Diyanet Ili Dergi + Cilt: 45 + Sayr: 3 ve KAYNAKCA AYDOGAN, A., Sehir ve Cemiyet, lz. Yay., Istanbul 2000. BUBARL, Muhammed b. Ismail, Sahihu Buhari, {+ VIL, Cagn Yay., istanbul, ts. CELIK, Celalettin, Sehirlesme ve Din, Cizgi Kitabevi Yayintan, Konya 2002. DIE verileri. ERKAN, Riistem, Kentlesme ve Sosyal Degisme, Bilim Adam Yay., Ankara 2002. ERTOY, Muhammet, Yabancilagma Kader mi, Tercih mi?, Lotus Yayinevi, An- kara 2007. el-HAKIM, Muhammed b. Abdullah, e/-Mistedrek ale's-sahihayn, LIV, Beycut, 1411/1990. el-HEYSEMI, Muruddin Ali b. Ebi Bekr, Mecma'u’z-zeva'id ve Menbeu't-fevaid, 1X, Beyrut, 1408/ 1988, hup:Hivedik.blogeu.com/6930971 (11.02.2008) IBN-L HALDUN, Mukaddime, Cev.: H. Kendir, Yeni Safak Kiiltiir Armagam, ts- tanbul 2004. KAYAALP, tsa, ietigim ve Dil, TDV Yay., Ankara 2006. MARTINDALE, Don, “Sehir Kurams”, Sehir ve Cemiyet, Haz.: A. Aydogon, tz Yayieihik, [stanbul 2000. MERIC, Nevin, Degisen Kennte Dini Hayat ve Ferva Sonulart, Kapt Yay.., tstan- bul 2005. MUSLIM b. Haccac en-Nisaburi, Sahihu Miistim, LIN, Cain Yay., Istanbul, ts. OZDENOREN, Rasim, Kent Hiskileri, lz Yay., Istanbul 1998. SEZAL, Ihsan, Sehirlegme, ASag Yay., istanbul 1992. TONNIES, F., “Gemeinschaft ve Geselischaft”, Cev.,: A. Aydogan, Sehir ve Ce- aityer, Iz Yay., Istanbul 2000. TURKDOGAN, Orhan, Aydinhktakiler ve Karantiaakiler, Timas-Yay., Istanbul 1996, TURKDOGAN, Kéy Sosyolojisinin Temel Soruniars, Genisletitmig Ikinei Bask, Dede Korkut Yay., Istanbul 1977. YUTER, Ahmet, Giiniimiizede Komsu Olmak, Papatya Yay.., tstanbul 2006. SIRIM, Veli, “Komsuluk Diinyasina Déniig (Egitim Bilim dergisi yazitar-1)”, hutp//www.velisirim.convicerik.cfm ?icerikld=809663597 (18.08.2008). WEBER, Max, Sehir, Gev.: M. Ceylan, Bakig Yay., Istanbul 2000. YAZIR, M. Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Negriyat ve Daihum,, Ci ~ 124ISLAM KULTORUNDE KOUTTAB EGITiMI UZERINE BIR INCELEME Kadri YILDIRIM * eho Gxt: Kiitedb, kigiik yagtaki gocuklarin egitim-ogretim gérdikleri ba- ginkd “ilkogretim’” seviyesindcki egitim kurumfarichr, Daha cok yetig- Kinlere hitap eden cami ve medrese egitimlerine dit hazirhk asamast ‘olan kitttibda temel okuma-yazma, Kur'an, Arapca dilbilgisi, aritme- tik, giir, atasbzleri ve dint bilgiler verilirdi. Kiuttbda bu cemel bilgile- fi alan gocuklar tahsillerine devam etmek istediklerinde ileri seviyede gramer, siir, mantek, cebir, biyoloji, tarih, hukuk ve teoloji gibi dersle- rin verildigi cami ve medrese eBitimlerine katrlardt, Bu da gisteri- yor ki Islam'in erken-donemlerinden itibaren eSitim-dgretim faaliyet- lerine pedagojik yaklagilmg, talebelerin yas ve seviyelerine uygun farkh mekin ve miifredat dikkate almmustr. Bu galgmanuzda kittab, effitimini bu yaklagimla ele almaya galigacaguz. Anahtar Kelimeler: Kitab, Egitim-ogretim, Cocuk, Mifredat. An Analysis on Kitt Education in the Islamie Culture Abstract: ‘The Kuttab, educational instintions for young children, were the + equivalent of today’s institutions of primary education. The kuttab, which provided basic courses on literacy, the Quean, Arabic grammar, arithmetics, poetry, proverbs and religious information, served as a preparational