EBU’L-HAYR-I_ RUMININ SALTUK-NAME'Si
Siikrii Halk AKALIN
Anadolu Tiirk destanlarmdan Saltuk-ndme, XTIL yiizyil alp-erenterin-
den Sars Saltuk’un h avaslanm: ve eesitleri kerametlexini konu al-
maktadir, Eserde, Sari Saltuk’sm menkibelerinin yans"sira, dénemin énemli
kigilerinin menkabeleri ve bu kigilerin Sart Saltuk ile olan miinasebeileri de
anlatimaktadir. Sami Saltuk’un menkubelerini XV. yiizyilda Ebii’l-Hayra
Rami halk agzmdan derleyerek yazya gegirmig ve tig ciltlik Saltuk-néme'yi
meydana_getirmistir.
ti iizerinde kisaca dura-
Tebligimizde, duce Sami Saltuk’un destani sahsiy
cak, destanm yazya geciriligine ve eserin elde bulunan. niishalarma temas
1” yéniinden cle aldikvan
edecegiz. Destam; konu, zaman, mekén ve salns!
sonra, eseri dil ve iiship acisidan inceleyecediz.
Bir destan kahramani olarak Sari Saltuk
Sar Saltuk, Anadolu ve Rumeli’nin fethi csnasmda gazalara katilan,
kahramanhji ve velayeti ile daha yagarken efsanevi bir sahsiyet hiline gelen
miistesna bir Tiirk kahramamdir. Hayati etrafinda tegekkiil eden menkibele-
re diger gazi ve velilerin menkibeleri de karigmistir.! Bu sebeple Sani Saltuk’un
gereck hayat ile ilgili bilgileri elde etmick son derece giiclesmistir.
Tarihi kaynaklarda yer alan Sari Saltuk ile ilgili bilgiler Sart Saltuk’an
gergek hayatm: ortaya koyacak mahiyette defildir2. Gergek hayat ile menka-
hevi hayat ig ige gegmistir. Ustelik tarihi kaynaklarm Sani Seltuk hakkinda
verdikleri bu bilgilerin bazen birbiriyle coligtigi de gériilmektedir.
“7 San Saltak hakkinda ayrmuls bilgi igin bkz. Yrd, Dog. Dr. Kemal Viive, Saltuk-ndme'de Tarihi,
Diné ve Efsenevt Unsurlar, Klute ve Turizm Bakanhis y 1 1987, 5, 20-1100.
2 Sikri Halok Akahn, Saltuk-ndme I (Inceleme-Mein), doktora tezi, stanbal Universitesi
i, Istanbul, 1987, s. VIT-XX
metin bolimi Kaleir Bakanhgs arafindan yayunlannstr, Ebi'I-Hayra Romi, Salta
ndme I, hazirlayan Dr. Sikri Hulk Akahn, Ankara, 1987, Daha sonra da ikinei ve tgtined eile
JTaumagur: Ebi'l-Hayr-1 Romi, Saliak-ndme IT, hazmlayan Dz. Siiketi Haltk Akahn, stonbul, 1988;
Ebi’l-Hayra Ramt, Soltuk-ndme II, haarlayan Dog. Dr, Sikri Halak Akalm, Ankara, 1990
3 agt, s. XII
ayam, An34 SUKRE HALOK AKALIN
Savi Saltok’un destani
yet-namelerdeS bulabilirsek de bu konuda en mi
hig siiphesiz, Saltuk-néme'di
ahsiyeti ile ilgili bilgileri gesitli menalab-name-
im kaynak,
lerde4 ve vei
Htuk—néme'ye gére Sarr Saltuk’un asil adi Serif Hazn’du, Seceresi ise
Hz, Muhammed’e ve Hz. Ali'ye dayanmaktadw.7 Bu sebeple, eserde kahra~
manimuzm Serif, Serif Hiar, Server, Saltk, Sart Seltak adlarmn yant sira Sey-
yid adh ile de anildigi gériiimektedir. Serif Hi, tig yasindayken babastz kahr.
Serif'in yetistirilmesi igini Seravil adindaki bir lala tistlenir®, Kisa siirede ata
binmeyi, ok atmays, kahg kullanmayi dgrenen Serif Ehair, Tiirk destanlarm-
daki alp tipinin dnemli bir dirnegini teskil ede
Battal Gazi bir gece Serif’in riiyasma girer ve ona kendi ati Agkar'm,
Dahhak’m kihomm, Giv’in muraginm, Giigtash'm kalkammm ve Hazret-i
Hamza’nm silahmm buiundugu magaray: sdyler. Uykusundan uyanan Serif,
magaray: bularak, Battal Gazi'nin bahsetuigi at: ve diger silahlari elde eder?.
Bunlarm disinda San Saltuk‘an pek cok efsanevi silaha ve ata sahip olduguma
yine Saltuk-ndme’den déreniyoruz!0.
Serif Huar'm Saltuk adim aligi ise bir gelenege dayanmaktadir. Bu ge-
lenek, kisinin gésterdigi kahramanhk sonucu ad almasidir. Dede Korkut Ki-
tabv’'nda mneKlerini gérdiigimiiz ad alma~ad verme olaylarimm!! benzerleri
Saltuk-néme'de de yer almaktadw. Kahramammnza Saltuk adm, savasta
yendigi Alyon adh bir diigmant vermigtir, Misliiman olan Alyon’un adim da
Saltuk, ilyaz olarak degistirir.1? Bu ad verme olayt disinda eserde gegen diger
ad verme olaylart Saltuk’a yenilerek Miisliiman olan kigilere Saltuk tarafindan
bir Tiirk adi verilmesi ile ilgilidir.13
Sart Saltuk, bir destan kahramanmda bulunmas: gereken biitiin dzellike
Jere sahiptir. Son derece giigliidiir, yiiregjnde korkunun zerresi hile yoktur.
