FILE 20210829 152913 Ngu-Van-9-T1

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o
NguyÔn Kh¾c Phi (Tæng Chñ biªn)  NguyÔn V¨n Long (Chñ biªn phÇn V¨n)
NguyÔn Minh ThuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt)  TrÇn §×nh Sö (Chñ biªn phÇn TËp lµm v¨n)
diÖp quang ban  Hång D©n  Bïi M¹nh Hïng  Lª Quang H−ng
L· Nh©m Th×n  §ç Ngäc Thèng  trÞnh thÞ Thu TiÕt  phïng v¨n töu
Ng÷ v¨n 9
TËp mét
(T¸i b¶n lÇn thø m−êi l¨m)
Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam
1
Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !
B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam  Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.
012020/CXBIPH/333869/GD M· sè : 2H912T0
2
lêi nãi ®Çu
So víi ch−¬ng tr×nh çc líp 6, 7 vμ 8, ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 9 phong phó
h¬n nhiÒu. Tr−íc hÕt lμ do thêi l−îng lín. NÕu ë ba líp d−íi, c¶ n¨m häc, m«n
Ng÷ v¨n chØ cã 140 tiÕt th× ë líp 9 cã ®Õn 175 tiÕt, nhiÒu h¬n bÊt cø m«n nμo kh¸c.
§iÒu ®ã nh¾c çc em ph¶i dμnh cho m«n häc nμy mét sù quan t©m thÝch ®¸ng.
Trong ba ph©n m«n, V¨n häc chiÕm ®Õn 81 tiÕt, tøc gÇn mét nöa sè thêi gian.
Çc em sÏ tiÕp tôc häc v¨n häc trung ®¹i víi mét sè ®o¹n trÝch v¨n xu«i vμ tiÓu
thuyÕt cã néi dung phong phó h¬n trong TruyÒn k× m¹n lôc, Vò trung tuú bót,
håi thø m−êi bèn cña Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ vμ lÇn ®Çu tiªn ®−îc häc thÓ lo¹i
truyÖn th¬ qua hai t¸c phÈm tiªu biÓu lμ TruyÖn KiÒu vμ TruyÖn Lôc V©n Tiªn.
§¹i bé phËn sè giê v¨n häc trong ch−¬ng tr×nh líp 9 hiÖn nay ®Òu dμnh cho çc
t¸c phÈm hiÖn ®¹i : v¨n häc ViÖt Nam còng nh− v¨n häc n−íc ngoμi ; th¬, v¨n
xu«i còng nh− kÞch ; v¨n ch−¬ng nghÞ luËn còng nh− v¨n b¶n nhËt dông. §iÒu
®ã sÏ ®em l¹i cho çc em nh÷ng bμi häc phong phó vÒ nhiÒu mÆt, t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho viÖc hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, «n tËp cuèi cÊp còng nh− cung cÊp
ng÷ liÖu thÝch hîp cho çc ph©n m«n TiÕng ViÖt vμ TËp lμm v¨n.
PhÇn TiÕng ViÖt cã kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò míi, trong ®ã hÇu hÕt ®Òu cã kh¶ n¨ng
¸p dông réng r·i vμo viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm, viÕt v¨n hoÆc trong giao tiÕp h»ng
ngμy nh− Çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i, X−ng h« trong héi tho¹i, NghÜa t−êng
minh vμ hμm ý,... Bμi Liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n cã thÓ gióp çc em cñng
cè, n©ng cao nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë phÇn TËp lμm v¨n.
PhÇn TËp lμm v¨n, bªn c¹nh viÖc h−íng dÉn cho çc em viÕt nh÷ng v¨n b¶n
hμnh chÝnh th«ng dông nh− Biªn b¶n, Hîp ®ång, Th− (®iÖn) chóc mõng vμ th¨m
hái, sÏ ®i s©u h¬n vμo ba kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh, tù sù vμ nghÞ luËn, gióp çc
em biÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt vμ yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n
thuyÕt minh, yÕu tè miªu t¶ vμ nghÞ luËn, ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi
t©m trong v¨n b¶n tù sù, phÐp ph©n tÝch vμ tæng hîp trong v¨n b¶n nghÞ luËn. VÒ
v¨n b¶n nghÞ luËn, çc em sÏ ®−îc t×m hiÓu s©u h¬n vÒ hai h×nh thøc th−êng gÆp
nhÊt lμ nghÞ luËn x· héi, mét h×nh thøc tr−íc ®©y ch−a ®−îc chó ý ®óng møc
3
trong nhμ tr−êng vμ nghÞ luËn v¨n häc víi hai d¹ng cô thÓ lμ nghÞ luËn vÒ t¸c
phÈm truyÖn (hoÆc ®o¹n trÝch) vμ nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bμi th¬.
Hi väng r»ng çc em häc sinh líp 9 ®· hiÓu thÕ nμo lμ tÝch hîp, ®· quan t©m
®óng møc ®Õn viÖc vËn dông kiÕn thøc cña ph©n m«n nμy vμo ph©n m«n kh¸c.
§©y lμ líp cuèi cÊp, bªn c¹nh viÖc thùc hiÖn h−íng tÝch hîp ngang gi÷a çc ph©n
m«n, çc em cßn ph¶i chó ý ®Æc biÖt ®Õn h−íng tÝch hîp däc, tøc lμ biÕt vËn
dông tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®−îc ë nh÷ng líp d−íi vμo çc tiÕt
häc Tæng kÕt, ¤n tËp (chiÕm mét tØ träng kh¸ lín trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n
líp 9).
Chóc çc em häc tèt m«n Ng÷ v¨n ë líp cuèi cÊp vμ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ cao ë
m«n nμy.
TM. Nhãm biªn so¹n
Tæng Chñ biªn
NguyÔn Kh¾c Phi
4
Bμi 1
KÕt qu¶ cÇn ®¹t

 ThÊy ®−îc nh÷ng vÎ ®Ñp trong phong çch Hå ChÝ Minh  sù kÕt
hîp hμi hoμ gi÷a truyÒn thèng vμ hiÖn ®¹i, d©n téc vμ nh©n lo¹i, vÜ ®¹i
vμ b×nh dÞ  ®Ó cμng thªm kÝnh yªu B¸c, tù nguyÖn häc tËp theo
g−¬ng B¸c.
 N¾m ®−îc çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i vÒ l−îng vμ vÒ chÊt ®Ó vËn dông
trong giao tiÕp.
 BiÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n b¶n thuyÕt minh.
V¨n b¶n
Phong çch(1) Hå ChÝ Minh
(2)
Trong cuéc ®êi ®Çy tru©n chuyªn cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp
xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu n−íc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi, c¶ ë ph−¬ng §«ng vμ
ph−¬ng T©y. Trªn nh÷ng con tμu v−ît trïng d−¬ng, Ng−êi ®· ghÐ l¹i nhiÒu h¶i
c¶ng, ®· th¨m çc n−íc ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u MÜ. Ng−êi ®· tõng sèng dμi ngμy
ë Ph¸p, ë Anh. Ng−êi nãi vμ viÕt th¹o nhiÒu thø tiÕng ngo¹i quèc : Ph¸p, Anh,
Hoa, Nga... vμ Ng−êi ®· lμm nhiÒu nghÒ. Cã thÓ nãi Ýt cã vÞ l·nh tô nμo l¹i
am hiÓu nhiÒu vÒ çc d©n téc vμ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh−
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. §Õn ®©u Ng−êi còng häc hái, t×m hiÓu v¨n ho¸, nghÖ
(3)
thuËt ®Õn mét møc kh¸ uyªn th©m . Ng−êi còng chÞu ¶nh h−ëng cña tÊt c¶ çc
nÒn v¨n ho¸, ®· tiÕp thu mäi çi ®Ñp vμ çi hay ®ång thêi víi viÖc phª ph¸n
nh÷ng tiªu cùc cña chñ nghÜa t− b¶n. Nh−ng ®iÒu k× l¹ lμ tÊt c¶ nh÷ng ¶nh h−ëng
quèc tÕ ®ã ®· nhμo nÆn víi çi gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®−îc ë
Ng−êi, ®Ó trë thμnh mét nh©n çch rÊt ViÖt Nam, mét lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt
ViÖt Nam, rÊt ph−¬ng §«ng, nh−ng còng ®ång thêi rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i [...].
5
Nhμ sμn cña B¸c Hå t¹i Phñ Chñ tÞch, Hμ Néi
LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam vμ cã lÏ c¶ thÕ giíi, cã mét vÞ Chñ tÞch
n−íc lÊy chiÕc nhμ sμn nhá b»ng gç bªn c¹nh chiÕc ao lμm "cung ®iÖn" cña m×nh.
Qu¶ nh− mét c©u chuyÖn thÇn tho¹i, nh− c©u chuyÖn vÒ mét vÞ tiªn, mét con
(4)
ng−êi siªu phμm nμo ®ã trong cæ tÝch. ChiÕc nhμ sμn ®ã còng chØ vÎn vÑn cã
(5)
vμi phßng tiÕp kh¸ch, häp Bé ChÝnh trÞ , lμm viÖc vμ ngñ, víi nh÷ng ®å ®¹c rÊt
méc m¹c ®¬n s¬. Vμ chñ nh©n chiÕc nhμ sμn nμy còng trang phôc hÕt søc gi¶n dÞ,
(6) (7)
víi bé quÇn ¸o bμ ba n©u, chiÕc ¸o trÊn thñ , ®«i dÐp lèp th« s¬ nh− cña çc
chiÕn sÜ Tr−êng S¬n ®· ®−îc mét t¸c gi¶ ph−¬ng T©y ca ngîi nh− mét vËt thÇn
k×. H»ng ngμy, viÖc ¨n uèng cña Ng−êi còng rÊt ®¹m b¹c, víi nh÷ng mãn ¨n d©n
téc kh«ng chót cÇu k×, nh− ç kho, rau luéc, d−a ghÐm, cμ muèi, ch¸o hoa.
Vμ Ng−êi sèng ë ®ã, mét m×nh, víi mét t− trang Ýt ái, mét chiÕc va li con víi
vμi bé ¸o quÇn, vμi vËt kØ niÖm cña cuéc ®êi dμi. T«i d¸m ch¾c kh«ng cã mét vÞ
l·nh tô, mét vÞ tæng thèng hay mét vÞ vua hiÒn nμo ngμy tr−íc l¹i sèng ®Õn møc
(8) (9)
gi¶n dÞ vμ tiÕt chÕ nh− vËy. BÊt gi¸c ta nghÜ ®Õn çc vÞ hiÒn triÕt ngμy x−a
6
nh− NguyÔn Tr·i ë C«n S¬n hay NguyÔn BØnh Khiªm sèng ë quª nhμ víi nh÷ng
(10)
thó quª thuÇn ®øc :
Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸
Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao...
(11)
NÕp sèng gi¶n dÞ vμ thanh ®¹m cña B¸c Hå, còng nh− çc vÞ danh nho
x−a, hoμn toμn kh«ng ph¶i lμ mét çch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lμm cho kh¸c ®êi,
(12)
h¬n ®êi, mμ ®©y lμ lèi sèng thanh cao, mét çch di d−ìng tinh thÇn , mét quan
niÖm thÈm mÜ vÒ cuéc sèng, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i h¹nh phóc thanh cao cho t©m
hån vμ thÓ x¸c.
(Lª Anh Trμ, Phong çch Hå ChÝ Minh, çi vÜ ®¹i
g¾n víi çi gi¶n dÞ, trong Hå ChÝ Minh vμ v¨n ho¸ ViÖt Nam,
ViÖn V¨n ho¸ xuÊt b¶n, Hμ Néi, 1990)
Chó thÝch
(1) Phong çch : ë ®©y dïng víi nghÜa lμ lèi sèng, çch sinh ho¹t, lμm viÖc,
øng xö,... t¹o nªn çi riªng cña mét ng−êi hay mét tÇng líp ng−êi nμo ®ã.
(2) Tru©n chuyªn : gian nan, vÊt v¶.
(3) Uyªn th©m : cã tr×nh ®é kiÕn thøc rÊt s©u (uyªn : vùc s©u, s©u ; th©m : s©u).
(4) Siªu phμm : v−ît lªn trªn ng−êi th−êng hoÆc nh÷ng ®iÒu th−êng thÊy
(siªu : cao v−ît lªn ; phμm : b×nh th−êng, tÇm th−êng).
(5) Bé ChÝnh trÞ : ë ®©y chØ c¬ quan l·nh ®¹o cÊp cao nhÊt cña §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam.
(6) ¸o trÊn thñ : ¸o b«ng ng¾n ®Õn th¾t l−ng, kh«ng cã tay, may chÇn, mÆc
bã s¸t vμo ng−êi, dïng trang bÞ cho bé ®éi trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
(7) DÐp lèp : dÐp cao su, tËn dông lèp « t« cò lμm ®Õ dÐp.
(8) TiÕt chÕ : h¹n chÕ, gi÷ cho kh«ng v−ît qu¸ møc.
(9) HiÒn triÕt : ng−êi cã tμi n¨ng, ®øc ®é, hiÓu biÕt s©u réng, ®−îc ng−êi ®êi
t«n vinh.
(10) ThuÇn ®øc : ®¹o ®øc hoμn toμn trong s¸ng.
(11) Danh nho : nhμ nho næi tiÕng.
(12) Di d−ìng tinh thÇn : båi bæ cho s¶ng kho¸i vÒ tinh thÇn, gi÷ cho tinh
thÇn vui khoÎ.
7
§äc  hiÓu v¨n b¶n
1. Vèn tri thøc v¨n ho¸ nh©n lo¹i cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh s©u réng nh− thÕ
nμo ? V× sao Ng−êi l¹i cã ®−îc vèn tri thøc s©u réng nh− vËy ?
2. Lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph−¬ng §«ng cña B¸c Hå ®−îc biÓu
hiÖn nh− thÕ nμo ?
3. V× sao cã thÓ nãi lèi sèng cña B¸c lμ sù kÕt hîp gi÷a gi¶n dÞ vμ thanh cao ?
4. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh÷ng nÐt ®Ñp trong phong çch Hå ChÝ Minh.
Ghi nhí
VÎ ®Ñp cña phong çch Hå ChÝ Minh lμ sù kÕt hîp hμi hoμ gi÷a
truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc vμ tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, gi÷a thanh
cao vμ gi¶n dÞ.
LuyÖn tËp
T×m ®äc vμ kÓ l¹i nh÷ng c©u chuyÖn vÒ lèi sèng gi¶n dÞ mμ cao ®Ñp cña
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
ÇC PH−¬NG CH©M HéI THO¹I
I  Ph−¬ng ch©m vÒ l−îng

1. §äc ®o¹n ®èi tho¹i sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
An :  CËu cã biÕt b¬i kh«ng ?
Ba :  BiÕt chø, thËm chÝ cßn b¬i giái n÷a.
An :  CËu häc b¬i ë ®©u vËy ?
Ba :  DÜ nhiªn lμ ë d−íi n−íc chø cßn ë ®©u.
Khi An hái "häc b¬i ë ®©u" mμ Ba tr¶ lêi "ë d−íi n−íc" th× c©u tr¶ lêi cã ®¸p
øng ®iÒu mμ An muèn biÕt kh«ng ? CÇn tr¶ lêi nh− thÕ nμo ? Tõ ®ã cã thÓ rót ra
bμi häc g× vÒ giao tiÕp ?
8
2. §äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Lîn c−íi, ¸o míi
Cã anh tÝnh hay khoe cña. Mét h«m, may ®−îc çi ¸o míi, liÒn ®em ra mÆc,
råi ®øng hãng ë cöa, ®îi cã ai ®i qua ng−êi ta khen. §øng m·i tõ s¸ng ®Õn chiÒu
ch¶ thÊy ai hái c¶, anh ta tøc l¾m.
§ang tøc tèi, chît thÊy mét anh, tÝnh còng hay khoe, tÊt t−ëi ch¹y ®Õn hái to :
 B¸c cã thÊy con lîn c−íi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng ?
Anh kia liÒn gi¬ ngay v¹t ¸o ra, b¶o :
 Tõ lóc t«i mÆc çi ¸o míi nμy, t«i ch¼ng thÊy con lîn nμo ch¹y qua ®©y c¶ !
(Theo TruyÖn c−êi d©n gian ViÖt Nam)
V× sao truyÖn nμy l¹i g©y c−êi ? LÏ ra anh cã "lîn c−íi" vμ anh cã "¸o míi"
ph¶i hái vμ tr¶ lêi thÕ nμo ®Ó ng−êi nghe ®ñ biÕt ®−îc ®iÒu cÇn hái vμ cÇn tr¶
lêi ? Nh− vËy, cÇn ph¶i tu©n thñ yªu cÇu g× khi giao tiÕp ?
Ghi nhí
Khi giao tiÕp, cÇn nãi cho cã néi dung ; néi dung cña lêi nãi ph¶i ®¸p
øng ®óng yªu cÇu cña cuéc giao tiÕp, kh«ng thiÕu, kh«ng thõa (ph−¬ng
ch©m vÒ l−îng).
II  Ph−¬ng ch©m vÒ chÊt
§äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
qu¶ bÝ khæng lå
Hai anh chμng ®i qua mét khu v−ên trång bÝ. Mét anh thÊy qu¶ bÝ to, kªu lªn :
 Chμ, qu¶ bÝ kia to thËt !
Anh b¹n cã tÝnh hay nãi kho¸c, c−êi mμ b¶o r»ng :
 ThÕ th× ®· lÊy g× lμm to. T«i ®· tõng thÊy nh÷ng qu¶ bÝ to h¬n nhiÒu. Cã
mét lÇn, t«i tËn m¾t tr«ng thÊy mét qu¶ bÝ to b»ng c¶ çi nhμ ®»ng kia k×a.
9
Anh kia nãi ngay :
 ThÕ th× ®· lÊy g× lμm l¹. T«i cßn nhí, mét bËn t«i tr«ng thÊy mét çi nåi
®ång to b»ng c¶ çi ®×nh lμng ta.
Anh nãi kho¸c ng¹c nhiªn hái :
 Çi nåi Êy dïng ®Ó lμm g× mμ to vËy ?
Anh kia gi¶i thÝch :

 Çi nåi Êy dïng ®Ó luéc qu¶ bÝ anh võa nãi Êy mμ.
Anh nãi kho¸c biÕt b¹n chÕ nh¹o m×nh bÌn nãi l¶ng sang chuyÖn kh¸c.
TruyÖn c−êi nμy phª ph¸n ®iÒu g× ? Nh− vËy trong giao tiÕp cã ®iÒu g×
cÇn tr¸nh ?
Ghi nhí
Khi giao tiÕp, ®õng nãi nh÷ng ®iÒu mμ m×nh kh«ng tin lμ ®óng hay
kh«ng cã b»ng chøng x¸c thùc (ph−¬ng ch©m vÒ chÊt).
III  LuyÖn tËp
1. VËn dông ph−¬ng ch©m vÒ l−îng ®Ó ph©n tÝch lçi trong nh÷ng c©u sau :
a) Tr©u lμ mét loμi gia sóc nu«i ë nhμ.
b) Ðn lμ mét loμi chim cã hai çnh.

(a)
2. Chän tõ ng÷ thÝch hîp ®iÒn vμo chç trèng :
a) Nãi cã c¨n cø ch¾c ch¾n lμ /.../
b) Nãi sai sù thËt mét çch cè ý, nh»m che giÊu ®iÒu g× ®ã lμ /.../
(a) §èi víi çc bμi tËp ®iÒn ch÷ çi, dÊu thanh, tiÕng, tõ ng÷,... vμo chç trèng trong Ng÷ v¨n 9,
häc sinh chÐp l¹i vμ lμm vμo vë bμi tËp.
10
c) Nãi mét çch hó ho¹, kh«ng cã c¨n cø lμ /.../
d) Nãi nh¶m nhÝ, vu v¬ lμ /.../
e) Nãi kho¸c l¸c, lμm ra vÎ tμi giái hoÆc nãi nh÷ng chuyÖn b«ng ®ïa, kho¸c
l¸c cho vui lμ /.../
(nãi tr¹ng ; nãi nh¨ng nãi cuéi ; nãi cã s¸ch, m¸ch cã chøng ; nãi dèi ;
nãi mß)
Çc tõ ng÷ trªn ®Òu chØ nh÷ng çch nãi liªn quan ®Õn mét ph−¬ng ch©m héi
tho¹i ®· häc. Cho biÕt ®ã lμ ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo.
3. §äc truyÖn c−êi sau vμ cho biÕt ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo ®· kh«ng
®−îc tu©n thñ.
Cã nu«i ®−îc kh«ng ?
Mét anh, vî cã thai míi h¬n b¶y th¸ng mμ ®· sinh con. Anh ta sî nu«i
kh«ng ®−îc, gÆp ai còng hái.
Mét ng−êi b¹n an ñi :
 Kh«ng can g× mμ sî. Bμ t«i sinh ra bè t«i còng ®Î non tr−íc hai th¸ng ®Êy !
Anh kia giËt m×nh hái l¹i :

 ThÕ μ ? Råi cã nu«i ®−îc kh«ng ?
4. VËn dông nh÷ng ph−¬ng ch©m héi tho¹i ®· häc ®Ó gi¶i thÝch v× sao ng−êi
nãi ®«i khi ph¶i dïng nh÷ng çch diÔn ®¹t nh− :
a) nh− t«i ®−îc biÕt, t«i tin r»ng, nÕu t«i kh«ng lÇm th×, t«i nghe nãi, theo t«i
nghÜ, h×nh nh− lμ,...
b) nh− t«i ®· tr×nh bμy, nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt.
5. Gi¶i thÝch nghÜa cña çc thμnh ng÷ sau vμ cho biÕt nh÷ng thμnh ng÷ nμy cã
liªn quan ®Õn ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo : ¨n ®¬m nãi ®Æt, ¨n èc nãi mß, ¨n
kh«ng nãi cã, c·i chμy c·i cèi, khua m«i móa mÐp, nãi d¬i nãi chuét, høa h−¬u
høa v−în.
11
sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt
trong v¨n b¶n thuyÕt minh
I  t×m hiÓu viÖc sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

1. ¤n tËp v¨n b¶n thuyÕt minh
V¨n b¶n thuyÕt minh cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ? Nã ®−îc viÕt ra nh»m môc ®Ých
g× ? Cho biÕt çc ph−¬ng ph¸p thuyÕt minh th−êng dïng.
2. ViÕt v¨n b¶n thuyÕt minh cã sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt
§äc v¨n b¶n sau vμ cho biÕt : V¨n b¶n nμy thuyÕt minh ®Æc ®iÓm cña ®èi
t−îng nμo ? V¨n b¶n cã cung cÊp ®−îc tri thøc kh¸ch quan vÒ ®èi t−îng kh«ng ?
V¨n b¶n ®· vËn dông ph−¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo lμ chñ yÕu ? §ång thêi, ®Ó
cho sinh ®éng, t¸c gi¶ cßn vËn dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt nμo ?
h¹ long  ®¸ vμ n−íc
Sù k× l¹ cña H¹ Long lμ v« tËn. T¹o ho¸ ®· biÕt dïng ®óng chÊt liÖu hay nhÊt
cho cuéc s¸ng t¹o cña m×nh : N−íc. ChÝnh N−íc lμm cho §¸ sèng dËy, lμm cho
§¸ vèn bÊt ®éng vμ v« tri bçng trë nªn linh ho¹t, cã thÓ ®éng ®Õn v« tËn, vμ cã
tri gi¸c, cã t©m hån.
N−íc t¹o nªn sù di chuyÓn. Vμ di chuyÓn theo mäi çch. Cã thÓ ®Ó mÆc cho
con thuyÒn cña ta máng nh− l¸ tre tù nã bËp bÒnh lªn xuèng theo con triÒu ; cã
thÓ th¶ tr«i theo chiÒu giã, theo çc dßng ch¶y quanh co phøc t¹p gi÷a çc ®¶o ;
còng cã thÓ thong th¶ khua khÏ m¸i chÌo mμ l−ít ®i, tr−ît nhÑ vμ ªm trªn sãng ;
cã thÓ nhanh tay h¬n mét chót ®Ó t¹o mét c¶m gi¸c xª dÞch thanh tho¸t ; cã thÓ
b¬i nhanh h¬n b»ng thuyÒn buåm, nhanh h¬n n÷a b»ng thuyÒn m¸y, còng nh−
bay trªn çc ngän sãng l−în vun vót gi÷a çc ®¶o trªn ca n« cao tèc ; cã thÓ th¶
søc phãng nhanh hμng giê, hμng buæi, hμng ngμy kh¾p çc trËn ®å b¸t qu¸i §¸
trén víi N−íc nμy ; mμ còng cã thÓ, nh− mét ng−êi bé hμnh tuú høng, lóc ®i lóc
dõng, lóc nhanh lóc chËm, lóc tiÕn lóc lïi, th¼ng t¾p hay quanh co, lao ra nh÷ng
qu·ng trèng hay len lái qua çc khe hÑp gi÷a çc ®¶o ®¸... Vμ çi thËp lo¹i chóng
sinh §¸ chen chóc kh¾p vÞnh H¹ Long kia, giμ ®i, trÎ l¹i, trang nghiªm h¬n hay
bçng nhiªn nhÝ nh¶nh, tinh nghÞch h¬n, buån h¬n hay vui h¬n,... ho¸ th©n kh«ng
12
ngõng lμ tuú theo gãc ®é vμ tèc ®é di chuyÓn cña ta trªn mÆt n−íc quanh chóng,
hoÆc ®é xa gÇn vμ h−íng ta tiÕn ®Õn chóng hay rêi xa chóng ; cßn tuú theo c¶
h−íng ¸nh s¸ng räi vμo chóng, hoÆc ®ét nhiªn khiÕn cho m¸i ®Çu mét nh©n vËt
§¸ trÎ trung ta chõng ®· quen l¾m bçng b¹c xo¸ lªn, vμ râ rμng tr−íc m¾t ta lμ
mét bËc tiªn «ng kh«ng cßn cã tuæi. ¸nh s¸ng h¾t lªn tõ mÆt n−íc lung linh ch¶y
khiÕn nh÷ng con ng−êi b»ng ®¸ v©y quanh ta trªn mÆt vÞnh cμng lung linh, xao
®éng, nh− ®ang ®i l¹i, ®ang tô l¹i cïng nhau, hay ®ang to¶ ra. HoÆc còng rÊt cã
thÓ, khi ®ªm ®· xuèng, d−íi ¸nh sao chi chÝt trªn bÇu trêi vμ chi chÝt xao ®éng
d−íi c¶ mÆt n−íc bÝ Èn n÷a, sÏ cã cuéc tô häp cña çi thÕ giíi ng−êi b»ng ®¸
sèng ®éng ®ã, biÕt ®©u !...
[...] §Ó råi, khi ch©n trêi ®»ng ®«ng võa öng tÝm nh¹t, råi tõ tõ chuyÓn sang
hång... th× tÊt c¶ bän ng−êi ®¸ Êy l¹i hèi h¶ trë vÒ vÞ trÝ cña hä. Mμ vÉn cßn nãng
hæi h¬i thë cuéc sèng ®ªm ch−a muèn døt.
H¹ Long vËy ®ã, cho ta mét bμi häc, s¬ ®¼ng mμ cao s©u : Trªn thÕ gian nμy,
ch¼ng cã g× lμ v« tri c¶. Cho ®Õn c¶ §¸. ë ®©y T¹o ho¸ ®· chän §¸ lμm mét trong
hai nguyªn liÖu chñ yÕu vμ duy nhÊt cña Ng−êi ®Ó bμy nªn b¶n ph¸c th¶o cña Sù
sèng. ChÝnh lμ Ng−êi cã ý tø s©u xa ®Êy : Ng−êi chän lÊy çi vÉn ®−îc coi lμ tr¬
l×, v« tri nhÊt ®Ó thÓ hiÖn çi hån rÝu rÝt cña sù sèng. Thiªn nhiªn bao giê còng
th«ng minh ®Õn bÊt ngê ; nã t¹o nªn thÕ giíi b»ng nh÷ng nghÞch lÝ ®Õn l¹ lïng...
(Theo Nguyªn Ngäc, H¹ Long  §¸ vμ N−íc,
Ban qu¶n lÝ vÞnh H¹ Long, 2002)
Ghi nhí
 Muèn cho v¨n b¶n thuyÕt minh ®−îc sinh ®éng, hÊp dÉn, ng−êi ta vËn
dông thªm mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt nh− kÓ chuyÖn, tù thuËt, ®èi
tho¹i theo lèi Èn dô, nh©n ho¸ hoÆc çc h×nh thøc vÌ, diÔn ca,...
 Çc biÖn ph¸p nghÖ thuËt cÇn ®−îc sö dông thÝch hîp, gãp phÇn lμm
næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng thuyÕt minh vμ g©y høng thó cho
ng−êi ®äc.
II  LuyÖn tËp
1. §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
13
Ngäc hoμng xö téi ruåi xanh
Do loμi ng−êi ph¸t ®¬n kiÖn, Ngäc Hoμng Th−îng ®Õ më phiªn toμ c«ng
khai xö téi loμi ruåi. Ngäc Hoμng truyÒn cho vÖ sÜ NhÖn ®iÖu Ruåi xanh lªn ®iÖn,
®Ëp bμn thÞ uy :
 Ruåi kia, loμi ng−êi kiÖn mi lμm h¹i chóng sinh, mau mau khai ra tªn hä,
chñng lo¹i vμ n¬i ë !
Ruåi sî h·i quú th−a tr−íc vμnh mãng ngùa :
 Con lμ Ruåi xanh, thuéc hä c«n trïng hai çnh, m¾t l−íi. Hä hμng con rÊt
®«ng, gåm Ruåi tr©u, Ruåi vμng, Ruåi giÊm... N¬i ë lμ nhμ vÖ sinh, chuång lîn,
chuång tr©u, nhμ ¨n, qu¸n vØa hÌ..., bÊt k× chç nμo cã thøc ¨n mμ kh«ng ®Ëy ®iÖm
con ®Òu lÊy lμm n¬i sinh sèng.
Ngäc Hoμng yªu cÇu Thiªn Tμo tra sæ x¸c nhËn råi cho ®äc ço tr¹ng : "BÞ ço
Ruåi bÞ ço buéc hai téi. Mét lμ ruåi sèng n¬i d¬ bÈn, mang nhiÒu vi trïng gieo
r¾c bÖnh tËt. Bªn ngoμi ruåi mang 6 triÖu vi khuÈn, trong ruét chøa ®Õn 28 triÖu
vi khuÈn. Chóng gieo r¾c bÖnh t¶, kiÕt lÞ, th−¬ng hμn, viªm gan B. Hai lμ ruåi
sinh ®Î nhanh qu¸ møc, v« kÕ ho¹ch. Mét ®«i ruåi, trong mét mïa tõ th¸ng 4
®Õn th¸ng 8, nÕu ®Òu mÑ trßn con vu«ng sÏ ®Î ra 19 triÖu tØ con ruåi, ¶nh h−ëng
xÊu tíi m«i tr−êng sinh th¸i".
Mét luËt s− bμo ch÷a nãi : "Ruåi tuy téi nhiÒu nh−ng nã còng cã nÐt ®Æc biÖt :
m¾t ruåi nh− m¾t l−íi, mét m¾t chøa hμng triÖu m¾t nhá ; ch©n ruåi cã thÓ tiÕt ra
chÊt dÝnh lμm cho nã ®Ëu ®−îc trªn mÆt kÝnh mμ kh«ng tr−ît ch©n. NÕu con
ng−êi biÕt b¾t ch−íc m¾t ruåi mμ lμm m¸y chôp ¶nh, m« pháng ch©n ruåi mμ
lμm giμy leo nói th× còng hay. §ã lμ nh÷ng t×nh tiÕt gi¶m nhÑ téi cho ruåi".
Ngäc Hoμng c©n nh¾c, tuyªn ph¹t Ruåi khæ sai chung th©n ; truyÒn cho chim
chãc, cãc, nh¸i, th»n l»n, kiÕn, nhÖn ra søc giÕt bít ruåi, kh«ng cho ®Î nhiÒu.
Ngäc Hoμng l¹i nãi víi loμi ng−êi : "Ruåi cã téi mμ con ng−êi còng cã lçi. Con
ng−êi ph¶i th−êng xuyªn ®Ëy ®iÖm thøc ¨n, lμm vÖ sinh m«i tr−êng ; nhμ vÖ
sinh, chuång tr¹i ph¶i x©y theo lèi míi th× míi ng¨n chÆn ruåi sinh s«i vμ h¹n chÕ
t¸c h¹i cña ruåi ®−îc".
Lêi tuyªn ¸n cña Ngäc Hoμng lμm cho çc loμi vËt phÊn khëi, cßn con ng−êi
th× trÇm ng©m nghÜ ngîi.
(T−êng Lan)
14
C©u hái :
a) V¨n b¶n cã tÝnh chÊt thuyÕt minh kh«ng ? TÝnh chÊt Êy thÓ hiÖn ë nh÷ng
®iÓm nμo ? Nh÷ng ph−¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo ®· ®−îc sö dông ?
b) V¨n b¶n thuyÕt minh nμy cã nÐt g× ®Æc biÖt ? T¸c gi¶ ®· sö dông biÖn ph¸p
nghÖ thuËt nμo ?
c) Çc biÖn ph¸p nghÖ thuËt ë ®©y cã t¸c dông g©y høng thó vμ lμm næi bËt
néi dung cÇn thuyÕt minh hay kh«ng ?
2. §äc ®o¹n v¨n sau vμ nªu nhËn xÐt vÒ biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®−îc sö dông
®Ó thuyÕt minh.
Bμ t«i th−êng kÓ cho t«i nghe r»ng chim có kªu lμ cã ma tíi. T«i hái v× sao th×
bμ gi¶i thÝch : "ThÕ ch¸u kh«ng nghe tiÕng có kªu th−êng väng tõ b·i tha ma ®Õn
hay sao ?". Sau nμy häc m«n Sinh häc t«i míi biÕt lμ kh«ng ph¶i nh− vËy. Chim
có lμ loμi chim ¨n thÞt, th−êng ¨n thÞt lò chuét ®ång, kÎ ph¸ ho¹i mïa mμng.
Chim có lμ gièng vËt cã lîi, lμ b¹n cña nhμ n«ng. Së dÜ chim có th−êng lui tíi b·i
tha ma lμ v× ë ®ã cã lò chuét ®ång ®μo hang. B©y giê mçi lÇn nghe tiÕng chim có,
t«i ch¼ng nh÷ng kh«ng sî mμ cßn vui v× biÕt r»ng ng−êi b¹n cña nhμ n«ng ®ang
ho¹t ®éng.
luyÖn tËp sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

I  chuÈn bÞ ë nhμ
Cho ®Ò bμi : ThuyÕt minh mét trong çc ®å dïng sau : çi qu¹t, çi bót, çi
kÐo, chiÕc nãn.
1. Yªu cÇu cña luyÖn tËp :
 VÒ néi dung thuyÕt minh : nªu ®−îc c«ng dông, cÊu t¹o, chñng lo¹i, lÞch sö
cña çi qu¹t (çi bót, çi kÐo, chiÕc nãn).
 VÒ h×nh thøc thuyÕt minh : vËn dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®Ó lμm cho
bμi viÕt sinh ®éng, hÊp dÉn nh− kÓ chuyÖn, tù thuËt, hái - ®¸p theo lèi nh©n ho¸,...
2. Yªu cÇu chuÈn bÞ :
 X¸c ®Þnh ®Ò bμi cô thÓ.
 LËp dμn ý chi tiÕt vμ viÕt phÇn Më bμi.
15
II  luyÖn tËp trªn líp
Tr×nh bμy dμn ý, ®äc phÇn Më bμi, th¶o luËn.
®äc thªm
hä nhμ kim
Trong çc dông cô cña con ng−êi, cã lÏ chóng t«i thuéc lo¹i bÐ nhÊt. Tuy bÐ
nh−ng nhμ ai còng cÇn ®Õn. Çc b¹n cã biÕt chóng t«i lμ ai kh«ng ? Chóng t«i lμ
çi kim kh©u, b»ng kim lo¹i, bÒ ngang ®é nöa mi-li-mÐt, bÒ dμi kho¶ng hai, ba
x¨ng-ti-mÐt, mét ®Çu nhän, mét ®Çu tï, cã lç tr«n ®Ó x©u chØ. Kim ph¶i cøng míi
dïng ®−îc. Khi ®øt cóc, søt chØ, thÕ nμo còng ph¶i cã t«i th× míi xong.
T«i cã tõ lóc nμo, kh«ng râ l¾m, nh−ng ch¾c ch¾n lμ tõ rÊt x−a. Tõ khi con
ng−êi biÕt trång b«ng dÖt v¶i may ¸o, ch¾c lμ ph¶i cÇn ®Õn kim ®Ó kh©u ¸o. Lμm
ra c©y kim lóc ®Çu h¼n lμ rÊt khã kh¨n, cho nªn b©y giê míi cã c©u tôc ng÷
Cã c«ng mμi s¾t, cã ngμy nªn kim.
Hä nhμ Kim chóng t«i rÊt ®«ng. Ngoμi kim kh©u v¶i may ¸o, cßn cã lo¹i kim
dïng ®Ó thªu thïa, l¹i cã kim kh©u trong phÉu thuËt, kim kh©u giμy, kim ®ãng
s¸ch,... C«ng dông cña kim lμ ®−a chØ mÒm luån qua çc vËt dμy, máng ®Ó kÕt
chóng l¹i. ThiÕu chóng t«i th× nhiÒu ngμnh s¶n xuÊt gÆp khã kh¨n ®Êy ! Nghe nãi
tõ cuèi thÕ kØ XVIII, mét ng−êi Anh ®· s¸ng chÕ ra m¸y kh©u, nh−ng m¸y kh©u
vÉn cø ph¶i cã kim th× míi kh©u ®−îc !
Cïng hä Kim chóng t«i cßn cã c©y kim ch©m cøu. Nã bÐ mμ dμi, lμm b»ng
b¹c, dïng ®Ó ch©m vμo huyÖt nh»m ch÷a bÖnh. Nh÷ng c©y kim cña «ng NguyÔn
Tμi Thu ®· næi tiÕng thÕ giíi !
Hä Kim l¹i cßn cã kim tiªm. VÉn th©n h×nh bÐ nhá, cøng çp, cã ®Çu nhän,
nh−ng trong ruét l¹i rçng, kim tiªm dïng ®Ó ®−a thuèc ch÷a bÖnh vμo trong c¬
thÓ con ng−êi. Khi èm nÆng, cÇn tiªm mμ kh«ng cã kim tiªm s¹ch th× nguy !
Chóng t«i bÐ thËt ®Êy, nh−ng kh«ng tÇm th−êng chót nμo ! Chóng t«i lμm
®−îc nh÷ng viÖc mμ nh÷ng kÎ to x¸c kh«ng lμm ®−îc. Nh− vËy cã ph¶i lμ rÊt ®¸ng
tù hμo kh«ng ?
(V¨n Hïng)
16
Bμi 2

 HiÓu ®−îc nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n vμ cuéc ch¹y ®ua vò trang
®ang ®e do¹ toμn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt vμ nhiÖm vô cÊp b¸ch cña toμn
thÓ nh©n lo¹i lμ ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, lμ ®Êu tranh cho mét thÕ giíi
hoμ b×nh. ThÊy ®−îc nghÖ thuËt nghÞ luËn cña t¸c gi¶ : chøng cø cô thÓ,
x¸c thùc, çch so s¸nh râ rμng, giμu søc thuyÕt phôc, lËp luËn chÆt chÏ.
 N¾m ®−îc çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i quan hÖ, çch thøc, lÞch sù ®Ó
vËn dông trong giao tiÕp.
 HiÓu vμ cã kÜ n¨ng sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh.
V¨n b¶n
®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoμ b×nh
[...] Chóng ta ®ang ë ®©u ? H«m nay ngμy 8  8  1986, h¬n 50 000 ®Çu ®¹n
h¹t nh©n ®· ®−îc bè trÝ trªn kh¾p hμnh tinh. Nãi n«m na ra, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ
mçi ng−êi, kh«ng trõ trÎ con, ®ang ngåi trªn mét thïng 4 tÊn thuèc næ : tÊt c¶
chç ®ã næ tung lªn sÏ lμm biÕn hÕt th¶y, kh«ng ph¶i lμ mét lÇn mμ lμ m−êi hai
lÇn, mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt. Nguy c¬ ghª gím ®ã ®ang ®Ì nÆng lªn
(1)
chóng ta nh− thanh g−¬m §a-m«-clÐt , vÒ lÝ thuyÕt cã thÓ tiªu diÖt tÊt c¶ çc
hμnh tinh ®ang xoay quanh mÆt trêi, céng thªm bèn hμnh tinh n÷a, vμ ph¸ huû
thÕ th¨ng b»ng cña hÖ mÆt trêi. Kh«ng cã mét ngμnh khoa häc hay c«ng nghiÖp
nμo cã ®−îc nh÷ng tiÕn bé nhanh ghª gím nh− ngμnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n
kÓ tõ khi nã ra ®êi çch ®©y 41 n¨m, kh«ng cã mét ®øa con nμo cña tμi n¨ng
con ng−êi l¹i cã mét tÇm quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn nh− vËy ®èi víi vËn mÖnh
thÕ giíi.
17
NiÒm an ñi duy nhÊt tr−íc tÊt c¶ nh÷ng suy diÔn kinh khñng ®ã lμ nhËn thøc
(2)
®−îc r»ng viÖc b¶o tån sù sèng trªn tr¸i ®Êt Ýt tèn kÐm h¬n lμ "dÞch h¹ch" h¹t
nh©n. ChØ do sù tån t¹i cña nã kh«ng th«i, çi c¶nh tËn thÕ tiÒm tμng trong çc bÖ
phãng çi chÕt còng ®· lμm tÊt c¶ chóng ta mÊt ®i kh¶ n¨ng sèng tèt ®Ñp h¬n.
(3)
N¨m 1981, UNICEF ®· ®Þnh ra mét ch−¬ng tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò cÊp b¸ch cho 500 triÖu trÎ em nghÌo khæ nhÊt trªn thÕ giíi. Ch−¬ng tr×nh nμy
dù kiÕn cøu trî vÒ y tÕ, gi¸o dôc s¬ cÊp, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh vμ tiÕp tÕ thùc
phÈm, n−íc uèng. Nh−ng tÊt c¶ ®· tá ra lμ mét giÊc m¬ kh«ng thÓ thùc hiÖn
®−îc, v× tèn kÐm 100 tØ ®« la. Tuy nhiªn, sè tiÒn nμy còng chØ gÇn b»ng nh÷ng chi
phÝ bá ra cho 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn l−îc B.1B cña MÜ vμ cho d−íi 7 000 tªn
löa v−ît ®¹i ch©u.
(4)
Vμ ®©y lμ mét vÝ dô kh¸c trong lÜnh vùc y tÕ : Gi¸ cña 10 chiÕc tμu s©n bay
mang vò khÝ h¹t nh©n kiÓu tμu Ni-mÝt, trong sè 15 chiÕc mμ Hoa K× dù ®Þnh ®ãng
tõ nay ®Õn n¨m 2000, còng ®ñ ®Ó thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh phßng bÖnh trong
còng 14 n¨m ®ã vμ sÏ b¶o vÖ cho h¬n 1 tØ ng−êi khái bÖnh sèt rÐt vμ cøu h¬n 14
triÖu trÎ em, riªng cho ch©u Phi mμ th«i.
(5)
Mét vÝ dô trong lÜnh vùc tiÕp tÕ thùc phÈm : Theo tÝnh to¸n cña FAO , n¨m
1985, ng−êi ta thÊy trªn thÕ giíi cã gÇn 575 triÖu ng−êi thiÕu dinh d−ìng. Sè
l−îng ca-lo trung b×nh cÇn thiÕt cho nh÷ng ng−êi ®ã chØ tèn kÐm kh«ng b»ng 149
tªn löa MX... ChØ cÇn 27 tªn löa MX lμ ®ñ tr¶ tiÒn n«ng cô cÇn thiÕt cho çc n−íc
nghÌo ®Ó hä cã ®−îc thùc phÈm trong bèn n¨m tíi.
Mét vÝ dô trong lÜnh vùc gi¸o dôc : ChØ hai chiÕc tμu ngÇm mang vò khÝ h¹t
nh©n lμ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toμn thÕ giíi.
[...]
Mét nhμ tiÓu thuyÕt lín cña thêi ®¹i chóng ta ®· ®Æt ra c©u hái : Ph¶i ch¨ng
tr¸i ®Êt chóng ta chÝnh lμ ®Þa ngôc cña çc hμnh tinh kh¸c ? Cã lÏ sù viÖc gi¶n
®¬n h¬n nhiÒu : Nã chØ lμ mét çi lμng nhá mμ th¸nh thÇn ®· bá quªn ë ngo¹i vi
vò trô.
Tuy nhiªn, ý nghÜ dai d¼ng cho r»ng tr¸i ®Êt lμ n¬i ®éc nhÊt cã phÐp mμu cña
sù sèng trong hÖ mÆt trêi, ý nghÜ ®ã ®· ®Èy chóng ta tíi kÕt luËn nμy, kh«ng thÓ
kh¸c ®−îc : Ch¹y ®ua vò trang lμ ®i ng−îc l¹i lÝ trÝ.
18
Kh«ng nh÷ng ®i ng−îc l¹i lÝ trÝ con ng−êi mμ cßn ®i ng−îc l¹i c¶ lÝ trÝ tù
nhiªn n÷a [...]. Tõ khi míi nhen nhóm sù sèng trªn tr¸i ®Êt, ®· ph¶i tr¶i qua 380
triÖu n¨m con b−ím míi bay ®−îc, råi 180 triÖu n¨m n÷a b«ng hång míi në, chØ
(6)
®Ó lμm ®Ñp mμ th«i. Còng ®· ph¶i tr¶i qua bèn kØ ®Þa chÊt , con ng−êi míi h¸t
®−îc hay h¬n chim vμ míi chÕt v× yªu. Trong thêi ®¹i hoμng kim nμy cña khoa
häc, trÝ tuÖ con ng−êi ch¼ng cã g× ®Ó tù hμo v× ®· ph¸t minh ra mét biÖn ph¸p, chØ
cÇn bÊm nót mét çi lμ ®−a c¶ qu¸ tr×nh vÜ ®¹i vμ tèn kÐm ®ã cña hμng bao nhiªu
triÖu n¨m trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t cña nã.
Chóng ta ®Õn ®©y ®Ó cè g¾ng chèng l¹i viÖc ®ã, ®em tiÕng nãi cña chóng ta
tham gia vμo b¶n ®ång ca cña nh÷ng ng−êi ®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ
vμ mét cuéc sèng hoμ b×nh, c«ng b»ng. Nh−ng dï cho tai ho¹ cã x¶y ra th× sù cã
mÆt cña chóng ta ë ®©y còng kh«ng ph¶i lμ v« Ých. [...]
T«i rÊt khiªm tèn nh−ng còng rÊt kiªn quyÕt ®Ò nghÞ më ra mét nhμ b¨ng l−u
tr÷ trÝ nhí cã thÓ tån t¹i ®−îc sau th¶m ho¹ h¹t nh©n. §Ó cho nh©n lo¹i t−¬ng lai
biÕt r»ng sù sèng ®· tõng tån t¹i ë ®©y, bÞ chi phèi bëi ®au khæ vμ bÊt c«ng
nh−ng còng ®· tõng biÕt ®Õn t×nh yªu vμ biÕt h×nh dung ra h¹nh phóc. §Ó cho
nh©n lo¹i t−¬ng lai hiÓu ®iÒu ®ã vμ lμm sao cho ë mäi thêi ®¹i, ng−êi ta ®Òu biÕt
®Õn tªn nh÷ng thñ ph¹m ®· g©y ra nh÷ng lo sî, ®au khæ cho chóng ta, ®· gi¶
®iÕc lμm ng¬ tr−íc nh÷ng lêi khÈn cÇu hoμ b×nh, nh÷ng lêi kªu gäi lμm cho cuéc
sèng tèt ®Ñp h¬n, ®Ó mäi ng−êi biÕt r»ng b»ng nh÷ng ph¸t minh d· man nμo,
nh©n danh nh÷ng lîi Ých ti tiÖn nμo, cuéc sèng ®ã ®· bÞ xo¸ bá khái vò trô nμy.
()
(G.G. M¸c-kÐt , Thanh g−¬m §a-m«-clÐt
b¶n dÞch cña N.V., b¸o V¨n nghÖ, ngμy 27  9  1986)
Chó thÝch
() Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt (1928 — 2014), nhμ v¨n C«-l«m-bi-a, t¸c gi¶ cña
nhiÒu tiÓu thuyÕt vμ tËp truyÖn ng¾n theo khuynh h−íng hiÖn thùc huyÒn ¶o, næi
tiÕng nhÊt lμ tiÓu thuyÕt Tr¨m n¨m c« ®¬n (1967). M¸c-kÐt ®−îc nhËn gi¶i th−ëng
N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1982.
Th¸ng 8 n¨m 1986, nguyªn thñ s¸u n−íc Ên §é, Mª-hi-c«, Thuþ §iÓn,
¸c-hen-ti-na, Hi L¹p, Tan-da-ni-a häp lÇn thø hai t¹i Mª-hi-c«, ®· ra mét b¶n
tuyªn bè kªu gäi chÊm døt ch¹y ®ua vò trang, thñ tiªu vò khÝ h¹t nh©n ®Ó b¶o
®¶m an ninh vμ hoμ b×nh thÕ giíi. Nhμ v¨n M¸c-kÐt ®−îc mêi tham dù cuéc gÆp
gì nμy. V¨n b¶n trªn trÝch tõ tham luËn cña «ng. Tªn v¨n b¶n lμ do ng−êi biªn
so¹n ®Æt.
19
(1) Thanh g−¬m §a-m«-clÐt (mét ®iÓn tÝch lÊy tõ thÇn tho¹i Hi L¹p) : §a-m«-clÐt
treo thanh g−¬m ngay phÝa trªn ®Çu b»ng sîi l«ng ®u«i ngùa. §iÓn tÝch nμy chØ
mèi nguy c¬ ®e do¹ trùc tiÕp sù sèng cña con ng−êi.
(2) DÞch h¹ch : bÖnh truyÒn nhiÔm rÊt nguy hiÓm, do mét lo¹i vi khuÈn tõ bä
chÐt cña chuét ®· m¾c bÖnh truyÒn sang ng−êi ; khi thμnh dÞch l©y lan rÊt nhanh,
®e do¹ tÝnh m¹ng nhiÒu ng−êi. "DÞch h¹ch" h¹t nh©n (çch nãi Èn dô) : vò khÝ h¹t
nh©n ®e do¹ loμi ng−êi nh− nguy c¬ bÖnh dÞch h¹ch.
(3) UNICEF (viÕt t¾t cña United Nations International Children's Emergency
Fund) : tªn th−êng gäi lμ Quü Nhi ®ång Liªn hîp quèc.
(4) Tμu s©n bay : tμu chiÕn lo¹i lín chuyªn dïng ®Ó chë m¸y bay, cã s©n bay
®Ó cho m¸y bay lªn xuèng.
(5) FAO (viÕt t¾t cña Food and Agriculture Organization) : Tæ chøc L−¬ng
thùc vμ N«ng nghiÖp thuéc Liªn hîp quèc.
(6) KØ ®Þa chÊt : ®¬n vÞ thêi gian ®Þa chÊt, bËc d−íi cña ®¹i, dμi tõ hμng triÖu
®Õn hμng chôc triÖu n¨m.
®äc  hiÓu v¨n b¶n
1. H·y nªu hÖ thèng luËn ®iÓm, luËn cø cña v¨n b¶n.

2. Trong phÇn ®Çu v¨n b¶n, nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ loμi ng−êi
vμ toμn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt ®· ®−îc t¸c gi¶ chØ ra rÊt cô thÓ b»ng çch lËp
luËn nh− thÕ nμo ?
3. Sù tèn kÐm vμ tÝnh chÊt v« lÝ cña cuéc ch¹y ®ua vò trang h¹t nh©n ®· ®−îc
t¸c gi¶ chØ ra b»ng nh÷ng chøng cø nμo ?
4. V× sao cã thÓ nãi : ChiÕn tranh h¹t nh©n "kh«ng nh÷ng ®i ng−îc l¹i lÝ trÝ
con ng−êi mμ cßn ®i ng−îc l¹i c¶ lÝ trÝ tù nhiªn n÷a" ? Em cã suy nghÜ g× tr−íc lêi
c¶nh b¸o cña nhμ v¨n M¸c-kÐt vÒ nguy c¬ huû diÖt sù sèng vμ nÒn v¨n minh trªn
tr¸i ®Êt mét khi chiÕn tranh h¹t nh©n næ ra ?
5*. Theo em, v× sao v¨n b¶n nμy l¹i ®−îc ®Æt tªn lμ §Êu tranh cho mét thÕ
giíi hoμ b×nh ? H·y thö ®Æt nhan ®Ò kh¸c cho v¨n b¶n.
20
Ghi nhí
 Nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®ang ®e do¹ toμn thÓ loμi ng−êi vμ sù
sèng trªn tr¸i ®Êt. Cuéc ch¹y ®ua vò trang v« cïng tèn kÐm ®· c−íp ®i
cña thÕ giíi nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó lo¹i trõ n¹n ®ãi, n¹n thÊt
häc vμ kh¾c phôc nhiÒu bÖnh tËt cho hμng tr¨m triÖu con ng−êi. §Êu
tranh cho hoμ b×nh, ng¨n chÆn vμ xo¸ bá nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n lμ
nhiÖm vô thiÕt th©n vμ cÊp b¸ch cña toμn thÓ loμi ng−êi.
 Bμi viÕt cña M¸c-kÐt ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò cÊp thiÕt nãi trªn víi søc
thuyÕt phôc cao bëi lËp luËn chÆt chÏ, chøng cø phong phó, x¸c thùc,
cô thÓ vμ cßn bëi nhiÖt t×nh cña t¸c gi¶.
LuyÖn tËp
Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em sau khi ®äc v¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi
hoμ b×nh cña nhμ v¨n G.G. M¸c-kÐt.
ÇC PH¦¥NG CH¢M HéI THO¹I (tiÕp theo)

I  ph−¬ng ch©m quan hÖ
Trong tiÕng ViÖt cã thμnh ng÷ «ng nãi gμ, bμ nãi vÞt. Thμnh ng÷ nμy dïng ®Ó
chØ t×nh huèng héi tho¹i nh− thÕ nμo ? Thö t−ëng t−îng ®iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu
xuÊt hiÖn nh÷ng t×nh huèng héi tho¹i nh− vËy. Qua ®ã cã thÓ rót ra bμi häc g×
trong giao tiÕp ?
Ghi nhí
Khi giao tiÕp, cÇn nãi ®óng vμo ®Ò tμi giao tiÕp, tr¸nh nãi l¹c ®Ò
(ph−¬ng ch©m quan hÖ).
Ii  ph−¬ng ch©m çch thøc

1. Trong tiÕng ViÖt cã nh÷ng thμnh ng÷ nh− : d©y cμ ra d©y muèng, lóng
bóng nh− ngËm hét thÞ. Hai thμnh ng÷ nμy dïng ®Ó chØ nh÷ng çch nãi nh−
21
thÕ nμo ? Nh÷ng çch nãi ®ã ¶nh h−ëng ®Õn giao tiÕp ra sao ? Qua ®ã cã thÓ rót
ra bμi häc g× trong giao tiÕp ?
2. Cã thÓ hiÓu c©u sau ®©y theo mÊy çch ? (Chó ý : çch hiÓu tuú thuéc vμo
viÖc x¸c ®Þnh tæ hîp tõ cña «ng Êy bæ nghÜa cho tõ ng÷ nμo.)
T«i ®ång ý víi nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ truyÖn ng¾n cña «ng Êy.
§Ó ng−êi nghe kh«ng hiÓu lÇm, ph¶i nãi nh− thÕ nμo ? Nh− vËy, trong giao
tiÕp cÇn ph¶i tu©n thñ ®iÒu g× ?
Ghi nhí
Khi giao tiÕp, cÇn chó ý nãi ng¾n gän, rμnh m¹ch ; tr¸nh çch nãi m¬
hå (ph−¬ng ch©m çch thøc).
III  ph−¬ng ch©m lÞch sù

§äc truyÖn sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Ng−êi ¨n xin
Mét ng−êi ¨n xin ®· giμ. §«i m¾t «ng ®á hoe, n−íc m¾t «ng giμn giôa, ®«i
m«i t¸i nhît, ¸o quÇn t¶ t¬i. ¤ng ch×a tay xin t«i.
T«i lôc hÕt tói nä ®Õn tói kia, kh«ng cã lÊy mét xu, kh«ng cã c¶ kh¨n tay,
ch¼ng cã g× hÕt. ¤ng vÉn ®îi t«i. T«i ch¼ng biÕt lμm thÕ nμo. Bμn tay t«i run run
n¾m chÆt lÊy bμn tay run rÈy cña «ng :
 Xin «ng ®õng giËn ch¸u ! Ch¸u kh«ng cã g× cho «ng c¶.
¤ng nh×n t«i ch¨m ch¨m, ®«i m«i në nô c−êi :
 Ch¸u ¬i, c¶m ¬n ch¸u ! Nh− vËy lμ ch¸u ®· cho l·o råi.
Khi Êy t«i chît hiÓu ra : c¶ t«i n÷a, t«i còng võa nhËn ®−îc mét çi g× ®ã
cña «ng.
(Theo Tuèc-ghª-nhÐp)
V× sao ng−êi ¨n xin vμ cËu bÐ trong truyÖn ®Òu c¶m thÊy m×nh ®· nhËn ®−îc
tõ ng−êi kia mét çi g× ®ã ? Cã thÓ rót ra bμi häc g× tõ c©u chuyÖn nμy ?
22
Ghi nhí
Khi giao tiÕp, cÇn tÕ nhÞ vμ t«n träng ng−êi kh¸c (ph−¬ng ch©m
lÞch sù).
iv  luyÖn tËp
1. Trong kho tμng tôc ng÷, ca dao ViÖt Nam cã nhiÒu c©u nh− :
a) Lêi chμo cao h¬n m©m cç.
b) Lêi nãi ch¼ng mÊt tiÒn mua,
Lùa lêi mμ nãi cho võa lßng nhau.
c) Kim vμng ai nì uèn c©u,
Ng−êi kh«n ai nì nãi nhau nÆng lêi.
Qua nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao ®ã, cha «ng khuyªn d¹y chóng ta ®iÒu g× ?
H·y t×m thªm mét sè c©u tôc ng÷, ca dao cã néi dung t−¬ng tù.
2. PhÐp tu tõ tõ vùng nμo ®· häc (so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸, ho¸n dô, ®iÖp
ng÷, nãi qu¸, nãi gi¶m nãi tr¸nh) cã liªn quan trùc tiÕp tíi ph−¬ng ch©m lÞch sù ?
Cho vÝ dô.
3. Chän tõ ng÷ thÝch hîp víi mçi chç trèng :
a) Nãi dÞu nhÑ nh− khen, nh−ng thËt ra lμ mØa mai, chª tr¸ch lμ /.../
b) Nãi tr−íc lêi mμ ng−êi kh¸c ch−a kÞp nãi lμ /.../
c) Nãi nh»m ch©m chäc ®iÒu kh«ng hay cña ng−êi kh¸c mét çch cè ý lμ /.../
d) Nãi chen vμo chuyÖn cña ng−êi trªn khi kh«ng ®−îc hái ®Õn lμ /.../
e) Nãi rμnh m¹ch, cÆn kÏ, cã tr−íc cã sau lμ /.../
(nãi mãc, nãi ra ®Çu ra ®òa, nãi leo, nãi m¸t, nãi hít )
Cho biÕt mçi tõ ng÷ trªn chØ çch nãi liªn quan ®Õn ph−¬ng ch©m héi
tho¹i nμo.
4. VËn dông nh÷ng ph−¬ng ch©m héi tho¹i ®· häc ®Ó gi¶i thÝch v× sao ng−êi
nãi ®«i khi ph¶i dïng nh÷ng çch nãi nh− :
a) nh©n tiÖn ®©y xin hái ;
23
b) cùc ch¼ng ®· t«i ph¶i nãi ; t«i nãi ®iÒu nμy cã g× kh«ng ph¶i anh bá qua
cho ; biÕt lμ lμm anh kh«ng vui, nh−ng... ; xin lçi, cã thÓ anh kh«ng hμi lßng
nh−ng t«i còng ph¶i thμnh thùc mμ nãi lμ... ;
c) ®õng nãi leo ; ®õng ng¾t lêi nh− thÕ ; ®õng nãi çi giäng ®ã víi t«i.
5. Gi¶i thÝch nghÜa cña çc thμnh ng÷ sau vμ cho biÕt mçi thμnh ng÷ liªn
quan ®Õn ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo : nãi b¨m nãi bæ ; nãi nh− ®Êm vμo tai ;
®iÒu nÆng tiÕng nhÑ ; nöa óp nöa më ; måm loa mÐp gi¶i ; ®¸nh trèng l¶ng ; nãi
nh− dïi ®ôc chÊm m¾m çy.
sö dông yÕu tè miªu t¶

I  t×m hiÓu yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh

1. §äc v¨n b¶n sau :
C©y chuèi trong ®êi sèng ViÖt Nam
§i kh¾p ViÖt Nam, n¬i ®©u ta còng gÆp nh÷ng c©y chuèi th©n mÒm v−¬n lªn
nh− nh÷ng trô cét nh½n bãng, to¶ ra vßm t¸n l¸ xanh m−ít che rîp tõ v−ên t−îc
®Õn nói rõng. HÇu nh− ë n«ng th«n, nhμ nμo còng trång chuèi. C©y chuèi rÊt −a
n−íc nªn ng−êi ta th−êng trång bªn ao hå ®Ó nhanh t−¬i tèt, cßn bªn nh÷ng khe
suèi hay thung lòng, chuèi mäc thμnh rõng b¹t ngμn v« tËn. Chuèi ph¸t triÓn rÊt
nhanh, chuèi mÑ ®Î chuèi con, chuèi con ®Î chuèi ch¸u, cø ph¶i gäi lμ "con ®μn
ch¸u lò".
Ng−êi phô n÷ nμo mμ ch¼ng liªn quan tíi c©y chuèi khi hä ph¶i lμm v−ên,
ch¨n nu«i vμ néi trî, bëi c©y chuèi lμ thøc ¨n thøc dông tõ th©n ®Õn l¸, tõ gèc
®Õn hoa, qu¶ ! Cã lÏ trong çc loμi c©y th× c©y chuèi lμ loμi mang s½n trong nã
nhiÒu nhÊt çc mãn ¨n truyÒn l¹i cña tæ tiªn ng−êi ViÖt  M−êng tù xa x−a cho tíi
ngμy nay.
Qu¶ chuèi lμ mét mãn ¨n ngon. Nμo chuèi h−¬ng, chuèi ngù, nμo chuèi sø,
chuèi m−êng, lo¹i chuèi nμo khi qu¶ ®· chÝn còng ®Òu cho ta vÞ ngät ngμo vμ
h−¬ng th¬m hÊp dÉn. Cã mét lo¹i chuèi ®−îc ng−êi ta rÊt chuéng, ®Êy lμ chuèi
trøng cuèc  kh«ng ph¶i lμ qu¶ trßn nh− trøng cuèc mμ khi chÝn vá chuèi cã
24
nh÷ng vÖt lèm ®èm nh− vá trøng cuèc. Mçi c©y chuèi ®Òu cho mét buång chuèi.
Cã buång chuèi tr¨m qu¶, còng cã buång chuèi c¶ ngh×n qu¶. Kh«ng thiÕu
nh÷ng buång chuèi dμi tõ ngän c©y uèn trÜu xuèng tËn gèc c©y. Qu¶ chuèi chÝn
¨n vμo kh«ng chØ no, kh«ng chØ ngon mμ cßn lμ mét chÊt d−ìng da lμm cho da dÎ
mÞn mμng. NÕu chuèi chÝn lμ mét mãn quμ s¸ng tr−a chiÒu tèi cña con ng−êi th×
chuèi xanh l¹i lμ mét mãn ¨n th«ng dông trong çc b÷a ¨n h»ng ngμy. Chuèi
xanh cã vÞ ch¸t, ®Ó sèng c¾t l¸t ¨n cÆp víi thÞt lîn luéc chÊm t«m chua khiÕn
miÕng thÞt ngon gÊp béi phÇn, nã còng lμ mãn ¨n cÆp rÊt tuyÖt vêi víi çc mãn
t¸i hay mãn gái. Chuèi xanh nÊu víi çc lo¹i thùc phÈm cã vÞ tanh nh− ç, èc,
l−¬n, ch¹ch cã søc khö tanh rÊt tèt, nã kh«ng chØ lμm cho thùc phÈm ngon h¬n
mμ chÝnh nã còng cã çi ngon çi bæ riªng kh«ng thay thÕ ®−îc. Ng−êi ta cã thÓ
chÕ biÕn ra nhiÒu mãn ¨n tõ qu¶ chuèi nh− chuèi Ðp, møt chuèi, kÑo chuèi, b¸nh
chuèi,... Nh−ng cã mét ®iÒu quan träng lμ qu¶ chuèi ®· trë thμnh phÈm vËt thê
cóng tõ ngμn ®êi trªn m©m ngò qu¶. §Êy lμ "chuèi thê". Chuèi thê bao giê còng
dïng nguyªn n¶i. Ngμy lÔ, tÕt th−êng thê chuèi xanh giμ, cßn ngμy r»m hoÆc giç
kÞ cã thÓ thê chuèi chÝn.
(Theo NguyÔn Träng T¹o, t¹p chÝ Tia s¸ng)
2. Suy nghÜ vμ thùc hiÖn çc yªu cÇu sau :
a) Gi¶i thÝch nhan ®Ò v¨n b¶n.
b) T×m nh÷ng c©u trong v¨n b¶n thuyÕt minh vÒ ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña c©y chuèi.
c) ChØ ra nh÷ng c©u v¨n cã yÕu tè miªu t¶ c©y chuèi vμ cho biÕt t¸c dông
cña yÕu tè miªu t¶ ®ã.
d) Theo yªu cÇu chung cña v¨n b¶n thuyÕt minh, v¨n b¶n nμy cã thÓ bæ sung
nh÷ng g× ? Em h·y cho biÕt thªm c«ng dông cña th©n c©y chuèi, l¸ chuèi (t−¬i vμ
kh«), nân chuèi, b¾p chuèi,...
Ghi nhí
§Ó thuyÕt minh cho cô thÓ, sinh ®éng, hÊp dÉn, bμi thuyÕt minh cã
thÓ kÕt hîp sö dông yÕu tè miªu t¶. YÕu tè miªu t¶ cã t¸c dông lμm cho
®èi t−îng thuyÕt minh ®−îc næi bËt, g©y Ên t−îng.
25
II  LuyÖn tËp
1. Bæ sung yÕu tè miªu t¶ vμo çc chi tiÕt thuyÕt minh sau :
 Th©n c©y chuèi cã h×nh d¸ng...
 L¸ chuèi t−¬i...
 L¸ chuèi kh«...
 Nân chuèi...
 B¾p chuèi...
 Qu¶ chuèi...
2. ChØ ra yÕu tè miªu t¶ trong ®o¹n v¨n sau :
Mét lÇn ®Õn th¨m Tr−êng Cao ®¼ng MÜ thuËt C«ng nghiÖp Hμ Néi, B¸c Hå
gîi ý nªn ph¸t triÓn ®å sø d©n téc. B¸c nãi ng−êi ViÖt th−êng dïng chÐn chø
kh«ng dïng t¸ch. T¸ch lμ lo¹i chÐn uèng n−íc cña T©y, nã cã tai. ChÐn cña ta
kh«ng cã tai. Khi mêi ai uèng trμ th× b−ng hai tay mμ mêi. B¸c võa c−êi võa lμm
®éng t¸c. Cã uèng còng n©ng hai tay xoa xoa råi míi uèng, mμ uèng rÊt nãng.
§Êy, d©n téc ®Êy. B¸c nãi tiÕp, çi chÐn cßn rÊt tiÖn lîi, do kh«ng cã tai nªn khi
xÕp chång rÊt gän, kh«ng v−íng, khi röa còng dÔ s¹ch.
(Theo Ph¹m C«n S¬n, Lμng nghÒ truyÒn thèng ViÖt Nam)
3. §äc v¨n b¶n sau vμ chØ ra nh÷ng c©u miªu t¶ ë trong ®ã.
trß ch¬i ngμy xu©n
Nh÷ng ngμy ®Çu n¨m, kh¾p lμng b¶n ViÖt Nam rén rμng tiÕng trèng héi
xu©n thóc giôc lßng ng−êi. Vμo dÞp nμy, bªn c¹nh ho¹t ®éng lÔ nghi mang ý
nghÜa tÝn ng−ìng, cßn cã nhiÒu héi vui, diÔn x−íng s©n khÊu vμ çc trß ch¬i
truyÒn thèng, ®Ëm ®μ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.
Qua s«ng Hång, s«ng §uèng, ng−îc lªn phÝa b¾c lμ ®Õn víi vïng Kinh B¾c
cæ kÝnh, quª h−¬ng cña çc lμn ®iÖu quan hä m−ît mμ. Tôc ch¬i quan hä ë çc
lμng quª cña B¾c Ninh, B¾c Giang th−êng g¾n víi héi lμng, héi chïa. LiÒn anh,
liÒn chÞ ë çc lμng ®i l¹i th¨m hái, tÆng quμ råi h¸t víi nhau ®Õn tËn nöa ®ªm.
Bªn c¹nh nh÷ng canh h¸t trong nhμ cßn cã çc canh h¸t ngoμi trêi mμ héi Lim
lμ mét vÝ dô. Héi më vμo ngμy 13 th¸ng giªng ©m lÞch. Quan hä çc n¬i cã thÓ
26
®Õn h¸t tù do trªn ®åi Lim. Nh÷ng nhãm quan hä nam vμ n÷ trong trang phôc
d©n téc ®i t×m nhau trong ngμy héi, mêi nhau x¬i trÇu vμ nhËn lêi h¸t kÕt nghÜa
gi÷a çc lμng. H¸t trªn ®åi vμ h¸t c¶ d−íi thuyÒn. Nh÷ng con thuyÒn thóng nhá
mang theo çc lμn ®iÖu d©n ca ®iÓm thªm cho kh«ng khÝ ngμy xu©n nÐt th¬
méng, tr÷ t×nh.
Móa l©n cã tõ l©u ®êi vμ rÊt thÞnh hμnh ë çc tØnh phÝa nam. Móa l©n diÔn ra
vμo nh÷ng ngμy TÕt ®Ó chóc n¨m míi an khang, thÞnh v−îng. Çc ®oμn l©n cã
khi ®«ng tíi tr¨m ng−êi, hä lμ thμnh viªn cña mét c©u l¹c bé hay mét lß vâ trong
vïng. L©n ®−îc trang trÝ c«ng phu, r©u ngò s¾c, l«ng mμy b¹c, m¾t lé to, th©n
m×nh cã çc ho¹ tiÕt ®Ñp. Móa l©n rÊt s«i ®éng víi çc ®éng t¸c khoÎ kho¾n, bμi
b¶n : l©n chμo ra m¾t, l©n chóc phóc, leo cét,... Bªn c¹nh cã «ng §Þa vui nhén
ch¹y quanh. Th«ng th−êng móa l©n cßn kÌm theo c¶ biÓu diÔn vâ thuËt.
Mét trß ch¬i truyÒn thèng ®−îc phæ biÕn trong çc lÔ héi lμ kÐo co, ®−îc tæ
chøc ë s©n ®×nh hay b·i cá réng gi÷a lμng. Nh÷ng ng−êi tham gia chia lμm hai
phe, ®øng thμnh mét hμng ®èi nhau, cïng n¾m sîi d©y thõng, d©y ch·o hay mét
c©y sμo tre hoÆc ng−êi ®øng sau «m l−ng ng−êi ®øng tr−íc, cßn hai ng−êi ®øng
®Çu hμng cña hai phe th× n¾m tay nhau cho ch¾c, lÊy dÊu v¹ch v«i ë gi÷a lμm
mèc ®−îc, thua. Bªn nμo kÐo ®−îc ®èi ph−¬ng sang qua v¹ch mèc vÒ phÝa m×nh
lμ bªn ®ã th¾ng. KÐo co thu hót nhiÒu ng−êi, t¹o kh«ng khÝ hμo høng, s«i ®éng,
rÌn luyÖn søc khoÎ, tÝnh kØ luËt, ý thøc tËp thÓ ë mçi ng−êi. ChÝnh v× vËy, kÐo co
®−îc ®«ng ®¶o thanh niªn, thiÕu niªn −a thÝch.
Cê ng−êi lμ trß ch¬i ®éc ®¸o cña ng−êi ViÖt Nam, mang tÝnh trÝ tuÖ vμ thÓ hiÖn
nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng ¸ §«ng. Bμn cê lμ s©n b·i réng, mçi phe cã 16 ng−êi mÆc
®ång phôc ®á hoÆc xanh, cÇm trªn tay hay ®eo tr−íc ngùc biÓn kÝ hiÖu qu©n cê.
Hai t−íng (t−íng «ng, t−íng bμ) cña tõng bªn ®Òu mÆc trang phôc thêi x−a léng
lÉy cã cê ®u«i nheo ®eo chÐo sau l−ng vμ ®−îc che läng. Khi muèn ®i mét n−íc cê,
ng−êi ®Êu gâ mét tiÕng trèng b¸o cho ng−êi ch¹y cê tíi nghe lÖnh. Ng−êi nμy sÏ
truyÒn ®¹t l¹i lÖnh ®Ó qu©n cê di chuyÓn. Cã thÓ ng−êi ®Êu cê cÇm l¸ cê nhá, ®Þnh
®i qu©n nμo th× trùc tiÕp phÊt cê vμo qu©n ®ã råi dÉn ®Õn vÞ trÝ míi.
§−îc tiÕn hμnh trong nh÷ng k× héi lμng ngμy xu©n, thi nÊu c¬m l¹i cho thÊy
sù khÐo lÐo, th¸o v¸t cña çc chμng trai, c« g¸i. Tôc thi nμy b¾t nguån tõ qu¸ tr×nh
chèng chäi víi thiªn tai, ®Þch ho¹, võa lao ®éng, hμnh qu©n ®¸nh giÆc, võa c¬m
n−íc gän gμng, do ®ã ®ßi hái mçi ng−êi tÝnh tù lùc vμ ãc s¸ng t¹o. Cã nhiÒu h×nh
27
thøc thi tμi : thæi c¬m bång con, thæi c¬m trong lóc hμnh lÔ, khªnh kiÖu ch¹y, thæi
c¬m trªn thuyÒn. Víi kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn kh«ng b×nh
th−êng, ng−êi thi ph¶i vo g¹o, nhãm bÕp, gi÷ löa ®Õn khi c¬m chÝn ngon mμ
kh«ng bÞ ch¸y, khª. Sau ®ã, nåi c¬m cña çc thÝ sinh ®−îc nh÷ng b« l·o cã uy tÝn
trong lμng chÊm ®iÓm. ë mét sè vïng cßn cã h¸t ®èi ®¸p, giao duyªn trong héi
thi, t¹o kh«ng khÝ n¸o nhiÖt, vui vÎ.
Ho¹t ®éng ®ua thuyÒn thÓ hiÖn sinh ho¹t v¨n ho¸ s«ng n−íc cæ truyÒn cña
ng−êi ViÖt Nam tr¶i dμi tõ çc tØnh phÝa b¾c ®Õn khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu
Long nh»m vui ch¬i, gi¶i trÝ, rÌn søc vμ kÜ n¨ng chÌo thuyÒn ®Ó cóng thuû thÇn
hoÆc t−ëng nhí çc anh hïng giái thuû chiÕn... Tuú theo tõng n¬i, mçi thuyÒn
®ua cã kho¶ng chõng chôc tay b¬i lμ nam giíi ®¹i diÖn çc ph−êng, xãm, lμng.
Sau hiÖu lÖnh, nh÷ng con thuyÒn lao vun vót trong tiÕng hß reo cæ vò vμ chiªng,
trèng rén r· ®«i bê s«ng. NhiÒu lμng chμi ven biÓn ë phÝa nam cßn cã héi thi b¬i
thóng víi mçi chiÕc thuyÒn thóng b»ng nan cã mét ng−êi ®ua...
L−ít qua mét vμi h×nh thøc ch¬i ngμy xu©n, cã thÓ thÊy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o,
tÝnh çch vμ b¶n s¾c d©n téc thÓ hiÖn thËt s©u ®Ëm vμ râ nÐt. Ch¬i ®Êy mμ còng lμ
mét çch häc, mét çch rÌn luyÖn thËt bæ Ých.
(Theo Hång ViÖt, b¸o Nh©n d©n, sè Xu©n Nh©m Ngä, 2002)
LuyÖn tËp sö dông yÕu tè miªu t¶

i  ChuÈn bÞ ë nhμ
Cho ®Ò bμi : Con tr©u ë lμng quª ViÖt Nam.
1. T×m hiÓu ®Ò : Gi¶i thÝch ®Ò bμi vμ cho biÕt ®Ò yªu cÇu tr×nh bμy vÊn ®Ò g×.
Theo em, víi ®Ò bμi nμy, cÇn ph¶i tr×nh bμy nh÷ng ý g× ?
2. Tham kh¶o v¨n b¶n thuyÕt minh khoa häc sau vμ cho biÕt em cã thÓ sö
dông ®−îc nh÷ng ý g× cho bμi thuyÕt minh cña m×nh.
Tr©u lμ ®éng vËt thuéc hä Bß (Bovidae), ph©n bé Nhai l¹i (Ruminantia),
nhãm Sõng rçng (Cavicornes), bé Guèc ch½n (Actiodactyla), líp Thó cã vó
(Mammalia).
28
Tr©u ViÖt Nam (Bubalus bubalis) cã nguån gèc tõ tr©u rõng thuÇn ho¸, thuéc
nhãm tr©u ®Çm lÇy. L«ng mμu x¸m, x¸m ®en, th©n h×nh v¹m vì, thÊp, ng¾n,
bông to, m«ng dèc, bÇu vó nhá, sõng h×nh l−ìi liÒm. Cã 2 ®ai mμu tr¾ng : d−íi
cæ vμ chç ®Çu x−¬ng øc. Tr©u çi nÆng trung b×nh 350  400kg (300  600kg), tr©u
®ùc : 400  450kg (350  700kg).
Tr©u 3 tuæi cã thÓ ®Î løa ®Çu. Tr©u ®Î cã mïa vô. Mét ®êi tr©u çi th−êng
cho 5  6 nghÐ, nghÐ s¬ sinh nÆng 22  25kg. §«i r¨ng cöa gi÷a cè ®Þnh b¾t ®Çu
mäc lóc 3 tuæi vμ tr©u kÕt thóc sinh tr−ëng khi hÕt 6 tuæi (8 r¨ng cöa).
Tr©u nu«i chñ yÕu ®Ó kÐo cμy : lùc kÐo trung b×nh trªn ruéng 70  75kg, b»ng
0,36  0,40 m· lùc. Tr©u lo¹i A mét ngμy cμy 3  4 sμo, lo¹i B : 2  3 sμo vμ lo¹i C :
1,5  2 sμo B¾c Bé ; kÐo xe : ë ®−êng xÊu t¶i träng 400  500kg, ®−êng tèt
700  800kg vμ trªn ®−êng nhùa víi b¸nh xe h¬i kÐo trªn 1 tÊn ; kÐo gç : trªn
®−êng ®åi nói, th−êng mét tr©u kÐo 0,5  1,3m3 víi ®o¹n ®−êng 3  5km.
Kh¶ n¨ng cho thÞt : tr©u çi cã tØ lÖ thÞt xÎ 42%, tr©u thiÕn : 45% vμ tr©u ®ùc 2
tuæi : 48%. Kh¶ n¨ng cho s÷a : 400  500kg s÷a trong mét chu k× v¾t. Mì s÷a :
9  10%. Kh¶ n¨ng cho ph©n : trong 24 giê, tr©u 2 r¨ng th¶i ra 10kg ph©n, tr©u
4 r¨ng : 12  15kg vμ tr©u tr−ëng thμnh : 20  25kg...
(Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa N«ng nghiÖp, Hμ Néi, 1991)
II  luyÖn tËp trªn líp
1. H·y vËn dông yÕu tè miªu t¶ trong viÖc giíi thiÖu :
 Con tr©u ë lμng quª ViÖt Nam (h×nh ¶nh con tr©u trªn ®ång ruéng, lμng
quª ViÖt Nam).
 Con tr©u trong viÖc lμm ruéng (sím h«m g¾n bã víi ng−êi n«ng d©n).
 Con tr©u trong mét sè lÔ héi.
 Con tr©u víi tuæi th¬ ë n«ng th«n.
2. ViÕt mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh cã sö dông yÕu tè miªu t¶ víi mét trong
çc ý nªu ë trªn. (Chó ý sö dông nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao vÒ con tr©u cho thÝch
hîp vμ sinh ®éng.)
29
®äc thªm
dõa s¸p
Giång C©y Xanh  mét vïng ven thÞ trÊn CÇu KÌ, tØnh Trμ Vinh lμ n¬i duy
nhÊt trªn n−íc ta trång lo¹i dõa ®éc nhÊt v« nhÞ cã çi tªn nghe ngå ngé lμ dõa
s¸p. Vμ lo¹i dõa nμy dïng ®Ó ¨n chø kh«ng ®Ó uèng...
Tõ l©u, dõa s¸p lμ ®Æc s¶n næi tiÕng cña huyÖn CÇu KÌ. Theo nh÷ng ng−êi cao
niªn trong lμng th× dõa s¸p ®−îc trång vμo gi÷a thÕ kØ XX do s− c¶ chïa Chî ®Õn
Cam-pu-chia mua vÒ. Nh×n bÒ ngoμi th× c©y dõa s¸p còng gièng nh− c©y dõa ta.
Së dÜ dõa ®−îc g¾n víi tªn s¸p lμ v× c¬m cña nã võa mÒm, võa xèp l¹i dÎo nh−
bét ®· ®−îc nhμo sÖt, ®ång thêi l¹i cã mμu ®ïng ®ôc cña s¸p. §Æc biÖt lμ c¬m dõa
chiÕm trän gÇn c¶ g¸o. Çc b¹n nhiÒu n¬i thiÖt thßi v× cßn Ýt, hoÆc ch−a bao giê
®−îc nÕm, thËm chÝ chØ chiªm ng−ìng th«i, lo¹i dõa cã mét kh«ng hai nμy.
Thêi gian tr−íc, ng−êi ta th−ëng thøc dõa b»ng çch n¹o c¬m dõa, bá vμo li
®· cã s½n ®¸ råi sau ®ã cho s÷a bß vμo. Ngμy nay, ng−êi ta bá c¬m dõa vμo m¸y
xay sinh tè cã chøa s÷a vμ ®¸ ë trong ®ã. VÞ l¹nh cña ®¸ ®· ®−îc xay nhuyÔn lμm
cho vÞ th¬m ngon cña dõa trén s÷a to¸t ra hÕt råi lan to¶ kh¾p miÖng ®Ó l¹i d− vÞ
tuyÖt vêi trªn ®Çu l−ìi. Cã lÏ nhê h−¬ng vÞ cña li dõa tuyÖt h¶o mμ mçi tr¸i dõa
s¸p cã gi¸ cao gÊp 10 lÇn dõa th−êng.
B×nh th−êng th× mçi tr¸i dõa s¸p lμ 10 000 ®ång. Vμo nh÷ng dÞp lÔ héi lín
nh− tiÕt Thanh minh, lÔ cóng chïa ¤ng Bæn vμo ngμy r»m th¸ng 7 ©m lÞch, lÔ
Vu lan lμ kh¸ch tõ çc n¬i n−êm n−îp ®æ vÒ, ai còng muèn th−ëng thøc ®Æc s¶n
cña quª h−¬ng CÇu KÌ vμ ®ång thêi mua vÒ lμm quμ cho ng−êi th©n, khiÕn cho
dõa s¸p vät lªn víi gi¸ 25 000 ®ång.
HiÖn t¹i, c¶ Giång C©y Xanh còng chØ cã ®−îc kho¶ng 700 c©y dõa s¸p. CÆp
dõa gièng mμ vÞ s− c¶ ®em vÒ trång ë trong s©n chïa h¬n 50 n¨m qua giê ®·
trë thμnh thuû tæ cña lo¹i dõa s¸p. Ng−êi d©n ë n¬i ®©y ®· cè nh©n gièng lo¹i
dõa siªu ngon nμy kh¾p n¬i nh−ng l¹ thay nã chØ chÞu cho s¸p ë çc n¬i nh−
Tam Ng·i, Phong Phó, Phong Th¹nh..., cã nghÜa lμ nã chØ "mÕn" vïng ®Êt quanh
thÞ trÊn CÇu KÌ, cßn nÕu trång chÖch qua phÇn ®Êt kh¸c th× dõa sÏ kh«ng cho
s¸p. Tr−íc ®©y th−êng mçi buång dõa cã kho¶ng 12 tr¸i th× cã ®Õn h¬n ph©n nöa
lμ dõa s¸p nh−ng hiÖn th× chØ ®−îc 3  4 tr¸i cã s¸p, cã khi cßn kh«ng cã tr¸i nμo.
30
LÝ gi¶i hiÖn t−îng nμy, Chi côc B¶o vÖ thùc vËt tØnh Trμ Vinh cho biÕt, do dõa
s¸p trång cïng vïng víi dõa th−êng nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng hoa cña dõa s¸p thô
phÊn cña dõa th−êng. §Ó kh¾c phôc, cÇn ph¶i cã vïng ®Êt riªng ®Ó trång nã.
Nh−ng cã ®−îc mét "giang s¬n" cho dõa s¸p lμ ®iÒu mμ çc nhμ khoa häc cßn
ph¶i "®au ®Çu".
(Thanh Thuý, b¸o ThiÕu niªn TiÒn phong, sè 80, 2004)
Bμi 3

