»

ZAKAZANE BIOGRAFIE

Mama kazała
mi chorować
JULIE GREGORY

Przekład
Karolina Bober

&
AMBER
 Tytuł oryginału
SICKENED
The Memoir of a Munchausen by Proxy Childhood

Konsultacja
dr n. med. JOANNA CIELECKA-KUSZYK

Redaktor serii
MAŁGORZATA CEBO-FONIOK

Redakcja stylistyczna
ELŻBIETA NOVAK

Redakcja techniczna
ANDRZEJ WITKOWSKI

Korekta
RENATA KUK
MAGDALENA KWIATKOWSKA

Ilustracje
THE BANTAM DELL PUBLISHING GROUP

Opracowanie graficzne okładki

STUDIO GRAFICZNE WYDAWNICTWA AMBER

Skład
WYDAWNICTWO AMBER

Wydawnictwo Amber zaprasza do własnej księgarni internetowej

http: //www. wydawnictwoamber. pl

Copyright © 2003 by Julie Gregory.

This translation published by arrangement with The Bantam Dell Publishing Group,
a division of Random House, Inc.
Ali rights reserved.

For the Polish edition

Copyright © 2005 by Wydawnictwo Amber Sp. z o. o.

ISBN 83-241-2317-2
Ta książka nie jest fikcją literacką. Przedstawione w niej wy­
darzenia są prawdziwe, a wiele z nich zostało udokumento­
wanych. Większość imion i nazwisk osób spoza rodziny zosta­
ła zmieniona.
 Przedmowa do wydania polskiego

M arna kazała mi chorować to prawdziwa i wstrząsająca historia życia

dziewczynki, wychowywanej w rodzinie pełnej okrucieństwa i cier­
pienia. Autorka opisuje swoje dzieciństwo - łata przemocy fizycznej i psy­
chicznej ze strony dorosłych oraz bezradność i cierpienie dziecka. Poza
okrutnymi karami fizycznymi, matka świadomie zmuszała ją do opowia­
dania o nieprawdziwych objawach chorobowych w celu oszukania lekarzy
i przejścia badań, operacji i leczenia.
Ta książka jest z jednej strony pełna bólu, z drugiej zaś nadziei i radości
życia poprzez ukazanie możliwości wyrwania się z kręgu przemocy i po­
wrotu do zdrowia. To fascynująca opowieść dla wszystkich czytelników,
także dla profesjonalistów zajmujących się zawodowo problematyką spo­
łeczną, ukazuje bowiem słabe strony medycyny, w tym diagnozy medycz­
nej i brak skuteczności w działaniach służb społecznych.
Opowieść Julie Gregory jest niejako „anatomią" rodziny, w której wy­
stępuje tzw. zastępczy zespół Miinchhausena, szczegółowym, autentycz­
nym opisem choroby znanej pod nazwą zespołu Miinchhausena. Nazwa
choroby pochodzi od nazwiska XVIII-wiecznego polityka i żołnierza, nie­
mieckiego barona Karla Friedricha von Miinchhausena, znanego ze swo­
ich nieprawdziwych, zafałszowanych opowieści i zmyślonego bohaterstwa.
W chorobie Miinchhausena pacjent wie, że jest zdrowy, ale udaje chorobę,
żeby zwrócić na siebie uwagę lekarzy i uzyskać zainteresowanie swoją oso­
bą, co w jego rzeczywistym życiu jest często niemożliwe. Chory z zespo­
łem Miinchhausena jest w stanie dokonać samookaleczenia, żeby uwiary­
godnić swoje objawy chorobowe.

7
 Odmianą tej choroby jest tzw. zastępczy zespól Munchhausena, który
polega na świadomym fałszowaniu objawów klinicznych i celowym wy­
woływaniu choroby u dziecka przez jego opiekuna dla osiągnięcia włas­
nych korzyści.
Jest to jedna z najgroźniejszych form maltretowania dziecka, ponieważ
jedną z najważniejszych trudności diagnostycznych tego zespołu jest nie­
wiarygodna zdolność do oszukiwania lekarzy i personelu medycznego przez
opiekuna dziecka. Jedynie wyobraźnia ogranicza możliwe objawy i choro­
by wywoływane przez matki.
Te czynniki wpływają na brak postawienia prawidłowej diagnozy, a w naj­
lepszym przypadku na późne rozpoznanie zespołu Munchhausena.
Częstość współwystępowania tego zespołu u rodzeństwa szacuje się na
około 39%, a czasami dopiero poważna choroba lub śmierć rodzeństwa
przybliża rozpoznanie. Należy pamiętać, że zastępczy zespół Munchhau­
sena może dotyczyć zarówno dzieci wcześniej zdrowych, jak i przewlekle
chorych, co dodatkowo potęguje trudności diagnostyczne.
W rzeczywistości nie ma wiarygodnych danych statystycznych dotyczą­
cych występowania tego zespołu chorobowego na całym świecie. W Pol­
sce, podobnie jak w innych krajach europejskich, uważa się, że cierpi z te­
go powodu około 3 na 100 000 dzieci, jednak prawdziwa liczba ofiar
pozostaje tajemnicą mrocznej sfery relacji dorosly-dziecko.
W każdym przypadku stwierdzenia dowodów zastępczego zespołu
Munchhausena lekarz powinien zgłosić sprawę do sądu rodzinnego i sądu
dla nieletnich lub bezpośrednio do prokuratury w celu zapewnienia bez­
pieczeństwa dziecku i wdrożenia procedur prawnych.

dr n. med. Joanna Cielecka-Kuszyk

prezes Fundacji Mederi - pomóżmy dzieciom
 Wstęp

Z astępczy zespól Munchhausena (zespół Munchhausena per procura)

może być najbardziej złożoną - i tragiczną w skutkach - spośród zna­
nych obecnie form maltretowania. Definiuje się go jako wymyślanie lub
wywoływanie dolegliwości fizycznych i emocjonalnych przez opiekuna
u zależnej od niego osoby. W większości przypadków sprawcą jest matka,
a ofiarą jej własne dziecko. Baron Karl von Munchhausen był postacią hi­
storyczną. Ten XVIII-wieczny oficer i podróżnik zasłynął fantastycznymi
opowieściami ze swoich wypraw. W 1951 roku brytyjski lekarz wprowa­
dził termin „zespół Munchhausena", opisujący osoby, które symulują łub
wywołują u siebie chorobę, żeby zyskać współczucie i pomoc, a także by
zapanować nad innymi ludźmi. Zastępczy zespół Munchhausena dotyczy
osób, które z tych samych powodów wpędzają w choroby kogoś innego,
„zastępcę". Według statystyk co roku w Stanach Zjednoczonych stwierdza
się 1200 nowych przypadków; w innych krajach liczba ta jest proporcjo­
nalna do liczby ludności. Jednak znacznie więcej przypadków pozostaje
niezgłoszonych i niewykrytych z powodu zakamuflowanej natury znęca­
nia się. Niedawne badania wykazują, że w 25 procentach wykrytych przy­
padków zastępczego zespołu Munchhausena rodzeństwo maltretowanego
dziecka już umarło - najprawdopodobniej uśmiercone przez sprawcę. Do­
piero gdy identyczne objawy powtórzą się u drugiego, trzeciego czy czwar­
tego dziecka w rodzinie, specjaliści i przedstawiciele władz są wreszcie
zmuszeni dostrzec, że macierzyństwo może się przekształcić w dziwną for­
mę maltretowania, która, w przeciwieństwie do bicia i wykorzystywania
seksualnego, wymyka się wszelkiej kategoryzacji. FBI od kilku lat jest

9
wyczulone na to zaburzenie, jednak zastępczy zespół Munchhausena wciąż
pozostaje tragedią, która rozgrywa się w ukryciu.
Z obawą zacząłem się zajmować tym zagadnieniem. Pomimo zaintere­
sowania zespołem Munchhausena bałem się wejść w trudną i przygnębia­
jącą problematykę znęcania się nad dziećmi. Jednak, jako „specjalista od
Munchhausena", musiałem poznawać różne formy tej patologii; oznaczało
to aktywne zaangażowanie w działania na rzecz ochrony dzieci, bo maltre­
tujące matki zawsze wypierają się swoich czynów, nawet gdy potwierdza
je nagranie wideo. Obecnie często jestem proszony o ekspertyzy sądowe
w sprawach przypadków zastępczego zespołu Munchhausena; sędziowie
i ławy przysięgłych przeważnie wątpią, że w ogóle może istnieć taka for­
ma maltretowania. Opisuję to zjawisko w swoich książkach, piszę artykuły
i rozdziały do publikacji innych autorów, odpowiadam na tysiące pytań,
które docierają do mnie telefonicznie, pocztą lub pocztą elektroniczną. Od
ponad 10 lat codziennie zajmuję się przypadkami zastępczego zespołu
Munchhausena. Serce wciąż mi krwawi na widok nieszczęśliwych ofiar.
Pewnego dnia, szukając linków do uzupełnienia swojej strony interneto­
wej, natrafiłem na kogoś, kto przedstawił zastępczy zespół Munchhausena
z nowej perspektywy. Julie Gregory na swojej stronie w sieci opisała włas­
ną tragedię, uzupełniając poruszający tekst zdjęciami. Przeczytałem, że chce
napisać książkę, więc bardzo gorąco zachęciłem ją do tego w e-mailu. Tak
zaczęła się nasza znajomość.
Książka Julie Gregory jest bezprecedensowym opisem przeżyć osoby
maltretowanej przez matkę z zastępczym zespołem Munchhausena. Choć
na ten temat powstało już ponad pięćset książek i artykułów klinicznych,
do tej pory nie było wśród nich żadnej relacji ofiary. Julie Gregory w dzie­
ciństwie nie bawiła się z kolegami; dorastała w dziwnym, jałowym świecie
szpitali i gabinetów lekarskich. Jej życie obracało się wokół niezliczonych
wymyślonych chorób, a opiekunowie społeczni oraz lekarze, którzy mogli
pomóc, bezwiednie przyczynili się do okaleczenia jej ciała i duszy. Leka­
rze zazwyczaj - choć nieświadomie - są wspólnikami osoby z zastępczym
zespołem Munchhausena, ponieważ bezwarunkowo wierzą w to, co mó­
wią im pacjenci i rodziny. Nie da się zaprzeczyć, że rodzice najczęściej
bardzo pomagają w postawieniu diagnozy. Dlatego lekarz musi całkowicie
zmienić swoje nastawienie, by zakwestionować słowa matki - która twier­
dzi, pomimo normalnych wyników badań dziecka, że żadne lekarstwa nie
skutkują i domaga się kolejnych badań - i zauważyć, że w tym przypadku
rodzic nie pomaga, lecz szkodzi. Oczywiście najbardziej przekonujące są

10
 kłamstwa zawierające trochę prawdy: dziecko rzeczywiście może mieć
objawy chorobowe, tylko ich przyczyna zwykle pozostaje tajemnicą.
Matka z zastępczym zespołem Munchhausena potrafi z wielką bezwzględ­
nością i okrucieństwem dążyć do osiągnięcia emocjonalnej satysfakcji z cho­
roby dziecka. Nie musi być wykształcona - tylko przekonująca. Gdy wi­
dzi, że zainteresowanie lekarzy jej „dramatem" maleje, po prostu zmienia
miejsce: idzie do innego szpitala, zgłasza się do nowej izby przyjęć. Takie
matki często szukają informacji medycznych w literaturze fachowej i In­
ternecie, żeby jeszcze lepiej przygotowywać się do występów, które za­
wstydziłyby najlepsze aktorki.
Czytelnik może odnieść wrażenie, że Julie, dorastając, dobrowolnie za­
częła razem z matką prowadzić grę, mającą na celu zmylenie lekarzy. Czy
naprawdę tak było? Nic podobnego. Po prostu nie miała siły. To niemożliwe,
żeby dziecko sprzeciwiło się własnej matce, która stworzyła mu odrębny,
odizolowany świat. Wiemy, że nawet dorosłe ofiary nie zawsze podają praw­
dziwe źródła swoich chorób ze strachu przed odtrąceniem lub karą. U ofiar
takiego maltretowania można też zauważyć syndrom sztokholmski, jak
w przypadku Patty Hearst, która broniła swoich porywaczy. Dzieci często
chronią maltretujących je rodziców i zatajają prawdę przed pracownikami
służb medycznych i opieki społecznej, którzy mogliby im pomóc.
Ta książka nie jest opisem wspomnień przywołanych metodą hipnozy
lub przez naprowadzające pytania psychoterapeuty, lecz wydarzeń, któ­
rych Julie nigdy nie zapomniała: to błogosławieństwo i przekleństwo zara­
zem. Czytając obszerną dokumentację medyczną, uświadamiamy sobie, że
lekarze bez zastrzeżeń przekształcili kłamstwa matki w fakty.
Julie Gregory chce opowiedzieć ważną historię. Wykazała się ogrom­
nym hartem ducha. Ma szczęście, że przeżyła. Philip Yancey napisał: „Ży­
cie nie jest zadaniem do rozwiązania, lecz pracą do wykonania; w pracy tej
możemy dobrze wykorzystać zło, którego wolelibyśmy uniknąć". Odpor­
ność i wytrzymałość Julie w tych okolicznościach jest wprost niewyobra­
żalna. To zadziwiające, że nie utraciła własnej tożsamości i jasności umy­
słu; że potrafi o tym wszystkim mówić. Mam nadzieję, że pisząc ten
poruszający, piękny pamiętnik, zdołała uciszyć choć część nawiedzających
ją demonów z przeszłości i że pomoże ofiarom zastępczego zespołu Miinch-
hausena wyrwać się z rąk swoich oprawców.
Myślę, że książka ta będzie jak iskra, która zelektryzuje świat. Dzięki niej
wiele osób dowie się o zastępczym zespole Munchhausena; lekarze i - cały
zresztą personel służby zdrowia - członkowie specjalistycznych organizacji,

11
pracownicy opieki społecznej już nigdy nie będą ignorować takich trage­
dii. Ten zapis straszliwych przeżyć z dzieciństwa jest wielkim triumfem
ludzkiego ducha.

dr Marc D. Feldman
Wydział Psychiatrii i Neurologii BahawioralneJ
Uniwersytet Stanu Alabana, Tuscaloosa
N ajbardziej nie lubiłam golenia. W końcu ile włosów na klatce pier­
siowej może mieć 12-letnia dziewczynka? Mimo to nakładali krem
i przeciągali nową, jednorazową maszynką między moimi małymi piersia­
mi. Musiałam mieć gładką skórę bez włosów, żeby białe przyssawki elek­
trod dobrze przylgnęły do punktów zaznaczonych wokół mojego serca
i zarejestrowały jego pracę. W czasie tych przygotowań wbijałam wzrok
w chropowate białe panele sufitu i wyobrażałam sobie, że widzę tam swój
pokój, odwrócony, daleko od naszej zaśmieconej przyczepy, daleko od szpi­
tala - zawieszony w nieskazitelnej pustce.
Zapach kremu do golenia sprowadza mnie z sufitu na ziemię: tej samej
marki używał tata. Co noc, tuż przed świtem, męczyły go nudności, więc
czołgał się do łazienki i próbował wykrztusić środek chemiczny Agent
Orange. Czasami myślałam, że ten głośny charkot wydobywa się z ust po­
staci, które mi się śniły; na kilka nieprzytomnych chwil sen stapiał się z ja­
wą. Zwykle tata golił się, kiedy już zwymiotował.
Pielęgniarka z gabinetu EKG chyba rozumie mnie bez słów, bo wyciska
na rękę ogromną górę kremu. Jest go tyle, że gdy nakłada mi 2-centyme-
trową warstwę na klatkę piersiową, jej dłoń w ogóle nie dotyka mojej na­
giej skóry.
Kiedy ojciec wreszcie wypluł Agent Orange, opierał się o framugę drzwi
i oznajmiał:
- Puściłem pawia, Sissy. Rozumiesz? Pawia! Paaaawia!
Potem rechotał i ocierał usta grzbietem mięsistej dłoni.

13
 Pielęgniarka bierze nową, jednorazową maszynkę do golenia z niebieską
rączką i przesuwa ją płynnie po moim mostku, wycinając gładką, różową
ścieżkę.
Co innego miałam robić o siódmej rano, jeśli nie śmiać się z mojego
zwalistego, ociężałego ojca, który udawał, że drzwi łazienki to latarnia,
opierał się o nie jak półprzytomny pijaczyna i bełkotał o puszczaniu pa­
wia?
Wreszcie koniec. Białe elektrody, posmarowane przezroczystym, lepkim
żelem, przykleiły się już w sześciu różnych punktach. Wychodzące z nich
przewody łączą się w jedną, większą rzekę kabli, która płynie spod mojego
mostka w dół brzucha i znika w rozporku spodni, jakbym miała tam scho­
wany nowoczesny odbiornik płatnej kablówki. Elektrody z gumową wy-
ściólką przesyłają dane do magnetofonu, który leży w ładnej, prostokątnej,
skórzanej kaburze. Noszę ją jak torebkę na pasku przewieszonym przez
ramię. Magnetofon nagrywa kolejne uderzenia serca, w których rytmie
upływa moje 12-letnie życie.

Zawsze byłam chora. Chuda jak tyczka i delikatna jak suflet z mikrofa­
lówki; wciąż robiły mi się siniaki i szybko słabłam. W szkole dzieciaki
podchodziły do mnie i pytały wprost, czy mam anoreksję. Anoreksji nie
miałam, ale byłam chora. Mama odchylała się w tył, patrząc na mnie uważ­
nie i zastanawiając się, co jest ze mną nie tak. Miałam nie tylko chorobę
serca. Dręczyły mnie różne dolegliwości, jak wielki krwotok, zalewający
organizm przenikającymi się falami. Poszukiwanie przyczyny mojej sła­
bości przypominało zdejmowanie przezroczystych łupin cebuli. Gdy by­
łam już dość duża, by samodzielnie obierać cebulę, przy każdej łupinie
płakałam.
Moje życie zaczęło się w chorowitej macicy chorowitej matki, która, nie
jedząc, głodziła także mnie. Gdy mnie urodziła, miała silną anemię i zabu­
rzenia wzroku, spowodowane zatruciem. Później wyjaśniała, że z powodu
nadciśnienia krew nie dopływała jej do oczu. Urodziłam się przedwcze­
śnie; ważyłam półtora kilograma i wyglądałam jak przezroczyste, błysz­
czące, niewyklute pisklę. Kiedy dali mi klapsa, nawet nie zapłakałam.
Myśleli, że nie żyję. Lekarz chwycił mnie za kostki, spojrzał na moje sine
ciało, wiszące głową w dół, i zauważył:
- O rany, jakie ma długie stopy!
Włożyli mnie do inkubatora. Jak wszystkie inne embriony czekałam, aż
będę mogła przejść z tej bańki do prawdziwego świata. Od tamtej pory

14
stan mojego zdrowia cały czas balansował na krawędzi. Moje życie można
było podsumować słowami: „Ustalmy wreszcie, co jest temu dziecku".
Od dzieciństwa cierpiałam na nawracające zapalenia górnych dróg od­
dechowych; głośno bekałam, co kłóciło się z moim kruchym wyglądem;
męczyły mnie nieznośne bóle głowy; obrzękłe migdałki prosiły o usunię­
cie, gdy tylko powiedziałam: „Aaa"; z powodu skrzywionej przegrody
nosowej musiałam oddychać ustami; najróżniejsze alergie na zawsze po­
zbawiły mnie przyjemności jedzenia wielu produktów z czterech głów­
nych grup pokarmowych. Gdy kardiolodzy byli już blisko wykrycia mojej
tajemniczej choroby, mama wkraczała na nowoczesny oddział energicz­
nym krokiem sierżanta.
- Posłuchajcie, do cholery, mała jest chora, jasne? Popatrzcie tylko na
nią! Jeśli mi umrze, bo nie umiecie powiedzieć, co jej jest, to, jak Boga
kocham, pozwę was i oskubię co do centa!
Miała napiętą twarz i mrużyła oczy, a na jej dolnej wardze zebrała się
kulka białej, gęstej śliny, jak zawsze w chwilach zdenerwowania. Jej głos
ścigał każdego lekarza, który powiedział, że przeprowadził już wszystkie
możliwe badania i nic więcej nie da się zrobić; tropił go korytarzami, prze­
cinał ciszę szpitalnego holu.
- Jezu Chryste - syczała, wracając do gabinetu. - Nie do wiary, co za
niedouczony palant!
- Nie martw się, mamo. Wszystko w porządku. Znajdziemy innego le­
karza - pocieszałam ją, obiecując, że będziemy próbować dalej.
- Słuchaj, chcę ci pomóc, poświęcam życie, żeby się dowiedzieć, co
z tobą jest nie tak, do diabła ciężkiego! Przestań więc to psuć i nie udawaj
w szpitalu, że wszystko gra. Pokaż im, jaka jesteś chora, i znajdźmy wresz­
cie przyczynę, okej?
- Okej.

Mieszkaliśmy razem i spędzaliśmy ze sobą wszystkie dni -ja, mama, tata,

mały Danny, a później także przygarnięte dzieci - ale tata nie wiedział, że
w szpitalu golą mi klatkę piersiową. Chodził tam rzadko, na rozkaz mamy -
zawsze w „przyzwoitym ubraniu" i białych butach, wyjętych z pudełka -
tylko wtedy, kiedy trzeba było okazać ojcowskie wsparcie. Przez resztę cza­
su oglądał kolejne powtórki serialu M*A*S*H, splatając na brzuchu poczer­
wieniałe od rozłupywania pistacji paluchy. Wszędzie leżały puste skorupki.
Nasza przyczepa, podwójnej szerokości, stała na końcu piaszczystej dro­
gi w zalesionym rejonie Ohio: w tej dzikiej części kraju, porośniętej bujną

15
zielenią, z wysokimi, stromymi wzgórzami. Ich widok zapierał dech w piersi,
jak w Wybawieniu. Mogłabym przysiąc, że w szumie wiatru słyszałam
melodię z tego filmu, graną na bandżo.
Moi rodzice przywieźli tu wizerunek ukrzyżowanego Jezusa, namalo­
wany na czarnym aksamicie, z wypukłą strużką krwi, wypływającą spod
korony cierniowej. Był z nami w Arizonie i w sześciu kolejnych miej­
scach, gdzie mieszkaliśmy, zanim osiedłiśmy przy tej przeklętej Burns Road.
W dużym pokoju stała kanapa z fotelami, wczesna imitacja stylu osadni­
czego. Portret Jezusa wisiał na pomarańczowej, welurowej tapecie, po­
przecinanej ciemniejszymi pręgami w miejscach, gdzie między deskami
ściany były szpary. Po podłodze, jak falujące wodorosty, walały się pasma
lepkiego brudu (przypominające wymieszany z kurzem miód). Na podwór­
ku, w parach i grupkach, stały betonowe figurki zwierząt gospodarskich:
białe pisklęta, miniatury krów z różowymi wymionami, koguty zalecające
się do kur, osioł w sombrerze. Gdy wyjeżdżałyśmy do miasta, do lekarza,
mama zawsze rozglądała się za nowymi eksponatami do swojej podwór­
kowej kolekcji.
Pamiętam tatę z tamtych czasów. Wyglądał jak słoń morski: był duży,
ciastowaty, gładko ogolony, jakby ktoś właśnie przeciągnął go na rozkła­
danym fotelu przez myjnię samochodową. Naga, biała skóra napinała się
na ogromnym brzuszysku jak warstwa glinki garncarskiej. Nie słyszał. Nie
widział. Niewiele mówił. W ciemnym pokoju w naszej przyczepie prawie
nie było słychać jego głosu - oprócz sporadycznych wybuchów śmiechu
z żartów Sokolego Oka i kapitana Hunnicuta.
Pewnego wieczoru, gdy miałam siedem lat i już przysypiałam w łóżku,
tata ryknął:
- Siiissy! Siiissssy!
Zerwałam się na równe nogi, myśląc: pali się! - i wybiegłam do przed­
pokoju. Z trudem łapałam równowagę, ślizgając się w skarpetkach po pod­
łodze.
- Zrób mi grzankę, dobra? - Tata leżał z rękami splecionymi na piersi,
jego chude łydki spoczywały na podnóżku fotela. Wyglądał jak żółw z ar-
tretyzmem. Nawet nie oderwał wzroku od telewizora.
Nie licząc wyjazdów do lekarzy, zwykle siedzieliśmy w tej nędznej przy­
czepie na końcu piaszczystej drogi. W rzeczywistości byliśmy zupełnie
inni, niż udawaliśmy poza domem. Zachowałam zdjęcie z ferii nad Niaga-
rą, gdy miałam około 11 lat, a mój brat tylko cztery. Na fotografii siedzimy
w drewnianej beczce, która wygląda tak, jakby staczała się ze spienionego

16
 wodospadu. Nasze uśmiechy są równie sztuczne jak woda wirująca w tle.
Jestem naturalną blondynką marki Clairol, mam nowiutkie, pastelowe ubra­
nie prosto z domu towarowego JCPenney i promieniuję szczęściem.
Szczęście to jednak pojęcie względne, gdy ma się 12 lat i siedzi w peł­
nym chromowanego sprzętu gabinecie - ciało pokrywa gęsia skórka,
a szorstka kartka papieru wciśnięta jest pod spoconą pachę. Opinie lekarzy
docierały do mnie jak szmer wiatru znad wzgórz. „Lekka tachykardia, do
(ego może jeszcze marfanoidalny zespół wiotkości stawowej. Dystroficz-
ny wygląd... " Nigdy nie udało się wykryć nic na tyle groźnego, żeby posta­
wić ostateczną, jasną diagnozę. Lekarze nie przestawali jednak szukać. Zmu­
szała ich do tego mama, która była pewna, że przyczyna choroby leży
właśnie w moim sercu. Matka wie takie rzeczy. Przecież to ona widziała,
jak robiłam się popielata na twarzy, ona mierzyła mój nierówny puls, ona
patrzyła, jak chudnę i wyglądam jak szkielet obciągnięty skórą, jednocześ­
nie szybko rosnąc. Jej energia pchała nas do przodu, kazała dalej szukać
wyjaśnienia, które na pewno było blisko, pod naszym nosem, czekając, aż
je ktoś zobaczy. Pod wieloma względami matka miała rację. Tylko że mój
czas mógł się kończyć, więc gdy lekarze nie zgadzali się na przeprowadze­
nie kolejnych badań, zabierałyśmy się, cholera jasna, z tego szpitala, i szu­
kałyśmy innego doktora, takiego, co to zna się na rzeczy.
tylko broń, której miał pełno w całym domu. Matka, Madge, pochodziła
z klanu z Wirginii Zachodniej, w którym bracia sypiali z siostrami, czego
skutkiem były zezowate dzieci. Sandy od czasu do czasu zostawiano samą
z mężczyznami, którzy robili jej straszne rzeczy w ciemnej piwnicy. Ojca
kolekcjonera broni zastąpił pewnego dnia inny facet wymachujący pukaw-
ką - tylko że ten nowy miał odznakę. Woził Sandy na swoim motocyklu,
obejmując ją ramieniem i kładąc dłoń na jej gołej nodze. Zabierał ją na
ryby nad stawy, gdzie rosła wysoka trawa, a nieliczni wędkarze odwracali
wzrok. Dwa lata później Sandy wróciła ze szkoły i zobaczyła, że jej nowy
lata wsadził sobie pistolet w usta i zastrzelił się na kanapie w pokoju dzien­
nym.
Madge skończyła 10 klas i nie przepracowała ani jednego dnia w życiu.
W domu prawie nigdy nie było nic do jedzenia. Sandy nie dostawała pie­
niędzy na lunch; w wieku 15 lat była wycieńczona z niedożywienia. Pew­
nego dnia szorując podłogę, zemdlała. Trafiła do szpitala. Leżała w łóżku
przez cienkie prześcieradło, którym ją przykrywano, było widać kolce
biodrowe - i jadła trzy posiłki dziennie. Gdy odzyskała siły na tyle, żeby
można było ją wypisać, Madge dała ją Smokeyowi, który miał w pobliżu
farmę i konie, więc mógł się zająć Sandy równie dobrze jak własnymi zwie­
rzętami. Moja matka weszła do jego przyczepy z entuzjazmem dziewczy­
ny, która wybiera się do miasta, zwabiona obietnicą, że dostanie własnego
konia. Zaczęła życie z mężczyzną. Inaczej by nie umiała.
Mijały lata, a Sandy wciąż była przywiązywana do koła: biały skórzany
strój, uśmiech modelki. Kruczoczarne włosy z przedziałkiem pośrodku,
splecione w warkocze jak u Indianki, podkreślają, że wśród jej przodków
byli Indianie Cherokee, po których odziedziczyła wystające kości policz­
kowe i czerwone, pełne usta. Biegnie obok konia, który wchodzi w pełny
galop, łapie jego długą, powiewającą grzywę i wskakuje na siodło z wdzię­
kiem pantery, po czym ostrożnie wstaje, utrzymując równowagę. Wid/o
wie biją brawo. Koń wciąż galopuje, a ona wsuwa się pod jego brzuch
i wyciąga rękę w triumfalnym geście, ta-da! Ten numer nazywał się Rosyj­
ska Jazda Śmierci. Przykuła uwagę publiczności i pierwszy raz w życiu
spotkało ją coś więcej niż tylko ból.

Pewnej mroźnej zimy w Ohio Smokey rozchorował się jak co roku, a San­
dy miała widzenie. Poza latem, gdy wyjeżdżał z końmi w trasę za Grand
Ole Opry, dużo pracował w pralni chemicznej Swan, wdychając parę z che­
mikaliami. Każdej zimy chorował. Chociaż bardzo się męczył i kaslał krwią,

19
żadna siła nie zaciągnęłaby go do jakiegoś tam doktora. Nie pomogły nale­
gania Sandy. Smokey zawsze leczył się pepto-bismolem i nie było powo­
du, żeby to zmieniać. Pewnego ranka, przed świętami, gdy po przebudze­
niu miał twarz koloru pomyj, wysłał Sandy do miasta po ten lek. Pieczenie
w klatce piersiowej to na pewno wynik zwykłej niestrawności. Sandy wsia­
dła więc do samochodu i pomyślała, że chciałaby wyjechać na zawsze.
Oczyma duszy widziała zimnego, sztywnego Smokeya, z twarzą wykrzy­
wioną w grymasie bólu. Raz już weszła do domu i znalazła martwego męż­
czyznę; nie chciała, żeby się to powtórzyło. Jeździła po krętych, wiejskich
drogach, gorączkowo zastanawiając się, kogo wezwać na pomoc. Ale mia­
ła tylko Smokeya. Gdy po kilku godzinach wróciła do domu, Smokey stał
na żwirowym podjeździe, wściekły jak cholera, i wrzeszczał, że świątecz­
na kolacja będzie za późno. Poszli spać około dziesiątej wieczorem. Po
półgodzinie snu Smokey nagle usiadł, wydał z siebie rozdzierający krzyk,
dostał drgawek i padł martwy na poduszki.
Sandy zostały konie, rachunki do zapłacenia, nowe ranczo obciążone
hipoteką i mnóstwo rzeczy: uprzęże, siodła, koce i zgrzebła. Chociaż mog­
łoby się wydawać, że jej małżeństwo ze Smokeyem było piekłem, ona
naprawdę go kochała. Traktował ją lepiej niż wszyscy inni mężczyźni, któ­
rych znała, choćby tylko dlatego, że nigdy jej nie bił. Teraz, kiedy go stra­
ciła, nie miała ubezpieczenia, pieniędzy, pracy ani rodziny. Sprzedała ko­
nie i koło do rzucania nożami, siodła i uprzęże, żeby kupić trumnę dla
człowieka, na którego grób nikt nigdy nie przyjdzie. Sandy stała sama na
pogrzebie Smokeya w kaplicy, jęcząc nad jego ciałem, aż przedsiębiorca
pogrzebowy wyprowadził ją po upływie opłaconego czasu. Miała wtedy
26 lat.

Gdzieś po drugiej stronie miasta mieszka uśmiechnięty, chudy 19-latek,

który niedawno uciekł z wojny w Wietnamie. Z powodu pewnych spraw
trafił do szpitala wojskowego. Jego twarz zawsze ma taki sam wyraz, jak­
by zapisały się na niej lata bicia przez ojca, który był bardziej zaintereso­
wany uprawą pomidorów niż własnymi dziećmi. To wyraz stałej czujno­
ści. Gdyby ktoś przyglądał mu się zbyt uważnie lub zbyt długo, byłby to
znak, że wie coś, czego nie powinien wiedzieć. A wtedy następuje walka
lub ucieczka. Zwykle walka. Taki był w Wietnamie, gdzie zatruł sobie płu­
ca oparami środka chemicznego Agent Orange, a potem przez kłęby dymu
patrzył na śmierć swojego kolegi ze szkoły średniej. Trzymał w dłoniach
zakrwawioną głowę chłopaka i szlochał. Cztery miesiące później wyjechał,

20
czująć cichy szmer w głowie. Opuścił oddział psychiatryczny /. diagnozą:
lekka schizofrenia paranoidalna. To mój tata, Dan Gregory Pierwszy. W su­
mie spędził w Wietnamie zaledwie kilka miesięcy.
Sandy i Dan natrafili na siebie wkrótce potem, na parkingu przy stacji
benzynowej, gdzie on pracował. Rzucili się na siebie, jakby jakiś wielki
głód trawił ich dusze. Sandy podjechała zatankować na stację na rogu Lane
i Sullivan; całkowicie odmieniła swoje życie, prosząc mechanika, żeby
sprawdził poziom oleju. Mój ojciec wsiadł do jej auta i już nie wysiadł. Po
trzech miesiącach postanowili być razem już na zawsze. Tata chciał kato­
lickiego ślubu. Ksiądz poprosił, żeby Sandy usiadła, i powiedział:
- Zdajesz sobie sprawę, że ten człowiek to wariat, moje dziecko? Wa­
riat.
Później mówiła, że nie wiedziała o jego pobycie na oddziale psychia­
trycznym i że 19 lat z nim wiele ją nauczyło. Zabawne: spędziła z Danem
tyle lat, ile centymetrów miał każdy z noży, którymi rzucał w nią Smokey.

No właśnie. Widziałam dokumenty ze szpitala, gdzie napisano, że mój

ojciec jest chory psychicznie; matka często mi mówiła, że to wariat, i próbo­
wała dociec, dlaczego mu odbiło. Jednak po latach, gdy już odeszłam z do­
mu, wspominam przeszłość i zastanawiam się, czy kobieta, która jest moją
matką, nie jest bardziej szalona niż mój ojciec - tylko że nie potwierdzają
tego żadne papiery.
P ierwsze wspomnienia medycznej gehenny zaczynają się od czasów, gdy
przenieśliśmy się do Arizony, żeby być bliżej babci Madge, matki mo­
jej matki. Miałam wtedy trzy lata. Moje cienkie, jasne włosy koloru bana­
na zawsze wiązano w koński ogon. Cieszyłam się beztroskim życiem dziec­
ka: jeździłam na wrotkach, z poduszką przywiązaną do tyłka, smażyłam
jajka na chodniku w upalne południe w Phoenix, uczyłam się hiszpańskich
przekleństw od sąsiada, małego Meksykanina, i odwiedzałam babcię, któ­
ra mieszkała przy końcu naszej ulicy.
Babcia Madge była już wtedy odrodzoną chrześcijanką i uczyła dzieci
w szkółce niedzielnej. Nosiła czapkę z narysowaną uśmiechniętą buźką, pa­
sującą do jej pogodnej osobowości. W gorące popołudnia zabierała mnie nad
jezioro, na ryby. Jechałyśmy drogą przez góry, których wierzchołki spowijał
smog, zawsze unoszący się nad Phoenix i rozpraszający się dopiero nad pu­
stynią. Gdy docierałyśmy na najwyższy szczyt, Encino Mountain, babcia
parkowała swojego sedana przy piaszczystej drodze i, osłaniając oczy dło­
nią, szukała w górach Jezusa. Gdy tylko go spostrzegła, brała mnie na kola­
na, żebym, wychylona przez okno, także mogła nacieszyć się objawieniem.
- Widzisz go, Klejnociku? - Wskazywała pomarszczonym palcem. -
Jest tam. - Mrużyła oko, jakby patrzyła przez celownik strzelby. Czasami
babcia Madge widziała Jezusa modlącego się na klęczkach, czasami stoją­
cego, z Biblią w dłoniach. Zdarzało jej się uronić kilka łez ze wzruszenia
i zachwytu nad Jego pięknem. Potem znów energicznie pokazywała mi
kierunek palcem. - Nie widzisz go, Sissy? Jest tam, tam!

22
 Nie, babciu, chyba nie widzę. Ale babcia Madge tak się denerwowała moim
brakiem spostrzegawczości, że zaczęłam opisywać Jego ubranie, przypomi­
nając sobie święte obrazki, które oglądałam w szkółce niedzielnej.
- Och, babciu, czy to on, w brązowej szacie? Z bródką? Chyba widzę.
Babcia aż dygotała, kiedy opisywałam jego rzemykowe sandały. Ale nagle
chwytała mnie za ramiona i gwałtownie obracała, tak że znajdowałam się
w polu rażenia jej nieświeżego oddechu.
- Naprawdę widziałaś tam Jezusa? - pytała. - Chyba nie kłamiesz, co?
Bo kłamcy idą proooosto do piekła. - Słowo „prosto" wydawało się dobie­
gać z jakiejś czarnej, bezdennej czeluści.
Babcia Madge złościła się na mnie tylko wtedy, gdy kłamałam, że wi­
działam Jezusa na szczycie Encino Mountain, blisko przemysłowych przed­
mieść Phoenix. Zaczęłam więc dostrzegać go trochę wcześniej. Zapamię­
tywałam ze szkółki niedzielnej szczegóły jego wyglądu i wmawiałam sobie,
że naprawdę go widzę. Mogłabym przysiąc, że skała, którą wskazywała mi
babcia palcem, to naprawdę brodaty mężczyzna pogrążony w modlitwie.

Schodziłyśmy nad jezioro, siadałyśmy na gładkich skałach i łowiłyśmy

oślizgłe samogłowy. Nazywała je słonecznymi rybami, bo lśniły w pro­
mieniach słońca, igrających na jeziorze. Zachowało się moje zdjęcie z tam­
tego czasu: stałam na swoich koślawych nóżkach, zachwycona i uśmiech­
nięta. Nad głową trzymałam wędkę z rybką trzepoczącą się na końcu żyłki.
Zawsze uwalniałyśmy złowione ryby. To zresztą były moje ulubione chwi­
le. Po kolei podawałam rybki babci, żeby zdejmowała je z haczyka, a po­
tem kucałam nad brzegiem jeziora i patrzyłam, jak odpływają. Gdy któraś
unosiła się brzuchem do góry, modliłam się do Jezusa, żeby nic jej nie
było. Babcia, wyjmując haczyk z boku rybich pyszczków, zawsze mówiła,
że wszystko jest w porządku. Miałam nadzieję, że się nie myli.
Kiedy słońce zeszło trochę niżej, powoli zbliżając się do zwierciadła wody,
wsiadałyśmy z babcią do samochodu, wracałyśmy do miasta i fundowały­
śmy sobie stłuczkę.
Nigdy nie stało się nic naprawdę poważnego. Czasami stuknęła jakiś
samochód przednim zderzakiem, czasami tylnym, zawsze przy niewielkiej
prędkości. Zwykle ofiarą padały auta starszych ludzi. Jak samochodziki
w lunaparku, tylko że prawdziwe. Czasami mówiła:
- Już, Klejnociku.
Na ten sygnał przykucałam i chwytałam się klamki drzwiczek, zaciska­
jąc oczy. Zwykle celowała w to, co czerwone: światła stopu. Gdy tylko

23
walnęła w inny samochód, wyskakiwała ze swojego auta i wdawała się
w rozmowy z gapiami, którzy już zaczynali się schodzić.
Ja niezdarnie wyłaziłam z samochodu (babcia zawsze przechylała się
nad siedzeniem i otwierała mi drzwiczki od wewnątrz, zanim sama wysia­
dła) i błąkałam się w tym całym zamieszaniu. Zwykle ktoś zauważał mnie
na miejscu wypadku, stojącą pośrodku skrzyżowania, jakbym była z zu­
pełnie innej bajki. Brał mnie na ręce i zadawał mnóstwo pytań. Potem za­
nosił mnie do 7-Eleven, sklepu z artykułami wędkarskimi lub swojego domu.
Tam czekałam na przyjazd mamy.
Babci nigdy nie zabrano do szpitala; nigdy nie odniosła poważnych ob­
rażeń. Powodowała wypadki, żeby pogadać sobie z ludźmi. Stojąc na środ­
ku ulicy, grzebała w swojej wielkiej białej torbie ze skaju - kładła ją na
nodze, opartej o koło samochodu - szukając portfela. Pokazywała prze­
chodniom zdjęcia swojej 4-letniej wnuczki, która była z nią i której znik­
nięcia nikt nie zauważył.
Szczęście mojej babci na miejscu zdarzenia nigdy nie trwało wiecznie.
Funkcjonariusz stawał przed nią jak kamienny posąg i prawił jej kazanie
na temat niebezpieczeństwa, jakie wywoływała ciągłymi kolizjami. Bab­
cia uśmiechała się do niego dobrotliwie, sama wsiadała do radiowozu i kła­
dła sobie na kolanach Biblię w białej okładce. Gładziła ją palcami jak per­
skiego kota. Babci zabrano prawo jazdy, więc nie mogła już jeździć ze mną
na wycieczki samochodowe, ale nadal wpadała wieczorami, żeby mnie
popilnować, kiedy rodzice wychodzili.

Gdy mama się ubiera, tata sadza mnie na kolanach i lekko podrzuca.
- Joe, Joe, mały Joe, jeździł sobie na bawole.
Ze śmiechem potrząsam głową.
- Tato! Ja nie jestem Joe, tylko Klejnocik!
Uwielbiam tatę. Zabiera mnie do sklepu i bierze z półki batonik. Wyjmu­
je go z papierka i od razu daje mi połowę; puste opakowanie wypada mu
z ręki, lekkie jak piórko. Wychodzimy ze sklepu, wsiadamy do naszego
małego samochodu i odjeżdżamy, zanosząc się śmiechem przez całą drogę
do domu.

W wieczory, które spędza ze mną babcia, gramy w gry planszowe - Chu-

tes and Laddcrs lub Candy Land. Potem jest kąpiel w pianie. Zanim babcia
położy mnie do Józka, zawsze wyciąga coś z czeluści swojej bezdennej
torby: posklejane landrynki o dziwnym smaku albo spłaszczony batonik,

24
 przylepiony do opakowania. Nie wypada nie przyjąć słodyczy od babci -
wie o tym nawet 4-latka. Siadam więc przy kuchennym stole i skubię po­
dejrzane przekąski, które mi dała, a kiedy patrzy, wydaję z siebie pomruki
zadowolenia. Po jedzeniu zaczynają się pytania.
- Kochanie, dobrze się czujesz? Dziwnie wyglądasz.
Czuję się dobrze. Idę do swojego pokoju, po drodze gładząc ręką lśniącą
tapetę w korytarzu. Babcia Madge jest tuż za mną. Głośno myśli:
- Och, kotku, martwię się o ciebie. Wyglądasz na chorą. Pokaż czółko.
Odgarnia moje jasne loki i kładzie mi na czole lodowatą dłoń.
- O Boże! Sissy, jesteś rozpalona. Po prostu rozpalona! Wezwę pogoto­
wie. - Babcia przysuwa do mnie swoją poważną, zmartwioną twarz. Za­
gląda mi w oczy, palcem odsuwając powieki, szuka objawów, które mog­
łaby podać lekarzowi. Może boli mnie brzuch? Może mam gorączkę? I co,
babciu? Jestem chora, babciu? - Kotku, jesteś ciężko chora. Ale zaczekaj­
my, aż wróci mama. Wtedy pojedziemy do szpitala. Zawiozłabym cię od
razu, ale twój tata by się rozgniewał. Chyba wytrzymasz do ich powrotu.
Mam nadzieję, kochanie. - Lekko mnie klepie, kręcąc głową. - Pomódlmy
się teraz. - Babcia Madge bierze mnie za rękę i pochyla głowę.
Zaczynam wrzeszczeć. Nie chcę umrzeć. Babcia nie wie, czy przeżyję. Czu­
ję ucisk w żołądku. Madge kładzie mnie do łóżka. Leżę, z głową opartą na
poduszkach jak ta 90-letnia sąsiadka, która zmarła w zeszłym roku.
Babcia jeszcze raz pyta mnie o ostry ból, a ja wsuwam rękę pod kołdrę
i łapię się za brzuch. Boję się zbyt głęboko oddychać. Babcia krąży nerwo­
wo od mojego łóżka do telefonu. Podnosi słuchawkę, wybiera numer po­
gotowia i rozłącza się, kiedy ktoś odbiera. Owija przewód telefonu wokół
palca, rozplątuje go, wygląda przez okno, dotyka mojego czoła, biegiem
wraca do telefonu, podnosi słuchawkę i po chwili ją odkłada.
Wreszcie na podjeździe widać blade światło reflektorów. Samochód wta­
cza się do garażu, silnik gaśnie. Rodzice cicho wchodzą frontowymi drzwia
mi, a Madge natychmiast zapala światło i każe im iść do mnie. Opowiada,
że zjadłam coś dziwnego, że przyszedł jakiś obcy mężczyzna i dal mi lan­
drynki, a ona pozwoliła mi je przyjąć, bo to był miły czarny mężczyzna
i nie wyglądał na takiego, co daje dzieciom truciznę lub słodycze z kawał­
kami żyletek, jak niektórzy w dzisiejszych czasach.
Babcia Madge splata ręce na piersi. Wygląda jak modliszka; mówi coraz
wyższym głosem, piskliwym ze zdenerwowania.
Rodzice słuchają oszołomieni, przez chwilę nie mogą zrozumieć, o co
jej chodzi. Gdy wreszcie dociera do nich sens jej słów, mama wybucha:

25
 - Wielkie nieba! Jak mogłaś, Madge? Oszalałaś? Ona jest malutka! Jak
mogłaś jej dać słodycze od czarnucha?
Tata przez chwilę obserwuje obie kobiety, przenosząc wzrok z jednej na
drugą, jakby oglądał mecz tenisa w zwolnionym tempie. Spuszcza głowę,
wzdycha głęboko i idzie do łóżka. Jest jeszcze młody, ma dopiero 25 lat.
Mama gorączkowo biega po domu, wybiera rzeczy, które będą mi po­
trzebne w szpitalu na wypadek, gdyby mnie tam zatrzymali albo gdybym
nie przeżyła. Wykrzykuje polecenia do babci Madge.
Czuję, że czyjeś ręce podnoszą mnie i owijają kocem. Biegniemy do
samochodu. Auto pędzi jak szalone, zarzucając na zakrętach. Jedziemy do
szpitala, łamiąc przepisy drogowe. Mama od czasu do czasu pochyla się do
babci i szepcze:
- Sprawdź, co z nią.
Babcia Madge sięga swoją tłustą ręką w tył, kładzie ją na kocu, żeby
sprawdzić, czy unosi się i opuszcza w rytm mojego oddechu.
Wjeżdżamy na parking przed izbą przyjęć. Babcia bierze swoją wielką
torbę, a mama odwraca się i patrzy na mnie, leżącą na tylnym siedzeniu.
Na jej zmartwioną twarz pada żółtawy blask latarni. Wygładza mi piżamę,
wbija we mnie wzrok.
- Kotku, musisz pokazać lekarzowi, jak bardzo źle się czułaś. Nie chcę,
żeby odesłał cię do domu, kiedy masz w brzuchu kawałek żyletki.

Po pięciu takich wycieczkach na izbę przyjęć tata oświadczył:

- Ta Madge to cholerna wariatka! Wracamy do Ohio.
Zapakowaliśmy więc czarnego, aksamitnego Jezusa do przyczepy i ucie­
kliśmy przed nienormalną babcią Madge. Gdy jechaliśmy autostradami -
w latach 70. mało uczęszczanymi - które biegły przez pustynie i pagórko­
wate obszary na Środkowym Zachodzie, siedziałam na kolanach mamy
i grzebałam jej w torebce.
- Szukasz lizaków, kotku? Zaraz ci dam.
Mama wyciąga nową paczkę zapałek i ostrożnie ją otwiera, odsłaniając
dwa równe rzędy „lizaków", które daje mi, odkąd pamiętam. Na widok
lśniących karmazynowych łebków ślina napływa mi do ust. Pierwsza za­
pałka zawsze jest najlepsza, więc szybko ją odrywam i kładę na języku,
czekając, aż metaliczny smak podrażni kubki smakowe. Gdy wierzchnia
twarda warstwa trochę się rozpuści, przesuwam zapałkę w ustach i ob­
gryzam miękkie. Wypluwam na podłogę skrawki tektury, resztę poły­
kam.

26
 Po kolei zjadam całą paczkę, żeby mama się ucieszyła. Wtedy wyciąga
szczotkę i czesze moje długie włosy, aż podskakuje mi głowa. Patrzy
z uśmiechem, jak ssę zapałkę, a tata ściska kierownicę, zamyślony, jadąc
jak najszybciej, byle dalej od histerycznych ataków szalonej Madge.
D oktorze Phillips, zauważyłam, że Julie choruje głównie w czasie roku
szkolnego, ma wysoką gorączkę i bardzo zaczerwienione gardło. My­
ślę, że to angina lub zapalenie migdałków.

Teraz naszym domem jest Ohio. Po kilku przeprowadzkach, które dla

mnie wiązały się z pięciokrotną zmianą przedszkola, osiedliśmy na ele­
ganckim przedmieściu, bo tata znalazł dobrą pracę w Bazie Sił Powietrz­
nych Rickenbacker.
Nadchodzą dobre lata: biały, dwupiętrowy dom, błękitne dywany, prze­
stronny pokój dzienny, wielkie okna z włochatymi fiołkami afrykańskimi
na parapecie, wygrzewającymi się w promieniach słońca wpadających przez
niedawno wymienione, nowoczesne, podwójne szyby.
Teraz, kiedy mamy pełne ubezpieczenie zdrowotne, mama zapisuje mnie
do pediatry. Przychodnia rodzinna znajduje się jakieś 15 kilometrów od
naszego domu. Po pierwszych badaniach kontrolnych wracam tam często
z powodu przeziębień, mdłości i bólów głowy. Mama sądzi, że jestem uczu­
lona na nową wykładzinę w domu, ale doktor Phillips zaleca dietę, żeby
sprawdzić, czy to nie alergia pokarmowa. Zabrania mi jedzenia czekolady,
mięsa, jajek, nabiału i chleba.
Po wizycie u lekarza idziemy z mamą do supermarketu. Przechadzamy
się między regałami, ja zaplatam palce wokół prętów koszyka i patrzę, jak
mama zdejmuje z półek ciasteczka, wieprzowinę, jajka klasy A, mleko o 2-
-procentowej zawartości tłuszczu i dwa bochenki chleba. W sklepie Bay's

28
Grocery nie ma chyba żadnego jedzenia, na które pozwoliłby mi doktor
Phillips.
Dziś znów jestem w przychodni, bo często boli mnie głowa. Siedzimy
z mamą w gabinecie, czekając na lekarza.
- Jak się zachowuje chore dziecko, Julie? Pokaż.
Zsuwam się na krawędź krzesła, rozluźniam ręce i nogi. Wyciągam ję­
zyk, dolna warga opada mi, odsłaniając zęby. Wyglądam jak Pigmeje na
zdjęciach w „National Geographic", z ustami rozciągniętymi od kolczy­
ków.
- Bardzo dobrze. Co by sobie pomyślał pan doktor, gdyby zobaczył cię
wyprostowaną i uśmiechniętą? Uwierzyłby mi, że jesteś chora? Musisz mu
pokazać, jak źle się czujesz w domu. Trzeba cię wyleczyć, żeby mamusia
mogła wreszcie odpocząć. - Liże kciuk i wyciera zaschniętą plamkę żółtka
z kącika moich ust. Jej ślina śmierdzi zgnilizną.
- Okej, kochanie?
- Okej, mamo.

- Mówi pani, że Julie często ma podwyższoną temperaturę i boli ją gar­

dło? - Doktor Phillips opiera się swobodnie o umywalkę, bazgrząc cos'
w mojej karcie.
Karta pacjenta s. 30-31 - tłumaczenie
Nazwisko: Gregory J u l i e , nr 1798. 18, d a t a u r o d z e n i a : 16. 05. 1969
Data, d i a g n o z a , p l a n l e c z e n i a

[kolumna 1-2]
4. 06. 1978 Ból gardła, suchy kaszel, ból uszu i karku. Tempera­
tura: 40°C od wtorku.
Temperatura: 38°C, zaczerwienione gardło, kaszel.
Gardło silnie przekrwione, nawet języczek, bez wysięku, węzły
chłonne szyjne lekko powiększone.
8. 07. 1978 Ból gardła, ból głowy.
Od dwóch dni ból gardła, złe samopoczucie, gorączka.
Matka zauważyła chorobę lokomocyjną, szczególnie w szkolnym
autobusie. Dramamina nie pomaga w zwykłej dawce, niewywołują-
cej senności.
Nos w normie, powiększone migdałki, z wysiękiem, nieznacznie
powiększone węzły chłonne podżuchwowe.
19. 09. 1978 Temperatura: 40°C od dwóch dni.
Ból gardła
Po podaniu aspiryny ból brzucha.
Matka mówi, że przez ostatnie dwie doby temperatura wahała się
od 38°C do 40°C, ból gardła się nasila. Powiększone węzły
chłonne, nie kaszle, ogólnie złe samopoczucie.
Nie wygląda na chorą.
Płuca w normie. Drożne przewody nosowe. Lekko zaczerwienione
dziąsła. Powiększone migdałki, obfity, żółtawy wysięk. Boles-
ność węzła chłonnego szyjnego.
Skóra ciepła i sucha, kolor normalny.

[kolumna 3]
Zapalenie gardła, prawdopodobnie angina.
Zapalenie migdałków.
Choroba lokomocyjną.
Nawracające zapalenie migdałków.

[kolumna 4]
Penicylina, płyny, leżenie, w razie braku poprawy wizyta za
tydzień.
Penicylina
Ruvert, próbka podana na miejscu.
Penicylina 250, lxdz.
Płyny, leżenie.

32
Wymaz z gardła na posiew - ujemny.
Jutro zadzwonić po wyniki.

I kolumna 1-2 s. 31]

6. 12. 1978 Matka mówi, że od kilku miesięcy pacjentkę boli
gardło. Brak apetytu, ale Julie od kilku lat mało je. W ciągu
ostatnich 48 godz. nasilił się ból gardła, węzły chłonne nie­
znacznie powiększone. Pacjentka codziennie skarży się na ból
głowy. Niedawne badanie okulistyczne potwierdziło, że przepi­
sane okulary są właściwe.
Ogólne poczucie znużenia. Nie ma mdłości, wymiotów ani biegun­
ki, ale źle się czuje. W ciągu ostatniego tygodnia stale stan
podgorączkowy.
Nie wygląda na ciężko chorą.
Badanie osłuchowe w normie. Przewody nosowe drożne. Nie ma
zapalenia. Lekkie powiększenie migdałków z żółtawym wysiękiem.
Nieznacznie powiększony węzeł chłonny szyjny, niebolesny.
Płuca czyste.
Regularny rytm zatokowy. Puls ok. 88. Brzuch miękki. Skóra bez
wysypki, ciepła, sucha, kolor normalny. Dobre napięcie.
15. 12. 1978 Wizyta odwołana.
19. 12. 1978 Pacjentka odesłana ze szkoły do domu, mdłości, bla­
dość, temperatura: 37. 7°C, o 10. 45 podano aspirynę. Gardło
zaczerwienione. Trzy dni temu zakończono podawać penicylinę.
Prawie codziennie bóle głowy, mdłości, bóle brzucha, wymioty,
stan podgorączkowy, ból gardła - prawie od dwóch lat, od
11. 1976 r. Objawy występują przez dwa dni, potem ustępują,
wracają po jakimś czasie. Matka nie za każdym razem przychodzi
z pacjentką do lekarza, bo stan się poprawia.

