ÄØ«j·Tdt.

düT+<äs+¡

düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+
‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T

ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡

kÂo\´
2017
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
SUNDARA JAANAPADAM-
Two books on Folk Literature by Dr.R.V.S.Sundaram

Hê e÷≥
Pages: xii+315
|ü⁄≥\T: xii+315 50 @fi¯fl≈£î ô|’>± sêj·T≥+, #·<äe≥y˚T Jeq $<Ûëq+ nsTTb˛sTT+~.
e÷ Hêqï>±s¡T, Ç‘·s¡ ã+<ÛäTe⁄\T #ê˝≤ es¡≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT˝Ò. J$‘·+˝À
ñ<√´>∑eT+≥÷ #˚ùdÔ uÀ~Û+#˚ eè‹ÔH˚ #˚|ü{≤º\ì ∫qïHêfÒ ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïqT.
First impression: April 2017 n˝≤π> 1969 qT+&ç H˚{Ï es¡≈£î @<√ $<Ûä+>± uÀ<Ûäq, |ü]XÀ<Ûäq, Á|ü#·Ts¡D
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : @Á|æ˝Ÿ 2017 ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ ñHêïqT. Çe˙ï 48 @fi¯ófl>± kÕ>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. e+<ä≈£îô|’
|ü⁄düÔø±\T Á|ü#·T]+∫Hê Ç+ø± sêj·÷\ì, Á|ü#·T]+#ê\ì ÄdüøÏÔ e÷Á‘·+ n˝≤π>
ñ+~. |ü<Mä $s¡eTD #˚dqæ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü ô|ì‡˝Ò«ìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ yês¡T
Price: Rs.200 dü+<äs¡Ùø±#ês¡T´ì>± Hê uÀ<Ûäq ø=qkÕπ>≥T¢ #˚XÊs¡T.
yÓ\: s¡÷.200 Hê á Á|ü>∑‹øÏ ø±s¡D+ >∑Ts¡Tes¡T´\T, ùdïVæ≤‘·T\T, Äràj·TT˝…’q Á|ü‹
ˇø£ÿs¡÷. Hê≈£î nìï $<Ûë˝≤ #˚<√&ÉT yê<√&ÉT>± ñ+≥÷ düVü≤ø±s¡+ n+~düTÔqï
Ä#ês¡´ e÷&Éu÷ÑÛ wæ dü+|ü‘≈Y î£ e÷sY >±]øÏ <Ûqä ´yê<ë\T.á |ü⁄døÔü +£ yÓ\T>∑T #·÷&É{≤ìπø
ø±ø£ Hê≈£î nìï $<Ûë˝≤ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T n+~+∫q yês¡+<ä]ø° ø£è‘·»„‘·\T
For Copies: ‘Ó\T|ü⁄≈£î+≥THêïqT.
Prof.R.V.S.Sundaram
498,Chitrabhanu Road yÓTdÆ ÷ü s¡T ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Kuvempunagar, Mysore-570023 eTVü‰Ms¡ »j·T+‹
Ph:09844015759 09.04.2017
Email:rvssundaram@gmail.com

nø£åsê\+ø£s¡D : &Üø£ºsY ø√<ä+&É \ø£åàD

eTTK∫Á‘·+ : leT‹ eT+Efi≤ eTTs¡[
Printed at: Keerthana Graphics, Mysore
Email: keerthangraphics@gmail.com

ii iii
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ÄØ«j·Tdt düT+<äs+¡ s¡#q· \T
ø£$‘·
1.Ä<ÛTä ìø£ y˚eTq X¯‘ø· e£ TT ` 1969
2.~>∑+ãs¡ ø£$>∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 1972
3.|æ{\° T sê>∑>fi∑ ¯ &É»Hé (ø£qï&É+) ` 1976
4.>=]˝≤¢ (ø£qï&É+) ` 1980
5.ìÁ<ë|ü⁄wüŒ+ ` 1985
6.düT+<äs¡ Á|üueÑÛ ` 1987
7.q~ ` q>∑s+¡ ` 1996
8.nø£så <¡ *ä ¢ n+‘·]ø£å (ø£qï&É+) ` 2000, 2009
9.n˙\ Äsê<ÛHä ê (ø£qï&É+) ` 2012
10.All Alone in the Sky - 2002
11.#·+&Ü\ dü«sêZs√Vü≤D+ ` 2002
qe\ ` ø£<ä∏
1.dü+kÕÿs¡+
2.Äø±X¯>+∑ >∑ ` 1975
3.dü+>∑$»j·T (ø£qï&É) ` 1986
4.uÛ≤eq (j·÷Á‘êqe\) ` 1993
5.$<ë´]ú ` 1995
6.∫<ä+ãs¡ s¡V≤ü dü´+ ` 1996
7.kÕ$s¡ ôV≤&Ó>fi∑ ó¯ (ø£qï&É+) ` 2000
8._s¡T>±[ (ø£qï&É+) ` 2000
$eTs¡Ù ` |ü]XÀ<Ûqä
1.‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´eTT˝À <˚•ø£$‘· ` 1970
2.ø£qï&É kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘· ` 1977
3.‘Ó\T>∑T uÛ≤ôw eT‘·TÔ kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É+) ` 1981
4.bÕ\Tÿ]¬ø k˛eTHê<∏ä (ø£qï&É+) ` 1983
iv
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
5.|ü]XÀ<Ûqä |ü<‘∆ä T· \T ` 1990, 2009
6.~>∑+ãs¡ ø£$>∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 2002
7.<äøDåÏ uÛ≤s¡rj·T kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É) ` 2005
8.$X¯«$<ë´\j·T>∑fi*¯ ¢ ø£qï&É dü+XÀ<ÛHä Ó (ø£qï&É+) ` 2006, 2009
9.ø£qï&É ` ‘Ó\T>∑T dü+ã+<Ûä (ø£qï&É+) ` 2010
10.Á>∑+<∏ä |ü]wüÿs¡D XÊÁdü+Ô ` 2011
11.XÊÁdüÔ kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É+) ` 2012
12.dü+XÀ<ÛHä j Ó T· ‘·‘«Ô· eT‘·TÔ $<Ûëq (ø£qï&É+) ` 2013
ÁbÕNq $•wüº kÕVæ≤‘·´+
1.qqïj·T uÛ≤s¡‘+· , e#·q+ (Ä~ düu≤Û |üsê«\T) ` 1993
2.Áø°&Ü_ÛsêeT+ (ø£qï&É+) ` 2000
3.ø±≥eTsê»q ø£<Ó∏ (ø£qï&É+) ` 2000