Tek basma diisman igine “yanar od” gibi girmekte, diigman kalclerini fethet-
4 Menilab- Haei Bektas-1 Veli Sileymaniye Kitp. 4582, 2627/1
5 Veliyet-nime-i Hine Bektay-1 Veli Millet Kiitp. 1866, 987, 1132, 1076, 1075; Sileymoaiye
Kittp. 3072 Velayet-néme-i Otman Baba
6 Akal, ogt, s, VIT
7 agtss. XIT
8 gt, s. XX
9 gt, XKUL
10 gt, ». XXIT
11 Dogan Aksen, Her Yoniyle Dil, TDK yayim, Ankara, 1902, «, 122
12 Akalm, agt, «, XXII
18 Dr $itket Halok Akal, Saltuk-nammedeki Ad Verme Hadiselri, IU, Mili Tusk Folklora
resi, Konya, 1989EBU'L-HAYRI ROMPNIN SALTUK-NAMES'L 39
mektedir. Aran dileyen diigmanma kargi ise merhametlidir. Saliah-néme'de,
yigitte bulunmasi gercken dzellikler “ok atmak, yazu yarmak, suda yiiamek
it ken gezmek” olarck swralamrken, Sari Saltuk’un “bu dirt hie
* oldugu dzellikle belirt
ve hem yi
nerde mahi:
Ba 6zellikler diginda Sart Saltuk’un olaganiistii giigleri de olduguna Sal
tuk-ndme'de mitbalagah bir gekilde anlatilmaktadir. Gok uzaldarda aleyhinde
séylenentori igitebilmekte, oturdugu yerden bir kihg darhesiyle bir hi
diyardaki dis Idiirebilmekte, “tarfetii’l-ay
ka diyara gidebilmektedir. Diigmanlar bir tiirlii Saltuk’h dldirememekte-
dir: ok atarlar batmaz, kihg vururlar kesmez, biiyii yaparlar tesir etmez,
suya atarlar bofulmaz, atese atarlar yanmaz. Biitiin einler ve melekler Sart
Saltuk’un yardunsscistdir. Hatta bu cinlerden birisi ile “abiret kardesi" pile
olmustur. Diismanlan ise kafirler, zalimler, cadilar, devler, canavarlar ve kiti
cinlerdir.
a
"da bie diyardan bir bag-
nant
ne
Biitiin bu Szellikler géz dniinde bulunduruldugunda, Sar Saltuk’un
J kahramam kimligiy
alp-cren kigiliginin yam sira, bam menkibelerde bir ma:
le karsimua giktigt da gériilmektedir.
Saltuk-ndme’ye gore Sart Saltuk 99 y:l yagamus, sonunda diigmanlan ta-
rafndan zchirlendikten sonra hangerlenerck gchit edilmistir. Ancak , son ne-
fesini verimeden dnee de kendisini zehirleyen ve hancerleyen diigmanim 6l-
diirmiistiir.
Saltuk—-néme'nin yazlis:
Bir Tixk kahramam olarak Sem Saltuk’un Tiirk milleti iizerindeki tesixi
uzun sire devarn etmigtir. Menkibelori halk arasinda, dzellikle gaziler arasmda
afuzdan aga yayilms; fetih hareketle
unsurlardan hiri héline gelmistir.
inde ordunun manevi giiciinii artiran
Halk agandaki sézlii menkibelerin derlenmesi ve kitap haline getiril-
mesi Fatih Sultan Mehmet'in sehzadesi Cem Sultan sayesinde miimkiin ol-
mustur. Fatih Sultan Mehmet, Uzan Hasan ile savasmak iizere 1473 yihnda
Acem seferine iktigmda, oglu Cem Sultan’: Edirne'ye génderir. Edirne'den
Baba Daji'na gegen Cem Sultan, burada Sart Saituk’un miiridlerinden men-
lubeleri dinfemistir. San Saltuk’an menkubelerini cok begenen Cem Sultan,
maiyetindeki Ebii’t-Hayra Rami’yi sézlit menkibeleri derleyip bir kitap hali-
no getirmekle vazifelendirir. Eserin miiellifi Ebi'-Hayra Rami, kendisine
bu vazifenin veriligini su sckilde anlatmaktadw:
14 Akalm, agt, s, XXII40 SUKRE HALOK AKALIN
Ve bu hikayetler cem olmasina sebeb bu old: kim Sultén Mehemmed
Usun Hasan seferine Acom’e gitti. Hasan Beg padigah idi Acem’de,
Giindiiz-ogh Omer Han neslinden idi... Ol vakt Edirne’yi belle
mege Com Sultan’ kodt. Adot-i Osméni bu durur kim uzak sofer
eyleseler ol yiri beklediirler, hali komazlar ; taht-t kadimdiir.... Sultén
Cem, yiiriyiip andan Tuna Baba’ya indi. Baba’yt ziydret idiip
Baba'nun evsafin miiridlerinden istima eyledi. Ben faktro iséret
oldt. Ebit'l-hayr-+ Rimi dimekle ma’raf idiim. Bana buyurds kim
bu aztziin sahihen kanda kim menakubin bulam, derviglerden sorant,
bilem, ta ki bu aziziii Inssalarin cem idem}5,
Ebi’l-Hayr-1 Rimi
Eserin miicliifi Ebii’l-Hayr-1 Rami hakkindaki bilgilerimiz gok smmbdir.
Kaynaklarda Ebi’-Hayr-1 Ramf’ye dair en kiigiik bir bilgi bile yoktur. An
cak, Cem Sultan tarafmdan béyle bir isle vazifelendiriimig olmas: giz duiine
abndijnda dineminde taummis bir kiiltiir ve sanat adam oldugu ve Cem
Sultan’ maiyetinde bulundugu anlagilmaktadir.
Ebii’l-Hayr-1 Rami, Cem Sultan’dan aldigi emirle Anadolu ve Rumeli’yi
adim adim dolasarak, San Saltuk’wn menkabelerini derleyerek yaztya gecir-
anistir:
Pes Com Sultan emriyle memlekette yiiridiim, hank yoride kim
bunui mendkibin isittiim; yazdum, birbirine tertib iizre wydurup
bir hitéh idiip yidi ylda tamém eylediim. Sultin katina getiiriip
ieslim itm... Her yirde dahv velayei Serif meghitrdur ve hem
gazdlare vifirdiir. Kank birin serh ideliim? Miibélaga sanma kim
Hak Tewéla itham kilp, ittiigin yazdum, séylediim. Ve her asiktan
ve dvifien. isittigiin. bu kitéba yazdum'6,
Ebii’-Hayra Rémf'nin bir derlemeci ciddiyctiyle menkabeleri derledigi
ve daha sonra ashma sadzk kalarak menlubeleri diizenleyip bir eser haline
getirdidi giriiliiyor. Miiellifin eseri meydana getirirken kendisinden énce ya-
zalmg olan menakib~némelerden!? faydalanms olmas: da miimkiindiir. Ni-
yerlerinde daha, San Saltuk’un saglganda menkibe-
lerin bir kitaba gegirildigine dair kaystlar meveuttur.8
muhteli
tekim, eset
Bu kitibe her yirde buldugumdan hikéyetlerin cem ittiim strete getitrdiim.
diyerek, adi ve miiellifini belirtmese de kendisinden énce yanlms eserler-
"15 Saliuk-name ITT, s. 365-366
16 age, =. 366-21
17 Akal, agt, s. XVIV-XLVIPBU'L-HAYR-1 RUMI'NIN SALTUK-NAME'SL a
den faydalanmis oldugunu agiklamaktadir. Ancak bu eserler giiniimiize ulasa~
madi igin, Ebi’-Hayr-1 Ram(nin eserinin orijinallik derecesini séylememiz
in yine de tam bir telif eser oldugunu sdyle-
miimkiin degildir. Elimizdeki es
mek yanhs olmasa gerek.