[kolumna 2 s. 31]
Prawdopodobnie nawracające zapalenie migdałków podniebiennych
Układ oddechowy bz
Itez cech gorączki reumatycznej

[kolumna 3 s. 31]
Morfologia krwi, OB, rozmaz ręczny, wymaz z gardła
Penicylina, płyny, aspiryna
Zaplanowana konsultacja u dr H. po otrzymaniu wyników badań
laboratoryjnych

• Mama kazała mi chorować 33

 - Raz miała 38 stopni, ale wydaje mi się, że cały czas ma stan podgo­
rączkowy. Skarży się na... jak to się fachowo nazywa... chyba migrena,
prawda, Julie? - Zerka na mnie, więc potakuję. - Opowiedz panu doktoro­
wi o swojej migrenie.
- Czy bóle są związane z czymś, co jadła, pani Gregory?
- Może mi pan mówić Sandy, doktorze Phillips. Namawiam ją, żeby
jadła, ale jest tak wybredna, że odkąd przeszłyśmy na tę dietę eliminacyjną
z powodu uczulenia, prawie nic nie bierze do ust. A jeśli już, to ma mdło­
ści.
- Czy nudności towarzyszą migrenom?
- Nie wiem. Julie, czy przy migrenach masz też mdłości?
Mama zwraca głowę w moją stronę, opierając twarz na kciuku i palcu
wskazującym, ustawionych prostopadle, w kształcie litery L. U lekarza
zawsze siedzi prosto i trzyma się za twarz, żeby nikt nie zauważył nerwo­
wych tików, które zdarzają się od czasu do czasu.
- Czy podczas migreny boli cię czoło, o, tak... - Rozciąga palcami skórę
na czole, w stronę uszu; śmiesznie wygląda. - Czy raczej... - Zbliża do
siebie dłonie. - Wokół czaszki?
Wodzę wzrokiem od mamy do lekarza. Co to właściwie jest ta migrena?
Kiedy bolą mnie oczy? A może kiedy w autobusie kręci mi się w głowie?
Próbuję zgadnąć, mając nadzieję, że trafię.
- Trudno powiedzieć.
- Nie wiesz, Julie? Co to ma znaczyć? - Mama przekrzywia głowę i mru­
ży oczy tak, że wyglądają jak szparki. Przełykam z trudem. Upływa kilka
sekund. Nie mogę odwrócić wzroku. Jestem jak przyklejona do jej oczu.
Nagle matka z irytacją klepie się dłonią w udo i robi niezadowoloną minę.
- Chryste, dziecko, ciągle chorujesz. Od tygodnia mówisz, że w samocho­
dzie masz migreny. Pamiętasz, jak było ci niedobrze? - Odwraca się do
doktora Phillipsa. - Bardzo przepraszam, nie wiem, co się z nią dzieje i dla­
czego mi to robi. Jest naprawdę niedobrze, jeśli nie pamięta, jak fatalnie się
czuła jeszcze wczoraj. Julie, nie marnuj czasu doktora i powiedz wreszcie,
co ci jest. Już!
- Boli mnie czoło, tak jak pan mówił.
Doktor Phillips jest bardzo zainteresowany.
- Czy czujesz się tak, jakby głowę ściskała ci opaska, czy jest to tępy,
pulsujący ból?
- Hm. Opaska.

34
 - To może być migrena. Na początek spróbujmy podać ergostat, Sandy,
a w przyszłym tygodniu zapraszam na kontrolę.
- Bardzo dziękuję, doktorze.

Kiedy mama mówi. że nie mam migreny, wyjeżdżam rowerem na pobli­

ską drogę. Mocno naciskam na pedały i jadę szybko po tej krętej, asfalto­
wej rzece, która kończy się pętlą na łączce, porośniętej wysokimi chwasta­
mi i dziką marchwią. Frędzle przy kierownicy świszczą na wietrze, a barwne
koraliki na szprychach wyglądają jak zamazana smuga na kołach mojego
szybkiego pojazdu. Tabliczka z nazwą firmy, Honeycomb, przyczepiona
do lśniącego siodełka w kolorze banana, podskakuje przy każdym ruchu
moich nóg. Długie jasne włosy spadają mi na plecy, potrząsam nimi, jeżdżąc
zakosami po drodze i śpiewając: „Nie uśmiechnę się bez ciebie, nie za­
śmieję się bez ciebie. Gdybyś wiedział, jak ja cierpię... "

Łokcie mamy wyglądały tak, jakby tkwił w nich śrut lub kulki z łożyska.
Zwykle siedziałam na tylnym siedzeniu i wyciągałam ręce, żeby ściskać
w palcach jej skórę, urzeczona fioletowymi kamyczkami, poruszającymi
się w tę i z powrotem. Kiedy zapytałam, dlaczego ma te kamyki w rękach,
powiedziała, że babcia Madge pewnego wieczoru wysłała ją gdzieś samo­
chodem z chłopakami, a ona musiała wyskoczyć przez okno, gdy jechali
autostradą. Żwir z pobocza wbił się tak głęboko, że na zawsze został pod
jej skórą.
- Dlaczego wyskoczyłaś przez okno, mamo?
- Musiałam, Julie.
- Ale dlaczego?
- Powiem ci, kiedy będziesz starsza. - Odwraca się, drżą jej wargi.
Tata włącza radio i opiera się o okno. Nadal ściskam łokieć między pal­
cami, przyglądając się każdemu sinawemu ziarenku. Widzę, że po twarzy
płyną jej łzy.
- Przepraszam, mamusiu, przykro mi, że jesteś smutna. - Mimo to nie
przestaję ściskać łokcia.

Minął kolejny tydzień i nic się nie zmieniło. Nadal siusiam w łóżko i ra­
no budzę się mokra po kolana. Piżama i prześcieradło są lepkie i cuchnące.
To zaczęło się tuż po naszym przyjeździe. Nic na to nie poradzę. Nie mogę
przestać.

35
 Siedzimy z mamą w poczekalni w przychodni, czekając na doktora Phi­
lipsa. Przeglądam wszystkie egzemplarze „Reader's Digest", jakie tylko
mogę znaleźć. Szybko czytam opowiadania i dowcipy z serii Śmiech naj­
lepszym lekarstwem, Zycie w tych Stanach Zjednoczonych, Humor w mun­
durze. Mam nadzieję, że mama zapomni o mokrym ubraniu, które zdjęła
ze mnie rano. Chybabym umarła, gdyby pan doktor zapytał, dlaczego jesz­
cze siusiam w łóżko, chociaż mam już siedem lat.
- Wiesz, mamusiu, te migreny są chyba coraz gorsze. Moja koleżanka
ze szkoły dostała okulary i przestała ją boleć głowa.
- Naprawdę, Sis? Zauważyłaś, że migreny się nasilają? - Mama nie pod­
nosi wzroku znad pisma kobiecego. - Koniecznie powiedzmy o tym leka­
rzowi. Dobrze, że myślisz o swojej chorobie.
W gabinecie mama mówi:
- Powiemy panu doktorowi o tępym bólu w głowie, mniej więcej... -
Maca moją głowę palcami, szukając miejsca. - Tutaj. - Ściska mocno,
żeby mi przypomnieć, jak bardzo bolało. - Nie zrobisz mi już wstydu jak
zeszłym razem, okej?
- Okej.
- Jestem twoją mamą i wiem, co się dzieje. Jeśli pan doktor o coś zapy­
ta, ja odpowiem.
Do gabinetu wpada doktor Phillips i przeprasza, że musiałyśmy czekać.
Mama opowiada mu o mojej diecie i wymienia nowe symptomy. Lekarz
niektóre zapisuje, o innych tylko słucha, przenosząc wzrok z mojej karty
na mamę. Siedzę w pozycji chorego dziecka, prawie pewna, że mama za­
pomniała o mokrym łóżku.
Wylicza kolejne objawy mojej choroby, chociaż wiem, że nie zawsze
mówi prawdę. Siedzę na skraju leżanki, ze wzrokiem wbitym w kolana,
i staram się powstrzymać słowa, które cisną mi się do ust. Chciałabym się
odezwać, poprawić ją. Wydaje mi się, że te słowa, których nie wolno mi
wypowiedzieć, zderzają się i zatrzymują na jakiejś potężnej tamie. Przycis­
kam język do zębów, żeby mi się nie wymknęły. Różne „ale" wirują w mo­
ich ustach, chcą się wydostać na zwisającą dolną wargę.
Ale... Gardło nie boli mnie codziennie, bolało tylko wczoraj. Nie! Wczo­
raj wcale nie miałam wysokiej gorączki, nigdy powyżej 39°.
Zaraz, zaraz... Nie chodzę codziennie do szkolnej pielęgniarki. Doktor
Phillips nagle przerywa pisanie, zamiera z długopisem nad kartą.
- Dobrze się czujesz, Julie?
Kiwam głową.

36
 - Rozumie pan, co miałam na myśli, doktorze? Z nią dzieje się coś nie­
dobrego. - Gdy doktor Phillips wychodzi po kolejne lekarstwo, mama bo­
leśnie szczypie mnie w kolano i syczy, żebym przestała się wygłupiać.

Kiedy przyjechaliśmy z Arizony i wprowadziliśmy się do białego, dwu­

piętrowego domu, wybraliśmy się wszyscy do Columbus, żeby odwiedzić
Chestera - mojego dziadka ze strony taty - pierwszy raz, odkąd pamiętam.
Bardzo się cieszyłam, bo nie znałam dziadka ze strony mamy, a pradzia­
dek, który pisał do mnie śliczne listy i nazywał mnie w nich Klejnocikiem,
zmarł, zanim nauczyłam się wymawiać jego imię. Mama powiedziała, że
przyjechał po nas do szpitala i poprosił ją, żeby prowadziła auto, a sam
przez całą drogę tulił mnie w ramionach. Mówił, że jestem najpiękniej­
szym dzieckiem na świecie, królową elfów, księżniczką i brylancikiem.
Dużo słyszałam o jego miłości do mnie, więc bardzo pragnęłam go po­
znać. To był pierwszy mężczyzna, który mnie opuścił. Tata nie chciał, żebym
wychowywała się w pobliżu babci Madge, a jego matka zmarła, zanim
przyszłam na świat, więc Chester był jedynym potencjalnym kandydatem
na kochającego dziadka, jaki mi został.
Podjechaliśmy pod osiedle weteranów, gdzie mieszkał Chester. Okolica
sprawiała wrażenie odludnej.
Mama splotła ramiona i oznajmiła:
- Zaczekam w samochodzie, Dan. Nie siedźcie tam za długo.
Tata ostatni raz widział Chestera, gdy w wieku 16 lat opuścił dom, żeby
wstąpić do marynarki. Ja też denerwowałam się przed spotkaniem. Mia­
łam dostać nowego dziadka.
Stanęliśmy z tatą na zakręcie. Odetchnął głęboko, więc ja też. Spojrzeli­
śmy na siebie, a potem wzięliśmy się za ręce i ruszyliśmy po chodniku,
uważnie przyglądając się domowi. Firanki były u góry pożółkłe i miały
ciemne smugi od dymu papierosowego; ze skrzynki wystawały listy; do
siatkowych drzwi zabezpieczających przed owadami przykleiły się stare,
wyblakłe ulotki, które walały się też po ziemi, przy gumowej wycieraczce.
Kiedy zapukaliśmy, odezwał się chrapliwy głos:
- Drzwi są otwarte.
Zatrzymaliśmy się w przedpokoju, czekając, aż nasze oczy, częściowo
oślepione ostrym, lipcowym słońcem, przywykną do półmroku. Chester
ustawił ścianę ze skrzynek po piwie bud light przed jedynym oknem w po­
koju dziennym, więc do środka wpadało niewiele światła. Tata usiadł na
otomanie między Chesterem a telewizorem. Wdrapałam mu się na kolana.

37
 - Możesz nazywać Chestera dziadkiem, Sissy. Zgadzasz się, prawda?
Chester potaknął.
- Jak ci na imię, mała?
Wskazałam swoją pierś kciukiem.
- Julie, ale tata mówi na mnie Sissy.
Chester rozmawiał z nami tylko w czasie reklam. Gdy się kończyły, oglą­
dał swój ulubiony program, przechylając się w bok, bo mu zasłanialiśmy.
Mimo to tata opowiadał o Arizonie, mojej szkole, swojej pracy w bazie sil
powietrznych oraz o mamie. Chester najpierw pomrukiwał coś w odpo­
wiedzi i pytał: „ach, tak?", ale w końcu z westchnieniem wcisnął kciukiem
przycisk głośności na pilocie, zagłuszając tatę.
W czasie następnej przerwy reklamowej Chester powiedział:
- Cieszę się, że przyjechałaś, Peggy.
Peggy była siostrą mojego taty. Zrozumiałam, że dziadek chciał się nas
pozbyć, chociaż spędziliśmy u niego tylko kwadrans. Tata przez chwilę
siedział bez ruchu. Po twarzy płynęły mu łzy. Wreszcie spuścił głowę i po­
woli wstał, a ja zsunęłam się z jego kolan, jakbym była kartką papieru.
Objęłam go swoimi chudymi ramionami i ścisnęłam najmocniej, jak potra­
fiłam, trzymając dłonią nadgarstek drugiej ręki. Nie puściłabym go za nic
w świecie. Stał, bezradny, z umięśnionymi rękami przy bokach, bo tak
mocno go przytulałam.
- Kocham cię, tatusiu.
- Ja też cię kocham, Sissy.

Kiedy mama wsuwała mi pod język małą, białą tabletkę, głowa bolała
mnie bardziej.
- Widzę, że zbliża się migrena. Otwórz buzię. Język w górę. Dooobrze.
Czasami zbierało mi się na wymioty. Na ogół po prostu wracałam do
łóżka i czekałam, aż pigułka pod moim językiem rozpuści się i będzie przy­
pominać rozrobiony gips; bardzo cierpiałam. Wciąż nie potrafiłam okre­
ślić, czy boli mnie czoło, czy cała głowa; czułam się rozpalona, było mi
niedobrze, coś podskakiwało mi w gardle, jak stróżujący pies, szarpiący
się na łańcuchu.
Z powodu moich chorób mama nie pracowała. Przecież w każdej chwili
mogłam dostać migreny, wysokiej gorączki albo ostrego zapalenia gardła;
wtedy musiała rzucać wszystko i wieźć mnie do lekarza.
W ciągu dnia mama robi porządki we wszystkich pokojach naszego
dużego domu; gdy przewiduje, że będę się źle czuła, każe mi zostać

38
 w domu, bo chce mnie obserwować. Czasami słyszę, jak głośno śmieje się
w kuchni. Kiedy wchodzę i pytam, co ją tak bawi, robi zdziwioną minę
i mówi:
- Och, przypomniały mi się tylko moje żarty z pielęgniarką.
Pewnego popołudnia prowadzi mnie do samochodu i mówi:
- Trzeba coś zrobić z tymi twoimi włosami.
W salonie fryzjerskim sadzają mnie na obrotowym fotelu, a mama mówi
pani z nożyczkami, żeby ścięła mi włosy i zrobiła takie same „pazurki",
jakie nosi matka w serialu The Brady Bunch. Fryzjerka patrzy na moje
długie włosy. Od wczesnego dzieciństwa jestem blondynką, ale mama mówi,
że włosy ciemnieją mi z wiekiem, tak samo jak jej. Niedługo będą miały
brązowawy kolor pomyj. Dziś jednak siedzę z kaskadą blond włosów, nie-
strzyżonych przez siedem lat mojego życia, jedwabistych i prostych, z koń­
cówkami zbielałymi od słońca.
- Jest pani tego pewna? - pyta fryzjerka.
- Próbowałam ją zmusić, żeby coś zrobiła z tymi kudłami, ale nic z tego
nie wychodzi. Niech pani to wszystko zetnie!
Nigdy przedtem nie byłam strzyżona, więc kiedy fryzjerka obraca mnie
przodem do lustra, jestem w szoku. Nie wiem, co się stało z moimi włosa­
mi. Sterczą przy uszach i są brązowe - nie jasne, jak zawsze.
- Oddajcie mi włosy! - krzyczę.
Wyglądam okropnie, jak chłopak; dobrze to wiem, bo nawet mama wy­
bucha śmiechem na mój widok.

Mama mówi, że już nie może ze mną wytrzymać, że ma już tego wszyst­
kiego po dziurki w nosie, że nikt jej nie pomaga. „Zrób coś z tym dziecia­
kiem, Dan! Doprowadza mnie do szału".
Siedzimy na górze, w moim pokoju, kiedy tata wchodzi frontowymi
drzwiami. Mama ciągnie mnie za krótkie kosmyki, bije i szczypie. Tata
wolno wchodzi po schodach.
- Hej, co się tu dzieje?
Zagląda do pokoju w chwili, gdy uchylam się przed ciosem. Mama stoi
tyłem do drzwi, potargane, spocone włosy przyklejają jej się do twarzy.
- Sandy, cholera jasna, co ty wyprawiasz?
- Do diabła, Dan! - Obraca się energicznie i chwyta się poręczy mojego
łóżka. - Ta dziewucha nie chce posprzątać w pokoju. Ma wszystko gdzieś!
Nikt mi tu nie pomaga. Dość tego, Dan, mówię poważnie. Nigdy cię nie
ma! Nie mogę już wytrzymać!

39
 Ojciec milczy, słucha, wbijając wzrok w podłogę. Wreszcie idzie kilka
kroków po dywanie, opiera się o moją toaletkę i podwija rękawy.
- Ja to załatwię, Sandy. - Zwraca do mnie twarz i wydaje mi się, że
puszcza oczko.
Mama się odsuwa. Tata zaczyna krzyczeć, z początku cicho. W jego
oczach migocą iskierki wesołości, więc przestaję płakać, bo jestem urato­
wana. Tata zawarł ze mną milczące porozumienie: odegramy scenę, żeby
dała nam spokój. Jednak im dalej odsuwa się mama, tym głośniej krzyczy
tata, wesołe iskierki znikają, a jego oczy stają się prawie czarne. Zaczynam
płakać jeszcze bardziej, bo nigdy przedtem nie widziałam, żeby tata był tak
wściekły, ani nie słyszałam tak głośnego krzyku.
Tata łapie mnie za nadgarstek i ciągnie za sobą. Zatrzymuje się przy
drzwiach, gdzie stoi mama.
- Teraz przeproś mamę.
- Przepraszam, mamusiu.
- Powiedz, że ją kochasz.
- Kocham cię, mamusiu.
- A teraz ją uściskaj.
Mama stoi sztywno, z zaciśniętymi zębami, odwraca wzrok, po policz­
kach płyną jej łzy. Na chwilę przytulam się lekko do jej splecionych ra­
mion.
- Pójdziemy gdzieś, mała - mówi tata. - Żebyś już dziś nie denerwowa­
ła mamy. - Sprowadza mnie po schodach, wyłożonych pluszowym chod­
nikiem; mama idzie za nami.
- Naprawdę mam tego dość, Dan. Potrzebuję pomocy, nie rozumiesz?
- Wiem, Sandy, wiem - odpowiada tata i pchnięciem otwiera drzwi,
które zatrzaskują się za nami.
Wsiadamy do samochodu i tata natychmiast msza. Żwir strzela spod kół
i uderza w płot, opony zostawiają ślad na trawie. Mocno trzymam się deski
rozdzielczej. Kątem oka widzę mamę, czoło przyciska do framugi drzwi
z siatką przeciw owadom. Szlocha, jej dłoń bezwładnie zsuwa się po siat­
ce. Samochód wyjeżdża na chodnik i tata zmienia bieg. Pędzimy drogą.
Tata uderza dłonią w kierownicę.
- Udało się, Sissy! Dziś nam się upiekło!
Przepełnia mnie radość, mam poczucie zakazanej, skradzionej wolności. Jest
tak, jakbym uciekła z przychodni w momencie, gdy wchodzi doktor Phillips.
Jednak po chwili opieram głowę o szybę, a z oczu zaczynają mi płynąć
łzy. Nie mogę zapomnieć o mamie, która jest uwięziona w domu za drzwiami

40
z gęstej siatki, podczas gdy my zabraliśmy jedyny samochód. Ojciec tro-
chę się uspokoił. Wyciąga rękę i klepie mnie po kolanie.
Nie przejmuj się, Sissy - mówi. - Mama jest w złym humorze, bo
w brzuchu rośnie jej małe dziecko.
Tata i ja całą sobotę chodzimy po centrum handlowym, trzymając się za
ręce. Już prawie zapomniałam, że mama mnie zbiła. Nigdy przedtem nie
spędziłam całego dnia z tatą. Omijamy staruszków przysypiających na
ławkach, zachwycamy się miniaturowymi palmowcami, stajemy przy fon­
tannie, która z hukiem rozbryzguje kropelki wody, i wrzucamy do niej drob-
niaki. Tata mnie namawia, żebym wyłowiła kilka 25-centówek do automa-
tów ze słodyczami. Nie ciągnę go nawet do sklepu z zabawkami. Wystarczy
mi, że jesteśmy razem.
Gdzieś za nami ktoś wybucha śmiechem, który niesie się po czteropozio-
mowym budynku. Tata podskakuje nerwowo i zwraca się w tamtą stronę
z przerażoną miną. Śmieje się grupa łudzi stojących przed sklepem. Ja też
zaczynam się śmiać, bo na pewno powiedzieli coś wesołego. Tata patrzy
na mnie ponuro.
- Sissy, kotku, wiesz, dlaczego tamci ludzie się śmieją?
Przecząco kręcę głową.
- Śmieją się... - Ujmuje mnie wielką dłonią za podbródek i zwraca do
siebie moją twarz. - Wiem, że będzie ci przykro, malutka. Oni śmieją się
z twoich paskudnych włosów. Nie jesteś ładna jak inne dziewczynki. Wiem,
że jeszcze tego nie rozumiesz, ale jestem twoim tatusiem i będę cię bronił.
Julie, ludzie nieraz będą chcieli cię wykiwać. Nie przejmuj się, córeczko.
Trzymaj się mnie, a wszystko będzie dobrze.
Patrzę na ludzi, którzy się ze mnie śmiali. Teraz nie patrzą w moją stronę,
stoją w kółku i rozmawiają. Myślę z oburzeniem, jacy są wredni. Szybko
się odwrócili, żebym ich nie przyłapała na naśmiewaniu się ze mnie. Tata
rusza wolnym krokiem, a ja raz po raz zerkam przez ramię, bo chcę ich
złapać na gorącym uczynku.
- Kocham cię, Sissy. - Tata ściska moją małą dłoń w swojej, wielkiej.
- Ja ciebie też, tato.
W dniu, gdy urodził się mój brat, wskoczyłam do szkolnego autobusu
i krzyknęłam do kierowcy:
- Mam dziecko! Właśnie urodziło mi się dziecko!
Daniel Joseph Gregory II - z rzymską cyfrą, żeby wyglądało to po kró­
lewsku - ważył 4, 5 kilograma. Był zdrowy i tak wielki, że lekarz musiał go
wyciąć z brzucha mamy. Mały Danny Joe wyglądał jak pieczony indyk
i, w przeciwieństwie do mnie, przyszedł na świat z owłosioną głową, gło­
śno krzycząc.
Nie był planowanym dzieckiem, tylko niespodzianką lub pomyłką, w za­
leżności od tego, czy zapytało się tatę, czy mamę. Tak czy inaczej, to cud,
że się urodził taki zdrowy, bo poprzednia dwójka zmarła od razu po poro­
dzie.
Tata głośno śpiewa:
- Joe, Joe, mały Joe, jeździ sobie na bawole... - Promiennie uśmiecha­
jąc się do synka, którego imię jest w jego ulubionej piosence.
Teraz, gdy jest z nami Danny, obcy ludzie zatrzymują się pod naszym
domem, żeby go zobaczyć. Dalecy krewni przysyłają zaproszenia na przy­
jęcia do rodziny, o której istnieniu nie wiedzieliśmy. Nawet babcia Madge
zwierzyła się mamie, że chce przyjechać z Phoenix, by zobaczyć małego
Joe, jak nazwał go tata.
Mama grucha nad jego łóżeczkiem i mówi: „Chwała Bogu", gdy Danny
robi kupę w pieluszkę lub podskakuje w szelkach, uśmiechając się bez
powodu.

42
 Naśladuję słowa mamy, ton jej głosu, radość.
- Chwała Bogu, spójrzcie tylko, czyż on nie jest uroczy?
Odbierając telefon, mówię głosem gospodyni domowej, jak w reklamach,
z intonacją mamy.
- Halo, tu dom państwa Gregorych, czym mogę służyć?
- Sandy?
- Och... - Udaję zaskoczenie. - Nie, mówi Julie, jej 7-letnia córka. Pro­
szę chwileczkę zaczekać, zawołam ją. Mogę zapytać, kto dzwoni?
Mama zaczyna rozmowę, a ja chowam się za przepierzeniem w kuchni.
- To moja mała pomocnica, niech ją Bóg ma w swojej opiece.
Bóg miał mnie w swojej opiece, podobnie jak mama. Przy Dannym za­
wsze Go chwaliła, a mnie polecała Jego trosce.

Od niemowlęctwa mojemu bratu groziło wiele niebezpieczeństw. Pamię­

tam gorączkowe wyjazdy do szpitala, kiedy mama stwierdzała, że leży siny
w łóżeczku, wzywanie strażaków, żeby sprawdzili, czy w domu nie ma
jadowitego pająka... Tymczasem Danny był najśliczniejszym i najzdrow­
szym członkiem rodziny Gregorych; miał niezwykłą zdolność unikania cho­
rób i urazów. Tacie dokuczał Agent Orange, mama cierpiała na zatrucie,
Madge miała świra, Lee brakowało piątej klepki, Chester zachowywał się
jak bezmózgowiec, ja byłam chorowita. A Danny? Uśmiechnięty aniołe­
czek, żywe srebro, zawsze z dobrym apetytem, lubiący zabawę, wesoły. To
było zaraźliwe. Gdy Danny się urodził, wszyscy czuliśmy się lepiej, zwłasz­
cza ja. Migreny nagle ustąpiły. Już nie musiałam brać tabletek pod język,
przestałam nawet siusiać w łóżko. Kiedy nie chorowałam i nie opuszcza­
łam lekcji, zaczęłam przynosić piątki i recytować na akademiach wierszy­
ki Shela Silversteina. W trzeciej klasie byłam prawie najlepsza z czytania,
radziłam sobie tak jak niektórzy czwartoklasiści. Wszystko to zawdzięcza­
łam Danny'emu.
Danny stał się teleskopem, przez który wyglądaliśmy z naszej pełnej
chmur bańki. Pozwalał nam dostrzec inną galaktykę, pełną światła, śmie­
chu i nadziei.

Pewnego dnia w szkole biegłam przez boisko, gdy rozległ się gwizdek
nauczycielki wuefu. Spieszyłam się, żeby stanąć w szeregu. Potknęłam się
o czyjś but i upadłam na chodnik. Poczułam chrupnięcie w nadgarstku.
Od razu wiedziałam, że złamałam rękę. Nie płakałam; przycisnęłam tylko
rękę do piersi i szarpnęłam nauczycielkę za koszulkę. Kazała mi iść do

43
wychowawczyni. Wychowawczyni odesłała mnie do pielęgniarki, która
zadzwoniła do mojej mamy i powiedziała, że trzeba jechać do lekarza.
Całe popołudnie siedzę w pokoju dziennym, na obrotowym, obitym nie­
bieskim aksamitem fotelu, a mama kręci się po domu, zmywa, gwiżdże pio­
senki, nadawane w radiu i przewija Danny'ego. Złamana kość przemieściła
się, tak że widać ją przez skórę. Ból jest pulsujący, po twarzy płyną mi łzy,
gorące jak krew, którą czuję w nadgarstku. Chcę iść do doktora Phillipsa.
Chcę, żeby mnie wyleczył. Ale mama mówi, że to pewnie tylko skręcenie.
- Trudno coś powiedzieć na pewno, kotku. Zaczekajmy, może opuchli­
zna sama zejdzie. Mamusia jest zajęta. Muszę ugotować kolację, bo nie­
długo wróci tata. Później zdecyduję, czy zawieźć cię do lekarza.
Dochodzi piąta, gdy mama wreszcie dzwoni do przychodni i pyta, czy
powinna mnie przywieźć z tym drobnym urazem, czy może zaczekać do
następnego dnia.
Doktor Phillips pokazuje prześwietlenie mojej ręki, złamanej w trzech
miejscach.
- No, no - dziwi się mama.
Lekarz mówi, że przyjechałyśmy w ostatniej chwili. Jeszcze trochę, a nad­
garstka nie dałoby się nastawić. Jeśli w przyszłości wydarzy się coś takie­
go, Sandy, nie zwlekaj, tylko natychmiast ją przywieź.
Doktor wychodzi po gips, a mama odwraca się do mnie.
- Nie patrz tak, przecież to mogło być zwykłe skręcenie.
Rok później, kiedy znów się potknęłam, wiedziałam, że złamię drugi
nadgarstek, zanim jeszcze upadłam na chodnik. Ale mama powiedziała, że
muszę zaczekać na tatę. Niech chociaż raz on zawiezie mnie do lekarza.

Kiedy złamałam rękę, tata był na wsi, szukał dla nas nowego miejsca
zamieszkania. Nie podobało mu się, że wścibscy sąsiedzi obserwowali nas
zza firanek, a pastor zwalniał, przejeżdżając samochodem obok naszego
domu, żeby wzbudzić w nas poczucie winy i zmusić całą rodzinę, by przy­
chodziła do kościoła. Tata chciał wyjechać z tej okolicy, pełnej szaleńców
oraz czarnych, stojących na rogach i przy stacjach benzynowych. Był prze­
konany, że tylko czekają na okazję, by uprowadzić któreś z nas i sprzedać
jakiemuś draniowi od pornografii dziecięcej.
Gdy byliśmy w domu lub jechaliśmy prosto do przychodni, rodzice za­
chowywali się normalnie. Ale kiedy trzeba było jechać do centrum Colum­
bus, bo tata miał wizyty kontrolne w szpitalu dla weteranów, denerwowali
się i z niepokojeni rozglądali wokoło.

44
 - Och, Dan, spójrz na tego na rogu. Przyśpiesz, żeby nie stanąć na czer­
wonym świetle.
Tata zerka na mnie w lusterku wstecznym.
- Julie, zablokuj drzwi. Zamknij okno. - Rzuca okiem na stojącego przy
przejściu dla pieszych czarnego mężczyznę z grzebieniem sterczącym z buj­
nych włosów. - Szybko, zamykaj, Julie! Sandy, ty też zamknij drzwi. Scho­
waj torebkę pod siedzeniem.
- Cholera, światło się zmienia. Nie zatrzymuj się!
Mama gorączkowo próbuje wcisnąć pod siedzenie torebkę wielkości kuli
do gry w kręgle, ja szybko kręcę korbką okna, a tata wciska przycisk blo­
kujący zamki, potem go wyciąga i znów wciska, mocniej, dla pewności.
Mężczyzna wchodzi na pasy; swobodnym, wolnym krokiem zbliża się do
naszego samochodu jak lew do myśliwych podczas safari. A my tkwimy na
skrzyżowaniu i wstrzymujemy oddech. Patrzy na nas jak na wariatów.
Wreszcie przeszedł. Tata z całej siły wciska pedał gazu i ruszamy z pi­
skiem opon.
- Chryste, mało brakowało - mówi mama.
W lusterku wstecznym widzę szerokie czoło taty, zroszone potem.
- Jeśli taki podejdzie do was, nieważne, gdzie będziecie i z kim, krzycz­
cie, ile sił w płucach. Jasne?
- Tak, tato.

W Niedzielę Wielkanocną drugi raz siedziałam w niebieskim obrotowym

fotelu, przyciskając do piersi złamaną rękę. Tata wrócił wieczorem i krzyknął
od progu:
- Znalazłem idealne, odosobnione miejsce. Dzieci, kochanie, wyniesie­
my się z tego cholernego przedmieścia i będziemy z dala od tych wszyst­
kich wariatów. Wyjeżdżamy na wieś!

Jedziemy wszyscy dużym, szerokim samochodem: ja, 3-letni Danny, wy­

machujący tłustymi łapkami w swoim foteliku, tata za kierownicą i mama
na przednim siedzeniu. Mama patrzy przez okno na pola, które mijamy.
Jest gorąco, co czujemy nawet przy prędkości 90 kilometrów na godzi­
nę. Jakby przez okna samochodu wpadał żar z piecyka. Z przeciwka nie
jedzie żadne auto, któremu można byłoby pomigać światłami. Są tylko
otwarte przestrzenie, kręte drogi, zagajniki i czasami cmentarze, czyli wy­
stające z ziemi małe, białe tablice nagrobne o zaokrąglonych brzegach,
przypominające prostokątne miętówki, trochę już rozpuszczone.

45
 Przez okno wpada pszczoła i ląduje na moim ogrzanym przez słońce
gipsie, co uznaję za komplement. Nie odganiam jej; idzie w górę, do miej-
sca, gdzie zdrowa skóra, opalona na słońcu, styka się z tą bladą, zwiotcza
łą, która zawsze jest w cieniu. Ręka mi schudła, więc pszczoła swobodnie
wchodzi pod gips. Wędruje po moim spoconym ramieniu, aż czuję łaskota
nie w miejscu, gdzie nie mogę sięgnąć. Stukam w gips, żeby ją spłoszyć.
Tego by tylko brakowało, żeby mnie użądliła.
Zjeżdżamy z głównej, brukowej drogi na węższą, żwirową. Prowadzi
daleko w dół, do tunelu, który tworzą gałęzie drzew o zielonych liściach,
splecione nad naszymi głowami. Samochód podskakuje w koleinach, wy­
żłobionych przez lata kołami aut, których właścicielom wydawało się chy­
ba, że biorą udział w motokrosie. Na samym dole droga nieco się rozsze­
rza. Wyjeżdżamy z lasu na łąki, gdzie chwasty sięgają do okien samochodu.
Mijamy podmokły zagajnik, rozpadającą się chatę z bali i wreszcie -jesz­
cze jeden zakręt - docieramy na trawiastą polanę wielkości połowy boiska
do bejsbolu. Tu zamieszkamy.
Miejsce jest odludne. Czuję ucisk w żołądku. W oddali hałasują cykady.
Kurczę, daleko zajechaliśmy. W pobliżu nie mieszkają żadne dzieci. Do
szkoły jest pewnie sporo kilometrów.
- Jesteśmy na miejscu. - W tej ciszy dobrze słychać, jak mama żuje
gumę. - Nazwę je Farmą Kryjówką.
Zastanawiam się, dlaczego mama mówiła, że będzie mi tu dobrze. Tym­
czasem Danny, gdy tylko znalazł się na zewnątrz, zdejmuje spodnie i kuca,
żeby zrobić siusiu. Śmiejemy się. Zaczyna biegać w kółko jak szczeniak,
spuszczony ze smyczy. Nie ma tu czarnych, którzy mogliby go porwać, ani
samochodów mogących go przejechać, jest za to całe morze szmaragdo­
wej zieleni, gdzie można się bawić. Skoro Danny się cieszy, to my też. Jest
barometrem, który wskazuje, co jest dobre dla naszej rodziny, a co nie.
Mama podchodzi do jedynego budynku, na szczycie, blisko drogi. To
nasz własny domek z bali, jak z kolorowej etykiety na syropie do naleśni­
ków. Stąd prawie widać chatę z bali, którą mijaliśmy po drodze. Mama
mówi, że nasz dom jest bardzo stary i że w latach 20. pan Burns, który go
zbudował, przywiózł tu pieniądze zrabowane z banków. Zakopał je głębo­
ko gdzieś na wzgórzach. Nadal swoje nazwisko drodze dojazdowej. Po
jego śmierci zjeżdżali się tu ludzie, żeby szukać skarbu, ale nikomu nie
udało się go odnaleźć.
Obchodzę domek i staję nad stromym stokiem pagórka. W dole, jak okiem
sięgnąć, walają się zardzewiałe lodówki, stare piecyki, pogięte obudowy

46
pralek, wyszczerbione płaty blachy i stosy opon. Powietrze faluje nad czarną
gumą, spieczoną słońcem.

Następnym razem, gdy przyjeżdżamy tą drogą, naprzeciwko drewniane­

go domku stoi mieszkalna-przyczepa z oknami na wzgórze. Wiem, że nie
powinnam narzekać, ale nowe miejsce nie może się równać z białym dwu­
piętrowym domem i niebieskimi dywanami na podłogach. Staram się cie-
szyć z planów mamy, która zamierza zrobić ganek tutaj, potem taras tam,
a jeszcze później postawić dobudówkę, dodatkowy pokój. Dlaczego jed-
nak nazywa domem blaszaną puszkę, która nie ma nawet prawdziwych
okien, tylko kwadraciki plastiku otwierane śrubokrętem? Przyczepa jest
podwójnej szerokości, mówi mama, ma takie same wymiary jak prawdzi­
wy dom, najprawdziwszy. Nazywa naszą działkę farmą, ale niesłusznie, bo
przecież nie mamy zwierząt. Nawet ja wiem, że przyczepa to nie dom,
a kawałek ziemi to nie farma, ona jednak uparcie nazywa to odludzie Kry-
jówką i cieszy się, że przyjechaliśmy na początku lata.

Od razu, gdy się sprowadziliśmy, tata postanowił, że złoży sobie pontia-

ca GTO, ideał starego samochodu. Naznosił lokalnych gazet z ogłoszenia­
mi motoryzacyjnymi i broszurek informacyjnych o pontiacach, po czym
zaczął gromadzić wokół przyczepy najróżniejsze części: lekko pogięte zde­
rzaki, stare rury wydechowe, drzwiczki i przeżarte rdzą silniczki do wycie­
raczek. Cały ten złom leżał zapakowany w gazety, w których go przysłano
(części w lepszym stanie były na półce w szafie, a te duże - pod przycze­
pą), czekając, aż tata zbuduje sobie garaż przy ścianie drewnianej chatki.
Ale mama miała inne plany. Wolała, żeby tata poświęcił cały wolny czas
na rozbudowę domu. Chciała, żeby wykopał studnię na wzgórzu. Marzyła
o tarasie z tyłu i większej jadalni, gdzie mogłaby wydawać świąteczne obia­
dy oraz przyjęcia dla krewnych i przyjaciół. Oczy jej lśniły, gdy snuła pla­
ny na przyszłość. A tata zawsze starał się udowodnić, że to on jest głową
rodziny.
Odkąd pamiętam, mama opowiadała nam pewną historię o tacie; robiła
to, kiedy się pokłócili, a ona chciała, żebyśmy trzymali jej stronę. Do tej
pory nie wiemy, czy było w tym choć trochę prawdy, ale jako dzieci chło­
nęliśmy każde słowo i emocjonowaliśmy się ponurą, wstydliwą tajemnicą
rodzinną. Podobno w latach 70., kiedy byłam malutka, tata kogoś miał. Ale
nie to było najgorsze. Mama mówiła nam przez zaciśnięte zęby, że tata
związał się z facetem.
 - Pedał. Wasz ojciec to nieudacznik, nierób i pedał.
Dlatego właśnie tata musiał podkreślać swoją męskość - w trosce o własne
ego, jak też bojąc się żony. Pod stołem do pracy trzymał stosy lokalnych
magazynów z rogami tłustymi od ciągłego przewracania stron, pełne zdjęć
przedstawiających rozkraczone kobiety; co więcej, głośno komentował fi­
zyczne atrybuty każdej pani, która przechodziła w pobliżu. Inaczej mama
zmieszałaby go z błotem.
Marzeniem mamy było mieć kilka koni. Chciała, żeby jej dzieci należały
do organizacji młodzieżowej 4-H i z ręką na sercu recytowały słowa przy­
sięgi:
Przysięgam
Myśleć jasno,
Być lojalnym,
Pomagać innym,
Dbać o zdrowie, dobrze żyć,
Służyć klubowi, społeczności, krajowi i światu.
Chciała, żebyśmy występowali na pokazach koni. Dawała nam wielkie,
kowbojskie kapelusze, obszyła srebrnymi muszelkami nasze poliestrowe
spodnie ze sklepu z używaną odzieżą, a my wygrywaliśmy konkursy jeź­
dzieckie i zdobywaliśmy nagrody, o których ona marzyła w dzieciństwie.
W sierpniu, gdy tylko zdjęli mi gips, zawiozła nas na zorganizowaną przez
metodystów wystawę koni, połączoną ze zbiórką pieniędzy na cele dobro­
czynne. Później, w przyczepie, spoceni zdejmowaliśmy z siebie kostiumy
i złościliśmy się, że potraktowała nas jak lalki-kowbojów.
Tak naprawdę ja i Danny chcieliśmy zbijać bąki całe lato i pluskać się
w basenie, kupionym okazyjnie z ogłoszenia. Tylko że mama chciała aku­
rat mieć zagrodę z drutu kolczastego i siano dla wygłodzonych koni, które
uratowała przed rzeźnią, o kilka nędznych dolarów przebijając na aukcji
innych chętnych.
Harowaliśmy jak niewolnicy, starając się zrobić wszystko, co kazała.
Basen stał pusty, nie licząc kilku jasnozielonych rzekotek, które powłaziły
pod brudną wkładkę, oraz gromadki chrząszczy. Szarpaliśmy się z grubym
drutem kolczastym, ciasno nawiniętym na szpulę. Mama i ja rozciągały­
śmy go bardzo daleko, przez wzgórza i wrzosowiska, przybijałyśmy go do
pochyłych drzew i z trudem okręcałyśmy wokół starych słupów ogrodze­
niowych, naciągając tak mocno, że kaleczyłam sobie ręce do krwi. Kiedy
już zrobiliśmy jedna, zawsze czekała jakaś nowa, pilna praca, więc nie
mieliśmy czasu na odpoczynek. Czteroletni Danny trzymał na głowie płytę

48
kartonowo-gipsową, a ja pomagałam tacie przybić ją do słupków. Nawet
mój braciszek, z którego twarzy przedtem nie znikał uśmiech, teraz ciągle
się bał, że mama przyłapie go na zabawie i przyłoży mu packą na muchy.
Dzień miał za mało godzin, żebyśmy zajmowali się czymś tak nieistot­
nym jak mycie zębów czy - gdy zaczęliśmy chodzić do szkoły - odrabia­
nie lekcji. Czasami mama zdrapywała paznokciem żółtawy osad z naszych
siekaczy.
- Widzę, że coś się tu zbiera - mówiła tylko. - Umyjcie zęby.
Rano jedliśmy słodkie płatki śniadaniowe, posypane jeszcze cukrem, tak
te na wierzchu tworzyła się gruba skorupa. Późnym wieczorem padaliśmy
/ nóg, zmęczeni i przesłodzeni, jak lepkie, lukrowane pączki. Następnego
dnia wszystko zaczynało się od nowa.
Mama musiała pilnować taty, bo kiedy tylko spuściła go z oczu, rzucał
wszystko, czym się akurat zajmował, i siadał w swoim fotelu.
W pokoju dziennym tata włącza telewizor i dręczy każdego, kto akurat
|est w pobliżu. Jeśli przysiądziesz na kanapie, kiedy on właśnie coś ogląda,
będziesz ciągle biegać do kuchni po napoje, tosty z marmoladą czy inne
przekąski, których sobie zażyczy. Odkąd się tu sprowadziliśmy, tata zaczął
tyć, chociaż codziennie wypija sześciopak napoju przyspieszającego tra­
wienie. Jeśli wyczerpią się baterie w pilocie, każe ci usiąść przy telewizo­
r/e i zmieniać kanały. Tata nie rusza się z fotela, jakby był do niego przy-
nuirowany; spluwa w dłoń i wycierają o ścianę lub dywan. Ale jeśli wie,
ż. e jesteś blisko, musisz przynieść papier toaletowy, a potem wyniesiesz go,
z obrzydzeniem trzymając dwoma palcami za suchy koniec. Najlepiej jest
schować się w swoim pokoju, gdzie nikt cię nie szuka.
W moim pokoju jest dużo książek, które dostałam w prezencie na Gwiazd­
kę, pożyczyłam z biblioteki lub ukradłam z jakiejś poczekalni. Czytam je
raz po raz, leżąc w łóżku, nawet kiedy na dworze jest słonecznie. Wyko­
rzystuję każdą okazję, żeby ukryć się wśród stron ulubionych książek.

Z biegiem lat nasza mała przyczepa rozrosła się, tworząc prawdziwy la­
birynt z dobudowanymi sypialniami, łazienkami i pokojami dziennymi,
a nawet oddzielnymi pomieszczeniami dla weteranów wojennych i sierot,
sprowadzanych przez mamę na farmę. Dobudówki przylegają do siebie,
pojawiają się nie wiadomo skąd. Otacza nas gęsty, zielony las: jest jak płot.
który kryje przed światem naszą bańkę mydlaną, nasz własny ekosystem
buzujący jak potrawa w tyglu.
Jednak na końcu drogi jest coś ciekawego: Miasto.

49
 Przed wyjściem z domu wszyscy ubieraliśmy się przyzwoicie. Oznaczało
to kolorystycznie dobrany strój dla mnie, szorty Garanimals dla Danny'ego
i czystą bieliznę dla nas obojga. Złote włosy Danny'ego były zaczesane
na bok i spryskane lakierem, a moje - nakręcone lokówką i natapirowane
gęstym grzebieniem, który mama kazała mi nosić w torebce, na wypadek,
gdyby trzeba było poprawić fryzurę. W samochodzie zapinaliśmy pasy i sie­
dzieliśmy prosto. Gdy tylko wyjechaliśmy z tunelu tysiąca drzew, ożywało
radio. Nagle zamiast trzasków rozlegała się piosenka. Zdarzało się, że
musieliśmy się zatrzymać na końcu naszej bocznej drogi, żeby dać pierw­
szeństwo samochodowi, który jechał po głównej, brukowanej szosie. Pa­
trzyliśmy na pasażerów tamtego auta. Wyglądaliśmy tak samo jak oni!
Wtapialiśmy się w otoczenie. Jechaliśmy w stronę cywilizacji, mijając praw­
dziwe domy z sąsiadami, którzy się znali; przedmieścia takie, na jakich
kiedyś mieszkaliśmy. Docieraliśmy do zatłoczonych sklepów i poczekal­
ni.
Mama odrywała się od prac domowych i narażała nas na niebezpieczeń­
stwo ze strony złych ludzi tylko z jednego powodu: żeby zawieźć mnie do
lekarza i wreszcie ustalić, co ze mną jest nie tak.

W nowej szkole zaczynam naukę od piątej klasy. Mama załatwia z dy­

rektorem, że będzie mnie mogła zwalniać z lekcji na wizyty u lekarza. Gdy
on oznajmi przez szkolny megafon: „Julie Gregory, zgłoś się do gabinetu
dyrektora. Przyszła twoja matka", mam wziąć wszystkie rzeczy i biec do
mamy. Wiem, że tego dnia już nie wrócę do szkoły.
Doktor Phillips przepisuje następne lekarstwo na migrenę i podaje nazwi­
ska specjalistów, którzy powinni mnie przebadać. Doktor się starzeje. Stoi
przy biurku i nawet nie zapisuje tego, co mówi mu mama. Zaczął ją nazywać
panią Gregory, a nie jak dawniej Sandy, chociaż ona wciąż prosi, żeby zwra­
cał się do niej po imieniu. Radzi nam zmienić lekarza, bo mój przypadek jest
bardzo skomplikowany. I wychodzi, chociaż mama nie skończyła jeszcze
wyliczać moich objawów, o których chciała mu dziś powiedzieć.
- Nie do wiary. Widziałaś to, Julie? Po prostu wyszedł. Chryste, czy on
naprawdę zamierza tak mnie traktować?
- Nie martw się, mamo, znajdziemy innego lekarza.
- Zgadza się. Jeśli ma tak postępować, pokażemy mu! Pójdziemy gdzie
indziej.
Tak właśnie robiłyśmy. Czasami jeździłyśmy do innych hrabstw, że­
by tamtejsi lekarze wysłali mnie na badania, o których mama czytała

50
 w poczekalniach. Bywało, że wybierałyśmy się do Columbus i patrzyły­
śmy z samochodu na dwupiętrowe, ceglane budynki przychodni, z obiecu­
jącymi szyldami specjalistów i naklejkami informującymi o refundacji wi­
zyt przez ubezpieczalnię. Jest dobrze, kiedy jeździmy po przedmieściach
i nie trzeba blokować drzwi.
Mama złości się za kierownicą.
- Jak on śmie? Nazywa mnie panią Gregory! Wysyła gdzie indziej! A ja
jeżdżę jak głupia z twojego powodu!
Kiedy zobaczy szyld, który ją interesuje, mówi ostrym tonem:
- Zapisz numer, to zadzwonimy z domu.
Rozglądam się po ulicach, z ołówkiem nad kartką, bardzo chcę znaleźć
odpowiednią przychodnię, żeby mama się uspokoiła.
- Tutaj mogą być dobrzy lekarze. Zapiszę numer. Okej? Mamusiu?
- Chryste, Julie, nie pytaj! Choć raz wykaż inicjatywę i pomóż mi tro­
chę! Wszystko muszę robić sama?
Tata siedzi w pokoju aż do końca wiadomości o jedenastej wieczorem.
Potem zmienia go mama. Kuli się na końcu welurowej kanapy, pod stojącą
lampą, która rzuca na nią snop światła. Siedzi nieruchomo, pogrążona w lek­
turze. Okulary do czytania, kupione w sklepie spożywczym, zsuwają jej
się na koniec nosa.
W środku nocy idę na palcach do kuchni, żeby napić się wody. Mama
jeszcze nie śpi. Liżąc palce, przewraca strony grubego Domowego porad­
nika medycznego.
- Co robisz, mamusiu?
- Och - odpowiada z roztargnieniem. - Szukam czegoś, Sis.
- Czego?
- Znów jesteś chora, kotku, a ta książka pomaga mi zrozumieć, co z to­
bą jest nie tak.
- Czy jest bardzo niedobrze?
- Widzę u ciebie dużo objawów, które tu opisali, ale są badania, które
pozwolą nam wykluczyć groźniejsze choroby. Mam listę lekarzy, więc je­
steś w dobrych rękach. Okej, Sissy?
- Okej. Dobranoc, mamo.
- Śpij dobrze, kotku.

Kolejny męczący, letni wieczór po dniu spędzonym na przybijaniu płyt

kartonowo-gipsowych i rozciąganiu drutu kolczastego. Mama dała nam
duszone mięso z warzywami w glinianym garnku, które nastawiła rano.

51
Pracowaliśmy cały dzień, a teraz, brudni i spoceni, przyszliśmy jak zmę­
czone, zagubione ćmy do ciepłego blasku bijącego przez kuchenne drzwi,
zabezpieczone siatką przeciw owadom.
Tata stał przygarbiony, ciężko dysząc, z rękami na oparciu żółtego fote-
la; do podkoszulka przykleiły mu się źdźbła trawy, włosy na nogach były
zielone od roślinnego soku. bo biegał wzdłuż ścieżek i wokół przyczepy,
żeby skosić wszystko przed zmrokiem.
Mama nakrywała do stołu.
- Dan. mówię poważnie, potrzebna nam pomoc. Przed zimą musimy
skończyć dobudówkę i ganek.
Starała się o licencję opiekunki dla weteranów II wojny światowej, bo
plotkowano, że baza sił powietrznych za rok przestanie istnieć. Mama wciąż
nie mogła podjąć pracy zarobkowej. Moje migreny powróciły, byłam wiecz­
nie zmęczona i miałam chorobę lokomocyjną. Usłyszała też coś niepoko
jącego w klatce piersiowej Danny'ego, więc zaczęła sprawdzać jego obja-
wy w poradniku, tak jak moje.
- Słuchaj, Dan, mam na głowie dwa chore dzieciaki i nie mogę praco-
wać, a ty cały dzień siedzisz na tyłku i oglądasz M*A *S*H.
Mama twierdziła, że opieka nad weteranami to jedyny sposób na podwo­
jenie dochodów. Dzięki temu tata nie musiałby się bać zamknięcia bazy,
nadal rozbudowywaliby dom, a ona wciąż mogłaby być dobrą mamą.
- Poza tym - dodawała - Chester był tak żałosną i beznadziejną karyka­
turą dziadka, że byłoby dobrze przyjąć do domu kilku miłych, starszych
panów. Chcecie, dzieci?
- Taaak, mamo - odpowiadaliśmy.
- Może byście więc powiedzieli to ojcu?
- Sandy - przerwał tata, który stał tuż przy nas. - Dzieciaki nie powinny
przebywać w towarzystwie takich ludzi. Nie wiadomo, co mogłoby się
stać. Pieniądze nie są tego warte.
- Ale Dan, jeśli ty nie...
- Cholera, kobieto, dość tego! Bez dyskusji! Teraz jedzmy!
Wszyscy usiedliśmy do stołu, podaliśmy sobie dłonie i oparliśmy je na
blacie stołu, a tata pochylił głowę i odmówił modlitwę.
Jedliśmy w milczeniu. Danny i ja wbiliśmy wzrok w talerze i bezszelest­
nie postawiliśmy nasze plastikowe kubki na stole. Każdy metaliczny szczęk
sztućców ze sklepu Dollar-Mart wydawał się trafieniem w odbywającej się
bez słów szermierczej potyczce rodziców.
Nagle mama zwraca się do mnie piskliwym głosem:

52
 Skończyłaś? Więcej nie zjesz? Po jaką cholerę gotuję, jeśli nic nie
|csz?
Dan?
Hm? - mruczy Dan z pełnymi ustami.
Słuchasz mnie? Patrz, jak mało je ta dziewczyna. Bądź wreszcie męż-
czyzną i zadbaj o wychowanie dzieci! Czy wszystko muszę robić sama?
Jezu Chryste!
Julie, zjedz mięso, jak każe mama.
- I już? „Zjedz mięso, jak każe mama". Załatwiłeś sprawę? Ty pieprzo­
ny pedale, sukinsynu jeden!
tata rzuca nóż na stół.
- Do diabła, Julie, zjedz to cholerne mięso! Albo zjesz sama, albo cię
zmuszę!
- Ale to są chrząstki, tato. - Przesuwam kawałki po talerzu, próbując je
schować pod puree ziemniaczanym.
- Dan, naprawdę mam cię dość. Nie umiesz nawet namówić do jedzenia
małej dziewczynki! Nie słucha cię nawet słabowite dziecko! Jak myślisz,
dlaczego cały czas choruje? Dlaczego nie ma siły pracować? Hm? Bo nikt
nie każe jej jeść. A ty tylko siedzisz jak Chester. - Kręci młynka kciukami.
„Okej, no to może zjedz mięsko, kochanie". Rzygać mi się chce! Co
z ciebie za ojciec? Udajesz mężczyznę, a nie potrafisz utrzymać rodziny
ani nawet kazać córce jeść?
Tata wali pięścią w blat stołu, aż podskakują sztućce.
- Kurde, Julie, to tylko tłuszcz, od niego będziesz miała mięśnie. - Pod­
rywa się z krzesła. - Powiedziałem, jedz!
W mgnieniu oka staje za mną. Swoją wielką dłonią odchyla mi głowę
w tył i wciska oślizgłe mięso do ust.
- Zjadaj, mówię.
Matka patrzy, zamarła z widelcem w powietrzu. Zwisa z niego kawałek
mięsa. Danny wbił wzrok w swój talerz; bezgłośnie płacze, wstrzymuje
oddech.
- Mówiłam ci, żebyś słuchała ojca, ale nie, ty chyba myślisz, że on nie
jest mężczyzną. Wydaje ci się, że to mięczak i możesz wejść mu na głowę?
lak właśnie sobie myślisz. Że to żałosny dupek i pedał.
Palce taty poruszają się w moich ustach, wciskają kawałek chrząstki aż
do gardła. Wygląda to tak, jakby Zielony Olbrzym próbował nawlec igłę.
Do oczu napływają mi łzy; duszę się. Tata nie zdążył wrócić na miejsce,
a ja już zwymiotowałam tłuszcz i cały stos innego jedzenia.

53
 - Przynajmniej zjadła, Sandy. Nie ma mowy, żeby jakiś dzieciak nie
słuchał mnie w moim własnym domu. - Grozi mi widelcem. - Rozumiesz,
pannico? Ja tu rządzę.

Mama miała prześliczny głos. Kiedy jechałyśmy samochodem do leka­

rza, zaczynała śpiewać: „Otwórz Biblię, poznaj święte słowa Boga. Słowa
proroków i naszego Paaana. Gdy zabraknie innych ksiąg, ta jedna ci pomo­
że. Otwórz Biiiblię i zbaw swą biedną duszę".
Śpiewała też o starym Indianinie o imieniu Kawliga, który miał serce
z sękatej sosny i zakochał się w młodej Indiance, pracującej w sklepiku
tytoniowym. Dziewczyna plotła warkocze i stroiła się w paciorki, mając
nadzieję, że on ją zagadnie. Pewnego dnia przyjechał bogaty poborca po­
datkowy, zabrał ją ze sobą i odtąd słuch po niej zaginął. Już wtedy wiedzia­
łam, że tą dziewczyną była moja mama.
„Biedny, stary Kawliga nigdy nie dostał buziaka, biedny, stary Kawliga
nie wie nawet, co stracił. Nic więc dziwnego, że jego twarz jest czerwona,
głowa Kawligi w drewnie wyrzeźbiona".
Lubiła Boxcara Williego. Podczas godzinnych podróży do przychodni
najczęściej śpiewała jedną piosenkę: „Słyszysz samotnego lelka? Jest smut­
ny, nie wzbije się w powietrze. O północy przyjeżdża pociąg, jestem tak
samotny, że chciałbym uuuumrzeć".
Czasami mama płacze, śpiewając. Głos nie łamie się jej ani trochę, ale
po policzkach płyną strugi łez. Mówię jej, że powinna występować w ra­
diu.
- Oj, Sis, kto by mnie tam słuchał?
- Ja, mamusiu! Zapłaciłabym milion dolarów, żebyś mi śpiewała! Masz
głos jak Patsy Cline.
Gdy samochód prowadzi tata, włącza radio na cały regulator albo się
wścieka:
- O rany, Sandy, śpiewaj ciszej, nie przeszkadzaj mi myśleć!
Kiedy jesteśmy same, mama podnosi oparcie fotela, żeby usiąść pro­
sto, kładzie dłonie na kierownicy i śpiewa tak głośno, że dźwięki wypeł­
niają cały samochód. Staram się jej wtórować, śpiewamy piosenki z cza­
sów Smokeya i pieśni gospel z małych zborów na wsi, które czasami
odwiedzamy. Mama nauczyła się nawet jodłować, kiedy podróżowała
z cyrkiem; brzmi to, jakby w gardle podskakiwało jej jo-jo. Próbuję jo­
dłować razem z nią ale udaje mi się zaśpiewać tylko kawałek Swiss Miss.
Siedzimy sobie, śpiewając piosenkę, mama patrzy na mnie z uśmiechem,

54
a ja - uradowana jej miłością - czuję się tak, jakby mój głos wznosił się
do nieba.

