X¯øÏÔ

Ä$sꓤe+
õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô

‘Ó\T>∑T ùd‘· :
˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+
By
˙\+sêE \ø°åàÁ|ükÕ<é
© Author
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : 2020
ø±|” ¬s’≥T ø£\<äT

yÓ\ : s¡÷. 50/`

k˛˝Ÿ &çÁdæºã÷´≥sY‡ :
(qy√<äj·T ãTø˘ Vü≤Ödt)
Äs¡´düe÷CŸ eT+~sY m<äTs¡T M~Û,
ø±∫>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é`27.
bò˛qT : 24652387

s¡#·sTT‘· nÁ&ÉdüT :
˙\+sêE \ø°åàÁ|ükÕ<é
91/3 ÄsY.{Ï., $»j·Tq>∑sY ø±\˙,
ôV≤’ <äsêu≤<é`500 057.
bò˛Hé : 23346115
eTTÁ<äD :
nqT|üeT Á|æ+≥sY‡
Á^HéeP´, 126, XÊ+‹q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é`28.
bò˛Hé : 23391364, 23304194
2Email: anupamaprinters@yahoo.co.in
˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é
 $wüj·Tdü÷∫ø£
1. Äj·Tq≈£î Hê ù|s¡T ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT, ø±˙ qqTï miT>∑Tq≥ .. 7
2. X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ ................................................... 11
3. j·T<∏ës¡úy˚T X¯øÏÔì ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~ .............................. 11
4. uÛÖ‹ø£ X¯øÏÔ ø±ì eTs=ø£ X¯øÏÔ ñqï<ë?......................... 12
5. ¬s+&ÉT s¡ø±\ X¯øÏÔ ................................................ 14
6. X¯øÏÔ : ùd«#·Ã¤ ...................................................... 15
7. X¯øÏÔ m˝≤ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~? ....................................... 15
8. Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ (Perception) n+fÒ @$T{Ï? .................. 16
9. |üsêX¯øÏÔ ........................................................... 16
10. X¯øÏÔ : dü+|üPs¡í ìX¯Ã\‘·«+ ...................................... 17
11. X¯øÏÔ V”≤q‘· ........................................................ 18
12. n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D˝À X¯øÏÔì eè<∏ë |üs¡TdüTÔ+{≤+ ................ 19
13. yÓ’s¡T<Ûë´\ qT+&ç |ü⁄≥Tºø=#˚Ã X¯øÏÔ ............................... 19
14. $q÷‘·ï X¯øÏÔ Ä$sꓤe+......................................... 20
15. X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ n+oø£s¡D .......................................... 20
16. j·T<∏ësêúìï kÕe<Ûëq‘·‘√ m<äTs¡Tÿ+fÒ ......................... 22

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 3
17. ìsêø£s¡D <ë«sê »ì+#˚ X¯øÏÔ ................................... 22
18. Ä˝À#·q <ë«sê »ì+#˚ X¯øÏÔ .................................... 22
19. C≤„‘·+ qT+&ç nC≤„‘·+˝ÀøÏ ..................................... 23
20. n+‘·dü‡+|òüTs¡¸DqT <ë{Ïq|ü&˚ X¯øÏÔ y˚T˝§ÿ+≥T+~ ......... 24
21. X¯øÏÔ >∑T$T>∑÷&çq|ü&ÉT .......................................... 42
22. >∑eTì+#˚ X¯øÏÔ .................................................... 25
23. X¯øÏÔ : ~«$<Ûä ∫+‘· .............................................. 27
24. X¯øÏÔ : dü+ø£\Œ ã\+ ............................................. 32
25. ìs¡à\yÓTÆq Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ : X¯øÏÔ ................................. 34
26. X¯øÏÔ : n~Ûø±s¡ ã\+............................................. 34
27. X¯øÏÔ : kÕeTs¡ú´eT÷ ............................................... 35
28. Ä˝À#·q : X¯øÏÔ ................................................... 35
29. á X¯øÏÔ _ÛqïyÓTÆq~ .............................................. 35
30. ø£èwüíeT÷]Ô : Á|ü|ü+#·+ jÓT&É\ <äèwæº ........................... 36
nqTã+<Ûä+
1. @<√ ˇø£ <ëì‘√ nqTã+<Ûä+ .................................. 41
2. X¯øÏÔ : dü~«ìjÓ÷>∑+, <äT]«ìjÓ÷>∑+ ........................... 41
3. X¯øÏÔì |ü~\ |üs¡#·Tø√&É+ ........................................ 42

4 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

4. X¯øÏÔì #Ó˝≤¢#Ó<äs¡T #˚düTø√e&É+ .................................. 43
5. ns¡Ω‘·qT ã{Ϻ X¯øÏÔ ................................................ 42
6. eTqøÏe«ã&çq X¯øÏÔ ............................................... 42
7. yê]ø± X¯øÏÔ mø£ÿ&ç~? ........................................... 43
8. X¯øÏÔ : |ü]$T‘·+, n|ü]$T‘·+ .................................. 43
9. $‘·Ôq+˝À X¯øÏÔ .................................................... 43
10. X¯øÏÔ : ø√˝ÀŒe&É+, kÕ~Û+#·&É+ ................................. 43
11. X¯øÏÔ ˙˝À ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~.................................... 43
12. u≤<Ûäô|’ <äèwæº πø+ÁBø£]+#·T ...................................... 44
13. X¯øÏÔ <äT]«ìjÓ÷>∑+ ............................................... 44
14. X¯øÏÔ ‘·q eT÷˝≤\≈£î #˚s¡&É+ .................................... 46
15. X¯øÏÔ #Ó’‘·q´eTsTT b˛e&É+ ....................................... 47
16. nVü≤+ X¯øÏÔ $HêX¯ø£s¡+ .......................................... 48
17. X¯øÏÔj˚T eT÷˝≤<Ûës¡+ ............................................. 50
18. |üs¡e÷q+<ëìï Ç#˚Ã X¯øÏÔøÏ ÁX¯eT ‘Ó*j·T<äT .................. 50
19. miTø£ : X¯øÏÔ ...................................................... 51
20. ñqï X¯øÏÔ ˇø£fÒ .................................................. 51

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 5
6 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é
 Äj·Tq≈£î Hê ù|s¡T ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT,
ø±˙ qqTï miT>∑Tq≥
1984˝À eTÁ<ëdüT ªedü+‘· $Vü‰sYµ≈£î H˚q÷, Hê leT‹,
≈£L‘·Ts¡T ∫. |ü<äàÁ|æj·T ø£*dæ, l õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô >±]‘√ Ç+≥s¡÷«´
dü+uÛ≤wüD q&çbÕ+...fÒ|t ]ø±s¡¶sY ˝Ò≈£î+&Ü dü+uÛ≤wædüTÔ+&˚ yêfi¯fl+
ø±ã{Ï,º Äj·Tq Hê Á|üXï¯ \≈£î (Á|üXï¯ \T ø±–‘ê\ MT<ä f…|Æ t #˚dæ e⁄+&˚$)
düe÷<ÛëHê\T #Ó|⁄ü +Ô fÒ, eTT>∑TsZ e¡ T÷ $&ç$&ç>± e÷ e<ä› qTqï ø±–‘ê\
MT<ä sêdüT≈£î+≥T+&˚ yêfi¯fl+. n˝≤ Hê‘√u≤≥T yê]<ä›s¡÷ ≈£L&Ü
sêj·Tø£b˛‘˚, Äj·Tq #Ó|æŒq e÷≥\˙ï qyÓ÷<äT ø±≈£î+&Üb˛j˚T
Á|üe÷<äeTT+&˚~. m+<äTø£+fÒ, ªH˚ #Óù|Œ~ ˙ø£s¡úyÓTÆ+<ë? qTe⁄« sêj·T
e<äT›, eTT+<äT ns¡ú+#˚düTø√µ nì ˇø√ÿkÕ] Hê sêùd #˚‹ì ≈£L&Ü
|ü≥Tº≈£îH˚yê&ÉT. Ç˝≤+{Ï dü+<äs¡“¤+˝À Hê‘√{Ï yê]<ä›s¡÷, |üP]Ô yêø£´+
ø±ø£b˛sTTHê, Äj·Tq e÷≥˝À¢ì eTTK´yÓTÆq |ü<ë\T sêdüTø√ø£b˛‘˚,
‘·T+|ü⁄\T, ‘·T+|ü⁄\T>±HÓH’ ê qyÓ÷<äT #˚jT· ø£b˛‘˚, H˚qT Ä düe÷<ÛëHê\qT
|ü⁄q]ïà+#·Tø√˝ÒqT. dü+e‘·‡sê\T>± Äj·Tq |ü⁄düÔø±\qT n<Ûä´j·Tq+
#˚dqæ yêDÏí ø±ã{Ϻ Äj·Tq e÷≥\T, n$ kÕπ>rs¡T Hê≈£î u≤>± n\yê≥T
ø±ã{Ï,º Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ eT÷&ÉT eTTø£ÿ\T sêdüT≈£îHêï $T>∑‘ê<ä+‘ê dü]>±H˚
≈£Ls¡TÃø√>∑*π> yêDÏí. Hê ø±–‘ê\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç H˚qT ªù|òsYµ ø±|”
‘·j·÷s¡T#˚düTø√>∑*– e⁄qï|üŒ{Ïø°, yê]<ä›s¡÷ sêdæq ª∫‘·TÔµ ≈£L&Ü
ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚~— j·T<∏ë‘·<∏ä+>± ù|òsY ø±|” Ä $<Ûä+>± ‘·j·÷s¡j˚T~.
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 7
 y˚TeTT eTT>∑TZs¡eT÷, |ü<ëàdüq+˝À ≈£L#·Tqï Äj·Tq eTT+<äT
u≤dæø£|ü≥T¢ y˚düTø=ì ≈£L#·TH˚ yêfi¯fl+. Ç+≥s¡÷«´≈£î eTT>∑TZs¡T sêe&É+
Äj·Tq≈£î nuÛ´Ñ +‘·se¡ TT+&˚~ ø±<äT. n+<äTe\¢H˚ á @sêŒ≥TqT Äj·Tq
kÕ«>∑‹+#˚ yês¡T. m+<äTø£+≥THêïq+fÒ ˇø£kÕ] yês¡D≤• sê»|òü÷{Ÿ
dü÷ÿ˝Ÿ ø±+bÂ+&é˝À, eT]ø=+<ä]‘√ m<äTs¡T>± q&ç∫edüTqÔ ï ø£èwüeí T÷]Ô
>±]øÏ H˚qT qeTdüÿ]dü÷Ô e⁄+fÒ, 'where is your wife, sir? (MT
Ä$&˚<ä+&û?) nì n&ç>±s¡T. ªyÓqø£H˚ edüTÔqï~µ nì H˚q+≥÷
e⁄+&É>±H˚ kÂ. <äeTj·T+‹ e∫à ø£\TdüT≈£îqï~. ]w”yê©˝À ˇø£
Ç+≥s¡÷«´ nq+‘·s¡+, l n#·T´‘Y |ü≥«s¡∆Hé, ªÇ‘·&ÉT MT‘√ ø£*dæ ˇø£
bò˛{À rsTT+#·T≈£î+<ëeTì n_Û\wæ düTÔHêï&ÉTµ nì #Ó|üŒ>±,
ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T, (yes, with the family) n˝≤π>, ≈£î≥T+ã+‘√ düVü‰µ
nì düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. q\T>∑Ts¡eT÷ ñqï Ä bò˛{À Hê ‘Ó\T>∑T Ç+^¢wt
|ü⁄düÔø±˝À¢ Á|ü#·T]‘·eTsTT+~.
1984 Ç+≥s¡÷«´ nsTTq ‘·sê«‘· edü+‘· $Vü‰sY y˚T&É MT~
qT+&ç n+<äs¡eT÷ øÏ+~øÏ ~– e#êÃeTT. bÕe÷J (ªø£èµ bòÂ+&˚wüHé
ôdÁø£≥Ø, n#·T´‘Y |ü≥«s¡∆Hé ‘·eTTà&ÉT) m<äTs¡T>± ªø£èµqT ø£\e&ÜìøÏ
e#êÃ&ÉT. ªMs¡+<ä]˙ πs|ü⁄ uÛÀ»HêìøÏ ÄVü‰«ì+#˚ @sêŒ≥T¢ >±$+#·Tµ
nHêïs¡T ø£è. (Äj·Tq≈£î á ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\‘√ düVü≤|ü+øÏÔ uÛÀ»q+
#˚j·÷\H˚ düs¡<ë e⁄+&˚<äqT≈£î+{≤qT).
á˝À>± Hê leTr, ∫. |ü<äàÁ|æj·T eTT+<ä]øÏ q&ç∫ yÓfi≤fls¡T.
bÕe÷J ø=~›>± e+– $qj·T+>± ªn˝≤π>, Çì«fÒwüHé f…Æ|t #˚sTTkÕÔqTµ
nì yÓfi≤fl&ÉT.

8 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 e÷eT÷\T>± ªø£èµ‘√ ø±düÔ kÕsTT˝≤ bòÕsTT˝≤>± e´eVü≤]+#˚
H˚qT, bÕe÷J $qj·T $<Û˚j·T‘·\ Á|üuÛ≤e+ HêMT<ä |ü&çq+<äTe\¢H√
@yÓ÷, ø=~›>± e+– $qÁeT+>± qeTdüÿ]+∫ ãj·T\T<˚sêqT.
'You need not bow to me sir, We are old friends. If you
want to show respect you may do it elsewhere' (qTe⁄« n˝≤ e+–
e÷{≤¢&qÉ edüs+¡ ˝Ò<j ä ÷· ´. eTq+ bÕ‘· ùdïVæ≤‘·T\+. ˙ø£+‘·>± >ös¡e+
#·÷|æ+#ê\qT≈£î+fÒ, eT¬se] e<äH› H’Ó ê #·÷|æ+#·Tµ nì Vü‰\T˝Àì #·÷s¡T
e+ø£ #·÷dü÷Ô nHêï&ÉT.
1981 »qe] qT+&˚ Äj·Tìï H˚qT e´øÏÔ>∑‘·+>± ø£*dæ
e÷{≤¢&ÜqT. n+‘·≈£îeTT+<äT Äj·TqqT ˇø£ ªãù|ò\+#Yµ˝À 1972˝À
]w”yê©˝À ø£*dæ uÛÀ»q+ #˚XÊqT. n|ü&ÉT bÕXÊÑ·T´\+<ä]‘√ düVü‰
eTTô|Œ’ ¤ eT+~˝À H˚H=ø£D.íÏ (Äj·Tq |ü⁄düøÔ ±\T 1970 qT+&ç bı&ÉT>∑÷‘ê
#·<Tä e⁄‘·Tqï+<äTe\¢, H√≥T‡ sêdüT≈£î+≥÷ e⁄qï+<äTe˝≤¢, n|üŒ{Ï qT+&û
e÷qdæø£+>± ø£\Teì s√»+≥÷ ˝Ò<äH˚~ y˚πs $wüj·T+). 1972˝À
leT‹ |ü⁄|ü⁄˝Ÿ »j·Tø£sY <ë«sê #˚j·Tã&çq |ü]#·j·T+ ˇø£ ˝…ø£ÿ˝Àì~
ø±<äT. 1980`81˝À ø£\e&ÉyT˚ ì»+>± ø£*dæ e÷{≤¢&qç ≥T¢. Ä Hê\T>∑T
dü+e‘·‡sê\T ‘·&Éeø√kÕ] ø£\e&É+, e÷{≤¢&É&É+ ªbÕ‘·µ ùdïVü≤eTì
|æ+#·T≈£î+≥T+<ë? Äj·Tìï j·÷uÛ…’ ns¡yÓ’ @fi¯flô|’ã&ç miÏ–q yês¡÷
$TÁ‘·T\÷ m+<äs√ e⁄Hêïs¡T. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀH˚ ø±<äT, $<˚XÊ\˝ÀqT, ø=+<äsT¡
Äj·Tq |üs‡¡ q˝Ÿ ôdÁø£≥Ø\T>± #ê˝≤ düMT|ü+>± e⁄+&˚yês¡T. Hê\Tπ>fi¯fl
bÕ≥T e÷{≤¢&çq á eTTK |ü]#·j·TdüTú&ÉT, ‘·q≈£î bÕ‘· ùdïVæ≤‘·T&Ü?
bÕe÷J düreTDÏ düTq+<ë‘√ 'we are friends' (eTq+
ùdïVæ≤‘·T\+) nHêï&ÉT. Áô|ò&É]ø˘ Á>√Væ≤‘√ 'we are brothers' eTq+
k˛<äs¡T\+ nHêï&ÉT. ø±˙ á ªbÕ‘· ùdïVü≤+µ mø£ÿ&ç~?

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 9
 n+<äs¡÷ ‘·qì $TÁ‘·T&ç>±H˚ uÛ≤$+#ê\ì n_Û\wæ+#˚yê&ÉT
l ø£èwüíeT÷]Ô >±s¡T. ‘·qì ˇø£ >∑Ts¡Te⁄>± #·÷ùdÔ, Äj·Tq≈£î #Ó&ɶ
∫sê≈£î y˚düTø=#˚Ã~.
n\Hê{Ï Ä lø£èwüßí&ÉT, ns¡T®qTì qT+&ç á düK´ uÛ≤yêH˚ï
ø√s¡T≈£îHêï&ÉT. |ü⁄|ü⁄˝Ÿ »j·Tø£s‘Y √ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ø£èwüeí T÷]Ô nìq<˚eT+fÒ,
ªeTqTwüß´\T qqTï Äsê~Û+#·HÓ’Hê Äsê~ÛkÕÔs¡T (they adore me, treat
me like divinity (<˚e‘·«+ ÄbÕ~+∫ e´eVü≤]kÕÔsT¡ ) ˝Ò<ë <˚«wækÕÔsT¡ .
ùdïVæ≤‘·Tì>± uÛ≤$+#·&É+ yê]øÏ #ê˝≤ ø£wüº+>± ‘√düTÔ+~.µ eTqTwüß\
yÓTÆÁr uÛ≤yêH˚ï ø√s¡T≈£îqï á eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT, uÖ<äT∆\T qy˚Tà{Ï
yÓTÁÆ ‘˚j÷· e‘ês¡e÷?