 HiÓu ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em trong
bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn nay vμ sù quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ ®èi víi
vÊn ®Ò nμy.
 N¾m ®−îc mèi quan hÖ gi÷a ph−¬ng ch©m héi tho¹i víi t×nh huèng
giao tiÕp : ph−¬ng ch©m héi tho¹i cÇn ®−îc vËn dông phï hîp víi t×nh
huèng giao tiÕp.
HiÓu ®−îc tiÕng ViÖt cã mét hÖ thèng tõ ng÷ x−ng h« rÊt phong phó,
tinh tÕ, giμu s¾c th¸i biÓu c¶m ; biÕt sö dông tõ ng÷ x−ng h« mét çch
thÝch hîp trong giao tiÕp.
 Lμm tèt bμi tËp lμm v¨n sè 1, biÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt
vμ yÕu tè miªu t¶ ®Ó lμm cho bμi v¨n thuyÕt minh hÊp dÉn, sinh ®éng.
V¨n b¶n
Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn,
quyÒn ®−îc B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn cña trÎ em
(1)
1. Chóng t«i tham dù Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em ®Ó cïng nhau
cam kÕt vμ ra lêi kªu gäi khÈn thiÕt víi toμn thÓ nh©n lo¹i : H·y b¶o ®¶m cho tÊt
c¶ trÎ em mét t−¬ng lai tèt ®Ñp h¬n.
31
2. TÊt c¶ trÎ em trªn thÕ giíi ®Òu trong tr¾ng, dÔ bÞ tæn th−¬ng vμ cßn phô
thuéc. §ång thêi chóng hiÓu biÕt, ham ho¹t ®éng vμ ®Çy −íc väng. Tuæi chóng
ph¶i ®−îc sèng trong vui t−¬i, thanh b×nh, ®−îc ch¬i, ®−îc häc vμ ph¸t triÓn.
T−¬ng lai cña chóng ph¶i ®−îc h×nh thμnh trong sù hoμ hîp vμ t−¬ng trî. Chóng
ph¶i ®−îc tr−ëng thμnh khi ®−îc më réng tÇm nh×n, thu nhËn thªm nh÷ng kinh
nghiÖm míi.
Sù th¸ch thøc
3. Tuy nhiªn, thùc tÕ cuéc sèng thêi th¬ Êu cña nhiÒu trÎ em l¹i kh«ng nh− vËy.
4. H»ng ngμy cã v« sè trÎ em kh¾p n¬i trªn thÕ giíi bÞ phã mÆc cho nh÷ng
(2)
hiÓm ho¹ lμm k×m h·m sù t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña çc ch¸u ®ã. Chóng
ph¶i chÞu bao nhiªu nçi bÊt h¹nh do bÞ trë thμnh n¹n nh©n cña chiÕn tranh vμ
(3)
b¹o lùc, cña n¹n ph©n biÖt chñng téc, chÕ ®é a-p¸c-thai , cña sù x©m l−îc, chiÕm
(4) (5)
®ãng vμ th«n tÝnh cña n−íc ngoμi. Cã nh÷ng ch¸u trë thμnh ng−êi tÞ n¹n ,
sèng tha h−¬ng do bÞ c−ìng bøc ph¶i tõ bá gia ®×nh, céi rÔ. Cã nh÷ng ch¸u kh¸c
l¹i chÞu c¶nh tμn tËt hoÆc trë thμnh n¹n nh©n cña sù l·ng quªn, ruång bá, ®èi xö
tμn nhÉn vμ bãc lét.
5. Mçi ngμy, cã hμng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng th¶m ho¹ cña ®ãi
nghÌo vμ khñng ho¶ng kinh tÕ, cña n¹n ®ãi, t×nh tr¹ng v« gia c−, dÞch bÖnh, mï
ch÷, m«i tr−êng xuèng cÊp. ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lμ nh÷ng
n−íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt, trÎ em ®ang ph¶i chÞu t¸c ®éng nÆng nÒ cña nî n−íc
ngoμi, cña t×nh h×nh kinh tÕ kh«ng gi÷ ®−îc møc ®é t¨ng tr−ëng ®Òu ®Æn hoÆc
kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng tr−ëng.
6. Mçi ngμy cã tíi 40 000 trÎ em chÕt do suy dinh d−ìng vμ bÖnh tËt, kÓ c¶
héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i (AIDS), hoÆc do thiÕu n−íc s¹ch, thiÕu
vÖ sinh vμ do t¸c ®éng cña vÊn ®Ò ma tuý.
7. §ã lμ nh÷ng sù th¸ch thøc mμ chóng t«i, víi t− çch nh÷ng nhμ l·nh ®¹o
chÝnh trÞ, ph¶i ®¸p øng.
C¬ héi
8. Liªn kÕt l¹i, çc n−íc chóng ta cã ®ñ çc ph−¬ng tiÖn vμ kiÕn thøc ®Ó b¶o
vÖ sinh mÖnh cña trÎ em, lo¹i trõ ®−îc mét phÇn rÊt lín nh÷ng nçi khæ ®au cña
çc em, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ tiÒm n¨ng con ng−êi ë trÎ em vμ lμm cho
çc em nhËn thøc ®−îc nhu cÇu, çc quyÒn cña m×nh còng nh− n¾m ®−îc çc c¬
(6)
héi phôc vô ®−îc lîi Ých cña m×nh. C«ng −íc vÒ quyÒn cña trÎ em t¹o ra mét
32
c¬ héi míi ®Ó cho quyÒn vμ phóc lîi trÎ em ®−îc thùc sù t«n träng ë kh¾p n¬i
trªn thÕ giíi.
9. Nh÷ng c¶i thiÖn gÇn ®©y cña bÇu kh«ng khÝ chÝnh trÞ quèc tÕ cã thÓ t¹o
®iÒu kiÖn dÔ dμng cho viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã. Dùa vμo sù hîp t¸c vμ ®oμn
kÕt quèc tÕ, hiÖn nay ®· cã kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ trªn nhiÒu
lÜnh vùc : kh«i phôc sù t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, b¶o vÖ m«i tr−êng,
ng¨n kh«ng ®Ó cho çc bÖnh th−êng g©y tö vong vμ tμn tËt lan réng vμ ®¹t ®−îc
sù c«ng b»ng h¬n n÷a vÒ x· héi vμ kinh tÕ. Nh÷ng biÕn chuyÓn nh»m ®¹t tíi gi¶i
(7)
trõ qu©n bÞ hiÖn nay còng nãi lªn r»ng mét sè tμi nguyªn to lín cã thÓ sÏ ®−îc
chuyÓn sang phôc vô çc môc ®Ých phi qu©n sù. T¨ng c−êng phóc lîi trÎ em ph¶i
lμ mét −u tiªn cao khi t¸i ph©n bæ çc nguån tμi nguyªn ®ã.
NhiÖm vô
10. T¨ng c−êng søc khoÎ vμ chÕ ®é dinh d−ìng cña trÎ em lμ tr¸ch nhiÖm
hμng ®Çu, ®ång thêi còng lμ mét nhiÖm vô mμ çc gi¶i ph¸p ®· n»m trong tÇm
tay cña chóng ta. Sinh mÖnh cña hμng v¹n trÎ em trai vμ g¸i cã thÓ ®−îc cøu v·n
mçi ngμy, v× ta cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc çc nguyªn nh©n dÉn ®Õn tö vong ë çc
em. TØ lÖ tö vong cña trÎ em nãi chung vμ tØ lÖ tö vong cña trÎ s¬ sinh nãi riªng ë
nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi hiÖn nay ®Õn møc kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, tuy nhiªn
cã thÓ h¹ thÊp rÊt nhiÒu tØ lÖ ®ã víi nh÷ng biÖn ph¸p ®· ®−îc biÕt tíi vμ còng dÔ
dμng ®¹t ®−îc.
11. TrÎ em bÞ tμn tËt vμ trÎ em cã hoμn c¶nh sèng ®Æc biÖt khã kh¨n cÇn ph¶i
®−îc quan t©m ch¨m sãc nhiÒu h¬n vμ ®−îc hç trî m¹nh mÏ h¬n.
12. T¨ng c−êng vai trß cña phô n÷ nãi chung vμ ph¶i ®¶m b¶o quyÒn b×nh
®¼ng gi÷a nam vμ n÷ v× lîi Ých cña trÎ em toμn cÇu. Ngay tõ ®Çu, çc em g¸i ®·
ph¶i ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng vμ cã c¬ héi ®ång ®Òu nh− çc em trai.
13. HiÖn nay, cã h¬n 100 triÖu trÎ em vÉn ch−a tr¶i qua gi¸o dôc c¬ së, trong
®ã çc em n÷ chiÕm ®Õn 2/3. B¶o ®¶m sao cho trÎ em ®−îc häc hÕt bËc gi¸o dôc
c¬ së vμ kh«ng ®Ó cho mét em nμo mï ch÷ sÏ lμ mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan
träng nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña trÎ em trªn toμn thÕ giíi.
14. HiÖn nay, cã nöa triÖu bμ mÑ chÕt v× nh÷ng nguyªn nh©n cã liªn quan
tíi sinh ®Î. Mäi biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông ®−îc ®Ó b¶o ®¶m an toμn khi mang
thai vμ sinh ®Î cÇn ®−îc ®Èy m¹nh. CÇn nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt kÕ
ho¹ch ho¸ gia ®×nh vμ qu·ng çch sinh në. Gia ®×nh lμ céng ®ång nÒn mãng vμ
33
m«i tr−êng tù nhiªn ®Ó trÎ em lín kh«n vμ ph¸t triÓn tèt cho nªn cÇn ®−îc b¶o
vÖ vμ gióp ®ì ®Çy ®ñ.
15. CÇn t¹o cho trÎ em c¬ héi t×m biÕt ®−îc nguån gèc lai lÞch cña m×nh vμ
nhËn thøc ®−îc gi¸ trÞ cña b¶n th©n trong mét m«i tr−êng mμ çc em c¶m thÊy lμ
n¬i n−¬ng tùa an toμn, th«ng qua gia ®×nh hoÆc nh÷ng ng−êi kh¸c tr«ng nom çc
em t¹o ra. Ph¶i chuÈn bÞ ®Ó çc em cã thÓ sèng mét cuéc sèng cã tr¸ch nhiÖm
trong mét x· héi tù do. CÇn khuyÕn khÝch trÎ em ngay tõ lóc cßn nhá tham gia
vμo sinh ho¹t v¨n ho¸ x· héi.
16. Çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ sÏ tiÕp tôc cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn sè phËn cña trÎ
em, ®Æc biÖt lμ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. V× t−¬ng lai cña tÊt c¶ trÎ em, cÇn cÊp
b¸ch b¶o ®¶m hoÆc kh«i phôc l¹i sù t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn ®Òu ®Æn nÒn kinh
tÕ ë tÊt c¶ çc n−íc, ®ång thêi tiÕp tôc khÈn tr−¬ng t×m ra mét gi¶i ph¸p nhanh
chãng, réng lín vμ l©u bÒn cho vÊn ®Ò nî n−íc ngoμi cña çc n−íc ®ang ph¸t
triÓn ®ang cã nî.
17. Çc nhiÖm vô ®ã ®ßi hái tÊt c¶ çc n−íc cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc liªn
tôc vμ phèi hîp víi nhau trong hμnh ®éng cña tõng n−íc còng nh− trong hîp
t¸c quèc tÕ.
(TrÝch Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em,
trong ViÖt Nam vμ çc v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em,
NXB ChÝnh trÞ quèc gia  Uû ban B¶o vÖ
vμ ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam, Hμ Néi, 1997)
Chó thÝch
(1) Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em häp t¹i trô së Liªn hîp quèc ë
Niu Oãc ngμy 30  9  1990.
(2) HiÓm ho¹ : t×nh tr¹ng nguy hiÓm cã thÓ dÉn ®Õn tai ho¹ nghiªm träng.
(3) ChÕ ®é a-p¸c-thai : chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc cùc ®oan vμ tμn b¹o tån t¹i
tõ n¨m 1652 ë Nam Phi. Giíi cÇm quyÒn da tr¾ng ë Nam Phi ®· ban hμnh 70 ®¹o
luËt vÒ ph©n biÖt chñng téc, theo ®ã ng−êi da ®en vμ da mμu ph¶i sèng, lμm viÖc
trong nh÷ng khu riªng biÖt, çch biÖt hoμn toμn víi ng−êi da tr¾ng, bÞ t−íc hÕt
mäi quyÒn c«ng d©n. Ng−êi da tr¾ng chØ chiÕm 1/5 d©n sè nh−ng l¹i n¾m gÇn
9/10 ®Êt trång trät, 3/4 tæng thu nhËp vμ toμn bé hÇm má, xÝ nghiÖp, ng©n hμng.
Ngμy 7  6  1991, chÝnh quyÒn Nam Phi buéc ph¶i huû bá chÝnh s¸ch ph©n
biÖt chñng téc.
34
(4) Th«n tÝnh : x©m chiÕm ®Êt ®ai cña n−íc kh¸c, s¸p nhËp vμo l·nh thæ
n−íc m×nh.
(5) TÞ n¹n : l¸nh ®i ë n¬i kh¸c ®Ó tr¸nh nh÷ng nguy hiÓm, ®e do¹ do chiÕn
tranh hoÆc t×nh h×nh chÝnh trÞ g©y ra cho m×nh.
(6) C«ng −íc : ®iÒu −íc do nhiÒu n−íc cïng kÝ kÕt ®Ó quy ®Þnh çc nguyªn
t¾c, thÓ lÖ cho tõng vÊn ®Ò trong quan hÖ quèc tÕ.
(7) Gi¶i trõ qu©n bÞ : gi¶m bít hoÆc h¹n chÕ vò khÝ vμ lùc l−îng vò trang cña
çc n−íc.

1. V¨n b¶n nμy (gåm 17 môc) ®−îc bè côc thμnh mÊy phÇn ? Ph©n tÝch tÝnh
hîp lÝ, chÆt chÏ cña bè côc v¨n b¶n.
2. ë phÇn "Sù th¸ch thøc", b¶n Tuyªn bè ®· nªu lªn thùc tÕ cuéc sèng cña
trÎ em trªn thÕ giíi ra sao ? NhËn thøc, t×nh c¶m cña em khi ®äc phÇn nμy nh−
thÕ nμo ?
3. Qua phÇn "C¬ héi", em thÊy viÖc b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em trong bèi c¶nh
thÕ giíi hiÖn nay cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi g× ?
4. ë phÇn "NhiÖm vô", b¶n Tuyªn bè ®· nªu lªn kh¸ nhiÒu ®iÓm mμ tõng
quèc gia vμ c¶ céng ®ång quèc tÕ cÇn ph¶i nç lùc phèi hîp hμnh ®éng. H·y ph©n
tÝch tÝnh chÊt toμn diÖn cña néi dung phÇn nμy.
5. Qua b¶n Tuyªn bè, em nhËn thøc nh− thÕ nμo vÒ tÇm quan träng cña
vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em, vÒ sù quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ ®èi víi
vÊn ®Ò nμy ?
Ghi nhí
B¶o vÖ quyÒn lîi, ch¨m lo ®Õn sù ph¸t triÓn cña trÎ em lμ mét trong
nh÷ng vÊn ®Ò quan träng, cÊp b¸ch, cã ý nghÜa toμn cÇu. B¶n Tuyªn bè
cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em ngμy 30  9  1990 ®· kh¼ng
®Þnh ®iÒu Êy vμ cam kÕt thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cã tÝnh toμn diÖn v×
sù sèng cßn, ph¸t triÓn cña trÎ em, v× t−¬ng lai cña toμn nh©n lo¹i.
35
LuyÖn tËp
Ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ sù quan t©m, ch¨m sãc cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, cña
çc tæ chøc x· héi n¬i em ë hiÖn nay ®èi víi trÎ em.
ÇC PH¦¥NG CH¢M HéI THO¹I (tiÕp theo)
I  quan hÖ gi÷a ph−¬ng ch©m héi tho¹i

víi t×nh huèng giao tiÕp
§äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
chμo hái
Anh chμng nä ë nhμ vî t¹i mét vïng quª, ®−îc ng−êi nhμ dÆn lμ ph¶i lu«n
chμo hái mäi ng−êi xung quanh.
Mét h«m, anh ta ra ®−êng vμ thÊy mét ng−êi ®ang ®èn cμnh trªn mét c©y
cao, liÒn ra dÊu gäi.
Ng−êi kia dõng viÖc, lËt ®Ët trÌo xuèng, hái :
 Cã chuyÖn g× thÕ ?
 Cã g× ®©u ! B¸c lμm viÖc vÊt v¶ l¾m ph¶i kh«ng ?
Nh©n vËt chμng rÓ cã tu©n thñ ®óng ph−¬ng ch©m lÞch sù kh«ng ? V× sao em
nhËn xÐt nh− vËy ? Cã thÓ rót ra bμi häc g× qua c©u chuyÖn nμy ?
Ghi nhí
ViÖc vËn dông çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i cÇn phï hîp víi ®Æc ®iÓm
cña t×nh huèng giao tiÕp. (Nãi víi ai ? Nãi khi nμo ? Nãi ë ®©u ? Nãi ®Ó
lμm g× ?)
36
Ii  nh÷ng tr−êng hîp kh«ng tu©n thñ
ph−¬ng ch©m héi tho¹i
1. §äc l¹i nh÷ng vÝ dô ®· ®−îc ph©n tÝch khi häc vÒ çc ph−¬ng ch©m héi
tho¹i (ph−¬ng ch©m vÒ l−îng, ph−¬ng ch©m vÒ chÊt, ph−¬ng ch©m quan hÖ,
ph−¬ng ch©m çch thøc, ph−¬ng ch©m lÞch sù) vμ cho biÕt trong nh÷ng t×nh
huèng nμo, ph−¬ng ch©m héi tho¹i kh«ng ®−îc tu©n thñ.
2. §äc ®o¹n ®èi tho¹i sau, chó ý nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm vμ tr¶ lêi c©u hái.
An :  CËu cã biÕt chiÕc m¸y bay ®Çu tiªn ®−îc chÕ t¹o vμo n¨m nμo kh«ng ?
Ba :  §©u kho¶ng ®Çu thÕ kØ XX.
C©u tr¶ lêi cña Ba cã ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin ®óng nh− An mong muèn
hay kh«ng ? Cã ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo ®· kh«ng ®−îc tu©n thñ ? V× sao
ng−êi nãi kh«ng tu©n thñ ph−¬ng ch©m héi tho¹i Êy ?
3. Khi b¸c sÜ nãi víi mét ng−êi m¾c bÖnh nan y vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña
bÖnh nh©n ®ã th× ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo cã thÓ kh«ng ®−îc tu©n thñ ? V×
sao b¸c sÜ ph¶i lμm nh− vËy ? H·y t×m nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp kh¸c mμ
ph−¬ng ch©m ®ã còng kh«ng ®−îc tu©n thñ.
4. Khi nãi "TiÒn b¹c chØ lμ tiÒn b¹c" th× cã ph¶i ng−êi nãi kh«ng tu©n thñ
ph−¬ng ch©m vÒ l−îng hay kh«ng ? Ph¶i hiÓu ý nghÜa cña c©u nμy nh− thÕ nμo ?
Ghi nhí
ViÖc kh«ng tu©n thñ çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i cã thÓ b¾t nguån tõ
nh÷ng nguyªn nh©n sau :
 Ng−êi nãi v« ý, vông vÒ, thiÕu v¨n ho¸ giao tiÕp ;
 Ng−êi nãi ph¶i −u tiªn cho mét ph−¬ng ch©m héi tho¹i hoÆc mét
yªu cÇu kh¸c quan träng h¬n ;
 Ng−êi nãi muèn g©y mét sù chó ý, ®Ó ng−êi nghe hiÓu c©u nãi theo
mét hμm ý nμo ®ã.
37
IIi  luyÖn tËp
1. §äc mÈu chuyÖn sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Mét cËu bÐ n¨m tuæi ch¬i qu¶ bãng nhùa trong phßng ®äc s¸ch cña bè. Qu¶
bãng v¨ng vμo ng¨n d−íi cña mét kÖ s¸ch. CËu bÐ t×m m·i kh«ng ra, bÌn hái bè.
¤ng bè ®¸p :
 Qu¶ bãng n»m ngay d−íi cuèn "TuyÓn tËp truyÖn ng¾n Nam Cao" kia k×a.
C©u tr¶ lêi cña «ng bè kh«ng tu©n thñ ph−¬ng ch©m héi tho¹i nμo ? Ph©n
tÝch ®Ó lμm râ sù vi ph¹m Êy.
2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Bèn ng−êi h¨m hë ®Õn nhμ l·o MiÖng. §Õn n¬i hä kh«ng chμo hái g× c¶, cËu
Ch©n, cËu Tay nãi th¼ng víi l·o :
 Chóng t«i h«m nay ®Õn kh«ng ph¶i ®Ó th¨m hái, trß chuyÖn g× víi «ng, mμ
®Ó nãi cho «ng biÕt : Tõ nay chóng t«i kh«ng lμm ®Ó nu«i «ng n÷a. L©u nay,
chóng t«i ®· cùc khæ, vÊt v¶ v× «ng nhiÒu råi.
(Ch©n, Tay, Tai, M¾t, MiÖng)
Th¸i ®é vμ lêi nãi cña Ch©n, Tay, Tai, M¾t ®· vi ph¹m ph−¬ng ch©m nμo trong
giao tiÕp ? ViÖc kh«ng tu©n thñ ph−¬ng ch©m Êy cã lÝ do chÝnh ®¸ng kh«ng ?
V× sao ?
X¦NG H¤ TRONG HéI THO¹I
I  tõ ng÷ x−ng h« vμ viÖc sö dông tõ ng÷ x−ng h«

1. H·y nªu mét sè tõ ng÷ dïng ®Ó x−ng h« trong tiÕng ViÖt vμ cho biÕt çch
dïng nh÷ng tõ ng÷ ®ã.
2. §äc çc ®o¹n trÝch sau (trÝch tõ t¸c phÈm DÕ MÌn phiªu l−u kÝ cña T« Hoμi)
vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.
a) DÕ Cho¾t nh×n t«i mμ r»ng :
 Anh ®· nghÜ th−¬ng em nh− thÕ th× hay lμ anh ®μo gióp cho em mét çi
ng¸ch sang bªn nhμ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nμo ®Õn b¾t n¹t th× em
ch¹y sang...
38
Ch−a nghe hÕt c©u, t«i ®· hÕch r¨ng lªn, x× mét h¬i râ dμi. Råi, víi bé ®iÖu
khinh khØnh, t«i m¾ng :
 Høc ! Th«ng ng¸ch sang nhμ ta ? DÔ nghe nhØ ! Chó mμy h«i nh− có mÌo
thÕ nμy, ta nμo chÞu ®−îc. Th«i, im çi ®iÖu h¸t m−a dÇm sïi sôt Êy ®i. §μo tæ
n«ng th× cho chÕt !
T«i vÒ, kh«ng mét chót bËn t©m.
b) Cho¾t kh«ng dËy ®−îc n÷a, n»m thoi thãp. ThÊy thÕ, t«i hèt ho¶ng quú
xuèng, n©ng ®Çu Cho¾t lªn mμ than r»ng :
 Nμo t«i ®©u biÕt c¬ sù l¹i ra n«ng nçi nμy ! T«i hèi l¾m ! T«i hèi hËn l¾m.
Anh mμ chÕt lμ chØ t¹i çi téi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt lμm thÕ nμo
b©y giê ?
T«i kh«ng ngê DÕ Cho¾t nãi víi t«i mét c©u nh− thÕ nμy :
 Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ®−îc. Nh−ng tr−íc khi nh¾m m¾t, t«i
khuyªn anh : ë ®êi mμ cã thãi hung h¨ng bËy b¹, cã ãc mμ kh«ng biÕt nghÜ, sím
muén råi còng mang v¹ vμo m×nh ®Êy.
X¸c ®Þnh çc tõ ng÷ x−ng h« trong hai ®o¹n trÝch trªn. Ph©n tÝch sù thay ®æi
vÒ çch x−ng h« cña DÕ MÌn vμ DÕ Cho¾t trong ®o¹n trÝch (a) vμ ®o¹n trÝch (b).
Gi¶i thÝch sù thay ®æi ®ã.
Ghi nhí
 TiÕng ViÖt cã mét hÖ thèng tõ ng÷ x−ng h« rÊt phong phó, tinh tÕ vμ
giμu s¾c th¸i biÓu c¶m.
Ng−êi nãi cÇn c¨n cø vμo ®èi t−îng vμ çc ®Æc ®iÓm kh¸c cña t×nh
huèng giao tiÕp ®Ó x−ng h« cho thÝch hîp.
II  luyÖn tËp
1. Cã lÇn, mét gi¸o s− ViÖt Nam nhËn ®−îc th− mêi dù ®¸m c−íi cña mét n÷
häc viªn ng−êi ch©u ¢u ®ang häc tiÕng ViÖt. Trong th− cã dßng ch÷ :
Ngμy mai, chóng ta lμm lÔ thμnh h«n, mêi thÇy ®Õn dù.
Lêi mêi trªn cã sù nhÇm lÉn trong çch dïng tõ nh− thÕ nμo ? V× sao cã sù
nhÇm lÉn ®ã ?
39
2. Trong çc v¨n b¶n khoa häc, nhiÒu khi t¸c gi¶ cña v¨n b¶n chØ lμ mét ng−êi
nh−ng vÉn x−ng chóng t«i chø kh«ng x−ng t«i. Gi¶i thÝch v× sao.
3. §äc ®o¹n trÝch sau :
§øa bÐ nghe tiÕng rao, bçng d−ng cÊt tiÕng nãi : "MÑ ra mêi sø gi¶ vμo ®©y.".
Sø gi¶ vμo, ®øa bÐ b¶o : "¤ng vÒ t©u víi vua s¾m cho ta mét con ngùa s¾t, mét çi
roi s¾t vμ mét tÊm ¸o gi¸p s¾t, ta sÏ ph¸ tan lò giÆc nμy.".
(Th¸nh Giãng)
Ph©n tÝch tõ x−ng h« mμ cËu bÐ dïng ®Ó nãi víi mÑ m×nh vμ víi sø gi¶.
Çch x−ng h« nh− vËy nh»m thÓ hiÖn ®iÒu g× ?
4. Ph©n tÝch çch dïng tõ x−ng h« vμ th¸i ®é cña ng−êi nãi trong c©u
chuyÖn sau :
ChuyÖn kÓ, mét danh t−íng cã lÇn ®i ngang qua tr−êng häc cò cña m×nh,
liÒn ghÐ vμo th¨m. ¤ng gÆp l¹i ng−êi thÇy tõng d¹y m×nh håi nhá vμ kÝnh
cÈn th−a :
 Th−a thÇy, thÇy cßn nhí con kh«ng ? Con lμ...
Ng−êi thÇy gi¸o giμ ho¶ng hèt :
 Th−a ngμi, ngμi lμ...
 Th−a thÇy, víi thÇy, con vÉn lμ ®øa häc trß cò. Con cã ®−îc nh÷ng thμnh
c«ng h«m nay lμ nhê sù gi¸o dôc cña thÇy ngμy nμo...
§äc b¶n "Tuyªn ng«n §éc lËp" ®Õn nöa chõng, B¸c dõng l¹i vμ bçng d−ng hái :
 T«i nãi, ®ång bμo nghe râ kh«ng ?
Mét triÖu con ng−êi cïng ®¸p, tiÕng dËy vang nh− sÊm :
 Co... o... ã... !
Tõ gi©y phót ®ã, B¸c cïng víi c¶ biÓn ng−êi ®· hoμ lμm mét...
(Vâ Nguyªn Gi¸p kÓ, H÷u Mai ghi,

Nh÷ng n¨m th¸ng kh«ng thÓ nμo quªn)
40
Ph©n tÝch t¸c ®éng cña viÖc dïng tõ x−ng h« trong c©u nãi cña B¸c. (Chó ý so
s¸nh : Tr−íc n¨m 1945, ng−êi ®øng ®Çu nhμ n−íc cã x−ng h« víi ng−êi d©n cña
m×nh nh− vËy kh«ng ?)
6. §äc ®o¹n trÝch sau, chó ý nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm.
Gâ ®Çu roi xuèng ®Êt, cai lÖ thÐt b»ng giäng khμn khμn cña ng−êi hót nhiÒu
x¸i cò :
 Th»ng kia ! ¤ng t−ëng mμy chÕt ®ªm qua, cßn sèng ®Êy μ ? Nép tiÒn
s−u ! Mau !
Ho¶ng qu¸, anh DËu véi ®Ó b¸t ch¸o xuèng ph¶n vμ l¨n ®ïng ra ®ã, kh«ng
nãi ®−îc c©u g×. Ng−êi nhμ lÝ tr−ëng c−êi mét çch mØa mai :
 Anh ta l¹i s¾p ph¶i giã nh− ®ªm qua ®Êy !
Råi h¾n chØ lu«n vμo mÆt chÞ DËu :
 ChÞ khÊt tiÒn s−u ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng ? §Êy ! ChÞ h·y nãi víi «ng
cai, ®Ó «ng Êy ra ®×nh kªu víi quan cho ! Chø «ng lÝ t«i th× kh«ng cã quyÒn d¸m
cho chÞ khÊt mét giê nμo n÷a !
ChÞ DËu run run :
 Nhμ ch¸u ®· tóng l¹i ph¶i ®ãng c¶ suÊt s−u cña chó nã n÷a, nªn míi l«i
th«i nh− thÕ. Chø ch¸u cã d¸m bá bÔ tiÒn s−u cña nhμ n−íc ®©u ? Hai «ng lμm
phóc nãi víi «ng lÝ cho ch¸u khÊt...
Cai lÖ kh«ng ®Ó cho chÞ ®−îc nãi hÕt c©u, trîn ng−îc hai m¾t, h¾n qu¸t :
 Mμy ®Þnh nãi cho cha mμy nghe ®Êy μ ? S−u cña nhμ n−íc mμ d¸m më
måm xin khÊt !
ChÞ DËu vÉn thiÕt tha :
 Khèn n¹n ! Nhμ ch¸u ®· kh«ng cã, dÉu «ng chöi m¾ng còng ®Õn thÕ th«i.
Xin «ng tr«ng l¹i !
Cai lÖ vÉn giäng hÇm hÌ :
 NÕu kh«ng cã tiÒn nép s−u cho «ng b©y giê, th× «ng sÏ dì c¶ nhμ mμy ®i,
chöi m¾ng th«i μ !
Råi h¾n quay ra b¶o anh ng−êi nhμ lÝ tr−ëng :
 Kh«ng h¬i ®©u mμ nãi víi nã, trãi cæ th»ng chång nã l¹i, ®iÖu ra ®×nh kia !
41
Ng−êi nhμ lÝ tr−ëng h×nh nh− kh«ng d¸m hμnh h¹ mét ng−êi èm nÆng, sî
hoÆc x¶y ra sù g×, h¾n cø lãng ngãng, ng¬ ng¸c, muèn nãi mμ kh«ng d¸m nãi.
§ïng ®ïng, cai lÖ giËt ph¾t çi thõng trong tay anh nμy vμ ch¹y sÇm sËp ®Õn chç
anh DËu.
ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vμng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n :
 Ch¸u van «ng, nhμ ch¸u võa míi tØnh ®−îc mét lóc, «ng tha cho !
 Tha nμy ! Tha nμy !
Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vμo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi
anh DËu.
H×nh nh− tøc qu¸ kh«ng thÓ chÞu ®−îc, chÞ DËu liÒu m¹ng cù l¹i :
 Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®−îc phÐp hμnh h¹ !
Cai lÖ t¸t vμo mÆt chÞ mét çi ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vμo c¹nh anh DËu.
ChÞ DËu nghiÕn hai hμm r¨ng :
 Mμy trãi ngay chång bμ ®i, bμ cho mμy xem !
(Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn)
Çc tõ ng÷ x−ng h« trong ®o¹n trÝch trªn ®−îc ai dïng vμ dïng víi ai ? Ph©n
tÝch vÞ thÕ x· héi, th¸i ®é, tÝnh çch cña tõng nh©n vËt qua çch x−ng h« cña hä.
NhËn xÐt sù thay ®æi çch x−ng h« cña chÞ DËu vμ gi¶i thÝch lÝ do cña sù thay ®æi ®ã.
ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1  v¨n thuyÕt minh
I  §Ò bμi tham kh¶o

®Ò 1. C©y lóa ViÖt Nam.
®Ò 2. C©y ... ë quª em. (§©y lμ d¹ng ®Ò ch−a hoμn tÊt, dμnh ®Ó gi¸o viªn vμ
häc sinh lùa chän, bæ sung. Nªn chän ®èi t−îng thuyÕt minh cô thÓ cho s¸t víi
thùc tÕ mçi ®Þa ph−¬ng.)
®Ò 3. Mét loμi ®éng vËt hay vËt nu«i ë quª em.
®Ò 4. Mét nÐt ®Æc s¾c trong di tÝch, th¾ng c¶nh quª em. (Nªn chän ®èi t−îng
thuyÕt minh cô thÓ cho s¸t víi thùc tÕ mçi ®Þa ph−¬ng.)
42
II  Yªu cÇu
1. §iÒu tra, t×m hiÓu ®Ó n¾m b¾t ®óng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®èi t−îng
thuyÕt minh.
2. BiÕt kÕt hîp ph−¬ng ph¸p thuyÕt minh víi mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt
vμ miªu t¶ trong bμi viÕt.
Bμi 4

 Qua ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng, thÊy ®−îc ®øc tÝnh truyÒn
thèng vμ sè phËn oan tr¸i cña ng−êi phô n÷ ViÖt Nam d−íi chÕ ®é
phong kiÕn, nh÷ng thμnh c«ng vÒ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶.
 N¾m ®−îc çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp lêi cña mét ng−êi
hoÆc mét nh©n vËt.
HiÓu ®−îc mét trong nh÷ng çch quan träng ®Ó ph¸t triÓn tõ vùng tiÕng
ViÖt lμ ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷ trªn c¬ së nghÜa gèc cña chóng.
 N¾m ®−îc çc t×nh huèng vμ çch thøc tãm t¾t mét v¨n b¶n tù sù.
v¨n b¶n
chuyÖn ng−êi con g¸i nam x−¬ng
(TrÝch TruyÒn k× m¹n lôc(1))
(2)
Vò ThÞ ThiÕt, ng−êi con g¸i quª ë Nam X−¬ng , tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na, l¹i
(3) (4)
thªm t− dung tèt ®Ñp. Trong lμng cã chμng Tr−¬ng Sinh, mÕn v× dung h¹nh ,
xin víi mÑ ®em tr¨m l¹ng vμng c−íi vÒ. Song Tr−¬ng cã tÝnh ®a nghi, ®èi víi
vî phßng ngõa qu¸ søc. Nμng còng gi÷ g×n khu«n phÐp, kh«ng tõng ®Ó lóc nμo
(5)
vî chång ph¶i ®Õn thÊt hoμ . Cuéc sum vÇy ch−a ®−îc bao l©u th× x¶y ra viÖc
(6)
triÒu ®×nh b¾t lÝnh ®i ®¸nh giÆc Chiªm. Tr−¬ng tuy con nhμ hμo phó nh−ng
kh«ng cã häc, nªn tªn ph¶i ghi trong sæ lÝnh ®i vμo lo¹i ®Çu. Buæi ra ®i mÑ chμng
cã dÆn r»ng :
43
 Nay con ph¶i t¹m ra tßng qu©n, xa l×a d−íi gèi. Tuy héi c«ng danh tõ x−a Ýt
(7)
gÆp, nh−ng trong chç binh çch ph¶i biÕt gi÷ m×nh lμm träng, gÆp khã nªn lui,
l−êng søc mμ tiÕn, ®õng nªn tham miÕng måi th¬m ®Ó lì m¾c vμo c¹m bÉy.
Quan cao t−íc lín nh−êng ®Ó ng−êi ta. Cã nh− thÕ, mÑ ë nhμ míi khái lo l¾ng v×
con ®−îc.
Chμng quú xuèng ®Êt v©ng lêi d¹y. Nμng rãt chÐn r−îu ®Çy tiÔn chång
mμ r»ng :
 Chμng ®i chuyÕn nμy, thiÕp ch¼ng d¸m mong ®eo ®−îc Ên phong hÇu, mÆc
(8)
¸o gÊm trë vÒ quª cò, chØ xin ngμy vÒ mang theo ®−îc hai ch÷ b×nh yªn, thÕ lμ
®ñ råi. ChØ e viÖc qu©n khã liÖu, thÕ giÆc kh«n l−êng. GiÆc cuång cßn lÈn lót,
(9)
qu©n triÒu cßn gian lao, råi thÕ chÎ tre ch−a cã, mμ mïa d−a chÝn qu¸ k× , khiÕn
(10)
cho tiÖn thiÕp b¨n kho¨n, mÑ hiÒn lo l¾ng. Nh×n tr¨ng soi thμnh cò, l¹i söa
so¹n ¸o rÐt, göi ng−êi ¶i xa, tr«ng liÔu rñ b·i hoang, l¹i thæn thøc t©m t×nh,
(11)
th−¬ng ng−êi ®Êt thó ! Dï cã th− tÝn ngh×n hμng, còng sî kh«ng cã çnh hång
bay bæng.
Nμng nãi ®Õn ®©y, mäi ng−êi ®Òu øa hai hμng lÖ. Råi ®ã, tiÖc tiÔn võa tμn, ¸o
chμng ®μnh røt. Ng−íc m¾t c¶nh vËt vÉn cßn nh− cò, mμ lßng ng−êi ®· nhuém
(12)
mèi t×nh mu«n dÆm quan san !
(13)
BÊy giê, nμng ®−¬ng cã mang, sau khi xa chång võa ®Çy tuÇn th× sinh ra
mét ®øa con trai, ®Æt tªn lμ §¶n. Ngμy qua th¸ng l¹i, tho¾t ®· nöa n¨m, mçi khi
thÊy b−ím l−în ®Çy v−ên, m©y che kÝn nói, th× nçi buån gãc bÓ ch©n trêi kh«ng
thÓ nμo ng¨n ®−îc. Bμ mÑ còng v× nhí con mμ dÇn sinh èm. Nμng hÕt søc
thuèc thang lÔ b¸i thÇn phËt vμ lÊy lêi ngät ngμo kh«n khÐo khuyªn l¬n. Song
(14)
bÖnh t×nh mçi ngμy mét trÇm träng, bμ biÕt kh«ng sèng ®−îc, bÌn trèi l¹i víi
nμng r»ng :
 Ng¾n dμi cã sè, t−¬i hÐo bëi trêi. MÑ kh«ng ph¶i kh«ng muèn ®îi chång
con vÒ, mμ kh«ng g¾ng ¨n miÕng c¬m miÕng ch¸o ®Æng cïng vui sum häp. Song,
(15)
lßng tham v« cïng mμ vËn trêi khã tr¸nh. N−íc hÕt chu«ng rÒn , sè cïng khÝ
(16)
kiÖt . Mét tÊm th©n tμn, nguy trong sím tèi, viÖc sèng chÕt kh«ng khái phiÒn
®Õn con. Chång con n¬i xa x«i ch−a biÕt sèng chÕt thÕ nμo, kh«ng thÓ vÒ ®Òn ¬n
®−îc. Sau nμy, trêi xÐt lßng lμnh, ban cho phóc ®øc, gièng dßng t−¬i tèt, con
ch¸u ®«ng ®μn, xanh kia quyÕt ch¼ng phô con, còng nh− con ®· ch¼ng phô mÑ.
Bμ cô nãi xong th× mÊt. Nμng hÕt lêi th−¬ng xãt, phμm viÖc ma chay tÕ lÔ, lo
liÖu nh− ®èi víi cha mÑ ®Î m×nh.
44
Qua n¨m sau, giÆc ngoan cè ®· chÞu trãi, viÖc qu©n kÕt thóc. Tr−¬ng Sinh vÒ
tíi nhμ, ®−îc biÕt mÑ ®· qua ®êi, con võa häc nãi. Chμng hái må mÑ, råi bÕ ®øa
con nhá ®i th¨m ; ®øa trÎ kh«ng chÞu, ra ®Õn ®ång, nã quÊy khãc. Sinh dç dμnh :
 NÝn ®i con, ®õng khãc. Cha vÒ, bμ ®· mÊt, lßng cha buån khæ l¾m råi.
§øa con ng©y th¬ nãi :
 ¤ hay ! ThÕ ra «ng còng lμ cha t«i − ? ¤ng l¹i biÕt nãi, chø kh«ng nh− cha
t«i tr−íc kia chØ nÝn thin thÝt.
Chμng ng¹c nhiªn g¹n hái. §øa con nhá nãi :
 Tr−íc ®©y, th−êng cã mét ng−êi ®μn «ng, ®ªm nμo còng ®Õn, mÑ §¶n ®i
còng ®i, mÑ §¶n ngåi còng ngåi, nh−ng ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶.
TÝnh chμng hay ghen, nghe con nãi vËy, ®inh ninh lμ vî h−, mèi nghi ngê
ngμy cμng s©u, kh«ng cã g× gì ra ®−îc.
VÒ ®Õn nhμ, chμng la um lªn cho h¶ giËn. Vî chμng khãc mμ r»ng :
 ThiÕp vèn con kÎ khã, ®−îc n−¬ng tùa nhμ giμu. Sum häp ch−a tho¶ t×nh
(17)
ch¨n gèi, chia ph«i v× ®éng viÖc löa binh. Çch biÖt ba n¨m gi÷ g×n mét tiÕt . T«
(18)
son ®iÓm phÊn tõng ®· ngu«i lßng, ngâ liÔu t−êng hoa ch−a hÒ bÐn gãt. §©u
cã sù mÊt nÕt h− th©n nh− lêi chμng nãi. D¸m xin bμy tá ®Ó cëi mèi nghi ngê.
Mong chμng ®õng mét mùc nghi oan cho thiÕp.
Chμng vÉn kh«ng tin. Nh−ng nμng hái chuyÖn kia do ai nãi ra, th× l¹i giÊu
kh«ng kÓ lêi con nãi ; chØ lÊy chuyÖn bãng giã nμy nä mμ m¾ng nhiÕc nμng, vμ
®¸nh ®uæi ®i. Hä hμng lμng xãm bªnh vùc vμ biÖn b¹ch cho nμng, còng ch¼ng ¨n
thua g× c¶. Nμng bÊt ®¾c dÜ nãi :
(19)
 ThiÕp së dÜ n−¬ng tùa vμo chμng v× cã çi thó vui nghi gia nghi thÊt .
Nay ®· b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh m−a tan, sen rò trong ao, liÔu tμn tr−íc giã ;
khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n çi Ðn l×a ®μn, n−íc th¼m buåm xa,
(20)
®©u cßn cã thÓ l¹i lªn nói Väng Phu kia n÷a .
§o¹n råi nμng t¾m géi chay s¹ch, ra bÕn Hoμng Giang ngöa mÆt lªn trêi mμ
than r»ng :
 KÎ b¹c mÖnh nμy duyªn phËn hÈm hiu, chång con rÉy bá, ®iÒu ®©u bay
buéc, tiÕng chÞu nhuèc nh¬, thÇn s«ng cã linh, xin ngμi chøng gi¸m. ThiÕp nÕu
(21)
®oan trang gi÷ tiÕt, trinh b¹ch g×n lßng, vμo n−íc xin lμm ngäc MÞ N−¬ng ,
(22) (23)
xuèng ®Êt xin lμm cá Ngu mÜ . Nh−îc b»ng lßng chim d¹ ç , lõa chång
45
dèi con, d−íi xin lμm måi cho ç t«m, trªn xin lμm c¬m cho diÒu qu¹, vμ xin chÞu
kh¾p mäi ng−êi phØ nhæ.
Nãi xong nμng gieo m×nh xuèng s«ng mμ chÕt. Chμng tuy giËn lμ nμng thÊt
(24)
tiÕt, nh−ng thÊy nμng tù tËn còng ®éng lßng th−¬ng, t×m vít th©y nμng,
nh−ng ch¼ng thÊy t¨m h¬i ®©u c¶. Mét ®ªm phßng kh«ng v¾ng vÎ, chμng ngåi
buån d−íi ngän ®Ìn khuya, chît ®øa con nãi r»ng :
 Cha §¶n l¹i ®Õn kia k×a !
Chμng hái ®©u. Nã chØ bãng chμng ë trªn v¸ch :
 §©y nμy !
Th× ra, ngμy th−êng, ë mét m×nh, nμng hay ®ïa con, trá bãng m×nh mμ b¶o lμ
cha §¶n. BÊy giê chμng míi tØnh ngé, thÊu nçi oan cña vî, nh−ng viÖc trãt ®·
qua råi !
(25)
Cïng lμng víi nμng, cã ng−êi tªn lμ Phan Lang, khi tr−íc lμm ®Çu môc ë
bÕn ®ß Hoμng Giang, mét ®ªm chiªm bao thÊy ng−êi con g¸i ¸o xanh ®Õn kªu xin
tha m¹ng. S¸ng dËy, Phan Lang thÊy cã ng−êi ph−êng chμi ®em vμo biÕu mét con
rïa mai xanh, sùc nghÜ ®Õn chuyÖn méng, bÌn ®em th¶ con rïa Êy. Cuèi ®êi Khai
(26) (27)
§¹i nhμ Hå, qu©n Minh m−în tiÕng ®−a TrÇn Thiªm B×nh vÒ n−íc, ph¹m
vμo cöa ¶i Chi L¨ng, nh©n d©n trong n−íc, nhiÒu ng−êi sî h·i ph¶i ch¹y trèn ra
ngoμi bÓ, kh«ng may ®¾m thuyÒn ®Òu chÕt ®uèi c¶. Th©y Phan Lang d¹t vμo mét
çi ®éng rïa ë h¶i ®¶o, cã ng−êi ®μn bμ lμ Linh Phi tr«ng thÊy nãi r»ng :
 §©y lμ vÞ ©n nh©n cøu sèng ta thuë x−a.
Linh Phi bÌn lÊy kh¨n dÊu mμ lau, lÊy thuèc thÇn mμ ®æ, mét chèc Phan
(28)
Lang liÒn tØnh l¹i. Phan tr«ng thÊy cung gÊm ®Òn dao thËt nguy nga léng lÉy,
mμ ch−a biÕt m×nh ®· lät vμo cung n−íc cña rïa thÇn. Linh Phi bÊy giê m×nh
mÆc ¸o gÊm d¸t ngäc, ch©n ®i giμy cã v©n n¹m vμng, c−êi b¶o Phan Lang r»ng :
 T«i lμ Linh Phi trong ®éng rïa, vî vua biÓn Nam H¶i, nhí håi cßn nhá ®i
ch¬i ë bÕn s«ng bÞ ng−êi ph−êng chμi b¾t ®−îc, ngÉu nhiªn b¸o méng, qu¶ ®−îc
nhê ¬n. GÆp gì ngμy nay, h¸ ch¼ng ph¶i lßng trêi xui khiÕn cho t«i cã dÞp ®Òn ¬n
tr¶ nghÜa ?
Phi bÌn ®Æt yÕn ë g¸c Triªu D−¬ng ®Ó thÕt ®·i Phan Lang. Dù tiÖc h«m Êy
cã v« sè nh÷ng mÜ nh©n, quÇn ¸o th−ít tha, m¸i tãc bói xÔ. Trong sè ®ã, cã
mét ng−êi mÆt chØ h¬i ®iÓm qua mét chót son phÊn tr«ng rÊt gièng Vò N−¬ng.
Phan cã ý nh×n trém, nh−ng kh«ng d¸m nhËn. TiÖc xong, ng−êi ®μn bμ Êy nãi víi
Phan Lang r»ng :
46
 T«i víi «ng vèn ng−êi cïng lμng, çch mÆt ch−a bao, ®· quªn nhau råi − ?
BÊy giê Phan míi nhËn ®Ých ng−êi Êy lμ Vò N−¬ng vμ g¹n hái duyªn cí.
Nμng nãi :
 T«i ngμy tr−íc kh«ng may bÞ ng−êi vu oan, ph¶i gieo m×nh xuèng s«ng tù
tö. Çc nμng tiªn trong cung n−íc th−¬ng t«i v« téi, rÏ mét ®−êng n−íc cho t«i
tho¸t chÕt, nÕu kh«ng th× ®· vïi vμo bông ç, cßn ®©u mμ gÆp «ng.
Phan nãi :
(29) (30) (31)
 N−¬ng tö nghÜa kh¸c Tμo Nga , hên kh«ng Tinh VÖ mμ ph¶i «m
(32)
mèi hËn gieo m×nh xuèng n−íc. Nay thãc cò kh«ng cßn, thãc míi võa gÆt , h¸
l¹i kh«ng t−ëng nhí ®Õn quª h−¬ng − ?
Vò N−¬ng nãi :
 T«i bÞ chång ruång rÉy, thμ giμ ë chèn lμng m©y cung n−íc, chø cßn mÆt
mòi nμo vÒ nh×n thÊy ng−êi ta n÷a !
§Òn thê Vò N−¬ng bªn s«ng Hoμng Giang

(x· Ch©n LÝ, huyÖn LÝ Nh©n, tØnh Hμ Nam)
47
Phan nãi :
(33)
 Nhμ cöa tiªn nh©n cña n−¬ng tö, c©y cèi thμnh rõng, phÇn mé tiªn nh©n
cña n−¬ng tö, cá gai rîp m¾t. N−¬ng tö dï kh«ng nghÜ ®Õn, nh−ng tiªn nh©n cßn
mong ®îi n−¬ng tö th× sao ?
Nghe ®Õn ®Êy, Vò N−¬ng øa n−íc m¾t khãc, råi qu¶ quyÕt ®æi giäng mμ r»ng :
 Cã lÏ kh«ng thÓ göi h×nh Èn bãng ë ®©y ®−îc m·i, ®Ó mang tiÕng xÊu xa.
(34)
V¶ ch¨ng, ngùa Hå gÇm giã b¾c, chim ViÖt ®Ëu cμnh nam . C¶m v× nçi Êy, t«i
tÊt ph¶i t×m vÒ cã ngμy.
H«m sau, Linh Phi lÊy mét çi tói b»ng lôa tÝa, ®ùng m−êi h¹t minh ch©u, sai
(35)
sø gi¶ XÝch Hçn ®−a Phan ra khái n−íc. Vò N−¬ng nh©n ®ã còng ®−a göi mét
chiÕc hoa vμng mμ dÆn :
 Nhê nãi hé víi chμng Tr−¬ng, nÕu cßn nhí chót t×nh x−a nghÜa cò, xin lËp
mét ®μn gi¶i oan ë bÕn s«ng, ®èt c©y ®Ìn thÇn chiÕu xuèng n−íc, t«i sÏ trë vÒ.
Lóc ®Õn nhμ, Phan ®em chuyÖn kÓ l¹i víi hä Tr−¬ng. Ban ®Çu Tr−¬ng kh«ng
tin. Nh−ng khi nhËn ®−îc chiÕc hoa vμng, chμng míi sî h·i mμ nãi :
 §©y qu¶ lμ vËt dïng mμ vî t«i mang lóc ra ®i.
Chμng bÌn theo lêi, lËp mét ®μn trμng ba ngμy ®ªm ë bÕn Hoμng Giang. Råi
qu¶ thÊy Vò N−¬ng ngåi trªn mét chiÕc kiÖu hoa ®øng ë gi÷a dßng, theo sau cã
®Õn n¨m m−¬i chiÕc xe cê t¸n, vâng läng, rùc rì ®Çy s«ng, lóc Èn, lóc hiÖn.
Chμng véi gäi, nμng vÉn ë gi÷a dßng mμ nãi väng vμo :
 ThiÕp c¶m ¬n ®øc cña Linh Phi, ®· thÒ sèng chÕt còng kh«ng bá. §a t¹ t×nh
chμng, thiÕp ch¼ng thÓ trë vÒ nh©n gian ®−îc n÷a.
Råi trong chèc l¸t, bãng nμng loang lo¸ng mê nh¹t dÇn mμ biÕn ®i mÊt.
()
(NguyÔn D÷ , TruyÒn k× m¹n lôc,
b¶n dÞch cña Tróc Khª Ng« V¨n TriÖn,
NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1962)
Chó thÝch
() NguyÔn D÷  cã s¸ch phiªn ©m lμ NguyÔn Tù (ch−a râ n¨m sinh, n¨m
mÊt), ng−êi huyÖn Tr−êng T©n, nay lμ huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i D−¬ng. ¤ng
lμ häc trß cña TuyÕt Giang Phu Tö NguyÔn BØnh Khiªm. ¤ng sèng ë thÕ kØ XVI,
48
lμ thêi k× triÒu ®×nh nhμ Lª ®· b¾t ®Çu khñng ho¶ng, çc tËp ®oμn phong kiÕn Lª,
M¹c, TrÞnh tranh giμnh quyÒn bÝnh, g©y ra çc cuéc néi chiÕn kÐo dμi. ¤ng häc
réng, tμi cao, nh−ng chØ lμm quan cã mét n¨m råi xin nghØ vÒ nhμ nu«i mÑ giμ vμ
viÕt s¸ch, sèng Èn dËt nh− nhiÒu trÝ thøc ®−¬ng thêi kh¸c.
(1) TruyÒn k× m¹n lôc (Ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng chuyÖn k× l¹ ®−îc l−u
truyÒn) : t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ H¸n, cã chÞu ¶nh h−ëng cña truyÖn truyÒn k×
Trung Quèc  mét thÓ truyÖn th−êng cã yÕu tè k× l¹, hoang ®−êng  nh−ng còng
khai th¸c çc truyÖn cæ d©n gian vμ çc truyÒn thuyÕt lÞch sö, d· sö cña ViÖt
Nam. Nh©n vËt chÝnh th−êng lμ nh÷ng ng−êi phô n÷ ®øc h¹nh, khao kh¸t mét
cuéc sèng yªn b×nh, h¹nh phóc, nh−ng çc thÕ lùc b¹o tμn vμ c¶ lÔ gi¸o kh¾c
nghiÖt l¹i x« ®Èy hä vμo nh÷ng c¶nh ngé Ðo le, oan khuÊt, bÊt h¹nh. Mét lo¹i
nh©n vËt kh¸c lμ nh÷ng ng−êi trÝ thøc cã t©m huyÕt, bÊt m·n víi thêi cuéc,
kh«ng chÞu trãi m×nh trong vßng danh lîi chËt hÑp. ChuyÖn ng−êi con g¸i
Nam X−¬ng lμ mét trong hai m−¬i truyÖn cña t¸c phÈm nμy.
(2) Nam X−¬ng : nay thuéc huyÖn LÝ Nh©n, tØnh Hμ Nam.
(3) T− dung : d¸ng vÎ vμ nhan s¾c.
(4) Dung h¹nh : nhan s¾c vμ ®øc h¹nh.
(5) ThÊt hoμ : mÊt sù hoμ thuËn (thÊt : ®Ó mÊt).
(6) Hμo phó : nhμ giμu vμ cã thÕ lùc.
(7) Binh çch : viÖc qu©n sù, viÖc chiÕn tranh. Chç binh çch : n¬i chiÕn trËn.
(8) §eo Ên phong hÇu, mÆc ¸o gÊm : ý nãi ®−îc lμm quan to, ®−îc ban Ên
(con dÊu vua ban) vμ ¸o may b»ng gÊm quý.
(9) Mïa d−a chÝn qu¸ k× : ngμy x−a, ng−êi ®i lÝnh thó, cø ®Õn mïa d−a chÝn
th× ®−îc thay phiªn ®Ó vÒ nhμ. C©u nμy ý nãi sî r»ng k× h¹n ®· qua mμ chång
vÉn ch¼ng ®−îc vÒ.
(10) TiÖn thiÕp : çch x−ng h« khiªm tèn cña ng−êi phô n÷ ngμy x−a.
(11) §Êt thó : n¬i xa x«i ngoμi biªn ¶i.
(12) Quan san : chØ n¬i xa x«i (quan : cöa ¶i, san hay s¬n : nói).
(13) TuÇn : ®¬n vÞ tÝnh thêi gian x−a. TuÇn gåm 10 ngμy. Mét th¸ng cã 3 tuÇn :
th−îng, trung vμ h¹ tuÇn.
(14) Trèi : dÆn dß lÇn cuèi khi s¾p chÕt.
49
(15) N−íc hÕt chu«ng rÒn : ng−êi x−a dïng ®ång hå n−íc ®Ó ®o thêi gian.
Khi n−íc ch¶y nhá giät hÕt còng tøc lμ lóc chu«ng b¸o s¸ng ®Ó b¾t ®Çu mét ngμy
míi. ë ®©y ý nãi thêi gian qua nhanh, ®êi ng−êi ®· ®Õn lóc kÕt thóc.
(16) Sè cïng khÝ kiÖt : sè mÖnh ®· hÕt, søc lùc ®· c¹n.
(17) Mét tiÕt : ý nãi gi÷ trän lßng chung thuû víi chång (tiÕt : danh dù vμ
phÈm gi¸ con ng−êi).
(18) Ngâ liÔu t−êng hoa : chØ n¬i cã nh÷ng chuyÖn quan hÖ trai g¸i kh«ng
®øng ®¾n.
(19) Nghi gia nghi thÊt : nªn cöa nªn nhμ, ý nãi thμnh vî thμnh chång, cïng
g©y dùng h¹nh phóc gia ®×nh.
(20) C¶ ®o¹n "Nay ®· b×nh r¬i tr©m g·y... nói Väng Phu kia n÷a" : ý nãi nçi
thÊt väng cña Vò N−¬ng khi bÞ Tr−¬ng Sinh h¾t hñi, t×nh vî chång g¾n bã l©u
nay ®· tan vì.
(21) Ngäc MÞ N−¬ng : theo tÝch ngäc trai giÕng n−íc trong truyÒn thuyÕt
MÞ Ch©u  Träng Thuû, ý nãi ®Õn chÕt vÉn gi÷ lßng trong s¸ng.
(22) Cá Ngu mÜ : tÝch vÒ nμng Ngu C¬, vî H¹ng Vò. Khi H¹ng Vò thua trËn,
thÕ cïng, ch¹y ®Õn Cai H¹, nμng rót g−¬m tù vÉn. T−¬ng truyÒn hån Ngu C¬ ho¸
thμnh hai khãm cá trªn mé, ngμy ®ªm cø quÊn quýt vμo nhau, ng−êi ta gäi lμ cá
Ngu mÜ nh©n, ý nãi ®Õn chÕt vÉn gi÷ lßng chung thuû.
(23) Lßng chim d¹ ç : ë ®©y ý nãi thay lßng ®æi d¹, kh«ng chung thuû.
(24) Tù tËn : tù kÕt liÔu ®êi m×nh, ®ång nghÜa víi tù vÉn, tù s¸t.
(25) §Çu môc : chøc quan cai trÞ nhá ë ®Þa ph−¬ng.
(26) Khai §¹i : niªn hiÖu thø hai cña Hå H¸n Th−¬ng (1403  1407).
(27) TrÇn Thiªm B×nh : tªn ®¹i ViÖt gian ®êi nhμ Hå, theo giÆc Minh.
(28) §Òn dao : ®Òn b»ng ngäc dao, ý nãi cung ®iÖn, ®Òn ®μi thËt sang träng.
(29) N−¬ng tö : tõ dïng ®Ó chØ hoÆc gäi ng−êi phô n÷ mét çch t«n kÝnh.
(30), (31) Tμo Nga : mét c« g¸i ®êi H¸n nh¶y xuèng s«ng vít x¸c cha kh«ng
®−îc ®· tù tö lu«n, khi x¸c næi lªn, ng−êi ta thÊy nμng «m ®−îc th©y cha. Tinh VÖ :
con g¸i vua Viªm §Õ chÕt ®uèi, ho¸ thμnh chim Tinh VÖ ngËm ®¸ toan lÊp biÓn. C¶
50
hai ®iÓn tÝch ®Òu muèn nãi : Vò N−¬ng chÕt v× bÞ nghi oan, kh¸c çi chÕt cña hai
ng−êi con g¸i nãi trªn, cã ý khuyªn nμng nghÜ ®Õn quª h−¬ng, gia ®×nh, chång con.
(32) Thãc cò kh«ng cßn, thãc míi võa gÆt : ý nãi ®· trßn mét n¨m, mïa nμy
®· tiÕp mïa kh¸c.
(33) Tiªn nh©n : ng−êi ®êi tr−íc m×nh, chØ cha «ng, tæ tiªn. Tõ tiªn nh©n ë
c©u sau l¹i cã ý chØ Tr−¬ng Sinh.
(34) Ngùa Hå gÇm giã b¾c, chim ViÖt ®Ëu cμnh nam : ®Êt Hå ë ph−¬ng b¾c
l¾m ngùa quý, ®Êt ViÖt ë ph−¬ng nam (Trung Quèc) l¾m chim l¹. Dï ë ®©u th×
ngùa Hå mçi khi thÊy giã b¾c l¹i hÝ lªn, chim ViÖt vÉn nhí khÝ hËu Êm ¸p
ph−¬ng nam nªn vÉn t×m ®Õn cμnh c©y phÝa nam ®Ó ®Ëu. ý nãi vÉn nhí n−íc cò,
quª cò.
(35) XÝch Hçn : tªn cña sø gi¶ ®−îc Linh Phi sai ®−a Phan Lang ra khái thuû
cung trë vÒ câi trÇn (xÝch : ®á, hçn : mét lo¹i ç qu¶).

1. T×m bè côc cña truyÖn.
2. Nh©n vËt Vò N−¬ng ®−îc miªu t¶ trong nh÷ng hoμn c¶nh nμo ? ë tõng
hoμn c¶nh, Vò N−¬ng ®· béc lé nh÷ng ®øc tÝnh g× ?
3. V× sao Vò N−¬ng ph¶i chÞu nçi oan khuÊt ? Tõ ®ã em c¶m nhËn ®−îc ®iÒu
g× vÒ th©n phËn cña ng−êi phô n÷ d−íi chÕ ®é phong kiÕn ?
4. H·y nªu nhËn xÐt vÒ çch dÉn d¾t t×nh tiÕt c©u chuyÖn, nh÷ng lêi trÇn
thuËt vμ nh÷ng lêi ®èi tho¹i trong truyÖn.
5. T×m nh÷ng yÕu tè k× ¶o trong truyÖn. §−a nh÷ng yÕu tè k× ¶o vμo mét c©u
chuyÖn quen thuéc, t¸c gi¶ nh»m thÓ hiÖn ®iÒu g× ?
Ghi nhí
Qua c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi vμ çi chÕt th−¬ng t©m cña Vò N−¬ng,
ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng thÓ hiÖn niÒm c¶m th−¬ng ®èi víi sè
phËn oan nghiÖt cña ng−êi phô n÷ ViÖt Nam d−íi chÕ ®é phong kiÕn,
®ång thêi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña hä. T¸c phÈm lμ mét ¸ng
v¨n hay, thμnh c«ng vÒ nghÖ thuËt dùng truyÖn, miªu t¶ nh©n vËt, kÕt
hîp tù sù víi tr÷ t×nh.
51
LuyÖn tËp
H·y kÓ l¹i ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng theo çch cña em.
§äc thªm
(a)
l¹i bμi viÕng vò thÞ
(b)
Nghi ngót ®Çu ghÒnh to¶ khãi h−¬ng,
MiÕu ai nh− miÕu vî chμng Tr−¬ng.
(c)
Bãng ®Ìn dÇu nhÉn ®õng nghe trÎ,
(d)
Cung n−íc chi cho luþ ®Õn nμng.
(e)
Chøng qu¶ ®· ®«i vÇng nhËt nguyÖt,
(g) (h)
Gi¶i oan ch¼ng lä mÊy ®μn trμng .
Qua ®©y bμn b¹c mμ ch¬i vËy,
(i)
Kh¸ tr¸ch chμng Tr−¬ng khÐo phò phμng .
(k)
(Lª Th¸nh T«ng , trong Hång §øc quèc ©m thi tËp,
NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1962)
(a) Bμi th¬ nμy lμ bμi thø hai trong hai bμi th¬ viÕng Vò N−¬ng trÝch tõ Hång §øc quèc ©m thi
tËp. TËp th¬ N«m nμy cã kho¶ng 300 bμi, kh«ng ®Ò râ tªn t¸c gi¶ tõng bμi, riªng hai bμi th¬ viÕng
Vò N−¬ng ®−îc ghi râ lμ cña Lª Th¸nh T«ng.
(b) GhÒnh : chç n−íc ch¶y xiÕt, ®¸ lëm chëm n»m ch¾n ngang vμ nh« cao bªn bê s«ng hoÆc
biÓn.
(c) NhÉn : ®Õn, cho ®Õn ; ë ®©y ý nãi ®Õn sù nghi ngê cña Tr−¬ng Sinh khi nghe ®øa trÎ ng©y
th¬ thuËt chuyÖn bãng ng−êi xuÊt hiÖn mçi tèi khi lªn ®Ìn. Ch÷ nμy cã b¶n chÐp lμ lÉn víi nghÜa lμ
nhÇm lÉn.
(d) Cung n−íc : thuû cung, chØ s«ng n−íc Hoμng Giang, n¬i Vò N−¬ng tù tö.
(e) Chøng qu¶ : soi xÐt cho tÊm lßng thμnh thùc.
(g) Lä : cÇn g×, ch¼ng lä : ch¼ng cÇn g×.
(h) §μn trμng : ®μi cao dùng lªn ®Ó lμm lÔ gi¶i oan.
(i) Phò phμng : tμn nhÉn, kh«ng mét chót th−¬ng c¶m.
(k) Lª Th¸nh T«ng (1442  1497) : «ng vua ®· dùng lªn mét v−¬ng triÒu thÞnh v−îng nhÊt
trong lÞch sö chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam. Nhμ vua ®ång thêi cßn lμ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm
ch÷ H¸n, ch÷ N«m rÊt cã gi¸ trÞ, lμ ng−êi s¸ng lËp héi Tao ®μn (1495  1497), x−íng ho¹ nhiÒu bμi
th¬ mõng ®Êt n−íc th¸i b×nh, thÞnh v−îng vμ cæ ®éng phong trμo s¸ng t¸c v¨n häc thêi ®ã.
52
çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp
I  çch dÉn trùc tiÕp
§äc çc ®o¹n trÝch sau (trÝch tõ truyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa cña NguyÔn
Thμnh Long) vμ tr¶ lêi c©u hái.
a) Ch¸u ë liÒn trong tr¹m hμng th¸ng. B¸c l¸i xe bao lÇn dõng, bãp cßi toe
toe, mÆc, ch¸u gan l× nhÊt ®Þnh kh«ng xuèng. Êy thÕ lμ mét h«m, b¸c l¸i ph¶i
th©n hμnh lªn tr¹m ch¸u. Ch¸u nãi : "®Êy, b¸c còng ch¼ng "thÌm" ng−êi lμ g× ?".
b) Ho¹ sÜ nghÜ thÇm : "Kh¸ch tíi bÊt ngê, ch¾c cu cËu ch−a kÞp quÐt t−íc
dän dÑp, ch−a kÞp gÊp ch¨n ch¼ng h¹n".
1. Trong ®o¹n trÝch (a), bé phËn in ®Ëm lμ lêi nãi hay ý nghÜ cña nh©n vËt ?
Nã ®−îc ng¨n çch víi bé phËn ®øng tr−íc b»ng nh÷ng dÊu g× ?
2. Trong ®o¹n trÝch (b), bé phËn in ®Ëm lμ lêi nãi hay ý nghÜ cña nh©n vËt ?
Nã ®−îc ng¨n çch víi bé phËn ®øng tr−íc b»ng nh÷ng dÊu g× ?
3. Trong c¶ hai ®o¹n trÝch, cã thÓ thay ®æi vÞ trÝ gi÷a bé phËn in ®Ëm víi bé
phËn ®øng tr−íc nã ®−îc kh«ng ? NÕu ®−îc th× hai bé phËn Êy ng¨n çch víi
nhau b»ng nh÷ng dÊu g× ?
ii  çch dÉn gi¸n tiÕp
§äc çc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
a) L·o t×m lêi lÏ gi¶ng gi¶i cho con trai hiÓu. L·o khuyªn nã h·y d»n lßng
bá ®¸m nμy, ®Ó dïi gi¾ng l¹i Ýt l©u, xem cã ®¸m nμo kh¸ mμ nhÑ tiÒn h¬n
sÏ liÖu ; ch¼ng lÊy ®øa nμy th× lÊy ®øa kh¸c ; lμng nμy ®· chÕt hÕt con g¸i ®©u
mμ sî.
(Nam Cao, L·o H¹c)
b) Nh−ng chí hiÓu lÇm r»ng B¸c sèng kh¾c khæ theo lèi nhμ tu hμnh, thanh
tao theo kiÓu nhμ hiÒn triÕt Èn dËt.
(Ph¹m V¨n §ång, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh,
tinh hoa vμ khÝ ph¸ch cña d©n téc, l−¬ng t©m cña thêi ®¹i )
53
1. Trong ®o¹n trÝch (a), bé phËn in ®Ëm lμ lêi nãi hay ý nghÜ ? Nã cã ®−îc
ng¨n çch víi bé phËn ®øng tr−íc b»ng dÊu g× kh«ng ?
2. Trong ®o¹n trÝch (b), bé phËn in ®Ëm lμ lêi nãi hay ý nghÜ ? Gi÷a bé
phËn in ®Ëm vμ bé phËn ®øng tr−íc cã tõ g× ? Cã thÓ thay tõ ®ã b»ng tõ g× ?
Ghi nhí
Cã hai çch dÉn lêi nãi hay ý nghÜ (lêi nãi bªn trong) cña mét ng−êi,
mét nh©n vËt :
 DÉn trùc tiÕp, tøc lμ nh¾c l¹i nguyªn v¨n lêi nãi hay ý nghÜ cña
ng−êi hoÆc nh©n vËt ; lêi dÉn trùc tiÕp ®−îc ®Æt trong dÊu ngoÆc kÐp.
DÉn gi¸n tiÕp, tøc lμ thuËt l¹i lêi nãi hay ý nghÜ cña ng−êi hoÆc
nh©n vËt, cã ®iÒu chØnh cho thÝch hîp ; lêi dÉn gi¸n tiÕp kh«ng ®Æt trong
dÊu ngoÆc kÐp.
iii  luyÖn tËp
1. T×m lêi dÉn trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau (trÝch tõ truyÖn ng¾n L·o H¹c cña
Nam Cao). Cho biÕt ®ã lμ lêi nãi hay ý nghÜ ®−îc dÉn, lμ lêi dÉn trùc tiÕp hay lêi
dÉn gi¸n tiÕp.
a) Nã cø lμm in nh− nã tr¸ch t«i ; nã kªu − ö, nh×n t«i, nh− muèn b¶o t«i
r»ng : "A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nh− thÕ mμ l·o xö víi t«i nh− thÕ
nμy μ ?".
b) Sau khi th»ng con ®i, l·o tù b¶o r»ng : "Çi v−ên lμ cña con ta. Håi cßn må
ma mÑ nã, mÑ nã cè th¾t l−ng buéc bông, dÌ sÎn m·i, míi ®Ó ra ®−îc n¨m m−¬i
®ång b¹c tËu. Håi Êy, mäi thøc cßn rÎ c¶...".
2. ViÕt mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn cã néi dung liªn quan ®Õn mét trong ba ý
kiÕn d−íi ®©y. TrÝch dÉn ý kiÕn ®ã theo hai çch : dÉn trùc tiÕp vμ dÉn gi¸n tiÕp.
a) Chóng ta ph¶i ghi nhí c«ng lao cña çc vÞ anh hïng d©n téc, v× çc vÞ Êy lμ
tiªu biÓu cña mét d©n téc anh hïng.
(Hå ChÝ Minh, B¸o ço ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi
®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø II cña §¶ng)
54
b) Gi¶n dÞ trong ®êi sèng, trong quan hÖ víi mäi ng−êi, trong t¸c phong,
Hå Chñ tÞch còng rÊt gi¶n dÞ trong lêi nãi vμ bμi viÕt, v× muèn cho quÇn chóng
nh©n d©n hiÓu ®−îc, nhí ®−îc, lμm ®−îc.
(Ph¹m V¨n §ång, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh,
tinh hoa vμ khÝ ph¸ch cña d©n téc, l−¬ng t©m cña thêi ®¹i )
c) Ng−êi ViÖt Nam ngμy nay cã lÝ do ®Çy ®ñ vμ v÷ng ch¾c ®Ó tù hμo víi
tiÕng nãi cña m×nh.
(§Æng Thai Mai, TiÕng ViÖt, mét biÓu hiÖn
hïng hån cña søc sèng d©n téc)
3. H·y thuËt l¹i lêi nh©n vËt Vò N−¬ng trong ®o¹n trÝch sau ®©y theo çch
dÉn gi¸n tiÕp.
H«m sau, Linh Phi lÊy mét çi tói b»ng lôa tÝa, ®ùng m−êi h¹t minh ch©u, sai
sø gi¶ XÝch Hçn ®−a Phan ra khái n−íc. Vò N−¬ng nh©n ®ã còng ®−a göi mét
chiÕc hoa vμng mμ dÆn :
 Nhê nãi hé víi chμng Tr−¬ng, nÕu cßn nhí chót t×nh x−a nghÜa cò, xin lËp
mét ®μn gi¶i oan ë bÕn s«ng, ®èt c©y ®Ìn thÇn chiÕu xuèng n−íc, t«i sÏ trë vÒ.
(NguyÔn D÷, ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng)
Sù PH¸T TRIÓN CñA Tõ VùNG
I  sù biÕn ®æi vμ ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷

1. Trong bμi th¬ Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c cña Phan Béi Ch©u (Ng÷
v¨n 8, tËp mét) cã c©u Bña tay «m chÆt bå kinh tÕ. Cho biÕt tõ kinh tÕ trong bμi
th¬ nμy cã nghÜa g×. Ngμy nay chóng ta cã hiÓu tõ nμy theo nghÜa nh− Phan Béi
Ch©u ®· dïng hay kh«ng ? Qua ®ã em rót ra nhËn xÐt g× vÒ nghÜa cña tõ ?
2. §äc kÜ çc c©u sau (trÝch tõ TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du), chó ý nh÷ng tõ
in ®Ëm :
a)  GÇn xa n« nøc yÕn anh,
ChÞ em s¾m söa bé hμnh ch¬i xu©n.
DËp d×u tμi tö giai nh©n,
Ngùa xe nh− n−íc ¸o quÇn nh− nªm.
55
 Ngμy xu©n em h·y cßn dμi,
Xãt t×nh m¸u mñ thay lêi n−íc non.
b)  §−îc lêi nh− cëi tÊm lßng,
Gië kim thoa víi kh¨n hång trao tay.
 Còng nhμ hμnh viÖn x−a nay,
Còng ph−êng b¸n thÞt còng tay bu«n ng−êi.
Tra tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (ch¼ng h¹n Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ViÖn Ng«n ng÷ häc,
Hoμng Phª chñ biªn, 2002) ®Ó biÕt nghÜa cña tõ xu©n, tõ tay trong çc c©u trªn vμ
cho biÕt nghÜa nμo lμ nghÜa gèc, nghÜa nμo lμ nghÜa chuyÓn. Trong tr−êng hîp cã
nghÜa chuyÓn th× nghÜa chuyÓn ®ã ®−îc h×nh thμnh theo ph−¬ng thøc chuyÓn
nghÜa nμo ?
Ghi nhí
 Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, tõ vùng cña ng«n ng÷ còng kh«ng
ngõng ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng çch ph¸t triÓn tõ vùng tiÕng ViÖt lμ
ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷ trªn c¬ së nghÜa gèc cña chóng.
Cã hai ph−¬ng thøc chñ yÕu ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷ : ph−¬ng thøc
Èn dô vμ ph−¬ng thøc ho¸n dô.
II  luyÖn tËp
1. Tõ ch©n trong çc c©u sau lμ tõ nhiÒu nghÜa. H·y x¸c ®Þnh :
 ë c©u nμo, tõ ch©n dïng víi nghÜa gèc.
 ë c©u nμo, tõ ch©n ®−îc dïng víi nghÜa chuyÓn theo ph−¬ng thøc Èn dô.
 ë c©u nμo, tõ ch©n ®−îc dïng víi nghÜa chuyÓn theo ph−¬ng thøc ho¸n dô.
a) §Ò huÒ l−ng tói giã tr¨ng,

Sau ch©n theo mét vμi th»ng con con.
(NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu)
56
b) N¨m em häc sinh líp 9A cã ch©n trong ®éi tuyÓn cña tr−êng ®i dù "Héi
khoÎ Phï §æng".
c) Dï ai nãi ng¶ nãi nghiªng,
Th× ta vÉn v÷ng nh− kiÒng ba ch©n.
(Ca dao)
d) Buån tr«ng néi cá rÇu rÇu,

Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mμu xanh xanh.
2. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (S®d) ®Þnh nghÜa tõ trμ nh− sau :
Trμ : bóp hoÆc l¸ c©y chÌ ®· sao, ®· chÕ biÕn, ®Ó pha n−íc uèng. Pha trμ. Êm
trμ ngon. HÕt tuÇn trμ.
Dùa vμo ®Þnh nghÜa trªn, h·y nªu nhËn xÐt vÒ nghÜa cña tõ trμ trong nh÷ng
çch dïng nh− : trμ a-ti-s«, trμ hμ thñ «, trμ s©m, trμ linh chi, trμ t©m sen, trμ khæ qua
(m−íp ®¾ng).
3. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (S®d) nªu nghÜa gèc cña tõ ®ång hå nh− sau :
®ång hå : dông cô ®o giê phót mét çch chÝnh x¸c. §ång hå ®eo tay. §ång
hå b¸o thøc.
Dùa vμo nh÷ng çch dïng nh− : ®ång hå ®iÖn, ®ång hå n−íc, ®ång hå
x¨ng,... h·y nªu nghÜa chuyÓn cña tõ ®ång hå.
4. H·y t×m vÝ dô ®Ó chøng minh r»ng çc tõ héi chøng, ng©n hμng, sèt, vua lμ
nh÷ng tõ nhiÒu nghÜa.
5. §äc hai c©u th¬ sau :

Ngμy ngμy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng
ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á.
(ViÔn Ph−¬ng, ViÕng l¨ng B¸c)
Tõ mÆt trêi trong c©u th¬ thø hai ®−îc sö dông theo phÐp tu tõ tõ vùng nμo ?
Cã thÓ coi ®©y lμ hiÖn t−îng mét nghÜa gèc cña tõ ph¸t triÓn thμnh nhiÒu nghÜa
®−îc kh«ng ? V× sao ?
57
luyÖn tËp Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù
I  sù cÇn thiÕt cña viÖc tãm t¾t v¨n b¶n tù sù

1. T×m hiÓu çc t×nh huèng sau :
a) TuÇn tr−íc do bÞ èm, em kh«ng ®−îc cïng çc b¹n trong líp xem bé phim
ChiÕc l¸ cuèi cïng (dùa theo truyÖn ng¾n cïng tªn cña nhμ v¨n O Hen-ri). Em
muèn nhê b¹n kÓ l¹i bé phim ®ã mét çch v¾n t¾t.
b) §Ó n¾m ch¾c néi dung ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng, c« gi¸o yªu
cÇu tÊt c¶ häc sinh ph¶i ®äc vμ tãm t¾t ®−îc v¨n b¶n Êy tr−íc khi häc trªn líp.
c) Trong buæi sinh ho¹t c©u l¹c bé v¨n häc, em ®−îc ph©n c«ng giíi thiÖu
mét t¸c phÈm v¨n häc mμ m×nh yªu thÝch. C«ng viÖc cÇn lμm tr−íc khi ph©n tÝch
gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt lμ ph¶i tãm t¾t v¨n b¶n.
a) Trong c¶ ba t×nh huèng trªn, ng−êi ta ®Òu ph¶i tãm t¾t v¨n b¶n. H·y rót ra
nhËn xÐt vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i tãm t¾t v¨n b¶n tù sù.
b) H·y t×m hiÓu vμ nªu lªn çc t×nh huèng kh¸c trong cuéc sèng mμ em thÊy
cÇn ph¶i vËn dông kÜ n¨ng tãm t¾t v¨n b¶n tù sù.
II  Thùc hμnh tãm t¾t mét v¨n b¶n tù sù
1. §Ó tãm t¾t ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng, cã b¹n nªu çc nh©n vËt vμ
sù viÖc chÝnh sau ®©y :
 Chμng Tr−¬ng Sinh ph¶i ®Çu qu©n ®i lÝnh, ®Ó l¹i mÑ giμ vμ ng−êi vî trÎ lμ
Vò ThÞ ThiÕt (Vò N−¬ng) ë nhμ.
 MÑ Tr−¬ng Sinh èm chÕt, Vò N−¬ng lo ma chay chu tÊt.
 GiÆc tan, Tr−¬ng Sinh trë vÒ nhμ, nghe lêi con nhá, nghi vî kh«ng
chung thuû.
 Vò N−¬ng bÞ oan, bÌn gieo m×nh xuèng s«ng Hoμng Giang tù vÉn.
 Phan Lang lμ ng−êi cïng lμng víi Vò N−¬ng, do cøu m¹ng thÇn rïa Linh
Phi, vî vua Nam H¶i, nªn khi ch¹y n¹n, chÕt ®uèi ë biÓn ®· ®−îc Linh Phi cøu
sèng ®Ó tr¶ ¬n.
58
 Phan Lang gÆp l¹i Vò N−¬ng trong ®éng cña Linh Phi. Hai ng−êi nhËn ra
nhau. Phan Lang ®−îc trë vÒ trÇn gian, Vò N−¬ng göi chiÕc hoa vμng cïng lêi
nh¾n Tr−¬ng Sinh.
 Tr−¬ng Sinh nghe Phan Lang kÓ, biÕt vî bÞ oan, bÌn lËp ®μn gi¶i oan trªn
bÕn Hoμng Giang. Vò N−¬ng trë vÒ, ngåi trªn mét chiÕc kiÖu hoa ®øng ë gi÷a
dßng, lóc Èn, lóc hiÖn.
H·y cho biÕt :
a) Çc sù viÖc chÝnh ®· ®−îc nªu ®Çy ®ñ ch−a ? Cã thiÕu sù viÖc nμo quan
träng kh«ng ? NÕu cã th× ®ã lμ sù viÖc g× ? T¹i sao ®ã l¹i lμ sù viÖc quan träng cÇn
ph¶i nªu ?
b) Çc sù viÖc nªu trªn ®· hîp lÝ ch−a ? Cã g× cÇn thay ®æi kh«ng ?
2. Trªn c¬ së ®· bæ sung ®Çy ®ñ vμ s¾p xÕp hîp lÝ çc sù viÖc, nh©n vËt,
h·y viÕt mét v¨n b¶n tãm t¾t ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng trong kho¶ng
20 dßng.
3. NÕu ph¶i tãm t¾t t¸c phÈm nμy mét çch ng¾n gän h¬n, em sÏ tãm t¾t nh−
thÕ nμo ®Ó víi sè dßng Ýt nhÊt mμ ng−êi ®äc vÉn hiÓu ®−îc néi dung chÝnh cña
v¨n b¶n ?
Ghi nhí
Tãm t¾t mét v¨n b¶n tù sù lμ çch lμm gióp ng−êi ®äc vμ ng−êi nghe
n¾m ®−îc néi dung chÝnh cña v¨n b¶n ®ã. V¨n b¶n tãm t¾t ph¶i nªu
®−îc mét çch ng¾n gän nh−ng ®Çy ®ñ çc nh©n vËt vμ sù viÖc chÝnh,
phï hîp víi v¨n b¶n ®−îc tãm t¾t.
III  LuyÖn tËp
1. ViÕt v¨n b¶n tãm t¾t mét v¨n b¶n tù sù ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n
líp 8 (L·o H¹c, ChiÕc l¸ cuèi cïng,...) vμ mét v¨n b¶n sÏ häc ë bμi 5 Ng÷ v¨n 9
(ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh hoÆc Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ ).
2. KÓ tãm t¾t tr−íc líp mét c©u chuyÖn x¶y ra trong cuéc sèng mμ em ®·
®−îc nghe hoÆc ®· chøng kiÕn.
59
Bμi 5

