A.
t 10 ⋅ 60 s
l
6. S obzirom da je R = ρ ⋅ ⇒
S
R = 0,17 Ω .
l
7. R = ρ ⋅ = 6250 Ω .
b) Neka kroz provodnik, povr{ine S
popre~nog preseka S, proti~e 8.* l = 199,5 km.
struja stalne ja~ine. Po{to na sve
slobodne elektrone u ovom pro- 9.* r = 0,23 mm
vodniku deluju elektri~ne sile, 10.* R = 680 Ω.
oni }e se kretati u pravcu dejstva
11.** Otpornost jednakostranog vaqka
ovih sila, ali u suprotnom smeru.
izme|u wegovih osnova je
Neka uo~eni elektron pre|e za
l 4ρ
vreme t rastojawe l, sredwom brzi- Rv = ρ · = ,
nom vSR = l/t. To zna~i da }e za vre- S πd
me t kroz povr{inu S pro}i onoli- l ρ
a kocke Rk= ρ · =
ko elektrona koliko ih ima u za- S a
premini Sl. Taj broj iznosi nSl, gde je Iz uslova da su zapremine vaqka
n - koncentracija slobodnih elek- Vv i kocke Vk jednake, tj.
trona u provodniku. Kako je nae-
πd2
lektrisawe svakog elektrona e, d = a3
kroz uo~eni presek provodnika S 4
za vreme t prote}i }e koli~ina π
elektriciteta nalazi se da je a = d 3 , pa je od-
4
q = neSl nos wihovih otpornosti
259
ELEMENTARNA FIZIKA
Rv 4a ⎛ 4 ⎞
2/3 nom izvoru iznosi U1 = r ⋅ I = 0,08 V =
= = ⎜ ⎟ = 1,17 = 80 mV, a pad napona u otporniku
Rk π d ⎝ π ⎠
iznosi U2 = R ⋅ I = 1,25 V.
12.* Re = 18 Ω. 21. Ukupan otpor kola iznosi RU = R +
Re = 4 Ω r1 + r2 = 21,6 Ω, tako da }e amperme-
13.** Re = 18,7 Ω. tar pokazati struju ja~ine
14.* Ovu sloènu vezu tri otpornika I = ε = 1,85 A.
treba svesti na paralelnu vezu dva RU
otpornika ~ije su otpornosti R1 i
22. Razlika vrednosti elektromotor-
R2,3, gde je R2,3 = R2 + R3 = 8 Ω + 12Ω =
ne sile akumulatora i vrednosti
20 Ω. Rezultuju}a ekvivalentna
napona na wegovim polovima jed-
otpornost cele veze je
naka je padu napona u akumulatoru
R1R2,3 10Ω ⋅ 20Ω do koga dolazi usled unutra{weg
Re = = ≈ 6,7 Ω otpora r akumulatora. Stoga je
R1 + R2,3 10Ω ⋅ 20Ω
ε −U
ε −U = r ⋅ I ⇒ r = = 2,6 Ω.
I
23. Neka ukupni otpor kola u prvom
slu~aju pre prikqu~ewa amperme-
tra iznosi R. Tu je ura~unat unu-
15. Otpornike treba vezati kao {to tra{wi otpor elementa, kao i svi
je prikazano na slici spoqni otpori u kolu. Wegova
vrednost je R = ε = 4 Ω. Ukqu~i-
I
vawem ampermetra otpor kola se po-
ve}ava za r, tj. do vrednosti R + r.
To zna~i da }e ampermetar pokazi-
16. Prema Omovom zakonu, ja~ina el- ε
vati struju ja~ine I1 = = 0,89 A.
ektri~ne struje u provodniku R+r
U
iznosi I = = 7 A. 24.* Ekvivalentni otpor iznosi
R Re = R1 + R2 + R3 = 700 Ω pa kroz otpor-
U ε
17. I = ⇒ U = I ⋅ R = 300 V nike te~e struja ja~ine I = = 0,2 A.
R Re
Na krajevima otpornika R1, R2 i R3
18. U = R ⋅ I = ρ ⋅ l ⋅ I =17 mV naponi su: U1 = I ⋅ R1 = 30 V; U2 = 60 V;
S
U3 = 50 V.
19. Na osnovu formule iz prethodnog
25. Neka kroz otpornik R1 proti~e
zadatka: U = ρ ⋅ l ⋅ I ⇒ elektri~na struja ja~ine I1, a kroz
S
otpornik R2 struja I2 (vidi sliku).
I ⋅ ρ ⋅l
S= = 3,54 mm2 Prema I Kirhofovom pravilu je
U I = I1 + I2. Sa druge strane, me|u
20. Ukupan otpor u kolu iznosi: R + r, ta~kama A i B pad napona je isti i
pa je po Omovom zakonu vrednost za jedan i za drugi otpornik, {to
ja~ine elektri~ne struje se moè prikazati relacijom
ε R1 ⋅ I1 = R2 ⋅ I2. Zamenom datih broj-
I= ≈ 0,1A . Pad napona u struj-
R+r nih vrednosti u gorwim jedna~ina-
ma nalazi se I1 = 3,2 A i I2 = 2,4 A.
260
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
Na krajevima oba otpornika napon Ampermetar unutra{we otpornos-