4.b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+ (‘Ó\T>∑T ` ø£qï&É+), 8 dü+|ü⁄{≤\T ` 2014
5.ø£$sê»e÷s¡+Z (ø£qï&É+) ` 2014
6.ñ<äj÷· ~‘ê´\+ø±s¡+ (ø£qï&É+ ` Ç+^¢wßü ) ` 2015
7.Ä+Á<ÛXä 㯠∫› +‘êeTDÏ (dü+düÿè‘·+, ‘Ó\T>∑T, Ç+^¢wßü ) ` 2016
C≤q|ü<ä $C≤„q+
1.Ä*∫|üŒ\T ` ÄDÏeTT‘ê´\T ` 1972
2.C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+ ` 1976, 1993
3.C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´<ä eT÷\‘·‘«· >∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 1976
4.‘Ó\T>∑T ` ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\T ` 1979
5.C≤q|ü<ä $C≤„q dü«s¡÷|ü+ ` 1980
6.C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ ` 1982
7.Ä+Á<ÛTä \ C≤q|ü<ä $C≤„q+ ` 1983, 1993, 2003, 2016
8.ø£sêï≥ø±+Á<Ûä j·Tø£>å ±q düMT¬øå (ø£qï&É+) ` 1985
9.Studies in Folkloristics - 1986
10.Ä+Á<Ûä Á|ü<X˚ Ÿ C≤q|ü<ä (ø£qï&É+) ` 1987
11.C≤q|ü<ä ‘·‘«· >∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 1987
12.C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ kÂs¡u+ÑÛ ` 2002
v
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
13.Folk Intelligence and other essays - 2008
14.<äøDåÏ uÛ≤s¡rj·T C≤q|ü<ä ø√X¯ (ø£qï&É+) ` 2011
15.<äøDåÏ uÛ≤s¡rj·T C≤q|ü<ä $C≤„q ø√X¯+ ` 2011
16.<äøDåÏ uÛ≤s¡rj·T <˚oø£èwæ $C≤„q ø√X¯ (ø£qï&É+) ` 2015
17.<˚o ÄVü‰s¡ |ü<‹∆ä (ø£qï&É+) ` 2015
uÛ≤wü ` uÛ≤cÕ $C≤„q+
1.ø£qï&É dü«j·T+ uÀ~Ûì ` 1977
2.uÛ≤ôw eT‘·TÔ uÛ≤cÕ $C≤„q (ø£qï&É+) ` 1978
3.<Û«ä ì $C≤„q (ø£qï&É+) ` 1979
4.‘˚HÓ ˝§\T>∑T ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î ` 2006
5.#Óqï ø£qï&É (ø£qï&É+) ` 1979
6.ÁbÕNq uÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T ` 2008
7.XÊÁd”j Ô T· ø£qï&É uÛ≤ôw (ø£qï&É+) ` 2009
8.eÁ»ø√X¯+ ` 2011
9.‘Ó\T>∑T ø£sB¡ |æø£ ` 2011
J$‘· #·]Á‘·\T
1.|ü⁄≥º|Œü ø£<ä∏ ` 1975
2.|ü{≤º_Û d”‘êsêeTj·T´ (ø£qï&É+) ` 1980
3.ø√\yÓqTï sêeTø√{°X«¯ s¡sêe⁄ (ø£qï&É+) ` 1080
4.|ü+C… eT+π>X¯sêyé ` 1981
5.&Üø£sº Y dæ.ÄsY. s¬ &ç¶ (ø£qï&É+) ` 1986
6.s¡#H· êkÕ«<äq+ ` 1994
7.ã¬sVü≤<ä ã<äT≈£î (ø£qï&É+) ` 2008
dü+bÕ<äø‘£ «· +
1.nq+‘·sê>∑+ ` 1977
2.sêfi¯fl|*ü ¢ |”]øƒ \£ T ` 1979
3.|üsêƒ _Û |üH#é ê+>∑+ ` 1980
4.uÛ≤wü ` C≤q|ü<+ä ` 1981
vi
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
5.‘Ó\T>∑T bÕsƒ´¡ Á>∑+<∏+ä ` 1978
6.‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ Ádüe+‹ ` 1980
7.X‚ùw+Á<ä #·eT‘êÿ]ø£\T ` 1987
8.Nì kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É+) ` 1989
9.C≤|ü˙dt kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É+) ` 1990
10.j·TVüA~ kÕVæ≤‘·´ (ø£qï&É+) ` 1991
11.neTè‘· dü+|ü⁄≥ (ø£qï&É+) ` 1994
12.dü+XÀ<Ûqä |ü<ä∏ (ø£qï&É+) ` 2006
13.bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏qä \|òTü Tø£è‹>∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 1010
14.lsêe÷j·TD eTVü‰H˚«wüD+ ` 2012
|æ\\¢ kÕVæ≤‘·´+, qyêø£så êdü´ kÕVæ≤‘·´+
1.u≤\Á<ÛTä e⁄&ÉT ` 1970
2.≈£î{§º≈î£ {§º eTfiËsêj·T (ø£qï&É+) ` 1984
3.e÷≥, eT+Á‘·, yÓ÷&ç mwüߺ dü‘´· ? (ø£qï&É+) ` 1989
4.eTVü‰uÛ≤s¡‘<· ä ˙‹ ø£<>Ó∏ fi∑ ó¯ (ø£qï&É+) ` 1995
5.yÓ÷&É ` $T+#·T ` >∑T&ÉT>∑T ` dæ&\ç T (ø£qï&É+) ` 1995
6.ne‘ês¡>fi∑ ó¯ (ø£qï&É+) ` 2001
7.ne‘ês¡>fi∑ ó¯ e÷qedüèwæº (ø£qï&É+) ` 2004
8.ôdø’ ˝£ Ÿ (ø£qï&É+) ` 2006
9.Á>∑V≤ü D (ø£qï&É+) ` 2006
Ç‘·s¡ s¡#q· \T
1.<ëøå±j·TDÏ ` 1980
2.ø£qï&É dü+düÿè‹ yÓu’ eÑÛ + ` 1990
3.ÄsTT˝Ÿ |ü⁄*¢+>¥ (ø£qï&É+) ` 1998
4.<˚• ` <˚oj·T‘Ó ` <˚oyê<ä (ø£qï&É+) ` 2003
5.düT+<äs¡ ø£è‹ dü+|ü⁄≥: |ü⁄düøÔ >£ fi∑ ó¯ (ø£qï&É+) ` 2009
6.düT+<äs¡ ø£è‹ dü+|ü⁄≥: ˝ÒKq>∑fió¯ (ø£qï&É+) ` 2009
7.düT+<äs+¡ s¡#q· \T: düè»q ` 2013
vii
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡

yÓTT<ä{Ï |ü⁄düÔø£+
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+
1976˝À yÓTT<ä{Ï kÕ]>± Ä<ÛäTìø£ C≤q|ü<ä $C≤„q n<Ûä´j·Tq
|ü<‘∆ä T· *ï |ü]#·jT· + #˚d÷ü Ô yÓ\Te&çq |ü⁄düøÔ +£ . nH˚ø£ $X¯«$<ë´\j·÷\˝À
bÕsƒ¡´Á>∑+<∏äeTsTT+~. $XÊ˝≤+Á<Ûä yês¡T 1993˝À |ü⁄qs¡TàÁ~+#ês¡T.