Eserin telif tarihi kesin olarak belirtilmiyorsa da, A, Baki Gélpmarh,
Ebii’l-Hayra Rami‘nin verdigi bilgilerden yola qkarak eserin 1480 yilnda
r.19
tamamlanmns olabilecegini belirtmis
Tiirkoloji dleminde, yakm zamana kadar Ebii’}-Hayr-LRimt’nin Saltuk-
néme’sinin tig yazma niishasi20 oldugu biliniyordu, Ancak yaptimy. aragtir-
malar sonucunda bilinen bu niishalarin diginda baska niishalan da ortaya g1-
karmis bulunuyoruz?!. Aynica Konya’daki Koyunoglu-Miizesi-Kiitiiphanesi’n-
de Saltuk—néme’nin herbangi bir niishasmdan koparimg 8 yaprakh bir
parga ve Sivas’ta sahsi bir kiitiiphanede de muahhar bir niisha daha vardsr.22
SRIN iG YAPIST
Konu
Saltuk-néme’nin konusu, asil olarak Sari Saltuk’un hayatidir. Gocuklugu,
yetismesi, hakramanhklary, kerametleri eserde destani bir iislipla anlatilmak-
tadir. Eserdeki olaylar, genellikle Sar Saltuk’um evresinde geligmektedir.
‘Tabii olarak, olaylarm asil kahramam: ve odak noktas: da Sam Saltuk’tur.
Baz menkibelerde San Saltuk’un zaman zaman ikinei plinda kaldiga veya
hig yer almadiga da gériiliir. Bu menkubeler, islam tarihini, Arap, Hint, Habes
ve fran tarihini veya efsanevi varhklari konu alan menkibelerdir. Ancak,
eserin biitiinligii giz dniine alinarak incelendiginde, bu menkubelerin de konu
olarak diger menktbelerle ilgisiz olmadigi anlagihr. Farkh konulardaki bu
menkiheler, Sart Saltuk’un menk:belerindeki olaylarla ilgili olan ve
lara agkhk getiren menkubclerdir. Eserin birinci cildindeki Hikdyet-i Meswr,
Hilafet-i Bent Ummiyye, Hilafet-i Bent Hazret-i Abbas?3; Hikityet-i Selatin~i
Diydr-1 Arab24 givi menkibeler Sari Saltuk’un Mistr’a ve Arabistan’a yapuga
seferlerde buralardaki tarihgilerden, Alimlerden dinledigi menkubelerdir.
19 Abdiibakt Gotpmnarh, Yunus Emre Hayat, Lstanbul, 1936
20 ite, 5-10
21 Dr. Siikeii Halak Akahn, “‘Saltuk-nime'nin Yeni Bolunan Nishalant ve Bast Diigineeer,”
irk Kilt As XXVI/2, Ankara, 1989
22 Sivav'ta djretimen Necati Deminyin gohsi
ilk yopragimn meveut okmasidir, Diger bitin niishalarda ille yaprakler kopuktur.
23 Seltuk-ndme I, 3, 206
24 Saltuk-néme 1, s, 315
jurmalan,
iViphanesindeki bu niishanin en igi gekici yan,42 SUKRU HALUK AKALIN
Usiineii ciltteki Firenk kéfirleri Hazret-i Resiliin tiirbe-i serifine kasd
titiikleri2s ; Kissa-i Tatar han26; Kissa-i Umur Beg ve Osman Gazi27 bashkh
menkibeler ise Sar: Saltuk’un gehadetinden sonraki dénemlerde gegen olay-
lari konu edinmektedir. Bu menkibelerin asil kahramanlan baska kisilerdir.
Aneak, San Saltuk bir veli olarak bu menkubelerin bazilarmda kerametleriyle
yer almakta, menkibelerdeki kisilerin riiyalarma girerck onlara yol gister-
mektedir.
Eserin birinci cildinin ilk iki menkibesinde Sam: Saltuk’un cocuklugu ve
yetigmesi anlaimaktadir. Birinci cildin elde bulunan niishalanmm ilk yap-
raklart kopuk oldugu igin, Sart Saltuk’un dogumundaki destani unsurlan tespit
edemiyoruz. Eserin baslangicmda San Saltuk’un dedesi Seyyid Hasan ve
babas: Seyyid Hasan’in gazalarmdan siz edilmektedir. Seyyid Hiiseyin’in
vefatindan sonra yerine Seyyid Hasan’m gectigi ve pek cok yer fethettizi an-
lauhr. Diigmanlan, sonunda Seyyid Hasan’: zehirleyerek gehit ederler. Adam-
lan, Seyyid Hasan’s bir dag iizerine defnederler ve mezarim gizlerler. Bu sira-
da Seyyid Hasan’m oflu Serif Hhzir, yani Sam Saltuk, tig yagmdadir. Abdiil-
aziz adindaki bilge bir kisi Serif’in egitimini tistlenir. Ancak, babasimm dlii-
miinden sonra beylik baskasina gecmistir. Bu sebeble Serif Hizir ve annesi
gok sikinti cekerler. Bir siire sonra annesi de vefat edince, Serif Hrar yapa-
yalmz kahr. Seravil adidaki lalasi Serif Haz’ elinden tutarak Emir Ali’nin
huzuruna gikanr. Emir Ali de Serif'i Sultan Siileyman Sebiiktekin’e ginderir.
O salarda Sultan Azerbaycan’dadt. Serif, Sultanm huzurana ¢tkar. Sultan
ile birlikte ava giden Serif, avda biitiin hiinerlerini gésterir. Oniinden hig av
kagumayan Serif’e Sultan hayran kahr ve beytiilmaldan ulufe olarak giinde
lark dirhem sahi verilmesini emreder. Bu swrada Serif on drt yasmdadir.