 Qua ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh, thÊy ®−îc cuéc sèng xa hoa
cña vua chóa, sù nhòng nhiÔu cña quan l¹i thêi Lª TrÞnh vμ gi¸ trÞ nghÖ
thuËt cña mét bμi tuú bót cæ.
Qua ®o¹n trÝch Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ, c¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp hμo
hïng cña ng−êi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ trong chiÕn c«ng ®¹i ph¸
qu©n Thanh, sù th¶m b¹i cña bän x©m l−îc vμ sè phËn bi th¶m cña lò
vua quan ph¶n n−íc h¹i d©n ; hiÓu ®−îc gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña lèi v¨n
trÇn thuËt kÕt hîp víi miªu t¶ ch©n thùc, sinh ®éng.
 HiÓu ®−îc viÖc t¹o tõ ng÷ míi vμ m−în tõ ng÷ cña tiÕng n−íc ngoμi
còng lμ nh÷ng çch quan träng ®Ó ph¸t triÓn tõ vùng tiÕng ViÖt.
 NhËn ra −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm trong bμi tËp lμm v¨n sè 1 vμ biÕt söa
çc lçi vÒ diÔn ®¹t vμ chÝnh t¶.
v¨n b¶n
ChuyÖn cò trong phñ chóa trÞnh
(TrÝch Vò trung tuú bót (1))
Kho¶ng n¨m Gi¸p Ngä, Êt Mïi (1774  1775), trong n−íc v« sù, ThÞnh V−¬ng
(2) (3)
(TrÞnh S©m) thÝch ch¬i ®Ìn ®uèc, th−êng ngù ë çc li cung trªn T©y Hå, nói
Tö TrÇm, nói Dòng Thuý. ViÖc x©y dùng ®×nh ®μi cø liªn miªn. Mçi th¸ng ba bèn
lÇn, V−¬ng ra cung Thuþ Liªn trªn bê T©y Hå, binh lÝnh dμn hÇu vßng quanh
(4)
bèn mÆt hå, çc néi thÇn th× ®Òu bÞt kh¨n, mÆc ¸o ®μn bμ, bμy b¸ch ho¸ chung
quanh bê hå ®Ó b¸n.
(5)
ThuyÒn ngù ®i ®Õn ®©u th× çc quan hç tông ®¹i thÇn tuú ý ghÐ vμo bê
mua b¸n çc thø nh− ë cöa hμng trong chî. Còng cã lóc cho bän nh¹c c«ng ngåi
(6)
trªn g¸c chu«ng chïa TrÊn Quèc , hay d−íi bãng c©y bÕn ®¸ nμo ®ã, hoμ vμi
khóc nh¹c.
60
(7) (8)
Buæi Êy, bao nhiªu nh÷ng loμi tr©n cÇm dÞ thó , cæ méc qu¸i th¹ch , chËu
(9)
hoa c©y c¶nh ë chèn d©n gian, Chóa ®Òu søc thu lÊy, kh«ng thiÕu mét thø g×. Cã
khi lÊy c¶ c©y ®a to, cμnh l¸ r−êm rμ, tõ bªn b¾c chë qua s«ng ®em vÒ. Nã gièng
(10)
nh− mét c©y cæ thô mäc trªn ®Çu non hèc ®¸, rÔ dμi ®Õn vμi tr−îng , ph¶i mét
(11)
c¬ binh míi khiªng næi, l¹i bèn ng−êi ®i kÌm, ®Òu cÇm g−¬m, ®¸nh thanh la
®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay. Trong phñ, tuú chç, ®iÓm xuyÕt bμy vÏ
ra h×nh nói non bé tr«ng nh− bÕn bÓ ®Çu non. Mçi khi ®ªm thanh c¶nh v¾ng,
tiÕng chim kªu v−în hãt ran kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån μo nh− trËn m−a sa
(12) (13)
giã t¸p, vì tæ tan ®μn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lμ triÖu bÊt t−êng . Bän ho¹n quan
cung gi¸m l¹i th−êng nhê giã bÎ m¨ng, ra ngoμi do¹ dÉm. Hä dß xem nhμ nμo cã
(14)
chËu hoa c©y c¶nh, chim tèt kh−íu hay, th× biªn ngay hai ch÷ "phông thñ" vμo.
§ªm ®Õn, çc cËu trÌo qua t−êng thμnh lÎn ra, sai tay ch©n ®em lÝnh ®Õn lÊy
ph¨ng ®i, råi buéc cho téi ®em giÊu vËt cung phông ®Ó do¹ lÊy tiÒn. Hßn ®¸ hoÆc
c©y cèi g× to lín qu¸, thËm chÝ ph¶i ph¸ nhμ huû t−êng ®Ó khiªng ra. Çc nhμ giμu
bÞ hä vu cho lμ giÊu vËt cung phông, th−êng ph¶i bá cña ra kªu van chÝ chÕt, cã
khi ph¶i ®Ëp bá nói non bé, hoÆc ph¸ bá c©y c¶nh ®Ó tr¸nh khái tai v¹. Nhμ ta ë
(15) (16) (17)
ph−êng Hμ KhÈu , huyÖn Thä X−¬ng , tr−íc nhμ tiÒn ®−êng cã trång mét
c©y lª, cao vμi m−¬i tr−îng, lóc në hoa, tr¾ng xo¸ th¬m lõng ; tr−íc nhμ trung
(18)
®−êng còng trång hai c©y lùu tr¾ng, lùu ®á, lóc ra qu¶ tr«ng rÊt ®Ñp, bμ cung
(19)
nh©n ta sai chÆt ®i còng v× cí Êy.
()
(Ph¹m §×nh Hæ , Vò trung tuú bót,
b¶n dÞch cña §«ng Ch©u NguyÔn H÷u TiÕn,
NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1972)
Chó thÝch
() Ph¹m §×nh Hæ (1768  1839) tªn ch÷ lμ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc, hiÖu
§«ng D· TiÒu, tôc gäi lμ Chiªu Hæ, ng−êi lμng §an Loan, huyÖn §−êng An, tØnh
H¶i D−¬ng (nay lμ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D−¬ng). ¤ng
sèng vμo thêi buæi ®Êt n−íc lo¹n l¹c nªn muèn Èn c−. §Õn thêi Minh M¹ng nhμ
NguyÔn, vua vêi «ng ra lμm quan. ¤ng ®· mÊy lÇn tõ chøc, råi l¹i bÞ triÖu ra.
Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh biªn so¹n, kh¶o cøu cã gi¸ trÞ thuéc ®ñ çc
lÜnh vùc : v¨n häc, triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lÝ,... tÊt c¶ ®Òu b»ng ch÷ H¸n.
(1) Vò trung tuú bót (Tuú bót viÕt trong nh÷ng ngμy m−a) lμ mét t¸c phÈm
®Æc s¾c cña Ph¹m §×nh Hæ, ®−îc viÕt kho¶ng ®Çu ®êi NguyÔn (®Çu thÕ kØ XIX).
61
T¸c phÈm gåm 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo nghÜa lμ ghi
chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bμn vÒ çc thø lÔ
nghi, phong tôc, tËp qu¸n,... ghi chÐp nh÷ng viÖc x¶y ra trong x· héi lóc ®ã, viÕt
vÒ mét sè nh©n vËt, di tÝch lÞch sö, kh¶o cøu vÒ ®Þa d−, chñ yÕu lμ vïng H¶i
D−¬ng quª «ng. TÊt c¶ nh÷ng néi dung Êy ®Òu ®−îc tr×nh bμy mét çch gi¶n dÞ,
sinh ®éng vμ rÊt hÊp dÉn. T¸c phÈm ch¼ng nh÷ng cã gi¸ trÞ v¨n ch−¬ng ®Æc s¾c
mμ cßn cung cÊp nh÷ng tμi liÖu quý vÒ sö häc, ®Þa lÝ, x· héi häc.
(2) Ngù : tiÕng dïng dμnh riªng cho vua chóa (vÝ dô ngù bót lμ ch÷ cña vua
chóa viÕt, thuyÒn ngù lμ thuyÒn cña vua chóa), ë ®©y cã nghÜa lμ chóa th−êng
®Õn ë.
(3) Li cung : chç vua chóa ë khi ®i ra ngoμi kinh thμnh.
(4) Néi thÇn : çc quan hÇu cËn trong cung vua, phñ chóa, th−êng lμ quan ho¹n.
(5) Hç tông ®¹i thÇn : quan ®¹i thÇn theo hÇu vμ b¶o vÖ vua chóa.
(6) Chïa TrÊn Quèc : ng«i chïa cæ ë Hå T©y, Hμ Néi.
(7) Tr©n cÇm dÞ thó : chim quý, thó l¹ (tr©n : quý, dÞ : l¹).
(8) Cæ méc qu¸i th¹ch : c©y sèng l©u n¨m, phiÕn ®¸ cã h×nh thï k× l¹.
(9) Søc : lÖnh b»ng v¨n b¶n.
(10) Tr−îng : ®¬n vÞ ®o ®é dμi x−a (kho¶ng 3,33 m).
(11) C¬ binh : ®¬n vÞ tæ chøc qu©n ®éi ®èi víi bé binh vμ thuû binh thêi
phong kiÕn, sè l−îng thay ®æi trong kho¶ng tõ 200 ®Õn 800 ng−êi.
(12) KÎ thøc gi¶ : ng−êi cã häc vÊn, cã kiÕn thøc.
(13) TriÖu bÊt t−êng : dÊu hiÖu kh«ng lμnh, ®iÒm gë.
(14) Phông thñ : lÊy ®Ó d©ng lªn vua chóa.
(15) Ph−êng Hμ KhÈu : khu vùc phè Hμng Buåm, Hμ Néi b©y giê.
(16) HuyÖn Thä X−¬ng : nay thuéc quËn Hoμn KiÕm, Hμ Néi.
(17), (18) Nhμ tiÒn ®−êng, nhμ trung ®−êng : nhμ tr−íc, nhμ gi÷a.
(19) Cung nh©n : chØ chung nh÷ng ng−êi phô n÷ hÇu h¹ trong cung vua, cßn
cã nghÜa lμ chøc vua phong cho vî çc quan tø phÈm, ë ®©y dïng víi nghÜa thø
hai, chØ bμ mÑ cña t¸c gi¶.
62
1. Thãi ¨n ch¬i xa xØ cña chóa TrÞnh vμ çc quan l¹i hÇu cËn ®−îc miªu t¶
th«ng qua nh÷ng chi tiÕt nμo ? H·y nhËn xÐt vÒ lêi v¨n ghi chÐp sù viÖc cña t¸c
gi¶. T¹i sao kÕt thóc ®o¹n v¨n miªu t¶ nμy, t¸c gi¶ l¹i nãi : "... kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã
lμ triÖu bÊt t−êng" ?
2. Bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa ®· nhòng nhiÔu d©n b»ng nh÷ng
thñ ®o¹n nμo ? T×m hiÓu ý nghÜa ®o¹n v¨n cuèi bμi : "Nhμ ta ë ph−êng Hμ
KhÈu... còng v× cí Êy".
3*. Theo em, thÓ v¨n tuú bót trong bμi cã g× kh¸c so víi thÓ truyÖn mμ çc em
®· häc ë bμi tr−íc ?
Ghi nhí
ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh ph¶n ¸nh ®êi sèng xa hoa cña vua
chóa vμ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª  TrÞnh b»ng mét lèi
v¨n ghi chÐp sù viÖc cô thÓ, ch©n thùc, sinh ®éng.
LuyÖn tËp
C¨n cø vμo bμi ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh vμ c¶ bμi ®äc thªm d−íi
®©y, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n tr×nh bμy nh÷ng ®iÒu em nhËn thøc ®−îc vÒ
t×nh tr¹ng ®Êt n−íc ta vμo thêi vua Lª  chóa TrÞnh cuèi thÕ kØ XVIII.
§äc thªm
(a)
Håi lo¹n n¨m Canh Th©n, T©n DËu , tØnh H¶i D−¬ng ta chÞu h¹i vÒ viÖc
binh ®ao ®Õn m−êi t¸m n¨m, ruéng ®Êt hÇu thμnh rõng rËm. Gièng gÊu chã,
lîn lßi sinh tô ®Çy c¶ ngoμi ®ång. Nh÷ng ng−êi d©n sèng sãt ph¶i ®i bãc vá c©y,
b¾t chuét mμ ¨n. Mçi mét mÉu ruéng chØ b¸n ®−îc mét çi b¸nh n−íng. Tæng
Minh Lu©n ta cã mét bμ cô go¸ mμ giμu, ng−êi lμng bÇu cô lμm hËu thÇn. V×
tiÒn cña bμ cô chÊt nh− nói, nªn tôc gäi lμ "bμ HËu Nói". GÆp n¨m mÊt mïa,
nhμ hÕt c¶ thãc ¨n, bμ mang n¨m bao b¹c ®i ®æi thãc kh«ng ®−îc, ph¶i chÕt ®ãi ë
(a) N¨m Canh Th©n, T©n DËu : n¨m 1740, 1741.
63
bªn xãm chïa B×nh §ª. BÊy giê lμng ta bá hoang rËm r¹p ngËp m¾t. §Õn khi lo¹n
l¹c ®· yªn, ng−êi lμng míi tõ chèn kinh ®« lôc tôc kÐo vÒ, chÆt tranh ph¸ cá, ®i
t×m nhËn lÊy nÒn nhμ cò, thu nhÆt nh÷ng x−¬ng tμn ®em ch«n. Nay ë phÝa nam
®Çu lμng vÉn cßn cã mét khu nghÜa trang, h»ng n¨m cø ®Õn r»m th¸ng b¶y,
ng−êi lμng ®em cç bμn ra cóng viÕng.
Çc cô nhμ nho lμng ta ngμy x−a, nh− «ng nho sinh Ph¹m Diªn B¸, th−êng nãi
chuyÖn víi ta r»ng : §−¬ng lóc lo¹n l¹c, «ng ®i ®−êng vÒ tØnh §«ng, cã vμo nghØ
nhμ hμng c¬m bªn ®−êng, thÊy mïi thÞt rÊt tanh, trªn mÆt n−íc b¸t canh thÞt næi
sao lªn nh− h×nh b¸n nguyÖt. Hái ng−êi hμng c¬m th× hä nãi ®ã lμ thÞt lîn lßi. Khi
¨n ®Õn nöa chõng, thÊy cã con rËn chÕt ë trªn mÆt b¸t míi biÕt lμ thÞt ng−êi, véi
vμng ch¹y ra mãc cæ thæ ra. ¤i ! §êi x−a b¶o r»ng "thó ¨n thÞt ng−êi" còng ch−a
®Õn nçi qu¸ tÖ nh− thÕ !
(Ph¹m §×nh Hæ, bμi Vâ Th¸i Phi, trongVò trung tuú bót, S®d)
v¨n b¶n
hoμng lª nhÊt thèng chÝ (1)
Håi thø m−êi bèn
®¸nh Ngäc Håi, qu©n Thanh bÞ thua trËn

Bá Th¨ng Long, Chiªu Thèng trèn ra ngoμi
(§o¹n ®Çu cña håi nμy nãi vÒ viÖc T«n SÜ NghÞ kÐo qu©n vμo Th¨ng Long, thÊy dÔ
dμng, cho lμ v« sù, kh«ng ®Ò phßng g× c¶. §iÒu ®ã lμm cho vua t«i Lª Chiªu Thèng,
vèn ®· biÕt rÊt râ tμi cÇm qu©n cña NguyÔn HuÖ, rÊt lo l¾ng.)
Nh¾c l¹i, Ng« V¨n Së sau khi ®em çc ®¹o qu©n rót lui, tøc tèc sai NguyÔn
(2) (3)
V¨n TuyÕt ch¹y tr¹m vμo Nam ço cÊp . Mét mÆt, chÆn ngang ®Êt Tr−êng
(4)
Yªn lμm giíi h¹n, ®ãng thuû qu©n ë h¶i phËn BiÖn S¬n, qu©n bé th× chia gi÷
(5)
vïng nói Tam §iÖp , hai mÆt thuû bé liªn l¹c víi nhau, ng¨n h¼n miÒn Nam víi
(6)
miÒn B¾c. V× thÕ, viÖc ë bèn trÊn §μng Ngoμi kh«ng hÒ thÊu ®Õn hai xø Thanh,
(7)
NghÖ. V× vËy viÖc qu©n Thanh ®Õn Th¨ng Long vμ viÖc vua Lª thô phong ngμy
22 th¸ng 11, tõ Thanh Ho¸ trë vμo, kh«ng mét ng−êi nμo ®−îc biÕt. Ngμy 20
64
(8)
th¸ng Êy, Së lui vÒ Tam §iÖp, th× ngμy 24 TuyÕt ®· vμo ®Õn thμnh Phó Xu©n .
(9)
B¾c B×nh V−¬ng tiÕp ®−îc tin b¸o, giËn l¾m, liÒn häp çc t−íng sÜ, ®Þnh th©n
chinh cÇm qu©n ®i ngay. Nh−ng çc ng−êi ®Õn häp ®Òu nãi :
(10)
 Chóa c«ng víi vua T©y S¬n cã sù hiÒm khÝch, ®èi víi ng«i chÝ t«n , lßng
(11)
t«n phß cña mäi ng−êi ch−a thËt v÷ng bÒn, nay nghe qu©n Thanh sang ®¸nh,
(12)
cμng dÔ sinh ra ngê vùc hai lßng. VËy xin tr−íc hÕt h·y chÝnh vÞ hiÖu , ban
lÖnh ©n x¸ kh¾p trong ngoμi, ®Ó yªn kÎ ph¶n tr¾c vμ gi÷ lÊy lßng ng−êi, råi sau sÏ
cÊt qu©n ra ®¸nh dÑp câi B¾c còng ch−a lμ muén.
(13)
B¾c B×nh V−¬ng lÊy lμm ph¶i, bÌn cho ®¾p ®μn ë trªn nói B©n , tÕ ço trêi
(14)
®Êt cïng çc thÇn s«ng, thÇn nói, chÕ ra ¸o cæn mò miÖn , lªn ng«i hoμng ®Õ,
(15)
®æi n¨m thø 11 niªn hiÖu Th¸i §øc cña vua T©y S¬n NguyÔn Nh¹c lμm n¨m
®Çu niªn hiÖu Quang Trung. LÔ xong, h¹ lÖnh xuÊt qu©n, h«m Êy nh»m vμo ngμy
(16)
25 th¸ng ch¹p n¨m MËu Th©n (1788) .
Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh, c¶ thuû lÉn bé cïng ra ®i. Ngμy
(17)
29 ®Õn NghÖ An, vua Quang Trung cho vêi ng−êi cèng sÜ ë huyÖn La S¬n lμ
NguyÔn ThiÕp vμo dinh vμ hái :
 Qu©n Thanh sang ®¸nh, t«i s¾p ®em binh ra chèng cù. M−u ®¸nh vμ gi÷, c¬
®−îc hay thua, tiªn sinh nghÜ nh− thÕ nμo ?
ThiÕp nãi :
 B©y giê trong n−íc trèng kh«ng, lßng ng−êi tan r·. Qu©n Thanh ë xa tíi
®©y, kh«ng biÕt t×nh h×nh qu©n ta yÕu hay m¹nh, kh«ng hiÓu râ thÕ nªn ®¸nh nªn
gi÷ ra sao. Chóa c«ng ®i ra chuyÕn nμy, kh«ng qu¸ m−êi ngμy, qu©n Thanh sÏ bÞ
dÑp tan.
Vua Quang Trung mõng l¾m, liÒn sai ®¹i t−íng lμ H¸m Hæ HÇu kÐn lÝnh ë
NghÖ An, cø ba suÊt ®inh th× lÊy mét ng−êi, ch−a mÊy lóc, ®· ®−îc h¬n mét v¹n
qu©n tinh nhuÖ. Råi nhμ vua cho më cuéc duyÖt binh lín ë doanh trÊn, ®em sè
(18) (19)
th©n qu©n ë ThuËn Ho¸, Qu¶ng Nam chia lμm bèn doanh tiÒn, hËu, t¶,
h÷u, cßn sè lÝnh míi tuyÓn ë NghÖ An th× lμm trung qu©n.
Vua Quang Trung c−ìi voi ra doanh yªn ñi qu©n lÝnh, truyÒn cho tÊt c¶ ®Òu
(20)
ngåi mμ nghe lÖnh, råi dô hä r»ng :
65
 Qu©n Thanh sang x©m lÊn n−íc ta, hiÖn ë Th¨ng Long, çc ng−¬i ®· biÕt
(21)
ch−a ? Trong kho¶ng vò trô, ®Êt nμo sao Êy, ®Òu ®· ph©n biÖt râ rμng , ph−¬ng
(22)
Nam, ph−¬ng B¾c chia nhau mμ cai trÞ. Ng−êi ph−¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi
gièng n−íc ta, bông d¹ ¾t kh¸c. Tõ ®êi nhμ H¸n ®Õn nay, chóng ®· mÊy phen
c−íp bãc n−íc ta, giÕt h¹i nh©n d©n, v¬ vÐt cña c¶i, ng−êi m×nh kh«ng thÓ chÞu
næi, ai còng muèn ®uæi chóng ®i. §êi H¸n cã Tr−ng N÷ V−¬ng, ®êi Tèng cã
§inh Tiªn Hoμng, Lª §¹i Hμnh, ®êi Nguyªn cã TrÇn H−ng §¹o, ®êi Minh cã Lª
Th¸i Tæ, çc ngμi kh«ng nì ngåi nh×n chóng lμm ®iÒu tμn b¹o, nªn ®· thuËn lßng
ng−êi, dÊy nghÜa qu©n, ®Òu chØ ®¸nh mét trËn lμ th¾ng vμ ®uæi ®−îc chóng vÒ
ph−¬ng B¾c. ë çc thêi Êy, B¾c, Nam riªng phËn, bê câi lÆng yªn, çc vua truyÒn
ng«i l©u dμi. Tõ ®êi nhμ §inh tíi ®©y, d©n ta kh«ng ®Õn nçi khæ nh− håi néi
(23)
thuéc x−a kia. Mäi viÖc lîi, h¹i, ®−îc, mÊt Êy ®Òu lμ chuyÖn cò rμnh rμnh cña
çc triÒu ®¹i tr−íc. Nay ng−êi Thanh l¹i sang, m−u ®å lÊy n−íc Nam ta ®Æt lμm
quËn huyÖn, kh«ng biÕt tr«ng g−¬ng mÊy ®êi Tèng, Nguyªn, Minh ngμy x−a. V×
vËy ta ph¶i kÐo qu©n ra ®¸nh ®uæi chóng. Çc ng−¬i ®Òu lμ nh÷ng kÎ cã l−¬ng
(24)
tri, l−¬ng n¨ng , h·y nªn cïng ta ®ång t©m hiÖp lùc, ®Ó dùng nªn c«ng lín.
Chí cã quen theo thãi cò, ¨n ë hai lßng, nÕu nh− viÖc ph¸t gi¸c ra, sÏ bÞ giÕt chÕt
ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai, chí b¶o lμ ta kh«ng nãi tr−íc !
Çc qu©n lÝnh ®Òu nãi : "Xin v©ng lÖnh, kh«ng d¸m hai lßng !".
H«m sau, vua Quang Trung h¹ lÖnh tiÕn qu©n. Çc qu©n ®Òu nghiªm chØnh
®éi ngò mμ ®i. Khi ®Õn nói Tam §iÖp, Së vμ L©n ra ®ãn, ®Òu mang g−¬m trªn
l−ng mμ xin chÞu téi.
Vua Quang Trung nãi :
 Çc ng−¬i ®em th©n thê ta, ®· lμm ®Õn chøc t−íng so¸i. Ta giao cho toμn
h¹t c¶ 11 thõa tuyªn, l¹i cho tuú tiÖn lμm viÖc. VËy mμ giÆc ®Õn kh«ng ®¸nh næi
mét trËn, míi nghe tiÕng ®· ch¹y tr−íc. Binh ph¸p d¹y r»ng : "Qu©n thua chÐm
t−íng". Téi cña çc ng−¬i ®Òu ®¸ng chÕt mét v¹n lÇn. Song ta nghÜ çc ng−¬i ®Òu
(25)
lμ h¹ng vâ dòng , chØ biÕt gÆp giÆc lμ ®¸nh, ®Õn nh− viÖc tuú c¬ øng biÕn th×
kh«ng cã tμi. Cho nªn ta ®Ó Ng« Th× NhËm ë l¹i ®Êy lμm viÖc víi çc ng−¬i,
chÝnh lμ lo vÒ ®iÒu ®ã. B¾c Hμ míi yªn, lßng ng−êi ch−a phôc, Th¨ng Long l¹i lμ
n¬i bÞ ®¸nh c¶ bèn mÆt, kh«ng cã s«ng nói ®Ó n−¬ng tùa. N¨m tr−íc ta ra ®¸nh
®Êt Êy, chóa TrÞnh qu¶ nhiªn kh«ng thÓ chèng næi, ®ã lμ chøng cí râ rμng. Çc
ng−¬i ®ãng qu©n tr¬ träi ë ®Êy, qu©n Thanh kÐo sang, ng−êi trong kinh k× lμm
66
néi øng cho chóng, th× çc ng−¬i lμm sao mμ cö ®éng ®−îc ? Çc ng−¬i ®· biÕt
nÝn nhÞn ®Ó tr¸nh mòi nhän cña chóng, chia ra chÆn gi÷ çc n¬i hiÓm yÕu, bªn
trong th× kÝch thÝch lßng qu©n, bªn ngoμi th× lμm cho giÆc kiªu c¨ng, kÕ Êy lμ rÊt
®óng. Khi míi nghe nãi, ta ®· ®o¸n lμ do Ng« Th× NhËm chñ m−u, sau hái V¨n
TuyÕt th× qu¶ ®óng nh− vËy.
Th× NhËm bÌn l¹y hai l¹y ®Ó t¹ ¬n. Vua Quang Trung l¹i nãi :
(26)
 LÇn nμy ta ra, th©n hμnh cÇm qu©n, ph−¬ng l−îc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh
s½n. Ch¼ng qua m−¬i ngμy cã thÓ ®uæi ®−îc ng−êi Thanh. Nh−ng nghÜ chóng lμ
n−íc lín gÊp m−êi n−íc m×nh, sau khi bÞ thua mét trËn, ¾t lÊy lμm thÑn mμ lo
m−u b¸o thï. Nh− thÕ th× viÖc binh ®ao kh«ng bao giê døt, kh«ng ph¶i lμ phóc
cho d©n, nì nμo mμ lμm nh− vËy. §Õn lóc Êy chØ cã ng−êi khÐo lêi lÏ míi dÑp næi
viÖc binh ®ao, kh«ng ph¶i Ng« Th× NhËm th× kh«ng ai lμm ®−îc. Chê m−êi n¨m
n÷a, cho ta ®−îc yªn æn mμ nu«i d−ìng lùc l−îng, bÊy giê n−íc giμu qu©n
m¹nh, th× ta cã sî g× chóng ?
Bän Së, L©n ®Òu l¹y t¹ vμ nãi :
 Chóa th−îng thËt lμ lo xa, chóng t«i ngu d¹i kh«ng thÓ nghÜ tíi chç ®ã.
HiÖn nay ph−¬ng l−îc tiÕn ®¸nh ra sao, xin chóa th−îng nhÊt nhÊt chØ râ ®Ó
chóng t«i tu©n theo mμ lμm.
Vua Quang Trung bÌn sai më tiÖc khao qu©n, chia qu©n sÜ ra lμm n¨m ®¹o,
h«m ®ã lμ ngμy 30 th¸ng ch¹p. Råi nhμ vua b¶o kÝn víi çc t−íng r»ng :
 Ta víi çc ng−¬i h·y t¹m söa lÔ cóng TÕt tr−íc ®·. §Õn tèi 30 TÕt lËp tøc
lªn ®−êng, hÑn ®Õn ngμy mång 7 n¨m míi th× vμo thμnh Th¨ng Long më tiÖc ¨n
mõng. Çc ng−¬i nhí lÊy, ®õng cho lμ ta nãi kho¸c !
[...]
C¶ n¨m ®¹o qu©n ®Òu l¹y v©ng mÖnh lÖnh, ®óng ngμy, giãng trèng lªn
®−êng ra B¾c.
Khi qu©n ra ®Õn s«ng Gi¸n, nghÜa binh trÊn thñ ë ®ã tan vì ch¹y tr−íc. Lóc
®Õn s«ng Thanh QuyÕt, to¸n qu©n Thanh ®i do th¸m tõ ®»ng xa tr«ng thÊy bãng
còng ch¹y nèt. Vua Quang Trung liÒn thóc qu©n ®uæi theo, tíi huyÖn Phó Xuyªn
th× b¾t sèng ®−îc hÕt, kh«ng ®Ó tªn nμo trèn tho¸t. Bëi vËy, kh«ng hÒ cã ai ch¹y
67
vÒ b¸o tin, nªn nh÷ng ®¹o qu©n Thanh ®ãng ë Hμ Håi vμ Ngäc Håi ®Òu kh«ng
biÕt g× c¶.
Nöa ®ªm ngμy mång 3 th¸ng giªng, n¨m KØ DËu (1789), vua Quang Trung
tíi lμng Hμ Håi, huyÖn Th−îng Phóc, lÆng lÏ v©y kÝn lμng Êy, råi b¾c loa truyÒn
gäi, tiÕng qu©n lÝnh lu©n phiªn nhau d¹ ran ®Ó h−ëng øng, nghe nh− cã h¬n vμi
v¹n ng−êi. Trong ®ån lóc Êy míi biÕt, ai nÊy rông rêi sî h·i, liÒn xin ra hμng,
l−¬ng thùc khÝ giíi ®Òu bÞ qu©n Nam lÊy hÕt.
Vua Quang Trung l¹i truyÒn lÊy s¸u chôc tÊm v¸n, cø ghÐp liÒn ba tÊm lμm
mét bøc, bªn ngoμi lÊy r¬m dÊp n−íc phñ kÝn, tÊt c¶ lμ hai m−¬i bøc. §o¹n kÐn
h¹ng lÝnh khoÎ m¹nh, cø m−êi ng−êi khªnh mét bøc, l−ng gi¾t dao ng¾n, hai
(27)
m−¬i ng−êi kh¸c ®Òu cÇm binh khÝ theo sau, dμn thμnh trËn ch÷ "nhÊt" , vua
Quang Trung c−ìi voi ®i ®èc thóc, mê s¸ng ngμy mång 5 tiÕn s¸t ®ån Ngäc Håi.
Qu©n Thanh næ sóng b¾n ra, ch¼ng tróng ng−êi nμo c¶. Nh©n cã giã b¾c, qu©n
Thanh bÌn dïng èng phun khãi löa ra, khãi to¶ mï trêi, çch gang tÊc kh«ng
thÊy g×, hßng lμm cho qu©n Nam rèi lo¹n. Kh«ng ngê trong chèc l¸t trêi bçng trë
giã nam, thμnh ra qu©n Thanh l¹i tù lμm h¹i m×nh.
Vua Quang Trung liÒn gÊp rót sai ®éi khiªng v¸n võa che võa x«ng th¼ng lªn
tr−íc. Khi g−¬m gi¸o cña hai bªn ®· ch¹m nhau th× qu¨ng v¸n xuèng ®Êt, ai nÊy
cÇm dao ng¾n chÐm bõa, nh÷ng ng−êi cÇm binh khÝ theo sau còng nhÊt tÒ x«ng
tíi mμ ®¸nh.
Qu©n Thanh chèng kh«ng næi, bá ch¹y t¸n lo¹n, giμy xÐo lªn nhau mμ chÕt. Tªn
Th¸i thó §iÒn Ch©u lμ SÇm Nghi §èng tù th¾t cæ chÕt. Qu©n T©y S¬n thõa thÕ chÐm
giÕt lung tung, th©y n»m ®Çy ®ång, m¸u ch¶y thμnh suèi, qu©n Thanh ®¹i b¹i.
Tr−íc ®ã, vua Quang Trung ®· sai mét to¸n qu©n theo bê ®ª Yªn Duyªn kÐo
lªn, më cê giãng trèng ®Ó lμm nghi binh ë phÝa ®«ng. §Õn lóc Êy, qu©n Thanh
ch¹y vÒ tr«ng thÊy, cμng thªm ho¶ng sî, bÌn t×m lèi t¾t theo ®−êng VÞnh KiÒu mμ
trèn. Chît l¹i thÊy qu©n voi tõ §¹i ¸ng tíi, qu©n Thanh ®Òu hÕt hån hÕt vÝa, véi
(28)
trèn xuèng ®Çm Mùc, lμng Quúnh §« , qu©n T©y S¬n lïa voi cho giμy ®¹p,
chÕt ®Õn hμng v¹n ng−êi.
Gi÷a tr−a h«m Êy, vua Quang Trung tiÕn binh ®Õn Th¨ng Long, råi kÐo
vμo thμnh.
68
[...]
L¹i nãi, T«n SÜ NghÞ vμ vua Lª ë Th¨ng Long, tuyÖt nhiªn kh«ng nghe tin cÊp
b¸o g× c¶. Cho nªn trong ngμy TÕt mäi ng−êi chØ ch¨m chó vμo viÖc yÕn tiÖc vui
(29)
mõng, kh«ng hÒ lo chi ®Õn viÖc bÊt tr¾c . Nμo hay, cuéc vui ch−a tμn, c¬ trêi ®·
®æi. Ngμy mång 4 bçng thÊy qu©n ë ®ån Ngäc Håi ch¹y vÒ ço cÊp. ThËt lμ :
"T−íng ë trªn trêi xuèng, qu©n chui d−íi ®Êt lªn".
[...]
T«n SÜ NghÞ sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ng−êi kh«ng kÞp mÆc ¸o
gi¸p, dÉn bän lÝnh kÞ m· cña m×nh chuån tr−íc qua cÇu phao, råi nh»m h−íng
b¾c mμ ch¹y. Qu©n sÜ çc doanh nghe tin, ®Òu ho¶ng hån, tan t¸c bá ch¹y, tranh
nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy nhau r¬i xuèng mμ chÕt rÊt nhiÒu. L¸t sau cÇu l¹i
bÞ ®øt, qu©n lÝnh ®Òu r¬i xuèng n−íc, ®Õn nçi n−íc s«ng NhÞ Hμ v× thÕ mμ t¾c
nghÏn kh«ng ch¶y ®−îc n÷a.
Vua Lª ë trong ®iÖn, nghe tin cã viÖc biÕn Êy, véi v· cïng bän Lª Quýnh,
TrÞnh HiÕn ®−a th¸i hËu ra ngoμi. C¶ bän ch¹y ®Õn bÕn s«ng th× thÊy cÇu phao ®·
®øt, thuyÒn bÌ còng kh«ng, bÌn gÊp rót ch¹y ®Õn Nghi Tμm, th×nh l×nh gÆp ®−îc
chiÕc thuyÒn ®¸nh ç, véi c−íp lÊy råi chÌo sang bê b¾c. Tr−a ngμy mång 6, vua Lª
vμ nh÷ng ng−êi tuú tßng ch¹y ®Õn nói Tam T»ng, nghe nãi T«n SÜ NghÞ ®· ®i khái
®ã. BÊy giê qu©n Thanh ch¹y vÒ n−íc, trªn ®−êng ®«ng nghÞt nh− chî, ®ªm ngμy
®i gÊp, kh«ng d¸m nghØ ng¬i. Vua ®−a th¸i hËu cïng ®i víi hä ®Õn ®ån Hoμ L¹c
(30)
th× gÆp mét ng−êi thæ hμo . Håi tr−íc vua Lª ch¹y ra ngoμi, ng−êi Êy ®· ®−îc
biÕt mÆt ; lóc ®ã thÊy vua, ng−êi Êy bÊt gi¸c r¬i lÖ, nh©n tiÖn mêi vua vμo tr¹i trong
nói t¹m nghØ. BÊy giê, vua Lª vμ nh÷ng ng−êi tuú tßng lu«n mÊy ngμy kh«ng
¨n, ai nÊy ®Òu ®· mÖt lö. Ng−êi thæ hμo kia liÒn giÕt gμ lμm c¬m thÕt ®·i. Vua sai
b−ng mét m©m lªn mêi th¸i hËu, cßn m×nh th× cïng ¨n víi bän Quýnh, HiÕn ë
m©m d−íi.
¡n võa xong, chît nghe tin qu©n T©y S¬n ®· ®uæi ®Õn n¬i. Vua cuèng quýt
b¶o ng−êi thæ hμo r»ng :
(31)
 Mu«n ®éi hËu t×nh , kh«ng cã g× ®Ó b¸o ®¸p, chØ cã trêi cao ®Êt dμy
chøng gi¸m tÊc lßng thμnh cña «ng mμ ban phóc cho th«i. B©y giê qu©n giÆc gÇn
tíi, tr−íc m¾t ®©y cã con ®−êng sèng nμo cã thÓ ch¹y gÊp lªn cöa ¶i, xin tÝnh kÕ
ngay cho.
69
Ng−êi thæ hμo véi v· sai con ®−a ®−êng, theo lèi t¾t trong nói mμ ®i. Trêi
nh¸ nhem tèi th× nhμ vua ®Õn cöa ¶i, theo kÞp chç nghØ cña T«n SÜ NghÞ. Mét l¸t,
çc viªn quan kh¸c còng lôc tôc theo ®Õn, cïng nh×n nhau than thë, o¸n giËn
ch¶y n−íc m¾t. T«n SÜ NghÞ còng lÊy lμm xÊu hæ.
()
(Ng« gia v¨n ph¸i , Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ,
b¶n dÞch cña NguyÔn §øc V©n  KiÒu Thu Ho¹ch,
Chó thÝch
() Ng« gia v¨n ph¸i : mét nhãm t¸c gi¶ thuéc dßng hä Ng« Th×, ë lμng T¶
Thanh Oai, huyÖn Thanh Oai, tØnh Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi), trong ®ã hai t¸c
gi¶ chÝnh lμ Ng« Th× ChÝ (1753  1788), lμm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vμ
Ng« Th× Du (1772  1840), lμm quan d−íi triÒu nhμ NguyÔn.
(1) Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ : t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ H¸n ghi chÐp vÒ sù
thèng nhÊt cña v−¬ng triÒu nhμ Lª vμo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hμ
cho vua Lª (chÝ lμ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc). Còng cã thÓ xem Hoμng
Lª nhÊt thèng chÝ lμ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo lèi ch−¬ng håi. Nã
kh«ng chØ dõng ë sù nhÊt thèng cña v−¬ng triÒu nhμ Lª, mμ cßn ®−îc viÕt tiÕp,
t¸i hiÖn mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vμo
kho¶ng ba m−¬i n¨m cuèi cña thÕ kØ XVIII vμ mÊy n¨m ®Çu thÕ kØ XIX. Cuèn tiÓu
thuyÕt cã tÊt c¶ 17 håi, trªn ®©y trÝch phÇn lín håi m−êi bèn, viÕt vÒ sù kiÖn
vua Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
(2) Ch¹y tr¹m : thêi x−a, viÖc chuyÓn c«ng v¨n giÊy tê trªn ®−êng dμi ®−îc
thùc hiÖn chØ b»ng ng−êi vμ ngùa. Ng−êi ta ®Æt trªn tõng qu·ng ®−êng nh÷ng
tr¹m ®Ó cã thÓ thay ng−êi vμ ngùa ch¹y tiÕp chÆng sau, gäi lμ ch¹y tr¹m.
(3) Ço cÊp : b¸o ço viÖc khÈn cÊp.
(4) Tr−êng Yªn : nay thuéc tØnh Ninh B×nh.
(5) Tam §iÖp : d·y nói n»m ë ranh giíi hai tØnh Ninh B×nh vμ Thanh Ho¸.
(6) TrÊn : ®¬n vÞ hμnh chÝnh thêi x−a, t−¬ng ®−¬ng víi tØnh, thμnh hiÖn nay.
Tõ thêi Lª Th¸nh T«ng ®æi lμ thõa tuyªn.
(7) Thô phong : ë ®©y lμ nhËn s¾c phong An Nam quèc v−¬ng cña vua
nhμ Thanh.
(8) Phó Xu©n : n¬i ®ãng ®« cña nhμ T©y S¬n lóc ®ã, nay lμ thμnh phè HuÕ.
70
(9) B¾c B×nh V−¬ng : tøc NguyÔn HuÖ.
(10) Ng«i chÝ t«n : ng«i vÞ cao nhÊt, ë ®©y chØ ng«i vua cña NguyÔn Nh¹c.
(11) T«n phß (hay t«n phï) : kÝnh träng vμ gióp ®ì nhμ vua.
(12) ChÝnh vÞ hiÖu : lμm cho c−¬ng vÞ ®−îc râ rμng.
(13) Nói B©n : nay thuéc ®Þa phËn x· An Cùu, huyÖn H−¬ng Trμ, tØnh
Thõa Thiªn  HuÕ.
(14) ¸o cæn, mò miÖn : ¸o mò cña vua.
(15) NguyÔn Nh¹c : anh ruét cña NguyÔn HuÖ, lμ thñ lÜnh phong trμo T©y
S¬n, x−ng v−¬ng n¨m 1776.
(16) ë ®©y trÝch theo nguyªn v¨n b¶n dÞch cña NguyÔn §øc V©n vμ KiÒu
Thu Ho¹ch. Tuy nhiªn, theo mét sè tμi liÖu lÞch sö trong ®ã cã cuèn LÞch sö ViÖt
Nam, tËp I (NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1971, trang 350) th× vua Quang Trung
lªn ng«i ngμy 25 th¸ng 11 n¨m MËu Th©n.
(17) Cèng sÜ : ng−êi ®· ®ç h−¬ng cèng (tõ triÒu Lª trë vÒ tr−íc) hoÆc cö nh©n
(d−íi triÒu NguyÔn) ®i thi Héi.
(18) Th©n qu©n : qu©n ®éi th©n cËn, tin cËy nhÊt, tuyÓn mé ë quª h−¬ng
nhμ vua.
(19) Doanh : ®¬n vÞ qu©n ®éi x−a, mçi doanh cã kho¶ng 500 qu©n.
(20) Dô : (vua chóa) truyÒn lÖnh cho bÒ t«i vμ d©n chóng.
(21) §Êt nμo sao Êy ®Òu ®· ph©n biÖt râ rμng : ngμy x−a ng−êi ta cho r»ng
vïng ®Êt nμo còng øng víi mét v× sao trªn trêi, ý nãi n−íc nμo còng cã chñ
quyÒn riªng, ®ã lμ do trêi ®Þnh s½n.
(22) Ng−êi ph−¬ng B¾c : chØ bän phong kiÕn Trung Quèc x©m l−îc n−íc ta.
(23) Håi néi thuéc : thêi ®Êt n−íc ta bÞ bän phong kiÕn Trung Quèc cai trÞ.
(24) L−¬ng tri : kh¶ n¨ng ph©n biÖt ®−îc tèt xÊu, ph¶i tr¸i vÒ ®¹o ®øc, lÏ sèng
(l−¬ng : tèt lμnh ; tri : hiÓu biÕt). L−¬ng n¨ng : n¨ng lùc tèt bÈm sinh cña
con ng−êi.
(25) Vâ dòng : cã søc m¹nh nh−ng thiÕu tμi trÝ, m−u l−îc.
(26) Ph−¬ng l−îc : ph−¬ng h−íng chiÕn l−îc.
(27) Dμn thμnh trËn ch÷ "nhÊt" : ý nãi dμn hμng ngang.
(28) Quúnh §« : nay thuéc huyÖn Thanh Tr×, Hμ Néi.
(29) BÊt tr¾c : ý nãi kh«ng l−êng tr−íc ®−îc (bÊt : kh«ng ; tr¾c : ®o).
(30) Thæ hμo : kÎ cã quyÒn thÕ ë mét ®Þa ph−¬ng trong x· héi cò (thæ : ®Êt,
®Þa ph−¬ng ; hμo : ®øng ®Çu, m¹nh thÕ h¬n ng−êi).
(31) HËu t×nh : t×nh c¶m nång hËu. ë ®©y chØ çch ®èi xö ®Çy ®Æn, th©n t×nh.
71
1. T×m ®¹i ý vμ bè côc ®o¹n trÝch.

2. Qua ®o¹n trÝch t¸c phÈm, em c¶m nhËn h×nh ¶nh ng−êi anh hïng d©n téc
Quang Trung  NguyÔn HuÖ nh− thÕ nμo ? Theo em, nguån c¶m høng nμo ®· chi
phèi ngßi bót t¸c gi¶ khi t¹o dùng h×nh ¶nh ng−êi anh hïng d©n téc nμy ?
3. Sù th¶m b¹i cña qu©n t−íng nhμ Thanh vμ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i
Lª Chiªu Thèng ph¶n n−íc, h¹i d©n ®· ®−îc miªu t¶ nh− thÕ nμo ? Ngßi bót
t¸c gi¶ miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y cña qu©n t−íng nhμ Thanh vμ vua t«i Lª Chiªu
Thèng cã g× kh¸c biÖt ? H·y gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c biÖt ®ã.
4. Nªu nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt trÇn thuËt cña ®o¹n trÝch nμy.
Ghi nhí
Víi quan ®iÓm lÞch sö ®óng ®¾n vμ niÒm tù hμo d©n téc, çc t¸c gi¶
Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ ®· t¸i hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ng−êi anh hïng
d©n téc NguyÔn HuÖ qua chiÕn c«ng thÇn tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh, sù
th¶m b¹i cña qu©n t−íng nhμ Thanh vμ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª
Chiªu Thèng.
LuyÖn tËp
Dùa theo t¸c phÈm, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n miªu t¶ l¹i chiÕn c«ng thÇn
tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña vua Quang Trung tõ tèi 30 TÕt ®Õn ngμy mång 5
th¸ng giªng n¨m KØ DËu (1789).
Sù PH¸T TRIÓN CñA Tõ VùNG (tiÕp theo)
I  t¹o tõ ng÷ míi
1. H·y cho biÕt trong thêi gian gÇn ®©y cã nh÷ng tõ ng÷ nμo míi ®−îc cÊu
t¹o trªn c¬ së çc tõ sau : ®iÖn tho¹i, kinh tÕ, di ®éng, së h÷u, tri thøc, ®Æc khu, trÝ
tuÖ. Gi¶i thÝch nghÜa cña nh÷ng tõ ng÷ míi cÊu t¹o ®ã.
72
MÉu : ®iÖn tho¹i di ®éng, së h÷u trÝ tuÖ.
2. Trong tiÕng ViÖt cã nh÷ng tõ ®−îc cÊu t¹o theo m« h×nh x + tÆc (nh− kh«ng
tÆc, h¶i tÆc,...). H·y t×m nh÷ng tõ ng÷ míi xuÊt hiÖn cÊu t¹o theo m« h×nh ®ã.
Ghi nhí
T¹o tõ ng÷ míi ®Ó lμm cho vèn tõ ng÷ t¨ng lªn còng lμ mét çch ®Ó
ph¸t triÓn tõ vùng tiÕng ViÖt.
II  m−în tõ ng÷ cña tiÕng n−íc ngoμi

1. H·y t×m nh÷ng tõ H¸n ViÖt trong hai ®o¹n trÝch sau ®©y :
a) Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba,
LÔ lμ t¶o mé héi lμ ®¹p thanh.
GÇn xa n« nøc yÕn anh,
DËp d×u tμi tö giai nh©n,
Ngùa xe nh− n−íc ¸o quÇn nh− nªm.
b) KÎ b¹c mÖnh nμy duyªn phËn hÈm hiu, chång con rÉy bá, ®iÒu ®©u bay
buéc, tiÕng chÞu nhuèc nh¬, thÇn s«ng cã linh, xin ngμi chøng gi¸m. ThiÕp nÕu
®oan trang gi÷ tiÕt, trinh b¹ch g×n lßng, vμo n−íc xin lμm ngäc MÞ N−¬ng,
xuèng ®Êt xin lμm cá Ngu mÜ. Nh−îc b»ng lßng chim d¹ ç, lõa chång dèi con,
d−íi xin lμm måi cho ç t«m, trªn xin lμm c¬m cho diÒu qu¹, vμ xin chÞu kh¾p
mäi ng−êi phØ nhæ.
(NguyÔn D÷, ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng)
2. TiÕng ViÖt dïng nh÷ng tõ nμo ®Ó chØ nh÷ng kh¸i niÖm sau :
a) BÖnh mÊt kh¶ n¨ng miÔn dÞch, g©y tö vong ;
b) Nghiªn cøu mét çch cã hÖ thèng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tiªu thô hμng ho¸,
(ch¼ng h¹n nghiªn cøu nhu cÇu, thÞ hiÕu cña kh¸ch hμng...).
Nh÷ng tõ nμy cã nguån gèc tõ ®©u ?
73
Ghi nhí
M−în tõ ng÷ cña tiÕng n−íc ngoμi còng lμ mét çch ®Ó ph¸t triÓn tõ
vùng tiÕng ViÖt. Bé phËn tõ m−în quan träng nhÊt trong tiÕng ViÖt lμ tõ
m−în tiÕng H¸n.
III  luyÖn tËp

1. T×m hai m« h×nh cã kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng tõ ng÷ míi nh− kiÓu x + tÆc ë
trªn (môc I.2).
2. T×m n¨m tõ ng÷ míi ®−îc dïng phæ biÕn gÇn ®©y vμ gi¶i thÝch nghÜa cña
nh÷ng tõ ng÷ ®ã.
3. Dùa vμo nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë líp 6 (bμi Tõ m−în, trong Ng÷ v¨n 6,
tËp mét, tr. 24) vμ líp 7 (bμi Tõ H¸n ViÖt, trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét, tr. 69 vμ 81),
h·y chØ râ trong nh÷ng tõ sau ®©y, tõ nμo m−în cña tiÕng H¸n, tõ nμo m−în
cña çc ng«n ng÷ ch©u ¢u : m·ng xμ, xμ phßng, biªn phßng, « t«, tham «, t« thuÕ,
ra-®i-«, « xi, cμ phª, phª b×nh, phª ph¸n, ca n«, ca sÜ, n« lÖ.
4. Nªu v¾n t¾t nh÷ng çch ph¸t triÓn tõ vùng vμ th¶o luËn vÊn ®Ò : Tõ vùng
cña mét ng«n ng÷ cã thÓ kh«ng thay ®æi ®−îc kh«ng ?
§äc thªm
(1) TiÕng ta ph¶i cã nh÷ng ®æi míi, ®ã lμ ®iÒu tÊt yÕu, v× ®êi sèng t− t−ëng
vμ t×nh c¶m ngμy nay, nhÊt lμ trong lÜnh vùc khoa häc vμ kÜ thuËt cã nhiÒu çi
míi. TiÕng ta ph¶i ph¸t triÓn. TÊt c¶ vÊn ®Ò lμ lμm sao ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn nμy
diÔn ra mét çch v÷ng ch¾c trªn c¬ së vèn cò cña tiÕng ta, lμm cho tiÕng ta ngμy
thªm giμu, nh−ng vÉn gi÷ ®−îc phong çch, b¶n s¾c, tinh hoa cña nã. Nh− vËy
tøc lμ gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ta.
(Theo Ph¹m V¨n §ång, Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt,
trong s¸ch cïng tªn, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 1977)
(2) Khi bμn vÒ viÖc m−în tiÕng n−íc ngoμi, ®Æc biÖt lμ tiÕng H¸n, Chñ tÞch
Hå ChÝ Minh cã nãi râ ph¹m vi nh÷ng tõ cÇn m−în. VÒ ®iÓm nμy chóng t«i thÊy
trong nh÷ng lêi d¹y cña Ng−êi cã hai ý quan träng :
74
Mét lμ, ta chØ m−în tiÕng n−íc ngoμi khi "ch÷ ta kh«ng cã s½n". Nh− thÕ tøc
lμ khi cã nh÷ng sù vËt, nh÷ng kh¸i niÖm míi cÇn ®−îc gäi tªn, ®−îc biÓu ®¹t,
nh−ng trong tiÕng ViÖt cßn thiÕu nh÷ng tõ cÇn thiÕt vμ thÝch hîp, th× chóng ta
ph¶i m−în tiÕng n−íc ngoμi, nh− mét sè thuËt ng÷ khoa häc ch¼ng h¹n. Trong
bμi nãi chuyÖn víi çc v¨n nghÖ sÜ n¨m 1960, Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång ®· nãi :
"VÒ çc m«n khoa häc kh¸c : khoa häc, kÜ thuËt, kinh tÕ häc, triÕt häc, th× tiÕng ta
cßn nghÌo, ph¶i dïng ch÷ n−íc ngoμi, nh−ng chØ nªn dïng danh tõ g× thËt cÇn
thiÕt vμ tiÕng ta kh«ng cã".
Hai lμ, ta chØ m−în nh÷ng tõ "khã dÞch ®óng" sang tiÕng ta hoÆc trong tiÕng
ta "kh«ng cã ch÷ g× dÞch". Chóng t«i hiÓu nh÷ng tõ "khã dÞch ®óng" lμ nh÷ng tõ
khi chuyÓn sang tiÕng ViÖt kh«ng gi÷ ®−îc nguyªn vÑn ý nghÜa hoÆc mμu s¾c tu
tõ cña chóng.
C¨n cø vμo nh÷ng ý kiÕn nμy, chóng t«i cho r»ng chóng ta cÇn m−în vμ
dïng nh÷ng nhãm tõ gèc H¸n sau ®©y :
a) Nh÷ng tõ gèc H¸n ®−îc m−în b»ng çch dÞch ©m vμ gi÷ nguyªn ý nghÜa
khi trong tiÕng ViÖt ch−a cã çc tõ t−¬ng øng víi chóng. VÝ dô : ®éc lËp, du kÝch,
®Æc biÖt, v.v...
b) Nh÷ng tõ gèc H¸n cã quan hÖ ®ång nghÜa víi tõ ViÖt, nh−ng kh¸c víi tõ
ViÖt vÒ mμu s¾c biÓu c¶m hoÆc phong çch. Chóng kh«ng thÓ hoμn toμn thay thÕ
nhau ®−îc. VÝ dô : chÕt  hi sinh, t¹ thÕ ; ®Î  sinh ; v.v...
c) Nh÷ng tõ gèc H¸n cã quan hÖ ®ång nghÜa víi tõ ViÖt, nh−ng kh¸c víi tõ
ViÖt vÒ mμu s¾c ý nghÜa vμ çch dïng. Chóng kh«ng thÓ thay thÕ nhau trong mäi
tr−êng hîp. VÝ dô : phi  bay, niÖm  ®äc, v.v...
ViÖc m−în vμ dïng nh÷ng tõ gèc H¸n thuéc ba nhãm trªn ®©y ®óng møc,
®óng chç lμ cÇn thiÕt, v× nã lμm cho tiÕng nãi cña ta giμu cã, tÕ nhÞ chø kh«ng
®¬n ®iÖu, nghÌo nμn. Cho nªn, chØ m−în "nh÷ng ch÷ ta kh«ng cã s½n vμ khã
dÞch ®óng" lμ mét nguyªn t¾c chÝnh trong khi vay m−în tiÕng n−íc ngoμi.
(Theo Hoμng V¨n Hμnh, T×m hiÓu nh÷ng ý kiÕn

cña Hå Chñ tÞch vÒ viÖc m−în vμ dïng tõ gèc H¸n,
trong Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, S®d)
75
tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 1
1. Bμi lμm cã phï hîp víi yªu cÇu thuyÕt minh lμ cã tri thøc kh¸ch quan, x¸c
thùc, ®−îc tr×nh bμy cã thø tù, líp lang hay kh«ng ?
2. Bμi lμm cã kÕt hîp ph−¬ng ph¸p thuyÕt minh víi mét sè biÖn ph¸p
nghÖ thuËt vμ miªu t¶ kh«ng ? Sù kÕt hîp Êy cã thÝch hîp vμ hÊp dÉn kh«ng ?
3. Lêi v¨n biÓu ®¹t cã chÝnh x¸c, gän gμng vμ sinh ®éng kh«ng ?
4. H·y söa l¹i nh÷ng lçi vÒ chÝnh t¶, vÒ dïng tõ, ®Æt c©u vμ çch thuyÕt minh,
lËp luËn, gi¶i thÝch, miªu t¶.
Bμi 6

 N¾m ®−îc nh÷ng nÐt chñ yÕu vÒ cuéc ®êi vμ sù nghiÖp v¨n häc cña
NguyÔn Du. Trªn c¬ së hiÓu néi dung cèt truyÖn, thÊy ®−îc nh÷ng gi¸
trÞ c¬ b¶n cña TruyÖn KiÒu.
ThÊy ®−îc nghÖ thuËt miªu t¶ nh©n vËt cña NguyÔn Du : sö dông bót
ph¸p nghÖ thuËt −íc lÖ mμ vÉn gîi t¶ ®−îc vÎ ®Ñp vμ tÝnh çch riªng cña
chÞ em Thuý KiÒu. HiÓu ®−îc mét ph−¬ng diÖn c¶m høng nh©n v¨n
trong TruyÖn KiÒu : sù tr©n träng s¾c ®Ñp, tμi n¨ng, phÈm çch con
ng−êi.
ThÊy ®−îc tμi miªu t¶ thiªn nhiªn cña NguyÔn Du : c¶nh ngμy xu©n
trong s¸ng, t−¬i ®Ñp qua bót ph¸p t¶ vμ gîi ; tõ ng÷, h×nh ¶nh giμu chÊt
t¹o h×nh ; t¶ c¶nh mμ nãi lªn ®−îc t©m tr¹ng.
 N¾m ®−îc kh¸i niÖm vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thuËt ng÷ ; tõ ®ã
n©ng cao n¨ng lùc sö dông thuËt ng÷, ®Æc biÖt trong çc v¨n b¶n khoa
häc, c«ng nghÖ.
 HiÓu ®−îc vai trß cña yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n tù sù.
76
"truyÖn KiÒu" cña nguyÔn du
I  NguyÔn Du
1. NguyÔn Du (1765  1820) tªn ch÷ lμ Tè Nh−, hiÖu lμ Thanh Hiªn ; quª ë
lμng Tiªn §iÒn, huyÖn Nghi Xu©n, tØnh Hμ TÜnh ; sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh
®¹i quý téc, nhiÒu ®êi lμm quan vμ cã truyÒn thèng vÒ v¨n häc. Cha lμ NguyÔn
NghiÔm, ®ç tiÕn sÜ, tõng gi÷ chøc TÓ t−íng. Anh cïng cha kh¸c mÑ lμ NguyÔn
Kh¶n còng tõng lμm quan to d−íi triÒu Lª  TrÞnh.
T−îng ®μi NguyÔn Du t¹i Khu l−u niÖm NguyÔn Du ë Hμ TÜnh
77
Cuéc ®êi NguyÔn Du g¾n bã s©u s¾c víi nh÷ng biÕn cè lÞch sö cña giai ®o¹n
cuèi thÕ kØ XVIII  ®Çu thÕ kØ XIX. §©y lμ giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng, víi hai
®Æc ®iÓm næi bËt : chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng trÇm träng, b·o t¸p
phong trμo n«ng d©n khëi nghÜa næi lªn kh¾p n¬i, ®Ønh cao lμ khëi nghÜa T©y S¬n
®¸nh ®æ çc tËp ®oμn phong kiÕn Lª, TrÞnh, NguyÔn, quÐt s¹ch hai m−¬i v¹n
qu©n Thanh x©m l−îc.
Trong hoμn c¶nh Êy, NguyÔn Du ®· sèng phiªu b¹t nhiÒu n¨m trªn ®Êt B¾c
(1786  1796) råi vÒ ë Èn t¹i quª néi Hμ TÜnh (1796  1802). Sau khi ®¸nh b¹i T©y
S¬n, NguyÔn ¸nh lªn ng«i (1802), NguyÔn Du ra lμm quan bÊt ®¾c dÜ víi triÒu
NguyÔn. N¨m 1813  1814, «ng ®−îc cö lμm ch¸nh sø sang Trung Quèc. N¨m
1820, d−íi triÒu Minh M¹ng, NguyÔn Du l¹i ®−îc lÖnh lμm ch¸nh sø sang Trung
Quèc lÇn thø hai, nh−ng ch−a kÞp ®i th× bÞ bÖnh, mÊt t¹i HuÕ.
2. NguyÔn Du lμ ng−êi cã kiÕn thøc s©u réng, am hiÓu v¨n ho¸ d©n téc vμ
v¨n ch−¬ng Trung Quèc. Cuéc ®êi tõng tr¶i, ®i nhiÒu, tiÕp xóc nhiÒu ®· t¹o cho
NguyÔn Du mét vèn sèng phong phó vμ niÒm th«ng c¶m s©u s¾c víi nh÷ng ®au
khæ cña nh©n d©n. NguyÔn Du lμ mét thiªn tμi v¨n häc, mét nhμ nh©n ®¹o chñ
nghÜa lín.
3. Sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du gåm nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ lín
b»ng ch÷ H¸n vμ ch÷ N«m. Th¬ ch÷ H¸n cã ba tËp, gåm 243 bμi. S¸ng t¸c ch÷
N«m xuÊt s¾c nhÊt lμ §o¹n tr−êng t©n thanh, th−êng gäi lμ TruyÖn KiÒu.
II  TruyÖn KiÒu
TruyÖn KiÒu lμ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña thÓ lo¹i truyÖn N«m(1) trong v¨n
häc trung ®¹i ViÖt Nam. ViÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim
V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tμi Nh©n (Trung Quèc). Tuy nhiªn, phÇn s¸ng
t¹o cña NguyÔn Du lμ hÕt søc lín. ChÝnh ®iÒu nμy míi lμm nªn gi¸ trÞ cña kiÖt t¸c
TruyÖn KiÒu.
1. Tãm t¾t t¸c phÈm

PhÇn thø nhÊt : GÆp gì vμ ®Ýnh −íc
Thuý KiÒu lμ mét thiÕu n÷ tμi s¾c vÑn toμn, con g¸i ®Çu lßng mét gia ®×nh
trung l−u l−¬ng thiÖn, sèng trong c¶nh "ªm ®Òm tr−íng rñ mμn che" bªn c¹nh
cha mÑ vμ hai em lμ Thuý V©n, V−¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt
Thanh minh, Thuý KiÒu gÆp chμng Kim Träng "phong t− tμi m¹o tãt vêi". Gi÷a
78
hai ng−êi chím në mét mèi t×nh ®Ñp. Kim Träng ®Õn ë trä c¹nh nhμ Thuý KiÒu.
Nh©n tr¶ chiÕc thoa r¬i, Kim Träng ®· gÆp KiÒu bμy tá t©m t×nh. Hai ng−êi chñ
®éng, tù do ®Ýnh −íc víi nhau.
PhÇn thø hai : Gia biÕn vμ l−u l¹c

Trong khi Kim Träng vÒ quª chÞu tang chó, gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan, KiÒu
nhê V©n tr¶ nghÜa cho Kim Träng cßn nμng th× b¸n m×nh chuéc cha. Thuý KiÒu
bÞ bän bu«n ng−êi lμ M· Gi¸m Sinh, Tó Bμ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vμo lÇu xanh.
Sau ®ã nμng ®−îc Thóc Sinh, mét kh¸ch lμng ch¬i hμo phãng, cøu vít khái cuéc
®êi kÜ n÷. Nh−ng råi KiÒu bÞ vî c¶ cña Thóc Sinh lμ Ho¹n Th− ghen tu«ng, ®μy
®o¹. Thuý KiÒu ph¶i trèn ®Õn n−¬ng nhê n¬i cöa PhËt. S− Gi¸c Duyªn v« t×nh
göi nμng cho B¹c Bμ  kÎ bu«n ng−êi nh− Tó Bμ, nªn KiÒu lÇn thø hai r¬i vμo lÇu
xanh. ë ®©y, Thuý KiÒu gÆp Tõ H¶i, mét anh hïng "®éi trêi ®¹p ®Êt". Tõ H¶i lÊy
KiÒu, gióp nμng b¸o ©n b¸o o¸n. Do m¾c lõa quan Tæng ®èc träng thÇn Hå T«n
HiÕn, Tõ H¶i bÞ giÕt, Thuý KiÒu ph¶i hÇu ®μn, hÇu r−îu Hå T«n HiÕn råi bÞ Ðp g¶
cho viªn thæ quan. §au ®ín, tñi nhôc, KiÒu trÉm m×nh ë s«ng TiÒn §−êng.
Nh−ng nμng ®−îc s− Gi¸c Duyªn cøu vμ lÇn thø hai KiÒu n−¬ng nhê cöa PhËt.
PhÇn thø ba : ®oμn tô

Sau nöa n¨m vÒ Liªu D−¬ng chÞu tang chó, Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu. Hay
tin gia ®×nh KiÒu bÞ tai biÕn vμ nμng ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, chμng ®au ®ín v«
cïng. Tuy kÕt duyªn víi Thuý V©n nh−ng Kim Träng ch¼ng thÓ nμo ngu«i ®−îc
mèi t×nh ®Çu say ®¾m. Chμng quyÕt cÊt c«ng lÆn léi ®i t×m Thuý KiÒu. Nhê gÆp
®−îc s− Gi¸c Duyªn mμ Kim, KiÒu t×m ®−îc nhau, gia ®×nh ®oμn tô. ChiÒu ý mäi
ng−êi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn víi Kim Träng nh−ng c¶ hai cïng nguyÖn −íc
"duyªn ®«i løa còng lμ duyªn b¹n bÇy".
2. Gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt

 VÒ néi dung : TruyÖn KiÒu cã hai gi¸ trÞ lín lμ gi¸ trÞ hiÖn thùc vμ gi¸ trÞ
nh©n ®¹o. TruyÖn KiÒu lμ bøc tranh hiÖn thùc vÒ mét x· héi bÊt c«ng, tμn b¹o, lμ
tiÕng nãi th−¬ng c¶m tr−íc sè phËn bi kÞch cña con ng−êi, tiÕng nãi lªn ¸n, tè ço
nh÷ng thÕ lùc xÊu xa, tiÕng nãi kh¼ng ®Þnh, ®Ò cao tμi n¨ng, nh©n phÈm vμ
nh÷ng kh¸t väng ch©n chÝnh cña con ng−êi nh− kh¸t väng vÒ quyÒn sèng, kh¸t
väng tù do, c«ng lÝ, kh¸t väng t×nh yªu, h¹nh phóc...
79
 VÒ nghÖ thuËt : T¸c phÈm lμ sù kÕt tinh thμnh tùu nghÖ thuËt v¨n häc d©n
téc trªn çc ph−¬ng diÖn ng«n ng÷, thÓ lo¹i. Víi TruyÖn KiÒu, ng«n ng÷ v¨n häc
d©n téc vμ thÓ th¬ lôc b¸t ®· ®¹t tíi ®Ønh cao rùc rì. Víi TruyÖn KiÒu, nghÖ thuËt
tù sù ®· cã b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc, tõ nghÖ thuËt dÉn chuyÖn ®Õn nghÖ thuËt
miªu t¶ thiªn nhiªn, kh¾c ho¹ tÝnh çch vμ miªu t¶ t©m lÝ con ng−êi.
KiÖt t¸c TruyÖn KiÒu hμng tr¨m n¨m nay ®· ®−îc l−u truyÒn réng r·i vμ cã
søc chinh phôc lín ®èi víi mäi tÇng líp ®éc gi¶. T¸c phÈm ®· ®−îc dÞch ra nhiÒu
thø tiÕng vμ ®−îc giíi thiÖu ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi.
Chó thÝch
(1) TruyÖn N«m : lo¹i truyÖn th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m. TruyÖn N«m cã khi
®−îc viÕt b»ng thÓ th¬ §−êng luËt nh−ng phæ biÕn nhÊt lμ viÕt b»ng thÓ th¬ lôc
b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m : truyÖn N«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ng cã tªn t¸c gi¶,
®−îc viÕt trªn c¬ së truyÖn d©n gian ; truyÖn N«m b¸c häc phÇn nhiÒu cã tªn t¸c
gi¶, ®−îc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc hoÆc do t¸c
gi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÕ kØ XVIII vμ
thÕ kØ XIX.
§äc  hiÓu
1. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh, cuéc ®êi NguyÔn Du ®· cã ¶nh
h−ëng ®Õn viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu.
2. KÓ tãm t¾t TruyÖn KiÒu theo ba phÇn cña t¸c phÈm.
Ghi nhí
 NguyÔn Du lμ thiªn tμi v¨n häc, danh nh©n v¨n ho¸, nhμ nh©n ®¹o chñ
nghÜa, cã ®ãng gãp to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña v¨n häc ViÖt Nam.
TruyÖn KiÒu lμ kiÖt t¸c v¨n häc, kÕt tinh gi¸ trÞ hiÖn thùc, gi¸ trÞ nh©n
®¹o vμ thμnh tùu nghÖ thuËt tiªu biÓu cña v¨n häc d©n téc.
80
V¨n b¶n
ChÞ em Thuý KiÒu
(TrÝch TruyÖn KiÒu)
(1)
§Çu lßng hai ¶ tè nga ,
Thuý KiÒu lμ chÞ em lμ Thuý V©n.
(2)
Mai cèt çch tuyÕt tinh thÇn,
Mçi ng−êi mét vÎ m−êi ph©n vÑn m−êi.
V©n xem trang träng kh¸c vêi,
(3)
Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn nÐt ngμi në nang.
(4)
Hoa c−êi ngäc thèt ®oan trang ,
M©y thua n−íc tãc tuyÕt nh−êng mμu da.
KiÒu cμng s¾c s¶o mÆn mμ,
So bÒ tμi s¾c l¹i lμ phÇn h¬n :
(5)
Lμn thu thuû nÐt xu©n s¬n ,
Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh.
(6)
Mét hai nghiªng n−íc nghiªng thμnh ,
(7)
S¾c ®μnh ®ßi mét tμi ®μnh ho¹ hai .
Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi,
Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m.
(8)
Cung th−¬ng lμu bËc ngò ©m ,
(9) (10)
NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr−¬ng .
(11)
Khóc nhμ tay lùa nªn ch−¬ng ,
(12)
Mét thiªn B¹c mÖnh l¹i cμng n·o nh©n .
(13)
Phong l−u rÊt mùc hång quÇn ,
Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª.
£m ®Òm tr−íng rñ mμn che,
(14)
T−êng ®«ng ong b−ím ®i vÒ mÆc ai.
(NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu,

trong §μo Duy Anh, Tõ ®iÓn TruyÖn KiÒu,
NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1974.
Cã tham kh¶o mét sè b¶n TruyÖn KiÒu kh¸c)
81
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : §o¹n trÝch n»m ë phÇn më ®Çu t¸c phÈm, giíi thiÖu gia
c¶nh cña KiÒu. Khi giíi thiÖu nh÷ng ng−êi trong gia ®×nh KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung
t¶ tμi s¾c Thuý V©n vμ Thuý KiÒu.
(1) Tè nga : chØ ng−êi con g¸i ®Ñp.
(2) Mai cèt çch : cèt çch cña c©y mai m¶nh dÎ, thanh tao. TuyÕt tinh thÇn :
tinh thÇn cña tuyÕt tr¾ng vμ trong s¹ch. C©u nμy ý nãi c¶ hai chÞ em ®Òu duyªn
d¸ng, thanh cao, trong tr¾ng.
(3) Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn : g−¬ng mÆt ®Çy ®Æn nh− mÆt tr¨ng trßn ; nÐt ngμi
në nang (nÐt ngμi : nÐt l«ng mμy) : ý nãi l«ng mμy h¬i ®Ëm, cèt t¶ ®«i m¾t ®Ñp.
C¶ c©u th¬ nh»m gîi t¶ vÎ ®Ñp phóc hËu cña Thuý V©n. Thμnh ng÷ ViÖt cã c©u
"m¾t ph−îng mμy ngμi".
(4) §oan trang : nghiªm trang, ®øng ®¾n (chØ nãi vÒ ng−êi phô n÷).
(5) Lμn thu thuû : lμn n−íc mïa thu ; nÐt xu©n s¬n : nÐt nói mïa xu©n. C¶ c©u
th¬ ý nãi m¾t ®Ñp, trong s¸ng nh− n−íc mïa thu, l«ng mμy ®Ñp, thanh tho¸t nh−
nÐt nói mïa xu©n.
(6) Nghiªng n−íc nghiªng thμnh : lÊy ý ë mét c©u ch÷ H¸n, cã nghÜa lμ :
ngo¶nh l¹i nh×n mét çi th× thμnh ng−êi ta bÞ xiªu, ngo¶nh l¹i nh×n çi n÷a th×
n−íc ng−êi ta bÞ nghiªng ng¶. ý nãi s¾c ®Ñp tuyÖt vêi cña ng−êi phô n÷ cã thÓ
lμm cho ng−êi ta say mª ®Õn nçi mÊt thμnh, mÊt n−íc.
(7) ý c¶ c©u : vÒ s¾c th× chØ cã mét m×nh KiÒu lμ nhÊt, vÒ tμi th× may ra cã ng−êi
thø hai.
(8) Lμu bËc : thuéc lßng çc cung bËc. Ngò ©m : n¨m nèt trong ©m giai cña
nh¹c cæ (cung, th−¬ng, dèc, chuû, vò).
(9) Hå cÇm : ®μn cña ng−êi Hå, mét thø ®μn gièng ®μn nhÞ cña ViÖt Nam,
ng−êi Trung Quèc thÊy xuÊt hiÖn ë ph−¬ng B¾c nªn gäi lμ ®μn cña ng−êi Hå. ë
ta th−êng hiÓu hå cÇm lμ ®μn t× bμ.
(10) Mét tr−¬ng : mét c©y. S¸ch cã c©u : "CÇm nhÊt tr−¬ng, k× nhÊt côc" (§μn
mét c©y, cê mét cuéc).
(11) Nªn ch−¬ng : thμnh bμi.
(12) Mét thiªn B¹c mÖnh : mét b¶n nh¹c cã tªn lμ B¹c mÖnh (b¹c mÖnh : phËn
máng, ý nãi xÊu sè) ; n·o nh©n : lμm cho lßng ng−êi sÇu n·o, ®au khæ.
82
(13) Hång quÇn : quÇn ®á, chØ phô n÷ (ngμy x−a phô n÷ nhμ quyÒn quý ë
Trung Quèc th−êng mÆc quÇn ®á).
(14) Ong b−ím : chØ t×nh yªu nh−ng cã phÇn kh«ng ®øng ®¾n.
§äc  HiÓu v¨n b¶n

1. H·y t×m hiÓu kÕt cÊu cña ®o¹n th¬ vμ nhËn xÐt kÕt cÊu Êy cã liªn quan nh−
thÕ nμo víi tr×nh tù miªu t¶ nh©n vËt cña t¸c gi¶.
2. Nh÷ng h×nh t−îng nghÖ thuËt nμo mang tÝnh −íc lÖ khi gîi t¶ vÎ ®Ñp cña
Thuý V©n ? Qua nh÷ng h×nh t−îng Êy, em c¶m nhËn Thuý V©n cã nÐt riªng vÒ
nhan s¾c vμ tÝnh çch nh− thÕ nμo ?
3. Khi gîi t¶ nhan s¾c cña Thuý KiÒu, t¸c gi¶ còng sö dông h×nh t−îng
nghÖ thuËt mang tÝnh −íc lÖ, theo em, cã nh÷ng ®iÓm nμo gièng vμ kh¸c so
víi t¶ Thuý V©n ?
4. Bªn c¹nh vÎ ®Ñp vÒ h×nh thøc, t¸c gi¶ cßn nhÊn m¹nh nh÷ng vÎ ®Ñp nμo ë
Thuý KiÒu ? Nh÷ng vÎ ®Ñp Êy cho thÊy Thuý KiÒu lμ ng−êi nh− thÕ nμo ?
5*. Ng−êi ta th−êng nãi : S¾c ®Ñp cña Thuý V©n "M©y thua n−íc tãc tuyÕt
nh−êng mμu da", cßn s¾c ®Ñp cña Thuý KiÒu "Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm
xanh" lμ sù dù b¸o sè phËn cña hai ng−êi. Theo em cã ®óng kh«ng ? T¹i sao l¹i
nh− vËy ?
(§Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn l−u ý s¾c th¸i biÓu c¶m kh¸c nhau cña çc tõ thua,
nh−êng khi nãi vÒ Thuý V©n víi çc tõ ghen, hên khi nãi vÒ Thuý KiÒu.)
6*. Trong hai bøc ch©n dung Thuý V©n vμ Thuý KiÒu, em thÊy bøc ch©n
dung nμo næi bËt h¬n, v× sao ?
(Gîi ý :
 So s¸nh sè c©u th¬ t¶ Thuý V©n víi sè c©u th¬ t¶ Thuý KiÒu.
 Nh÷ng vÎ ®Ñp nμo cã ë Thuý KiÒu mμ kh«ng cã ë Thuý V©n ?
 T¹i sao t¸c gi¶ t¶ Thuý V©n tr−íc, t¶ Thuý KiÒu sau ?)
Ghi nhí
§o¹n th¬ ChÞ em Thuý KiÒu sö dông bót ph¸p nghÖ thuËt −íc lÖ, lÊy
vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Ó gîi t¶ vÎ ®Ñp cña con ng−êi, kh¾c ho¹ râ nÐt
ch©n dung chÞ em Thuý KiÒu. Ca ngîi vÎ ®Ñp, tμi n¨ng cña con ng−êi vμ
dù c¶m vÒ kiÕp ng−êi tμi hoa b¹c mÖnh lμ biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n
v¨n ë NguyÔn Du.
83
luyÖn tËp
Häc thuéc lßng ®o¹n th¬.
§äc thªm
(a)
Nãi vÒ ë B¾c Kinh, cã mét vÞ viªn ngo¹i hä V−¬ng tªn L−ìng Tïng, tù Tö
Trinh, tÝnh t×nh thuÇn thôc trung hËu, gia kÕ th−êng th−êng, kh«ng dåi dμo còng
kh«ng tóng kÐm. Vî hä Hμ, còng lμ ng−êi hiÒn n¨ng, sinh ®−îc mét con trai,
tªn V−¬ng Quan, häc tËp nghiÖp nho, vμ hai g¸i, chÞ tªn Thuý KiÒu, em tªn
Thuý V©n, tuæi ®Òu ®ang ®é thanh xu©n. C¶ hai chÞ em ®Òu th¹o th¬ phó. Riªng
Thuý KiÒu vÎ ng−êi tha th−ít phong l−u, tÝnh chuéng hμo hoa, l¹i thÝch ©m luËt,
rÊt th¹o ngãn hå cÇm. Thuý V©n d¸ng yªu kiÒu, hiÒn dÞu, thÊy Thuý KiÒu th¹o hå
cÇm, th−êng nh©n lóc r¶nh can ng¨n chÞ :
 ¢m nh¹c kh«ng ph¶i lμ c«ng viÖc khuª phßng, e ng−êi ngoμi nghe biÕt,
kh«ng ®−îc nh· !
Thuý KiÒu nghe em can, nh−ng kh«ng cho thÕ lμ ph¶i, th−êng so¹n bμi ca
B¹c mÖnh, ph¶ vμo hå cÇm, tr¨m vÇn thª l−¬ng, khiÕn ng−êi nghe thÊy ®Òu chau
mμy r¬i lÖ.
(Thanh T©m Tμi Nh©n, Kim V©n KiÒu truyÖn,
NXB §¹i häc Quèc gia Hμ Néi, 1999)
V¨n b¶n
C¶nh ngμy xu©n
(1)
Ngμy xu©n con Ðn ®−a thoi ,
(2)
ThiÒu quang chÝn chôc ®· ngoμi s¸u m−¬i.
Cá non xanh tËn ch©n trêi,
Cμnh lª tr¾ng ®iÓm mét vμi b«ng hoa.
(a) Tõ "viªn ngo¹i" ë ®©y kh«ng chØ mét chøc quan mμ lμ mét tõ ng−êi Trung Quèc x−a
th−êng dïng ®Ó gäi nh÷ng nhμ kh¸ gi¶ trong ®¸m th−êng d©n.
84
(3)
Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba,
(4)
LÔ lμ t¶o mé héi lμ ®¹p thanh .
(5)
GÇn xa n« nøc yÕn anh ,
(6)
DËp d×u tμi tö giai nh©n ,
(7)
Ngùa xe nh− n−íc ¸o quÇn nh− nªm .
Ngæn ngang gß ®èng kÐo lªn,
(8)
Thoi vμng vã r¾c tro tiÒn giÊy bay .
Tμ tμ bãng ng¶ vÒ t©y,
ChÞ em th¬ thÈn dan tay ra vÒ.
(9)
B−íc dÇn theo ngän tiÓu khª ,
LÇn xem phong c¶nh cã bÒ thanh thanh.
Nao nao dßng n−íc uèn quanh,
(10)
DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.
(NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu, S®d)
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : Sau ®o¹n t¶ tμi s¾c chÞ em Thuý KiÒu, ®o¹n nμy t¶ c¶nh
ngμy xu©n trong tiÕt Thanh minh vμ c¶nh du xu©n cña chÞ em KiÒu.
(1) Ngμy xu©n cã chim Ðn bay ®i bay l¹i nh− thoi ®−a. C©u th¬ võa t¶ c¶nh,
võa ngô ý ngμy xu©n qua nhanh qu¸. C©u th¬ nμy cã b¶n ghi lμ "TiÕt võa con Ðn
®−a thoi" còng cã ý chØ ngμy xu©n.
(2) ThiÒu quang : ¸nh s¸ng ®Ñp, tøc lμ nãi ¸nh s¸ng ngμy xu©n. ý c¶ c©u : chÝn
chôc ngμy xu©n, mμ nay ®· ngoμi s¸u m−¬i ngμy, tøc lμ ®· qua th¸ng giªng,
th¸ng hai vμ ®· b−íc sang th¸ng ba.
(3) Thanh minh : tiÕt vμo ®Çu th¸ng ba, mïa xu©n khÝ trêi m¸t mÎ, trong trÎo,
ng−êi ta ®i t¶o mé, tøc lμ ®i viÕng vμ söa sang l¹i phÇn mé cña ng−êi th©n.
(4) §¹p thanh : giÉm lªn cá xanh. (TiÕt Thanh minh, ®i ch¬i xu©n ë chèn
®ång quª, giÉm lªn cá xanh nªn gäi lμ ®¹p thanh.)
(5) YÕn anh : chim Ðn, chim oanh vÒ mïa xu©n th−êng rÝu rÝt bay tõng ®μn,
®©y vÝ c¶nh tõng ®oμn ng−êi nhén nhÞp ®i ch¬i xu©n.
85
(6) Tμi tö giai nh©n : trai tμi g¸i s¾c.
(7) ¸o quÇn nh− nªm : ý nãi ng−êi ®i l¹i ®«ng ®óc, chËt nh− nªm.
(8) Vμng vã : thø ®å hμng m·, gi¶ nh÷ng thoi vμng h×nh khèi ch÷ nhËt dïng
trong viÖc tang ma hoÆc lÔ mé. TiÒn giÊy : lo¹i hμng m· gåm nh÷ng tê giÊy cã in
®Çy h×nh ®ång tiÒn kÏm hay tiÒn ®ång, dïng trong viÖc cóng tÕ,... xong lÔ ®èt ®i
cho ng−êi ©m phñ dïng. §©y ®Òu lμ nh÷ng cæ tôc mª tÝn.
(9) TiÓu khª : khe n−íc nhá.
(10) DÞp : nhÞp.