je isti i iznosi U = R1 ⋅ I1 = 19,2 V. ti rA = 0,5 Ω, ukqu~en u kolo pri-
kazano na (sl. b), pokaziva}e struju
ja~ine
ε
I=
R1 + R2 + R3 + r + rA
21V
I=
( 8 + 10 + 5 + 2 + 0,5 ) Ω
R1 ⋅ R2
II na~in: Po{to je RU = , I ≈ 0,82 A
R1 + R2 *
30. Prema I Kirhofovom pravilu je
tada je RU = 3,43 Ω
I1 = I2 + I3, odakle je
Iz U = I ⋅ RU = 19.2 V, dobija se: I3 = I1 - I2 = 10A - 12 A = - 2 A
U
I1 = = 3,2 A, I2 = 2,4 A. Znak (—) ukazuje da struja I3 ima sup-
R1
rotan smer od pretpostavqenog.
26.* Nepoznati otpor R i unutra{wi 31.* a) Ia = - 6,67 A;
otpor r vezani su paralelno. Zbog
b) Ib = 33,3 A
toga na krajevima otpornika R i
na krajevima voltmetra vlada isti 32. a) Ja~ina struje koju daje elek-
napon U = R ⋅ I1 = r ⋅ I2, gde su I1 i tri~ni izvor je:
I2 ja~ine struja koje proti~u kroz ε ε
I= = (1)
otpornik odnosno voltmetar. Iz r + Rc r+
R1R2
ove relacije sledi I1 = U i I2 = U . R1 + R2
R r
Ampermetar pokazuje ukupni zbir
ja~ina struja I1 i I2 pa je
I = I1+ I2 = U + U ,
R r
U ⋅r
tj. R = = 21,05 Ω .
I ⋅ r −U
27.* a) I= 1 A
b) U = 9 V Napon izme|u ta~aka A i B je
c) U = 5 V RR
UAB = Rc I = 1 2 I
R1 + R2
28.* I1= 5 A
pa je prema relaciji (1)
29.* Kako ukupna otpornost kola ε
iznosi (sl. a) UAB =
R + R2
Re = R1 + R2 + R3 + r = 8Ω + 10Ω + 5Ω 1+ r 1
R1R2
+ 2Ω = 25Ω
a traène ja~ine struja
to je, prema Omovom zakonu, ja~ina U ε
I1 = AB = = 1,17 A
struje kroz kolo R1 r ( R1 + R2 )
R1 +
ε 21V R2
I= - = 0,84 A
R 25Ω
261
ELEMENTARNA FIZIKA
U AB ε 36.* a) Korisna snaga sijalice je Pk = ηP,