]#·sY¶ u≤ø˘ nH˚ Á>∑+<∏äø£s¡Ô ªÇ\÷´wüH釵 nH˚ |ü⁄düÔø£+˝À Ç˝≤

sêkÕÔ&TÉ .
#ê˝≤ nqTuÛÑeE„&Ó’q ‘·q ùdïVæ≤‘·T&ç‘√ e÷{≤¢&ÉT‘·÷, nìq
e÷≥\T: ªeTì<ä›] eT<Ûë´ @<√ |üs¡düŒs¡ e÷]àø£ n+^ø±s¡+ e⁄+&ç
e⁄+≥T+~. H˚HÓ’‘˚ Ä ã+<Ûëìï eT]∫b˛sTTq≥T¢qï~ ø±˙ qTe⁄«
eTi∫b˛˝Ò<äT, &ÜHéµ

ùV≤...~yê´qTuÛÑe eT÷ØÔ, z eTVü‰düU≤, ˙øÏy˚ e÷ CÀVü‰s¡T¢.

`˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

10 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 X¯øÏÔ Ä$sꓤe+
X¯øÏÔì dü~«ìjÓ÷>∑|ü]ùdÔ, eT]+‘· düeT≈£Ls¡T‘·T+~.
õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô
j·T<∏ës¡úy˚T X¯øÏÔì ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~
düà èr, C≤„|üø£+ nH˚~ Ä˝À#·q— ≈£L]à ù|]Ãq Á|ü‹#·s¡´\˙ï
(Reactions) ø£*|æ düà è‹. #·÷∫q <ëìì ù|s=ÿq≈£î+&Ü, @ |ü<ëìï
ñ|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü, Ä j·T<∏ësêúìï #·÷ùdÔ X¯øÏÔ $&ÉT<ä\ ne⁄‘·T+~.
m+<äT#˚‘·q+fÒ j·T<∏ës¡úy˚T X¯øÏÔì ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~— H˚qT #·÷&É≥+ e\¢
ø±<äT.
πøe\+ j·T<∏ësêúìï #·÷&É&É+, <ëì $es¡DqT ø±<äT, <ëìì
>∑T]+∫q dæ<ë∆+‘ê\T ø±<äT, Ä j·T<∏ës¡ú+ m+<äT≈£î+&Ü*, n~ m+<äT
≈£î+&É≈L£ &É<Tä nH˚ #·sá ø±<äT. (n+fÒ Ä j·T<∏ësêúìï >∑T]+∫ Ä˝À#·q\T
ø±<äT ` $TÁ‘·l)
ÁbÕe÷DÏø£ yêø±´\T, ªnqTdü]+#·<ä–q Á|üe÷D+µ nH˚ <ëì
jÓTTø£ÿ yÓTT‘·Ô+ ìsêàD≤ìï, |ü<ä+‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü ‹qï>± #·÷ùdÔ,
MT Ä˝À#·Hê $<Ûëq+˝À ô|<ä› $|ü¢e+ dü+uÛÑ$düTÔ+~. n˝≤+{Ï $|ü¢e+
eTq*ï ndæsú |¡ sü T¡ düT+Ô ~, ∫sê≈£î #Ó+~düT+Ô ~. n+<äT#˚‘· eTqø± $|üe¢ +
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 11
Çwüº+˝Ò<äT. Ä ø±s¡D+ ø=B›, |ü<ä+‘√ dü]ô|≥Tºø=ì, eTq*ï eTq+
ø±bÕ&ÉT≈£î+{≤+. j·T<∏ësêúìï e÷Á‘·+ eTTU≤eTTF>± #·÷&ÉeTT.
Çø£b˛‘˚ eTq˝À #ê˝≤eT+~øÏ y˚<ë+‘·eT÷, eT‘·eT÷, Çy˚ø±ø£
n|ü]$T‘·yÓTÆq á J$‘·eT÷ n˙ï ≈£L&Ü |ü<ë˝Ò. eTqdüTqT |ü<äeTT
qT+&ç $eTTøÏÔ H=+~+#·&É+ ìC≤ìøÏ #ê˝≤ nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq $wüj·T+.
<˚ìHÓ’Hê dü+|üPs¡í+>± #·÷&É&É+, ˇø£ j·T<∏ësêúìï dü+|üP]Ô>±
<ä]Ù+#·&É+, X¯øÏÔì $eTTø£Ô |üs¡TdüTÔ+~— Ä X¯πøÔ ~«$<Ûä ∫+‘· ˝Ò≈£î+&Ü
J$+#˚ e÷s¡+Z .
(õ.ø£è. Ç+&çj·÷ Á|üdü+>±\T 1962)
uÛÖ‹ø£ X¯øÏÔ ø±ø£ eTs=ø£ X¯øÏÔ ñqï<ë?
eTq+ eT+∫ ÄVü‰s¡+, ‘·–q $ÁXÊ+‹ rdüT≈£î+{≤+ ø±ã{Ϻ,
eTq XÊØs¡ø£ X¯øÏÔπøMT ˝À|ü+ ˝Ò<äT. eTq˝À e÷qdæø£ X¯øÏÔ ≈£L&Ü ñ+~
ø±˙, á X¯øìÔÏ eTq+ ~«$<Ûä ∫+‘· (conflict) ˝À eè<∏ë |üs#¡ T· ≈£î+{≤+.
e÷qdæø£ ~«$<Ûä ∫+‘·, n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D˝À ø=+‘· ñ<˚«>∑+ »ìdüTÔ+~
ø±ã{Ϻ, ˇø£s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. s¡#·q #˚ùd kÕeTs¡ú´+ e⁄qï
yêD…‘Ìí q˚ ÷, eø£>Ô ±H√, ∫Á‘·ø±s¡T&ç>±H√ #êø£#ø· ´£ eTT+fÒq÷, n~ n+<äTø¬ ’
$ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤qT— Ä $<Û+ä >± Ä e÷qdæø£ X¯øìÔÏ eè<∏ë|üsT¡ kÕÔqT.
n+<äTe\¢, X¯øÏÔì Ç‘·s¡Á‘ê eè<∏ë b˛ìe«≈£î+&Ü πøe\+
j·÷<∏ësêú´\H˚ <äèwæºì&ÉTø=ì, e÷qdæø£yÓTÆq #·s¡´¬>’ø=q>∑\Hê?
e÷qdæø£yÓTÆq, uÛ≤yêy˚X¯+‘√ ≈£L&çq <äTs¡_ÛÁbÕj·÷\T ˝Ò≈£î+&Ü,
ª#˚j÷· *, #˚jT· ≈£L&É<Tä µ nH˚ |òTü s¡¸D ˝Ò≈î£ +&Ü, j·÷<∏ës¡´ú + $wüjT· +˝ÀH˚
ø£s¡à Hê#·]+#·>∑\Hê?

12 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 n|ü&ÉT e÷qdæø£yÓTÆq <ëìøÏ, XÊØs¡ø£yÓTÆq <ëìøÏ kÕeTs¡dü´+
(harmony) e⁄+≥T+~. n|ü&ÉT MT J$‘·+ düeTs¡dü|üPs¡«ø£+>±
kÕ>∑T‘·T+~. nø£ÿ&ç qT+#Ó’‘˚, á X¯øÏÔ ø±≈£î+&Ü eTs=ø£ X¯øÏÔ @<Ó’Hê
e⁄qï<ë nH˚~ ø£qT>=qe#·TÃ. ø±˙ e÷qdæø£ (psychic) XÊØs¡ø£
(physical) n+XÊ\ eT<Ûä´ kÕeTs¡dü´+ ˝Òø£b˛‘˚ (psychosomatic
harmony) eTs=ø£ X¯øÏÔ e⁄qï<ë nì ø£qT>=q&ÜìøÏ #˚ùd Á|üj·T‘êïìøÏ
ns¡+ú ˝Ò<Tä .
Á|üX¯ï : MTs¡T #Óù|Œ<ä+‘ê #˚j·T&ÜìøÏ, ‘·–qX¯øÏÔ e÷¬øø£ÿ&ç qT+&ç
sêyê*?
õ.ø£è. : eTq+ e÷qdæø£ XÊgE„ì e<ä›≈£î yÓ[fl, #·ØÃ\≈£î yÓ[fl (@
s¡ø£yÓTÆq ÁbÕs¡úHê eT+~sê˝…’Hê) eTπsy˚y√ ˝…ø£ÿ˝Òqìï
‘·|æŒ+#·T≈£îb˛j˚T e÷sêZ\T yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷ ‹s¡T>∑T‘·÷, eTq
X¯øìÔÏ #Ó˝≤¢ #Ó<sä T¡ #˚dTü +Ô {≤+. eTq Jeq $<Ûëq+˝À yÓs’ T¡ <Û´ä +
˝Ò≈£î+fÒq÷, <˚e⁄&É˙ |üs¡eTeT˙ ns¡ú+|üs¡ú+˝Òì u…<äTs¡T
˝Ò≈£î+fÒq÷, bıs¡T–+{Ïyê&ÉT @eTqT≈£î+≥THêï&√, eTs=ø£s¡T
@eT+{≤s√ nH˚ uÛÑj·T+ e~˝ÒùdÔq÷, MT≈£î X¯øÏÔ ñ+≥T+~—
ø±kÕÔ ≈£LkÕÔ ø±<äT, |ü⁄wüÿ\+>± e⁄+≥T+~. Ä X¯øÏÔ ñ+&ç
rsê*. ‘·\˝ÀøÏ e#˚à Á|ü‹ Ä˝À#·qq÷, MT≈£î ø£*π> Á|ü‹
nqTuÛÑ÷‹˙, Á|ü‹ dü÷#·qq÷ Á|ü‹ dü+πø‘ê˙ï ∫es¡+{≤
yÓ+ã&ç+#˚ >±&ÛÉ‘· e⁄+fÒ X¯øÏÔ düeT≈£Ls¡T‘·T+~.
(õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1961)
(eTìwæøÏ ø£*>π Ä˝À#·q, nqTuÛ÷Ñ ‹ì dü+|üPs¡+í >± |ü]o*+#·≥+,
yê{Ï |üPsê«|üsê\qT ns¡ú+#˚düTø√e&É+, n‘·&ç ø£s¡Ôe´+. ‘Ó*j·Tì

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 13
eT÷\+ qT+&ç e#˚à dü÷#·q\T, dü+πø‘ê\T Á>∑Væ≤+#·{≤ìøÏ eTìwæøÏ
düTìï‘·yTÓ qÆ düŒ èVü≤ e⁄+&Ü*. eTqdüT yÓTT<äTu› ≤] e⁄+fÒ Ä düTìï‘·yTÓ qÆ
düŒ èVü≤qT n\es¡#·Tø√yê*. nHêï&ÉT $TÁ‘·l.)
¬s+&ÉT s¡ø±\ X¯øÏÔ
˙˝Àì ª$»è+_Û+#˚ X¯øìÔÏ µ, Ä$]ì nD>∑‘=øÏÿq≥T¢ nD>∑Á‘=øÏÿ
q|ü&ÉT ˙˝À nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq X¯øÏÔ Á|üã\T‘·T+~— ø±ø£b˛‘˚ Ä nD>∑
Á‘=ø£ÿ&É+ eT‘·|üs¡+>± Jdüdt, ˝Òø£ ø£èwüí, ˝Òø£ eT¬se]ø√ n+øÏ‘·eTe⁄
‘·T+~. n˝≤+{Ï X¯øÏÔ #Ó|üŒ˝Òq+‘· <äT'U≤ìï »ì+|ü#˚düTÔ+~...qTe⁄«
kÕ~Û+#·<\ä #·T≈£îqï Á|üj÷Ó »Hê\T ãj·T≥|ü&qç |ü&ÉT ˙ ñ<˚X› Ê\T qTe⁄«
Á>∑Væ≤+∫ yê{Ï qT+&ç $&çe&çq ‘·sê«‘·, n|ü&ÉT Ä ùd«#·Ã¤˝À qT+&ç
eTs√s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ ñ<䓤$düTÔ+~. Ä X¯øÏÔøÏ ñ<˚›X¯+ ø±˙ Á|üjÓ÷»q+
ø±˙ ñ+&É<Tä . m+<äTe\¢q+fÒ Ä X¯ø,ÔÏ dü+|üPs¡+í >± U≤∞ nsTTb˛sTTq
eTqdüT jÓTTø£ÿ ndü\T kÕs¡+.
X¯Sq´yÓTqÆ eTqdüT≈£î ìs√~Û+#˚ \ø£D å eTT+&É<Tä — eT] Ä˝À#·q
j·÷e‘·÷Ô ìs√<Ûäy˚T. ˙≈£î e⁄+&Ü*‡+~ H˚ #Óù|Œ Ä X¯øÏÔ— n+‘˚>±˙
Á|üjÓ÷»qe÷•+#˚, ~«$<Ûä ∫+‘·qT |ü⁄{Ϻ+#˚, yÓ’s¡T<Ûë´\T ø£*Œ+#˚,
ñÁ~ø£Ô‘· ø£*>∑Tqï X¯øÏÔ ø±<äT.
(õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1962)

14 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 X¯øÏÔ : ùd«#·Ã¤
eTqdüT ìãB∆øs£ D¡ ≈£î (Conditioning) ‘·s‘¡ s· ê\T>± >∑Ts¡e⁄‘·÷
e∫Ã+~ ø±ã{Ϻ, Ä ø±s¡D+#˚‘· eTìwæøÏ ùd«#·Ã¤˝Ò<äT. Ç<ä+‘ê ø±<äì
düHê´dü+ rdüT≈£îqï yêfi¯ófl, u≤Vü≤´ J$‘·+˝À me] n<∏ë]{°ì
ÄyÓ÷~+#·ø£b˛sTTHê, n+‘·s¡Z‘·+>± ÁbÕe÷DÏø£ yêø±´\≈£î (nq>±
n<∏ë]{°ø)Ï |üP]Ô>± ø£≥Tºã&ç e⁄+{≤s¡T. Çs¡TesêZ\T ùd«#·Ãq¤ T ìsêø£]ôd.ÌÔ
á ùd«#·Ã¤ >∑qø£ ˙≈£î ˝Òø£b˛‘˚, ˙≈£î X¯øÏÔ |ü⁄wüÿ\+>± e⁄+&É
C≤\<äT. á X¯øÔÏ >∑qø£ düeTè~∆>± ˝Òøb£ ˛‘˚, qTe⁄« e÷s¡TŒqT kÕ~Û+#·˝eÒ ⁄.
(õ.ø£è. eTÁ<ëdüT 1967)
X¯øÏÔ m˝≤ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~?
X¯øÏÔ ø£*>∑T+&ÜìøÏ á ìj·TeT+ bÕ{Ï+#ê\ì, Ä ìj·TeT+
bÕ{Ï+#ê\ì uÀ~ÛkÕÔπs ø±˙, n‘·´+‘· eTTK´yÓTÆq $wüj·÷ìï MT≈£î
#Ó|üŒs¡T. n<˚$T≥+fÒ ªñqï~ ñqï≥T¢µ qTe⁄« #·÷&É>∑*– e⁄+fÒ, X¯øÏÔ
ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. n+fÒ <ëì ns¡ú+, Ç|ü&ÉT Á|ü‘·´ø£å+>± e⁄qï~,
˙ }Vü≤˝À ªñ+&É<ä–+Bµ nH˚ <ëì˝À b˛\Ã&É+ Ä–b˛‘˚, ‘·<ë«sê
X¯øÏÔ eè<∏ë nsTTb˛e&ÉeTH˚~ ñ+&É<äT. X¯øÏÔ »ì+#·&ÜìøÏ ªñqï~
ñqï≥T¢µ j·T<∏ë‘·<∏ä+>±µ #·÷&É&É+ n‹ eTTK´+.
(õ.ø£è. eTÁ<ëdüT 1967)
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 15
Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ (Perception) n+fÒ
eTqeTT miÏ–q Á|ü|+ü #·+˝Àπø n&ÉT–&É&+É |ü]‘ê´>∑eTì|æ+#·T
ø√<äT. eTqdüT, n+‘·≈£îeTT+<Óqï&É÷ #=#·TÃ≈£î yÓfi¯flì #√≥T, >∑‘·eT÷
uÛÑ$wü´‘·÷Ô nH˚$ ˝Òì, πøe\+ kÕe<Ûëq‘·, $#ês¡D, Á|ü‘·´_»„‘·«+
(Perception) e÷Á‘·yT˚ e⁄+&˚ ˝Àø£+˝ÀøÏ Á|üy• ˚ +∫q|ü&˚, |ü]‘ê´>∑+,
$|ü¢e+ dü+uÛÑ$+∫q≥T¢.
Á|ü‘·´_Û»„‘ê«ìøÏ >∑‘·+˝Ò<äT— Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ ≈£L&Éu…≥º<äT. á
Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ y˚T˝§ÿqï|ü&˚ eTqdüT qT+&ç |ü⁄{Ϻq X¯øÏÔ ø±ø£, eTs√ X¯øÏÔ
ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. (õ.ø£è.)
(s¡#·sTT‘· yê´K´ : Perception n+fÒ Áù|ø£å<Ûë´qeTH˚
ns¡úeTTqï~. á Áù|ø£å <Ûë´qeT+fÒ, ˇø£s¡ø£yÓTÆq ‘Ó*$, miTø£, Á|ü‘·´ø£å
<Ûë´q+.
á Áù|ø£å <Ûë´q+ (<äsÙ¡ q+) eTìwæ≈î£ +&˚ düV≤ü »yÓTqÆ , dü‘s· ÿ¡ +>±
Ä˝À∫+#·>∑\ X¯øÏÔì y˚T˝§ÿ\TŒ‘·T+~. e÷eT÷\T Ä˝À#·q ñ<˚«>±ìøÏ,
ø±yÓ÷Á~ø£‘Ô ≈· î£ <ë]rdüT+Ô ~. ø±˙ Áù|ø£<å ëÛ ´Hé dü‘s· ÿ¡ yÓTqÆ <äsTTq+<äTe\¢,
Ç~ e÷eT÷\T Ä˝À#·qqT n<äT|ü⁄˝À e⁄+∫, Á|ü‘·´ø£å+>± ñqï~
ñqï≥T¢ #·÷düTÔ+~. Ç<˚ Á|ü‘·´_Û»„‘·«+)
|üsêX¯øÔÏ
@ ñ<˚›X¯eT÷ ˝Ò≈£î+&Ü <äj·T>± ñ+&É&É+, @ <ä÷sê˝À#·q
˝Ò≈£î+&Ü ñ<ës¡+>± ñ+&É&É+, ‘·qe<ä›qTqï ø±ôdÔÌHê |ü+#·Tø√e&É+,
me]¬øH’ ê @<ÓH’ ê Ç#˚Ã|ü&ÉT #˚‹‘√ >±˙, eTqdüT‘√>±˙, Vü≤è<äjT· +‘√
>±˙, ‹]– @MT Ä•+#·≈£î+&Ü, Çe«&É+, Ç$ eTq+ #˚j·÷*‡+<˚.
Ç<˚ Hê>∑Øø£+, düu´ÑÛ ‘· nì|æ+#·T≈£î+≥T+~. ø±˙ Ç<˚ ª|üsµ¡ eTqTø√sê<äT.

