Stanisław KUŚ

Prof. zw. Politechniki Rzeszowskiej

SZYBKIE METODY SPRAWDZANIA SIŁ WEWNĘTRZNYCH

W KONSTRUKCJACH

1. WPROWADZENIE

W ciągu jednego pokolenia działalności zawodowej konstruktorów nastąpił niezmierny

przeskok w zakresie narzędzi ułatwiających projektowanie i obliczanie konstrukcji.
Od okresu dominacji zagadnień mechaniki i uproszczonych metod obliczeń przy użyciu
suwaka logarytmicznego przeszliśmy w erę elektroniki i dominacji komputerowych
programów obliczeniowych. SAD, PC, CAD i CADD – tak często w literaturze anglosaskiej
skrótowo określa się poszczególne fazy tej transformacji. Slide aided design, personal
computer aided design i computer aided design and drawings. Od suwaka z 3 cyframi
znaczącymi do potężnych stert wydruków z dowolną liczbą cyfr niewiele znaczących, aż do
pełnych rysunków roboczych konstrukcji. Konsekwencje pozytywne tej transformacji są
oczywiste: kilkutygodniowe, lub nawet kilkudniowe terminy opracowań projektu
konstrukcyjnego, sukcesywne dostarczanie projektów na trwającą od chwili urzędowej
decyzji formalnej budowę, a nawet całodobowe projektowanie z wykorzystaniem internetu i
różnic stref czasowych na kuli ziemskiej. Ale równocześnie także zautomatyzowanie
projektowania wprowadza również konsekwencje negatywne.
- Zanika twórczość konstrukcyjna, a konstruktor staje się w coraz większym stopniu
specjalistą nie od kształtowania konstrukcji wraz z architektem, a od operowania
programami i obsługi komputera dla realizacji tych konstrukcji, o których formie
zdecydował klient, zleceniodawca zadania i architekt, który w przetargu czy konkursie
podjął decyzję narzucającą rodzaj konstrukcji. Konstruktor staje się analitykiem i
obliczeniowcem, często nie znającym istoty zastosowanego programu obliczeniowego.
- Więcej, niedoświadczony konstruktor nie jest w stanie śledzić przebiegu sił
wewnętrznych w konstrukcji i ocenić jej efektywność, a nawet spełnienie warunków
równowagi. „Tak mi wyszło z komputera” lub „takie dostałem polecenie od
architekta”– jest częstą odpowiedzią na pytanie czy nie można by zaprojektować
inaczej, lepiej.
W tej sytuacji istnieją dwie okoliczności w których szybkie metody sprawdzenia
obliczeń mają istotne znaczenie dla właściwego doboru konstrukcji oraz dla oceny
prawidłowości wydruków obliczeniowych lub nawet komputerowych rysunków.
Pierwszą z nich jest faza wstępnego kształtowania konstrukcji, okres w którym zwykle wraz z
architektem odpowiedzialnym za funkcję projektowanego obiektu trzeba znaleźć najbardziej

1
racjonalną, a więc logiczną, ekonomiczną i estetyczna formę konstrukcji, spełniającą
wymagania użytkowe i możliwości finansowe klienta.
Drugą natomiast jest konieczność szybkiego, przybliżonego sprawdzenia wyników
komputerowych obliczeń, zwykle zawartych w arkuszach wydruków. Tym trudniej je
sprawdzić, gdy są one zakamuflowane w najbardziej zaawansowanej formie, to jest na
rysunkach lub nawet na dyskietkach.
Istotą takiego pamięciowego lub tylko kalkulatorowego sprawdzenia jest zrozumienie
pracy statycznej konkretnego rodzaju konstrukcji, syntetyczne ujęcie i liczbowe określenie
wartości najważniejszych strumieni sił ściskających i rozciągających oraz zapewnienie ich
równowagi pod działaniem różnych kombinacji obciążeń zewnętrznych.