stage before the mosque and madrasa educations that were geared more towards adults. Children who received this basic education could then continue their education at mosques and madra- sas, where advanced courses on grammar, poetry, logic, algebra, ology, history, law, theology and so on were offered. This shows that, beginning from the early Islamic period, a pedagogical approach was ulilized in educational and teaching activities, and institutional space and curticula were designed according to students’ age and levels. In this work, we analyse the kiittdb education through these perspectives. Key Words: Kuttab, Education and teaching, Children, Curriculum. ¥ Dog. Dr, Dicle Universitess Mahia Fakitesi wh 125gériiyoruz. Birincisi yag, ikincisi seviye, iigiinctisii miifredat, dérdiinciist mekin. Bu dért faktérin klasik dénem Islam egitim-gretim tarihinin kiittéb agamasinda olduk- ¢a énemsendigine gahit oluyoruz. Ogrencileriyle, egitmenleriyle, fiziki mekanyla, mulfredatiyla, ders araglanyla ve uygulanan metotlanyla klasik dénem Islam egitim-ogretim tarihinde oynadigs onem- Ii role ragmen kittablarla ilgili gok yénlii inceleme ve arastirmalar yapildigy soyle- nemez. Kanaatimize gore bunun nedenlerinden biri aragtirmacilann arastrmalarint yetigkinlefe hitap eden ve iist seviyede egitimin verildigi kurumiar olan mescid ve medreseler izerinde yoSunlastirmalan ve dolayisiyla kittablarin arada kalmastdir. Bundan dofayt bu caligmanuzda bir zamanlar ikégretim seviyesindeki gocuklarin hayatinda Snemli bir yer tutmus olan ve ontarin cami ve medreselerdeki yiksek tah- sil hayatlani dizerinde biiytk etkili olan bu kurumu incelemeye ayirdik, Calig- manuz, asaitidaki baghklarta gergevelenmig bulunmaktadir: 1. “Kiittab”in Etimolojisi, Tamon, Amaci ve Fiziki Mekan Kila “k-t-b” kokiinden gelmektedir. Bu kik toplamak ve bir geyi bir seye ekle- mek anlamlanm ifade etmektedir, Buna gore bu kokten gelen ve yazi antaruna gelen tabet"e bu ismin veritmesinin nedeni yazs yoluyla harf, kelime ve ciimleler ile bun- Jardan olugan bilginin bir araya getirilmesidir. Ayn kékten gelen “Kitab"a bu ismin ve- rilmesi de kitapta gesitl bilgiletin toplanmasidir.' Dolaytstyla anilan kokien tireyen “kuttab"ta da toplanma ve bir araya gelme anlamlanni aramamuz gerekir ki zaten bu egitim kurumunda gok saynda Ojfrenci ve dgretmen bir araya gelmektedir. Konuya tali anlam olan “yazi" agisindan bakacak olursak da Kiltab ile yazt arasmda siki bir iliski bulunmaktadi, Zira kiittablarda verilen eitim derslerinin baginda yaz1 gelmektedir, Klasik dénemde standart bir terimse] tanimi olmayan kiittdb geg déinem arastit- macilart tarafndan “temel okuma-yazma ve diger bazt bilgilerin verildigi bugiakii ilkdgretimlere benzer egitim yeri” seklinde tammlanmaktadi.? Landau'ya gore 1 Bkz. Ahmed b. Faris, Mu‘cemu mekay V, 158-159, 2 Bk, Muhammed Casim el-Ubeydi ve Aziz Békir el-Feyyad, et-Ta‘timu'l-Mustemir ve tataveuruh, Exbit 1990. s. 65; Safd ed-Divoci, er-Terbive ve'-ta lim fP1-dslém, Musul 1982, s. 13. aga, age: Abdusselim Muhammed Harin, Beyrot 1991, ole 126ISLAM KOLTORONDE KOTTAB EGITIM! O:ZERINE BIR INCELEME nee “mekteb” kelimesiyle eganlamh olan kiittib Osmanhlar'in degisik siireclerinde “mektephane”, “mekteb-i sibyan”, “ibtidal mekteb” ve “ilk mekteb” gibi adlarla anit- migur.’ Mekteb ile kittabin esanlamlilig: konusunda gunlan sbylemektedir: “Mekteb ve kiittéb birer ilkégretim kurumuydu. Ancak en azindan Nigabur‘da bu ikisi arasin- da bir farkhisk bulundugu diigtincesini uyandiran sebepler bulunmaktadir. Abdulga- fir el-Farist beg yaginda mektebe basladi, orada Kur'an efitimi aldi ve Farsga akaid okudu. Daha sonta on yasinda kiittaba kaydoldu ve edebiyat egitimi ald. Kuttabda edebiyatla ilgili kitaplan yaziyor ve ezberliyordu.* Daha énceki bit tarihte ise (302 1914) Ba§dat kitdblanndan birinde Basrali dilci BbG Ishak Ibrahim b. Seri ez-Zec- cac (6. 311 £923) hocabk yapmaktaydi ve Sgrencileri arasinda halife Muktedir‘in go- cuklars da bulunuyordu. Kiittab eBitiminin asil amacs gocuklara dncelikle okuma-yazma, ardindan Kur’an, hadis, Arap dili ve diger baz: dersler yoluyla temel bilgiler sunma ve onlarin heniiz kiigiik yaglardayken saglam bir ahlak edinmelerini saglamaku.* Kiitrablar koylerde, kasabalarda ve sehirlerde hemen her mahallede ihtiyaca gore bir veya birden fazla bulunurdu.’ Gelip gidenlerin kolayikla gorebilmeleri ve derse giden cocuklann rahathkla segebitmeleri igin kiitablar ilgili yerlesim alaninin agtk ve nispeten yiiksek bir yerinde ins edilirlerdi, Miltevazi bir binadan olugan bagam- siz kittablar genellikle mescid ve camilere cok yakin veya bunlara bitisik yapihirdh. Bajimsiz bina olmayan kittéblar ise bazen dgretmenin kendi evinin bir odast, bazen bir gadhr, bazen de bir dikkan olurdu.® Kittablann bir kismu ktigiik ve dar, bir kis ise cok sayida dgrenci ve éfretmeni icine alacak kadar genis ve bliytk olurdu.” Oyle anlagihyor ki kiittablarmn bagumsrz binalar yeklinde olup olmamatan, biiyik- Wk ve kiigiiklukleri aslinda ilgili yerlesim alain niifus durumuna, ogtenci ve g- retmen saytsina ve kismen de maddi imkénlara gore degigiklik géstermistir. 3° Jacob M, Landau, “Kusttb”, DIA, XXVIL3. 4 Abdulgifir Ficist, Muentahabu’s-siyak, Mouton 1965, s. 145; George Makilsi, OrtagaBida Yuksek Obretim, geviren: Ali Hakan Gavugoglu-Hasan Tuncay Basoglu, Istanbul 2004, s. 59. 5 bn Cevai, eFMeostazam jt arth t-mubik ve'-tunem, Haydarabad, 1938, 1V, 127. 6 Ahmed b, Yahyti el-Belazuri, Ensabur-epraf ngr.: Suheyl Zekkr-Rivad Zirikls, Beyrut 1996, V, 414; Ibn Haz, els Fash 1-Mltel ve‘-ehva ve'n-nibal, Music 1317, M1, 80. 7 Landau, “Kuwab”, DIA, XXVIE, 3. 8 Abdurrahman b, Abdullah eg-Sizeri, Wihdyetu r-rithe ff tatebitehisbe, ngr: Seyyid Bax ei-Arini, Kahire 1946, 5, 103 9 Mubarumed 6, Ahmed b. Bessim el-Muhtesib, Mikéyewr-rithe ft tatebr't-hisbe,ngr.: Husdmuctdin es- ‘Samarréi, Baigdat 1968, 5. 