viii
eT+>∑fi≤XÊdüq+
e]›wüßíe⁄ &Üø£ºsY sêfi¯fl|ü*¢ düT+<äs¡+ Áyêdæq ªªC≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|üµµ
eTqï á ∫qï|ü⁄düÔø£+ XÊÁkÕÔìøÏ Á|üø£s¡D Á>∑+<∏ä+ e+{Ï~. XÊÁdüÔ Á>∑+<∏ë\≈£î
wü&ç«<Ûä*+>∑ $#ês¡+ #˚j·T&ÉeTqï~ eTq ÁbÕNqT\ |ü<ä∆‹. n+<äT˝À ªn|üPs¡«‘·µ
nH˚<=ø£{Ï. @ sTT‘·s¡ Á>∑+<∏ä+ e\¢qT ‘Ó*j·Tsêø£ Á|üdüø£Ô Á>∑+<∏ä+ e\¢H˚ ˇø£
$wüjT· + ‘Ó*j·Te#·TÃ≥ ªn|üPs¡«‘·µ ne⁄‘·T+~. <ëìøÏ ª|ò\ü eTTµ ≈£L&Ü ñ+≥T+~.
á |ü⁄düÔø£+˝À á ¬s+&É÷ ñHêïsTT.
e÷qe⁄ì eTT>∑∆Á|üø£è‹, düèwæºe˝…H˚, nHê~. <ëìøÏ C≤q|ü<äT\T,
q>∑sy¡ êdüT\qï uÛ<Ò +ä ˝Ò<Tä . dü+kÕÿs¡+ ù|s¡T‘√ ø£èÁ‹eT‘ê $eX¯ó˝…q’ q>∑sy¡ êdüT\ø£+fÒ
C≤q|ü<Tä ˝…≈î£ ÿe>± eTT>∑‘∆ · yÓTiTkÕÔsT¡ >∑qTø£H˚ eTT>∑‘∆ ê Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ uÛ≤cÕ dü+ã+<Ûä
s¡#q· \≈£î ªC≤q|ü<µä <äfi$¯ •wü‘º · j˚Ts¡Œ&ç+~. á s¡#q· \T <√wüV‰ü q, >∑TD√bÕ<ëq,
n\+ø±s¡jT· Tø£‘Ô ê s¡kÕ $jÓ÷>∑‘«· eTT\H˚ dü+kÕÿsê\T #ê\$Tì ªkÕVæ≤‘·´µ eTqsêø£,
˝ÒKq <ä÷s¡eTT\>∑T≥#˚‘· ªyêvàj·Tµ eTqsêø£, ªkÕs¡dü«‘·µ eTqã&É≥y˚T ˝…dü‡ nì
Hê ‘·\+|ü⁄.
C≤q|ü<ä kÕs¡dü«‘·+ ≈£Ls¡TŒ˝ÀqT, ‘ês¡TŒ˝ÀqT u≤Vü‰≥+>± düeTwæº|üs¡+.
ø£˝≤<äèw溑√ <ëì n<Ûä´j·THêìøÏ |òü\+ yÓ’∫Á‹e÷Á‘·+. düe÷» <äèw溑√ <ëì
n<Ûä´j·THêìøÏ |òü\+ $C≤„q+. á $C≤„q+ e÷qe XÊÁdüÔ (Anthropology)
|üs+¡ >±qT, düe÷»XÊÁdüÔ (Sociology) |üs+¡ >±qT eTqdü‘Ô «Ô· XÊÁdüÔ (Psychology)
|üs+¡ >±qT bÕj·T˝Ö‘·T+~. á $C≤„q $y˚ø± ˝…e]¬øH’ ê J$‘· >±+;Ûsê´HÓïiTø£|sü T¡ kÕÔ
j·Tq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
Ç+ø£ ‘Ó q T>∑ T Hê≥ C≤q|ü < ä kÕs¡ d ü « ‘ê<Û ä ´ j· T q+ Ç|ü ⁄ Œ&ç | ü ⁄ Œ&˚
|ü⁄+Eø=+≥Tqï~. á XÊK˝À ø£èwæ#d˚ qæ Ä#ês¡T´\T, ô|<ä\› T ø=+<äiHÆ… ê eTq≈£L
ñHêïs¡T. ø±ì bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢q÷, ø£sêï≥ø£+ ˝≤{Ï eTq sTTs¡T>∑T bıs¡T>∑T
ÁbÕ+‘ê˝À¢qT »]–q+‘· ø£èwæ ‘ÓqT>∑THê≥ »s¡>∑˝Ò<äqï ø=<äe ˇø£≥T+~.
Ç+<äTqT>∑÷]à $TøÏÿ*>± ø=<äe|ü&ÉT‘·Tqï yêfi¯fl˝À á Á>∑+<∏äø£s¡Ô`sêfi¯fl|ü*¢
düT+<äs+¡ `ˇø£&TÉ . C≤q|ü<ä kÕs¡d«ü ‘· |üs+¡ >±H˚ ø£èwæ#d˚ æ &Üø£sπº {Ÿ |ü≥+º bı+~Hê&ÉT.
‘ÓqT>∑T‘√bÕ≥T ø£qï&É+˝Àq÷ m+.@. |ü≥uº ÁÑÛ <äT&ÉT. Á|üdTü ‘·+Ô yÓTdÆ ÷ü s¡T˝Àì ªø£qï&É
ix
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n<Ûä´j·Tq dü+düúµ˝À ‘Ó\T>∑T ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õC≤„düTe⁄. á Á>∑+<∏ä+˝À C≤q|ü<ä
π>j·÷\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T, >∑<ä´ø£<∏äHê\T, kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T nH˚ $wüj·÷\
MT<ä XÊÁd”j Ô T· yÓTqÆ #·sá ñ+~. dü«‘·+Á‘ê_ÛÁbÕj·÷\÷ ñHêïsTT. n_ÛsT¡ ∫, nqTuÛeÑ +,
|ü]ÁX¯eT` á s¡#·q˝À düŒwüº+>± ø£qã&É‘êsTT. C≤q|ü<ä $C≤„q, kÕs¡dü«‘ê\≈£î
dü+ã+~Û+∫q nH˚ø±+XÊ˝À¢ Andrew Lang Á|ü‹bÕ~+∫q ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ô
(Polygenesis) yê<äyT˚ düeT+»dü+>± ‘√#·T‘·T+~. C≤q|ü<ä kÕs¡d«ü ‘êìøÏ y˚T\Œ&çq
õC≤„düTe⁄\≈£î, $<ë´s¡Tú\≈£î á Á>∑+<∏ä+ ¬ø’‘√&ÉT>± ì\e >∑\<äì Hê q$Tàø£,
&Üø£sº Y düT+<äs+¡ Ç‘√~Ûø+£ >± Á>∑+<∏sä #¡ q· #˚dæ ‘ÓqT>∑T düsd¡ «ü ‹ Hêsê~Û+∫ HÓ>&∑ TÉ ≥≈£î
ÁoìyêdüTì ø£èbÕø£{≤ø£å eTT\¢dæ\T¢>±ø£ nì Hê eT+>∑fi≤ XÊdüqeTT.