16 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 á Á|ües¡qÔ j·÷e‘·÷Ô Ç\T¢ X¯óÁuÛ+Ñ >± Áø£eT |ü<‹∆ä ˝À ñ+#·Tø√&ÉyT˚ .
Ç\T¢ Ç˝≤ ñ+#·Tø√yê* nH˚~ nedüs¡eTì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ø±˙
ª|üsy¡ TÓ qÆ ~µ Çø£ÿ&çøÏ Á|üy•˚ düT+Ô <äH˚ ÄX¯‘√ ñ+#·T‘·÷ e⁄+fÒ, ÄXÊuÛ+Ñ >∑yT˚
$T>∑T\T‘·T+~. n~ @ Hê{Ïø° sê<äT. eTqdüTqT |ü]X¯óÁuÛ+Ñ >± #·Ts¡T≈£î>±,
ø£ìô|&ÉT‘·÷ Á|ü‹ Ä˝À#·q jÓTTø£ÿ ø£<ä*ø£qT >∑eTìdü÷Ô, H√{Ï qT+&ç
e#˚à Á|ü‹ |ü\T≈£î jÓTTø£ÿ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT Á>∑Væ≤dü÷Ô ` ø±˙ Çe˙ï
#˚dTü qÔ ï|ü&ÉT @ ñ<˚X› +¯ , @ Áù|s¡D≤, @ ã\e+‘·eT÷ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dTü +Ô &ÉT.
n|ü&ÉT z nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq |òüT≥q dü+uÛÑ$düTÔqï<äì Á>∑Væ≤kÕÔe⁄— ˙~
ø±ì X¯øÏÔ @<√ ˙˝ÀøÏ ~–edüTÔ+~. Ä X¯øÏÔ˝À ø±˝≤r‘·yÓTÆq z
dü‘·´eTTqï~— Ä X¯øÏÔj˚T yêdüÔ$ø£‘·. (õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1960)
X¯øÏÔ : dü+|üPs¡í ìX¯Ã\‘·«+
kÂ+<äs´¡ +, $ø±s¡+ eT<Û´ä <ä«+<ä«+, dü+|òTü s¡¸D ˝Ò≈î£ +fÒ, øπ e\+
z düTìï‘·yÓTÆq dæú‹ e÷Á‘·eTT+fÒ ` n~ ≈£L&Ü X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ n_Ûe´ø°Ô
ø£sD¡ Ò ` n|ü&ÉT n˙ï düJe+>± e⁄+{≤sTT. Á|ü‹ s¡+>∑÷ eT+&˚≥Te+{Ï
Á|ü#·+&ÉyÓTÆq s¡+π>— n~ πøe\+ ms¡T|ü⁄, ˙\+, ‘Ó\T|ü⁄ ø±<äT. Á|ü‹
Ä˝À#·q, nqTuÛÑ÷‹ <ä>∑∆yÓTÆb˛‘·T+~. Çø£ á X¯øÏÔ >∑qø£ @ s¡÷bÕìø°,
rs¡ÃeTì y˚~Û+#˚ @ ø√¬sÿ (demand) ≈£L ô|qy˚düTø√ø£b˛‘˚
(kÕ<Ûës¡D+>± X¯øÏÔ ñ‘·Œ‹Ô ne&É+ Ç˝≤+{Ï yê{Ï‘√H˚ eTT&ç|ü&ç
e⁄+≥T+~— nq>± Hê uÛ≤s¡´, Hê Ç\T¢, Hê |æ\¢\T, Hê ñ<√´>∑+, Hê
<˚X+¯ , Hê qeTàø£+ e+{Ï$) Ä X¯øÔÏ dü+|üPs¡í ìX¯Ã\‘·. á ìX¯Ã\‘·«+˝À
ˇø£ ÁãVü‰à+&ÉyTÓ qÆ #·\q+ (movement) e⁄+≥T+~— nsTT‘˚ Ä #·\q+
Çø£ÿ&ç qT+&ç nø£ÿ&çøÏ ø±<äT. n~ ø±\+ jÓTTø£ÿ #·\q+ ø±<äT. n<˚

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 17
düèwæº nì H˚qT ª|ò”µ\e⁄‘·THêïqT. n<˚ <Ó’e+, ˝Òø£ ˙øÏwüºyÓTÆq @ ù|¬s’Hê
ô|≥Tºø√. ø±˙ dü+|üPs¡íyÓTÆq ìX¯Ã\‘· |ü⁄≥Tº≈£îsêyê\+fÒ, Á|ü‹
ô|q>∑T˝≤≥, Á|ü‹ n+‘·d‡ü +|òTü s¡¸D, @<√ nyê\H˚ Á|ü‹ ø√]ø±, eT]+‘·
nqTuÛÑyêì¬ø’ eTìwæ|ü&˚ Äsê≥+ ` á yÓTT‘·Ô+ n+‘·eTyê*.
ø±˙ Bìq+‘·{Ï˙ >∑T]+∫, H˚qT e÷{≤¢&ç @$T Á|üjÓ÷»q+?
Hê eT≥Tº≈£î Hê≈£î Ç~ }Vü‰ø£*Œ‘·yÓTÆq $wüj·T+ ø±<ä+&û. ø±˙ MT≈£î
‘Ó*j·Tì <ëìì >∑T]+∫ H˚qT e÷{≤¢&ç‘˚ n~ MT≈£î }Vü‰»ì‘·+>±H˚
ø£ì|ædüTÔ+~— n+<äTeT÷\+>± n~ MT≈£î nyêdüÔey˚T ne⁄‘·T+~.
(j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1962)

X¯øÏÔ V”≤q‘·
Á|üX¯ï : MTs¡T e÷{≤¢&˚ $wüj·T+ e÷ J$‘ê\≈£î nqTe]Ô+|üCÒj·T
˝ÒeTì|ædüTÔ+~. e÷˝À n+<äT≈£î ‘·–q X¯øÏÔ ˝Ò<äT.
õ.ø£è. : eTq+ ì»+>± #˚j÷· \qT≈£îqï $wüj÷· ˝§∫Ãq|ü&ÉT, eTq≈£î
m+‘ÓH’ ê X¯øÔÏ e⁄qï<ä+&û. á düu≈ÑÛ î£ sêe&ÜìøÏ MT¬s+‘√ X¯øìÔÏ
yÓ∫Ã+∫ e⁄+{≤s¡T. qeTàø±\T $XÊ«kÕ\T ø£*>∑T+&˚+<äT≈£î,
ás긴, ndü÷j·T |ü&+˚ <äT≈£î, Äø±+øå± |üs‘¡ «· + b˛wæ+#˚+<äT≈£î,
m+‘Ó’Hê X¯øÏÔ ø±e\dæ e⁄+≥T+<ä+&û. Äø±+øå±|üs¡T&ÉT
(Ambitious man) m+‘· X¯øÏÔeT+‘·T&√ MT≈£î ‘Ó\Tdü÷ÔH˚
e⁄+≥T+~. ø±˙ Ä Äø±+øå± |üs¡‘ê«ìï b˛>=≥Tºø√&ÜìøÏ
e÷≈£î X¯øÏÔ ø=ie&ÉT‘·Tqï<ä+&û, n+≥THêï+. m+<äT#˚‘·?
(j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1962)

18 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

n+‘·d‡ü +|òTü s¡¸D˝À X¯øìÔÏ eè<∏ë|üsT¡ düT+Ô {≤+
eTìwæøÏ ‘·q |üsê´es¡D≤ìï n~Û>∑$T+∫ J$+#·>∑\ ‘Ó*$
e⁄qï~. düeTTÁ<ä|ü⁄ n≥º&ÉT>∑T uÛ≤>±˝À¢ ìedæ+#·>∑\&ÉT. Äø±X¯+˝Àq÷
ñ+&É>∑\ kÕeTs¡ú´eTTqï~. Ç+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq ÁbÕDX¯øÏÔ ‘·q˝À
e⁄qï~. ø±˙ ‘·q≈£î+&˚ ˇø£ ∫qï n\yê≥TqT ≈£L&Ü e÷s¡TÃø√{≤ìøÏ
X¯øÏÔ e⁄+≥+˝Ò<äì|ædüTÔ+~. m+<äT#˚‘·? m+<äTe\¢q+fÒ, eTq˝À e⁄qï
Ä X¯øÏÔì, n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D˝À, ~«$<Ûä ∫+‘·˝À e´s¡ú|üs¡T#·T≈£î+{≤+
ø±ã{Ϻ. (õ.ø£è. The sight of the Eagle)
yÓ’s¡T<Ûë´\ qT+&ç |ü⁄≥Tºø=#˚Ã X¯øÏÔ
n<äT|ü⁄ (control) ˝À ô|≥º&É+, nD>∑Á‘=ø£ÿ&É+, ñ<˚«>∑|ü&É&É+,
yÓ’s¡T<Ûä´+ <ë«sê eTìwæø=ø£ s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. ˙˝Àì
$s¡T<ä∆ uÛ≤yê\T ˙≈£î ø£ì|æ+∫qø=B›, ˙˝À ñ<˚«>∑+ jÓTTø£ÿ _>∑Te⁄
eT]+‘· m≈£îÿee⁄‘·T+~. Ä yÓTT‘·Ô+ _>∑Te⁄˝À qT+&ç ˇø£s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ
|ü⁄≥Tºø=düTÔ+≥T+~. n+<äT˝À qT+&ç ˇø£ kÕeTs¡ú´+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~.
|ü⁄düÔø£+ sêkÕÔe⁄, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î&çee⁄‘êe⁄, @$T#˚kÕÔy√ Ä
uÛÑ>∑e+‘·T&çπø ‘Ó*j·÷*. H˚qT n˝≤+{Ï X¯øÏÔì >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#·&É+

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 19
˝Ò<äT. H˚qT e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï~, ˝À˝Àq |ü⁄≥Tºø=#˚à X¯øÏÔì >∑T]+∫. á
X¯ø˝ÔÏ À n+‘·s‘Z¡ +· >± ~«$<Ûä ∫+‘· e⁄+&É<Tä . á X¯øÔÏ Á|üjT· ‘·ï|üPs¡«ø£+>±
kÕ~Û+#˚~ ø±<äT— n~ @Hê{Ïø° ø£\Twæ‘·eTj˚T~ ø±<äT.
(õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1963)
$q÷‘·ï X¯øÏÔ Ä$sꓤe+
eTq*ï Äø±+øå±|üsT¡ \T>±q÷ (Ambitious), J$‘·+˝À $»j·T+
kÕ~Û+#·&yÉ T˚ eTq <Û´˚ j·TyÓTÆ e⁄+&Ü\qï≥T¢>±q÷ ô|+#·T‘ês¡T— Çø£b˛‘˚
Äø±+øå± |üs‘¡ «· eTTqï#√≥ ~«$<Ûä ∫+‘· ñ+&Éø£ ‘·|Œü <äT. á e÷≥ø£s+ú¡ ,
MTs¡T ìÁ<äb˛yê\˙ ø±<äT, <Ûë´ìdü÷Ô ≈£L#√yê* n˙ ø±<äT. ø±˙ ~«$<Ûä
∫+‘·, n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D jÓTTø£ÿ ndü\T dü«uÛ≤e+ ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ,
@s¡ø£yÓTÆq Á|üj·÷dü, Á|üj·T‘·ï+‘√ ø£\Twæ‘·+ ø±ì z $q÷‘·ï X¯øÏÔ
Á|üy˚•düTÔ+~. (õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1963)
X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ n+oø£s¡D
eTq˝À qT+&ç Á|üeVæ≤+#˚ eT+∫‘·q+ eTqjÓTTø£ÿ dü+|üPs¡í
X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ $&ÉT<ä\. Ç~ X¯øÏÔì n<äT|ü⁄#˚j·T&É+, nD>∑Á‘=ø£ÿ&É+ ø±<äT—
yêdüyÔ êìøÏ Ç~ á ÁbÕD≤<Ûës¡yTÓ qÆ X¯øÔÏ jÓTTø£ÿ dü+|üPs¡í kÕ«‘·+Á‘·´eTq
e#·TÃ. Ç~ eTq Ä˝À#·q\ ø±s¡D+>±q÷ eTq yÓTT‘·Ô+ Ç+Á~j·T X¯øÏÔ
‘·Tqø£˝b’… ˛sTTq+<äTe\¢q÷ dü+≈£î∫‘·yTÓ Æ |ü]$T‘·yTÓ Æ b˛‘·T+≥T+~. á
X¯øHÔÏ ,˚ Ä˝À#·q ñbÕj·T+>± ˇø£ düqïì>±{Ï˝ÀìøÏ #˚]Ã, kÕ«s¡+ú jÓTTø£ÿ
>∑÷{ÏøÏ ‘ÓdüTÔ+~. X¯øÏÔ ùd«#·Ã¤>± e⁄qï|ü&˚, eT+∫‘·q+ |ü⁄wæŒdüTÔ+~—
ø±˙ Ä˝À#·q, ‘·q dü«uÛ≤eØ‘ê´, á X¯øìÔÏ |ü]$T‘·+ #˚dTü +Ô ~. n+<äT#˚‘·

20 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

eTq düeTùdÔ+Á~j·T X¯øÏÔ ∫qï ∫qï X¯ø£˝≤˝…’b˛‘·T+~. Ä ø±s¡D+>±,
Ç+Á~j·÷\T, dü+y˚<äq\T (Sensations) ø√¬sÿ\T, ‘·<ë«sê Ä˝À#·q
düèwæº+#˚ Á|ü‹_+u≤\T (Images) $&ç$&ç>± Á|ü<ä]Ù‘·eTe⁄‘Ó’. Ç<ä+‘ê
X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ n+oø£s¡D (fragmentation). á |ü]$T‘·yÓTÆq >∑eTq+,
‘·qì ‘êqT |ü]o\q>± #·÷#·Tø√>∑\<ë? nq>± Ç+Á~j·÷\T ‘·eTì
‘êeTT miTø£‘√ #·÷#·Tø√>∑\yê? Ç+Á~j·÷\ qT+&ç »ìdüTqÔ ï yê+#Û,·
‘·q »qHêìï ‘êqT >∑eTì+#·>∑\<ë? n˝≤π> Ä˝À#·q düèõ+∫q
Á|ü‹s¡÷|ü+ nH˚ dü+y˚<äq (Sensation) ‘·qì ‘êqT #·÷#·Tø√>∑\<ë?
M≥ìï{Ï‘√u≤≥T ndü\T Ä˝À#·H˚ ‘·qì >∑T]+∫, ‘·q >∑eTHêìï >∑T]+∫
‘êqT miTø£ >∑*– e⁄+&É>∑\<ë? á yÓTT‘·Ô+˝À e⁄qï<˚eT+fÒ ` á
X¯Øs¡+ dü+|üP]Ô>± miTø£ dæú‹˝À e⁄+&É>∑\<ë?
X¯Øs¡+ Ä $<Ûä+>± miTø£˝À e⁄+fÒ á yÓTT‘·Ô+ #Ó’‘·Hê´ìï ˇø£
#√≥ »‘·≈£L]Ãq á ªÄ˝À#·qµ ‘·qì‘êqT miT>∑>∑*– e⁄Hêï<ë nH˚
Á|üX¯ï y˚j·Te#·TÃ. á X¯Øs¡+ jÓTTø£ÿ Á|üC≤„Hé (intelligence) dü+|üPs¡í
Á|üC≤„Hé ø£Hêï y˚¬s’q<ë? Ä˝À#·q ‘·q |ü]$T‘·T\qT Á>∑Væ≤+∫, ‘·q
kÕúqy˚T$T{À ns¡ú+#˚düT≈£îqï|ü&˚ á dü+|üPs¡í Á|üC≤„Hé dü+uÛÑ$düTÔ+~.
e÷qe⁄&ç˝À eT+∫‘·q+ Á|üeVæ≤+#·&ÜìøÏ á dü+|üPs¡í X¯øÏÔ
$&ÉT<ä\ ø±yê*. á $&ÉT<ä\˝À @ sê|æ&û e⁄+&É<Tä . |üsêø±wü˜ H=+~q
á n$uÛÑø£Ô Á|üC≤„Hé˝ÀH˚, á |ü⁄wæŒ+#·&É+ dü+uÛÑ$düTÔ+~. á Á|üC≤„Hé
(intelligence) ùV≤‘·T‘·s¡ÿ Á|üÁøÏj·T\T (reason) jÓTTø£ÿ •X¯óe⁄ ø±<äT.
á Á|üC≤„Hé jÓTTø£ÿ yÓTT‘·Ô+, ø£s¡TD. (õ.ø£è. Letters to the Schools)