161. ve devarm. we 127Diyanet Ili Dergi » Cilt: 45 + Sayt: 3 —ape 2. Kiittfbin Tarihgesi “Kittab"a mektep de denildigini kaydeden aragturmmacitara gore bu eitim kuru Tannin taribte bilinen en eski émeklerine yazinin icat edildigi Mezopotamya'da rast- lanmaktadir. Burada dgrencilerin oturmast igin tagtan veya kerpigten siralan olan bi- ra kalinularna rastlanmugur. Siimer ve Akkadlar'da “edubba” (tabiet evi) denilen mektepler mabetlere bitigik olarak yapilir ve dersler din adamlan tarafmdan veritir- di." Cevad Ali, Arap Yarsmadas1 baiflaminda kiittablann tarihcesinin Islam éncesine dayandigim sbylemekte ve “el-Muhabber"de isim listeleri verilen 6gpetmenlerin bi- rer kiitlab dgretmeni olduklarmn ifade etmektedir. Bu dgretmenlerin baslicalan gun- lardie:" Bigr b. Abdulmetik, Sufyan b.Umeyye b. Abdusgems, Ebi Kays b. Abdu Menaf b. Zubre, Am b. Zurara, Gaylan b. Seleme. Kitrdbin Islam'daki tarihcesine gelince, Ahmed Gelebi'ye gire Goldziher bunla- nn ilk Gmeklerine Hz. Peygamber zamaninda rastlandijim savunmakta ve bu g6rii- siimi baz1 rivayetier ile destektemektedir ki bunlarda kittab ismi gepmektedir. Bu rivayetlerden iki tanesi géyledir:” 1) Peygamber'in hanimlanndan Ummii Seleme bir defasinda kiittib dgretmenle- inden birine haber yollaysp yin atma ve bikkmede kendisine yardimes olmak iizere kiittab Sgrencilerinden birkagim gondermesini istemistir. 2) Ibn Omer ve Eb Uscyd bir miinasebetle kittaba ugramis, buradaki Sgrenciler onkirin dikkatini gekmigtir. Aslinda bu iki Grnegin disinda kiitab teriminin Iskim'm ik ysllannda bir gocuk egitim kurumu antamunda kullamidigim ve kiitablarin bu yillarda mevcut olduklan- 1m gésteren bagka Smekler de gérmelteyiz. Mesela Cevad Altnin kaydettigine gore Hz. Ali on dirt yaslannda bir gocuk iken kiiuaba gidip gelirdi ve Hz. Peygamber Me- dine'de kiintab Sgretmeni olarak girev yapmasi igin Abdullah b. Safd b, As’a talimat vermistir.” Hz. Peygamber'in Bedir esirlerinden okuma yazma bilenletden her birinin on ‘Misliiman gocuga okuma yazma dgretmesi kargihginda serbest birakskacadina iligkin 10 Bkz, Nebi Bockurt, “Mektep”. DIA, XXIX, 5, 11 Bkz, Muhommed b. ck Habib, ef-Muhzbher, (by.), (ty), 8. 475-478; Cevad Ali, ebMufassai, Bagdat Oniversitesi yardnmyla Serif Radi Yayinlar, VI, 291-292. 12 Aimed Colebi, ifémda Fgitim Ogrettm Tarihi, geviren: Ali Yardom, Istanbul 1983. 5. 38-39. 13 Bkz, Cevad All, -Bfujassal, VII, 292. we 128ISLAM KOLTURUNDE KCTTAB EGITIMI UZERINE BIR INCELEME es tavsiyesi gergevesinde yapitan yorumlarda o siralarda Medine'de bir veya birkag si- mf bir kittabin oldugu sonucu gikanlmigir. Ragid Halifeler déneminde - dzellikle Hz, Omer zamaninda- bu tir okullar yayginlik géstermistir. Hz. Omer'n getirdigi ye~ nilikler arasinda kitedb te'sisi ve bu egitim kurumunda gérevlendirilecek Sgretmen- Jere maag bajlanmasi da yer almaktadir.“ Emeviler ve Abbisiler dénemlerinden beri en yaygin egitim kurumlan olduklart dilinen kuteablar baslangigta Isham’: yaymak ve farki etnik grupian Islam inanci ve hayat tarziyla biltiinlestirmek igin rol oynamns ve din? kiltiiriin muhafazasinda etkiti olmuslardir.” Bu gergevede 105h. / 723m. yilmda vefat eden Dahhak b. Muzahim. Kofe'de tig bin civarinda cocugun egitim gordiigti biiyilk bir kulttab inga ettirip bura- da fahti dgretmenlik yapmugtir.”* Kotdblara eski dinlerden dzellikle Hhristiyanhigin kiiltiir merkezleri olan gehirler- de daha gok rastlandigim gériiyoruz. Buralarda Hhristiyanlann kittab tara bir egitse! kurumlasma tecribesine sahip olmalan dolayisiyla MilslGmanlanin kendi akternatif kiittébiarint kurma gereigini duymalan bunda etkili olmug olabilir. Musul ve Harran bunlanin baginda gelmekiedir. Genig bis giir ve edebiyat bilgisine sahip Muhammed b. Munir b. Bitsik (6. 