2. ZAŁOŻENIA

- Oczywiście sprawdzane konstrukcje muszą spełniać warunki równowagi i założenia

wytrzymałości materiałów.
- Znacznie korzystniej jest operować całkowitym obciążeniem działającym na
konstrukcję, niż obciążeniem działającym na jednostkę długości czy powierzchni.
- Wielkie konstrukcje przestrzenne, płaskie i liniowe można sprowadzić do
uproszczonych schematów pozwalających na określenie wartości sił ściskających i
rozciągających wynikających z przepływu sił wewnętrznych.
- Decydującym o wartości tych sił jest ramię sił wewnętrznych mieszczące się w zakresie
2
d  z  0,9d , gdzie „d” jest użyteczną wysokością przekroju.
3
- Wartości ściskań „C” muszą być równe rozciąganiom „T”, jednak ocena sposobu ich
przeniesienia w konkretnym materiale jest różna, gdyż w betonie wobec jego niskiej
wytrzymałości wymagany jest duży przekrój ściskany, a w stali zabezpieczenia przed
utratą stateczności niewielkiego przekroju wymaga odpowiednich usztywnień. Zwykle
ściskania przenoszą obciążenia grawitacyjne aż do fundamentów, oczywiście zawsze
zrównoważone przez rozciągania, odpowiednio zakotwione.

- Warunki równowagi to

Mz  Mw (1)
Mz
T  C 
z

gdzie Mz – moment sił zewnętrznych

Mw – moment sił wewnętrznych
 T – suma rozciągań
 C – suma ściskań
- Bezpieczeństwo konstrukcji może być uwzględnione zarówno po lewej stronie
nierówności jako globalny współczynnik 1,5  s  2,0  2,5 , zwiększający obciążenia,
jak i po prawej stronie, gdy obciążenia Qz są wartościami charakterystycznymi
(miarodajnymi), a wytrzymałości materiałów są obniżone do wartości naprężeń
f
dopuszczalnych  dop  . W metodzie częściowych współczynników, współczynniki
k
bezpieczeństwa są po obu stronach. Do obciążeń stałych wprowadza się  G  1,35 , a do

2
 obciążeń zmiennych  Q  1,5 , redukują te wartości współczynnik jednoczesności
  0,7 lub współczynnik redukcyjny  =0,75. Natomiast po prawej stronie wprowadza
się  M  1,5 dla betonu i  M  1,15 dla stali. Tym niemniej najwygodniej sprowadzić
jest, przy obliczaniu momentu maksymalnego, współczynniki częściowe do globalnego
współczynnika bezpieczeństwa. Warto zwrócić uwagę, że wprowadzenie
współczynników częściowych, choć oczywiście lepiej określa wymagania
bezpieczeństwa konstrukcji, rozmywa jednak w projektowaniu jego jednoznaczną treść.
Warto również przypomnieć, że bezpieczeństwo w systemie Eurokodów jest nieco
wyższe niż w poprzednich normach PN/B.

3. MOMENT OD OBCIĄŻEŃ ZEWNĘTRZNYCH

3.1. Maksymalne wartości momentów w rozpatrywanych schematach mieszczą się w

zakresie:

QL QL
do (2)
4 12

gdzie Q jest całkowitym obciążeniem, L rozpiętością

3.2. Maksymalny moment jest iloczynem połowy całkowitego obciążenia przez odległość
środka ciężkości x tej połowy od podpory

Q
M max  x (3)
2

3.3. Obciążenie Q można sprowadzić do obciążenia zastępczego Q takiego, aby

mianownik wynosił „8” wg wzoru (4)

QQ l  4   2Q  l 2   Q 3 4  (4)

gdzie:
Q - obciążenie zastępcze dające cyfrę „8” w mianowniku, a 1 4 , 1 2 , 3 4 - obciążenia w
odpowiednim przekroju rozpiętości L.
Zestawienie wartości momentów maksymalnych jako ilustracji stosowania zasady określonej
w p.3.2. (3) przedstawione zostało na rysunku 1.