Mama nie mogła ścierpieć, gdy jakaś żywa istota była głodna.
- Och, kochanie, przykro mi patrzeć na tego zabiedzonego źrebaka. Nie­
szczęśnik jest przywiązany, nie może się ruszyć. - Mijałyśmy źrebaka o wy­
stających żebrach za każdym razem, gdy jechałyśmy do miasta. - Julie,
wsyp do wiadra dwie miarki owsa z melasą, to nakarmimy biednego koni­
ka.
Zawsze była gotowa śpieszyć z pomocą cierpiącym zwierzętom. Gdy
jadąc autostradą, zauważałyśmy na poboczu czarną, wypchaną torbę na
śmieci, zawiązaną u góry, którą jakiś kierowca wyrzucił przez okno, za­
trzymywała się i kazała mi sprawdzać, czy nie ma w niej kociąt. Do dziś
zwracam uwagę na torby przy drodze, sprawdzam, czy nie ruszają się w nich
jakieś zwierzątka.
Wychowywałam się w otoczeniu psów. Zapchlone, brudne, głodne i po­
rzucone przez właścicieli, znajdowały drogę do serca mojej matki - i na
farmę.
Tuż po wprowadzeniu się wzięliśmy Czarną, kudłatą sukę ze wsi, która
co najmniej raz odwiedziła każde z okolicznych gospodarstw. Mama ho­
dowała kilka psów rasowych, kupionych z ogłoszenia, by je rozmnażać
i trochę zarobić na szczeniętach. W kojcach przy drewnianym domku miesz­
kały więc małe pekińczyki i shih tzu. Ubłagałam mamę, żeby pozwoliła mi
trzymać w domu P. J., ulubioną suczkę shih tzu. Gdy P. J. się oszczeniła,
zrobiliśmy młodym kojec w pralni. Mama sprzedała cały miot najszybciej,
lak się dało. P. J. wyła całymi dniami, gdy mama odebrała jej szczeniaki,
krążyła po kojcu, drapała drzwiczki. Wtedy zabierałam ją i chowałam pod
swoją kołdrą, tuliłam, pomagałam zapomnieć. Tygodniami trzymałam sucz­
kę w swoim pokoju, mając nadzieję, że mama nie zauważy. Dwa razy dzien­
nie wyprowadzałam ją na spacer; pod łóżkiem stawiałam puszkę z psią
karmą.
Najnowszym psim dodatkiem do rodziny był szczeniak, którego wzięły­
śmy z autostrady, gdy próbował zjeść jakieś przejechane zwierzę. Można
mu było policzyć wszystkie kręgi w ogonie. Wyskoczyłam z samochodu
i podniosłam go za skórę na karku. Dał nura w torebkę mamy i pożarł cale
opakowanie miętówek.
Och, ty śmierdzący szczeniaku! - wykrzyknęła mama.
Stąd wzięło się jego imię. Śmierdziel.

55
 Nasze dwa duże psy towarzyszyły mi podczas przerażających wycie
czek nocą do garażu, gdy tata kazał mi zgasić światło, oraz kiedy rozciąga­
łam kilometry drutu kolczastego w nieznośnym upale. Czarna miała łagod
ne usposobienie, a w jej sierści tkwiło mnóstwo rzepów, które przyczepiały
się, kiedy biegała po lesie. Śmierdziel, zawsze czujny, dbał o swoje jedze-
nie tak bardzo, jak my - o swoją prywatność. Sokolim wzrokiem wypa­
trzył każdy kąsek. Kiedyś, wybierając się na ryby, nadzialiśmy na haczyki
kawałki boczku, bo potajemnie wypuściłam na wolność robaki z wiadra.
Nie znosiłam łowić ryb: czasami nad stawem wybuchałam płaczem, pa­
trząc, jak mama nabija robaka na haczyk i wrzuca go do wody na pewną
śmierć. Gdy tylko mogłam, przewracałam wiaderko i zrzucałam winę na
oposy. Boczek nie spełnił jednak swojej roli jako przynęta. Spławik nie
drgnął ani razu. Oparliśmy wędki o ścianę szopy. Następnego ranka zoba­
czyliśmy Śmierdziela, ciągnącego wędkę po podwórku: w jego górną, obrzę­
kłą wargę wbity był haczyk z kawałkiem boczku, który wyglądał jak przy­
szyty do pyska.
Na ten widok mama wybuchła śmiechem.
- Skocz po pęsetę, Sis. Śmierdziel się złapał. Ale z niego głupek!

Od początku szóstej klasy opuściłam tyle dni nauki, że ze szkoły przy­

słano list z informacją, iż jeśli moja frekwencja się nie poprawi, będę mu­
siała powtórzyć rok.
W dni wizyt u lekarzy robimy też zakupy. Inaczej trzeba byłoby specjal­
nie przyjeżdżać do miasta, a mama nie lubi samotnych wycieczek. Ponie­
waż dzień i tak jest stracony, co szkodzi zatrzymać się w nowej hurtowni
odzieżowej? Lepiej upiec dwie pieczenie na jednym ogniu.
Mama i ja bierzemy wózki i chodzimy po sklepie, wygrzebując z koszy
wszystko, co warto przymierzyć.
- Co o tym myślisz, Sis? Na plażę? - Mama podnosi kostium ze złotą
lamówką.
- Och, byłoby ci w tym świetnie, mamo!
Spędzamy całe godziny w przymierzalniach, wnosimy tam naręcze ko­
lorowych ubrań i przeglądamy się w potrójnych lustrach. Mama staje przed
moją kabiną i pyta:
- Jak tam, Sis? Wyjdź, jak się przebierzesz.
Jestem bardzo dumna, że noszę dziewczęcy rozmiar 6X.
Kiedy już wyjdę, wygładza mi spodnie i bluzkę, po czym decyduje: tak
czy nie. Ubrania, które jej się nie spodobały, przerzucam nad drzwiami

56
kabiny, a mama je odwiesza. Potem się zamieniamy i ona przymierza ciu-
chy ze swojego przepełnionego koszyka. Ponieważ do przymierzalni moż-
na wnieść tylko 10 sztuk za jednym razem, biegam do wózka i z powro-
tem żeby wymienić ubrania, których mama nie chce.
Kupujemy rozmaite stroje na różne okazje: do szkoły, do lekarza, do
kościoła, na czas, gdy wykończymy dom i zaczniemy zapraszać gości.
Ładujemy do naszego kombi 25-kilogramowe worki obroku dla koni, 10-
kilogramowe opakowania suchej karmy dla psów oraz torby z żywnością
nie mówiąc o nowych, betonowych figurkach ze sklepu ogrodniczego,
które staną na podwórku, oraz o pstrokatych glinianych psach i kotach na­
­­­­­­­­j wielkości, pokrytych warstwą błyszczącego lakieru. Mama ustawi
|e w przyczepie.
Sadowię się na przednim siedzeniu i układam stos toreb na podłodze,
pod swoimi stopami. Wracamy do domu odmienione po zakupach w ta­
­­­h sklepach Penney's Outlet, Sears, Value City i Kmart. Gdy oddalamy
się od miasta, grzebię w torbach, gładząc tkaninę swojego nowego życia,
które zacznie się już jutro, wyobrażając sobie, że będę pięknie wyglądać
i wszystkie dzieciaki w szkole wreszcie zaczną mnie lubić. Wchodząc z ma­
mą do sklepu, mam tak dobry nastrój, że zapominam o poranku w szkole.
Nie myślę już o dwóch godzinach spędzonych u lekarza. Moja pamięć jest
jak kartka, w której po każdych zakupach w sklepie pojawia się kolejna
dziura, aż wcześniejsze wydarzenia dnia stają się tylko strzępami. Liczy
się tylko torba ubrań, którą przytrzymuję stopami, zadowolona matka za
kierownicą i cudowne uczucie, że od tej pory wszystko będzie lepiej.
Skręcając w Burns Road, mama mówi, że lekcje mogę odrobić jutro w au­
tobusie. Muszę wyjąć z samochodu worki z owsem i psią karmą, rozpako­
wać jedzenie, nakarmić konie i pozmywać po kolacji, więc i tak nie zdążę
położyć się spać o zwykłej porze.

Mam nasiusiać do pojemniczka. Nie mogę. Przecież nikomu nie powiem,

że zapomniałam o zakazie i poszłam do toalety, kiedy mama czekała przy
recepcji.
Biorę jednak pojemnik i siadam na sedesie, przykrytym zimnym papie­
rem. Nic. Pocieram się pojemniczkiem, ale nie udaje mi się wycisnąć ani
kropelki. Mama będzie wściekła. Jeśli się nie wysiusiam, lekarz nie będzie
chciał nas przyjąć. Muszę się postarać. Jechałyśmy tak długo. Opuszczam
cały dzień w szkole, żeby iść do specjalisty. Musi mi się udać. Tak mocno
przyciskam do siebie pojemniczek, że na skórze pozostaje czerwony ślad.

57
Odkręcam kran z zimną wodą i wkładam rękę pod strumień, opierając c/o
ło o chłodną, białą umywalkę. Znów nic. Siedzę tu 15 minut i ani kropli
Zostawiam pojemniczek na umywalce i wracam do poczekalni.
Mama wie. Staję przy niej, a ona wbija mi paznokcie w udo. Pochyla się.
jakby powierzała mi jakąś tajemnicę, ma spokojną twarz. Mocno mnie
szczypie i sapie mi do ucha. Łapie mnie za łokieć kciukiem i palcem wska-
zującym i prowadzi do recepcji.
- Przepraszam panią... - Potem zwraca się do mnie. - Powiedz, co zro-
biłaś.
- Przepraszam bardzo, ale nie mogłam.
- To nic, kochanie, zapiszemy cię na inny...
- Niech pani posłucha, z tą małą naprawdę jest coś nie tak, skoro nie
może nawet nasiusiać do pojemnika. Nigdy przedtem tak nie było. Na pewno
jest ciężko chora. Czy lekarz mógłby ją jednak zbadać?
- Naprawdę wszystko w porządku, pani Gregory. Dzieciom często się
to zdarza.
- Ale temu dziecku nigdy!
- Przykro mi, ale wszyscy nowi pacjenci muszą dać mocz do analizy.
Pielęgniarka zapisuje nas na inny dzień, a ja podchodzę na palcach do
obitych wełnistą tkaniną foteli. Są tak szerokie, że na jednym zmieściłyby
się swobodnie trzy osoby mojej postury. Siadam i macham nogami. Prze­
suwam się na bok fotela, kładę nadgarstek na zimnym, metalowym opar­
ciu, grubszym niż moja ręka. Jestem dumna, że zajmuję tak mało miejsca.
Będę się kurczyć i kurczyć, aż kiedyś stanę się suchym, opadłym liściem,
z półprzezroczystym ogonkiem i żyłkami. Silny wiatr poderwie mnie do
góry, wysoko, aż do błękitnego nieba.
Wyobrażam sobie siebie, wychudzoną i wycieńczoną. Mama patrzy z mi­
łością i wszystko za mnie robi, bo jestem słabowitym, ale pogodnym dziec­
kiem, które od środka zżera niewidoczny rak. Wyobrażam sobie, że mam
piękną, łysą głowę. Jedwabna chustka będzie świetnie wyglądać, zawiąza­
na w duży węzeł na moim bladym karku, z końcami opadającymi na plecy.
Jestem nietykalna. Nikt nie odważy się naśmiewać z dziewczynki chorej
na raka. Wszyscy są mili, bo ona może lada moment umrzeć.

Tej nocy śni mi się coś, czego nie zapomnę do końca życia. Brodzę po
naszym strumyku o dnie z łupkowych skał. kostki obmywa mi brudna woda,
która zebrała się po ulewnym deszczu. Mama zawsze mnie ostrzegała, że­
bym nie wchodziła tam po burzy; wystarczy, że osunie się jeden płaski

58
kamień, a wpadnę do podziemnej jaskini i już nigdy nie wyjdę. Myślę o jej
słowach, powoli posuwając się naprzód, łapiąc się gałęzi i badając dno
palcami stóp. Nagle moja stopa natrafia na śliski mech; gdy próbuję się
czegoś uchwycić, łupek pęka pode mną jak skorupka na cieście. Przewra­
cam się i woda porywa mnie w podziemny tunel, który biegnie pod kątem,
|ak zjeżdżalnia na basenie. Ściany są z gładkiej, wilgotnej gliny. Ześlizguję
się coraz szybciej, wzburzona woda niesie mnie aż do jądra Ziemi. Tunel
staje się węższy i bardziej stromy, ściany przyciskają mi ręce do boków,
więc zjeżdżam wyprostowana jak strzała. Nie boję się. Pogodziłam się z sy­
tuacją. Zsuwam się coraz niżej i niżej. We śnie wiem, że nigdy, ale to ni­
gdy, nie wrócę na powierzchnię i nie zobaczę już światła dziennego.
Karta pacjenta s. 60 - tłumaczenie
Pacjentka: Julie Gregory nr 1798. 18
Objawy: zob. załącznik.
Pacjentka miała zapalenie migdałków w sierpniu i wrześniu,
teraz znów w grudniu. Matka opisuje wiele innych objawów;
część z nich nie ma prawdopodobnie żadnego związku z tą choro­
bą. Proszę o konsultację laryngologiczną. W marcu bieżącego
roku miała badania górnego odcinka przewodu pokarmowego, które
nie wykazały żadnych zmian.
Inne:
Badania przedmiotowe:
Badania laboratoryjne:
Bardzo proszę o powiadomienie o wyniku konsultacji. Proszę
o powiadomienie mnie przed decyzją o ewentualnej hospitaliza­
cji.
Data: 20 grudnia 1978
Podpisano:
P ierwszym weteranem wojennym, który wszedł po żwirowym podjeź­
dzie do naszej przyczepy, był pan John Beck. Walczył podczas II woj­
ny światowej. Większą część życia spędził w szpitalu dla weteranów. Nie
ożenił się; jego renta i pieniądze z ubezpieczalni spływały na konto,
z którego nie wolno mu było samodzielnie korzystać. Gdy potrzebował
pieniędzy, musiał się zwracać do swojego opiekuna i to on podejmował
decyzję.
Pan Beck z trudem szedł po korytarzu, szurając po wykładzinie plastiko­
wymi podeszwami swoich tanich kapci z Kmart. Tłustymi, posiniaczony­
mi rękami chwytał się krzeseł, blatów i krawędzi akwarium, jak akrobata
cyrkowy, który stara się zdążyć do toalety.
Beck, jak nazywała go mama, był cukrzykiem. Brał insulinę, a raczej
ona podawała mu ją dwa razy dziennie, czasami podwajając dawkę, jeśli
nie miała czasu zrobić mu zastrzyku o stałej porze.
Beck wyglądał jak zwiędły bakłażan na straganie. Ciemnofioletowa tkan­
ka pod jego skórą była twarda jak mięsień, ale dziwna i napięta, jakby już
nosił w sobie śmierć, która zaczynała go usztywniać od wewnątrz. Spędzał
dużo czasu w toalecie, a potem z trudem wracał do swojego pokoju, gdzie
padał jak kłoda - nogi puchły mu tak bardzo, że nie mógł ich zgiąć - na
fotel przed małym, czarno-białym telewizorem, który odbierał tylko jeden
program: zakłócenia.
Pan Beck codziennie przesiadywał w fotelu, wędrował do toalety i z tru­
dem przychodził do kuchni, kiedy zawołała go mama. Jadł przed nami, bo

62
mama nie mogła patrzeć, jak żuje z otwartymi ustami, a z ciemnej, bezzęb­
nej dziury wypadają kawałki jedzenia.
Gdy przybywali kolejni weterani, mama gotowała smaczną kolację. Rozkła­
daliśmy stół w jadalni, przynosiliśmy dobre krzesła i próbowaliśmy stworzyć
rodzinną atmosferę. Mama, z przekrzywioną głową, starała się wciągnąć sta­
ruszków w rozmowę. Wypytywała o krewnych i przeżycia z czasów wojny,
ale weterani na ogół niedosłyszeli albo byli tak oszołomieni lekarstwami prze­
pisanymi w państwowej przychodni, że tylko potakiwali, z podbródkami kilka
centymetrów nad talerzem. Niektórzy słyszeli całkiem dobrze, ale nie mieli
ochoty rozmawiać z żadnym z nas. Wiedzieli, że jesteśmy mili tylko z powodu
comiesięcznych czeków, więc szkoda im było zachodu na odwzajemnianie
uprzejmości; pracowaliśmy dla nich. Po jakimś czasie mama przestała zapra­
szać ich do stołu, by jedli z nami; podawała im posiłek oddzielnie, wczesnym
popołudniem. Niedługo potem znudziło jej się gotowanie dla nich. Zaczęła ich
karmić breją z resztek, wymieszanych i podgrzanych na starej patelni, z której
łuszczył się teflon. Twierdziła, że i tak nie czują żadnego smaku.
A oni przychodzili i odchodzili, tych silniejszych zabierano, słabsi zosta­
wali dłużej. Jeden mieszkał u nas na stałe: Beck, we flanelowej koszuli,
przykrótkich, kraciastych spodniach z poliestru, rozciągniętych podkoła-
nówkach, które zsuwały mu się do kostek, z drewnianymi nogami, skórą
w kolorze bakłażana i twarzą pomarszczonego żółwia.
Mieszkał u nas wiele lat, był najfajniejszym weteranem. Pojechał z nami
na wycieczkę do Disneylandu, za którą mama zapłaciła pieniędzmi z jego
konta; siedział spocony w zaparkowanym samochodzie z zamkniętymi
drzwiami i oknami, podczas gdy my przechadzaliśmy się po parku. Wy­
chodząc z domu na dłużej, na przykład w dni moich wizyt u lekarza, mama
naciągała czarny plastikowy worek na śmieci na siedzenie fotela Becka
i zamykała drzwi jego pokoju na klucz.

Moja matka sprawiała wrażenie normalnej. Minęły czasy Smokeya, gdy

uśmiechała się jak gwiazda filmowa i nosiła kowbojskie, zamszowe stroje
z frędzlami oraz paski z wielkimi, turkusowymi klamrami. Przy moim ojcu
straciła rozmach. Tak jakby sama zamknęła się w rozsądnych nawiasach.
Pastelowe kolory, proste blond peruki, twarz pełna życzliwości i zaintere­
sowania, gdy rozmawiała z kimś spoza rodziny. Potakiwała i mówiła „ro­
zumiem" regularnie jak w zegarku. Było tak, jakby wszystkie komórki w jej
ciele zmutowały i rozmnożyły się, wspólnie pracując na pełnych obrotach,
l>y zrobić wrażenie na rozmówcy.

63
 Wysuwała głowę w przód, żeby okazać szczere zainteresowanie tema­
tem, nieważne, czy były to ceny wieprzowiny, czy polityka, o której nie
miała pojęcia. Kiwała głową, wpatrywała się uważnie w osobę, z którą
rozmawiała, układała dłoń w kształt litery L: kciuk pod brodą, dwa palce
z boku twarzy. Matka mogłaby szkolić stewardesy. Odbierała ludzkie re­
akcje jak najczulszy radar, z prawie niezauważalnego grymasu ust lekarza
lub sposobu, w jaki się odwrócił, wnioskowała, że bagatelizuje moją cho­
robę; natychmiast zdwajała wysiłki, by przekonać go o konieczności prze­
prowadzenia jeszcze jednego badania, tak na wszelki wypadek. Potrafiła
wywęszyć w powietrzu najmniejszy ślad obojętności.
Teraz, gdy mieliśmy Becka, a tata wciąż pracował - nie mówiąc o dodat­
kowych dochodach ze sprzedaży szczeniąt - mama zgromadziła w szafie
sto par butów. Ustawione kolorystycznie, w równych rządkach, czekały na
wyjścia, kolacje i imprezy, na które kiedyś zabierze ją tata. Lubiłam je
liczyć, kucałam wtedy przed półkami. To było prawdziwe muzeum butów.
Wypełniały wielką szafę na ścianie sypialni rodziców, a kiedy tata dobudo­
wał jeszcze jeden pokój, ustawiła je w rzędach przy ścianie, wzdłuż całego
pomieszczenia. Sześciometrowy pas butów głęboki na trzy pary: koturny,
kowbojki różnych kolorów - niektóre z wysokimi obcasami do tańca -
klasyczne pantofelki, plastikowe klapki na plażę, espadryle... Tkwiły tam
jak miny, które lada chwila mogą wybuchnąć. Mama często stawała przed
szafą i przymierzała ubrania, uświadamiając sobie, że traci młodość w tej
przeklętej dziurze, przy mężu, którego nigdy nie ma w domu, z niewdzięcz­
nymi dzieciakami na głowie.

Tata wraca z pracy, staje na małym ganku przed drzwiami i nuci: „Sissss-
sy, Dannnnny", a my biegniemy do niego na wyścigi, radośni jak szczenię­
ta. Rzucam się w jego silne ramiona, a mój brat próbuje objąć twarde, wiel­
kie brzuszysko lub tylko chwyta go za nogę. Pomimo wielkiego brzucha
tata wciąż ma chude nogi z twardymi łydkami; bary i ramiona nabite jak
u Popeye'a, przechodzą w szczupłe, mocne, umięśnione przedramiona.
Gdy już się przywitamy, tata opada na fotel, chwyta za dźwignię, żeby
odchylić w tył oparcie, włącza M*A*S*H i mówi:
- Przynieś mi dietetyczny napój, Sissy.
Mama czeka w kuchni, żeby przyszedł i pocałował ją na powitanie. Tata
zwykle o tym zapomina, więc mama wbiega do pokoju dziennego.
- Nie poganiaj małej, Dan. - Rozciąga samogłoskę w jego imieniu.
- Ona to lubi, prawda, Sissy?! - odkrzykuje tata z fotela.

64
 Ja zawsze potakuję, bo tata jest dla mnie najmilszy, kiedy mu usługuję.
Podłoga wokół tronu taty jest zawalona resztkami jedzenia i opakowań
ze sklepu 7-Eleven: torebki z solą i kilkoma połamanymi paluszkami na
dnie, stare puszki po napoju Tab, kawałki galaretki, które przykłeiły się do
boku fotela. Co tydzień przychodzę tu z odkurzaczem i wyciągam brudy
z zagłębień mebli tapicerskich wraz ze wszystkimi resztkami, które Beck
rozrzucił wokół stołu.
Gdy mama spędziła zbyt dużo czasu przed szafą, zaczyna rozmowę z ta­
tą od razu po jego powrocie do domu. Czasami nawet dzwoni do niego do
pracy. Mówi, żeby natychmiast przyszedł i zrobił coś z tymi okropnymi
dzieciakami, bo sama nie może dać sobie z nimi rady. Nasłuchuje warkotu
silnika jego samochodu i wybiega do pokoju dziennego, żeby mieć na oku
drzwi.
- Dan - zaczyna, gdy tylko ojciec wejdzie. - Naprawdę musisz coś zro­
bić z tymi dziećmi. Doprowadzają mnie do szału.
Tata stoi w przedpokoju, w ręce trzyma pudełko z lunchem. Mruga, żeby
przystosować wzrok do półmroku panującego w przyczepie. Mama ner­
wowo opowiada o naszych zbrodniach, do których przecież nie bylibyśmy
zdolni. Znaliśmy przecież na pamięć Ojcze nasz i robiliśmy krzyże z wy­
palonych zapałek podczas letniego obozu religijnego. Uczyliśmy się pilnie
w szkółce niedzielnej i sądziliśmy, że dzieci, które nie zjadają do końca
gulaszu, całą wieczność smażą się w piekle. Mówiliśmy nawet kolegom
w szkole, że Jezus jest naszym Zbawicielem. Nie potrafilibyśmy wymó­
wić słów: „kurwa" lub „cipa", nie znaliśmy zresztą ich znaczenia. Ale mama
mówi, że właśnie tak ją wyzywaliśmy.
Tata stoi nieruchomo w swoich ubłoconych, podkutych butach.
- Co ty na to? Potrzebują ojca, który narzuci dyscyplinę. Trzeba je przy­
wołać do porządku.
- Co mam zrobić, Sandy, spuścić im lanie? - Jest zmęczony. - Spójrz.
Mamy dwójkę ślicznych brzdąców, które po prostu zachowują się jak dzie­
ci. Mam je za to karać?
Oddychamy z ulgą. Mama denerwuje się coraz bardziej, między jej war­
gami zaczyna się tworzyć biała kulka śliny. Pochyla się do ojca z ręką
opartą na biodrze.
- Okej. - Klepie się dłonią w udo. - Nie pozostawiasz mi wyboru. Nie
chciałam ci tego mówić, ale jednak musisz wiedzieć, jak okropnie zacho­
wują się te smarkacze.
Danny i ja stoimy sztywno przy welurowej kanapie, pojękując.

Mama kazała mi chorować 65

 Rzuca nam groźne spojrzenie.
- Widzisz, Dan? Przerywają własnej matce. A ty nawet nie kiwniesz
palcem, żeby przywołać je do porządku.
- Dzieci, nie przerywajcie mamie.
- Dobra, Dan, powiem, co zrobili ci cholerni gówniarze. Na pewno wte­
dy zdejmiesz pasek i stłuczesz ich na kwaśne jabłko.
Ściskam w palcach fałdkę weluru na kanapie, Danny przestępuje z nogi
na nogę.
- Poszli dziś do garażu, rozumiesz? - Tata się prostuje. - Rozumiesz? -
powtarza pytanie, żeby ojciec potaknął. - Przyłapałam ich na zabawie two­
imi narzędziami. - Tata podnosi głowę. Jego narzędzia. Wygrała. - Powie­
działam im: „Dzieci, przecież wiecie, że tata nie lubi, kiedy dotykacie jego
rzeczy, więc wyjdźcie stąd natychmiast". Wiesz, co oni na to?
Chce wiedzieć. Co powiedzieli ci cholerni smarkacze, bawiąc się narzę­
dziami, których nie wolno im dotykać?
- Powiedzieli, wcale nie żartuję... - Wykrzywia usta. - „Pieprzyć stare­
go". - Tata rozpina pasek. - A potem jeszcze: „To głupek, i tak nie zauwa­
ży". Wiesz, co zrobili? Wzięli twoją nową zębatkę i wrzucili do stawu,
chociaż krzyczałam i błagałam, żeby odłożyli ją na miejsce!
Słuchamy z wytrzeszczonymi oczami. Gdy dochodzi do zębatki, prote­
stujemy.
- Nazywacie własną matkę kłamczucha? Co? No, gadać, do cholery!
Powiecie mi, że wasza mama zmyśla? Kłamie w żywe oczy? Jestem wa­
szym ojcem, nie dam się nabrać! Ściągaj portki, Dan!
Danny nigdy przedtem nie dostał paskiem. Krzyczy tak głośno, że zagłu­
sza mój szloch. Tata bierze zamach i uderza. Na gładkiej skórze Danny'ego
natychmiast pojawia się czerwony ślad jak po oparzeniu. Ze mną będzie
inaczej. Jestem starsza, mam nadzieję, że tym razem ujdzie mi na sucho.
Rozpinam spodnie, ale jestem za duża, żeby tata przełożył mnie przez ko­
lano. Ściskam palcami grube oparcie kanapy; moje pośladki nie znajdują
się jednak na odpowiedniej wysokości, żeby tacie było wygodnie bić. Ry­
czy z wściekłości, tak że nie słychać moich gorączkowych wyjaśnień.
- Liczę do trzech. Raz, dwa...
Chce mnie złapać za rękę. Wybiegam z pokoju przez drzwi z siatką na
owady, wyskakuję na ganek i dalej, za basen. Pędzi za mną i chwyta mnie
za nadgarstek, ten, który miałam złamany. Zatrzymuje mnie tak gwałtownie,
że tracę równowagę. Padam na trawę, ojciec bije mnie po rękach, nogach,
głowie i twarzy. Naznacza swoim ulubionym paskiem, twarde krawędzi

66
robią czerwone pręgi na mojej skórze. Mama wymyka się frontowymi
drzwiami i po cichu idzie do garażu. Musi wyjąć tę zębatkę ze skrzynki
z narzędziami na wypadek, gdyby sprawdził.

Zdarzają się lepsze dni. Mama rano włożyła pastelowe ubranie, godzinę
kręciła włosy i spryskała je obficie lakierem z dużego różowego pojemni­
ku. Starannie dobrała buty, odpowiednie na wizytę ze mną u lekarza. Kaza-
ła mi patrzeć, jak się stroi, i pochwalić rezultat. Mam stanąć na wannie
i sprawdzić, czy loki układają się dobrze z tyłu głowy. U lekarza przybliża­
my się trochę do odkrycia przyczyn mojej tajemniczej choroby. Tata pa­
mięta, żeby po pracy iść do kuchni i pocałować mamę na powitanie. Wszyst-
ko jest tak, jak należy. Wieczorem po takim dniu ojciec głośno beka, opada
na fotel, rozpina rozporek i wsuwa tam rękę.

Gorsze czasy przeplatają się ze wspaniałymi chwilami, których jest tyle,

te przyznaję rację rodzicom, gdy mówią, jak szczęśliwe mamy dzieciń­
stwo. Przecież dzieci w Afryce mrą jak muchy. Czasami nie przejmujemy
się niczym, mówimy: „Do diabła z indykiem w Święto Dziękczynienia!",
i jemy krewetki, ciesząc się wolnością. Jesteśmy wolni - od krewnych,
sąsiadów i znajomych. Nikt niczego nam nie narzuca. Wkładamy potraw­
kę z puszki do garnka do fondue, a na kolację świąteczną jemy japońskie
gotowe danie, wymieszane z kostkami sera i grzybami. Kto mówi, że mamy
przestrzegać jakichś zasad?
Tata gotuje, kiedy ma ochotę. Większość weekendów spędza na ogląda­
niu telewizji lub majsterkowaniu w garażu, ale czasami wstaje wcześniej,
wymiotuje, zdejmuje z półki ciężką patelnię oraz termometr i wspólnie
/ nami przygotowuje karmelki.
Spiskujemy, żeby zdobyć aromaty spożywcze, bo mamie szkoda na nie
pieniędzy. Kiedy wszyscy jesteśmy w mieście i mama robi zakupy, ukrad­
kiem podchodzę z tatą do stoiska. Jak szpiedzy, pytamy szeptem, czy mo­
żemy dyskretnie wybrać aromat. Sprzedawca podejmuje grę. Sprawdza,
czy nikt nas nie obserwuje, a potem uchyla drzwi szafki, w której stoją
setki fiolek z aromatami: karmelowym, owocowym, truskawkowym, me­
lonowym, ziołowym...
Tata wylewa całą butelkę syropu na patelnię, a ja wybieram smak z naszej
powiększającej się kolekcji. Słodka, gęsta masa musi później zastygnąć na
pergaminie. Tata - w mechatych rękawicach do łokci - w odpowiednim cza­
sie, co do sekundy, gdy temperatura jest taka, jak trzeba, krzyczy:

67
 - Uwaga, Sissy! Uwaga! -I biegnie przez kuchnię, żeby wylać masę na
papier, zanim zacznie tężeć.
Schodzę tacie z drogi. Po chwili posypuję stygnącą całość cukrem pu­
drem. Wreszcie bierzemy z tatą karmelowe arkusze i kruszymy je na ka­
wałki, uderzając o krawędź blatu. Rozbijam je młotkiem na jeszcze mniej­
sze części, które zmieszczą się w ustach.
Inne szczęśliwe chwile zostały uwiecznione na zdjęciach jako rzeczowy
dowód, że byliśmy normalną rodziną, w każdym znaczeniu tego słowa.
Wetknięte w świąteczne kartki, opisane pochyłymi literkami mamy i opa­
trzone własnoręcznym podpisem każdego z członków rodziny zdjęcia przed­
stawiające nas na pustyni, w tekturowej paszczy rekina w Wodnym Świecie,
szczerzących zęby przy koniach, podnoszących w górę szarfy zdobywców
drugiego miejsca w zawodach jeździeckich - trafiały pocztą do dalekich
krewnych i przyjaciół z przeszłości, na których mama desperacko pragnęła
zrobić dobre wrażenie.

Można jednak odkryć prawdę, uważnie przyglądając się zdjęciom, które

nie spłonęły w pożarze. Na jednym z nich, z polaroidu, ja, mania i Danny
siedzimy wśród podartych opakowań pod choinką, pięknie przystrojoną
bombkami i soplami. Otaczają nas prezenty: lalka Stretch Armstrong, szka­
tułka na biżuterię z baleriną na wieczku, tor dla samochodzików, kostka
Rubika, spirograf, gra planszowa, zestaw do szydełkowania, kolekcja ksią­
żek dla dzieci Black Beauty i inne powieści. Ma to dowodzić, w jak rado­
snej atmosferze spędzamy święta. Danny ma głupkowatą minę klauna, mama
wyciąga szyję i zmusza się do uśmiechu. Tylko moje opuchnięte od płaczu
oczy zdradzają, co naprawdę stało się tego ranka: mama biegała z krzy­
kiem po przyczepie, grożąc, że popełni samobójstwo.

Danny był w ostatniej grupie w przedszkolu, gdy mama wykryła niepo­

kojące szmery w jego klatce piersiowej. Wszyscy spodziewaliśmy się, że
czeka go tylko przedmuchiwanie uszu i usunięcie migdałków, tak jak zro­
biono ze mną. Tymczasem mama oznajmiła, że mały oddycha z trudem,
więc będzie mu potrzebny inhalator.
- Wszystko w porządku, Danny, na pewno możesz oddychać? - Mama
staje za moim braciszkiem i kładzie mu dłoń na plecach, a on charczy i sa­
pie. - Nie może złapać tchu, kiedy jesteśmy w domu.
Chwyta w dwa palce kosmyk gęstych, złotych włosów Danny'ego i ła­
godnie odsuwa mu go z twarzy, żeby lekarz lepiej widział. Danny siedzi

68
 w gabinecie, przygarbiony, od czasu do czasu parskając, jakby się topił. Ja
siedzę na drugim krześle. Mama musiała zwolnić mnie ze szkoły, bo ina­
czej, po zakupach, nie zdążyłaby wyjść po mnie na przystanek.
- Co dziwne, w szkole oddycha normalnie. Myślę, że ma te ataki astmy,
bo pylą rośliny na łąkach. Wokół naszego domu rośnie mnóstwo koniczy­
ny i ambrozji zachodniej, panie doktorze.
Mama sprawdziła objawy Danny'ego w poradnikach medycznych ze
swojej kolekcji. Wykupiła subskrypcję na serię Tune-Life. Żadnych zobo­
wiązań, w każdej chwili można zrezygnować. Książki piętrzą się przy ka­
napie jak miniaturowe schody: Encyklopedia chorób, Narządy wewnętrzne
i ich funkcjonowanie, Poradnik farmaceutyczny. Czyta je do późnej nocy,
kiedy my już dawno śpimy, wyszukując nasze objawy, żeby podpowie­
dzieć doktorowi, jakie trzeba zlecić badania i jakimi środkami powinien
nas leczyć.
Danny chodzi po domu z wetkniętym w usta białym plastikowym inha­
latorem.
Mama łazi za nim.
- Wszystko w porządku, Danny? Możesz oddychać swobodnie? Nie
zaczynasz się dusić, kochanie? Zaczekaj, sprawdzę, co się dzieje. - Jedną
rękę kładzie mu na plecach, druga, z przodu, podnosi się i opada przy każ­
dym świszczącym wdechu Danny'ego.
Minął tydzień. Danny leży na kanapie, ssąc inhalator jak smoczek. W cza­
sie reklamy tata odwraca wzrok od telewizora.
- Synu, co ty masz w ustach, do jasnej cholery?
Mama natychmiast wyskakuje z kuchni.
- Dan, już dawno chciałam o tym z tobą porozmawiać. - Staje przed
telewizorem. - Kiedy to wyłączysz. Dan... - Zawiesza głos, oblizuje war­
gi. - Twój syn ma astmę. Powinieneś wiedzieć, w jakim ciężkim jest sta­
nie. Mówię ci, nie wygląda to dobrze. - Tata mruga i potakuje, a potem
próbuje ją przepędzić sprzed telewizora, machając ręką. - Pogadamy o tym
w czasie reklamy.
Mama wznosi oczy do nieba i wraca do kuchni. Podczas następnej rekla­
my tata energicznie podrywa się z fotela. Nakrywam do stołu i nagle czuję,
że cała przyczepa się trzęsie. Przez szczelinę między szafkami a blatem
widzę ich torsy. Tata chwyta mamę za nadgarstek i przyciska go do blatu.
Pochyla się nad nią; ona się odsuwa, odgina w tył nad zlewem.
- Wyjaśnijmy sobie jedno, Sandy - warczy tata niskim głosem. - Zosta­
wisz Daniela Josepha Gregory'ego II w spokoju. To mój syn. - Przygniata

69
jej nadgarstek do kuchennego blatu; mama krzyczy tak przeraźliwie, że
czuję ucisk w żołądku. - Mój syn jest zdrowy.

Mama i tata byli zagorzałymi przeciwnikami palenia. W domu nie było też
alkoholu, rodzice nigdy nie wypili ani kropelki. Każdej jesieni sadzali mnie
i Danny'ego przed telewizorem, żebyśmy obejrzeli Angel Dust, doroczny
program antynarkotykowy, w którym jakiś dzieciak po LSD wyobraża so­
bie, że umie latać, więc skacze z balkonu do pustego basenu. Skok jest poka­
zany w zwolnionym tempie. Tata bez żalu rezygnował z powtórek swojego
ulubionego serialu, bylebyśmy tylko zobaczyli Angel Dust.
Chodziliśmy do kościoła, żeby zacząć wszystko od nowa po weeken­
dach bicia i wzywania boskiego imienia nadaremno. Pomimo prostego,
bogobojnego życia, jakie wiedliśmy, rodzice uważali, że władza spoczywa
w ich rękach. I że mają prawo do posiadania broni.
Gdy tylko wprowadziliśmy się do przyczepy przy Burns Road, mama
i tata zaczęli zbierać broń. Nie musieliśmy się już obawiać czarnych pory­
waczy, ale mama czytała o zbiegłym więźniu, który pojechał autobusem na
wieś, przywędrował na samotną farmę i wymordował całą mieszkającą tam
rodzinę. Ponieważ nasz dom stał tak daleko od drogi, mama uznała, że
gdyby dotarł tu jakiś zbieg, nic nie powstrzymałoby go od zabicia nas,
poćwiartowania i wetknięcia kawałków do dużej lodówki w garażu. Kto
by nas znalazł? Kiedy zorientowano by się, że coś jest nie tak?
Żeby uchronić nas przed takim końcem, rodzice trzymali broń w całym
domu: na lodówce (poza zasięgiem Danny'ego), w szafce w łazience, za
ukrytymi katalogami, po jednej sztuce pod poduszkami mamy i taty,
w schowku w samochodzie oraz pod przednim siedzeniem. Zawsze i wszę­
dzie można się było natknąć na nabity pistolet.
W naszej okolicy panowała tak niesamowita cisza, że kiedy jakiś samo­
chód zjeżdżał na naszą żwirową drogę z głównej, brukowanej, od razu
słyszeliśmy cichy szmer opon. Wiedzieliśmy, że ktoś jedzie w naszą stro­
nę. Z szybkości wnioskowaliśmy, czy kierowca zna ostre zakręty na dro­
dze, czy też jedzie nią pierwszy raz. Jeśli silnik warczał inaczej niż samo­
chody dwóch rodzin mieszkających niedaleko, mama wkładała pistolet do
kieszeni i wyglądała z okna sypialni z tyłu domu. Notowała numer reje­
stracyjny przejeżdżającego auta i dzwoniła do szeryfa z prośbą, żeby go
sprawdził. Dzwoniła na posterunki w różnych hrabstwach, a funkcjonariu­
sze szukali w komputerze numeru podejrzanego samochodu, który nam
zagrażał - powoli mijając naszą działkę lub zawracając na podjeździe.

70
 W końcu mama uznała, że wygodniej będzie cały czas nosić pistolet w tyl­
nej kieszeni dżinsów; dzięki temu nie musiała biegać po broń za każdym
razem, gdy usłyszała podejrzany szmer obcych opon. Pogroziła pistoletem
jedynemu domokrążcy, który dotarł do nas i chciał nam sprzedać gazety.
Pewnego dnia, gdy dwaj kilkunastoletni chłopcy weszli na naszą drogę,
postraszyła ich Śmierdzielem i Czarną, a potem przesłuchała, wymachując
bronią.

Kiedy miałam 12 lat i byłam niezdarna jak pędrak, uczyłam się strzelać
z czterdziestkipiątki do celu, ludzkiego serca, które tata rysował ręką w po­
wietrzu, na wypadek, gdybym kiedykolwiek zobaczyła na naszej działce
obcego człowieka. Tata zaciskał moje dłonie na rękojeści z masy perłowej,
przytrzymywał nadgarstki i kierował lufę w stronę wyimaginowanego ser­
ca napastnika.
Potem cofał ręce i kazał strzelać. Dłonie trzęsły mi się z wysiłku, bo spust
ani drgnął, aż wreszcie, gdy tak stałam, z łokciami przyciśniętymi do boków,
na ugiętych kolanach i z przekrzywioną głową, pistolet - też oczywiście
przekrzywiony - strzelał, wyrzucając chmurkę metalicznego pyłu, który piekl
mnie w nos. Odrzut był tak silny, że z trudem utrzymywałam się na nogach.

Minęło trochę czasu. Mama znów stoi przed telewizorem. Przeszkadza

ojcu oglądać M*A*S*H, a w naszym domu to świętokradztwo.
- Rany boskie, Sandy! - Tata krzywi się jak Archie Bunker. - Nie mo­
żesz zaczekać do reklamy? Nie widzisz, że oglądam?
Danny i ja denerwujemy się, leżąc na welurowej kanapie w stylu kolo­
nialnym, ustawionej w rogu pokoju.
- Mamo, proszę, daj mu spokój. Nie rób tego. Mamusiu, chodź do nas.
Ale ona stoi nieruchomo, lekko pochylona, ręce opiera na biodrach tak,
że palce przypominają kiść bananów, biała kulka śliny drży coraz szybciej.
- Gdybyś był mężczyzną, ty tłusty pedale, ty nieudaczniku, leniu...
Z trzaskiem wyłącza telewizor.
Tata podrywa się z fotela jak rozjuszony nosorożec i rzuca się na nią,
chwytając jakąś gipsową figurkę. Mama z krzykiem wybiega na korytarz.
My chowamy się w kuchni, obserwujemy ich sylwetki w ciemnym przed­
pokoju. Ojciec łapie matkę za szyję i przypierają do ściany; ona krztusi się
i wymachuje rękami jak wielka chuda modliszka. Tata raz po raz uderza
w pomarańczową tapetowaną ścianę figurką uśmiechniętego, pstrokatego
kota. Głowa mamy podskakuje.

71
 - On mnie zabije! Zaraz mnie zabije! - krzyczy mama.
Łapię pistolet leżący na lodówce, oplatam palcami perłową rękojeść.
Danny i ja biegniemy korytarzem. Stopy matki dyndają nad ziemią, głowa
już prawie się nie rusza, ojciec mocno ściska ją za szyję. Zaraz roztrzaska
jej czaszkę.
Przemierzam korytarz skokami jak gazela. Rzucam się w ich stronę, od
wrzasków mamy kręci mi się w głowie. Danny łapie tatę za nogi, dla rów­
nowagi opiera czoło o jego biodro i uderza piąstkami w duży brzuch. Od­
bezpieczam pistolet. Jedną ręką odgarniam ojcu włosy z boku głowy, dru­
gą przykładam lufę do wgłębienia w jego skroni.
- No, już, zastrzel mnie, cholerna dziwko, pociągnij wreszcie za spust,
niech mój mózg rozbryźnie się na całej pieprzonej ścianie. Strzeeeeelaj! -
Na oślep wali figurką kota w ścianę, jakby wymachiwał młotkiem przy
taśmie produkcyjnej. W dziurach w deskach znikają duże kawałki poma­
rańczowej tapety.
- Zostaw mamę!
- Niech mnie zabije, Julie, niech wreszcie zakończy moje cierpienia!
- Nieee, mamo! Nie umieraj, mamo! Sissy, nie zabijaj tatusia.
Mama krzyczy. Tata krzyczy. Danny krzyczy. I ja krzyczę.
Stoimy tak, w końcu korytarza, jak sklejeni, z gardłami rozpalonymi od
gwałtownych słów, które mają nas uratować. Nasza czwórka jest jak jedna,
wielka, ściśnięta sprężyna. Krzyczymy coraz głośniej, w nieskończoność;
z naszych piersi wydobywa się przeraźliwy wrzask. Nagle, prawie jedno­
cześnie, wszyscy tracimy siły. Tata opuszcza barki i zdejmuje dłonie z szyi
mamy; jej stopy znów dotykają podłogi; pistolet ześlizguje się ze skroni
ojca, pozostawiając okrągły, czerwony odcisk. Danny odsuwa się od taty.
Stoimy nieruchomo, oszołomieni, zdziwieni, z oczami lśniącymi od adre­
naliny.
Po tym gwałtownym wybuchu wszystko znów jest jak dawniej.
Mama idzie do swojej sypialni, tata do telewizora, a Danny i ja odwraca­
my się do siebie plecami i, powłócząc nogami, chowamy się w swoich
pokojach, położonych ukośnie względem siebie. Ferie świąteczne zaczęły
się kilka dni temu. Przed nami jeszcze cały tydzień walki o spokój w domu,
zanim wrócimy do szkoły.
 Najboleśniejsze wspomnienia najłatwiej jest przywołać. Trwale zmie­
niają człowieka. Nawet jeśli się z nich otrząśniesz, pozostawiają za-
gniecenia na tkaninie twojej duszy.
Jest wieczór w środku tygodnia, leżę już w łóżku. Wiem, że mama znów
zasłania telewizor, bo tata krzyczy:
- Mówię ci, kobieto, odsuń się, bo zaraz koniec reklamy. Raz... Dwaaaa...
Trudno zgadnąć, o czym chce rozmawiać mama. O rachunkach, o nas,
o moich problemach zdrowotnych. Tata nie wyłączy telewizora z takiego
błahego powodu. A jeśli nawet - to tylko raz w roku, gdy próbuje być
lepszym ojcem, lepszym mężem, lepszym człowiekiem. Wtedy wciska przy­
cisk na pilocie, wzdycha głęboko i mówi:
- Okej, Sandy. Widzisz? Już. Wyłączyłem. Jaką ważną sprawę masz do
mnie?
Dziś jednak wydzierają się w czasie reklam. To dobry znak. Przynaj­
mniej ze sobą rozmawiają. Przeglądam pod kołdrą katalogi Fingerhut i Swiss
Colony, świecąc sobie latarką. Słucham, co dzieje się w pokoju, i wybie­
ram rzeczy, które kupię mamie, kiedy dorosnę i zacznę pracować. Robię
sobie listę. Potem zmieniam je w tabelki, dopisuję kwoty tygodniowych
płatności oraz odsetki; odznaczam rzeczy, które kupię na raty, bo uważnie
przeczytałam zasady zamawiania towarów z katalogu i wiem, że można
rozłożyć spłatę w czasie.
Mama co tydzień będzie dostawać pocztą paczkę z niespodzianką:
kosz z owocami i ciasteczkami, wart 100 dolarów, różową, nadmuchiwaną

73
poduszeczkę do wanny lub ładnie opakowane cukierki ze Swiss Colony.
Będzie miała na co czekać. Bardzo chciałabym uszczęśliwić mamę.
Moja lista zajmuje już trzy strony. Wyobrażam sobie minę mamy, kiedy
rozpakuje prezenty ode mnie, i jak bardzo się ucieszy, zwłaszcza że paczki
będą jej osładzać trudne chwile, gdy w domu zanosi się na kłótnię lub gdy
wizyta u lekarza zakończy się niepowodzeniem. To wszystko nagle straci
znaczenie, bo mama będzie już czekała na następny prezent ode mnie.
W przyczepie zapada cisza. Przysypiam z dłonią na formularzu zamówie­
nia. Nagle rozlega się ciche skrzypienie plastikowej klamki w drzwiach mo-
jego pokoju. Mama stoi w progu jak upiorny hologram, w snopie światła
z przedpokoju, z twarzą pogrążoną w cieniu. Podchodzi na palcach do moje­
go łóżka i odwraca się, żeby usiąść. Wtedy zauważam pistolet w jej ustach.
Pełne wargi okalają lufę czterdziestkipiątki, która zwykle leży na lodówce.
Patrzy na mnie; po jej opuchniętej twarzy płyną łzy. Wbija we mnie wzrok,
przerażona jak ścigane zwierzę, i kładzie palec na spuście. Dłoń jej drży,
tak jak kiedyś mnie przy strzelaniu.
- Mamusiu, mamusiu! - Wyskakuję spod kołdry i zaczynam płakać.
Umiem naśladować i dostosowywać się do nastroju. Jeśli zareaguję, za­
chowując się jak jej lustrzane odbicie, może choć na chwilę przestanie
myśleć o pistolecie.
Otwiera usta, ale lufa wciąż przyciska jej język.
- Nie szesz, szebym sze szabiła? - Wyjmuje pistolet z ust. - Wy, dzieci,
chcecie, żebym się zabiła, prawda? - Płaczę coraz głośniej. - Nienawidzi­
cie mnie. Jestem podłą zdzirą, jak mówi wasz ojciec, więc mnie nienawi­
dzicie. Powiedział mi to.
Teraz płaczę naprawdę. Mówię jej, że nie, wcale nie czujemy do niej
nienawiści, że ją kochamy i nie chcemy jej śmierci, bo przecież zostaliby­
śmy bez mamy.
Kładzie sobie pistolet na kolanach i spuszcza głowę. Oblapuję ją jak mała
małpka. Ona traci siły, ja zyskuję.
- Mamo, jeśli ty umrzesz, ja umrę z tobą. Dobrze? Dobrze? - Próbuję uzy­
skać skinienie głową, tak jak ona od taty. - Kto by się mną zajmował, kiedy
zachoruję, kto by mnie woził do lekarzy? - Wyciągam rękę w stronę, gdzie stoi
fotel ojca, i mówię z obrzydzeniem: - Myślisz, że on o mnie zadba?
Mama drży i szlocha.
- Byłaś kiedyś molestowana, Julie?
Nie wiem, co to znaczy, patrzę tylko na pistolet i zastanawiam się, jak go
jej zabrać.

74
 Mama dostaje czkawki.
- Zrobił to Lee, on i syn sąsiadów. Przywiązali mnie do stołu w piwnicy,
wyciągnęli baterię... -jęczy - z komóóóóórki.
Czuję ucisk w żołądku. Nie rozumiem, co ona mówi dalej. Przytulam się
do niej, delikatnie zabieram pistolet z jej kolan, żeby się nie zorientowała,
i wsuwam go pod kołdrę;
- Już dobrze, mamo.
- Razili mnie prądem... O Boże! - Szlocha. - Pamiętam, że wołałam
mamę. Zamknęła drzwi do piwnicy. Ona wiedziała, Julie. Wiedziała, co mi
robili.
Łzy płyną mi strumieniami po policzkach; płaczę nad mamą i nad sobą,
z powodu tego, co ją spotkało i co może spotkać także mnie z rąk męż­
czyzn; mężczyzn, których dobrze znam, brata dziwaka, ojca albo sąsiada;
powtarzam tylko, nie umieraj, nie umieraj, mamo; przysięgam sobie w du­
chu, że nikt nigdy mnie tam nie dotknie. Szlocham coraz bardziej, a moja
piękna matka, którą tak bardzo kocham i bez której nie mogłabym przeżyć
ani sekundy, stopniowo się uspokaja. Wreszcie przestaje płakać. Prostuje
plecy i wyciera nos rękawem flanelowej koszuli. Ma zapuchnięte oczy,
wyglądają jak szparki. Ściska lekko moje kolano.
- Dzięki, że mnie wysłuchałaś, Sis. - Wstaje z łóżka. - Teraz śpij, kot­
ku... - I zostawia mnie, na krawędzi materaca, z nabitym pistoletem pod
kołdrą i cierpieniem, dorównującym jej własnemu.
W drzwiach odwraca głowę.
- Dan to straszny sukinsyn, nie powinien nastawiać przeciwko mnie
dzieci, prawda?
- Tak, mamo, tak.

Chociaż jesteśmy w nowym centrum medycznym, mama wie, co robić.

Sadza mnie w poczekalni i idzie do rejestracji. Szepcze przez okienko do
pielęgniarki, że wstydzę się swoich objawów. I że wolałaby sama poroz­
mawiać z lekarzem.
Siedzę na stole w gabinecie, w za dużej męskiej koszuli, przewieszając
nogi przez chłodną metalową krawędź. Czekam. Dziwne, że musiałam zdjąć
majtki. W przychodni nigdy nie kazali mi tego robić. Mama wyszła, żeby
porozmawiać z doktorem.
Pielęgniarka lekko stuka do drzwi i wsuwa głowę do środka.
- No dobrze, panno Gregory. Pójdziesz ze mną? Przejdziemy do innego
gabinetu.

75
 Ten pokój jest większy, słabo oświetlony. Pośrodku stoi stół, a obok nie­
go - inna pielęgniarka, z metalową tacką. Siadam na stole. Pielęgniarka
bierze mnie za ramiona i pcha w tył, żebym się położyła. Bardzo dziwne.
Układam się na ligninie, starając się jej nie pognieść, a pielęgniarka, z któ­
rą przyszłam, przysuwa taboret do krawędzi stołu, łapie mnie lodowatymi
palcami za kostki i rozsuwa mi nogi.
- Muszę włożyć twoje stopy w strzemiona. Są chłodne. - Strzemiona?
Mają tu takie strzemiona od siodła? Pielęgniarka opiera moje bose stopy
o coś, co przypomina urządzenie do sprawdzania rozmiaru w dobrych skle­
pach z butami.
- Co pani robi? Co mi dziś zrobicie? - Przecież pielęgniarki zawsze mi
mówią, co się będzie działo.
Ta stojąca z boku bez słowa przewiązuje mi ramię kawałkiem gumowej
rurki. Przeciera wacikiem ze spirytusem skórę po wewnętrznej stronie łok­
cia i energicznie klepie palcami, żeby pokazała się żyła.
Pielęgniarka, stojąca przy moich stopach, wreszcie się odzywa.
- Poczujesz lekkie ukłucie, Julie. Musimy ci włożyć plastikową rurkę
w cewkę moczową, bo twoja mamusia mówi, że masz kłopoty.
Serce mi wali, co to jest cewka moczowa? Co ta pielęgniarka wyprawia?
Otwieram usta, żeby zapytać, ale wydobywa się z nich tylko krzyk przera­
żenia.
- Julie, nie dam rady, jeśli będziesz się ruszać.
Dźga mnie twardą, plastikową słomką.
Podkurczam ręce i nogi jak pająk, który chce ochronić swoje miękkie
podbrzusze. Milcząca pielęgniarka u mojego boku wykręca mi rękę i wbija
igłę w żyłę. Naciska tłoczek. Do krwi dostaje się palący płyn, wszystko
mnie parzy.
- Julie, przestań! - nakazuje pielęgniarka przy moich nogach. - Wiem,
że się denerwujesz, ale bądź grzeczna i miejmy to już za sobą. Teraz się nie
ruszaj.
Zasłaniam twarz wolną ręką, gryzę ją, ssę, żuję. Kołyszę tułowiem jak
zrozpaczone dziecko. Przewracam głowę z boku na bok. Pielęgniarka, sto­
jąca przy moich nogach, mruczy, że zastrzyk z jodyny zmieni kolor moczu,
więc będzie dobrze widać, jak płynie. Mam całą zasmarkaną, umazaną łza­
mi rękę. Pielęgniarka zdejmuje gumową rurkę z drugiej, która teraz zwisa
bezwładnie.
Druga pielęgniarka wyciąga ze mnie rurkę.
- Już po wszystkim. Widzisz? Wcale nie było tak źle.

76
 Mam zaciśnięte oczy, pieką mnie od łez. Z trudem je otwieram i patrzę
w światło. Powoli dochodzę do siebie. Gdzie ja jestem? Na mojej zapłaka­
nej twarzy nagle zrobiła się krosta, więc jej dotykam. Wyskakują następne,
na ramionach i twarzy. Po chwili pulsujące, swędzące pryszcze pokrywa­
ją mi całą twarz, szyję, ręce i nogi. Pielęgniarka wprowadza do gabinetu
moją matkę, która z łagodnym uśmiechem pyta, czy byłam grzeczna.
Wszystko mnie swędzi, drapię się, z trudem przełykam, bo mam opuchnię­
ty język.