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 21
j·T<∏ësêúìï kÕe<Ûëq‘·‘√ m<äTs¡Tÿ+fÒ
j·T<∏ësêúìï eTTU≤eTTF m<äTs=ÿqï|ü&ÉT (ndü÷j·T >±˙
nã<ë∆˝≤&˚ n\yê≥T >±˙) ˙ eTqdüT ‘·|Œæ +#·Tø√&Ü\T, ìsêø£sD ¡ \T,
ø±\+ >∑&ùç dÔ Ä j·T<∏ës¡+ú <ëq+‘·≥ n<˚ e÷s¡T‘·T+~˝Ò nqTø√&Ü\÷,
M≥ìï{Ï <ë«sê eTqdüT #Ó˝≤¢#Ó<äs¡e<äT. Ä ø±s¡D+>± ˙ kÕe<Ûëq‘·
dü+|üPs¡+í >± ñ|üj÷Ó >∑+˝ÀøÏ e∫Ã, ˙≈£îqï X¯øÔÏ j·÷e‘·÷Ô b˛>∑e⁄‘·T+~.
Ä yÓTT‘·Ô+ X¯øÏÔ Ä j·T<∏ësêúìï ‘·T‘·TÔìj·T\T #˚düTÔ+~.
(õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1962)
ìsêø£s¡D <ë«sê »ì+#˚ X¯øÏÔ
ìs√~Û+#·&É+ e\Hê, Á|ü‹|òüT{Ï+#·&É+ e\Hê, Hê˝À X¯øÏÔ
»ìdüTÔ+~. Hê˝À <˚«wü+ Á|üã*‘˚ n<=ø£s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔì |ü⁄{ϺdüTÔ+~.
ø±˙ á s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ j·÷e‘·÷Ô yÓ’s¡T<Ûë´\qT ô|+∫b˛wædüTÔ+~. n˝≤
ìs√<Ûä+ <ë«sê »ì+∫q X¯øÏÔ #Ó˝≤¢#Ó<ä¬s’b˛‘·T+~. ø±˙ H˚qT #Óù|Œ
ìsêø£s¡D (Denial) <ë«sê |ü⁄≥Tºø=#˚Ã X¯øÏÔ _ÛqïyÓTÆq≥Te+{Ï~.
(õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1962)
Ä˝À#·q <ë«sê »ì+#˚ X¯øÏÔ
Ä˝À#·q @Hê&Ó’Hê >∑‘êìøÏ #Ó+~q<˚. n+<äT#˚‘· n~ ˙≈£î
X¯øìÔÏ e«C≤\<äT. n~ ñÁ<˚ø|£ sü #¡ >· \∑ <äT, düTK$Te«>∑\<äT. Ä düTKeT÷,
‘·<äH˚«wüD≤ eTq≈£î ø=+‘· X¯øÏÔìe«e#·TÃ. ø±˙ Ä X¯øÏÔ u≤<Ûä ø±s¡D≤q
eè<∏ë ne⁄‘·T+~. (õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1968)

22 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 C≤„‘·+ qT+&ç nC≤„‘·+˝ÀøÏ
‘·q≈£î ‘êHÓ’ ˇø£ y˚>∑>∑‹ì (momentum) ø£*–q ˇø£ X¯øÏÔì
eTq˝À eTq+ m˝≤ y˚T˝§ÿ˝≤Œ*? eTs√ Á|üj÷Ó »q+ Ä•+#·ì, Ç+ø=ø£
ø±s¡D+˝Òì πøe\+ <ëìø£<˚ ªø±s¡D+ ` ø±s¡´+µ nsTTq, @e÷Á‘·+
ø°Då +Ï #·ì ì]ïs√<Ûyä TÓ qÆ Ä X¯øÔÏ eTq˝À m˝≤ y˚T˝§ÿHê*? n~ eTìwæ˝À
m˝≤ ø£\T>∑T‘·T+~?
ø±˙ @ |ü<ä∆‘·T\T, $<ÛëHê\T á X¯øÏÔìe«e⁄. |ü<ä∆‹ n+fÒ
nqTdüs¡D, ìs√<Ûä+, düeTà‹+#·&É+, düs¡T›≈£îb˛e&É+— Ä ø±s¡D+#˚‘·
eTìwæøÏ ñqï X¯øÔÏ ø±kÕÔ ‘·]–b˛‘·T+~. X¯øÔÏ >∑qø£ ˇø£ Á|üj÷Ó »qe÷•ùd,Ô
‘êqT #˚s<¡ \ä #·T≈£îqï \ø£´å eTH˚~ ñ+fÒ, Ä X¯øÔÏ dü«$HêX¯øs£ e¡ Te⁄‘·T+~.
@<√ kÕ~Û+#ê\ì eTq+ Á|üj·T‹ïdüTÔqï≥T¢, ªÇ<äyê\ì, n<äyê\ìµ
Äj·÷dü|ü&ÉT‘·Tqï≥T¢— n+<äT#˚‘· n~ ‘·qì‘êH˚ z&ç+#·T≈£î+≥T+~.
X¯øÔÏ >∑qø£ >∑‘êìï nqTdü]düTqÔ ï<Ó‘’ ,˚ n~ n\ŒeTT, ø=~›B nsTTb˛‘·T+~
` á >∑‘êìï nqTdü]+#·&Éy˚T, eTqπøs¡Œ&çq n‹ô|<ä› Á|ü‹ã+<Ûäø£+
nqe#·TÃ. >∑‘·eTT nqï|ü&ÉT πøe\+ >∑&É∫b˛sTTq ø±\y˚T ø±<äT—
eTq+ b˛π>düT≈£î+≥Tqï, >∑&É∫q Á|ü‹ ì$TwüeT÷ ≈£L&Ü >∑‘·y˚T. ˇø£
ø£D å + ÁøÏ+<ä »]–b˛sTTq ˇø£ $wüjT· + jÓTTø£ÿ C≤„|øü +£ e⁄+#˚dTü ø√&É+

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 23
` n~ >∑‘êìøÏ #Ó+~q<˚. eTqdüT˝À á $<Ûä+>± á C≤„|üø±\˙ï
≈£Ls¡TÃø√&É+ ≈£L&Ü X¯øÏÔì q•+|üCÒdüTÔ+~.
n+<äTe\¢ á X¯øÏÔì y˚T˝§ÿ\Œ{≤ìøÏ eTqdüT˝À ìs√<Ûä+>±˙,
ø±s¡D+>±˙, @ \øå±´ìï #˚s¡Tø√yê\ì >±˙, ìqï ` Çyêfi¯ ` πs|ü⁄
nH˚ ø±\ #·Á≥+˝À>±˙ ∫≈£îÿø√sê<äT. n|ü&ÉT X¯øÏÔ dü‘·‘·eT÷ ‘·qì
‘êqT |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·T≈£î+≥÷ e⁄+≥T+~— Ä ø±s¡D+#˚‘· n~ ø°Då +Ï #·<Tä .
n˝≤+{Ï eTqdüT Á|ü‹ãB∆ø£]+|üã&ç (committed) e⁄+&É<äT— n~
dü+|üP]Ô>± dü«‘·+Á‘·yÓTÆq eTqdüT— eTqdüT nC≤„‘·+ (unknown) ˝À
Á|üy˚•+#·{≤ìøÏ, C≤„‘·+ (known) qT+&ç $&çe&ç rsê*.
(j·T÷s¡|t <˚XÊ\T ` 1963)
n+‘·dü‡+|òüTs¡¸DqT <ë{Ïq|ü&˚ X¯øÏÔ y˚T˝§ÿ+≥T+~
˙˝Àì nìï s¡ø±\ n+‘·dü‡+|òüTs¡¸DqT ns¡ú+#˚düTø=ì
|ü]wüÿ]+∫q|ü&˚ Ä $HêX¯ø£s¡yÓTÆq ùd«#·Ã¤q+~+#˚, düŒwüº|üs¡#˚ X¯øÏÔì
y˚T˝§ÿ\Œ>∑\e⁄. (õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1963)
X¯øÏÔ >∑T$T>∑÷&çq|ü&ÉT
˙˝Àì j·T<∏ësêúìï qTe⁄« eTTU≤eTTœ m<äTs=ÿ+fÒ (n~ ndü÷j·T
ø±˙, nã<ä∆e÷&É&É+ ø±˙), ˙ eTqdüT |ü˝≤j·THê\ <ë«sê >±˙, ñqï
j·T<∏ësêúìï ø±\Áø£y˚TD≤ e÷πsà Á|üj·T‘êï\ s¡÷|ü+˝À>±˙, yÓTT<ä˝…’q
@ Á|üÁøÏj·T\‘√q÷, Ä X¯øÏÔì #Ó˝≤¢#Ó<äs¡eìe«<äT— Ä ø±s¡D+ #˚‘· ˙
kÕe<Ûëq‘· Ä j·T<∏ës¡ú+ jÓT&É\ dü+|üPs¡í+>± e⁄+~, ˙ düeTdüÔyÓTÆq
X¯øÏÔ >∑T$T>∑÷&ç+~. Ä yÓTT‘·Ô+ X¯øÏÔ, ˙˝Àì j·T<∏ësêúìï eTTø£ÿ\T
#˚ùddüTÔ+~. (õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T 1962)

24 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

>∑eTì+#˚ X¯øÏÔ
Á|üU≤´‘· |òõæ ø˘‡ XÊgE„&TÉ &˚$&é uÀyéT: |òõæ ø˘‡ XÊÁkÕÔqïqTdü]+∫
uÛÖ‹ø£ |ü<ës¡+ú j·÷e‘·÷Ô m&É‘>Ó ≈∑ î£ +&Ü, n$∫äqï+>± Á|üeVæ≤düTqÔ ï<äì
ˇø£ n_ÛÁbÕj·TeTT+~. eTs=ø£ n_ÛÁbÕj·÷qïqTdü]+∫ Ä |ü<ës¡ú+˝À
mìï ndü+U≤´ø£yÓTÆq nDTe⁄\THêïj·T+fÒ, yê{Ï Á|üyêVü≤+ n˝≤
n$∫äqï+>± ø£qŒ≥Tº‘T· qï<äì n+{≤s¡T. |üPs¡«ø±\+˝À Á^≈£î\T hour
- glass nH˚~ ø±˝≤ìï ˝…ø£ÿ ø£≥º{≤ìøÏ yê&˚yês¡T. n+<äT˝Àì ÇdüTø£
πsDTe⁄\T düqï{Ï s¡+Á<Ûä+ <ë«sê øÏ+~yÓ’|ü⁄≈£î C≤s¡T‘·Tqï|ü&ÉT
m&É‘Ó>∑≈£î+&Ü ˙s¡T Á|üeVæ≤düTÔqï≥T¢ ø£ì|æ+#˚~. ø±˙ n$ n˙ï ≈£L&Ü
Á|ü‘˚´ø£, $\ø£åDyÓTÆq j·T÷ì≥T¢ (n+XÊ\T)— n+<äT#˚‘· á nH˚ø±H˚ø£
|üse¡ ÷DTe⁄\T ˇø£fÒ Á|üyêVü≤+>± ø£ì|æ+#·&+É X¯‘êu≤›\T>± kÕ>∑T‘·÷H˚
e⁄+~.
nsTT‘˚ Çs¡yÓ’j·Te X¯‘êu≤›s¡+uÛÑ+˝À X¯øÏÔ nH˚~ ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£
$\ø£åDyÓTÆq j·T÷ì{Ÿ nì ø£qT≈£îÿHêïs¡T. Ä j·T÷ì≥T¢ n‹ ∫qï$
(tiny). n+<äTe\¢ eTq+ yê{Ïì $&ç$&ç j·T÷ì≥T¢>± #·÷&É>* ∑ – ˝ÒeTT.
ô|’ô|#·Tà n$ ndü+U≤´ø£+>± Á|üeVæ≤düTÔ+f…Æ ø±ã{Ϻ, n$∫äqï
Á|üyêVü≤+>±H˚ eTq≈£î ø£ì|ædüTÔ+~. ‘·‘·Œ¤*‘·+>± á X¯øÏÔ j·T÷ì≥¢qT
eTq+ $&ç$&ç>± #·÷&É>∑*– ˝ÒeTT.
ˇπø n$uÛ≤»´ X¯øÔÏ ø±s¡D+>± s¬ +&ÉT |ü<ësêú\T nH√´q´ #·s´¡ ˝À
bÕ˝§Z+fÒ <ëì≈£î+&˚ dü+ã+<Ûä+ $&ÉBj·Tsêì~.
n+<äT#˚‘· eTÚ*ø£+>± #·÷ùdÔ á yÓTT‘·+Ô $X¯«+ n$uÛ≤»´yÓTqÆ ~.
Çø£ Á|ü‘˚´ø£+>± ù|s=ÿHê*‡+<˚$T≥+fÒ, ª>∑eTì+#·ã&˚ $wüj·T+µ
>∑eTì+#˚ |ü]ø£s¡+µ, á ¬s+{Ï˙ $&ÉBj·T˝ÒeTT. #·÷&Éã&˚ <ëì qT+&ç
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 25
#·÷#˚ ñ|üø£s¡D≤ìï y˚s¡T #˚j·T˝ÒeTì eTqøÏ|üŒ{Ïπø ‘Ó\TdüT. ì»+
#ÓbÕŒ\+fÒ, ˙e⁄ >∑eTì+∫q|ü&É˝≤¢, >∑eTì+|üã&çq edüTeÔ ⁄ e÷s¡TŒ≈£î
>∑Ts¡e⁄‘·Tqï~. m+<äTe\¢q+fÒ á |üs¡düŒs¡ ÁøÏj·T˝À, ˇø£ kÕúsTTø£Hêï
Ç+ø± ∫qï<äe˝Ò<Tä . n+<äT#˚‘· >∑eTì+#Ó&ç á ÁøÏjT· ˝À, >∑eTì+|üã&çq
edüTeÔ ⁄ e÷s¡≈î£ +&Ü ‘·|Œæ +#·Tø√˝Ò<Tä . eTq #Ó‘’ q· ´+ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü
á b˛*ø£ e]ÔdüTÔ+~ ` nq>± ˙ Ä˝À#·qqT <ëì rs¡TqT qTe⁄«
dü$es¡+>± >∑eTì+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫q|ü&ÉT, ˙ Ä˝À#·q Áø£eT+
yÓTT‘·Ô+ e÷]b˛‘·T+~.
n+<ä T #˚ ‘ · >∑ e Tì+|ü ã &˚ ~ (observed) #Ó ’ ‘ · q ´+˝Àì
>∑eTì+#˚yê&ÉT, $&ç$&ç edüTeÔ ⁄\T ø±s¡T ` >∑eTì+#˚ |ü]ø£s+¡ >∑eTì+|ü
ã&˚<ëìì e÷s¡Tdü÷Ô e⁄+≥T+~, Ä >∑eTì+|üã&˚~≈£L&Ü á >∑eTì+#˚
|ü]ø£sêìï e÷s¡TdüT+Ô ≥T+~. n+<äT#˚‘· á s¡V≤ü dü´yÓTqÆ |üsd¡ Œü s¡+ e÷πsÃ
Á|üÁøÏj·T |òæõø˘‡ XÊÁkÕÔìøÏ Ç|üŒ{ÏøÏ n+<äTu≤{À¢øÏsê˝Ò<äT.
(Evelyne Blau : Hundred years)

26 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 X¯øÏÔ : ~«$<Ûä ∫+‘·
Ç≥Te+{Ï dü+|üPs¡í X¯øÏÔ n‘·´+‘· eTTK´yÓTÆq~. nqTuÛÑyêìøÏ
Äe\qTqï, $XÊ«kÕìøÏ dü+ã+~Û+#·ì Ä dæ‹ú ˝ÀøÏ #Û~˚ +#·T≈£îb˛e&ÜìøÏ
n≥Te+{Ï X¯øÏÔ nedüs¡+ e⁄+≥T+~.
ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ Ä˝À#·HêØ‹øÏ >±˙ ˇø£sø¡ y£ TÓ qÆ ÁøÏj÷· #·sD¡ ≈£î
>±˙ $TeTà*ï e÷s¡Ã&ÜìøÏ á ÁbÕdü+–≈£î&ÉT Á|üj·T‹ï+#·&É+ ˝Ò<äT—
n˝≤π> ˇø£ $•wüº yê‘êes¡D+, ˇø£s¡ø£yÓTÆq |ü]düsê\T düèwæº+∫,
n+<äT˝À á dü+|üPs¡íX¯øÏÔì e´øÏÔ |ü⁄{Ϻ+#·e#·TÃq˙ nq&É+ ˝Ò<äT. ø±˙
‘·sêÿìøÏ y˚T<Û√eT<∏äHêìø° Äe\, ìdü‡+<˚Vü≤+>± ˇø£ X¯øÏÔ e⁄qï~—
n~ nìï s¡ø±\ ~«$<Ûä ∫+‘·qT, n+‘·d‡ü +|òTü s¡¸DqT ‘=\–+∫q|ü&ÉT
Ä X¯øÏÔ ìwüŒqïeTe⁄‘·T+~. ~«$<Ûä ∫+‘· ˇø£ s¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ qT‘·Œqï+
#˚düTÔ+<äH˚ e÷≥ ì»y˚T— ø±˙ á X¯øÏÔ Á|ü‹#·s¡´ (Reaction) Ä≥+ø£
|üs¡#·T≥, nD#·T≥, yÓ’s¡T<Ûä´+ qT+&ç »ì+#˚~— ø±˙ (H˚qT #Óù|Œ)
eTs√ X¯øÏÔ ñ‘·ŒqïeTe&ÜìøÏ <ä«+<ä« ∫‘·Ô+ |üP]Ô>± @ ø=~›>± ≈£L&Ü
$T>∑\≈£î+&Ü n<äèX¯´eTyê*.
Çø£ Ç|ü&ÉT ÁXÀ‘·>± MT ø£s¡Ôe´y˚T$T{Ï? #Ó|ü⁄Ôqï <ëìøÏ düs¡T›≈£î
b˛‘·÷ e⁄+&É{≤ìøÏ e÷Á‘·y˚T $+≥THêïsê? eø£Ô yê&ÉT‘·Tqï |ü<ë˝À¢