I2 = = = 0,58 A
R2 r ( R1 + R2 ) a snaga gubitka Pg = P - Pk = (1 - η)P,
R2 + pa je oslobo|ena koli~ina toplote
R1
po{to je ε = 12 V; r = 0,2 Ω; Q = Pgt = (1 - η) · Pt = (1 - 0,10) · 100
R1 = 10 Ω. R2 = 20 Ω. W · 5 · 3600 s = 1,62 MJ
b) Napon izme|u polova elektri~- b) Otpornost sijalice iznosi
nog izvora je
( 200V )
2
U2
⎡ ⎤ R= = = 484 Ω.
⎢ ⎥ P 100W
r
U = ε - r· l = ε ⎢1 − ⎥ 37.* a) Oslobo|ena koli~ina toplote u
⎢ r+ 1 2 ⎥
R R
⎢⎣ bojleru je Q = P · t. Kako je
R1 + R2 ⎥⎦
Q = m·c·ΔT = ρ · V·C·ΔT, to je
U = 11,65 V.
P · t = ρ · V·C·ΔT
33.** a) I3 = 71 mA
odakle je traèno vreme
b) U1 = 7,94 V
*
34. Za dato strujno kolo, prema I ρVC ΔT
t=
Kirhofovom pravilu dobija se P
I = I1 + I2 (1) kg J
1000 ⋅ 50 ⋅ 10−3 m3 ⋅ 4186 ⋅ 70 K
a prema II Kirhofovom pravilu m3 kg ⋅ K
t=
2 ⋅ 103W
ε = R3 I + R2 I 2 ⎫
⎬ (2) t = 7326 s
ε = R3 I + R1I1 ⎭
b) Utro{ena elektri~na energija
iznosi
7326
E = P · t = 2 kW h = 4,07 kWh
3600
~emu odgovara cena
din.
4,07 kWh · 0,55 = 2,24 din.
kWh
Na osnovu jedna~ina (1) i (2)
nalazi se da je 38.* a) Pk = 784,8 W
ε ( R1 + R2 ) b) I ≈ 0,4 A.
I= = 61,7 mA
R3 ( R1 + R2 ) + R1R2 39. A = U ⋅ I ⋅ t = 171,6 J.
40. Napon na krajevima re{oa obele-
ε R3 ε ( R1 + R2 ) àvamo sa U1, a napon na krajevima
I1 = − ·
R1 R1 R3 ( R1 + R2 ) + R1R2 pegle sa U2 (vidi sliku). Iz rela-
I1= 27,5 mA cije A1 = U1 ⋅ I ⋅ t i A2 = U2 ⋅ I ⋅ t, sle-
di:
I2 = I - I1 = 34,2 A
A A
po{to je ε = 12 V, R1 = 100Ω, U1 = 1 U2 = 2 .
I ⋅t I ⋅t
R2 = 80 Ω, R3 = 150 Ω. Kako je
35.* a) I = 9,1 A A A
U = U1 + U2 bi}e: 1 + 2 = U.
b) E = 756 MJ I ⋅t I ⋅t
262
K U K A
ELEKTRI^NA STRUJA
Zna~i, kroz re{o i peglu proti~e A2 A2

elektri~na struja ~ija je ja~ina U2 = = ⋅ U = 200 V
I ⋅t A1 + A2
data izrazom
A + A2
I= 1 ,
U ⋅t
pa je:
A A1
U1 = 1 = ⋅ U = 100 V,
I ⋅t A1 + A2
LITERATURA
1. Dimi} G., i drugi autori, Fizika za VII i VIII razred osnovne

{kole, Zavod za uxbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1976.
2. Dimi} G., i drugi autori, Zbirka zadataka iz fizike - kurs A, B, C i
D, Gra|evinska kwiga, Beograd 1986.
3. Zeuthen, H.G., Geschichte der physik im XVI. und XIX Jahrhundert, ed.
by R. Meyer, trans. (Leipzig: B.G. Teubner, 1983).
4. Ivanovi} D., i drugi autori, Fizika za I, II, III i IV razred sredwe
{kole, Nau~na kwiga, Beograd, 1985.
5. Kuka M., Zna~aj eksperimentalnih metoda u prirodnim naukama - nasta-
va fizike, Autorsko izdawe, Beograd, 2002.
6. Kuka M., Lazi} J., Zbirka zadataka iz fizike sa teorijskim osnovama i
re{ewima, Autorsko izdawe, Beograd, 2001.
7. Landsbert S. G., Элементарный уџбеник физики I, II III том, Moskva,
1985.
8. Marie, M., Histoire des sciences mathématiques et physiques (Paris:
Gauthier-Villars, 1985).
9. Montucla, J.E., Histoire des physiques (Paris: A. Blanchard, 1960, 4 vols
reprint of 1589-2061. new ed.).
10. Richinger W.A., Elektriciti and Magnetism - Diagnostic Test, J. Wiley and
Sons, New York, London, Toronto, 1973.
11. Schaum D., Theory and Problems of College Physics, J. Wiley and Sons,
New York, 1966.
12. Scott, J.F., A History of physics; From Antiquity to the Beginning of the
Nineteenth Century (London: Taylor & Francis; New York: Barnes & Noble,
1982)
13. Tarwater J.D., J.T. White and J.D. Miller, eds., Men and Institutions in
American physics, Texas Tech University Graduate Studies No. 13 (Lubbock,
Texas: Texas Tech Press, 1976).
14. Truesdell, C., Essays in the History of Mechanics (Berlin/Heidelberg:
Springer-Verlag, 1968).
15. [ahmaev N., Fizika I i II deo, Moskva, 1977.
View publication stats

Elementarna Fizika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elementarna Fizika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

Elementarna ﬁzika kroz teoriju, primere, zadatke i rešenja

Book · January 2003

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Izdava~: Autorsko izdawe

CIP – Katalogizacija u publikaciji

Tira` 32.000. – Bibliografija: str. 306.