77
Karta pacjenta s. 77 - tłumaczenie

[kolumna 1]
Klinika urologii
Dla
. . . DR
... CENTRUM MEDYCZNE
Wywiad: Nawracające stany gorączkowe o nieznanej etiologii,
moczenie dzienne, bóle brzucha, bez częstomoczu, bez moczenia
nocnego, spadek masy ciała (+)
Od 2 lat ból przy oddawaniu moczu.
Badanie dodatkowe:
Badanie ogólne moczu bez zmian
Częstomocz (+++)
Badanie fizykalne:
Brzuch miękki, tkliwy po stronie lewej

[kolumna 2]
Konsultacja dotycząca pacjenta:
Gregory, Julia
Jak stosować:
List szybkiej przesyłki
Napisz swoje obserwacje dotyczące pacjenta poniżej. Wyślij
kopię białą, a różową zachowaj w historii choroby pacjenta
A. Ból, etiologia refluksowa?
W planie:
1. Posiew moczu z antybiogramem
2. Urografia
3. Cytografia
4. Powtórne badanie moczu

78
 - Hm - mruczy pod nosem pielęgniarka. - Chyba jest uczulona na jody­
nę. - Zapisuje coś w mojej karcie i wychodzi.
Matka przegląda jakiś magazyn, żując gumę.
- Ubierz się, kochanie. Pielęgniarka powiedziała, że byłaś bardzo grzecz­
na. Jestem z ciebie dumna. Sis.
Nie mogę nic powiedzieć. Czuję się tak, jakby przepaliły się wszystkie
przewody w moim mózgu. Nie potrafię znaleźć słów, chociaż moje ręce
desperacko szukają czegoś po omacku. Kropla śliny zbiera się na mojej
obwisłej wardze. Jestem jak odłączona od własnych palców, giętkich pa­
łeczek, pokrytych skórą, które mocują się z guzikami sztywnych dżin­
sów.
Matka przystaje przy rejestracji, żeby się pożegnać. Dziękuje wszystkim
za to, że przyjęto mnie w ostatniej chwili. Wsiadamy do samochodu i wy­
ruszamy w długą drogę powrotną do domu. Mama zerka na mnie, marsz­
czy brwi, dotyka mojego czoła.
- Dobrze się czujesz, kochanie? Wyglądasz na chorą.
- Ja... boli mnie głowa. - Mój szept z trudem po niej dociera.
- Dobrze, dam ci tabletkę na migrenę. - Sięga po torebkę leżącą na pod­
łodze, znajduje w niej fiolkę i wyjmuje korek. -Masz, kochanie, od razu
podwójną dawkę. Nigdy nie widziałam cię w takim stanie.
Uśmiecha się wesoło, patrzy roziskrzonymi oczami w moje, półprzy­
tomne. Jest zachwycona, że zauważyła, co się dzieje, i w porę podała mi
odpowiednie lekarstwo.
- Bardzo się cieszę, że przy tym jestem, Julie. Teraz będę mogła opo­
wiedzieć lekarzom, jak zaczynają się twoje okropne migreny.
Wyglądam przez okno, przestajemy rozmawiać, pola, które mijamy, za­
mazują się, tworząc barwną smugę. Czuję się jak na karuzeli. Matka, spo­
kojna i zadowolona, uśmiecha się lekko i przekrzywia głowę, myśląc pew­
nie o żartach z pielęgniarkami. Promienie słońca padają na bok mojej głowy;
szyba odcina mnie od chłodnego, wiosennego powietrza, czuję się więc
tak, jakby anioł rozgrzewał mnie swoim ciepłym oddechem. Tracę przy­
tomność i osuwam się po szybie.

- Myślę, że Julie powinna się bawić z innymi dziećmi, Dan.

Tata siedzi na kanapie, wyłączył telewizor. To jeden z rzadkich, 48-go-
dzinnych okresów pod hasłem „będę lepszym ojcem, mężem i człowie­
kiem". Mama tłumaczy, że ponieważ ciągle choruję i opuszczam lekcje, to
koniecznie muszę przebywać w towarzystwie rówieśników, bo inaczej nie

79
nauczę się życia w społeczeństwie i będę miała poważne problemy poza
domem.

Jest dziesiąta rano. Lada moment przyjdzie opiekunka społeczna. Mama

nerwowo krąży po domu.
- Jak wyglądam? Julie, do cholery, natychmiast posprzątaj w łazience!
Tata stoi przy kredensie, wystrojony w jasnoniebieski garnitur i nowe_
białe buty. Czeka na polecenia mamy, chciałby się do czegoś przydać. Splata
ręce, jakby się bal, że pobrudzi meble, świeżo wyczyszczone woskiem o za­
pachu cytrynowym.
W naszą drogę wjeżdża jakiś samochód. Wszyscy zamieramy jak prze­
straszone króliki, nadstawiamy uszu, staramy się rozpoznać szmer opon.
Upływa jeszcze kilka sekund i już wiemy, że to ona.
- Okej. - M a m a przystępuje do działania. -Zachowujmy się normalnie.
Dzieci, nie wychodźcie z domu. Jeśli opiekunka społeczna będzie chciała
z wami porozmawiać, powiedzcie jej, że marzycie o braciszkach i siostrzycz­
kach, żeby się z nimi bawić i jeździć konno. Dan, wyjdź na ganek. Rusz
się!
Mija ojca i wybiega frontowymi drzwiami.
- Dan! No chodź! - Tupie nogą jak zniecierpliwiony koń.
Wiedząc, że opiekunka zobaczy ją z podjazdu, zaczyna się poruszać
wolniej i swobodniej.
Ściska jej dłoń; tata stoi kilka kroków za nimi. Oprowadzają ją po gospo­
darstwie: basen, kucyki, staw - mnóstwo pstrągów, więc dzieci będą mog-
ły łowić - tak, to prawdziwy raj dla maluchów, śmieje się mama.
- Kochamy dzieci, ale nie możemy mieć więcej własnych. Przed laty
byliśmy rodzicami zastępczymi w Arizonie i, rozumie pani, pomyśleliśmy,
że wrócimy do tego, bo znów mamy warunki.
Mama nie dopuszcza nikogo do słowa. Opiekunka społeczna jest wysoka,
chuda i łagodna. Wygląda jak chodząca i mówiąca lalka Holly Hobbie. Ma
duże okulary, które powiększają jej oczy, jest ubrana w kwiecistą spódnicę
do kostek i klapki na cienkich podeszwach. Tak cienkich, że trudno jej iść po
twardym, ostrym żwirze podjazdu. Śmieje się z tego i schodzi na trawę. Urzekli
ją ci szczęśliwi ludzie, są jak prawdziwy klejnot w ponurym południowym
Ohio, gdzie nie sposób znaleźć rodziny zastępczej, w której wszyscy mieliby
komplet zębów, nie mówiąc o innych zaletach państwa Gregorych.
- Myślę, że sprawa załatwiona - mówi, rozglądając się. - Tak tu pięknie
i cicho! Ile dzieci moglibyście przyjąć? Ile pokoi zamierzacie dobudować?

80
 Mama przekrzywia głowę, mówiąc, gestykuluje, pochyla się ku opie­
kunce i lekko dotyka jej ramienia. Tata idzie za nimi, starając się wyglądać
jak prawdziwy ojciec, taki, którego dzieci szanują, a żona uwielbia, który
naprawi wszystko, co się zepsuje, i umie zadbać o rodzinę.
Opiekunka społeczna jest zachwycona uprzejmością rodziców; nie wi­
dzi nic poza panelami imitującymi drewno; nie zagląda za zamknięte na
klucz drzwi do pokoju, gdzie pan Beck siedzi sztywno w swoim fotelu,
z oczami lśniącymi po insulinie, w białych butach, takich, jakie nosi mój
tata, w zasikanej bieliźnie, której nie zmieniał cały tydzień. Nie zauważa
nabitej broni na lodówce w szafce w łazience czy pod poduszkami. Nie
zdaje sobie sprawy, że piękne jasne włosy mojej matki to peruka, którą
Sandy zamówiła z katalogu Fredrick's of Hollywood, bo wszystkie ciem­
nowłose dziewczyny to puszczalskieV robiące bachory porządnym face-
tom.
Holly Hobbie jest łagodna i zbyt dobrotliwa, by dostrzec, że na naszej
wiejskiej farmie dzieje się cos' złego. Wystarczyło dwadzieścia minut, żeby
się nabrała.
Uwierzyła we wszystko.

Teraz, kiedy przyjmiemy nowe dzieci, wszyscy musimy zachowywać

się lepiej. Pewnego niedzielnego ranka wsiadamy do naszego kombi i je­
dziemy do kościoła w Laurelville. Zajmujemy miejsca w ławkach i wszy­
scy śpiewamy. Tata daje na tacę i nie udaje, że puszcza pa)wia w czasie
kazania, co kiedyś robił, żeby rozśmieszyć mnie i Danny'ego. W drodze
powrotnej do domu rozmawiają z mamą o tym, że od tej pory będziemy co
niedziela jeździć do kościoła.
Wieczorem, kąpiąc się, myślę o tym, co powiedział ksiądz: że Bóg pa­
trzy na każdego z nas i widzi wszystko, co robimy. Zastanawiam się, czy
Bóg widzi mnie teraz, przy Burns Road, siedzącą w żółtej, plastikowej
wannie wypełnionej żelazistą wodą. Może ma mi za złe, że za długo się
kąpię. Albo że używam za mało mydła? Gdy tak rozmyślam o innych
rzeczach, które widzi Bóg, chociaż chybabym tego nie chciała, zaczy­
nam czuć przyjemne ciepło w głowie. Powoli opadają mi powieki, jakby
zamknęły je jakieś lekkie jak piórko palce. Siedzę rozluźniona w wannie,
a ciepło spływa na mnie z góry, po barkach i ramionach, dociera do po­
wierzchni wody i promieniuje wokół mnie. Mocno zaciskam oczy, uno­
szę głowę do sufitu. Wiem, że Bóg tam jest i patrzy. To cudowne, radosne
ciepło płynie od Niego. Bóg jest w górze, czuwa nade mną, wylewa cały

81
kubeł złotego światła na moją głowę. Światło jest tak jasne, że nie śmiem
otworzyć oczu. Uśmiecham się do Boga, bo wiem, że wszystko będzie
dobrze.

Jestem z mamą u nowego pediatry w mieście. To kobieta, pierwsza i je­

dyna lekarka, jaką znam.
- Julie ostatnio często ma niestrawności. W życiu nie słyszałam, żeby
dziecko tak głośno bekało. Prawda, Julie? Nie może jeść mięsa, jej orga­
nizm chyba go nie toleruje. Ojciec raz namówił ją do zjedzenia mięsa, a ona
natychmiast zwymiotowała. Prawda, Sis? Żaden lekarz nie umie powie­
dzieć, co z tym dzieckiem jest nie tak. Mam nadzieję, że pani nam pomoże.
Małomiasteczkowi lekarze nie traktują nas poważnie. Na pewno nie są tacy
kompetentni i rzetelni jak pani doktor.
To nasza druga wizyta u doktor Kate w ciągu tygodnia. Pierwszy raz
przyszłyśmy na zastrzyk przeciwtężcowy, kiedy nadepnęłam bosą stopą na
zardzewiały gwóźdź. Dziś mama przywiozła mnie z powodu niestrawno­
ści.
- W porządku, Julie, teraz wstań. Osłucham ci serduszko... Hm... Jesz­
cze raz.

Jestem wzdęta. Jestem głodna. Dochodzi druga w nocy, a ja od rana pra­

wie nic nie jadłam. Poszłam do szkoły bez śniadania i pieniędzy na lunch,
a kiedy wróciłam autobusem do domu, musiałam spełnić swoje obowiązki.
Codziennie przynosiłam trzy paczki siana ze stodoły do żłobu, kruszyłam
lód drewnianym młotkiem, dawałam koniom kilka wiader obroku, a jedno
wkładałam do samochodu, dla źrebaka, którego dożywiamy w drodze do
miasta. Potem jeszcze dawałam jeść i pić wszystkim pieskom o szorstkiej,
ubłoconej sierści, mieszkającym w kojcach. Kiedy już zrobiłam wszystko
przy zwierzętach, musiałam przynieść tyle szczap na opał, żeby wystar­
czyło na noc i następny dzień, oraz wynieść szuflę popiołu z pieca. Czasa­
mi tata wstawał i otwierał mi drzwi, kiedy szłam, chwiejąc się na nogach,
z rączką szufli opartą na piersi. Rąbałam drewno siekierą, tyle samo, ile
wniosłam do domu; potem nakładałam łopatą węgiel do 20-litrowych wia­
der. W domu nakrywałam do kolacji, a potem zmywałam naczynia. Mama
powiedziała, że Danny jest jeszcze za mały, żeby opiekować się końmi,
zresztą siano i pył węglowy szkodzą astmatykom. Teraz, kiedy go podle­
czyła, nie miała zamiary znów zaczynać wycieczek do lekarzy. Przygar­
nięte dzieci zwykle siedziały w swoich pokojach i odrabiały lekcje. Ja

82
mogłam się do tego wziąć dopiero po skończeniu pracy w domu, czyli
zwykle bardzo późnym wieczorem. Zdarzało się, że rano mama zabraniała
mi iść do szkoły, bo starała się załatwić kolejną wizytę u lekarza.
Dziś zostałam oskarżona o kradzież sałatki owocowej z tacy jakiegoś
chłopca w szkolnej stołówce. Uczniowie szóstej klasy mogli pracować
w stołówce w zamian za darmowy posiłek; trzeba było tylko wcześniej
zgłosić się w świetlicy. Na ogół dojeżdżałam do szkoły za późno, żeby
zmieścić się na liście, ale dziś miałam szczęście. Zmywałam naczynia: spłu­
kiwałam resztki i ustawiałam tace na ruchomej taśmie. Znałam tego chłop­
ca, był młodszym bratem mojej koleżanki z klasy. Podał mi tacę i zapytał,
czy chcę zjeść jego sałatkę owocową. Zgodnie z przepisami nie wolno było
brać jedzenia z tac, ale sałatka wyglądała na bardzo dobrą, zresztą, kto
mógł mnie zobaczyć? Pochyliłam się i jadłam palcami, ciesząc się sma­
kiem syropu z puszki. Połykałam duże kawałki brzoskwiń i ssałam kostki
gruszki, aż wyczuwałam językiem ziarenka. Pycha!
Chłopiec na mnie naskarżył. Najpierw sam zaproponował mi sałatkę,
a potem, kiedy ją zjadłam, pobiegł do pani Sweeney i powiedział, że ukra­
dłam mu jedzenie. Byłam od niego dwa lata starsza. Znałam przepisy. Pani
Sweeney kazała mi odczytać przeprosiny przy całej klasie. Po lunchu -
którego nie dostałam, bo wyrzucono mnie ze stołówki - poszłam do jego
klasy. Gdy czytałam tekst z kartki, w brzuchu burczało mi tak głośno, że
uczniowie wybuchli śmiechem. Kiedy w połowie czytania zaczęłam pła­
kać, staruszka Sweeney zlitowała się nade mną.
Jak mogłam się przyznać doktor Kate, że nie dostawałam pieniędzy na
lunch? Mama stwierdziła, że skoro za obiady przybranych dzieci płaci pań­
stwo, to za moje też powinno. Po co tracić dolara dwadzieścia, kiedy szko­
ła mogłaby mi zapewnić posiłek? Tymczasem doktor Kate usłyszała, że
zgubiłam pierwszą serię kuponów na obiady, a druga leży w kuchennej
szafce, ale mama na razie nie ma czasu ich wypełnić. Drobnych, które
podkradałam jej z portmonetki, wystarczało tylko na ciasteczka Little Deb-
bie. Na śniadanie zjadałam kilka łyżek bitej śmietany z lodówki, a lunch
zastępowały mi batoniki. \
Wykradałam też monety z serii zeszytów dla kolekcjonerów, wydanej
przez Mennicę Franklina. Tata zaprenumerował ją dla Danny'ego; kolejne
egzemplarze chował głęboko w kredensie. Wyciskałam z kieszonek dzie-
sięciocentówki, czasami ćwierćdolarówkę. Gdyby tata się zorientował,
byłoby ze mną źle.

83
 - Pani Gregory, słyszę wyraźną zmianę bicia serca Julie, gdy siedzi od­
prężona, a potem wstaje.
Mama energicznie potakuje.
- Widzę też, że kiedy się podnosi, trudno jej złapać oddech. Jak się wte­
dy czujesz, Julie?
- Pokaż, jak brakuje ci tchu. Zawsze sapie, doktor Kate. O Jezu! - Mama
klepie się w kolano. - To wszystko wyjaśnia!
- Serce szybciej bije i trochę kręci mi się w głowie.
- Wyglądasz, jakbyś zaraz miała stracić przytomność, kotku - mówi
mama. - Zemdlejesz, prawda?
- Cóż, pani Gregory, wydaje mi się, że warto ją skierować do szpitala.
Być może wystarczy zwykłe EKG, EEG lub echo serca, żeby wykryć, co
jej dolega. Może nawet przyczepią jej tak zwany aparat Holtera, żeby dłu­
żej monitorować bicie serca. Zadzwonię na oddział kardiologiczny i wszyst­
ko załatwię. Odpowiada to pani, Sandy?

- Taaak! - Mama uderza pięścią w kierownicę. - Wreszcie coś się dzie­

je. Wiedziałam, że ta doktor Kate jest niezła. Ci starzy kretyni nie odróżni­
liby własnej dupy od dziury w ziemi! Byłam pewna, że jesteś ciężko chora.
Jedziemy do szpitala! Jestem podekscytowana, już tak blisko. Na kardio­
logii kładą mnie na stole i przyklejają mi do piersi małe miękkie kółka. Są
połączone z maszyną. Leżę sobie, spokojnie oddychając, a aparat wykonu­
je swoją pracę. Gapię się w sufit. Wreszcie dostanę jedno lekarstwo, które
pomoże mi na wszystko. Będę miała przyjaciół, zacznę uprawiać sport i cho­
dzić do kina. Mama się ucieszy; nie będzie już musiała siedzieć w domu
ani sprzątać po staruszkach i przygarniętych dzieciakach. A ja stanę się
normalną dziewczyną i nie będę już opuszczać lekcji.
Tego pragnęłam najbardziej: uczyć się dobrze, jak wtedy, kiedy urodził
się Danny, zanim znów zachorowałam.

84
Karta pacjenta s. 85-86 - tłumaczenie
Dr
Pediatra
Tel.
9. 07. 1982
Dr
Przychodnia pediatryczna
Columbus, Ohio!
Pacjentka: JulĄe Gregory
Ur. 16. 05. 1969
Wiek: 13 1., 2 itiies.
Rodzice: Dan i Sandra Gregory
13621 Burns Road\
Amanda, Ohio
Przyjęta z powodu'objawowej arytmii:
Cały czas poczucie\ znużenia, brak kondycji, nie może dorównać
innym dzieciom w szkole.
Od trzech lat, mm ej więcej co trzy miesiące, zdarzają się
epizody, trwające 1 5-20 minut: ostry ból w klatce piersiowej,
niepokój, poczucie, że serce „pędzi i skacze". Matka potwier-
dza przyśpieszenie tętna (128, 144, 167), mówi, że córka robi
się szarosina na twarzy. Ostatnio częstość epizodów wzrosła,
występują raz, dwa razy dziennie.
Pacjentka od dzieciństwa cierpiała na „niestrawność". Badania
układu pokarmowego nie wykazały żadnych zmian. Krwiomocz -
raz, podczas wirusowego zapalenia pęcherza moczowego. Złamania
dwóch nadgarstków, po upadku.
Objawy: Nie może jeść mięsa - wymiotuje.
Częste mdłości- słodycze chyba łagodzą objawy.
Częste zawroty głowy, gdy wstaje.
Uczulenia: jfodyna - wysypka
Wywiad rodzinny: Matka Julie ma palpitacje, które powstrzymu­
je, uciskając gałki oczne.
Babcia ze strony matki także miała palpitacje. Dziadkowie ze
strony ojca chorowali na cukrzycę. Babcia ze strony ojca zmar­
ła w wieku 42 lat.
Niedobór masy ciała Julie nie jest cechą rodzinną.
Badanie przedmiotowe: W gabinecie zmierzono tętno: 82, 76, 88.
Gdy wstaje, puls wzrasta do 128. Po biegu - 140, miarowy; po
dwóch minutach wraca do normy.

87
Ciśnienie krwi: 100/68
Wzrost: 160cm (50-75C), rozpiętość ramion 165 cm (90-95C)
waga: 39 kg (10-25C)
Sylwetka asteniczna.
Ogólny stan zdrowia w normie.
Badania: Standardowe EKG, 5-godzinny test na tolerancję gluko­
zy, prześwietlenie klatki piersiowej - w normie. 24-godzinne
badanie aparatem Holtera potwierdza zmiany rytmu serca, brady-
kardia i tachykardia.
Pytania:
1. Czy zgodzi się Pan, że objawy są związane z arytmią?
2. Czy przyczyną arytmii może być wypadanie płatka zastawki
mitralnej lub niemiarowosc zatokowa? Czy też inne zaburzenie?
3. Czy zaleca Pan podanie inderalu lub innych środków przeciw
arytmii?
Proszę omówić swoje spostrzeżenia z Julie i jej matką i, jeśli
będzie to konieczne, zmienić leki.
Chętnie zapiszę pacjentkę na kolejne badanie holterowskie,
jeśli uzna to Pan za stosowne.
Będę wdzięczna za kopię Pańskich wniosków i za wynik echa
serca, jeśli uważa Pan za uzasadnione.
Dziękuję bardzo.
Z poważaniem

23. 11. 1982 r.

Dr (zob. list) zalecił dalsze badania. Pacjentce nie

zmieniono leków. Matka mówi, że część objawów (częstoskurcz
itd. ) zmienia nasilenie po podaniu leków, można to jednak
tłumaczyć faktem, że teraz rodzina jest bardziej wyczulona na
stan Julie i poświęca jej więcej uwagi w okresach arytmii.
Proszę o odpowiedź na pytania z powyższego listu.
Czy możemy poprawić jakość życia pacjentki lub pomóc jej do­
stosować się do własnych możliwości?
Dziękuję.

88
 Od naszego przyjazdu na Burns Road moje stopnie z angielskiego bar­
dzo się pogorszyły. Nauczycielka skrzyczała mnie za dwóję z testu z przed­
miotów ścisłych. Mama mówi, że w tej szkole jest wyższy poziom niż
w poprzedniej, ale to nieprawda. Nauczycielka jest gruba i głupia, a ja źle
rozwiązuję testy, bo zawsze mi się wydaje, że pytanie jest podchwytliwe.
Kombinuję, chociaż wystarczyłaby najprostsza odpowiedź.
Źle się uczę, bo dużo choruję; zawsze coś jest ze mną nie tak.

- Pani Gregory, mam dobre wieści. Holter nie wykazał poważnych zmian,
które skłaniałyby do dalszych badań serca Julie. Wszystko jest w normie. -
Lekarz w szpitalu przygląda się zygzakom w mojej karcie, pokazując nam,
czego nie ma. Mama ze złością klepie się w udo.
- Co? Jak to, nie może pan nic znaleźć? - Wylicza na palcach zdarze­
nia, które spowodowały wizytę w szpitalu. - Doktor Kate do pana za­
dzwoniła i posiedziała, że dzieciak ma częstoskurcz i nie może złapać
tchu. Obiecała mi, że tu uzyskamy pomoc, że wreszcie wykryjemy przy­
czynę choroby. A pan mi mówi, że ta mała jest zdrowa? Że ja wszystko
zmyślam?
- Nie powiedziałem, że...
- Słuchaj pań. Znajdę kompetentnego lekarza, który będzie umiał stwier­
dzić, co z nią jest nie tak, jasne? Wracam do doktor Kate i powiem jej, że
zdrowie dziecka gówno was obchodzi!

Mama nie ma zaufania do szpitala w małym miasteczku; wszyscy tu za­

chowują się jak prostacy, mają przestarzały sprzęt, nie umieją interpreto­
wać wyników badań. Jedziemy do doktor Kate. To nagła wizyta. Wstaję.
Siadam. Doktor Kate znów słyszy przyśpieszone bicie serca i krótki od­
dech; widzi, że męczy mnie najmniejszy wysiłek.
Przyciska mi stetoskop do serca, a matka dalej jazgocze:
- Ona nie ma siły. Rozumie pani? Jeszcze ktoś pomyśli, że każę jej cięż­
ko pracować, odmawiam jej posiłków, albo co! Dobrze gotuję, ale ona nie
je. Co mam zrobić? Wciskać jej jedzenie na siłę? Do samego gardła?
- Pani Gregory, nie wątpię, że robi pani, co może. Niektóre dzieci są po
prostu wybredne. Wada serca na pewno wiele by wyjaśniała. Julie, wstań
jeszcze raz.
- Zapisałam ją do klubu 4-H, ale za szybko się męczy. Wsiadamy do
samochodu, a ona ma mdłości i boli ją głowa. Jestem dobrą matką, czym
sobie zasłużyłam na coś takiego? Dlaczego Bóg mnie karze?

89
 - Sandy... - Doktor Kate przysuwa swój taboret do mamy. - Zapewniam
panią, że znajdę innego kardiologa, który dobrze zaopiekuje się Julie. Myślę
o specjaliście z jednego z najlepszych oddziałów kardiologicznych w kraju,
w klinice Uniwersytetu Stanu Ohio. Nie mam wątpliwości, że bardzo troszczy
się pani o Julie. - Zwraca się do mnie piskliwym głosem, jak do małego dziec­
ka. - Prawda, Julie? Powiedz mamusi, że świetnie się spisuje. Powiedz: „Hej,
mamo, nie martw się, wszystko będzie dobrze!" - Znów zwraca się do mamy:
- Choroba dziecka to wielkie cierpienie dla rodziców. Zrobię, co będę mogła,
żeby dotrzeć do najlepszego specjalisty, który stwierdzi, co dolega Julie.
Mama, która dotąd ukrywała twarz w dłoniach, teraz ociera łzy.
- Dziękuję, doktor Kate. Dręczą mnie wyrzuty sumienia, że cos' robię
źle, że powinnam się bardziej postarać, ale po prostu nie mogę już być
lepsza. Daję z siebie wszystko, ale jest mi tak ciężko! Nikt mnie nie słucha.
Nikt nie chce pomóc.
- Sandy, jest pani wspaniałą matką i doskonale opiekuje się córką. Teraz
może pani liczyć na mnie. Przyrzekam, że pomogę wykryć przyczynę cho­
roby Julie.

Zawsze chciałam być czystą, ładną dziewczyną, w wyprasowanym ubra­

niu bez plam z dżemu, z długimi, opiłowanymi paznokciami, pod którymi
nie zbiera się brud od przerzucania węgla lub noszenia drewna na opał.
Niestety, byłam wysoka i tyczkowata, miałam tłuste, potargane włosy,
chodziłam w brudnym ubraniu, zawsze zmęczona. Zgłosiłam się do zespo­
łu cheerleaderek, ale nie potrafiłam nawet zrobić mostka. Kiedy dotknę­
łam dłońmi ziemi, już nie mogłam się podnieść.
W siódmej klasie jako sport wybrałam sobie kolarstwo, ale większość
zajęć spędziłam na ławce, zgłodniała i zbolała; moje patykowate nogi wy­
stawały z czerwonych, poliestrowych spodenek gimnastycznych w naj­
mniejszym rozmiarze, jaki można było dostać w szkole McDowella.
Chociaż bardzo się starałam nie zbłaźnić, zawsze znajdowałam się w sy­
tuacjach, które dodatkowo podkreślały moją niezdarność. Pewnego dnia,
klęcząc, kolorowałam flamastrem rysunek na plakacie, rozłożonym na pod­
łodze w stołówce. Pracowałam przygarbiona, z otwartymi ustami i wyciąg­
niętym językiem. Oczy mi błyszczały, sapałam z wysiłku, jakbym robiła
cos' strasznie trudnego i ważnego.
Gdy przesunęłam dłonią po papierze, kolor się rozmazał.
Nie miałam pojęcia, skąd wzięła się tam woda. Nagle zauważyłam kału­
żę na papierze i wędkarską żyłkę prowadzącą w górę. Powiodłam po żyłce

90
 wzrokiem - aż do mojej dolnej wargi. Nie zauważyłam, że cieknie mi śli­
na.
Z upływem lat było coraz gorzej. Wśród moich potencjalnych chorób
znalazły się wady genetyczne i zaburzenia funkcjonowania zastawki serca.
Lekarstwa na moje liczne przypadłości piętrzyły się w kuchennych szaf­
kach. Mama wsuwała mi pigułkę pod język lub kładła ją na dłoń, mówiąc,
że czas wziąć leki.
- D a ł a m ci rano lek nasercowy beta-bloker, Sis?
Nie pamiętam.
- Jeśli nie, to weź teraz.
To tylko mała pigułka. Czasami nie biorę nic, czasami podwójną dawkę.
Nie umiem stwierdzić, czy to pomaga. Zawsze źle się czuję. Bolą mnie
kości twarzy, opadają mi powieki. Bez przerwy mam mdłości, nigdy nie
jest naprawdę dobrze. Dolegliwości po prostu są mniej lub bardziej nasilo­
ne. Jestem oszołomiona, niezdarna, głupia.

Gdy byłam w szklole średniej, mama wróciła do sugestii mojego dawne­

go lekarza, że mam alergię pokarmową. Oświadczyła, że uczula mnie bar­
dzo wiele produktów. Kiedyś co rano smażyła mi na maśle chrupkie tosty
w jajku. Zjadałam je do ostatniego okruszka. Teraz już nie robi mi śniadań.
Grzebię w lodówce i wyjmuję pojemnik z jajkami.
- Julie, co ty wyprawiasz? Wiesz, że jesteś uczulona!
Odkładam jajka do lodówki i sięgam po boczek.
- O nie, przecież właśnie powiedziałyśmy doktor Kate, że od mięsa masz
torsje. Zjedz lepiej miseczkę słodkich płatków śniadaniowych. Weź trochę
mleka w proszku i rozpuść je w wodzie, tylko nie za dużo, bo możesz być
uczulona na laktozę.
Mama zamawiała z magazynów dla kobiet mnóstwo owiniętych w sre-
berko kalorycznych batoników, przeznaczonych dla osób, które chcą przy­
tyć. Zamierzała mnie trochę podtuczyć. Jadłam ich sporo w ciągu dnia, ale
niewiele pomagały, zresztą szybko rosłam i nadal byłam tyczkowata.
Czasami, gdy wróciłam ze szkoły, mama rozrabiała w misce ciasto do
upieczenia lub na naleśniki.
- Chodź, Sis, skosztuj. Dobre, prawda? Weź miskę do pokoju i pooglądaj
telewizję z Dannym. Ogrzejcie się trochę w domu, dość biegania po dworze.
Pakowałam sobie do ust czubate łyżki surowego ciasta; robiłam się co­
raz bardziej senna. Zlizywałam masę z palców i zdrapywałam ostatnie,
żółtawe pasma z boków miski. Najadałam się tym do syta.

91
 Czułam się jednak gorzej niż zwykle.
Było mi trudno oddychać przez nos, więc zawsze miałam otwarte usta
i wyglądałam na bardzo rozleniwioną. Zimą nie miałam siły wywlec się na
dwór i pracować.
Mama myślała nawet, że biorę narkotyki. Musiałam przysiąc na Biblię,
że nie palę marihuany i że moje wariackie zachowanie jest wyłącznie wy­
nikiem choroby.
Nie mogłam się skupić na tym, co mówiła. Kazała mi powtarzać to, co
powiedziała, ale ja już nic nie pamiętałam.
Przed każdą klasówką, której się nie spodziewałam, bo gdy nauczyciel­
ka ją zapowiadała, ja akurat byłam u lekarza, nagle robiło mi się słabo
i zaczynała mnie boleć głowa. Nauczycielka chodziła między rzędami,
rozdając arkusze testu, a ja wstawałam i szłam do gabinetu pielęgniarki.
Tam kuliłam się na kozetce pod szkolnym kocem; chciałam tylko spać w cie­
ple.

Mama od lat farbowała mi włosy na blond, bo wiedziała, co myślą lu­

dzie: brunetki to puszczalskie, które tylko czekają na okazję, żeby zajść
w ciążę. Jasny blond oznaczał niewinność i cnotę. Zwykle prowadziła mnie
do zakładu Hair Happening, gdzie 80-letnie fryzjerki farbowały mi włosy.
Z odrostami mama radziła sobie sama, w domu. Wkładała białe plastikowe
rękawiczki i wylewała perhydrol na odrosty, wcierając go końcami pal­
ców, żeby pozbyć się każdego pasemka brązu.
- Chryste Panie, Sandy, odczep się wreszcie od włosów tej dziewczyny!
Robisz z niej dziwoląga.
- Z tymi ciemnymi odrostami wygląda jak dziwka, a ty nie wzywaj imie­
nia Pana nadaremno. Ona musi być blondynką!
- Teraz nie jest! Ma zielone włosy!
Awanturowali się o moje włosy, które źle się ufarbowały.
- Jasne! Tak jakby te głupie dzieciaki ze szkoły mogły zauważyć ciem­
nozielony odcień. Odpieprz się ode mnie! To tylko smarkacze. Odbiło ci,
Dan, kompletnie ci odbiło!
Tym razem w zakładzie Hair Happening miałam szczęście trafić do jedy­
nego fryzjera geja w Lancaster. Wziął palcami spalone końce moich wło­
sów i oznajmił:
- O nie!
Z powodu podwójnej dawki chloru w basenie, twardej wody ze studni na
farmie i ciągłego odbarwiania moje włosy wyglądały jak miotła. Ale to

92
 mama płaciła - więc i wymagała. Gdy obrócił mnie na fotelu do lustra,
zobaczyłam, że mam na głowie obrzydliwy kolor przypalonej pomarań-
czy. Fryzjer błagał matkę:
- Na miłość boską, proszę zostawić jej włosy w spokoju na pół roku. Bo
wszystkie wypadną.
Moja głowa dosłownie świeciła jak żarówka. Mama pojechała prosto do
sklepu i przeszła ze mną długą alejką półek z farbami do włosów, zastana­
wiając się, jak sprawić, żebym znów stała się blondynką.
Wybrała odcień kasztanowy. Doszła do wniosku, że jeśli nałoży brąz na
rudy, to uzyska żółć. Jednak moje włosy przybrały kolor głębokiej, ciem­
nej zieleni z miedzianym połyskiem. Gdybym poszła wykąpać się w mo­
rzu, na pewno podpływałyby do nich wszystkie możliwe żyjątka, myśląc,
że to wodorosty. Po tym fatalnym wydarzeniu, które przekreśliło wszelkie
szanse na to, że ktoś z rówieśników jeszcze mnie polubi, dała mi wybór.
Mogłam iść do szkoły z zielonymi włosami lub w jej blond peruce. Upiera­
ła się, że siódmo- i ósmoklasiści po prostu nie znają się na niczym, więc nie
zwrócą uwagi na nienaturalny kolor ani na sztuczne włosy peruk, trwale
ułożone we fryzury o nazwach Barb lub Platinum.

Gdy wsiadam do szkolnego autobusu, jest jeszcze ciemno. Ale w bla­

dym świetle świtu wszyscy zaczynają krzyczeć:
- Hej, masz zielone włosy?
- O nie!
Nie mam gdzie się/ukryć. Każda wsiadająca osoba gapi się na kolor,
dotąd niespotykany w szkole średniej McDowella. Wyskakuję z autobusu
i biegnę do budynku, jakbym tym sposobem mogła się stać niewidzialna;
w rzeczywistości wyglądam raczej jak smuga zgniłej zieleni, pędząca przez
korytarze. Dzieciaki śmieją się i wytykają mnie palcami. Zaraz mnie wy­
kpią, ośmieszą, zjedzą żywcem. Jak mam to przetrwać?
W świetlicy Missy Morrison, jedyne ogniwo łączące mnie z lubianymi
uczniami, wybucha histerycznym śmiechem i informuje wszystkich, że je­
stem „totalnie odjechana" jak piosenkarki na tych świetnych teledyskach,
które widziała w MTV. Jako jedna z niewielu w szkole odbiera kablówkę -
niektórzy uczniowie nie mają nawet telewizora - więc jej zdanie wpływa
na wszystkich.
Staram się uciszyć to całe zamieszanie. Missy mówi, że to super: nie
chwalę się i jestem skromna, a tak zachowuje się tylko fajna, zielonowłosa,
prawdziwa artystka z wizją.

93
 Przed końcem zajęć jestem już bohaterką; niosę uczniom przesłanie o wol­
ności osobistej pomimo narzucanych zasad, o prawie do wyrażania swoje­
go zdania oraz o panowaniu nad własnym wyglądem. Za nic się nie przy­
znam, że to mama mnie ufarbowała, zresztą przecież by nie uwierzyli.
Pierwszy raz od czwartej klasy mam kolegów. Cieszę się tą nowo zdobytą
popularnością, piszę do Missy liściki dużymi, pochyłymi literami. Nasze
charaktery pisma bardzo się upodabniają. Przybieram nową tożsamość, gdy
tylko wysiądę ze szkolnego autobusu. Sześciostronicowe listy do Missy
Morrison podpisuję słowami: Twoja przyjaciółka na zawsze.

Przygarnięte dzieci były dla nas stałym źródłem zakłopotania, promie­

niowała z nich niepewność, co często wykorzystywaliśmy z Dannym. Na
zdjęciach widać je stojące ze złączonymi stopami, proste jak drut, z ramio­
nami splecionymi z przodu, jakby idealna postawa mogła im zapewnić
akceptację rodziny. Ich uśmiechy są nienaganne i nienaturalne; dzieci szcze­
rzą się do obiektywu, odsłaniając równiutkie zęby. Desperacko pragnęły
się do nas dopasować, ale nigdy im się to nie udało. Nieważne, jak były
małe i jak długo z nami mieszkały; żadne z nich nigdy nie weszło do nasze­
go kręgu spokrewnionych. Rodzice nawet nie zwracali się do nich po imie­
niu, chyba że chcieli je za coś skarcić. Nazywali je po prostu „przygarnię­
tymi dziećmi". „Idziemy z przygarniętymi dziećmi" albo: „Muszę dziś zabrać
ze sobą przygarnięte dzieci". Danny i ja od początku czuliśmy różnicę mię­
dzy „nami" a „nimi", ale przynajmniej staraliśmy się używać ich imion.
Przez następne sześć lat w domu zebrała się spora grupka: Timmy, Pen-
ny, Bradley, Rudy, Janey, Martin, Ricky, Lloyd, a później Maria. Lloyd się
jąkał, niektóre z dzieci miały kłopoty w szkole, wszystkie zabrano z do­
mów, bo rodzice je maltretowali lub zaniedbywali. Dzieci przychodziły do
nas i odchodziły. Niektóre zostawały na kilka lat, inne odchodziły od razu,
bo były „nieposłuszne". Mama przyjmowała każde dziecko, o którym tele­
fonicznie poinformowała ją opiekunka społeczna. Dzieci trafiały do nasze­
go domu tego samego dnia, czasami już po upływie godziny, ale mama
szybko odsyłała starsze. Decydującym czynnikiem był młody wiek i potul­
ne usposobienie.
Najbardziej lubiłam Marię, która przyszła do nas jako ostatnia. Miała
delikatne rysy i cienki głosik; zawsze starała się pomóc, robiła wszystko,
żeby inni byli zadowoleni, nawet jeśli oznaczało to rozbicie własnej psy­
chiki i przybieranie różnych ról w zależności od tego, z kim rozmawiała,
jakie ten ktoś miał układy z mamą i jak mama na to wszystko reagowała.

94
Jej rysunki zawsze były najweselsze. Za wszystko, co spotkało ją pod na-
szym dachem, odpłacała uśmiechem, dobrocią i wiernością szczeniaka.
Jakby postanowiła nigdy nie tracić nadziei.
Prędzej czy później każde z przygarniętych dzieci zapadało na jakąś ta­
jemniczą chorobę. Niektóre trafiały do moich dawnych lekarzy, z tymi sa­
mymi objawami co ja, i przechodziły te same badania. Nasz dom zmienił
się w szpital, tak że nawet mama z trudem to znosiła. Na szczęście opieka
społeczna pokrywała koszty leczenia.

Pewnego dnia mama zwolniła mnie ze szkoły i zabrała z Lloydem do

przychodni. Siedząc w poczekalni, słyszałam jego płacz i krzyki dobiega­
jące z gabinetu na końcu korytarza. Wiedziałam, co się dzieje. Wbijali mu
rurkę w cewkę moczową i robili zastrzyk z jodyny; przypomniałam sobie
kolor i wrażenie pożaru w całym ciele, smak, który czuję we krwi, a nie na
języku. Lloyd miał 9 lat. Słysząc jego krzyki, nagle poczułam przeszywa­
jący ból w brzuchu jak elektryczny impuls. Drgnęłam i zesztywniałam na
krześle, ściskając kolana. \
Lloyd wyszedł dziwnym krokiem, powłócząc nogami i kulejąc. Wbił
wzrok w dywan. Spojrzałam w\stronę rejestracji, gdzie czekała na niego
mama. Położyła mu rękę na ramieniu i zapytała, czy wszystko w porządku.
W samochodzie nikt się nie odzywał. Na początku mama opowiedziała
kilka dowcipów, ale ja i Lloyd czuliśmy się tak fatalnie, że nawet nie pró­
bowaliśmy tego ukrywać. On się wstydził, że pielęgniarka włożyła mu rur­
kę w członek, ja - że spotkało go to samo, co mnie kiedyś. Oboje byliśmy
zakłopotani, ale każde z nas tkwiło w oddzielnej, własnej bańce.
- Do cholery! Po co się w ogóle dla was wysilam, niewdzięcznicy? Chcia­
łam was zabrać do restauracji Długiego Johna, ale do diabła z tym! Robię,
co mogę, żebyście byli zdrowi, a wy jak mnie traktujecie? Jak jakieś gów­
no!
- Nie, mamo - przerywam jej. - Po prostu trochę mi niedobrze. Chcieli­
byśmy jechać do restauracji.
- No, Lloyd, może byś się odezwał? - Zerka groźnie przez ramię na
malutkiego, skulonego Lloyda.
- T-tak, ch-chętnie coś z-zjem.
- Na pewno, ty głupi jąkało.

Jak długo można głodować bez skutków ubocznych? Jeśli wszyscy wo­
koło mówią ci, że cierpisz na tajemniczą chorobę, i robią kolejne badania,

95
żeby odkryć przyczynę, to czy w wieku 13 lat możesz im nie uwierzyć?
Przecież źle się czujesz, tak? Mama mówi prawdę. Nie masz siły. Szybko
się męczysz. Chyba coś jest nie tak, skoro stale chorujesz? Opuszczasz
lekcje, chodząc do lekarzy albo leżąc pół dnia w gabinecie pielęgniarki.
Może przepisali ci złe lekarstwo i dlatego tak się czujesz? A może nie wol­
no brać tylu różnych leków jednocześnie?
Spełniło się moje marzenie z dzieciństwa: stałam się bardzo chuda i prze
zroczysta, miałam wrażenie, że silniejszy poryw wiatru może mnie unieść
wysoko do nieba jak suchy liść klonu z widocznymi żyłkami.
Mama chodzi na wywiadówki i rozmawia z każdym nauczycielem, żeby
opowiedzieć o mojej chorobie serca. Raz po raz słyszę to samo. Kłucie
w klatce piersiowej, chrapliwy oddech; słaby dopływ tlenu do mózgu wy­
jaśnia, dlaczego tak źle się uczę. Siedzę na krześle obok niej, wciągając
powietrze przez półotwarte usta z opadającą dolną wargą. Chcę się poło­
żyć i dryfować w powietrzu. Nauczyciele mają mnie obserwować i odsy­
łać do domu, gdybym wyglądała na szczególnie słabą. Zerkają więc na
mnie, gdy idę korytarzem; widzą zapadniętą klatkę piersiową i wystające
kości.
Trzeba uważać, myślą sobie. Lada moment może umrzeć.
C zy w tym świecie pobierania krwi, wciskanych rurek i żył dziurawio­
nych igłami, lekarstw, bólów głowy i opuszczania lekcji, kłopotów
w nauce i uciekania do pielęgniarki przed klasówkami, nie zaczniesz wresz­
cie pomagać dorosłym w szukaniu przyczyny choroby? Nie sięgniesz po
pisma medyczne, jak mama, i nie będziesz czytać o objawach, żeby powie­
dzieć lekarzowi, czego ma szukać? Nie zaczniesz wreszcie współpraco­
wać z ludźmi, którzy próbują ci pomoc?
rzv nr

Jedziemy do nowego kardiologa. Mama zaciska dłonie na kierownicy

tak mocno, że bieleją jej kłykcie. To trzeci i ostatni lekarz, do którego wy­
syła nas doktor Kate. Na wizytę czekałyśmy kilka miesięcy. Jeśli on nic
nie znajdzie, mówi doktor Kate, to znaczy, że serce mam jednak w porząd­
ku.
- Już ja pokażę tym cholernym sukinsynom w szpitalu, że wcale mi nie
odbiło. Jesteś chora, do diabła, masz wadę serca, wiedziałam to od począt­
ku, tylko ci kretyni z małomiasteczkowego szpitala nie mają zielonego
pojęcia o leczeniu!
- Wiem, mamo, wiem. Nie martw się, wreszcie znajdziemy przyczynę
mojej choroby.
- Ten facet musi nam pomóc, na miłość boską. - Parkuje, wysiada z sa­
mochodu i wachluje się bluzką; wygładza białe spodnie. - No, wejdźmy
tam, i to już, do cholery jasnej. - Patrzy na mnie tak groźnie, że czuję się

97
wciśnięta w bagażnik. - Powiesz mu, co ci dolega, co jest z twoim sercem.
Rozumiesz? Ostry ból w klatce. Krótki oddech. Jasne?
- Tak, mamo. Powiem mu.

Siedzimy w gabinecie, czekając na lekarza. Wpada do nas na pięć minut

i znów wychodzi. Jest młody. Przystojny. Poświęca nam niewiele czasu,
ale zwraca uwagę na to, co mówi mama, i robi zatroskaną, zdziwioną minę.
Matka odpowiada mu taką samą zatroskaną, zdziwioną miną. Ich zatroska­
ne, zdziwione miny odbijają się od siebie jakby rykoszetem. Matka na­
tychmiast się uspokaja. Lekarz idzie zlecić następne badanie mojego serca.
Będę nosić elektrody dwa razy dłużej niż zwykle, tak jak zasugerowała
mama. Lekarz coś podpisuje i wsuwa kartę w plastikową ramkę na drzwiach.
Matka wzdycha; wreszcie do czegoś dojdziemy. Ja też się cieszę. Siedząc
na stole i czekając na przyjście lekarza, zaczynałam już myśleć, że może to
jednak nie serce. Może raczej wyrostek. Koleżance ze szkoły wycięli wy­
rostek i potem czuła się dobrze. Właśnie miałam głośno zapiszczeć z bólu,
gdy wrócił doktor.
Chce przeprowadzić następne badania, wiem, że jest na dobrej drodze.
Promieniuje z niego pewność siebie. On wszystkim się zajmie. Nie do wia­
ry, że wątpiłam w naszą diagnozę. Nie chcę już innych lekarzy. Co z tego,
że będę nosić aparat Holtera przez dwa dni, a nie jeden? Przynajmniej on
wreszcie ustali, co ze mną jest nie tak, prawdziwy lekarz, nie ta banda
idiotów, którzy na niczym się nie znają.
Namydlają mnie. Mama wychodzi. Jednorazówka przesuwa się po mo­
jej piersi. Unoszę się nad stołem, myślę o tacie i jego pędzlu do golenia,
o wykrztuszaniu Agent Orange i patrzę na dziewczynę, której golą klatkę
piersiową. Ona mnie nie widzi, bo obserwuję ją od drzwi gabinetu, zaglą­
dam z korytarza. Wyciskają żel, przyklejają okrągłe białe elektrody, podłą­
czają je. Kable wystają z mojego rozporka. Cieszę się, że nie muszę iść do
szkoły z tym całym sprzętem.
Gdy wychodzimy, matka jest pełna pokory i wdzięczności. Jakby emito­
wała radioaktywne pole radości z tego, że wreszcie robimy postępy. Posta­
nowiła jednak wysłać mnie do szkoły. Niech nauczyciele zobaczą, jak ciężko
jestem chora.
W samochodzie milczymy. Połykam powietrze i bekam. Matka wyciąga
rękę i delikatnie odgarnia mi pasmo włosów za ucho. Widząc jej łagodne
spojrzenie, dostaję gęsiej skórki. Poznamy przyczynę. Muszę im wszyst-
kim pokazać, co ze mną jest nie tak.

98
 Znów połykam powietrze. Wstrzymuję oddech. Tym razem zaczekam,
aż poczuję migotanie w sercu.

- To mi wygląda na napadowy częstoskurcz.

Siedzę ubrana na stole w gabinecie, a oni przyglądają się wynikom mo­
ich badań, rozłożonych na blacie.
- Czy to znaczy, że trzeba operować? Mówię poważnie, Michael, nie
będę się sprzeciwiać, jeśli to ma nas przybliżyć do rozwiązania problemu.
Czytałam o nowo wykrytej chorobie zastawek u dzieci. Może są jakieś
badania, które pozwoliłyby ją wykluczyć?
Matka zwraca się do kardiologa po imieniu. Stoją blisko siebie, rozma­
wiają. Ponieważ wyniki mojego ostatniego badania holterowskiego są
mylące, lekarz osobiście objaśnia jej, skąd się mogły wziąć dziwne krzywe
na zapisie EKG.
- Och nie, to nie będzie konieczne, Sandy. Powinniśmy jednak przepro­
wadzić pewne badania pod nadzorem personelu szpitalnego. Czy mogę wziąć
Julie na tydzień do kliniki, żeby dokładnie ją przebadać i postawić diagnozę?
- Nie sądzę, żeby był jakiś problem. Cieszę się, że wreszcie znalazłam
kogoś kompetentnego, kto rozumie, że mała jest chora. Najwyższy czas,
żebyśmy przestali kręcić się w kółko i poznali przyczynę jej dolegliwości,
zgodzisz się ze mną?
- Jak najbardziej.

Nie ma chyba bardziej charakterystycznego zapachu niż zapach szpitala.

Gdy tylko rozsuną się automatyczne drzwi i wejdziesz na korytarz o lśnią­
cej, wywoskowanej podłodze, uderza cię dziwna woń, jakby z puszki,
wydobywająca się z rurek ułatwiających oddychanie. Powietrze jest chłodne,
z dużą zawartością tlenu, i szczypie w nos, gdy za szybko weźmiesz wdech;
miesza się z czystym zapachem bandaży i jałowej gazy.
W rejestracji zakładają mi na nadgarstek małą plastikową opaskę z na­
zwiskiem napisanym niebieskimi, trochę zamazanymi literami. Wygląda
to jak stempel na mięsie.

Matka mnie spakowała. Czuję się jak na wakacjach, przed wyjazdem na

obóz, o którym zawsze marzyłam. Biorę porządną, niebieską walizkę i ulu­
bione książki Paula Zindela. Kręcę sobie włosy lokówką. Ładnie wyglą­
dam. Odliczam dziewięć kompletów bielizny. O dwa więcej niż trzeba, na
wypadek, gdybym miała zostać w szpitalu dłużej.

99
 W pokoju czeka kosz przygotowany specjalnie dla mnie. Są w nim chu­
steczki higieniczne, niebieska plastikowa butelka z nadrukowanym napi­
sem KERI LOTION oraz mały beżowy basen na wypadek, gdybym wymioto­
wała. Łóżko, przy którym stoi nocna szafka, można zasłonić ciężką kotarą,
kiedy lekarze będą mi robić coś, czego nie powinni widzieć inni pacjenci.
Od razu po wyjściu mamy odsuwam zasłonę w róg łóżka, skręcam ją tak,
że wygląda jak postronek, i wciskam koniec pod materac.

W szpitalu jest świetnie. Łóżko podnosi się i opuszcza za naciśnięciem

jednego guzika na pilocie. Dostaję tyle galaretki, ile zechcę. Pielęgniarki
odwiedzają mnie kilka razy dziennie, podają lekarstwa, mierzą temperatu­
rę, pytają o „ruchy jelit". Ponieważ nie mam pojęcia, o co chodzi, a głupio
mi pytać, zgaduję właściwą liczbę, obserwując ich miny.
Rozwożą jedzenie na wózku. Przynoszą mi tacę i zabierają, kiedy skoń­
czę. Zdejmują folię spożywczą, uwalniając zapach ciepłego puree - pysz­
nego i parującego. Żartują, że dobrze mi na szpitalnym wikcie, bo po­
chłaniam wszystko, co jest na talerzu: fasolkę z puszki, gulasz, co tylko
przyniosą.
Przed południem przychodzą po mnie, sadzają na wózku inwalidzkim
i wiozą na automatyczną bieżnię, gdzie badają mi puls. Nie mam pojęcia,
dlaczego się tak upierają, żebym jechała tam na wózku. Salowy podnosi
mnie z czystej białej pościeli i wsuwa moje stopy w kapcie. Po co mam
jechać, jeśli mogę iść? Troszczą się o mnie tak bardzo i są tacy mili, że
chce mi się płakać. Zostałabym tu jak najdłużej. Za kilka dni będę wciskać
guzik dzwonka, jak tata przyciski na pilocie, i wściekać się: „Gdzie druga
porcja sałatki owocowej?"
Wiozą mnie na salę i zatrzymują wózek przy stanowisku pielęgniarki,
z igłami i gazikami. Sala jest duża, z automatyczną bieżnią, aparatami do
mierzenia ciśnienia, sprzętem EKG, przewodami i innymi urządzeniami,
służącymi do słuchania serca.
Pielęgniarka przykleja mi do klatki piersiowej znajome elektrody; prze­
wody podłącza do maszyny. Dwie osoby podtrzymują mnie za nadgarstki
i łokcie, pomagając wstać z wózka i wejść na ruchomą bieżnię. Przepasują
mnie w talii specjalnym paskiem przyczepionym do poręczy, zabezpiecza­
jącym przed upadkiem. Po minucie tracę siły. Jednak z każdym dniem staję
się mocniejsza: chodzę szybciej i dłużej. Pielęgniarki patrzą na mnie z po­
dziwem i mówią, że, może zostanę wypisana do domu wcześniej, niż pla­
nowano. Byłoby miło, prawda?

100
 Zaczynam więc chwiać się na nogach i przerywam, udając wyczerpanie.
Dzięki temu zostanę tu dłużej, z dokładkami posiłków i moimi ulubionymi
książkami, za to bez matki, której obraz powoli zaciera mi się w pamięci.

Mama oczywiście przychodzi do szpitala codziennie, i to na długo: spę­

dza tu cały czas przeznaczony na odwiedziny. Nie siedzi jednak przy mnie.
Odwiedza innych pacjentów, rozmawia z personelem w pokoju pielęgnia­
rek. Wieczorem wpada tylko po swoją torebkę i daje mi kartkę z numerami
pokojów dzieci, które odwiedziła: chorych na raka oraz tych przywiezio­
nych na badania lub operację.
- Sis, wpadnij na chirurgię, do pokoju 612. Leży tam przemiła dziew­
czynka, mniej więcej w twoim wieku. W piątek wytną jej guz mózgu. Nie
wiadomo, czy przeżyje. Byłoby dobrze, gdybyś ją trochę rozweseliła, kot­
ku.
Pójdę wszędzie, dokąd każe mi mama, byle nie do domu. Członkowie
mojej rodziny są daleko, jak białe, kłębiaste chmury, które uleciały z moje­
go nieba. Ja jestem jak wielki bóg Odyn z książek Douglasa Adamsa, które
właśnie czytam. Wiodę luksusowe życie w wykrochmalonej, białej poście­
li, w otoczeniu ludzi, którzy dwoją się i troją, żeby niczego mi nie brako­
wało. Cudowny powrót do dzieciństwa. Książki, pościel i talerze z jedze­
niem to wszystko, czego mi trzeba.
Mama czyta moją kartę na drzwiach i nerwowo przechadza się po poko­
ju, mając nadzieję, że zajrzy tu lekarz.
Wsadzam nos w książkę, marząc, żeby matka wyszła.
- Jesteś tu grzeczna, Sis?
- Aha.
- Mamy szczęście, że tu jesteśmy i że naszym lekarzem jest Michael. To
naprawdę wspaniale, że zrobią wszystkie badania. Wszyscy wychodzimy
z siebie, żeby zapewnić ci jak najlepszą opiekę, wiesz? Więc, na miłość
boską, Julie, nie spieprz tego. Niech zrobią, co trzeba, i ustalmy wreszcie,
na co jesteś chora.

Boję się tylko wtedy, kiedy do mojego pokoju bez zapowiedzi wchodzi
kilku młodych mężczyzn w białych fartuchach i ze stetoskopami. Prowa­
dzi ich lekarz. To studenci medycyny. Lekarz mówi o palpitacjach, wypa­
daniu zastawki i szmerach, a oni otaczają łóżko i gapią się na 13-letnią
pacjentkę, rzadkość na oddziale kardiologicznym zdominowanym przez
staruszków.

101
 Lekarz wkłada mi rękę pod kark i lekkim ruchem rozwiązuje troczki
koszuli. Cienka bawełna powoli odsłania moją klatkę piersiową, tworząc
fałdy wokół talii. Lekarz dotyka mnie końcami palców, nie przerywając
wykładu sprawdza, czy moje serce się zatrzymuje, czy bije nierówno. W mo­
ich oczach zbierają się łzy i po kolei wypływają spod powiek ciężkimi
kroplami, które kapią mi na obojczyki. Nie spieprz tego, Julie, niech zro­
bią, co trzeba. Lekarz każe studentom mnie zbadać. Zimne, obce palce
przyciskają mnie, przytrzymują i, delikatnie jak duchy, muskają miejsca na
mojej klatce piersiowej, gdzie można wyczuć serce.
W tym celu palce muszą trochę poszukać. Wędrują wokół niewielkiej
wypukłości mojej piersi, która ze wszystkich sił stara się wykiełkować na
słabowitym ciele, jak delikatny kwiat na kamienistej ziemi. Natrafiają na
żebro, wdrapują się na sutek i - płynie coraz więcej łez - uciskają miejsce,
którego nikt dotąd nie dotykał, starając się wyczuć słabe bicie mojego ser­
ca.
Badają mnie, jednocześnie rozmawiając. Jestem tylko dziewczynką, której
mężczyźni dotykają bez pytania, którą rozbierają, nie zwracając uwagi na
jej łzy. Wychodzą tak nagle, jak przyszli; jednocześnie robią w tył zwrot,
jak ławica ryb lub wyszkolony oddział białych fartuchów. Zostaję sama,
muszę się ubrać i zetrzeć ze skóry ślady obcych palców.

Mój pobyt w szpitalu dobiega końca. Niedługo wypiszą mnie do domu.

Zrobili wszystkie badania: Holtera, kilka razy EKG, w tym wysiłkowe na
automatycznej bieżni. Odwiedziłam dziewczynkę z pokoju numer 612.