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 27
@yÓH’ ê <√cÕ\THêïj·÷, yÓs’ T¡ <Û´ä eTTqï<ë nH˚ s¡+Á<ÛëH˚«wüD #˚dTü HÔ êïsê?
#Ó|æŒq <ëììã{Ϻ @<Ó’Hê qeT÷Hê ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïsê? Ä qeT÷Hê
Ä<Ûës¡+>± Çø£eTT+<äT ÁøÏj·÷#·s¡D Ç˝≤ e⁄+&Ü* nqT≈£î+≥THêïsê?
$+≥Tqï|ü&ÉT MT e÷qdæø£dæú‹ @$T{Ï? eø£Ô yê&ÉT‘·Tqï |ü<ë\T
$+≥÷, MT≈£î Ç|üŒ{Ïπø ‘Ó*dæq <ëì‘√ düVü≤ dü+ã+<Ûä+ @s¡Œs¡#·Tø√e
&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïsê? k˛eT]‘·q+‘√ $+≥÷, á Ä<Ûë´‹àø£
s¡+>∑+˝À @<√ ø=+‘· $H√<ä+ düeT≈£Ls¡TÃø√e&ÜìøÏ Ä\øÏdüTÔHêïsê?
˝Òø£ MT eTqdüTqT >∑eTìdü÷,Ô Ä eTqdüT jÓTTø£ÿ eT÷\eT÷˝≤˝À¢
@$T e⁄qï<√ ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷, n+<äT˝Àì Nø£{Ï >∑÷fi¯fl˝À, n+‘·≈£î
eTTqTô|qï&É÷ ø±*&Éì dü˝ú ≤\˝À, @$T <ë– e⁄qïy√ ø£ìô|&ÉT‘·THêïsê?
ì»+>± MTs¡T MT eTqdüTqT C≤Á>∑‘·Ô>± >∑eTìdü÷Ô e⁄+fÒ, n|ü&ÉT
MTs¡÷ H˚q÷ Ç<ä›s¡T e´ø£Ô\T>±, H˚qT e÷{≤¢&ÉuÀj˚T $wüj·÷ìï, ø£*dæ
ø£≥Tº>± |ü]|üP]Ô #˚j·T>∑\+.
s¬ +&ÉT s¡ø±\ X¯øÔÏ e⁄qï~. ìs√~Û+#·≥+ <ë«sê, yÓs’ T¡ <Û´ä + <ë«sê,
<Ó’q+~q dü+ã+<Ûë\˝À yÓ\Te&˚ n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D <ë«sê |ü⁄≥Tºø=#˚Ã
X¯øÏÔ ˇø£≥Tqï~— á X¯øÏÔ eTq+<ä]ø° |ü]∫‘·eTsTTq ø=ìï s¡ø±\
ÁøÏj·÷ ø£˝≤bÕ\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. Ç~ø±ø£ eTs=ø£ X¯øÏÔ e⁄qï~. n~
ìs√<ÛäeTT, yÓ’s¡T<Ûä´eTT n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D qT+&ç ñ‘·ŒqïeTj˚T´~ ø±<äT.
ø±˙ ˙˝Àì ~«$<Ûä ∫+‘·, n+‘·dü‡+|òüTs¡¸DqT ns¡ú+#˚düTø√≈£î+&Ü,
Ç|ü&ÉTqï ˇø£ $<ÛäyÓTÆq X¯øÏÔ qT+&ç, á ¬s+&Ées¡ø£yÓTÆq X¯øÏÔ˝ÀøÏ ˇø£ÿ
ñ<äT≥Tq <ä÷ø£˝eÒ ⁄. m+<äTe\¢q+fÒ ˝ÒXy¯ TÓ HÆ ê ~«$<Ûä ∫+‘· (conflict)
˙˝À e⁄+fÒ, Ä eTs√ X¯øÏÔ |ü⁄≥Tº≈£îsê<äT. ~«$<Ûä ∫+‘· n+‘·eTyê*—
nsTT‘˚ <ëìì n+‘·yÓTT+~+#·&Üì¬ø’ ˙˝À @ ñ<˚›X¯eT÷ ñ+&Ésê<äT.
28 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é
Ä ªeTs√ X¯øÏÔì n+<äTø√&Üì¬ø’, H˚˙ n+‘·dü‡+|òüTs¡¸DqT n+‘·+
#˚j·Tã÷qT ≈£îHêïqTµ nH˚ M\T˝Ò<äT. @ Á|üjÓ÷»qeT÷ Ä•+#·≈£î+&Ü
á n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D n+‘·eTyê*.
á dü+<äs“¡ +¤ >± qH√ïe÷≥ #Ó|Œü ìe«+&ç. MTØ e÷≥\T $q&É+
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq e÷qdæø£dæú‹ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ø±<äT— MT <Ó’q+~q
J$‘êìï ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ z q÷‘·q ÁbÕDX¯øÏÔì düeT≈£Ls¡TÃø√&Üìø°
ø±<äT. MTs¡T $+≥Tqï ø±s¡D+ MT düeTdü´\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ ` n+fÒ
MT ÁøÏj·÷ ø£˝≤bÕ\qT >∑T]+∫ miTø£>∑*– e⁄+{≤ìø°, MT˝Àì
yÓ’s¡T<Ûë´\qT ‘Ó\TdüTø√e&Üìø°ì.
eTqy˚T$T{À nH˚~ ns¡ú+#˚düTø√≈£î+&Ü, z uÛ≤eq düèwæº+#·T
≈£î+{≤+, eT+∫>± e⁄+&˚+<äT≈£î nqï≥T¢ z qeT÷Hê ‘·j·÷s¡T#˚düT
≈£î+{≤+, eTq n+‘·s¡Z‘·+ m˝≤ e⁄+&Ü˝À ìs¡ísTT+#·T≈£î+{≤+. z
eT÷\s¡÷|ü+, z Ms¡T&ÉT (hero), ‘êsêÿD+, |ü]|üPs¡í dæ‹ú ì }Væ≤+#·T
ø=ì, Ä Ä<äsêÙqïqTdü]+∫ n+<äT≈£î kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘· düMT|ü+>± J$+#·
&ÜìøÏ ô|q>∑T˝≤&ÉT‘ê+.
Çø£ Ç|ü&ÉT (Hê e÷≥\T $Hêïs¡T ø±ã{Ϻ) ªn+‘·dü‡+|òüTs¡¸D,
~«$<Ûä ∫‘·Ô+ ñ+&Ésê<äTµ nH˚ ªuÛ≤yêìïµ düèwæº+#·qTHêïs¡ì Hê≈£î
U≤j·T+>± ‘Ó\TdüT— nB eT∞fl ˇø£ qeT÷Hê ne⁄‘·T+~.
á dü+<äs¡“¤+>± ªuÛ≤eµeTH˚ <ëìï dü+|üPs¡í+>± ‘=\–+∫,
ª~«µ$<Ûä ∫+‘·, n+‘·dü‡+|òüTs¡¸Dµ nH˚ <ëìì |üP]Ô>± n+‘·+
#˚j·÷\+≥THêïqT— Á|ü‹#·s¡´ (Reaction) ˝Òì #·s¡´ (Action), n+fÒ
düà è‹ (memory) jÓTTø£ÿ Á|ü‹#·s¡´>± ãj·T\T<π̊s Ä˝À#·q\T ˝Ò≈£î+&Ü
J$+#·&+É .
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 29
 (XÊ+‹ø±eTT≈£î\T nH˚ es¡Z+yês¡T u≤+ãTqT ãVæ≤wüÿ]+#ê
\+≥T+{≤s¡T— n~ yê] Ä<äs¡Ù+. ø±˙ u≤+ãT nH˚~ ($ø£è‘·s¡÷|ü+
<Ûä]+∫q) C≤rj·T‘·, <äTsêX¯, Äø±+øå± |üs¡‘·«+, <äTs¡_Ûe÷q+, es¡Z
uÛ<Ò +ä , |òTü ]¸+#˚ eT‘· <Û√s¡DT\T ` á J$‘· $<Ûëq+, Ä˝À#·Hê <Û√s¡DÏ
e÷]Ãrsê*. ø±˙ Ç~ me]ø° #˚j·÷\ì|æ+#·<äT)
m+|æø£ ˝Ò≈£î+&Ü, yê´U≤´ì+#·≈£î+&Ü, b˛\Ã≈£î+&Ü, K+&Éq
düeTs¡úq\T ˝Ò≈£î+&Ü, Á|ü‹<ëì˙ >∑eTìdü÷Ô C≤Á>∑‘·Ô>± $Hê*. Ç~
#˚jT· &ÜìøÏ MT H˚|<ü ë∏ ´ìï MT¬s]– e⁄+&Ü*, MT ìã<ä‘∆ · (Conditioning)
MT≈£î ‘Ó*dæ e⁄+&Ü*.
‘·q n+‘·d‡ü +|òTü s¡¸D, ~«$<Ûä ∫+‘·qT ns¡+ú #˚dTü ø√yê\qT≈£îqï
e´øÏÔøÏ \ø£å´eT+≥÷ @B e⁄+&É<äT— Ä ø±s¡D+>± yÓ’|òü\´ uÛ≤e+
(frustration) e⁄+&É<äT. ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\Tqï dü+^‘·E„&ÉT nyê\ì
e⁄+≥T+~, ˝Ò<ë >=|üŒ sê»ø°j·Ty˚‘·Ô>± >∑T]Ô+ã&Ü\ì e⁄+≥T+~...
ø±˙ eTqø£+‘· kÕeTs¡ú´+ e⁄+&Éø£b˛e#·TÃ, ‘·–q+‘· õ‘·TÔ\e÷]‘·q+
˝Òøb£ ˛j·TT+&Ée#·TÃ, eTπs<ÓH’ ê ø±e#·TÃ. eTq Áã‘·T≈£î\T dü|\üò eTyê\qT
≈£î+{≤+, ø±˙ |ü]dæú‘·T\T eTq uÛ≤yê\T, eTq kÕeTs¡ú´˝Ò$T— uÛÑÁ<ä‘·ô|’
eTq≈£î+&˚ ø±+ø£å, eTq≈£î Ä≥+ø±\e⁄‘Ó’. n+<äTe˝Ò¢ eTqø° yÓ’|òü\´
uÛ≤e+. ˇø£y˚fi¯ kÕ|òü\´+ kÕ~Û+∫Hê, á kÕ|òü\´+˝À ≈£L&Ü, yÓ’|òü\´+
˙&É e⁄+&ÉH˚ e⁄+≥T+~.
@ \ø£å´eT÷ @ >∑eT´kÕúqeT÷ ˝Ò≈£î+&Ü, ‘·q J$‘·+ dü|òü©ø£è‘·
eTyê\ì nqTø√≈£î+&Ü J$+#·&ÜìøÏ m+‘√ ne>±Vü≤q nedüs¡eTe⁄
‘·T+~. Bì ns¡ú+, j·T<∏ësêú\‘√H˚, eTqdüT˝À @~ dü+uÛÑ$düTÔqï<√,
n#·Ã+ <ëì‘√H˚ e´eVü‰]+#ê*‡ e⁄+≥T+~. Çø£ eTqdüT ‘·qì ‘êqT

30 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·sê«‘·, ‘·qì ‘êqT >∑eTì+∫ ns¡ú+#˚düT≈£îqï ‘·<äT|ü],
eTqdüT qT+&ç düeTdüÔyÓTÆq n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D U≤∞ nsTTb˛sTT+<äì
ø£qT>=+{≤e⁄. Ä X¯Sq´+˝À qT+&ç, eTìwæ eTT+<äT≈£îb˛e&ÜìøÏ
n‘·´edüs¡eTsTTq, Ä X¯øÏÔ »ìdüTÔ+~.
Ä X¯Sq´+˝À qT+&ç ø£åD+ yÓ+ã&ç ø£åD+, s√E ‘·sê«‘· s√E
J$+#˚ ˇø£ X¯øÏÔ yÓ*øÏ edüTÔ+≥T+~. Çø£ n|ü&ÉT eTqdüT #˚ùd nìï
|üqT\÷, yÓ’|òü\´ uÛ≤e+ ˝Ò≈£î+&Ü, uÛÑj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü #˚düTÔ+~.
(õ.ø£è. j·T÷s¡|t <˚XÊ\T....1962)

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 31
 X¯øÏÔ : dü+ø£\Œã\+
dü+ø£\Œ ã\+‘√ eTÚ*ø£yTÓ qÆ e÷s¡TŒqT kÕ~Û+#·˝eÒ TT. dü+ø£\Œ+
n+fÒ düVü≤»+>± ñ_øÏedüTÔqï <ëìì nD>∑Á<=ø£ÿ&É+, ìs√~Û+#·&É+.
ˇø£ uÛ≤yêìøÏ nqT>∑TD+>± Á|üe]Ô\¢&É+, $qj·T $<Û˚j·T‘·\T
Á|ü<ä]Ù+#·&É+, me] n<Ûë]{°H√ d”«ø£]+#·&É+, Çy˚M nø£ÿi≈£î sêe⁄.
nsTTq|üŒ{Ïø° eTq˝À #ê\eT+~$T, Ä e÷≥ø=ùdÔ Á|ü|+ü #·+˝À m≈£îÿe
eT+~ Á|ü»\T e÷s¡TŒ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ dü+ø£˝≤ŒH˚ï Á|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
ndü© dü+ø£\Œ ã\+ n+fÒ @$T{Ï? nH˚~ ns¡úyÓTÆ‘˚ ` n+fÒ
<ëì ìsêàD+, dü«uÛ≤e+ ‘Ó*dæeùdÔ, Çø£ <ëìì Á|üjÓ÷–+#ê\ì
nqTø√s¡T. dü+ø£\Œ+ #˚j·T&ÉeT+fÒ ns¡ú+ eTìwæ≈£îqï X¯øÏÔì, ˇø£
$wüj·T+ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#·&É+. Ä dü+ø£\Œy˚TyÓ÷, n+‘·'
dü+|òüTs¡¸D düèwæºk˛Ô+~. Ä n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D ≈£L&Ü eTìwæ ÁbÕDX¯πøÔ.
eT] eTìùwyÓ÷ á n+‘·dü‡+|òüTs¡¸D‘√H˚ J$düTÔ+{≤&ÉT. eTìwæ ñìøÏ
Ç˝≤π> kÕ>∑ø£ ‘·|üŒ<äT nì ìX¯ÃsTT+#·T≈£î+{≤&ÉT. eTìw” eTìw” eT<Ûä´
|òüTs¡¸D, <ë+|ü‘·´+˝À |òüTs¡¸D, Ç+ø± nH˚ø£ $wüj·÷˝À¢ |òüTs¡¸D m˝≤
‘·|æŒ+#·Tø√>∑\eTì Á|ü•ïkÕÔ&ÉT. ˙≈£î á ÁbÕDX¯πøÔ ˝Ò≈£î+&Üb˛sTT
q≥¢sTT‘˚ |òüT]¸+#·˝Òe⁄.

32 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 |òüTs¡¸D <ë«sê á X¯øÏÔì eè<∏ë #˚j·T≈£î+&Ü, |òüTs¡¸D≤‘·àø£+ ø±ì
$<Ûä+>± eTìwæ≈£îqï ÁbÕDX¯øÏÔì m˝≤ $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*? ÁbÕDX¯πøÔ
J$‘·+. n~ >∑Ts¡TÔ+#·Tø√+&ç. eTq+ @$T#˚dæHê, @$T Ä˝À∫+∫Hê,
@ nqTuÛÑ÷‹ #Ó+~Hê, Ä ÁbÕDX¯øÏÔ˝À ˇø£ uÛ≤>±ìï $ìjÓ÷–+#·T
≈£î+≥THêï+. á ÁbÕDX¯øÏÔ ˝Òø£b˛‘˚ eTq+ $>∑‘· Je⁄\+. eT] Ä
ÁbÕDX¯øHÔÏ y˚ ÷Ó nìï dü+<äsꓤ˝À¢q÷ |òTü s¡¸D˝À eè<∏ë|üs#¡ T· ≈£î+≥THêï+.
eTq J$‘ê˝Ò n˝≤ nsTTb˛sTTHÓ’. eTq Ä˝À#·q\T, nqTuÛÑ÷‘·T\T,
eTq Äø±+ø£\å T, eTq+#˚ùd Á|ü‹|üì˝Àq÷ X¯øìÔÏ eè<∏ë #˚d÷ü HÔ ˚ e⁄+{≤+.
á X¯øÔÏ $&ÉT<ä\ |òTü s¡¸D|üs+¡ >± ø±≈£î+&Ü, |òTü s¡¸D n+‘·yTÓ T+~+#·&ÜìøÏ
nqT≈£L\+>± $ìjÓ÷–+#·>∑\e÷?
z #Ó≥TºqT #·÷kÕÔs¡qTø√+&ç. Ç~ |òü˝≤ì #Ó≥Tº, y˚|ü, ∫+‘·,
e÷$T&ç nH˚ ù|s¡T¢ ô|≥º≈£î+&Ü, |üPs¡«C≤„q+ ‘·\˝ÀøÏ ‘√düT≈£î
edüTqÔ ï|üŒ{Ïø,° @ y˚s÷¡ ô|≥º≈î£ +&Ü >∑Ts¡T|Ô ≥ü ≈º î£ +&Ü #·÷&É&+É H˚sêÃs¡qT
ø√+&ç. n|ü&ÉT MT≈£L Ä #Ó≥Tº≈L£ |òTü s¡¸D e⁄+&É<Tä . n+fÒ kÕe<Ûëq+>±
#·÷düTÔHêïs¡qïe÷≥. n˝≤ #·÷&Ü\+fÒ @B H√{Ïe÷≥>± e÷s¡Ãsê<äT.
ù|s¡T ô|fÒº≥|üŒ{ÏøÏ, ÇcÕºÇcÕº\T, ˝≤uÛÑ qcÕº\ ∫+‘·, mHÓïH√ï ‘√düT≈£î
eôdÔÌ. n~ kÕe<Ûëq˝Ò$T, nqe<Ûëq+, |üsê≈£î.
nj·÷´, á nqe<Ûëq+ (inattention) eT÷\+>±H˚ |òüTs¡¸D
|ü⁄≥Tºø=düTÔ+~. kÕe<Ûëq+>± e⁄+{≤ìøÏ •ø£åD n+≥÷ @B ˝Ò<äT. ø±˙
nqe<Ûëq+>± e⁄Hêïqì MT¬ø’ MTs¡T ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. n˝≤ miT>∑>±H˚
MTs¡T kÕe<ÛëqT\e⁄‘ês¡T. á kÕe<Ûëq‘· MT #Ó’‘·Hê´ìï e÷πsÃdüTÔ+~.
Ç~ ˇø£ eTÚ*ø£yTÓ qÆ e÷s¡TŒ. düeT÷\yÓTqÆ á e÷s¡TŒ |òTü s¡¸Dì »ì+|ü
CÒj·T<äT. n+<äTe\¢ dü+ø£\Œã\+, Áø£eT•ø£åD, n<äT|ü⁄˝Àô|≥º&É+,