Bu béliimlerde, Serif Hhzir'm efsanevi silahlan ele gegirerek gazaya
sikmast, Hareenevan tekfuru Tirbanos'u ildiirmesi ve Alyon ile yaptga dé-
kazanarak Saltuk adim almast anlatilmaktadsr. Bu ciltte San Saltuk’un
Kabe’ye, Kaf Daji’na, Kefe ve Kimm diyarma, Misir’a, Habesistan’a, Hindis-
tan’a yaphji seferlor ve buralarda diigmanlartyla olan miicadeleleri yer al-
maktadir, Eserin ikinci cildinde San Saltuk’un Tiirkistan vilayetlerine gidi-
si, Firenk diyarmm fethi, Babil kuyusuna inigi, cadiarla savas, Cezayir’e ve
Kuhistan diyarma seferi konu edinilmektedir, Ayrica bu ciltte yer alan Kis-
sa-i ibtida-i evliya-i Rim beyam bashkh menkibede, Tiirkistan’dan Anado-
lu’ya gelen ve buraya yerleserek Anadolu ve Rumeli’nin Tiirklesmesinde é-
nemili rol oynayan gazi derviglerin, velilerin fualiyetleri; kerametleri; Horasan
25 Saltuk-nme UT, s. 315
26 Saltuk-ndime U1, 5, 334
27 Saltuk-néme IH, «. 548EBU'L-HAYR-L ROMPNIN SALTUK-NAME’SL 43
erenleri ile miinasebetleri anlatilmaktadir. Bu cilttcki diger menkibelerde ise
istanbul tekfurlugunun tarihi, Sar Saltuk’un bakir gemiyi bulmast ve mahi-
yetini Sgrenmesi, Sahmaran iilkesine gidisi hikAye edilmektedir.
Usciineii ciltteki menkibeler ise Sam Saltuk’un Magnk ve Ma
Jarma, Arabistan’a, Nirkap Dajy’na seferleri, Ragdug adh cadryt
‘Asfaryan cengini, Edirne’nin fethini konu almaktadir. Eserin Kissa-i gaza
ve vefat bashgim tayan béliimiinde ise Sari Saltuk’wn sehadeti anlatilmak-
tad.
Konularma gire incelendiginde, menkibelerin iig grupta toplandiga gérti-
lar.
Birinei gruptaki menkibeler tarihi olaylari konu almaktadw. Tiirklerin
Rumeli’ye gecisi, Anadolu ve Rumeli’nin fethi, tekfurlarla yapilan savaslar,
Beylikler devri olaylan, Osmanh devletinin kurulusu gibi konular tarihi ger-
geklere az cok uygun bigimde eserde yer almaktadir. Bu olaylar igerisinde yine
én plinda olan kisi San Saltuk’tur. Bu menkibelerdeki gahislar ise Osman
Gazi, Umur Bey, Sultan Alacttin, Giyasettin Keyhusrev, Cengiz Han, Nas-
rettin Hoca, Ahmet Fakih, Karaca Ahmet, Mevlina gibi tarihi gahsiyetlerdir.
Islam dinine ait olaylan konu alan menkibeleri de bu grup igerisinde deger-
lendiriyoruz. Bu monkubolerde de Islam tarihindeki gesitli olaylar konu edil-
mektedir, Ancak bu gruptaki menkihelerde yer yer tarih ile efsanenin birhi
ne karistiéi, zaman zaman da tarihi gergeklere aykirt bilgiler verildigi de gi
mektedir. Séz gelimi, Yildinm Bayezid’in Ankara savaginda Timu’a esir
diigmesi tarihi bir gergck olmasina ragmen Saltuk—name'de Yildirim Bayerid?
in savas sasinda atilan bir okla yaralanarak schit diigtiigii; Timur’un, Yal-
dinm’a cok benzeyen Deli Mezit admdaki bir askeri Yildwmm Bayezid sanarak
esir aldgi anlatilmaktadr.
ikinci gruptaki menkubeler ise efsanevi diyarlarda gegen ve San Saltuk’-
un cinlerle, cadilarla, devierle ve cesitli olaganiistii yaratiklarla yaptif sa-
vaslan konu alan menkabelerdir. Bu gruptaki menkibelerde Sari Saltuk, ade
ta bir masal kahramam olarak karsmuza gikmaktadir. Yedi bash ejderhalar;
havada ucan cadilar; kanath atlar; konugan agaclar, hayvanlar vb. mitolojik
unsurlar ve cesitli masal motifleri bu menkibelerde yer almaktadir. Olaylar
Kaf Dag, Cinnistan, Kuhistan, Cabiilsa (Cabiilka), Sahramaran ilkesi gibi
hayal iilkelerinde gegmektedir. Bu menkubeler i¢in miiellifin zaman zaman
acaib hikéyetler tabirini kullandigom g
Uciineii gruptaki menkubeler ise Hindistan, Habesistan, Arabistan
diyarlarda gegen ve San Saltuk’un bu diyarlardaki savaslarm, kerametlerini
yoruz.28
be Seltuk—ndme I, s. 360a4 SURRU HALOK AKALIN
konu alan menkibelerdir. Gergek mekanlardaki olaylari konu almasina rag
men bu menkubelere de masal iiskibu hakimdir. Mitolojik unsurlar ve niasal
motifieri bu menkibelerde de yer almaktadir.
Zaman
Eserde anlatilan olaylar genel olarak 13, yiizydlda gegmektedir. Sultuk~
ndme'de belistildigine gére Sart Saltuk tig yasindayken babas: Seyyid Ha:
san Kastamonu’nun fethi sirasinda sehit edilmigtir. Kastamonn’nun Tiirkler
tarafindan son defa fethi 1213 olduguna gore San Saltuk’un 1210 yilinde dof
mug olmast miimkiindiir. Bu tarih, tarihi kaynaklardaki bilgilere de ters diig-
memektedir. Sari Saltuk’un dhimii ise aym yiizyhn sonlarma dogeadur. Su
halde eserin asil olarak 13. yiizy:l olaylanm kapsadifam séyleyebiliriz.
Ancak, eserde Sant Saltuk’un menkubelerinin yam sira ¢esitli menkabe=
lerin de yer aldigim belirtmigtik. Bu menkabelerin bir kis 13, yiizyildan
dnee, bir kismi ise 13. yiizyidan sonra cereyan eden olaylan konu almakta-
dir. Ayriea esere sonradan yapilan iliveler de meveuttur, Bir érnek vermek ges
rekirse, eserde Osmanh Padigahi I. Selim’den de (D. 1470-0.1520) siz
edildig liir. Bu sekildeki kay:tlarm daha sonraki yiizyillarda istinsah
edilen niishalara, miistensih tarafindan eklendi;
asikardsr.
Mekén
Saltuk-néme'de yer alan menkabeler mek’in baiumndan ineelendiginde,
olaylarm iki ayr grupta toplayabil iz mekanlarda gectigi géviiliir. Bi:
rinei grupta inceleyecegimiz mekanlar gergek mekanlardir. Anadolu, Rumeli
ve Balkanlar, Karim, Kefe, Dest-i Kapgak, Azerbaycan, Semerkant, Tataris:
tan, Uygur diyan, Nogay ili, Kaggar asacas: biitiin Tiirk diinyast; Arabistan,
Misr, Cozayir, Hindistan, Habesistan birinei grupta ele alacazimiz mekan-
lardir.