Pielęgniarka wchodzi do mojego pokoju na rutynową, wieczorną kon­

trolę. Podnosi ze stolika nieużywany basen.
- Jak się masz, kotku? - Idzie w stronę umywalki.
- Dobrze.
- Jedzenie ci smakuje? - Odkręca kurek i leje wodę do basenu.
- Tak, jest dobre.
- Gotowa do powrotu do domu?
- Chyba tak.
- Oj, na pewno tęsknisz za rodziną, prawda? - Przysiada na krawędzi
łóżka i z kieszeni białego fartucha wyciąga jednorazową maszynkę do go­
lenia.
Siadam, wytrzeszczam oczy.
- Muszę cię teraz ogolić, kochanie.

102
 - Ogolić? - Nie mam już ani jednego włoska na klatce piersiowej.
- Tutaj. - Klepie mnie po miednicy przez cienki, szpitalny koc.
- Co? Przecież to już koniec, wracam do domu! Tam nic nie ma! - Ugi­
nam kolana. - Przyszłam do szpitala, bo mam chore serce!
- Cóż, kotku, muszę cię ogolić, bo włosy przeszkadzałyby lekarzowi.
Tam robi nacięcie skalpelem.
- Jakim skalpelem?
- Nożem, którego użyje podczas badania.
Wytrzeszczam oczy jeszcze bardziej.
- Będziesz miała cewnikowanie serca.
Czekam cierpliwie. Po co mam jej utrudniać pracę? Wiedziałabym o za­
biegu, przecież mama odwiedza mnie codziennie.
- Jesteś w szpitalu, bo lekarze muszą stwierdzić, co się dzieje z zastawka­
mi w twoim sercu. Jutro zrobią ci małe nacięcie w żyle w ręce oraz w tętnicy
udowej i doprowadzą do zastawek elektryczne przewody, żeby wszystko
zobaczyć na monitorze. Świetna sprawa, oglądać własne serce w telewizji.
To musi być pomyłka. Może pielęgniarka Wzięła skierowanie innej oso­
by. To na pewno jakieś nieporozumienie. Wodzę oczami po pościeli, w gło­
wie kłębią mi się myśli. Jak to się stało? Chcą mnie pociąć. Oddycham
coraz szybciej, patrzę z przerażeniem.
- Nie możecie mi tego zrobić. - Słowa wydobywają się same z mojego
gardła. - Nie możecie. - Stają się coraz głośniejsze. - Mama wszystko
zmyśliła! \
Nie do wiary, że to powiedziałam. Niemożliwe! Przeskakuję w róg łóż­
ka, jedną ręką podciągam sobie koc do szyi, drugą\sięgam w tył, żeby wcis­
nąć zasłonę pod materac.
Pielęgniarka patrzy na mnie surowo. Widzę po jej minie, że mi nie wie­
rzy. Ja też nie do końca wierzę we własne słowa. Jeszcze do mnie nie do­
tarło, że je wypowiedziałam. Przecież to śmieszne. Matka mnie kocha. To
ze mną jest coś nie tak. Czuję się źle. Zawsze zmęczona. Jestem chora, bo
inaczej by mnie tu nie przywieźli. Przecież gdybym nie była chora, lekarze
nie próbowaliby mnie wyleczyć! \
Siedzimy nieruchomo, pielęgniarka i ja, wpatrując się w siebie. Przyglą­
da mi się jak zwierzątku w klatce, starając się dociec, co kombinuję. Ja też
na nią patrzę, boję się odwrócić wzrok. Szuka czegoś w mojej zapłakanej
twarzy, błysku w oku, który powiedziałby: „Ha, ha, żartowałam!", cienia
uśmiechu, żebyśmy obie mogły roześmiać się z ulgą i rozładować napię-
cie.
 Nie znajduje nic takiego.
- Zaraz wrócę. - Bezszelestnie stawia basen z wodą. - Sprawdzę to. -
Wychodzi.
Jestem ocalona. Wszyscy się dowiedzą. Będę mogła tu zostać. Mama się
wścieknie. Nieważne. Najwyżej ucieknę. Znajdę pracę. Nową rodzinę.
Mogę nawet zamieszkać u swojego kardiologa.
Myślę o ostatnich wizytach z mamą u lekarza; była wściekła, kiedy doktor
nie mógł niczego wykryć, i zachwycona, gdy powiedział, że przyjmie mnie do
szpitala. Ta myśl kołatała mi się w głowie, chociaż powiedziałam jej wtedy:
- Widzisz, od początku wiedziałyśmy, że coś ze mną jest nie tak.
Bardzo mnie ucieszyło, że po długotrwałych poszukiwaniach wreszcie
znaleźli przyczynę mojej choroby; czułam ulgę, że lekarze wreszcie uwie­
rzyli matce. Ale czy nie przeszło mi przez myśl, że zgadzam się z nią, bo
boję się zaprzeczyć? Bo jestem głupia, źle się uczę, ślinię się? Czy napraw­
dę nie zdawałam sobie sprawy, że symuluję, bo w drodze powrotnej do
domu uderzała moją głową w okno samochodu, jeśli nie pokazałam leka­
rzom, jak ciężko jestem chora? Próbuję myśleć rozsądnie. To nie ma sensu.
To szaleństwo! Mama wie, co robi. Ona przecież widzi moje objawy.
W ciszy na korytarzu rozlega się skrzypienie butów pielęgniarki, która
podchodzi szybkim krokiem.
Podaje mi papierowy kubeczek.
- Wypij to. Zaczekamy kilka minut.
Wyszarpuje zasłonę spod materaca i jednym, płynnym ruchem otacza
nią łóżko. Ukrywam twarz w dłoniach i krzyczę. Pierś mi faluje, po policz­
kach płyną łzy. Ona jednak mnie ogoli. Zaczyna działać lekarstwo. Opa­
dam na łóżko, wbija mi się w plecy róg książki Jesteś tam, Boże? To ja,
Margaret. Podnoszę rękę do twarzy, gryzę wnętrze dłoni i łkam, gdy pielę­
gniarka podnosi moją koszulę. Chłodne powietrze smaga nagą skórę, do
tej pory ciepłą i osłoniętą. Pielęgniarka zaczyna mnie mydlić. W miejscu,
którego nikomu nie wolno dotykać. Przecież tak sobie przyrzekłam. Roz­
suwa mi kolana i zaczyna mnie golić. Wyję. Gryzę swoją rękę ze śladami
od kroplówek i siniakami na żyłach, czarnymi kreskami, pozostałymi po
plastrze i przyklejonym waciku z kroplą krwi. Nie mogę znieść dotyku tej
kobiety. Nie cierpię mieć mokrej skóry, zapach kremu do golenia, którego
używa mój ojciec, przyprawia mnie o mdłości. To nic, że dzieli nas war­
stwa kremu, że pielęgniarka nie dotyka mojej skóry. To za mało.
- Widzisz? Nie było tak źle, prawda?

104
 Następnego ranka wyrywają mnie ze snu. Czuję, że szczurzy ogon Śmier­
dziela uderza mnie w rękę. Powoli odwracam głowę, żeby spojrzeć na psa,
ale zaraz, zaraz, to są czyjeś palce, klepiące żyłę. To kroplówka, płyn roz­
lewa się ciepłą falą w mojej krwi. Jeszcze raz odwracam głowę, lekarstwo
dociera do najmniejszych naczyń krwionośnych w mojej szyi, rozlewając
się niezliczonymi strumyczkami po organizmie.
Dwaj mężczyźni podnoszą mnie na prześcieradle i kładą na wózku. Coś
mnie kłuje, czuję to jak przez mgłę, jakby z oddali. Nadepnęłam na osę?
Wyszłam mokra z basenu i, biegnąc po trawie, skaleczyłam się drutem
elektrycznego pastucha rozciągniętym na podwórku? Moja stopa przykle-
iła się do trawy pod prądem? Nie, to tylko duży palec u nogi wysunął się
spod koca i dotyka zimnej metalowej ramy wózka. Teraz mogę spokojnie
zasnąć, mówią, w szpitalu jestem bezpieczna. Z trzaskiem podnoszą boki
wózka. Nie ma grawitacji, unoszę się w próżni. Mieszkam na białym sufi­
cie, jak zawsze chciałam.
Jedziemy korytarzem. Wiozą mnie przez pustkę, jest mi ciepło, bo otulili
mnie kocem i wsunęli końce pod materac, jak wtedy, gdy nocowałam u bab­
ci. Żeby się uwolnić, trzeba wierzgać nogami, ale komu by się chciało
wysilać? \Drobinki kurzu unoszą się w promieniach słońca, w powietrzu słychać
miłe syczenie bąbelków w puszce coli, siedzę przy oknie w ostatniej ławce
na lekcji geografii, słyszę głos grożący, że w piątek będzie klasówka, po­
woli zasypiam. Oddałabym wszystkie pieniądze, wszystkie ukradzione pie­
niądze na lunch, żeby tylko móc zasnąć w słońcu. Oprzeć głowę o ogrzaną
szybę samochodu i poczuć oddech anioła na twarzy. Skręcamy, kółka wóz­
ka ślizgają się na wypolerowanej podłodze z białych płytek. Zabierzcie
mnie stąd, ułóżcie mnie do snu, mam takie ciężkie powieki.

- Julie, Julie, kochanie! - M a m a pochyla się nade mną, patrząc wesoło

w moje półprzytomne oczy. Jest dobrej myśli. Wie, że opiekują się mną
najlepsi lekarze. Macha do mnie, jakby życzyła mi przyjemnej podróży.
Ojciec stoi sztywno, wypina pierś, wyprostował ręce przy bokach. Wy­
gląda jak ludzik z piernika. Uśmiecha się szeroko.
- Powodzenia, Sissy. Kochamy cię.
Wydaje mi się, że dolna powieka drży mu od zbierających się łez. Jego
czoło przecinają głębokie, pionowe zmarszczki. Podnoszę rękę ciężką jak
z ołowiu, żeby ścisnąć palcami jedną z nich. Zmarszczki wyglądają jak
wypukłe pasma górskie na moim globusie z czwartej klasy - tym, którego

105
tak chętnie dotykałam palcami i w ten sposób poznawałam świat. Bardzo
chcę dotknąć gór na czole taty. Wyciągam rękę, ale już wiozą mnie dalej.
Zatrzymujemy się w sali operacyjnej. Wszyscy zaczynają się krzątać.
Gdzieś nad sobą słyszę głos:
- Odetchnij głęboko. - Nos i usta zakrywa mi maska.
Oddycham, jak każą, i wydaje mi się, że jadę windą w dół. Nastroszony
ogon Czarnej uderza z głuchym stukotem w deski ganku. Śmierdziel
uśmiecha się drwiąco, unosząc górną wargę, w której tkwi wędkarski ha­
czyk. Czarna wsuwa mi nos pod dłoń i szturcha. Dobrze, pogłaszczę cię po
głowie. Czuję język Czarnej, liże grzbiet mojej dłoni. Och, pieseczku, ja
też cię kocham. A może to było ukłucie i kolejna kroplówka? A może nos
Czarnej pod moją dłonią to w rzeczywistości ręka obcego człowieka, który
chce mnie uspokoić?

Przyciskam podbródek do klatki piersiowej, żeby popatrzeć. Podnoszą

moją prawą rękę i odwracają ją. Nacinają mi przedramię skalpelem, otwie­
rają czyściutko, jakby wycinali filet z kurczaka. Nie ma krwi. Do mojej
żyły trafia przewód elektryczny. Wpychają go głęboko, przez bark aż do
serca. Czuję tylko leciutkie łaskotanie. Mamy kontakt. Lekarze wskazują
monitor - żebym mogła obejrzeć swoje serce w telewizji. „Nie zapomnij
im powiedzieć, że kiedy oddychasz, czujesz ostre bóle w klatce piersio­
wej".
Mrugam. Na ekranie widać zarys serca, bijącego na dwa. Bum-bum, bum-
-bum. To na pewno nie ja. Nie mój organizm.
- Jak opera mydlana - bełkoczę.
Wszyscy się śmieją, jesteśmy razem, cieszę się, że udało mi się rozśmie­
szyć dorosłych.
Lekarz staje przy końcu stołu, na którym leżę; moje kości biodrowe do­
brze widać przez cienkie, białe prześcieradło. Mężczyzna patrzy na tackę
z kilkoma skalpelami.
Co powiedziałam wczoraj? Lekarz wybiera nóż. No, Julie, bądź dobrą
pacjentką, nie spieprz tego. Doktor wyciąga moją bezwładną prawą nogę
spod prześcieradła, podnosi i wykręca mi udo, jakby zaraz miał wyłamać
odnóże wielkiego kraba.
Patrzę.
Przesuwa ostrzem po napiętym mięśniu, jakby ciągnął smyczkiem po
strunach skrzypiec. Proszę, nie rób mi tego. Przełamał pieczęć mojego ciała.
Z nacięcia płynie krew, plami chłodne białe prześcieradło. Matka wszystko

106
 zmyśliła. Kręcę głową, dyszę. Proszę, nie róbcie mi tego. Patrzę w dół
krew chlusta ze mnie, tworzy czerwoną strugę na białej tkaninie. Czy to ja?
Moja noga? Moja krew? Lekarz wsuwa przewód w nacięcie na moim udzie.
Matka to zmyśliła. Nogi same mi się ruszają, chcą się skulić. Nie dotykaj
mnie, zabieraj ten drut, wyjmij go natychmiast! Co ci się stało? Byłaś taką
grzeczną pacjentką. Z trudem unoszę tułów, opieram się na łokciach. Ugi­
nają się pode mną jak tanie karty do gry. Przewód, wetknięty w moje ra­
mię, podskakuje. Muszę zobaczyć nacięcie na udzie, muszę patrzeć, jak
wsuwają tam drut, żeby mieć pewność, że to dzieje się naprawdę. Dyszę
jak kobieta w czasie porodu. Gdzie ja jestem? Powoli obracam głowę, pa­
trząc na zdziwione twarze osób, które nie mogą mnie utrzymać; przecież
byłam taką słodką, uległą, dobrą pacjentką.
Lekarz przerywa, jego oczy nad maską spokojnie wpatrują się we mnie.
Szybko, dajcie jej coś na uspokojenie, bo zepsuje całe badanie. Nie widzę
ruchu jego warg, ale słyszę słowa. Pielęgniarki podbiegają z rurką, wciska­
ją mi ją przez nos aż do gardła, przywiązują drugą rękę do stołu, energicz­
nie uderzają wewnętrzną stronę łokcia, szukając żyły, która jeszcze się nie
zapadła.
Ukłucie. Zastrzyk. Uspokojenie. Wystarczy na następne 12 lat.

Mój pierwszy dzień po powrocie do szkoły to prawdziwe szaleństwo.

Nowi koledzy bardzo się cieszą, że wyszłam ze szpitala. Ja z tego powodu
jestem przygnębiona. W porze lunchu wchodzę z Missy do stołówki i...
Niespodzianka! Przyjęcie powitalne z kiełbaskami i pizzą. Uśmiecham się,
ale w głębi duszy cierpię, tak bardzo chcę im powiedzieć. Nie mogę już
powstrzymać łez. Koleżanki po kolei wychodzą, urażone, że płaczę na przy­
jęciu, które dla mnie zorganizowały.
Została tylko Missy, obejmuje mnie ramieniem, pyta, dlaczego płaczę.
Co się stało? Tak ciężko chorujesz? Niedługo umrzesz? Znikamy w mor/u
pomarańczowych i żółtych szafek w szatni; łkając i pociągając nosem,
zwierzam się jej z niektórych problemów. Missy nie może wydobyć słowa.
Dzwoni dzwonek. Missy obiecuje, że później do mnie napisze, i znika wśród
szafek.

107
Wykaz czynności przedoperacyjnych s. 109 - tłumaczenie
U n i w e r s y t e t Stanu Ohio
Klinika
Wykaz czynności przedoperacyjnych
Data: 3. 12. 1982
Zabieg: cewnikowanie serca
Wieczór przed zabiegiem:
- zebranie całej dokumentacji medycznej pacjentki - tak
ogólne badanie krwi,
oznaczenie grupy (próba krzyżowa krwi) - tak
Rtg klatki piersiowej - tak
EKG - tak
podpisanie przez pacjenta zgody na zabieg,
w obecności świadka - tak

Podpis pielęgniarki, data 2. 12. 1982

Rano przed zabiegiem
- uzupełnienie karty pacjentki - tak
- badanie moczu i krwi - tak
- badanie rentgenowskie - tak
- EKG - tak

Podpis pielęgniarki, data

Uwagi

Podpis pielęgniarki, data

- podanie lekarstw przed zabiegiem

Data godzina

Podpis, data
Rano p r z e d z a b i e g i e m :
- t e m p e r a t u r a 36, 6°, p u l s 70
- oddechy 55
- c i ś n i e n i e krwi 128/70
- waga: 40 kg
- alergie tak () nie ()
jeśli tak, to na co: jodyna
- założenie opaski identyfikacyjnej tak () nie ()
- zgoda podpisana przez pacjenta przy świadku tak () nie
- środki ostrożności, izolacja tak () nie ()
- pacjent na liście &sbb niebezpiecznych tak () nie ()
- lewatywa tak () nie ()

110
- koszula szpitalna tak () nie ()
Usunąć:
- pończochy elastyczne tak () nie ()
- peruka tak () nie ()
- okulary tak () nie ()
- soczewki kontaktowe tak () nie ()
- aparat słuchowy tak () nie ()
- protezy zewnętrzne tak () nie ()
- protezy zębowe tak () nie ()
- kosmetyki tak () nie ()
- biżuteria tak () nie ()
- ozdoby włosów tak () nie ()
- lakier do paznokci tak () nie ()
Uwagi:
Uwagi nt stanu pacjenta: Pacjentka bardzo emocjonalna, boi się
badania.
Wykonanie powyższych czynności jest warunkiem przewiezienia
pacjenta na blok operacyjny.
Podpis, data
 Przez resztę dnia pozostali znajomi odnoszą się do mnie bardzo dobrze
Na piątej lekcji, historii, ktoś podaje mi liścik. Duże litery Missy układają
się w słowa: Wiemy, że wszystko zmyśliłaś, żebyśmy cię żałowali. Nic
z tego. Żadna mama nie zrobiłaby czegoś takiego. Nienawidzimy cię, bo
kłamiesz. Jesteś śmieciem. Już nigdy nie chcemy mieć z tobą do czynie­
nia. Pod spodem są podpisy wszystkich moich 10 koleżanek.

Operacja serca, zastrzyki z jodyny, rurki, nacięcia, pobieranie krwi. To

wszystko bardzo zmienia dziecko. Na poziomie komórkowym. Zapomi­
nasz, jak było, zanim cię pocięli i ogolili. Przeszłość odpływa, nie masz już
do niej dostępu. Patrzysz tylko w przyszłość, masz nadzieję, że wreszcie
wykryją, co ci dolega, i skończą się badania, próby, połykanie lekarstw nie
wiadomo po co.
W domu moje lekarstwa zajmują całą kuchenną szafkę. Tam, gdzie kie­
dyś było jedzenie, teraz jest „pokarm Julie": lekarstwa, tuczące wafelki
i sześciopaki czekoladowego Ensure Plus, witaminizowanego napoju
w puszkach, który podawano mi w szpitalu do posiłków.
Mama mówi, że mam alergię na zwykłe jedzenie, ale pozwala mi pić tyle
Ensure Plus, ile tylko zechcę. Jedna puszka zastępuje cały obiad z trzech
dań. Nie ma różnicy, powtarza mama, naprawdę żadnej różnicy.

112
List s. 113-114 - tłumaczenie
Uniwersytet Stanu Ohio
Klinika
Oddział kardiologii
15. 12. 1982
Dr
Pacjentka: Julie Gregory
Szanowna Pani Doktor
Jak już wspomniałem w rozmowie telefonicznej, Julie Gregory
przebywała na oddziale kardiologii od 1 do 6 grudnia 1982 roku.
Zainteresowała nas jej historia choroby - okresowe przyśpie­
szenie czynności serca - i starannie przeanalizowaliśmy zapis
EKG z aparatu Holtera, wykazujący liczne epizody tachykardii
nadkomorowej, z okresami przyśpieszania i zwalniania, oraz
zmiany fali T.
Podczas badania naszą uwagę zwróciła asteniczna budowa pacjent­
ki, wiotkość stawów, ogólny fenotyp marfanoidalny. Zaintereso­
wała nas tachykardia, puls, zwykle powyżej 70, rośnie nawet do
140, gdy pacjentka wstaje. Wykryliśmy lekki klik śródskurczowy,
ale nie wystąpiły szmery ani cechy wypadania płatka zastawki
mitralnej. Potwierdza to wynik wcześniejszego echa serca.
Elektrokardiogram wykazał skrócenie PR; prawdopodobnie wystą­
piły fale delta.
Wykonaliśmy kompletne badania elektrofizjologiczne, których wyniki
są w normie; brak cech zespołu Wolffa-Parkinsona-White'a i in­
nych form preełcscytacji. Nie stwierdziliśmy dysrytmii nadkomo­
rowej ani^lćomorowej.
Przeprowadzona angiografia nie wykazała żadnej dysrytmii; ser­
ce funkcjonuje prawidłowo, skurcze komorowe w normie. Badania
potwierdziły prawidłową funkcję tarczycy, normalną zawartość
kwasu wanilino-migdałowego w moczu, normalną zawartość kwasu
5-hydroksyindolooctowego; reakcja na adrenokortykotropinę w nor­
3
mie. Zmierzyliśmy także ilość osocza (41cm /kg masy ciała),
wykluczyliśmy niedobór osocza jako przyczynę tachykardii.
Jak wspomniałem przez telefon, uznaliśmy, że tachykardia jest
wynikiem dysautonomii, jaką zwykle obserwuje się u pacjentów
z wypadaniem płatka zastawki mitralnej. Jestem zdania, że pa­
cjentka jest w początkowej fazie tej choroby, która za kilka
lat będzie wykrywalna w badaniu osłuchowym.
Na razie nie jest potrzebna żadna profilaktyka choroby mitral­
nej. Proponuję leczenie:

115
1. Żadnych ograniczeń w życiu codziennym.
2. Żadnych ograniczeń w spożywaniu soli.
3. Okresowo - atenolol w niskich dawkach (od 25 do 50 mg
dziennie), żeby stłumić nadczynność receptorów beta (podejrze­
waną; diagnoza wydaje się trafna).
Pacjentka przyjdzie do Pani na zdjęcie szwów; zalecam badania
kontrolne w styczniu 1983 roku. Chętnie zajmę się pacjentką,
o czym rozmawiałem z nią i rodzicami.
Bardzo dziękuję za możliwość zbadania tak fascynującego przy­
padku. Wyślemy Pani kopie wyników badań oraz wypis ze szpita­
la.
Proszę o kontakt w razie zmiany stanu zdrowia pacjentki.
Z poważaniem
Dr
Oddział kardiologii

116
 Stoimy na korytarzu kliniki przy Uniwersytecie Stanu Ohio: ja, mama
i kardiolog. Nastolatki bywają przemęczone, mówi lekarz. Nie ma szme­
rów w sercu. Nic więcej nie może dla mnie zrobić.
Mama zwraca się do niego porozumiewawczym tonem, jak do kolegi po
lachu. Pochyla się ku niemu jak kiedyś. Zastanawia się nad badaniami, które
razem dla mnie wybrali, i mówi o rozczarowującym wyniku tego ostatniego.
- Hm... Cóż, Michael. Opracujmy razem plan ataku. Ponieważ wyniki
ostatniego badania nie rozwiały naszych wątpliwości, uważam, że już czas
przeprowadzić operację na otwartym sercu i wreszcie raz na zawsze usta­
lić, co temu dzieciakowi jest.
Gapi się na nią, osłupiały.
- Pani Gregory, Julie nie potrzebuje operacji serca. Na pewno to panią
cieszy. - Odchrząkuje z zakłopotania. - Dotychczasowe badania nie wy­
kazały żadnych zmian, które uzasadniałyby zastosowanie tak inwazyjnego
środka. Jestem przekonany, że z czasem objawy staną się wyraźniejsze
i będziemy mogli postawić precyzyjną diagnozę albo Julie po prostu wyro­
śnie z choroby. Nic jej nie grozi, może poza wystąpieniem zespołu wypa­
dania płatka zastawki mitralnej, ale prawdopodobieństwo jest znikome.
- To żart?
- Skądże. Stan zdrowia Julie jest w normie.
- Nie do wiary! Nie mieści mi się to w głowie! Nie chcesz doprowadzić
sprawy do końca i zoperować jej serca? Myślałam, że razem doprowadzi­
my sprawę do końca, Michael! Mówiłeś, że ci zależy!
- Zależy mi na wykryciu przyczyn złego samopoczucia Julie, pani Gre­
gory, ale operacja serca jest niewskazana. Zwykle rodzice bardzo się cie­
szą...
- Och, i już? Tak mnie potraktujesz? Po prostu wyrzucisz za drzwi? Na
miłość boską, dlaczego nie mogę mieć normalnego dzieciaka jak inne ko­
biety? Jestem dobrą matką, 4-H, konie, basen, biwaki. Wypruwam sobie
żyły, żeby było jej dobrze. A ty dajesz mi do zrozumienia, że robię coś nic
tak? Czym sobie na to zasłużyłam? - Energicznie macha ręką.
Stoję za lewą nogą matki, wbijam wzrok w lekarza, nadaję mu sygnał
SOS: Nie każ mi stąd wychodzić, nie pozwól, żeby mnie zabrała.
- Pani Gregory, nie powiedziałem, że nie jest pani dobrą matką. Ale ja
ze swojej strony zrobiłem już wszystko. Proszę skończyć z badaniami ser­
ca. To tyle. - Odwraca się na pięcie.
- Będziesz żałował tych słów - wrzeszczy mama - kiedy dzieciak umrze
pod twoją opieką! Tak! Wytoczę ci proces, niedouczony kretynie! Nie

117
umiesz nawet wykryć, co jest nie tak z 13-latką! Wariat! To dziecko jest
chore, słyszysz, co mówię? Chore!

- Dzień dobry, gabinet doktora Stronga.

- Halo, jestem nową pacjentką, szukam kardiologa. W zasadzie chodzi
o moją nastoletnią córkę. Widzi pani, cierpi na zespół wypadania płatki
zastawki mitralnej i bardzo się boję, że jej stan się pogorszył.
L ato na wsi w Ohio to chyba najprzyjemniejszy i najseksowniejszy okres,
jaki można sobie wyobrazić. Każda dziewczyna ma ochotę chodzić po
okolicy) w króciutkich szortach firmy Daisy Duke i w staniku od bikini.
Wszędzie pełno bujnej zieleni, rośliny oplatają wszystko, kiełkują z każdej
szpary w ziemi; na dnie basenu siedzą żaby ryczące i nocami głośno wyra­
żają swoją seksualną frustrację, aż powietrze drży od modulowanych dźwię-
ków, które nasilają się w ekstazie, a potem cichną, tak że nie słychać już
nic. Jest wspaniale.
Siedzę na tylnym ganku, rozpalona i spragniona działania. Działanie ma
polegać na tym, że popatrzy na mnie jakiś chłopak, więc zakręci się mi w gło­
wie z radości, że mu się spodobałam, ale zrobię wszystko, by nie spojrzeć
w jego stronę. Siedzę na tylnym ganku, spragniona i znudzona, przeczesuję
palcami sierść Śmierdziela i Czarnej. Nie zabijam pcheł. Te większe kładę
na papierowym talerzu razem z włoskami, które niechcący wyrywam, gdy
pies z irytacją, ostrzegawczo cofnie głowę. Kiedy uzbiera się ich z pięć, i le­
żą, wymachując nóżkami w powietrzu, idę po miękkiej trawie na pastwisko
i rzucam je w zarośla pod lasem. Miałabym je deptać, żeby wybuchły krwią,
lub podpalać zapałką? Nie wiem, dlaczego są na świecie, ale to nie oznacza,
że nie powinny tu być. Małe pchły od razu rzucam na trawę. Rozłażą się
w różnych kierunkach, czasami co sił w nogach wracają na ganek, do psów.
Nie przejmuję się tym. Będę miała zajęcie na następny wieczór.
Pchły. Tym właśnie zajmuję się wieczorami, choć jestem rozpaloną na­
stolatką. Gdy moi rówieśnicy przesiadują w samochodach, godzinami

119
udając, że rozmawiają, by pocałować się kilka minut przed powrotem do
domu, gdy dziewczyny wybierają się do kina ze swoim najlepszym przyja­
cielem i jego starszym bratem, a potem siadają na przednim siedzeniu jego
camaro i piszczą na zakrętach, ja tkwię w ślepym zaułku przy żwirowej
drodze, wybierając pchły z potarganej sierści dwóch psów.

Teraz, gdy zdałam do dziewiątej klasy, a doktor Strong przepisał mi le­

karstwa na zespół wypadania płatka zastawki mitralnej, mama postanawia
zrobić coś z moimi wiecznie otwartymi ustami i zwisającą dolną wargą.
- Wyglądasz jak czarnuch, Julie. Na miłość boską, zamknij usta i oddy­
chaj normalnie!
Zimą jedziemy do specjalisty od uszu, nosa i gardła w Columbus. Gdy
byłam na cewnikowaniu serca, mama codziennie przyjeżdżała sama do kli­
niki uniwersyteckiej, więc poczuła się pewniej za kierownicą i postanowi­
ła prowadzić medyczne poszukiwania bliżej centrum miasta. Problem kar­
diologiczny został już prawie rozwiązany, a teraz pojawia się szansa, żeby
naprawić resztę.
Mama rozmawia z lekarzem o przewodach nosowych i o tym, że utrud­
niony przepływ powietrza może być przyczyną wielu zaburzeń, od arytmii
serca po niedotlenienie mózgu.
Siedzę na stole, a lekarz przysuwa do mnie twarz. Czuję jego ciepły od­
dech na swojej dolnej wardze. Szz... Szz... Unosi mój podbródek i palcem
maca nos, świecąc sobie śpiczastą latarką.
- Aha... - mówi. - J u ż wiem.
Zapisują mnie na Zabieg ambulatoryjny polegający na tym, że lekarz usu­
nie nadmiar chrząstki z przewodów nosowych, dzięki czemu będę mogła
normalnie oddychać z zamkniętymi ustami. Mówi, że mam skrzywioną
przegrodę nosową.
W gabinecie, gdzie doktor objaśnia mi szczegóły zabiegu, stoją głębo­
kie, wygodne fotele z eleganckimi obiciami z szenili. Całą ścianę za biur­
kiem pokrywają oprawione w ramki profile osób przed i po chirurgicznej
korekcie przegrody nosowej. Gdy mama rozmawia z lekarzem, ja przyglą­
dam się uważnie fotografiom, zastanawiając się, czy ktoś w ogóle zauwa­
ża, że nosy zoperowane przez doktora wyglądają potem inaczej. Chcę go
zapytać, ale patrzą sobie z mamą w oczy. Lekarz pochyla się ku niej nad
mahoniowym biurkiem, ona - ku niemu, ze swojego szenilowego fotela;
rozdziela ich zdjęcie rentgenowskie mojego nosa, pełnego chrząstki. Mama
wymachuje palcem jak czarodziejską różdżką.

120
 - Mógłbyś jej zlikwidować ten garbek i poprawić kształt nosa, żeby był
bardziej łukowaty?
Lekarz z uśmiechem odchyla się na krześle.
- Zrobimy, co tylko zechcesz, Sandy.
Mama informuje mnie, że mam traktować ten zabieg jako prezent gwiazd­
kowy, bo ubezpieczalnia nie pokrywa wszystkich kosztów. Ale warto, mówi.
Dzięki lekarzowi nie tylko będę mogła normalnie oddychać, ale i stanę się
ładniejsza.

Nos nie jest częścią ciała, na której powinno się nosić gips. Oni jednak
całkowicie mi go oblepili, a raczej to, co zostało, i przykleili do policzków
wąskimi białymi paskami plastra. Ból jest nie do zniesienia. Wycięli mi
nadmiar chrząstki i poprawili kształt końca nosa. Przez pierwsze dni mam
wielkie sińce pod opuchniętymi oczami. Nie wolno mi ruszać głową. Przy
każdym wydechu z moich nozdrzy wypływa krew i śluz, tworząc bąbelki.
Dostałam dwa tygodnie zwolnienia ze szkoły, więc mam czas przetaczać
wielkie bele siana do stajni, nosić do domu wiadra węgła i rąbać drewno na
opał. Robię to wszystko bardzo powoli, bo czuję się tak, jakby ktoś młot­
kiem zmiażdżył mi zatoki. Ucisk nigdy nie ustępuje; bez przerwy mam
wrażenie, że tkwią we mnie kawałki potłuczonej porcelany lub odpryski
kości ze złamanego skrzydła ptaka.
Mówią mi, że przez półtora miesiąca nie mogę nosić okularów przeciw­
słonecznych: nos jest teraz tak delikatny, że nawet najmniejsze obciążenie
grozi deformacją. Wciąż boli mnie twarz. Już nie pamiętam, jak było bez
bólu, nie potrafię sobie wyobrazić, że kiedyś ustąpi. Widzę przed sobą morze
cierpienia, po którym dryfuję, kurczowo trzymając się jakiejś kłody, i sta­
ram się nie utonąć. Teraz mogą ze mną zrobić, co chcą. Wiem, że już nigdy
nie będzie mi lepiej.

- Czy on cię dotknął, no wiesz, w intymnym miejscu?

Mama przysiadła na moim łóżku, żeby pogadać.
- Nie.
To była prawda. Kochałam tatę; nigdy mnie nie skrzywdził. Nie lubiłam
chodzić przy nim w kostiumie kąpielowym, ale nigdy nie zrobił nic, co
mogłabym uznać za złe.
- Cóż. Penny powiedziała komuś, że Dan, no, wiesz, i ten ktoś w to
uwierzył. Pieprzony sukinsyn. Wiem, że to robił, więc jak Boga kocham,
chciałabym, żeby ktoś przyłożył mu strzelbę do głowy i nacisnął spust.

121
Przyjedzie opiekunka społeczna, pewnie zabierze Penny i zada wam kilka
pytań, więc po prostu odpowiadaj: nie. Okej?
- Okej.
- Powiedz jej, że twój tatuś nigdy nie zrobiłby czegoś takiego.
Następnego dnia, kiedy wróciłam z dworu, zobaczyłam w pokoju dzien­
nym mamę i Penny, która trafiła do nas jako jedno z pierwszych przybra­
nych dzieci. Piękne, jasne włosy Penny były owinięte wokół dłoni mamy.
- Ty mała dziwko! Jak śmiesz wymyślać takie bzdury, kiedy jestem twoją
matką i jest ci dobrze, jak nigdy przedtem? Dałam ci konia, zapisałam cię
do 4-H, kupowałam ci ubrania, woziłam na jarmark...
Wymknęłam się do swojego pokoju, ale i tak słyszałam przez ścianę, jak
Penny, szlochając, próbowała wytłumaczyć, że niczego nie zmyśliła. Tata
naprawdę wyjął pornograficzne pisma w garażu. Bardzo przepraszała, że
się wygadała. Przerywała co chwila, jakby mama uderzała jej głową o ka­
napę, o ścianę, o kredens.
Słuchałam z uchem przy dziurce od klucza, z bijącym sercem.
- Ty dziwko, rzygać mi się chce na twój widok. Mam nadzieję, że cię
zgwałcą w nowej rodzinie, wtedy się dowiesz, jak to naprawdę jest!
Następnego dnia Penny już nie było.

Gdy przyjeżdżały kolejne przygarnięte dzieci, na początku musiałam je

bić. Czułam się jak żołnierz z elitarnej jednostki. One były nikim. Ja -
kimś. Uważałam je za pseudodzieci, duchy, które przyjmowaliśmy dla pie­
niędzy, żeby móc dalej rozbudowywać dom.
Automatycznie mieliśmy się stawać rodzeństwem. Większość nowych dzie­
ci kopała i płakała, krzyczała, żę prawdziwe mamy je znajdą i stąd zabiorą.
To byli dla nas obcy ludzie, jeszcze bardziej niż weterani, którzy przy­
najmniej mieszkali w oddzielnej, zamykanej dobudówce. Mama trzymała
ich pod kluczem, bo przepisy zabraniały przyjmowania do rodziny dzieci
i weteranów wojennych jednocześnie. Kiedy więc opiekunka społeczna
przyjeżdżała na kontrolę, tata pakował staruszków do samochodu i wywo­
ził ich na jakiś czas. Gdy odwiedzała nas opiekunka z działu weteranów,
zabierał na przejażdżkę przygarnięte dzieci.
Prawie nie pamiętaliśmy, że pod naszym dachem mieszkają staruszko­
wie; nie mieliśmy z nimi kontaktu. Ale z dziećmi musieliśmy się dzielić
pokojami, szafami, zabawkami, ubraniami, łóżkami - i rodzicami.
Mama wciskała mi w dłoń packę na muchy i pokazywała, jak to się robi.
Trzeba chwycić za nadgarstek i z całej siły walić plastikową packą w różowe

122
dłonie. Stała w drzwiach pokoju, dopóki nie zaczęłam bić tak mocno, że
krzyczały. Niektóre z tych dzieci były tylko o rok młodsze ode mnie.
Ja i mama byłyśmy wtedy przyjaciółkami od serca. Po wizycie u lekarza,
gdy szłyśmy coś kupić, przygarnięte dzieci zostawały w samochodzie.
Uwielbiałam ją; śmiałam się głośno, kiedy drwiła z głupoty Lloyda, z jego
jąkania i nóg, pałąkowatych po przebytej w dzieciństwie krzywicy, kiedy
wytykała palcem grubą Penny i mówiła Ricky'emu, że ma za długi tułów.
Ja powtarzałam to po niej i chichotałyśmy jak dziewczynki w szkole.
Mama odnosiła się tak tylko do mnie; nasze prywatne żarty wywoływały
we mnie uczucie zakazanej przyjemności, jak siusianie do basenu, kiedy
nikt nie patrzy. Biłam przygarnięte dzieci, bo byłam pomocnicą mamy. Niech
mnie Bóg ma w swojej opiece.

Pewnego ranka Lloyd miał dostać lanie, bo za wolno sprzątał w swoim

pokoju. Mama wparowała z packą na muchy i wcisnęła mi ją w rękę.
- Załatw to, Sis. Gdyby był jakiś kłopot, zawołaj mnie.
Stanęłam w drzwiach jak żołnierz, surowo patrząc na chłopca. Chwiał
się na swoich krzywych nogach przy wielkim kulistym pudle, mającym
wyglądać jak niebieska Ziemia. Próbował chować do niego zabawki. Mia­
łam go ukarać. Podbiegłam, chwyciłam go za rączkę, wykręciłam ją i za­
częłam bić. Przez chwilę nie reagował. Nagle powietrze przeszył wrzask.
Był rozdzierający, jakby sama skrzywdzona dusza Lloyda krzyczała, żeby
się bronić. Zrobiło mi się niedobrze. To był krzyk torturowanego. Ja byłam
katem.
Puściłam Lloyda i cofnęłam się o kilka kroków. Poruszał dolną wargą,
z trudem łapiąc powietrze. Na dłoni miał czerwone, pulsujące pręgi. Nie
mógł oderwać ode mnie wzroku. A ja - od niego. Staliśmy tak, w odległo­
ści metra, patrząc na siebie i dysząc. Nagle mama krzyknęła w kuchni.
Podskoczyliśmy jak oparzeni. Wciąż patrzyliśmy sobie w oczy. Zaczęłam
uderzać packą własną dłoń, a Lloyd płakał. Zrobiliśmy to dla mamy i dla
siebie.
Od tej pory, bez żądnych ustaleń, przygarnięte dzieci zaczęły się ze mną
porozumiewać w złożonym systemie niewerbalnych sygnałów. Potrafili­
śmy wyrazić całe zdanie lub ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, rzu­
cając ukradkowe spojrzenie, nieznacznie akcentując jakieś słowo w roz­
mowie, przesuwając palcem po blacie kuchennym.
Przekazywaliśmy sobie niezbędne wiadomości o tym, gdzie jest mama
i jak się czuje. Jakbyśmy porozumiewali się przez telepatyczne CB radio.

123
Byliśmy jeńcami wojennymi, uwięzionymi w przyczepie, więc zaczęliśmy
dbać o siebie nawzajem. Krzyki, które słyszeliśmy, z początku nas parali­
żowały, ale później zaczęły w nas budzić heroiczną potrzebę wtrącenia się,
choćby pod groźbą kary. To już nie „obce" dzieci dostawały lanie, ale na­
sze rodzeństwo. Zaangażowaliśmy się z własnego wyboru, bo pod pew­
nym względem tak było łatwiej, niż stać z boku.
Byłam najstarsza i najlepiej ze wszystkich potrafiłam ją ugłaskać, czego
nauczyłam się w czasach, gdy nie udawało mi się pokazać lekarzowi, jak
ciężko jestem chora. Byłam doskonale wyszkolona. Tylko ja mogłam urato­
wać pozostałe dzieci przed czymś, co by je zabiło, przynajmniej duchowo.
Nauczyłam się wyczuwać najdrobniejsze sygnały wskazujące, że mama
wychodzi z siebie; rozpoznawałam jej nastroje i załamania. Byłam wyczu­
lona na zewnętrzne bodźce, które mogły ją zdenerwować. Wyobrażałam
sobie, że jestem jak radiowy korektor: przechwytywałam zakłócenia, neu­
tralizowałam złe fale i eliminowałam szumy.
Słysząc krzyk Lloyda roznoszący się po całej przyczepie, wpadałam do
pokoju dziennego i mówiłam:
- Mamo, to moja wina. Skłamałam. -Pewiedziałam Lloydowi, że sama
posprzątam w pokoju, i pozwoliłam mu oglądać telewizję. Zapomniałam.
To moja wina. Przepraszam. - Bezpośredni, pełny przekaz, krotki i łatwy
do zrozumienia. /
Czasami wyładowywała swoją złość na mnie; wtedy chudy jąkała Lloyd,
z brązowymi włosami i krzywymi nogami, przesuwał się dyskretnie za
kanapę, a potem biegł do jakiejś kryjówki.
Wkrótce zaprzyjaźniłam się z Marią. Żartowałyśmy sobie z mamy spoj­
rzeniami, na przykład wtedy, gdy zaczepiła spinką do włosów o gałąź pod­
czas wycieczki konnej z klubem 4-H.
Kilka miesięcy później, kiedy mama katowała Marię w pokoju dzien­
nym, wbiegłam tam i sama nadstawiłam głowę, żeby zbiła mnie pięścią;
dostałam jeszcze mocniej za to, że mam twardą czaszkę i przez to rozbola­
ła ją ręka. Po wszystkim powlokłam się do pokoiku z tyłu domu, małej
dobudówki, gdzie zbierałyśmy wszystkie rzeczy kupione przez mamę, ale
nieużywane.
Maria przeszła na palcach przez małą pralnię, skąd było wejście do po­
koju, i zerknęła przez ramię, żeby sprawdzić, czynie śledzi jej mama. Szła
w samych skarpetkach, z trudem znajdując drogę wśród rupieci. Zobaczy­
ła mnie, skuloną w rogu. Przykucnęła obok, objęła mnie ramionami i moc­
no uścisnęła. Nie pozwoliłaby mi umrzeć.

124
 - Kocham cię, mamusiu - powiedziała.
- Ja też cię kocham, Mario.

W 10 klasie pierwszy raz usłyszałam termin „niezależny nieletni". Na­

stolatki mieszkają same, zarabiają na utrzymanie, uwalniają się od rodzi­
ców! Wystarczyło tylko porozmawiać ze szkolnym pedagogiem i podpisać
jakieś dokumenty, a szkoła pomagała wszystko zorganizować. Chciałam
się wyrwać z domu. Zabrać ze sobą Marię.
Umówiłam się na spotkanie z panem Marksem, który pracował w naszej
szkole na pół etatu jako pedagog. Spokojnie i racjonalnie wyjaśniłam, cze­
go mi trzeba, po czym wyjęłam długopis, chcąc podpisać papiery.
- Ale dlaczego chcesz odejść z domu?
Na to nie byłam przygotowana. Nie sądziłam, że będę musiała podać
powód. Zmyśliłam coś, a on uniósł brwi.
Powiedział, że to przemyśli i wezwie mnie do siebie, gdy podejmie de­
cyzję. Zamiast tego wezwał moich rodziców.
Wieczorem w kuchni mama złapała mnie za włosy i rzuciła na podłogę.
Tata oparł się o blat stołu, dla równowagi, i biorąc zamach nogą, kopał
mnie podkutymi butami w brzuch.
Przez resztę roku pan Marks zwalniał mnie co tydzień z plastyki, żeby
leczyć moją wybujałą wyobraźnię.

Mama i ja siedzimy na oddziale gastrologicznym w nowym centrum

medycznym. Dwie pielęgniarki przygotowują dla mnie oddzielną kabinę,
żebym mogła spokojnie wypić napój z kontrastem - barem. Trzecia pielę­
gniarka stoi przy umywalce i przygotowuje miksturę, która uwidoczni moje
jelita na zdjęciu.
- Skąd jesteście? Mieszkacie tu, w Lancaster?
- Między Fairfield a Hocking, 40 minut drogi stąd, na południowym
zachodzie Lancaster.
- Julie, jaki wolisz smak, kotku? Tak, masz wybór. Pomarańczowy, cze­
koladowy lub truskawkowy. - Pielęgniarka zwraca się do mamy. — Ja je­
stem z Murray, mieszkam niedaleko Pataskali, więc całkiem niedaleko was.
Gracie w brydża?
- Och, zawsze chętnie. Julie, wybierz smak.
- Który jest najlepszy?
- Ja bym wzięła pomarańczowy. Trochę przypomina sok ze świeżych
owoców.

125
 Zgadzam się na to.
Dolewa aromatu do butelki.
- Co tydzień spotykamy się w niewielkim gronie, żeby zagrać - odwra­
ca się od umywalki i puszcza oczko do mamy. - Bez chłopaków. Między
nami dziewczynami.
- Koniecznie musisz przyjechać do nas na brydża. Zbierzemy czwórkę
pielęgniarek, a jeśli nie, to przynajmniej odpoczniemy jeden wieczór od
mężczyzn. - Mama zaczyna się wiercić. - Z przyjemnością zapraszam na
naszą farmę. Mamy kilka hektarów pięknego lasu, otaczają nas pastwiska.
Jest przepięknie.
- Ach, nie wątpię. Na pewno uda się zorganizować spotkanie. Teraz
posiedź z Julie i dopilnuj, żeby to wszystko wypiła. Zaraz zrobimy prze­
świetlenie.
Pielęgniarka uśmiecha się do nas, podaje mi napój i wychodzi.
Mama wola za nią:
- Dziękuję bardzo. Koniecznie zapisz mi swój numer telefonu, zanim
wyjdziemy. - Zwraca się do mnie. - No dobrze, Sis. Miejmy to już za sobą.
Dotykam ustami brzegu metalowego naczynia z gęstym napojem zawie­
rającym bar. Wygląda jak pomarańczowa kreda wymieszana z olejem i z ma­
gnetycznym pyłem. Naturalna reakcja po przełknięciu choćby łyczka baru
to wymioty. Bardzo gwałtowne.
Przypominam sobie metaliczny smak. Ale jaki? Czerwień z łebków za­
pałek, wnikająca w mój język? Dlaczego jeszcze jestem w szpitalu? Czego
szukają? Coś jest nie w porządku z moim brzuchem? Patrzę na mamę.
Pomóż mi, błagam, pomóż. Po twarzy płyną mi łzy. Krztuszę się barem,
zwracam; kwaśne, gęste bańki. Miejmy to już za sobą, Sis. Moje gardło
samo otwiera się i zaciska. Proszę, pomóż mi, mamo, nie każ mi tego pić.
Mama ma zamglony wzrok. Jakby mnie nie widziała, porusza ustami,
wyobrażając sobie jakąś rozmowę. Mięsień w jej szczęce drży z emocji,
przed jej oczami rozgrywa się jakaś scena. Nie widzi mnie, zapłakanej,
próbującej przełknąć obrzydliwy napój. Nie widzi gabinetu w centrum
medycznym. Uśmiecha się do kręgu pielęgniarek, usadzonych wokół du­
żego stołu w naszej dobudówce z wielkimi oknami, pogryzających chipsy
z dużego pudełka; grają w brydża i śmieją się z mężów do późnej nocy,
między nami dziewczynami.

126
Wynik badania rentgenowskiego - tłumaczenie
Radiologia
Wynik badania rentgenowskiego
Badanie górnego odcinka układu pokarmowego z jelitem cienkim.
Podany kontrast (bar) bez przeszkód wpływa przełykiem do żo­
łądka. Nie ma przepukliny rozworu przełykowego. Błona śluzowa
żołądka w normie. Dwunastnica w normie.
Po podaniu drugiej szklanki kontrastu z barem wykonano serię
zdjęć jelita cienkiego. Nie wykazały żadnych zmian błony ślu­
zowej; jelito kręte w normie. Nie stwierdzono żadnych uszko­
dzeń jelit.
Wnioski:
1. Górny odcinek przewodu pokarmowego - w normie
2. Jelito cienkie - w normie
Podpisy konsultantów
Columbus, Ohio
 W klubie 4-H miałam konia rasy quarter horse, który wabił się Skipster's
Barr. Miał półtora metra w kłębie - byłam przy nim malutka - i wyglądał
wspaniale z jedwabistą, brązową sierścią, napiętymi mięśniami i czterema
białymi skarpetkami.
Mama chciała, żebym startowała w wyścigach wokół beczek. Stwierdzi­
ła jednak, że mój koń jest takim samym leniem jak ja.
Czułam ulgę, że Barr nie wykazywał chęci współpracy. Mdliło mnie na
samą myśl o prowadzeniu napompowanego adrenaliną zwierzęcia slalo­
mem pomiędzy ciasno ustawionymi beczkami. Teraz przynajmniej miałam
wymówkę. Mimo to zawiozłyśmy na łąkę cementowe bloki, ustawiłyśmy
z nich słupki i zrobiłyśmy miejsce do treningów. Mama wyprowadzała
Barra, żeby mi pokazać, jak to się robiło w czasach, gdy pracowała w cyr­
ku. Wskakiwała na siodło z okrzykiem: „Iiiiiii-ha!", trzaskała batem nad
pięknym zadem mojego konia i wbijała mu ostrogi w boki, aż puszczał się
takim pędem, że omal nie zrzucił jej na zakręcie.
Gdy gwałtownie zatrzymali tuż przed mną, Barrowi ciekło z nosa, a jego
łagodne oczy patrzyły z prawdziwym przerażeniem.
W letnie dni, kiedy mama była zajęta przeglądaniem swoich ubrań albo
miała dobry nastrój, mówiłam jej, że chciałabym zabrać Barra na położone
wyżej pola i poćwiczyć galop. Musiałam mocno kopać piętami, żeby jak
najszybciej wyniósł mnie z farmy, na wypadek, gdyby mama zmieniła zda­
nie. Kiedy tylko zniknęliśmy jej z oczu, pozwalałam mu zatrzymać się
w lesie. Zdejmowałam z niego siodło i uprząż, zsuwałam kowbojki i wcho­
dziłam na jego grzbiet, przytrzymując się drzewa.
Lekko przyciskałam jego boki gołymi piętami, więc Barr znów ruszał.
Szedł powoli, leniwie, z opuszczoną głową, ciesząc się słońcem, a ja zdej­
mowałam szorty i bluzkę.
Barr niósł mnie powoli; przewieszałam mu swoje ubranie przez kark, za
lejce służyło mi pasmo włosów z jego grzywy, luźno owinięte wokół palca
wskazującego. Barr szedł, dokąd chciał, przez lasy i pastwiska, gdzie nie
było żywej duszy. Ufałam mu. Jechałam w samej bieliźnie; moje kościste
nogi kołysały się przy jego umięśnionych bokach, stopy opadały swobod­
nie, jakbym była baleriną tańczącą na puentach. Za każdym razem, gdy
wyrzucał w przód swoje mocne uda, przesuwałam się lekko w tył lub
w przód, a na wewnętrznej stronie nóg powstawały smugi olejku do pielę­
gnacji sierści. Przy każdym kroku Barra mój tułów rozluźniał się trochę
bardziej, aż osiągałam cudowny stan całkowitego odprężenia. Usta same
mi się rozchylały. Nie musiałam nic mówić. Ani nawet myśleć.

128
 Czasami Barr zatrzymywał się na pustym polu. Cofał nieco tylną nogę
i stawał swobodnie. Opadałam na jego kark, nogi układałam na zadzie.
Leżałam rozciągnięta na ciepłym jak rozgrzany piasek grzbiecie konia, opla­
tając jego szyję ramionami i opierając głowę na wzniesieniu kłębu. Pozo­
stawaliśmy tak bardzo długo, przysypiając na słońcu. A kiedy Barr był
gotów do drogi, podciągał nogę, unosząc mnie trochę, i robił kilka kroków,
żebym się obudziła.
Siadałam, zwieszałam nogi przy jego bokach i klepałam go po szyi. Barr
ruszał znowu, powoli i spokojnie niosąc mnie daleko, daleko od Farmy
Kryjówki.

Tego lata, gdy już doszłam do siebie po operacji nosa, mama ustawiała
mnie na żwirowym podjeździe i robiła mi zdjęcia polaroidem, na tle naszej
przyczepy o ścianach wykładanych listewkami. Włosy zgarniałam do góry
i kokieteryjnie przytrzymywałam je ręką. Ubierała mnie w stanik, powięk­
szający biust, obcisłe dżinsy, różową, rozpinaną koszulę z postawionym
kołnierzykiem. Czasami dorzucała kowbojski kapelusz. Zdjęcia wysyłała
do agencji modelek Forda w Nowym Jorku, mając nadzieję, że ktoś mnie
odkryje. Niektóre zostawiała sobie i nosiła w portfelu. Przecież zawsze
mogła się natknąć na miłego, starszego mężczyznę, który miałby ochotę na
mnie spojrzeć.
Mam sporo tych zdjęć; są jak ostatnie okno, przez które można zajrzeć
w czasy mojej wczesnej młodości. Na fotografiach moje bladoszare oczy
opowiadając życiu, na które miałam tak niewielki wpływ. Reszta twarzy
wyraża coś innego. Wyglądam, jakbym jadła mężczyzn na śniadanie;
zmiażdżonych i rozsmarowanych na grzance.

Kończę 16 lat. Mama zaczyna mi podawać pigułki antykoncepcyjne,

żebym nie zaszła w ciążę. Jestem już w odpowiednim wieku, by umawiać
się z facetami, a ona wybrała już kilku kandydatów. Pierwszy to syn Deb-
bie Miller. Widział mnie jadącą na koniu; nasze matki aranżują spotkanie.
Ma na imię Don. Gdy go poznaję, śmierdzi wodą kolońską Polo i nosi
czarne krzaczaste wąsy. Skończył 31 lat.
Pierwsza randka odbywa się na motorówce, z Debbie w roli przyzwoitki.
Debbie zapala papierosa, rozdwojone końce platynowych włosów, znisz­
czonych trwałą, opadają na jej opalone ramiona, kołysząc się wraz z ło­
dzią. Don płynie na środek jeziora i wyłącza silnik. Dryfujemy w gorących
promieniach słońca. Debbie wzięła kanapki z różową szynką i sałatą.

'I - Mama kazała mi chorować 129

Podając jedną synowi, puszcza do niego oczko. Myślę, że próbuje mu coś
przekazać, ale nie wiem na pewno. Siedzę między matką a synem. Cha
jestem głodna jak wilk, tylko skubię szynkę wystającą z bułki.
Debbie przeciąga się teatralnie i idzie na wyścielaną ławeczkę na rufie,
żeby się zdrzemnąć; zostawia mnie i Dona na małym, trójkątnym pokła­
dzie przy dziobie. Don wyciąga rękę i muska końcami palców troczki mo­
jego opalacza. Chce, żebym odwiedziła go w mieszkaniu, sama. Ma tam
cos', co chętnie mi pokaże. Próbuje mnie pocałować, drapiąc swoją szorst­
ką skórą mój policzek, miękki jak podbrzusze źrebaka. Odsuwam się o kil­
ka centymetrów i zaczynam trajkotać o starych samochodach taty. Chcę,
żeby Debbie obudziła się i krzyknęła: „Don, na miłość boską, co ty wypra­
wiasz? Przestań natychmiast!" Powinna go surowo skarcić, niech się za­
wstydzi i ma poczucie winy. Ale ona nie przeszkadza synowi, a ja nie ru­
szam się z miejsca. Przecież to milo z ich strony, że poczęstowali mnie
lunchem i zabrali na całodzienną wycieczkę. Nie chcę nikogo rozczaro­
wać. Gdy Debbie wreszcie się budzi, padam jej w ramiona z entuzjazmem,
który zadziwia nas obie.
Don włącza silnik i motorówka mknie po wodzie, tnąc fale z białymi
obwódkami piany, w stylu Policjantów z Miami, W gasnącym świetle słońca
widzę, że zaciska szczęki. Jest zły, że tak niespodziewanie schroniłam się
pod skrzydła jego matki. Wreszcie przybijamy do brzegu. Tak się cieszę na
widok Sandy czekającej na parkingu, że zeskakuję na pomost i biegnę do
niej. Wychyla się z okna samochodu, energicznie machając do Debbie i Do­
na.