ªBÛHê eT$Á‘·´e‘·Tµ
Áô|dæ&Ó˙‡ ø£fi≤XÊ\,
eTÁ<ëdüT, 27`4`76 kÕfi¯« ø£èwüeí T÷]Ô
x xi
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eTTqTï&ç
¬s+&√ eTTÁ<äD≈£î
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ, n<Ûä´j·Tq+ #Ój·T´&ÜìøÏ
XÊÁd”Ôj·T ne>±Vü≤q nedüs¡+. C≤q|ü<ä π>j·÷\qT e÷Á‘·y˚T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´
eTqT≈£îH˚ ø±\+ ˇø£≥T+&˚~. Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T˝À ≈£L&Ü Ms¡>±<Û\ä T, kÕyÓT‘·\T,
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T, ø£<∏ä\T, ø£fi¯\T, dü+Á|ü<ëj·÷\T, qeTàø±\T yÓTT<ä˝…’q Á|üÁøÏj·T\
MT<ä |ü]XÀ<Ûäq »]–+~. C≤q|ü<ä $C≤„qeTH˚ n<Ûä´j·Tq XÊK Á|ü‘˚´ø£+>±
ñ+<äH˚ ne>±Vü≤q ø=+<ä]˝ÀHÓ’Hê ø£*–+~.
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï >∑÷]Ãq XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<∏ëìï ‘Ó\T>∑T˝À Á|üyX˚ ¯ ô|≥º&ÜìøÏ
Hê e+‘·T ø£èwæ H˚q÷ #˚XÊqT. Hê≈£î C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï >∑÷]Ãq ne>±Vü≤q
ø£\>∑&ÜìøÏ yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝À m+.@. C≤q|ü<ä $C≤„q+ $<ë´s¡Tú\≈£î
|ü~ùV≤H˚fió¯ fl uÀ~Û+#·&+É #ê˝≤ es¡≈î£ ‘√&ÉŒ&ç+~. á |ü⁄düøÔ ±ìï H˚qT yÓTdÆ ÷ü s¡T˝ÀH˚
sêXÊqT(1976). n+‘·≈£î eTT+<˚ Hê ª‘Ó\T>∑T` ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\Tµ nH˚
dæ<ë∆+‘· Á>∑+<∏ëìøÏ yÓTdÆ ÷ü s¡T $X¯«$<ë´\j·T+ |æôV≤#Y.&ç. Ç∫Ã+~(1973). C≤q|ü<ä
$C≤„q+˝Àì nìï XÊK\q÷ |ü]#·j·T+ #˚ùd Hê ªÄ+Á<ÛäT\ C≤q|ü<ä $C≤„q+µ
Á>∑+<∏ëìøÏ ≈£L&Ü yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·Ty˚T &ç.*{Ÿ. &çÁ^ Ç∫Ã+~(1987).
Ç$ø±ø£ C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q @&Óì$T~ |ü⁄düÔø±\T ‘Ó\T>∑T˝À,
ø£qï&É+˝À, Ç+^¢wßü ˝À sêXÊqT. nsTTHê yÓTT<ä{qÏ T+∫ ªC≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+µ
MT<ä #ê˝≤eT+~ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡≈£î\T ÄdüøÏÔ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï
>∑÷]Ãq XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<∏ëìï ø£*–+#·&ÜìøÏ ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\Te&çq yÓTT<ä{Ï |ü⁄døÔü $£ T~.
Bìï #ê˝≤ $X¯«$<ë´\j·÷\T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ $<ë´s¡T\ú ≈£î dü+Á|ü~+|ü⁄ Á>∑+<∏+ä >±
dü÷∫+#êsTT. yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD Á|ü‘T· \T n∫s¡ ø±\+˝ÀH˚ #Ó*b¢ ˛j·÷sTT. ÇHêïfi¯fl≈î£
eT∞fl ¬s+&√ eTTÁ<äD rdüT≈£î edüTÔqï+<äT≈£î $XÊ˝≤+Á<Ûä Á|ü#·Ts¡D≤\j·T+ yê]øÏ
<Ûäq´yê<ë\]ŒdüTÔHêïqT.
Hê |ü⁄düÔø±ìï >∑÷]à Hê\T>∑T eT+∫e÷≥\T #Ó|æŒq >∑Ts¡Tes¡T´\T &Ü.
kÕfi¯« ø£èwüíeT÷]Ô>±]øÏ, Ä ‘·sê«‘· |ü⁄düÔø±ìï yÓT#·TÃø=ì yÓqTï‘·{Ϻq Ä#ês¡´ _.
sêeTsêE>±] ˝≤+{Ï m+<äs√ $<ë«+düT\≈£î, $TÁ‘·T\≈£î <Ûäq´yê<ë\T. Bìï
mH√ï $<Ûë\T>± ñ|üj÷Ó –+#·Tø=ì C≤q|ü<ä $C≤„q øπ Áå ‘·+˝À H˚qT ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ
<√Vü≤<ä+ #˚dæq $<ë´s¡Tú\≈£î, |ü]XÀ<Ûä≈£î\≈£î ≈£L&Ü H˚qT <Ûäq´yê<ë\T #Ó|üŒø£
‘·|Œü <äT.
e÷qdü >∑+>√Á‹,yÓTdÆ ÷ü s¡T`6
28`5`1993 ÄØ«j·Tdt. düT+<äs+¡
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
Ç+<äT˝À
Á|üy˚•ø£
1.C≤q|ü<ä π>j·÷\T
2.ø£<∏ë π>j·÷\T
3.>∑<ä´ ø£<∏ëHê\T
4.kÕyÓT‘·\T
5.bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
Ä<Ûës¡ Á>∑+<∏ë\T
bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\T
xii
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Á|üy•˚ ø£
C≤q|ü<ä $C≤„q+` C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ :
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï Folklore ≈£î, C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï Folk literature ≈£î
düe÷Hês¡úø±\T>± eTq+ ‘Ó\T>∑T˝À yê&ÉT‘·THêï+. ø=+<äs¡T á ¬s+&ÉT |ü<ë\≈£î
ñ+&˚ _ÛHêïsêú\qT >∑eTì+#·øb£ ˛&É+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~. ‘Folklore’ nH˚ |ü<ëìï
1846 ˝À W.J.Thoms s¡÷bı+~+#ê&ÉT. n+‘·es¡≈£î ‘Folklore’ ã<äT\T
1 ‘Papular Antiquities’ nH˚ |üÁ‹ø£≈î£ Áyêdæq ˇø£ ñ‘·sÔ +¡ ˝À ‘Folklore’ nqï |ü<ëìï
dü÷∫dü÷Ô Thoms <ëì nsêúìï ≈£L&Ü ø=+‘·es¡≈£î dü÷∫+#ê&ÉT. Folklore ˝À
7 #˚ s ¡ < ä – q$>± “manners, customs, observances, superstitions, ballads,
proverbs” yÓTT<ä˝…’Hêyê{Ïì ù|s=ÿHêï&ÉT.