1. Bèn c©u th¬ ®Çu gîi lªn khung c¶nh mïa xu©n.
 Nh÷ng chi tiÕt nμo gîi lªn ®Æc ®iÓm riªng cña mïa xu©n ? (Chó ý nh÷ng
®−êng nÐt, h×nh ¶nh, mμu s¾c, khÝ trêi, c¶nh vËt.)
 Em cã nhËn xÐt g× vÒ çch dïng tõ ng÷ vμ bót ph¸p nghÖ thuËt cña
NguyÔn Du khi gîi t¶ mïa xu©n ?
2. T¸m c©u th¬ tiÕp gîi lªn khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh.
 Thèng kª nh÷ng tõ ghÐp lμ tÝnh tõ, danh tõ, ®éng tõ (gÇn xa, yÕn anh, chÞ
em, tμi tö, n« nøc, dËp d×u,...). Nh÷ng tõ Êy gîi lªn kh«ng khÝ vμ ho¹t ®éng cña lÔ
héi nh− thÕ nμo ?
 Th«ng qua buæi du xu©n cña chÞ em Thuý KiÒu, t¸c gi¶ kh¾c ho¹ h×nh ¶nh
mét lÔ héi truyÒn thèng xa x−a. Em h·y ®äc kÜ çc chó thÝch, kÕt hîp víi ®o¹n
th¬ ®Ó nªu nh÷ng c¶m nhËn vÒ lÔ héi truyÒn thèng Êy.
3. S¸u c©u cuèi gîi lªn c¶nh chÞ em KiÒu du xu©n trë vÒ.
 C¶nh vËt, kh«ng khÝ mïa xu©n trong s¸u c©u th¬ cuèi cã g× kh¸c víi bèn
c©u th¬ ®Çu ? V× sao ?
 Nh÷ng tõ ng÷ tμ tμ, thanh thanh, nao nao chØ cã t¸c dông miªu t¶ s¾c th¸i
c¶nh vËt hay cßn béc lé t©m tr¹ng con ng−êi ? V× sao ?
 C¶m nhËn cña em vÒ khung c¶nh thiªn nhiªn vμ t©m tr¹ng con ng−êi trong
s¸u c©u th¬ cuèi.
86
4*. Ph©n tÝch nh÷ng thμnh c«ng vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn cña NguyÔn
Du trong ®o¹n trÝch C¶nh ngμy xu©n.
(Gîi ý : §o¹n th¬ cã kÕt cÊu hîp lÝ nh− thÕ nμo ? Çch sö dông tõ ghÐp, tõ l¸y
giμu chÊt t¹o h×nh. Sù kÕt hîp gi÷a bót ph¸p t¶ cô thÓ, chi tiÕt vμ bót ph¸p gîi cã
tÝnh chÊt ®iÓm xuyÕt, chÊm ph¸,...)
Ghi nhí
§o¹n th¬ C¶nh ngμy xu©n lμ bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ héi mïa xu©n
t−¬i ®Ñp, trong s¸ng ®−îc gîi lªn qua tõ ng÷, bót ph¸p miªu t¶ giμu chÊt
t¹o h×nh cña NguyÔn Du.
LuyÖn tËp
1. Ph©n tÝch, so s¸nh c¶nh mïa xu©n trong c©u th¬ cæ Trung Quèc : "Ph−¬ng
th¶o liªn thiªn bÝch  Lª chi sæ ®iÓm hoa" (Cá th¬m liÒn víi trêi xanh  Trªn cμnh
lª cã mÊy b«ng hoa) víi c¶nh mïa xu©n trong c©u th¬ : "Cá non xanh tËn ch©n
trêi  Cμnh lª tr¾ng ®iÓm mét vμi b«ng hoa" ®Ó thÊy ®−îc sù tiÕp thu vμ s¸ng t¹o
cña NguyÔn Du.
2. Häc thuéc lßng ®o¹n th¬.
THUËT NG÷
i  thuËt ng÷ lμ g× ?
1. So s¸nh hai çch gi¶i thÝch sau ®©y vÒ nghÜa cña tõ n−íc vμ tõ muèi.
a) Çch thø nhÊt :
 N−íc lμ chÊt láng kh«ng mμu, kh«ng mïi, cã trong s«ng, hå, biÓn,...
Muèi lμ tinh thÓ tr¾ng, vÞ mÆn, th−êng ®−îc t¸ch tõ n−íc biÓn, dïng ®Ó ¨n.
b) Çch thø hai :
N−íc lμ hîp chÊt cña çc nguyªn tè hi-®r« vμ « xi, cã c«ng thøc lμ H2O.
Muèi lμ hîp chÊt mμ ph©n tö gåm cã mét hay nhiÒu nguyªn tö kim lo¹i
liªn kÕt víi mét hay nhiÒu gèc a-xÝt.
87
H·y cho biÕt çch gi¶i thÝch nμo kh«ng thÓ hiÓu ®−îc nÕu thiÕu kiÕn thøc vÒ
ho¸ häc.
2. §äc nh÷ng ®Þnh nghÜa sau ®©y vμ tr¶ lêi c©u hái.
 Th¹ch nhò lμ s¶n phÈm h×nh thμnh trong çc hang ®éng do sù nhá giät cña
dung dÞch ®¸ v«i hoμ tan trong n−íc cã chøa a-xÝt çc-b«-nÝc.
 Ba-d¬ lμ hîp chÊt mμ ph©n tö gåm cã mét nguyªn tö kim lo¹i liªn kÕt víi
mét hay nhiÒu nhãm hi-®r«-xÝt.
Èn dô lμ gäi tªn sù vËt, hiÖn t−îng nμy b»ng tªn sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c cã
nÐt t−¬ng ®ång víi nã.
Ph©n sè thËp ph©n lμ ph©n sè mμ mÉu lμ luü thõa cña 10.
a) Em ®· häc çc ®Þnh nghÜa nμy ë nh÷ng bé m«n nμo ?
b) Nh÷ng tõ ng÷ ®−îc ®Þnh nghÜa (in ®Ëm) chñ yÕu ®−îc dïng trong lo¹i
v¨n b¶n nμo ?
Ghi nhí
ThuËt ng÷ lμ nh÷ng tõ ng÷ biÓu thÞ kh¸i niÖm khoa häc, c«ng nghÖ,
th−êng ®−îc dïng trong çc v¨n b¶n khoa häc, c«ng nghÖ.
Ii  ®Æc ®iÓm cña thuËt ng÷
1. Thö t×m xem nh÷ng thuËt ng÷ dÉn trong môc I.2 ë trªn cßn cã nghÜa nμo
kh¸c kh«ng.
2. Cho biÕt trong hai vÝ dô sau, ë vÝ dô nμo, tõ muèi cã s¾c th¸i biÓu c¶m.
a) Muèi lμ mét hîp chÊt cã thÓ hoμ tan trong n−íc.

b) Tay n©ng chÐn muèi ®Üa gõng,
Gõng cay muèi mÆn xin ®õng quªn nhau.
(Ca dao)
88
Ghi nhí
 VÒ nguyªn t¾c, trong mét lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh, mçi
thuËt ng÷ chØ biÓu thÞ mét kh¸i niÖm, vμ ng−îc l¹i, mçi kh¸i niÖm chØ
®−îc biÓu thÞ b»ng mét thuËt ng÷.
ThuËt ng÷ kh«ng cã tÝnh biÓu c¶m.
iii  LUYÖN TËP
1. VËn dông kiÕn thøc ®· häc ë çc m«n Ng÷ v¨n, LÞch sö, §Þa lÝ, To¸n häc,
VËt lÝ, Ho¸ häc, Sinh häc ®Ó t×m thuËt ng÷ thÝch hîp víi mçi chç trèng. Cho biÕt
mçi thuËt ng÷ võa t×m ®−îc thuéc lÜnh vùc khoa häc nμo.
 /.../ lμ t¸c dông ®Èy, kÐo cña vËt nμy lªn vËt kh¸c.
 /.../ lμ hiÖn t−îng lμm huû ho¹i dÇn dÇn líp ®Êt ®¸ phñ trªn mÆt ®Êt do
çc t¸c nh©n : giã, b¨ng hμ, n−íc ch¶y,...
 /.../ lμ hiÖn t−îng trong ®ã cã sinh ra chÊt míi.
 /.../ lμ tËp hîp nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa.
 /.../ lμ n¬i cã dÊu vÕt c− tró vμ sinh sèng cña ng−êi x−a.
 /.../ lμ hiÖn t−îng h¹t phÊn tiÕp xóc víi ®Çu nhuþ.
 /.../ lμ l−îng n−íc ch¶y qua mÆt c¾t ngang lßng s«ng ë mét ®iÓm nμo ®ã,
trong mét gi©y ®ång hå. §¬n vÞ ®o : m3/s.
 /.../ lμ lùc hót cña Tr¸i §Êt.
 /.../ lμ søc Ðp cña khÝ quyÓn lªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt.
 /.../ lμ nh÷ng chÊt do mét nguyªn tè ho¸ häc cÊu t¹o nªn.
 /.../ lμ thÞ téc theo dßng hä ng−êi cha, trong ®ã nam cã quyÒn h¬n n÷.
 /.../ lμ ®−êng th¼ng vu«ng gãc víi mét ®o¹n th¼ng t¹i ®iÓm gi÷a cña
®o¹n Êy.
89
2. §äc ®o¹n trÝch sau ®©y :
NÕu ®−îc lμm h¹t gièng ®Ó mïa sau
NÕu lÞch sö chän ta lμm ®iÓm tùa
Vui g× h¬n lμm ng−êi lÝnh ®i ®Çu
Trong ®ªm tèi, tim ta lμm ngän löa !
(Tè H÷u, Chμo xu©n 67 )
Trong ®o¹n trÝch nμy, ®iÓm tùa cã ®−îc dïng nh− mét thuËt ng÷ vËt lÝ hay
kh«ng ? ë ®©y, nã cã ý nghÜa g× ?
3. Trong ho¸ häc, thuËt ng÷ hçn hîp ®−îc ®Þnh nghÜa lμ "nhiÒu chÊt trén lÉn
vμo nhau mμ kh«ng ho¸ hîp thμnh mét chÊt kh¸c", cßn tõ hçn hîp hiÓu theo
nghÜa th«ng th−êng lμ "gåm cã nhiÒu thμnh phÇn trong ®ã mçi thμnh phÇn vÉn
kh«ng mÊt tÝnh chÊt riªng cña m×nh".
Cho biÕt trong hai c©u sau ®©y, tr−êng hîp nμo hçn hîp ®−îc dïng nh− mét
thuËt ng÷, tr−êng hîp nμo hçn hîp ®−îc dïng nh− mét tõ th«ng th−êng.
a) N−íc tù nhiªn ë ao, hå, s«ng, biÓn,... lμ mét hçn hîp.
b) §ã lμ mét ch−¬ng tr×nh biÓu diÔn hçn hîp nhiÒu tiÕt môc.
H·y ®Æt c©u víi tõ hçn hîp dïng theo nghÜa th«ng th−êng.
4. Trong sinh häc, ç voi, ç heo ®−îc xÕp vμo líp thó, v× tuy nh÷ng ®éng vËt
nμy cã x−¬ng sèng, ë d−íi n−íc, b¬i b»ng v©y nh−ng kh«ng thë b»ng mang mμ
thë b»ng phæi.
C¨n cø vμo çch x¸c ®Þnh cña sinh häc, h·y ®Þnh nghÜa thuËt ng÷ ç. Cã g×
kh¸c nhau gi÷a nghÜa cña thuËt ng÷ nμy víi nghÜa cña tõ ç theo çch hiÓu th«ng
th−êng cña ng−êi ViÖt (thÓ hiÖn qua çch gäi ç voi, ç heo) ?
5. Trong kinh tÕ häc, thuËt ng÷ thÞ tr−êng (thÞ : chî  yÕu tè H¸n ViÖt) chØ n¬i
th−êng xuyªn tiªu thô hμng ho¸, cßn trong quang häc (ph©n ngμnh vËt lÝ nghiªn
cøu vÒ ¸nh s¸ng vμ t−¬ng t¸c cña ¸nh s¸ng víi vËt chÊt), thuËt ng÷ thÞ tr−êng
(thÞ : thÊy  yÕu tè H¸n ViÖt) chØ phÇn kh«ng gian mμ m¾t cã thÓ quan s¸t ®−îc.
HiÖn t−îng ®ång ©m nμy cã vi ph¹m nguyªn t¾c mét thuËt ng÷  mét kh¸i
niÖm ®· nªu ë phÇn Ghi nhí kh«ng ? V× sao ?
90
miªu t¶ trong v¨n b¶n tù sù
I  t×m hiÓu yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n tù sù
Vua Quang Trung l¹i truyÒn lÊy s¸u chôc tÊm v¸n, cø ghÐp liÒn ba tÊm lμm
mét bøc, bªn ngoμi lÊy r¬m dÊp n−íc phñ kÝn, tÊt c¶ lμ hai m−¬i bøc. §o¹n kÐn
h¹ng lÝnh khoÎ m¹nh, cø m−êi ng−êi khªnh mét bøc, l−ng gi¾t dao ng¾n, hai
m−¬i ng−êi kh¸c ®Òu cÇm binh khÝ theo sau, dμn thμnh trËn ch÷ "nhÊt", vua
Quang Trung c−ìi voi ®i ®èc thóc, mê s¸ng ngμy mång 5 tiÕn s¸t ®ån Ngäc Håi.
Qu©n Thanh næ sóng b¾n ra, ch¼ng tróng ng−êi nμo c¶. Nh©n cã giã b¾c, qu©n
Thanh bÌn dïng èng phun khãi löa ra, khãi to¶ mï trêi, çch gang tÊc kh«ng
thÊy g×, hßng lμm cho qu©n Nam rèi lo¹n. Kh«ng ngê trong chèc l¸t trêi bçng trë
giã nam, thμnh ra qu©n Thanh l¹i tù lμm h¹i m×nh.
Vua Quang Trung liÒn gÊp rót sai ®éi khiªng v¸n võa che võa x«ng th¼ng
lªn tr−íc. Khi g−¬m gi¸o cña hai bªn ®· ch¹m nhau th× qu¨ng v¸n xuèng ®Êt, ai
nÊy cÇm dao ng¾n chÐm bõa, nh÷ng ng−êi cÇm binh khÝ theo sau còng nhÊt tÒ
x«ng tíi mμ ®¸nh.
Qu©n Thanh chèng kh«ng næi, bá ch¹y t¸n lo¹n, giμy xÐo lªn nhau mμ
chÕt. Tªn Th¸i thó §iÒn Ch©u lμ SÇm Nghi §èng tù th¾t cæ chÕt. Qu©n T©y
S¬n thõa thÕ chÐm giÕt lung tung, th©y n»m ®Çy ®ång, m¸u ch¶y thμnh suèi,
qu©n Thanh ®¹i b¹i.
(Ng« gia v¨n ph¸i, Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ )
2. Suy nghÜ vμ tr¶ lêi c©u hái :

a) §o¹n trÝch kÓ vÒ trËn ®¸nh nμo ? Trong trËn ®¸nh ®ã, nh©n vËt vua Quang
Trung lμm g×, xuÊt hiÖn nh− thÕ nμo ?
b) ChØ ra çc chi tiÕt miªu t¶ trong ®o¹n trÝch. Çc chi tiÕt miªu t¶ Êy nh»m
thÓ hiÖn nh÷ng ®èi t−îng nμo ?
c) KÓ l¹i néi dung ®o¹n trÝch trªn, cã b¹n nªu ra çc sù viÖc sau ®©y :
 Vua Quang Trung cho ghÐp v¸n l¹i, cø m−êi ng−êi khiªng mét bøc, råi
tiÕn s¸t ®Õn ®ån Ngäc Håi.
 Qu©n Thanh b¾n ra, kh«ng tróng ng−êi nμo, sau ®ã phun khãi löa.
 Qu©n cña vua Quang Trung khiªng v¸n nhÊt tÒ x«ng lªn mμ ®¸nh.
 Qu©n Thanh chèng ®ì kh«ng næi, t−íng nhμ Thanh lμ SÇm Nghi §èng th¾t
cæ chÕt. Qu©n Thanh ®¹i b¹i.
91
NÕu chØ kÓ sù viÖc diÔn ra nh− thÕ th× nh©n vËt vua Quang Trung cã næi bËt
kh«ng, trËn ®¸nh cã sinh ®éng kh«ng ? T¹i sao ? So s¸nh çc sù viÖc chÝnh mμ b¹n
®ã ®· nªu víi çch miªu t¶ trong ®o¹n trÝch ®Ó cã thÓ rót ra nhËn xÐt : YÕu tè miªu
t¶ cã vai trß nh− thÕ nμo ®èi víi v¨n b¶n tù sù ?
Ghi nhí
Trong v¨n b¶n tù sù, sù miªu t¶ cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¶nh vËt, nh©n vËt
vμ sù viÖc cã t¸c dông lμm cho c©u chuyÖn trë nªn hÊp dÉn, gîi c¶m,
sinh ®éng.
II  LuyÖn tËp
1. T×m nh÷ng yÕu tè t¶ ng−êi vμ t¶ c¶nh trong hai ®o¹n trÝch TruyÖn KiÒu
võa häc (ChÞ em Thuý KiÒu, tr. 81 vμ C¶nh ngμy xu©n, tr. 84). Ph©n tÝch gi¸ trÞ
cña nh÷ng yÕu tè miªu t¶ Êy trong viÖc thÓ hiÖn néi dung mçi ®o¹n trÝch.
2. Dùa vμo ®o¹n trÝch C¶nh ngμy xu©n, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n kÓ vÒ viÖc chÞ
em Thuý KiÒu ®i ch¬i trong buæi chiÒu ngμy Thanh minh. Trong khi kÓ, chó ý
vËn dông çc yÕu tè miªu t¶ ®Ó t¶ c¶nh ngμy xu©n.
3. Giíi thiÖu tr−íc líp vÒ vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu b»ng lêi v¨n
cña m×nh.
Bμi 7
 Qua ®o¹n trÝch KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch, c¶m nhËn ®−îc t©m tr¹ng c«
®¬n, buån tñi vμ tÊm lßng thuû chung, hiÕu th¶o cña Thuý KiÒu. ThÊy râ
nghÖ thuËt kh¾c ho¹ néi t©m nh©n vËt qua ng«n ng÷ ®éc tho¹i vμ nghÖ
thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh ®Æc s¾c.
Qua ®o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu, thÊy ®−îc th¸i ®é c¨m ghÐt
cña t¸c gi¶ ®èi víi b¶n chÊt xÊu xa cña kÎ bu«n ng−êi vμ tμi n¨ng nghÖ
thuËt trong viÖc kh¾c ho¹ tÝnh çch nh©n vËt ph¶n diÖn.
 N¾m ®−îc nh÷ng ®Þnh h−íng chÝnh ®Ó trau dåi vèn tõ : hiÓu râ nghÜa
cña tõ vμ çch dïng tõ, t¨ng c−êng vèn tõ míi.
 ViÕt ®−îc bμi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ c¶nh vËt, con ng−êi vμ
sù viÖc.
92
V¨n b¶n
KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch
(1)
Tr−íc lÇu Ng−ng BÝch kho¸ xu©n ,
(2)
VÎ non xa tÊm tr¨ng gÇn ë chung .
Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng,
(3)
Çt vμng cån nä bôi hång dÆm kia.
(4)
BÏ bμng m©y sím ®Ìn khuya,
Nöa t×nh nöa c¶nh nh− chia tÊm lßng.
(5)
T−ëng ng−êi d−íi nguyÖt chÐn ®ång ,
(6)
Tin s−¬ng luèng nh÷ng rμy tr«ng mai chê .
93
Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬,
(7)
TÊm son gét röa bao giê cho phai.
(8)
Xãt ng−êi tùa cöa h«m mai,
(9)
Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê ?
(10)
S©n Lai çch mÊy n¾ng m−a,
(11)
Cã khi gèc tö ®· võa ng−êi «m.
Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,
ThuyÒn ai thÊp tho¸ng çnh buåm xa xa ?
Buån tr«ng ngän n−íc míi sa,
Hoa tr«i man m¸c biÕt lμ vÒ ®©u ?
Buån tr«ng néi cá rÇu rÇu,
Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mμu xanh xanh.
(12)
Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh ,
Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai (Gia biÕn vμ l−u l¹c). Sau
khi biÕt m×nh bÞ lõa vμo chèn lÇu xanh, KiÒu uÊt øc ®Þnh tù vÉn. Tó Bμ vê høa
hÑn ®îi KiÒu b×nh phôc sÏ g¶ chång cho nμng vμo n¬i tö tÕ, råi ®−a KiÒu ra giam
láng ë lÇu Ng−ng BÝch, ®îi thùc hiÖn ©m m−u míi.
(1) Kho¸ xu©n : kho¸ kÝn tuæi xu©n, ý nãi cÊm cung (con g¸i nhμ quyÒn quý
thêi x−a kh«ng ®−îc ra khái phßng ë) ; ë ®©y nãi viÖc KiÒu bÞ giam láng.
(2) KiÒu ë trªn lÇu cao nh×n thÊy d·y nói xa vμ m¶nh tr¨ng nh− ë cïng trong
mét vßm trêi, nh− cïng trong mét bøc tranh.
(3) Bôi hång : bôi cã s¾c ®á, do giã bèc lªn. (Trong v¨n häc cæ, bôi hång cßn
cã nghÜa bãng lμ câi trÇn.)
(4) BÏ bμng : xÊu hæ, tñi thÑn.
(5) ChÐn ®ång : chÐn r−îu thÒ nguyÒn cïng lßng cïng d¹ (®ång t©m) víi nhau.
(6) ý nãi Kim Träng kh«ng biÕt KiÒu ®· b¸n m×nh ®i xa, tíi nay h·y cßn
mong chê tin tøc nμng, thËt lμ uæng c«ng.
94
(7) TÊm son : tÊm lßng son, chØ tÊm lßng thuû chung g¾n bã.
(8) Tùa cöa : ý nãi ng−êi mÑ tùa cöa tr«ng chê con.
(9) Qu¹t nång Êp l¹nh : mïa hÌ, trêi nãng nùc th× qu¹t cho cha mÑ ngñ ; mïa
®«ng, trêi l¹nh gi¸ th× vμo n»m tr−íc trong gi−êng (Êp chiÕu ch¨n) ®Ó khi cha mÑ
ngñ, chç n»m ®· Êm s½n. ý c¶ c©u nãi vÒ sù lo l¾ng kh«ng biÕt ai sÏ phông
d−ìng, ch¨m sãc cha mÑ.
(10) S©n Lai : s©n nhμ l·o Lai Tö, ®©y chØ s©n nhμ cha mÑ Thuý KiÒu. Theo
HiÕu tö truyÖn : L·o Lai Tö ng−êi n−íc Së thêi Xu©n Thu rÊt cã hiÕu, tuy ®· giμ
mμ cßn nh¶y móa ë ngoμi s©n cho cha mÑ xem ®Ó mua vui cho cha mÑ.
(11) Gèc tö : gèc c©y tö (c©y thÞ), chØ cha mÑ. C¶ c©u ý nãi cha mÑ ®· giμ råi
(theo ®iÓn cò nãi c©y d©u vμ c©y tö lμ nh÷ng c©y do cha mÑ trång ë quanh nhμ).
(12) DuÒnh (còng gäi lμ doμnh) : vông (vòng) s«ng hoÆc vông biÓn.

1. Em h·y t×m hiÓu c¶nh thiªn nhiªn trong s¸u c©u th¬ ®Çu :
 §Æc ®iÓm cña kh«ng gian tr−íc lÇu Ng−ng BÝch (chó ý kh«ng gian më ra
theo chiÒu réng, chiÒu xa, chiÒu cao qua çi nh×n cña nh©n vËt).
 Thêi gian qua c¶m nhËn cña Thuý KiÒu (chó ý h×nh ¶nh tr¨ng, "m©y sím
®Ìn khuya").
 Qua khung c¶nh thiªn nhiªn cã thÓ thÊy Thuý KiÒu ®ang ë trong hoμn
c¶nh, t©m tr¹ng nh− thÕ nμo ? Tõ ng÷ nμo gãp phÇn diÔn t¶ hoμn c¶nh vμ t©m
tr¹ng Êy ?
2. T¸m c©u th¬ tiÕp theo trùc tiÕp nãi lªn nçi nhí th−¬ng cña KiÒu.
a) Trong c¶nh ngé cña m×nh nμng ®· nhí tíi ai ? Nμng nhí ai tr−íc, ai sau ?
Nhí nh− thÕ cã hîp lÝ kh«ng, v× sao ?
b) Cïng lμ nçi nhí nh−ng çch nhí kh¸c nhau víi nh÷ng lÝ do kh¸c nhau
nªn çch thÓ hiÖn còng kh¸c nhau. Em h·y ph©n tÝch nghÖ thuËt dïng tõ ng÷,
h×nh ¶nh cña t¸c gi¶ ®Ó lμm s¸ng tá ®iÒu ®ã.
c) Em cã nhËn xÐt g× vÒ tÊm lßng Thuý KiÒu qua nçi nhí th−¬ng cña nμng ?
95
3. T¸m c©u th¬ cuèi miªu t¶ c¶nh vËt qua t©m tr¹ng.
a) C¶nh vËt ë ®©y lμ thùc hay h− ? Mçi c¶nh vËt cã nÐt riªng ®ång thêi l¹i cã
nÐt chung ®Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng KiÒu. Em h·y ph©n tÝch vμ chøng minh ®iÒu ®ã.
b) Em cã nhËn xÐt g× vÒ çch dïng ®iÖp ng÷ cña NguyÔn Du trong t¸m c©u
th¬ cuèi ? Çch dïng ®iÖp ng÷ Êy gãp phÇn diÔn t¶ t©m tr¹ng nh− thÕ nμo ?
Ghi nhí
KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch lμ mét trong nh÷ng ®o¹n miªu t¶ néi t©m
nh©n vËt thμnh c«ng nhÊt trong TruyÖn KiÒu, ®Æc biÖt lμ b»ng bót ph¸p
t¶ c¶nh ngô t×nh. §o¹n th¬ cho thÊy c¶nh ngé c« ®¬n, buån tñi vμ tÊm
lßng thuû chung, hiÕu th¶o cña Thuý KiÒu.
LuyÖn tËp
1. ThÕ nμo lμ nghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh ? Ph©n tÝch nghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô
t×nh trong t¸m c©u th¬ cuèi ("Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m ... Çm Çm tiÕng sãng
kªu quanh ghÕ ngåi").
2. Häc thuéc lßng ®o¹n th¬.
®äc thªm
Tó Bμ sî phÝa ngoμi ng−êi qua l¹i phøc t¹p, nªn cho Thuý KiÒu dêi sang ë
lÇu Ng−ng BÝch.
Ng«i lÇu nμy, tõ phÝa ®«ng tr«ng ra biÓn xanh, phÝa b¾c nh×n lªn kinh k×,
phÝa nam ngã l¹i Kim L¨ng, phÝa t©y tr«ng ra d·y nói K× S¬n, Thuý KiÒu ®èi
c¶nh buån b·, nhí l¹i çi ngμy cïng chμng Kim trao lêi thÒ thèt, th©n thiÕt biÕt
chõng nμo, mμ nay v¾ng bÆt t¨m h¬i, thª l−¬ng biÕt lμ d−êng nμo, nh©n cÇm bót
viÕt ra m−êi bμi Ch¼ng cïng nhau ®Ó ghi l¹i t×nh th−¬ng nhí...
Thuý KiÒu viÕt xong mÊy vÇn c©u ca l¹i thÊy n−íc míi ®Çy khe, cá gß v−¬ng
khãi, tiÕng triÒu dμo d¹t, çnh buåm thÊp tho¸ng, bçng l¹i nghÜ thμnh mét bμi
th¬. Th¬ r»ng :
Bªn song n−íc suèi tho¶ng mïi hoa,
S−¬ng khãi mung lung ngän nói xa.
GÇn biÓn, triÒu d©ng bê ®¸ −ít,
Çch thμnh, buåm ng¶ bãng chiÒu tμ.
96
Giã n©ng vãc liÔu trªn tõng g¸c,
Sãng giôc ng−êi ®i biÖt ®Êt nhμ.
ViÖc cò can chi mμ nhá lÖ ?
§èt lß nh¾p thö vÞ h−¬ng trμ.
(Thanh T©m Tμi Nh©n, Kim V©n KiÒu truyÖn, S®d)
V¨n b¶n
(Tù häc cã h−íng dÉn)
M· Gi¸m Sinh mua KiÒu

GÇn miÒn cã mét mô nμo,

(1)
§−a ng−êi viÔn kh¸ch t×m vμo vÊn danh .
(2)
Hái tªn, r»ng : "M· Gi¸m Sinh" ,
Hái quª, r»ng : "HuyÖn L©m Thanh còng gÇn".
(3
Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn ),
Mμy r©u nh½n nhôi ¸o quÇn b¶nh bao.
Tr−íc thÇy sau tí lao xao,
Nhμ b¨ng ®−a mèi r−íc vμo lÇu trang.
GhÕ trªn ngåi tãt sç sμng,
Buång trong mèi ®· giôc nμng kÝp ra.
Nçi m×nh thªm tøc nçi nhμ,
ThÒm hoa mét b−íc lÖ hoa mÊy hμng !
(4)
Ng¹i ngïng dîn giã e s−¬ng,
(5)
Ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g−¬ng mÆt dμy.
Mèi cμng vÐn tãc b¾t tay,
(6)
NÐt buån nh− cóc ®iÖu gÇy nh− mai .
§¾n ®o c©n s¾c c©n tμi,
(7)
Ðp cung cÇm nguyÖt thö bμi qu¹t th¬ .
MÆn nång mét vÎ mét −a,
B»ng lßng kh¸ch míi tuú c¬ dÆt d×u.
(8)
R»ng : "Mua ngäc ®Õn Lam KiÒu ,
(9)
SÝnh nghi xin d¹y bao nhiªu cho t−êng?"
97
Mèi r»ng : "Gi¸ ®¸ng ngh×n vμng,
(10)
Díp nhμ nhê l−îng ng−êi th−¬ng d¸m nμi !"
Cß kÌ bít mét thªm hai,
(11)
Giê l©u ng· gi¸ v©ng ngoμi bèn tr¨m.
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : §o¹n trÝch n»m ë ®Çu phÇn thø hai (Gia biÕn vμ l−u l¹c).
Sau khi gia ®×nh KiÒu bÞ vu oan, KiÒu quyÕt ®Þnh b¸n m×nh ®Ó lÊy tiÒn cøu cha vμ
gia ®×nh khái tai ho¹. §o¹n nμy nãi vÒ viÖc M· Gi¸m Sinh ®Õn mua KiÒu.
(L−u ý : Sù viÖc ë ®©y x¶y ra tr−íc viÖc KiÒu bÞ giam láng ë lÇu Ng−ng BÝch,
nh−ng v× lμ bμi tù häc cã h−íng dÉn nªn ng−êi biªn so¹n ®Æt sau.)
(1) ViÔn kh¸ch : kh¸ch ë xa ®Õn. VÊn danh : trong tôc lÖ h«n nh©n ngμy x−a,
khi hai hä ®· −ng thuËn th× nhμ trai ph¶i tiÕn hμnh mét lo¹t nghi lÔ cho ®Õn khi
lμm lÔ c−íi. Mét trong nh÷ng lÔ Êy lμ vÊn danh, tøc lÔ ¨n hái (vÊn danh lμ hái
tªn). Trong lÔ ¨n hái, nhμ g¸i ph¶i cho biÕt râ tªn tuæi ng−êi con g¸i. §©y dïng
víi nghÜa réng lμ hái xin c−íi.
(2) M· Gi¸m Sinh : gi¸m sinh hä M·. Gi¸m sinh lμ tªn gäi häc trß ë Quèc tö
gi¸m, tr−êng lín ë kinh ®« thêi x−a. Gi¸m sinh còng cã khi chØ chøc gi¸m sinh
ng−êi ta mua cña triÒu ®×nh.
(3) Tø tuÇn : bèn m−¬i tuæi. ý c©u th¬ : ng−êi ®· ®øng tuæi, ngoμi bèn m−¬i.
(4) Dîn giã : cã c¶m gi¸c sî giã, ng¹i giã.
(5) Ngõng (tiÕng cæ) : nh×n, ng¾m.
(6) Hai h×nh ¶nh dïng ®Ó t¶ ng−êi phô n÷ ®Ñp lóc buån rÇu.
(7) Ðp cung cÇm nguyÖt : Ðp g¶y ®μn ; thö bμi qu¹t th¬ : thö tμi lμm th¬ cña
KiÒu khi yªu cÇu nμng ®Ò th¬ trªn qu¹t.
(8) Mua ngäc ®Õn Lam KiÒu : Lam KiÒu lμ tªn mét çi cÇu ë huyÖn Lam §iÒn,
tØnh ThiÓm T©y, Trung Quèc. HuyÖn Lam §iÒn lμ n¬i s¶n xuÊt ngäc quý. C©u nμy
ý nãi : ®Õn ®©y cèt ®Ó mua ®−îc ng−êi ®Ñp.
(9) SÝnh nghi : ®å dÉn c−íi. Theo tôc lÖ cò, nhμ g¸i buéc nhμ trai ph¶i ®−a
nhiÒu ®å lÔ ®Õn míi cho c−íi, ®å lÔ Êy gäi lμ ®å dÉn c−íi.
(10) Díp nhμ : nhμ gÆp vËn ®en, nhμ ®ang m¾c gian tru©n.
98
(11) Ch÷ nμy, §μo Duy Anh trong quyÓn Tõ ®iÓn TruyÖn KiÒu (in lÇn thø hai
n¨m 1989) ë phÇn môc tõ vμ phÇn v¨n b¶n ®Òu in lμ v©ng. PhÇn lín çc b¶n KiÒu
N«m vμ çc b¶n quèc ng÷ còng chÐp lμ v©ng. Tuy nhiªn, còng cã b¶n chÐp lμ vμng.

1. Ph©n tÝch nh÷ng nÐt vÒ ngo¹i h×nh vμ tÝnh çch ®Ó lμm næi bËt b¶n chÊt xÊu
xa cña M· Gi¸m Sinh.
(Gîi ý :
 VÒ ngo¹i h×nh, hμnh ®éng : çch ¨n mÆc, çch nãi n¨ng, cö chØ, th¸i ®é,...
 VÒ b¶n chÊt, tÝnh çch : tÝnh chÊt bÊt nh©n, tÝnh chÊt con bu«n v× tiÒn, sù
gi¶ dèi,...)
2. C¶m nhËn cña em vÒ h×nh ¶nh Thuý KiÒu ?
(Gîi ý :
 T×nh c¶nh téi nghiÖp.
 Nçi ®au ®ín, t¸i tª.)
3. TÊm lßng nh©n ®¹o cña NguyÔn Du thÓ hiÖn qua ®o¹n trÝch.
(Gîi ý :
 Nçi ®au ®ín, xãt xa tr−íc t×nh c¶nh con ng−êi bÞ h¹ thÊp, bÞ chμ ®¹p.
 Sù khinh bØ, c¨m phÉn s©u s¾c bän bu«n ng−êi bÊt nh©n, tμn b¹o.)
Ghi nhí
B»ng viÖc miªu t¶ ngo¹i h×nh, cö chØ vμ ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ó kh¾c
ho¹ tÝnh çch nh©n vËt, t¸c gi¶ ®· bãc trÇn b¶n chÊt xÊu xa, ®ª tiÖn cña
M· Gi¸m Sinh, qua ®ã lªn ¸n nh÷ng thÕ lùc tμn b¹o chμ ®¹p lªn s¾c tμi vμ
nh©n phÈm cña ng−êi phô n÷.
TRAU DåI VèN Tõ

I  RÌn luyÖn ®Ó n¾m v÷ng nghÜa cña tõ vμ çch dïng tõ
1. Qua ý kiÕn sau ®©y, em hiÓu t¸c gi¶ muèn nãi ®iÒu g× ?
Trong tiÕng ta, mét ch÷ cã thÓ dïng ®Ó diÔn t¶ rÊt nhiÒu ý ; hoÆc ng−îc l¹i,
mét ý nh−ng l¹i cã bao nhiªu ch÷ ®Ó diÔn t¶. V× vËy, nÕu nãi tiÕng ViÖt cña ta cã
nh÷ng kh¶ n¨ng rÊt lín ®Ó diÔn ®¹t t− t−ëng vμ t×nh c¶m trong nhiÒu thÓ v¨n th×
99
®iÒu ®ã hoμn toμn ®óng. Kh«ng sî tiÕng ta nghÌo, chØ sî chóng ta kh«ng biÕt
dïng tiÕng ta.
(Ph¹m V¨n §ång, Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, S®d)
2. X¸c ®Þnh lçi diÔn ®¹t trong nh÷ng c©u sau :

a) ViÖt Nam chóng ta cã rÊt nhiÒu th¾ng c¶nh ®Ñp.
b) Çc nhμ khoa häc dù ®o¸n nh÷ng chiÕc b×nh nμy ®· cã çch ®©y kho¶ng
2 500 n¨m.
c) Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhμ tr−êng ®· ®Èy m¹nh quy m« ®μo t¹o ®Ó
®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña x· héi.
Gi¶i thÝch v× sao cã nh÷ng lçi nμy, v× "tiÕng ta nghÌo" hay v× ng−êi viÕt
"kh«ng biÕt dïng tiÕng ta". Nh− vËy ®Ó "biÕt dïng tiÕng ta" cÇn ph¶i lμm g× ?
Ghi nhí
Muèn sö dông tèt tiÕng ViÖt, tr−íc hÕt cÇn trau dåi vèn tõ. RÌn luyÖn
®Ó n¾m ®−îc ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c nghÜa cña tõ vμ çch dïng tõ lμ viÖc
rÊt quan träng ®Ó trau dåi vèn tõ.
II  rÌn luyÖn ®Ó lμm t¨ng vèn tõ

Em hiÓu ý kiÕn sau ®©y nh− thÕ nμo ?
Tõ lóc ch−a cã ý thøc, cho tíi lóc cã ý thøc, chóng ta ®· häc ch÷ cña NguyÔn
Du. Ch¾c ai còng ®ång ý víi t«i r»ng nÕu ch÷ nghÜa "TruyÖn KiÒu" mμ xoμng
xÜnh th«i th× ch¾c "TruyÖn KiÒu", dï t− t−ëng s©u xa ®Õn ®©u còng ch−a thÓ
thμnh s¸ch cña mäi ng−êi. T«i cμng phôc tμi häc víi søc s¸ng t¹o cña NguyÔn Du
trong ch÷ nghÜa, khi t«i ®äc ®Õn c©u th¬ «ng viÕt «ng ®· "ë trong ruéng b·i ®Ó
häc c©u h¸t hay cña ng−êi trång d©u". §ã kh«ng ph¶i lμ mét c©u nãi bãng, mμ ®ã
lμ mét t©m sù, mét kÕ ho¹ch häc ch÷, hay lμ nãi theo çch nãi cña chóng ta ngμy
nay : NguyÔn Du ®· ®i vμo häc lêi ¨n tiÕng nãi nh©n d©n, c¬ së s¸ng t¹o ng«n
ng÷ cña nhμ th¬ thiªn tμi ®· dùa th¼ng vμo ®Êy.
Xin kÓ hai vÝ dô. C©u th¬ NguyÔn Du cã ch÷ "¸y" (cá ¸y bãng tμ...). Ch÷ "¸y"
Êy, tμi giái ®Õn ®é dï ta kh«ng hiÓu nghÜa, nã còng hiÖn lªn sù ¶m ®¹m. Cho tíi
n¨m tr−íc, cã dÞp ®i Th¸i B×nh, vÒ huyÖn Th¸i Ninh, t«i ®−îc biÕt ch÷ "¸y" lμ
tiÕng vïng quª ®Êy. Quª vî NguyÔn Du ë Th¸i B×nh, NguyÔn Du ®· ë l©u ®Êt
Th¸i B×nh, "cá ¸y" cã nghÜa lμ cá vμng óa. TiÕng "¸y" ë Th¸i B×nh ®· vμo v¨n
ch−¬ng "TruyÖn KiÒu" vμ trë thμnh tuyÖt vêi.
100
VÝ dô n÷a, ba ch÷ "bÐn duyªn t¬" ë "TruyÖn KiÒu". Th«ng th−êng, ta hiÓu
"bÐn duyªn" cã thÓ gÇn gòi víi c©u tôc ng÷ "Löa gÇn r¬m l©u ngμy còng bÐn".
Nh−ng kh«ng ph¶i. Trong nghÒ −¬m t¬, lóc th¸o con t»m lÊy t¬ th× ng−êi ta
ng©m t»m vμo nåi n−íc nãng, råi ®em guång ra, vít t¬ lªn quay vμo guång, lóc
sîi t¬ b¾t ®Çu quay vμo guång, ng−êi nhμ nghÒ gäi lμ "t¬ bÐn". NÕu chØ viÕt "bÐn
duyªn" kh«ng th× cßn cã thÓ ngê, chø "bÐn duyªn t¬" th× râ rμng NguyÔn Du cña
chóng ta ®· nghe, häc vμ s¸ng t¹o trªn c¬ së c«ng viÖc cña ng−êi h¸i d©u ch¨n
t»m. NguyÔn Du ®· trau dåi ng«n ng÷, ®ªm ngμy mμi giòa ch÷ nghÜa k× khu biÕt
chõng nμo !
(Theo T« Hoμi, Mçi ch÷ ph¶i lμ mét h¹t ngäc,
Ghi nhí
RÌn luyÖn ®Ó biÕt thªm nh÷ng tõ ch−a biÕt, lμm t¨ng vèn tõ lμ viÖc
th−êng xuyªn ph¶i lμm ®Ó trau dåi vèn tõ.
IiI  LuyÖn tËp

1. Chän çch gi¶i thÝch ®óng :
HËu qu¶ lμ :
a) kÕt qu¶ sau cïng. b) kÕt qu¶ xÊu.
§o¹t lμ :
a) chiÕm ®−îc phÇn th¾ng. b) thu ®−îc kÕt qu¶ tèt.
Tinh tó lμ :
a) phÇn thuÇn khiÕt vμ quý b¸u nhÊt. b) sao trªn trêi (nãi kh¸i qu¸t).
2. X¸c ®Þnh nghÜa cña yÕu tè H¸n ViÖt :
a) TuyÖt (H¸n ViÖt) cã nh÷ng nghÜa th«ng dông nhÊt nh− sau :
 døt, kh«ng cßn g× ;
 cùc k×, nhÊt.
Cho biÕt nghÜa cña yÕu tè tuyÖt trong mçi tõ sau ®©y : tuyÖt chñng, tuyÖt
®Ønh, tuyÖt giao, tuyÖt mËt, tuyÖt t¸c, tuyÖt trÇn, tuyÖt tù, tuyÖt thùc. Gi¶i thÝch
nghÜa cña nh÷ng tõ nμy.
b) §ång (H¸n ViÖt) cã nh÷ng nghÜa th«ng dông nhÊt nh− sau :
 cïng nhau, gièng nhau ;
101
 trÎ em ;
 (chÊt) ®ång.
Cho biÕt nghÜa cña yÕu tè ®ång trong mçi tõ ng÷ sau ®©y : ®ång ©m, ®ång Êu,
®ång bμo, ®ång bé, ®ång chÝ, ®ång d¹ng, ®ång dao, ®ång khëi, ®ång m«n, ®ång
niªn, ®ång sù, ®ång tho¹i, trèng ®ång. Gi¶i thÝch nghÜa cña nh÷ng tõ ng÷ nμy.
3. Söa lçi dïng tõ trong nh÷ng c©u sau :
a) VÒ khuya, ®−êng phè rÊt im lÆng.
b) Trong thêi k× ®æi míi, ViÖt Nam ®· thμnh lËp quan hÖ ngo¹i giao víi hÇu
hÕt çc n−íc trªn thÕ giíi.
c) Nh÷ng ho¹t ®éng tõ thiÖn cña «ng khiÕn chóng t«i rÊt c¶m xóc.
4. B×nh luËn ý kiÕn sau ®©y :
H·y nghe mét thanh niªn n«ng th«n råi nghe bμ mÑ cña anh hay «ng néi cña
anh nãi chuyÖn ta sÏ hiÓu ai lμ ng−êi cã tiÕng nãi giμu h×nh ¶nh, s¾c mμu. ChØ
mét chuyÖn c©y lóa th«i, mμ biÕt bao lμ s¸ng t¹o vÒ ng«n ng÷ :
Giã ®«ng lμ chång lóa chiªm
Giã bÊc lμ duyªn lóa mïa
§−îc mïa lóa, óa mïa cau
§−îc mïa cau, ®au mïa lóa
Chiªm kh«n h¬n mïa d¹i
Mïa nøt nanh, chiªm xanh ®Çu
Lóa chiªm nÐp ë ®Çu bê,
HÔ nghe tiÕng sÊm phÊt cê mμ lªn.
C« kÜ s− n«ng häc ¬i, nÕu ngμy nay c« kh«ng nãi ®−îc tiÕng nãi nh− vËy
n÷a, th× c« cã thu ®−îc mïa lóa, nh−ng ®· bá mÊt c¶ mét mïa ng«n ng÷ ®Ñp ®Ï
cña d©n téc ®Êy. Bëi thÕ, t«i muèn, ®ång thêi víi viÖc gi÷ g×n sù trong s¸ng cña
tiÕng ViÖt, ph¶i gi÷ g×n sù giμu cã, mu«n vμn giμu cã cña nã. Trong thãi quen,
chóng ta hay tù ti ; kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a sù giμu cã cña tiÕng nãi d©n téc,
còng lμ mét ®iÒu quan träng chø sao.
(ChÕ Lan Viªn, Lμm cho tiÕng nãi trong s¸ng, giμu vμ ph¸t triÓn,
102
5. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã nãi tíi viÖc lÊy tμi liÖu ®Ó viÕt nh− sau :
Muèn cã tμi liÖu th× ph¶i t×m, tøc lμ :
1. Nghe : L¾ng tai nghe çc çn bé, nghe çc chiÕn sÜ, nghe ®ång bμo ®Ó lÊy
tμi liÖu mμ viÕt.
2. Hái : Hái nh÷ng ng−êi ®i xa vÒ, hái nh©n d©n, hái bé ®éi nh÷ng viÖc,
nh÷ng t×nh h×nh ë çc n¬i.
3. ThÊy : M×nh ph¶i ®i ®Õn, xem xÐt mμ thÊy.
4. Xem : Xem b¸o chÝ, xem s¸ch vë. Xem b¸o chÝ trong n−íc, xem b¸o chÝ n−íc
ngoμi.
5. Ghi : Nh÷ng çi g× ®· nghe, ®· thÊy, ®· hái ®−îc, ®· ®äc ®−îc, th× chÐp
lÊy ®Ó dïng vμ viÕt.
(Hå ChÝ Minh, Çch viÕt,
Dùa theo ý kiÕn trªn, h·y nªu çch em sÏ thùc hiÖn ®Ó lμm t¨ng vèn tõ.
6. Cho çc tõ ng÷ : ph−¬ng tiÖn, cøu gióp, môc ®Ých cuèi cïng, viÖn trî, yÕu
®iÓm, ®iÓm yÕu, ®iÓm thiÕu sãt, khuyÕt ®iÓm, ®Ò b¹t, ®Ò cö, ®Ò ®¹t, ®Ò xuÊt, l¸u
lØnh, l¸u t¸u, liÕn l¸u, liÕn tho¾ng, ho¶ng hån, ho¶ng lo¹n, ho¶ng hèt, ho¶ng sî.
H·y chän tõ ng÷ thÝch hîp víi mçi chç trèng trong nh÷ng c©u sau :
a) §ång nghÜa víi "nh−îc ®iÓm" lμ /.../
b) "Cøu çnh" nghÜa lμ /.../
c) Tr×nh ý kiÕn, nguyÖn väng lªn cÊp trªn lμ /.../
d) Nhanh nh¶u mμ thiÕu chÝn ch¾n lμ /.../
e) Ho¶ng ®Õn møc cã nh÷ng biÓu hiÖn mÊt trÝ lμ /.../
7. Ph©n biÖt nghÜa cña nh÷ng tõ ng÷ sau vμ ®Æt c©u víi mçi tõ ng÷ ®ã.
a) nhuËn bót / thï lao ;
b) tay tr¾ng / tr¾ng tay ;
c) kiÓm ®iÓm / kiÓm kª ;
d) l−îc kh¶o / l−îc thuËt.
103
8. Trong tiÕng ViÖt, cã nhiÒu tõ phøc (tõ ghÐp vμ tõ l¸y) cã çc yÕu tè cÊu t¹o
gièng nhau nh−ng trËt tù çc yÕu tè th× kh¸c nhau, nh− tõ ghÐp : k× l¹  l¹ k×,
nguy hiÓm  hiÓm nguy, th−¬ng xãt  xãt th−¬ng ; hoÆc tõ l¸y : kh¾t khe  khe
kh¾t, lõng lÉy  lÉy lõng. H·y t×m n¨m tõ ghÐp vμ n¨m tõ l¸y t−¬ng tù.
9. Víi mçi yÕu tè H¸n ViÖt sau ®©y, h·y t×m hai tõ ghÐp cã yÕu tè ®ã :
bÊt (kh«ng, ch¼ng), bÝ (kÝn), ®a (nhiÒu), ®Ò (n©ng, nªu ra), gia (thªm vμo),
gi¸o (d¹y b¶o), håi (vÒ, trë l¹i), khai (më, kh¬i), qu¶ng (réng, réng r·i), suy (sót
kÐm), thuÇn (rßng, kh«ng pha t¹p), thñ (®Çu, ®Çu tiªn, ng−êi ®øng ®Çu), thuÇn
(thËt, ch©n thËt, ch©n chÊt), thuÇn (dÔ b¶o, chÞu khiÕn), thuû (n−íc), t− (riªng), tr÷
(chøa, cÊt), tr−êng (dμi), träng (nÆng, coi nÆng, coi lμ quý), v« (kh«ng, kh«ng cã),
xuÊt (®−a ra, cho ra), yÕu (quan träng).
§äc thªm
§· cã kh«ng Ýt nhμ v¨n, nhμ th¬ nªu cao tÊm g−¬ng häc hái, g¹n läc tõ ng«n
ng÷ ®êi th−êng cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ch©n lÊm tay bïn nh÷ng h¹t vμng,
lμm t¨ng thªm søc hÊp dÉn cho trang s¸ch cña m×nh.
Nh÷ng n¨m th¸ng cuèi ®êi, nhμ th¬ NguyÔn BÝnh lμm viÖc ë Ti V¨n ho¸ Nam Hμ.
Mét ®ªm, «ng tr»n träc kh«ng ngñ næi chØ v× mét ch÷ cßn khuyÕt trong c©u th¬
nä. "H¹t m¹, mÇm m¹ gieo xuèng ®Êt, bÐn rÔ råi trçi dËy, nhám dËy, v−¬n dËy,
nhó th¼ng çi th©n non bÐ xÝu. HiÖn t−îng Êy gäi lμ g× nhØ ?". Cø thÕ nhμ th¬ suy
nghÜ lung l¾m. Kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn «ng vïng dËy hót thuèc lμo, nh−ng con
ch÷ mμ «ng ®ang lÇn t×m kia th× vÉn cø ch¬i trß ó tim.
Chît nhμ th¬ "μ" lªn mét tiÕng, nh− bõng tØnh. §©y råi : m¹ ®· ngåi. Con ch÷
sèng ®éng mμ mét lÇn «ng nghe ®−îc tõ miÖng ng−êi n«ng d©n ®· "bËt mÇm"
trong t©m trÝ «ng lóc nμy. NguyÔn BÝnh ®Æt bót viÕt :
Méng mét ®ªm qua m¹ ®· ngåi.
C©y lóa ®−îc ng−êi n«ng d©n bao ®êi coi nh− con ng−êi : nã sèng, nã cö
®éng, nã n»m, nã ngåi, nã lín råi nã ®øng çi. NguyÔn BÝnh tá ra rÊt t©m ®¾c víi
con ch÷ võa t×m ra Êy (dÉn theo Chu V¨n, Lêi b¹t TuyÓn tËp NguyÔn BÝnh, NXB
V¨n häc, 1986).
[...] Nhμ v¨n NguyÔn ThÕ Ph−¬ng trong bμi NghÜ vÒ viÕt truyÖn cã kÓ : "Mét
lÇn t«i ®i ®−êng b»ng xe ®¹p. Tr−íc m¾t t«i lμ hai ng−êi ®μn bμ g¸nh g¸nh, t«i bãp
chu«ng. Çi chu«ng xe kh«ng kªu. T«i l¸nh xe sang bªn liÒn bÞ ng−êi ®μn bμ g¸nh
104
g¸nh trÎ nhÊt c−êi vμ chÕ nh¹o t«i : Xe anh nμy chu«ng ®iÕc ". NguyÔn ThÕ Ph−¬ng
ph©n tÝch : "Çi chu«ng ®iÕc lμ çi chu«ng xe kh«ng kªu. Th× ra tõ ®iÕc kh«ng
ph¶i chØ cã nghÜa lμ tai kh«ng nghe ®−îc. Ng−êi ®iÕc lμ ng−êi kh«ng nghe ®−îc
tiÕng ng−êi. Lμm ®iÕc tai ng−êi ta lμ lμm ån khiÕn ng−êi ta khã chÞu. Råi ®Õn cñ
l¹c ®iÕc lμ cñ l¹c lÐp, kh«ng cã hét. §Õn çi chu«ng ®iÕc th× thËt lμ giái". NguyÔn
ThÕ Ph−¬ng xuýt xoa : "Ng«n ng÷ d©n gian n−íc ta phong phó lμ thÕ. T«i ghi
trong sæ tay, giËt m×nh lÊy lμm l¹ vÒ sù phong phó cña ng«n ng÷ d©n téc m×nh".
Víi nhμ v¨n T« Hoμi th× viÖc häc tËp ng«n ng÷ quÇn chóng ®· trë thμnh "chñ
tr−¬ng" cña «ng : "Bao giê ®i thùc tÕ t«i còng ghi vμo sæ nh÷ng c©u hay. VÝ dô
nghe ng−êi ta nãi ®Êt ¸t, vÒ nhμ t«i ghi ®Êt ¸t, nghe ng−êi ta nãi çi cuèc ng¸p,
t«i ghi çi cuèc ng¸p"... HoÆc khi T« Hoμi viÕt "sao m¾t cua", th× «ng gi¶i thÝch :
"Sao m¾t cua lμ tiÕng cña lμng Çt §éng. Ng«i sao hiÖn ra lóc chËp tèi nã cø th©y
lÈy nh− m¾t cua" (dÉn theo Hái chuyÖn çc nhμ v¨n, NXB T¸c phÈm míi, 1977).
[...] Trªn ®©y chØ lμ mét sè dÉn chøng Ýt ái vÒ tinh thÇn häc hái quÇn chóng
nh©n d©n lao ®éng, ®Æc biÖt lμ th«n d©n, cña çc nhμ v¨n ta.
(Theo Ph¹m Kh¶i, Nhμ v¨n ViÖt Nam víi ng«n ng÷ cña th«n d©n,
t¹p chÝ Ng«n ng÷ vμ §êi sèng, sè 4, 1996)
viÕt Bμi tËp lμm v¨n sè 2  v¨n tù sù
i  §Ò bμi tham kh¶o

®Ò 1. T−ëng t−îng 20 n¨m sau, vμo mét ngμy hÌ, em vÒ th¨m l¹i tr−êng cò.
H·y viÕt th− cho mét b¹n häc håi Êy kÓ l¹i buæi th¨m tr−êng ®Çy xóc ®éng ®ã.
®Ò 2. KÓ l¹i mét giÊc m¬, trong ®ã em ®−îc gÆp l¹i ng−êi th©n ®· xa çch
l©u ngμy.
®Ò 3. KÓ l¹i mét trËn chiÕn ®Êu ¸c liÖt mμ em ®· ®äc, ®· nghe kÓ hoÆc ®· xem
trªn mμn ¶nh.
®Ò 4. §· cã lÇn em cïng bè, mÑ (hoÆc anh, chÞ) ®i th¨m mé ng−êi th©n trong
ngμy lÔ, tÕt. H·y viÕt bμi v¨n kÓ vÒ buæi ®i th¨m ®¸ng nhí ®ã.
ii  yªu cÇu
Bμi lμm cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông yÕu tè miªu t¶.
105
Bμi 8

 Qua ®o¹n trÝch Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n, hiÓu ®−îc tÊm lßng nh©n
nghÜa, cao th−îng cña Thuý KiÒu vμ −íc m¬ c«ng lÝ trong thêi ®¹i
NguyÔn Du ; thÊy ®−îc tμi n¨ng nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña t¸c
gi¶ trong viÖc kh¾c ho¹ tÝnh çch qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i.
N¾m ®−îc cèt truyÖn TruyÖn Lôc V©n Tiªn. Qua ®o¹n th¬ trÝch, hiÓu
®−îc kh¸t väng cøu ®êi, gióp ng−êi cña t¸c gi¶ vμ phÈm chÊt cña hai
nh©n vËt : Lôc V©n Tiªn vμ KiÒu NguyÖt Nga ; thÊy ®−îc ®Æc tr−ng
ph−¬ng thøc kh¾c ho¹ tÝnh çch nh©n vËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu.
 HiÓu ®−îc vai trß cña yÕu tè miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù.
V¨n b¶n
thuý kiÒu b¸o ©n b¸o o¸n
Cho g−¬m mêi ®Õn Thóc lang,

(1)
MÆt nh− chμm ®æ m×nh d−êng dÏ run .
Nμng r»ng : "NghÜa nÆng ngh×n non,
L©m Tri ng−êi cò chμng cßn nhí kh«ng ?
(2)
S©m Th−¬ng ch¼ng vÑn ch÷ tßng,
T¹i ai h¸ d¸m phô lßng cè nh©n ?
GÊm tr¨m cuèn b¹c ngh×n c©n,
T¹ lßng dÔ xøng b¸o ©n gäi lμ.
Vî chμng quû qu¸i tinh ma,
Phen nμy kÎ c¾p bμ giμ gÆp nhau.
KiÕn bß miÖng chÐn ch−a l©u,
M−u s©u còng tr¶ nghÜa s©u cho võa".
106
[...]
Tho¾t tr«ng nμng ®· chμo th−a :
"TiÓu th− còng cã b©y giê ®Õn ®©y !
§μn bμ dÔ cã mÊy tay,
§êi x−a mÊy mÆt ®êi nμy mÊy gan !
DÔ dμng lμ thãi hång nhan,
Cμng cay nghiÖt l¾m cμng oan tr¸i nhiÒu."
Ho¹n Th− hån l¹c ph¸ch xiªu,
KhÊu ®Çu d−íi tr−íng liÖu ®iÒu kªu ca.
R»ng : "T«i chót phËn ®μn bμ,
Ghen tu«ng th× còng ng−êi ta th−êng t×nh.
(3
NghÜ cho khi g¸c viÕt kinh ),
Víi khi khái cöa døt t×nh ch¼ng theo.
Lßng riªng riªng nh÷ng kÝnh yªu,
Chång chung ch−a dÔ ai chiÒu cho ai.
Trãt lßng g©y viÖc ch«ng gai,
Cßn nhê l−îng bÓ th−¬ng bμi nμo ch¨ng".
Khen cho : "ThËt ®· nªn r»ng,
Kh«n ngoan ®Õn mùc nãi n¨ng ph¶i lêi.
Tha ra th× còng may ®êi,
Lμm ra th× còng ra ng−êi nhá nhen.
(4)
§· lßng tri qu¸ th× nªn".
TruyÒn qu©n lÖnh xuèng tr−íng tiÒn tha ngay.
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : §o¹n trÝch n»m ë cuèi phÇn thø hai (Gia biÕn vμ l−u l¹c).
Sau khi chÞu bao ®au khæ, tñi nhôc, ®o¹ ®μy, Thuý KiÒu ®−îc Tõ H¶i cøu tho¸t
khái lÇu xanh vμ gióp nμng ®Òn ¬n tr¶ o¸n. §©y lμ trÝch ®o¹n t¶ c¶nh Thuý KiÒu
b¸o ©n b¸o o¸n.
(1) DÏ run : ng−êi run lªn nh− chim dÏ (cã khi viÕt lμ giÏ hoÆc rÏ), v× chim dÏ
cã çi ®u«i lu«n phay ph¶y nh− run.
107
(2) S©m Th−¬ng : sao S©m vμ sao Th−¬ng, sao nμy mäc th× sao kia lÆn, v× vËy,
th−êng dïng ®Ó so s¸nh víi t×nh tr¹ng chia çch kh«ng bao giê cã thÓ gÆp mÆt.
Còng cã tμi liÖu nãi S©m lμ sao H«m, Th−¬ng lμ sao Mai vμ c¶ hai ®Òu chØ lμ
sao Kim, mét hμnh tinh trong hÖ mÆt trêi.
(3) G¸c Quan ¢m ë nhμ Ho¹n Th−, n¬i Ho¹n Th− ®Ó cho KiÒu ra ®ã viÕt kinh.
(4) Tri qu¸ : biÕt lçi.

1. M−êi hai c©u ®Çu t¶ c¶nh Thuý KiÒu b¸o ©n (tr¶ ¬n).
 Qua lêi cña KiÒu nãi víi Thóc Sinh, em thÊy KiÒu lμ ng−êi nh− thÕ nμo ?
 T¹i sao khi tr¶ ¬n Thóc Sinh, KiÒu l¹i nãi víi Thóc Sinh vÒ Ho¹n Th− ? Cã
sù kh¸c nhau nh− thÕ nμo trong ng«n ng÷ cña KiÒu khi nãi víi Thóc Sinh vμ khi
nãi vÒ Ho¹n Th− ? (Chó ý nh÷ng tõ H¸n ViÖt, tõ ng÷ mang tÝnh −íc lÖ khi nãi
víi Thóc Sinh ; ng«n ng÷ n«m na b×nh dÞ, nh÷ng thμnh ng÷ d©n gian khi nãi vÒ
Ho¹n Th−.) V× sao cã sù kh¸c nhau Êy ?
2. Nh÷ng c©u th¬ cßn l¹i t¶ c¶nh Thuý KiÒu b¸o o¸n.
 Nh÷ng lêi ®Çu tiªn KiÒu nãi víi Ho¹n Th− cã giäng ®iÖu nh− thÕ nμo ?
(Chó ý çch x−ng h« cña KiÒu, çch nh¾c l¹i ®êi x−a, ®êi nμy, mÊy mÆt, mÊy gan,
cμng..., cμng...).
 Th¸i ®é cña KiÒu thÓ hiÖn qua giäng ®iÖu Êy ?
3. Tr−íc th¸i ®é cña KiÒu, Ho¹n Th− ®· xö trÝ ra sao ? Lêi kªu ca cña Ho¹n
Th− thùc chÊt lμ lÝ lÏ ®Ó gì téi. Em h·y t×m hiÓu :
 Tr×nh tù lÝ lÏ cña Ho¹n Th−.
 Çc lÝ lÏ cña Ho¹n Th− ®· t¸c ®éng tíi KiÒu nh− thÕ nμo ?
 Qua lêi ®èi ®¸p cña Ho¹n Th−, em cã c¶m nhËn g× vÒ tÝnh çch cña nh©n
vËt nμy ?
4. V× sao Thuý KiÒu tha bæng Ho¹n Th− ? ViÖc lμm Êy cña KiÒu hîp lÝ hay
kh«ng hîp lÝ, lμ ®óng hay ®¸ng tr¸ch ? LÝ gi¶i çch lùa chän cña em.
Nh÷ng lêi cuèi cïng KiÒu nãi víi Ho¹n Th− cho thÊy KiÒu lμ ng−êi nh− thÕ nμo ?
5*. Qua ®o¹n trÝch, ph©n tÝch tÝnh çch Thuý KiÒu vμ Ho¹n Th−.
108
Ghi nhí
Qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i, NguyÔn Du ®· lμm næi bËt tÝnh çch nh©n
vËt Thuý KiÒu vμ nh©n vËt Ho¹n Th−. §o¹n trÝch Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o
o¸n lμ sù thÓ hiÖn −íc m¬ c«ng lÝ chÝnh nghÜa theo quan ®iÓm cña quÇn
chóng nh©n d©n : con ng−êi bÞ ¸p bøc ®au khæ vïng lªn cÇm çn c©n
c«ng lÝ ; "ë hiÒn gÆp lμnh, ë ¸c gÆp ¸c".
LuyÖn tËp
Ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn ®a d¹ng nh−ng hîp lÝ, nhÊt qu¸n trong tÝnh çch
cña Thuý KiÒu vμ Ho¹n Th−.
v¨n b¶n
Lôc v©n tiªn cøu kiÒu nguyÖt nga
(TrÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn(1))
V©n Tiªn ghÐ l¹i bªn ®μng,

BÎ c©y lμm gËy nh»m lμng x«ng v«.
Kªu r»ng : "Bí ®¶ng hung ®å,
(2)
Chí quen lμm thãi hå ®å h¹i d©n."
(3)
Phong Lai mÆt ®á phõng phõng :
(4)
"Th»ng nμo d¸m tíi lÉy lõng vμo ®©y.
(5)
Tr−íc g©y viÖc d÷ t¹i mÇy ,
TruyÒn qu©n bèn phÝa phñ v©y bÞt bïng."
(6)
V©n Tiªn t¶ ®ét h÷u x«ng,
(7)
Kh¸c nμo TriÖu Tö ph¸ vßng §−¬ng Dang.
L©u la bèn phÝa vì tan,
§Òu qu¨ng g−¬m gi¸o t×m ®μng ch¹y ngay.
Phong Lai trë ch¼ng kÞp tay,
(8)
BÞ Tiªn mét gËy th¸c rμy th©n vong.
109
DÑp råi lò kiÕn chßm ong,
Hái : "Ai than khãc ë trong xe nÇy ?"
Th−a r»ng : "T«i thiÖt ng−êi ngay,
Sa c¬ nªn míi lÇm tay hung ®å.
(9)
Trong xe chËt hÑp kh«n ph«,
Cói ®Çu tr¨m l¹y cøu c« t«i cïng."
V©n Tiªn nghe nãi ®éng lßng,
§¸p r»ng : "Ta ®· trõ dßng l©u la.
Khoan khoan ngåi ®ã chí ra,
Nμng lμ phËn g¸i, ta lμ phËn trai.
TiÓu th¬ con g¸i nhμ ai,
(10)
§i ®©u nªn nçi mang tai bÊt k× ?
Ch¼ng hay tªn hä lμ chi ?
(11)
Khuª m«n phËn g¸i viÖc g× ®Õn ®©y ?
110
(12)
Tr−íc sau ch−a h·n d¹ nÇy,
Hai nμng ai tí ai thÇy nãi ra ?"
Th−a r»ng : "T«i KiÒu NguyÖt Nga,
(13)
Con nÇy t× tÊt tªn lμ Kim Liªn.
Quª nhμ ë quËn T©y Xuyªn,
Cha lμm tri phñ ë miÒn Hμ Khª.
Sai qu©n ®em bøc th¬ vÒ,
R−íc t«i qua ®ã ®Þnh bÒ nghi gia.
Lμm con ®©u d¸m c·i cha,
VÝ dÇu ngμn dÆm ®μng xa còng ®μnh.
(14)
Ch¼ng qua lμ sù bÊt b×nh,
(15) (16)
Hay vÇy còng ch¼ng ®¨ng tr×nh lμm chi.
L©m nguy ch¼ng gÆp gi¶i nguy,
(17)
TiÕt tr¨m n¨m còng bá ®i mét håi.
(18)
Tr−íc xe qu©n tö t¹m ngåi,
Xin cho tiÖn thiÕp l¹y råi sÏ th−a.
(19) (20)
Chót t«i liÔu yÕu ®μo th¬,
(21)
Gi÷a ®−êng l©m ph¶i bôi d¬ ®· phÇn.
Hμ Khª qua ®ã còng gÇn,
Xin theo cïng thiÕp ®Òn ©n cho chμng.
GÆp ®©y ®−¬ng lóc gi÷a ®μng,
Cña tiÒn ch¼ng cã, b¹c vμng còng kh«ng.
(22)
GÉm c©u b¸o ®øc thï c«ng,
(23)
LÊy chi cho phØ tÊm lßng cïng ng−¬i".
V©n Tiªn nghe nãi liÒn c−êi :
"Lμm ¬n h¸ dÔ tr«ng ng−êi tr¶ ¬n.
Nay ®μ râ ®Æng nguån c¬n,
Nμo ai tÝnh thiÖt so h¬n lμm g×.
(24)
Nhí c©u kiÕn nghÜa bÊt vi,
Lμm ng−êi thÕ Êy còng phi anh hïng".
()
(NguyÔn §×nh ChiÓu , TruyÖn Lôc V©n Tiªn,
trong NguyÔn §×nh ChiÓu toμn tËp, tËp I,
NXB §¹i häc vμ THCN, Hμ Néi, 1980)
111
Chó thÝch
() NguyÔn §×nh ChiÓu (1822  1888), tôc gäi lμ §å ChiÓu, sinh t¹i quª mÑ ë
lμng T©n Thíi, tØnh Gia §Þnh (nay thuéc Thμnh phè Hå ChÝ Minh) ; quª cha ë x·
Bå §iÒn, huyÖn Phong §iÒn, tØnh
Thõa Thiªn  HuÕ. ¤ng thi ®ç tó tμi
n¨m 21 tuæi (1843), 6 n¨m sau (1849),
«ng bÞ mï. Kh«ng ®Çu hμng sè phËn,
«ng vÒ Gia §Þnh d¹y häc vμ bèc
thuèc ch÷a bÖnh cho d©n. Khi thùc
d©n Ph¸p x©m l−îc Nam K×, NguyÔn
§×nh ChiÓu tÝch cùc tham gia phong
trμo kh¸ng chiÕn, cïng çc l·nh tô
nghÜa qu©n bμn b¹c viÖc ®¸nh giÆc vμ
s¸ng t¸c th¬ v¨n khÝch lÖ tinh thÇn
chiÕn ®Êu cña nh©n d©n. Lóc c¶ Nam
K× ®· r¬i vμo tay giÆc, «ng vÒ sèng t¹i
Ba Tri (BÕn Tre), nªu cao tinh thÇn
bÊt khuÊt tr−íc kÎ thï, gi÷ trän lßng
trung thμnh víi Tæ quèc, víi nh©n
d©n cho ®Õn lóc mÊt.
NguyÔn §×nh ChiÓu lμ mét nhμ T−îng ch©n dung NguyÔn §×nh ChiÓu
th¬ lín cña d©n téc. ¤ng ®· ®Ó l¹i ®Æt trong l¨ng NguyÔn §×nh ChiÓu ë BÕn Tre
nhiÒu ¸ng v¨n ch−¬ng cã gi¸ trÞ
nh»m truyÒn b¸ ®¹o lÝ lμm ng−êi nh− TruyÖn Lôc V©n Tiªn, D−¬ng Tõ  Hμ MËu ;
cæ vò lßng yªu n−íc, ý chÝ cøu n−íc nh− Ch¹y giÆc, V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc,
Th¬ ®iÕu Tr−¬ng §Þnh... vμ truyÖn th¬ dμi Ng− TiÒu y thuËt vÊn ®¸p.
(1) TruyÖn Lôc V©n Tiªn : truyÖn th¬ N«m cña NguyÔn §×nh ChiÓu, ®−îc
s¸ng t¸c kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ XIX, l−u truyÒn réng r·i d−íi h×nh
thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian nh− "kÓ th¬", "nãi th¬ V©n Tiªn", "h¸t V©n Tiªn"
ë Nam K× vμ Nam Trung K×. ¶nh h−ëng cña nã cßn lan réng ra toμn quèc.
TruyÖn ®−îc in nhiÒu lÇn, bëi thÕ cã nhiÒu v¨n b¶n kh¸c nhau, cã khi thªm bít
c¶ tr¨m c©u th¬. Theo v¨n b¶n th−êng dïng hiÖn nay, truyÖn cã 2082 c©u th¬ lôc
b¸t. Cã thÓ tãm t¾t truyÖn nh− sau :
112
Lôc V©n Tiªn quª ë quËn §«ng Thμnh, kh«i ng« tuÊn tó, tμi kiªm v¨n vâ. Nghe tin triÒu
®×nh më khoa thi, V©n Tiªn tõ gi· thÇy xuèng nói ®ua tμi. Trªn ®−êng vÒ nhμ th¨m cha mÑ,
gÆp bän c−íp Phong Lai ®ang hoμnh hμnh, chμng ®· mét m×nh ®¸nh tan bän c−íp, cøu ®−îc
KiÒu NguyÖt Nga. C¶m ©n ®øc Êy, NguyÖt Nga ®· tù nguyÖn g¾n bã suèt ®êi víi V©n Tiªn vμ tù
tay vÏ mét bøc h×nh chμng gi÷ lu«n bªn m×nh. Cßn V©n Tiªn tiÕp tôc hμnh tr×nh, gÆp vμ kÕt b¹n víi
Hín Minh, mét sÜ tö kh¸c.
Sau khi vÒ th¨m cha mÑ, V©n Tiªn cïng tiÓu ®ång lªn ®−êng ®i thi, ghÐ th¨m Vâ C«ng, ng−êi
®· høa g¶ con g¸i lμ Vâ ThÓ Loan cho chμng. Tõ ®©y, V©n Tiªn cã thªm ng−êi b¹n ®ång hμnh lμ
V−¬ng Tö Trùc, tíi kinh ®« l¹i gÆp TrÞnh H©m, Bïi KiÖm. ThÊy V©n Tiªn tμi cao, H©m, KiÖm sinh
lßng ®è kÞ, ghen ghÐt. Lóc s¾p vμo tr−êng thi, V©n Tiªn nhËn ®−îc tin mÑ mÊt, liÒn bá thi trë vÒ
quª chÞu tang. Däc ®−êng vÒ, V©n Tiªn ®au m¾t nÆng, råi bÞ mï c¶ hai m¾t, l¹i bÞ TrÞnh H©m lõa
®Èy xuèng s«ng. Nhê giao long d×u ®ì ®−a vμo b·i, V©n Tiªn ®−îc gia ®×nh «ng Ng− c−u mang.
Sau ®ã chμng l¹i bÞ cha con Vâ C«ng h·m h¹i ®em bá vμo hang nói Th−¬ng Tßng. §−îc Du thÇn vμ
«ng TiÒu cøu ra, V©n Tiªn may m¾n gÆp l¹i Hín Minh (v× trõng trÞ cËu c«ng tö con quan û thÕ lμm
cμn mμ Hín Minh ph¶i bá thi, sèng lÈn lót trong rõng). Hín Minh ®ãn b¹n vÒ n−¬ng n¸u ë n¬i am
v¾ng. Khoa thi n¨m Êy Tö Trùc ®ç thñ khoa, trë l¹i nhμ hä Vâ hái th¨m tin tøc V©n Tiªn. Vâ C«ng
ngá ý muèn g¶ con g¸i, bÞ Tö Trùc cù tuyÖt vμ m¾ng th¼ng vμo mÆt, Vâ C«ng hæ thÑn èm chÕt.
Nghe tin Lôc V©n Tiªn ®· chÕt, KiÒu NguyÖt Nga thÒ sÏ thñ tiÕt suèt ®êi. Th¸i s− ®−¬ng triÒu
hái nμng cho con trai kh«ng ®−îc, ®em lßng thï o¸n, t©u vua b¾t NguyÖt Nga ®i cèng giÆc ¤ Qua.
ThuyÒn ®i tíi biªn giíi, nμng mang theo bøc h×nh V©n Tiªn nh¶y xuèng s«ng tù tö. PhËt Bμ
Quan ¢m ®−a nμng d¹t vμo v−ên hoa nhμ hä Bïi. Bïi C«ng nhËn nμng lμm con nu«i, nh−ng
Bïi KiÖm l¹i mét hai ®ßi lÊy nμng lμm vî. NguyÖt Nga ph¶i trèn khái nhμ hä Bïi, vμo rõng, n−¬ng
nhê mét bμ l·o dÖt v¶i.
Lôc V©n Tiªn ë víi Hín Minh, ®−îc tiªn cho thuèc, m¾t l¹i s¸ng, liÒn trë vÒ nhμ th¨m cha,
viÕng mé mÑ, th¨m cha cña KiÒu NguyÖt Nga. §Õn khoa thi, chμng ®ç Tr¹ng nguyªn vμ ®−îc nhμ
vua cö ®i dÑp giÆc ¤ Qua. Hín Minh ®−îc tiÕn cö lμm phã t−íng. §¸nh tan giÆc, V©n Tiªn mét
m×nh l¹c trong rõng, ®Õn nhμ l·o bμ hái th¨m ®−êng vμ gÆp l¹i NguyÖt Nga. Chμng vÒ triÒu t©u hÕt
sù t×nh, kÎ gian ¸c bÞ trõng trÞ, ng−êi nh©n nghÜa ®−îc ®Òn ®¸p, Lôc V©n Tiªn vμ KiÒu NguyÖt Nga
sum vÇy h¹nh phóc.
§o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga n»m ë phÇn ®Çu cña truyÖn.
(2) Hå ®å : l¬ m¬ kh«ng râ, thiÕu c¨n cø râ rμng. ë ®©y chØ thãi lμm cμn,
kh«ng chÝnh ®¸ng.
(3) Phong Lai : tªn cña kÎ cÇm ®Çu bän c−íp.
113
(4) LÉy lõng : vang déi, lõng danh, kh¾p n¬i ®Òu biÕt. ë ®©y dïng nghÜa cæ,
cã nghÜa lμ d÷ déi, hung h¨ng g©y sù.
(5) MÇy : mμy (tiÕng miÒn Nam).
(6) T¶ ®ét h÷u x«ng (h÷u xung) : ®¸nh vμo bªn tr¸i, x«ng th¼ng bªn ph¶i, ý
nãi thÕ chñ ®éng tung hoμnh khi l©m trËn.
(7) TriÖu Tö ph¸ vßng §−¬ng Dang (§−¬ng D−¬ng) : TriÖu V©n, tªn ch÷ lμ
Tö Long, mét t−íng trÎ cã tμi cña L−u BÞ thêi Tam quèc. Khi L−u BÞ bÞ qu©n Tμo
®¸nh ®uæi, ch¹y ®Õn §−¬ng D−¬ng (nay thuéc tØnh Hå B¾c, Trung Quèc), ph¶i
bá c¶ vî con ch¹y vÒ phÝa nam. TriÖu V©n mét m×nh ph¸ vßng v©y cña Tμo Th¸o,
b¶o vÖ A §Èu, con nhá cña L−u BÞ.
(8) Th©n vong : ý nãi chÕt bá m¹ng (th©n : th©n x¸c, vong : mÊt).
(9) Kh«n ph« : khã nãi, khã mμ bμy tá ®−îc hÕt.
(10) Mang tai bÊt k× : bÊt ngê, th×nh l×nh gÆp tai n¹n.
(11) Khuª m«n : cöa phßng cña ng−êi con g¸i. Khuª m«n phËn g¸i : phËn
®μn bμ con g¸i ë chèn buång the, kh«ng ®i ra ngoμi  theo lu©n lÝ phong kiÕn
ngμy x−a.
(12) Ch−a h·n d¹ nÇy (tiÕng miÒn Nam) : lßng nμy ch−a tá, ch−a biÕt ch¾c
ch¾n (h·n : râ).
(13) T× tÊt : ®Çy tí g¸i.
(14) Sù bÊt b×nh : viÖc kh«ng b×nh th−êng, kh«ng may x¶y ra ngoμi ý muèn
cña m×nh, ý nãi kh«ng ngê bÞ bän c−íp b¾t.
(15) Hay vÇy (tiÕng miÒn Nam) : biÕt nh− thÕ nμy.
(16) §¨ng tr×nh : lªn ®−êng ®i xa.
(17) ý c¶ c©u : çi trinh tiÕt, phÈm gi¸ mμ ng−êi con g¸i g×n gi÷ c¶ mét ®êi
bçng chèc cã thÓ bÞ ph¸ háng.
(18) Qu©n tö : tiÕng ng−êi phô n÷ t«n gäi ng−êi con trai cã tμi, cã ®øc thêi x−a.
(19) Chót t«i : çi t«i nhá bÐ, mét çch nãi khiªm tèn ®Ó chØ m×nh khi x−ng h«
víi ng−êi kh¸c.
(20) LiÔu yÕu ®μo th¬ : nãi thÓ chÊt cña ng−êi con g¸i mÒm m¹i, yÕu ít.
114
(21) §· phÇn : ®· lμ phÇn cña t«i, ý nãi gi÷a ®−êng gÆp ph¶i bän c−íp, l©m
vμo hoμn c¶nh xÊu.
(22) B¸o ®øc thï c«ng : b¸o tr¶ ¬n ®øc, ®Òn ®¸p c«ng lao.
(23) PhØ : tho¶ ®¸ng, xøng ®¸ng, tho¶ lßng.
(24) KiÕn nghÜa bÊt vi : thÊy viÖc nghÜa kh«ng lμm. C¶ hai c©u th¬ ý nãi thÊy
viÖc nghÜa mμ bá qua kh«ng lμm th× kh«ng ph¶i lμ ng−êi anh hïng.

1. KiÓu kÕt cÊu truyÒn thèng nμo ®· ®−îc sö dông trong TruyÖn Lôc V©n
Tiªn ? §èi víi lo¹i v¨n ch−¬ng nh»m tuyªn truyÒn ®¹o ®øc th× kiÓu kÕt cÊu ®ã cã
ý nghÜa g× ?
2. §äc ®o¹n trÝch, em c¶m nhËn Lôc V©n Tiªn lμ mét con ng−êi nh− thÕ nμo ?
H·y ph©n tÝch nh÷ng phÈm chÊt cña nh©n vËt qua hμnh ®éng ®¸nh c−íp vμ qua
çch c− xö víi KiÒu NguyÖt Nga.
3. Víi t− çch lμ ng−êi chÞu ¬n, KiÒu NguyÖt Nga trong ®o¹n trÝch nμy ®·
béc lé nh÷ng nÐt ®Ñp t©m hån nh− thÕ nμo ? H·y ph©n tÝch ®iÒu ®ã qua ng«n
ng÷, cö chØ cña nμng.
4. Theo em, nh©n vËt trong ®o¹n trÝch nμy ®−îc miªu t¶ chñ yÕu qua ngo¹i
h×nh, néi t©m hay hμnh ®éng, cö chØ ? §iÒu ®ã cho thÊy TruyÖn Lôc V©n Tiªn
gÇn víi lo¹i truyÖn nμo mμ em ®· häc ?
5. Em cã nhËn xÐt g× vÒ ng«n ng÷ cña t¸c gi¶ trong ®o¹n th¬ trÝch ?
Ghi nhí
TruyÖn Lôc V©n Tiªn lμ mét trong nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c cña
NguyÔn §×nh ChiÓu, ®−îc l−u truyÒn réng r·i trong nh©n d©n. §o¹n
trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga thÓ hiÖn kh¸t väng hμnh ®¹o
gióp ®êi cña t¸c gi¶ vμ kh¾c ho¹ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï cña hai nh©n
vËt : Lôc V©n Tiªn tμi ba, dòng c¶m, träng nghÜa khinh tμi ; KiÒu NguyÖt
Nga hiÒn hËu, nÕt na, ©n t×nh.
115
LuyÖn tËp
H·y ph©n biÖt s¾c th¸i riªng tõng lêi tho¹i cña mçi nh©n vËt trong ®o¹n trÝch
(Phong Lai, V©n Tiªn, NguyÖt Nga), ®äc diÔn c¶m ®o¹n th¬.
§äc thªm
(a)
KiÒu nguyÖt nga ®i cèng giÆc « qua
(TrÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn)
(b)
M−êi ngμy ®· tíi ¶i §ång ,
(c)
Minh m«ng biÓn réng ®ïng ®ïng sãng xao.
§ªm nay ch¼ng biÕt ®ªm nμo,
Bãng tr¨ng v»ng vÆc bãng sao mê mê.
Trªn trêi lÆng lÏ nh− tê,
(d)
NguyÖt Nga nhí nçi tãc t¬ ch¼ng trßn.
Than r»ng : "Nä n−íc k×a non,
C¶nh thêi thÊy ®ã, ng−êi cßn vÒ ®©u ?"
Qu©n hÇu ®Òu ®· ngñ l©u,
(e)
LÐn ra më bøc rÌm ch©u mét m×nh :
"V¾ng ng−êi cã bãng tr¨ng thanh,
Tr¨m n¨m xin gëi chót t×nh l¹i ®©y.
V©n Tiªn anh hìi cã hay ?
ThiÕp nguyÒn mét tÊm lßng ngay víi chμng".
Than råi lÊy t−îng vai mang,
Nh¾m dßng n−íc ch¶y véi vμng nh¶y ngay.
(NguyÔn §×nh ChiÓu, TruyÖn Lôc V©n Tiªn,
trong NguyÔn §×nh ChiÓu toμn tËp, S®d.
Tªn ®o¹n trÝch do NBS ®Æt)
(a) ¤ Qua : theo s¸ch cæ, ë miÒn Ch©u §èc, Hμ Tiªn (Nam Bé) tr−íc kia th−êng cã giÆc Qua-oa
ë ngoμi biÓn vμo c−íp ph¸. Qu©n MiÕn §iÖn x−a, cßn gäi lμ ¤ §ç, còng hay quÊy ph¸ miÒn Hμ
Tiªn, Ch©u §èc. Cã thÓ NguyÔn §×nh ChiÓu ®Æt tªn giÆc ¤ Qua lμ liªn hÖ tíi nh÷ng danh tõ riªng
nμy.
(b) ¶i §ång : cöa ¶i §ång Quan.
(c) Minh m«ng : mªnh m«ng (ph¸t ©m theo tiÕng miÒn Nam).
(d) Tãc t¬ : kÕt tãc xe t¬, tøc lμ nãi t×nh nghÜa vî chång.
(e) RÌm ch©u : bøc rÌm cã kÕt h¹t ngäc, chØ chung lo¹i rÌm quý.
116
miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù
I  t×m hiÓu yÕu tè miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù
1. §äc l¹i ®o¹n trÝch KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch, tr. 9394 vμ thùc hiÖn çc yªu
cÇu sau :
a) T×m nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh vμ nh÷ng c©u th¬ miªu t¶ t©m tr¹ng cña
Thuý KiÒu.
b) Nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh cã mèi quan hÖ nh− thÕ nμo víi viÖc thÓ hiÖn néi
t©m nh©n vËt ?
c) Miªu t¶ néi t©m cã t¸c dông nh− thÕ nμo ®èi víi viÖc kh¾c ho¹ nh©n vËt
trong v¨n b¶n tù sù ?
2. §äc ®o¹n v¨n sau vμ nhËn xÐt çch miªu t¶ néi t©m nh©n vËt cña t¸c gi¶.
MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n−íc
m¾t ch¶y ra. Çi ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vμ çi miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu
nh− con nÝt.
Ghi nhí
 Miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù lμ t¸i hiÖn nh÷ng ý nghÜ, c¶m xóc
vμ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña nh©n vËt. §ã lμ biÖn ph¸p quan träng ®Ó x©y
dùng nh©n vËt, lμm cho nh©n vËt sinh ®éng.
Ng−êi ta cã thÓ miªu t¶ néi t©m trùc tiÕp b»ng çch diÔn t¶ nh÷ng ý nghÜ,
c¶m xóc, t×nh c¶m cña nh©n vËt ; còng cã thÓ miªu t¶ néi t©m gi¸n tiÕp
b»ng çch miªu t¶ c¶nh vËt, nÐt mÆt, cö chØ, trang phôc,... cña nh©n vËt.
II  LuyÖn tËp
1. ThuËt l¹i ®o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu, tr. 9798 b»ng v¨n xu«i, chó
ý miªu t¶ néi t©m cña nμng KiÒu.
2. H·y ®ãng vai nμng KiÒu viÕt ®o¹n v¨n kÓ l¹i viÖc b¸o ©n b¸o o¸n, trong ®ã
béc lé trùc tiÕp t©m tr¹ng cña KiÒu lóc gÆp l¹i Ho¹n Th−.
3. Ghi l¹i t©m tr¹ng cña em sau khi ®Ó x¶y ra mét chuyÖn cã lçi ®èi víi b¹n.
117
Bμi 9

 Qua ®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n, hiÓu ®−îc sù ®èi lËp thiÖn  ¸c vμ
niÒm tin cña t¸c gi¶ vμo nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ë ®êi. T×m hiÓu, ®¸nh gi¸
nghÖ thuËt kÕt cÊu vμ nghÖ thuËt ng«n tõ cña ®o¹n th¬ nμy.
BiÕt ®−îc mét vμi t¸c gi¶ ®ang sèng vμ s¸ng t¸c v¨n häc ë ®Þa ph−¬ng ;
s−u tÇm vμ chÐp l¹i mét sè t¸c phÈm hay viÕt vÒ ®Þa ph−¬ng ®−îc s¸ng
t¸c trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. B−íc ®Çu cã th¸i ®é quý träng vμ tù hμo
®èi víi v¨n häc ®Þa ph−¬ng.
 Cñng cè kiÕn thøc vÒ tõ vùng ®· häc tõ líp 6 ®Õn líp 9 : tõ ®¬n vμ tõ
phøc ; thμnh ng÷ ; nghÜa cña tõ ; tõ nhiÒu nghÜa vμ hiÖn t−îng chuyÓn
nghÜa cña tõ ; tõ ®ång ©m ; tõ ®ång nghÜa ; tõ tr¸i nghÜa ; cÊp ®é kh¸i
qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ ; tr−êng tõ vùng.
 Th«ng qua giê tr¶ bμi, cñng cè kÜ n¨ng lμm bμi v¨n tù sù kÕt hîp víi
yÕu tè miªu t¶ ; nhËn ra ®−îc nh÷ng −u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm trong bμi
lμm, biÕt söa lçi vÒ diÔn ®¹t vμ chÝnh t¶.
v¨n b¶n
lôc v©n tiªn gÆp n¹n
(TrÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn)
§ªm khuya lÆng lÏ nh− tê,

(1)
Nghinh ngang sao mäc mÞt mê s−¬ng bay.
TrÞnh H©m khi Êy ra tay,
(2)
V©n Tiªn bÞ g· x« ngay xuèng vêi .
TrÞnh H©m gi¶ tiÕng kªu trêi,
(3
Cho ng−êi thøc dËy lÊy lêi phui pha ).
Trong thuyÒn ai nÊy kªu la,
§Òu th−¬ng hä Lôc xãt xa tÊm lßng.
118
(4)
V©n Tiªn m×nh luþ gi÷a dßng,
(5)
Giao long d×u ®ì vμo trong b·i rμy.
Võa may trêi ®· s¸ng ngμy,
¤ng chμi xem thÊy vít ngay lªn bê.
(6)
Hèi con vÇy löa mét giê,
¤ng h¬ bông d¹, mô h¬ mÆt mμy.
V©n Tiªn võa Êm ch¬n tay,
NgÈn ng¬ hån ph¸ch nh− say míi råi.
Ngì th©n m×nh ph¶i n−íc tr«i,
Hay ®©u cßn h·y ®Æng ngåi d−¬ng gian.
Ng− «ng khi Êy hái han,
V©n Tiªn th−a hÕt mäi ®μng gÇn xa.
Ng− r»ng : "Ng−êi ë cïng ta,
(7)
H«m mai hÈm hót víi giμ cho vui".
Tiªn r»ng : "¤ng lÊy chi nu«i,
(8)
Th©n t«i nh− thÓ tr¸i mïi trªn c©y.
Nay ®μ tr«i næi ®Õn ®©y,
Kh«ng chi b¸o ®¸p m×nh nÇy tr¬ tr¬".
Ng− r»ng : "Lßng l·o ch¼ng m¬,
Dèc lßng nh¬n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n ?
N−íc trong röa ruét s¹ch tr¬n,
Mét c©u danh lîi chi sên lßng ®©y.
Rμy doi mai vÞnh vui vÇy,
Ngμy kia høng giã ®ªm nÇy ch¬i tr¨ng.
Mét m×nh thong th¶ lμm ¨n,
KhoÎ qu¬ chμi kÐo ; mÖt qu¨ng c©u dÇm.
(9)
Nghªu ngao nay chÝch mai ®Çm,
Mét bÇu trêi ®Êt vui thÇm ai hay.
(10)
Kinh lu©n ®· s½n trong tay,
Thung dung d−íi thÕ vui say trong trêi.
ThuyÒn nan mét chiÕc ë ®êi,
(11)
T¾m m−a ch¶i giã trong vêi Hμn Giang".
(NguyÔn §×nh ChiÓu, TruyÖn Lôc V©n Tiªn,
theo NguyÔn §×nh ChiÓu toμn tËp, S®d)
119
Chó thÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch : §o¹n nμy n»m ë phÇn thø hai cña truyÖn. V©n Tiªn vμ tiÓu
®ång ®ang b¬ v¬ n¬i ®Êt kh¸ch quª ng−êi th× gÆp TrÞnh H©m ®i thi trë vÒ. Vèn
®· cã lßng ®è kÞ, ganh ghÐt tμi n¨ng cña V©n Tiªn, TrÞnh H©m lîi dông c¬ héi ®Ó
h·m h¹i chμng. H¾n lõa tiÓu ®ång vμo rõng trãi l¹i råi gi¶ bé ®−a V©n Tiªn
xuèng thuyÒn, høa sÏ dÉn vÒ quª nhμ. §îi ®Õn ®ªm khuya v¾ng vÎ, h¾n míi thùc
hiÖn hμnh ®éng téi ¸c cña m×nh.
(1) Nghinh ngang : nghªnh ngang. Do çch ph¸t ©m cña ng−êi Nam Bé,
trong ®o¹n th¬ nμy cã nhiÒu tõ nh− thÕ, ch¼ng h¹n : phui pha (ph«i pha), ch¬n
tay (ch©n tay), ®μng (®−êng), nÇy (nμy), nh¬n nghÜa (nh©n nghÜa),...
(2) Vêi : kho¶ng n−íc réng ngoμi xa trªn mÆt s«ng hay mÆt biÓn.
(3) Phui pha (ph«i pha) : phai nh¹t ®i, mÊt vÎ t−¬i th¾m, ®Ñp ®Ï. Dïng tõ
phui pha ý t¸c gi¶ muèn nãi TrÞnh H©m kiÕm lêi nãi lÊp liÕm, lμm cho nhÑ
chuyÖn ®i, khiÕn kh«ng ai ®Ó ý mμ truy cøu n÷a.
(4) Luþ : chÞu lÊy hËu qu¶ viÖc lμm cña ng−êi kh¸c, ë ®©y ý nãi bÞ h¹i.
(5) Giao long : con rång n−íc, hay g©y sãng d÷. ë vïng s«ng Cöu Long, ç
sÊu còng gäi lμ giao long. §Ó cho giao long cøu V©n Tiªn, ý t¸c gi¶ muèn nãi :
V©n Tiªn lμ ng−êi hiÒn ®øc mμ bÞ h·m h¹i, ngay ®Õn giao long lμ loμi hung d÷
còng ph¶i c¶m th−¬ng mμ gióp ®ì.
(6) VÇy löa : ®èt löa, nhãm löa.
(7) HÈm hót (tõ cæ) : chØ nh÷ng thøc ¨n ®¹m b¹c cña ng−êi nghÌo (hÈm : h−
háng, biÕn chÊt, biÕn mμu ; hót : chØ g¹o kh«ng tr¾ng). ë ®©y «ng Ng− ngá ý mêi
V©n Tiªn ë l¹i nhμ m×nh, cïng chia sÎ rau, ch¸o...
(8) Tr¸i mïi : tr¸i c©y qu¸ chÝn, ®· nÉu, ý nãi tr¸i c©y chÝn nÉu tÊt ph¶i rông,
m×nh bÖnh tËt nhiÒu, kh«ng biÕt chÕt khi nμo, sÏ phô c«ng ¬n «ng Ng−.
(9) ChÝch : çi hå, çi ®Çm.
(10) Kinh lu©n : khi lμm t¬, kÐo tõng mèi chia ra gäi lμ kinh, so çc sîi mμ
hîp l¹i gäi lμ lu©n, nghÜa bãng chØ tμi söa sang, s¾p ®Æt, tæ chøc, cai trÞ n−íc. ý
«ng Ng− muèn nãi : «ng còng lμ ng−êi cã tμi kinh lu©n, nh−ng muèn sèng Èn dËt
víi nghÒ chμi l−íi, vμ trong nghÒ chμi l−íi «ng còng ch¼ng thua kÐm g× nh÷ng
ng−êi cã tμi trÞ n−íc.
120
(11) T¾m m−a ch¶i giã : t¾m m×nh b»ng m−a, ch¶i ®Çu b»ng giã, ý nãi nghÒ
chμi l−íi quen x«ng pha m−a giã, sèng tù do gi÷a thiªn nhiªn.