Swraladigumyz yer adlari giz éniine alndiganda, Saltuh-ndme’nin sadece
Anadola Tiirk destan olmadya, mekin olarak dénemin ‘Tiirk diinyasim kap-
sadiis girillir. Birinci ciltteki Kissa-i Sart Salk Sultan Kefe diyarna git-
tii ikinei ciltteki Kissa~i Serif Tiirkistén vildyellerine giuiigini beyan
ider; ligiineii ciltteki Kissa-i Tatar Han bashkh menkibelér, Anadolu ve
Rumeli digindaki Tiirk bélgelerindeki olaylar: kon almaktadir.
Saltuk-ndme'de sehir adlan pek sik gegmez. Daha cok bilge adlan kal.
lamlmaktadw. Ancek, Anadola ve Rumeli’deki sehirlerden bazilarmin gok
sik goctigi gériiliir. Bu sehirler Amasiyye (Amasya), Smab (Sinop), Kostan-
tiniyye (Istanbul), Endriyye (Edirne), Kastamoniyye (Kastamonu), Ka-EBU'L-HAYR-] ROMPNIN SALTUK-NAME'SI 45
vaniyye (Konya), Kayseriyye (Kayseri), Baba (Romanya’da Baba Dai
gevresinde), Eski Baba (Babacski) vb... Anadolu ve Rumeli digindaki bilge-
lerdeki sehirlerden ise, en sik Horasan, Kasgar, Kefe Sam, Haleb, Bagdad,
Basra, Mekke’nin adi gecmektedir.
ikinei gruptaki yer adlan ise masai ve efsane iilkeleridir. Kaf Dafa, Cin-
nistan, Kahistan, Cabiilsa, Sah-1 Maran iilkesi, Kuh-1 $u’a, Bi'rii’l-cin, Ce-
belii’-Kamer vb.
Bazi yer adlart ise, halk agzmdaki bozulmus sekilleri ile yazrya gecirilmis-
tir. Bu tiirdeki yer adlarimm, eserin gesitli yerlerinde farkh gekillerde yazaldiia
da gériilmektedir, Bunun sebebi ise menkubelerin farkh kisilerden
derlenmig olmasid. Apursapur, Apursupur (44 31a 2:1), Uyurguyur
(154 22l), Estervay (gl) +1), Ezentamariyye, Ezintumariyey, Zentamariyye
(upbisl 4 bi jl <4 653), Erdiivanya (gi,.,!) Kalakiit (38), Afrinkaya
35) bazilardr.
(i
Sahislar
Saltuk-néme’nin cok genis bir sahis kadrosu vardr. Eserin kahramam
olan Sari Saltuk basta olmak iizere pele cok salus,
cak, bunlar arasinda tarihi sahsiyetler bulundugu gibi efsanevi saluslar ve ola-
ganiistii varhklar da. bulunmaktadw.
serde yer almaktedir. An-
Menkubelerde San Saltuk’tan bagka én planda olan sabislar Kéle Yusuf,
Kemal Ata, Sehid Baba, tlyas, Husrev adh gavilerdir. Bunlarm bir kism én-
ceden gayrimiislimken Saltuk ile yaptiklan déviisii kaybederek veya Saltuk’un
gésterdigi kerametler sonucu Islam dininin gercek din olduguna inanarak Miis-
Timan olmuslardi. Bunlardan baska gegitli_ menkubelerde adlan birkag kez
gegen gaziler de vardir.
Eserde dénemin énemli sehsiyetlerinin de yer aldigint tebligimizin basin-
da belirtmistik. Bu sahsiyetlerden biri de Osman Gazi’dir. Saltuk-name’de
Osmanh Devletinin kurucusu Osman Gazi’ye cok deger verildigi griiliir. Sart
Saltuk ile Osman Gazi'nin karglagmalan, Saltuk’un Osman Gazi'ye yakinhk
gistermesi, verdigi dfiitler tafsilath bir gekilde esorde
ciltteki Kissa-i Firengistan’s Seyyid feth ve sedd hil jx bashkh menka-
bede Sar Saltuk, Osman Gazi’yi gelecekte cok giiglii bir devictin kurucusu
olarak halka tamtir ve halkin Osman Gazi’ye itaat: etmesini ister. Eserin ikin~
ci ve tigineii cildinin muhtelif yerlorinde Osman Gazi'nin Sart Saltuk ile birlik-
te yaptiklari gazalar da anlatulmaktadi. Saltuh-name ’de Osman Gazi'ye bu
kadar cok énem verilmesinin sehebi , eserin Osmanh gehzadesinin emri ile
yanlmis olmasindandy.46 SUKRU HALUK AKALIN
Sar Saltuk’un yasadiji dénem olan 13. yiizyiln dnde gelen deviet adam-
larmdan Gryasettin Keyhusrev, Izzettin Keykubat, Karamanoglu Ali Bey,
Candarojlu Ali Bey, Aydmoglu Umur Bey menkibelerde adi sik sik gegen ta-
rihi sahsiyetlerdendir. Bu sahsiyetlerden Aydmoglu Umur Bey'in admin Os-
man Gazi ile birlikte ammasi dikkat cekicidir.
Bu yiizyim tanmmis simalarmdan Hact Bektas-1 Veli, Ahmet Fakih,
Karaca Ahmet, Mevlana Celalettin-i Rumi, Nasrettin Hoca, Taptuk Emre,
Mahmut-1 Hayran San Saltuk’un menkibelerinde adi sik gegen tarihi sahsiyet~
lerdir. Bu sahsiyetlerle San Saltuk’un gériigmeleri, sohbetleri eserin ikinei
cildinde yer almaktadw.
Eserde yabanci devlet adamlarmm, tekfurlarm, din ululanmm da ad-
Jan gegmektedir. Ancak, bu adlarm biiyiik bir bélimii tpki yabanei yer ad-
lan gibi, halk agamda bozulmus sekilleri ile eserde yer almgtir.
Bu adlara birkag drek vermekle yetinecegiz: Sirpal, Bertos, Gamur-1
Firenk, Istefan, Ivaz-1 Lehi, Maritos, Mahan, Mammyos, Miranos, Bilig Yer-
gevan vb.
Yabaner adlann asil gekilleri ile eserde gegen sekillerinin karglagtuilarak
fonetik ve morfolojik yénlerden incelenmesi cok ilgi gekici olacaktur.
Saltuk-néme’de ayrica peygamberlerin, dirt halifenin, gesitli din bii-
yiiklerinin de adlan geger. Gzellikle Hz. Muhammed menlabelerde adi cok sik
gecen peygamberlerdendir. Eserin birinci cildindeki Sari Saltuk'un Kabe’ye
seferini konu alan menkabede, kahramanmuzin Hz. Muhammed’in mezarm:
viyareti srasmda Hz. Muhammed ile karphkh konusmalari anlatimaktadir.