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 33
˝§+>∑Bj·T&É+, düs¡T›≈£îb˛e&É+, yê{Ï y˚{Ïø° ns¡ú+˝Ò<äT. eTìwæ y˚s¡¢˝À
qT+&ç e÷s¡TŒ dü+uÛÑ$+#ê\+fÒ, Çy˚M |üì#˚j·Te⁄.
õ.ø£è. (1966 Ç+&çj·÷ Á|üdü+>±\T)
ìs¡à\yÓTÆq Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ : X¯øÏÔ
Ä˝À#·q |ü]$T‘·yÓTÆq~ nì ‘Ó*dæq|ü&ÉT, <ëìì eT]+‘·
rÁe‘·s+¡ #˚dqæ |üŒ{Ïø,° <ëì |ü]$T‹ì n~ <ë≥˝Ò<Tä . ø±ã{Ϻ Ä˝À#·qqT
$s¡$T+∫ z s√C≤ |ü⁄cÕŒìï, <ëì ù|s¡T >∑Ts¡TÔ‘Ó#·TÃø√≈£î+&Ü <ëì
s¡+>∑T ù|s=ÿq≈£î+&Ü, πøe\+ <ëìì |ü]o\q>± #·÷&É&É+ e÷Á‘·+
#˚kÕÔeqTø√. n|ü&Ü Á|ü‘´· _Û»‘„ «· + m+‘√ eTVü≤‘·sÔ y¡ TÓ qÆ düTìï‘· düŒèVü≤qT
‘Ó∫Ã, yÓT<ä&ÉT jÓTTø£ÿ ãs¡Te⁄qT uÛÑ>∑ï+ #˚dæ, nkÕ<Ûës¡D+>± ÁbÕDX¯øÏÔì
y˚T˝§ÿ\TŒ‘·T+~. |ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq á Á|ü‘·´_Û»„‘·«+ ñqï|ü&ÉT Ä ø£åD≤q
ñ‘·ŒqïeTj˚T´ X¯øÏÔj˚T y˚s¡T— Ä X¯øÏÔøÏ Ä˝À#·q‘√>±˙ ø±\>∑‹‘√ >±˙
ì$T‘·Ô+ ˝Ò<äT. õ.ø£è. The flight of the Eagle
X¯øÏÔ : n~Ûø±s¡ ã\+
X¯øÏÔì >∑T]+∫ H˚qT e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï|ü&ÉT, mH√ï Á>∑+<∏ë\T
|ü]ƒ+∫q y˚T<ÛäjÓTTø£ÿ X¯ø°Ô ø±<äT, u≤>± b˛wæ+|üã&çq X¯Øs¡X¯ø°Ô ø±<äT `
H˚ #Óù|Œ X¯øÏÔ˝À Ç~ ≈£L&Ü uÛ≤>∑y˚TqH˚ e÷≥ ì»y˚T. Hê&û s¡T>∑à‘·‘√
qTqï eTìwæøÏ Á|ü#·+&ÉyÓTÆq X¯øÏÔ e⁄+&Ée#·TÃ, eT÷s¡Ã¤ yê´~ÛÁ>∑düTÔ&çøÏ
ø=ìï dü+<äsꓤ˝À¢ #ê˝≤ ã\eTT+&Ée#·TÃ. n<˚ $<Û+ä >±, ˇø£ Ä<äsêÙìøÏ
n+øÏ‘·yÓTÆq eTìwæ˝À ‘·i#·T n$T‘·yÓTÆq JeX¯øÏÔì #·÷kÕÔ+. á
s¡÷bÕ\˙ï ≈£L&Ü Ä ªX¯øÏÔµ Á|üuÛ≤e ø±s¡D+>± n_Ûe´ø°Ôø£]+|üã&çqy˚.
M{Ï ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓ[fl #·÷ùdÔ, n$ n~Ûø±s¡ ã\+ (Power) yÓ’|ü⁄ eT[fl

34 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüT+Ô ~. n~Ûø±s¡ ã\+ @ s¡÷|ü+˝À nsTTq|üŒ{Ïø° bÕ|æw<˜æ —˚
ìj·T+‘· jÓTTø£ÿ dü+|üPs¡í n~Ûø±s¡ ã\yÓTÆHê, uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´ MT<ä uÛ≤s¡´
uÛsÑ Ô¡ MT<ä ø£*>∑T+&˚ n~Ûø±s¡ ã\yÓTHÆ ê, e´øÏMÔ T<ä dü+|ò÷ü ì≈£î+&˚ ã\yÓTHÆ ê
ˇø£fÒ. (õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1960)
X¯ø°Ô, kÕeTs¡ú´eT÷
kÕeTs¡ú´eT÷, X¯ø°Ô ¬s+&É÷ »+≥>±H˚ Á|üe]Ô\T¢‘Ó’— á ¬s+&É÷
y˚sπ «s¡T ø±<äT. ø£qT>=H˚+<äT≈£î X¯øÔÏ ñqï|ü&ÉT kÕeTs¡´ú + »‘·|&ü TÉ ‘·T+~.
(õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1967)
Ä˝À#·q : X¯øÏÔ
Ä˝À#·q e÷qdæø£+>± eTq˝À nH˚ø£ s¡ø±˝…’q |üesY Power
(#˚j·T>∑\ kÕeTs¡ú´+) düèwæº+∫+~. ø±˙ ne˙ï ≈£L&Ü |ü]$T‘·yÓTÆq$.
|ü]$T‘·yÓTÆq yê{Ï qT+&ç ùd«#·Ã¤ \_ÛùdÔ, $düàj·Tø£s¡yÓTÆq ª|üesYµ
dæ~∆düTÔ+~— Ç~ j·÷+Á‹ø£yÓTÆq |üesY ø±<äT, Ç~ ˇø£ Á|ü#·+&ÉyÓTÆq
X¯øÏÔ. BìøÏ Ä˝À#·q‘√ dü+ã+<Ûä+˝Ò<äT. n+<äTe\¢ Ä |üesY, Ä X¯øÏÔì
<äT]«jÓ÷>∑|üs¡#·˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø°, Ä˝À#·q >∑qø£ ªH˚qT yê&ç
rs¡‘êqTµ nì nqï<ä+fÒ, n|ü&Ü |üesY, Ä X¯øÏÔ #Ó˝≤¢#Ó<ä¬s’b˛‘·T+~.
(õ.ø£è. Á|üX¯ï\T, düe÷<ÛëHê\T 1982)
á X¯øÏÔ _ÛqïyÓTÆq~
á kÕe<Ûëq‘·≈£î m+‘Ó’Hê X¯øÏÔ ø±yê*. kÕ<Ûäq nH˚ ù|s¡T‘√
qTe⁄« kÕ~Û+∫q X¯øÏÔ ø±<äT, ÁãVü≤à#·s¡´+ <ë«sê e∫Ãq<äqT≈£î+≥Tqï
X¯ø°Ô ø±<äT. n˝≤ kÕ~Û+#êqqT≈£î+≥Tqï Ä X¯øÏÔ j·÷e‘·÷Ô ˙ ù|sêX¯

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 35
qT+&ç »ì+∫q≥Te+{Ï~. ìqTï qTe⁄« ‘Ó\TdüTø=qT≥¬ø’ |ü⁄≥Tºø=#ÓÃ&ç
X¯øÏÔ, _ÛqïyÓTÆ~. (õ.ø£è. Ç+&çj·÷ 1964)

ø£èwüíeT÷]Ô : Á|ü|ü+#·+ jÓT&É\ <äèwæº

Áu≤ø˘e⁄&é bÕsYÿ m&ÉT´πøwüHé ôd+≥sY, (Ç+>±¢+&é) bòÂ+&ç+>¥ &Ós¬’ ø£sº Y
&√s√r dæe÷àHé‡ ‘√ m$*Hé u≤¢ (Evelyne Blau) e÷{≤¢&qç dü+<äs“¡ +¤ ˝À
&√s√r dæe÷àHé‡ : ø£èwüíeT÷]Ô dü«j·T+>± $<ä´Hê]®+∫qyê&ÉT.
>∑‘· ø±\+˝À »]–b˛sTTq dü+|òTü ≥q\ dü+<äs“¡ +¤ >± H˚]Ãq $<ä´ ø±<äT
` #·]Á‘· #·~$q ø±s¡D+>± ø±<äT ` #·]Á‘· |ü⁄düÔø±\ e+ø£ ˇø£kÕ]
#·÷∫, ªeTq+ e÷qe #·]Á‘· |òü*‘·+>± yÓ\Te&çq yês¡+µ nì
|ü⁄düøÔ ±\qT |üøÿ£ ≈£î HÓfXºÒ Ê&ÉT. #·]Á‘· eTs√ ø√D+ qT+&ç düMTøÏ+å #ê&ÉT.
$<ë´|üs+¡ >± ø±<äT— C≤„H+˚ Á~j·÷\ |üs+¡ >±. áHê&ÉT >∑‘êìøÏ #Ó+~q~
ø±<äT— ø±˙ Ä e÷qe #·]Á‘·qT áHê&ÉT eTq Ç+Á~j·÷\‘√ m˝≤
<ä]Ù+#ê*, nH˚~ Äj·Tq <äèwæº. #·]Á‘·qT #·~$ ‘Ó\TdüTø√&ÉeTH˚
<ëìø°, á <äèwæºø° eTÚ*ø£yÓTÆq uÛÒ<äeTTqï~. n+fÒ á <äèwæº ‘êqT
dü«j·T+>± ø±q≥Te+{Ï düeTdüÔyÓTÆq <ëì jÓT&É˝≤ Áù|ø£å C≤„q+ (˝Òø£
Á|ü‘´· ø£å C≤„q+) #·÷∫ ns¡+ú #˚døæ =qT≥ Perception dü÷ø£àå yÓTqÆ #Ó‘’ q· ´+
(Sensibility) MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
myÓ*Hé u≤¢ : ‘êqT dü«j·T+>± ø±q≥Te+{Ï <ëì jÓT&É\ Á|ü‘·´ø£å
C≤„q+ (Perception) dü÷ø£åà #Ó’‘·q´+ (Sensibility)
ø£*>∑T+&É&É+, n+fÒ ns¡úy˚T$T{Ï?

36 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

&√.dæ. : MT J$‘·+ MT~. ˇø£ $<Ûä+>± m+‘√ Á|ü‘˚´ø£+, $•wüº
yÓTÆq~ (unique); nsTT e⁄+&ç ≈£L&Ü, MTs¡T Ç‘·s¡
eTqTwüß\‘√ düeTs¡÷|üeTì ≈£L&Ü #Ó|üŒe#·TÃ. ø±˙
n≥T m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT z q÷‘·q Á|ü|ü+#·+ |ü⁄≥Tºø=dü÷Ô
e⁄qï~ ` $q÷‘·ïeT÷, n<äT“¤‘·yÓTÆq düèw溗 Ä q÷‘·q
düèwæº, ‘·q J$‘·+ ‘·q X¯øÏÔì >∑T]+∫ #Ó|ü≈£î+≥÷
e⁄+~. ø£èwüíeT÷]Ô Bìì d”«ø£]+#˚yê&ÉT. Ä j·÷e‘·÷Ô
˙e⁄ ø±<äT— n~ ne‘·\ e⁄qï≥Te+{Ï~. ˙e⁄ ø±q≥T
e+{Ï Ç<ä+‘ê J$‘·+˝À #˚] e⁄qï~.
ìC≤ìøÏ J$‘·+ X¯øÏÔj˚T (Energy). ø£èwüíeT÷]Ô ‘·q X¯øÏÔ jÓT&É\
#ê˝≤ kÕe<ÛëqT&Ó’ ñ+&˚yês¡T. (ô|+∫ b˛wæ+#˚yê&ÉT, dü+s¡ø+åÏ #˚yê&ÉT,
ÁX¯<ä∆eVæ≤+#˚yê&ÉT ` Á|ü‹ ∫qï $wüj·TeT÷ Äj·Tq≈£î eTTK´+>±
ø£ì|æ+#˚~) Ç<ä+‘ê #˚dæq ‘·sê«‘· ‘·q X¯Øsêìï dü+|üPs¡í+>± düTìï‘·
yÓTÆq düŒèVü≤‘√ ì+|æ, Çø£ Ç|ü&ÉT Á|ü|ü+#·+˝À eTπs$T ñHêïjÓ÷
#·÷&É{≤ìøÏ |üPqT≈£î+&˚yê&ÉT. Á|ü|ü+#·+‘√ì dü+ã+<Ûä+˝À, Ä X¯øÏÔ
@$T{À m˝≤+{Ï<√ nH˚ dü+<˚X+¯ , dü÷#·q\qT n+<äT≈£îH˚yê&ÉT. ‘·q˝À
ì+&ç e⁄qï X¯øÏÔø°, ‘·q #·T≥÷º e⁄qï Á|ü|ü+#·|ü⁄ X¯øÏÔø° ˇø£ n$HêuÛ≤e
dü+ã+<Ûeä TT+&˚~. ‘·q øπ eå TyÓT+‘· Á|ü<ëÛ qyÓ÷, ‘·q #·T≥÷º e⁄qï Á|ü|+ü #·
πøåeT+ ≈£L&Ü Äj·Tqø£+‘˚ Á|ü<Ûëq+>± e⁄+&˚~. Ç˝≤ ‘·q >∑T]+N,
‘·q #·T≥÷º e⁄qï yê{Ïì >∑T]+N ÁX¯<ä∆ ø£*>∑Tqï+<äTe\¢ Á|ü|ü+#·+
dü÷∫düTÔqï<ä˝≤¢ Äj·Tq≈£î nqTuÛÑe+˝ÀøÏ edüTÔ+&˚~.
<˚ì jÓT&É\HÓH’ ê qTyÓ«˝≤+{Ï nqTsê>∑+‘√ düŒ+~düTHÔ êïe⁄ nH˚<˚
Äj·Tq ø=\e÷q+. á yê‘·‡\´+ ˝Ò≈î£ +&Ü, ˙πøB dü]>± ø£ì|æ+#·<Tä ,
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 37
eÁø°ø£s¡D ˝Ò≈£î+&Ü <äs¡Ùq$Te«<äT. ø±˙ n+‘·{Ï‘√ dü]b˛<äT. eT]
ø±düÔ ˝À‘·T>± yÓfi≤fl*. >±&ÛÜ_Ûìy˚X¯+‘√ ≈£L&çq X¯øÏÔì »ì+|üCÒj·÷*.
me]‘√HÓ’Hê ˙≈£î ø£ì|æ+∫q~ |ü+#·Tø√yê\+fÒ, á yê‘·‡\´ <äèwæº
z X¯øÏÔì |ü⁄{Ϻ+#ê*. J$‘·+ qT+&ç á >±&ÛÜ_Ûìy˚X¯+‘√H˚ nH˚ø£+
H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT, Ä >±&ÛÉ‘·‘√H˚ <ëìì q\T>∑T]ø° |ü+#ê&ÉT.
á yê‘·‡\´+, Ç+<äT˝À qT+&ç |ü⁄≥Tºø=#˚Ã Ä >±&Û‘É · (passion)
Áù|eT>± s¡÷bı+<ä&É+, Ç<˚ J$‘·+ jÓT&É\ ø£èwüíeT÷]Ô <äèwæº. Ç<˚
nìï{ÏøH£ êï n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ~— Ç~ ˝Ò≈î£ +&Ü á ˝Àø£+˝À @MT #˚jT· ˝Òe⁄.

38 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

nqTã+<Ûä+

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 39
40 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é
 @<√ ˇø£<ëì‘√ @ø£eTe&É+
eTq Ä<Ûë´‹àø£ Á|ü>‹∑ øÏ eTq+ m+‘√ ø£èwæ dü˝≤Œ*‡ e⁄+≥T+~.
n+<äT¬ø’ eTq≈£î n~Ûø£yÓTÆq X¯øÏÔ ø±yê*. J$‘·+˝À dü+uÛÑ$+#˚ nH˚ø£
dü+|òTü ≥q\‘√ nqedüs+¡ >± @<√ ˇø£ <ëì‘√ @ø° uÛ≤e+ ø£*–+#·Tø=ì
eTqX¯øìÔÏ ø√˝ÀŒ‘·T+{≤+. eTq*ï eTq+ ø£qT>=q&ÜìøÏ $jÓ÷–+#ê*‡q
X¯øÏÔì á $<Ûä+>± eè<∏ë |üs¡#·T≈£î+≥T+{≤+. e÷]dt ìø√˝Ÿ
X¯øÏÔ : dü~«ìjÓ÷>∑+, <äT]«ìjÓ÷>∑+
me]‘√H√ |òüTs¡¸D |ü&çq+<äTe\¢, $s√<Ûä uÛ≤e+, ÄÁ>∑Vü≤+
ø±s¡D+>± #ê˝≤ X¯øÔÏ ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. J$‘·+˝À ‘·q ndü\T ø£seÔ¡ ´
y˚T$T{À ‘Ó*dæqyê&ÉT e´s¡úyÓTÆq |ü≥Tº<ä\≈£î b˛sTT, á ñ‘·ŒqïeTsTTq
X¯øìÔÏ <äT]«ìjÓ÷>∑ |üs#¡ T· ≈£î+{≤&ÉT. ‘Ó*$>∑\yê&ÉT ‘êqT ø£qTø√ÿ <ä–q
$wüj·÷ì¬ø’ $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤&ÉT.
$&ÉT<ä\ #Ó+<äT‘·Tqï Ä X¯øìÔÏ ÄK]øÏ ˇø£ n\e÷sêH√, >∑~H√
düs¡T›ø√&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+∫Hê ñ|üjÓ÷>∑y˚T ø±˙, ˝Òø£b˛‘˚ Ä ñ‘·Œqï
eTsTTq X¯øÏÔ, <˚«wü+, ÄÁ>∑Vü≤+, ø=s¡ø=s¡˝≤&É&É+, $#ês¡eT\eTTø√&É+
øÏ+~øÏ e÷]b˛‘·T+~. bÕXÊÑ·´ >∑Ts¡Te⁄ GurdJieff

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 41
X¯øÏÔì |ü~\|üs¡#·Tø=q&É+
e÷eT÷\T>± eTqTwüß´\ ÁbÕDX¯ø,ÔÏ yê] uÛ≤y√<˚«>±\‘√ e´s¡yú TÓ Æ
b˛‘·T+~— Ä X¯øÏÔH˚ yês¡T @<√ ˇø£ Ä˝À#·q˝ÀøÏ, ˇø£ #·s¡´˝ÀøÏ
e÷s¡TdüTÔ+{≤s¡T. ªy˚T˝§ÿqï eTìwæ á ÁbÕDX¯øÏÔì Ç˝≤+{Ï e´s¡úyÓTÆq
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À $ìjÓ÷–+#·Tø√≈£î+&Ü, |ü~\|üs#¡ ø· =ì, C≤„H√<äj÷· ìøÏ
(Satori) ≈£L&Éu≥… Tº≈î£ +{≤&ÉT.
Robert Powell (Á|üdæ<ä∆ Ä<Ûë´‹àø£ s¡#·sTT‘·)