1. T×m chñ ®Ò cña ®o¹n trÝch.
2. H·y ph©n tÝch t©m ®Þa ®éc ¸c cña TrÞnh H©m qua hμnh ®éng h·m h¹i b¹n
m×nh lμ Lôc V©n Tiªn. Em cã nhËn xÐt g× vÒ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña ®o¹n th¬ tù
sù nμy ?
3. §èi lËp víi çi ¸c, çi thiÖn ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo qua ®o¹n trÝch ?
(Gîi ý ph©n tÝch :

 C¶nh «ng Ng− vμ gia ®×nh cøu vít V©n Tiªn.
 Lêi nãi cña «ng Ng− víi chμng.
 Cuéc sèng lao ®éng cña «ng Ng−.)
§o¹n th¬ nãi lªn th¸i ®é, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi víi nh©n d©n lao ®éng nh−
thÕ nμo ?
4. H·y chän nh÷ng c©u mμ em cho lμ hay nhÊt trong ®o¹n th¬ råi tr×nh bμy
nh÷ng c¶m nhËn cña em vÒ c¶m xóc cña t¸c gi¶ vμ ng«n ng÷ miªu t¶, biÓu c¶m
trong nh÷ng c©u th¬ Êy.
Ghi nhí
§o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n nãi lªn sù ®èi lËp gi÷a thiÖn vμ ¸c,
gi÷a nh©n çch cao c¶ vμ nh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn, ®ång thêi thÓ hiÖn
th¸i ®é quý träng vμ niÒm tin cña t¸c gi¶ ®èi víi nh©n d©n lao ®éng. §©y
còng lμ ®o¹n th¬ giμu c¶m xóc, kho¸ng ®¹t, ng«n ng÷ b×nh dÞ, d©n d·.
LuyÖn tËp
Trong TruyÖn Lôc V©n Tiªn cßn cã nh÷ng nh©n vËt nμo cã thÓ xÕp vμo cïng
mét lo¹i víi «ng Ng− ë ®o¹n trÝch nμy ? Hä cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung g× ? T¸c
gi¶ muèn göi g¾m ý t−ëng nμo th«ng qua çc nh©n vËt ®ã ?
121
Ch−¬ng tr×nh ®Þa ph−¬ng (phÇn V¨n)
1. T×m ®äc çc s¸ch, b¸o, t¹p chÝ v¨n nghÖ ®Þa ph−¬ng ®Ó n¾m ®−îc nh÷ng
t¸c gi¶ ng−êi ®Þa ph−¬ng vμ nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ ®Þa ph−¬ng (tØnh, thμnh phè
quª em hay n¬i em ®ang sinh sèng).
2. Bæ sung vμo b¶ng thèng kª t¸c gi¶ v¨n häc ®Þa ph−¬ng mμ em ®· lËp ë líp 8
(bμi 14) nh÷ng t¸c gi¶ cã s¸ng t¸c ®−îc c«ng bè tõ n¨m 1975 ®Õn nay. B¶ng thèng
kª gåm çc môc : sè thø tù, hä tªn, bót danh, nh÷ng t¸c phÈm chÝnh.
3. S−u tÇm mét sè t¸c phÈm hay (thuéc bÊt k× thÓ lo¹i nμo) viÕt vÒ ®Þa ph−¬ng
m×nh (kÓ c¶ t¸c phÈm cña nh÷ng t¸c gi¶ kh«ng ph¶i lμ ng−êi ë ®Þa ph−¬ng).
4. ViÕt mét bμi v¨n ng¾n giíi thiÖu vμ nªu c¶m nghÜ cña em vÒ mét trong
nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ ®Þa ph−¬ng mμ em s−u tÇm ®−îc, hoÆc viÕt mét bμi v¨n
hay mét bμi th¬ vÒ ®Þa ph−¬ng m×nh.
ii  ho¹t ®éng trªn líp
1. Tæ tr−ëng tõng tæ tËp hîp b¶ng thèng kª çc t¸c gi¶ v¨n häc ®Þa ph−¬ng
cña çc b¹n trong tæ m×nh vμ c«ng bè tr−íc líp. Mçi häc sinh tù bæ sung vμo
b¶ng thèng kª cña m×nh tªn nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm cßn thiÕu.
2. Mçi tæ chän ®äc tr−íc líp mét bμi viÕt tèt nhÊt cña mét häc sinh.
tæng kÕt vÒ tõ vùng
I  tõ ®¬n vμ tõ phøc
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ ®¬n, tõ phøc. Ph©n biÖt çc lo¹i tõ phøc.
2. Trong nh÷ng tõ sau, tõ nμo lμ tõ ghÐp, tõ nμo lμ tõ l¸y ?
ngÆt nghÌo, nho nhá, giam gi÷, gËt gï, bã buéc, t−¬i tèt, l¹nh lïng, bät bÌo,
xa x«i, cá c©y, ®−a ®ãn, nh−êng nhÞn, r¬i rông, mong muèn, lÊp l¸nh.
122
3. Trong çc tõ l¸y sau ®©y, tõ l¸y nμo cã sù "gi¶m nghÜa" vμ tõ l¸y nμo cã sù
"t¨ng nghÜa" so víi nghÜa cña yÕu tè gèc ?
tr¨ng tr¾ng, s¹ch sμnh sanh, ®Ìm ®Ñp, s¸t sμn s¹t, nho nhá, lμnh l¹nh, nhÊp
nh«, x«m xèp.
II  Thμnh ng÷
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm thμnh ng÷.

2. Trong nh÷ng tæ hîp tõ sau ®©y, tæ hîp nμo lμ thμnh ng÷, tæ hîp nμo lμ
tôc ng÷ ?
a) gÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× s¸ng
b) ®¸nh trèng bá dïi
c) chã treo mÌo ®Ëy
d) ®−îc voi ®ßi tiªn
e) n−íc m¾t ç sÊu
Gi¶i thÝch nghÜa cña mçi thμnh ng÷, tôc ng÷ ®ã.
3. T×m hai thμnh ng÷ cã yÕu tè chØ ®éng vËt vμ hai thμnh ng÷ cã yÕu tè chØ
thùc vËt. Gi¶i thÝch ý nghÜa vμ ®Æt c©u víi mçi thμnh ng÷ t×m ®−îc.
4. T×m hai dÉn chøng vÒ viÖc sö dông thμnh ng÷ trong v¨n ch−¬ng.
III  nghÜa cña tõ
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm nghÜa cña tõ.

2. Chän çch hiÓu ®óng trong nh÷ng çch hiÓu sau :
a) NghÜa cña tõ mÑ lμ "ng−êi phô n÷, cã con, nãi trong quan hÖ víi con".
b) NghÜa cña tõ mÑ kh¸c víi nghÜa cña tõ bè ë phÇn nghÜa "ng−êi phô n÷,
cã con".
c) NghÜa cña tõ mÑ kh«ng thay ®æi trong hai c©u : MÑ em rÊt hiÒn vμ ThÊt b¹i
lμ mÑ thμnh c«ng.
d) NghÜa cña tõ mÑ kh«ng cã phÇn nμo chung víi nghÜa cña tõ bμ.
3. Çch gi¶i thÝch nμo trong hai çch gi¶i thÝch sau lμ ®óng ? V× sao ?
123
§é l−îng lμ :
a) ®øc tÝnh réng l−îng, dÔ th«ng c¶m víi ng−êi cã sai lÇm vμ dÔ tha thø.
b) réng l−îng, dÔ th«ng c¶m víi ng−êi cã sai lÇm vμ dÔ tha thø.
IV  tõ nhiÒu nghÜa vμ hiÖn t−îng chuyÓn nghÜa cña tõ
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ nhiÒu nghÜa vμ hiÖn t−îng chuyÓn nghÜa cña tõ.
2. Trong hai c©u th¬ sau, tõ hoa trong thÒm hoa, lÖ hoa ®−îc dïng theo nghÜa
gèc hay nghÜa chuyÓn ? Cã thÓ coi ®©y lμ hiÖn t−îng chuyÓn nghÜa lμm xuÊt hiÖn
tõ nhiÒu nghÜa ®−îc kh«ng ? V× sao ?
Nçi m×nh thªm tøc nçi nhμ,
ThÒm hoa mét b−íc lÖ hoa mÊy hμng !
V  tõ ®ång ©m
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ ®ång ©m. Ph©n biÖt hiÖn t−îng tõ nhiÒu nghÜa víi hiÖn
t−îng tõ ®ång ©m.
2. Trong hai tr−êng hîp (a) vμ (b) sau ®©y, tr−êng hîp nμo cã hiÖn t−îng tõ
nhiÒu nghÜa, tr−êng hîp nμo cã hiÖn t−îng tõ ®ång ©m ? V× sao ?
a) Tõ l¸, trong :
Khi chiÕc l¸ xa cμnh

L¸ kh«ng cßn mμu xanh
Mμ sao em xa anh
§êi vÉn xanh rêi rîi.
(Hå Ngäc S¬n, Göi em d−íi quª lμng)
vμ trong : C«ng viªn lμ l¸ phæi cña thμnh phè.

b) Tõ ®−êng, trong :
®−êng ra trËn mïa nμy ®Ñp l¾m.

(Ph¹m TiÕn DuËt, Tr−êng S¬n §«ng, Tr−êng S¬n T©y)
vμ trong : Ngät nh− ®−êng.
124
vI  tõ ®ång nghÜa
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ ®ång nghÜa.
2. Chän çch hiÓu ®óng trong nh÷ng çch hiÓu sau :
a) §ång nghÜa lμ hiÖn t−îng chØ cã trong mét sè ng«n ng÷ trªn thÕ giíi.
b) §ång nghÜa bao giê còng lμ quan hÖ nghÜa gi÷a hai tõ, kh«ng cã quan hÖ
®ång nghÜa gi÷a ba hoÆc h¬n ba tõ.
c) Çc tõ ®ång nghÜa víi nhau bao giê còng cã nghÜa hoμn toμn gièng nhau.
d) Çc tõ ®ång nghÜa víi nhau cã thÓ kh«ng thay thÕ nhau ®−îc trong nhiÒu
tr−êng hîp sö dông.
3. §äc c©u sau :
Khi ng−êi ta ®· ngoμi 70 xu©n th× tuæi t¸c cμng cao, søc khoÎ cμng thÊp.
(Hå ChÝ Minh, Di chóc)
Cho biÕt dùa trªn c¬ së nμo, tõ xu©n cã thÓ thay thÕ cho tõ tuæi. ViÖc thay tõ
trong c©u trªn cã t¸c dông diÔn ®¹t nh− thÕ nμo ?
vII  tõ tr¸i nghÜa
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ tr¸i nghÜa.
2. Cho biÕt trong çc cÆp tõ sau ®©y, cÆp tõ nμo cã quan hÖ tr¸i nghÜa : «ng 
bμ, xÊu  ®Ñp, xa  gÇn, voi  chuét, th«ng minh  l−êi, chã  mÌo, réng  hÑp,
giμu  khæ.
3*. Cho nh÷ng cÆp tõ tr¸i nghÜa sau : sèng  chÕt, yªu  ghÐt, ch½n  lÎ, cao  thÊp,
chiÕn tranh  hoμ b×nh, giμ  trÎ, n«ng  s©u, giμu  nghÌo.
Cã thÓ xÕp nh÷ng cÆp tõ tr¸i nghÜa nμy thμnh hai nhãm : nhãm 1 nh− sèng 
chÕt (kh«ng sèng cã nghÜa lμ ®· chÕt, kh«ng chÕt cã nghÜa lμ cßn sèng), nhãm 2
nh− giμ  trÎ (kh«ng giμ kh«ng cã nghÜa lμ trÎ, kh«ng trÎ kh«ng cã nghÜa lμ giμ).
H·y cho biÕt mçi cÆp tõ tr¸i nghÜa cßn l¹i thuéc nhãm nμo.
125
Viii  cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷.
2. VËn dông kiÕn thøc vÒ çc kiÓu cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt ®· häc ë líp 6 vμ líp
7 ®Ó ®iÒn tõ ng÷ thÝch hîp vμo çc « trèng trong s¬ ®å sau. Gi¶i thÝch nghÜa cña
nh÷ng tõ ng÷ ®ã theo çch dïng tõ ng÷ nghÜa réng ®Ó gi¶i thÝch nghÜa cña tõ
ng÷ nghÜa hÑp. Ch¼ng h¹n : tõ ®¬n lμ tõ cã mét tiÕng. (§Ó gi¶i thÝch nghÜa cña tõ
®¬n ph¶i dïng mét côm tõ trong ®ã cã tõ lμ tõ cã nghÜa réng so víi tõ ®¬n.)
Tõ
(xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o)
Tõ ®¬n
Tõ l¸y ©m
ix  tr−êng tõ vùng
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tr−êng tõ vùng.
2. VËn dông kiÕn thøc vÒ tr−êng tõ vùng ®Ó ph©n tÝch sù ®éc ®¸o trong çch
dïng tõ ë ®o¹n trÝch sau :
Chóng lËp ra nhμ tï nhiÒu h¬n tr−êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt
nh÷ng ng−êi yªu n−íc th−¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m çc cuéc khëi nghÜa cña ta
trong nh÷ng bÓ m¸u.
(Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)
126
Tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 2
Bμi tËp lμm v¨n sè 2 tËp trung kiÓm tra kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng viÕt bμi v¨n tù
sù, trong ®ã ng−êi viÕt ph¶i biÕt kÕt hîp kÓ chuyÖn víi miªu t¶ c¶nh vËt, con
ng−êi (h×nh d¸ng, hμnh ®éng, néi t©m,...). Sau khi ®−îc tr¶ bμi, çc em ®äc l¹i bμi
viÕt cña m×nh mét çch cÈn thËn vμ xem xÐt mét sè ®iÓm sau :
1. Em ®· kÓ vÒ chuyÖn g× (sù viÖc g×) ?
2. Bμi viÕt cña em cã ®ñ çc phÇn Më bμi, Th©n bμi vμ KÕt bμi kh«ng ? Mçi
phÇn em nªu nh÷ng g×, cã trïng lÆp nhau kh«ng ?
3. Trong bμi viÕt cña m×nh, em ®· kÕt hîp kÓ chuyÖn víi miªu t¶ nh− thÕ
nμo ? Sù miªu t¶ Êy ®· lμm cho c©u chuyÖn sinh ®éng vμ phong phó h¬n ra sao ?
Bμi 10

 C¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp ch©n thùc, gi¶n dÞ cña anh bé ®éi thêi kh¸ng
chiÕn chèng Ph¸p vμ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi cña hä ®−îc thÓ hiÖn trong
bμi th¬ ®ång chÝ. N¾m ®−îc ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña bμi th¬ : chi tiÕt vμ
h×nh ¶nh tù nhiªn, b×nh dÞ mμ c« ®äng, giμu søc biÓu c¶m.
C¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp hiªn ngang, dòng c¶m cña ng−êi lÝnh l¸i xe
Tr−êng S¬n thêi chèng MÜ vμ sù ®éc ®¸o cña h×nh ¶nh, ng«n ng÷, giäng
®iÖu trong Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh.
Qua «n tËp, kiÓm tra, n¾m ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ truyÖn
trung ®¹i (thÓ lo¹i chñ yÕu, t¸c phÈm tiªu biÓu, gi¸ trÞ néi dung, thμnh
tùu nghÖ thuËt) vμ thÓ hiÖn ®−îc n¨ng lùc diÔn ®¹t cÇn cã.
 Cñng cè kiÕn thøc vÒ tõ vùng ®· häc tõ líp 6 ®Õn líp 9 : sù ph¸t triÓn
cña tõ vùng, tõ m−în, tõ H¸n ViÖt, thuËt ng÷, biÖt ng÷ x· héi, trau dåi
vèn tõ.
 HiÓu ®−îc vai trß cña yÕu tè nghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù.
127
V¨n b¶n
§ång chÝ (1)
(2)
Quª h−¬ng anh n−íc mÆn, ®ång chua
Lμng t«i nghÌo ®Êt cμy lªn sái ®¸.
Anh víi t«i ®«i ng−êi xa l¹
Tù ph−¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau,
Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu,
(3)
§ªm rÐt chung ch¨n thμnh ®«i tri kØ .
§ång chÝ !
Ruéng n−¬ng anh göi b¹n th©n cμy
Gian nhμ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n−íc gèc ®a nhí ng−êi ra lÝnh.
128
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng−êi võng tr¸n −ít må h«i.
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã vμi m¶nh v¸
MiÖng c−êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giμy
Th−¬ng nhau tay n¾m lÊy bμn tay.
(4)
§ªm nay rõng hoang s−¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo.
1948
()
(ChÝnh H÷u , §Çu sóng tr¨ng treo,
Chó thÝch
() ChÝnh H÷u (1926  2007), tªn khai sinh lμ TrÇn §×nh §¾c, quª ë huyÖn
Can Léc, tØnh Hμ TÜnh. N¨m 1946, «ng gia nhËp Trung ®oμn Thñ ®« vμ ho¹t
®éng trong qu©n ®éi suèt hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vμ chèng MÜ. ChÝnh
H÷u lμm th¬ tõ n¨m 1947 vμ hÇu nh− chØ viÕt vÒ ng−êi lÝnh vμ chiÕn tranh. TËp
th¬ §Çu sóng tr¨ng treo (1966) lμ t¸c phÈm chÝnh cña «ng. Th¬ «ng kh«ng nhiÒu
nh−ng cã nh÷ng bμi ®Æc s¾c, c¶m xóc dån nÐn, ng«n ng÷ vμ h×nh ¶nh chän läc,
hμm sóc. N¨m 2000, ChÝnh H÷u ®−îc Nhμ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh
vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
Bμi th¬ §ång chÝ ®−îc s¸ng t¸c vμo ®Çu n¨m 1948, sau khi t¸c gi¶ ®· cïng
®ång ®éi tham gia chiÕn ®Êu trong chiÕn dÞch ViÖt B¾c (thu ®«ng 1947) ®¸nh b¹i
cuéc tiÕn c«ng quy m« lín cña giÆc Ph¸p lªn chiÕn khu ViÖt B¾c. Bμi th¬ §ång chÝ
lμ mét trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt viÕt vÒ ng−êi lÝnh çch m¹ng cña v¨n
häc thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1946  1954).
(1) §ång chÝ : ng−êi cã cïng chÝ h−íng, lÝ t−ëng. Ng−êi cïng ë trong mét
®oμn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc çch m¹ng th−êng gäi nhau lμ "®ång chÝ". Tõ
129
sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, "®ång chÝ" thμnh tõ x−ng h« quen thuéc trong
çc c¬ quan, ®oμn thÓ, ®¬n vÞ bé ®éi.
(2) N−íc mÆn ®ång chua : vïng ®Êt nhiÔm mÆn ë ven biÓn vμ vïng ®Êt phÌn
cã ®é chua cao, lμ nh÷ng vïng ®Êt xÊu khã trång trät.
(3) Tri kØ : biÕt m×nh ; ®«i tri kØ : ®«i b¹n th©n thiÕt (hiÓu b¹n nh− hiÓu m×nh).
(4) S−¬ng muèi : s−¬ng gi¸ ®äng thμnh nh÷ng h¹t nhá tr¾ng xo¸ nh− muèi
trªn c©y cá hay mÆt ®Êt. ë miÒn B¾c n−íc ta vÒ mïa ®«ng, nh÷ng ngμy cã s−¬ng
muèi trêi rÊt rÐt.
1. Dßng thø b¶y cña bμi th¬ cã g× ®Æc biÖt ? M¹ch c¶m xóc vμ suy nghÜ trong
bμi th¬ ®−îc triÓn khai nh− thÕ nμo tr−íc vμ sau dßng th¬ ®ã ?
2. S¸u dßng ®Çu bμi th¬ ®· nãi vÒ c¬ së h×nh thμnh t×nh ®ång chÝ cña nh÷ng
ng−êi lÝnh çch m¹ng. C¬ së Êy lμ g× ?
3. H·y t×m trong bμi th¬ nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh biÓu hiÖn t×nh ®ång chÝ, ®ång
®éi lμm nªn søc m¹nh tinh thÇn cña nh÷ng ng−êi lÝnh çch m¹ng. Ph©n tÝch ý
nghÜa, gi¸ trÞ cña nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh ®ã.
4. §ªm nay rõng hoang s−¬ng muèi

Nh÷ng c©u th¬ trªn gîi cho em suy nghÜ g× vÒ ng−êi lÝnh vμ cuéc chiÕn ®Êu ?
H·y ph©n tÝch vÎ ®Ñp vμ ý nghÜa cña h×nh ¶nh trong nh÷ng c©u th¬ Êy.
5. Theo em, v× sao t¸c gi¶ l¹i ®Æt tªn cho bμi th¬ vÒ t×nh ®ång ®éi cña nh÷ng
ng−êi lÝnh lμ §ång chÝ ?
6. Qua bμi th¬ nμy, em cã c¶m nhËn g× vÒ h×nh ¶nh anh bé ®éi thêi kh¸ng
chiÕn chèng Ph¸p ?
130
Ghi nhí
 T×nh ®ång chÝ cña nh÷ng ng−êi lÝnh dùa trªn c¬ së cïng chung c¶nh
ngé vμ lÝ t−ëng chiÕn ®Êu ®−îc thÓ hiÖn thËt tù nhiªn, b×nh dÞ mμ s©u s¾c
trong mäi hoμn c¶nh, nã gãp phÇn quan träng t¹o nªn søc m¹nh vμ vÎ
®Ñp tinh thÇn cña ng−êi lÝnh çch m¹ng.
Bμi th¬ ®ång chÝ cña ChÝnh H÷u thÓ hiÖn h×nh t−îng ng−êi lÝnh çch
m¹ng vμ sù g¾n bã keo s¬n cña hä qua nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh, ng«n
ng÷ gi¶n dÞ, ch©n thùc, c« ®äng, giμu søc biÓu c¶m.
LuyÖn tËp
1. Häc thuéc lßng bμi th¬.
2. ViÕt mét ®o¹n v¨n tr×nh bμy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n cuèi bμi th¬
§ång chÝ ("§ªm nay... tr¨ng treo").
v¨n b¶n
Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh
Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh

Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi
Ung dung buång l¸i ta ngåi,
Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng.
Nh×n thÊy giã vμo xoa m¾t ®¾ng

Nh×n thÊy con ®−êng ch¹y th¼ng vμo tim
ThÊy sao trêi vμ ®ét ngét çnh chim
Nh− sa nh− ïa vμo buång l¸i.
Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi,

Bôi phun tãc tr¾ng nh− ng−êi giμ
Ch−a cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc
Nh×n nhau mÆt lÊm c−êi ha ha.
131
Kh«ng cã kÝnh, õ th× −ít ¸o
M−a tu«n m−a xèi nh− ngoμi trêi
Ch−a cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a
M−a ngõng, giã lïa kh« mau th«i.
Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i

§· vÒ ®©y häp thμnh tiÓu ®éi
GÆp bÌ b¹n suèt däc ®−êng ®i tíi
B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi.
(1)
BÕp Hoμng CÇm ta dùng gi÷a trêi
Chung b¸t ®òa nghÜa lμ gia ®×nh ®Êy
Vâng m¾c ch«ng chªnh ®−êng xe ch¹y
L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm.
Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn,

Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã x−íc,
Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam phÝa tr−íc :
ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.
1969
(★ )
(Ph¹m TiÕn DuËt , VÇng tr¨ng quÇng löa,
Chó thÝch
(★) Ph¹m TiÕn DuËt (1941  2007), quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä. Sau
khi tèt nghiÖp Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hμ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt gia
nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n vμ trë thμnh mét trong
nh÷ng g−¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ çc nhμ th¬ trÎ thêi chèng MÜ cøu n−íc.
Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸ng
chiÕn chèng MÜ qua çc h×nh t−îng ng−êi lÝnh vμ c« thanh niªn xung phong trªn
tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n. Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh
nghÞch mμ s©u s¾c. N¨m 2012, «ng ®−îc Nhμ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh
vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh n»m trong chïm th¬ Ph¹m TiÕn DuËt ®−îc
tÆng gi¶i NhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969 vμ ®−îc ®−a vμo tËp th¬
VÇng tr¨ng quÇng löa cña t¸c gi¶.
132
(1) BÕp Hoμng CÇm : kiÓu bÕp d· chiÕn cña bé ®éi ta ®Æt d−íi lßng ®Êt, khi
®un khãi t¶n ra ®Ó ®Þch kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc. BÕp nμy mang tªn ng−êi s¸ng t¹o
ra nã trong thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p : Anh hïng nu«i qu©n Hoμng CÇm.

1. Nhan ®Ò bμi th¬ cã g× kh¸c l¹ ? Mét h×nh ¶nh næi bËt trong bμi th¬ lμ nh÷ng
chiÕc xe kh«ng kÝnh. V× sao cã thÓ nãi h×nh ¶nh Êy lμ ®éc ®¸o ?
2. Nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®· lμm næi bËt h×nh ¶nh ng−êi l¸i xe trªn
tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n. Em h·y ph©n tÝch h×nh ¶nh ng−êi lÝnh l¸i xe trong bμi
th¬ (chó ý : t− thÕ hiªn ngang, tinh thÇn dòng c¶m bÊt chÊp khã kh¨n nguy hiÓm,
niÒm vui s«i næi cña tuæi trÎ trong t×nh ®ång ®éi, ý chÝ chiÕn ®Êu v× miÒn Nam).
3. Em cã nhËn xÐt g× vÒ ng«n ng÷, giäng ®iÖu cña bμi th¬ nμy ? Nh÷ng yÕu tè
®ã ®· gãp phÇn nh− thÕ nμo trong viÖc kh¾c ho¹ h×nh ¶nh nh÷ng ng−êi lÝnh l¸i
xe ë Tr−êng S¬n ?
4. C¶m nghÜ cña em vÒ thÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng MÜ qua h×nh ¶nh ng−êi
lÝnh trong bμi th¬ ? So s¸nh h×nh ¶nh ng−êi lÝnh ë bμi th¬ nμy vμ ë bμi §ång chÝ.
Ghi nhí
Qua h×nh ¶nh ®éc ®¸o : nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, bμi th¬ kh¾c ho¹
næi bËt h×nh ¶nh ng−êi lÝnh l¸i xe ë Tr−êng S¬n trong thêi chèng MÜ, víi
t− thÕ hiªn ngang, tinh thÇn l¹c quan, dòng c¶m, bÊt chÊp khã kh¨n nguy
hiÓm vμ ý chÝ chiÕn ®Êu gi¶i phãng miÒn Nam.
T¸c gi¶ ®· ®−a vμo bμi th¬ chÊt liÖu hiÖn thùc sinh ®éng cña cuéc sèng
ë chiÕn tr−êng, ng«n ng÷ vμ giäng ®iÖu giμu tÝnh khÈu ng÷, tù nhiªn,
khoÎ kho¾n.
LuyÖn tËp
1. Häc thuéc lßng bμi th¬.
2. Nh÷ng c¶m gi¸c, Ên t−îng cña ng−êi l¸i xe trong chiÕc xe kh«ng kÝnh trªn
®−êng ra trËn ®· ®−îc t¸c gi¶ diÔn t¶ rÊt cô thÓ, sinh ®éng. Em h·y ph©n tÝch khæ
th¬ thø hai ®Ó thÊy râ ®iÒu Êy.
133
KiÓm tra vÒ truyÖn trung ®¹i
Gîi ý c©u hái «n tËp vμ kiÓm tra
1. LËp b¶ng thèng kª, ghi nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt vμo tõng cét theo mÉu
d−íi ®©y :
Tªn v¨n b¶n

Sè Néi dung ®Æc s¾c
(®o¹n trÝch, T¸c gi¶
TT chñ yÕu nghÖ thuËt
t¸c phÈm)
2. Ph©n tÝch vÎ ®Ñp vμ sè phËn ®Çy bi kÞch cña ng−êi phô n÷ qua t¸c phÈm
ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng vμ qua çc ®o¹n trÝch TruyÖn KiÒu.
3. Bé mÆt xÊu xa, thèi n¸t cña giai cÊp thèng trÞ, cña x· héi phong kiÕn
®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nμo qua çc v¨n b¶n ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh,
Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ (Håi thø m−êi bèn), M· Gi¸m Sinh mua KiÒu ?
4. Ph©n tÝch h×nh t−îng çc nh©n vËt :
 NguyÔn HuÖ (®o¹n trÝch Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ (Håi thø m−êi bèn)).
 Lôc V©n Tiªn (®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga).
5. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh vμ cuéc ®êi NguyÔn Du. Tãm
t¾t TruyÖn KiÒu.
6. Qua çc ®o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu, KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch, M· Gi¸m
Sinh mua KiÒu, Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n, h·y ph©n tÝch gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña
TruyÖn KiÒu.
7. Qua çc ®o¹n trÝch ®· häc, h·y ph©n tÝch nh÷ng thμnh c«ng nghÖ thuËt cña
TruyÖn KiÒu (nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷, nghÖ thuËt t¶ c¶nh thiªn nhiªn, nghÖ
thuËt miªu t¶ nh©n vËt).
134
TæNG KÕT VÒ Tõ VùNG (tiÕp theo)
I  Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng

1. ¤n l¹i çc çch ph¸t triÓn cña tõ vùng. VËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó ®iÒn
néi dung thÝch hîp vμo çc « trèng theo s¬ ®å sau :
Çc çch
ph¸t triÓn tõ vùng
Ph¸t triÓn sè l−îng tõ ng÷
2. T×m dÉn chøng minh ho¹ cho nh÷ng çch ph¸t triÓn cña tõ vùng ®· ®−îc
nªu trong s¬ ®å trªn.
3. Cã thÓ cã ng«n ng÷ mμ tõ vùng chØ ph¸t triÓn theo çch ph¸t triÓn sè l−îng
tõ ng÷ hay kh«ng ? V× sao ?
II  tõ m−în
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ m−în.
2. Chän nhËn ®Þnh ®óng trong nh÷ng nhËn ®Þnh sau :
a) ChØ mét sè Ýt ng«n ng÷ trªn thÕ giíi ph¶i vay m−în tõ ng÷.
b) TiÕng ViÖt vay m−în nhiÒu tõ ng÷ cña çc ng«n ng÷ kh¸c lμ do sù Ðp buéc
cña n−íc ngoμi.
c) TiÕng ViÖt vay m−în nhiÒu tõ ng÷ cña çc ng«n ng÷ kh¸c lμ ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu giao tiÕp cña ng−êi ViÖt.
135
d) Ngμy nay, vèn tõ tiÕng ViÖt rÊt dåi dμo vμ phong phó, v× vËy kh«ng cÇn
vay m−în tõ ng÷ tiÕng n−íc ngoμi n÷a.
3*. Theo c¶m nhËn cña em th× nh÷ng tõ m−în nh− s¨m, lèp, (bÕp) ga, x¨ng,
phanh,... cã g× kh¸c so víi nh÷ng tõ m−în nh− : a-xÝt, ra-®i-«, vi-ta-min,... ?
IiI  tõ h¸n viÖt
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ H¸n ViÖt.

2. Chän quan niÖm ®óng trong nh÷ng quan niÖm sau :
a) Tõ H¸n ViÖt chiÕm mét tØ lÖ kh«ng ®¸ng kÓ trong vèn tõ tiÕng ViÖt.
b) Tõ H¸n ViÖt lμ bé phËn quan träng cña líp tõ m−în gèc H¸n.
c) Tõ H¸n ViÖt kh«ng ph¶i lμ mét bé phËn cña vèn tõ tiÕng ViÖt.
d) Dïng nhiÒu tõ H¸n ViÖt lμ viÖc lμm cÇn phª ph¸n.
iv  thuËt ng÷ vμ biÖt ng÷ x· héi
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm thuËt ng÷ vμ biÖt ng÷ x· héi.

2. Th¶o luËn vÒ vai trß cña thuËt ng÷ trong ®êi sèng hiÖn nay.
3. LiÖt kª mét sè tõ ng÷ lμ biÖt ng÷ x· héi.
v  trau dåi vèn tõ
1. ¤n l¹i çc h×nh thøc trau dåi vèn tõ.
2. Gi¶i thÝch nghÜa cña nh÷ng tõ ng÷ sau : b¸ch khoa toμn th−, b¶o hé mËu
dÞch, dù th¶o, ®¹i sø qu¸n, hËu duÖ, khÈu khÝ, m«i sinh.
3. Söa lçi dïng tõ trong nh÷ng c©u sau :
a) LÜnh vùc kinh doanh bÐo bæ nμy ®· thu hót sù ®Çu t− cña nhiÒu c«ng ti lín
trªn thÕ giíi.
b) Ngμy x−a D−¬ng LÔ ®èi xö ®¹m b¹c víi L−u B×nh lμ ®Ó cho L−u B×nh thÊy
xÊu hæ mμ quyÕt chÝ häc hμnh, lËp th©n.
c) B¸o chÝ ®· tÊp nËp ®−a tin vÒ sù kiÖn SEA Games 22 ®−îc tæ chøc t¹i
ViÖt Nam.
136
nghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù
I  t×m hiÓu yÕu tè nghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù
1. §äc çc ®o¹n trÝch sau :
a) Chao «i ! §èi víi nh÷ng ng−êi ë quanh ta, nÕu ta kh«ng cè t×m mμ hiÓu
hä, th× ta chØ thÊy hä gμn dë, ngu ngèc, bÇn tiÖn, xÊu xa, bØ æi... toμn nh÷ng cí ®Ó
cho ta tμn nhÉn ; kh«ng bao giê ta thÊy hä lμ nh÷ng ng−êi ®¸ng th−¬ng ; kh«ng
bao giê ta th−¬ng... Vî t«i kh«ng ¸c, nh−ng thÞ khæ qu¸ råi. Mét ng−êi ®au ch©n
cã lóc nμo quªn ®−îc çi ch©n ®au cña m×nh ®Ó nghÜ ®Õn mét çi g× kh¸c ®©u ?
Khi ng−êi ta khæ qu¸ th× ng−êi ta ch¼ng cßn nghÜ g× ®Õn ai ®−îc n÷a. Çi b¶n
tÝnh tèt cña ng−êi ta bÞ nh÷ng nçi lo l¾ng, buån ®au, Ých kØ che lÊp mÊt. T«i biÕt
vËy, nªn t«i chØ buån chø kh«ng nì giËn.
b) Tho¾t tr«ng nμng ®· chμo th−a :

"TiÓu th− còng cã b©y giê ®Õn ®©y !
§μn bμ dÔ cã mÊy tay,
§êi x−a mÊy mÆt ®êi nμy mÊy gan !
DÔ dμng lμ thãi hång nhan,
Cμng cay nghiÖt l¾m cμng oan tr¸i nhiÒu".
Ho¹n Th− hån l¹c ph¸ch xiªu,
KhÊu ®Çu d−íi tr−íng liÖu ®iÒu kªu ca.
R»ng : "T«i chót phËn ®μn bμ,
Ghen tu«ng th× còng ng−êi ta th−êng t×nh.
NghÜ cho khi g¸c viÕt kinh,
Víi khi khái cöa døt t×nh ch¼ng theo.
Lßng riªng riªng nh÷ng kÝnh yªu,
Chång chung ch−a dÔ ai chiÒu cho ai.
Trãt lßng g©y viÖc ch«ng gai,
Cßn nhê l−îng bÓ th−¬ng bμi nμo ch¨ng".
137
Khen cho : "ThËt ®· nªn r»ng,
Kh«n ngoan ®Õn mùc nãi n¨ng ph¶i lêi.
Tha ra th× còng may ®êi,
Lμm ra th× còng ra ng−êi nhá nhen".

a) NghÞ luËn lμ nªu lÝ lÏ, dÉn chøng ®Ó b¶o vÖ mét quan ®iÓm, t− t−ëng (luËn
®iÓm) nμo ®ã.
C¨n cø vμo ®Þnh nghÜa nμy, h·y t×m vμ chØ ra nh÷ng c©u, ch÷ thÓ hiÖn râ tÝnh
chÊt nghÞ luËn trong hai ®o¹n trÝch trªn.
b) Tõ viÖc t×m hiÓu hai ®o¹n trÝch, h·y trao ®æi trong nhãm ®Ó hiÓu néi dung
vμ vai trß cña yÕu tè nghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù nãi chung. YÕu tè nghÞ luËn
cã thÓ lμm cho v¨n b¶n tù sù thªm s©u s¾c nh− thÕ nμo ?
(Gîi ý : §Ó thùc hiÖn çc yªu cÇu trªn, cÇn chó ý mÊy ®iÓm sau :
 Trong mçi ®o¹n trÝch, nh©n vËt nªu ra nh÷ng luËn ®iÓm g× ?
 §Ó lμm râ luËn ®iÓm ®ã, ng−êi nãi ®· ®−a ra luËn cø g× vμ lËp luËn nh−
thÕ nμo ?
 Çc c©u v¨n trong v¨n b¶n tù sù th−êng lμ lo¹i c©u g× ? (miªu t¶, trÇn thuËt,
kh¼ng ®Þnh, phñ ®Þnh, c©u ghÐp cã cÆp tõ h« øng : nÕu ... th× ; kh«ng nh÷ng ...
mμ cßn ; cμng ... cμng ; v× thÕ ... cho nªn ...)
 Çc tõ ng÷ th−êng ®−îc dïng ®Ó lËp luËn trong v¨n b¶n tù sù lμ nh÷ng tõ
ng÷ nμo ? (t¹i sao, thËt vËy, tr−íc hÕt, sau cïng, nãi chung, tãm l¹i, tuy nhiªn,...)
Ghi nhí
Trong v¨n b¶n tù sù, ®Ó ng−êi ®äc (ng−êi nghe) ph¶i suy nghÜ vÒ mét
vÊn ®Ò nμo ®ã, ng−êi viÕt (ng−êi kÓ) vμ nh©n vËt cã khi nghÞ luËn b»ng
çch nªu lªn çc ý kiÕn, nhËn xÐt, cïng nh÷ng lÝ lÏ vμ dÉn chøng. Néi
dung ®ã th−êng ®−îc diÔn ®¹t b»ng h×nh thøc lËp luËn, lμm cho c©u
chuyÖn thªm phÇn triÕt lÝ.
138
II  LuyÖn tËp
1. Lêi v¨n trong ®o¹n trÝch (a), môc I.1 lμ lêi cña ai ? Ng−êi Êy ®ang thuyÕt
phôc ai ? ThuyÕt phôc ®iÒu g× ?
2. ë ®o¹n trÝch (b), môc I.1, Ho¹n Th− ®· lËp luËn nh− thÕ nμo mμ nμng KiÒu
ph¶i khen r»ng : Kh«n ngoan ®Õn mùc nãi n¨ng ph¶i lêi ? H·y tãm t¾t çc néi
dung lÝ lÏ trong lêi lËp luËn cña Ho¹n Th− ®Ó lμm s¸ng tá lêi khen cña nμng KiÒu.
bμi 11

 ThÊy vμ hiÓu ®−îc sù thèng nhÊt gi÷a c¶m høng vÒ thiªn nhiªn, vò trô
vμ c¶m høng vÒ lao ®éng cña t¸c gi¶ ®· t¹o nªn nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp
tr¸ng lÖ, giμu mμu s¾c l·ng m¹n trong bμi th¬ ®oμn thuyÒn ®¸nh ç.
C¶m nhËn ®−îc nh÷ng c¶m xóc ch©n thμnh cña nh©n vËt tr÷ t×nh -
ng−êi ch¸u - vμ h×nh ¶nh ng−êi bμ giμu t×nh th−¬ng, giμu ®øc hi sinh
trong bμi th¬ BÕp löa. ThÊy ®−îc nghÖ thuËt diÔn t¶ c¶m xóc th«ng qua
håi t−ëng kÕt hîp miªu t¶, tù sù, b×nh luËn cña t¸c gi¶ trong bμi th¬.
 Cñng cè kiÕn thøc vÒ tõ vùng ®· häc tõ líp 6 ®Õn líp 9 : tõ t−îng thanh
vμ tõ t−îng h×nh ; mét sè phÐp tu tõ tõ vùng (so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸,
ho¸n dô, nãi qu¸, nãi gi¶m nãi tr¸nh, ®iÖp ng÷, ch¬i ch÷).
 Ho¹t ®éng ng÷ v¨n : n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm, kh¶ n¨ng miªu t¶, biÓu hiÖn
phong phó cña thÓ th¬ t¸m ch÷ ; b−íc ®Çu biÕt lμm lo¹i th¬ nμy.
v¨n b¶n
§oμn thuyÒn ®¸nh ç
(1)
MÆt trêi xuèng biÓn nh− hßn löa .
(2)
Sãng ®· cμi then, ®ªm sËp cöa .
§oμn thuyÒn ®¸nh ç l¹i ra kh¬i,
C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.
139
(3)
H¸t r»ng : ç b¹c biÓn §«ng lÆng,
(4)
Ç thu biÓn §«ng nh− ®oμn thoi
§ªm ngμy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng.
§Õn dÖt l−íi ta, ®oμn ç ¬i !
ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng

L−ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng,
Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn,
Dμn ®an thÕ trËn l−íi v©y gi¨ng.
(5)
Ç nhô ç chim cïng ç ®Ð ,
(6)
Ç song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,
Çi ®u«i em quÉy tr¨ng vμng choÐ.
§ªm thë : sao lïa n−íc H¹ Long.
Ta h¸t bμi ca gäi ç vμo,

Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao.
BiÓn cho ta ç nh− lßng mÑ
Nu«i lín ®êi ta tù buæi nμo.
Sao mê, kÐo l−íi kÞp trêi s¸ng,

Ta kÐo xo¨n tay chïm ç nÆng.
VÈy b¹c ®u«i vμng loÐ r¹ng ®«ng,
L−íi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång.
C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i,

§oμn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi.
MÆt trêi ®éi biÓn nh« mμu míi,
M¾t ç huy hoμng mu«n dÆm ph¬i.
Hång Gai, 4  10  1958
()
(Huy CËn , TuyÓn tËp Huy CËn, tËp I,
140
Chó thÝch
() Huy CËn (1919  2005), tªn ®Çy ®ñ lμ Cï Huy CËn, quª ë lμng ¢n Phó,
huyÖn Vô Quang (tr−íc ®©y thuéc huyÖn H−¬ng S¬n, sau lμ §øc Thä), tØnh
Hμ TÜnh. Huy CËn ®· næi tiÕng trong phong trμo Th¬ míi víi tËp th¬ Löa thiªng
(1940). ¤ng tham gia çch m¹ng tõ tr−íc n¨m 1945 vμ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m
tõng gi÷ nhiÒu träng tr¸ch trong chÝnh quyÒn çch m¹ng, ®ång thêi lμ mét trong
nh÷ng nhμ th¬ tiªu biÓu cña nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Huy CËn ®· ®−îc Nhμ
n−íc trao tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996).
Gi÷a n¨m 1958, Huy CËn cã chuyÕn ®i thùc tÕ dμi ngμy ë vïng má Qu¶ng
Ninh. Tõ chuyÕn ®i thùc tÕ nμy, hån th¬ Huy CËn míi thùc sù n¶y në trë l¹i vμ
dåi dμo trong c¶m høng vÒ thiªn nhiªn ®Êt n−íc, vÒ lao ®éng vμ niÒm vui tr−íc
cuéc sèng míi. Bμi §oμn thuyÒn ®¸nh ç ®−îc s¸ng t¸c trong thêi gian Êy vμ in
trong tËp th¬ Trêi mçi ngμy l¹i s¸ng (1958).
(1) ë vïng biÓn n−íc ta (trõ vïng t©y nam ®Êt n−íc), tõ trªn ®Êt liÒn kh«ng
thÓ thÊy c¶nh mÆt trêi lÆn xuèng biÓn. H×nh ¶nh mÆt trêi xuèng biÓn trong c©u
th¬ nμy chØ cã thÓ thÊy ®−îc tõ vÞ trÝ trªn con thuyÒn ra kh¬i.
(2) Trong c©u th¬ nμy, t¸c gi¶ dïng mét h×nh ¶nh liªn t−ëng ®Ó t¶ c¶nh biÓn
vμo ®ªm : nh÷ng l−în sãng dμi chuyÓn ®éng ®−îc h×nh dung nh− çi then cμi
ngang mμ çnh cöa lμ mμn ®ªm sËp xuèng.
(3) Ç b¹c : ë ®©y lμ ç b¹c m¸, loμi ç biÓn cïng hä víi ç thu, th©n vμ m¸ cã
v¶y nhá, mμu tr¾ng nh¹t.
(4) Ç thu : loμi ç biÓn sèng ë tÇng mÆt n−íc, th©n dÑt h×nh thoi. Tõ h×nh
d¹ng loμi ç nμy mμ t¸c gi¶ liªn t−ëng, s¸ng t¹o ra h×nh ¶nh "Ç thu biÓn §«ng
nh− ®oμn thoi  §ªm ngμy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng".
(5) Ç nhô, ç chim, ç ®Ð : chim, thu, nhô, ®Ð lμ nh÷ng loμi ç biÓn ngon næi
tiÕng. Ç nhô th©n dμi vμ h¬i dÑt ; ç chim m×nh dÑt, v©y lín ; ç ®Ð cßn gäi lμ ç
bÑ, cïng hä víi ç trÝch nh−ng lín h¬n.
(6) Ç song : ç biÓn sèng ë gÇn bê, th©n dμy vμ dμi, cã nhiÒu v¹ch däc th©n
hoÆc çc chÊm trßn mμu ®en vμ hång. Tõ ngo¹i h×nh ç song mμ t¸c gi¶ s¸ng t¹o
h×nh ¶nh th¬ "Ç song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång".
141
1. Bμi th¬ ®−îc triÓn khai theo tr×nh tù chuyÕn ra kh¬i cña ®oμn thuyÒn ®¸nh
ç. Dùa vμo tr×nh tù Êy, em h·y t×m bè côc cña bμi th¬.
H·y nªu thêi gian vμ kh«ng gian ®−îc miªu t¶ trong bμi th¬.
2. H×nh ¶nh ng−êi lao ®éng vμ c«ng viÖc cña hä ®−îc miªu t¶ trong kh«ng
gian nμo ? B»ng nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt g×, t¸c gi¶ ®· lμm næi bËt vÎ ®Ñp vμ
søc m¹nh cña con ng−êi lao ®éng tr−íc thiªn nhiªn, vò trô ?
3. Bμi th¬ cã nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn sù hμi hoμ gi÷a thiªn nhiªn
vμ con ng−êi lao ®éng. Em h·y chän ph©n tÝch mét sè h×nh ¶nh ®Æc s¾c trong çc
khæ th¬ 1, 3, 4 vμ 7. Bót ph¸p x©y dùng h×nh ¶nh cña t¸c gi¶ trong bμi th¬ cã ®Æc
®iÓm g× næi bËt ?
4. Bμi th¬ cã nhiÒu tõ h¸t, c¶ bμi còng nh− mét khóc ca. §©y lμ khóc ca g× vμ t¸c
gi¶ lμm thay lêi ai ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ©m h−ëng, giäng ®iÖu cña bμi th¬ ? Çc
yÕu tè : thÓ th¬, vÇn, nhÞp ®· gãp phÇn t¹o nªn ©m h−ëng cña bμi th¬ nh− thÕ nμo ?
5. Qua nh÷ng bøc tranh vÒ thiªn nhiªn vμ con ng−êi lao ®éng trong bμi th¬,
em cã nhËn xÐt g× vÒ çi nh×n vμ c¶m xóc cña t¸c gi¶ tr−íc thiªn nhiªn ®Êt n−íc
vμ con ng−êi lao ®éng ?
Ghi nhí
 Bμi th¬ ®oμn thuyÒn ®¸nh ç ®· kh¾c ho¹ nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp tr¸ng lÖ,
thÓ hiÖn sù hμi hoμ gi÷a thiªn nhiªn vμ con ng−êi lao ®éng, béc lé niÒm
vui, niÒm tù hμo cña nhμ th¬ tr−íc ®Êt n−íc vμ cuéc sèng.
Bμi th¬ cã nhiÒu s¸ng t¹o trong viÖc x©y dùng h×nh ¶nh b»ng liªn
t−ëng, t−ëng t−îng phong phó, ®éc ®¸o ; cã ©m h−ëng khoÎ kho¾n, hμo
hïng, l¹c quan.
LuyÖn tËp
1. ViÕt mét ®o¹n ph©n tÝch khæ th¬ ®Çu hoÆc khæ th¬ cuèi cña bμi th¬.
2. Häc thuéc lßng çc khæ th¬ 3, 4, 5.
142
V¨n b¶n
(Tù häc cã h−íng dÉn)
BÕp löa
Mét bÕp löa chên vên s−¬ng sím

Mét bÕp löa Êp iu nång ®−îm
Ch¸u th−¬ng bμ biÕt mÊy n¾ng m−a.
Lªn bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãi

N¨m Êy lμ n¨m ®ãi mßn ®ãi mái
Bè ®i ®¸nh xe, kh« r¹c ngùa gÇy
ChØ nhí khãi hun nhÌm m¾t ch¸u
NghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay !
143
T¸m n¨m rßng ch¸u cïng bμ nhãm löa
Tu hó kªu trªn nh÷ng çnh ®ång xa
Khi tu hó kªu, bμ cßn nhí kh«ng bμ
Bμ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngμy ë HuÕ
TiÕng tu hó sao mμ tha thiÕt thÕ !
MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ
Ch¸u ë cïng bμ, bμ b¶o ch¸u nghe
Bμ d¹y ch¸u lμm, bμ ch¨m ch¸u häc.
Nhãm bÕp löa nghÜ th−¬ng bμ khã nhäc,
Tu hó ¬i ! Ch¼ng ®Õn ë cïng bμ
Kªu chi hoμi trªn nh÷ng çnh ®ång xa ?
N¨m giÆc ®èt lμng ch¸y tμn ch¸y rôi

Hμng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi
§ì ®Çn bμ dùng l¹i tóp lÒu tranh
(1)
VÉn v÷ng lßng, bμ dÆn ch¸u ®inh ninh :
(2)
"Bè ë chiÕn khu , bè cßn viÖc bè,
Mμy cã viÕt th− chí kÓ nμy, kÓ nä,
Cø b¶o nhμ vÉn ®−îc b×nh yªn !"
Råi sím råi chiÒu l¹i bÕp löa bμ nhen

Mét ngän löa, lßng bμ lu«n ñ s½n
Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng...
LËn ®Ën ®êi bμ biÕt mÊy n¾ng m−a

MÊy chôc n¨m råi, ®Õn tËn b©y giê
Bμ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím
Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®−îm
Nhãm niÒm yªu th−¬ng, khoai s¾n ngät bïi
Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui
Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá
¤i k× l¹ vμ thiªng liªng  bÕp löa !
144
Giê ch¸u ®· ®i xa. Cã ngän khãi tr¨m tμu
Cã löa tr¨m nhμ, niÒm vui tr¨m ng¶
Nh−ng vÉn ch¼ng lóc nμo quªn nh¾c nhë :
 Sím mai nμy bμ nhãm bÕp lªn ch−a ?...
1963
()
(B»ng ViÖt , trong H−¬ng c©y  BÕp löa
Chó thÝch
() B»ng ViÖt tªn khai sinh lμ NguyÔn ViÖt B»ng, sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn
Th¹ch ThÊt, tØnh Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi). B»ng ViÖt lμm th¬ tõ ®Çu nh÷ng
n¨m 60 vμ thuéc thÕ hÖ çc nhμ th¬ tr−ëng thμnh trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng
MÜ. HiÖn nay «ng lμ Chñ tÞch Héi liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt Hμ Néi.
Bμi th¬ BÕp löa ®−îc s¸ng t¸c n¨m 1963, khi t¸c gi¶ ®ang lμ sinh viªn häc
ngμnh LuËt ë n−íc ngoμi. Bμi th¬ ®−îc ®−a vμo tËp H−¬ng c©y  BÕp löa
(1968), tËp th¬ ®Çu tay cña B»ng ViÖt vμ L−u Quang Vò.
(1) §inh ninh : ë ®©y cã nghÜa lμ nh¾c ®i nh¾c l¹i cho ng−êi kh¸c n¾m ch¾c,
nhí ch¾c.
(2) ChiÕn khu : vïng c¨n cø cña lùc l−îng çch m¹ng hay lùc l−îng
kh¸ng chiÕn.

1. Bμi th¬ lμ lêi cña nh©n vËt nμo, nãi vÒ ai vμ vÒ ®iÒu g× ?
Dùa vμo m¹ch t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh, em h·y nªu bè côc cña
bμi th¬.
2. Trong håi t−ëng cña ng−êi ch¸u, nh÷ng kØ niÖm nμo vÒ bμ vμ t×nh bμ ch¸u
®· ®−îc gîi l¹i ? Em h·y chØ ra sù kÕt hîp gi÷a biÓu c¶m víi miªu t¶, tù sù, b×nh
luËn trong bμi th¬ vμ t¸c dông cña sù kÕt hîp Êy.
3. Ph©n tÝch h×nh ¶nh bÕp löa trong bμi th¬. H×nh ¶nh bÕp löa ®−îc nh¾c
®Õn bao nhiªu lÇn ? T¹i sao khi nh¾c ®Õn bÕp löa lμ ng−êi ch¸u nhí ®Õn bμ,
vμ ng−îc l¹i, khi nhí vÒ bμ lμ nhí ngay ®Õn h×nh ¶nh bÕp löa ? H×nh ¶nh
145
Êy mang ý nghÜa g× trong bμi th¬ nμy ? V× sao t¸c gi¶ l¹i viÕt : "«i k× l¹ vμ thiªng
liªng  bÕp löa !" ?
4. Råi sím råi chiÒu l¹i bÕp löa bμ nhen
Mét ngän löa, lßng bμ lu«n ñ s½n
Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng...
V× sao ë hai c©u d−íi t¸c gi¶ dïng tõ "ngän löa" mμ kh«ng nh¾c l¹i "bÕp löa" ?
"Ngän löa" ë ®©y cã ý nghÜa g× ? Em hiÓu nh÷ng c©u th¬ trªn nh− thÕ nμo ?
5. C¶m nhËn cña em vÒ t×nh c¶m bμ ch¸u ®−îc thÓ hiÖn trong bμi th¬. T×nh
c¶m Êy ®−îc g¾n liÒn víi nh÷ng t×nh c¶m nμo kh¸c ?
Ghi nhí
Qua håi t−ëng vμ suy ngÉm cña ng−êi ch¸u ®· tr−ëng thμnh, bμi th¬
BÕp löa gîi l¹i nh÷ng kØ niÖm ®Çy xóc ®éng vÒ ng−êi bμ vμ t×nh bμ ch¸u,
®ång thêi thÓ hiÖn lßng kÝnh yªu tr©n träng vμ biÕt ¬n cña ng−êi ch¸u
®èi víi bμ vμ còng lμ ®èi víi gia ®×nh, quª h−¬ng, ®Êt n−íc.
Bμi th¬ ®· kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a biÓu c¶m víi miªu t¶, tù sù vμ
b×nh luËn. Thμnh c«ng cña bμi th¬ cßn ë sù s¸ng t¹o h×nh ¶nh bÕp löa
g¾n liÒn víi h×nh ¶nh ng−êi bμ, lμm ®iÓm tùa kh¬i gîi mäi kØ niÖm, c¶m
xóc vμ suy nghÜ vÒ bμ vμ t×nh bμ ch¸u.
LuyÖn tËp
ViÕt mét ®o¹n v¨n nªu c¶m nghÜ cña em vÒ h×nh ¶nh bÕp löa trong bμi th¬.
TæNG KÕT VÒ Tõ VùNG (tiÕp theo)
i  tõ t−îng thanh vμ tõ t−îng h×nh

1. ¤n l¹i kh¸i niÖm tõ t−îng thanh vμ tõ t−îng h×nh.
2. T×m nh÷ng tªn loμi vËt lμ tõ t−îng thanh.
3. X¸c ®Þnh tõ t−îng h×nh vμ gi¸ trÞ sö dông cña chóng trong ®o¹n trÝch sau :
146
§¸m m©y lèm ®èm, x¸m nh− ®u«i con sãc nèi nhau bay quÊn s¸t ngän c©y,
lª thª ®i m·i, b©y giê cø lo¸ng tho¸ng nh¹t dÇn, thØnh tho¶ng ®øt qu·ng, ®· lå lé
®»ng xa mét bøc v¸ch tr¾ng to¸t.
(T« Hoμi)
iI  mét sè phÐp tu tõ tõ vùng
1. ¤n l¹i çc kh¸i niÖm : so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸, ho¸n dô, nãi qu¸, nãi gi¶m
nãi tr¸nh, ®iÖp ng÷, ch¬i ch÷.
2. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt
nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña nh÷ng c©u th¬ sau (trÝch tõ TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du) :
a) Thμ r»ng liÒu mét th©n con,

Hoa dï r· çnh l¸ cßn xanh c©y.
b) Trong nh− tiÕng h¹c bay qua,
§ôc nh− tiÕng suèi míi sa nöa vêi.
TiÕng khoan nh− giã tho¶ng ngoμi,
TiÕng mau sÇm sËp nh− trêi ®æ m−a.
c) Lμn thu thuû nÐt xu©n s¬n,
Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh.
Mét hai nghiªng n−íc nghiªng thμnh,
S¾c ®μnh ®ßi mét tμi ®μnh ho¹ hai.
d) G¸c kinh viÖn s¸ch ®«i n¬i,
Trong gang tÊc l¹i gÊp m−êi quan san.
e) Cã tμi mμ cËy chi tμi,
Ch÷ tμi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.
nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) sau :
a) Cßn trêi cßn n−íc cßn non,

Cßn c« b¸n r−îu anh cßn say s−a.
(Ca dao)
147
b) G−¬m mμi ®¸, ®¸ nói còng mßn,
Voi uèng n−íc, n−íc s«ng ph¶i c¹n.
(NguyÔn Tr·i, B×nh Ng« ®¹i ço)
c) TiÕng suèi trong nh− tiÕng h¸t xa,

Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa.
C¶nh khuya nh− vÏ ng−êi ch−a ngñ,
Ch−a ngñ v× lo nçi n−íc nhμ.
(Hå ChÝ Minh, C¶nh khuya)
d) Ng−êi ng¾m tr¨ng soi ngoμi cöa sæ,

Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhμ th¬.
(Hå ChÝ Minh, Ng¾m tr¨ng)
e) MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi

MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn l−ng.
(NguyÔn Khoa §iÒm,

Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ)
TËp lμm th¬ t¸m ch÷
I  nhËn diÖn thÓ th¬ t¸m ch÷

1. §äc çc ®o¹n th¬ sau :
a) Nμo ®©u nh÷ng ®ªm vμng bªn bê suèi

Ta say måi ®øng uèng ¸nh tr¨ng tan ?
§©u nh÷ng ngμy m−a chuyÓn bèn ph−¬ng ngμn
Ta lÆng ng¾m giang s¬n ta ®æi míi ?
§©u nh÷ng b×nh minh c©y xanh n¾ng géi,
TiÕng chim ca giÊc ngñ ta t−ng bõng ?
148
§©u nh÷ng chiÒu lªnh l¸ng m¸u sau rõng
Ta ®îi chÕt m¶nh mÆt trêi gay g¾t,
§Ó ta chiÕm lÊy riªng phÇn bÝ mËt ?
 Than «i ! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u ?
(ThÕ L÷, Nhí rõng)
b) MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ

Ch¸u ë cïng bμ, bμ b¶o ch¸u nghe
Bμ d¹y ch¸u lμm, bμ ch¨m ch¸u häc.
Nhãm bÕp löa nghÜ th−¬ng bμ khã nhäc,
Tu hó ¬i ! Ch¼ng ®Õn ë cïng bμ
Kªu chi hoμi trªn nh÷ng çnh ®ång xa ?
(B»ng ViÖt, BÕp löa)
c) Yªu biÕt mÊy, nh÷ng dßng s«ng b¸t ng¸t

Gi÷a ®«i bê dμo d¹t lóa ng« non
Yªu biÕt mÊy, nh÷ng con ®−êng ca h¸t
Qua c«ng tr−êng míi dùng m¸i nhμ son !
Yªu biÕt mÊy, nh÷ng b−íc ®i d¸ng ®øng

Cña ®êi ta chËp ch÷ng buæi ®Çu tiªn
TËp lμm chñ, tËp lμm ng−êi x©y dùng
D¸m v−¬n m×nh cai qu¶n l¹i thiªn nhiªn !
(Tè H÷u, Mïa thu míi )
a) NhËn xÐt vÒ sè ch÷ trong mçi dßng ë çc ®o¹n th¬ trªn.
b) T×m nh÷ng ch÷ cã chøc n¨ng gieo vÇn ë mçi ®o¹n. VËn dông kiÕn thøc vÒ
vÇn ch©n, vÇn l−ng, vÇn liÒn, vÇn gi¸n çch ®· häc ®Ó nhËn xÐt vÒ çch gieo vÇn
cña tõng ®o¹n.
c) NhËn xÐt vÒ çch ng¾t nhÞp ë mçi ®o¹n th¬ trªn.
149
Ghi nhí
Th¬ t¸m ch÷ lμ thÓ th¬ mçi dßng t¸m ch÷, cã çch ng¾t nhÞp rÊt ®a
d¹ng. Bμi th¬ theo thÓ t¸m ch÷ cã thÓ gåm nhiÒu ®o¹n dμi (sè c©u kh«ng
h¹n ®Þnh), cã thÓ ®−îc chia thμnh çc khæ (th−êng mçi khæ bèn dßng) vμ
cã nhiÒu çch gieo vÇn nh−ng phæ biÕn nhÊt lμ vÇn ch©n (®−îc gieo liªn
tiÕp hoÆc gi¸n çch).
II  luyÖn tËp nhËn diÖn thÓ th¬ t¸m ch÷
1. §o¹n th¬ sau trÝch trong bμi Th¸p ®æ cña Tè H÷u. H·y ®iÒn vμo chç trèng
cuèi çc dßng th¬ mét trong çc tõ ng÷ ca h¸t, b¸t ng¸t, ngμy qua, mu«n hoa sao
cho phï hîp.
H·y c¾t ®øt nh÷ng d©y ®μn /.../

Nh÷ng s¾c tμn vÞ nh¹t cña /.../
N©ng ®ãn lÊy mμu xanh h−¬ng /.../
Cña ngμy mai mu«n thuë víi /.../.
2. §o¹n th¬ sau trÝch trong bμi Véi vμng cña Xu©n DiÖu. H·y ®iÒn vμo chç
trèng cuèi çc dßng th¬ mét trong çc tõ còng mÊt, ®Êt trêi, tuÇn hoμn sao cho
®óng vÇn.
Xu©n ®−¬ng tíi, nghÜa lμ xu©n ®−¬ng qua,

Xu©n cßn non, nghÜa lμ xu©n sÏ giμ,
Mμ xu©n hÕt, nghÜa lμ t«i /.../ ;
Lßng t«i réng, nh−ng l−îng trêi cø chËt.
Kh«ng cho dμi thêi trÎ cña nh©n gian,
Nãi lμm chi r»ng xu©n vÉn /.../
NÕu tuæi trÎ ch¼ng hai lÇn th¾m l¹i !
Cßn trêi ®Êt nh−ng ch¼ng cßn t«i m·i,
Nªn b©ng khu©ng t«i tiÕc c¶ /.../ ;
Mïi th¸ng n¨m ®Òu rím vÞ chia ph«i,
Kh¾p s«ng nói vÉn than thÇm tiÔn biÖt...
150
3. §o¹n th¬ sau trong bμi Tùu tr−êng cña Huy CËn ®· bÞ chÐp sai ë c©u thø
ba. H·y chØ ra chç sai, nãi lÝ do vμ thö t×m çch söa l¹i cho ®óng.
Giê nao nøc cña mét thêi trÎ d¹i
Hìi ngãi n©u, hìi t−êng tr¾ng, cöa g−¬ng !
Nh÷ng chμng trai m−êi l¨m tuæi rén r·,
R−¬ng nho nhá víi linh hån b»ng ngäc.
4. H·y lμm mét bμi (hoÆc mét ®o¹n th¬) theo thÓ t¸m ch÷ víi néi dung vμ
vÇn, nhÞp tù chän ®Ó thùc hμnh trªn líp.
III  thùc hμnh lμm TH¥ t¸m CH÷

1. T×m nh÷ng tõ thÝch hîp (®óng thanh, ®óng vÇn) ®Ó ®iÒn vμo chç trèng trong
khæ th¬ sau :
Trêi trong biÕc kh«ng qua m©y gîn tr¾ng
Giã nåm nam léng thæi çnh diÒu xa
Hoa lùu në ®Çy mét /.../ ®á n¾ng
Lò b−ím vμng l¬ ®·ng l−ít bay /.../.
(Theo Anh Th¬, Tr−a hÌ )
2. Khæ th¬ sau cßn thiÕu mét c©u. H·y lμm thªm c©u cuèi sao cho ®óng vÇn,
hîp víi néi dung c¶m xóc tõ ba c©u tr−íc.
Mçi ®é thu vÒ lßng xao xuyÕn l¹
Nhí n«n nao tiÕng trèng buæi tùu tr−êng
Con ®−êng nhá tiÕng nãi c−êi rén r·
/.../
3. Mçi nhãm, tæ cö ®¹i diÖn ®äc vμ b×nh tr−íc líp bμi th¬ ®· chuÈn bÞ.
C¶ líp, d−íi sù h−íng dÉn cña thÇy, c« gi¸o, tham gia nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ çc bμi
th¬ ®· ®−îc ®äc, b×nh.
 Bμi th¬ ®ã cã ®óng thÓ t¸m ch÷ kh«ng ?
 Bμi th¬ ®· cã vÇn ch−a ? Çch gieo vÇn, ng¾t nhÞp ®óng, sai, ®Æc s¾c nh−
thÕ nμo ?
 KÕt cÊu bμi th¬ ®ã cã hîp lÝ kh«ng ? Néi dung c¶m xóc cã ch©n thμnh, s©u
s¾c kh«ng ?
 Chñ ®Ò bμi th¬ ®ã cã ý nghÜa g× ?
151
Bμi 12

 C¶m nhËn ®−îc t×nh yªu th−¬ng con vμ −íc väng cña ng−êi mÑ d©n téc
Tμ-«i trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc qua Khóc h¸t ru nh÷ng
em bÐ lín trªn l−ng mÑ ngät ngμo, tha thiÕt cña NguyÔn Khoa §iÒm.
Qua bμi th¬ ¸nh tr¨ng, hiÓu ®−îc ý nghÜa cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng, tõ
®ã thÊm thÝa c¶m xóc ©n t×nh víi qu¸ khø gian lao, t×nh nghÜa cña
NguyÔn Duy, biÕt rót ra bμi häc vÒ çch sèng cho m×nh.
 VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nh÷ng hiÖn t−îng
ng«n ng÷ trong thùc tiÔn giao tiÕp vμ trong v¨n ch−¬ng.
 BiÕt ®−a yÕu tè nghÞ luËn vμo bμi v¨n tù sù mét çch hîp lÝ.
V¨n b¶n
Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ

lín trªn l−ng mÑ
Em cu Tai ngñ trªn l−ng mÑ ¬i

Em ngñ cho ngoan ®õng rêi l−ng mÑ
MÑ gi· g¹o mÑ nu«i bé ®éi
NhÞp chμy nghiªng giÊc ngñ em nghiªng
Må h«i mÑ r¬i m¸ em nãng hæi
Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lμm gèi
L−ng ®−a n«i vμ tim h¸t thμnh lêi :
(1)
 Ngñ ngoan a-kay ¬i, ngñ ngoan a-kay hìi
MÑ th−¬ng a-kay, mÑ th−¬ng bé ®éi
152
Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn
Mai sau con lín vung chμy lón s©n...

Em ngñ cho ngoan ®õng rêi l−ng mÑ
(2)
MÑ ®ang tØa b¾p trªn nói Ka-l−i
L−ng nói th× to mμ l−ng mÑ nhá
Em ngñ ngoan em ®õng lμm mÑ mái
MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi
MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn l−ng

MÑ th−¬ng a-kay, mÑ th−¬ng lμng ®ãi
Con m¬ cho mÑ h¹t b¾p lªn ®Òu
Mai sau con lín ph¸t m−êi Ka-l−i...

Em ngñ cho ngoan, ®õng rêi l−ng mÑ
MÑ ®ang chuyÓn l¸n, mÑ ®i ®¹p rõng
Th»ng MÜ ®uæi ta ph¶i rêi con suèi
Anh trai cÇm sóng, chÞ g¸i cÇm ch«ng
MÑ ®Þu em ®i ®Ó giμnh trËn cuèi
Tõ trªn l−ng mÑ em ®Õn chiÕn tr−êng
Tõ trong ®ãi khæ em vμo Tr−êng S¬n

MÑ th−¬ng a-kay, mÑ th−¬ng ®Êt n−íc
Con m¬ cho mÑ ®−îc thÊy B¸c Hå
Mai sau con lín lμm ng−êi Tù do...
25  3  1971
()
(NguyÔn Khoa §iÒm , §Êt vμ kh¸t väng,
153
Chó thÝch
() NguyÔn Khoa §iÒm sinh n¨m 1943 trong mét gia ®×nh trÝ thøc çch m¹ng,
quª ë lμng An Cùu, x· Thuû An, thμnh phè HuÕ. Sau khi tèt nghiÖp Tr−êng
§¹i häc S− ph¹m Hμ Néi n¨m 1964, NguyÔn Khoa §iÒm vÒ quª h−¬ng miÒn Nam
tham gia chiÕn ®Êu. ¤ng thuéc thÕ hÖ nhμ th¬ tr−ëng thμnh trong cuéc kh¸ng
chiÕn chèng MÜ cña d©n téc. NguyÔn Khoa §iÒm lμ Tæng th− kÝ Héi Nhμ v¨n ViÖt
Nam kho¸ V, nguyªn Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, BÝ th− Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX,
Tr−ëng Ban T− t−ëng  V¨n ho¸ Trung −¬ng. N¨m 2000, «ng ®−îc tÆng Gi¶i
th−ëng Nhμ n−íc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
Bμi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ ®−îc NguyÔn Khoa §iÒm
s¸ng t¸c n¨m 1971, khi ®ang c«ng t¸c ë chiÕn khu miÒn t©y Thõa Thiªn.
(1) A-kay : con (tiÕng d©n téc Tμ-«i, mét d©n téc thiÓu sè ë vïng nói t©y
Thõa Thiªn).
(2) Ka-l−i : tªn mét ngän nói ë vïng t©y Thõa Thiªn.

1. Bμi th¬ lμ lêi h¸t ru nh÷ng em bÐ d©n téc Tμ-«i "lín trªn l−ng mÑ" ë vïng
chiÕn khu TrÞ  Thiªn khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ ®ang diÔn ra quyÕt liÖt. Lêi
h¸t ru cã ba khóc, mçi khóc cã hai khæ vμ ®Òu më ®Çu b»ng hai c©u : "Em cu
Tai... ®õng rêi l−ng mÑ" råi kÕt thóc b»ng lêi ru trùc tiÕp cña ng−êi mÑ : "Ngñ
ngoan a-kay ¬i..." (bèn c©u). Tõng lêi ru trùc tiÕp cña ng−êi mÑ ®−îc ng¾t nhÞp
®Òu ®Æn ë gi÷a dßng th¬. Theo em, çch lÆp ®i lÆp l¹i, çch ng¾t nhÞp nh− thÕ cã
t¸c dông t¹o nhÞp ®iÖu nh− thÕ nμo cho lêi ru, cã liªn quan g× ®Õn néi dung t×nh
c¶m cña bμi th¬ ?
2. Ph©n tÝch h×nh ¶nh ng−êi mÑ Tμ-«i trong bμi th¬. (Gîi ý : Qua tõng ®o¹n
th¬, ng−êi mÑ ®−îc miªu t¶ trong nh÷ng c«ng viÖc g×, hoμn c¶nh nμo ? T×m
nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh thÓ hiÖn sù vÊt v¶, gian khæ cña ng−êi mÑ ë chiÕn khu.)
3. Em hiÓu nh− thÕ nμo vÒ hai c©u th¬ : "MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi 
MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn l−ng" ? Ph©n tÝch t×nh c¶m cña ng−êi mÑ ®èi víi
con ë c©u th¬ thø hai.
4. Qua çc khóc ru, em c¶m nhËn t×nh c¶m cña ng−êi mÑ ®èi víi con nh− thÕ
nμo ? NhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a lêi ru trùc tiÕp cña ng−êi mÑ víi hoμn c¶nh,
c«ng viÖc mμ mÑ ®ang lμm ë tõng ®o¹n th¬, vÒ sù ph¸t triÓn cña t×nh c¶m vμ −íc
väng cña ng−êi mÑ qua ba khóc ru.
154
5. Em thÊy t×nh yªu th−¬ng con cña ng−êi mÑ g¾n víi nh÷ng t×nh c¶m g× ?
Em hiÓu thÕ nμo vÒ nh÷ng −íc mong, ý chÝ cña nh©n d©n ta trong cuéc kh¸ng
chiÕn chèng MÜ ®−îc thÓ hiÖn trong çc khóc ru ?
Ghi nhí
Trong gian nan, vÊt v¶ cña cuéc sèng ë chiÕn khu, ng−êi mÑ cμng
dμnh cho con t×nh yªu th−¬ng th¾m thiÕt, cμng −íc mong con mau lín
kh«n, khoÎ m¹nh, trë thμnh c«ng d©n cña mét ®Êt n−íc tù do. NguyÔn
Khoa §iÒm ®· thÓ hiÖn t×nh yªu th−¬ng con g¾n víi lßng yªu n−íc, víi
tinh thÇn chiÕn ®Êu cña ng−êi mÑ miÒn t©y Thõa Thiªn qua Khóc h¸t ru
nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ mang giäng ®iÖu ngät ngμo, tr×u mÕn.
LuyÖn tËp
NhËn xÐt vÒ ý nghÜa cña yÕu tè miªu t¶ trong bμi th¬ ®èi víi viÖc thÓ hiÖn
cuéc sèng cña ng−êi d©n ë chiÕn khu TrÞ  Thiªn thêi chèng MÜ.
V¨n b¶n
¸nh tr¨ng
Håi nhá sèng víi ®ång

víi s«ng råi víi bÓ
håi chiÕn tranh ë rõng
vÇng tr¨ng thμnh tri kØ
TrÇn trôi víi thiªn nhiªn

hån nhiªn nh− c©y cá
ngì kh«ng bao giê quªn
çi vÇng tr¨ng t×nh nghÜa
155
Tõ håi vÒ thμnh phè
quen ¸nh ®iÖn, cöa g−¬ng
vÇng tr¨ng ®i qua ngâ
(1)
nh− ng−êi d−ng qua ®−êng
Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t

(2)
phßng buyn-®inh tèi om
véi bËt tung cöa sæ
®ét ngét vÇng tr¨ng trßn
Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt

cã çi g× r−ng r−ng
nh− lμ ®ång lμ bÓ
nh− lμ s«ng lμ rõng
Tr¨ng cø trßn vμnh v¹nh

kÓ chi ng−êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.
TP. Hå ChÝ Minh, 1978
( ★)
(NguyÔn Duy , ¸nh tr¨ng,
NXB T¸c phÈm míi, Hμ Néi, 1984)
Chó thÝch
(★) NguyÔn Duy tªn khai sinh lμ NguyÔn Duy NhuÖ, sinh n¨m 1948, quª ë
lμng Qu¶ng X¸, nay thuéc ph−êng §«ng VÖ, thμnh phè Thanh Ho¸. N¨m 1966,
NguyÔn Duy gia nhËp qu©n ®éi, vμo binh chñng Th«ng tin, tham gia chiÕn ®Êu ë
nhiÒu chiÕn tr−êng. Sau n¨m 1975, «ng chuyÓn vÒ lμm b¸o V¨n nghÖ gi¶i phãng.
Tõ n¨m 1977, NguyÔn Duy lμ ®¹i diÖn th−êng tró b¸o V¨n nghÖ t¹i Thμnh phè
Hå ChÝ Minh. N¨m 2007, «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ v¨n häc
nghÖ thuËt.
NguyÔn Duy ®· ®−îc trao gi¶i NhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m
1972  1973. ¤ng trë thμnh mét g−¬ng mÆt tiªu biÓu trong líp nhμ th¬ trÎ thêi
chèng MÜ cøu n−íc vμ tiÕp tôc bÒn bØ s¸ng t¸c. TËp th¬ ¸nh tr¨ng cña NguyÔn
Duy ®· ®−îc tÆng gi¶i A cña Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam n¨m 1984.
156
(1) Ng−êi d−ng : ng−êi kh«ng cã quan hÖ hä hμng, kh«ng th©n thiÕt, quen
biÕt g× víi ng−êi ®−îc nãi ®Õn.
(2) Buyn-®inh (phiªn ©m tõ tiÕng Anh) : toμ nhμ cao, nhiÒu tÇng, hiÖn ®¹i.