Aynr dénemdé yasamarms olmalanma ragmen, Battal Gazi’nin de menki-
belerde sikca anildyjim gériiyoruz, Battal Gazi, Sant Saltuk’un riiyasma gir-
mekte ve ona yardimer olmaktadw. Hz, Hizir da San Saltuk’un yardimeilant
arasmdadir.
Eserdeki tarihi ve dint sahsiyetlerin yam stra efsanevi sahsiyetler ve ola-
Ganiistii varhklar da énemli yer tutar. Sari Saltuk’un cinlerle, cadilarla, dev-
lerle ve gesitli olaganiistii varhklarla miicadelelerinin yer aldija menkibeler-
de Menu-cihr adh bir cin kahramammuan en biiyiik yardimasdir. Menu-gibr
kadar olmasa da Sani Saltuk’a yardimer olan diger olaganiistii varhklar Key-
van adidaki dev, Meymun tayyar adh bir cin, Kamus ve Kanus adlarindaki
perilerdir.
Olaganiistii giiglere sabip bulunan ve Sam Saltuk’a diigman olan pok
sok cadh, dev ve canavar vardir. Bunlar arasmda en énemlileri Gengal dev, Hi-
lal cach, Erkan ead, Ra’d cadi, Selvan cadi, Ragduy cadi, Sarsar dev, Istifa-iEBU'L-HAYR-1 RUMPNIN SALTUK-NAME'St a
Zahide’dir. Ancak, bunlardan bir kism sonradan Sani Saltuk ile dost olmus-
Jardir.
Mitolojik kahramanlardan Sam, Nusirevan, Teh-mures, Kahraman,
Neriman, Keyyumers (Gyumers), Giistasb, Dahhak, Zal, Riistem ve benzer-
lerinin eserde bahsi gecmektedir. Dahhak’m adimm Dahhak-1 Tirk olarak
gegmesi dikkat gekiyor.
Saltuk-néme’de olaganiistit yaratiklara da rastlamak miimkiindiir. Yar
insan yart hayvan olan nim-tenler; ugan atlar; basi insana, burnu file, ager
aslana, ayaklar: geyige, elleri kaplana, kuyrugu egege benzeyen muzi canavar-
Jar; kilbaraklar; konusan yilanlar, domuzlar, kuslar ézellikle efsane ve masal
iislibunun hakim oldugu menkabelerde karsimuza agikan olaganiistii yaratik-
lardan bailaridr.
ESERIN DIS YAPISI
Dili
Saltuk-ndme, halkin konustugu dili esas alan sade nesir diliyle yazilmistir.
Sade nesir, halk igin yazilan Kuran tefsirleri, hadis kitaplant, menkabevi Is-
lam taribleri, fiitiivvetnameler, menakapndmeler, dini-destani halk kitaplan,
halk hikayeleri, halka mahsus tasavvufi eserler, Osmanh tarihine ait destant
nitelikteki gazavatndme, fetihname , Tevarih-i Al-i Osman gibi eserlerin, ah-
lak ve siyaset kitaplarinm dilidir29, Hitap edecogi kitle halk oldugu igin, bu
kitaplar halkm konugma diliyle yazlmslardu.
Yabanci kaynakh kelimelere ve geamer sekillerine yer veren, divan giiri-
nin séz sanatlarim benimseyerek, secili bir anlatim esas tutan siislii nesrin
ine, halk igin yazilan eserlerde yabanci kaynakh kelimelere ve gramer ge-
killerine fazla rastlanmaz. Siislii nesrin halk dilinden biisbiitiin aynhp hiner
gésterme amacim giiden insa kolu, dar bir gevrede belli bagh eser tiirlerinin iis-
Ibu olarak meveudiyetini devam ettirmigtir30,
Ancak, halkm konustugu dili esas tutan sade nesrin, derece derece inga
iishabundan etkilendigi ve bu tislaptan kelime, deyim ve kligelerin ara sira sade
nesre sizdhga gériiliir. Yine de bu nesrin temeli, sonuna kadar halk dili olarok
kalmagtr31,
Sade nesrin érneklerinden biri olmasmm yanmda Saltuk-néme'yi dil
ve iislap agisindan daha da énemli kulan, eserin halk agzindan derlenerek yanya
29 Fahir Le, Eski Tiirk Fdebiyatinda Nesir I, tstaubul, 1964, s, V-VI
30 age, 8. X
31 age, 3V48 SUKRU HALOK AKALIN
gecirilmis olmasid. 15. ytizyil Anadolu Tiirkgesi, engin sz varhg, anla-
tim giicii, son derece akic1 ciimle yapisi, deyimlerle ve yer yer de ata sézleriy-
le siislenmig bir iiskapla eserde kendisini ortaya koymaktadir. Halkla mah-
sus deyimler, benzetmeler; anlatum daha da zenginlestirmis ve akser hale ge-
tirmistir
Bu tespitlerimizi, eserin meveut niishalanm géz éniinde bulundurarak
yapryoruz, Bu niishalar arasida maalesef miiellif niishast buluamamak-
tadir. Sonradan istinsah edilen niishalarm, dil ve iislip agismdan miiellif
niishasi orijinalliginde olamayacaji tabiidir. Eserin telifinden yaklagik olarak
bir yiizyil sonra istinsah edilen bu niishalardaki anlatum zenginligi, Ebi’
Hayr’m kaleminden gikan miiellif hatimm degerini daha da artirmaktadw.
Eser, 15. yiizyilm ikinei yarsinda yazilmig olmas: dolayistyla dil baki-
mmdan Eski Anadolu (Tiirkiye) Tiirkcesinin dzelliklerini tasimaktadir. Sal-
tuk-néme’nin ses hilgisi ézelliklerinden bamlarma temas etmek istiyoruz.
Bu giin ilk hecesinde ¢ inliisiinii tagryan kelimeler metinde (.s) harfi ile ya~
almistir. Kalnhk incelik uyumunun bu giinkiinden daha miikemmel olma-
sma karghk, diizliik yuvarlakhk uynmu zay:ftr. +ki aitlik ekinin kalm
iinliilii kelimelere + k1/gu seklinde cklendigi pek cok kelime meveuttur:
busuda+gy, altinda+ gi, basinda+gi, yolda+-gi vb. + 1°k ekinin de ilk hece~
sinde kalm iinli son hecesinde ince tinki buhman yabane: kaynakh keli
melere kalm iinliilii (+h) olarak eklendigi dikkati gekmektedir, Bu durum-
da kelimelerin kabnhk incelik uyamuna uygun olarak, kal swradan telaffaz
edildigi anlagilmaktadir: 4ciz-thk, pk, falar-+hk, kafir-hk, kétib+-hk,
ziyada+-hik, harami--hk vb.