To już koniec. Lekarze nie mogą się doszukać u mnie żadnej innej choro­
by. Przepisują mi środki nasercowe, czasami zmieniając dawkowanie. Ale
straciłyśmy szansę znalezienia prawdziwej przyczyny moich dolegliwo­
ści.
Trzeba było zrobić operację serca, wtedy uzyskałybyśmy definitywną
odpowiedź; jednak młody, niedoświadczony kardiolog nie poradził sobie
z moim skomplikowanym przypadkiem. Mama poświęciła pół życia na szu­
kanie kompetentnego lekarza dla chorej córki. Na darmo. Wciąż jestem
chora. W zeszłym roku, w dniu moich urodzin, tata stracił pracę, więc nie
mamy już nawet dobrego ubezpieczenia zdrowotnego.
Od czasu do czasu chodzimy do kościoła. Mama opowiada wszystkim,
że już nigdy nie wyzdrowieję, i prosi o modlitwę w mojej intencji. Zdziwi­
łaby się bardzo, gdybym dożyła dwudziestki. Można tylko stabilizować

130
mój stan lekarstwami. Wciąż kołacze mi serce, chrapliwie oddycham i cho­
dzę z otwartymi ustami. Nadal wypijam całe puszki czekoladowego En-
sure Plus i zjadam tuczące wafle, ale teraz już wiem, że i tak mi nie pomo­
gą-

Tata chce ze mną szczerze porozmawiać. Wprowadza mnie do pustego

pokoju. Podchodzi do łóżka, a ja za nim, zalękniona. Przysiada na krawę­
dzi i klepie się ręką w udo, żebym wskoczyła mu na kolana, jak kiedyś, gdy
byłam małym dzieckiem. Te czasy minęły. Skończyłam 16 lat. Wcale nie
chcę siadać ojcu na kolanach. Robię to jednak: opieram jeden pośladek na
jego udzie i przenoszę ciężar ciała na drugą nogę, odsuniętą jak najdalej.
Tata obejmuje mnie ręką.
- Nie pozwolę, żebyś latem pracowała jako ratownik na basenie.
- Ale tato! Marzę o tym. Umiem pływać i...
- Pamiętasz, jak byłaś mała i ludzie śmiali się z ciebie w miejscach pu­
blicznych?
Kiwam głową, próbując powstrzymać łzy.
- Cóż, kotku. Po prostu nie mogę się zgodzić, żeby moja córeczka wy­
szła na basen w kostiumie kąpielowym i znów była wyśmiewana. Nie masz
piersi, bioder ani tyłka, Sissy. W opalaczu wyglądasz okropnie. Dzieciaki
są okrutne, nabijałyby się z ciebie. Ale nie martw się, że nie znajdziesz
pracy. Mama obiecała, że na lato załatwi ci coś w szpitalu.

Nie chodzę już do lekarza, więc latem mam dużo czasu, a godziny ciąg­
ną się w nieskończoność. Na wsi brak rozrywek, nie można się tu oderwać
od codziennych zajęć; nie ma centrów handlowych, restauracji, wypoży­
czalni kaset wideo. Czas płynie bardzo wolno, tak że jeden dzień wydaje
się trwać tyle co czterV
Tata spędza większość wieczorów w warsztacie. Gdy jest z mamą, tylko
na siebie krzyczą. Kłócą się, bo tata nie pracuje. Bo stracił pieniądze. Bo
nie stać ich na rozwód.
Tkwimy na farmie, znudzeni, zaniepokojeni, zestresowani. Buty mamy
czekają w szafie jak tykająca bomba zegarowa. Ja, Danny i przygarnięte
dzieci przyklejamy się do skajowych siedzeń w samochodzie, spoceni od
upału, a ona podjeżdża pod kolejne sklepy, żeby kupować ubrania, buty
i betonowe figurki zwierząt, które staną w przedpokoju.
Dobudowaliśmy do przyczepy tyle nowych pomieszczeń, że już więcej by
się nie dało. Mamy teraz sześć sypialni, trzy łazienki, dwa pokoje dzienne,

131
spiżarnię z chłodziarką, pralnię, jadalnię, trzy tarasy i graciarnię z tyłu. To
kryjówka dla dzieci i pająków.
Zbudowaliśmy garaż przy ścianie chatki z bali, stodołę na siano, szopę
na części samochodowe taty, i jeszcze jedną, na kupioną z ogłoszenia mo­
torówkę, którą nigdy nie pływamy. Zasadziliśmy wolno rosnące wierzby
i drzewka owocowe; tyle razy odświeżaliśmy podjazd, że mam odciski na
dłoniach od przesypywania łopatą żwiru z wielkiego stosu, który kupuje­
my co roku.
Jest basen i ogrodzenie z drutu kolczastego. Mamy 10 koni. W siodłami
piętrzą się niewyobrażalne ilości wybijanych srebrnymi ćwiekami siodeł,
uzd, pledów, lejc i uprzęży. Na półkach leżą żółte, różowe i fioletowe szar­
fy, które zdobyliśmy z Dannym na zawodach jeździeckich; jest też moja
nagroda za II miejsce w konkursie na Królową Koni Jarmarku Hrabstwa
Pickaway.

Matka stoi sztywno przy piecu, ciasno splotła ramiona i ciężar ciała prze­
nosi na jedną nogę.
- Co miałeś zamiar z tym zrobić? - pyta. - Ty leniwy pedale, cholerny
nierobie!
Z każdym słowem, które cedzi, ojciec staje się czerwieńszy, bardziej
wściekły. Buzuje w nim gniew, ale wrodzone tchórzostwo każe mu wyła-
dować się na mnie. Chwyta mnie za włosy.
- Zaraz zobaczysz, co zrobię. Nie pozwolę, żeby jakaś pieprzona dziw­
ka kazała mi zbierać z podłogi zasmarkane chusteczki. - Dzieli nas tylko
stolik. Ojciec ściska zużytą chusteczkę, jego zaprawiony adrenaliną pot
miesza się z mikrobami.
Mama powiedziała mu, że rozrzucam chusteczki, więc on ma je pozbie­
rać; znów z premedytacją stara się wyprowadzić ojca z równowagi.
Tata bierze chusteczkę i mówi coraz głośniej, a mama cichnie. Jak w szta­
fecie: skończyła pierwszą zmianę, teraz jego kolej. Wytrzeszczam oczy
z przerażenia, nie mogę uwierzyć w to, co się dzieje. Tłumaczę mu, że to
chusteczka pana Becka, że jednorazówki wypadają mu z kieszeni, kiedy
idzie do łazienki, ale nie można go za to winić, bo jest wiecznie otępiały od
leków.
Matka wznosi oczy do nieba: nigdy nie słyszała bardziej kretyńskiej wy­
mówki. Ojciec widzi po jej minie, że kłamię, i chce mnie szybko ukarać, by
uzyskać nagrodę: święty spokój. Niech ona się odczepi, niech się wreszcie
odczepi i pozwoli mu z powrotem zamknąć się w swojej skorupie.

132
 A teraz ja zarzuciłam mu kłamstwo, mówiąc, że było inaczej. Żadna mała
gówniara nie będzie nazywać go kłamcą!
Przyciska moją głowę do stołu, mocno uderza nią o róg. Ból rozchodzi
się promieniście po całej mojej głowie, po nowym nosie, dociera do wszyst­
kich punktów skóry jak błyskawica, przeszywająca niebo; mam wrażenie,
że moja twarz pękła, nie mogę pojąć tego szaleństwa.
Nie płaczę. Zaraz umrę. Po co krzyczeć, jeśli nie ma już nadziei na prze­
trwanie? Czuję się tak, jakbym była z drewna, niczym Kawliga w starej
piosence, którą śpiewałyśmy z mamą w samochodzie; jestem sztywna jak
matka stojąca w rogu pomieszczenia ze splecionymi ramionami. Ojciec
ciągnie mnie za włosy; szarpie energicznie. Wyobrażam sobie, że tonę w me­
talowej wannie z zimną wodą, a on, chcąc mnie ratować, z wielką siłą
i determinacją wyciąga moją głowę z wody.
Pokazuje mi chusteczkę, a ja zaczynam krzyczeć, nie, nie, nie, zaraz do­
stanę nauczkę, którą zapamiętam do końca życia. Nigdy więcej nie rzucaj
zużytych chusteczek na podłogę. Wciska mi jednorazówkę w rękę, bo chce
to zobaczyć: mam wziąć ją do ust i żuć. W ułamku sekundy orientuje się,
że tego nie zrobię i że rzucam mu wyzwanie. Na pewno chcę sprawdzić,
czy będzie umiał mnie do tego zmusić, czy jest prawdziwym mężczyzną,
który nie pozwoli, by własna córka robiła z niego idiotę. Widzę to w jego
oczach, słyszę w jego głosie; ojciec sam się nakręca, jeszcze raz pcha mnie
w dół - wcale nie jest łatwo, bo mam już 172 centymetry wzrostu - i ude-
rza moją głową o róg stolika. Błagalnie patrzę na matkę.
- Proszę! - krzyczę. - Mamo, pomóż, on mnie zabije!
Matka stoi w tej samej pozie, co przed trzema minutami. Trzy minuty
temu moje życie było całkiem inne. Trzy minuty temu była jeszcze szansa,
że wyjdę z tej sytuacji bez szwanku, ale teraz...
Mama, nadal ze splecionymi ramionami, ale odprężona i swobodna,
uśmiecha się jak kot z Alicji w krainie czarów, patrząc mi w oczy, gdy moja
głowa uderza o kant stolika. Ojciec warczy, że zaraz zatłucze mnie pięścią
lub udusi gołymi rękami. Przypomina mi ogromnego. 100-kilowego, wście­
kłego byka. Nie mam żadnych, wątpliwości, że dotrzyma słowa, więc biorę
chusteczkę do ust, powoli i delikatnie, jakby była biszkopcikiem z katalo­
gu Swiss Colony. Papier nasiąka moją śliną; wyobrażam sobie, że zaschły
glut to stara cukrowa wata lub miętowy, silnie pachnący cukierek z torebki
babci Madge. Chusteczka przykleja mi się do języka i powoli się rozpusz­
cza; trawienie zaczyna się już w ustach. Ojciec wrzeszczy, strzela oczami
jak szaleniec, czoło przecinają mu dwie głębokie, ukośne bruzdy, zbiegając

133
się nad nosem w kształt litery V. Wciąż trzyma mnie za włosy, z tyłu, tak
żebym nie mogła się wyrwać. Zaczynam powoli żuć, czuję, jak chusteczka
dotyka moich plomb, miażdżę ją zębami trzonowymi. Papier staje się co­
raz bardziej mokry, rozpada się na małe, białe kawałki, które przyklejają
mi się do dziąseł i wewnętrznej strony policzków. Ojciec mówi, żebym się
pośpieszyła i wreszcie połknęła, bo jak nie, to zaraz mnie zabije i...
- Na miłość boską, Dan, chyba nie każesz jej tego połknąć? Jakim trze­
ba być pieprzonym sukinsynem, żeby zrobić coś takiego własnemu dziec­
ku?
Ojciec natychmiast przerywa, bo mu pozwoliła. Woli być nazywany pie­
przonym sukinsynem niż pedałem, jest mężczyzną i umie sobie zapewnić
posłuch dzieciaków. Mają być grzeczne, do cholery, bo je pozabija.
O piekunka społeczna, którą w myślach nazwałam Holly Hobbie, ura­
towała mnie - nas wszystkich - w czasie wakacji, gdy miałam 16 lat.
To stało się przez przypadek.
Nie zostałam ratownikiem, więc mama załatwiła mi pracę salowej w Szpi­
talu Hrabstwa Fairfield w Lancaster. Brałam pensję za chodzenie po tych
samych korytarzach, w których kiedyś godzinami czekałam na wizytę u dok­
tora.
Dostałam pracę w ramach programu pomocy nastolatkom ze szkoły śred­
niej, prowadzonego przez lokalne władze. Musieliśmy co tydzień spoty­
kać się z opiekunem, który czuwał nad tym, żeby stresy pracy z pacjentami
nie zaburzyły naszej nastoletniej beztroski.
Mama nadal woziła przygarnięte dzieci do miasta na wizyty u lekarzy, za
które płaciło państwo. Wymyśliła to sobie tak, że każde z nich miało inne­
go psychologa, z którym najpierw spotykała się sama. Mówiła terapeucie,
że dziecko ciągle kłamie lub ma skłonność do przemocy; w drodze uprze­
dzała dzieci, że i tak nikt im nie uwierzy, jeśli będą udawać, żeby wyrwać
się z domu.
Pewnego dnia, w drodze do psychologa, Maria wyjmuje z kieszeni kart­
kę papieru i śpiewa piosenkę o tym, że bardzo kocha mamusię, ale może
powinna odejść, bo ją denerwuje. Mimo to zawsze będzie ją kochać. Mat­
ka parkuje na żwirowym poboczu. Wychyla się ze swojego siedzenia i wy­
machuje pięściami, a Maria próbuje się osłonić.

135
 - Słuchaj no, mała dziwko, nigdzie nie pójdziesz! Jak masz dość moje­
go domu, zawiozę cię do twojego ojca kaleki i jego kumpli od wódy, żeby
znowu ściągnęli ci majtki! Chciałabyś, co?

Załamałam się, kiedy opiekunka zapytała, jak się czuję. W pracy - wspa­
niale, w domu - jak w piekle. Błagałam ją, żeby nikomu nie mówiła. Po­
wiedziała, że zgodnie z prawem za zatajenie takich faktów grozi jej wię­
zienie. Zawiadomiła Holly Hobbie i wtedy się zaczęło.

Holly Hobbie, która naprawdę miała na imię Melissa, podjechała do na­

szego domu przez ciemny tunel drzew, oddzielający nas od świata, i zapar­
kowała na pustym podjeździe. Mama stała przy oknie z pistoletem w kie­
szeni. Opiekunka zawsze uprzedzała telefonicznie o wizytach.
Melissa wyjaśniła, że przyjechała bez zapowiedzi, bo chciałaby poroz­
mawiać z dziećmi o adopcji. Na osobności. Pierwszy raz w życiu ktoś miał
z nami rozmawiać bez rodziców. To było dziwne. Przestraszyliśmy się tro­
chę. Ktoś będzie miał kłopoty: my albo oni. Tak czy inaczej, sprawa była
poważna.
Melissa zabrała dzieci na spacer i powiedziała im, że wszystko jej wy­
znałam. Uzyskała dość informacji od Marii, Lloyda i Ricky'ego. Wróciła
z nimi pod dom i kazała wsiąść do samochodu, a sama poszła do przycze­
py po ich ubrania. Tego dnia moi rodzice stracili pozwolenie na przyjmo­
wanie do domu dzieci. Tego dnia opiekunka społeczna pierwszy raz we­
szła do pomieszczenia, gdzie trzymaliśmy Becka. Jego też straciliśmy.
Od razu po powrocie do Lancaster Melissa odszukała mnie w szpitalu
i powiedziała, że za nic w świecie nie mogę się przyznać rodzicom do tego,
co zrobiłam, niezależnie od tego, jak przekonująca i wyrozumiała będzie
się wydawać mama. Podała mi numer telefonu opieki społecznej i kazała
zadzwonić, jeśli tylko rodzice się dowiedzą. Melissa bała się o moje życie.

Resztę dnia spędziłam w szpitalu, jak gdyby nigdy nic. Ale w myślach
promieniałam. Miałam tajemnicę. Sama uratowałam Marię, czego pragnę­
łam od dawna, a przy okazji pozostałe przygarnięte. Nie wiedziałam, jak
dalej potoczy się ich los - w morzu innych dzieci objętych opieką społecz­
ną, które trafiają losowo do rodzin zastępczych - ale najważniejsze było
to, że wyrwały się z naszego domu.
Wjeżdżając w naszą drogę, powtarzałam sobie w myślach: Muszę być
spokojna, uważać, żeby nic nie wyczytali z mojej miny, zachowywać się

136
normalnie, udawać zdenerwowanie i zaskoczenie. Mama czekała na pod­
jeździe.
- Ty to zrobiłaś? Możesz się przyznać, nie będziemy źli. Ty nam to zro­
biłaś... - mówi coraz głośniej - ty parszywa, głupia, pieprzona...
Jestem dobrą aktorką. Udaję szok, bezgraniczne zdumienie. Płaczę z mamą
przy kuchennym stole. Myśli głośno:
- Może to Annabelle, bo rozkrwawiłam nos Penny po próbnym przejeź­
dzie? A może Jim na mnie doniósł, bo kopnęłam Lloyda w brzuch, na wy­
stawie koni...
Robi mi się niedobrze. Zachowuję jednak kamienną twarz.
Zaledwie po czterech dniach mama powitała mnie z uśmiechem, gdy
wróciłam do domu.
Siedziała na oparciu kanapy i machała skrawkiem papieru.
- Już wiem, kto to zrobił. Popatrz.
To był kawałeczek papieru z zapisanym mikroskopijnymi literami nu­
merem, ten, który schowałam w skarpetkach w głębi szuflady z bielizną.
Mama wykręciła numer i spokojnie odłożyła słuchawkę, gdy zgłosiła się
pracownica pogotowia opiekuńczego.
- Dan jedzie do domu. Już nie żyjesz. On cię zabije. Słyszysz? Jesteś
martwa; tym razem nie ujdzie ci na sucho. Niech mnie zamkną, trudno, ale
zapłacisz za to, co nam zrobiłaś. Zaczekaj tylko! - Drży z podniecenia. -
A teraz jazda na podwórko. Zrób coś, zanim twój ojciec wróci do domu.

Zaczęłam wynosić papierowe torby ze śmieciami. Mijałam samochód

stojący na podjeździe i szłam do sterty popiołu przy drodze, w miejsce,
gdzie zwykle paliłam odpadki. Wracając do domu po następną partię, prze­
kładałam śmieci do swojej szafy, pakowałam do worka ubrania i przykry­
wałam je kilkoma kawałkami papieru. Potem, idąc po podjeździe, szybkim
ruchem wrzucałam torby na tył naszego kombi. Gdy przeniosłam już dość
ubrań, wzięłam moją małą P. J., posadziłam na przednim siedzeniu i ruszy-
lam z piskiem opon, modląc się, żeby po drodze nie spotkać taty. Straci kun
numer do pogotowia opiekuńczego. Nie mam dokąd iść, chyba że do syna
Debbie Miller. Mama kazała mi nauczyć się na pamięć jego numeru telefo­
nu. Don czeka na mnie w swoim mieszkaniu, gdzie unosi się zapach wody
kolońskiej Polo. Cieszy się, że przyjeżdżam sama. Bardzo chce mi coś
pokazać. Wiem, że muszę się na to zgodzić. Matka dobrze mnie wyszkoli-
a.

137
 Następnego dnia, gdy jestem w pracy, tata zabiera samochód z parkingu.
W aucie są wszystkie moje ubrania i mała P. J. Został mi tylko szpitalny
fartuch, który mam na sobie. Muszę zadzwonić do Melissy.
Melissa wiezie mnie do zakładu dla nastolatków, którzy uciekli z domu
lub weszli w konflikt z prawem. Stałam się dzieckiem szukającym rodziny
zastępczej. Melissa obiecała, że umieści mnie u sympatycznej rodziny, ale
nie zdołała jeszcze znaleźć odpowiednich ludzi.

Moi rówieśnicy z rodzin zastępczych na ogół są twardzi i źli. Dziewczy­

ny zachodzą w ciążę. Wszyscy kradną. Nie wierzą w „mamę i tatę", tak jak
przestali wierzyć w dobre wróżki i Świętego Mikołaja. O takich nastolat­
ków nikt nie dba. Cierpią na oczach wszystkich i choćby próbowali sobie
wmówić, że są chcianymi dziećmi, to dobrze wiedzą, że to nieprawda, bo
przecież nie trafiliby do rodzin zastępczych. Proste i logiczne.
Nawet jeśli mają nadzieję na lepsze życie w następnym domu, to w okre­
sie próbnym nowa rodzina narzuca im tyle zasad i taki system kar, że już
nie mają wątpliwości: są dwa różne prawa, jedno dla biologicznych dzieci,
drugie dla nich. Rodzice zastępczy niechętnie przyjmują nastolatki, wie­
dząc, że przepracowani, źle opłacani funkcjonariusze socjalni posuną się
do każdego kłamstwa, byleby tylko pozbyć się choć jednego podopieczne­
go. Kiedy już weźmie się nastolatka pod swój dach, trudno namówić pra­
cownika opieki społecznej, żeby w razie czego zabrał go z powrotem. Ta­
kie dzieci są jak wybrakowany towar bez gwarancji. Funkcjonariusze służb
społecznych zachowują się jak handlowcy sprzedający zapadające się domy
nad jeziorem lub świeżo pomalowane, spleśniałe cytryny. Taka jest Ame­
ryka.
Ja nie byłam zepsutą, zgorzkniałą dziewczyną; po prostu groziło mi śmier­
telne niebezpieczeństwo. Melissa próbowała przekonać nowych rodziców,
że jestem inna i nie będę sprawiać kłopotu tylko że kobieta, prowadząca
dom dla trudnej młodzieży, słyszała już to wszystko wiele razy. Zapowie­
działa, że mam wracać na czas i że będę rewidowana jak pozostali młodo­
ciani. Tak nas nazywano. Mieszkałam z młodocianymi\Zgłoś władzom, że
rodzice cię maltretują, to trafisz do grupy nieletnich wyrzutków społecz­
nych.
Do końca tamtego lata pracowałam w szpitalu. Melissa co rano jechała
z Lancaster do domu w Logan i zawoziła mnie do pracy, a wieczorem odwozi­
ła z powrotem. Upierała się, że choć tyle dla mnie zrobi. Czasami, w samo­
chodzie, widziałam, jak bezgłośnie płacze; promienie słońca odbijały się

138
od łez na jej twarzy. Być może wiązało się to z tym, że kiedyś nie uwierzy­
ła Penny.

- Sis, proszę, wróć do domu. Powiedz im, że to wszystko zmyśliłaś,

wycofaj skargę. Proszę, tęsknię za tobą, Siiiiisssyyyy!
Rodzice czekają w samochodzie na parkingu, nie wyłączyli silnika. Mniej
więcej raz w tygodniu wysyłają Danny'ego do szpitala, żeby znalazł mnie
gdzieś na korytarzu i ubłagał, bym wróciła do domu. Danny ma tylko 10
lat.
- Ja też za tobą tęsknię, Danny, ale nie mogę. Melissa liczy na moje
zeznania przeciwko rodzicom. Nie mogę jej zawiesć, zresztą gdybym teraz
wróciła, zabiliby mnie.
- Mama powiedziała, że wszystko ci wybacza. Już się na ciebie nie gnie­
wa, Sis. Wróć do domu i zapomnij o tej sprawie. Będzie dobrze.
- Danny, bardzo bym chciała z tobą być, ale naprawdę nie mogę. Muszę
tu pracować, mieszkam w Logan. Jeśli odejdę, Melissa bardzo się rozgnie­
wa. Wkrótce się zobaczymy. Przyrzekam.
Mój brat wychodzi ze szpitalnego bufetu. Zatrzymuje się przy drzwiach
i odwraca do mnie, błagalnie składa ręce, prosząc, żebym zmieniła zdanie.
Ocieram łzy i kładę głowę na stole. Bardzo mi przykro na to patrzeć.
Danny co tydzień błądził po całym szpitalu, szukając mnie, ale nie mog­
łam o tym nikomu powiedzieć. Za nic w świecie nie dopuściłabym, żeby
mojego braciszka oddano do rodziny zastępczej.

Upłynęło trochę czasu, zanim sprawa trafiła do sądu, a ja nie byłam już
niczego pewna. Widziałam, że Melissę bardzo męczy wożenie mnie do
szpitala. Z Lancaster do Logan jechało się 40 minut, a ona przecież jeszcze
pracowała. A dodatkowo odbyła się sesja z psychologiem i rodzicami, je
dyna, na jaką Melissa wyraziła zgodę. Mama zadzwoniła do niej i spytała,
czy zgodziłabym się na spotkanie pojednawcze, podczas którego spróbo­
walibyśmy rozwiązać nasze problemy. Wyobraziłam sobie, że rodzice będą
mnie prosić o powrót do domu, żeby zrobić wrażenie na terapeucie. Posta-
nowiłam zachować powagę i spokój, gdy ze spuszczonymi głowami będą
błagać o przebaczenie.
Tymczasem rodzice wybrali psychologa niezwiązanego z pogotowiem
opiekuńczym, który nie wiedział, dlaczego trafiłam do rodziny zastępczej.
Siedziałam w gabinecie, uwięziona między nimi. Tata opowiadał, jak ukra­
dłam samochód i uciekłam, a oni zamartwiali się o mnie. Mama wtrąciła.

139
że niejednokrotnie widziała, jak wymykałam się przez okno i chodziłam
do chłopaków czekających przy drodze.
Psycholog był potężnie zbudowanym, czarnym mężczyzną, podobnym
do tego, który niecały rok wcześniej miał nieszczęście podejść za blisko
naszego samochodu w McDonaldzie DriveThru, więc tata wycelował w nie­
go broń. Czarnemu psychologowi tata odpowiadał: „Tak, proszę pana"
i „Nie, proszę pana"; mówił, że przebywam w domu dla młodocianych
przestępców, czekając na proces o zniesławienie, który on sam wytoczył
mi z matką. Zanim pozwolono mi się wreszcie odezwać, wiele razy próbo­
wałam protestować: „Ale... ", „Zaraz, zaraz... "
Psycholog zwrócił się do mnie.
- Julie, czy zabrałaś samochód i uciekłaś? Odpowiedz krótko, tak czy nie?
- Tak, ale...
- Czy chociaż raz przyszło ci do głowy, jak będą się martwić rodzice?
Ukradłaś samochód, nawet o nich nie myśląc! Do kogo uciekłaś? Do star­
szego mężczyzny? Żeby spędzić z nim noc, Julie?
Dalej było coraz gorzej.
Tata triumfalnie zaniósł protokół z tej sesji do sądu, jak kartę atutową.
Mama przyciskała do piersi teczkę z wielkim napisem: Dowody na to, że
Julie Gregory dopuściła się zniesławienia. Żeby wszyscy widzieli.
Wyglądało to na tyle oficjalnie, że bardzo się zdenerwowałam.

Moje przesłuchanie miało się odbyć o ósmej rano w centrum Logan.

Melissa jeszcze nie przyjechała. Przeszłam kilka przecznic dzielących mój
dom od budynku sądu. W środku zobaczyłam tatę. Czekał na mnie, siedząc
na szerokich, kręconych schodach.
- Sissy, wyjdziesz ze mną na chwilę? Koniecznie muszę z tobą poroz­
mawiać.
Usiedliśmy na schodach przed sądem, w promieniach porannego słońca.
Tata wziął moją rękę i położył ją sobie na kolanie. Do oczu napłynęły mu łzy
Płakał nade mną, bo wiedział, jak będę cierpieć w poprawczaku, dokąd na
pewno trafię, jak będę tam bita gumowym wężem, żeby nie zostały ślady.
Czyżbym nie wiedziała, dlaczego przyszłam do sądu? Zgłupiałam czy
co? Przecież to nie miał być proces przeciwko nim, tylko przeciwko mnie,
o zniesławienie.
- Kochanie, oni cię oszukują, żebyś weszła na salę. Wtedy będziemy
mogli wykazać, że jesteś niepoczytalna. Mama i ja mamy dowody...
Pomyśl tylko, Sis. Dlaczego umieściła cię w domu dla młodocianych?

140
 Gdybyś była dobrym dzieciakiem, posłałaby cię do normalnej rodziny.
Myślisz, że jest po twojej stronie? To dlaczego nie przyszła?
Rozejrzałam się. Melissy nie było, a zbliżała się godzina rozpoczęcia
przesłuchania. Ja przecież trafię do normalnej rodziny, tylko Melissa po­
wiedziała, że to musi potrwać. Nie mam kłopotów, prawda? To opieka spo­
łeczna wytacza moim rodzicom proces o maltretowanie dzieci; nie oni -
mnie. Dlaczego nie ma Melissy? Może to rzeczywiście podstęp?
- Mówię ci, Julie, już złożyliśmy skargę w sądzie. Gdyby to był proces
przeciwko nam, to przecież zeznawałyby też inne dzieci. Boję się o ciebie,
kochanie. Jeśli zaczniesz oczerniać nas w sądzie, od razu cię przejrzą. A kie­
dy pójdziesz do więzienia, nie dam rady cię wyciągnąć. Będziesz siedzieć
do 21. roku życia. Nie chcę, żeby cię to spotkało, Julie.
Mój tata może mnie bić skórzanym pasem i pięściami. Może kopać pod­
kutymi butami w brzuch, tak mocno, że omal mnie nie zabije. Jemu wolno
bić mnie po twarzy, uderzać moją głową o kant stolika, ciągnąć mnie za
włosy, rzucać na deskę rozdzielczą w samochodzie. Ale nie pozwoli, żeby
jakiś obcy człowiek bił mnie gumowym wężem.

Gdy zdyszana Melissa wpadła do sądu, tata zastąpił jej drogę w drzwiach
sali, w której miała odbyć się rozprawa. Szepnął jej coś do ucha, a ona
zaczerwieniła się jak burak. Widziałam ją z sali, gdzie czekałam z bijącym
sercem. Dostrzegła mnie i ominęła tatę.
- Julie, Dan właśnie mi powiedział, że nie będziesz zeznawać, że nic nic
powiesz sądowi. Kochanie, potrzebujemy cię, ja cię potrzebuję. Musisz
opowiedzieć, co się stało. Musisz zrobić to, co należy!
Opadam na twardą ławkę. Czy nie zrobiłam już tego, co należało? Ura-
towałam przybrane dzieci. Jak mogę stanąć przed tyloma obcymi osobami
i mówić, co robili moi rodzice? W dodatku w obecności mamy, taty i Dan
ny'ego? Skąd mam wiedzieć, czy sędzia mi uwierzy, zwłaszcza po wizycie
u czarnego psychologa? Melissa nie znalazła mi domu. Nie będzie nagrody za
słuszne postępowanie: żadna rodzina na mnie nie czeka. Tylko moja własna
Melissa wpatrywała się we mnie, czekając na odpowiedź. Do oczu na
płynęły mi łzy; bardzo chciałam, żeby mnie przytuliła i pozwoliła się wy
płakać. Jeśli mnie przytulisz, Melisso, jeśli obejmiesz mnie ramionami,
zrobię dla ciebie wszystko.
 Ponieważ Melissa nie mogła szukać mi rodziny zastępczej bez poparcia
sądu, a sąd nie mógł jej poprzeć bez moich zeznań, sędzia nie miał wyboru:
odesłał mnie do rodziców.
Poczułam wielką ulgę. To moja wina, powiedziałam sobie, przeżywam
teraz trudny okres. Albo, jak ustalił szkolny pedagog, kiedy byłam w 10
klasie, po prostu mam zbyt bujną wyobraźnię.

Wróciłam do zupełnie innej rodziny. Mama i tata już się nie kłócili. Broń
nie leżała na wierzchu. W nocy nie skrzypiały drzwi żadnego pokoju. Gdy
tata wzdychał głęboko, co zawsze poprzedzało wybuch, mama mówiła:
„O nie", i wsuwała palce w jego dłoń.
Jedliśmy pieczeń na kolację, rodzice całowali nas na dobranoc. Ogląda­
liśmy razem telewizję. Danny pomagał w pracach domowych, tata nosił
ciężkie rzeczy. Nigdy przedtem nie czułam się tak cudownie. Nie rozma­
wialiśmy o moich okropnych postępkach: o tym, że doniosłam na rodzi­
ców i zmusiłam ich do ogłoszenia bankructwa, odbierając im jedyny do­
chód.
Zachowywaliśmy się jak normalna rodzina. Nie byłam już chora. Przez
cały czas, który spędziłam w opiece społecznej, nie brałam żadnych le­
karstw na serce, bo zostały w domu, gdy uciekłam. Zamiast chodzić do
lekarzy, w wolnym czasie skakałam z trampoliny na publicznym basenie
i kupowałam sobie ubrania za pieniądze zarobione w szpitalu. Pół roku nie
widziałam kardiologa, a mama przestała mi kupować napój Ensure Plus.

Jesienią zaczęłam ostatni rok nauki w szkole średniej. To było zaled­

wie parę tygodni po moim powrocie do domu. Cieszyłam się nowym
życiem. Załatwiłam sobie pracę po godzinach w barze Rax Roast Beef,
więc zarabiałam na lunch w szkole; w barze przyslugiwała mi tańsza ko­
lacja. Co więcej, ponieważ rodzice pozwolili mi jeździć do szkoły samo­
chodem, mogłam zatrzymywać się po drodze na śniadanie. Postanowi­
łam, że w tym roku szkolnym będę miała dobre stopnie, zaprzyjaźnię się
z kilkoma osobami, będę lubiana, może nawet zapiszę się na lekkoatlety­
kę lub tenisa.
Idę korytarzem w nowym ubraniu, z podniesioną głową, przyciskając do
piersi nowiutkie zeszyty. Uczniowie, których mijam, zaczynają coś szep­
tać. Jestem przekonana, że to szepty podziwu. Ale mijają kolejne godziny,
a do mnie nikt się nie odzywa poza Carmen, jedyną dziewczyną, która nie
zerwała ze mną kontaktów. Ludzie, którym mówię „cześć", uśmiechają się

142
dziwnie i szybko odchodzą. Gdy stoję przy swojej szafce, szykując się do
wyjścia, podchodzi do mnie Missy Morrison i pyta wprost:
- W lecie byłaś w domu dla trudnej młodzieży?
Czerwienię się jak burak i zaglądam do szafki, żeby ukryć łzy.
- Nie - odpowiadam spokojnym tonem. - Fuj! Gdzie to słyszałaś?
- Wszyscy wiedzą.
Tak było. Wszyscy wiedzieli, że byłam w zakładzie dla złych dzieci. Że
w siódmej klasie miałam zielone włosy. Że w ósmej oczerniałam własną
matkę i dlatego odwrócili się ode mnie znajomi. Wiedzieli też, że byłam
głupia, bo nie radziłam sobie z algebrą, francuskim, a nawet z najłatwiej­
szym przedmiotem: zdrowiem i higieną.

Pewnego dnia pod koniec września mama zapytała, czy mogłabym prze­
nocować u koleżanki. Wybierała się na całonocną wycieczkę konną z Dan-
nym, do Obozu Koniarzy, a tata jak na złość miał jakąś fuchę w mieście.
Nie chcieli mnie zostawiać w domu samej, dlatego wpadła na pomysł, że­
bym poszła do Carmen.
- Bardzo dojrzałaś, Sis, chyba możemy ci ufać.
W tę cudowną noc wolności położyłyśmy się z Carmen dopiero po półno­
cy. Podskakiwałyśmy na jej łóżku, wśród stosu ciuchów, które przymierza­
łyśmy godzinami. Biegałyśmy boso po rozgrzanym chodniku, gdy zbierało
się na burzę, a wilgotne powietrze wydawało się ciepłym oddechem. Kupi­
łyśmy mrożoną pizzę, odgrzałyśmy ją i karmiłyśmy się nawzajem przed snem,
chichocząc i szepcząc: „Podoba ci się Martin Roberts z klasy handlowej?
Jak myślisz, czy Bruce Delorne mnie lubi? Czy pan Summers jest gejem?"

Przez 17 lat byłam jak przyrośnięta do mamy. Jakbyśmy wspólnie oddy­

chały. Kiedy oddalałam się choć trochę, tata ściągał mnie z powrotem jak
psa na smyczy. Wyskakiwał z warsztatu za każdym razem, gdy jakiś kole­
ga ze szkoły, przejeżdżający naszą drogą, zatrzymywał się, żeby powie­
dzieć mi „cześć". Przez te wszystkie lata wystaw koni i wycieczek, pływa­
nia w basenie, wieczorów na ganku ze Śmierdzielem i Czarną, a nawet
pieszczot z moją kochaną P. J., nie bawiłam się tak dobrze, jak tej jednej
nocy u Carmen. Nie chodziło tylko o to, że byłam poza domem. Cieszyło
mnie, że rodzice mi zaufali. W głębi duszy czułam, że rozumieją, dlaczego
na nich doniosłam. Wiedzieli, że w oczach Boga postąpiłam słusznie. Wresz­
cie zasłużyłam na ich szacunek. Byłam tym zachwycona.

143
 Następnego ranka, gdy wyjechałam z tunelu drzew, którym biegła nasza
droga, zobaczyłam przed sobą dymiące boisko do futbolu, pokryte grubą
warstwą sadzy. Tak wyglądało miejsce, gdzie jeszcze wczoraj stała nasza
przyczepa podwójnej szerokości, z sześcioma sypialniami.
Zdjęłam nogę z gazu, samochód toczył się sam. Zakręciło mi się w głowie.
- O mój Boże! Zostawiłam włączoną lokówkę i spaliłam dom!
Ależ będą kłopoty. Boże przenajświętszy! A jeśli wszyscy byli w środ­
ku? Spalili się. Przerażona, wcisnęłam gaz i przejechałam 100 metrów,
które dzieliły mnie od domu. Gdy hamowałam na podjeździe, mama wy­
stawiła głowę z okna chatki z bali.
- Och, mamo, bardzo przepraszam. - Wybiegłam z samochodu. - Zo­
stawiłam włączoną? Tak?
- O co pytasz, Julie?
- O lokówkę. Czy zostawiłam włączoną lokówkę i spaliłam dom?
- Jezu, to był piorun. Twój ojciec wrócił do domu o świcie, ale było już
po wszystkim. Nikt nie mógł temu zapobiec.
Mama powiedziała, że strażacy przyjechali tu jeszcze przed ojcem. Są­
siedzi zawiadomili szeryfa, gdy zobaczyli gęsty dym nad drzewami. Rze­
czoznawca stwierdził, że pożar wybuchł z powodu anteny telewizyjnej.
Gdy uderzył w nią piorun, prąd popłynął wszystkimi przewodami, a ponie-
waż mieliśmy telewizor w każdym pokoju, natychmiast zapaliły się ściany
i doszło do wybuchu, który zniszczył cały dom.
Gdybyśmy byli wtedy w domu, żadne z nas by nie przeżyło.
- Już byłoby po nas - powiedziała mama. - Dziękuję Bogu, że żyjemy.
Spojrzałam na dymiące, poczerniałe, pogięte blachy. Poczułam przypływ
adrenaliny, tak jak po ćwiczeniach przeciwpożarowych w szkole. Nie­
bezpieczeństwo minęło, nikomu nic się nie stało, i chociaż straciliśmy dom,
wszystko jakoś się ułoży. W dodatku to nie była moja wina.
Ruszyłam wzdłuż poczerniałej, betonowej ściany fundamentu. Przed
oczami po kolei stawały mi rzeczy, których już nigdy nie zobaczę. Moje
śliczne, jasnoniebieskie buty, które tak lubiłam, różowy, kaszmirowy płaszcz
i... O mój Boże, gdzie jest P. J. ? Gdzie P. J. ? Z przerażenia ścisnęło mnie
w żołądku.
Pobiegłam z powrotem, wołając:
- Mamo! Gdzie jest P. J. ? Gdzie moja P. J. ? Nie mogę jej znaleźć!
- Julie... - Mama urwała. - Posłuchaj... Była w domu, kiedy wybuchł
pożar. Nie myśl o tym. Wczoraj w nocy Dan próbował ją wyciągnąć, ale
wiesz, że w czasie burzy zawsze chowała się pod łóżkiem.

144
 - Tata próbował ją wyciągnąć? Myślałam, że był w pracy.
- Jezu, przed wyjściem z domu! Chciał ją wsadzić do kojca. Przestań mi
wiercić dziurę w brzuchu!
Nie, nie mogę się pogodzić ze stratą P. J. Boże, możesz wziąć mój płaszcz
i buty, wieżę stereo na pilota, z odłączanymi głośnikami, kolekcję porcela­
nowych lalek i wszystkie książki, a nawet zdjęcia z dzieciństwa, ale... Och.
P. J., byłaś taka przerażona i samotna. Boże, nie możesz mi odebrać P. J. !
Boże, dlaczego? Dlaczego?
Modlę się, żeby Bóg pomógł mi zrozumieć. To wydaje mi się także nie­
sprawiedliwe, dlaczego moja P. J. musiała spłonąć? Bóg na pewno miał
jakiś plan, którego ja, maluczki człowiek, po prostu nie potrafię pojąć. Modlę
się o utraconego pieska, o mamę oraz tatę, i dodaję: „Błagam, Boże, po­
zwól mi zrozumieć wydarzenia, które z Twojej woli dzieją się w moim
życiu. Boże, proszę, pokaż mi światło".

Tata jest w pożyczonej przyczepie kempingowej, siedzi na łóżku w swo­

ich dżinsach z przyciętymi nogawkami. Zwiesił głowę, z oczu płyną mu
łzy, pozostawiając jasne smugi na jego brudnej twarzy. Wchodzę do środ­
ka i w milczeniu siadam przy jego nogach.
Unosi głowę, a ja wstaję, żeby go przytulić. Tata mnie potrzebuje. Jestem
silna, pomogę rodzinie przejść przez to wszystko. Tata zaczyna łkać, więc
traktuję to jako pozwolenie, żebym płakała wraz z nim. Szepcze do siebie:
- Dlaczego to musiało się stać, jak do tego doszło?
Kiedy tata jest malutki, ja staję się duża i wszystko wiem.
- Bóg wymyślił dla nas coś innego, tato. Teraz możecie zrobić to, czego
zawsze pragnęliście. Będzie was stać na rozwód.
Wierzyłam we własne słowa. Ten pożar spotkał nas z łaski Boga. P. J.
musiała zginąć, żeby rodzice zyskali pieniądze na rozwód i uwolnili się od
siebie nawzajem, od przeszłości, od krzywd, które sobie wyrządzili. Skoro
straciliśmy wszystkie ubrania, zdjęcia, zabawki z dzieciństwa, to widocz­
nie tak\musiało być, tak chciał Bóg. Byłam z siebie dumna, że potrafiłam
tak szlachetnie zinterpretować tę tragedię. Kurczowo uczepiłam się tej myśli;
stała się dla mnie ważniejsza niż biała Biblia o złoconych brzegach, którą
dostałam w szkółce niedzielnej.

Sto dolarów. Te pieniądze bardzo przydałyby się mojej rodzinie. Była­

bym bohaterką. Uchroniłabym nas przed głodem do czasu wypłaty pienię­
dzy z ubezpieczenia.

10 - Mama kazała mi chorować 145

 W pierwszych dniach po pożarze domu mama i Danny mieszkali u zna­
jomego z konnych wycieczek, tata zatrzymał się u swoich kumpli w Co­
lumbus, a ja miałam sama zadbać o siebie. Najłatwiej było się rozdzielić.
Następnego dnia spotkałam kilku nastolatków z Lancaster, których pozna­
łam, gdy pracowałam w barze. Wszyscy w okolicy wiedzieli już, że mój
dom się spalił, ale wolałam jechać do Lancaster, bo tam nikt nie wiedział,
że byłam w domu dla trudnej młodzieży. Chłopcy wybierali się na wyścigi
samochodowe do Columbus, ja nie pracowałam, więc uznałam, że wy­
cieczka z nimi to dobry sposób na spędzenie dnia. Wsiadłam do ich podra­
sowanego firebirda i ruszyliśmy autostradą.
Podjechaliśmy pod tor samochodowy w Columbus i znaleźliśmy ostatni
trawnik, gdzie jeszcze można było zaparkować: wąski pas zieleni przy pro­
wizorycznej estradzie, na której ustawiały się dziewczyny. Dziwne, tyle
dziewczyn na torze wyścigowym? Wygramoliłam się z tylnego siedzenia
auta i, gdy się wyprostowałam, zobaczyłam morze facetów przed estradą.
A oni zobaczyli mnie.
- Hej, panienko, chcemy na ciebie popaaaaatrzeć!
Zaczynał się konkurs mokrego podkoszulka. Prowadzący stał na estra­
dzie i pluł w trzeszczący mikrofon. Jedna z sześciu uczestniczek, wybrana
przez publiczność, miała dostać 100 dolarów.
- W samą porę dowieźli ją pod scenę. Panowie, brawa dla siódmej ślicz­
nej dziewczyyyyny!
Śliczna dziewczyna. Nikt dotąd tak o mnie nie powiedział. Mężczyźni
zaczęli krzyczeć i gwizdać. Nigdy nie słyszałam czegoś takiego. Tylu face­
tów na mój widok wydzierało się z zachwytu.
Wodziłam wzrokiem po oceanie twarzy. Niektórzy z mężczyzn byli w dre­
sach, inni w zwykłych ubraniach, spod czapek bejsbolowych wystawały im
tłuste włosy. Jeszcze inni zdjęli czapki i wymachiwali nimi w powietrzu.
Chcieli mnie zobaczyć, pochylali się błagalnie w moją stronę, jakby mówili:
„Prosimy, stań tam z dziewczynami, uciesz nas, staruszków, dobra?"
Mojej rodzinie naprawdę przydałyby się pieniądze. Nikt nie wiedział, że
tu przyjechałam. Faceci chcieli, żebym wygrała. Może miałam szansę.
Czemu nie stanąć do konkursu i nie oddać nagrody tacie? Wyobraziłam
sobie, jak wręczam rodzicom nowiutki banknot 100-dolarowy, a rozpro­
mieniony ojciec ociera łzę wzruszenia. Wystarczy tylko, że pozwolę się
oblać wodą.
Zrobiłam kilka kroków w stronę estrady. Mężczyźni ryknęli. Miałam na
sobie ubranie z poprzedniego dnia. Stanęłam na końcu, starając się nie

146
 zwracać uwagi na zewnętrzny świat, tak samo jak przez te wszystkie lata
w gabinetach lekarskich. W głowie kołatała mi uporczywa myśl: zdobędę
te 100 dolarów dla taty. Przytknęli mi do piersi dzióbek dzbanka. Te 100
dolarów sprawi, że znów będziemy sobie bliscy. Leją wodę. Dziewczyna
obok mnie zdejmuje podkoszulek, tłum mężczyzn szaleje. Będziemy ro­
dziną. Robię to samo. Za te pieniądze kupimy Danny'emu porządne ubra­
nie do szkoły, żeby dzieciaki przestały się z niego naśmiewać. Dziewczyna
zdejmuje szorty. Mogę uratować rodzinę. Nie będę samolubna. Rozpinam
dżinsy, opadają mi do kostek. Zdejmuję je. Mężczyźni podchodzą pod samą
estradę, wymachując wytatuowanymi ramionami. Biorę łyk powietrza. Do
tej pory wstrzymywałam oddech.
Na podstawie okrzyków mężczyzn wyeliminowano kolejne kandydatki,
aż zostałyśmy we dwie: długowłosa, wyfiokowana blondyna i ja, niewinna
dziewczyna ze wsi. Bez makijażu, z długimi, smukłymi nogami, w koron­
kowych, fioletowych majtkach z Value City... Tę sylwetkę zawdzięczam
puszkom napoju z witaminami oraz wrodzonej niemożności przytycia.
Blondyna, która na pewno już startowała w takich konkursach, odwraca
się z uśmiechem, pokazując tyłek tłumowi facetów. Kręci nim, żeby krzy­
czeli, pochyla się i powolutku zdejmuje majtki. Zjeżdżają w dół jak winda,
mijają kolana i łydki, wreszcie zatrzymują się przy jej kostkach. Owijają je
jak jedwabny sznur.
Ryk facetów się nasila, wydzierają się jak opętani, a ona, wciąż wypięta,
unosi głowę i posyła mi uśmiech, który mówi: „Przegrałaś".
Mężczyźni podrzucają czapki, poklepują się po plecach, ocierają łzy. Nie
mogę powstrzymać uśmiechu. Skończyłam. Bardzo, bardzo pragnęłam tych
pieniędzy ale nie zrobiłabym tego, co ona. Schyliłam się i wzięłam swoje
ciuchy, przerzuciłam je sobie przez ramię i ostrożnie zeszłam po chwiej­
nych schodkach estrady.

Później tego dnia spotkałam kumpla mojego ojca, Dużego Eddiego. Roz
promienił się na mój widok.
- Fioletowe majtki, fioletowe majtki! - Chyba spojrzałam na niego /. prze
rażeniem, bo zmrużył oczy i wycedził wrednym tonem: - Nie wierzysz?
Poszukaj swojego starego. Robił zdjęcia.

Danny i ja chodziliśmy z zielonawym nalotem na niemytych zębach i si­

kaliśmy na podwórko. Przed snem objadaliśmy się słodyczami z paczki,
którą dostaliśmy na Halloween, a rano napychaliśmy nimi kieszenie, żeby

147
nie jeść lunchu w szkolnej stołówce. Maślane herbatniki na śniadanie, sni-
ckersy w południe, smarties na przekąskę i wielkie miski płatków lucky
charms, wymieszanych z mlekiem, na kolację. Nie używaliśmy już nawet
cukierniczki. Po prostu sypaliśmy na płatki kilkucentymetrową warstwę
cukru z 2-kilogramowej torby.
Przed wyjazdem rodziców mieszkaliśmy we czwórkę w małej przycze­
pie kempingowej pożyczonej od sąsiada. Stała na bloczkach cementu, na
trawie przy zwęglonych szczątkach dawnego domu. Komplet jadalny, na
którym siadaliśmy do kolacji, zmieniał się w łóżko dla mnie i Danny'ego:
wystarczyło ułożyć poplamione, tapicerskie poduszki na stoliku i ławkach
z listewek. Rodzice spali na piankowym materacu, oddzieleni od nas tylko
umywalką i 60-centymetrowym blatem. Dwudziestolitrowe wiadro na ro­
baki teraz służyło nam jako ubikacja, bo w przyczepie nie było przenośnej
toalety. Trzymaliśmy wiadro na dworze.
W takich warunkach czekaliśmy na pieniądze z ubezpieczenia. Najpierw
trzeba było poinformować agenta o wszystkim, co znajdowało się w naszej
rozbudowanej przyczepie. Przypominaliśmy sobie: setki butów mamy, nie­
używane graty, które zapełniały cały pokój z tyłu, szafy pękające od ubrań,
niezliczone zabawki i meble, kolekcja matchboksów i lalek z porcelany.
Lista spalonych przedmiotów zajmowała już kilka gęsto zapisanych stron;
czasami w szkole lub w mieście przypominaliśmy sobie jeszcze o czymś,
co mieliśmy. Wspomnienia utraconych rzeczy nawiedzały mnie przez wie­
le łat; wystarczyło, żebym zobaczyła dziewczynę w bluzce w grochy, a przy­
pominałam sobie, że miałam taką samą przed pożarem. Do każdej pozycji
na liście dopisywaliśmy cenę i szacowaną wartość przedmiotu; robiliśmy
to najskrupulatniej, jak potrafiliśmy. Z radością myśleliśmy o nowych za­
kupach.
Mama sporządzała niekończące się wykazy rzeczy, które trzeba było
kupić. Łączyła i porządkowała kolejne listy, żeby się nie pogubić. Wciąż
pytaliśmy:
- Kiedy przyślą czek? Kiedy przyślą czek?
Robiło się coraz zimniej, zbliżał się listopad, niebo pociemniało, z drzew
spadały czerwone liście, słońce zachodziło o piątej po południu. Nie mieli­
śmy pieniędzy na nic. Danny i ja nosiliśmy te same ubrania, co w dniu
pożaru. Na szczęście dla Danny'ego mama spakowała mu trochę rzeczy na
tamtą całonocną wycieczkę. Ja miałam tylko ciuchy z dnia pożaru i poli­
estrowy kombinezon, który dostałam od znajomych z baru Rax Roast Beef.
gdzie nadal pracowałam po szkole.

148
 Zorientowaliśmy się, że wreszcie przysłali czek, gdy tylko wysiedliśmy
ze szkolnego autobusu: przy studni stały kartonowe pudła z pralką i suszar­
ką, których nie było gdzie podłączyć. Po drugiej stronie drogi dwa źrebaki
jadły obrok z wiader; do trucka z kołem zapasowym z tyłu była przytwier­
dzona nowa, duża przyczepa do przewozu czterech koni. Następnego dnia
na dachu naszej małej przyczepy kempingowej znalazł się błyszczący, bia­
ły talerz anteny satelitarnej. Mama wyjęła z portmonetki dwa banknoty
100-dolarowe i dała je mnie i Danny'emu, żebyśmy sobie coś" kupili w Value
City. Poczuliśmy się bogaci.
Już jej nie było.
Wyjechała do Meksyku z mężczyzną, który pożyczył nam przyczepę.
Kolczasty Bob, jak go przezywano, mieszkał niedaleko naszej działki,
wyglądał jak kowboj, a kiedyś występował na pokazach koni. Tata został
z nami jakiś czas, ale już w listopadzie przeprowadził się do warsztatu
w Stoustville, w którego jedynym oknie wywiesił wielką, czarną flagę z na­
pisem: POZABIJAĆ WSZYSTKICH, NIECH BÓG POSORTUJE.
Nie mogliśmy jechać z tatą, bo ktoś musiał się zająć końmi, zwłaszcza
nowymi źrebakami mamy, które stały bezradnie na małym padoku po dru­
giej stronie drogi.
Tata wyjechał własnym truckiem, zabierając pralkę i suszarkę. Danny'emu
i mnie zostało tylko 20-litrowe wiadro, miski na płatki śniadaniowe i wiel­
ka antena satelitarna. Szkoda, że nie mieliśmy telewizora.

Przetrwaliśmy te dni i noce z wdziękiem dwójki „dzieci z kluczem na

szyi", bardzo dbających o wizerunek - a przynajmniej ukrywających swo­
ją sytuację przed kolegami ze szkoły. Zostaliśmy sami. Opiekowałam się
Dannym jak prawdziwa matka. Mieszkaliśmy daleko od szkoły, więc do
autobusu wsiadaliśmy pierwsi, o szóstej rano, i wysiadaliśmy ostatni, póź­
nym popołudniem. Mieliśmy nadzieję, że kierowca nigdy nie zmieni trasy
i żaden pasażer autobusu nie zobaczy, w jakich warunkach mieszkamy.
Udawaliśmy parę nadętych snobów. Modliliśmy się, żeby nikt nie zadzwo­
nił do opieki społecznej.
M Mama i Kolczasty Bob wrócili przed s'więtami Bożego Narodzenia
i zamieszkali w pojedynczej, używanej przyczepie, którą ustawili
na spalonej ziemi, tam, gdzie kiedyś był nasz dom. Pracowałam w dwóch
miejscach, chodziłam do szkoły i starałam się jak najrzadziej ich widywać.
Nikt nie przyszedł na uroczystość zakończenia szkoły: ani mama, ani tata,
ani Danny. Dwa miesiące później mama zawiozła mnie swoim kombi na
parking pod sklepem Kroger.
Przez całe lato kontaktowała się telefonicznie ze starszym mężczyzną,
który chciał mnie poślubić. Służył w wojsku, miał zajęczą wargę i jeździł
białym firebirdem z wielkim ptakiem o rozpostartych skrzydłach, namalo­
wanym na masce. Dzwonił co tydzień i przekonywał mamę, że będzie ze
mną, dopóki nas śmierć nie rozłączy.
- Julie, posłuchaj mnie. Myślisz, że jakiś inny facet będzie chciał poślu­
bić taką chorowitą dziewczynę jak ty? On służy w wojsku, ma dobrą pracę,
niech się tobą zajmie!
Mama wymyśliła sobie, że jeśli zostawi mnie na parkingu tylko z papie­
rową torbą z ubraniami, to bardzo się przestraszę, zadzwonię do niego i po­
proszę, żeby po mnie przyjechał.
Kiedy tylko znikła mi z oczu, uciekłam. Autostopem dotarłam do Co­
lumbus i podjęłam pracę na czarno. Związałam się z grupą agitujących
ekologów. Kupiłam stary kabriolet i tylko tyle rzeczy, żeby cały mój doby­
tek zmieścił się w samochodzie. Wystarczyło postawić dach i uciekać.

150
Uciekałam tak trzy lata: mieszkałam w 10 miejscach w trzech różnych sta­
nach, nigdy nie podając nikomu nowego adresu ani nie przedstawiając się
nazwiskiem. Tylko raz popełniłam błąd i podałam matce adres: dostałam
pocztą mnóstwo tanich maskotek i pozłacanych bransoletek od faceta, któ­
ry wciąż do niej dzwonił, bo chciał mnie poślubić.
W letnie weekendy, kiedy tęskniłam za bratem i czułam się samotna,
przyjeżdżałam do sklepu Value City w Lancaster; odwiedzałam też inne
znajome miejsca. Czasami jechałam na wieś, przez tunel drzew, zatrzymy­
wałam się na podjeździe, wysiadałam z samochodu i słuchałam koncertu
ptaków, ważek i szarańczy. Danny wybiegał mi na powitanie i obejmował
mnie ramionami, tak jak ja kiedyś tatę.
Mam zdjęcie Danny'ego w wieku 12 lat, gdy mieszkał z mamą. Siedzi za
kierownicą mojego starego buicka z opuszczonym dachem, jedzie naszą
żwirową drogą wśród bujnej zieleni. Żeby zrobić tę fotografię, rozciągnę­
łam się na masce samochodu, jedną ręką trzymając się anteny, stopą zaha­
czając o znaczek z przodu. Danny wystawia twarz do słońca, pędzi drogą,
ciesząc się z tej krótkiej chwili radości, wesołej kropelki w morzu cierpie­
nia.
Za każdym razem, gdy przyjeżdżałam, widziałam, że Kolczasty Bob
dobudował nowy taras lub pomieszczenie o ścianach z falistej blachy. Mama
znów zaczęła zbierać betonowe zwierzęta, ubrania i buty.
Czasami, kiedy Danny był jeszcze w szkole, spędzałam popołudnie z ma­
mą: razem jeździłyśmy konno, pływałyśmy, gładziłyśmy zielone rzekotki,
które nadal właziły pod niebieską plastikową wkładkę w basenie. Nigdy
nie mówiłyśmy o przeszłości ani o moim stanie zdrowia. Po takim dniu
siadałyśmy przy kuchennym stole, a ona opowiadała mi. jakim to podłym
sukinsynem był mój ojciec. Ja tylko kiwałam głową, tak, mamo, tak.