18 C≤q|ü<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q $C≤„q+, ˝Òø£ »q|ü<äT\≈£î dü+ã+~Û+∫q
$C≤„q+ C≤q|ü<ä $C≤„qeTì #Ó|üŒ&É+ #ê˝≤ ‘˚*ø£. ø±ì C≤q|ü<äT\T (Folk)
30 n+fÒ mes¡T nqï<˚ düeTdü´. »q|ü<eä T+fÒ Á>±eTeTì ns¡+ú ñ+~ C≤q|ü<Tä \+fÒ
|ü˝…¢≥÷]yês¡T. πøe\+ |ü˝…¢≥÷]yê]øÏ dü+ã+~Û+∫q<˚ C≤q|ü<ä $C≤„q+ n+fÒ
45 n~ düeTÁ>∑ ìs¡«#·q+ ø±C≤\<äT. Ç+^¢wüß˝Àì Folk nqï |ü<ëìøÏ ≈£L&Ü
“An inhabitant of the country; a peasant; a rustic” yÓTT<ä˝…’q nsêú\THêïsTT.
57 Thoms ≈£L&Ü Folk nH˚ |ü<ëìï yê&çq|ü⁄Œ&ÉT ø=+‘·es¡≈î£ nHê>∑]≈£î&ÉT, nø£s å C¡ ≤„q+
1
˝Òìyê&ÉT nH˚ ns¡ú+ e#˚Ã≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT. nsTT‘˚ Folk n+fÒ πøe\+ Á>±MTDT\T
67 nH˚ nsêúìï Á|üdüTÔ‘·+ C≤q|ü<ä $C≤„qT\T n+^ø£]+#·&É+ ˝Ò<äT. q>∑sê\˝À
≈£L&Ü C≤q|ü<äT\T ñ+{≤s¡qï~ M] yê<ä+. nB ìCy˚T. Á|üdüTÔ‘·+ Á>±e÷\≈£î,
68 q>∑sê\≈£î ñ+&˚ uÛÒ<ä+ #ê˝≤es¡≈£î ‘·≈£îÿee⁄‘·Tqï~. Hê>∑]≈£î\T Á>±e÷\≈£î,
Á>±MTDT\T q>∑sêìøÏ sêe&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. n#·ÃyÓTqÆ Hê>∑]ø£‘>· ±ì, n#·ÃyÓTqÆ
Á>±MTD‘·>±ì ˝Ò<äT. n+‘˚ø±<äT. q>∑s¡+˝ÀH˚ |ü⁄{Ϻ ô|]–q ˇø£ e´øÏÔ <Ó’q+~q
Jeq+˝À C≤q|ü < ä $C≤„ H êìøÏ dü + ã+~Û + ∫q n+XÊ\qT eTq+
#·÷&É>∑\T>∑T‘·THêï+. C≤q|ü<äT\ kıeTTà nqT≈£î+≥Tqï qeTàø±\T, Ä#êsê\T,
kÕyÓT‘·\T, |ü\T≈£îãfi¯ófl Hê>∑]≈£î\ J$‘·+˝À ≈£L&Ü uÛ≤>±\T>± ñHêïsTT.
n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT mes¡T Hê>∑]≈£î\T? mes¡T C≤q|ü<äT\T?
1
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<ä $C≤„qπøåÁ‘·+˝À u+>±s¡T |ü+≥\T |ü+&ç+∫q y˚T<Ûë$
Alan Dundes Folklore n+fÒ @$T{Ï nqï Á|üX¯ï≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. Folk n+fÒ Á>±MTDT\Tø±<ä+≥÷ n+{≤&ÉT “There are still some
folklorists who mistakenly identify the folk with peasant society or rural groups.
If one were to accept this narrow conception of folk, then by denfiniton one
would have to conclude that city dwellers were not folk and hence city dwellers
q>∑sê\˝À ≈£L&Ü C≤q|ü<ä $C≤„q+ ñ+≥T+<äì #Ó|Œü &ÉyT˚
could have no folklore”2
ø±≈£î+&Ü &É+&Ódt C≤q|ü<ä $C≤„q+ m|ü⁄Œ&√ ÁbÕNq ø±\+˝À e÷Á‘·y˚T
düèwæº+|üã&çq<äq≥+ ≈£L&Ü ‘·ù|Œq˙, Ç|üŒ{ÏøÏ <ëì ìsêàD+ »s¡T>∑T‘·÷H˚
ñqï<ä˙ n+{≤&ÉT.
n\Hé &É+&Ódt n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ ªbò˛ø˘µ n+fÒ düe÷q <Ûäsêà\T ø£\
»qT\ >∑T+|ü⁄. “The term folk can refer to any group of people what so ever who
share atleast one common factor. It does not matter what the linking factor is - it
could be am occupation, language, or religion-but what is important is that a
group formed for whatever reason will have some traditions which it calls its
own.”3
düe÷q dü+Á|ü<ëj·÷\T, Ä#êsê\T ø£\ »q düeTT<ëj·T+ ªbò˛ø˘µ nì
‘˚*+~. Çø£ÿ&É ª düeTT<ëj·T+µ nqï~ #ê˝≤ eTTK´+. ªbò˛ø˘µ n+fÒ ˇø£ÿ]øÏ
dü+ã+~Û+∫+~ ø±<äT— ˇø£ »qdüeTT<ëj·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. Ä »q
düeTT<ëj·T+ ˇø£ eT‘êìø√, Á|ü<˚XÊìø√, uÛ≤wüø√, ej·TdüT‡ø√, eè‹Ôø√
dü+ã+~Û+∫qyê¬s’ ñ+&Ü*. n+<äTøπ women folk, student folk, Andhra folk yÓTT<ä˝q’…
|ü<ë ˝ÒsŒ¡ &ܶsTT. n+‘˚ø±<äT. Á|ü‹ eTìw” @<√ ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À C≤q|ü<Tä &ÉT ø±H˚
ne⁄‘ê&ÉT. $X¯«$<ë´\j·÷˝˝À #·~y˚ $<ë´s¡T\ú T ø±ìe«+&ç, ø±sêâHê\˝À |üì#˚ùd
ø±]à≈£î\T ø±]e«+&ç` n+<äs÷¡ @<√ ˇø£#√≥, ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À C≤q|ü<Tä \˝≤>±
Á|üe]ÔkÕÔs¡T. n+fÒ folk ˝Òø£ C≤q|ü<äT\T nqïyês¡T y˚s¡T>± ñHêïs¡q&É+ ø£+fÒ
ªC≤q|ü<ä‘·«+µ ñ+&˚yês¡T C≤q|ü<äT\q&É+ y˚T\T.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À uÛ≤>∑+>± eTq+ n<Û´ä j·Tq+#˚ùd qeTàø±\T, Ä#êsê\T,
kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, π>j·÷\T, ø£<∏ä\T, uÛÑ+–eT\T, s¡÷|üø±\T, Ä≥\T,
dü+^‘·+ yÓTT<ä˝q’… e˙ï |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT eTq≈£î ˇø£ $wüjT· + düŒwü+º >±ø£ e÷q<äT.