X¯øÏÔì #Ó˝≤¢#Ó<äs¡T #˚düTø=q&É+

Áã‹øÏe⁄qï ø±\+˝À, eTs¡D≤ìï >∑T]+∫ Ä˝À∫düTÔ+{≤+.
eTs¡DÏ+#˚ düeTj·÷q, J$ùdÔ u≤>∑TDÒí nqT≈£î+{≤+. ˇø£ $wüj·÷ìï
kÕ~ÛdTü qÔ ï y˚fi˝¯ À, <ëì‘√ @e÷Á‘·+ dü+ã+<Û+ä ˝Òì nH˚ø£ Ç‘·s¡ n+XÊ\T
eTq yÓT<ä&ÉT˝ÀøÏ ‘√düT≈£îeôdÔÌ— Ä $<Ûä+>± eTq X¯øÏÔì, @ $wüj·T+ô|’
πø+ÁBø£]+#ê˝À <ëì¬ø’ ì\|üø£ #Ó˝≤¢#Ó<äs¡T #˚düT≈£î+≥T+{≤+.
D.T. Suzuki (Á|üdæ<ä∆ C…Hé s¡#·sTT‘·)

ns¡Ω‘·qTã{Ϻ X¯øÏÔ
qTe⁄« á Ä<Ûë´‹àø£ s¡+>∑+˝À >∑{Ϻ>± ÁX¯$TùdÔ ø±˙ ˙≈£î X¯øÏÔ
düeT≈£Ls¡<Tä . ˝Òì |üø+å£ ˝À ˙ø± X¯ø‘ÔÏ √ m˝≤>∑÷ ì$T‘·+Ô ˝Ò<Tä , n+<äTe\¢
˙yê X¯øÏÔøÏ ns¡TΩ&çM ø±e⁄. eTVü‰jÓ÷– ns¡$+<äT&ÉT
eTqøÏe«ã&çq X¯øÏÔ
|üsêX¯øÏÔ, |üs¡+ÁãVü≤à ¬s+&É÷ Ä eTVü‰X¯øÏÔøÏ ù|s¡T˝Ò. Ád”Ô ø±<äT,
|ü⁄s¡Twüß&É÷ ø±<äT. øπ e\+ X¯ø.ÔÏ Á|üøè£ ‹ jÓTTø£ÿ X¯øÔÏ #˚‘· á nej·Tyê\T

42 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

@s¡Œ&çH.’Ó á X¯Øs¡+ nH˚ø£ <Ûsä êà\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·Tqï~.
‘Ó*$ì ≈£L&Ü Ç∫Ã+~ ` @~ Ä#·]+#ê*, @~ ≈£L&É<äT nH˚~
ø£qT≈£îÿH˚ uÛ≤yêìï ≈£L&Ü Ç∫Ã+~.
yê]ø±X¯øÏÔ mø£ÿ&ç~?
yê©àøÏì |ü*øÏ+∫q <Óes¡T? ◊<˚fifl¯ Á<ÛTä e⁄&ç H√{Ï qT+&ç XÀ¢ø+£
m˝≤ yÓ\Te&ç+~? sêeTø£èwüí |üs¡eTVü≤+dü≈£î, Ä uÀ<Ûä mø£ÿ&ç qT+&ç
|ü⁄≥Tºø=∫Ã+~?
X¯øÏÔ : |ü]$T‘·+, n|ü]$T‘·+
Ç#êäX¯øÏÔ, ÁøÏj·÷X¯øÏÔ, C≤„qX¯øÏÔ ` á eT÷&É÷ uÛÑ>∑e+‘·T&çπø
e⁄HêïsTT ` Á|ü‹ J$ø° ñHêïsTT ` nsTT‘˚ Je⁄\≈£î |üs¡$T‘· X¯πøÔ,
<˚e⁄&ç X¯øÏÔ n|ü]$T‘·+.
$‘·Ôq+˝À X¯øÏÔ
$‘·qÔ +˝À, m+‘· X¯øÔÏ e⁄+<√ miT>∑˝eÒ TT. n˝≤π> eTìwæ m+‘·
es¡¬ø<äT>∑T‘ê&√ ‘Ó*j·TC≤\eTT.
X¯øÏÔ : ø√˝ÀŒe&É+, kÕ~Û+#·&É+
Ád”Ô düTK+˝À X¯øÏÔì ø√˝ÀŒj·÷qT— uÛÑ>∑e‘Y dü+>∑eT+˝À X¯øÏÔ
ÇqTeT&ç+∫+~.
X¯øÏÔ ˙˝À ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~
ne‘·* rsêìøÏ ø£<ä˝≤* nqT≈£îqï|ü&ÉT, ìqTï qTe⁄«
düeT]Œ+#·Tø√, eTqdüT qT+&ç n˙ï rdæbÕπsjYT. ˙≈£î @~ dü+uÛÑ$+#·
qTqï<√ n+<äT≈£î düeTà‹+#·T. n_Ûdü+<Ûëq+ (manipulate) #˚j·T≈£î.

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 43
n|ü&ÉT nH˚ø£ $wüj·÷\T dü+uÛÑ$ôdÔÌ. ˙˝À @y˚T$T dü+uÛÑ$+#·>∑\y√
˙πø ‘Ó*j·Tø£b˛e#·TÃ. ˙˝À m+‘· Á|ü#·+&ÉyÓTÆq X¯øÏÔ <ë– e⁄qï<√ n~
@ $<Ûä+>± Ç+‘·ø±\+>± eT÷‘·|ü&ç e⁄qï<√ n~ yÓ*øÏe∫Ãq≥¢sTT‘˚
m˝≤ $k˛Œ¤≥q #Ó+<ä>\∑ <√ ˙≈£î ‘Ó*j·TedüT+Ô ~. n~ dü+uÛ$Ñ +∫q|ü&ÉT
˙e⁄ n+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ mï&É÷ ms¡T>∑ì Äq+<äbÕs¡eXÊ´ìøÏ >∑Ts¡e⁄‘êe⁄.
J$‘·+, #Ó‘’ q· ´+˝Àq÷, yÓ\T‘·Ts¡T‘√q÷ Äq+<ë‹X¯jT· +‘√q÷ ì+&ç
b˛‘·T+~. ø±˙ ˙M dü+>∑‹ miT>∑e⁄. Vü≤è<äj·T+ >∑qø£ Áù|eT‘√q÷,
ì»yÓTÆq ÁbÕs¡úq‘√q÷ ô|\T¢_øÏ $k˛Œ¤≥q #Ó+~‘˚, Á|ü#·+&ÉyÓTÆq X¯øÏÔ
$&ÉT<ä\e⁄‘·T+~. l s¡»˙wt
u≤<Ûäô|’ <äèwæº πø+ÁBø£]+#·T
eTqTwüß´\T ã<ä∆ø£düTú\+{≤&ÉT {Ïu…≥Hé >∑Ts¡Te⁄ ]Héy√ùw.
X¯ØsêìøÏ ø£*π> u≤<Ûä zs¡TÃø√ø£b˛e&É+, eTq≈£î n\yêf…Æ b˛sTT+~—
u≤<Ûä n+fÒ #Ó&ɶ uÛÑj·T+. u≤<Ûä ø£\>∑≈£î+&Ü e⁄+{≤ìøÏ eT]+‘· <äT'K+
ô|+#·T≈£î+{≤+. uÛ≤y√Á<˚ø£+ ˝Ò≈£î+&Ü <ëì qT+&ç $&çe&û πøe\+ Ä
u≤<ÛMä T<ä @ø±Á>∑ <äèwæº ì\|üe#·TÃ. Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À Ä u≤<Ûä nH˚≥Te+{Ï~
X¯ó<ä∆yÓTÆq ˇø£ y˚<äq (Sensation) >± e÷]b˛sTT, ˇø£ X¯øÏÔ (energy)
>± s¡÷bı+<äT‘·T+~. e÷qdæøy£ TÓ qÆ ÁbÕDX¯øìÔÏ Ç~ ô|+bı+~+#·e#·TÃ.
{Ïu…≥Hé >∑Ts¡Te⁄ ]+b˛#˚
X¯øÏÔ <äT]«ìjÓ÷>∑+
n~Ûø±s¡+ #·˝≤sTT+#·&ÜìøÏ, XÊdæ+#·&ÜìøÏ, n<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔì
$ìjÓ÷–+#·≈£î. á X¯øÏÔ eè<∏ë nsTTb˛‘·T+~. eTqTwüß\≈£î düVü‰j·T+
#˚dTü HÔ êïqqT≈£î+≥÷, yê] yê´<ÛTä \T ìyê]+#·&ÜìøÏ, ∫øÏ‘‡· #˚jT· &ÜìøÏ

44 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

n<Ûë´‹àø£ X¯øìÔÏ <Ûës¡b˛j·T≈£î. Ç~ eTqdüT jÓTTø£ÿ ≈£îj·TTøÏ—Ô m+<äTø£+fÒ
yê]ø± u≤<Ûäqj·TyÓTÆ‘˚, yê]ô|’ ˙≈£î n~Ûø±s¡+ #˚≈£Ls¡T‘·T+~. ˙≈£î
eTqTwüß\ MT<ä ì»yÓTqÆ Áù|eT e⁄+fÒ, yê]ô|’ ô|‘·qÔ + ø√s¡T≈£î+{≤yê?
ª˙ ≈£î&ç#˚sTT #˚ùd~ ˙ m&ÉeT#˚‹øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü ñ+&çb˛˙µ
nHêï&ÉT Jdüdt. dü÷|ò” eTs¡àjÓ÷– dü+Á|ü<ëj·T+˝À, ªX¯øÏÔµ ìqTï
ÄeVæ≤düTÔqï|ü&ÉT Ç‘·s¡T\ düeTø£å+˝À ÁbÕ]ú+#·&ÉeT÷ #˚j·T≈£î. yês¡T
#·÷düTÔ+&É>± eTd”<äT≈£î ≈£L&Ü yÓfi¯fle<äT›. m+<äTe\¢q+fÒ, X¯øÏÔ ~–
edüTÔqï|ü&ÉT, ª˙≈£î @<√ »s¡T>∑T‘·Tqï<äìµ yê]øÏ ‘Ó*j·TedüTÔ+~.
n+<äT#˚‘· @ ns¡úsêÁ‘√ ˇ+≥]>± ÁbÕ]ú+#·T. n|ü&ÉT ˙πø$T
dü+uÛÑ$düTÔqï~ eTs=ø£]‘√ #Ó|üŒ≈£î.
X¯øÏÔì eè<∏ë |üs¡#·e<äT›. Ä>∑T, dü+|üPs¡íyÓTÆq @ø°ø£s¡D |üPs¡Ôe˙.
n|ü&˚ ˙e⁄ Ç‘·s¡T\≈£î ì»+>± düVü‰j·T|ü&É>∑\e⁄.
l s¡»˙wt

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 45
 X¯øÏÔ ‘·q eT÷˝≤\≈£î #˚s¡&É+
C≤„H√<äj·TeTsTTq >ö‘·eT ãT<äT∆&ÉT, ‘·q ◊<äT>∑Ts¡T |üPs¡«
düVü≤#·s¡T\qT yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷ ãj·T\T<˚sê&ÉT. yÓ‹øÏ yÓ‹øÏ kÕs¡Hê<∏é≈£î
e#êÃ&ÉT. kÕj·T+ düeTj·T+. Ä Hê{Ï düVü≤#·s¡T\T ø£HÓï‹Ô ≈£L&Ü
#·÷&É˝Ò<äT— düHê´dæ <Ûäsêà\T e~˝Òdæ yÓ[flq >ö‘·eTT&ÉT, yê] <äèwæº˝À
ª~>∑C≤]q kÕ<Ûä≈£î&ÉTµ.
ø±˙ ãT<äT&∆ TÉ yê]ì düMT|ædTü qÔ ïø=B›, yê] eTqdüT\T m+<äTø√
e÷s¡C§∫ÃHÓ’. Äj·Tq rsê ‘·eT <ä>∑Z≈£î e#˚Ãdü]øÏ yês¡T ø£fi¯ófl ‘Ó]∫
Äj·Tq eTT+<äT kÕ–\ã&ܶs¡T. ªªH˚qT ÁuÛÑwüߘ|ü{Ϻb˛j·÷qì qqTï e<ä*
yÓfi≤fls¡T ø£<ë? eT]<˚$T{Ï?µ nì ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT ãT<äT∆&ÉT.
ªªy˚TyÓT+<äTøÏ˝≤ #˚düTÔHêïyÓ÷ e÷πø ‘Ó*j·T<äT. @<√ nj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔ
eTeTà*ï Ç˝≤ #˚sTTdüTÔqï~. e÷ MT<ä @<Ó’Hê düyÓ÷àVü≤HêX¯øÏÔ
Á|üj÷Ó –+#êsê?µµnì n&ç>±s¡T. ªª˝Ò<j ä ÷· ´, H˚qT @MT #˚jT· ˝Ò<Tä . ø±˙
Hê˝À @<√ á eT<Ûä´ dü+uÛÑ$+∫+~. Hê˝Àì düeTdüÔ X¯≈£îÔ\T yê{Ï
eT÷˝≤\qT #˚s¡T≈£îHÓ’ï. n+<äT#˚‘· H˚qT m≥T ø£~*Hê, nø£kÕà‘·TÔ>±
ˇø£ nj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔ dü+uÛÑ$düTÔ+~µµ nHêï&ÉT.

46 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 ãT<äT∆&ÉT >±˙ eTVü‰Ms¡T&ÉT>±˙, mes¡÷ eTqTwüß\ MT<ä
düyÓ÷àVü≤Hê X¯øÏÔ Á|üjÓ÷–+#˚ yês¡T ø±<äT. ø±˙ MTs¡T düyÓ÷àVæ≤‘·T\e⁄
‘·THêïs¡T. n~ |üP]Ô>± y˚s¡T $wüj·T+. MT X¯øÏÔ <ëì eT÷˝≤˝À¢øÏ yÓ[fl
#˚]‘˚, MTs¡T ˇø£ nj·TkÕÿ+‘· πø+Á<äeTe⁄‘ês¡T.
l s¡»˙wt
($TÁ‘·l yê´U≤´ìdü÷,Ô ‘êqT Á|üd+ü –+#˚ y˚fi˝¯ À¢, õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô
>±s¡T ªªá Á|üd+ü >∑+ $+≥÷ Væ≤|üïf…CÆ Ÿ ø±e<ä+› &ûµµ n+≥÷ e⁄+&˚yê&ÉT.
düyÓ÷àVæ≤‘· düeTj·T+˝À nìq e÷≥\T, m+<äT≈£L ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ée⁄.
n+<äTe\¢ nj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔ πø+Á<ë˝…’q yê] e÷≥\T $+≥Tqï|ü&ÉT
dü]jÓÆTq düŒèVü≤˝À e⁄+≥÷ Vü≤è<äj·T+˝ÀøÏ d”«ø£]+#ê*µ)
X¯øÏÔ #Ó’‘·q´yÓTÆb˛e&É+
Äs¡T >∑+≥\T ø±˙, Äs¡T ì$TcÕ\T >±˙, Ç+ø± #ÓbÕŒ*‡ eùdÔ
Äs¡T ôdø£qT¢>±˙ @ ø±s¡´ø£˝≤|üeT÷ ˝Ò≈£î+&Ü n˙ï Ä–b˛sTT, }s¡ø£
e⁄+&çb˛‘˚ ` qTe⁄« y˚T\Tø√{≤ìøÏ n~ #ê\T. eTqdüT <˚ì‘√q÷
ì+&ç e⁄+&Éøb£ ˛‘˚, <˚ì˝Àq÷ ìeT>∑ïeTeø£b˛‘˚, n{Ϻ y˚fi˝¯ À ‘Ó*$˝Òì
n|ükÕàs¡ø£ dæ‹ú ˝À qT+&ÉC≤\e⁄. ˙ eTqdüT <˚ì‘√q÷ ì+&çe⁄+&Éøb£ ˛‘˚,
ìeT>∑ïeTeø£b˛‘˚ ˙˝Àì X¯øÏÔ j·÷e‘·÷Ô ˙ #Ó’‘·q´eTsTTb˛‘·T+~. z
Á|ü#·+&ÉyÓTÆq $&ÉT<ä\ dü+uÛÑ$düTÔ+~.
eè‹Ô|sü +¡ >±H√, eTπsy√ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\‘√H√ ˙ X¯øÔÏ e´eVü≤]dü÷Ô
e⁄+≥T+~. eTqdüT Ä˝À∫düTÔ+≥T+~, X¯Øs¡+ |üì#˚dü÷Ô e⁄+≥T+~.
˙ X¯øÏÔ j·÷e‘·÷Ô á Á|ü|ü+#êìπø n+øÏ‘·yÓTÆb˛sTT+~. ˙ X¯øÏÔ yÓTT‘·Ô+
á ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·÷\˝ÀH˚ #Ó˝≤¢#Ó<ä¬s’ b˛‘·Tqï~.