Siedzimy z mamą w trucku przed sklepem z używanymi rzeczami w Lan-

caster, deszcz bębni o szyby, a mama, wiedząc, że nie ruszę się z samocho-
du, wciąż gada o tacie. Umiem się zachować.
- Aha - przytakuję. - Wiem.
Dziś dużo mówi o tym, jakim jest podłym łajdakiem i kretynem, po/y
czył od niej trochę pieniędzy z ubezpieczenia i miał zwrócić dług z odset-
kami, ale mu się odwidziało i twierdzi, że są kwita.
Wykorzystuję tę okazję, żeby jeszcze raz jej przypomnieć, jak dobry jest
dla nas Bóg. Zesłał cudowną błyskawicę, która uderzyła w dom tej jednej

\ 151
nocy. gdy nas w nim nie było, dzięki czemu rodziców wreszcie było stać
na rozwód.
- Zrobił to w odpowiednim momencie. - Wyciągam ręce do nieba. -
Naprawdę.
Matka patrzy na mnie jak na idiotkę. Szczęka jej opada.
- No nieeee, zgłupiałaś czy co? Myślisz, że to Bóg spalił nasz dom?
Zrobił to twój ojciec. Przecież jest elektrykiem, Julie. - Klepie się w kola­
no. - Wielkie nieba! - Wygląda przez okno samochodu, fuka. - Ale z cie­
bie kretynka. Myślisz, że tamtej nocy wyszliśmy przypadkiem? Skąd więc
miałam zdjęcia? Same powędrowały do drewnianego domku? Co? - Sy­
czy, biała kulka śliny drży pośrodku jej dolnej wargi.
Patrzę prosto przed siebie, w strugi deszczu, płynące po szybie. Kręci mi
się w głowie. Dlatego tamtego dnia była w chatce z bali; przeglądała rze­
czy, które ojciec tam przeniósł. Dlatego nie spłonęły nasze metryki urodze­
nia. Dlatego rodzice mieli trochę ubrań. Powoli wszystkie elementy ukła­
danki zaczynają do siebie pasować, jakbym zdjęła jakąś zasłonę, o której
istnieniu dotąd nie wiedziałam.
- Ale... - Boli mnie głowa. - Ale dlaczego P. J. ?
- Och, ten kretyn, twój ojciec, po prostu ją zostawił.
Nie mogę tego zrozumieć. Jak można zamknąć malutkiego, puszystego
shih tzu w domu, pod który podkłada się ogień? Jak można hodować sucz­
kę, latami sprzedawać jej szczenięta, a potem spalić ją żywcem? Łzy płyną
mi po twarzy jak deszcz po przedniej szybie samochodu.
- Jezu, ta suka brudziła mi w domu. Nie cierpiałam jej. Ojciec ją zosta­
wił. Podła z niego świnia, co?
Patrzę na nią i widzę białą kropelkę śliny, podskakującą na wardze, kro­
pelkę, którą tyle lat obserwowałam w milczeniu. Narasta we mnie wście­
kłość. Chciałabym wyciągnąć rękę i rozmazać po niej tę ślinę, wbić jej
paznokcie w policzki, szarpać do krwi.
Siedzę nieruchomo. Cały ten czas myślałam, że Bóg wybawi! nas od
piekielnego życia, a to mój cholerny ojciec spiął dom na krótko i spalił go
jak grzankę. Wykombinował to wspólnie z matką, dlatego postarali się,
żeby nikogo nie było w przyczepie. Zrobili to po moim powrocie z domu
dziecka, gdy ogłosili bankructwo. Dlatego byli dla mnie tacy mili przez te
trzy tygodnie. Mieli już plan. Potem podzielili się pieniędzmi z ubezpie­
czenia. Dzieciom dała po 100 pieprzonych dolarów, jakby to mogło zre­
kompensować nam wszystkie straty. A my, naiwniacy, czuliśmy się upoko-

152
rzeni jej hojnością. Ja i Danny sikaliśmy do wiadra, kiedy ona podróżowa­
ła po Meksyku z Kolczastym Bobem. Tata kupił sobie antenę satelitarną,
pralkę i suszarkę; kazał je przywieźć pod drzwiczki starej przyczepy kem­
pingowej, kiedy jego własne dzieci nie miały nawet nocnika.
W tej jednej chwili zwątpiłam w Boga. Wiara w jego wolę, która pod­
trzymywała mnie przy życiu i pozwalała znaleźć sens w tym całym bez­
sensie, teraz została wyszarpana, wymazana z mojego serca, i to w okrutny
sposób. Byłam idiotką, że w ogóle wierzyłam w Jego istnienie.
Jestem zmęczona. Opadają mi powieki. Chciałabym się oprzeć o okno
i zasnąć.
Rozlega się mój głos, cichutki, prawie niesłyszalny.
- Wejdźmy, zanim zamkną sklep.
Mama mówi:
- Jezu, Julie, myślałam, że wiedziałaś. To było takie oczywiste.
- Nie, nie wiedziałam.
Wciąż płaczę. Płaczę nad P. J., nad wszystkim, co schrzanione w tym
podłym świecie i czego nikt nie może już naprawić.

Gdy skończyłam 21 lat, wróciłam do Ohio. Nie planowałam tego; po

prostu odechciało mi się jeździć z miasta do miasta. W pewien weekend
wybrałam się na wieś. Mama dała mi klucz do nowej przyczepy, więc
mogłam przyjeżdżać niezależnie od tego, czy była w domu. Tego popo­
łudnia, gdy nikogo nie było, zajrzałam do jej komody, szukając szor­
tów. W dolnej szufladzie, pod stosem pastelowych spodenek, leżała gruba
teczka z napisem: Dowody na to, że Julie Gregory dopuściła się zniesła-
wienia.
Przysiadłam na brzegu wodnego łóżka i otworzyłam teczkę. Wysypał się
stos złożonych liścików, napisanych odręcznie na liniowanych kartkach,
wyrwanych z zeszytu. Takie listy pisałam do moich koleżanek w czasie
lekcji.
z listów widniało moje imię. Znalazłam nawet odpowiedzi od moich kole­
żanek. Patrzyłam na litery, wiedząc, że ja ich nie napisałam. Zauważyłam
nieznaczne, ale niezaprzeczalne podobieństwo do pochyłego pisma mamy.
Po tym zdarzeniu nie chciało mi się już jeździć dalej niż do Columbus.
Otworzyłam niedzielną gazetę i wynajęłam tanie mieszkanie z pierwszego
ogłoszenia, na które padł mój wzrok. Nie miałam już serca uciekać. Zresz­
tą, moje serce znów było chore, choć nie wiedziałam dlaczego. Objawy
z dzieciństwa powróciły, bałam się, że nie dożyję 25. urodzin.
Po tych wszystkich latach wciąż całymi dniami chodzę z pustym żołąd­
kiem, a nocą padam na łóżko, wygłodniała. Chuda 13-latka ze szpitala,
dziewczynka, której matka nie dawała jeść, stała się chudą 23-latką, która
nie umie się sama wyżywić. Teraz ta kobieta zaczyna rozwiewać złudze­
nia, którymi żyła dziewczynka.
Budzę się rano i mieszam w misce czekoladowe ciasto w proszku. Zja­
dam wszystko łyżeczką i przez resztę dnia śpię albo po prostu leżę, moje
mięśnie są zwiotczałe, mam wrażenie, że oddzielają się od kości.
Głowę przeszywa mi ból. Po obu stronach, nad uszami, mam małe wgłę­
bienia, pozostałość po przykrym zdarzeniu. Wyobrażam sobie, że tamtędy
wchodzi ból. Czaszka powoli wypełnia się ołowiem. Uciskam te miejsca,
żeby zmniejszyć napięcie, ale ogarniają mnie mdłości. Czuję się tak, jakby
wciąż tkwił tam róg stolika. Oddycham płytko, serce wali mi jak młotem,
mdleję w łazience. Budzę się na podłodze, przy wannie, w pozycji, w ja­
kiej leżą ciała na miejscu zbrodni obrysowane kredą. Jest ze mną bardzo
źle.
Wracam do starego doktora Stronga w Lancaster, tego, który zajął się
mną po cewnikowaniu serca. Osłuchuje mnie bez przekonania i rzuca kil­
ka słów na temat mojego stanu.
Nie pyta, czy prawidłowo się odżywiam. Zresztą sama tego nie wiem.
Dbam o siebie tak, jak nauczyła mnie mama, na podstawie porad lekarzy.
Doktor Strong stracił zainteresowanie poszukiwaniem mojej wady ser­
ca, a matka przekazała mi pałeczkę. Zostałam sama.

Wciąż kontaktuję się z matką telefonicznie.

Chodzimy razem po zakupy. Biegnie między regałami w moją stronę,
ściskając w dłoni pluszową maskotkę. Podśpiewuje:
- Kupisz mi ją, Sissy, ? No? Proszę! - Stoi przy kasie, z palcami ople­
cionymi wokół prętów koszyka, kładzie na taśmie słodycze z półki, a ja

154
 wyjmuję wszystkie towary i reguluję rachunek. Teraz ja jestem jej matką.
Ja dojrzewam, ona cofa się w rozwoju.
Mam wrażenie, że raz po raz zmieniam tożsamość, zachowuję się jak
terapeutka mamy albo jak głupie dziecko, w zależności od tego, czego ona
akurat potrzebuje.
Mniej więcej co drugi miesiąc Danny dzwoni do mnie i prosi, żebym
przyjechała, bo mama grozi, że się zastrzeli albo nałyka pigułek nasen­
nych. Rozstała się z Bobem, a kiedy próbowała wrócić do taty, dowiedzia­
ła się o jego dziewczynie. Tym razem zamknęła się w samochodzie i zrobi
to naprawdę. Danny nie wie, czy połknęła już jakieś pigułki, a jeśli tak, to
ile. Jadę 60 kilometrów do warsztatu ojca. Mój braciszek powiedział jej
przez przyciemnioną szybę samochodu, że już jestem w drodze.
Teraz zachowuję się jak terapeutka. Siadam na poplamionym siedzeniu,
obejmuję ją i siłą wyciągam fiolkę z jej zaciśniętych palców.
Matka łka.
- Jeśli odtrąca mnie nawet ten podły skurwiel, pedał, sadysta i wariat, to
kto mnie zechce? Kto się mną zaopiekuje?
Próbuję wyjaśnić, że skoro tata jest taki okropny i zadaje jej tyle bólu, to
nie ma sensu do niego wracać.
- Jeśli go nie zmuszę, żeby mnie pragnął... - jęczy mama - to kto ze
mną będzie?
Odbieram jej pigułki, pokazując kolorowy magazyn „Sweethart". Czy­
tałam o nim w „People" i zamówiłam egzemplarz, żeby mieć go pod ręką,
gdy matka znów będzie chciała popełnić samobójstwo. To magazyn ma­
trymonialny, ogłaszają się w nim samotni ranczerzy i górale, którzy miesz­
kają teraz na rozległych równinach Montany. Każde z ogłoszeń to półsiro-
nicowy opis i duże, kolorowe zdjęcie. Wymachuję pismem przed oczami
mamy, przewracam kartki, popiskuję z zachwytu nad samotnymi kowboja
mi o białych zębach i w dużych kapeluszach, wskazuję zuchwale ogłoszę
nia z napisem: Poszukiwana żona. Matka łapie przynętę, jest zaciekawił)
na, a ja delikatnie wyjmuję jej z dłoni buteleczkę z pigułkami, wsuwając
w to miejsce magazyn. Zawsze uspokaja ją myśl, że może przyczepić się
do następnego mężczyzny. Nadzieja na życie z innym facetem zastępuje
pragnienie śmierci.
Czasami staję się dzieckiem. Ja i Danny siedzimy na farmie, a ona znów
jest rozszalałą matką, której zawsze się baliśmy. Poniża nas ostrymi, lo­
gicznymi sformułowaniami, których nie potrafimy podważyć: jesteśmy

155
głupimi dzieciakami, przynosiliśmy złe stopnie, wyglądamy na chorowi­
tych. Uciska palcami nasze siniaki, żeby nas złamać.
Staje przed lustrem i żąda, żebym robiła jej zdjęcia. Każe Danny"emu
lekko przechylić lustro, żeby zdjęcie było dokładną repliką jej odbicia.
Wysyła te fotografie do mężczyzn z magazynu „Sweethart". Nadzieja od­
nowiła w niej poczucie wyższości i władzy.
Czekając, aż Danny ustawi lustro do następnego zdjęcia, pogrążam się
w rozmyślaniach. Zastanawiam się, jak mama to robi, że my wszyscy sta­
jemy się jej lustrami, pokazujemy dokładnie to, co chce zobaczyć, pod
odpowiednim kątem. Jeśli nam się to nie udaje - tłucze szkło.
W wieku 24 lat postanawiam wrócić do szkoły.
Przechadzając się po sklepie z używanymi książkami, zauważyłam
encyklopedię dla dzieci. Jaskrawe kolory i prosty tekst tak mnie urzekły, że
usiadłam na podłodze i zaczęłam pochłaniać wiedzę z czwartej klasy, któ­
rej nie zdołałam przyswoić wcześniej. Zapragnęłam nauczyć się wszyst­
kiego, co ominęło mnie z powodu chorób. Nie otrzymałam świadectwa
ukończenia szkoły średniej - bo zgubiłam podręcznik do mitologii i nie
miałam pieniędzy na jego odkupienie - ale w zgłoszeniu do miejskiego
college'u piszę, że je dostarczę. Udaje mi się oszukać władze szkoły, zo­
staję przyjęta.
Jedząc tylko tyle, żeby utrzymać się przy życiu, trzy razy w tygodniu
zbieram energię, żeby iść na zajęcia. Chcę się dowiedzieć, czy jestem sza
lona, jak mówili rodzice, czy głupia, jak stwierdzono w szkole średniej,
Muszę wiedzieć, czy naprawdę mam uszkodzony mózg, co zawsze wma-
wiała mi mama. Nauka, zwłaszcza w Columbus, to jedyny sposób, żebym
przekonała się sama, żebym wreszcie przestała się wstydzić.
Skrupulatnie wszystko notuję, uczę się o Układzie Słonecznym, Koper
niku i Tycho Brahem. Czytam Imię róży i inne arcydzieła literatury, dowia-
duję się, że w Upaniszadach są takie same mity o stworzeniu jak w Biblii.
Poszerzam horyzonty umysłowe, bez trudu zdobywam piątki i czwórki.
Kurczowo uczepiłam się myśli, że może jednak mam trochę inteligencji.
Niestety, powraca choroba. Kilka miesięcy po rozpoczęciu drugiego roku
nauki zaczynam się czuć bardzo źle, jak kiedyś na farmie. Gdy wstaję.

157
serce bije mi szybciej. Drżę, mieszając ciasto w proszku na śniadanie. Uczę
się w łóżku, nie oddaję prac, opuszczam zajęcia, bo nie mam siły wyjść
z domu. Mówię wykładowcom, że na jakiś czas będę musiała przerwać
naukę, bo cierpię na tajemniczą chorobę serca, na którą zapadłam w dzie­
ciństwie. Bo, na miłość boską, co innego może mi dolegać?

Poznaję Raya: jasnoniebieskie oczy, smukła sylwetka, grzywa niesfor­

nych loków. Jest muzykiem, ubiera się jak Frank Sinatra i gra na saksofo­
nie ostre, punkowe kawałki. Staje się dla mnie jak podtrzymująca przy
życiu kroplówka. Jesteśmy nierozłączni. Nic już nie robię. Jem surowe
ciasto i żyję dla Raya. Oczarowuje mnie jego dotyk i sposób bycia, robię
wszystko, czego ode mnie chce. Posiniaczona szyja, ślady zębów, telefony
późną nocą, żebym po niego przyjechała, bo po piątej wódce stoi pod ścia­
ną na ulicy i nie może się ruszyć... Godzę się z tym. To najszczęśliwszy
okres w moim chorym życiu.

Wszystko się wali. Pod koniec miesiąca Ray wyjedzie do San Franci­
sco, a ja wiem, że nie mogę bez niego istnieć. Nawdychał się ketaminy;
czołga się pod moje drzwi, pełznie po podłodze, wdrapuje się na łóżko. Ja
nie biorę narkotyków, uspokaja mnie tylko przeklęte, surowe ciasto. Na­
stępnego ranka Ray nie pamięta niczego z naszej nocnej rozmowy: mówi­
liśmy o tym, że z nim pojadę, że będziemy razem. Ucieka ode mnie, a ja
nie potrafię go zatrzymać. Przestajemy jeść i rozmawiać. Ranimy się wza­
jemnie ostrymi, dobitnymi słowami, nie umiemy już nawiązać porozumie­
nia. Nie przeszkadza mi, że on ćpa, pije alkohol, chodzi w dwóch różnych
skarpetkach. Wiem tylko, że bez niego, jak kiedyś bez matki, po prostu
umrę.
Nasz związek się rozpada, dobrze nam już tylko w łóżku. Rysuję gwiazdki
w kalendarzu, odnotowuję każdą spędzoną z nim chwilę; to jedyny nama­
calny dowód na to, że jeszcze mnie pragnie. Wpatruję się w strony z gwiazd­
kami, przypominając sobie rzeczywistość; niektóre dni są nimi upstrzone,
inne - prawie puste. Kilka gwiaździstych dni z rzędu to wizualny wzór,
który można przenieść w przyszłość. W przyszłości wszystko będzie le­
piej, inaczej. Całe życie miałam nadzieję, że czeka mnie jeszcze coś dobre­
go-
Gdy nie ma Raya, biorę kalendarz do łóżka i przytulam mokrą od łez
twarz do kwadracików z wieloma gwiazdkami, marząc, że będzie więcej

158
takich dni. Rano, gdy się budzę, widzę na swoim policzku odciski gwiaz­
dek, wyglądają jak tatuaż. Z zadowoleniem noszę je na twarzy do wieczora
i wpadam w rozpacz, gdy, zerkając w lustro, widzę, że zaczynają się ście­
rać.
W ostatnich dniach naszego związku Ray bierze mnie jak chce i kiedy
chce, a ja czuję tylko nieodparte pragnienie spełniania jego pragnień. Zro­
bię wszystko, byleby być z nim.

Zapisałam się na letni semestr - lżejszy, tylko dwa przedmioty - posta­

nawiając, że jakoś oderwę się od Raya. Pewnego upalnego lipcowego po­
południa przychodzę na zajęcia z psychologii spóźniona pół godziny. Mam
przetłuszczone włosy, nieumyte zęby i siniaki na gołych nogach. Siadam
w ostatnim rzędzie i przysypiam, słuchając jednym uchem, jak moi głupi
koledzy ze wsi opowiadają o kuzynie Erniem, który chyba cierpiał na takie
same zaburzenia psychiczne, jakie właśnie omówiliśmy. Nie czytali, że
studenci psychologii zawsze na początku stwierdzają omawiane objawy
u siebie i swojej rodziny? Nie zdają sobie sprawy, że właśnie to robią?
Boże, jak ja nie cierpię studentów. Opieram głowę na ramionach, splecio­
nych na blacie.
Profesor łagodnym głosem omawia specyficzny rodzaj maltretowania
dzieci:

Sprawca, zwykle matka, wymyśla chorobę zdrowemu dziecku i wciąż

bywa z nim u lekarzy.

Matka... wymyśla... chorobę.

Matki, które to robią, często w dzieciństwie same były maltretowane lub

zaniedbywane.

Podnoszę głowę. Strużka śliny płynie mi z ust na ławkę.

Ponieważ osoby te doznały krzywd od swoich opiekunów, w dorosłym

wieku zaspokajają potrzebę posiadania rodziców, rozmawiając z lekarza­
mi. Jak wiadomo, lekarz w powszechnym rozumieniu uosabia troskę i au­
torytet.

159
 Siadam prosto.

Lekarz rzadko stwierdza jakąś chorobę u dziecka, ale wtedy matka idzie
do następnego i następnego, domagając się kolejnych badań i zabiegów.
Czasami wymyśla objawy, niekiedy sama je wywołuje. Zdarza się, że dziec­
ko jest okaleczane lub podtruwane lekarstwami. Zdarza się też, że umiera.
Tę formę maltretowania dzieci nazywa się zastępczym zespołem Munch-
hausena.

Próbuję się otrząsnąć. W głowie kłębi mi się mgła, ze wszystkich stron

nadlatują odłamki szkła. Zderzają się z ogłuszającym hukiem. Potem zapa­
da cisza. Pęknięte lustro, w które patrzę, odbija chorą, zagubioną twarz,
z otwartymi ustami, które nie mogą złapać tchu.
Podrywam się z krzesła i wybiegam z sali. Potykam się w korytarzu,
padam na ceglane schody.
Kroili, macali, dręczyli moje ciało bez powodu.
Wbijam palce w szpary między cegłami, podciągam się z wysiłkiem.
Oparta o ścianę, uderzam w nią głową.
Po prostu robili badania, nigdy nie podważając jej słów.
Teraz znam już całą prawdę.
Ona to robiła, od samego początku.
Elementy układanki wirują wokół mnie, próbując wsunąć się we właści­
we miejsca. Nie chcę wiedzieć.
Poświęcałam się, żeby ona mogła żyć.
Nie chcę wiedzieć.
Żebym i ja mogła żyć.
Nie chcę.
Bum!
Wiedzieć.
Gdyby umarła, umarłabym wraz z nią.
Nie chcę.
Trach!
Wiedzieć.

Zapisuję się w pilnym trybie na spotkanie z Myrną w ośrodku rodzin­

nym. Od dwóch miesięcy chodzę do niej na terapię, starając się wyplątać
ze związku z Rayem. Wyciągam z szuflady banknot pięciodolarowy, bo

160
tyle kosztuje wizyta, wsiadam do samochodu i odrętwiała jadę do przy­
chodni. Siadam w poczekalni, mam pustkę w głowie. Zaraz przestanę ist­
nieć. Ostatkiem sił staram się nie rozpaść.
Siadam na kozetce w gabinecie i opadam na bok, dysząc, w histerii. Uda­
je mi się wykrztusić, co się stało w czasie wykładu, co, jak zrozumiałam,
spotkało mnie w dzieciństwie. To musi być prawda, bo wszystko się zga­
dza, dosłownie wszystko: matka, cewnikowanie serca, dobre wyniki ba­
dań, wyjazdy do szpitala z babcią Madge, operacja twarzy i nos w gipsie,
rurka w cewce moczowej i, mój Boże, o mój Boże, dopiero teraz zdaję
sobie sprawę, że powiedziałam to pielęgniarce w szpitalu, kiedy miałam
13 lat, ale oni nic nie zrobili.
Myrna siedzi spokojnie, starając się ogarnąć wszystkie szczegóły, o któ­
rych mówię, bo dotąd nasze sesje dotyczyły tylko Raya. Chyba myśli, że
zwariowałam. Nie pociesza mnie, może mi zaproponować tylko chłód i re­
zerwę. Z szelestem rozpakowuje z papierka kolejny cukierek na kaszel
i wrzuca go sobie do ust.
Splata palce na kolanie.
- (Cmok) Wiesz, Julie, kiedy moi pacjenci są zdenerwowani (sss... ), pro­
ponuję im, żeby poszli do domu i wzięli długą gorącą kąpiel dla odpręże­
nia. Próbowałaś już tak leżeć w ciepłej wodzie, a nawet (chrup!) czytać
w wannie gazetę?
Można się zmienić w kafkowskiego karalucha; Myrna i tak będzie ssać
swoje tabletki na gardło i zaleci gorącą kąpiel.

Przez następne dwa dni nerwowo chodzę po swoim mieszkaniu, wędruję

po ulicach w deszczu o czwartej nad ranem, połykam środki uspokajające
i próbuję zasnąć, choćby na 20 minut. Idę do sklepu spożywczego, ale
myślami wciąż jestem w szpitalu. Ludzie mnie popychają, dotykają, wyty­
kają palcami.
Kulę ramiona i staram się nie zwracać na siebie uwagi. Idę małymi kro­
kami, przyciskając ręce do boków. Nie mogę ryzykować, że ktoś złapie
mnie za nadgarstek albo muśnie moją nogę. Ludzie patrzą, jak idę przez
dział z mrożonkami, zerkają na mnie zza półek z cebulką w occie i korni­
szonami. Gapią się w kolejce przy kasie, zastawiają mi drogę koszykami,
omiatają mnie wzrokiem od stóp do głów. Słyszę ich myśli. Zastanawiają
się, czy, skoro jestem taka chorowita i nie wykazuję zainteresowania spor­
tem, w ogóle warto utrzymywać mnie przy życiu.

161
 Ray wyjechał, a ja nie pamiętam nic z wykładu z psychologii, który od­
był się przed tygodniem. Tłumaczę swoje poruszenie faktem, że dostałam
z elektrowni list z zapowiedzią wyłączenia prądu. Wspomnienia szpitala
zapadają gdzieś w moją podświadomość.
Dwa wieczory później przewracam się na podłogę w moim mieszkanku;
ręce same mi się zginają, kurczą. Im szybciej oddycham, tym bardziej chcą
się zwinąć. Wreszcie zamierają, koślawe, powyginane, pałąki przed moją
twarzą.

Budzę się w schronisku dla maltretowanych i psychicznie chorych ko­

biet. Kiedy już dochodzę do siebie na tyle, żeby coś powiedzieć, próbuję
wyjaśnić opiekunom, co się stało: że wcale nie byłam chora, ona to wszyst­
ko zmyśliła. Korpulentna, utuczona kukurydzą pielęgniarka klepie mnie
po ramieniu.
- Już dobrze, kochana. Nic nie mów.
Dzwonią do mojego brata Danny'ego. Przysiada na moim łóżku, zaczy­
na płakać. Próbuję z nim porozmawiać, zyskać świadka, upewnić się, że
nie zwariowałam.
- Danny, pamiętasz, jak mama woziła cię do lekarza, bo miałeś ast­
mę?
Przecząco kręci głową.
- Pamiętasz broń? Przyłożyłeś tacie pistolet do głowy, po pożarze domu,
kiedy wszyscy tkwiliśmy w tej ciasnej przyczepie kempingowej.
- Nie pamiętam, Sis.
- A pamiętasz, jak zabrali mnie do szpitala na cewnikowanie serca?
Danny ociera łzy z oczu. Na jego czole pojawiają się głębokie bruzdy,
tak samo jak u taty w chwilach poruszenia. Zaciska powieki i stara się
opanować drżenie wargi.
- Sissy... - Głos mu się załamuje. - Nie pamiętam nic z dzieciństwa. -
Zacisnął dłonie, trzyma je na udach. - Nic, do ukończenia 15 lat.
Wtedy właśnie Danny rozstał się z mamą i zamieszkał u taty.

Hinduska psycholog, którą mi przysłano, też uznała mnie za wariatkę.

- Okej. Co to takiego ten sespół minchauzena, o którym mófisz? Nigdy
o tym nie słyszałam. - Przygląda mi się podejrzliwie spod krzaczastych
brwi, szukając jakichś klasycznych objawów, żeby przepisać odpowiedni
środek psychotropowy.

162
I
- Opowiesz mi fszystko jeszcze raz?

Po czterech dniach na własną pros'bę wyszłam ze schroniska i zamiesz­

kałam w domu luster.
M ój dom luster jest stary i znajduje się na farmie zaledwie półtora
kilometra od szpitala, gdzie mnie operowano. Wynajmuję go za bez­
cen. Na górze nie ma ogrzewania. Chociaż mieszkam w granicach miasta,
dom stoi na uboczu, w lesie, przy końcu drogi i wygląda tak, jakby powoli
zsuwał się do wąwozu tuż obok.
Stoję w największym pokoju. Na ścianach wiszą lustra bez ram, przynie­
sione z sali do nauki tańca. Żadnych mebli. Drewniana podłoga. Tylko ja
i lustra. Tutaj teraz mieszkam. Nikt nie może mi pomóc.
Patrzę w największe lustro. Piękna kobieta. Jestem zatrutą pięknością.
Mam ładne rysy, ale pokrywa je gruba warstwa choroby. Objawia się ciem­
nymi obwódkami pod oczami, matowością skóry, spierzchniętymi warga­
mi, zamglonymi źrenicami, sapiącym oddechem oraz ciągłym wrażeniem,
że jestem brudna.
Mogłabym się pozbyć tej warstwy, zmyć ją, zdrapać, znów być ładna,
gdybym tylko potrafiła przestać wpędzać się w chorobę. Ale nie umiem.
Nie mogę. Mam to we wszystkich komórkach. We krwi. Tak jakby w chwili
urodzenia odebrano mi instynkt samozachowawczy. Zaprogramowano mnie
tak, żebym dążyła do śmierci, jeśli nawet nie bezpośrednio, to przynaj­
mniej poprzez brak chęci życia.
Zarabiam na konieczne wydatki, pracując na pół etatu jako recepcjonist­
ka. Wciskam swoje wysokie ciało za wąskie biurko w Klinice Medycyny
Naturalnej. Przyjęłam tę pracę, licząc na zniżki za usługi zdrowotne - do­
radztwo dietetyka, odtruwanie, terapia witaminami. Zamiast tego całymi

164
dniami zapisuję na wizyty stałych pacjentów, którzy są zachwyceni własną
chorobą. Pewna kobieta z entuzjazmem wyciąga z torebki słoik, na które­
go dnie wije się długa glista. Pacjentka pokazuje wszystkim, jak bardzo
pomogli jej lekarze z kliniki. Najgorsze jest zapisywanie na wizyty matek,
które stoją w poczekalni i każdemu, kto zechce słuchać, opowiadają ze
szczegółami o objawach, zauważonych u ich dzieci. Przenoszę wzrok z mat­
ki w blade oczy dziecka i wydaje mi się, że tak jak z przygarniętym rodzeń­
stwem porozumiewamy się bez słów.
- Przykro mi - kłamię. - Nie będzie miejsca przez... kilka tygodni. -
Umawiam matkę z dzieckiem na dzień, kiedy mnie nie będzie.
Czasami zapominam zanotować nazwisk w kalendarzu. Żaden lekarz nie
przyjąłby ich bez zapisu, bo w klinice zawsze jest tłok.

W domu i w klinice jest mi dobrze. W prawdziwym świecie czuję się jak

potencjalna ofiara. Skradam się, wiem, że ludzie na mnie patrzą. Przeszy­
wają świdrującym wzrokiem. Wiem, co myślą: Trzeba na nią uważać, w każ­
dej chwili może umrzeć.
W domu mogę wyjść ze swojej skorupy. Powoli unoszę ramiona, jak fe­
niks, i tańczę, faluję, fruwam po pokoju... Potem z płaczem osuwam się na
ziemię przed lustrami. W bladym, zimowym świetle, wpadającym przez duże
okna, zaczynam widzieć swoje prawdziwe odbicie, a nie obraz, który wpaja­
no mi od urodzenia. Nie piszę o tym. Nie mówię. Nie wiem, co robię. Jak
nowo wyklute pisklę otwieram oczy i prostuję mokre skrzydła. Nie umiem
sobie uświadomić przeszłości. Wiem, że tkwi gdzieś we mnie, bardzo blisko
powierzchni, ale nie mogę do niej dotrzeć. Staram się, żeby tak zostało.

Wciąż kontaktuję się z matką, bo bardzo tego potrzebuję. Bez niej jestem
jak nie do końca rozwinięta larwa. Matka mieszka teraz w Montanie, na
terenie rezerwatu, w przyczepie ze swoim indiańskim kochankiem. Roz­
mawiam z nią, jakby nic się nie stało, jakby wszystko było w porządku.
Wciąż staram się uzyskać od niej trochę miłości. Kiedy dzwoni w środku
nocy i mówi, że się zabije, próbuję ją przekonać, żeby wyjęła pistolet z ust
lub odłożyła środki nasenne, choć dzieli nas 3000 kilometrów. Tylko ja
mogę ją uratować. Nie darowałabym sobie, gdyby zmarła, bo nie zrobiłam
tego, do czego tak solidnie mnie przygotowała.
Czasami, kiedy dzwoni, jest łagodna, czuję, że chce się otworzyć.
- Sis - mówi. - Zadręczam się. Wiem, że chciałabyś porozmawiać o wielu
sprawach... o przeszłości. - Zaczynam płakać, muszę jej powiedzieć, że

165
wiem, co zrobiła. - Zdarzeń sprzed lat nie da się usprawiedliwić. - To
prawda. Bardzo chcę, żeby nade mną zapłakała. - Nie rozumiem tego. -
Słowa więzną mi w gardle jak wtedy, gdy siedziałam na stole w gabinecie
i nie protestowałam, kiedy mama podawała kolejne wymyślone objawy.
Słowa piętrzą się przy tamie, pcha je rzeka, która wzbiera od 20 lat; chcą
się wyrwać, wypłynąć wraz z potokiem łez. - Nie wiem, dlaczego on tak
postępuje. Po prostu mu wybaczyłam. - Przełykam. - Trzeba próbować. Ja
się starałam. Walczyłam o to małżeństwo, chciałam, żeby wam, dzieciom,
dobrze się żyło. - Już po wszystkim. - A teraz, po pięćdziesiątce, ledwo
wiążę koniec z końcem. Kiedy byłam u nich ostatni raz, nawet nie zafun­
dowali mi posiłku. Ani jednego. To wszystko tyle mnie kosztowało, wy­
słałam dwójkę dzieci na studia, ale przecież dobrze mnie znasz, za dużo
biorę na siebie.
Traci kontakt z rzeczywistością. A jej dwójka dzieci płaci za studia sa­
modzielnie, ciężko pracując.

Zaczyna się wiosna. Widzę w lustrze, że rosną mi piersi. Po bokach robią

się na nich białe rozstępy, jak pręgi tygrysa, od nagłego zwiększenia obję­
tości. Moje biodra rozwijają się jak zakwitający kwiat. Czuję się jak doj­
rzewająca dziewczyna. Skorupa, w którą mnie wciśnięto, jednak pęka, a ja
uwalniam się z niej, choć jest to bolesne. Wyobrażam sobie, że szarpię
palcami krępujący mnie sznur, wyplątuję się z kokonu, w którym tak długo
tkwiłam, wiję się, żeby oswobodzić swoje krzywe, chude kończyny po­
zbawione mięśni.
Dotykam swojej twarzy przed lustrem, przyglądam się jej godzinami.
Muszę zrozumieć, co do mnie mówi. Zobaczyć, jakie robię miny, jak poru­
szam oczami, sprawdzić, czy mam nerwowy tik, jak ona.
Gdy nie patrzę w lustro, nie uważam się za ładną. Nie mogę pojąć, że
mam atrakcyjne ciało. Ani że to ciało nosi w sobie uzdrawiającą moc. Mój
instynkt samozachowawczy jest zwinięty jak kłębek żyłki wędkarskiej, tak
poplątany, że trzeba całych miesięcy żmudnego rozsupływania, żeby pę­
telki wreszcie puściły.
Kulę się przed lustrem: skóra i kości. Żebra, które widzę na swoich ple­
cach, rzucają cień na napiętą skórę. Przyglądam się niebieskawym żyłkom,
zafascynowana lekkim pulsowaniem krwi; to potwierdza, że żyję. Nie muszę
sama pompować krwi; przy życiu utrzymuje mnie serce.
Oglądam w lustrzę każdy fragment swojego ciała, chcąc sprawdzić, jak
widzą mnie inni. Dłonie wyglądają pięknie, obracam je bez końca, jak

166
 zahipnotyzowana. Znów zerkam na swoją twarz, łagodną i dziecięcą, na
smukłe, gibkie ciało. Odchodzę od lustra, ale nic nie idzie za mną. Tracąc
kontakt ze swoim odbiciem, nie wiem już, co widziałam.
Mam w myślach obraz chorowitej dziewczyny, odzwierciedlenie tego.
co czułam wewnątrz. Przez 26 lat wierzyłam, że tym właśnie jestem: dzi­
wacznym, delikatnym stworzeniem, skazanym na wczesną śmierć. Oczy­
ma duszy widzę siebie brudną, z ciemnymi, przetłuszczonymi włosami,
pociągłą twarzą, zawsze smutną, z opadającą dolną wargą i nieprzytom­
nym wzrokiem. A że w to wierzę, tak się też czuję. I zachowuję zgodnie ze
swoim samopoczuciem. A świat reaguje na moje zachowanie.
Wracam do lustra i ona znów tam jest, ta obca dziewczyna, którą widzą
wszyscy inni ludzie. Wyciągam rękę, żeby dotknąć palcami jej twarzy. Nie
mogę się napatrzeć. Przyglądam się podejrzliwie. Czy to ja stoję po drugiej
stronie lustra? Prawda w moim umyśle różni się od prawdy w szklanej
tafli. Jestem rozdarta między nimi dwiema, stoję nad przepaścią rozdziela­
jącą dwa światy, chwieję się pomiędzy tym, co znam, a tym co istnieje
w lustrze. Trzeba będzie 3 lat, żebym wreszcie zdołała połączyć te rzeczy­
wistości.

Życie w tym nowym stanie umysłu jest powolne i dziecinne. Pomieszały

mi się poziomy rozwoju: emocjonalnie poruszam się drobnymi kroczkami
dziecka, choć fizycznie jestem normalną kobietą.
Wciąż nie mogę jeść.
Zaglądając do lodówki, widzę produkty żywnościowe, a nie jedzenie.
Chociaż burczy mi w brzuchu, nie mam apetytu.
Apetyt różni się od głodu: jest mentalną potrzebą, która sprawia, że aulo
matycznie wyciągasz rękę. bierzesz coś do jedzenia, wkładasz to do ust,
gryziesz i połykasz. Dowiedziałam się tego na pierwszym wykładzie z psy
chologii. Jedzenie nie jest wyłącznie potrzebą fizjologiczną: zaczyna się
w umyśle, generując uczucia głodu, które powinno skłonić organizm do
trawienia żywności. U mnie te obwody się rozłączyły.
Chyba że ktoś mnie dotyka. Wtedy zjem wszystko. Wystarczy pogładzić
mnie po plecach, przytulić jak dziecko, obejmować, a staję się głodomorem.
Pamiętam z zajęć, że gdy dotyka się dzieci, ich podwzgórze wysyła sy­
gnał głodu. U dzieci, których nikt nie dotyka, podwzgórze nie wysyła lego
sygnału, więc nie jedzą. Czy tak samo jest w przypadku dorosłego, który
zatrzymał się w rozwoju? Jeśli ktoś zatrzymał się na poziomie małego dziec­
ka, to chyba funkcjonuje tak jak ono?

167
 Nauczyłam się, że lepiej mieć w lodówce trzy do pięciu produktów żyw­
nościowych, żebym nie czuła się przytłoczona, gdy ją otworzę. Żebym
widziała jedzenie, a nie zbiór słoików, butelek i torebek. Nie mogę trzymać
pudeł z płatkami śniadaniowymi na lodówce ani stosu pieczywa na ku­
chennym blacie. Przeraża mnie szuflada pełna sztućców. Jeśli jakiś przed­
miot nie znajduje się dokładnie na swoim miejscu, zatruwa mi to cały dzień.
Jak trzylatek potrzebuję jasnych, określonych sytuacji, w których mam
wybór między bardzo niewieloma rzeczami. Stworzyłam sobie własny świat
Teletubisiów.

Musiałam być sama, bo każdy, kto się do mnie zbliżał, wywoływał po­
czucie zagrożenia. Tylko pod nieobecność ludzi mogłam myśleć jasno i krok
po kroku uczyć się życia.
Od czasu do czasu ośmielałam się wyjść na świat pod opieką innej oso­
by, ale to nic nie dawało. Każda chwila interakcji była potencjalnym nie­
bezpieczeństwem.
Siedzę w barze. Czekam na mojego nowego chłopaka i denerwuję się
coraz bardziej, widząc wchodzących ludzi. Trzymam się ściany, próbuję
zachować spokój. Mój chłopak macha do mnie ręką. Ruszam w jego stro­
nę, myśląc, że znalazł mi bezpieczną wysepkę, ale gdy idę przez bar, tłum
za mną gęstnieje. Dotykają mnie faceci we flanelowych koszulach, pchają
się. Trącają się butelkami piwa nad moją głową, śmieją się chytrze. Wybie­
gam jak oparzona, nie chcąc czuć na sobie ich oddechu. Włosy zasłaniają
mi twarz. Mój chłopak się śmieje. Zabawnie wyglądam, jakbym uciekała
przed rojem niewidzialnych pszczół. Za każdym razem, gdy podfruwam
do przewodów elektrycznych innej osoby, zahaczam o nie skrzydłem.

Całe życie przeżyłam pod kloszem. Najpierw pod jej kloszem, potem pod
własnym. A teraz, gdy pozbyłam się złudzeń, które chroniły mnie latami,
wróciłam do stanu embrionu, zbyt delikatnego, by mógł bezpośrednio kon­
taktować się ze światem. Powiedzieć, że ludzie wywierają na mnie wpływ,
to za mało: raczej oblepiają mnie cienką warstewką siebie, która przywiera
jak gorąca folia. Ich słowa stają się moimi, przejmuję modulację ich głosu,
ich opinie nakładają się na zalążki mojego własnego światopoglądu.
Przeglądam moje zdjęcia, zrobione po pożarze. Na każdym z nich moja
mina upodabnia się do wyrazu twarzy osoby, z którą przebywam. Na mojej
twarzy pojawiają się takie same zmarszczki, szczęka identycznie układa
się podczas uśmiechu. W ten sposób chcę przyjąć tożsamość innych ludzi.

168
 Biorę zdjęcie, na którym jako sześciomiesięczny bobas leżę na brzuchu,
a moją buzię rozświetla naturalny uśmiech. Mój własny, nietknięty, nie­
uszkodzony uśmiech. To jedyne zdjęcie mojej prawdziwej twarzy, nienale-
żącej do nikogo innego. Zastanawiam się, czy już zawsze będę tkwić w prze­
szłości, jak odrzucone łożysko? Jak długo jeszcze będę musiała się
zadręczać, żeby odzyskać własną tożsamość? Pytam, ile elementów ukła­
danki straciłam po drodze? Gdzie je znajdę? Czy zdołam je wsunąć z po­
wrotem na miejsce? Ile razy można sklejać stłuczony wazon, zanim wresz­
cie się go wyrzuci?
Odebrano mi wszystko. Matka wpiła się we mnie paznokciami jak w me­
lon i wydrapała cały miąższ. Teraz, po latach, nie zostało ze mnie prawie
nic.

Moimi przyjaciółmi są książki. W ich towarzystwie mogę milczeć, nie

czuję się jak idiotka tylko dlatego, że nie upijam się i nie łażę po parkingu.
Czytając, zapadam się w siebie, pływam przy głębokim końcu basenu; to
nic, że jestem sama, że jest ciemno, zjadłam duży posiłek, mam skurcze...
Chętnie idę na dno.
Biorę książki do łóżka. Kiedy nie jestem w klinice, każdą wolną chwilę
spędzam w milczeniu, przewracając kartki, szukając prawdy, która potwier­
dziłaby to, co widzę w lustrze. Książki to moi guru, są dla mnie jak rodzi­
ce, pokazują, jak mam uwierzyć w siebie. Podsuwają mi pewną filozofię:
każda dusza wybiera sobie rodziców, wszystko, czego doświadcza, jest
potrzebne do jej pełnego rozwoju. Chociaż dusza ludzka z wyprzedzeniem
wie, czego musi się nauczyć, to ego utrudnia jej odkrycie prawdy. Książki
mówią mi, że w tym eksperymencie, w którym nikt nie rozumie celu, sama
muszę zdecydować o swoim miejscu w tym bolesnym procesie.
Dowiaduję się z nich, że kto żył długo w ciemnej jaskini, ten po wyjściu
musi dostosować wzrok do światła.
Że Hawaje były pokryte warstwą toksycznego pyłu wulkanicznego, za­
nim porosła je bujna roślinność.
Ubranie w pralce wygląda tak, jakby brudziło się jeszcze bardziej od
mętnej wody, w której się kotłuje. Dopiero po tym burzliwym cyklu można
je wyciągnąć, czyste i świeże.
Dodaję sobie odwagi powiedzeniami: „Jesteśmy tym, kim jesteśmy, nie
pomimo przeciwności, lecz dzięki nim" lub „Ludzie mówią, że prawda
rani - ale rani tylko złudzenia". Wbijam pale w miękki grunt, buduję sobie
nowe fundamenty.

169
 Książki przemawiają do mnie jak do dziecka i zachęcają do samodziel­
nego rozwoju. Jakby były rodzicami i wieszały na lodówce moje kolorowe
rysunki, gdy biegnę im je pokazać. Nigdy nie mówią: „Wyluzuj, za dużo
myślisz". Jeżeli już, to raczej: „Hej, ty, z piatem czołowym, wyłącz telewi­
zor, wygłusz wszystkie hałasy i zastanów się głęboko". Nigdy nie spławia­
ją mnie zdawkowym: „Nie przejmuj się". Nie mówią, jak mój ojciec: „Co
ty wygadujesz?" Ani jak brat: „Nic nie pamiętam". Ani jak moja matka,
kiedy tłumaczę, że byłam za mała, żeby wyciągać jej pistolet z ust: „Jezu,
Julie, u kogo ma szukać pomocy matka, jeśli nie u córki? Myślisz, że jesteś
pępkiem świata? Że ominą cię problemy? Ty sama ze sto razy... "
Przed snem otaczam się stosami książek. Są psychologicznymi strażni­
kami, pilnują, żebym nocą nie spadła z łóżka.

Postanawiam jeszcze raz porozmawiać z ojcem. Może uda mi się odzy­

skać chociaż jedno z rodziców. Przecież można lecieć na jednym silniku.
Chociaż nie zerwaliśmy kontaktów, nasz związek jest bardzo powierzchow­
ny i wprawia nas oboje w zakłopotanie. Mam wątpliwości, czy tata w ogó­
le rozumie, że jestem jego córką. Czasami nazywa mnie „Sandy" lub „Dan-
ny", myląc się jak kiedyś jego ojciec, a czasami długo milczy, próbując
sobie przypomnieć moje imię.
Spotkam się z nim w chińskim bufecie, który sam wybrał. Upieram się,
żebyśmy porozmawiali w cztery oczy. Już dwa razy chciał przyprowadzić
swoją dziewczynę lub Danny'ego, żeby ktoś oddzielał go ode mnie. Wy­
ciągam list na 20 kartkach z zeszytu, który napisałam zeszłej nocy i w któ­
rym wszystko wyjaśniam. Ojciec wyjmuje kieszonkową grę wideo i za­
czyna się bawić.
- Tato - mówię, pochylając się nad stołem. - Wiedziałeś, że mama zmy­
śla różne rzeczy na mój temat?
- Julie, wydaje ci się, że miałaś trudne dzieciństwo. Coś ci powiem: kiedy
ja miałem 10 lat, spadłem z drzewa na podwórku. Chester siedział w fotelu
i oglądał telewizję. Dosłownie wniosłem do pokoju swoją rękę. Wiedziałem,
że była złamana, a ten bydlak nie chciał zawieźć mnie do szpitala przed
zakończeniem filmu! Musiałem czekać pół godziny ze złamaną ręką!
- Tato...
- Tak, kotku?
- Złamałam dwie ręce i czekałam cały dzień, zanim wreszcie zawieźli­
ście mnie do lekarza.,
- Złamałaś rękę? - Marszczy brwi. - Kiedy?

170
 - Tato! W drugiej klasie, a potem w czwartej. Musiałam czekać, aż wró-
cisz i zabierzesz mnie do przychodni. Nie pamiętasz, że nosiłam gips?
- Julie, nie wiedziałem, że kiedykolwiek miałaś złamana rękę.
Na moją prośbę ojciec czyta list nad pełnym talerzem. Obserwuję jego
twarz z przeciwnej strony stołu. Widząc jego minę, wiem. w którym jest
miejscu. Napisałam mu, że bardzo kochałam go w dzieciństwie, że był
moim bohaterem. Opisałam swój smutek, kiedy przestał mnie bronić i matka
całkowicie mną zawładnęła. Czytając fragment o tym, jak mama wymknę­
ła się, żeby schować narzędzia, za których kradzież nas zbił, wybucha pła­
czem. Łzy płyną po jego twarzy i spadają na zatłuszczony obrus w czerwo­
ną kratę; łkam razem z nim. Czytamy ten sam list, siedząc naprzeciwko
siebie. Nigdy nie byliśmy sobie tak bliscy. Jak zahipnotyzowana patrzę na
łzy ojca; wyobrażam sobie, że to żetony, dzięki którym się otworzy. Z jego
serca, jak z automatu do gry, posypią się złote monety, prosto w moje dło­
nie. Dotknę tymi złotymi dłońmi twarzy, zmyję brud i łzy, wylane przez
dziewczynę z przyczepy.
Gdy kończy czytać, do ust cisną mi się te same słowa, które chciałam
powiedzieć matce. Pragnę, żeby połączyły mnie z ojcem. Teraz mamy szansę
wrócić do siebie i wyleczyć rany. Nie mogę się doczekać, aż tata wreszcie
mnie zrozumie, po tylu latach. Zrobiłam rysę w jego skorupie i zaraz otrzy­
mam nagrodę.
Ojciec starannie składa mój list i wciska go do kieszeni koszuli.
- Pójdziemy już, Sissy?
Doskonale, chce prywatności. Nie będzie ze mną rozmawiać w tej zatło­
czonej, chińskiej knajpie. Odezwie się teraz, na parkingu; idę tuż przy nim,
oddychając bardzo, bardzo cicho, żeby nie zagłuszyć ani jednego jego sło­
wa, choćby szeptu.
Odchrząkuje.
- Jak się spisuje samochód?
- Tato!
- Co?
- List! Co masz mi do powiedzenia o liście? Tato, mój list!
- Zawsze mówiłem, że twoja matka jest chora psychicznie. Przykro mi,
że to wszystko zrobiła.
- Ale tato, byłeś dorosły, musisz przyjąć odpowiedzialność za własne
czyny! Kazałeś mi zjeść brudną chusteczkę! Na miłość boską, tego się nie
robi dziecku! Przeproś mnie za krzywdę, którą wyrządziłeś mi jako doro­
sły człowiek!

171
 - Cóż... - prycha tata. - Bardzo dobrze zrobiłem. Od tej pory już nigdy
nie rzuciłaś na podłogę zasmarkanej chustki, prawda?

Prawdą jest to, w co wierzy twój umysł. A wiarę budują osoby, które cię
wychowują. Jeśli ktoś zdeformuje twoje myśli, koniecznie musisz znaleźć
coś, co pomoże ci je wyprostować.
Po tym wieczorze z tatą zrozumiałam, że w tym procesie jestem zdana
tylko na siebie. Patrzyłam w lustra, żeby uspokoić się w czasie kontaktów
z rzeczywistym światem: powrotami do czarnej dziury mojego życia w ro­
dzinie i wyprawami poza bańkę bezpieczeństwa. Sprawdzałam, jak daleko
mogę odejść od lustra, zanim stare myśli przyćmią te nowe, dobre. Czasa­
mi docierałam tylko do kuchni albo na schody na ganku. Zdarzało się, że
wytrzymywałam pół dnia bez patrzenia na siebie w lustrze.
Nadchodzi lato. Buduję w sobie siłę, biorę rozbieg. Dotykam się, próbu­
jąc pobudzić apetyt. Uciskam skórę palcami, uderzam pięściami w nogi,
żeby rozruszać skurczone mięśnie. Często się kąpię, żeby urozmaicić do­
znania fizyczne, dzielę dzień na krótsze części, które mnie nie przerażają.
Na kartkach, zatytułowanych Trzeba zrobić, zapisuję: wstać, umyć włosy,
zjeść. Za każdym razem, gdy wykonam zadanie z listy, wykreślam je z rado­
snym poczuciem osiągnięcia celu. Przechodząc obok lustra, zerkam w nie i cie­
szę się pięknem, które tam widzę. Mój uśmiech stał się bardziej naturalny, już
nie musi minąć chwila, żebym zorientowała się, że oglądam własne odbicie.
Każde zerknięcie w lustro dodaje coś do mnie, jakbym nawlekała na nitkę
kolorowe, styropianowe kulki, którymi w drugiej klasie ozdabialiśmy sale przed
imprezami. Taką dekoracją zasłaniam gasnącą przeszłość.
Powoli odzyskuję instynkty, więc mogę się coraz bardziej oddalać od
swojego inkubatora. Dłużej zostaję w prawdziwym świecie i wracam mniej
przerażona, gdy czuję, że zalewają mnie fale. Kiedy zaczynam tonąć, wy­
ciągam długopis i za jego pomocą wracam na powierzchnię, pisząc wszę­
dzie: na serwetkach, papierze toaletowym, torebkach, własnej nodze. No­
tuję swoje myśli, przeplatając je słowami, które dopiero poznaję. Wyrywam
się z obłędu, wydobywam się z dołka. Zapełniam cale zeszyty wrażeniami
z tych chwil; między gęsto zapisane kartki wsuwam skrawki papieru, ser­
wetki, na których rozmazał się atrament, gdy gorączkowo coś notowałam.
Moje życie toczy się teraz trzema torami: w lustrze, w świecie i gdzieś
pomiędzy nimi, jakby te dwa światy były oceanami, które muszą się wy­
mieszać, zanim jeden całkowicie pochłonie drugi.

172
 Kupiłam fioletową matę do jogi, mój pierwszy „sprzęt" na drodze do
zdrowia. Kładę się na niej i wiję jak niedożywiony robak, wykonując włas­
ne, żałosne wersje wszystkich ćwiczeń, jakie tylko przychodzą mi do gło­
wy. Zaczynam jeździć na rowerze, starym, zielonym schwinnie z moją szczę­
śliwą cyfrą, siódemką, namalowaną na ciężkiej ramie. Z początku udaje mi
się pokonywać niewielkie odległości, tylko do drogi i z powrotem; po ja­
kimś czasie mogę już objechać cały kwartał; wreszcie wypuszczam się na
pagórki. Pokonuję je w ślimaczym tempie, sapiąc i dysząc w sierpniowym
upale. W nogach buzuje mi krew. Czuję się tak, jakby przenikał mnie prąd
życia, elektryczności, podniecenia. Mam niejasną wizję zdrowia; wydaje
mi się, że jest już blisko i muszę je uchwycić, żeby się nie rozproszyło.
Rozbieram się i przyglądam swojemu ciału w lustrze. Zmienia się z dnia na
dzień. Wydaje mi się, że rosnę: wyciągam się w górę, wydłużają mi się
włosy, dostrzegam delikatny zarys mięsni na nodze. Niebieskie żyłki zni­
kają, bo sama wpompowałam w nie krew.
Siedzę w poczekalni pierwszego klubu sportowego w moim życiu, do
którego zamierzam się zapisać, i wypełniam formularze zgłoszeniowe. Je­
den z nich zawiera pytania:
Czy kiedykolwiek był Pan/była Pani poddana długotrwałej
farmakoterapii?
Czy kiedykolwiek miał Pan/miała Pani problemy z sercem?
Płytki oddech?
Bóle w klatce piersiowej?
Hospitalizacje?
Zabiegi chirurgiczne?
Przewlekłe choroby?
Uczulenie?
Odpowiedzi twierdzące proszę rozwinąć.
Jak to, rozwinąć? Na stronie pozostawiono za mało miejsca. Poza tym,
odpowiedź na te wszystkie pytania była twierdząca w przeszłości. Prze­
szłość okazała się kłamstwem, więc czy mam teraz napisać „tak"? W klu­
bie pytają, czy jestem naprawdę chora. Nie jestem. Zgadza się?
Przy każdym pytaniu w kwestionariuszu wpisuję czarnym długopisem
wielkie NIE.

Jest piękna noc, a ja idę na spotkanie z chłopakiem, który jest równie

wrażliwy jak ja i wymaga takiej samej troski. To mój rówieśnik, delikatny
i przystojny. Tak bardzo chcę z nim być, że opuszczam bezpieczny obszar,

173
który rozciąga się w promieniu 15 kilometrów od mojego domu. Wielki,
srebrny księżyc wisi na szarym, zimowym niebie. Gdzieś w oddali nikną
światła miasta. Jadę na wieś. Mijam przychodnię, gdzie wszystko się za­
częło. Dziesięć lat nie widziałam tego piętrowego, nieciekawego budynku;
nie pomyślałam o nim ani razu od chwili, gdy poznałam prawdę o swoim
życiu. Wciskam pedał gazu i uciekam, jakby przychodnia mogła mnie
schwytać. Dojeżdżam na miejsce. Padam w ramiona mojego chłopaka i opo­
wiadam mu swoją historię, pierwszy raz naprawdę ją rozumiejąc. Mam
wrażenie, że z ust wysypała mi się już lawina szorstkich głazów. Teraz
moje słowa są gładkie jak oszlifowane kamienie szlachetne.
Zbieram się na odwagę, żeby zadzwonić do przychodni i poprosić o moją
kartę zdrowia. Jestem już gotowa: zobaczę to, co oni widzieli. Znam praw­
dę, więc jestem dość silna, żeby lektura nie wytrąciła mnie z równowagi.
Przyjeżdżam po kartę i czekam w poczekalni, gdzie w dzieciństwie prze­
siedziałam tyle godzin. Na ekranie telewizora zmieniają się reklamy le­
karstw i operacji, jakby to były zabiegi upiększające na farmie piękności.
Reklamy ukazują ubranych w pastelowe stroje, szczęśliwych ludzi, którzy
biegają po polach, roześmiani.
Wracam w kolejne miejsca, dokąd zabierała mnie matka. Niektórzy le­
karze już zmarli, inni się przenieśli. Chirurg, który zoperował mi nos, wy­
jechał z miasta, nie zostawiając adresu. Wiele było pojedynczych wizyt,
więc nie mogę sobie przypomnieć przychodni ani nazwisk lekarzy. Mia­
łam przecież dziewięć, 10, 11 lat. Czasami do nowego doktora jechało się
godzinę. Jeśli nie spodobał się matce, już tam nie wracałyśmy. A on nie
przesyłał wyników badań do lekarza prowadzącego. Matka po prostu nie
odbierała wyników stwierdzających, że jestem zdrowa.
Miałam coraz więcej danych. Gdy listonosz przynosił kopertę, natych­
miast ją rozrywałam. Sto pięćdziesiąt stron zmarnowanego czasu. Sto pięć­
dziesiąt stron utraconej niewinności.