2 3
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Çe˙ï ˇø±H=ø£ e÷qdæø£ dæú‹˝À düèwæº ne⁄‘êsTT. e÷qe⁄ì |ü⁄≥Tºø£ Hê{ÏqT+∫
H˚{eÏ s¡≈î£ »]–q e÷qdæø£ |ü]D≤e÷ìï eTqdü‘Ô «· XÊÁdü,Ô e÷qeXÊÁkÕÔ\ düV‰ü j·T+‘√
n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊeT+fÒ, e÷qdæø£ |ü]D≤eT+˝À nH˚ø£ <äX¯\qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
Á|ü‹ e÷qe⁄&ç˝Àq÷ á e÷qdæø£ dæú‘·T\T ñ+{≤sTT. n$ ˇø=ÿø£ÿ ø£åD+˝À
ˇø=ÿø£ÿ $<Û+ä >± e´ø£eÔ Te⁄‘·T+{≤sTT. Ä~eT e÷qe⁄&ç eTqdü‘Ô «· + |æ\\¢ eTqdü‘Ô «· +
e+{Ï~. Ä e÷qdæø£ dæú‹˝À Ä~eT e÷qe⁄&ÉT C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À eTq+
n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd nH˚ø£ $wüj·÷\qT düèwæº+#ê&ÉT. n+fÒ yÓTT‘·Ô+ MT<ä eTq+
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï á $<Û+ä >± ìs¡«∫+#·e#·TÃ: e÷qe⁄ì e÷qdæø£ |ü]D≤eT+˝Àì
ˇø£ <äX¯es¡≈£î yÓ\Te&˚ Ä˝À#·q\ |òü*‘·+>± ne‘·]+∫+<˚ C≤q|ü<ä $C≤„q+.
˝Òø£ BH˚ï eTs√$<Ûä+>± #Ó|üŒe#·TÃ: ÁbÕNq e÷qe⁄ì eTqdüT‡qT Á|ü‹_+_+#˚˝≤
kÕ+Á|ü<ësTTø£+>±, kÕeT÷Væ≤ø£+>± yÓ\Te&˚<˚ C≤q|ü<ä $C≤„q+. y˚{≤&˚ e÷qe⁄&ÉT
‘·qT y˚{≤&çq »+‘·Te⁄*ï ˇø£#√≥ y˚dæ #·T≥÷º Ä&ÉT‘·÷ bÕ&ÉT‘·T+fÒ nB C≤q|ü<ä
$C≤„qeTH˚ Äì|æ+#·T≈£î+≥T+~. $X¯«$<ë´\j·T+˝À #·~y˚ $<ë´]ú >√&É\MT<ä
Äo¢\ ∫Á‘ê\T y˚ùd dü+Á|ü<ëj·Tj·T÷ (latrinalia-writings on the walls of public
bath rooms) C≤q|ü<ä $C≤„qy˚T ne⁄‘·T+~. nsTT‘˚ ˇø±H=ø£ e÷qdæø£ dæú‹˝À
yÓ\Te&çq<ä+‘ê Folklore ø±<äT. n~ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ ø±yê\+fÒ
<ëìøÏ ˇø£ dü+Á|ü<ëj·TeT+≥÷ (tradition) @s¡Œ&Ü*. n+fÒ Ä~e÷qe⁄ì ∫‘·eÔ è‹Ôì
b˛*q e÷qdæø£ dæú‹˝À yÓ\Te&ç, ˇø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìï @s¡Œs¡T#·T≈£îqï n+XÊ\T
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À uÛ≤>±\qïe÷≥. Ç$ ÁbÕNq ø±\+˝À yÓ\Te&ç áHê{Ï
es¡≈î£ ø=qkÕ>∑e#·TÃ. ˝Ò<ë á ø±\+˝ÀH˚ yÓ\Te&ç ˇø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìï bı+<äe#·TÃ.
C≤q|ü<ä $C≤„q eTqï~ #ê˝≤ $XÊ\πøÁå ‘·+. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ n+<äT˝À
ˇø£ uÛ≤>∑+ e÷Á‘·yT˚ . C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï eTTK´+>± s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\T>± #˚jT· e#·TÃ.
1.Verbal folklore, 2. Non-verbal folklore (yêÁ>∑÷|üyTÓ q
Æ $ ˝Òø£ eTÚœø±\T, yêÁ>∑÷|ü+
ø±ì$). π>j·÷\T, ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì verbal arts nì |æ\TkÕÔs¡T.
yêÁ>∑÷|ü+ Á|ü#êsêìï bı+<˚ ø£fi¯\T e÷Á‘·y˚T C≤q|ü<ä $C≤„q+ nH˚ ‘·|ü⁄Œ
n_ÛÁbÕj·T+≈£L&Ü ñ+~. ø±ì qeTàø±\T, Ä#êsê\T, <äTdüTÔ\T, n\+ø±sê\T
eT‘·+ e¬>’sê\T≈£L&Ü C≤q|ü<ä $C≤„q+˝ÀH˚ #˚s¡T‘êsTT.
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï Richard M.Dorson nH˚ C≤q|ü<ä $<ë«+düT&ÉT ‘·q
Folklore and Folklife nH˚ |ü⁄düÔø£+˝À Hê\T>∑T o]¸ø£\ ÁøÏ+<ä |ü]o*+#ê&ÉT.
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n$:1. Oral Folklore (ø£<∏ë π>j·÷\T, kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’q$).