637h./1239m,) bu sehiede kurulan bir kittdbda Sgretmenlik yapnigi gibi; engin bir dil, edebiyat, aritmetik ve fardiz bilgisi olan, alim bir aileden gelen ve Ibn Sireci olarak in yapan Sileyman b. Ibrahim de burada dgretmenlik yap- mustir. Rakkalt Eb Rabi’ Siileyman . Necib adinda bir Sgretmen de Hatran kiittéb- larinda dgretmen olarak gorev yapmugtir.”” Abbisiler déneminde “kittéb” adiyla amilan egitim kurumlan Karahanlilar, Sel- suklular ve Osmankiarda “sibyan mektebi” olarak adlandinimistw. Osmanlilar za- mania bunlara “darutta'lim", “darulilm”, “muallimhane”, “mahalle mektebi”, “tas mekteb” ve “mekteb-i ibtiddiyye” gibi isimler de vermislerdir. Osmanlilarda bu egi- tim kurumlarinda ders veren dgretmenlere “muallim”, yardimeslarina da “kalfa” de- nilmigtir. XX. yiayilda kuttab ogrencilerinin dénemin yaygin ve resmt ideolojiletine gore eitildigini styleyen Landau, sératirge durumundaki Miisliiman toplumlarda ise kiit- 14 Bke, Bockurt, “Mektep”, DIA, XXIX, 5. 15, Landau, “Kuwab?, DIA, XXVIL, 3. 16 Bozkun, “Mektep", DIA, XXIX, 5. 37 Mubasek b. Sidr, Kaldidu'-cumdn fi ferdidi suardi hawe'e-temdn, Musul 1992, VII, 1175 1, 41, 50. 18 Cahit Baltaci, “Mektep”. DIA, XXIX, 5. te 129Diyanet limi Dergi * Cilt: 45 » Sayt: 3 a tablann ya kapauldigim ya'da milfredatlarimn tamamen dedistirildigini belirtmekte- dir, Yazara gre yeni kurulan milli devletlerde bu okullar buytk oranda érgtin egitim sistemine dahil edilmislerdir. Cok az yerde geleneksel konumlaniy koruyarak devam etmeye cahgan kéuablar Suriye ve Irak gibi dikelerde zamanla Gnemsiz hile gelmig- lerdir, Tirkiye gibi laikligi resmen benimseyen iilkeletde ise tamamen ortadan kal- duntnguc.” 3. Caml ve Medrese Egitimlerine Hanrhk Agamasi Olarak Kitab Alt seviyede temel egitimin verildigi kittab, gocuklani daha yiksek bir egitim ve~ ten ve daha cok yetigkinlere hitap eden cami egitimine hazirlamak igin kurulan bir hazirhk asamasi olarak gérev yapmughir. Kiirtab biinyesinde kendilerine Kur'an, yazi, temel matermatik, ataszleri ve sie ile ilgili temel bilgiler verilen gocuklar daha son- ra yliksek seviyede derslerin verildigi ilimleri tabsil etmeleri igin mescid ve camiler- de kurulan gesitli ders halkalarma génderilirlerdi.”* Kiinébda temel ve hezirhk bilgi- Jeri alan gocuklar Kur’an’in tiimiind hifzettikten sonra derinlegmek istedigi ilimleri almak suretiyle egitimlerini tamamlamak iizere mescide giderlerdi.” ‘Basta gengler olmak iizere her yastan yetigkinlerin egitim-dgretim igin gittikleri camilerde gocuklarin da egitim gérmeleri tarugmalara yol agmughr. Temelinde o- cuklann camiyi kirletme endigesi yatan bu tartismalann dayanakiarindan biri de Hz. Peygamber'in mescide aul hastatan ve gocuklarn sokulmamast yéniindeki emit ya da tavsiyeleridir. Bundan dolayrdur ki Imam Malik gocuklara mescidin iginde egitim verilmesi igin kendisinden izin almak isteyenlere verdigi cevapta, “ben mescidin ¢o- cuk mektebi haline getirilmesini uygun bulmuyorum; ciinkii gocuklar pislikten sakin~ mazlar” diyerek bu teklife sicak bakmamusur.” Fakat