ZA[TO I KAKO U^ITI FIZIKU ......................................................... 8

PRILOZI .......................................................................................................... 304

Poznavawe neke nau~ne discipline ne sastoji se u tome da se zapam-

Ali kako i na koji na~in raditi zadatke iz fizike?

Nadamo se da smo ovom kratkom analizom za{to i kako u~iti fizi-

@elezni~ka kompozicija mewa svoju brzinu tokom kretawa do svog

Ako je putawa kretawa prava linija (slu~aj sa kojim }emo se naj~e-

1.2. STALNO UBRZAWE I WEGOVO ODRE\IVAWE

Fizi~ka veli~ina koja povezuje trenutnu brzinu tela i vreme

Ubrzawe je karakteristika samo promenqivog (neravnomernog)

Na slede}em primeru objasni}emo pojam ubrzawe tela.

Telo je krenulo iz stawa mirovawa i posle 5 sekundi kretawa br-

Ubrzawe tela predstavqa koli~nik promene brzine i vremen-

Va`no: U slu~aju kretawa tela sa po~etnom

Ubrzawe, kao i brzina, spada u grupu vektorskih veli~ina (dakle,

1.3. WUTNOVI ZAKONI

Osobinu svih tela da ostaju u stawu mirovawa ili ravnomernog

Svako telo ostaje u stawu mirovawa ili ravnomernog

Najboqi primer za kretawe po

Ako gumenu loptu i masivnu gvozdenu kuglu treba pokrenuti po rav-

Masa tela je mera inertnosti posmatranog tela.

Ako se `eli posti}i jednako ubrzawe pri gurawu de~ijih kolica i

II Wutnov zakon omogu}ava izra~unavawe ja~ine sile. Kako je te`i-

Pomo}u II Wutnovog zakona F = ma defini{e se jedinica sile u

Jedan wutn je sila koja telu mase 1 kg daje ubrzawe od 1 m/s2.

Akcija je uvek jednaka reakciji

Fa = − Fr odnosno u vektorskom obliku

ove sile u odnosu na

Ulaze}i u stanicu kompozicija voza smawuje svoju brzinu sa 20 m/s na

U ovom zadatku radi se o ravnomerno usporenom kretawu sa po~et-

Automobil se pri ko~ewu zaustavi za 2 s. Odrediti brzinu automo-

Po~etna brzina tela koje se kre}e ravnomerno ubrzano iznosi

Re{avawe ovog zadatka sastoji se iz dva dela:

Raketa mase 85 t na startu ima ubrzawe 50 m/s2. Kolika je sila

Prema II Wutnovom zakonu intenzitet (brojna vrednost) sile koja

Na telo mase 150 kg deluje sila od 300 N. Koliko je ubrzawe tela?

Iz formule za II Wutnov zakon F = m ⋅ a

Telo mase 75kg treba tako pokrenuti da za vreme od 5s stekne

Iz formule za II Wutnov zakon dolazimo do vrednosti tra`ene sile

ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Popuniti prazne rubrike:

m/s2 km/s2 cm/s2 dm/s2

1. a) 0,005 km/s2, 500 cm/s2, 50 dm/s2; 6. vo = 10 m/s, a = 2 m/s2 (usporeno kre-

7. vo = 0 m/s, s1 = 5 m, a1 = 0,5 m/s2, a1 ⋅ t1

t2 = 10 s; 11.* sU = s1+s2+s3 , s1= = 100 m,

9. t1=5s, a1=5 m/s2, v2 = const (ne mewa a(m/s2)

v1= 25 m/s, s1= 1 1 = 62,5 m,

mena t = 0,5 s brzina automobila a drugi

Metali imaju kristalnu gra|u. U ~vorovima kristalne re{etke me-

Usmereno kretawe naelektrisanih ~estica (elektrona,

3.1. IZVORI ELEKTRI^NE STRUJE.

Za postojawe elektri~ne struje u provodniku neophodno je da se na

rida). Ugqeni {tapi} predstavqa

Rad potreban za preno{ewe jedini~nog pozitivnog naelektri-

Elektromotorna sila se obele`ava sa (E) jedinica joj je (V).

Shema opisanog elektri~-