3
 Q  qL

qL2 QL
M 
24 8

qL2 QL
M 
q 3 7,8 qL
Q
2

qL L  2 QL
M  
2 2 23 6

qL L qL2 QL qL
M    Q
2  2 4 16 8 2

qL 1  L qL2 QL qL
M    Q
2  2 3  2 24 12 2

P L PL
M   QP
2 2 4

3PL QL
M 
4 8 Q  6P

Q QL
M x
2 8

Rys. 1. Zestawienie maksymalnych momentów jako ilustracje zasady (3)

Wszystkie wartości momentów są iloczynem połowy całkowitego obciążenia przez odległość

jej środka ciężkości od podpory.
Zasadę stosowania obciążenia zamiennego Q przedstawiono na rysunkach 2a, 2b, 2c dla
trzech różnych obciążeń

4
 a)
Q  Q(1 / 4)  2Qs  Q( 3 / 4) 
qL 2qL qL
    qL  Q
4 4 4
QL
M
8

b)
Q  Q(1 / 4)  2Q(1 / 2)  Q(3 / 4) 
2  qL 7 11
 2 qL  qL
8 32 16

QL 11 qL2
M   qL2  
8 128 12

qL2 QL
M 
12 6

M
0,086  0,083   1,03
M

c)
PL qL  L PL qL2
M   
4 82 4 16

1 1
Q = O + 2(P + qL) + qL =
8 4
1
= 2P + qL
2

Q L 2PL 1 2 PL qL2
M = = + qL = +
8 8 16 4 16

M =M

Rys. 2. Sprawdzenie zasady stosowania obciążenia zamiennego Q (4)

a - dla obciążenia równomiernego, b – dla obciążenia trójkątnego, c – dla obciążenia
dowolnego

Wykorzystanie tych zasad dla szybkiego sprawdzenia niezbędnego zbrojenia płyt i

belek żelbetowych zostało przedstawione na rysunku 3.

5
założenia

A
QL Q
MZ  MW  T.Z
8
T  AS fy
A L
QL 7
a) s  ASfy h A-A f c lub f cd
8 8 C
L.
s h d Z
b) AS  Q h T
7.fy

bezpieczeństwo:
– metoda naprężeń
f
dopuszczalnych dop 
Q k
L  10 AS  (cm 2 ) Q – kN metoda globalnego
h 19
współczynnika
L  15 Q
c) AS  (cm 2 ) (5) bezpieczeństwa MZ = MZ∙s
h 13
L Q s  Q∙M
 20 AS  (cm 2 )
h 10
– metoda stanów f
granicznych SG fcd =
Przyjęto M
fy  41kN / cm 2 fsd = fy . 1

s  1,5 M
K ~ 1,51,6
dla innych gatunków stali a = 1,11,3 /1,31,5/
i innych wartości "s" c = 1,51,8; s = 1,15
odpowiednio dostosować s  1,3∙1,15 = 1,5
mianownik AS h 1 1 1
 ; ;
L 10 15 20
7
Z h
8
Rys. 3. Zbrojenie płyt i belek żelbetowych As
a – równanie wyjściowe, b – zbrojenie, c – wzór uproszczony

Uproszczony i wygodny wzór (5) należy dostosować do konkretnego gatunku stali

zbrojeniowej oraz odpowiedniego współczynnika bezpieczeństwa zgodnie z uwagami
zamieszczonymi we wprowadzeniu.
Przykład zastosowania zasady (3) dla szybkiego określenia zbrojenia płyty kołowej
przedstawiono na rys. 4. W płycie kołowej występują momenty radialne M r i prostopadłe do
nich momenty styczne (kołowe) M. Zbrojenie ortogonalne jest jednak korzystniejsze w
wykonawstwie i spełnia warunki wytrzymałościowe. Zwykle z konieczności stosuje się je na
środku płyty. Maksymalne wartości obu momentów są równe sobie w środku rozpiętości:

M   M r  0,1978 q r 2 ;

6
Równocześnie M r  0 , a M   0,1042 q r 2 na krawędzi obwodu, na podporze.
Identyczną wartość sumaryczną M  wzdłuż średnicy L=2r otrzymujemy metodą
przybliżoną wykorzystując zasadę (3) (rys. 5). Pozwala to na szybkie określenie
ortogonalnych zbrojeń płyty, gdy sumaryczny moment w przekroju A-A (rys. 4) wynosi:

Q qr 2 
 M AA   M BB     0,212r  0,332qr 3 (6)
2 2
Założenia:
D – środek ciężkości półkola A-B-A B
obciążenia Q/2
2 2r
D .  0,425 r r
3 
A
P – środek ciężkości podpory A-B-A A
(półokręgu A-B-A)
D
2r 
P  0,637 r P

  0,637 r  0, 425 r  0, 212 r B
Q. qr 2  . Q
MAA  MBB   0,212r  0,332qr 3 (6) q
2 2
h
Q. 1 3
0,212r  AS . fy . . h
2 s 4 r
. . .
Q 4 0 212 r s . Qr s AS
AS   . (7)
2 fy .3.h 7,07 h fy 4

L Q .L. s AS
r  AS  r
2 14,14 h fy
AS
Gdy:
4
s = 1,5
MAA MBB
2 Q
fy = 41 kN/cm AS  (cm 2 )
20
L  20 1/ A
1/ A 4 S
h 4 S AS
z  34h
L

to suma rozciągań na całej szerokości płyty L = 2r wyniesie:

Q 4r Q r
T 0, 212  (kN) (8)
2 3 h 7,07 h

Q L s
a wymagane zbrojenie As  (9)
14,4 h fy
Q
As  (cm 2 ) w obu kierunkach prostopadłych
20

Rys. 4. Zbrojenie płyty kołowej As

7
Przykład
q  15 kN / cm 2 , L  5,0m, h  25cm
Q
Q  289,38kN  A s   14,4cm 2  308
20
Przyjęto:
 na środkowej szerokości 2,5m  8 co 12,5cm
 dodatkowo na skrajach szerokości 1,25m  8 co 25cm
 oraz na obwodzie 4  8 jako As (uwzględniając zmniejszone ramię sił wewnętrznych d < h
i trudność zakotwienia krótkich prętów).

a) b)

qD 2
M
40

Rys. 5. Uzasadnienie metody przybliżonej dla płyty kołowej – porównanie momentów na

średnicy L=2r a – schematy, wykres momentów M  , b - zbrojenie

Sprawdzenie prawidłowości metody obliczenia płyty kołowej polega na porównaniu wartości

momentu stycznego M  wzdłuż średnicy 2r z momentem obliczonym metodą
przybliżoną (3).

Jak wynika z rysunku 5 łączna wartość momentu M  wzdłuż średnicy L=2r składa się z
prostokątnego wykresu o wartości M   0,1042 qr2 oraz parabolicznego o rzędnej
 M  (0,1978  0,1042) . Daje to łączną średnią wartość momentu:
M AA  0,3358 q r 3  0,332q r 3

5. ŁUPINY WALCOWE KRÓTKIE I DŁUGIE

Podobnie w uproszczony sposób można określić siły wewnętrzne w łupinie walcowej

krótkiej i długiej, jak również konoidalnej lub konoidalnej ściętej. Różni się ona od obu
walcowych łupin głównie tym, że obciążenie Q z obu sąsiednich łupin przekazuje się na łuk i
ściąg jednej przepony, a nie tylko na łuk w przypadku łupin jednoprzęsłowych (rys.6, rys.7,
rys.8).

8
a) a) łupina walcowa długa b) łupina walcowa krótka b)

c) d)

e)

QL1 QL 2
M A A  M BB 
8 8

Rys. 6. Schematy łupin walcowych krótkich i długich

9
a – łupina walcowa długa, b – łupina walcowa krótka, c – przekroje poprzeczne łupiny długiej
oraz tarczownicy długiej: właściwy i zamienny przekrój obliczeniowy, d - przekrój
poprzeczny łupiny walcowej krótkiej e – widok z góry i przekroje podłużne przepony i
powłoki krótkiej.