K/h degisikligi ise birkag kelimede goriilmektedir: ohsa-kohu, ahtar-,
ahgam, yoh. Giiniimiiz Tiirkgesinde dn seste d- olan kelimeler metnimizde ge-
nellikle t~"lidir: tag, tol-, tokuz, togn, ton, tohin-, tal.
Saltuk-name, gekil bilgisi bakammdan da Eski Anadolu (Titrkiye) Tiirk-
cesinin ézelliklerini gistermektedir. Gelecek zaman gckimi igin -IsAr ki,
genig zaman cekimi igin ~Av, Ur ve -r ekleri kullamimaktad:r. Simdiki zaman
ifadesi igin yorfiilinin geniy zaman ekli geklinden (yor) faydalanilmaktadw.
I. teklik kisi eki olarak -vAn yanmda daha cok —Am ckinin kullamldig gérii-
Tiyor. I. teklik kigi emir cekimi —AyIn ve ~Aylm ekleriyle, TL. cokluk kigi
gekimi ise ~i ve Uz ekleriyle yapilmaktadie.
Arkaik kelime fazla olmamakla beraber eser, zengin bir séz varhgma sa-
hiptir. egirtmek, iley. or, sepmek, déymemek, depe (dapa), depere, ggiisire,
beliiri baslamak, issilik, gavlanmak, yat, aldamak gibi ilgi gckici kelimelerin
yam sira Arapga Farsga kahplagms deyimlere ve tamlamalara da rastlanmak-EBU'L-HAYR-I ROMIMN SALTUK-NAME'SL 49
tadir. Farsga ezin~
gestigini goriiyoruz. Aynea, beyne’l-yaki
tii’-ayn, merhaben bik) ale’s-sabah, melikii’z-zamén gibi tamlama ve de-
yimler kaliplasmig olarak eserde gecmektedir.
nib, na-gah gibi sekillerin menkibelerd
> pek gok defa
|-nevm, tarfetii’l-ayn, kurre-
Menkabelerin bazilarmda anlatiemm ara sdzlerinin de yer almast,
Hayr-1 Rumi’nin baz menkibeleri dinlerken yaziya gecirdigini géstermekte-
dir.
Giin sabah oldi, lesker beglerin arayu-geldiler. Ne. gérdiler? GOZ-
LERUN YAVUZLIK GORMESUN, ol la'inler gérdiler kim...1|
283*
GELDUK BU YANADAN, Server Saluk gitn huzlar yirine gén-
derdi...T/297
GELDUK BU YANADAN gaziler andan siirdiler...1 /166
GELDUK giin Kara Dévitd ol hinde yigit idi.I /162°
NE KISSA DIRAZ IDELUM, bu tarikle yitmis k
lede depeledi. 1/280
firi birer ham-
Deyimier
Saltuk-name deyimler yoniinden son. devece. zengindir. Birkag .kaltplas-
mig sdzle kisa ve
rulmugtur, Eserde gegen deyimlerden en
tiyoruz.
slit bir anlatim elde etmek maksadiyla deyimlere basvu-
gekici olanlarm: ele almak is-
Adim yerde komamak: Adm kiigiik diigiirmeiek
...atina siivér olup al-i Mengi(gijray ADIN YIRDE KOMAyup
yalauz kiiffar lesherine karsu vardy IIT 335
Agr giini olmak: Onemli giinit olmak.
OL kéfirleriin bir AGIR-GUNT wards 11/159
Agus bir etmek: Ada birligi etmek
Mescide Serif geliirse ciimlemiiz AGIZ BIR LDUP aia, séyleyeliim.
1/43
Agen almak: Séz alinak
Akd ve ahd ve siz
1/43
ttiler.. Serif'en AGZIN yani-ikrarom ALdiar.
Gmekler, Kiiltir Bakanbgs tarafindan yayrmianan tenkidli metinde (bkz. not 2) almmisuir.
Sayilar cilt ve sayfayr gistermektedir.50 SUKRU HALOK AKALIN
Alem géziine karanu olmak: Gok iiziilmek
métemin eyledi. ALEM GOZINE KARANU OLup...
Han Seyyid
111/347
Ayak iizerine gelmek: Ayakta karglayip saygt gstermek.
Bu ciimle halk er ii avrat, kiigiik biiyitk AYAK UZERINE GELiip...
TIE /253
Ayajima diigmek: Ayagima kapanmak.
++ +bu héli goricek foryad eyledi, Serif’iin AYAGINA DUSti. 1] 150
Iki etek beline sokmak: Ise baslamak icin. haarlanmak.
Pes kéfir iistinden iniip, IKI ETEK BELINE SOKup girii Server’
iia ardina diisti. WIT / 230
Bir ig itmek: Bagina bir ig agmak.
Antara BIR 1$ 1Dem kim anv undup beni analar. 1/5
Isini bitiirmek: Oldiirmek, yok etmek.
Yiiri_ meydéna gir bunua ISIN BITUR ya dut beniim katuma
getiir. 1/18
Gokler yikilmak: Gok siddetli bagrmak.
Bir na’ra ra’d-var eyle haykurd: kim sandilar GOKLER YIKILd....
1/279
Géz kulak olmak: Dikkatli davranmak, etrafa bakarak olmak.
Her yana GOZ KULAK OLdiar. U1) 304
Benzetmeler
Saltiuk-ndme’de deyimler kadar benzetmeler de ilgi gekicidir. Anlatilan
olay:, duramu agiklamak, anlaum: etkili kilmak ve anlatilanlarin dinleyici-
nin zihninde canlanmasma yardimai olmak maksadyla benzetmolere bagvu-
rulmustur, Gogu zaman bilinen benzetmelerden faydalamilmistir. Ancak, eser~
de anlatiemm olaylar: degerlendirmedeki zekiisim, yorumunu gésteren ori-
jinal benzetmeler de vardir.