174
List s. 175 - tłumaczenie
Uniwersytet Stanu Ohio
Oddział kardiologii
6 lipca 1984 r.
Dr
Pacjentka: Julie Gregory
Szanowna dr
Dziś rano przyjąłem Julie Gregory. Czuje się bardzo dobrze.
Poprosiła o zwiększenie dawki atenololu (dotychczas brała 25 mg
- prosi o dwukrotnie większą dawkę). Nie sprzeciwiłem się,
jednak chciałbym powtórzyć badanie EKG przed wdrożeniem nowej
dawki. Pacjentka wciąż ma częstoskurcz przy wysiłku. Zleciłem
powtórzenie badań tarczycy, chcąc wykluczyć tego typu zaburze­
nia jako przyczynę.
Wynik EKG jest zbieżny z poprzednimi, wykazuje niewielkie fale
delta i skrócenie PR. Jeśli zlecone badania nie wykażą niczego
niepokojącego, wyrażę zgodę na podwojenie dawki beta-blokera.
Matka pytała, czy pacjentka może w czasie wakacji wyjechać na
wycieczkę szkolną. Nie widzę przeciwwskazań.
Proszę o wizytę kontrolną w lipcu przyszłego roku, za zgodą
Pani doktor.
Z poważaniem
Dr
Oddział kardiologii

176
 W dokumentacji dotyczącej cewnikowania serca jest list, który mój kar-
diolog napisał podczas wizyty kontrolnej, gdy miałam 15 lat.
Byłeś dorosłym człowiekiem, doświadczonym lekarzem. Jak mogłeś to
przeoczyć? Jaka 15-latka idzie do kardiologa, żeby rozmawiać o dawkach
atenololu?
Jako lekarz znasz się na zachowaniu ludzi; umiesz natychmiast rozpo­
znać kłamstwo. Nie sądzisz, że miałam ciekawsze zajęcia niż przychodze­
nie do twojego gabinetu? Jesteś pewien, że to nie moja matka przyszła na
wizytę? Kto opowiadał ci o nowych objawach, kto mówił, że prosiłam
o zwiększenie dawki leku? Kto pochylał się ku tobie i przekrzywiając gło­
wę, mówił o tym, jak niebezpieczne są dla młodej pacjentki podróże, upra­
wianie sportu, spotkania z przyjaciółmi? Czy to możliwe, że jesteś tym
samym lekarzem, który zaledwie dwa lata wcześniej stanowczo powie­
dział mojej matce, żeby przestała się starać o zapisanie mnie na operację
serca? A teraz siedzisz z nią spokojniutko i rozmawiasz o podwojeniu da­
wek atenololu?
Hm... Tak właśnie myślałam.

Słabowite dziecko z wadą serca umarło. Jestem teraz prawdziwą kobie­

tą, mam ciało i temperament. Potrafię wyrażać swoje myśli, uczucia, chęci
i życzenia. Chodzę wyprostowana po sklepie spożywczym. Rozmawiam
z ludźmi. W kontaktach z mężczyznami zachowuję się jak kobieta, a nie
jak łania w okresie rui. Gdy opada ze mnie zasłona łagodności, narasta
poczucie, że pod skórą mam cos' bardzo złego i mrocznego, co próbuje się
wydostać na zewnątrz.
Nie mogę powstrzymać wściekłości. Bucha ze mnie. Mam chęć poury­
wać głowy ekspedientom, operatorom telefonicznym, każdemu, kto wyda­
je mi się zbyt powolny. Jestem dokładna i bezlitosna. Oni wszyscy są nie­
kompetentni. Głupi. Bezwartościowi. Chcę ich bić packą na muchy. Po
takich chwilach ślepej furii godzinami zastanawiam się nad swoim postę­
powaniem: wyżywałam się na kimś, tak jak kiedyś moja matka na mnie, na
przygarniętych dzieciach i lekarzach; wściekała się na każdego, kto był
zbyt słaby, żeby odeprzeć atak. A teraz ja chcę krzywdzić ludzi, wywoły­
wać w nich poczucie winy, podważać ich wiarę w siebie, tak jak moja
matka robiła z lekarzami, którzy mnie badali. Muszę przestać.

Podczas terapii shen kładziesz się na hamaku zawieszonym nad stołem.

Hamak wisi w słabo oświetlonym, cichym pokoju, a terapeutka łagodnie

177
przesuwa ręce tuż nad twoim ciałem, najczęściej nad brzuchem, gdzie w
nerwach pomiędzy mostkiem i miednicą tkwią zablokowane emocjonalne
urazy. Później masz głęboko oddychać, żeby uwolnić emocje. Judith, moja
terapeutka, zaleciła dwa miesiące takich sesji. Po rozmowie postanawia, że
nie będę za nie płacić.
Leżąc w kokonie shen, wnikam w głąb siebie. Jesteśmy w połowie tera­
pii, pomimo sceptycznego nastawienia całkowicie się otwieram. Pod dłoń­
mi Judith czuję się tak, jakbym dryfowała. Jest ciepła, łagodna, pełna współ­
czucia. Nigdy nie czułam się tak bezpieczna. Nasze sesje zwykle przebiegają
w milczeniu, ale dziś prosi, żebym wyobraziła sobie pierwszy raz, gdy
poczułam, że coś jest nie tak.
Przypominam sobie. Widzę dziewczynkę z krótko ostrzyżonymi włosa­
mi. Moje pięści same się zaciskają. Dziewczynka trzyma w dłoni packę na
muchy. Jej usta wykrzywia uśmiech łudząco podobny do uśmiechu matki.
- Widzę ją.
- Ile ma łat, Julie?
Zamykam oczy, broniąc się przed tym widokiem.
- Jedenaście - warczę. - Nie cierpię jej!
- Dlaczego? Jest taka mała.
- Biła dzieci. Biła, aż zaczynały wrzeszczeć. Nienawidzę jej! Chcę ją
zabić. - Oddycham coraz szybciej.
- Już dobrze, Julie, zostawmy ją. Oddychaj spokojnie.
- Nienawidzę jej. Judith, nienawidzę!
- Dobrze, wyrzuć to z siebie. Zniknęła?
Mój oddech się uspokaja.
- Teraz przenieś się w późniejsze czasy. Ile miałaś lat następnym razem,
gdy się zorientowałaś, że jest źle?
Leżę na łóżku w pokoju Danny'ego. Słyszę głosy przez cienką ścianę
w przyczepie.
- Mój Boże. Miałam 12 lat. Wieczorem, w łóżku, rodzice kłócili się
z mojego powodu. Sprzeczali się o to, co ze mną zrobić. Chciałam wziąć
kuchenny nóż i wbić go sobie w brzuch, zanim oni mnie zamordują.
- Widzisz 12-letnią dziewczynkę. Leży w łóżku. Stoisz w pokoju, pa­
trzysz na nią. Co chcesz jej powiedzieć?
- Powiedzieć? Nic jej nie powiem! Muszę ją stamtąd zabrać, Judith! Ci
ludzie to wariaci! Ona nie może tam zostać. Zniszczą ją. Muszę ją zabrać
natychmiast. Teraz! Nie czekając, aż jakiś gorliwy opiekun społeczny za­
cznie tu szukać niewidzialnej trucizny. Muszę ją zabrać, Judith! Muszę!

178
 - Dobrze, zrób to. Weź ją na ręce i wynieś z przyczepy. Udało się. Po
latach wciąż jest przy tobie, bezpieczna. Co jej powiesz?
- Och, Judith - Zwracam do niej rozpromienioną twarz. - Jest taka cu­
downa; będę jej codziennie powtarzać, że jest piękna i że bardzo ją ko­
cham. Powiem, jak bardzo mi przykro z powodu tego, co przeszła, i przy­
rzeknę wynagrodzić jej to miłością. Będzie dorastać otoczona moją czułą
troską, więc całkowicie wyzdrowieje. Już nigdy jej nie dopadną.
To dała mi terapia shen.

Teraz jestem gotowa do następnych spotkań z psychoterapeutką. Na ogół

nie czuję się jak klientka, lecz raczej jak specjalistka, która za własne pie­
niądze uczy psychoterapeutkę o zespole Miinchhausena per procura. Od­
powiadam na jej pytania:, Jak to możliwe, że lekarze dali się nabrać? Dlacze­
go nikt nic nie zauważył? Nie mieliście sąsiadów? Naprawdę byłaś chora?"
Podczas sesji wciąż zdarza mi się płakać, bo mam poczucie winy. Zdra­
dziłam własną matkę, ujawniłam jej tajemnice, choć kiedyś tak jej wierzy­
łam. Czuję się okropnie z powodu własnego sekretu. Piszę i piszę o tym,
jak się czuje człowiek, gdy go rozcinają, a wąskie usta matki mówią: „Tak
kazał pan doktor, kochanie". Matka opróżniła mnie i wypełniła od nowa,
jakbym była woreczkiem z lekarstwem podawanym w kroplówce. Wierzy­
łam, że jestem chora, bo taką widział mnie świat.
Terapeutka wyjaśnia, że moja matka jest ludożercą. Chciała jeść moje
żywe ciało, szarpać je. Dlatego podała mnie na tacy lekarzom, żeby mnie
pocięli. Im dłużej będę miała wyrzuty sumienia, że ją zdradziłam, tym dłu­
żej sama będę wchodzić na tę tacę.
A jednak właśnie ta dłoń, która pchnęła mnie w przepaść, pomogła mi się
z niej wydostać. Tylko osoba, która mnie biła, mogła mnie uratować przed
biciem. Chciała mnie zabić, ale zabiłaby siebie samą, gdybym ja nie poszła
pod nóż. Od samego początku traktowała mnie jak alibi, potwierdzenie włas­
nej niewinności. Wykończyłaby mnie za najdrobniejszy sprzeciw, choćby tyl­
ko za buntownicze myśli. Ukształtowała mnie bez trudu; tak jak przesuwa się
szczotką po spodniach, żeby wszystkie włoski ułożyły się w jedną stronę.
Wmawiałam sobie, że nic się nie stało. To normalne, że dziecko poświę­
ca się dla matki. Uważałam te słowa za swoje własne. Oplatała mnie paję­
czyną. Jeśli lekarze nie potrafili jej przejrzeć, to czyja mogłam?

Nie mogłam - do trzydziestki. Teraz widzę ją tak wyraźnie: stoję na kli­

fie, a ona patrzy na mnie z plaży rozciągającej się poniżej. Łączy nas tylko

179
jedna lina, którą jestem opasana. To mój głód związany z najintymniej-
szym, najgłębszym emocjonalnie kontaktem, jaki istnieje, czyli z dotykiem
matki. Doznania mniej intensywne niż te, które ona mi zapewniła, po pro­
stu mi nie wystarczają.
Dotyczy to także ludzi w moim życiu. Moje relacje z nimi, podobnie jak
związek z matką, natychmiast stają się bardzo intensywne, czasami gwał­
towne i agresywne. Zaczynam zauważać, że otaczam się nieszczęśliwymi
osobami, jeszcze bardziej nieszczęśliwymi niż ja. Ach, tak, policzę ci emo­
cjonalne rany. Zobaczmy... 100, 200... Tak, nadajesz się. Przy nieszczęśli­
wym partnerze czuję się pewnie, wiem, że mogę o kogoś zadbać. Wśród
zrównoważonych ludzi, którym nic nie dolega, widzę własne rany, psy­
chiczne złamania i przemieszczenia.
Zaczynam więc od nowa. Gdy już coś zniszczę albo gdy druga osoba
oplata się wokół mnie jak bluszcz, odchodzę, szukając kolejnej szansy na
związki z ludźmi - związki, które nie pochłoną mnie całkowicie.

Wyjeżdżam z Ohio. Mój dom na farmie się wali; południowa ściana ob­
suwa się do wąwozu. Podchodzę do niej z młotkiem. Tam kiedyś wisiało
największe lustro. Biorę zamach i uderzam raz po raz, wykrzykując imiona
osób, które mnie skrzywdziły. Kawałki starej tapety znikają w dziurach,
które robię w płycie kartonowo-gipsowej. Rozpalam ogień na podwórku
i wrzucam do niego pudełka z ciastem w proszku, kopie mojej dokumenta­
cji medycznej, świadectwa ze szkoły, z piątkami i dwójami, listy od chło­
paków oraz od mężczyzn, różne rzeczy, które nie pasowały do mnie wtedy
i nie pasują teraz - przedmioty, które zbierałam od czasu, gdy pierwszy
pożar odebrał mi wszystko, co kiedykolwiek kochałam.
Wiatr unosi popiół wysoko w nocne niebo; szarawe płatki wyglądają tak,
jak wyobrażałam sobie swoje ciało, lekkie i cienkie, podobne do liści klo­
nu. Zamykam tylne drzwi mojego pozbawionego życia domu. pustego jak
kokon poczwarki, która się przeobraziła. Pakuję do starego kabrioletu gita­
rę, papierową torbę z ubraniem, warzywa i sok, wyjeżdżam o północy.
Jadę prosto do Los Angeles, gdzie z dnia na dzień można zacząć od zera,
gdzie można wtopić się w tłum ludzi, gdzie nikogo nie obchodzi, czy ży­
jesz, czy zdychasz na chodniku.

Z każdym przejechanym kilometrem, który rejestruje licznik, wspomnie­

nie mojej matki rozpada się trochę bardziej; podmyte klify osuwają się w głę­
binę mojej pamięci. Podobnie jak zakupy po wizytach u lekarzy, które

180
 odcinały mnie od tego, co działo się wcześniej w ciągu dnia, tak szybka
i nagła zmiana miejsca zamieszkania podważa moją wiarę we wspomnie­
nia. Im bardziej aklimatyzuję się w normalnym świecie, tym mniej realny
i wiarygodny wydaje się świat, z którego pochodzę.
Przeżyłam piekło, choć nikt tego nie zauważył. Wyrwałam się z niego,
choć nikt tego nie potwierdzi. Teraz, po latach, tysiące kilometrów od daw­
nego domu, w moich myślach zaczyna się pojawiać cień wątpliwości.
Nie mogła być aż tak zła. Do tej pory na pewno się zmieniła. Robiła to,
co robiła, bo po prostu musiała. Wyżywała się na mnie jak molestowane
dziecko na lalce. Teraz, gdy to wszystko minęło, na pewno stała się zupeł­
nie innym człowiekiem.
W ten sposób do niej wróciłam. Im więcej zmian wprowadzałam w swo­
je życie, tym więcej traciłam. Im więcej traciłam, tym więcej potrzebowa­
łam. Tym bardziej brakowało mi matki, która by mi pomogła, do której
bym należała. Desperacko zaglądałam w oczy innych matek, marząc, że
mnie przytulą jak małe dziecko - a tego chciała ode mnie Sandy. Pragnę­
łam położyć głowę na kolanach jakiejś matki. Gdy w środku nocy ogarnia­
ła mnie panika, uspokajałam się, wyobrażając sobie, że na krawędzi moje­
go łóżka siedzi dobra, łagodna mama; spokojnie głaszcze mnie po głowie,
odgarnia niesforne kosmyki za uszy, delikatnie drapie palcami, aż moją
czaszkę zaczynają przeszywać lekkie impulsy, jak spadające gwiazdy. Le­
czy moją głowę ciepłem swoich rąk.
N ie widziałam jej 7 lat. Nasze ostatnie wspólne zdjęcie zostało zrobio­
ne w Dniu Matki. Siedzimy na kłodzie w lesie, gdzieś na szlaku,
jemy kanapki i uśmiechamy się do aparatu. Świeżo ufarbowane na blond
włosy mamy lśnią w słońcu.
Kilka miesięcy później będę leżeć skulona przy schodach, czując, że moje
życie rozpadło się na kawałki, a ona wyruszy do Montany, porzucając
wszystko, żeby zacząć od nowa. Teraz, tak daleko od przeszłości i przepro­
wadzek co pół roku, poszukałam w pamięci skrawków naszego życia, żeby
przywołać jej obraz; z tych włókienek pamięci stworzyłam postać matki,
która macha do mnie, jest tuż-tuż, prosi, bym do niej przyszła.

Pewnego popołudnia - mam wtedy 31 lat - wstrzymuję oddech i wykrę­

cam jej numer.
- Sandy? - Nie mogę się zmusić, żeby nazwać ją mamą. - Cześć. Tu Julie.
Nie wiem, czego się spodziewać: może gniewu, może obwiniania...
- Sis? Och, mój Boże, Julie, jak dobrze słyszeć twój głos. Gdzie jesteś?
Zamartwiałam się o ciebie.
Tak zaczął się stopniowy powrót do matki. Podczas kilku rozmów tele­
fonicznych odmawiam podania jej swojego numeru, choć o to prosi. W koń­
cu ulegam i stwarzam jej możliwość skontaktowania się ze mną. Przyrze­
ka, że nie będzie dzwonić za późno; w ten sposób przeprasza mnie za tamte
samobójcze telefony w środku nocy.

182
 W Los Angeles czuję się samotna. Męczy mnie anonimowość. W Ohio
wyróżniałam się z tłumu. W Los Angeles wszyscy się wyróżniają, więc
nikt się nie liczy. Podaję ludziom swój numer telefonu, choć wiem, że ni­
gdy nie zadzwonią. Im bardziej pragnę kontaktu, tym mniej go zyskuję.
Mieszkańcy Los Angeles wyczuwają, że ktoś jest w potrzebie - i trzymają
się od niego z daleka.
Moja matka stała się więc ogniwem łączącym mnie z lepszymi ludźmi,
takimi, których co 24 godziny nie zmywa przypływ. Zwierzam się jej, że
ciężko mi się żyje w wielkim, pustym mieście.
- Zawsze możesz wrócić do domu, Sis.
„Do domu, Sis". Mysi o powrocie do matki wydała mi się absurdalna. By­
łam jednak tak znużona samodzielnością, że pozwoliłam, by o mnie zadbała.
Przez rok przysyłała mi paczki z rzeczami, których potrzebowałam, ale
na które nie było mnie stać. Kiedy policja założyła blokadę na koło mojego
samochodu, wysłała czek, żebym mogła zapłacić mandat. Pomagała, gdy
było mi bardzo ciężko. Pierwszy raz w moim życiu zachowywała się jak
prawdziwa matka. Nie musiałam jej ratować. Potrzebowałam jej, a ona mi
pomagała, mówiła wszystkie właściwe słowa, zawsze dzwoniła w samą
porę. Moja czujność wyparowała. Matka się zmieniła, próbuje mi wyna­
grodzić tamte cierpienia. Nie musimy nawet rozmawiać o tym, co się stało.
Wystarczy, że mnie chce.

Sandy przyjeżdża po mnie do Great Falls w Montanie. Mam niewiele

pieniędzy, jeszcze mniej planów na przyszłość. Chciałam napisać książkę
o swoim życiu, ale najbardziej potrzebuję teraz matki.
Muszę wiedzieć: czy naprawdę jest osobą, którą słyszałam w telefonie,
czy na darmo rozbudziłam w sobie nadzieję.
Chce mi podarować mały dom, niedaleko swojego, żebym mogła wypo­
cząć i zapuścić korzenie. Zamieszkam tam z moim pieskiem, Lulu, i wszyst­
ko będzie dobrze, bo wreszcie odzyskam mamę.
Do Montany leci się z dwiema przesiadkami, coraz mniejszymi samolo­
tami. Ostatni leci przez puste niebo jak puszka uwiązana do latawca.
Wysiadam na malutkim lotnisku w Great Falls, obładowana bagażem na
nowe życie; niosę pieska w cętkowanej torbie na ramię, mam ubrania i książ­
ki. Zauważam matkę.
Mój Boże, życie źle się z nią obeszło.
Z trudem ją rozpoznaję. Nie wygląda na osobę zdolną do strasznych czy­
nów. Ma obrzękłą twarz, jakby pod skórą zaczynało się zapalenie. Za nią

183
stoi kilka osób, które nazywa rodziną. Przedstawia swojego męża, Eda,
i dwoje adoptowanych dzieci, Tinę i Paula. Przełykam z trudem.
Zatrzymujemy się przed budynkiem lotniska, przy żałosnym, wypcha­
nym grizzly, stojącym na tylnych łapach, co ma wyglądać groźnie. Ed robi
nam zdjęcie. Mama każe dzieciom się uśmiechnąć; rozpromieniają się tak
jak my kiedyś. Ona ugina nogę jak modelka, to też się nie zmieniło.
Jedziemy minivanem na ich ranczo, oddalone o 150 kilometrów. Mama
chce się zatrzymać w restauracji Ponderosa, żeby uczcić mój przyjazd. Sia­
damy przy stole z płyty paździerzowej. Zaczynamy przełamywać lody. Je­
stem dorosła, rozumiem, że moja matka ma teraz nowe życie. Przyjecha­
łam tu, żeby znaleźć w nim swoje miejsce. Bardzo pragnę, by było nam
dobrze razem.
Znad talerza ze stekiem i kartoflami pieczonymi w folii uważnie przy­
glądam się Tinie. Ma 11 lat, a jej brat, Paul, 4. Tyle samo lat dzieli Dan-
ny'ego i mnie. Tina jest drobna, jak ja kiedyś', i ma śmiesznie potargane
włosy. Nosiłam taką samą fryzurę, gdy mama kazała mi ostrzyc moje dłu­
gie loki. Skubiąc jedzenie, zerkam na matkę, staram się czytać między wier­
szami, gdy rozmawia z Tiną i Paulem. Sprawdzam, czy wciąż jest kobietą
z mojego dzieciństwa.
Nie jest.
Wszystko w porządku, dzieci się śmieją, ona i Ed naprawdę do siebie
pasują. Matka nosi na palcu szeroką obrączkę z brylantami. Gdy wreszcie
docieramy do domu, dzieci wyciągają prezenty dla mnie i piszczą:
- Będziesz naszą starszą siostrą?
Mama przynosi z kuchni tort ze świeczkami. Nigdy przedtem nie powi­
tano mnie tak w rodzinie. Jestem wzruszona. Stajemy wszyscy przy lo­
dówce i ustawiamy włącznik czasowy taniego aparatu ze sklepu Kmart.
Tyle tu uczucia, że wybucham płaczem przy kuchennym stole - z drewno­
podobną okleiną, takim jak ten, przy którym przesiedziałam tyle nocy
w Ohio, rozmawiając z Sandy. Bardzo chcę się mylić. Bardzo chcę, żeby
znikły wyrzuty sumienia, które zaczną mnie nękać, jeśli jeszcze raz nazwę
ją „mamą".
Przygotowała dla mnie pokój, przyniosła elektryczny koc, bo wie, że
nocami marznę, i dodatkowe poduszki, które mogę sobie wsunąć pod ko­
lana. Wyjęła najlepsze ręczniki. Pokazuje mi, gdzie są różne rzeczy, traktu­
je mnie jak gościa. Kupiła mi trochę ubrań, dała nową pościel w wiosen­
nych kolorach; ma nadzieję, że mi się spodoba. Kładę się do łóżka i zmuszam
do wypowiedzenia słowa, którego nie używałam 7 lat.

184
 - Dobranoc... - Słowo uwięzło mi w gardle, tak bardzo się odzwycza­
iłam. -Mamo.
Gasi światło.
- Dobranoc, Sis.
Śpię spokojnie jak małe dziecko.

Nazajutrz wszyscy wstają wcześnie. Mama i Ed pracują na dworze,

a dzieci siedzą przy stole, pochylone nad miseczkami płatków śniadanio­
wych.
Dziś obejrzę farmę. Dom, w którym mieszka mama z rodziną, to przy­
czepa podwójnej szerokości, choć na pierwszy rzut oka tego nie widać, za
sprawą dobudówek. Na podłogach leżą ładne dywaniki, na ganku stoi be­
tonowa gęś w sukience z kraciastej bawełny. W pokojach dzieci pełno jest
zabawek i kaset wideo. Tina ma łóżeczko z baldachimem w pastelowych
kolorach, jak ja kiedyś. Paul śpi w łóżku w kształcie samochodu wyścigo­
wego. Dobrze to wszystko wygląda.
Zaczynam jednak zauważać inne szczegóły. Mama ma już kilkaset par
butów. Tkwią w dużych pudłach; czubki i obcasy wystają z otworów i spod
kartonowych pokryw, jakby chwytały powietrze. Pudła stoją bezładnie jedne
na drugich. Zauważam jeszcze więcej butów, w czarnych torbach na śmie­
ci, w szopie i małych przyczepkach samochodowych stojących na podwór­
ku.
Żadnych sąsiadów. Działka mamy rozciąga się na kilkudziesięciu hekta­
rach i chociaż dom stoi tu przy drodze, to trzeba by jechać wiele kilome­
trów, żeby natrafić na inne ludzkie siedziby. Wychudzone, uratowane przed
rzeźnią konie z moich czasów teraz zostały zastąpione dorodnymi ogiera­
mi i klaczami rozpłodowymi. Na wiszącym kalendarzu w kuchni są zazna­
czone okresy rui. Zawsze źrebi się któraś klacz, zawsze można sprzedawać
młode. Konie potrzebują obroku i siana, praca przy nich pochłania wiele
godzin. Wszystko inne na farmie ma mniejsze znaczenie. W szkole, do
której chodzi Tina, uczy się w sumie ośmioro dzieci, od wieku przedszkol­
nego do szóstej klasy. Zastanawiam się, jak dziecko ma zdobyć choćby
minimalną wiedzę w takim otoczeniu. Dyrektor, opiekun i nauczyciel to
jedna i ta sama osoba. Latem, podczas wakacji, dorabia jako kierowca cię­
żarówki.
Przy kolacji zaczynamy się bliżej poznawać, bardzo ostrożnie; próbu­
jemy przybliżyć do siebie nasze światy, kruche jak bombki choinkowe,
nie tłukąc ich. Paul coś bełkocze, a mama ze wszystkich sił stara się być

185
cierpliwa i uśmiechnięta, żeby mi pokazać, jak się zmieniła. Tina jest zbyt
milcząca jak na 11 -letnią dziewczynkę. Chcę ją wciągnąć w rozmowę.
- Jak tam w szkole, Tino?
Tina zwraca twarz w stronę mamy, która odpowiada, nie patrząc na nią.
- Cóż, Tina jest opóźniona w rozwoju, była zatruta alkoholem w życiu
płodowym. W szkole jakoś sobie radzi, ale zatrzyma się na pewnym pozio­
mie. Trafiła do nas w bardzo złym stanie. Prawda, Tino?
- Tak, mamo.
- Teraz jest znacznie lepiej. Prawda, kotku?
Tina potakuje. Nie mogę skończyć gulaszu. Tina też nie. Przesuwa kawałki
po talerzu, opierając głowę na nadgarstku. Wreszcie mówi przepraszająco:
- Nie lubię mięsa.
Tego wieczoru siedzę z mamą przy kuchennym stole i rozmawiamy, tak
jak kiedyś, tylko że ja jestem teraz kimś z zewnątrz. Staram się zapomnieć
o niepokoju, który zaczął we mnie narastać podczas kolacji.
Mama wspomina dawne czasy ze Smokeyem. Mówi, że urodziłam się
w rocznicę ich ślubu. Co roku, szesnastego maja, żałuje, że nie może się
z nami skontaktować: ze mną, bo zakopałam się we własnym świecie, z nim,
bo jest po prostu zakopany w ziemi. Mówi o swoim nowym życiu tutaj,
o tym, jak dobry jest Ed, choćby tylko dlatego, że jej nie bije, jak mój
ojciec. Uważa, że coś osiągnęła. On ma brata, wiesz, przyzwoitego czło­
wieka, który szuka żony i chce mieć dzieci; już pokazała mu moje zdjęcie.
Chciałby się ze mną spotkać. Matka opowiada mi o swoim codziennym
życiu na rozległych równinach Montany.
- Przejechaliśmy przez dwa strumyki bez mostów, żeby dotrzeć na szlak
w Palookaville, gdzie zaczynała się konna wycieczka. Zrobiliśmy już ja­
kieś 50 kilometrów, kiedy koń Jonasa Walkera zaczął wierzgać. Zrzucił
Jonasa, który upadł na skałę i skręcił kark. Trup na miejscu. Pierwszy raz
mieliśmy na szlaku telefon komórkowy. Jonas był biały i przyjaźnił się
z Indianami. Siuksowie go kochali. Zrobili mu prawdziwy indiański po­
grzeb na wzgórzu nad rzeką. Przyzywali duchy, uderzali w bębny. Przyle­
ciały dwa orły. Aż przeszył mnie dreszcz.
Najbardziej lubię słuchać właśnie takich opowieści mamy. Jej intonacja
przywodzi na myśl czytanie Ewangelii lub spokojne, indiańskie gawędy.
Nigdy nie mówi tak o moim ojcu lub swoim ciężkim życiu; opowiada
o wydarzeniach, od których dostała gęsiej skórki lub które bardzo ją wzru­
szyły. W przerwach czekając, aż znów zacznie mówić, patrzę na jej obrzę­
kłe, pokryte odciskami dłonie. Jakby sama nałożyła sobie karę w postaci

186
ciężkiej pracy. Jeden palec, po jakimś wypadku, został krzywo przyszyty
i odstaje od pozostałych.
- Jak tam zdrowie, mamo?
- Mój Boże, Julie, cały czas choruję. Popatrz. - Podnosi koszulę, żeby
pokazać szeroką bliznę przecinającą plecy od pachy aż do pośladków. Wy­
gląda tak, jakby kret wyrył ukośny korytarz w jej ciele. - Omal od tego nie
umarłam. Wycięli mi żebra; omal nie uszkodzili kręgosłupa. Zrosły mi się
kręgi.
Chociaż pytam, nie mówi mi, dlaczego właściwie musiała przejść tę po­
ważną operację. Przez tych niekompetentnych, wiejskich lekarzy ma krzy­
wo przyszyty palec. Innym razem, ciągnie, do oczu dostał jej się toksyczny
proszek z żarówki, która wybuchła podczas wykręcania. A w zeszłym roku
matka była u wielu kardiologów.
- Kazali mi nosić coś, co nazywa się aparatem Holtera. - Mówi to wol­
no i wyraźnie, żebym zrozumiała. - Zakładają go, żeby rejestrować bicie
serca, kiedy pacjent jest w domu. Zapytałam lekarkę, co mi grozi. Bypas-
sy? Operacja serca? Poprosiłam: „Powiedz mi, czego mogę się spodzie­
wać, żebym była gotowa. Rozumiesz?"
Krew odpływa mi z twarzy. Kiedy matka mówi, rozglądam się po kuch­
ni. Na kredensie leżą medyczne książki w twardych okładkach i grube prze­
wodniki farmaceutyczne. Buteleczki z lekarstwami tłoczą się na półce przy
kuchence mikrofalowej, zajmują też duży talerz na lodówce.
- Powiedziała, że jeśli takie epizody będą się powtarzały, może być ko­
nieczny bardzo inwazyjny zabieg, cewnikowanie serca, wiesz, tak to się
fachowo nazywa.
Ściskam krawędź krzesła lodowatymi palcami. Zmieniam temat rozmo­
wy, pytając o Tinę.
- Och, Julie, tej małej było tak ciężko, że nawet sobie nie wyobrażasz.
Jej ojciec siedzi w więzieniu, matka jest narkomanką. Stąd wszystkie pro­
blemy. Od urodzenia jest upośledzona, miała zatrucie alkoholowe, od któ­
rego dzieci wolniej rosną, wiesz? Odkąd tu mieszka, czuje się świetnie.
Skończyła pierwszą klasę, ale przyszło jej to z wielkim trudem. Jest tu
szczęśliwa. Wiem, że twój ojciec zmienił nasze życie w piekło. Teraz, z dala
od niego, jestem lepszym człowiekiem. Sama się przekonasz.
- Tak, mamo, wierzę ci.

Następnego ranka, kiedy mama podlewa kwiaty, piekę 16 kiełbasek śnia­

daniowych i smażę jajecznicę. Jestem w kuchni z Tiną. Kiełbaski nie trafiają

187
na stół. Tina bierze je z ręczników papierowych, na których przenoszę je
z rusztu na talerz. Przytulam ją do siebie i pokazuję, krok po kroku, jak
podgrzać kiełbaski: średnia temperatura, obracanie, aż zrobią się brązowe
z każdej strony. Wciskam Tinie łopatkę w rękę i zasłaniam ją, żeby ktoś,
kto zajrzy do kuchni, nie zobaczył, co się dzieje. Czujemy się dziwnie pod­
niecone: spiskujemy przeciwko Sandy, robimy cos' niedozwolonego. Do­
słownie wyskakujemy ze skóry, kiedy do kuchni wpada mama.
- Tina, do jasnej cholery, nie dotykaj piecyka! Ile razy mam powtarzać,
że nie wolno ci gotować?
Przerywam jej.
- Sandy, pokazuję Tinie, jak podgrzać kiełbaski, żeby mogła to zrobić,
kiedy zgłodnieje. Na pewno będzie wysoka i chuda. Powinna jeść rano
trochę białka.
- Co to ma znaczyć, Julie? Mówisz, że nie karmię tej malej? Może jeść,
co chce i kiedy chce. Lodówka jest pełna.
Tina zamiera z łopatką w dłoni.
- Śniadanie dzieci nie powinno się składać wyłącznie ze słodkich płat­
ków. Tina mogłaby sobie odgrzewać kiełbaski, gdyby miała ochotę.
- Nie wtykaj nosa w nie swoje sprawy, Julie! Ta dziewczyna wie, że nie
wolno jej włączać piecyka. Wiesz to, prawda, Tino? Jest opóźniona w roz­
woju, rozumiesz? Spaliłaby cały dom.
Opóźniona w rozwoju tak jak ja. Ja też miałam się zatrzymać na pewnym
poziomie inteligencji. Spalić dom? Tak jak ty i tata, dla ubezpieczenia.
Nikt tu o tym nie wie, więc każdy zrozumie, że nie chcesz ryzykować, bo
raz już straciłaś wszystko. Lata życia w odosobnieniu nauczyły mnie logi­
ki. Umiem wyczuć i zobaczyć niewykrywalny, trujący gaz.

Tina, jąkając się, przeprasza mamę i próbuje uciec do przedpokoju. Co­

fam się w czasie, jak przyciągana magnesem, bezsilna w obecności matki.
Mogę tylko obserwować rozwój zdarzeń.
Mama krzyczy:
- Tino, wracaj tu natychmiast, wzięłaś dziś lekarstwa? - Chwyta różne
fiolki z talerza na lodówce i wysypuje sobie tabletki na dłoń. - Weź teraz,
na wszelki wypadek.
Wciska tabletki w rękę Tiny. Mała połyka je bez mrugnięcia okiem.
Ściska mnie w żołądku. Idę do łazienki i wymiotuję. To niemożliwe. To
po prostu nie może mnie znowu spotkać. Tina ma 11 lat, tyle samo, co
dziewczynka, o której myślałam podczas seansu shen.

188
 „Co jej powiesz, Julie?
Nic nie powiem. Wydostanę ją stąd".

- Wyjaśnijmy sobie jedno. Nie będziesz mnie uczyć, jak wychowywać

dzieci, jasne? Okropnie wyglądasz. Nic nie wiesz o zdrowiu! Nie dopusz­
czę, żebyś buntowała tę dziewczynę przeciwko mnie.
Przez resztę dnia wszyscy chodzą na paluszkach, nie chcąc zdenerwo­
wać mamy. Ja próbuję ją uspokoić, żeby zdobyć jej zaufanie i dowiedzieć
się czegoś o Tinie. Potrzebne mi nazwiska lekarzy, historia choroby, praw­
dziwe nazwisko dziewczynki. Muszę zawiadomić agencję adopcyjną. Wszy­
scy starają się ugłaskać matkę, by nie wpadła w szał. To prawdziwie ro­
dzinne przedsięwzięcie.
Ed zaczepia mnie w stodole.
- Julie, moglibyśmy chwilę pogadać? Twoja mama dobrze traktuje dzie­
ciaki. Daje im jeść i kupuje ubrania. Denerwuje się trochę, że Tina ma
kłopoty w szkole, ale naprawdę jest dla nich dobra.
Siedząc w kuchni, słyszę, jak mama syczy do Tiny:
- Powiedz jej teraz, Tino. Wejdź tam i powiedz jej.
Dziewczynka wbiega do środka i staje przy lodówce.
- Julie. Kocham mamusię. Daje mi jeść i jest dla mnie dobra.
Tina została zaprogramowana, tak samo jak ja kiedyś.
Im bardziej staram się załagodzić sytuację, tym bardziej matka się dener­
wuje. Trafiłam w czuły punkt, zakwestionowałam jej rację bytu: macie­
rzyństwo. Pokazałam, że znam jej wypróbowany sposób przywiązywania
do siebie dzieci.
Przez cały dzień łazi za mną po przyczepie, sapiąc i klnąc. Wieczorem,
gdy Tina i Paul już śpią, atakuje mnie otwarcie.
- Okej, teraz usiądziemy i załatwimy sprawę raz na zawsze. Ed, chodź
tu! Masz słuchać!
- Sandy, lepiej nie. Nie chcę, żebyś się denerwowała.
- O nie. Nie ujdzie ci to na sucho, pyskata pannico. Usiądziesz tu i po­
rozmawiasz z nami jak dorosła osoba. Co ci odbiło, do cholery? Dlaczego
mi to robisz?
- Sandy, naprawdę, nie sądzę... - Urywam, ale czy to nie jest chwila,
o której marzyłam? Czy przez te wszystkie lata nie czekałam na odpowiednią
okazję? Czy nie chciałam wszystkiego jej wygarnąć? Głęboki wdech. Dam
radę. -Okej. Sandy, kiedy byłam mała... No, cóż... Krzywdziłaś mnie, kie­
dy byłam dzieckiem, i widzę, że to samo robisz teraz Tinie.

189
 Matka mruży oczy.
- Cos' ci powiem! Ta mała jest opóźniona, fatalnie się uczy, nie wyroś-
nie z niej nic dobrego! Gdybym jej nie przygarnęła, nikt by się nią nie
zaopiekował, jasne? Nikt by nie chciał córki tego sukinsyna!
- Sandy, o to mi właśnie chodzi. Tak samo mówiłaś o mnie! Że jestem
głupia, że nie wyrośnie ze mnie nic dobrego, że niczego nie osiągnę w życiu.
- Ed, pomożesz mi? Pozwolisz, żeby tak do mnie mówiła? Bądź męż­
czyzną, daj cos' z siebie. Stan w mojej obronie!
- Cóż, Sandy, ona nic do ciebie nie ma. Wydaje jej się, że ją krzywdzi­
łaś, a teraz robisz to Tinie. To tylko jej zdanie.
- Och! Mój Boże. Nie wierzę własnym uszom. O to więc chodzi! - Matka
wpada w histerię. Marszczy brwi, jakby uświadomiła sobie okropną praw­
dę. - A niech mnie! - Osłupiała, jest zaskoczona. - Przyjechałaś tu, żeby
odebrać mi męża! Coś was łączy, prawda? - Klepie się w nogę. - Jak mog­
łam ci zaufać? - Mój romans z Edem rozwija się w jej głowie z prędkością
błyskawicy. Matka wrzeszczy: - Weź ją sobie, Ed, możesz z nią zamiesz­
kać, a ja po prostu umrę!
Jest pierwsza w nocy. Matka biega jak oszalała, wymachuje rękami, chwyta
różne przedmioty i rzuca nimi. Ed próbuje ją uspokoić, nie ruszając się z fotela.
- Daj mi spokój! - krzyczy matka. - Ucieknijcie sobie razem, we dwo­
je. Ja zostanę i odbiorę sobie życie!
Wygrała. Biegnie do swojego pokoju, gdzie o ścianę oparta jest strzelba.
Matka uda, że chce się zabić, a Ed ją uratuje. Przygotowała klej, który
znów ich połączy, jednocześnie lecząc jej rany. Nikt nie może mieć do niej
pretensji, bo to „oni" ponoszą winę za to, że chciała popełnić samobój­
stwo. O dzisiejszej nocy nigdy nie będzie się mówić. Nie chodzi o Tinę ani
o krzywdę, którą wyrządziła mi mama. Nieważne kiełbaski, głodzenie,
wynajdowanie chorób, operacje. Matka zapamięta, że tej nocy próbowa­
łam zniszczyć jej małżeństwo z dobrym człowiekiem.
Biegnę do swojego pokoju i klinuję drzwi krzesłem. Matka krzyczy hi­
sterycznie, biegając po przyczepie, a Ed próbuje jej wyrwać strzelbę. Opie­
ram się plecami o drzwi. Ogarnia mnie panika, z trudem łapię powietrze.
Nie pójdę do niej i nie odbiorę jej broni. Nie odpowiadam za nią i nie będę
jej ratować. Pierwszy raz w życiu przychodzi mi do głowy pewna myśl,
bardzo silne przeczucie: tak bardzo się od siebie oddaliłyśmy i tak bardzo
się różnimy, że teraz, kiedy matka wymachuje strzelbą, może wcale nie
chce jej skierować przeciwko sobie, lecz przeciwko mnie.

190
 Następnego ranka Ed ma mnie odwieźć na lotnisko. Jestem wstrząśnięta.
Wytrzymałam z matką trzy dni. Zabieram psa, ubrania, książki. Zostawiam
prezenty i tort, rozmazany na wykładzinie w kuchni. Gdy wyjeżdżamy,
Sandy siedzi w minivanie na końcu podjazdu, z Tiną. Byle dalej ode mnie,
łajdaczki. która rozbija rodziny. Chce obserwować Eda z pewnej odległo­
ści, widzieć, że ją zdradza. A Tina. jak ja kiedyś, przyjmuje rolę terapeutki.
Przez półtorej godziny jazdy dowiaduję się, że Ed nie jest mężem Sandy.
Kilka lat temu zaczęła używać jego nazwiska i sama kupiła pierścionek.
Kamienie to nie diamenty, ale cyrkonie. Dzieci nie są adoptowane. Tina
i Paul to dalecy krewni Eda. Gdy próbowano ich wcisnąć kolejnemu człon­
kowi rodziny, który ich nie chciał, mama skwapliwie wykorzystała nada­
rzającą się sposobność.
- Wiesz - mówi Ed - twoja matka czasami się tak zachowuje. Wtedy
trzeba potakiwać i próbować ją uspokoić.
Gdybyś tylko znał prawdę, Ed...
Nie zna. Sandy jest jego pierwszą prawdziwą kobietą. Ed całe życie spę­
dził na ranczu w Montanie, hodując bydło. Nie czytał magazynu „Sweet-
harts". Jeszcze po trzydziestce mieszkał z rodzicami. Sandy zaczepiła go
na potańcówce. Ed i ja urodziliśmy się w jednej dekadzie - tak jak moja
matka i jego matka. Ed nigdy nie zorientowałby się, że w jego otoczeniu
jest maltretowane dziecko.
Na lotnisku żegnamy się z zakłopotaniem. Przykro mu, że nam się nie
ułożyło. Sandy chciała, żebym zamieszkała w pobliżu. Przy koniach jest
tyle roboty, że mała nie daje rady.
- Wiem. Ed. Wiem.
S pisując to wszystko, często zasypiam. Pisanie mnie wykańcza, jakby
ktoś wydzierał mi szpik z kości. Trzymam się jakoś przez godzinę, a po­
tem zapadam w ciężki sen bez snów, wywołany strzałami wspomnień, któ­
re wciąż zatruwają moją krew.
Pisząc, marzę o tym. żeby leżeć w szpitalnym łóżku. Nie chcę z nikim
rozmawiać. Z nikim się spotykać. Nie chcę też być sama. Najlepiej, żeby
gdzieś w pobliżu kręcili się ludzie, zajęci swoimi sprawami, którzy w razie
czego mogliby mi pomóc. Pisanie o moim życiu jest jak wyciąganie wło­
ska z głębi gardła. Ciągnę i ciągnę, nie czując końca. To bardzo wyczerpu­
jące, więc odpoczywam. Spędzam w łóżku cale dni, pisząc i śpiąc. Czasa­
mi śpię, pisząc, czasami piszę, śpiąc. Przypominając sobie, jak przyłożyłam
tacie pistolet do głowy, zamykam oczy i zapadam się w pustkę. Budzę się
po godzinie, z palcami na klawiaturze. Przez sen tworzę spójny tekst, gdzieś
w głębi duszy, nie używając dłoni ani ust, bo przekaz mógłby być niepełny.
Potem widzę go przed sobą: dokładnie to, co chciałam przekazać, w naj­
czystszej formie - wcięcia akapitów, styl pełen uczucia. Wzrusza mnie jego
piękno. Gdy się budzę, słowa same kierują moimi dłońmi. Zebrały się we
mnie, chcą wyjść.

W środku nocy budzą mnie przerażające sny o Tinie w Montanie. Serce

wali mi jak młotem. Co ja tu robię? Muszę ją stamtąd zabrać. Nie mogę
udawać, że nic się nie stało i że sytuacja nie pogarsza się z każdym dniem.
Muszę ją ratować.

192
 Jednak za bardzo boję się matki. Gdy siedziałam na lotnisku w Great
Falls, czekając na samolot, ona zadzwoniła do wszystkich osób, do któ­
rych miała numer, i powiedziała im o moich kłopotach z policją, o nakazie
aresztowania. Po powrocie do Los Angełes znalazłam na automatycznej
sekretarce wiadomości od ludzi, którzy znają mnie, ale nie Sandy. Którzy
mają normalnych rodziców i nie mogą pojąć, do czego może się posunąć
biologiczna matka, żeby oczernić własne dziecko i utwierdzić się w swoim
szaleństwie.
Jeśli zawiadomię pogotowie opiekuńcze w Montanie i na farmę przyje­
dzie funkcjonariusz, matka domyśli się, że ja to zrobiłam. Przy opiekunie
społecznym najpierw uda zdziwienie, a potem się zaśmieje, tak, już wiem,
to na pewno robota mojej bezdomnej córki. Uroni kilka łez i opowie o swoim
najstarszym dziecku, które wiele lat spędziło w szpitalach psychiatrycz­
nych. Pracownik opieki społecznej z Montany na pewno w to uwierzy; nie
będzie szukał w pastelowych pokojach, pełnych zabawek i wypchanych
zwierząt, nie wykryje delikatnego zapachu trującego gazu.
Tina odpowie na wszystkie pytania na korzyść matki, bo wie, że jeśli ją
zabiorą, to zostanie zgwałcona. Ed będzie sobą: dobrodusznym, boleśnie
naiwnym chłopakiem z rancza. Paul uczepi się nogi Sandy i zawoła: „Ma-
muuuusiu!" Opiekun społeczny nie zauważy nic niepokojącego, a moja
matka stanie się bardziej czujna albo, co gorsza, przeprowadzi się z dzieć­
mi w nowe miejsce, tak że nie będę już mogła nic zrobić. Muszę to zała­
twić jak należy. Wrócę do Ohio, tam, gdzie wszystko się zaczęło. Będę tak
przebiegła jak moja matka z zastępczym zespołem Munchhausena.

Danny wychodzi po mnie na lotnisko. Cieszymy się, ale nie mamy sobie
wiele do powiedzenia. Nie widział mnie dwa lata, Sandy jeszcze dłużej.
W pamięci zachował, podobnie jak ja kiedyś, nieprawdziwy, ładny obraz
rzeczywistości. Jeszcze w zeszłym roku, gdy miał 24 łata, poprosił, żeby
w prezencie gwiazdkowym dać mu kasetę z nagraniem śpiewu mamy. To
jedna z nielicznych dobrych stron naszego życia z nią.
Danny wciąż potrzebuje rodziców. Nie pamięta szczegółów bolesnych
zdarzeń, od przeszłości oddziela się pracoholizmem i atakami astmy, które
zbiegają się w czasie z telefonami mamy. Jest kierowcą rajdowym, pracuje
na pełny etat jako inżynier, odnawia stare samochody, byleby tylko zapełnić
wszystkie sekundy dnia i skierować myśli w przyszłość. Ma dom z ogrodem,
ciągnik i 50 starych aut czekających na naprawę. Zajmuje się tym w każdej
wolnej chwili. Wydaje mi się znacznie starszy od swoich rówieśników.

193
S pisując to wszystko, często zasypiam. Pisanie mnie wykańcza, jakby
ktoś wydzierał mi szpik z kości. Trzymam się jakoś przez godzinę, a po­
tem zapadam w ciężki sen bez snów, wywołany strzałami wspomnień, któ­
re wciąż zatruwają moją krew.
Pisząc, marzę o tym, żeby leżeć w szpitalnym łóżku. Nie chcę z nikim
rozmawiać. Z nikim się spotykać. Nie chcę też być sama. Najlepiej, żeby
gdzieś w pobliżu kręcili się ludzie, zajęci swoimi sprawami, którzy w razie
czego mogliby mi pomóc. Pisanie o moim życiu jest jak wyciąganie wło­
ska z głębi gardła. Ciągnę i ciągnę, nie czując końca. To bardzo wyczerpu­
jące, więc odpoczywam. Spędzam w łóżku całe dni, pisząc i spiąć. Czasa­
mi śpię, pisząc, czasami piszę, śpiąc. Przypominając sobie, jak przyłożyłam
tacie pistolet do głowy, zamykam oczy i zapadam się w pustkę. Budzę się
po godzinie, z palcami na klawiaturze. Przez sen tworzę spójny tekst, gdzieś
w głębi duszy, nie używając dłoni ani ust, bo przekaz mógłby być niepełny.
Potem widzę go przed sobą: dokładnie to, co chciałam przekazać, w naj­
czystszej formie - wcięcia akapitów, styl pełen uczucia. Wzrusza mnie jego
piękno. Gdy się budzę, słowa same kierują moimi dłońmi. Zebrały się we
mnie. chcą wyjść.

W środku nocy budzą mnie przerażające sny o Tinie w Montanie. Serce

wali mi jak młotem. Co ja tu robię? Muszę ją stamtąd zabrać. Nie mogę
udawać, że nic się nie stało i że sytuacja nie pogarsza się z każdym dniem.
Muszę ją ratować.

192
 Jednak za bardzo boję się matki. Gdy siedziałam na lotnisku w Great
Falls, czekając na samolot, ona zadzwoniła do wszystkich osób, do któ­
rych miała numer, i powiedziała im o moich kłopotach z policją, o nakazie
aresztowania. Po powrocie do Los Angeles znalazłam na automatycznej
sekretarce wiadomości od ludzi, którzy znają mnie, ale nie Sandy. Którzy
mają normalnych rodziców i nie mogą pojąć, do czego może się posunąć
biologiczna matka, żeby oczernić własne dziecko i utwierdzić się w swoim
szaleństwie.
Jeśli zawiadomię pogotowie opiekuńcze w Montanie i na farmę przyje­
dzie funkcjonariusz, matka domyśli się, że ja to zrobiłam. Przy opiekunie
społecznym najpierw uda zdziwienie, a potem się zaśmieje, tak, już wiem,
to na pewno robota mojej bezdomnej córki. Uroni kilka łez i opowie o swoim
najstarszym dziecku, które wiele lat spędziło w szpitalach psychiatrycz­
nych. Pracownik opieki społecznej z Montany na pewno w to uwierzy; nie
będzie szukał w pastelowych pokojach, pełnych zabawek i wypchanych
zwierząt, nie wykryje delikatnego zapachu trującego gazu.
Tina odpowie na wszystkie pytania na korzyść matki, bo wie, że jeśli ją
zabiorą, to zostanie zgwałcona. Ed będzie sobą: dobrodusznym, boleśnie
naiwnym chłopakiem z rancza. Paul uczepi się nogi Sandy i zawoła: „Ma-
muuuusiu!" Opiekun społeczny nie zauważy nic niepokojącego, a moja
matka stanie się bardziej czujna albo, co gorsza, przeprowadzi się z dzieć­
mi w nowe miejsce, tak że nie będę już mogła nic zrobić. Muszę to zała­
twić jak należy. Wrócę do Ohio, tam, gdzie wszystko się zaczęło. Będę tak
przebiegła jak moja matka z zastępczym zespołem Munchhausena.

Danny wychodzi po mnie na lotnisko. Cieszymy się, ale nie mamy sobie
wiele do powiedzenia. Nie widział mnie dwa lata, Sandy jeszcze dłużej.
W pamięci zachował, podobnie jak ja kiedyś, nieprawdziwy, ładny obraz
rzeczywistości. Jeszcze w zeszłym roku, gdy miał 24 lata, poprosił, żeby
w prezencie gwiazdkowym dać mu kasetę z nagraniem śpiewu mamy. To
jedna z nielicznych dobrych stron naszego życia z nią.
Danny wciąż potrzebuje rodziców. Nie pamięta szczegółów bolesnych
zdarzeń, od przeszłości oddziela się pracoholizmem i atakami astmy, które
zbiegają się w czasie z telefonami mamy. Jest kierowcą rajdowym, pracuje
na pełny etat jako inżynier, odnawia stare samochody, byleby tylko zapełnić
wszystkie sekundy dnia i skierować myśli w przyszłość. Ma dom z ogrodem,
ciągnik i 50 starych aut czekających na naprawę. Zajmuje się tym w każdej
wolnej chwili. Wydaje mi się znacznie starszy od swoich rówieśników.

193
 Ja jestem pisarką błądzącą po niekończącym się labiryncie korytarzy
umysłu. Nie mam prawie nic; przyzwyczaiłam się do życia w pustce, bez
rodziców. I tak nigdy ich nie miałam. Wychowały mnie książki, prawdę
pokazało mi lustro. Moje wypaczone przekonania, jak bezkształtna bryla
gliny, trafiły na koło garncarskie i zmieniły się w wysokie, mocne stożki,
skierowane w jasne niebo. Dużo przeżyłam. Wiem, jak to jest, przyłożyć
własnemu ojcu pistolet do skroni. Znam strach przed śmiercią z ręki rodzi­
ca. Wiem, co czuje ktoś okaleczany, osaczany, brany siłą. I wiem, czym
jest ucieczka. Dobrze rozumiem, co przeżywa człowiek uwięziony w toż­
samości narzuconej przez innych, który wyrywa się z niej i odkrywa praw­
dziwego siebie.
Wróciłam do Boga. On jest wszędzie. Wiem to, gdy biedronka siada mi
na dłoni. Gdy widzę wzruszenie i zachwyt w oczach starego człowieka,
pełnych łez. Gdy na niebie płoną jaskrawe kolory, a mnie się wydaje, że
w tym udręczonym świecie jestem jedyną osobą, która naprawdę umie pa­
trzeć.
Wyobrażam sobie, że stoję na brzegu oceanu, wyciągając ręce po całą
prawdę, piękno i miłość, które może mi dać życie. Wreszcie odnalazłam
spokój.

Jedziemy z bratem szeroką autostradą. Mkniemy 130 kilometrów na go­

dzinę jego czerwonym mustangiem ze składanym dachem. Tony płynące
z radia przenoszą moje myśli na równiny Środkowego Zachodu. Danny
i ja śpiewamy piosenkę Jeremy Eddiego Veddera. Danny chwyta dźwignię
zmiany biegów i wciska pedał gazu; jedzie szybko jak tata, gdy uciekał.
Opieram się wygodnie na siedzeniu obitym czarną skórą, odwracam głowę
do okna. Duża łza spływa mi po twarzy. Dwoje najtwardszych dzieci z Ohio,
pędząc pustą autostradą, śpiewa piosenkę o utraconym dzieciństwie, bez
uśmiechu ani ironii.

Wróciłam, żeby prześladować własną matkę; żeby zdradzić jej tajemni­

ce, zedrzeć z niej zasłonę, która jest jak przyrośnięta do jej skóry. Nie wiem,
co dokładnie zrobię, ale muszę powstrzymać Sandy. Nie pozwolę, by pod
zmienionym nazwiskiem omamiła kolejną dziewczynkę. Nie dopuszczę,
żeby zrobiła z niej zabawkę, którą będzie prowadzić od lekarza do leka­
rza. Kolejne dziecko nie będzie dla niej misiem czy ciepłym kocykiem.
Wyrzuciłam z siebie resztki wyrzutów sumienia. Nie jestem jej nic winna.
Dotrę do dokumentów stwierdzających, że w Ohio odebrano jej prawo do

194
opieki nad dziećmi; znajdę opiekunkę społeczną, która tamtego dnia za­
brała moje przybrane rodzeństwo; podam numer ubezpieczenia społeczne­
go matki i poproszę, żeby poszukano w jej przeszłości. Uratuję tę 11-letnią
dziewczynkę, siebie w następnym pokoleniu. Przechytrzę moja matkę, bo
wiem, że ona jeszcze nie skończyła: nigdy nie skończy.
Podnoszę słuchawkę i dzwonię do pogotowia opiekuńczego.
 Podziękowania

Z całego serca dziękuję Katlierine Boyie - agentce, przyjaciółce, powiernicy - któ­

ra niestrudzenie wymachiwała pomponami, żeby przeprowadzić mnie przez wszyst­
kie trudne chwile. Bardzo dziękuję Benowi, który we mnie wierzył, oraz pisarzom,
na których książkach się wychowałam: I Had It Ali the Time, Weight Loss for the
Mind, The Four Agreements.