Zestawienie oznaczeń obliczeniowych:

L1- rozpiętość wzdłuż tworzącej walca (L1-krótka, L2- długa)

L 2  2 L1  łupina długa
L 2  0,5L1  łupina krótka
q – obciążenie na jednostkę powierzchni łupiny
q / cos 2   obciążenie na jednostkę rzutu poziomego
  średni kąt pochylenia powłoki
f – strzałka łupiny

Łupina krótka

Powłoka ta jest bardziej ekonomiczna niż łupina długa ze względu na większe ramię sił
z  f)
q L1 L 2
- obciążenie na 2 przepony łukowe Q 
cos 2 
Q L1
- kierunek „x” – M x max x 
8
Q p L1 1
- siła rozciągająca i ściskająca w przeponie C1  T1  H 1   (10)
8f 2
qL21
- siła ściskająca w górnej części powłoki p 
8f
pL22
- kierunek „y” – ściskanie i rozciąganie w obu tarczach skrajnych Ty  C y 
8  0,67  L 2
- belka skrajna obliczona na 0,5 ciężaru tarczy o szerokości L2

Charakterystycznym przykładem łupiny walcowej krótkiej są typowe niegdyś przekrycia hal

przemysłowych prefabrykowanych i sprężonych. Złożone z oddzielnych dźwigarów
f 1
łukowych o dużym promieniu R = 1,875L i stałym stosunku  w fazie montażowej
L 15
były oddzielnymi dźwigarami obciążonymi płytami żebrowymi.
Po zmontowaniu i zespoleniu płyt z pasem górnym dźwigara i precyzyjnym wypełnieniu
styków wzdłużnych między płytami przekrycia dachowego stawały się dla dalszych poza
ciężarem własnym obciążeń przeponami łupin walcowych krótkich.
O nośności decydował wtedy rozciągany pas dolny – ściąg, gdyż strefą ściskaną stawała się
łukowa powłoka. W obliczeniach uwzględniano dla bezpieczeństwa jedynie zespolony pas
górny przepony bez współpracy łukowej powłoki.

10
 G = 26 kN
KBO-15

G = 36 kN
KBO-18

G = 38 kN
KBOS-18

z segmentów
G = 65 kN
KBOS-21

G = 85,6 kN

dzwigary skladane
KBOS-24

/
G = 52 kN
KBLS-21-lekki

,
G = 72,8 kN
KBLS-24-lekki

Rys. 7. Dźwigary kablobetonowe jako przepony łupin walcowych krótkich po zespoleniu z

płytami

Łupina długa

Model rozkładu sił wewnętrznych jest zbliżony do rozkładu sił w belce. Wysokość belki
odpowiada wysokości przekroju łupiny lub tarczownicy, a szerokość – sumie szerokości obu
łuków ich przekroju poprzecznego „b”. Przy tej samej wysokości f, ramię sił wewnętrznych
jest znacznie mniejsze niż w łupinie krótkiej
q L1L 2
- obciążenie na 2 przepony Q p 
cos 2 
Q L2
- moment w przęśle M x 
8
-  sił ściskających rozciągających w powłoce (rozciągających na 2 krawędziach)
QL 2 QL 2
TC 
2
8  f 5,3f
3
- moment działający na 1 przeponę

QL1 1
My   (11)
8 2

My Q p L1
- ściskanie w łuku i rozciąganie ściągu Ty  H y  
8f
8f
M QL 2  6 3 QL 2
- krawędziowe naprężenia ściskające w powłoce  x   
W 8  bf 2 4 bf 2

11
Konoida ścięta
Konoida geometryczna jest ustrojem niekorzystnym, gdyż obciążenie z powłoki
przekazywane na słup w narożu (0,25Q) płaskim (przy prostej kierownicy wywołuje jej
zginanie. Korzystniejszy jest schemat pochylonej powłoki walcowej ściętej (rys. 8), gdyż
załamana łukowa krawędź powłoki skierowuje ściskania do podpory. Również ściąg
powinien być nie prosty a zakrzywiony.
- Obciążenie całkowite  Q = suma obciążeń powłoki łukowej przepony i świetlika
QL1
- Moment działający na przeponę M 
8
QL1
- Siła w łuku przepony C   1,1 (12)
8f  f  cos 
QL1
- Siła w ściągu T   1,1
8f  f 
f  strzałka konstrukcyjna ściągu dla odprowadzenia wody z przekrycia i wywołania
naciągu wieszaków; f  0,1f , T  1,1T
Strzałka wywołuje również przyrost siły w ściągu i łuku.
Tarcze skrajne wzdłuż rozpiętości L2 pracują podobnie jak w łupinie walcowej krótkiej i
wymagają belek brzegowych.