bunun uygulamadaki duruma yoreden yoreye degigmistir. Omegin Endiilits'le ilgili olarak Mehmet Ozdemir sun- Jan kaydetmektedir: “Camiler Endiiliis'te her safhadaki egitim faatiyetlerinin vazge- gilmez mekanlan idi, Her ne kadar hisbe metinlerinde kirlenmeye ve giirultilye sebep olduklan gerekgesiyle ilkégretim gagindaki gocuklarin camilerde e§itilmeleri uygun ‘iriilmemig ise de, fiiliyatta biiyiik camiler harig, bu kurala uyuldugunu sdylemek 19 Landay, “Kinab”, DIA, XXVIL 4 20 Sevki Dayf, el-Asrut-Abbasiyyu's-Sént, Kabire 1966, s. 117 21 Muhammed Munir Mursi, Tarthu t-terbive fg-gark ve-garb, Kahire 1977, s. 255. 22 Bk. Celebi, slim de Exitiea Ogretim Tarihi, s. 43-44. now 130ISLAM KOLTORUNDE KUTTAB EGITIMI UZERINE BIR INCELEME. ae giigtiir”.” Ahmed Celebi, Hz, Peygamber zamnaninda [slam'm ilk yillannda heniiz. go- cuk olan Hz. Ali ve Abdullah b. Abbas'in da yetigkinlerin devam ettikleri cami ders- Jerine kaukdiklarim belirtmektedir."* Pedersen’ gore VL yiizyilda gocuklara Emeviy- ye Camii'nde ders verilmekteydi ve bugiin de gocuklar Ezher Camii'nin avlusunda ders girmektedirler.* Ancak verilen Smekler genel degil, miinferit olduklan dikkate almacak olura ¢o- cuklann camilere sokulmamasy fikri agirbk kazanmis ve bundan dolay: da onlar igin camilerden bagimsiz, “kiittab"larin tesis edilmesi uygun génilmistir. Bundan dola- yidie ki ilim tahsil etmek isteyen cocuklar ileri duzeyde gramer, siir, mantik, cebir, biyoloji, tarih, hukuk ve din derslerinin verildigi cami egitiminden dnce temel oku- ma-yazma, Kur’an ve aritmetik derslerini kilttablarda alrlardi. Cocuklar bu temel bil- gileri ktwablarda aldiktan sonra camilerin ders halkalanna intisap ederlerdi.* Kittab egitimini tamamladiktan sonra cami halkalarima devam edenlerden biri de birinci Abbasiler déneminin unlti gairlerinden Ali'b. Cehm (6. 249/ 863Y4dir, Imi ve edebi temel egitimini kuittdbda alan Ali yetigkinlere yuksek seviyede egitimin veril- digi cami halkalarindan “sairler halkast”na intisap etmistic. Bagdat Camifnin gairle- re mahsus kubbesinin alunda toplanan bu halka gaitleri her cuma gialeri giir augma- Jannda bulunur ve bir sonraki cuma gintinde bir araya geldiklerinde hafta igerisinde nazmettikleri yeni siirlerini birbirlerine okurlardi ki sairimiz. bagta Eb Temmam (6. 231 £845) olmak tizere d8nemin dinlii Bagdat sairleriyle bu halkada tanigmistir.” Zamanla medreselerin kutulmasina paralel olarak kitttdb eitimi medrese eBitimi- nin bir 6n hazurlik agamast olarak da gekillenmigtir. Yani bu okullar éfrencilere basta il olarak okuma-yazma ve basit hesap kuraliari gibi temel egitimin verildigi yerler ol- masinin yani sira aym zammanda medreselere hazurlk konumundayd), Kiitablarda egi- lim goren Ofrencilerden basarih olanlar medrese egitimine devam edebiliyorlardh.* 23 Mehmet Ozdemir, Endiilas Mislimanlare I, Ankara 1997, 5, 3-6, 24 Bkz, Celebi, fsldm'da Egitim Ofretim Tarihi, 8.41 25 Bkt. Johs Pedersen, “Mescid”, 1A, Vill, 61 26. Education in Islim-The Role of Mosque Foundation for Sclence and Technology and Civilisation. ‘ewwmuslimheritage.com 27 Day, e-Asrat-Abbasiyyw’s-Sént, s, 256-257. 28 Landau, “Kanab”, DIA. XXVI. 3 Poles Br