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 47
 ø±˙ Ç~ Ä–b˛sTTq ‘·s¡TD+˝À ÄÁ>∑Vü≤+ sê*|ü&çb˛‘·T+~.
nø£kÕà‘·TÔ>± ìX¯Ùã›+ ~–edüTÔ+~. ø£<ä*ø£˝Òì Ä ìX¯Ã\‘·«+˝À nø£ÿ&É
ˇø£ X¯øÏÔ düÔ+uÛÑ+ HÓ\ø=qï~. eTqdüT qT+&ç neTqdüÿ+ ` nø£kÕà‘·TÔ>±
n+‘·s¡Z‘· XÊ+‹.
l s¡»˙wt
nVü≤+, X¯øÏÔ $HêqX¯ø£+
Á|üU≤´‘· |òæõø˘‡ XÊgE„&ÉT uÀyéT : uÛÖ‹ø£ |ü<ësêúìï $T+∫q
dü‘·´eTH˚ X¯øÏÔ ˇø£≥Tqï<ä+{≤&ÉT ø£èwüíeT÷]Ô— Ä dü‘·´+, ÄeX¯´ø±ìøÏ
(Necessity) ñ+&˚ ã\+‘√ Á|üe]Ô\T¢‘·T+~. n~ Ä˝À#·q nH˚ uÛÖ‹ø£
Á|üÁøÏjT· #Ó‘’ q· ´+ <ë«sêH˚ Á|üe]Ô\T¢‘T· +~, ø±˙ nø£ÿ&ç |ü]dæ‹ú ˝À Áø£e÷ìï
(Order) Á|üy˚X¯ô|&ÉT‘·T+~. n|ü&ÉT Áø£eTsêVæ≤‘·´+ (Disorder) nH˚~
ñ+&É<äT. n+fÒ Ä˝À#·q, nedüs¡eTTqï|ü&˚ Á|üe]Ô*¢, $T>∑‘ê y˚fi¯˝À¢,
eTqdüT ‘·q ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓfi‚fl neø±X¯+ ø£*ŒdüTÔ+~.
m$*Hé u≤¢ : ‘·eT ì‘·´ J$‘ê˝À¢ á ˝À‘·T>± Ä˝À∫+#·&É+, nø£ÿ&ç
$wüj÷· \qT |ü]XÀ<ÛHä ê‘·àø£+>± ø£qT>=q&É+ yÓTT<ä˝q’… $
#˚jT· &ÜìøÏ ‘·eT≈£î ‘·–q+‘· X¯øÔÏ ˝Ò<+ä ≥T+{≤s¡T. <ëìøÏ
MTπseT+{≤s¡T?
uÀyéT : n+<äT≈£î ø±s¡D+, X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤e+ ‘Ó*j·Tb˛e&É+
e\¢ qqT≈£ î +{≤qT. eTqTwü ß \T ˝Ò e Bùd eTs√
nuÛÑ´+‘·s¡+‘√ Bìì »‘· ø£\T|ü⁄<ë+. ªn~µ ø=ìï
dü+<äsꓤ˝À¢ <√´‘·ø£eTe⁄‘·T+~ ø±˙, n≥Tô|’ ø£ì|æ+#·
≈£î+&Ü e÷j·TeTe⁄‘·T+~.

48 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

u≤¢ : Ä |òæsê´<äT ‘·i#·÷ $qedü÷ÔH˚ e⁄+≥T+~.
uÀyéT : Hê <äèwæº˝À, eTqTwüß´\T n‘ê´eX¯´ø£yÓTÆq~, $X¯« »˙q
yÓTÆq <ëìì #·÷ùdÔ, eTqdüT |ü]es¡Ôq #Ó+<äT‘·T+~. á
$X¯«yê´|üyÔ TÓ qÆ ~ nìï s¡ø±\ s¡÷bÕ\qT ‘·q˝À ÇeTT&ÉTÃ
ø=ì e⁄+≥T+~. Ç~ n+<ä]ø° nìï{Ïø° #Ó+~q≥T
e+{Ï~. Ç~ e÷qyê[ yÓTT‘·Ô+ #Ó’‘·q´+. Çø£ Ç|ü&ÉT
eTqMT X¯øìÔÏ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$ùd,Ô eTìwæ˝Àì nVü≤+ jÓTTø£ÿ
#·s¡´\˙ï X¯øÏÔì eè<∏ë|üs¡#˚y˚qqe#·TÃ. Ç~ eTqTwüß\qT
øÏ+~øÏ ~>∑C≤]à >∑+<äs¡>√fi≤ìï düèwæºdüTÔ+≥T+~.
u≤¢ : eTs√ s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ, eTqTwüß\T ‘·eTì ‘êeTT
me]øÏ yês¡T $&ç $&ç e´≈£îÔ\eTqTø√&É+, X¯øÏÔì eè<∏ë
|üs¡#·Tø√&Éy˚Tq+{≤s¡T.
uÀyéT : n+‘˚ eT]. ìqTï qTe⁄« ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ $•wüº J$>±
uÛ≤$+∫q+‘· ø±\+, dü‘‘· e· T÷ Ä Jyêìï s¡ø+åÏ #·T≈£î+≥÷
e⁄+&É&É+‘√H˚ dü]ô|≥Tº≈£î+{≤e⁄. ˙ X¯øÏÔ j·÷e‘·÷Ô
n+<äT˝ÀH˚ #Ó˝≤¢#<Ó s¬ä b’ ˛‘·T+≥T+~.

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 49
 X¯øÏÔj˚T eT÷˝≤<Ûës¡+
düeTdüÔ Jesê• Vü≤è<äj·÷˝À¢ ìøÏå|üÔyÓTÆ e⁄qï Ä X¯øÏÔ, dü+j·Tø˘
C≤„q+ (wisdom) ≈£î eT÷\yÓTqÆ Ä X¯øÔÏ Äø±X¯+ (space) ˝≤>± m˝…&¢ ˝É ≤
ø±qedüTÔ+~. <äèX¯´ Á|ü|ü+#êìï #·÷∫ ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ ‘Ó*$, Á|ü»„qT
á X¯øj ÔÏ T˚ uÛ]Ñ düTqÔ ï~. Á|üC≤„e+‘·T&Óq’ C≤„ì eTqdüT‡≈£î, >∑+<äs>¡ √fi¯+˝À
Áã‹πø kÕe÷q´yÓTÆq e÷qe⁄&çø° ñ‘ê‡Vü≤$T#˚Ã~ á X¯øÏÔj˚T. á X¯øÏÔì
mes¡÷ <Ûä«+dü+ #˚j·T˝Òs¡T— Ç~ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. >∑+<äs¡
>√fi¯+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï eTqdüT˝Àì uÛ≤y√<˚«>∑+, Ä˝À#·q≈£î Áù|s¡D Ç<˚—
eTVü‰ ø£s¡TD≈£L, dü+j·Tø˘ C≤„q+ (wisdom) Á|ü<ä]Ù+#˚ eTVü‰ C≤„ìø°
Ç<˚ Áù|s¡D.
Á|üdæ<ä∆ C…Hé s¡#·sTT‘· #Û√>±´yéT Á≥T+>¥bÕ
|üs¡e÷q+<ëìï Ç#˚Ã X¯øÏÔøÏ ÁX¯eT ‘Ó*j·T<äT
á X¯øÏÔ eTVü≤<ëq+<ä+. ˇø£ |üìì #˚j·T&ÜìøÏ eTqøÏwüºeTTHêï
˝Òø£b˛sTTHê, yê&˚ X¯øÏÔ Ç+<äT≈£î _ÛqïyÓTÆq~. eTq+ á uÛÑ÷$Tô|’
m+<äT≈£î düèwæº+|üã&ܶ+. á düèwæº˝À eTq ø£s¡Ôe´y˚T$T{Ï nH˚ $#ês¡D
#˚ùd á Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔ, Äq+<ëìï ÇdüTÔ+~. $#ês¡D‘√ ≈£L&çq á
J$‘·+˝À @ |ü]dæú‹ m<äT¬s’Hê nHêdüø£Ô+>± e´eVü≤]+#·&ÉeT+≥÷

50 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

ñ+&É<äT. uÀ~Ûdü‘·T«ì eTqdüT nìïyÓ’|ü⁄˝≤ ‘Ói∫ e⁄+≥T+~. Ä
‘·≥dæú+∫q $wüj·T+ jÓT&É\ n$T‘· ÄdüøÏÔ ø£*– e⁄+{≤&ÉT. <˚ìø°
$\Te ø£≥º&ÉT. edüTÔe⁄\ uÛÒ<ëìï Á>∑Væ≤+#·˝Ò&Éì ø±<äT. @<√
njÓ÷eTj·T+>± ñ+{≤&É˙ ø±<äT. ˇø=ÿø£ÿ{° @ uÛ≤yêìï nqTdü]+∫,
@ s¡ø£yÓTÆq e÷≥\‘√ e]í+|üã&ÉT‘·TqïB >∑eTìkÕÔ&ÉT. n≥Tô|’ á
uÛ≤eq, es¡íqqT <ë{Ï Ä edüTÔe⁄ ÁbÕ<Ûëq´+ #·÷&É>∑\&ÉT. |ü]dæú‘·T\qT
‘·ø£åD <äèw溑√ø±ø£, XÊX¯«‘·yÓTÆq ÁbÕ‹|ü~ø£ Ä<Ûës¡+>± #·÷kÕÔ&ÉT.
J$‘êìï ñqï~ ñqï≥T¢>± >∑eTìkÕÔ&ÉT. Ä $<Ûä+>± J$+#˚
uÀ~Ûdü‘·T«&çøÏ Á|üj·÷dü|ü&É&ÉeTH˚~ ñ+&É<äT. J$‘·+‘√ ø£*dæ |üì
#˚j·T&É+˝À n‘·&çøÏ $düT>∑+≥÷ ñ+&É<äT. ÇB X¯øÏÔ n+fÒ— Äq+<ä+‘√
ø£wæºdü÷Ô |üì#˚j·TT≥.
#Û√>±´yéT Á≥T+>¥bÕ, C…Hé s¡#·sTT‘·
miTø£ : X¯øÏÔ
miTø£‘√ #˚ôd&ç |üqT\˝À $ìjÓ÷–+#˚ X¯øÏÔ, uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À
#˚j·TuÀj˚T (Ä<Ûë´‹àø£ Á|ü>∑‹øÏ) ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ X¯øÏÔ>± |ü]es¡Ôq #Ó+<äT
‘·T+~. ne´ø£Ô+>± yê&˚ X¯øÏÔ, dü+|üPs¡í+>± e÷j·TeTe⁄‘·T+~.
j·T÷s¡|t <˚XÊ˝À¢ >=|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄>± ù|s=+~q
s¡wü´Hé Gurdjieff
ñqï X¯øÏÔ ˇø£fÒ
ñqï~ ˇø£ÿ X¯πøÔ. e÷qe⁄\+<ä]˝Àq÷ n~ Á|ü<ä]Ù‘·eTj˚T´
s¡÷|ü+ ˝…’+–ø£+. ˙˝À |ü\T s¡ø±˝…’q X¯≈£îÔ\T ˝Òe⁄. ñqï X¯øÏÔH˚ |ü\T
$<Ûë\T>± Äj·÷ Áù|s¡D\qT ã{Ϻ $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤e⁄. ˝…’+–ø£

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 51
Áù|s¡D qT+&ç $eTTøÏÔ #Ó+~q eTìwæ, n~ |ü]es¡Ôq #Ó+<˚ y˚fi¯ <Ûäq
yê+#Û,· Äø±+øå± |üs‘¡ «· +, ø°]eÔ T+‘·TDÏí nyê\H˚ ‘ê|üÁ‘·jT· + yÓTT<ä˝q’…
yê{Ï qT+&ç Ä ø£åD≤H˚ï $eTT≈£îÔ&Ée⁄‘ê&ÉT. á ˝…’+–ø£|üs¡yÓTÆq X¯øÏÔ
ì{≤s¡T>± ô|’øÏ ˝ÒdüTÔqïø=B›, n~ Áù|eT>± ÁbÕs¡úq>± <Ûë´q+>± e÷]
b˛‘·T+~— Ä X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ n<Û√eTTK s¡÷bÕ\˙ï n+‘·]ôdÔÌ.
s¡»˙wt

52 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

 s¡#·sTT‘· Ç‘·s¡ Á>∑+<∏ë\T
1. Ç‹ düàs¡D°j·T+ n‹ s¡eTD°j·T+ 60/`
(s¡eTD eTVü≤]¸ eè‘êÔ+‘·eTT)
2. #·]Á‘·˝À á ù|s¡T $T–˝ÒHê? (Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T) 60/`
3. ùd«#·Ã¤¬ø’ ‘·|æ+∫q »>∑<äTZs¡Te⁄ (Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T) 70/`
4. HÓ’$TX¯+ (Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T) 70/`
5. Conversations with J. Krishnamurti 150/`
6. Under the Bodhi Tree 100/`
7. eT÷&ÉT eTTÁ<äD\T 80/`
8. neTè‘·<Ûës¡ ` K&ÉZ<Ûës¡ 80/`
9. ˙\+sêE y˚+ø£≥X‚wüj·T´ J$‘·+ 100/`
10. õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô Hê≈£î ‘Ó\TkÕ? 150/`
11. |ü⁄qs¡q® à ñqï{≤º ! ˝Òq{≤º? (s¡eTD eTVü≤]¸ eè‘êÔ+‘ê\T) 150/`
12. ªπø{°µ dü‘·´<äs¡Ùq+ 150/`
13. X¯Sq´eTqdüÿ‘· 80/`
14. ˇ+≥]‘·qeTT...@ø±+‘·eTT 80/`
15. Áù|e÷qTã+<Ûä+ 80/`
16. uÛ≤s¡rj·TTDíì dü>∑s¡«+>± Á|üø£{Ï+#·T 150/`
17. ‘Ó*d” ˇø£fÒ, ‘Ó*j·Tø± ˇø£fÒ 80/`
18. n+‘·{≤...n‘·&˚ 150/`
19. nHêj·÷dü+>± Ä‘·àC≤„qe÷? 150/`
20. nHêïeT˝…’≈£î ns¡úyÓTÆ+~, eT] eTqπøyÓTÆ+~? 70/`
21. e÷s¡TŒ ñqï~ ø±˙ eTs¡D+ ˝Ò<äT 150/`
22. õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô...ø£sêà#·s¡D 50/`
23. ì» uÛÑ≈£îÔì ≈£î\y˚T~? 150/`
24. u≤Vü≤´X¯øÏÔ ` n+‘·sY X¯øÏÔ 150/`
25. @Hê&Ó’Hê |üdæyê&˚ ! 150/`
26. X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 50/`
X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 53
 Ç‘·s¡ |ü_¢wüsY‡ Á|ü#·T]+∫q
á s¡#·sTT‘· Á>∑+<∏ë\T
|ü_¢wüsY‡ :
1. õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô J$‘·+ õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô ôd+≥sY
2. >∑Ts¡TeP ˙y˚, •wüß´&É÷ ˙y˚
3. dü«s¡÷|ü <äs¡Ùq+
4. dü‘ê´H˚«wüD (zc˛ nqTyê<ä+) |æs¡$T&é Á>±|òæø˘‡

5. |ü≥Tº<ä\‘√ Á|ü>∑‹ |ü_¢wüsY‡

kÕ~Û+#·˝Òì<˚eTT+~?
6. #Ó’HêãC≤sY qT+&ç Á<ë$&É $X¯«$<ë´\j·T+
n;<é dü]ÿ˝Ÿ es¡≈£î
‘Ó\T>∑se¡ + ø£<\ä∏ T ` (@fi¯óeTfiË)’
7. õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô <äèø£Œ<∏+ä ˝À $<ä´ $XÊ˝≤+Á<Ûä ãTø˘ Vü≤Ödt

8. Ä˝Àø£q ` 1 $<ë´]ú $TÁ‘· Á|ü#·Ts¡D\T

(kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£ Áô|ò+&é‡ ãTø˘ &çb˛
yê´dü dü+|ü⁄{Ï) ø£s¡÷ï\T ` 518001.
ôd˝Ÿ : 9441373304
9. Ä˝Àø£q ` 2 - do -
(kÕe÷õø£ Ä<Ûë´‹àø£
yê´dü dü+|ü⁄{Ï)

54 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é

10. ~yê´qTuÛeÑ eT÷s¡T\Ô T - do -

11. j·T÷s√|æj·THé Væ≤+<äTe⁄\T

kÕe÷õø£, yÓ’C≤„ìø£ yê´düdü+ø£\q+
12. ˙j·T+<Ó ø£\<√sTT - do -
(Ä<Ûë´‹àø£ yê´dü dü+ø£\q+)
13. ˙‘√H˚ ˙ ˙&É
(kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£ - do -
yê´dü dü+|ü⁄{Ï)
14. Ä y˚DTHê<ä+ qTy˚« - do -
kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£
yê´düdü+|ü⁄{Ï
15. ˙ dü«<Ûäs¡ày˚T$T{À ø£qTø√ÿ - do -
(Ä<Ûë´‹àø£ yê´dü dü+ø£\q+)
16. Ç‹ düàs¡D°j·T+, n‹ s¡eTD°j·T+ - do -
(ns¡TD≤#·\ ls¡eTDT\T)
17. neTè‘·<Ûës¡ K&ÉZ<Ûës¡ - do -
(ìdüs¡Z<ä‘·Ô eTVü≤sêCŸ)
18. J$‘·+ qT+&ç H˚s¡T>± H˚s¡Ãø√ - do -
(õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô)
($<ë´]ú $TÁ‘· Á|ü#·Ts¡D\T, s¡#·sTT‘· e<ä› ≈£L&Ü \_ÛkÕÔsTT)

X¯øÏÔ Ä$sꓤe+ 55
56 ˙\+sêE \ø° å àÁ|ükÕ<é
 €|Ÿï$TçÔáT&ƒT ¿£*d¾q|Ÿð&ƒT
»HûqT (d¾&ž•|˜ÓýÙ¦) ¿£wŸ’eTÖ]ï>±]“ yî[ß ¿£*Ðq|Ÿð&ƒT, HûqT
eºÌq+<ŠTÅ£” Ôáq¿+Ôà dŸ+ÔÃwŸ+>± eÚq•<Š“ nH•&ƒT. H
eTqdŸTýË #ý²¿±\+>± yîTdŸ\TÔáTq•ÿ¿£ç|ŸXø•yûjáT&†“¿ì
H¿ì<û eT+º ne¿±XøeT“ Ôú, »»njáÖ« ¿£wŸ’J, MTÅ£”
nÔá«+Ôá ‚wŸ¼yîT®q z $TçÔáT&ƒT, MT >·~¿ì eºÌ $TeTˆ*•
¿£\e&ƒ+, ‹jáT{ìqT+&mesà ÿ¿£sÁT eºÌ ¿£*d¾q <‘“
¿£H•, MTÅ£”eT]+Ôá dŸ+ÔÃcÍ“•dŸTï+<Š+{²s?µµ nH•qT.
H ç|ŸX ø • – <û Ý X ø y û T $T{Ë ç>· V ¾ ² +ºq ¿£wŸ’J
eT+<ŠVŸädŸ+ÔÃ, »»d¾&ž•, úeÚ ‚¿£Ø&¿ì H e<ŠÝÅ£” eºÌ
¿£*d¾q+<ŠTÅ£” HÅ£” “È+>±Hû dŸ+ÔÃwŸ+>± eÚq•~. ¿±ú
qTeÚÇ s¿£bþsTTH, eÖeTÖ\T>± dŸ+ÔÃwŸ+>±Hû
eÚ+{²qT.µµ