1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ bè côc cña bμi th¬ ?
¸nh tr¨ng cã sù kÕt hîp gi÷a tù sù víi tr÷ t×nh. Trong dßng diÔn biÕn cña
thêi gian, sù viÖc, ®©u lμ b−íc ngoÆt ®Ó t¸c gi¶ tõ ®ã béc lé c¶m xóc, thÓ hiÖn chñ
®Ò cña t¸c phÈm ?
2. H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bμi th¬ mang nhiÒu tÇng ý nghÜa. H·y ph©n
tÝch ®iÒu Êy. Khæ th¬ nμo trong bμi thÓ hiÖn tËp trung nhÊt ý nghÜa biÓu t−îng
cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng, chiÒu s©u t− t−ëng mang tÝnh triÕt lÝ cña t¸c phÈm ?
3*. NhËn xÐt vÒ kÕt cÊu, vÒ giäng ®iÖu cña bμi th¬. Nh÷ng yÕu tè Êy cã t¸c
dông g× ®èi víi viÖc thÓ hiÖn chñ ®Ò vμ t¹o nªn søc truyÒn c¶m cña t¸c phÈm ?
4. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm ra ®êi cña bμi th¬ ¸nh tr¨ng, liªn hÖ víi cuéc ®êi
NguyÔn Duy ®Ó ph¸t biÓu chñ ®Ò bμi th¬. Theo c¶m nhËn cña em, chñ ®Ò Êy cã
liªn quan g× ®Õn ®¹o lÝ, lÏ sèng cña d©n téc ViÖt Nam ta ?
Ghi nhí
Víi giäng ®iÖu t©m t×nh tù nhiªn, h×nh ¶nh giμu tÝnh biÓu c¶m, ¸nh
tr¨ng cña NguyÔn Duy nh− mét lêi tù nh¾c nhë vÒ nh÷ng n¨m th¸ng
gian lao ®· qua cña cuéc ®êi ng−êi lÝnh g¾n bã víi thiªn nhiªn, ®Êt n−íc
b×nh dÞ, hiÒn hËu. Bμi th¬ cã ý nghÜa gîi nh¾c, cñng cè ë ng−êi ®äc th¸i
®é sèng "uèng n−íc nhí nguån", ©n nghÜa thuû chung cïng qu¸ khø.
LuyÖn tËp
1. §äc diÔn c¶m bμi th¬.
2. T−ëng t−îng m×nh lμ nh©n vËt tr÷ t×nh trong ¸nh tr¨ng, em h·y diÔn t¶
dßng c¶m nghÜ trong bμi th¬ thμnh mét bμi t©m sù ng¾n.
157
TæNG KÕT vÒ Tõ VùNG (LuyÖn tËp tæng hîp)
1. So s¸nh hai dÞ b¶n cña c©u ca dao :
 R©u t«m nÊu víi ruét bÇu

Chång chan vî hóp gËt ®Çu khen ngon.
 R©u t«m nÊu víi ruét bï(a)
Chång chan vî hóp gËt gï khen ngon.
Cho biÕt trong tr−êng hîp nμy, gËt ®Çu hay gËt gï thÓ hiÖn thÝch hîp h¬n ý
nghÜa cÇn biÓu ®¹t. V× sao ?
2. NhËn xÐt çch hiÓu nghÜa tõ ng÷ cña ng−êi vî trong truyÖn c−êi sau ®©y :
Chång võa ngåi xem bãng ®¸ võa nãi :

 §éi nμy chØ cã mét ch©n sót, thμnh ra mÊy lÇn bá lì c¬ héi ghi bμn.
Vî nghe thÊy thÕ liÒn than thë :
 Râ khæ ! Cã mét ch©n th× cßn ch¬i bãng lμm g× c¬ chø !
3. §äc ®o¹n th¬ sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
¸o anh r¸ch vai

QuÇn t«i cã vμi m¶nh v¸
MiÖng c−êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giμy
Th−¬ng nhau tay n¾m lÊy bμn tay.
§ªm nay rõng hoang s−¬ng muèi

(ChÝnh H÷u, §ång chÝ )
Trong çc tõ vai, miÖng, ch©n, tay, ®Çu ë ®o¹n th¬, tõ nμo ®−îc dïng theo
nghÜa gèc, tõ nμo ®−îc dïng theo nghÜa chuyÓn ? NghÜa chuyÓn nμo ®−îc h×nh
(a) Bï (tõ ®Þa ph−¬ng) : bÇu.
158
thμnh theo ph−¬ng thøc Èn dô, nghÜa chuyÓn nμo ®−îc h×nh thμnh theo ph−¬ng
thøc ho¸n dô ?
4. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ tr−êng tõ vùng ®Ó ph©n tÝch çi hay trong
çch dïng tõ ë bμi th¬ sau :
¸o ®á em ®i gi÷a phè ®«ng

C©y xanh nh− còng ¸nh theo hång
Em ®i löa ch¸y trong bao m¾t
Anh ®øng thμnh tro, em biÕt kh«ng ?
(Vò QuÇn Ph−¬ng, ¸o ®á )
ë ®©y, ng−êi ta gäi tªn ®Êt, tªn s«ng kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng danh tõ mÜ lÖ,
mμ cø theo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña nã mμ gäi thμnh tªn. Ch¼ng h¹n nh− gäi r¹ch
M¸i GiÇm, v× hai bªn bê r¹ch mäc toμn nh÷ng c©y m¸i giÇm cäng trßn xèp nhÑ,
trªn chØ xoμ ra ®éc mét çi l¸ xanh h×nh chiÕc b¬i chÌo nhá ; gäi lμ kªnh Bä M¾t v×
ë ®ã tô tËp kh«ng biÕt c¬ man nμo lμ bä m¾t, ®en nh− h¹t võng, chóng cø bay
theo thuyÒn tõng bÇy nh− nh÷ng ®¸m m©y nhá, ta bÞ nã ®èt vμo da thÞt chç
nμo lμ chç ®ã ngøa ng¸y næi mÈn ®á tÊy lªn ; gäi kªnh Ba KhÝa v× ë ®ã hai bªn
bê tËp trung toμn nh÷ng con ba khÝa, chóng b¸m ®Æc sÖt quanh çc gèc c©y
(Ba khÝa lμ mét lo¹i cßng biÓn lai cua, cμng s¾c tÝm ®á, lμm m¾m xÐ ra trén tái ít
¨n rÊt ngon).
(§oμn Giái, §Êt rõng ph−¬ng Nam)
Çc sù vËt vμ hiÖn t−îng trªn ®−îc ®Æt tªn theo çch nμo (®Æt tõ ng÷ míi
®Ó gäi riªng sù vËt, hiÖn t−îng ®ã hay dïng tõ ng÷ ®· cã s½n theo mét néi dung
míi) ? H·y t×m n¨m vÝ dô vÒ nh÷ng sù vËt, hiÖn t−îng ®−îc gäi tªn theo çch
dùa vμo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña chóng.
6. TruyÖn c−êi sau ®©y phª ph¸n ®iÒu g× ?
Mét «ng sÝnh ch÷ bÊt chît lªn c¬n ®au ruét thõa. Bμ vî hèt ho¶ng b¶o con :
 Mau ®i gäi b¸c sÜ ngay !
159
Trong c¬n ®au qu»n qu¹i, «ng ta vÉn g−îng dËy nãi víi theo :
 §õng... ®õng gäi b¸c sÜ, gäi cho bè ®èc tê !
(Theo TruyÖn c−êi d©n gian)
LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n tù sù

cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn
i  thùc hμnh t×m hiÓu yÕu tè nghÞ luËn

trong ®o¹n v¨n tù sù
1. §äc ®o¹n v¨n sau :
lçi lÇm vμ sù biÕt ¬n

Hai ng−êi b¹n cïng ®i qua sa m¹c. Trong chuyÕn ®i, gi÷a hai ng−êi cã x¶y ra
mét cuéc tranh luËn, vμ mét ng−êi næi nãng kh«ng kiÒm chÕ ®−îc m×nh ®· nÆng
lêi miÖt thÞ ng−êi kia. C¶m thÊy bÞ xóc ph¹m, anh kh«ng nãi g×, chØ viÕt lªn çt :
"H«m nay ng−êi b¹n tèt nhÊt cña t«i ®· lμm kh¸c ®i nh÷ng g× t«i nghÜ".
Hä ®i tiÕp, t×m thÊy mét èc ®¶o, vμ quyÕt ®Þnh ®i b¬i. Ng−êi bÞ miÖt thÞ lóc
n·y b©y giê bÞ ®uèi søc vμ ch×m dÇn xuèng. Ng−êi b¹n kia ®· t×m çch cøu anh.
Khi ®· lªn bê, anh lÊy mét miÕng kim lo¹i kh¾c lªn ®¸ : "H«m nay ng−êi b¹n tèt
nhÊt cña t«i ®· cøu sèng t«i".
Ng−êi kia hái : "T¹i sao khi t«i xóc ph¹m anh, anh viÕt lªn çt, cßn b©y giê
anh l¹i kh¾c lªn ®¸" ?
Anh ta tr¶ lêi : "Nh÷ng ®iÒu viÕt lªn çt sÏ mau chãng xo¸ nhoμ theo thêi
gian, nh−ng kh«ng ai cã thÓ xo¸ ®−îc nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ®· ®−îc ghi t¹c trªn
®¸, trong lßng ng−êi".
VËy mçi chóng ta h·y häc çch viÕt nh÷ng nçi ®au buån, thï hËn lªn çt vμ
kh¾c ghi nh÷ng ©n nghÜa lªn ®¸.
(H¹t gièng t©m hån, tËp 4,
NXB Tæng hîp TP. Hå ChÝ Minh, 2004)
2. Tr¶ lêi c©u hái :

Trong ®o¹n v¨n trªn, yÕu tè nghÞ luËn thÓ hiÖn ë nh÷ng c©u v¨n nμo ? ChØ ra
vai trß cña çc yÕu tè Êy trong viÖc lμm næi bËt néi dung cña ®o¹n v¨n.
160
ii  thùc hμnh viÕt ®o¹n v¨n tù sù
cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn
1. ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ l¹i buæi sinh ho¹t líp. Trong buæi sinh ho¹t ®ã, em
®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó chøng minh Nam lμ mét ng−êi b¹n rÊt tèt.
2. ViÕt ®o¹n v¨n kÓ vÒ nh÷ng viÖc lμm hoÆc nh÷ng lêi d¹y b¶o gi¶n dÞ mμ
s©u s¾c cña ng−êi bμ kÝnh yªu ®· lμm cho em c¶m ®éng (trong ®o¹n v¨n cã sö
dông yÕu tè nghÞ luËn).
Cã thÓ tham kh¶o v¨n b¶n sau ®©y :
Bμ néi
(TrÝch)
T«i ngÈng cao ®Çu míi thÊy tuæi cña bμ ; chø cø nh×n bμ chÆt cñi, nhæ s¾n,
nh×n bμ ®øng, bμ ®i th× kh«ng ai biÕt bμ ®· gÇn b¶y m−¬i. Bμ lμm nhanh, ®i
nhanh, l−ng th¼ng. Bμ kh«ng hót thuèc lμo nh− u t«i, kh«ng ¨n giÇu.
Bμ nh− mét chiÕc bãng ; lÆng lÏ, ®i kh«ng ai biÕt, vÒ kh«ng ai hay. Bμ tÊt bËt,
khi ®i giång s¾n ë tr¹i, khi ®i b¾t cua b¸n, lóc ®i cÊy thuª. Cã lÇn bμ bá nhμ bèn
n¨m ngμy. T«i hái LÜnh, nã rím n−íc m¾t. TuÇn phu ®i rÇm rËp b¾t thuÕ. Trèng
dån s«i c¶ bông, ®Ëp th×nh thÞch vμo çi ngùc bÐ nhá cña t«i.
C¶ lμng ®· im ¾ng. Bμ nh− chiÕc bãng gië vÒ. Ýt khi t«i thÊy bμ nãi chuyÖn nãi
trß víi ai ngoμi çc ch¸u ra. Ýt khi t«i thÊy bμ ®«i co víi ai. D©n lμng b¶o bμ hiÒn
nh− ®Êt. Nãi cho ®óng, bμ hiÒn nh− chiÕc bãng. NÕu ai lμnh chanh lμnh chãi, bμ
rñ rØ khuyªn. Bμ nãi nhiÒu b»ng ca dao, tôc ng÷. Nh÷ng chÞ måm n¨m miÖng
m−êi, sau khi bμ khuyªn chØ cßn måm mét, måm hai.
Ng−êi ta b¶o : "Con h− t¹i mÑ, ch¸u h− t¹i bμ". Bμ nh− thÕ th× chóng t«i h−
lμm sao ®−îc. [...]
Bμ t«i cã häc hμnh g× ®©u, mét ch÷ c¾n ®«i kh«ng biÕt. Bμ lÆng lÏ, cø t−ëng
bμ kh«ng biÕt g×. Bμ thuéc nh− ch¸o hμng tr¨m hμng ngh×n c©u ca. Bμ nãi nh÷ng
c©u sao mμ ®óng thÕ. Bμ b¶o u t«i :
D¹y con tõ thuë cßn th¬
D¹y vî tõ thuë b¬ v¬ míi vÒ.
Ng−êi ta nh− c©y. Uèn c©y ph¶i uèn tõ non. NÕu ®Ó lín lªn míi uèn, nã g·y.
(Theo Duy Kh¸n, Tuæi th¬ im lÆng,
NXB Kim §ång, Hμ Néi, 1996)
161
Bμi 13

 C¶m nhËn ®−îc t×nh yªu lμng quª thèng nhÊt víi lßng yªu n−íc vμ
tinh thÇn kh¸ng chiÕn ë nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn Lμng, qua ®ã
hiÓu ®−îc tinh thÇn yªu n−íc cña nh©n d©n ta trong thêi k× kh¸ng
chiÕn. N¾m ®−îc nh÷ng ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt truyÖn : x©y dùng
t×nh huèng t©m lÝ, miªu t¶ sinh ®éng diÔn biÕn t©m tr¹ng vμ ng«n ng÷
nh©n vËt quÇn chóng.
 HiÓu ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a ph−¬ng ng÷ mμ häc sinh ®ang sö dông
víi çc ph−¬ng ng÷ kh¸c vμ víi ng«n ng÷ toμn d©n thÓ hiÖn qua nh÷ng
tõ ng÷ chØ sù vËt, ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt,...
 HiÓu ®−îc t¸c dông cña çc yÕu tè ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i
néi t©m trong v¨n b¶n tù sù.
LuyÖn nãi : kÓ l¹i ®−îc mét c©u chuyÖn, trong ®ã cã kÕt hîp miªu t¶ néi
t©m vμ nghÞ luËn, cã ®èi tho¹i vμ ®éc tho¹i.
V¨n b¶n
Lμng
(TrÝch)
Buæi tr−a h«m Êy «ng Hai ë nhμ mét m×nh. Con bÐ lín g¸nh hμng ra qu¸n
cho mÑ ch−a thÊy vÒ. Hai ®øa bÐ th× «ng c¾t chóng nã ra v−ên tr«ng mÊy luèng
rau míi cÊy l¹i ch¼ng gμ vÆt hÕt.
¤ng Hai h× hôc vì mét v¹t ®Êt rËm ngoμi bê suèi tõ s¸ng ®Õn giê, «ng tÝnh
(1)
®Ó trång thªm vμi tr¨m gèc s¾n ¨n vμo nh÷ng th¸ng ®ãi sang n¨m. Cã mét
m×nh, «ng ph¶i lμm cè, hai vai «ng mái nhõ. ¤ng n»m vËt trªn gi−êng v¾t tay lªn
tr¸n nghÜ ngîi vÈn v¬. ¤ng l¹i nghÜ vÒ çi lμng cña «ng, l¹i nghÜ ®Õn nh÷ng ngμy
cïng lμm viÖc víi anh em. å, sao mμ ®é Êy vui thÕ. «ng thÊy m×nh nh− trÎ ra.
162
(2)
Còng h¸t háng, b«ng phÌng , còng ®μo, còng cuèc mª man suèt ngμy. Trong
lßng «ng l·o l¹i thÊy n¸o nøc h¼n lªn. «ng l¹i muèn vÒ lμng, l¹i muèn ®−îc cïng
anh em ®μo ®−êng ®¾p ô, xÎ hμo, khu©n ®¸... Kh«ng biÕt çi chßi g¸c ë ®Çu
(3)
lμng ®· dùng xong ch−a ? Nh÷ng ®−êng hÇm bÝ mËt ch¾c cßn lμ kh−ít l¾m.
Chao «i ! ¤ng l·o nhí lμng, nhí çi lμng qu¸.
Bªn ngoμi, ¸nh n¾ng räi xuèng mÆt s©n s¸ng lo¸, cã mÊy tiÕng gμ tr−a cÊt lªn
eo Ðo. Gian nhμ cμng nh− lÞm ®i, mê mê h¬i ®Êt. Giê nμy lμ mô chñ s¾p ®i lμm
®ång vÒ ®©y. ¤ng l¹i s¾p ph¶i n»m trong nμy mμ nghe mô chöi con m¾ng çi,
kªu v¹i n−íc chãng c¹n, çi bÕp bõa bén nheo nhÐo lªn ®©y.
TÊm liÕp che cöa bçng kªu l¹ch x¹ch, gian nhμ s¸ng bõng lªn. ¤ng Hai giËt
m×nh, ngãc ®Çu nh×n ra. §øa con g¸i lín gång ®«i thóng kh«ng b−íc vμo. ¤ng
cÊt tiÕng hái :
 ë ngoμi Êy lμm g× mμ l©u thÕ mμy ?
Kh«ng ®Ó ®øa con kÞp tr¶ lêi, «ng l·o nhám dËy v¬ lÊy çi nãn :
 ë nhμ tr«ng em nh¸ ! §õng cã ®i ®©u ®Êy.
¤ng l·o gi¬ tay chØ lªn nhμ trªn :
 Nã th× rót ruét ra, biÕt chöa !
Døt lêi, «ng b−íc véi ra ngoμi. Trêi xanh lång léng, cã nh÷ng t¶ng m©y s¸ng
chãi, lõ ®õ. §−êng v¾ng h¼n ng−êi qua l¹i. Hä d¹t c¶ vμo çc kho¶nh bãng c©y
tr¸nh n¾ng. Mét vμi tiÕng ®éng nhÑ khÏ gîn lªn, oi ¶.
(4)
¤ng Hai ®i nghªnh ngang gi÷a ®−êng v¾ng, çi ®Çu cung cóc lao vÒ phÝa
tr−íc. Hai tay vung vÈy, nhÊp nhæm. GÆp ai quen «ng l·o còng nÝu l¹i, c−êi c−êi :
 N¾ng nμy lμ bá mÑ chóng nã !
Cã ng−êi bì ngì hái l¹i : "Chóng nã nμo ?" th× «ng l·o bËt c−êi, gi¬ tay trá vÒ
phÝa tiÕng sóng :
(5)
 T©y Êy chø cßn chóng nã nμo n÷a. Ngåi trong vÞ trÝ giê b»ng ngåi tï.
Døt lêi, «ng l·o l¹i ®i, lμm nh− ®ang bËn nhiÒu c«ng viÖc l¾m. Còng nh− mäi
h«m, viÖc ®Çu tiªn lμ «ng vμo phßng th«ng tin nghe ®äc b¸o. ¤ng cø ®øng vê vê
xem tranh ¶nh chê ng−êi kh¸c ®äc råi nghe lám. §iÒu nμy «ng khæ t©m hÕt søc.
163
(6)
¤ng còng ®· cã häc ®−îc mét kho¸ b×nh d©n häc vô ë lμng, còng ®· biÕt ®äc,
biÕt viÕt. Nh−ng ch÷ in khã nhËn mÆt ch÷, «ng ®äc nã cø bËp bâm, c©u ®−îc, c©u
ch¨ng, mμ ch¶ lÏ cø nghÕch m·i cæ lªn gi÷ chÞt lÊy tê b¸o kh«ng cho ng−êi kh¸c
xem n÷a ? ¤ng ghÐt thËm nh÷ng anh cËy ta ®©y l¾m ch÷, ®äc b¸o l¹i cø ®äc thÇm
mét m×nh, kh«ng ®äc ra thμnh tiÕng cho ng−êi kh¸c nghe nhê mÊy.
H«m nay may qu¸, ví ®−îc anh d©n qu©n ®äc rÊt to, dâng d¹c, rμnh rät tõng
(7)
tiÕng mét. C¬ chõng anh ta còng míi häc, ®¸nh vÇn ®−îc ch÷ nμo anh ta ®äc
lu«n ch÷ Êy. ¤ng l·o nghe ch¼ng sãt mét c©u nμo. Bao nhiªu lμ tin hay. Mét em
nhá trong ban tuyªn truyÒn xung phong b¬i ra gi÷a hå Hoμn KiÕm c¾m quèc k×
lªn Th¸p Rïa. "§Êy, cø kªu chóng nã trÎ con m·i ®i, liÖu ®· b»ng chóng nã
ch−a ?". Mét anh trung ®éi tr−ëng sau khi giÕt ®−îc b¶y tªn giÆc ®· tù s¸t b»ng
mét qu¶ lùu ®¹n cuèi cïng. §éi n÷ du kÝch Tr−ng Tr¾c gi¶ lμm ng−êi ®i mua
(8)
hμng ®· b¾t sèng mét tªn quan hai bèt Thao ngay gi÷a chî. "KhiÕp thËt, tinh
(9)
nh÷ng ng−êi tμi giái c¶". L¹i cßn bao nhiªu tin ®ét kÝch n÷a, chç nμy giÕt ®−îc
(10)
n¨m Ph¸p víi hai ViÖt gian ; chç kia ph¸ ®æ mét xe t¨ng vμ mét xe dÝp . "Cø
thÕ, chç nμy giÕt mét tÝ, chç kia giÕt mét tÝ, c¶ sóng èng còng vËy, h«m nay d¨m
(11)
khÈu, ngμy mai d¨m khÈu, tÝch tiÓu thμnh ®¹i , lμm g× mμ råi th»ng T©y kh«ng
b−íc sím". Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn, vui qu¸ !
¤ng l·o n¸o nøc b−íc ra khái phßng th«ng tin, rÏ vμo qu¸n dÆn vî mÊy viÖc
(12)
råi ®i th¼ng ra lèi huyÖn cò. ë ®©y, nh÷ng tèp ng−êi t¶n c− míi ë d−íi xu«i
lªn ®øng ngåi lè nhè c¶ d−íi mÊy gèc ®a xï x×, cμnh l¸ r−êm rμ ken vμo nhau, r¶i
xuèng mÆt ®−êng vμ b·i cá mét vïng bãng m¸t réng. ¤ng l·o ngåi vμo mét çi
qu¸n gÇn ®Êy. Hót mét ®iÕu thuèc lμo, uèng mét hôm chÌ t−¬i nãng, «ng chãp
chÐp çi miÖng ngÉm nghÜ ; bao nhiªu ý nghÜ vui thÝch chen chóc trong ®Çu ãc.
TiÕng qu¹t, tiÕng thë, tiÕng trÎ con khãc, cïng víi tiÕng c−êi nãi cña çnh ®i ph¸
®−êng vÒ r©m ran mét gãc ®−êng. D−íi ch©n ®åi, nh÷ng thöa ruéng lóa xanh
m−ît, uèn quanh co d−íi trêi n¾ng, lÊp lo¸ng nh− mét khóc s«ng. Cã mÊy bãng
cß tr¾ng bay dËt dê...
 Çc «ng, çc bμ ë ®©u ta lªn ®Êy ¹ ?
¤ng Hai ®Æt b¸t n−íc xuèng châng hái. Mét ng−êi ®μn bμ mau miÖng tr¶ lêi :
(13)
 Th−a «ng, chóng ch¸u ë Gia L©m lªn ®Êy ¹. §i bèn n¨m h«m míi lªn
®Õn ®©y, vÊt v¶ qu¸ !
164
 ë Gia L©m lªn ¹ ! Lóa m¸ d−íi ta thÕ nμo, liÖu cã cÊy ®−îc kh«ng b¸c ?
 Ch¶ cÊy th× lÊy g× mμ ¨n. CÊy tÊt «ng ¹. Ch©n ruéng d−íi chóng ch¸u cßn
tèt h¬n trªn nμy nhiÒu.
 Th× v−ìn ! Lóa d−íi ta tèt nhiÒu chø.
¤ng l·o rÝt mét h¬i thuèc lμo n÷a, gËt gï çi ®Çu : "Hõ, ®¸nh nhau cø ®¸nh
nhau, cμy cÊy cø cμy cÊy, t¶n c− cø t¶n c−... Hay ®¸o ®Ó".
 Nμy, b¸c cã biÕt mÊy h«m nay sóng nã b¾n ë ®©u mμ nghe r¸t thÕ kh«ng ?
Mét ng−êi ®μn bμ cho con bó mÐ bªn kia nãi xen vμo :
(14) (15)
 Nã rót ë B¾c Ninh vÒ qua Chî DÇu , nã khñng bè «ng ¹.
¤ng Hai quay ph¾t l¹i l¾p b¾p hái :
 Nã... Nã vμo lμng Chî DÇu hë b¸c ? ThÕ ta giÕt ®−îc bao nhiªu th»ng ?
Ng−êi ®μn bμ ½m con cong m«i lªn ®áng ®¶nh :
(16)
 Cã giÕt ®−îc th»ng nμo ®©u. C¶ lμng chóng nã ViÖt gian theo T©y cßn
giÕt g× n÷a !
Cæ «ng l·o nghÑn ¾ng h¼n l¹i, da mÆt tª r©n r©n. ¤ng l·o lÆng ®i, t−ëng nh−
®Õn kh«ng thë ®−îc. Mét lóc l©u «ng míi rÆn Ì Ì, nuèt mét çi g× v−íng ë cæ,
«ng cÊt tiÕng hái, giäng l¹c h¼n ®i :
 LiÖu cã thËt kh«ng hë b¸c ? Hay lμ chØ l¹i...
 Th× chóng t«i võa ë d−íi Êy lªn ®©y mμ l¹i. ViÖt gian tõ th»ng chñ tÞch mμ
®i c¬ «ng ¹. T©y vμo lμng, chóng nã b¶o nhau v¸c cê thÇn ra hoan h«. Th»ng
(17)
ch¸nh BÖu th× khu©n c¶ tñ chÌ, ®Ønh ®ång, v¶i vãc lªn xe cam-nh«ng , ®−a vî
con lªn vÞ trÝ víi giÆc ë ngoμi tØnh mμ l¹i.
Cã ng−êi hái :
(18)
 Sao b¶o lμng Chî DÇu tinh thÇn l¾m c¬ mμ ?...
 Êy thÕ mμ b©y giê ®æ ®èn ra thÕ ®Êy !
¤ng Hai tr¶ tiÒn n−íc, ®øng dËy, chÌm chÑp miÖng, c−êi nh¹t mét tiÕng,
v−¬n vai nãi to :
 Hμ, n¾ng gím, vÒ nμo...
165
¤ng l·o vê vê ®øng l¶ng ra chç kh¸c, råi ®i th¼ng. TiÕng c−êi nãi x«n xao
cña ®¸m ng−êi míi t¶n c− lªn Êy vÉn dâi theo. ¤ng nghe râ çi giäng chua lanh
l¶nh cña ng−êi ®μn bμ cho con bó :
 Cha mÑ tiªn s− nhμ chóng nã ! §ãi khæ ¨n c¾p ¨n trém b¾t ®−îc ng−êi ta
cßn th−¬ng. Çi gièng ViÖt gian b¸n n−íc th× cø cho mçi ®øa mét nh¸t !
¤ng Hai cói g»m mÆt xuèng mμ ®i. ¤ng tho¸ng nghÜ ®Õn mô chñ nhμ.
VÒ ®Õn nhμ, «ng Hai n»m vËt ra gi−êng, mÊy ®øa trÎ thÊy bè h«m nay cã vÎ
(19)
kh¸c, len lÐt ®−a nhau ra ®Çu nhμ ch¬i sËm ch¬i sôi víi nhau.
Nh×n lò con, tñi th©n, n−íc m¾t «ng l·o cø giμn ra. Chóng nã còng lμ trÎ con
lμng ViÖt gian ®Êy − ? Chóng nã còng bÞ ng−êi ta rÎ róng h¾t hñi ®Êy − ? Khèn
n¹n, b»ng Êy tuæi ®Çu... ¤ng l·o n¾m chÆt hai tay l¹i mμ rÝt lªn :
 Chóng bay ¨n miÕng c¬m hay miÕng g× vμo måm mμ ®i lμm çi gièng
ViÖt gian b¸n n−íc ®Ó nhôc nh· thÕ nμy.
¤ng l·o bçng ngõng l¹i, ngê ngî nh− lêi m×nh kh«ng ®−îc ®óng l¾m. Ch¶
nhÏ çi bän ë lμng l¹i ®èn ®Õn thÕ ®−îc. ¤ng kiÓm ®iÓm tõng ng−êi trong ãc.
Kh«ng mμ, hä toμn lμ nh÷ng ng−êi cã tinh thÇn c¶ mμ. Hä ®· ë l¹i lμng, quyÕt
t©m mét sèng mét chÕt víi giÆc, cã ®êi nμo l¹i cam t©m lμm ®iÒu nhôc nh· Êy !...
Nh−ng sao l¹i n¶y ra çi tin nh− vËy ®−îc ? Mμ th»ng ch¸nh BÖu th× ®Ých lμ
(20)
ng−êi lμng kh«ng sai råi. Kh«ng cã löa lμm sao cã khãi ? Ai ng−êi ta h¬i ®©u
bÞa t¹c ra nh÷ng chuyÖn Êy lμm g×. Chao «i ! Cùc nhôc ch−a, c¶ lμng ViÖt gian !
Råi ®©y biÕt lμm ¨n, bu«n b¸n ra sao ? Ai ng−êi ta chøa. Ai ng−êi ta bu«n b¸n
mÊy. Suèt c¶ çi n−íc ViÖt Nam nμy ng−êi ta ghª tëm, ng−êi ta thï h»n çi gièng
ViÖt gian b¸n n−íc... L¹i cßn bao nhiªu ng−êi lμng, tan t¸c mçi ng−êi mét
ph−¬ng n÷a, kh«ng biÕt hä ®· râ çi c¬ sù nμy ch−a ?...
ChiÒu h«m Êy bμ Hai vÒ còng cã vÎ kh¸c. Bμ b−íc tõng b−íc uÓ o¶i, çi mÆt
cói xuèng bÇn thÇn. §«i quang thóng thâng thÑo trªn hai mÊu ®ßn g¸nh. Bμ ®i
th¼ng vμo trong nhμ lói hói xÕp hμng vμo mét xã, råi l¼ng lÆng ra bËc cöa ngåi
«m m¸ nghÜ ngîi. TrÎ con còng kh«ng ®øa nμo d¸m vßi quμ. Trong nhμ cã çi im
lÆng thËt lμ khã chÞu, kh«ng ai d¸m cÊt tiÕng lªn nãi, c¶ ®Õn nh×n nhau hä còng
kh«ng d¸m nh×n nhau n÷a.
166
M·i khuya, bμ Hai míi chèng gèi ®øng dËy. Bμ l¼ng lÆng xuèng bÕp ch©m
löa ngåi tÝnh tiÒn hμng. VÉn nh÷ng tiÒn cua, tiÒn bón, tiÒn ®ç, tiÒn kÑo... VÉn çi
giäng r× rÇm, r× rÇm th−êng ngμy.
 Nμy, thÇy nã ¹.
¤ng Hai n»m rò ra ë trªn gi−êng kh«ng nãi g×.
 ThÇy nã ngñ råi μ ?
 G× ?
¤ng l·o khÏ nhóc nhÝch.
 T«i thÊy ng−êi ta ®ån...
¤ng l·o g¾t lªn :
 BiÕt råi !
Bμ Hai nÝn bÆt. Gian nhμ lÆng ®i, hiu h¾t. ¸nh löa vμng nhê nhê ë ngän ®Ìn
dÇu l¹c vên trªn nÐt mÆt lo ©u cña bμ l·o. TiÕng thë cña ba ®øa trÎ chôm ®Çu vμo
nhau ngñ nhÑ nhμng næi lªn, nghe nh− tiÕng thë cña gian nhμ.
 ThÕ nh−ng ng−êi ta ®ån trªn nμy ng−êi ta kh«ng chøa nh÷ng ng−êi Chî
DÇu n÷a thÇy nã ¹.
Nghe ngãng mét chót, kh«ng thÊy chång tr¶ lêi, bμ l·o l¹i cói xuèng lÇm
bÇm tÝnh. NÐt mÆt bμ lÆng ®i, chÞu ®ùng vμ nhÉn nhôc.
Bªn gian b¸c Thø ®· ngñ tõ l©u, chung quanh ®Òu im lÆng... Mét vμi tiÕng
chã nhóc nh¾c sña phÝa xa, vμ cã tiÕng trÎ khãc v¨ng v¼ng trong tiÕng giã.
¤ng Hai vÉn tr»n träc kh«ng sao ngñ ®−îc. ¤ng hÕt trë m×nh bªn nμy l¹i trë
m×nh bªn kia, thë dμi. Chît «ng l·o lÆng h¼n ®i, ch©n tay nhñn ra, t−ëng chõng
nh− kh«ng cÊt lªn ®−îc... Cã tiÕng nãi lÐo xÐo ë gian trªn. TiÕng mô chñ... Mô
nãi çi g× vËy ? Mô nãi çi g× mμ lμo xμo thÕ ? Trèng ngùc «ng l·o ®Ëp th×nh
thÞch. ¤ng l·o nÝn thë, l¾ng tai nghe ra bªn ngoμi...
Bμ Hai bçng l¹i cÊt tiÕng :
 ThÇy nã ngñ råi − ? DËy t«i b¶o çi nμy ®·.
167
¤ng Hai bËt ngãc ®Çu dËy, gi¬ tay trá lªn nhμ trªn, «ng sÝt hai hμm r¨ng l¹i
mμ nghiÕn :
 Im ! Khæ l¾m ! Nã mμ nghe thÊy l¹i kh«ng ra çi g× b©y giê.
¤ng l·o l¹i ng¶ m×nh n»m xuèng, kh«ng nhóc nhÝch.
§· ba bèn h«m nay, «ng Hai kh«ng b−íc ch©n ra ®Õn ngoμi, c¶ ®Õn bªn b¸c Thø «ng còng
kh«ng d¸m sang. Suèt ngμy «ng chØ quanh quÈn ë trong çi gian nhμ chËt chéi Êy mμ nghe ngãng.
(21)
Nghe ngãng xem binh t×nh bªn ngoμi ra sao. Mét ®¸m ®«ng tóm l¹i, «ng còng ®Ó ý, d¨m b¶y
tiÕng c−êi nãi xa xa, «ng còng chét d¹. Lóc nμo «ng còng n¬m níp t−ëng nh− ng−êi ta ®ang ®Ó ý,
ng−êi ta ®ang bμn t¸n ®Õn "çi chuyÖn Êy". Cø tho¸ng nghe nh÷ng tiÕng T©y, ViÖt gian,
cam-nh«ng... lμ «ng lñi ra mét gãc nhμ, nÝn thÝt. Th«i l¹i chuyÖn Êy råi !
Nh−ng cßn çi nμy n÷a mμ «ng sî, cã lÏ cßn ghª rîn h¬n c¶ nh÷ng tiÕng kia nhiÒu. Êy lμ mô
chñ nhμ. Tõ ngμy x¶y ra chuyÖn Êy, h×nh nh− mô ta lÊy ®iÒu lμm cho vî chång «ng khæ ngÊm khæ
ngÇm lμ mô thÝch.
S¸ng chiÒu bèn buæi ®i lμm ®ång vÒ, mô kÐo lª çi n¹o cá quÌn quÑt d−íi ®Êt, qua cöa, mô
nhßm vμo nãi nh÷ng c©u bãng giã xa x«i, nh− khÝa vμo thÞt «ng l·o. Th«i th× b©y giê thÕ nμo mμ
ch¶ ph¶i chÞu. Cã ®−îc chç chui ra chui vμo lμ may l¾m råi. Mçi lÇn mô nãi, «ng l·o chØ c−êi g−îng
lμm nh− kh«ng biÕt chuyÖn g×.
¤ng th× «ng muèn lÆng ®i nh− thÕ, nh−ng mô chñ nhμ cã ®Ó cho «ng yªn ®©u.
S¸ng h«m nay, lóc bμ Hai s¾p söa quang g¸nh ra hμng th× mô chñ nhμ kh«ng biÕt ®i ®©u vÒ,
mô ®øng d¹ng h¸ng ë ngoμi s©n nãi châ vμo :
 Bμ l·o ch−a ®i hμng c¬ μ ? Muén mÊy ?...
 Ch−a bμ ¹. Mêi bμ vμo ch¬i trong nμy.
 V©ng bμ ®Ó mÆc em... μ bμ Hai nμy !...
Mô ch¹y s¸t vμo bùc cöa, th©n mËt :
 Trªn nμy hä ®ån gi¨ng gi¨ng ra r»ng th× lμ lμng d−íi nhμ ta ®i ViÖt gian theo T©y ®Êy, «ng
bμ ®· biÕt ch−a nhØ ?... Nghe nãi, b¶o cã lÖnh ®uæi hÕt nh÷ng ng−êi lμng Chî DÇu khái vïng nμy
kh«ng cho ë n÷a.
Mô chñ chÐp miÖng, giäng ngät xít :
 Em cø khã nghÜ qu¸... «ng bμ còng lμ ng−êi lμm ¨n tö tÕ c¶. Nh−ng mμ cã lÖnh biÕt lμm thÕ
nμo. §μnh nhÏ lμ «ng bμ kiÕm chç kh¸c vËy... Nμy, ë víi nhau ®ang vui vÎ, «ng bμ dän ®i, em l¹i cø
nhí ®¸o ®Ó ®Êy nhí.
168
Bμ Hai cói mÆt xuèng r©n rÊn n−íc m¾t, bμ nãi :
 V©ng... th«i th× d©n lμng ®· ch¶ cho ë n÷a, chóng t«i còng ®μnh ph¶i ®i n¬i kh¸c chø biÕt
lμm thÕ nμo. Nh−ng xin «ng bμ trªn Êy nghÜ l¹i th− th− cho vî chång chóng t«i vμi ba h«m n÷a.
B©y giê b¶o ®i, vî chång chóng t«i còng kh«ng biÕt lμ ®i ®©u...
Mô chñ ®i råi, bμ Hai vμ con bÐ lín n−íc m¾t rßng rßng, l¼ng lÆng g¸nh hμng ra qu¸n. Vî
chång còng ch¼ng d¸m nãi víi nhau c©u g×.
¤ng Hai ngåi lÆng trªn mét gãc gi−êng. Bao nhiªu ý nghÜ ®en tèi, ghª rîn, nèi tiÕp bêi bêi
trong ®Çu ãc «ng l·o. BiÕt ®em nhau ®i ®©u b©y giê ? BiÕt ®©u ng−êi ta chøa bè con «ng mμ ®i
b©y giê ?...
ThËt lμ tuyÖt ®−êng sinh sèng ! Mμ kh«ng mét g× çi ®Êt Th¾ng nμy. ë §μi, ë Nh· Nam, ë
(22) (23)
Bè H¹, Cao Th−îng ... ®©u ®©u cã ng−êi Chî DÇu ng−êi ta còng ®uæi nh− ®uæi hñi . Mμ
cho dÉu v× chÝnh s¸ch Cô Hå ng−êi ta ch¼ng ®uæi ®i n÷a, th× m×nh còng ch¼ng cßn mÆt mòi nμo ®i
®Õn ®©u.
"C¶ lμng chóng nã ViÖt gian theo T©y...", çi c©u nãi cña ng−êi ®μn bμ t¶n c− h«m tr−íc l¹i déi
lªn trong t©m trÝ «ng.
Hay lμ quay vÒ lμng ?...
Võa chím nghÜ nh− vËy, lËp tøc «ng l·o ph¶n ®èi ngay. VÒ lμm g× çi lμng Êy n÷a. Chóng nã
theo T©y c¶ råi. VÒ lμng tøc lμ bá kh¸ng chiÕn, bá Cô Hå...
N−íc m¾t «ng giμn ra. VÒ lμng tøc lμ chÞu quay l¹i lμm n« lÖ cho th»ng T©y. ¤ng l·o nghÜ ngay
(24)
®Õn mÊy th»ng k× lÝ chuyªn m«n khua khoÐt ngμy tr−íc l¹i ra vμo hèng h¸ch ë trong çi ®×nh.
Vμ çi ®×nh l¹i nh− cña riªng chóng nã, l¹i th©m nghiªm ghª gím, chøa toμn nh÷ng sù øc hiÕp, ®Ì
nÐn. Ngμy ngμy chóng dong ra, dong vμo, ®¸nh tæ t«m mμ bμn t− viÖc lμng víi nhau ë trong Êy.
Nh÷ng h¹ng khè r¸ch ¸o «m nh− «ng cã ®i qua còng chØ d¸m liÕc trém vμo, råi c¾m ®Çu xuèng mμ
lñi ®i. Anh nμo ho he, hãc h¸ch mét tÝ th× chóng nã t×m hÕt çch ®Ó h¹i, cÊt phÇn ruéng, truÊt ng«i,
(25)
trõ ngo¹i , tèng ra khái lμng...
¤ng Hai nghÜ rîn c¶ ng−êi. C¶ cuéc ®êi ®en tèi, lÇm than cò næi lªn trong ý nghÜ «ng. ¤ng
kh«ng thÓ vÒ çi lμng Êy ®−îc n÷a. VÒ b©y giê ra «ng chÞu mÊt hÕt μ ?
Kh«ng thÓ ®−îc ! Lμng th× yªu thËt, nh−ng lμng theo T©y mÊt råi th× ph¶i thï.
¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng, vç nhÌ nhÑ vμo l−ng nã, khÏ hái :
 Hóc kia ! ThÇy hái con nhÐ, con lμ con ai ?
 Lμ con thÇy mÊy lÞ con u.
169
 ThÕ nhμ con ë ®©u ?
 Nhμ ta ë lμng Chî DÇu.
 ThÕ con cã thÝch vÒ lμng Chî DÇu kh«ng ?
Th»ng bÐ nÐp ®Çu vμo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ :
 Cã.
¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vμo lßng, mét lóc l©u «ng l¹i hái :
 μ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai ?
Th»ng bÐ gi¬ tay lªn, m¹nh b¹o vμ rμnh rät :
 ñng hé Cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m !
N−íc m¾t «ng l·o giμn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ :
 õ ®óng råi, ñng hé Cô Hå con nhØ.
MÊy h«m nay ru ró ë xã nhμ, nh÷ng lóc buån khæ qu¸ ch¼ng biÕt nãi cïng
ai, «ng l·o l¹i thñ thØ víi con nh− vËy. ¤ng nãi nh− ®Ó ngá lßng m×nh, nh− ®Ó
m×nh l¹i minh oan cho m×nh n÷a.
Anh em ®ång chÝ biÕt cho bè con «ng.
Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng.

(26)
Çi lßng bè con «ng lμ nh− thÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai . ChÕt th× chÕt
cã bao giê d¸m ®¬n sai. Mçi lÇn nãi ra ®−îc ®«i c©u nh− vËy nçi khæ trong lßng
«ng còng vîi ®i ®−îc ®«i phÇn.
Kho¶ng ba giê chiÒu h«m Êy, cã mét ng−êi ®μn «ng ®Õn ch¬i nhμ «ng Hai. H¾n còng lμ ng−êi
lμng Chî DÇu. Hai ng−êi th× thÇm ë gãc nhμ mét lóc l©u råi thÊy «ng Hai ®ãng kh¨n ¸o chØnh tÒ tÊt
t¶ theo h¾n ®i. ¤ng véi v· ®Õn quªn c¶ dÆn trÎ coi nhμ.
¤ng Hai ®i m·i ®Õn sÈm tèi míi vÒ. Çi mÆt buån thØu mäi ngμy bçng t−¬i vui, r¹ng rì h¼n
lªn. Måm bám bÎm nhai trÇu, cÆp m¾t hung hung ®á, hÊp h¸y... Võa ®Õn ngâ, «ng l·o ®· lªn tiÕng :
 Chóng mμy ®©u råi, ra thÇy chia quμ cho nμo.
Lò trÎ ë trong nhμ ïa ra, «ng l·o rót véi çi gãi bäc l¸ chuèi kh« cho con bÐ lín :
 B¸nh r¸n ®−êng ®©y, chia cho em mçi ®øa mét çi.
170
Døt lêi «ng l·o l¹i lËt ®Ët ®i th¼ng sang bªn gian b¸c Thø.
Ch−a ®Õn bùc cöa, «ng l·o ®· b« b« :
 B¸c Thø ®©u råi ? B¸c Thø lμm g× ®Êy ? T©y nã ®èt nhμ t«i råi b¸c ¹. §èt nh½n ! ¤ng chñ tÞch
(27)
lμng t«i võa míi lªn trªn nμy c¶i chÝnh , «ng Êy cho biÕt... c¶i chÝnh çi tin lμng Chî DÇu chóng
(28)
t«i ®i ViÖt gian Êy mμ. L¸o ! L¸o hÕt ! Toμn lμ sai sù môc ®Ých c¶.
B¸c Thø ch−a nghe thñng c©u chuyÖn ra sao, «ng l·o ®· l¹i lËt ®Ët bá lªn nhμ trªn.
 T©y nã ®èt nhμ t«i råi «ng chñ ¹. §èt nh½n. ¤ng chñ tÞch lμng em võa lªn c¶i chÝnh... c¶i
chÝnh çi tin lμng Chî DÇu chóng em ViÖt gian Êy mμ. Ra l¸o ! L¸o hÕt, ch¼ng cã g× sÊt. Toμn lμ sai
sù môc ®Ých c¶ !
Còng chØ ®−îc b»ng Êy c©u, «ng l·o l¹i lËt ®Ët bá ®i n¬i kh¸c. Cßn ph¶i ®Ó cho ng−êi kh¸c biÕt
chø. ¤ng l·o cø móa tay lªn mμ khoe çi tin Êy víi mäi ng−êi. Ai ai còng mõng cho «ng l·o.
§Õn c¶ mô chñ nhμ lμ ng−êi «ng l·o yªn trÝ nghe tin nμy thÕ nμo mÆt mô còng sa sÇm xuèng
mμ nãi tøc nãi xãc, th× tr¸i l¹i, mô l¹i tá vÎ rÊt vui s−íng. Mô gi−¬ng trßn c¶ hai m¾t lªn mμ reo :
 A, thÕ chø ! ThÕ mμ tí cø t−ëng d−íi nhμ ®i ViÖt gian thËt, tí ghÐt ghª Êy... Th«i, b©y giê
th× «ng bμ l¹i cø ë tù nhiªn ai b¶o sao. ¡n hÕt nhiÒu chø ë hÕt lμ bao nhiªu.
Mô c−êi kh× kh× :
 Nμy, råi còng ph¶i nu«i lÊy con lîn... mμ ¨n mõng ®Êy !...
¤ng Hai gËt gËt :
 §−îc, ®−îc, chuyÕn nμy råi ph¶i nu«i chø...
Tèi h«m Êy, «ng Hai l¹i sang bªn gian b¸c Thø, l¹i ngåi trªn chiÕc châng tre, vÐn quÇn lªn tËn
bÑn mμ nãi chuyÖn vÒ çi lμng cña «ng.
¤ng kÓ l¹i h«m T©y vμo khñng bè. Chóng nã cã bao th»ng, bao nhiªu T©y, bao nhiªu ViÖt
gian, ®i nh÷ng ®−êng nμo, ®èt ph¸ nh÷ng ®©u ®©u, vμ d©n qu©n, tù vÖ lμng «ng bè trÝ, cÇm cù ra
sao, rμnh rät, tØ mØ nh− chÝnh «ng l·o võa dù trËn ®¸nh giÆc Êy xong thËt...
()
(Kim L©n , V¨n tuyÓn tËp 1945 1956,
NXB V¨n nghÖ, Hμ Néi, 1956)
Chó thÝch
() Kim L©n (1920  2007), tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n Tμi, quª ë huyÖn Tõ
S¬n, tØnh B¾c Ninh. ¤ng lμ nhμ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n vμ ®· cã s¸ng t¸c
®¨ng b¸o tõ tr−íc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Vèn g¾n bã vμ am hiÓu s©u s¾c
171
cuéc sèng ë n«ng th«n, Kim L©n hÇu nh− chØ viÕt vÒ sinh ho¹t lμng quª vμ c¶nh
ngé cña ng−êi n«ng d©n. N¨m 2001, «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ
v¨n häc nghÖ thuËt.
TruyÖn ng¾n Lμng ®−îc viÕt trong thêi k× ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng
Ph¸p vμ ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ n¨m 1948. V¨n b¶n truyÖn khi ®−a
vμo s¸ch gi¸o khoa cã l−îc bá phÇn ®Çu (phÇn giíi thiÖu vÒ hoμn c¶nh ph¶i rêi
lμng lªn n¬i t¶n c− cña «ng Hai vμ çi tÝnh thÝch khoe lμng cña «ng).
(1) S¾n : ë miÒn Nam Trung Bé vμ Nam Bé gäi lμ m× hoÆc khoai m×.
(2) B«ng phÌng : nãi ®ïa mét çch dÔ d·i, kh«ng cÇn cã ý nghÜa.
(3) Kh−ít : cã hai nghÜa : 1. MÖt l¾m, vÊt v¶ l¾m, l©u l¾m ; 2. Tõ biÓu thÞ møc
®é rÊt cao cña mét tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i. ë ®©y dïng víi nghÜa thø nhÊt.
(4) Cung cóc : d¸ng ®i c¾m cói vμ nhanh, véi.
(5) VÞ trÝ : ë ®©y nãi t¾t vÞ trÝ ®ãng qu©n hay ®ån, bèt.
(6) B×nh d©n häc vô : phong trμo d¹y ch÷ quèc ng÷, thanh to¸n n¹n mï ch÷
cho nh©n d©n lao ®éng sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945 vμ trong thêi k× kh¸ng
chiÕn chèng Ph¸p.
(7) C¬ chõng : tõ biÓu thÞ ý pháng ®o¸n (nh− chõng nh−, cã lÏ, ch¾c lμ).
(8) Bèt (phiªn ©m tõ tiÕng Ph¸p) : ®ån nhá hoÆc tr¹m g¸c (®ån : vÞ trÝ ®ãng
qu©n cè ®Þnh, ®−îc x©y dùng kiªn cè). Bèt ë ®©y lμ ®ån ®Þch.
(9) §ét kÝch : ®¸nh bÊt ngê, nhanh chãng.
(10) Xe dÝp (dÝp : phiªn ©m tõ tiÕng Ph¸p jeep) : xe qu©n sù nhá, th−êng
dïng chë sÜ quan.
(11) TÝch tiÓu thμnh ®¹i : gãp nhiÒu çi nhá thμnh çi lín.
(12) T¶n c− : t¹m rêi n¬i c− tró ®Ó ®Õn ë vïng kh¸c, chñ yÕu v× chiÕn sù.
Trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nh©n d©n ë nh÷ng vïng bÞ giÆc chiÕm
hoÆc cã chiÕn sù ¸c liÖt th−êng t¶n c− ®Õn nh÷ng vïng tù do, d−íi sù kiÓm so¸t
cña chÝnh quyÒn kh¸ng chiÕn.
(13) Gia L©m : huyÖn ë phÝa nam tØnh B¾c Ninh, nay thuéc Hμ Néi.
172
(14) B¾c Ninh : tØnh ë phÝa b¾c Hμ Néi, tØnh lÞ B¾c Ninh çch Hμ Néi kho¶ng
30 km.
(15) Chî DÇu : lμng thuéc huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh, cã tªn ch÷ lμ
Phï L−u. Lμng Phï L−u næi tiÕng vÒ sù sÇm uÊt, trï phó, ®−êng lμng l¸t toμn
®¸ xanh.
(16) ViÖt gian : tõ ®Ó chØ nh÷ng kÎ lμ ng−êi ViÖt Nam nh−ng theo giÆc,
chèng l¹i Tæ quèc.
(17) Cam-nh«ng (phiªn ©m tõ tiÕng Ph¸p camion) : xe vËn t¶i qu©n sù, dïng
chë binh lÝnh hoÆc vò khÝ, qu©n trang.
(18) Tinh thÇn : ë ®©y lμ çch nãi t¾t, chØ tinh thÇn h¨ng h¸i kh¸ng chiÕn.
(19) Ch¬i sËm ch¬i sôi : ch¬i mét çch lÆng lÏ, kÝn ®¸o.
(20) Kh«ng cã löa lμm sao cã khãi (thμnh ng÷) : biÓu thÞ sù kh¼ng ®Þnh
nguyªn nh©n hay tÝnh x¸c thùc cña mét hiÖn t−îng, sù viÖc.
(21) Binh t×nh : nghÜa gèc lμ t×nh h×nh qu©n sù, nh−ng th−êng ®−îc dïng víi
nghÜa më réng lμ t×nh h×nh nãi chung. ë ®©y dïng víi nghÜa më réng.
(22) §μi, Nh· Nam, Bè H¹, Cao Th−îng : nh÷ng ®Þa danh thuéc tØnh B¾c Giang,
®Òu lμ nh÷ng n¬i thuéc vïng trung du hay vïng rõng nói.
(23) Hñi : bÖnh phong (tiÕng ®Þa ph−¬ng miÒn Nam gäi lμ cïi ).
(24) K× lÝ : k× môc vμ hμo lÝ  nh÷ng ng−êi n¾m gi÷ chøc quyÒn, cã vai vÕ
trong lμng x· thêi tr−íc Çch m¹ng th¸ng T¸m (héi ®ång k× môc bao gåm nh÷ng
ng−êi giμ cã ng«i thø trong lμng x· ; hμo lÝ : kÎ cã chøc vÞ, quyÒn thÕ ë lμng x·).
(25) TruÊt ng«i, trõ ngo¹i : truÊt khái ng«i thø trong lμng x·, kh«ng ®−îc
tham dù vμo mäi ho¹t ®éng chung ë ®×nh lμng. §©y lμ mét h×nh ph¹t nÆng víi
nh÷ng ng−êi d©n ë lμng quª x−a.
(26) §¬n sai : kh«ng gi÷ ®óng nh− lêi, thiÕu trung thùc, thay lßng ®æi d¹.
(27) C¶i chÝnh : söa l¹i, nãi l¹i cho ®óng sù thËt.
(28) Sai sù môc ®Ých : dïng víi nghÜa lμ sai sù thËt. §óng ra ph¶i dïng tõ
môc kÝch (nh×n thÊy râ rμng, tËn m¾t). T¸c gi¶ ®Ó cho «ng Hai thÝch nãi ch÷,
nh−ng dïng tõ kh«ng chÝnh x¸c.
173
1. TruyÖn ng¾n Lμng ®· x©y dùng ®−îc mét t×nh huèng truyÖn lμm béc lé s©u
s¾c t×nh yªu lμng quª vμ lßng yªu n−íc ë nh©n vËt «ng Hai. §ã lμ t×nh huèng nμo ?
2. ThuËt l¹i diÔn biÕn t©m tr¹ng vμ hμnh ®éng cña nh©n vËt «ng Hai tõ lóc
nghe tin lμng m×nh theo giÆc ®Õn kÕt thóc truyÖn.
V× sao «ng Hai l¹i thÊy ®au ®ín, tñi hæ khi nghe tin lμng m×nh theo giÆc ?
T©m tr¹ng Êy cña nh©n vËt ®· ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo ?
3. Em h·y ®äc l¹i ®o¹n «ng Hai trß chuyÖn víi ®øa con ót ("¤ng l·o «m
th»ng con ót lªn lßng... còng vîi ®i ®−îc ®«i phÇn"). V× sao «ng Hai l¹i trß
chuyÖn nh− thÕ víi ®øa con nhá ? Qua nh÷ng lêi trß chuyÖn Êy, em c¶m nhËn
®−îc ®iÒu g× vÒ tÊm lßng cña «ng Hai víi lμng quª, ®Êt n−íc, víi cuéc kh¸ng
chiÕn ?
T×nh yªu lμng quª vμ lßng yªu n−íc ë «ng Hai cã quan hÖ nh− thÕ nμo ?
4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ vμ ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai cña
t¸c gi¶.
Ghi nhí
T×nh yªu lμng quª vμ lßng yªu n−íc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña ng−êi
n«ng d©n ph¶i rêi lμng ®i t¶n c− ®· ®−îc thÓ hiÖn ch©n thùc, s©u s¾c vμ
c¶m ®éng ë nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn Lμng.
T¸c gi¶ ®· thμnh c«ng trong viÖc x©y dùng t×nh huèng truyÖn, trong
nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ vμ ng«n ng÷ nh©n vËt.
LuyÖn tËp
1. Chän ph©n tÝch mét ®o¹n miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn.
Trong ®o¹n v¨n Êy, t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p nμo ®Ó miªu t¶ t©m lÝ
nh©n vËt ?
2. Em cã nhí truyÖn ng¾n hay bμi th¬ nμo còng viÕt vÒ t×nh c¶m quª h−¬ng,
®Êt n−íc ? H·y nªu nÐt riªng cña truyÖn Lμng so víi nh÷ng t¸c phÈm Êy.
174
CH¦¥NG TR×NH §ÞA PH¦¥NG (phÇn TiÕng ViÖt)
1. H·y t×m trong ph−¬ng ng÷ em ®ang sö dông hoÆc trong mét ph−¬ng ng÷
mμ em biÕt nh÷ng tõ ng÷ :
a) ChØ çc sù vËt, hiÖn t−îng,... kh«ng cã tªn gäi trong çc ph−¬ng ng÷ kh¸c
vμ trong ng«n ng÷ toμn d©n.
MÉu : nhót (ph−¬ng ng÷ Trung), bån bån (ph−¬ng ng÷ Nam).
b) §ång nghÜa nh−ng kh¸c vÒ ©m víi nh÷ng tõ ng÷ trong çc ph−¬ng ng÷
kh¸c hoÆc trong ng«n ng÷ toμn d©n.
MÉu :
Ph−¬ng ng÷ B¾c Ph−¬ng ng÷ Trung Ph−¬ng ng÷ Nam
ç qu¶ ç trμu ç lãc
lîn heo heo
ng· bæ tÐ
c) §ång ©m nh−ng kh¸c vÒ nghÜa víi nh÷ng tõ ng÷ trong çc ph−¬ng ng÷
kh¸c hoÆc trong ng«n ng÷ toμn d©n.
MÉu :
Ph−¬ng ng÷ B¾c Ph−¬ng ng÷ Trung Ph−¬ng ng÷ Nam
èm : bÞ bÖnh èm : gÇy èm : gÇy
2. Cho biÕt v× sao nh÷ng tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng nh− ë bμi tËp 1.a kh«ng cã tõ
ng÷ t−¬ng ®−¬ng trong ph−¬ng ng÷ kh¸c vμ trong ng«n ng÷ toμn d©n. Sù xuÊt
hiÖn nh÷ng tõ ng÷ ®ã thÓ hiÖn tÝnh ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vμ ®êi sèng x·
héi trªn çc vïng miÒn cña ®Êt n−íc ta nh− thÕ nμo ?
3. Quan s¸t hai b¶ng mÉu ë bμi tËp 1 vμ cho biÕt nh÷ng tõ ng÷ nμo (ë
tr−êng hîp b) vμ çch hiÓu nμo (ë tr−êng hîp c) ®−îc coi lμ thuéc vÒ ng«n ng÷
toμn d©n.
175
4. §äc ®o¹n trÝch sau (trong bμi th¬ MÑ Suèt cña Tè H÷u) vμ chØ ra nh÷ng tõ
ng÷ ®Þa ph−¬ng cã trong ®o¹n trÝch. Nh÷ng tõ ng÷ ®ã thuéc ph−¬ng ng÷ nμo ?
ViÖc sö dông nh÷ng tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng trong ®o¹n th¬ cã t¸c dông g× ?
Gan chi gan røa, mÑ nê ?
MÑ r»ng : Cøu n−íc, m×nh chê chi ai ?
Ch¼ng b»ng con g¸i, con trai
S¸u m−¬i cßn mét chót tμi ®ß ®−a
Tμu bay h¾n b¾n sím tr−a
Th× tui cø viÖc n¾ng m−a ®−a ®ß...
GhÐ tai mÑ, hái tß mß :
Cí r¨ng «ng còng −ng cho mÑ chÌo ?
MÑ c−êi : Nãi cøng, ph¶i xiªu
Ra kh¬i «ng cßn d¸m, tui ch¼ng liÒu b»ng «ng !
Nghe ra «ng còng vui lßng
Tui ®i, cßn ch¹y ra s«ng dÆn dß :
"Coi chõng sãng lín, giã to
Mμn xanh ®©y mô, ®¾p cho kÝn m×nh !".
§èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m

trong v¨n b¶n tù sù
I  t×m hiÓu yÕu tè §èi tho¹i, ®éc tho¹i

vμ ®éc tho¹i néi t©m trong v¨n b¶n tù sù

Cã ng−êi hái :
 Sao b¶o lμng Chî DÇu tinh thÇn l¾m c¬ mμ ?...
 Êy thÕ mμ b©y giê ®æ ®èn ra thÕ ®Êy !
¤ng Hai tr¶ tiÒn n−íc, ®øng dËy, chÌm chÑp miÖng, c−êi nh¹t mét tiÕng,
v−¬n vai nãi to :
 Hμ, n¾ng gím, vÒ nμo...
176
¤ng l·o vê vê ®øng l¶ng ra chç kh¸c, råi ®i th¼ng. TiÕng c−êi nãi x«n xao
cña ®¸m ng−êi míi t¶n c− lªn Êy vÉn dâi theo. ¤ng nghe râ çi giäng chua
lanh l¶nh cña ng−êi ®μn bμ cho con bó :
 Cha mÑ tiªn s− nhμ chóng nã ! §ãi khæ ¨n c¾p ¨n trém b¾t ®−îc ng−êi ta
cßn th−¬ng. Çi gièng ViÖt gian b¸n n−íc th× cø cho mçi ®øa mét nh¸t !
¤ng Hai cói g»m mÆt xuèng mμ ®i. ¤ng tho¸ng nghÜ ®Õn mô chñ nhμ.
VÒ ®Õn nhμ, «ng Hai n»m vËt ra gi−êng, mÊy ®øa trÎ thÊy bè h«m nay cã vÎ
kh¸c, len lÐt ®−a nhau ra ®Çu nhμ ch¬i sËm ch¬i sôi víi nhau.
Nh×n lò con, tñi th©n, n−íc m¾t «ng l·o cø giμn ra. Chóng nã còng lμ trÎ con
lμng ViÖt gian ®Êy − ? Chóng nã còng bÞ ng−êi ta rÎ róng h¾t hñi ®Êy − ? Khèn
n¹n, b»ng Êy tuæi ®Çu... ¤ng l·o n¾m chÆt hai tay l¹i mμ rÝt lªn :
 Chóng bay ¨n miÕng c¬m hay miÕng g× vμo måm mμ ®i lμm çi gièng
ViÖt gian b¸n n−íc ®Ó nhôc nh· thÕ nμy.
(Kim L©n, Lμng)
a) Trong ba c©u ®Çu ®o¹n trÝch, ai nãi víi ai ? Tham gia c©u chuyÖn cã Ýt nhÊt
mÊy ng−êi ? DÊu hiÖu nμo cho ta thÊy ®ã lμ mét cuéc trß chuyÖn trao ®æi qua l¹i ?
b) C©u " Hμ, n¾ng gím, vÒ nμo... " «ng Hai nãi víi ai ? §©y cã ph¶i lμ mét
c©u ®èi tho¹i kh«ng ? V× sao ? Trong ®o¹n trÝch cßn cã c©u nμo kiÓu nμy kh«ng ?
H·y dÉn ra çc c©u ®ã.
c) Nh÷ng c©u nh− : "Chóng nã còng lμ trÎ con lμng ViÖt gian ®Êy − ? Chóng
nã còng bÞ ng−êi ta rÎ róng h¾t hñi ®Êy − ? Khèn n¹n, b»ng Êy tuæi ®Çu..." lμ
nh÷ng c©u ai hái ai ? T¹i sao tr−íc nh÷ng c©u nμy kh«ng cã g¹ch ®Çu dßng nh−
nh÷ng c©u ®· nªu ë ®iÓm (a) vμ (b) ?
d) Çc h×nh thøc diÔn ®¹t trªn cã t¸c dông nh− thÕ nμo trong viÖc thÓ hiÖn
diÔn biÕn cña c©u chuyÖn vμ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi t¶n c− trong buæi tr−a «ng
Hai gÆp hä ? §Æc biÖt chóng ®· gióp nhμ v¨n thÓ hiÖn thμnh c«ng nh÷ng diÔn
biÕn t©m lÝ cña nh©n vËt «ng Hai nh− thÕ nμo ?
177
Ghi nhí
 ®èi tho¹i, ®éc tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m lμ nh÷ng h×nh thøc quan träng
®Ó thÓ hiÖn nh©n vËt trong v¨n b¶n tù sù.
 ®èi tho¹i lμ h×nh thøc ®èi ®¸p, trß chuyÖn gi÷a hai hoÆc nhiÒu ng−êi.
Trong v¨n b¶n tù sù, ®èi tho¹i ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc g¹ch ®Çu dßng ë
®Çu lêi trao vμ lêi ®¸p (mçi l−ît lêi lμ mét lÇn g¹ch ®Çu dßng).
 ®éc tho¹i lμ lêi cña mét ng−êi nμo ®ã nãi víi chÝnh m×nh hoÆc nãi víi
mét ai ®ã trong t−ëng t−îng. Trong v¨n b¶n tù sù, khi ng−êi ®éc tho¹i
nãi thμnh lêi th× phÝa tr−íc c©u nãi cã g¹ch ®Çu dßng ; cßn khi kh«ng
thμnh lêi th× kh«ng cã g¹ch ®Çu dßng. Tr−êng hîp sau gäi lμ ®éc tho¹i
néi t©m.
II  LuyÖn tËp
1. Ph©n tÝch t¸c dông cña h×nh thøc ®èi tho¹i trong ®o¹n trÝch sau ®©y :
M·i khuya, bμ Hai míi chèng gèi ®øng dËy. Bμ l¼ng lÆng xuèng bÕp ch©m
löa ngåi tÝnh tiÒn hμng. VÉn nh÷ng tiÒn cua, tiÒn bón, tiÒn ®ç, tiÒn kÑo... VÉn çi
giäng r× rÇm, r× rÇm th−êng ngμy.
 Nμy, thÇy nã ¹.
¤ng Hai n»m rò ra ë trªn gi−êng kh«ng nãi g×.
 ThÇy nã ngñ råi μ ?
 G× ?
¤ng l·o khÏ nhóc nhÝch.
 T«i thÊy ng−êi ta ®ån...
¤ng l·o g¾t lªn :
 BiÕt råi !
Bμ Hai nÝn bÆt. Gian nhμ lÆng ®i, hiu h¾t.
(Kim L©n, Lμng)
178
2. ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ chuyÖn theo ®Ò tμi tù chän, trong ®ã sö dông c¶ h×nh
thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m.
LuyÖn nãi : Tù sù kÕt hîp víi nghÞ luËn

vμ miªu t¶ néi t©m
LËp ®Ò c−¬ng cho çc bμi tËp sau vμ tËp nãi ®Ó tr×nh bμy tr−íc líp.
1. T©m tr¹ng cña em sau khi ®Ó x¶y ra mét chuyÖn cã lçi ®èi víi b¹n (xem l¹i
phÇn TËp lμm v¨n, tr. 117).
2. KÓ l¹i buæi sinh ho¹t líp, ë ®ã em ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó chøng minh Nam
lμ mét ng−êi b¹n rÊt tèt (xem l¹i phÇn TËp lμm v¨n, tr. 161).
3. Dùa vμo néi dung phÇn ®Çu t¸c phÈm ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng
(tõ ®Çu ®Õn "BÊy giê chμng míi tØnh ngé, thÊu nçi oan cña vî, nh−ng viÖc trãt ®·
qua råi !"), h·y ®ãng vai Tr−¬ng Sinh ®Ó kÓ l¹i c©u chuyÖn vμ bμy tá niÒm ©n hËn.
L−u ý
a) Sö dông yÕu tè nghÞ luËn, miªu t¶ néi t©m, çc h×nh thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i.
b) Kh«ng viÕt thμnh bμi v¨n, chØ nªu ra çc ý chÝnh mμ m×nh sÏ nãi.
c) LuyÖn tËp nãi ë nhμ, h×nh dung tr−íc : më ®Çu nªn nãi g×, sau ®ã lÇn l−ît
nãi vÒ çc néi dung g× vμ kÕt thóc nh− thÕ nμo.
II  LuyÖn nãi trªn líp
1. Chñ ®éng xin ®−îc tr×nh bμy tr−íc líp nh÷ng néi dung ®· chuÈn bÞ ë nhμ
hoÆc s½n sμng ®¸p øng khi thÇy, c« gi¸o yªu cÇu.
2. Nãi râ rμng, m¹ch l¹c, cã giäng ®iÖu, t− thÕ ngay ng¾n, m¾t h−íng vμo
ng−êi nghe.
3. Chó ý rót kinh nghiÖm vÒ çc lçi (c¶ néi dung vμ h×nh thøc) trong phÇn
tr×nh bμy miÖng cña m×nh trªn líp.
179
Bμi 14

 C¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp b×nh dÞ cña çc nh©n vËt trong truyÖn ng¾n
LÆng lÏ Sa Pa, nhÊt lμ nh©n vËt anh thanh niªn. Tõ ®ã thÊu hiÓu t− t−ëng
cña t¸c phÈm : c«ng viÖc ®em l¹i ý nghÜa trong cuéc sèng vμ niÒm vui
cho con ng−êi, dï trong hoμn c¶nh ®¬n ®éc. Ph©n tÝch ®−îc nh÷ng ®iÓm
®Æc s¾c trong nghÖ thuËt truyÖn : x©y dùng t×nh huèng, miªu t¶ nh©n vËt
tõ nhiÒu ®iÓm nh×n, kÕt hîp tù sù vμ tr÷ t×nh.
 Cñng cè mét sè néi dung cña phÇn TiÕng ViÖt ®· häc ë häc k× I : çc
ph−¬ng ch©m héi tho¹i, x−ng h« trong héi tho¹i, lêi dÉn trùc tiÕp vμ lêi
dÉn gi¸n tiÕp.
 ViÕt ®−îc bμi v¨n tù sù cã sö dông çc yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ
nghÞ luËn.
HiÓu râ vai trß cña ng−êi kÓ chuyÖn trong v¨n b¶n tù sù.
V¨n b¶n
LÆng lÏ sa pa(1)
(TrÝch)
 Chóng ta võa qua Sa Pa, b¸c kh«ng nhËn ra − ?  Ng−êi l¸i xe bçng nhiªn
l¹i hái.
 Cã. T«i cã nhËn ra. Sa Pa b¾t ®Çu víi nh÷ng rÆng ®μo. Vμ víi nh÷ng ®μn
bß lang cæ cã ®eo chu«ng ë çc ®ång cá trong lòng hai bªn ®−êng. Chç Êy lμ
T¶ Ph×nh ph¶i kh«ng b¸c ?  Nhμ ho¹ sÜ tr¶ lêi.
 V©ng. B¸c kh«ng thÝch dõng l¹i Sa Pa ¹ ?
 ThÝch chø, thÝch l¾m. ThÕ nμo t«i còng vÒ ë h¼n ®Êy. T«i ®· ®Þnh thÕ.
Nh−ng b©y giê ch−a ph¶i lóc.
 B¸c sî Sa Pa buån chø g× ?
180
Nhμ ho¹ sÜ ph¸ lªn c−êi :
 Buån th× ai mμ ch¶ sî ? Nã nh− con gi¸n gÆm nhÊm ng−êi ta ? Tèt h¬n lμ
tr¸nh nã ®Ó lμm viÖc ®êi.
Nh÷ng nÐt hín hë trªn mÆt ng−êi l¸i xe chît duçi ra råi b½ng ®i mét lóc, b¸c
kh«ng nãi g× n÷a. Cßn nhμ ho¹ sÜ vμ c« g¸i còng nÝn bÆt, v× c¶nh tr−íc mÆt bçng
hiÖn lªn ®Ñp mét çch k× l¹. N¾ng b©y giê b¾t ®Çu len tíi, ®èt ch¸y rõng c©y.
Nh÷ng c©y th«ng chØ cao qu¸ ®Çu, rung tÝt trong n¾ng nh÷ng ngãn tay b»ng b¹c
d−íi çi nh×n bao che cña nh÷ng c©y tö kinh thØnh tho¶ng nh« çi ®Çu mμu hoa
cμ lªn trªn mμu xanh cña rõng. M©y bÞ n¾ng xua, cuén trßn l¹i tõng côc, l¨n trªn
çc vßm l¸ −ít s−¬ng, r¬i xuèng ®−êng çi, luån c¶ vμo gÇm xe. Gi÷a lóc ®ã, xe
dõng sÝt l¹i. Hai ba ng−êi kªu lªn mét lóc :
 Çi g× thÕ ?
B¸c l¸i xe x−íng to :
 Cho xe nghØ mét lóc lÊy n−íc. Lu«n tiÖn bμ con lãt d¹. Nöa tiÕng, çc «ng,
çc bμ nhÐ.
Trong lóc mäi ng−êi x«n xao vui vÎ phÝa sau l−ng, b¸c l¸i xe quay sang nhμ
ho¹ sÜ nãi véi v· :
 T«i s¾p giíi thiÖu víi b¸c mét trong nh÷ng ng−êi c« ®éc nhÊt thÕ gian. ThÕ
nμo b¸c còng thÝch vÏ h¾n.
Kh«ng hiÓu sao nãi ®Õn ®Êy, b¸c l¸i xe l¹i liÕc nh×n c« g¸i. C« bÊt gi¸c ®á
mÆt lªn.
 Mét anh thanh niªn hai m−¬i b¶y tuæi ! §©y lμ ®Ønh Yªn S¬n, cao hai ngh×n
(2)
s¸u tr¨m mÐt. Anh ta lμm c«ng t¸c khÝ t−îng kiªm vËt lÝ ®Þa cÇu . Çch ®©y bèn
n¨m, cã h«m t«i còng ®ang ®i thÕ nμy chît thÊy mét khóc th©n c©y ch¾n ngang
®−êng, ph¶i h·m l¹i. Mét anh thanh niªn ë ®©u ch¹y ®Õn, hÌ víi t«i vμ kh¸ch ®i
xe ®Èy khóc c©y ra mét bªn cho xe ®i. Hái ë ®©y mμ ai ®Èy c©y ra gi÷a ®−êng thÕ
nμy, anh chØ ®á mÆt. Th× ra anh ta míi lªn nhËn viÖc, sèng mét m×nh trªn ®Ønh
nói, bèn bÒ chØ c©y cá vμ m©y mï l¹nh lÏo, ch−a quen, thÌm ng−êi qu¸, anh ta
kiÕm kÕ dõng xe l¹i ®Ó gÆp chóng t«i, nh×n tr«ng vμ nãi chuyÖn mét l¸t. K×a, anh
ta kia.
Nh÷ng lêi giíi thiÖu tr−íc Êy lμm nhμ ho¹ sÜ giμ xóc ®éng m¹nh khi nh×n
thÊy ng−êi con trai tÇm vãc bÐ nhá, nÐt mÆt r¹ng rì tõ trªn s−ên nói tr−íc mÆt
181
ch¹y l¹i chç xe ®ç. ¤ng kh«ng chó ý c« con g¸i còng vÝu chÆt vμo vai «ng, nöa
v× tß mß, nöa ®Ó tù vÖ chèng l¹i mét çi g× ®ã. Ng−êi con trai ®−a cho b¸c l¸i xe
mét gãi nhá :
 Çi g× thÕ nμy ?  B¸c l¸i xe hái.
(3)
 Cñ tam thÊt ch¸u võa ®μo thÊy. Ch¸u göi b¸c g¸i ng©m r−îu uèng. H«m
nä b¸c ch¼ng b¶o b¸c g¸i võa èm dËy lμ g× ?
B¸c l¸i xe còng rót tõ tói cöa xe ra mét gãi giÊy :
 Cßn ®©y lμ s¸ch t«i mua hé anh.
Ng−êi con trai mõng quýnh cÇm cuèn s¸ch cßn ®ang c−êi c−êi nh×n kh¾p
kh¸ch ®i xe b©y giê ®· xuèng ®Êt tÊt c¶. KÎ ®ang v−¬n vai, ng−êi ngåi bÖt xuèng
ven ®−êng gië thøc ¨n mang theo ra. B¸c l¸i xe d¾t anh ta l¹i chç nhμ héi ho¹ vμ
c« g¸i :
 §©y, t«i giíi thiÖu víi anh mét ho¹ sÜ l·o thμnh nhÐ. Vμ c« ®©y lμ kÜ s−
n«ng nghiÖp. Anh ®−a kh¸ch vÒ nhμ ®i. Tuæi giμ cÇn n−íc chÌ : ë Lμo Cai ®i sím
qu¸. Anh h·y ®−a ra çi mãn chÌ pha n−íc m−a th¬m nh− n−íc hoa cña Yªn S¬n
nhμ anh.
Anh thanh niªn ®á mÆt, râ rμng luèng cuèng :
 V©ng, mêi b¸c vμ c« lªn ch¬i. Nhμ ch¸u kia. Lªn çi bËc cÊp kia, trªn Êy cã çi
nhμ ®Êy. N−íc s«i ®· cã s½n, nh−ng ch¸u vÒ tr−íc mét tÝ. B¸c vμ c« lªn ngay nhÐ.
Nãi xong, anh ch¹y vôt ®i, còng tÊt t¶ nh− khi ®Õn.
 B¸c vμ c« lªn víi anh Êy mét tÝ. ThÕ nμo b¸c còng thÝch vÏ anh ta.  Ng−êi
l¸i xe l¹i nãi.
Ho¹ sÜ nghÜ thÇm : "Kh¸ch tíi bÊt ngê, ch¾c cu cËu ch−a kÞp quÐt t−íc dän
dÑp, ch−a kÞp gÊp ch¨n ch¼ng h¹n". ¤ng rÊt ng¹c nhiªn khi b−íc lªn bËc thang
b»ng ®Êt, thÊy ng−êi con trai ®ang h¸i hoa. Cßn c« kÜ s− chØ "«" lªn mét tiÕng !
Sau gÇn hai ngμy, qua ngãt bèn tr¨m c©y sè ®−êng dμi çch xa Hμ Néi, ®øng
trong m©y mï ngang tÇm víi chiÕc cÇu vång kia, bçng nhiªn l¹i gÆp hoa d¬n,
hoa th−îc d−îc, vμng, tÝm, ®á, hång phÊn, tæ ong... ngay lóc d−íi kia lμ mïa hÌ,
®ét ngét vμ mõng rì, quªn mÊt e lÖ, c« ch¹y ®Õn bªn ng−êi con trai ®ang c¾t hoa.
Anh con trai, rÊt tù nhiªn nh− víi mét ng−êi b¹n ®· quen th©n, trao bã hoa ®·
c¾t cho ng−êi con g¸i, vμ còng rÊt tù nhiªn, c« ®ì lÊy.
182
 T«i c¾t thªm mÊy cμnh n÷a. Råi c« muèn lÊy bao nhiªu n÷a, tuú ý. C« cø
c¾t mét bã râ to vμo. Cã thÓ c¾t hÕt, nÕu c« thÝch. T«i kh«ng biÕt kØ niÖm thÕ nμo
cho thËt long träng ngμy h«m nay. B¸c vμ c« lμ ®oμn kh¸ch thø hai ®Õn th¨m nhμ
t«i tõ TÕt. Vμ c« lμ c« g¸i thø nhÊt tõ Hμ Néi lªn tíi nhμ t«i tõ bèn n¨m nay.
Ng−êi con trai nãi to nh÷ng ®iÒu ®¸ng lÏ ng−êi ta chØ nghÜ. Còng lμ nh÷ng
®iÒu ta Ýt nghÜ. ViÖc Êy lμm b¸c giμ vμ c« g¸i c¶m ®éng vμ bÞ cuèn hót ngay. C«
«m bã hoa vμo ngùc, b¹o d¹n nh×n th¼ng vμo mÆt anh. Anh thanh niªn b¾t gÆp
çi nh×n ®ã, phñi véi giät må h«i trªn sèng mòi, mØm c−êi, h¹ giäng hái :
 Còng ®oμn viªn, pháng ?
 V©ng.  C« g¸i nãi sÏ.
 Th«i, chÊm døt tiÕt môc h¸i hoa  Ng−êi con trai bÊt chît quyÕt ®Þnh B¸c
l¸i xe chØ cho ba m−¬i phót th«i. HÕt n¨m phót råi. Ch¸u nãi qua c«ng viÖc cña
ch¸u, n¨m phót. Cßn hai m−¬i phót, mêi b¸c vμ c« vμo nhμ uèng chÌ, cho ch¸u
nghe chuyÖn. Ch¸u thÌm nghe chuyÖn d−íi xu«i l¾m. C«ng viÖc cña ch¸u còng
quanh quÈn ë mÊy chiÕc m¸y ngoμi v−ên nμy th«i. Nh÷ng çi m¸y v−ên tr¹m khÝ
t−îng nμo còng cã. D·y nói nμy cã mét ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh tíi giã mïa ®«ng
b¾c ®èi víi miÒn B¾c n−íc ta. Ch¸u ë ®©y cã nhiÖm vô ®o giã, ®o m−a, ®o n¾ng,
tÝnh m©y, ®o chÊn ®éng mÆt ®Êt, dù vμo viÖc b¸o tr−íc thêi tiÕt h»ng ngμy, phôc
vô s¶n xuÊt, phôc vô chiÕn ®Êu. §©y lμ m¸y mãc cña ch¸u. Çi thïng ®o m−a nμy,
ë ®©u b¸c còng tr«ng thÊy, m−a xong ®æ n−íc ra çi cèc li ph©n mμ ®o. Çi nμy lμ
(4)
m¸y nhËt quang kÝ , ¸nh n¾ng mÆt trêi xuyªn qua çi kÝnh nμy, ®èt çc m¶nh giÊy
nμy, cø theo møc ®é, h×nh d¸ng vÕt ch¸y mμ ®Þnh n¾ng. §©y lμ m¸y Vin, nh×n
kho¶ng çch gi÷a çc r¨ng c−a mμ ®o¸n giã. Ban ®ªm kh«ng nh×n m¸y, ch¸u nh×n
giã lay l¸ hay nh×n trêi, thÊy sao nμo khuÊt, sao nμo s¸ng, cã thÓ nãi ®−îc m©y,
tÝnh ®−îc giã. Çi m¸y n»m d−íi s©u kia lμ m¸y ®o chÊn ®éng vá qu¶ ®Êt. Ch¸u
(5)
lÊy nh÷ng con sè, mçi ngμy b¸o vÒ "nhμ" b»ng m¸y bé ®μm bèn giê, m−êi mét
giê, b¶y giê tèi, l¹i mét giê s¸ng. B¶n b¸o Êy trong ngμnh gäi lμ "èp". C«ng viÖc nãi
chung dÔ, chØ cÇn chÝnh x¸c. Gian khæ nhÊt lμ lÇn ghi vμ b¸o vÒ lóc mét giê s¸ng.
RÐt, b¸c ¹. ë ®©y cã c¶ m−a tuyÕt ®Êy. Nöa ®ªm ®ang n»m trong ch¨n, nghe
chu«ng ®ång hå chØ muèn ®−a tay t¾t ®i. Chui ra khái ch¨n, ngän ®Ìn b·o vÆn to
®Õn cì nμo vÉn thÊy lμ kh«ng ®ñ s¸ng. X¸ch ®Ìn ra v−ên, giã tuyÕt vμ lÆng im ë
bªn ngoμi nh− chØ chùc ®îi m×nh ra lμ μo μo x« tíi. Çi lÆng im lóc ®ã míi thËt dÔ
sî : nã nh− bÞ giã chÆt ra tõng khóc, mμ giã th× gièng nh÷ng nh¸t chæi lín muèn
183
quÐt ®i tÊt c¶, nÐm vøt lung tung... Nh÷ng lóc im lÆng l¹nh cãng mμ l¹i hõng hùc
nh− ch¸y. Xong viÖc, trë vμo, kh«ng thÓ nμo ngñ l¹i ®−îc.
Anh thanh niªn ®ang nãi, dõng l¹i. Vμ t¹i sao ho¹ sÜ c¶m gi¸c m×nh bèi rèi ?
V× nh¸c thÊy ng−êi con g¸i nhá nhÎ, e lÖ, ®øng gi÷a çc luèng d¬n, kh«ng cÇn h¸i
hoa n÷a, «m nguyªn bã hoa trong tay, l¾ng tai nghe ? V× ho¹ sÜ ®· b¾t gÆp mét
®iÒu thËt ra «ng vÉn ao −íc ®−îc biÕt, «i, mét nÐt th«i ®ñ kh¼ng ®Þnh mét t©m
hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c, mét nÐt míi ®ñ lμ gi¸ trÞ mét chuyÕn ®i dμi.
 Anh nãi n÷a ®i.  ¤ng giôc.
 B¸o ço hÕt !  Ng−êi con trai vôt trë l¹i giäng vui vÎ.  N¨m phót n÷a lμ
m−êi. Cßn hai m−¬i phót th«i. B¸c vμ c« vμo trong nhμ. ChÌ ®· ngÊm råi ®Êy.
Th× giê ng¾n ngñi cßn l¹i thóc giôc c¶ chÝnh ng−êi ho¹ sÜ giμ. ¤ng theo liÒn
anh thanh niªn vμo trong nhμ, ®¶o nh×n qua mét l−ît tr−íc khi ngåi xuèng ghÕ.
Mét c¨n nhμ ba gian, s¹ch sÏ, víi bμn ghÕ, sæ s¸ch, biÓu ®å, thèng kª, m¸y bé
®μm. Cuéc ®êi riªng cña anh thanh niªn thu gän l¹i mét gãc tr¸i gian víi chiÕc
gi−êng con, mét chiÕc bμn häc, mét gi¸ s¸ch. Ho¹ sÜ cßn ®ang nheo m¾t cè ®äc
tªn çc s¸ch trªn gi¸ th× c« g¸i ®· b−íc tíi, d−êng nh− lμm viÖc Êy hé bè. C«
kh«ng trë l¹i bμn gi÷a vμ ngåi ngay xuèng tr−íc chiÕc bμn häc con, lËt xem b×a
mét cuèn s¸ch råi ®Ó l¹i nguyªn lËt më nh− cò. Anh thanh niªn rãt n−íc chÌ mêi
b¸c giμ, ngo¶nh l¹i t×m c« g¸i, thÊy c« ®ang ®äc, liÒn b−ng çi chÐn con ®Õn yªn
lÆng ®Æt tr−íc mÆt c«.
Ho¹ sÜ nhÊp chÐn trμ nãng ba ngμy nay «ng míi l¹i gÆp, kh«ng giÊu vÎ thÝch
thó, tù rãt lÊy mét chÐn n÷a, nãi lu«n :
 Ta tho¶ thuËn thÕ nμy. ChuyÖn d−íi xu«i, m−¬i ngμy n÷a trë l¹i ®©y, t«i sÏ
kÓ anh nghe. T«i sÏ trë l¹i, danh dù ®Êy. T«i còng muèn biÕt çi yªn lÆng lóc mét
giê s¸ng chon von trªn cao nã thÕ nμo. B©y giê cã c¶ ba chóng ta ®©y, anh h·y kÓ
chuyÖn anh ®i. Sao ng−êi ta b¶o anh lμ ng−êi c« ®éc nhÊt thÕ gian ? R»ng anh
"thÌm" ng−êi l¾m ?
Anh thanh niªn bËt c−êi khanh kh¸ch :
 Çc tõ Êy ®Òu lμ cña b¸c l¸i xe. Kh«ng, kh«ng ®óng ®©u. Mét m×nh th× anh
b¹n trªn tr¹m ®Ønh Phan-xi-p¨ng ba ngh×n mét tr¨m bèn m−¬i hai mÐt kia míi
mét m×nh h¬n ch¸u. Lμm khÝ t−îng, ë ®−îc cao thÕ míi lμ lÝ t−ëng chø.
184
Anh h¹ giäng, nöa t©m sù, nöa ®äc l¹i mét ®iÒu râ rμng ®· ngÉm nghÜ nhiÒu :
 Håi ch−a vμo nghÒ, nh÷ng ®ªm bÇu trêi ®en kÞt, nh×n kÜ míi thÊy mét ng«i
sao xa, ch¸u còng nghÜ ngay ng«i sao kia lÎ loi mét m×nh. B©y giê lμm nghÒ nμy
ch¸u kh«ng nghÜ nh− vËy n÷a. V¶, khi ta lμm viÖc, ta víi c«ng viÖc lμ ®«i, sao gäi
lμ mét m×nh ®−îc ? Huèng chi viÖc cña ch¸u g¾n liÒn víi viÖc cña bao anh em,
®ång chÝ d−íi kia. C«ng viÖc cña ch¸u gian khæ thÕ ®Êy, chø cÊt nã ®i, ch¸u
buån ®Õn chÕt mÊt. Cßn ng−êi th× ai mμ ch¶ "thÌm" hë b¸c ? M×nh sinh ra lμ g×,
m×nh ®Î ë ®©u, m×nh v× ai mμ lμm viÖc ? §Êy, ch¸u tù nãi víi ch¸u thÕ ®Êy. B¸c
l¸i xe ®i, vÒ Lai Ch©u cø ®Õn ®©y dõng l¹i mét l¸t. Kh«ng vμo giê "èp" lμ ch¸u
ch¹y xuèng ch¬i, l©u thμnh lÖ. Ch¸u bçng d−ng tù hái : Çi nhí xe, nhí ng−êi Êy
thËt ra lμ çi g× vËy ? NÕu lμ nçi nhí phån hoa ®« héi th× xoμng. Ch¸u ë liÒn
trong tr¹m hμng th¸ng. B¸c l¸i xe bao lÇn dõng, bãp cßi toe toe, mÆc, ch¸u gan l×
nhÊt ®Þnh kh«ng xuèng. Êy thÕ lμ mét h«m, b¸c l¸i ph¶i th©n hμnh lªn tr¹m
ch¸u. Ch¸u nãi : "§Êy, b¸c còng ch¼ng "thÌm" ng−êi lμ g× ? ".
Anh xoay sang ng−êi con g¸i ®ang mét m¾t ®äc cuèn s¸ch, mét m¾t l¾ng
nghe, ch©n c« ®ung ®−a khe khÏ, nãi :
 Vμ c« còng thÊy ®Êy, lóc nμo t«i còng cã ng−êi trß chuyÖn. NghÜa lμ cã s¸ch
Êy mμ. Mçi ng−êi viÕt mét vÎ.
 Quª anh ë ®©u thÕ ?  Ho¹ sÜ hái.
 Quª ch¸u ë Lμo Cai nμy th«i. N¨m tr−íc, ch¸u t−ëng ch¸u ®−îc ®i xa l¾m
c¬ ®Êy, ho¸ l¹i kh«ng. Ch¸u cã «ng bè tuyÖt l¾m. Hai bè con cïng viÕt ®¬n xin ra
lÝnh ®i mÆt trËn. KÕt qu¶ : bè ch¸u th¾ng ch¸u mét  kh«ng. Nh©n dÞp TÕt, mét
®oμn çc chó l¸i m¸y bay lªn th¨m c¬ quan ch¸u ë Sa Pa. Kh«ng cã ch¸u ë ®Êy.
Çc chó l¹i cö mét chó lªn tËn ®©y. Chó Êy nãi : nhê ch¸u cã gãp phÇn ph¸t hiÖn
mét ®¸m m©y kh« mμ ngμy Êy, th¸ng Êy, kh«ng qu©n ta h¹ ®−îc bao nhiªu ph¶n
lùc MÜ trªn cÇu Hμm Rång. §èi víi ch¸u, thËt lμ ®ét ngét, kh«ng ngê l¹i lμ nh−
thÕ. Chó l¸i m¸y bay cã nh¾c ®Õn bè ch¸u, «m ch¸u mμ l¾c "ThÕ lμ mét  hoμ nhÐ !".
Ch−a hoμ ®©u b¸c ¹. Nh−ng tõ h«m Êy ch¸u sèng thËt h¹nh phóc. ¬, b¸c vÏ ch¸u
®Êy − ? Kh«ng, kh«ng, ®õng vÏ ch¸u ! §Ó ch¸u giíi thiÖu víi b¸c nh÷ng ng−êi
kh¸c ®¸ng cho b¸c vÏ h¬n.
Ph¶i, ng−êi ho¹ sÜ giμ võa nãi chuyÖn, tay võa bÊt gi¸c hÝ ho¸y vμo cuèn sæ t× lªn ®Çu gèi. H¬n
bao nhiªu ng−êi kh¸c, «ng biÕt rÊt râ sù bÊt lùc cña nghÖ thuËt, cña héi ho¹ trong cuéc hμnh tr×nh
185
vÜ ®¹i lμ cuéc ®êi. ¤ng thÊy ngßi bót cña «ng bÊt lùc trªn tõng chÆng ®−êng ®i nhá cña «ng,
nh−ng nã nh− lμ mét qu¶ tim n÷a cña «ng, hay chÝnh lμ qu¶ tim cò ®−îc "®Ò cao" lªn, do ®ã mμ
«ng khao kh¸t, mμ «ng yªu thªm cuéc sèng. ThÕ nh−ng, ®èi víi chÝnh nhμ ho¹ sÜ, vÏ bao giê còng
lμ mét viÖc khã, nÆng nhäc, gian nan. Lμm mét bøc ch©n dung, ph¸c ho¹ nh− «ng lμm ®©y, hay råi
vÏ dÇu, lμm thÕ nμo lμm hiÖn lªn ®−îc mÉu ng−êi Êy ? Cho ng−êi xem hiÓu ®−îc anh ta, mμ kh«ng
ph¶i hiÓu nh− mét ng«i sao xa ? Vμ lμm thÕ nμo ®Æt ®−îc chÝnh tÊm lßng cña nhμ ho¹ sÜ vμo
gi÷a bøc tranh ®ã ? Chao «i, b¾t gÆp mét con ng−êi nh− anh ta lμ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng
t¸c, nh−ng hoμn thμnh s¸ng t¸c cßn lμ mét chÆng ®−êng dμi. MÆc dï vËy, «ng ®· chÊp nhËn sù
thö th¸ch.
§Ó khái v« lÔ, ng−êi con trai vÉn ngåi yªn cho «ng vÏ, nh−ng cho lμ m×nh kh«ng xøng víi thö
th¸ch Êy, anh vÉn nãi :
 Kh«ng, b¸c ®õng mÊt c«ng vÏ ch¸u ! Ch¸u giíi thiÖu víi b¸c «ng kÜ s− ë v−ên rau d−íi
Sa Pa ! Ngμy nμy sang ngμy kh¸c «ng ngåi im trong v−ên su hμo, r×nh xem çch ong lÊy phÊn, thô
phÊn cho hoa su hμo. Råi, ®Ó ®−îc theo ý m×nh, tù «ng cÇm mét chiÕc que, mçi ngμy chÝn m−êi giê
s¸ng, lóc hoa tung çnh, ®i tõng c©y su hμo lμm thay cho ong. Hμng v¹n c©y nh− vËy. §Ó cñ su hμo
nh©n d©n toμn miÒn B¾c n−íc ta ¨n ®−îc to h¬n, ngät h¬n tr−íc. ¤ng kÜ s− lμm ch¸u thÊy cuéc ®êi
®Ñp qu¸. B¸c vÒ Sa Pa vÏ «ng ta ®i, b¸c. Hay lμ, ®ång chÝ nghiªn cøu khoa häc ë c¬ quan ch¸u ë
d−íi Êy ®Êy. Cã thÓ nãi ®ång chÝ Êy trong t− thÕ s½n sμng suèt ngμy chê sÐt. Nöa ®ªm m−a giã rÐt
buèt, mÆc, cø nghe sÐt lμ ®ång chÝ cho¸ng choμng ch¹y ra. Nh− thÕ m−êi mét n¨m. M−êi mét n¨m
kh«ng mét ngμy xa c¬ quan. Kh«ng ®i ®Õn ®©u mμ t×m vî. §ång chÝ cø sî nhì cã sÐt l¹i v¾ng mÆt
m×nh. §ång chÝ ®ang lμm mét çi b¶n ®å sÐt riªng cho n−íc ta. Cã çi b¶n ®å Êy th× l¾m cña l¾m
b¸c ¹. Cña ch×m n«ng, cña ch×m s©u trong lßng ®Êt ®Òu cã thÓ biÕt, quý gi¸ l¾m. Tr¸n ®ång chÝ cø
hãi dÇn ®i. Nh−ng çi b¶n ®å sÐt th× s¾p xong råi.
Trong çi lÆng im cña Sa Pa, d−íi nh÷ng dinh thù cò kÜ cña Sa Pa, Sa Pa mμ chØ nghe tªn,
ng−êi ta ®· nghÜ ®Õn chuyÖn nghØ ng¬i, cã nh÷ng con ng−êi lμm viÖc vμ lo nghÜ nh− vËy cho
®Êt n−íc.
Còng may mμ b»ng mÊy nÐt, ho¹ sÜ ghi xong lÇn ®Çu g−¬ng mÆt cña ng−êi
thanh niªn. Ng−êi con trai Êy ®¸ng yªu thËt, nh−ng lμm cho «ng nhäc qu¸. Víi
nh÷ng ®iÒu lμm cho ng−êi ta suy nghÜ vÒ anh. Vμ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ
trong çi v¾ng vÎ vßi väi hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt trªn mÆt biÓn, cuån cuén tu«n
ra khi gÆp ng−êi. Nh÷ng ®iÒu suy nghÜ ®óng ®¾n bao giê còng cã nh÷ng vang
©m, kh¬i gîi bao ®iÒu suy nghÜ kh¸c trong ãc ng−êi kh¸c, cã s½n mμ ch−a râ hay
ch−a ®−îc ®óng. VÝ dô nh− quan niÖm vÒ çi ®Êt Sa Pa mμ «ng quyÕt ®Þnh sÏ chØ
®Õn ®Ó nghØ ng¬i giai ®o¹n cuèi trong ®êi, mμ «ng yªu nh−ng vÉn cßn tr¸nh.
186
Nh÷ng b¨n kho¨n Êy lμm cho nhμ héi ho¹ kh«ng nhËn xÐt ®−îc g× ë c« con g¸i ngåi
tr−íc mÆt ®»ng kia. Nh÷ng ®iÒu c« cïng nghe, céng víi nh÷ng ®iÒu c« kh¸m ph¸ thÊy
trªn hai trang s¸ch hay ®ang ®äc dë cña ng−êi con trai lμm c« bμng hoμng. Cã ph¶i çi
¸nh s¸ng trong quyÓn s¸ch räi sang, lμm cho c« hiÓu thªm cuéc sèng mét m×nh dòng c¶m
tuyÖt ®Ñp cña ng−êi thanh niªn, vÒ çi thÕ giíi nh÷ng con ng−êi nh− anh mμ anh kÓ, vμ
vÒ con ®−êng c« ®ang ®i tíi ? Cã ph¶i çi c¶m gi¸c bμng hoμng, ®¸ng lÏ c« ph¶i biÕt khi
c« yªu, b©y giê c« míi biÕt, gióp c« ®¸nh gi¸ ®óng h¬n mèi t×nh nh¹t nhÏo mμ c« ®· bá,
vμ yªn t©m h¬n vÒ quyÕt ®Þnh cña m×nh ? Mét Ên t−îng hμm ¬n khã t¶ d¹t lªn trong lßng
c« g¸i. Kh«ng ph¶i chØ v× bã hoa rÊt to sÏ ®i theo c« trong chuyÕn ®i thø nhÊt ra ®êi. Mμ
v× mét bã hoa nμo kh¸c n÷a, bã hoa cña nh÷ng h¸o høc vμ m¬ méng ngÉu nhiªn anh cho
thªm c«. Vμ v× mét çi g× ®ã n÷a mμ lóc nμy c« ch−a kÞp nghÜ kÜ. C« loay hoay t×m trong
tói x¸ch. Nhμ ho¹ sÜ th× cßn trë l¹i, nh−ng c«, trong trêi ®Êt T©y B¾c b¹t ngμn, trong cuéc
®êi m«ng mªnh nãi chung, chèc n÷a, ch¾c lμ c« sÏ ®i lu«n, biÕn mÊt, cã çi g× tÆng l¹i anh
ta ®Ó, nh− anh ta nãi, kØ niÖm lÇn gÆp gì nμy. Mét çi cán con g× råi ra cã thÓ biÕn thμnh
mét chót xÝu dÞu dμng, mét chót xÝu dòng c¶m trong cuéc sèng cña anh ta ? Mét cuèn
s¸ch, mét mãn trang trÝ nhá ch¼ng h¹n ? Kh«ng, hiÖn giê trong çi tói x¸ch cña c« kh«ng
cã vËt g× nh− thÕ.
 Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lμ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c−êi nh−ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh
ch¹y ra nhμ phÝa sau, råi trë vμo liÒn, tay cÇm mét çi lμn. Nhμ ho¹ sÜ tÆc l−ìi
®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giμ.
 ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nμy !
Anh thanh niªn võa vμo, kªu lªn. §Ó ng−êi con g¸i khái trë l¹i bμn, anh lÊy
chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s− mÆt ®á
öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vμ quay véi ®i.
 Chμo anh.  §Õn bËu cöa, bçng nhμ ho¹ sÜ giμ quay l¹i chôp lÊy tay ng−êi
thanh niªn l¾c m¹nh.  Ch¾c ch¾n råi t«i sÏ trë l¹i. T«i ë víi anh Ýt h«m ®−îc chø ?
§Õn l−ît c« g¸i tõ biÖt. C« ch×a tay ra cho anh n¾m, cÈn träng, râ rμng, nh−
ng−êi ta cho nhau çi g× chø kh«ng ph¶i lμ çi b¾t tay. C« nh×n th¼ng vμo m¾t
anh  nh÷ng ng−êi con g¸i s¾p xa ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp ta n÷a, hay nh×n ta
nh− vËy.
 Chμo anh.
187
LÇn ®Çu, chÝnh lμ anh thanh niªn quay mÆt ®i. Anh Ên çi lμn vμo tay b¸c giμ
vμ nãi véi v· :
 Çi nμy ®Ó ¨n tr−a cho b¸c, cho c« vμ b¸c l¸i xe. Ch¸u cã bao nhiªu lμ trøng,
¨n kh«ng xuÓ. Ch¸u kh«ng tiÔn b¸c vμ c« ra xe ®−îc, v× gÇn tíi giê "èp" råi. Th«i
chμo b¸c, chμo c«. B¸c sÏ trë l¹i nhÐ.
Hai «ng con theo bËc cÊp b−íc xuèng ®åi, ®Õn mÆt ®−êng nh×n lªn, kh«ng
thÊy ng−êi con trai ®øng ®Êy n÷a. Anh ta ®· vμo nhμ trong. ¤ng x¸ch çi lμn
trøng, c« «m bã hoa to. Lóc bÊy giê, n¾ng ®· m¹ b¹c c¶ con ®Ìo, ®èt ch¸y rõng
c©y hõng hùc nh− mét bã ®uèc lín. N¾ng chiÕu lμm cho bã hoa cμng thªm rùc rì
vμ lμm cho c« g¸i c¶m thÊy m×nh rùc rì theo. Hai ng−êi l÷ng th÷ng ®i vÒ phÝa
chiÕc xe ®ç, im lÆng rÊt l©u. Bçng b¸c giμ nh×n ®ång hå nãi mét m×nh :
 Thanh niªn b©y giê l¹ thËt ! Çc anh chÞ cø nh− con b−ím. Mμ ®· m−êi
mét giê, ®Õn giê "èp" ®©u ? T¹i sao anh ta kh«ng tiÔn m×nh ®Õn tËn xe nhØ ?
C« g¸i liÕc nh×n b¸c giμ mét çi rÊt nhanh, tù nhiªn håi hép, nh−ng vÉn
im lÆng.
Lμo Cai th¸ng s¸u, Hμ Néi th¸ng b¶y  1970
()
(Theo NguyÔn Thμnh Long ,
trong 33 truyÖn ng¾n chän läc 1945  1975,
NXB T¸c phÈm míi, Hμ Néi, 1976)
Chó thÝch
() NguyÔn Thμnh Long (1925  1991), quª ë huyÖn Duy Xuyªn, tØnh Qu¶ng
Nam, viÕt v¨n tõ thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. ¤ng lμ c©y bót chuyªn vÒ
truyÖn ng¾n vμ kÝ. TruyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa lμ kÕt qu¶ cña chuyÕn ®i lªn Lμo Cai
trong mïa hÌ 1970 cña t¸c gi¶. TruyÖn rót tõ tËp Gi÷a trong xanh in n¨m 1972.
(1) Sa Pa : mét huyÖn thuéc tØnh Lμo Cai, n»m trong khu vùc d·y nói Hoμng
Liªn S¬n, cã thÞ trÊn nghØ m¸t Sa Pa næi tiÕng. D·y Hoμng Liªn S¬n cã nhiÒu nói
cao, trong ®ã cã ®Ønh Phan-xi-p¨ng cao nhÊt n−íc ta (3 143 mÐt).
(2) VËt lÝ ®Þa cÇu : khoa häc nghiªn cøu nh÷ng tÝnh chÊt vËt lÝ cña tr¸i ®Êt vμ
çc qu¸ tr×nh vËt lÝ x¶y ra trong tr¸i ®Êt vμ khÝ quyÓn.
(3) Tam thÊt : c©y d−îc liÖu, chØ trång ®−îc ë mét sè vïng nói cao, khÝ hËu
m¸t, trång l©u n¨m míi cã cñ, cñ dïng lμm thuèc bæ d−ìng vμ ch÷a bÖnh.
188
(4) M¸y nhËt quang kÝ : m¸y ®o c−êng ®é ¸nh s¸ng mÆt trêi.
(5) M¸y bé ®μm : m¸y liªn l¹c v« tuyÕn ®iÖn tho¹i lo¹i nhá, cã thÓ di
chuyÓn dÔ dμng.
1. NhËn xÐt vÒ cèt truyÖn vμ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n LÆng lÏ
Sa Pa. T¸c phÈm nμy, theo lêi t¸c gi¶, lμ "mét bøc ch©n dung". §ã lμ bøc ch©n
dung cña ai, hiÖn ra trong çi nh×n vμ suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt nμo ?
2. Ph©n tÝch nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn.
(Chó ý : t×nh huèng nh©n vËt xuÊt hiÖn, quan hÖ víi çc nh©n vËt kh¸c ; hoμn
c¶nh sèng vμ lμm viÖc, suy nghÜ cña anh vÒ c«ng viÖc vμ cuéc sèng ; nÐt ®Ñp ®¸ng
chó ý nhÊt ë nh©n vËt nμy.)
3. Ph©n tÝch nh©n vËt «ng ho¹ sÜ.
(Chó ý : vÞ trÝ cña nh©n vËt trong truyÖn, nh÷ng suy nghÜ vÒ nghÖ thuËt vμ vÒ
con ng−êi ; c¶m xóc tr−íc ng−êi thanh niªn mét m×nh ë tr¹m khÝ t−îng.)
Nh©n vËt nμy cïng víi çc nh©n vËt phô kh¸c ®· gãp phÇn t« ®Ëm h×nh ¶nh
ng−êi thanh niªn trong truyÖn nh− thÕ nμo ?
4. Trong truyÖn ng¾n nμy cã sù kÕt hîp çc yÕu tè tr÷ t×nh, b×nh luËn víi tù
sù. Em h·y chØ ra çc chi tiÕt t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh cña t¸c phÈm vμ nªu t¸c dông
cña chÊt tr÷ t×nh ®ã.
5. Ph¸t biÓu chñ ®Ò cña truyÖn.
Ghi nhí
 TruyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa kh¾c ho¹ thμnh c«ng h×nh ¶nh nh÷ng ng−êi
lao ®éng b×nh th−êng, mμ tiªu biÓu lμ anh thanh niªn lμm c«ng t¸c khÝ
t−îng ë mét m×nh trªn ®Ønh nói cao. Qua ®ã, truyÖn kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp
cña con ng−êi lao ®éng vμ ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.
 TruyÖn ®· x©y dùng ®−îc t×nh huèng hîp lÝ, çch kÓ chuyÖn tù nhiªn,
cã sù kÕt hîp gi÷a tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn.
189
LuyÖn tËp
Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét trong hai nh©n vËt : anh thanh niªn, «ng ho¹ sÜ.
«n tËp phÇn tiÕng viÖt
I  çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i
1. ¤n l¹i néi dung cña çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i.
Çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i
Ph−¬ng Ph−¬ng Ph−¬ng Ph−¬ng Ph−¬ng