2. Social Folk custom (|ü+&ÉT>∑\T, $H√<ë\T, yÓ< ’ ´ä +, C≤q|ü<ä eT‘·+ yÓTT<ä˝q’… $)
3. Material culture (#˚‹|üqT\T, y˚wüuÛÑ÷wüD≤\T, e+{≤ yês¡÷Œ yÓTT<ä˝…’qq$).
4. Folk Arts (s¡÷|üø±\T, dü+^‘·+, qè‘·´+). á $uÛÑ»q˝À ≈£L&Ü ø=ìï ˝ÀbÕ\T
˝Òø£b˛˝Ò<äT. uÛÑ+–eT\T yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ Ç+<äT˝À neø±X¯+ ˝Ò<äT. ø£fi¯>± eTq+
|ü]>∑DÏ+#˚ ø£$‘·«+ yêÁ>∑÷|üyÓTÆq ø£fi¯>± |ü]>∑DÏ+#·ã&ç+~. C≤q|ü<ä ø£fi¯\˝À
dü+^‘·+, qè‘·´+, s¡÷|üøy£ T˚ >±ì ∫Á‘·øfi£ ¯ #˚s˝¡ <Ò Tä . n~ edüTeÔ ⁄\˝À #˚sá ã&ç+~.
á $<Ûä+>± n‹yê´|ü⁄Ô\T, nyê´|ü⁄Ô\T, ∫qï˝ÀbÕ\T ñHêï≈£L&Ü n~ C≤q|ü<ä
$C≤„q+˝Àì yÓ’$<Ûë´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+<˚>±ì, $+>∑&ç+∫q $C≤„ì ˝À|ü+ e÷Á‘·+
ø±<äT.
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï XÊÁd”Ôj·T+>± $X‚¢wæ+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ
nqT≈£L\+>± $+>∑&ç+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫qyê]˝À R.S.Boggs eTTKT´&ÉT.
XÊUÀ|ü X ÊK\T>± $dü Ô ] +#· T ø=ìe⁄qï C≤q|ü < ä $C≤„ H êìï, n+<ä T ˝Àì
dü÷øå±à‹dü÷øå±à+XÊ*ï |ü]o*+#·&ÜìøÏ Boggs eØZøs£ D¡ ñ|üj÷Ó –düT+Ô ~. C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´+˝Àì $$<Ûä XÊK\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT Boggs eØZøs£ D¡ qT ≈£L&Ü
Çe«&É+ ‘·|üŒìdü] ø±ã{Ϻ Äj·Tq eØZø£s¡D $<ÛëHêìï ‘Ó\TdüTø√e≥+ eTTK´+.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À eTq+ ‘Ó\TdüTø√e\dæq eTTU≤´+XÊ\qT Groups nH˚ ù|s¡T‘√
Boggs $uÛÑõ+#ê&ÉT. M{ÏøÏ >∑Ts¡TÔ\T>± Ç+^¢wüß˝Àì A B C D e¬>’sê\qT
ñ+#ê&ÉT. n+fÒ yÓTT‘·Ô+ C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï yÓTT<ä≥ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± Groups
>± $uÛÑõ+#ê&ÉT.
A. General Folklore
B. Prose Narrative
C. Ballad Song Dance Game Music Verse
D. Drama
F. Custom Festival
G. Geography
L. Language
M. Art Craft Architecture
N. Food Drink
4 5
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
P. Belief
S. Speech
V. Proverb
W. Riddle
‘·sê«‘· ô|’ Groups ˝À ˇø=ÿø£ÿ<ëìï ø=ìï Categories >± $uÛÑõ+#ê&ÉT.
n+fÒ B nqï~ Prose Narritive ø£<ë! <ëì˝À eTs√ eT÷&ÉT categories ñHêïsTT.
n$`B 200 Myth, B 400 Legend, B 600 Tale. á eT÷&ÉT categories ˝À
ˇø=ÿø£ÿ<ëìï eT∞fl Types >±qT Types qT Forms >±qT Forms qT Division >±qT
Divisions qT Sub-division >±qT Boggs $uÛÑõ+#ê&ÉT. n+fÒ á eØZø£s¡De\¢ @
dü÷øå±à+XÊqïsTTHê, <ëì kÕúq+˝À <ëìì ñ+∫ düŒwü+º >± #Ó|Œü &ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î C 324 nì #Óù|Ô #ê\T` Ä~ dü+‘√wü^‘·+ nì ‘Ó\TdüTÔ+~. C
n+fÒ Song Ballad yÓTT<ä˝…’q$, C 300 n+fÒ C≤q|ü<ä π>j·T+, C 320 n+fÒ
s¡kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T, C 324 n+fÒ dü+‘√wüeTH˚ uÛ≤yêìï ‘Ó*ù|
bÕ≥\T.
u≤>¥‡ eØZøs£ D¡ e\¢ eTq≈£î s¬ +&ÉT Á|üj÷Ó »Hê\Tqï$. yÓTT<ä{~Ï Á|ü|+ü #·+˝À
@ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q n+XÊqïsTTHê XÊÁd”j Ô T· +>± $X‚w¢ +æ #·&ÜìøÏ |üìøÏedüT+Ô ~.
¬s+&Ée~ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À @j˚T n+XÊ\T ekÕÔsTT nqï~ ‘Ó*j·T≥+e\¢
<ëì dü«s¡÷|ü+ ø=+‘·es¡≈£î uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
u≤>¥‡ eØZø£s¡D˙, &Üs¡‡Hé $uÛ≤>±˙ï, Ç+ø± Ç‘·s¡ C≤q|ü<ä $C≤„qT\
s¡#·\©ï #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À kÕVæ≤‘·´>∑+<Ûä+ ñ+&˚ ø=ìï n+XÊ\T
ñqï≥T¢ eTq≈£î ‘Ó\TdüT+Ô ~. n$ yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ $. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ nH˚ ù|s¡T‘√>±ì,
yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ ø£fi\¯ T nH˚ ù|s¡T‘√ >±ì eTq+ |æ\e<ä–q yê{Ï˝À eTTK´+>± #˚sπ $
◊<äT. n$ 1. C≤q|ü<ä π>j·÷\T, 2. C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T, 3. >∑<ä´ø£<∏äHê\T,
4. kÕyÓT‘·\T, 5. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T.
C≤q|ü<ä $C≤„qeTH˚ $XÊ\ πøåÁ‘·+˝À C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ nqï~ ˇø£
uÛ≤>∑eTì #Ó|Œü &É+‘√ u≤≥T, C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À eTq+ >∑eTì+#· e\dæq n+XÊ\qT
>∑T]+∫ International Encyclopaedia of the Social Sciences ˝À ñqï á ÁøÏ+~
e÷≥\qT #·÷∫ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ: “Folklore means folk learning; it comprehends
all knowledge that is transmitted by word of mouth and all crafts and techniques
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
that are learned by imitation or example as well as the products of these crafts.