Rys. 8.”Konoida ścięta” – schemat

12
6. POWŁOKI I TARCZOWNICE KRZYŻOWE, KLASZTORNE, SEKTORIALNE

Pomocnym wprowadzeniem do szybkiego syntetycznego obliczenia sił wewnętrznych

w wymienionych w tytule powłokach jest zrozumienie wpływu kształtu na podstawowe siły
wewnętrzne w tych konstrukcjach. Pomocna jest analogia do łuku trójprzegubowego, którego
schemat odpowiada sztywnościom przekrojów przekątnych.
Na rysunku 9 przedstawiono schematy różnych łuków trójprzegubowych jako wprowadzenie
do zagadnienia analogii.

a) b) c) d)

2f
tg 
L

4f
tg 
L

4f
tg 
4f 2
L
L

Rys. 9. Łuk trójprzegubowy jako wprowadzenie do rozkładu sił w powłokach sektorialnych

a- schematy łuków: prosty, paraboliczny, kołowy i eliptyczny,
b- wykres momentów w każdym schemacie,
c- wykres sił na podporze,
d- kąt pochylenia łuków.

13
a) b)

c) d)

Rys. 10. Powłoki i tarczownice krzyżowe i klasztorne (ostrosłup)

a – widok aksonometryczny sklepienia krzyżowego, b – j.w. klasztornego

c – rzut i przekroje, obciążenia z obszaru zacieniowanego przypadają na 0,5 przekątnej
d – schemat obciążenia

Łuk trójprzegubowy jest dlatego charakterystyczny, gdyż jeżeli przeprowadzimy

przekroje prostopadłe do przekątni powłok (rys. 10c) widzimy, że sztywność przekrojów w
zworniku i wezgłowiu jest dużo mniejsza niż w przęśle.
I zwornika  I wezgłowia  I przęsła

14
Niska sztywność działa w konstrukcji jak przegub, co pozwala na łatwe przybliżone
obliczenie sił wewnętrznych. Wzdłuż krawędzi przekątnych koncentrują się ściskające siły
podłużne „N” zapewniające przekazanie odpowiednich obciążeń do podpór, gdzie są
równoważone przez obwodowe rozciągania. Jeżeli kształt przekątnej (np. elipsa dla kołowego
sklepienia krzyżowego) różni się od krzywej sznurowej (np. paraboli) to pojawiają się
dodatkowe momenty przęsłowe dodatnie lub ujemne (rys. 9b), oraz siły poprzeczne przy
podporze (rys. 9c). Rosnący kąt pochylenia przekątni przy podporze od prostej do elipsy
informuje o możliwości betonowania, gdyż przy   30 ze względu na spływanie betonu
konieczne jest podwójne deskowanie, lub stosowanie betonu natryskowego. Tak więc łuki
trójprzegubowe o różnym kształcie mają te same wartości podstawowych sił.

QL QL 1
RA  ; HA  , NA  HA  , ale VA  0 lub VA  0 (13)
2 8f cos 

Przykładami zastosowania są sklepienia lub tarczownice przedstawione na rysunku 10 i 11.

Na 1 łuk trójprzegubowy przypada „trójkątne” obciążenie Q z powierzchni 2A
L2
A
4
qL2
Q 2
4 cos 2 

gdzie q – obciążenie na 1m 2 pochyłej powłoki (kN/m2)

2QL 2 QL 2
 H f  H  T (14)
8 4f

Ściąg na siłę rozporu H=T można zastosować wzdłuż obu przekątnych, lub wokół obwodu
QL
Hx  Hy 
4f
Ściskanie wzdłuż przekątni:
N  H / cos 
f
- dodatkowy moment ujemny M  N  (w przypadku tarczownicy) dla usztywnienia
4
powłoki.
- dodatkowe belki brzegowe M  0 9w przypadku elipsy)

Analogicznie można wstępnie określić siły w powłoce sektorialnej na dowolnym wielokącie

na przykład jak na rysunku 11 z tym ze wtedy na 1 łuk przekątni przypada obciążenie:
2QA
Q
8

15
 Hy
H

Hx

00
10,
H

Rys. 11. Powłoka sektorialna 8 falowa

Kształt fali ma znaczenie drugorzędne: zakrzywione są trudniejsze w realizacji, ale

korzystniejsze statycznie i estetycznie (cylinder, HP) fałdy proste bywają stosowane w
przypadku konstrukcji metalowej.