ch©m ch©m ch©m ch©m ch©m
vÒ vÒ quan çch lÞch
l−îng chÊt hÖ thøc sù
2. H·y kÓ mét t×nh huèng giao tiÕp trong ®ã cã mét hoÆc mét sè ph−¬ng
ch©m héi tho¹i nμo ®ã kh«ng ®−îc tu©n thñ.
II  X−ng h« trong héi tho¹i
1. ¤n l¹i çc tõ ng÷ x−ng h« th«ng dông trong tiÕng ViÖt vμ çch dïng chóng.
2. Trong tiÕng ViÖt, x−ng h« th−êng tu©n theo ph−¬ng ch©m "x−ng khiªm,
h« t«n". Em hiÓu ph−¬ng ch©m ®ã nh− thÕ nμo ? Cho vÝ dô minh ho¹.
3. Th¶o luËn vÊn ®Ò : V× sao trong tiÕng ViÖt, khi giao tiÕp, ng−êi nãi ph¶i hÕt
søc chó ý ®Õn sù lùa chän tõ ng÷ x−ng h« ?
III  çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp
1. ¤n l¹i sù ph©n biÖt gi÷a çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp.
2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.
190
Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh, c¶ thuû lÉn bé cïng ra ®i.
Ngμy 29 ®Õn NghÖ An, vua Quang Trung cho vêi ng−êi cèng sÜ ë huyÖn La S¬n
lμ NguyÔn ThiÕp vμo dinh vμ hái :
 Qu©n Thanh sang ®¸nh, t«i s¾p ®em binh ra chèng cù. M−u ®¸nh vμ gi÷, c¬
®−îc hay thua, tiªn sinh nghÜ nh− thÕ nμo ?
ThiÕp nãi :
 B©y giê trong n−íc trèng kh«ng, lßng ng−êi tan r·. Qu©n Thanh ë xa tíi
®©y, kh«ng biÕt t×nh h×nh qu©n ta yÕu hay m¹nh, kh«ng hiÓu râ thÕ nªn ®¸nh nªn
gi÷ ra sao. Chóa c«ng ®i ra chuyÕn nμy, kh«ng qu¸ m−êi ngμy, qu©n Thanh sÏ bÞ
dÑp tan.
(Ng« gia v¨n ph¸i, Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ )
H·y chuyÓn nh÷ng lêi ®èi tho¹i trong ®o¹n trÝch thμnh lêi dÉn gi¸n tiÕp.
Ph©n tÝch nh÷ng thay ®æi vÒ tõ ng÷ trong lêi dÉn gi¸n tiÕp so víi lêi ®èi tho¹i.
ViÕt Bμi tËp lμm v¨n sè 3  v¨n tù sù
i  §Ò bμi tham kh¶o

®Ò 1. H·y kÓ vÒ mét lÇn em trãt xem nhËt kÝ cña b¹n.
®Ò 2. H·y t−ëng t−îng m×nh gÆp gì vμ trß chuyÖn víi ng−êi lÝnh l¸i xe trong
t¸c phÈm Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt. ViÕt bμi v¨n kÓ l¹i
cuéc gÆp gì vμ trß chuyÖn ®ã.
®Ò 3. Nh©n ngμy 20  11, kÓ cho çc b¹n nghe vÒ mét kØ niÖm ®¸ng nhí gi÷a
m×nh vμ thÇy, c« gi¸o cò.
®Ò 4. KÓ vÒ mét cuéc gÆp gì víi çc anh bé ®éi nh©n Ngμy thμnh lËp
Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam (22  12). Trong buæi gÆp ®ã, em ®−îc thay mÆt çc
b¹n ph¸t biÓu nh÷ng suy nghÜ cña thÕ hÖ m×nh vÒ thÕ hÖ cha anh ®· chiÕn ®Êu, hi
sinh ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc.
ii  yªu cÇu
Bμi lμm cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông yÕu tè nghÞ luËn vμ miªu t¶ néi t©m.
191
Ng−êi kÓ chuyÖn trong v¨n b¶n tù sù
I  vai trß cña Ng−êi kÓ chuyÖn trong v¨n b¶n tù sù
 Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lμ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c−êi nh−ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh
ch¹y ra nhμ phÝa sau, råi trë vμo liÒn, tay cÇm mét çi lμn. Nhμ ho¹ sÜ tÆc l−ìi
®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giμ.
 ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nμy !
Anh thanh niªn võa vμo, kªu lªn. §Ó ng−êi con g¸i khái trë l¹i bμn, anh lÊy
chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s− mÆt ®á
öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vμ quay véi ®i.
 Chμo anh.  §Õn bËu cöa, bçng nhμ ho¹ sÜ giμ quay l¹i chôp lÊy tay ng−êi
thanh niªn l¾c m¹nh.  Ch¾c ch¾n råi t«i sÏ trë l¹i. T«i ë víi anh Ýt h«m ®−îc chø ?
§Õn l−ît c« g¸i tõ biÖt. C« ch×a tay ra cho anh n¾m, cÈn träng, râ rμng, nh−
ng−êi ta cho nhau çi g× chø kh«ng ph¶i lμ çi b¾t tay. C« nh×n th¼ng vμo m¾t
anh  nh÷ng ng−êi con g¸i s¾p xa ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp ta n÷a, hay nh×n ta
nh− vËy.
 Chμo anh.
(Theo NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa)
a) §o¹n trÝch kÓ vÒ ai vμ vÒ sù viÖc g× ?
b) ë ®©y, ai lμ ng−êi kÓ vÒ çc nh©n vËt vμ sù viÖc trªn ? (Gîi ý : Cã ph¶i lμ

mét trong çc nh©n vËt : «ng ho¹ sÜ giμ, c« kÜ s−, anh thanh niªn hay lμ mét ng−êi
nμo ®ã ?) Nh÷ng dÊu hiÖu nμo cho ta biÕt ë ®©y çc nh©n vËt kh«ng ph¶i lμ ng−êi
kÓ chuyÖn ? (Gîi ý : ChuyÖn ®−îc kÓ theo ng«i thø mÊy ? NÕu lμ mét trong ba
nh©n vËt trªn th× ng«i kÓ vμ lêi v¨n ph¶i thay ®æi nh− thÕ nμo ?...)
192
c) Nh÷ng c©u "giäng c−êi nh−ng ®Çy tiÕc rÎ " ; "nh÷ng ng−êi con g¸i s¾p xa
ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp ta n÷a, hay nh×n ta nh− vËy",... lμ nhËn xÐt cña ng−êi
nμo, vÒ ai ?
d*) H·y nªu nh÷ng c¨n cø ®Ó cã thÓ nhËn xÐt : Ng−êi kÓ chuyÖn ë ®©y d−êng
nh− thÊy hÕt vμ biÕt tÊt mäi viÖc, mäi hμnh ®éng, t©m t−, t×nh c¶m cña çc nh©n vËt.
Ghi nhí
 Trong v¨n b¶n tù sù, ngoμi h×nh thøc kÓ chuyÖn theo ng«i thø nhÊt
(x−ng "t«i") cßn cã h×nh thøc kÓ chuyÖn theo ng«i thø ba. §ã lμ ng−êi kÓ
chuyÖn giÊu m×nh nh−ng cã mÆt kh¾p n¬i trong v¨n b¶n. Ng−êi kÓ nμy
d−êng nh− biÕt hÕt mäi viÖc, mäi hμnh ®éng, t©m t−, t×nh c¶m cña çc
nh©n vËt.
Ng−êi kÓ chuyÖn cã vai trß dÉn d¾t ng−êi ®äc ®i vμo c©u chuyÖn : giíi
thiÖu nh©n vËt vμ t×nh huèng, t¶ ng−êi vμ t¶ c¶nh vËt, ®−a ra çc nhËn
xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng ®iÒu ®−îc kÓ.
II  LuyÖn tËp
Xe ch¹y chÇm chËm... MÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vμi gi©y sau, t«i ®uæi kÞp. T«i
thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, vμ khi trÌo lªn xe, t«i rÝu c¶ ch©n l¹i. MÑ t«i
võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oμ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng
sôt sïi theo :
 Con nÝn ®i ! Mî ®· vÒ víi çc con råi mμ.
MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm n−íc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy
giê t«i míi kÞp nhËn ra mÑ t«i kh«ng cßm câi x¬ x¸c qu¸ nh− c« t«i nh¾c l¹i lêi
ng−êi hä néi cña t«i. G−¬ng mÆt mÑ t«i vÉn t−¬i s¸ng víi ®«i m¾t trong vμ n−íc
da mÞn, lμm næi bËt mμu hång cña hai gß m¸. Hay t¹i sù sung s−íng bçng ®−îc
tr«ng nh×n vμ «m Êp çi h×nh hμi m¸u mñ cña m×nh mμ mÑ t«i l¹i t−¬i ®Ñp nh−
thuë cßn sung tóc ? T«i ngåi trªn ®Öm xe, ®ïi ¸p ®ïi mÑ t«i, ®Çu ng¶ vμo çnh
tay mÑ t«i, t«i thÊy nh÷ng c¶m gi¸c Êm ¸p ®· bao l©u mÊt ®i bçng l¹i m¬n man
kh¾p da thÞt. H¬i quÇn ¸o mÑ t«i vμ nh÷ng h¬i thë ë khu«n miÖng xinh x¾n nhai
trÇu ph¶ ra lóc ®ã th¬m tho l¹ th−êng.
193
Ph¶i bÐ l¹i vμ l¨n vμo lßng mét ng−êi mÑ, ¸p mÆt vμo bÇu s÷a nãng cña
ng−êi mÑ, ®Ó bμn tay ng−êi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vμ g·i r«m ë sèng
l−ng cho, míi thÊy ng−êi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng.
(Nguyªn Hång, Trong lßng mÑ)

a) So víi ®o¹n trÝch ë môc I (trong LÆng lÏ Sa Pa), çch kÓ ë ®o¹n trÝch nμy cã
g× kh¸c ? H·y lμm s¸ng tá b»ng viÖc tr¶ lêi çc c©u hái sau : Ng−êi kÓ chuyÖn ë
®©y lμ ai ? Ng«i kÓ nμy cã −u ®iÓm g× vμ cã h¹n chÕ g× so víi ng«i kÓ ë ®o¹n trªn ?
b) Chän mét trong ba nh©n vËt (ng−êi ho¹ sÜ giμ, anh thanh niªn hoÆc c« kÜ
s− n«ng nghiÖp) lμ ng−êi kÓ chuyÖn, sau ®ã chuyÓn ®o¹n v¨n trÝch ë môc I thμnh
mét ®o¹n kh¸c, sao cho nh©n vËt, sù kiÖn, lêi v¨n vμ çch kÓ phï hîp víi ng«i
thø nhÊt.
bμi 15

 C¶m nhËn ®−îc t×nh cha con s©u nÆng trong hoμn c¶nh Ðo le cña cha
con «ng S¸u trong truyÖn ChiÕc l−îc ngμ. N¾m ®−îc nghÖ thuËt miªu t¶
t©m lÝ nh©n vËt, ®Æc biÖt lμ nh©n vËt trÎ em ; nghÖ thuËt x©y dùng t×nh
huèng truyÖn bÊt ngê mμ tù nhiªn cña t¸c gi¶.
N¾m ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ çc t¸c phÈm th¬, truyÖn hiÖn ®¹i
võa häc trong ch−¬ng tr×nh líp 9 (tõ bμi 10 ®Õn bμi 15). VËn dông ®−îc
nh÷ng hiÓu biÕt Êy cïng víi kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng lμm v¨n, tiÕng ViÖt ®Ó
gi¶i quyÕt nh÷ng c©u hái vμ bμi tËp kiÓm tra t¹i líp.
 Thùc hiÖn tèt bμi kiÓm tra phÇn TiÕng ViÖt häc k× I.
 N¾m ®−îc çc néi dung chÝnh cña phÇn TËp lμm v¨n ®· häc trong häc
k× I líp 9, thÊy ®−îc tÝnh chÊt tÝch hîp cña chóng víi çc v¨n b¶n ®· häc ;
thÊy ®−îc tÝnh kÕ thõa vμ ph¸t triÓn cña çc néi dung TËp lμm v¨n häc ë
líp 9 b»ng çch so s¸nh víi néi dung çc kiÓu v¨n b¶n ®· häc ë nh÷ng
líp d−íi.
194
V¨n b¶n
chiÕc l−îc ngμ
(TrÝch)
Çc b¹n ! Mçi lÇn nh×n thÊy c©y l−îc ngμ nhá Êy lμ mçi lÇn t«i b¨n kho¨n vμ
ngËm ngïi. Trong cuéc ®êi kh¸ng chiÕn cña t«i, t«i chøng kiÕn kh«ng biÕt bao
nhiªu cuéc chia tay, nh−ng ch−a bao giê t«i bÞ xóc ®éng nh− lÇn Êy. Trong nh÷ng
(1)
ngμy hoμ b×nh võa lËp l¹i , t«i cïng vÒ th¨m quª víi mét ng−êi b¹n. Nhμ chóng
(2)
t«i ë c¹nh nhau, gÇn vμm kinh nhá ®æ ra s«ng Cöu Long. Chóng t«i cïng tho¸t
(3)
li ®i kh¸ng chiÕn ®Çu n¨m 1946, sau khi tØnh nhμ bÞ chiÕm. Lóc ®i, ®øa con g¸i
®Çu lßng cña anh  vμ còng lμ ®øa con duy nhÊt cña anh, ch−a ®Çy mét tuæi. Anh
thø s¸u vμ còng tªn S¸u. Suèt mÊy n¨m kh¸ng chiÕn, chÞ S¸u cã ®Õn th¨m anh
mÊy lÇn. LÇn nμo anh còng b¶o chÞ ®−a con ®Õn. Nh−ng çi c¶nh ®i th¨m chång
(4)
ë chiÕn tr−êng miÒn §«ng kh«ng ®¬n gi¶n. ChÞ kh«ng d¸m ®−a con qua rõng.
Nghe chÞ nãi cã lÝ anh kh«ng tr¸ch ®−îc. Anh chØ thÊy con qua tÊm ¶nh nhá th«i.
§Õn lóc ®−îc vÒ, çi t×nh ng−êi cha cø n«n nao trong ng−êi anh. Xuång vμo bÕn,
(5)
thÊy mét ®øa bÐ ®é t¸m tuæi tãc c¾t ngang vai, mÆc quÇn ®en, ¸o b«ng ®á ®ang
(6)
ch¬i nhμ chßi d−íi bãng c©y xoμi tr−íc s©n nhμ, ®o¸n biÕt lμ con, kh«ng thÓ
chê xuång cÆp l¹i bÕn, anh nhón ch©n nh¶y thãt lªn, x« chiÕc xuång t¹t ra, khiÕn
t«i bÞ chíi víi. Anh b−íc véi vμng víi nh÷ng b−íc dμi, råi dõng l¹i kªu to :
 Thu ! Con.
Võa lóc Êy, t«i ®· ®Õn gÇn anh. Víi lßng mong nhí cña anh, ch¾c anh nghÜ
r»ng, con anh sÏ ch¹y x« vμo lßng anh, sÏ «m chÆt lÊy cæ anh. Anh võa b−íc, võa
khom ng−êi ®−a tay ®ãn chê con. Nghe gäi, con bÐ giËt m×nh, trßn m¾t nh×n. Nã
ng¬ ng¸c, l¹ lïng. Cßn anh, anh kh«ng gh×m næi xóc ®éng. Mçi lÇn bÞ xóc ®éng,
(7)
vÕt thÑo dμi bªn m¸ ph¶i l¹i ®á öng lªn, giÇn giËt, tr«ng rÊt dÔ sî. Víi vÎ mÆt
xóc ®éng Êy vμ hai tay vÉn ®−a vÒ phÝa tr−íc, anh chÇm chËm b−íc tíi, giäng lÆp
bÆp run run :
 Ba ®©y con !
 Ba ®©y con !
195
Con bÐ thÊy l¹ qu¸, nã chíp m¾t nh×n t«i nh− muèn hái ®ã lμ ai, mÆt nã bçng
t¸i ®i, råi vôt ch¹y vμ kªu thÐt lªn : "M¸ ! M¸ !". Cßn anh, anh ®øng s÷ng l¹i ®ã,
nh×n theo con, nçi ®au ®ín khiÕn mÆt anh sÇm l¹i tr«ng thËt ®¸ng th−¬ng vμ hai
tay bu«ng xuèng nh− bÞ g·y.
V× ®−êng xa, chóng t«i chØ ë nhμ ®−îc cã ba ngμy. Trong ba ngμy ng¾n ngñi
®ã, con bÐ kh«ng kÞp nhËn ra anh lμ cha... Suèt ngμy anh ch¼ng ®i ®©u xa, lóc nμo
còng vç vÒ con. Nh−ng cμng vç vÒ con bÐ cμng ®Èy ra. Anh mong ®−îc nghe mét
tiÕng "ba" cña con bÐ, nh−ng con bÐ ch¼ng bao giê chÞu gäi. Nghe mÑ nã b¶o gäi
ba vμo ¨n c¬m th× nã b¶o l¹i :
 Th× m¸ cø kªu ®i.
MÑ nã ®©m næi giËn qu¬ ®òa bÕp do¹ ®¸nh, nã ph¶i gäi nh−ng l¹i nãi
(8)
træng :
 V« ¨n c¬m !
Anh S¸u vÉn ngåi im, gi¶ vê kh«ng nghe, chê nã gäi "Ba v« ¨n c¬m". Con bÐ
cø ®øng trong bÕp nãi väng ra :
 C¬m chÝn råi !
Anh còng kh«ng quay l¹i. Con bÐ bùc qu¸, quay l¹i mÑ vμ b¶o :
 Con kªu råi mμ ng−êi ta kh«ng nghe.
Anh quay l¹i nh×n con võa khe khÏ l¾c ®Çu võa c−êi. Cã lÏ v× khæ t©m ®Õn
nçi kh«ng khãc ®−îc, nªn anh ph¶i c−êi vËy th«i. B÷a sau, ®ang nÊu c¬m th× mÑ
nã ch¹y ®i mua thøc ¨n. MÑ nã dÆn, ë nhμ cã g× cÇn th× gäi ba gióp cho. Nã
(9)
kh«ng nãi kh«ng r»ng, cø lui cui d−íi bÕp. Nghe nåi c¬m s«i, nã gië n¾p, lÊy
®òa bÕp s¬ qua  nåi c¬m h¬i to, nh¾m kh«ng thÓ nh¾c xuèng ®Ó ch¾t n−íc ®−îc,
®Õn lóc ®ã nã míi nh×n lªn anh S¸u. T«i nghÜ thÇm, con bÐ ®ang bÞ dån vμo thÕ
bÝ, ch¾c nã ph¶i gäi ba th«i. Nã nh×n d¸o d¸c mét lóc råi kªu lªn :
 C¬m s«i råi, ch¾t n−íc giïm çi !  Nã còng l¹i nãi træng.
T«i lªn tiÕng më ®−êng cho nã :
 Ch¸u ph¶i gäi "Ba ch¾t n−íc giïm con", ph¶i nãi nh− vËy.
Nã nh− kh«ng ®Ó ý ®Õn c©u nãi cña t«i, nã l¹i kªu lªn :
 C¬m s«i råi, nh·o b©y giê !
196
Anh S¸u cø vÉn ngåi im. T«i do¹ nã :
 C¬m mμ nh·o, m¸ ch¸u vÒ thÕ nμo còng bÞ ®ßn. Sao ch¸u kh«ng gäi ba
ch¸u. Ch¸u nãi mét tiÕng "ba" kh«ng ®−îc sao ?
Lóc ®ã nåi c¬m s«i lªn sïng sôc. Nã h¬i sî, nã nh×n xuèng, vÎ nghÜ ngîi,
nh¾c kh«ng næi, nã l¹i nh×n lªn. TiÕng c¬m s«i nh− thóc giôc nã. Nã nh¨n nhã
muèn khãc. Nã nh×n nåi c¬m, råi nh×n lªn chóng t«i. ThÊy nã luýnh quýnh t«i
võa téi nghiÖp võa buån c−êi, nghÜ ch¾c thÕ nμo nã còng chÞu thua. Nã loay hoay
(10)
råi nhãn gãt lÊy çi v¸ móc ra tõng v¸ n−íc, miÖng lÈm bÈm ®iÒu g× kh«ng râ.
Con bÐ ®¸o ®Ó thËt.
Trong b÷a c¬m ®ã, anh S¸u g¾p mét çi trøng ç to vμng ®Ó vμo chÐn nã.
Nã liÒn lÊy ®òa xoi vμo chÐn, ®Ó ®ã råi bÊt thÇn hÊt çi trøng ra, c¬m v¨ng
tung toÐ c¶ m©m. GiËn qu¸ vμ kh«ng kÞp suy nghÜ, anh vung tay ®¸nh vμo
m«ng nã vμ hÐt lªn :
 Sao mμy cøng ®Çu qu¸ vËy, h¶ ?
T«i t−ëng con bÐ sÏ l¨n ra khãc, sÏ giÉy, sÏ ®¹p ®æ c¶ m©m c¬m, hoÆc sÏ
ch¹y vôt ®i. Nh−ng kh«ng, nã ngåi im, ®Çu cói g»m xuèng. NghÜ thÕ nμo nã
cÇm ®òa, g¾p l¹i çi trøng ç ®Ó vμo chÐn, råi lÆng lÏ ®øng dËy, b−íc ra khái
(11)
m©m. Xuèng bÕn, nã nh¶y xuèng xuång, më lßi tãi cè lμm cho d©y lßi tãi
khua ræn r¶ng, khua thËt to, råi lÊy dÇm b¬i qua s«ng. Nã sang qua nhμ ngo¹i,
mÐt víi ngo¹i vμ khãc ë bªn Êy. ChiÒu ®ã, mÑ nã sang dç dμnh mÊy nã còng
kh«ng vÒ. Ngμy mai anh S¸u ph¶i ®i, ®ã lμ ®ªm cuèi cïng cña hai anh chÞ, chÞ
còng kh«ng muèn b¾t nã vÒ.
S¸ng h«m sau, bμ con bªn néi, bªn ngo¹i ®Õn rÊt ®«ng. C¶ con bÐ còng theo
ngo¹i nã vÒ. Anh S¸u ph¶i lo tiÕp kh¸ch, anh nh− kh«ng chó ý ®Õn con n÷a. Cßn
chÞ S¸u th× lo chuÈn bÞ ®å ®¹c cho chång, chÞ lo xÕp tõng chiÕc ¸o, gãi ghÐm ®å
®¹c vôn vÆt vμo çi tói nhá, chÞ cø lói hói bªn chiÕc ba l«. Con bÐ nh− bÞ bá r¬i,
lóc ®øng vμo gãc nhμ, lóc ®øng tùa cöa vμ cø nh×n mäi ng−êi ®ang v©y quanh ba
nã. VÎ mÆt cña nã cã çi g× h¬i kh¸c, nã kh«ng b−íng bØnh hay nh¨n mμy cau cã
n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i buån rÇu, çi vÎ buån trªn g−¬ng mÆt ng©y th¬ cña con bÐ
tr«ng rÊt dÔ th−¬ng. Víi ®«i mi dμi uèn cong, vμ nh− kh«ng bao giê chíp, ®«i
m¾t nã nh− to h¬n, çi nh×n cña nã kh«ng ng¬ ng¸c, kh«ng l¹ lïng, nã nh×n víi
vÎ nghÜ ngîi s©u xa.
197
§Õn lóc chia tay, mang ba l« lªn vai, sau khi b¾t tay hÕt mäi ng−êi, anh S¸u
míi ®−a m¾t nh×n con, thÊy nã ®øng trong gãc nhμ.
Ch¾c anh còng muèn «m con, h«n con, nh−ng h×nh nh− còng l¹i sî nã giÉy
lªn l¹i bá ch¹y, nªn anh chØ ®øng nh×n nã. Anh nh×n víi ®«i m¾t tr×u mÕn lÉn
buån rÇu. T«i thÊy ®«i m¾t mªnh m«ng cña con bÐ bçng x«n xao.
 Th«i ! Ba ®i nghe con !  Anh S¸u khe khÏ nãi.
Chóng t«i, mäi ng−êi  kÓ c¶ anh, ®Òu t−ëng con bÐ sÏ ®øng yªn ®ã th«i.
Nh−ng thËt l¹ lïng, ®Õn lóc Êy, t×nh cha con nh− bçng næi dËy trong ng−êi nã,
trong lóc kh«ng ai ngê ®Õn th× nã bçng kªu thÐt lªn :
 Ba... a... a... ba !
TiÕng kªu cña nã nh− tiÕng xÐ, xÐ sù im lÆng vμ xÐ c¶ ruét gan mäi ng−êi,
nghe thËt xãt xa. §ã lμ tiÕng "ba" mμ nã cè ®Ì nÐn trong bao nhiªu n¨m nay,
tiÕng "ba" nh− vì tung ra tõ ®¸y lßng nã, nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh−
mét con sãc, nã ch¹y thãt lªn vμ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã. T«i thÊy lμn
tãc t¬ sau ãt nã nh− dùng ®øng lªn.
Nã võa «m chÆt lÊy cæ ba nã võa nãi trong tiÕng khãc :
 Ba ! Kh«ng cho ba ®i n÷a ! Ba ë nhμ víi con !
Ba nã bÕ nã lªn. Nã h«n ba nã cïng kh¾p. Nã h«n tãc, h«n cæ, h«n vai vμ h«n
c¶ vÕt thÑo dμi bªn m¸ cña ba nã n÷a.
Trong lóc ®ã, ngo¹i nã cho t«i biÕt, ®ªm qua, bμ ®· t×m hiÓu ®−îc v× sao nã
kh«ng chÞu nhËn ba nã. Bμ hái :
 Ba con, sao con kh«ng nhËn ?
 Kh«ng ph¶i.  §ang n»m mμ nã còng giÉy lªn.
 Sao con biÕt lμ kh«ng ph¶i ? Ba con ®i l©u, con quªn råi chø g× !
 Ba kh«ng gièng çi h×nh ba chôp víi m¸.
 Sao kh«ng gièng, ®i l©u, ba con giμ h¬n tr−íc th«i.
 Còng kh«ng ph¶i giμ, mÆt ba con kh«ng cã çi thÑo trªn mÆt nh− vËy.
μ ra vËy, b©y giê bμ míi biÕt. TÐ ra nã kh«ng nhËn ba nã lμ v× çi vÕt thÑo,
vμ bμ cho nã biÕt, ba nã ®i ®¸nh T©y bÞ T©y b¾n bÞ th−¬ng  bμ nh¾c l¹i téi ¸c
mÊy th»ng T©y ë ®ån ®Çu vμm cho nã nhí. Nghe bμ kÓ nã n»m im, l¨n lén
198
vμ thØnh tho¶ng l¹i thë dμi nh− ng−êi lín. S¸ng h«m sau, nã l¹i b¶o ngo¹i ®−a nã
vÒ. Nã võa nhËn ra th× ba nã ®· ®Õn lóc ph¶i ®i råi.
Trong lóc ®ã, nã vÉn «m chÆt lÊy ba nã. Kh«ng gh×m ®−îc xóc ®éng vμ
kh«ng muèn cho con thÊy m×nh khãc, anh S¸u mét tay «m con, mét tay rót kh¨n
lau n−íc m¾t, råi h«n lªn m¸i tãc con :
 Ba ®i råi ba vÒ víi con.
 Kh«ng !  Con bÐ hÐt lªn, hai tay nã siÕt chÆt lÊy cæ, ch¾c nã nghÜ hai tay
kh«ng thÓ gi÷ ®−îc ba nã, nã dang c¶ hai ch©n råi c©u chÆt lÊy ba nã, vμ ®«i vai
nhá bÐ cña nã run run.
Nh×n c¶nh Êy, bμ con xung quanh cã ng−êi kh«ng cÇm ®−îc n−íc m¾t, cßn
t«i bçng thÊy khã thë nh− cã bμn tay ai n¾m lÊy tr¸i tim t«i. T«i bçng n¶y ra ý
nghÜ, muèn b¶o anh ë l¹i vμi h«m. Nh−ng thËt khã, chóng t«i ch−a biÕt m×nh sÏ
(12)
®i tËp kÕt hay ë l¹i. Chóng t«i cÇn vÒ ®óng ngμy nhËn lÖnh ®Ó kÞp chuÈn bÞ.
ThÕ lμ ®· ®Õn lóc ph¶i ®i råi, mäi ng−êi ph¶i xóm l¹i vç vÒ nã, mÑ nã b¶o :
 Thu ! §Ó ba con ®i. Thèng nhÊt råi ba con vÒ.
Bμ ngo¹i nã võa vuèt tãc nã võa dç :

 Ch¸u cña ngo¹i giái l¾m mμ ! Ch¸u ®Ó ba ch¸u ®i råi ba sÏ mua vÒ cho ch¸u
mét c©y l−îc.
Con bÐ l¹i «m chÇm ba nã mét lÇn n÷a vμ mÕu m¸o :
 Ba vÒ ! Ba mua cho con mét c©y l−îc nghe ba !  Nã nãi trong tiÕng nÊc,
võa nãi võa tõ tõ tuét xuèng.
Sau ®ã hai chóng t«i trë l¹i miÒn §«ng. Chóng t«i lμ çn bé ®oμn thÓ, chóng
t«i kh«ng ®i tËp kÕt. Tõ n¨m n¨m m−¬i t− ®Õn n¨m n¨m m−¬i t¸m, n¨m m−¬i
chÝn lμ nh÷ng n¨m khã kh¨n, çc b¹n ®· biÕt råi. VÒ c«ng viÖc vμ ®êi sèng ë
rõng, t«i cã thÓ kÓ cho ®Õn s¸ng, cã ®ªm bÞ biÖt kÝch v©y b¾t ®Õn ba lÇn, cã ngμy
kh«ng g¹o ¨n, ¨n toμn lμ b¾p, nh−ng th«i, ®ã lμ chuyÖn kh¸c. T«i xin trë l¹i mèi
t×nh cha con cña b¹n t«i. Nh÷ng ®ªm rõng, n»m trªn vâng, m¾t chØ thÊy tÊm ni
l«ng nãc, lóc nhí con anh cø ©n hËn sao m×nh l¹i ®¸nh con. Nçi khæ t©m ®ã cø
giμy vß anh.
... T«i h·y cßn nhí buæi chiÒu h«m ®ã  buæi chiÒu sau mét ngμy m−a rõng,
giät m−a cßn ®äng trªn l¸, rõng s¸ng lÊp l¸nh. §ang ngåi lμm viÖc d−íi tÊm
199
ni l«ng nãc, t«i bçng nghe tiÕng kªu. Tõ con ®−êng mßn ch¹y lÉn trong rõng s©u,
(13)
anh hít h¶i ch¹y vÒ, tay cÇm khóc ngμ ®−a lªn khoe víi t«i. MÆt anh hín hë
nh− mét ®øa trÎ ®−îc quμ.
Sau ®ã anh lÊy vá ®¹n hai m−¬i li cña MÜ, ®Ëp máng lμm thμnh mét c©y c−a
nhá, c−a khóc ngμ thμnh tõng miÕng nhá. Nh÷ng lóc rçi, anh c−a tõng chiÕc r¨ng
l−îc, thËn träng, tØ mØ vμ cè c«ng nh− ng−êi thî b¹c. Ch¼ng hiÓu sao t«i thÝch
ngåi nh×n anh lμm vμ c¶m thÊy vui vui khi thÊy bôi ngμ r¬i mçi lóc mét nhiÒu.
Mét ngμy, anh c−a ®−îc mét vμi r¨ng. Kh«ng bao l©u sau, c©y l−îc ®−îc hoμn
(14)
thμnh. C©y l−îc dμi ®é h¬n mét tÊc , bÒ ngang ®é ba ph©n r−ìi, c©y l−îc cho
con g¸i, c©y l−îc dïng ®Ó ch¶i m¸i tãc dμi, c©y l−îc chØ cã mét hμng r¨ng th−a.
Trªn sèng l−ng l−îc cã kh¾c mét hμng ch÷ nhá mμ anh ®· gß l−ng, tÈn mÈn kh¾c
tõng nÐt : "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba". C©y l−îc ngμ Êy ch−a ch¶i ®−îc m¸i
tãc cña con, nh−ng nã nh− gì rèi ®−îc phÇn nμo t©m tr¹ng cña anh. Nh÷ng ®ªm
nhí con, anh Ýt nhí ®Õn nçi hèi hËn ®¸nh con, nhí con, anh lÊy c©y l−îc ra ng¾m
nghÝa råi mμi lªn tãc cho c©y l−îc thªm bãng, thªm m−ît. Cã c©y l−îc, anh cμng
mong gÆp l¹i con. Nh−ng råi mét chuyÖn kh«ng may x¶y ra. Mét ngμy cuèi n¨m
n¨m m−¬i t¸m  n¨m ®ã ta ch−a vâ trang  trong mét trËn cμn lín cña qu©n
MÜ  nguþ, anh S¸u bÞ hi sinh. Anh bÞ viªn ®¹n cña m¸y bay MÜ b¾n vμo ngùc.
Trong giê phót cuèi cïng, kh«ng cßn ®ñ søc tr¨ng trèi l¹i ®iÒu g×, h×nh nh− chØ
cã t×nh cha con lμ kh«ng thÓ chÕt ®−îc, anh ®−a tay vμo tói, mãc c©y l−îc, ®−a
cho t«i vμ nh×n t«i mét håi l©u. T«i kh«ng ®ñ lêi lÏ ®Ó t¶ l¹i çi nh×n Êy, chØ biÕt
r»ng, cho ®Õn b©y giê, thØnh tho¶ng t«i cø nhí l¹i ®«i m¾t cña anh.
 T«i sÏ mang vÒ trao tËn tay cho ch¸u.

(15)
T«i cói xuèng gÇn anh vμ khÏ nãi. §Õn lóc Êy, anh míi nh¾m m¾t ®i xu«i .
(Tãm t¾t ®o¹n cuèi : B¸c Ba  nh©n vËt kÓ chuyÖn, trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c ®· t×nh cê
gÆp Thu t¹i mét tr¹m giao liªn ë vïng §ång Th¸p M−êi. Thu ®· thμnh mét c« giao liªn dòng c¶m,
dÉn ®oμn çn bé v−ît qua ®o¹n ®−êng nguy hiÓm. B¸c Ba ®· thùc hiÖn ®−îc nguyÖn väng cuèi
cïng cña ng−êi ®ång ®éi cò («ng S¸u), trao tËn tay cho Thu chiÕc l−îc ngμ. Mét t×nh c¶m gièng
nh− t×nh cha con ®· n¶y në gi÷a b¸c Ba víi Thu.)
1966
()
(NguyÔn Quang S¸ng , 25 truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng,
NXB Th«ng tin, Hμ Néi, 1990)
200
Chó thÝch
() NguyÔn Quang S¸ng (1932 — 2014), quª ë huyÖn Chî Míi, tØnh An Giang.
Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng tham gia bé ®éi, ho¹t ®éng ë chiÕn tr−êng
Nam Bé. Tõ sau n¨m 1954, tËp kÕt ra miÒn B¾c, NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu viÕt
v¨n. Nh÷ng n¨m chèng MÜ, «ng trë vÒ Nam Bé tham gia kh¸ng chiÕn vμ tiÕp tôc
s¸ng t¸c v¨n häc. Sau n¨m 1975, «ng lμ Tæng th− kÝ Héi Nhμ v¨n Thμnh phè
Hå ChÝ Minh, Phã Tæng th− kÝ Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam khãa IV. T¸c phÈm cña
NguyÔn Quang S¸ng cã nhiÒu thÓ lo¹i : truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch b¶n phim
vμ hÇu nh− chØ viÕt vÒ cuéc sèng vμ con ng−êi Nam Bé trong hai cuéc kh¸ng
chiÕn còng nh− sau hoμ b×nh. N¨m 2000, «ng ®−îc Nhμ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng
Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
TruyÖn ng¾n ChiÕc l−îc ngμ ®−îc viÕt n¨m 1966 (khi t¸c gi¶ ho¹t ®éng
ë chiÕn tr−êng Nam Bé) vμ ®−îc ®−a vμo tËp truyÖn cïng tªn. V¨n b¶n trong
s¸ch gi¸o khoa lμ ®o¹n trÝch phÇn gi÷a cña truyÖn.
(1) Hoμ b×nh võa lËp l¹i : chØ sù kiÖn hoμ b×nh ®−îc lËp l¹i theo HiÖp nghÞ
Gi¬-ne-v¬ th¸ng 7 n¨m 1954, sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
(2) Vμm kinh (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : vïng cöa kªnh (kinh), r¹ch ®æ ra s«ng.
(3) Tho¸t li : rêi gia ®×nh ®i tham gia c«ng t¸c hay chiÕn ®Êu.
(4) MiÒn §«ng : miÒn §«ng Nam Bé, n¬i cã c¨n cø kh¸ng chiÕn vμ còng lμ
vïng chiÕn tr−êng v« cïng gian khæ trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
(5) ¸o b«ng : ¸o v¶i hoa (b«ng : hoa, theo ph−¬ng ng÷ Nam Bé).
(6) Ch¬i nhμ chßi (tõ ®Þa ph−¬ng) : trß ch¬i cÊt lÒu con cña trÎ em.
(7) VÕt thÑo (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : vÕt sÑo.
(8) Nãi træng (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : nãi trèng kh«ng víi ng−êi kh¸c,
kh«ng dïng ®¹i tõ x−ng h«.
(9) Lui cui (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : lói hói (ch¨m chó, lu«n tay lμm mét viÖc
g× ®ã, kh«ng ®Ó ý ®Õn xung quanh).
(10) Çi v¸ (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : çi mu«i.
(11) Lßi tãi (tõ ®Þa ph−¬ng Nam Bé) : d©y xÝch s¾t hoÆc d©y ch·o lín dïng ®Ó
buéc tμu, thuyÒn.
201
(12) TËp kÕt : theo HiÖp nghÞ Gi¬-ne-v¬ n¨m 1954, çc lùc l−îng kh¸ng chiÕn
ë phÝa nam vÜ tuyÕn 17 tËp kÕt ra miÒn B¾c vμ ng−îc l¹i, çc lùc l−îng cña ®èi
ph−¬ng ë miÒn B¾c chuyÓn vμo miÒn Nam.
(13) Khóc ngμ : ®©y lμ khóc ngμ voi.
(14) TÊc : ®¬n vÞ ®o chiÒu dμi, b»ng 1/10 th−íc. Mét th−íc ta dμi kho¶ng 1/3
mÐt, nh−ng trong çch nãi quen thuéc h»ng ngμy th× th−íc còng th−êng ®−îc
gäi thay thÕ cho mÐt (th−íc t©y). Mét tÊc ë ®©y lμ kho¶ng 10 cm.
(15) Nh¾m m¾t ®i xu«i : chÕt.

1. Em h·y kÓ tãm t¾t cèt truyÖn cña ®o¹n trÝch. T×nh huèng nμo ®· béc lé s©u
s¾c vμ c¶m ®éng t×nh cha con cña «ng S¸u vμ bÐ Thu ?
2. T×m hiÓu vμ ph©n tÝch diÔn biÕn t©m lÝ, hμnh ®éng cña bÐ Thu trong lÇn
gÆp cha cuèi cïng, khi «ng S¸u ®−îc vÒ phÐp. Qua ®ã h·y nhËn xÐt vÒ tÝnh çch
cña nh©n vËt bÐ Thu vμ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ cña t¸c gi¶.
3. T×nh c¶m s©u nÆng vμ cao ®Ñp cña «ng S¸u ®èi víi con ®· ®−îc thÓ hiÖn
qua nh÷ng chi tiÕt, sù viÖc nμo ? §iÒu ®ã ®· béc lé thªm nÐt ®Ñp g× trong t©m hån
cña ng−êi çn bé çch m¹ng Êy ?
4. TruyÖn ®−îc kÓ theo lêi trÇn thuËt cña nh©n vËt nμo ? Çch chän vai kÓ
nh− vËy cã t¸c dông g× trong viÖc x©y dùng nh©n vËt vμ thÓ hiÖn néi dung t−
t−ëng cña truyÖn ?
Ghi nhí
 B»ng viÖc s¸ng t¹o t×nh huèng bÊt ngê mμ tù nhiªn, hîp lÝ, ®o¹n trÝch
truyÖn ChiÕc l−îc ngμ ®· thÓ hiÖn thËt c¶m ®éng t×nh cha con s©u nÆng
vμ cao ®Ñp trong c¶nh ngé Ðo le cña chiÕn tranh.
TruyÖn ®· thμnh c«ng trong viÖc miªu t¶ t©m lÝ vμ x©y dùng tÝnh çch
nh©n vËt, ®Æc biÖt lμ nh©n vËt bÐ Thu.
202
LuyÖn tËp
1. Th¸i ®é vμ hμnh ®éng cña bÐ Thu ®èi víi ba rÊt tr¸i ng−îc trong nh÷ng
ngμy ®Çu khi «ng S¸u vÒ th¨m nhμ vμ lóc «ng s¾p ra ®i, nh−ng vÉn nhÊt qu¸n
trong tÝnh çch cña nh©n vËt. Em h·y gi¶i thÝch ®iÒu ®ã.
2. Em h·y viÕt l¹i ®o¹n truyÖn kÓ vÒ cuéc gÆp gì cuèi cïng cña hai cha con
«ng S¸u theo lêi håi t−ëng cña mét nh©n vËt kh¸c («ng S¸u hoÆc bÐ Thu).
kiÓm tra vÒ th¬ vμ truyÖn hiÖn ®¹i
1. §äc kÜ l¹i çc t¸c phÈm th¬, truyÖn hiÖn ®¹i trong s¸ch Ng÷ v¨n 9, tõ bμi 10
®Õn bμi 15. §äc l¹i vë ghi çc bμi häc t−¬ng øng.
2. Lμm vμo vë bμi tËp mét b¶ng thèng kª çc t¸c phÈm th¬, truyÖn hiÖn ®¹i
võa häc tõ bμi 10 ®Õn bμi 15, theo çc môc sau : tªn t¸c phÈm (®o¹n trÝch), thÓ
lo¹i, t¸c gi¶, tãm t¾t néi dung (cèt truyÖn hoÆc t×nh c¶m, c¶m xóc chÝnh), nÐt nghÖ
thuËt ®Æc s¾c.
3. §äc l¹i phÇn lÝ thuyÕt vÒ v¨n biÓu c¶m trong s¸ch Ng÷ v¨n 7, Ng÷ v¨n 8 vμ
çch lμm bμi v¨n kÕt hîp tù sù víi biÓu c¶m, nghÞ luËn trong s¸ch Ng÷ v¨n 9.
ii  lμm bμi kiÓm tra trªn líp

Gîi ý mét sè néi dung kiÓm tra
1. S¾p xÕp l¹i cho ®óng hoÆc ®iÒn vμo nh÷ng chç trèng trong b¶ng thèng kª
çc d÷ kiÖn vÒ tõng t¸c phÈm (tªn t¸c phÈm, thÓ lo¹i, n¨m s¸ng t¸c, t¸c gi¶, néi
dung chÝnh).
2. Tãm t¾t cèt truyÖn, t×nh huèng chÝnh vμ nªu chñ ®Ò cña çc truyÖn ng¾n :
Lμng (Kim L©n), LÆng lÏ Sa Pa (NguyÔn Thμnh Long), ChiÕc l−îc ngμ (NguyÔn
Quang S¸ng).
3. Ph©n tÝch nÐt næi bËt trong tÝnh çch nh©n vËt «ng Hai (truyÖn ng¾n Lμng
cña Kim L©n). NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt nμy cña t¸c gi¶. Quan hÖ gi÷a
t×nh yªu lμng quª vμ lßng yªu n−íc cña nh©n vËt «ng Hai.
203
4. VÎ ®Ñp trong çch sèng, trong t©m hån vμ nh÷ng suy nghÜ cña nh©n vËt
anh thanh niªn mét m×nh trªn tr¹m khÝ t−îng gi÷a nói cao trong truyÖn LÆng lÏ
Sa Pa cña NguyÔn Thμnh Long.
5. C¶m nghÜ cña em vÒ nh©n vËt bÐ Thu vμ t×nh cha con trong chiÕn tranh ë
truyÖn ChiÕc l−îc ngμ cña NguyÔn Quang S¸ng.
6. C¶m nhËn cña em vÒ h×nh ¶nh ng−êi lÝnh trong hai bμi th¬ : §ång chÝ
(ChÝnh H÷u), Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn DuËt).
7. T×nh yªu con vμ lßng yªu n−íc, g¾n bã víi çch m¹ng cña ng−êi mÑ Tμ-«i
biÓu hiÖn trong nh÷ng lêi ru ë bμi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ
cña NguyÔn Khoa §iÒm.
8. Ph©n tÝch bót ph¸p x©y dùng h×nh ¶nh th¬ trong çc bμi th¬ : §ång chÝ
(ChÝnh H÷u), §oμn thuyÒn ®¸nh ç (Huy CËn), ¸nh tr¨ng (NguyÔn Duy).
9. Ph©n tÝch nh÷ng h×nh ¶nh biÓu t−îng : ®Çu sóng tr¨ng treo (trong bμi
§ång chÝ ), tr¨ng (trong bμi ¸nh tr¨ng). Chän b×nh mét ®o¹n (hoÆc khæ) th¬ ®Æc
s¾c trong çc bμi th¬ ®· häc.
kiÓm tra phÇn tiÕng viÖt

Mét sè ®Ò luyÖn tËp
1. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ tõ l¸y ®Ó ph©n tÝch nÐt næi bËt cña viÖc dïng
tõ trong nh÷ng c©u th¬ sau :
Nao nao dßng n−íc uèn quanh,

DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.
SÌ sÌ nÊm ®Êt bªn ®−êng,
RÇu rÇu ngän cá nöa vμng nöa xanh.
2. §äc l¹i ®o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu (tr. 9798). T×m lêi dÉn trùc
tiÕp trong ®o¹n trÝch. Nªu nhËn xÐt vÒ çch x−ng h«, nãi n¨ng cña M· Gi¸m Sinh
vμ bμ mèi.
204
Chóng kÓ cho t«i nghe cuéc sèng buån tÎ cña chóng, vμ nh÷ng chuyÖn ®ã
lμm t«i buån l¾m ; chóng kÓ cho t«i nghe vÒ nh÷ng con chim t«i bÉy ®−îc ®ang
sèng ra sao vμ nhiÒu chuyÖn trÎ con kh¸c, nh−ng t«i nhí l¹i th× ch−a bao giê
chóng nãi mét lêi nμo vÒ bè vμ vÒ d× ghÎ. Th−êng th× chóng chØ ®Ò nghÞ t«i kÓ
truyÖn cæ tÝch ; t«i kÓ l¹i nh÷ng truyÖn bμ t«i ®· kÓ, vμ nÕu quªn chç nμo, t«i b¶o
chóng ®îi, råi ch¹y vÒ nhμ hái l¹i bμ t«i. ThÊy thÕ bμ t«i th−êng rÊt hμi lßng.
T«i còng kÓ cho chóng nghe nhiÒu vÒ bμ t«i ; mét h«m th»ng lín thë dμi nãi :
 Cã lÏ tÊt c¶ çc bμ ®Òu rÊt tèt, bμ tí ngμy tr−íc còng rÊt tèt...
Nã th−êng nãi mét çch buån b· : ngμy tr−íc, tr−íc kia, ®· cã thêi... d−êng
nh− nã ®· sèng trªn tr¸i ®Êt nμy mét tr¨m n¨m, chø kh«ng ph¶i m−êi mét n¨m.
(M. Go-r¬-ki, Thêi th¬ Êu)
a) Trong sè nh÷ng tõ ng÷ hoÆc c©u ®−îc in ®Ëm, ®©u lμ lêi dÉn trùc tiÕp, ®©u
lμ lêi dÉn gi¸n tiÕp, ®©u kh«ng ph¶i lμ lêi dÉn ?
b) VËn dông nh÷ng ph−¬ng ch©m héi tho¹i ®· häc, gi¶i thÝch v× sao nh©n vËt
"th»ng lín" ph¶i dïng tõ cã lÏ trong lêi nhËn xÐt cña m×nh.
nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) sau :
a) Mét d·y nói mμ hai mμu m©y

N¬i n¾ng n¬i m−a, khÝ trêi còng kh¸c
Nh− anh víi em, nh− Nam víi B¾c
Nh− ®«ng víi t©y mét d¶i rõng liÒn.
(Ph¹m TiÕn DuËt,
Tr−êng S¬n §«ng, Tr−êng S¬n T©y)
b) Khi t©m hån ta ®· rÌn luyÖn thμnh mét sîi d©y ®μn s½n sμng rung ®éng
tr−íc mäi vÎ ®Ñp cña vò trô, tr−íc mäi çi cao quý cña cuéc ®êi, chóng ta lμ
ng−êi mét çch hoμn toμn h¬n.
(Th¹ch Lam, Theo dßng)
205
c) GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vμo xe
t¨ng, ®¹i b¸c. Tre gi÷ lμng, gi÷ n−íc, gi÷ m¸i nhμ tranh, gi÷ ®ång lóa chÝn. Tre hi
sinh ®Ó b¶o vÖ con ng−êi. Tre, anh hïng lao ®éng ! Tre, anh hïng chiÕn ®Êu !
(ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam)
5. Cho biÕt çch nãi nμo trong sè nh÷ng çch nãi sau cã sö dông phÐp nãi
qu¸ : ch−a ¨n ®· hÕt, ®Ñp tuyÖt vêi, mét tÊc ®Õn trêi, kh«ng mét ai cã mÆt, mét
ch÷ bÎ ®«i kh«ng biÕt, sî v· må h«i, c−êi vì bông, rông rêi ch©n tay, tøc lén
ruét, tiÕc ®øt ruét, ng¸y nh− sÊm, nghÜ n¸t ãc, ®øt tõng khóc ruét.
«n tËp phÇn tËp lμm v¨n

C©u hái «n tËp
1. PhÇn TËp lμm v¨n trong Ng÷ v¨n 9, tËp mét cã nh÷ng néi dung lín nμo ?
Nh÷ng néi dung nμo lμ träng t©m cÇn chó ý ?
2. Vai trß, vÞ trÝ, t¸c dông cña çc biÖn ph¸p nghÖ thuËt vμ yÕu tè miªu t¶
trong v¨n b¶n thuyÕt minh nh− thÕ nμo ? Cho mét vÝ dô cô thÓ.
3. V¨n b¶n thuyÕt minh cã yÕu tè miªu t¶, tù sù gièng vμ kh¸c víi v¨n b¶n
miªu t¶, tù sù ë ®iÓm nμo ?
4. S¸ch Ng÷ v¨n 9, tËp mét nªu lªn nh÷ng néi dung g× vÒ v¨n b¶n tù sù ? Vai
trß, vÞ trÝ vμ t¸c dông cña çc yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn trong v¨n b¶n
tù sù nh− thÕ nμo ? H·y cho vÝ dô mét ®o¹n v¨n tù sù trong ®ã cã sö dông yÕu tè
miªu t¶ néi t©m ; mét ®o¹n v¨n tù sù cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn vμ mét ®o¹n
v¨n tù sù cã sö dông c¶ yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn. (Cã thÓ lÊy trong çc
t¸c phÈm v¨n häc ®· häc, ®· ®äc hoÆc trong çc bμi v¨n tham kh¶o cña b¹n còng
nh− cña m×nh,...)
5. ThÕ nμo lμ ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m ? Vai trß, t¸c dông vμ h×nh
thøc thÓ hiÖn cña çc yÕu tè nμy trong v¨n b¶n tù sù nh− thÕ nμo ? T×m çc vÝ dô vÒ
®o¹n v¨n tù sù cã sö dông çc yÕu tè ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m.
6. T×m hai ®o¹n v¨n tù sù, trong ®ã mét ®o¹n ng−êi kÓ chuyÖn kÓ theo ng«i
thø nhÊt, mét ®o¹n kÓ theo ng«i thø ba. NhËn xÐt vai trß cña mçi lo¹i ng−êi kÓ
chuyÖn ®· nªu.
206
Bμi 16

 ThÊy ®−îc tinh thÇn phª ph¸n s©u s¾c x· héi cò vμ niÒm tin trong s¸ng
vμo sù xuÊt hiÖn tÊt yÕu cña cuéc sèng míi qua Cè h−¬ng, thÊy ®−îc vÞ
trÝ cña h×nh t−îng nh©n vËt "t«i", t¸c dông cña sù kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng
thøc biÓu ®¹t trong viÖc thÓ hiÖn néi dung t− t−ëng t¸c phÈm vμ x©y
dùng tÝnh çch nh©n vËt.
 TiÕp tôc thùc hiÖn tèt yªu cÇu «n tËp phÇn TËp lμm v¨n ®· nªu ë bμi 15.
 N¾m v÷ng çc néi dung c¬ b¶n cña c¶ ba phÇn (V¨n, TiÕng ViÖt, TËp
lμm v¨n) trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 9, tËp mét ; biÕt çch vËn dông
nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc mét çch tæng hîp, toμn diÖn theo néi
dung vμ çch thøc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ míi.
V¨n b¶n
cè h−¬ng
T«i kh«ng qu¶n trêi l¹nh gi¸, vÒ th¨m lμng cò, xa nh÷ng hai ngμn dÆm mμ t«i ®· tõ biÖt
(1)
h¬n hai m−¬i n¨m nay .
§ang ®é gi÷a ®«ng. GÇn vÒ ®Õn lμng, trêi l¹i cμng u ¸m. Giã l¹nh lïa vμo khoang thuyÒn,
vi vu. Nh×n qua çc khe hë mui thuyÒn, thÊy xa gÇn thÊp tho¸ng mÊy th«n xãm tiªu ®iÒu,
hoang v¾ng, n»m im l×m d−íi vßm trêi mμu vμng óa. Kh«ng nÐn ®−îc, lßng t«i se l¹i.
A, ®©y thËt cã ph¶i lμ lμng cò mμ hai m−¬i n¨m trêi nay t«i h»ng ghi lÊy h×nh ¶nh trong kÝ
(2)
øc kh«ng ?
H×nh ¶nh lμng cò trong kÝ øc t«i kh«ng gièng h¼n nh− thÕ nμy. Lμng cò t«i ®Ñp h¬n kia !
Nh−ng nÕu ph¶i nhí râ ®Ñp nh− thÕ nμo, nãi râ ®Ñp ë chç nμo th× thËt kh«ng cã h×nh ¶nh ng«n
ng÷ nμo diÔn t¶ ra cho ®−îc. Ph¶ng phÊt th× còng cã h¬i gièng ®Êy. T«i nghÜ bông : H¼n lμng cò
m×nh vèn chØ nh− thÕ kia th«i, tuy ch−a tiÕn bé h¬n x−a, nh−ng còng vÞ tÊt ®Õn nçi thª l−¬ng
nh− m×nh t−ëng. Ch¼ng qua lμ t©m t×nh m×nh ®· ®æi kh¸c, bëi v× vÒ th¨m chuyÕn nμy, lßng m×nh
vèn ®· kh«ng vui.
207
VÒ th¨m quª chuyÕn nμy, ý ®Þnh lμ ®Ó tõ
gi· nã lÇn cuèi cïng. Ng«i nhμ cò n¬i c¶ ®¹i gia
®×nh chóng t«i ®êi ®êi ë chung víi nhau, mμ
chóng t«i ®· ph¶i ®ång t×nh b¸n cho ng−êi ta
råi, néi n¨m nay ph¶i giao cho hä. V× thÕ, t«i
cÇn ph¶i vÒ tr−íc TÕt, vÜnh biÖt ng«i nhμ yªu
dÊu vμ tõ gi· lμng cò th©n yªu, ®em gia ®×nh
®Õn n¬i ®Êt kh¸ch t«i ®ang lμm ¨n, sinh sèng.
Tinh m¬ s¸ng h«m sau, t«i vÒ tíi