Benzetmeleri yapilanna gére ele aldigimizda, bunlarm edatlarla veya ek-
lerle yapildigim giriiriiz. Gibi edati benzetme kaliplam igerisinde en fazla kul-
lamlamdn. Zaten bu edatin en dnemli dzelligi de benzetme edati olugudur.32
32 Necmettin Hacteminoglu, ‘Tizk Dilinde Edatlar, Istanbul, 1974, s 41EBU'L-HAYR-I ROMPNIN SALTUK-NAME'SL 5L
Gobandan koyun kagar gibi diinden Server'tifi kacarlards. 111/203
Gokluk kifirleri kihgdan gegiirdiler, a¢ kurd koyuna giriir gibi gix-
diler. 11/206
Pes Miisiilmanlar takat getiirmeyiip tofiuz éfinden saéulur gibi sa-
vildilar. TLL /203
Katfirler drdek ve kaz gibidiir. 11/201
Ag kurd gibi giviip kiiffar birbirine urdi. 11/219
Bu Habeg dilinde dahi mahir idi, su gibi biliirdé. 1/226
Sinbat’us bagim top gibi suya birakts, 1/226
Kuzcuk bogazlar gibi ol adem kuzcuklarum bogazlayalar. 1/300
Yanar od gibi ol kavme girdi 1/266
Irak yire varup bakigup durdilar karga koza bakar gibi. 1/236
Kug belifleyii ugds, Serif’ yirden bir alma gibi gotiirdi. 1/362
Kanatlart fanmis kus gibi diigdiler. 1/366 :
Ol aig bit caddy: ele aldilar, kesiir tograr gibi kirdilar.
gibi edatryla aym anlama gelen Arapa kadar edati fazla olmasa da ben-
zetme kalplarmm kurulusunda yer almigtr:
Cesedi bir deve kadar var TIL/185
Kilidiin: biiyiikliigi bir besitk kadar vards, 11/177
Bu yir yiizi gogin katinda sahrida bir hardal danesi kadar. 1/373
Ayniea, nadir de olsa, Arapga misil ve Farsca manend /manendi keli-
meleri de gibi edat: kargihginda benzetme kabplarmda kullanilmstir:
Halk karinca misdl kaynasu kargu geldiler. 1/367
Serif gordi kim bir hayvén misél taifedir. 1/325
Okiiz misdl bir degirmen tagim bas: iizre getiiriip geldi. I [294
Ol kafirleri huyar manendi togradh. 1/171
Gérdiler kim bir kiip ménendi iizre bir biiyiik karban-saray... 1/109
Serif’e bir ulu giirz—i girdn tag manendi havale eyledi. II /69
Ekderle yapslan benzetmelerde ise Tiirkge +1AyIn, Farsga +-var ve -+4ne
eklerinin kullamldigim tespit ediyoruz:
Hayvan-Hlaym avazeler eylediler. 1/232
Bir gin gafil+-leyin Sam-a serif tizre geliip... 1/186
Pes gokluk lesker derya-}layim akup dahi yii
Birez ol deryé-+laym legkeri gevdiler. 1275
Dan gibi kara dag-laym peblevam... II/176SUKRi HALOK AKALIN
Su ciimlede isc ckin gibi edatma geldigine sahit oluyoruz:
:-.ak mermerden diizilen adam kahbima hamle kalur_gibi-leyin
turur. TIT /13
Pes nevbet Serif’e degieck heman Hamza—var div iizre
Server am daha merd-ane ve sir—ine men eyledi, TL /169
dta Sézleri
Saltuk-néme’de anlatima agklk kazandirmak ve anlatim: monotonluk-
tan kartarmak maksadsyla yer yer ata sézleri de kullamlmgtr. Bu ata sé:
lerinden hangilerinin, hi
lerinin Ebii’lHayr-1 Rumi tarafindan eklendigi belli degildir.
fyelerin anlaticlan tarafimdan sdylendigi, hangi-
incelen
Metinde gegen ata sizlei diginde bunlarm bir kismimm kafiyeli
ve Slciilit oldugu géviilitr. Mensur metinde bu tiir
nin sebebi anlatim monotonluktan kartarmaktr.
sézlerin kullanilmasi-
Kafiyeli ve élgiilii ata sizlerinden bazilart sunlardw:
Asil azmaz
Sag yivimen 1/195
sin ura arslana
/266
Getiik kim pent
Eger kurtlurs
Erlik kuyvet-ilediir
Hlile abul-a ladur 1/38
Koast hakkr
Tain: hakki UIT)
vara uslana
06
har erinme
Okman yire var, 7
Okmmayan yire varma, gérinme II /176
Zalimi sanma ki ber-hirdar olur
Ya kesiliir bagi ya ber-dar olur 1/379
Baz ata sézleri ise kafiyeli olmalarma ragmen dlgiilit degildir:
Kanda ittifak ola
Anda her ig asin ola IE /183
Ne deilit gok olursa koyunuii siirtisi
Yeter bifiine ka IE /102
Katiyeli veya élgiilii olmayan pek cok ata séziiniin de kullanildigam gé-
riiyoruz:
Bir y
lark yilda hasil olur. 11/217HAYR- ROMI’NIN SALTUK-NAME'SL 83
Bu diinyaya iki peblivan sigmaz (veya ) bir sehir iginde iki padisih
olmaz IIT|74-265
Bos torba ile at tutulmaz 11/182
Diigiin agi savildy, sizler sofia gelditiiiz 11/166
Dost oldur kim bua deminde bulma ITI /47
Diinyada muhannes adla diri olup yiirimekden, bir gin evvel l-
mek yigrekdiir. I/
Erenler maslahatm girii er bagarur IT /189
ol vardur. TL/142
¢ kerre gayb sdyler, rast geliir 1/298
Goiiiilden giniile
Her kisi
Hastanui begi pagast olmaz 1/142
Her zaman erkek koyun kurban igiindiir. 11/60
Illetle dirilen mihnetle can viriir. LI /140-141-144
Kurd kofigisin yimez IT /156-160
Ciimle Yapuse ve Uslip’
Saltuk—néme'deki ciimleleri yapilarna gre inceledigimizde Tiirkcenin siz
dizimi kurallarma uygnn ciimlelerin gogunlukta oldugunu goriiriiz, Klasik
Osmanh nesrinde gok sik kullanilan ki'li birlesik ciimle, metnimizde aym él-
cide kullammanmnstir. Tahkiye tislabunun bir dzelligi olarak eserde en fazle
basit ciimleler, sirah ciimleler ve ig ige birlesik ciimleler gecmektedir.
Kuralh ciimlelerin yam sira, devrik ciimlelere de rastlanmaktadir. Men-
kabeler halk agamdan ve anlaticilardan derlenerek yaztya gegirildigind
nugma dilinin bir hususiyeti olarak baz ciimlelerde yiiklemin yeri degismis-
tir.
ko-
cemi si
Askar gitm zw seleb birle.T/
Biz gelditk yine siz evveline.t |
Pes ol tasradaki kafirler iisdiler Kasim’a.I /
Geldiik biz bu yatiadan Rus padigahn kiz giviftér oldugma.T /
al
Serif kata meliil
Server ii indi Habeg ilinde.
idi yol azup gitti
Eserin iishibuna temas edebilmek igin, eserde gegen iki ciimle titriinii
tebligimizin bu baliimiinde incelemeye cahsacagay,
Destani bir halk hikayesi olan Saltuk-ndme’de konunun olaya dayah
olmas: sebebiyle ciimle yapis1, son derece akiet ve kavrakur. Anlatimda akuer-