7. KOPUŁY OBROTOWO SYMETRYCZNE

Korzystając z poprzednich rozważań można szybko określić główne siły w kopułach (Rys.12)

Rys. 12. Siły wewnętrzne w kopułach, stożkach i paraboloidach obrotowych

16
Siły powłokowe są w istotnym stopniu zależne od krzywizny południków.
Można je jednak analogicznie zestawić dla kopuł kulistych, stożków paraboloid i
elipsoid obrotowych, gdyż o łącznej wartości równoleżnikowych ściskań „C” i rozciąganiu
pierścienia dolnego „T” decyduje suma obciążenia i ramię sił wewnętrznych, a nie pochylenie
południka przy podporze
stąd: obciążenie kopuły kulistej Q  2qR 2 1  cos  

obciążenie kopuły stożkowej Q  qr 2  / cos2  ..(15)

R
2r 2  4f 2 (koło)
8f

R
2r 2 (parabola)
8f cos 
Środek ciężkości obciążenia
2 2r
(półkola A-A) SCO 
3 
Środek ciężkości podpory
1 2r
(półokręgu A-A) SCO 
3 
Q  2 1  2 r Qr 3
M AA      z f
2  3 3   3 4

4Q r Q r
TC   (16)
63 f 14,1 f

Sprawdzenie
2r  30m f  4,20m q  3,0kN/m 2 Q  2285kN
r
 3,57 T  C  578,8kN
f
obliczenie ścisłe: T  591kN T  12,9kN  2,1%
Stożek j.w. Q  2185kN  T  553kN

W analogiczny sposób można określić siły wewnętrzne w rozciąganych kolejnych

współśrodkowych pierścieniach kopuł cięgnowych (rys.13) /tensegrity dome/
Podstawowym elementem ściskanym jest w nich pierścień obwodowy wsparty zwykle na
słupach, oraz kolejne słupki przekazujące obciążenie grawitacyjne do kolejnych pierścieni
rozciąganych.
Ramieniem sił wewnętrznych „z” jest każdorazowa wysokość słupków od górnych do
dolnych (rys.13).
Łatwo udowodnić, że w kopule jednakowa teoretycznie jest objętość ściągów radialnych
i ściągu obwodowego V (rys. 13b, c) jak również mieszanych cięgien radialnych
i współśrodkowych  VT (rys. 13d).
Stąd też i kolejne (kratowe zwykle) poziome pierścienie dwupasowe czaszy cięgnowej (rys.
13e) podwieszane są do niższych ukośnymi cięgnami radialnymi. Siła ściskająca w górnym
pasie pierścieni jest zmniejszana lub likwidowana przez naciąg radialny cięgien górnych,
również kotwionych w tym samym skrajnym pierścieniem ściskanym. Otrzymuje więc on

17
ściskanie od poziomej składowej ukośnego nośnego cięgna dolnego T3 oraz składową cięgna
napinającego.
Na rysunku 13 cięgna pierścieniowe nośne oznaczono , natomiast ich pierścieniowe pasy
górne .
Dla usztywnienia styku słupków z górnym pasem stosuje się cięgnowe górne usztywnienia
przez ukośne górne cięgna zastępujące radialne (rys. 13g). Cechą tych konstrukcji są duże
odkształcenia wywołane śniegiem, gdyż to obciążenie jest zwykle około 3 razy większe niż
ciężar własny (  0,3 kN / m 2 ) .