cæng nhμ. Trªn m¸i ngãi, mÊy cäng
tranh kh« phÊt ph¬ tr−íc giã, ®ñ râ nhμ
kh«ng ®æi chñ kh«ng ®−îc. Nh÷ng gia
®×nh kh¸c cã lÏ ®· dän ®i råi, cho nªn
c¶nh t−îng cμng hiu qu¹nh.
T«i võa b−íc vμo gian nhμ chóng
t«i ë th× mÑ t«i ®· ch¹y ra ®ãn. Hoμng,
Lç TÊn
®øa ch¸u võa míi lªn t¸m tuæi, còng
ch¹y theo.
MÑ t«i rÊt mõng rì, nh−ng nÐt mÆt vÉn Èn mét nçi buån thÇm kÝn. MÑ t«i b¶o
t«i ngåi xuèng, nghØ ng¬i, uèng trμ, kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn chuyÖn dän nhμ c¶.
Ch¸u Hoμng ch−a gÆp t«i bao giê chØ d¸m ®øng ®»ng xa nh×n t«i chßng chäc.
Nh−ng råi chóng t«i còng bμn ®Õn chuyÖn dän nhμ. T«i nãi nhμ trªn kia ®·
thuª xong, còng ®· s¾m ®−îc Ýt ®å ®¹c, giê h·y ®em çc thø ®å gç ë nhμ nμy b¸n
®i hÕt lÊy tiÒn mua thªm sau. MÑ t«i cho còng ph¶i vμ b¶o hμnh lÝ ®· thu xÕp gän
gμng ®©u vμo ®Êy c¶ råi, ®å gç kh«ng tiÖn chuyªn chë còng b¸n ®−îc mét Ýt råi,
nh−ng tiÒn ch−a thu vÐn ®−îc ®ñ.
MÑ t«i nãi :
 Con h·y nghØ ng¬i vμi h«m, ®i th¨m çc nhμ bμ con mét chót råi mÑ con
m×nh lªn ®−êng.
 V©ng.
 Cã anh NhuËn Thæ lÇn nμo ®Õn ch¬i còng nh¾c ®Õn con vμ rÊt mong cã
ngμy ®−îc gÆp con. MÑ ®· nh¾n tin cho anh Êy biÕt chõng ngμy nμo con vÒ. Cã lÏ
anh Êy còng s¾p ®Õn th«i.
208
Lóc bÊy giê, trong kÝ øc t«i bçng hiÖn ra mét c¶nh t−îng thÇn tiªn, k× dÞ : Mét
vÇng tr¨ng trßn vμng th¾m treo löng l¬ trªn nÒn trêi xanh ®Ëm, d−íi lμ mét b·i
çt bªn bê biÓn, trång toμn d−a hÊu, b¸t ng¸t mét mμu xanh rên. Gi÷a ruéng
d−a, mét ®øa bÐ tr¹c m−êi mét, m−êi hai tuæi, cæ ®eo vßng b¹c, tay l¨m l¨m cÇm
(3) (4)
chiÕc ®inh ba , ®ang cè søc ®©m theo mét con tra . Con vËt bçng quay l¹i, luån
qua h¸ng ®øa bÐ, ch¹y mÊt.
§øa bÐ Êy chÝnh lμ NhuËn Thæ. Khi t«i quen NhuËn Thæ çch ®©y kho¶ng
chõng hai m−¬i n¨m, NhuËn Thæ chØ ®é lªn m−êi. Lóc ®ã thÇy t«i h·y cßn, c¶nh
(5)
nhμ sung tóc, t«i ®μng hoμng lμ mét cËu Êm . N¨m Êy lμ n¨m ®Õn l−ît nhμ t«i lo
giç tæ. Nghe nãi th× cø h¬n ba m−¬i n¨m míi ®Õn l−ît lo giç nμy mét lÇn, cho
nªn rÊt linh ®×nh. Giç vμo th¸ng giªng, lÔ vËt rÊt nhiÒu, çc ®å tÕ rÊt sang, ng−êi
®Õn lÔ còng rÊt ®«ng, v× thÕ ph¶i ®Ò phßng mÊt c¾p. Nhμ t«i chØ nu«i mét ng−êi ë
th¸ng (®Þa ph−¬ng t«i, ng−êi ®i lμm thuª chia lμm ba h¹ng, ë n¨m gäi lμ "tr−êng
niªn", lμm thuª tõng ngμy gäi lμ "®o¶n c«ng", nhμ m×nh còng cã cμy, chØ giç tÕt,
hay vô thu t«, ®Õn lμm m−ín cho ng−êi ta th× gäi lμ "ë th¸ng"). Ng−êi ë bËn qu¸,
lμm kh«ng hÕt viÖc, liÒn xin thÇy t«i cho gäi th»ng con lμ NhuËn Thæ ®Õn ®Ó nã
tr«ng coi çc thø ®å tÕ cho.
ThÇy t«i b»ng lßng. T«i còng rÊt thÝch v× ®· cã nghe nãi ®Õn NhuËn Thæ, l¹i
biÕt NhuËn Thæ víi t«i tuæi còng suýt so¸t b»ng nhau. H¾n sinh th¸ng nhuËn,
(6)
ngò hμnh khuyÕt thæ nªn bè h¾n ®Æt tªn lμ NhuËn Thæ. H¾n bÉy chim sÎ th×
tμi l¾m.
ThÕ lμ ngμy nμo t«i còng mong cho mau ®Õn n¨m míi. N¨m míi ®Õn th×
NhuËn Thæ còng ®Õn mμ ! Chê m·i míi hÕt n¨m. Mét h«m, mÑ t«i b¶o :
"Th»ng NhuËn Thæ ®Õn råi ®Êy !". T«i liÒn ch¹y ra xem. H¾n ®ang ®øng trong
bÕp, khu«n mÆt trßn trÜnh, n−íc da b¸nh mËt, ®Çu ®éi mò l«ng chiªn bÐ tÝ tÑo,
cæ ®eo vßng b¹c s¸ng lo¸ng. §ñ biÕt bè h¾n quý h¾n nh− thÕ nμo : Sî h¾n khã
nu«i, bè h¾n ®· nguyÖn tr−íc thÇn phËt lμm vßng xÝch, xÝch l¹i. H¾n thÊy ai lμ
bÏn lÏn, chØ kh«ng bÏn lÏn víi mét m×nh t«i th«i. Khi v¾ng ng−êi, h¾n míi nãi
chuyÖn víi t«i. ThÕ lμ ch−a ®Çy nöa ngμy, chóng t«i ®· th©n nhau. Kh«ng biÕt
bÊy giê chóng t«i nãi víi nhau nh÷ng g×, chØ nhí r»ng NhuËn Thæ thÝch chÝ
l¾m. H¾n b¶o lªn tØnh h¾n míi ®−îc tr«ng thÊy nh÷ng ®iÒu h¾n ch−a bao giê
tr«ng thÊy c¶.
209
H«m sau, t«i rñ h¾n bÉy chim. H¾n nãi :
 Kh«ng ®−îc ®©u ! Ph¶i chê tuyÕt xuèng cho nhiÒu ®·. Lμng em toμn ®Êt
çt, hÔ tuyÕt xuèng lμ em quÐt lÊy mét kho¶ng ®Êt trèng, dïng mét çi que ng¾n
chèng mét çi nong lín, r¾c Ýt lóa lÐp, thÊy chim t−íc xuèng ¨n, ®øng ®»ng xa
giËt m¹nh sîi d©y buéc vμo çi que, thÕ lμ chim bÞ chôp vμo nong hÕt. Thø nμo
còng cã : sÎ ®ång, chμo mμo, "bét c«", sÎ xanh l−ng.
ThÕ lμ t«i l¹i cμng chê ngμy tuyÕt xuèng.
NhuËn Thæ l¹i nãi :
 B©y giê trêi ®ang rÐt l¾m. §Õn mïa hÌ, anh xuèng nhμ em ch¬i. Ban ngμy,
chóng m×nh ra biÓn nhÆt vá sß, mμu ®á cã, mμu xanh cã, ®ñ c¶. Cã c¶ sß "mÆt
(7)
quû", sß "tay phËt" . Tèi ®Õn, em vμ thÇy em ®i canh d−a th× anh còng ®i...
 Canh trém μ ?
 Kh«ng ph¶i. ë lμng em, ng−êi ®i qua ®−êng kh¸t n−íc h¸i mét qu¶ d−a ¨n,
kh«ng kÓ lμ lÊy trém. Canh lμ canh lîn rõng, nhÝm, tra. Nμy nhÐ ! S¸ng tr¨ng.
Cã tiÕng sét so¹t. Tra ®ang ngèn d−a ®Êy ! ThÕ lμ cÇm ®inh ba khe khÏ tiÕn lªn...
Håi ®ã vμ cho c¶ ®Õn b©y giê n÷a, t«i vÉn ch−a biÕt con tra lμ con g×. Ch¼ng
c¨n cø vμo ®©u, t«i cø t−ëng t−îng h×nh thï nã nh− con chã con nh−ng d÷
tîn h¬n.
 Nã kh«ng c¾n μ ?
 §· cã ®inh ba råi. TiÕn lªn gÇn, thÊy tra lμ ®©m ngay. Gièng Êy tinh kh«n
l¾m. Nã quay l¹i, ®©m th¼ng vÒ phÝa m×nh råi luån qua h¸ng m×nh biÕn mÊt.
L«ng, da nã tr¬n nh− mì.
T«i ch−a hÒ biÕt trªn ®êi nμy l¹i cã nh÷ng chuyÖn míi l¹ nh− vËy : bªn bê
biÓn cã nh÷ng vá sß ®ñ mμu s¾c nh− thÕ kia, vμ cã ®−îc qu¶ d−a hÊu ¨n còng
ph¶i tr¶i qua bao nhiªu lμ nguy hiÓm. Tr−íc ®©y t«i chØ biÕt qu¶ d−a hÊu b¸n ë
hμng hoa qu¶ mμ th«i !
 ë ®Êt çt chóng em, lóc thuû triÒu d©ng lªn, cã rÊt nhiÒu nh÷ng con "ç
nh¶y", cø nh¶y lung tung, hai ch©n nh− ch©n nh¸i.
Trêi ! NhuËn Thæ h¼n biÕt nhiÒu chuyÖn l¹ lïng l¾m, kÓ kh«ng xiÕt ! Nh÷ng
chuyÖn ®ã, b¹n bÌ t«i tõ tr−íc ®Õn nay, kh«ng ai biÕt c¶. Chóng nã kh«ng biÕt lμ
v× trong khi NhuËn Thæ sèng bªn bê biÓn th× chóng nã, còng nh− t«i, chØ nh×n
mét m¶nh trêi vu«ng trªn bèn bøc t−êng cao bao bäc lÊy çi s©n mμ th«i !
210
Nh−ng tiÕc thay, ®· hÕt th¸ng giªng. NhuËn Thæ ph¶i vÒ quª h¾n. Lßng t«i
xèn xang, t«i khãc to lªn. H¾n lÈn trong bÕp, còng khãc mμ kh«ng chÞu vÒ.
Nh−ng råi bè h¾n còng l«i h¾n ®i. Sau ®ã, h¾n cã nhê bè h¾n mang lªn cho t«i
mét bäc vá sß vμ mÊy thø l«ng chim rÊt ®Ñp. T«i còng cã vμi lÇn göi cho h¾n Ýt
quμ. Nh−ng tõ ®Êy chóng t«i kh«ng hÒ gÆp mÆt nhau n÷a.
B©y giê mÑ t«i nh¾c ®Õn NhuËn Thæ, kÝ øc t«i bçng nh− bõng s¸ng lªn trong
chèc l¸t. T«i c¶m thÊy tùa hå t«i ®· t×m ra ®−îc quª h−¬ng t«i ®Ñp ë chç nμo råi.
T«i tr¶ lêi mÑ t«i :
 ThÕ th× hay qu¸ ! Anh ta... ra sao ?
 Anh ta Êy μ ? T×nh c¶nh còng ch¼ng ra g×.  MÑ t«i võa nãi võa nh×n ra phÝa
ngoμi.  MÊy ng−êi kia l¹i ®Õn ! Nãi mua ®å gç nh−ng cø tiÖn tay mang bõa ®i.
MÑ ph¶i ra xem xem sao.
MÑ t«i ®øng dËy, ®i ra. Ngoμi cöa cã tiÕng ®μn bμ ®ang hái chuyÖn. T«i gäi ch¸u Hoμng ®Õn
gÇn, hái ví vÈn : hái nã ®· biÕt viÕt ch−a, cã thÝch ®i xa kh«ng.
 Chóng ta cã ®i tμu ho¶ kh«ng b¸c ?
 Cã, chóng ta ®i tμu ho¶.
 ThÕ cã ®i thuyÒn kh«ng, b¸c ?
 Cã, ®i thuyÒn tr−íc...
Bçng cã tiÕng ai l¹, the thÐ nãi to lªn :
 ThÕ nμy råi kia μ ! R©u mäc dμi thÕ nμy råi kia μ ?
T«i giËt m×nh, véi ngÈng ®Çu lªn th× tr«ng thÊy mét ng−êi ®μn bμ, trªn d−íi n¨m m−¬i tuæi,
(8)
l−ìng quyÒn nh« ra, m«i máng dÝnh, hai tay chèng n¹nh, kh«ng buéc th¾t l−ng, ch©n ®øng
ch¹ng ra, gièng hÖt çi com-pa trong bé ®å vÏ, cã hai ch©n bÐ tÝ.
T«i rÊt lÊy lμm ng¹c nhiªn.
 Kh«ng nhËn ra μ ! Ngμy bÐ t«i vÉn bÕ anh ®Êy !
T«i l¹i cμng ng¹c nhiªn h¬n. May mμ lóc ®ã mÑ t«i b−íc vμo, ®ì lêi cho :
 Ch¸u nã ®i xa l©u ngμy thμnh ra quªn hÕt c¶. Con nhí nh¸ !
Råi ngo¶nh vÒ phÝa t«i nãi :
 §©y lμ thÝm Hai D−¬ng ë xÕ cöa nhμ ta ®©y mμ ! ThÝm më hμng b¸n ®Ëu phô.
A ! Nhí ra råi. Håi t«i cßn bÐ, qu¶ cã mét chÞ Hai D−¬ng vÉn ngåi trong qu¸n b¸n ®Ëu phô xÕ
(9)
cöa nhμ t«i, ng−êi ta gäi chÞ lμ "nμng T©y Thi ®Ëu phô". Nh−ng håi ®ã, chÞ xoa phÊn, l−ìng
quyÒn kh«ng cao nh− thÕ nμy, m«i còng kh«ng máng nh− b©y giê. Vμ chÞ cø ngåi suèt buæi nªn t«i
211
còng ch−a hÒ ®−îc nh×n thÊy çi d¸ng ®iÖu "com-pa" cña chÞ. Håi ®ã ng−êi ta nãi, së dÜ hμng ®Ëu
phô b¸n ch¹y lμ v× cã chÞ ta. Song cã lÏ v× t«i kh«ng cïng løa tuæi víi chÞ, còng ch−a bao giê bÞ
chÞ ta lμm cho ®¾m ®uèi, nªn míi quªn b½ng ®i. Nh−ng çi "com-pa" kia lÊy lμm bÊt b×nh l¾m, tá
(10)
vÎ khinh bØ, c−êi kh¸y t«i nh− c−êi kh¸y mét ng−êi Ph¸p kh«ng biÕt ®Õn N· Ph¸ Lu©n , mét
(11)
ng−êi MÜ kh«ng biÕt ®Õn Hoa ThÞnh §èn vËy ! Råi nãi :
 Quªn μ ! Ph¶i, b©y giê cao sang råi th× ®Ó ý ®©u ®Õn bän chóng t«i n÷a !
T«i ho¶ng hèt, ®øng dËy nãi :
 §©u cã ph¶i thÕ ! T«i...
 ThÕ th× t«i nãi anh nghe nhÐ ! Anh TÊn nμy ! Anh b©y giê sang träng råi, cßn cÇn qu¸i g× çc
thø ®å gç h− háng nμy n÷a. Chuyªn chë l¹i lÞch kÞch l¾m. Cho chóng t«i khu©n ®i th«i. Chóng t«i
nhμ nghÌo dïng ®−îc tÊt.
 Cã g× ®©u mμ sang träng ! Chóng t«i cÇn ph¶i b¸n çc thø nμy ®i ®Ó...
 ¸i chμ ! Anh b©y giê lμm quan råi mμ b¶o lμ kh«ng sang träng ? Nh÷ng ba nμng hÇu. Mçi
lÇn ®i ®©u lμ ngåi kiÖu lín t¸m ng−êi khiªng, cßn b¶o lμ kh«ng sang träng ? Hõ ! Ch¼ng çi g× giÊu
næi chóng t«i ®©u !
T«i biÕt kh«ng thÓ nãi lμm sao ®−îc ®μnh ngËm miÖng, ®øng trÇm ng©m.
 ¤i dμo ! ThËt lμ cμng giμu cã cμng kh«ng d¸m rêi mét ®ång xu ! Cμng kh«ng d¸m rêi mét
®ång xu l¹i cμng giμu cã !
Mô "com-pa" tøc giËn, miÖng lÈm bÈm, quay gãt thong th¶ ®i ra, tiÖn tay giËt lu«n ®«i bÝt tÊt
tay cña mÑ t«i gi¾t vμo l−ng quÇn, cót th¼ng.
Sau ®ã, l¹i cã mÊy ng−êi bμ con hμng xãm vμ mÊy ng−êi th©n thuéc ®Õn th¨m. T«i võa tiÕp
kh¸ch võa t×m chót th× giê r¶nh söa so¹n hμnh lÝ. Nh− thÕ mÊt ba bèn ngμy.
Mét h«m, trêi rÐt l¾m. Qu¸ tr−a, t«i võa ¨n c¬m xong, ®ang ngåi uèng trμ,
bçng nghe nh− cã tiÕng ai ë ngoμi ®i vμo. Ngo¶nh ra xem t«i ng¹c nhiªn v« cïng
véi vμng ®øng dËy ra ®ãn.
Ng−êi ®i vμo lμ NhuËn Thæ. Tuy t«i nhËn ra ngay lμ NhuËn Thæ, nh−ng l¹i
kh«ng ph¶i lμ NhuËn Thæ trong kÝ øc t«i. Anh cao gÊp hai tr−íc, khu«n mÆt trßn
trÜnh, n−íc da b¸nh mËt tr−íc kia nay ®æi thμnh vμng s¹m, l¹i cã thªm nh÷ng
nÕp r¨n s©u ho¾m. CÆp m¾t gièng hÖt cÆp m¾t bè anh ngμy tr−íc, mi m¾t viÒn ®á
hóp mäng lªn. T«i kh«ng lÊy lμm l¹, ë miÒn biÓn, giã thæi suèt ngμy, ®¹i ®Ó ai
còng thÕ c¶. Anh ®éi mét çi mò l«ng chiªn r¸ch t−¬m, mÆc mét chiÕc ¸o b«ng
máng dÝnh, ng−êi co ro cóm róm, tay cÇm mét bäc giÊy vμ mét tÈu thuèc l¸ dμi.
212
Bμn tay nμy còng kh«ng ph¶i lμ bμn tay t«i cßn nhí, hång hμo, lanh lÑn, mËp
m¹p, cøng r¾n, mμ võa th« kÖch võa nÆng nÒ, nøt nÎ nh− vá c©y th«ng.
Lóc bÊy giê t«i mõng rì v« cïng, nh−ng ch−a biÕt nãi thÕ nμo cho ph¶i, ®μnh
chØ hái :
 μ anh NhuËn Thæ, anh ®· ®Õn ®Êy μ !
T«i cßn cã rÊt nhiÒu chuyÖn ®Ó nãi tiÕp, t−ëng chõng cã thÓ tu«n ra nh−
n−íc ch¶y "nμo lμ chim chμo mμo, nμo lμ ç nh¶y, vá sß, tra..." nh−ng kh«ng
biÕt h×nh nh− cã çi g× chÑn l¹i, chØ loanh quanh trong ®Çu ãc, kh«ng thèt ra
thμnh lêi ®−îc.
NhuËn Thæ ®øng dõng l¹i, nÐt mÆt võa hín hë võa thª l−¬ng, m«i mÊp m¸y,
nh−ng còng nãi kh«ng ra tiÕng. Råi bçng anh lÊy mét d¸ng ®iÖu cung kÝnh, chμo
rÊt rμnh m¹ch :
 BÈm «ng !
T«i nh− ®iÕng ng−êi ®i. Th«i ®óng råi ! Gi÷a chóng t«i ®· cã mét bøc t−êng
kh¸ dμy ng¨n çch. ThËt lμ bi ®¸t. T«i còng nãi kh«ng nªn lêi.
Anh ta ngo¶nh ®Çu l¹i gäi :
 Thuû Sinh. Con kh«ng l¹y «ng ®i k×a !
Anh liÒn kÐo ®øa bÐ nÊp sau l−ng anh ra. Tr«ng nã gièng hÖt anh hai m−¬i
n¨m vÒ tr−íc, chØ cã ®iÒu vμng vät, gÇy cßm h¬n mét tÝ, vμ cæ kh«ng ®eo vßng
b¹c mμ th«i.
 Th−a, ®©y lμ ch¸u thø n¨m ®Êy ¹ ! Ch−a ®i ®©u bao giê, cø thÊy ai lμ
lÈn tr¸nh...
MÑ t«i vμ ch¸u Hoμng chõng ®· nghe thÊy tiÕng tõ trªn g¸c ®i xuèng.
Anh NhuËn Thæ nãi :
 L¹y cô ¹ ! Th− cô con ®· nhËn ®−îc, biÕt «ng cã vÒ ch¬i, thËt mõng qu¸ !
MÑ t«i vui vÎ nãi :
 Êy, sao l¹i kh¸ch t×nh thÕ ! Ch¼ng ph¶i lμ tr−íc kia, vÉn gäi nhau b»ng anh
em c¬ mμ ? Cø gäi lμ anh TÊn nh− tr−íc th«i !
213
 ¸i chμ ! Cô thËt lμ... Nh− thÕ th× cßn ra thÓ thèng nμo n÷a. Håi ®ã, cßn nhá
d¹i, ch−a hiÓu...
Anh NhuËn Thæ võa nãi võa gäi Thuû Sinh l¹i chμo, nh−ng th»ng bÐ bÏn lÏn,
b¸m s¸t vμo l−ng bè.
MÑ t«i nãi :
 Ch¸u Thuû Sinh ®Êy μ ? Ch¸u thø n¨m ph¶i kh«ng nhØ ? Toμn lμ ng−êi l¹,
ch¶ tr¸ch rôt rÌ lμ ph¶i. Hoμng ®©u, dÉn em ra ch¬i ®i !
Hoμng nghe nãi liÒn gäi Thuû Sinh. Thuû Sinh nhÑ nhμng khoan kho¸i cïng
Hoμng ®i ra. MÑ t«i b¶o NhuËn Thæ ngåi. Anh ngËp ngõng mét l¸t råi còng ngåi
xuèng, ®Ó çi tÈu thuèc dùa vμo mÐ bμn, ®−a çi giÊy ra nãi :
 Ngμy ®«ng th¸ng gi¸, ch¼ng cã g×. §©y chØ lμ Ýt ®Ëu xanh cña nhμ ph¬i kh«,
xin «ng...
T«i hái th¨m gia ®×nh anh. Anh chØ l¾c ®Çu :
 BÈm, vÊt v¶ l¾m ! Ch¸u thø s¸u còng ®· gióp ®−îc viÖc, nh−ng nhμ vÉn
kh«ng ®ñ ¨n, l¹i cã ®−îc sèng yªn æn ®©u !... Chç nμo còng hái tiÒn, ch¼ng cã
luËt lÖ g× c¶. Mïa l¹i mÊt. Trång ®−îc g× lμ g¸nh ®i b¸n tÊt. ChØ ®ãng gãp vμi lÇn
lμ côt vèn råi. Kh«ng ®em b¸n th× l¹i thèi môc hÕt.
Anh cø l¾c ®Çu. Nh÷ng nÕp r¨n kh¾c s©u trªn mÆt anh tuyÖt nhiªn kh«ng
®éng ®Ëy. Tr«ng anh ph¶ng phÊt nh− mét pho t−îng ®¸. Cã lÏ anh chØ c¶m thÊy
khæ nh−ng kh«ng nãi ra ®−îc hÕt, ngåi trÇm ng©m mét lóc, råi cÇm lÊy däc tÈu,
lÆng lÏ hót thuèc.
MÑ t«i hái chuyÖn anh, biÕt nhμ anh bËn l¾m viÖc, ngμy mai ph¶i vÒ, l¹i ch−a
¨n c¬m tr−a, liÒn b¶o anh xuèng bÕp rang c¬m ¨n.
Anh ®i ra. MÑ t«i vμ t«i ®Òu than thë, buån cho c¶nh nhμ anh : con ®«ng,
mïa mÊt, thuÕ nÆng, lÝnh tr¸ng, trém c−íp, quan l¹i, th©n hμo ®μy ®o¹ th©n anh
khiÕn anh trë thμnh ®Çn ®én, mô mÉm ®i ! MÑ t«i bμn víi t«i :
 Çi g× kh«ng cÇn chë ®i th× cho anh ta hÕt. Cø ®Ó cho tuú ý chän, lÊy çi
nμo th× lÊy.
§Õn chiÒu anh chän xong mÊy thø : mét ®«i bμn dμi, bèn chiÕc ghÕ dùa, mét
bé tam sù vμ mét çi c©n. Anh l¹i xin tÊt c¶ çc ®èng tro (ë quª t«i, ng−êi ta nÊu
214
b»ng r¬m, r¹, tro cã thÓ dïng bãn ruéng), chê khi nμo chóng t«i lªn ®−êng lμ
®em thuyÒn ®Õn chë.
§ªm ®Õn, chóng t«i còng cã nãi vμi ba c©u chuyÖn phiÕm, toμn lμ nh÷ng
chuyÖn ch¼ng quan träng g×. S¸ng h«m sau, Thuû Sinh vÒ. ChÝn ngμy sau, chóng
t«i lªn ®−êng. S¸ng sím, NhuËn Thæ ®· ®Õn råi. Thuû Sinh kh«ng ®i theo. Anh
chØ ®em theo mét ®øa ch¸u g¸i n¨m tuæi ®Ó tr«ng thuyÒn. Chóng t«i bËn rén suèt
ngμy, kh«ng cã th× giê trß chuyÖn. Kh¸ch khøa còng nhiÒu. KÎ ®Õn ®−a ch©n,
ng−êi ®Õn lÊy ®å ®¹c. Cã kÎ võa ®−a ch©n võa lÊy ®å ®¹c. GÇn tèi, chóng t«i
xuèng thuyÒn th× tÊt c¶ ®å ®¹c trong ng«i nhμ cò, h− háng, to nhá, xÊu tèt ®Òu
mang ®i s¹ch tr¬n nh− quÐt.
ThuyÒn chóng t«i th¼ng tiÕn. Trong hoμng h«n, nh÷ng d·y nói xanh hai bªn
bê s«ng ®en sÉm l¹i, nèi tiÕp nhau ch¹y lïi vÒ phÝa sau l¸i.
T«i vμ ch¸u Hoμng ngåi tùa cöa thuyÒn, còng nh×n phong c¶nh mê ¶o bªn
ngoμi. Bçng ch¸u Hoμng hái :
 B¸c nμy ! Lóc nμo chóng ta l¹i trë vÒ nhØ ?
 Trë vÒ ? Sao ch¸u ch−a ®i ®· nghÜ ®Õn chuyÖn trë vÒ ?
 Nh−ng mμ th»ng Thuû Sinh nã hÑn ch¸u ®Õn nhμ nã ch¬i c¬ mμ !
Hoμng gi−¬ng to ®«i m¾t ®en nh¸y nh×n t«i, ng©y ng−êi suy nghÜ.
T«i vμ mÑ t«i còng ®Òu cã ý buån, thÕ lμ l¹i nh¾c ®Õn NhuËn Thæ. MÑ t«i nãi :
 Çi chÞ Hai D−¬ng, "nμng T©y Thi ®Ëu phô" Êy mμ ! Tõ khi nhμ ta b¾t ®Çu
söa so¹n hμnh lÝ, ch¼ng ngμy nμo lμ chÞ ta kh«ng ®Õn. H«m tr−íc, chÞ ta ®øng
c¹nh ®èng tro, moi ra h¬n m−êi chiÕc, c¶ b¸t lÉn ®Üa, bμn t¸n mét håi råi nãi
quyÕt r»ng NhuËn Thæ vïi vμo ®Êy ®Ó khi nμo xóc tro lμ mang ®i lu«n. ChÞ
ta kh¸m ph¸ ra viÖc ®ã, tù cho m×nh lμ cã c«ng, liÒn lÊy ngay çi "cÈu khÝ s¸t"
(mét dông cô ë quª t«i ng−êi ta dïng nu«i gμ lμm b»ng mét tÊm v¸n, trªn cã
chÊn song, trong ®ùng thøc ¨n, gμ chØ viÖc thß cæ vμo mæ cßn chã th× ®øng nh×n,
chÞu chÕt), råi ch¹y biÕn. Tuy chÞ ta lïn vμ ch©n bÐ tÝ tÑo thÕ mμ ch¹y còng nhanh
®¸o ®Ó !
Ng«i nhμ cò xa dÇn, phong c¶nh lμng cò còng mê dÇn, nh−ng lßng t«i kh«ng
chót l−u luyÕn. T«i chØ c¶m thÊy chung quanh t«i lμ bèn bøc t−êng v« h×nh,
nh−ng rÊt cao, lμm cho t«i v« cïng lÎ loi, ngét ng¹t. H×nh ¶nh ®øa trÎ oai hïng,
215
cæ ®eo vßng b¹c, ®øng gi÷a ruéng d−a hÊu, t«i vèn nhí râ l¾m, nh−ng b©y giê
bçng nhiªn còng mê nh¹t ®i, khiÕn t«i l¹i cμng thªm ¶o n·o.
MÑ t«i vμ ch¸u Hoμng ®· ngñ råi.
T«i n»m xuèng, nghe n−íc rãc r¸ch vç vμo m¹n thuyÒn, biÕt lμ t«i ®ang ®i
theo con ®−êng cña t«i. T«i nghÜ bông : t«i vμ NhuËn Thæ, tuy çch bøc ®Õn nh−
thÕ nμy, nh−ng con ch¸u chóng t«i vÉn cßn th©n thiÕt víi nhau. Ch¼ng ph¶i lμ
ch¸u Hoμng ®ang m¬ t−ëng nhí ®Õn Thuû Sinh ®ã − ? T«i mong −íc chóng nã
sÏ kh«ng gièng chóng t«i, kh«ng bao giê ph¶i çch bøc nhau c¶... Nh−ng t«i còng
kh«ng muèn chóng nã v× th©n thiÕt víi nhau mμ ph¶i vÊt v¶, ch¹y v¹y nh− t«i,
còng kh«ng muèn chóng nã ph¶i khèn khæ mμ ®Çn ®én nh− NhuËn Thæ ; còng
kh«ng muèn chóng nã ph¶i khèn khæ mμ tμn nhÉn nh− bao nhiªu ng−êi kh¸c.
Chóng nã cÇn ph¶i sèng mét cuéc ®êi míi, mét cuéc ®êi mμ chóng t«i ch−a tõng
®−îc sèng.
T«i nghÜ ®Õn nh÷ng niÒm hi väng, bçng nhiªn ho¶ng sî. Khi NhuËn Thæ xin
chiÕc l− h−¬ng vμ ®«i ®Ìn nÕn, t«i c−êi thÇm, cho r»ng anh ta lóc nμo còng kh«ng
quªn sïng b¸i t−îng gç.
Nh−ng b©y giê, ®iÒu t«i ®ang gäi lμ hi väng ®©y, biÕt ®©u kh«ng ph¶i lμ mét
thø t−îng gç tù tay t«i chÕ t¹o ra ? Cã kh¸c ch¨ng lμ nh÷ng ®iÒu anh ta mong
−íc th× gÇn gòi, cßn nh÷ng ®iÒu t«i mong −íc th× xa vêi ®ã th«i. T«i ®ang m¬
mμng th× tr−íc m¾t t«i hiÖn ra c¶nh t−îng mét çnh ®ång çt, mμu xanh biÕc,
c¹nh bê biÓn, trªn vßm trêi xanh ®Ëm, treo l¬ löng mét võng tr¨ng trßn vμng
th¾m. T«i nghÜ bông : §· gäi lμ hi väng th× kh«ng thÓ nãi ®©u lμ thùc, ®©u lμ h−.
Còng gièng nh− nh÷ng con ®−êng trªn mÆt ®Êt ; k× thùc trªn mÆt ®Êt vèn lμm g×
cã ®−êng. Ng−êi ta ®i m·i th× thμnh ®−êng th«i.
()
(Lç TÊn , TruyÖn ng¾n tuyÓn tËp, theo b¶n dÞch cña Tr−¬ng ChÝnh,
Chó thÝch
() Lç TÊn (1881  1936) lμ nhμ v¨n næi tiÕng cña Trung Quèc, lóc nhá tªn lμ
Chu Ch−¬ng Thä, tªn ch÷ lμ Dù Tμi, sau ®æi tªn lμ Chu Thô Nh©n, quª ë phñ
ThiÖu H−ng, tØnh ChiÕt Giang. Sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh quan l¹i sa sót,
mÑ xuÊt th©n n«ng d©n nªn tõ nhá «ng ®· cã nhiÒu c¬ héi tiÕp xóc víi ®êi sèng
216
n«ng th«n. Tõ lóc cßn trÎ, «ng ®· tõ gi· gia ®×nh, quyÕt t©m ®i t×m con ®−êng lËp
th©n míi, kh¸c víi nh÷ng thanh niªn cïng quª ®−¬ng thêi. Tho¹t ®Çu, nghÜ r»ng
søc m¹nh cña khoa häc vμ kÜ thuËt cã thÓ cøu ®−îc n−íc, «ng lÇn l−ît theo häc
çc ngμnh hμng h¶i, ®Þa chÊt råi y häc. Nh−ng råi «ng dÇn thÊy r»ng mét m×nh
khoa häc kh«ng thÓ lμm thay ®æi ®−îc x· héi mét çch triÖt ®Ó. ¤ng bá ngμnh y,
chuyÓn sang ho¹t ®éng v¨n häc v× nghÜ r»ng v¨n häc lμ vò khÝ lîi h¹i ®Ó "biÕn
®æi tinh thÇn" d©n chóng ®ang ë t×nh tr¹ng "ngu muéi" vμ "hÌn nh¸t". C«ng tr×nh
nghiªn cøu vμ t¸c phÈm v¨n ch−¬ng cña Lç TÊn rÊt ®å sé vμ ®a d¹ng, trong ®ã cã
17 tËp t¹p v¨n vμ hai tËp truyÖn ng¾n xuÊt s¾c lμ Gμo thÐt (1923) vμ Bμng hoμng
(1926). Cè h−¬ng lμ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu nhÊt cña tËp Gμo
thÐt. N¨m 1981, toμn thÕ giíi ®· kØ niÖm 100 n¨m ngμy sinh Lç TÊn nh− mét
danh nh©n v¨n ho¸.
(1) Thùc tÕ kh«ng ph¶i nh− vËy. Trong kho¶ng hai m−¬i n¨m Êy, Lç TÊn
cã vÒ quª mét sè lÇn. §Æc biÖt tõ n¨m 1909 ®Õn n¨m 1911, Lç TÊn ®· d¹y häc
t¹i çc tr−êng trung häc vμ s− ph¹m ë quª nhμ. Kh«ng gian, thêi gian ®−îc
tr×nh bμy nh− trong t¸c phÈm cã t¸c dông võa lμm næi bËt sù thay ®æi cña cè
h−¬ng, võa t« ®Ëm thªm t×nh c¶m cña nh©n vËt "t«i" ®èi víi cè h−¬ng.
Dï nhiÒu chi tiÕt trong t¸c phÈm lμ sù viÖc cã thùc trong cuéc ®êi Lç TÊn
song kh«ng nªn ®ång nhÊt nh©n vËt "t«i" vμ t¸c gi¶. Cè h−¬ng lμ mét truyÖn
ng¾n cã yÕu tè håi kÝ chø kh«ng ph¶i lμ håi kÝ.
(2) KÝ øc : trÝ nhí (vÒ nh÷ng viÖc ®· qua).
(3) §inh ba : lo¹i vò khÝ cã çn dμi, ®Çu b»ng s¾t chÜa ra nhiÒu mòi nhän ®Ó
®©m, xØa.
(4) Tra : tªn mét gièng thó thuéc loμi lîn rõng.
(5) CËu Êm : tõ thêi tr−íc chØ con trai nhμ quan, ë ®©y chØ con trai nhμ
giμu sang.
(6) Ngò hμnh khuyÕt thæ : theo quan niÖm cña çc nhμ t− t−ëng x−a ë Trung
Quèc, ngò hμnh lμ n¨m nguyªn tè cÊu t¹o nªn mäi vËt trong thÕ giíi : n−íc
(thuû), löa (ho¶), gç (méc), kim lo¹i (kim), ®Êt (thæ). Theo çch lÝ gi¶i duy t©m vÒ
t−íng sè th× c¬ thÓ con ng−êi ph¶i cã ®ñ ngò hμnh : kim, méc, thuû, ho¶, thæ.
Nh©n vËt trong truyÖn nμy sinh vμo th¸ng nhuËn nªn thiÕu mÊt mét hμnh lμ hμnh
thæ, v× thÕ ph¶i ®Æt tªn lμ NhuËn Thæ.
217
(7) Sß "mÆt quû", sß "tay phËt" : çc gièng sß ®−îc ®Æt tªn theo h×nh d¸ng vá
ngoμi cña chóng, ë vïng ven biÓn ChiÕt Giang tr−íc ®©y, vá sß th−êng ®−îc x©u
thμnh chuçi ®Ó lμm vËt trang søc cho trÎ con.
(8) L−ìng quyÒn : hai gß m¸.
(9) T©y Thi : tªn mét phô n÷ rÊt ®Ñp ë n−íc ViÖt (nay thuéc tØnh ChiÕt Giang)
thêi Xu©n Thu, sau lÊy vua n−íc Ng« lμ Phï Sai. Ng−êi ta th−êng vÝ mét phô
n÷ ®Ñp víi T©y Thi. ë ®©y dïng ®iÓn T©y Thi rÊt ®óng chç v× thÝm Hai D−¬ng
lμ "®ång h−¬ng" víi T©y Thi song ®Æt ch÷ "®Ëu phô" bªn c¹nh tªn T©y Thi l¹i
g©y nªn giäng ®iÖu hμi h−íc, mét nÐt ta th−êng thÊy ë trong truyÖn ng¾n
Lç TÊn, dï lμ t¸c phÈm mang ®Ëm mμu s¾c tr÷ t×nh nh− Cè h−¬ng.
(10) N· Ph¸ Lu©n : Na-p«-lª-«ng (1769  1821), hoμng ®Õ n−íc Ph¸p næi tiÕng
thÕ giíi ®Çu thÕ kØ XIX.
(11) Hoa ThÞnh §èn : Oa-sinh-t¬n (1732  1799), n¨m 1789 ®−îc bÇu lμm tæng
thèng ®Çu tiªn cña n−íc MÜ.

1. T×m bè côc cña truyÖn. (Gîi ý : c¨n cø vμo tr×nh tù thêi gian chuyÕn vÒ
th¨m quª cña nh©n vËt "t«i".)
2. Trong truyÖn, cã mÊy nh©n vËt chÝnh ? Nh©n vËt nμo lμ nh©n vËt trung
t©m ? V× sao ?
3. T¸c gi¶ ®· dïng nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nμo ®Ó lμm næi bËt sù thay ®æi
ë nh©n vËt NhuËn Thæ ? Ngoμi sù thay ®æi cña NhuËn Thæ, t¸c gi¶ cßn miªu t¶ sù
thay ®æi nμo kh¸c cña nh÷ng con ng−êi vμ c¶nh vËt ë Cè h−¬ng ? T¸c gi¶ ®· biÓu
hiÖn t×nh c¶m, th¸i ®é nh− thÕ nμo vμ ®Æt ra vÊn ®Ò g× qua sù miªu t¶ ®ã ?
4. §äc kÜ ba ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái :
a) "Nh−ng tiÕc thay, ®· hÕt th¸ng giªng ... Nh−ng tõ ®Êy chóng t«i kh«ng hÒ
gÆp mÆt nhau n÷a".
b) "Ng−êi ®i vμo lμ NhuËn Thæ ... võa th« kÖch võa nÆng nÒ, nøt nÎ nh− vá
c©y th«ng".
c) "T«i nghÜ bông ... Ng−êi ta ®i m·i th× thμnh ®−êng th«i".
218
Trong ba ®o¹n v¨n trªn :
 §o¹n nμo chñ yÕu dïng ph−¬ng thøc miªu t¶ vμ th«ng qua ®ã, t¸c gi¶
muèn biÓu hiÖn ®iÒu g× ?
 §o¹n nμo chñ yÕu dïng ph−¬ng thøc tù sù ? Ngoμi tù sù, t¸c gi¶ cßn sö
dông çc yÕu tè cña nh÷ng ph−¬ng thøc biÓu ®¹t nμo kh¸c ? Nªu hiÖu qu¶ cña sù
kÕt hîp ®ã trong viÖc thÓ hiÖn tÝnh çch nh©n vËt.
 §o¹n nμo chñ yÕu dïng ph−¬ng thøc nghÞ luËn vμ th«ng qua ®ã, t¸c gi¶
muèn nãi lªn ®iÒu g× ?
Ghi nhí
Trong truyÖn ng¾n Cè h−¬ng, th«ng qua viÖc thuËt l¹i chuyÕn vÒ quª
lÇn cuèi cïng cña nh©n vËt "t«i", nh÷ng rung c¶m cña "t«i" tr−íc sù thay
®æi cña lμng quª, ®Æc biÖt lμ cña NhuËn Thæ, Lç TÊn ®· phª ph¸n x· héi
phong kiÕn, lÔ gi¸o phong kiÕn, ®Æt ra vÊn ®Ò con ®−êng ®i cña n«ng d©n
vμ cña toμn x· héi ®Ó mäi ng−êi suy ngÉm.
luyÖn tËp
1. Chän ®o¹n v¨n mμ em thÝch nhÊt trong t¸c phÈm ®Ó häc thuéc.
2. T×m nh÷ng tõ ng÷ thÝch hîp trong t¸c phÈm ®iÒn theo b¶ng mÉu d−íi ®©y :
Sù thay ®æi ë nh©n vËt NhuËn Thæ
NhuËn Thæ lóc cßn nhá NhuËn Thæ lóc ®øng tuæi
(20 n¨m tr−íc) (lóc "t«i" trë vÒ)
H×nh d¸ng
§éng t¸c
Giäng nãi
Th¸i ®é ®èi víi "t«i"
TÝnh çch
219
«n tËp phÇn tËp lμm v¨n (tiÕp theo)
7. Çc néi dung vÒ v¨n b¶n tù sù ®· häc ë líp 9 cã g× gièng vμ kh¸c so víi çc
néi dung vÒ kiÓu v¨n b¶n nμy ®· häc ë nh÷ng líp d−íi ?
8. Gi¶i thÝch t¹i sao trong mét v¨n b¶n cã ®ñ çc yÕu tè miªu t¶, biÓu c¶m,
nghÞ luËn mμ vÉn ®−îc gäi lμ v¨n b¶n tù sù. Theo em, liÖu cã mét v¨n b¶n nμo
chØ vËn dông mét ph−¬ng thøc biÓu ®¹t duy nhÊt hay kh«ng ?
9. KÎ l¹i b¶ng sau vμo vë vμ ®¸nh dÊu () vμo çc « trèng mμ kiÓu v¨n b¶n
chÝnh cã thÓ kÕt hîp víi çc yÕu tè t−¬ng øng trong nã (ch¼ng h¹n tù sù cã thÓ
kÕt hîp víi miªu t¶ th× ®¸nh dÊu vμo « thø hai).
Çc yÕu tè kÕt hîp víi v¨n b¶n chÝnh

KiÓu v¨n
STT Tù Miªu NghÞ BiÓu ThuyÕt §iÒu
b¶n chÝnh
sù t¶ luËn c¶m minh hμnh
1 Tù sù 
2 Miªu t¶
3 NghÞ luËn
4 BiÓu c¶m
5 ThuyÕt minh
6 §iÒu hμnh
10. Mét sè t¸c phÈm tù sù ®−îc häc trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n tõ líp 6
®Õn líp 9 kh«ng ph¶i bao giê còng ph©n biÖt râ bè côc ba phÇn : Më bμi, Th©n
bμi vμ KÕt bμi. T¹i sao bμi tËp lμm v¨n tù sù cña häc sinh vÉn ph¶i cã ®ñ ba phÇn
®· nªu ?
11. Nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng vÒ kiÓu v¨n b¶n tù sù cña phÇn TËp lμm v¨n
cã gióp ®−îc g× trong viÖc ®äc  hiÓu çc v¨n b¶n t¸c phÈm v¨n häc t−¬ng øng
trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n kh«ng ? Ph©n tÝch mét vμi vÝ dô ®Ó lμm s¸ng tá.
12. Nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng vÒ çc t¸c phÈm tù sù cña phÇn §äc  hiÓu
v¨n b¶n vμ phÇn TiÕng ViÖt t−¬ng øng ®· gióp em nh÷ng g× trong viÖc viÕt bμi
v¨n tù sù ? Ph©n tÝch mét vμi vÝ dô ®Ó lμm s¸ng tá.
220
kiÓm tra TæNG hîp cuèi Häc k× I
I  Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cÇn chó ý
1. PhÇn ®äc  hiÓu v¨n b¶n
a) Néi dung ®äc  hiÓu trong Ng÷ v¨n 9, tËp mét tËp trung vμo bèn phÇn lín
sau ®©y :
 TruyÖn trung ®¹i : gåm truyÖn v¨n xu«i nh− ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam
X−¬ng cña NguyÔn D÷, Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ cña Ng« gia v¨n ph¸i ; truyÖn
v¨n vÇn (truyÖn th¬ N«m) nh− TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du, TruyÖn Lôc V©n
Tiªn cña NguyÔn §×nh ChiÓu.
 TruyÖn hiÖn ®¹i : gåm mét sè t¸c phÈm v¨n xu«i tiªu biÓu nh− Lμng (Kim
L©n), LÆng lÏ Sa Pa (NguyÔn Thμnh Long), ChiÕc l−îc ngμ (NguyÔn Quang S¸ng).
Ngoμi ra, Ng÷ v¨n 9, tËp mét cßn giíi thiÖu ®Ó häc sinh ®äc  hiÓu hai truyÖn v¨n
xu«i n−íc ngoμi lμ Cè h−¬ng (Lç TÊn) vμ ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ (Thêi th¬ Êu 
M. Go-r¬-ki).
 Th¬ hiÖn ®¹i sau n¨m 1945 : gåm mét sè bμi th¬ tr÷ t×nh tiªu biÓu nh− §ång
chÝ (ChÝnh H÷u), §oμn thuyÒn ®¸nh ç (Huy CËn), BÕp löa (B»ng ViÖt), Khóc h¸t
ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ (NguyÔn Khoa §iÒm), ¸nh tr¨ng (NguyÔn
Duy), Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn DuËt).
 V¨n b¶n nhËt dông : tËp trung vμo çc chñ ®Ò lín nh− : vÊn ®Ò chiÕn tranh
vμ hoμ b×nh, vÊn ®Ò héi nhËp vμ b¶o vÖ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, vÊn ®Ò quyÒn
sèng cña con ng−êi,...
b) Khi «n tËp ®Ó chuÈn bÞ cho bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I, häc sinh
cÇn chó ý n¾m ®−îc mét sè yªu cÇu vÒ néi dung vμ h×nh thøc c¬ b¶n sau ®©y :
 V¨n b¶n (t¸c phÈm) Êy lμ cña ai (t¸c gi¶ nμo), ra ®êi trong hoμn c¶nh nμo ?
ViÕt vÒ çi g×, vÒ chuyÖn g×, vÒ ai vμ cã nh÷ng nh©n vËt nμo ? Néi dung chÝnh mμ
v¨n b¶n muèn lμm næi bËt lμ néi dung nμo ? Ca ngîi hay phª ph¸n ®iÒu g× ? (KÕt
hîp xem l¹i çc néi dung «n tËp, tæng kÕt tr−íc khi kiÓm tra vÒ v¨n häc trung ®¹i
vμ v¨n häc hiÖn ®¹i ë phÇn V¨n.)
 Trong v¨n b¶n ®ã, t¸c gi¶ dïng ph−¬ng thøc biÓu ®¹t nμo lμ chÝnh ? Çc
yÕu tè nghÖ thuËt næi bËt nμo ®· gióp t¸c gi¶ thÓ hiÖn thμnh c«ng néi dung t−
t−ëng cña v¨n b¶n ? (KÕt hîp vËn dông çc kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng vÒ tiÕng ViÖt
221
nh− tõ lo¹i, c©u, çc phÐp tu tõ, çc dÊu c©u,... ®Ó nhËn diÖn vμ ph©n tÝch vai trß,
t¸c dông cña çc yÕu tè ®ã ë nh÷ng t¸c phÈm ®· ®−îc häc trong phÇn V¨n.)
 T×m nh÷ng c©u, nh÷ng ®o¹n v¨n (th¬) hay ë çc v¨n b¶n trong Ng÷ v¨n 9,
tËp mét (kÓ c¶ çc v¨n b¶n phô, v¨n b¶n ®äc thªm cña phÇn TiÕng ViÖt,
phÇn TËp lμm v¨n) ; sau ®ã chÐp l¹i, häc thuéc vμ tËp nhËn diÖn, ph©n tÝch
vai trß, t¸c dông cña çc yÕu tè nghÖ thuËt ng«n tõ trong viÖc thÓ hiÖn néi
dung v¨n b¶n.
2. PhÇn TiÕng ViÖt

a) PhÇn TiÕng ViÖt trong Ng÷ v¨n 9, tËp mét cã hai néi dung :
 TiÕp tôc cung cÊp mét sè kiÕn thøc ch−a ®−îc häc ë çc líp d−íi nh− : çc
ph−¬ng ch©m héi tho¹i, çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp, thuËt ng÷, sù
ph¸t triÓn cña tõ vùng, trau dåi vèn tõ,...
 Tæng kÕt çc kiÕn thøc tõ vùng tiÕng ViÖt ®· häc ë c¶ bèn líp cÊp THCS.
§Ó lμm tèt bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I, çc em võa ph¶i n¾m ®−îc
nh÷ng kiÕn thøc míi bæ sung, võa ph¶i «n l¹i toμn bé kiÕn thøc vÒ tõ vùng ®·
®−îc häc ë çc n¨m häc tr−íc nh− : tõ vμ cÊu t¹o tõ, nghÜa cña tõ, tõ m−în, mét
sè phÐp tu tõ tõ vùng,...
b) Yªu cÇu cÇn ®¹t vÒ kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng tiÕng ViÖt trong bμi kiÓm tra tæng
hîp lμ :
 NhËn diÖn ®−îc çc ®¬n vÞ tiÕng ViÖt trong v¨n b¶n ;
 Nªu ®−îc vai trß vμ t¸c dông cña çc ®¬n vÞ tiÕng ViÖt ®ã ;
 BiÕt vËn dông çc ®¬n vÞ nμy trong thùc hμnh nãi vμ viÕt.
§Ó ®¸p øng yªu cÇu nãi trªn, çc em kh«ng nªn chØ häc lÝ thuyÕt mμ cÇn tËp
trung nhiÒu vμo thùc hμnh (thùc hμnh nhËn diÖn, thùc hμnh ph©n tÝch, thùc hμnh
nãi vμ viÕt g¾n víi çc v¨n b¶n trong phÇn V¨n vμ víi çc t×nh huèng giao tiÕp
cô thÓ,...).
3. PhÇn TËp lμm v¨n

a) PhÇn TËp lμm v¨n trong Ng÷ v¨n 9, tËp mét tËp trung vμo hai néi dung lín :
 Mét lμ tiÕp tôc häc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh víi yªu cÇu kÕt hîp ph−¬ng
thøc biÓu ®¹t nμy víi çc ph−¬ng thøc kh¸c nh− thuyÕt minh kÕt hîp víi mét sè
biÖn ph¸p nghÖ thuËt, thuyÕt minh kÕt hîp víi miªu t¶.
222
 Hai lμ tiÕp tôc häc vÒ v¨n b¶n tù sù víi çc néi dung ph¸t triÓn cao h¬n so
víi çc líp d−íi : kÕt hîp tù sù víi miªu t¶ néi t©m ; kÕt hîp tù sù víi nghÞ luËn ;
vÒ ®èi tho¹i vμ ®éc tho¹i trong v¨n b¶n tù sù, vÒ ng−êi kÓ chuyÖn trong v¨n
b¶n tù sù,...
Ngoμi ra cßn cã néi dung tãm t¾t v¨n b¶n tù sù vμ tËp lμm th¬ t¸m ch÷.
b) Çc néi dung tËp lμm v¨n võa nªu tÝch hîp chÆt chÏ víi ®äc  hiÓu v¨n
b¶n chung, gãp phÇn soi s¸ng thªm cho giê ®äc  hiÓu v¨n b¶n.
Tuy nhiªn, môc ®Ých vμ nhiÖm vô chÝnh mμ phÇn TËp lμm v¨n h−íng tíi lμ
gióp häc sinh biÕt vËn dông çc kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc vÒ tù sù (còng nh−
çc ph−¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c) vμo viÖc t¹o lËp v¨n b¶n ; nghÜa lμ cuèi cïng häc
sinh ph¶i biÕt vËn dông ®Ó viÕt ®−îc mét kiÓu v¨n b¶n nμo ®ã ®¸p øng ®óng yªu
cÇu cña cuéc sèng. ChÝnh v× thÕ, trong mçi bμi häc vÒ tËp lμm v¨n ®Òu cã hai
phÇn : nhËn diÖn vμ luyÖn tËp. C¶ hai phÇn ®Òu th«ng qua thùc hμnh. Th«ng qua
thùc hμnh ph©n tÝch, t×m hiÓu çc v¨n b¶n cô thÓ, häc sinh rót ra kÕt luËn vÒ
nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng c¬ b¶n cÇn ®¹t ; sau ®ã thùc hμnh luyÖn tËp nhËn
diÖn vμ t¹o lËp v¨n b¶n ®Ó cñng cè kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng võa h×nh thμnh ë trªn.
II  çch «n tËp vμ h−íng kiÓm tra, ®¸nh gi¸
1. Çc kiÕn thøc ®äc  hiÓu v¨n b¶n, tiÕng ViÖt, tËp lμm v¨n ®Òu dùa vμo cïng
mét hÖ thèng v¨n b¶n chung ®Ó khai th¸c vμ h×nh thμnh. Khi «n tËp, cÇn liªn hÖ
vμ g¾n çc kiÕn thøc cña mçi phÇn víi çc v¨n b¶n chung cã trong s¸ch gi¸o khoa.
2. Do yªu cÇu ®æi míi ®¸nh gi¸, bμi kiÓm tra ¸p dông mét phÇn h×nh thøc thi
tr¾c nghiÖm kÕt hîp víi tù luËn. PhÇn tr¾c nghiÖm sÏ kiÓm tra mét çch tæng hîp
trªn mét diÖn kh¸ réng çc kiÕn thøc ®· häc, v× thÕ kh«ng nªn häc tñ, häc lÖch
mμ ph¶i häc «n toμn diÖn, ®Çy ®ñ.
3. CÊu tróc mét bμi kiÓm tra th−êng gåm hai phÇn : phÇn tr¾c nghiÖm chiÕm
tõ 30% ®Õn 40% sè ®iÓm, nh»m kiÓm tra çc kiÕn thøc vÒ ®äc  hiÓu v¨n b¶n, vÒ
tiÕng ViÖt ; phÇn tù luËn chiÕm tõ 60% ®Õn 70% sè ®iÓm, nh»m kiÓm tra kiÕn thøc
vμ kÜ n¨ng tËp lμm v¨n qua mét bμi (®o¹n) v¨n ng¾n.
223
4. Theo tinh thÇn trªn, viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng tËp lμm
v¨n trong Ng÷ v¨n 9, tËp mét tËp trung vμo hai ph−¬ng diÖn :
 §¸nh gi¸ nh÷ng kiÕn thøc cña häc sinh vÒ çc vÊn ®Ò më réng, n©ng cao ë
hai kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh vμ tù sù. Nh÷ng néi dung nμy (®· nªu ë môc I. 3 (a)
trªn ®©y) cã thÓ kiÓm tra b»ng h×nh thøc tr¾c nghiÖm. H×nh thøc vμ néi dung
kiÓm tra tr¾c nghiÖm häc sinh ®· ®−îc lμm quen ë çc líp d−íi (líp 6, 7, 8).
 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n cña häc sinh theo çc kiÓu v¨n b¶n
®−îc häc víi nh÷ng néi dung n©ng cao ®· nãi ë trªn. Nh÷ng néi dung nμy cÇn
kiÓm tra b»ng h×nh thøc tù luËn (viÕt mét bμi, ®o¹n v¨n) nªu râ yªu cÇu cÇn vËn
dông, ch¼ng h¹n :
+ ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ chuyÖn theo ®Ò tμi tù chän, trong ®ã sö dông c¶ h×nh
thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m.
+ ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ l¹i buæi sinh ho¹t líp, ë ®ã em ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó
chøng minh Nam lμ mét ng−êi b¹n rÊt tèt.
+ ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ vÒ nh÷ng viÖc lμm hoÆc nh÷ng lêi d¹y b¶o gi¶n dÞ
mμ s©u s¾c cña ng−êi bμ kÝnh yªu ®· lμm cho em c¶m ®éng.
5. Cã thÓ tham kh¶o ®Ò kiÓm tra sau ®©y :
§Ò kiÓm tra cuèi häc k× I  m«n Ng÷ v¨n líp 9
Thêi gian lμm bμi : 90 phót (kh«ng kÓ thêi gian ph¸t ®Ò)
®Ò bμi (gåm 2 phÇn)
PhÇn I : Tr¾c nghiÖm (12 c©u, mçi c©u tr¶ lêi ®óng ®−îc 0,25 ®iÓm, tæng
3 ®iÓm)
§äc kÜ ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi çc c©u hái b»ng çch chØ khoanh trßn mét
ch÷ çi ë ®Çu c©u tr¶ lêi ®óng.
¤ng Hai ®i m·i ®Õn sÈm tèi míi vÒ. Çi mÆt buån thØu mäi ngμy bçng t−¬i
vui, r¹ng rì h¼n lªn. Måm bám bÎm nhai trÇu, cÆp m¾t hung hung ®á, hÊp h¸y...
Võa ®Õn ngâ, «ng l·o ®· lªn tiÕng :
 Chóng mμy ®©u råi, ra thÇy chia quμ cho nμo.
224
Lò trÎ ë trong nhμ ïa ra, «ng l·o rót véi çi gãi bäc l¸ chuèi kh« cho con
bÐ lín :
 B¸nh r¸n ®−êng ®©y, chia cho em mçi ®øa mét çi.
Døt lêi «ng l·o l¹i lËt ®Ët ®i th¼ng sang bªn gian b¸c Thø.
Ch−a ®Õn bùc cöa, «ng l·o ®· b« b« :
 B¸c Thø ®©u råi ? B¸c Thø lμm g× ®Êy ? T©y nã ®èt nhμ t«i råi b¸c ¹. §èt
nh½n ! ¤ng chñ tÞch lμng t«i võa míi lªn trªn nμy c¶i chÝnh, «ng Êy cho biÕt... c¶i
chÝnh çi tin lμng Chî DÇu chóng t«i ®i ViÖt gian Êy mμ. L¸o ! L¸o hÕt ! Toμn lμ
sai sù môc ®Ých c¶.
B¸c Thø ch−a nghe thñng c©u chuyÖn ra sao, «ng l·o ®· l¹i lËt ®Ët bá lªn
nhμ trªn.
 T©y nã ®èt nhμ t«i råi «ng chñ ¹. §èt nh½n. ¤ng chñ tÞch lμng em võa lªn
c¶i chÝnh... c¶i chÝnh çi tin lμng Chî DÇu chóng em ViÖt gian Êy mμ. Ra l¸o ! L¸o
hÕt, ch¼ng cã g× sÊt. Toμn lμ sai sù môc ®Ých c¶ !
Còng chØ ®−îc b»ng Êy c©u, «ng l·o l¹i lËt ®Ët bá ®i n¬i kh¸c. Cßn ph¶i ®Ó
cho ng−êi kh¸c biÕt chø. ¤ng l·o cø móa tay lªn mμ khoe çi tin Êy víi mäi
ng−êi. Ai ai còng mõng cho «ng l·o.
(Ng÷ v¨n 9, tËp mét)
1. §o¹n v¨n trªn ®−îc trÝch tõ t¸c phÈm nμo ?
A  Lμng
B ChiÕc l−îc ngμ
C LÆng lÏ Sa Pa
D  Cè h−¬ng
2. Néi dung chÝnh t¸c gi¶ muèn lμm næi bËt qua ®o¹n trÝch trªn lμ g× ?
A C¶nh «ng Hai chia quμ cho çc con
B ViÖc «ng Hai khoe víi b¸c Thø chuyÖn nhμ m×nh bÞ ®èt
C ViÖc «ng Hai khoe víi «ng chñ nhμ tin míi biÕt vÒ lμng Chî DÇu
D NiÒm vui cña «ng Hai khi biÕt tin lμng m×nh kh«ng ph¶i lμ ViÖt gian
225
3. Chi tiÕt nμo thÓ hiÖn râ nhÊt t©m tr¹ng vui s−íng cña «ng Hai ?
A "Võa ®Õn ngâ, «ng l·o ®· lªn tiÕng"
B "¤ng Hai ®i m·i ®Õn sÈm tèi míi vÒ."
C "¤ng l·o cø móa tay lªn mμ khoe çi tin Êy víi mäi ng−êi."
D "Døt lêi «ng l·o l¹i lËt ®Ët ®i th¼ng sang bªn gian b¸c Thø."
4. Ng−êi kÓ chuyÖn trong ®o¹n trÝch trªn lμ ai ?
A ¤ng Hai
B B¸c Thø
C ¤ng chñ tÞch
D Ng−êi kÓ giÊu m×nh
5. T¸c gi¶ ®Ó «ng Hai nh¾c l¹i c©u "Toμn lμ sai sù môc ®Ých c¶." nh»m môc
®Ých g× ?
A ChÕ giÔu, ch©m biÕm nh©n vËt
B Kh¾c ho¹ sinh ®éng tÝnh çch nh©n vËt
C Miªu t¶ t©m tr¹ng vui s−íng cña nh©n vËt
D ThÓ hiÖn sù nhiÖt t×nh cña «ng Hai ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn
6. Trong ®o¹n trÝch chØ thÊy «ng Hai nãi, kh«ng thÊy ng−êi kh¸c nãi l¹i, h×nh
thøc ®ã ®· gióp nhμ v¨n thÓ hiÖn ®−îc ®iÒu g× ?
A ThÓ hiÖn ®−îc th¸i ®é xa l¸nh cña mäi ng−êi ®èi víi «ng Hai
B ThÓ hiÖn ®−îc th¸i ®é t«n träng cña mäi ng−êi ®èi víi «ng Hai
C ThÓ hiÖn ®−îc tr¹ng th¸i ®au khæ cña «ng Hai
D ThÓ hiÖn ®−îc niÒm vui s−íng v« bê cña «ng Hai
7. Çc lêi tho¹i trong ®o¹n trÝch ®−îc diÔn ra d−íi h×nh thøc nμo ?
A §èi tho¹i
B §éc tho¹i néi t©m
226
C §éc tho¹i d−íi h×nh thøc ®èi tho¹i
D Kh«ng thuéc ba h×nh thøc trªn
8. C©u : "B¸c Thø ch−a nghe thñng c©u chuyÖn ra sao,..." cã nghÜa lμ g× ?
A B¸c Thø ch−a nghe hÕt c©u chuyÖn cña «ng Hai
B B¸c Thø nghe nh−ng ch−a hiÓu hÕt c©u chuyÖn cña «ng Hai
C B¸c Thø kh«ng nghe ®−îc c©u chuyÖn cña «ng Hai
D B¸c Thø kh«ng hiÓu ®−îc c©u chuyÖn cña «ng Hai
9. Dßng nμo d−íi ®©y liÖt kª ®óng vμ ®ñ çc tõ ng÷ x−ng h« trong lêi «ng
Hai nãi víi b¸c Thø ?
A B¸c Thø, nã, t«i, b¸c (¹), «ng chñ tÞch, «ng Êy, chóng t«i
B Nã, t«i, b¸c (¹), «ng chñ tÞch, «ng Êy, chóng t«i
C B¸c Thø, nã, t«i, b¸c (¹), «ng Êy, chóng t«i
D Nã, t«i, b¸c (¹), «ng Êy, chóng t«i
10. Dßng nμo d−íi ®©y liÖt kª ®óng vμ ®ñ çc tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng (ph−¬ng
ng÷) trong ®o¹n trÝch ?
A ThÇy, bùc cöa, (ch¼ng cã g×) sÊt
B TrÇu, thÇy, bùc cöa, (ch¼ng cã g×) sÊt
C TrÇu, thÇy, bùc cöa, sù môc ®Ých, (ch¼ng cã g×) sÊt
D Bám bÎm, trÇu, thÇy, bùc cöa, sù môc ®Ých, (ch¼ng cã g×) sÊt
11. Trong lêi «ng Hai nãi víi b¸c Thø cã nh÷ng lo¹i c©u nμo ?
A ChØ cã c©u trÇn thuËt
B Cã hai lo¹i c©u : trÇn thuËt vμ nghi vÊn
C Cã ba lo¹i c©u : trÇn thuËt, nghi vÊn vμ c¶m th¸n
D Cã ®ñ bèn lo¹i c©u : trÇn thuËt, nghi vÊn, c¶m th¸n vμ cÇu khiÕn
227
12. Çc c©u nghi vÊn trong lêi «ng Hai nãi víi b¸c Thø dïng ®Ó lμm g× ?
A C¶ hai c©u ®Òu dïng ®Ó hái.
B C¶ hai c©u ®Òu dïng ®Ó chμo.
C C©u ®Çu dïng ®Ó hái, c©u sau dïng ®Ó chμo.
D C©u ®Çu dïng ®Ó gäi, c©u sau dïng ®Ó chμo.
PhÇn II : Tù luËn (7 ®iÓm)

C©u 1 (2 ®iÓm) : Tãm t¾t truyÖn LÆng lÏ Sa Pa cña NguyÔn Thμnh Long (hoÆc
truyÖn Cè h−¬ng cña Lç TÊn) trong nöa trang giÊy thi.
C©u 2 (5 ®iÓm) : Chän mét trong hai ®Ò sau :
ViÕt bμi thuyÕt minh giíi thiÖu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c phÈm TruyÖn KiÒu
cña NguyÔn Du.
KÓ l¹i mét c©u chuyÖn ®¸ng nhí cña b¶n th©n, trong ®ã cã sö dông çc yÕu
tè nghÞ luËn vμ miªu t¶ néi t©m.
bμi 17

 Rung c¶m víi nh÷ng ®øa trÎ ®¸ng yªu sèng thiÕu t×nh th−¬ng vμ hiÓu
râ tμi kÓ chuyÖn cña Go-r¬-ki trong ®o¹n trÝch tiÓu thuyÕt tù thuËt
Thêi th¬ Êu.
Qua giê tr¶ bμi kiÓm tra V¨n, cñng cè kiÕn thøc vÒ çc t¸c phÈm th¬,
truyÖn hiÖn ®¹i, tù rót ra ®−îc −u, khuyÕt ®iÓm cña bμi viÕt ®Ó t×m çch
ph¸t huy, kh¾c phôc.
 Qua giê tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 3, cñng cè kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng viÕt bμi
v¨n tù sù cã sö dông yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn.
 Qua giê tr¶ bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I, cñng cè vμ tÝch luü
thªm kinh nghiÖm vÒ viÖc lμm bμi theo h−íng tÝch hîp.
228
V¨n b¶n
Nh÷ng ®øa trÎ()
(TrÝch Thêi th¬ Êu)
(1) (2)
Cã ®Õn gÇn mét tuÇn kh«ng thÊy ba anh em nhμ Êy ra s©n ch¬i, nh−ng
(3)
sau ®ã chóng l¹i xuÊt hiÖn, ån μo h¬n tr−íc. Th»ng anh lín nh×n thÊy t«i trªn
(4)
c©y , nã gäi, giäng th©n mËt :
 Xuèng ®©y ch¬i víi chóng tí !
(5)
Chóng t«i trÌo lªn çi xe tr−ît tuyÕt cò ®Ó ë d−íi m¸i hiªn nhμ kho råi võa
ng¾m nghÝa nhau, võa nãi chuyÖn rÊt l©u.
(6)
 Çc cËu cã bÞ ¨n ®ßn kh«ng ?
 Cã  Th»ng anh lín tr¶ lêi.
T«i thÊy khã mμ tin ®−îc r»ng nh÷ng ®øa trÎ nμy còng bÞ ®¸nh ®ßn nh−
(7)
t«i , t«i thÊy tøc thay cho chóng.
 Sao anh l¹i b¾t chim ?  Th»ng bÐ nhÊt hái.
 V× chóng nã hãt hay l¾m.
 Kh«ng nªn b¾t, cø ®Ó cho chóng muèn bay ®i ®©u th× bay.
 §−îc, m×nh sÏ kh«ng b¾t n÷a !
 Nh−ng anh h·y b¾t cho em mét con ®·.
 Em muèn chim g× ?
 Chim g× hãt vui vui Êy. §Ó nhèt vμo lång.
(8)
 ThÕ th× chim b¹ch yÕn nhÐ ?
 MÌo nã b¾t mÊt  Th»ng thø hai nãi  Mμ bè còng ch¼ng cho nu«i.
Th»ng anh lín t¸n thμnh :
 §óng ®Êy, bè ch¼ng cho nu«i ®©u...
 ThÕ çc cËu cã mÑ kh«ng ?
 Kh«ng  Th»ng anh lín ®¸p.
229
Nh−ng th»ng thø hai ch÷a l¹i :
 Cã, nh−ng lμ mÑ kh¸c, kh«ng ph¶i lμ mÑ chóng tí, chóng tí kh«ng cßn mÑ,
mÑ chóng tí chÕt råi.
 MÑ kh¸c th× gäi lμ d× ghÎ  T«i nãi.
Th»ng anh lín gËt ®Çu :
 õ.
Vμ c¶ ba ®øa cã vÎ nghÜ ngîi, g−¬ng mÆt sÇm l¹i.
Qua nh÷ng truyÖn cæ tÝch cña bμ t«i, t«i ®· biÕt thÕ nμo lμ d× ghÎ, nªn t«i rÊt
th«ng c¶m víi sù im lÆng, nghÜ ngîi cña bän nã. Chóng ngåi s¸t vμo nhau, gièng
nh− nh÷ng chó gμ con. T«i nhí l¹i truyÖn mô d× ghÎ phï thuû ®· dïng m−u
®¸nh lõa ®Ó gi¶ lμm mÑ thËt, t«i liÒn b¶o chóng :
 MÑ thËt cña çc cËu thÕ nμo còng sÏ vÒ, råi çc cËu xem !
Th»ng anh lín nhón vai :
 ChÕt råi c¬ mμ, vÒ lμm sao ®−îc...
Kh«ng ®−îc − ? Trêi ¬i, biÕt bao nhiªu lÇn nh÷ng ng−êi chÕt, thËm chÝ ®· bÞ
(9) (10)
x¶ ra tõng m¶nh, mμ chØ cÇn vÈy cho Ýt n−íc phÐp lμ sèng l¹i ; cã biÕt bao
nhiªu ng−êi chÕt mμ kh«ng ph¶i lμ chÕt thËt, v× phÐp cña bän phï thuû.
T«i bÌn kÓ l¹i mét çch s«i næi cho chóng nghe nh÷ng c©u chuyÖn cña bμ t«i.
Lóc ®Çu th»ng anh lín chØ mØm c−êi, sau nã nhÑ nhμng b¶o :
 Nh÷ng chuyÖn Êy chóng tí biÕt c¶ råi, ®Êy lμ nh÷ng truyÖn cæ tÝch...
Hai em nã im lÆng nghe, th»ng bÐ nhÊt mÝm chÆt m«i vμ phång m¸ lªn, cßn
th»ng kia th× chèng khuûu tay lªn ®Çu gèi, cói vÒ phÝa t«i, tay kia quμng lªn vai
em nã, Ên em nã cói xuèng.
Trêi ®· b¾t ®Çu tèi, nh÷ng ®¸m m©y ®á treo l¬ löng trªn çc m¸i nhμ, bçng
(11)
tr−íc m¾t chóng t«i hiÖn ra mét «ng giμ víi bé ria tr¾ng, m×nh vËn chiÕc ¸o
dμi lïng thïng mμu n©u nh¹t nh− cña thÇy tu, ®Çu ®éi chiÕc mò xï l«ng.
 §øa nμo ®©y ?  ¤ng ta hái vμ chØ vμo t«i.
Th»ng anh lín ®øng dËy, hÊt ®Çu vÒ phÝa nhμ «ng t«i :
 Nã ë... bªn kia sang...
 §øa nμo gäi nã sang ?
230
Tøc th× c¶ mÊy ®øa trÎ lÆng lÏ b−íc ra khái chiÕc xe vμ ®i vμo nhμ, khiÕn t«i
(12)
l¹i nghÜ ®Õn nh÷ng con ngçng ngoan ngo·n .
¤ng giμ n¾m chÆt lÊy vai t«i vμ dÉn t«i qua s©n ra cæng ; «ng ta lμm t«i sî
®Õn ph¸t khãc, nh−ng «ng b−íc dμi vμ nhanh ®Õn nçi t«i ch−a kÞp khãc oμ lªn th×
®· ë ngoμi ®−êng råi, cßn «ng ta ®øng tr−íc cæng, gi¬ ngãn tay do¹ t«i vμ nãi :
 CÊm kh«ng ®−îc ®Õn nhμ tao !
... T«i vÉn tiÕp tôc ch¬i víi mÊy ®øa trÎ Êy vμ c¶m thÊy rÊt vui thÝch. Trong
mét ng¸ch hÑp gi÷a bøc t−êng nhμ t«i vμ hμng rμo nhμ èp-xi-an-ni-cèp cã mét
c©y du, mét c©y bå ®Ò vμ mét bôi h−¬ng méc rËm r¹p. NÊp sau bôi c©y ®ã, t«i
khoÐt mét lç hæng h×nh b¸n nguyÖt ë hμng rμo, mÊy th»ng bÐ, lÇn l−ît tõng ®øa
hay hai ®øa mét, l¹i gÇn, vμ chóng t«i ngåi xæm hoÆc quú xuèng nãi chuyÖn khe
khÏ víi nhau. Mét ®øa trong sè ba anh em chóng ph¶i lu«n ®øng canh ®Ó ®Ò
phßng «ng ®¹i t¸ bÊt chît b¾t gÆp chóng t«i.
Chóng kÓ cho t«i nghe cuéc sèng buån tÎ cña chóng, vμ nh÷ng chuyÖn ®ã
lμm t«i buån l¾m ; chóng kÓ cho t«i nghe vÒ nh÷ng con chim t«i bÉy ®−îc ®ang
sèng ra sao vμ nhiÒu chuyÖn trÎ con kh¸c, nh−ng t«i nhí l¹i th× ch−a bao giê
chóng nãi mét lêi nμo vÒ bè vμ vÒ d× ghÎ. Th−êng th× chóng chØ ®Ò nghÞ t«i kÓ
truyÖn cæ tÝch ; t«i kÓ l¹i nh÷ng truyÖn bμ t«i ®· kÓ, vμ nÕu quªn chç nμo,
t«i b¶o chóng ®îi, råi ch¹y vÒ nhμ hái l¹i bμ t«i. ThÊy thÕ bμ t«i th−êng rÊt
hμi lßng.
T«i còng kÓ cho chóng nghe nhiÒu vÒ bμ t«i ; mét h«m th»ng lín thë dμi nãi :
 Cã lÏ tÊt c¶ çc bμ ®Òu rÊt tèt, bμ tí ngμy tr−íc còng rÊt tèt...
Nã th−êng nãi mét çch buån b· : ngμy tr−íc, tr−íc kia, ®· cã thêi... d−êng
nh− nã ®· sèng trªn tr¸i ®Êt nμy mét tr¨m n¨m, chø kh«ng ph¶i m−êi mét n¨m.
T«i cßn nhí nã cã ®«i bμn tay nhá nh¾n, nh÷ng ngãn tay thon thon vμ ng−êi
m¶nh dÎ, yÕu ít, cÆp m¾t rÊt s¸ng, nh−ng dÞu dμng nh− ¸nh s¸ng cña nh÷ng
ngän ®Ìn trong nhμ thê. Hai em nã còng rÊt dÔ th−¬ng, t«i tin yªu l¾m, t«i lu«n
muèn lμm cho chóng vui thÝch, nh−ng t«i −a th»ng lín h¬n c¶...
()
(M. Go-r¬-ki , Thêi th¬ Êu, theo b¶n dÞch
cña TrÇn KhuyÕn  CÈm Tiªu, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1976.
Tªn bμi do NBS ®Æt)
231
Chó thÝch
() M¸c-xim Go-r¬-ki (1868  1936) lμ
bót danh cña A-lÕch-x©y Pª-scèp, mét
trong nh÷ng nhμ v¨n lín cña Nga vμ cña
thÕ giíi trong thÕ kØ XX. Pª-scèp må c«i
bè khi míi ba tuæi vμ sèng víi «ng bμ
ngo¹i ; lín lªn, l¹i ph¶i ®i lμm rÊt nhiÒu
nghÒ ®Ó kiÕm ¨n. Bót danh "Go-r¬-ki",
theo tiÕng Nga, cã nghÜa lμ "cay ®¾ng".
Go-r¬-ki lμ t¸c gi¶ cña bé ba tiÓu thuyÕt
tù thuËt, lo¹i tiÓu thuyÕt nhμ v¨n dïng
ng«i thø nhÊt (x−ng "t«i") kÓ chuyÖn ®êi
m×nh : Thêi th¬ Êu (1913  1914), KiÕm
sèng (1916), Nh÷ng tr−êng ®¹i häc cña
t«i (1923). Mét t¸c phÈm quan träng kh¸c
cña «ng lμ Ng−êi mÑ (1906  1907), tiÓu
thuyÕt viÕt vÒ sù chuyÓn biÕn t− t−ëng
cña nh©n vËt chÝnh, mét bμ mÑ Nga, vÒ M. Go-r¬-ki
phÝa chñ nghÜa x· héi.
V¨n b¶n Nh÷ng ®øa trÎ trÝch ë ch−¬ng IX t¸c phÈm Thêi th¬ Êu (gåm m−êi
ba ch−¬ng). D¹o Êy, d−íi thêi Nga hoμng, A-li-«-sa (tªn th©n mËt th−êng gäi ë
nhμ cña M¸c-xim Go-r¬-ki) ë víi «ng bμ ngo¹i v× bè mÊt sím, mÑ ®i lÊy chång
kh¸c. Bªn hμng xãm lμ nhμ «ng ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp ®· giμ, sèng víi ng−êi vî
kÕ vμ ba ®øa con nhá må c«i mÑ kho¶ng trªn d−íi m−êi tuæi, tr¹c tuæi víi
A-li-«-sa. Do t×nh cê cã lÇn A-li-«-sa cïng hai ®øa lín con «ng ®¹i t¸ kÐo d©y
gμu lªn cøu ®−îc th»ng nhá ch¬i nghÞch nh¶y vμo gμu r¬i xuèng giÕng, nªn
mÊy ®øa trÎ ch¬i th©n víi A-li-«-sa, bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña bè. §o¹n trÝch
Nh÷ng ®øa trÎ tiÕp theo sù kiÖn Êy.
(1) Sau sù kiÖn th»ng bÐ ng· xuèng giÕng (xem chó thÝch ).
(2) Ba ®øa trÎ con ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp (xem chó thÝch ).
(3) Nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn ; ë ®©y lμ M¸c-xim Go-r¬-ki.
232
(4) Çi c©y bªn nhμ A-li-«-sa s¸t ngay hμng rμo nhμ ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp.
(5) Xe tr−ît tuyÕt : lo¹i xe kh«ng cã b¸nh, di chuyÓn b»ng çch tr−ît trªn
tuyÕt ë nh÷ng miÒn b¨ng gi¸.
(6) BÞ ®ßn v× ch¬i ®ïa nghÞch ngîm ®Ó th»ng em ng· xuèng giÕng.
(7) ¤ng ngo¹i cña A-li-«-sa lμ ng−êi rÊt khã tÝnh, nªn A-li-«-sa th−êng bÞ ®e
nÑt vμ ¨n ®ßn mét çch oan uæng.
(8) Chim b¹ch yÕn : loμi chim yÕn l«ng tr¾ng muèt, hãt rÊt hay.
(9) X¶ : chÆt ra thμnh tõng m¶nh lín (th−êng nãi vÒ thÞt gia sóc).
(10) N−íc phÐp : lo¹i n−íc thuèc cã thÓ lμm cho ng−êi chÕt sèng l¹i (theo mª
tÝn hoÆc trong çc truyÖn d©n gian).
(11) §¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp, bè cña ba ®øa trÎ.

(12) ë ®o¹n tr−íc khi x¶y ra chuyÖn th»ng bÐ ng· xuèng giÕng, A-li-«-sa
®ang ngåi trªn cμnh c©y nh×n mÊy ®øa trÎ ch¬i ngoμi s©n th× nghe tiÕng ®¹i t¸ ë
trong nhμ gäi çc con vμo, Go-r¬-ki kÓ : ''Chóng thong th¶ vμ ngoan ngo·n ®i vμo
hÖt nh− nh÷ng chó ngçng''.
§äc  HiÓu v¨n b¶n
1. Thö chia v¨n b¶n nμy thμnh ba phÇn vμ ®Æt tiªu ®Ò cho mçi phÇn. T×m
nh÷ng chi tiÕt xuÊt hiÖn ë c¶ phÇn 1 vμ phÇn 3 t¹o nªn sù kÕt nèi chÆt chÏ.
2. Xem xÐt hoμn c¶nh cña chó bÐ A-li-«-sa, ba ®øa con ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp
vμ quan hÖ gi÷a hai gia ®×nh ®Ó lÝ gi¶i v× sao t×nh b¹n tuæi th¬ trong tr¾ng Êy ®Ó
l¹i Ên t−îng s©u s¾c cho nhμ v¨n, khiÕn h¬n ba m−¬i n¨m sau «ng vÉn cßn nhí
nh− in vμ thuËt l¹i hÕt søc xóc ®éng.
3. T×m trong v¨n b¶n mét sè h×nh ¶nh cña ba ®øa trÎ hμng xãm qua sù c¶m
nhËn tinh tÕ cña A-li-«-sa ; sau ®ã ph©n tÝch vμ b×nh luËn nh÷ng h×nh ¶nh ®ã.
4. ChuyÖn ®êi th−êng vμ truyÖn cæ tÝch ®−îc lång vμo nhau trong nghÖ thuËt
kÓ chuyÖn cña Go-r¬-ki nh− thÕ nμo qua çc chi tiÕt liªn quan ®Õn nh÷ng ng−êi
mÑ vμ nh÷ng ng−êi bμ trong v¨n b¶n nμy ?
233
Ghi nhí
Trong ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ, b»ng tμi kÓ chuyÖn giμu h×nh ¶nh,
®an xen chuyÖn ®êi th−êng víi truyÖn cæ tÝch, M¸c-xim Go-r¬-ki ®·
thuËt l¹i hÕt søc sinh ®éng t×nh b¹n th©n thiÕt n¶y sinh gi÷a «ng håi cßn
nhá víi mÊy ®øa trÎ sèng thiÕu t×nh th−¬ng bªn hμng xãm, bÊt chÊp
nh÷ng c¶n trë trong quan hÖ x· héi lóc bÊy giê.
Tr¶ bμi kiÓm tra vÒ th¬ vμ truyÖn hiÖn ®¹i

1. §äc kÜ l¹i ®Ò bμi, bμi lμm cña m×nh, nhËn xÐt cña gi¸o viªn. §èi chiÕu víi
çc yªu cÇu vÒ néi dung vμ h×nh thøc cña bμi kiÓm tra mμ thÇy (c«) gi¸o ®· nªu,
nhËn ra nh÷ng chç ®· ®¸p øng ®−îc vμ nh÷ng ®iÓm cßn thiÕu sãt trong bμi.
2. Söa ch÷a (b»ng bót ch×) nh÷ng chç sai kiÕn thøc trong phÇn kiÓm tra tr¾c
nghiÖm, hoÆc nh÷ng c©u hái kiÓm tra kiÕn thøc ®¬n gi¶n.
3. Xem l¹i v¨n b¶n t¸c phÈm ®−îc ®Ò cËp trong ®Ò tËp lμm v¨n, ®èi chiÕu víi
yªu cÇu cña ®Ò, lμm l¹i mét dμn ý chi tiÕt cho bμi.
4. Söa ch÷a hoÆc viÕt l¹i mét ®o¹n trong bμi tËp lμm v¨n cña m×nh theo dμn ý
®· lËp.
tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 3

Bμi tËp lμm v¨n sè 3 yªu cÇu häc sinh viÕt mét bμi v¨n tù sù trong ®ã cã sö
dông çc yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn. §Ó giê tr¶ bμi trªn líp ®¹t kÕt qu¶
tèt, häc sinh cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau ®©y :
1. §äc l¹i (ë nhμ) phÇn TËp lμm v¨n cña çc bμi häc vÒ v¨n tù sù kÕt hîp víi
miªu t¶ néi t©m vμ tù sù kÕt hîp víi nghÞ luËn ®Ó n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm, yªu cÇu
vμ çch thøc lμm çc kiÓu bμi kÕt hîp ®ã.
2. Nhí l¹i bμi viÕt cña m×nh vμ tù suy nghÜ, ®èi chiÕu víi çc yªu cÇu vÒ kiÓu
bμi nμy, tõ ®ã ph©n tÝch vμ tù ®¸nh gi¸ nh÷ng g× m×nh ®· lμm ®−îc vμ nh÷ng g×
ch−a lμm ®−îc.
234
 Bμi viÕt cã ®ñ ba phÇn kh«ng ? ThiÕu phÇn nμo ? PhÇn nμo lμm ch−a tèt ?
T¹i sao ?
 Bμi viÕt kÓ chuyÖn g× ? Nh©n vËt, sù viÖc vμ qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña c©u
chuyÖn cã sinh ®éng kh«ng ?
 Nh÷ng yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn ®· ®−îc vËn dông vμo chç nμo,
cã tù nhiªn vμ phï hîp kh«ng ? Nh÷ng yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn Êy
®· lμm cho bμi v¨n thªm sinh ®éng vμ s©u s¾c nh− thÕ nμo ? NÕu kh«ng cã çc
yÕu tè Êy th× c©u chuyÖn ®−îc kÓ cã ¶nh h−ëng g× kh«ng ?
3. Xem l¹i bμi viÕt ®· ®−îc tr¶, ®äc kÜ lêi phª vμ suy nghÜ vÒ nh÷ng chç ghi
lçi cña thÇy, c« gi¸o. Thèng kª çc lçi bμi m×nh m¾c ph¶i :
 Lçi vÒ bè côc ;
 Lçi vÒ diÔn ®¹t, dïng tõ ;
 Lçi vÒ chÝnh t¶, ng÷ ph¸p ;
 Lçi vÒ thiÕu ý, thõa ý, lÆp ý (trong ®ã cã yÕu tè miªu t¶ néi t©m vμ nghÞ luËn).
4. T×m hiÓu nguyªn nh©n vμ söa çc lçi trong bμi viÕt cña m×nh.
tr¶ bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I
Bμi kiÓm tra tæng hîp cã h×nh thøc kÕt hîp gi÷a tr¾c nghiÖm vμ tù luËn. Néi
dung kiÓm tra theo h−íng tÝch hîp vμ toμn diÖn h¬n. Nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ
n¨ng cña c¶ ba phÇn V¨n, TiÕng ViÖt vμ TËp lμm v¨n ®Òu ®−îc kiÓm tra vμ cã
liªn quan víi nhau. §Ó giê tr¶ bμi kiÓm tra nμy ®−îc tèt, häc sinh cÇn chó ý mÊy
®iÓm sau ®©y :
1. Xem l¹i bμi h−íng dÉn «n tËp vμ kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× trong s¸ch
gi¸o khoa ®Ó n¾m v÷ng néi dung, yªu cÇu vμ çch thøc lμm kiÓu bμi tæng hîp ®ã.
2. Tõ bμi viÕt cña m×nh, suy nghÜ, ®èi chiÕu víi çc yªu cÇu vÒ kiÓu bμi nμy,
tõ ®ã ph©n tÝch vμ tù ®¸nh gi¸ nh÷ng g× ®· lμm ®−îc vμ nh÷ng g× ch−a lμm ®−îc.
 VÒ phÇn tr¾c nghiÖm :
+ Çc c©u tr¾c nghiÖm kiÓm tra nh÷ng néi dung kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng nμo ?
235
+ §Ó tr¶ lêi ®óng ®−îc çc c©u tr¾c nghiÖm Êy, cÇn chó ý nh÷ng g× ?
+ Bμi lμm cña em ®· tr¶ lêi ®óng ®−îc nh÷ng c©u nμo ? Nh÷ng c©u nμo em
®· tr¶ lêi sai ? V× sao sai ?
 VÒ phÇn tù luËn :
+ §Ò bμi yªu cÇu viÕt kiÓu v¨n b¶n nμo ? Cã yªu cÇu kÕt hîp víi çc ph−¬ng
thøc biÓu ®¹t kh¸c kh«ng ? NÕu cã th× ®ã lμ nh÷ng ph−¬ng thøc nμo ?
+ Bè côc bμi viÕt cã ®Çy ®ñ kh«ng ?
+ Néi dung cßn thiÕu nh÷ng g× ? Çc yÕu tè cña çc ph−¬ng thøc kÕt hîp cã
vËn dông ®−îc kh«ng ?
3. Xem l¹i bμi viÕt ®· ®−îc tr¶, ®äc kÜ vμ suy nghÜ vÒ nhËn xÐt cña thÇy, c«
gi¸o. Thèng kª çc lçi bμi m×nh m¾c ph¶i (lçi vÒ bè côc, vÒ diÔn ®¹t, dïng tõ, vÒ
chÝnh t¶, ng÷ ph¸p, lçi vÒ thiÕu ý, thõa ý).
4. T×m hiÓu nguyªn nh©n vμ söa çc lçi trong bμi lμm cña m×nh.
236
môc lôc
Bμi Néi dung Trang
 Phong çch Hå ChÝ Minh 5

 Çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i 8
1
 Sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n b¶n thuyÕt minh 12
 LuyÖn tËp sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt
trong v¨n b¶n thuyÕt minh 15
 §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoμ b×nh 17

 Çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i (tiÕp theo) 21
2
 Sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh 24
 LuyÖn tËp sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh 28
 Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®−îc b¶o vÖ

vμ ph¸t triÓn cña trÎ em 31
3
 Çc ph−¬ng ch©m héi tho¹i (tiÕp theo) 36
 X−ng h« trong héi tho¹i 38
 ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1  V¨n thuyÕt minh 42
 ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng (trÝch TruyÒn k× m¹n lôc) 43
 Çch dÉn trùc tiÕp vμ çch dÉn gi¸n tiÕp 53
4
 Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng 55
 LuyÖn tËp tãm t¾t v¨n b¶n tù sù 58
 ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh (trÝch Vò trung tuú bót ) 60

 Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ  Håi thø m−êi bèn (trÝch) 64
5
 Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng (tiÕp theo) 72
 Tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 1 76
237
 TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du 77
 ChÞ em Thuý KiÒu (trÝch TruyÖn KiÒu) 81
6
 C¶nh ngμy xu©n (trÝch TruyÖn KiÒu) 84
 ThuËt ng÷ 87
 Miªu t¶ trong v¨n b¶n tù sù 91
 KiÒu ë lÇu Ng−ng BÝch (trÝch TruyÖn KiÒu) 93

 M· Gi¸m Sinh mua KiÒu (trÝch TruyÖn KiÒu)
7 (Tù häc cã h−íng dÉn) 97
 Trau dåi vèn tõ 99
 ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 2  V¨n tù sù 105
 Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n (trÝch TruyÖn KiÒu) 106

 Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga (trÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn) 109
8
 Miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù 117
 Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n (trÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn) 118
 Ch−¬ng tr×nh ®Þa ph−¬ng (phÇn V¨n) 122
9
 Tæng kÕt vÒ tõ vùng 122
 §ång chÝ 128

 Bμi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh 131
10
 KiÓm tra vÒ truyÖn trung ®¹i 134
 Tæng kÕt vÒ tõ vùng (tiÕp theo) 135
 NghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù 137
 §oμn thuyÒn ®¸nh ç 139

 BÕp löa (Tù häc cã h−íng dÉn) 143
11
 Tæng kÕt vÒ tõ vùng (tiÕp theo) 146
 TËp lμm th¬ t¸m ch÷ 148
 Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ 152

 ¸nh tr¨ng 155
12
 Tæng kÕt vÒ tõ vùng (LuyÖn tËp tæng hîp) 158
 LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n tù sù cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn 160
238
 Lμng (trÝch) 162
 Ch−¬ng tr×nh ®Þa ph−¬ng (phÇn TiÕng ViÖt) 175
13
 §èi tho¹i, ®éc tho¹i vμ ®éc tho¹i néi t©m trong v¨n b¶n tù sù 176
 LuyÖn nãi : Tù sù kÕt hîp víi nghÞ luËn vμ miªu t¶ néi t©m 179
 LÆng lÏ Sa Pa (trÝch) 180

 ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt 190
14
 ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 3  V¨n tù sù 191
 Ng−êi kÓ chuyÖn trong v¨n b¶n tù sù 192
 ChiÕc l−îc ngμ (trÝch) 195

 KiÓm tra vÒ th¬ vμ truyÖn hiÖn ®¹i 203
15
 KiÓm tra phÇn TiÕng ViÖt 204
 ¤n tËp phÇn TËp lμm v¨n 206
 Cè h−¬ng 207
16  ¤n tËp phÇn TËp lμm v¨n (tiÕp theo) 220
 KiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I 221
 Nh÷ng ®øa trÎ (trÝch Thêi th¬ Êu) 229

 Tr¶ bμi kiÓm tra vÒ th¬ vμ truyÖn hiÖn ®¹i 234
17
 Tr¶ bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I 235
239
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn nguyÔn ®øc th¸i
Tæng Gi¸m ®èc hoµng lª b¸ch
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Tæng biªn tËp Phan xu©n thµnh
Biªn tËp lÇn ®Çu : Kim chung  ngäc khanh  hiÒn trang
Biªn tËp t¸i b¶n : nguyÔn thÞ kim h»ng
Biªn tËp kÜ thuËt vµ tr×nh bµy : TrÇn Thanh h»ng  ®inh xu©n dung
Tr×nh bµy b×a vµ minh ho¹ : trÇn tiÓu l©m
Söa b¶n in : nguyÔn trÝ s¬n
ChÕ b¶n : C«ng ty cp dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hµ néi
ng÷ v¨n 9 – tËp mét

M· sè : 2H912T0
In..........b¶n (Q§ ...), khæ 17 x 24cm.
§¬n vÞ in: ... ®Þa chØ ...
C¬ së in: ... ®Þa chØ ...
Sè §KXB: 01-2020/CXBIPH/333-869/GD
Sè Q§XB: ... /Q§-GD ngµy ... th¸ng ... n¨m ...
In xong vµ nép l−u chiÓu quý ... n¨m ......
M· sè ISBN : TËp mét : 978-604-0-18612-6
TËp hai : 978-604-0-18613-3
240
.
241

FILE 20210829 152913 Ngu-Van-9-T1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FILE 20210829 152913 Ngu-Van-9-T1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o

Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

Phong c¸ch(1) Hå ChÝ Minh

C¸C PH−¬NG CH©M HéI THO¹I

I  Ph−¬ng ch©m vÒ l−îng

Lîn c−íi, ¸o míi

(Theo TruyÖn c−êi d©n gian ViÖt Nam)

II  Ph−¬ng ch©m vÒ chÊt

§äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c©u hái.

Anh kia gi¶i thÝch :

(Theo TruyÖn c−êi d©n gian ViÖt Nam)

III  LuyÖn tËp

a) Tr©u lμ mét loμi gia sóc nu«i ë nhμ.

b) Ðn lμ mét loμi chim cã hai c¸nh.

a) Nãi cã c¨n cø ch¾c ch¾n lμ /.../

d) Nãi nh¶m nhÝ, vu v¬ lμ /.../

Cã nu«i ®−îc kh«ng ?

Anh kia giËt m×nh hái l¹i :

(Theo TruyÖn c−êi d©n gian ViÖt Nam)

I  t×m hiÓu viÖc sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

luyÖn tËp sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoμ b×nh

®äc  hiÓu v¨n b¶n

1. H·y nªu hÖ thèng luËn ®iÓm, luËn cø cña v¨n b¶n.

C¸C PH¦¥NG CH¢M HéI THO¹I (tiÕp theo)

Ii  ph−¬ng ch©m c¸ch thøc

III  ph−¬ng ch©m lÞch sù

sö dông yÕu tè miªu t¶

I  t×m hiÓu yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh

C©y chuèi trong ®êi sèng ViÖt Nam

2. Suy nghÜ vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu sau :

a) Gi¶i thÝch nhan ®Ò v¨n b¶n.

trß ch¬i ngμy xu©n

LuyÖn tËp sö dông yÕu tè miªu t¶

(Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa N«ng nghiÖp, Hμ Néi, 1991)

II  luyÖn tËp trªn líp

1. H·y vËn dông yÕu tè miªu t¶ trong viÖc giíi thiÖu :

 Con tr©u trong mét sè lÔ héi.

 Con tr©u víi tuæi th¬ ë n«ng th«n.

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

§äc  hiÓu v¨n b¶n

C¸C PH¦¥NG CH¢M HéI THO¹I (tiÕp theo)

I  quan hÖ gi÷a ph−¬ng ch©m héi tho¹i

§äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c©u hái.

(Theo TruyÖn c−êi d©n gian ViÖt Nam)

Ba :  §©u kho¶ng ®Çu thÕ kØ XX.

X¦NG H¤ TRONG HéI THO¹I

I  tõ ng÷ x−ng h« vμ viÖc sö dông tõ ng÷ x−ng h«

3. §äc ®o¹n trÝch sau :

(Vâ Nguyªn Gi¸p kÓ, H÷u Mai ghi,

ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1  v¨n thuyÕt minh

I  §Ò bμi tham kh¶o

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

§Òn thê Vò N−¬ng bªn s«ng Hoμng Giang

®äc  hiÓu v¨n b¶n

I  c¸ch dÉn trùc tiÕp

ii  c¸ch dÉn gi¸n tiÕp

§äc c¸c ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái.

iii  luyÖn tËp

Sù PH¸T TRIÓN CñA Tõ VùNG

I  sù biÕn ®æi vμ ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