a)
Q Q
2 2

Q 1 Q 2 Q3 Q
e)
C z1
h 3
z~ 4 h z2
C
2r T z3
2r T
 3 
2 2r
3 
1 2r 2r
3   r , ,
SCO pierscien
,
SCP sciskany
Q 2 r r
M - = 2 . 3  = Q . 3  ,
pierscienie
f)
1 dwupasmowe
2T = 2C = z . M -
Q. r Q r
T = C = 6 .z ~ 15 h (1)
Q. r 2r 2 r2 wieszaki
V (T) = 6 .z . = 6 Q. . (2)
ft z ft
b) g)
T
ciegna
,
VT ,
pierscieniowe
, , , ,
pierscien pierscien
,
rozciagany
, sciskany
wieszaki górne
i dolne
T h)
ciegna
,
, radialne
V T sciagi
,
c) /
slupki
radialne
,
pierscien
VTb = VTc = VTd ,
sciskany
(3)
 VT = const

d)
T 3 T 2 T1
, ,
sciagi
, i pierscienie
rozciagane
,

Rys. 13. Porównanie rozkładu sił wewnętrznych w kopule i czaszy cięgnowej

a – kopuła, b – czasza cięgnowa

18
8. WSKAŹNIK EFEKTYWNOŚCI PRZEKROJU

Podobne szybkie metody obliczeń przybliżonych można oczywiście wyprowadzić dla

różnych ukształtowań konstrukcji. Użyteczne jest natomiast porównanie efektywności
przekroju o różnych ukształtowaniach, a o tej samej wysokości „d” i tej samej powierzchni
przekroju „A”

Ix
 (17)
Ad 2

gdzie Ix – moment bezwładności

a)
M M
C x = = x
2 Ad Wx
A/ A/ z
2 2
x x d
Jx = Jo + Ad2 = Ad2
T Jx
= 2 Jo 0
Ad
A/ A/ A x
2 2

b)
A = const d = const Wx = 2.Ad
A A A
d M M
A/ A/ z= =
A/ 2 2 A/ C T
2 2

~0,01 0,04 0,08 ~0,16 ~0,20 

Jx J
Jx W x=2 Ad = z r= = d
Ad2 A

dHEB 1/ Ad 2 1/ Ad 0,25 = 1/4 1,00 d 0,5 d

4 2

d ~1/6 Ad 2 1/ Ad 0,167 = 1/6 0,89 d 0,41 d

3

~1/9 Ad
2 1/ 0,11 = 1/9
d 4,5 Ad 0,77 d 0,33 d

d 1/ Ad
1/ Ad 2
12 6 0,08 = 1/12 0,67 d 0,29 d

d ~1/13 Ad
2 1/ 0,077 = 1/13
6,5 Ad 0,65 d 0,28 d

d 1/ Ad
1/ Ad 2
16 8 0,063 = 1/16 0,59 d 0,25 d

d 1/ 2 1/ Ad 0,042 = 1/24
24 Ad 12 0,50 d 0,20 d

d
1/ 2 1/ Ad 0,042 = 1/24
24 Ad 12 0,67 d 0,20 d

Rys. 14. Porównanie efektywności przekrojów wskaźnikiem 

19
 Porównanie wskazuje, że przy tej samej ilości materiału „A” można uzyskać 6 krotne
większą nośność symetrycznego przekroju. Najkorzystniejsze są przekroje dwupasowe (bez
środnika) dostosowane kształtem do wykresu momentów zginających, kratownice
dwupasowe (rys. 7), profile HEB, a najmniej profile o materiale skoncentrowanym wzdłuż osi
obojętnej. Przekrój krzyżowy jest jedynie porównawczym przekrojem fikcyjnym. Jeżeli
natomiast pominiemy założenie o stałej wysokości jednakowego przekroju A to przekroje
dwupasowe są 20 razy korzystniejsze (rys. 14b).
Sprawdzenie:

2070
PN I 200    0,167
30,9  202
1520
PN I 200    0,162
23,4  202
5700
HEB 200    0,182
78,1  202

Podsumowując, można uważać, że przedstawione szybkie uproszczone metody

sprawdzania obliczeń są zbyt proste, wynikają właściwie z podstawowych założeń mechaniki
budowli, doświadczenie projektowe wskazuje jednak że jako syntetyczne określenie sił
wewnętrznych, dobieranie przekrojów i określenie ich sztywności do modelu komputerowego
bywają użyteczne.

20