Folklore includes folk art, folk crafts, folk tools, folk costume, folk custom, folk
belief, folk medicine, folk recipes, folk music, folk dance, folk games, folk ges-
tures, and folk speech as well as those verbal forms of expression which have
been called folk literature but which are better described as verbal art.” 4
ô|q’ ñ<ë]+∫q $C≤„q düs«¡ dü«+˝ÀH˚ yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ ø£fi\¯ T ˝Òø£ C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´+˝À “folk tales, legends, myths, proverbs, riddles and poetry”
#˚s¡T‘êj·Tqï n_ÛÁbÕj·T+ e´ø£ÔeTsTT+~.5 ø£<∏ä\T, ◊‹Vü‰´\T, |ü⁄sêD≤\T` á
eT÷{Ï˙ ø£*|æ >∑<ä´ø£<∏äHê\T (Prose narratives) n+{≤s¡T. kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\T Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]>∑DÏ+|üã&ç<ä–q yÓ’•wüº´+ ø£\$. Çø£ C≤q|ü<ä ø£$‘·«+˝À
C≤q|ü<ä π>j·÷\T, C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T nì ¬s+&ÉT uÛ≤>±\THêïsTT.
Folk Literature nH˚ |ü<ëìøÏ düe÷Hês¡ø
ú +£ >± ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘T· \T Á|üC≤ yêvàj·TeTT,
nHê<äè‘· yêvàj·TeTT. eT<ÛäTs¡ ø£$‘·\T, <˚o kÕs¡dü«‘·eTT yÓTT<ä˝…’q ù|¬s¢ìï{ÏH√
yê&Üs¡T. ø±ì M{Ïìï{Ïø° n‹yê´|æ,Ô Äyê´|æÔ <√cÕ\THêïsTT. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTH˚
ù|sπ m≈£îÿe>± Á|ü#ês¡+˝À ñ+~. n<˚ yÓTs¡T>¬ q’ |ü<+ä nì #Ó|Œü e#·TÃ. Verbal arts,
Oral literature nH˚ |ü<ë\ qqTdü]+∫ yêÁ>∑÷|üyÓTÆq ø£fi¯\T ˝Òø£ kÕVæ≤‘·´eTì
≈£L&Ü |æ\ee#·TÃ.
{Ï|Œü DÏ
1. “When Thoms first coined the word, he defined it be the lore of the folk.By the
later term he meant the unlettered peasantry”-Encyclopaedia Britannica,
Vol.9.p.519
2. The study of Folklore, p.2
3. The study of Folklore, p.2
4. p.496-97
5. p.497
6 7
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
1.C≤q|ü<ä π>j·÷\T
C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ kÕe÷q´+>± nq«sTT+#˚ \ø£åD≤\‘√u≤≥T, ø=ìï
$•wü>º T∑ D≤\qT ø£*–q C≤q|ü<ä >π j·÷\T yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ ø£fi\¯ ˝À n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ
kÕúHêìï ÄÁø£$TkÕÔsTT. C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î >±ì, ø£<∏ë π>j·÷\≈£î>±ì, eTπs
kÕVæ≤‘·´ XÊK≈£î>±ì nq«sTT+#˚ kÕe÷q´ >∑TD≤\T ø=ìï ñHêïsTT. 1.Ä~eT
e÷qe⁄ì ∫‘·eÔ è‹Ôì Á|ü‹_+_+#˚ e÷qdæø£ dæ‹ú ˝À yÓ\Te&É&+É , 2. yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ
Á|ükÕs¡+ ø£*– e⁄+&É&É+ (Oral transmission), 3. ˇø£ dü+Á|ü<ëj·T+ @s¡Œ&É&É+,
4. nH˚ø£ s¡÷bÕ\‘√ >√#·]+#·&+É (different versions) yÓTT<ä˝q’… \ø£Då ≤\qT C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘ê´ìøÏ yÓTT‘·Ô+MT<ä nq«sTT+∫ #Ó|üŒe#·TÃ.
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìøÏ ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\‘√u≤≥T ^‘·s¡÷|ü+>±
ñ+&É&+É , uÛ≤eÁ|ü<ëÛ qyÓTÆ ñ+&É&+É , ø£<ë∏ s¡V≤æ ‘·+>± ñ+&É&eÉ Tqï$ C≤q|ü<ä >π j·÷ìøÏ
$•wüº+>± ñ+&˚ \ø£åD≤\T. π>j·T s¡÷|ü+˝À uÛ≤eÁ|ü<Ûëq+>± yÓ\Te&˚ ÄX¯ós¡#·q
C≤q|ü<äπ>j·T+ nì ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃ.
C≤q|ü < ä π > j· ÷ ìø° (Folk song), C≤q|ü < ä ø£ < ∏ ë π > j· ÷ ìøÏ
(Narrative poem) ñ+&˚ uÛ< Ò ëìï Ç+ø± ø=+<äsT¡ >∑eTì+#·&+É ˝Ò<Tä . á s¬ +&ç+{Ï˙
y˚s¡Ty˚s¡T>± #·÷&É&Éy˚T y˚T\T. Ballads ˝Òø£ Narrative poems ≈£L&Ü π>j·÷˝Ò.
nsTT‘˚ Encyclopaedia Britannica ˝À #Ó|Œæ q≥T¢>± “Ballads are a variety of folk
songs; but they are sufficiently a group in themselves to be classed separately”1
á π>j·÷\≈£î, ø£<∏ë π>j·÷\≈£î ñ+&˚ uÛÒ<ëìï düŒwüº+>± #ÓbÕŒ\+fÒ á ¬s+{Ï˙
ø£\|æ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT C≤q|ü<ä ø£$‘·«+ (Poetry) nH˚ |ü<ëìï yê&É&É+ eT+∫~.
n|ü⁄Œ&ÉT C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ`
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+
1.C≤q|ü<ä ø£$‘·«+ 2.>∑<´ä ø£<Hä∏ ê\T 3.kÕyÓT‘·\T 4.bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T
C≤q|ü<ä ø£$‘·«+
1.π>j·÷\T 2.ø£<∏ëπ>j·÷\T
>∑<ä´ø£<∏äHê\T
1.|ü⁄sêD≤\T 2.»qÁ|æj·T ø£<∏ä\T 3.◊‹Vü‰´\T
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªªÄC≤„‘· ø£sè¡ ‘Ô «· +, kÕeT÷Væ≤ø£ Á|ü#ês¡+. yêø£‡+Á|ü<ëj·T+, »qÁ|æjT· ‘·«+,
kÕs¡fi¯´+, nH˚≈£î\ eTqdüT‡\ Hêø£]¸+∫ dü+bÕ~+∫q C≤rj·T‘·µµ C≤q|ü<äπ>j·T
\ø£åD≤\ì Chamber’s Encyclopaedia #Ó|ü⁄Ôqï~. C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î ìj·T$T‘·
\ø£Då ≤\T ø£ì|ækÕÔsTT. C≤q|ü<‘ä «· + ø£*– ñ+&É&yÉ T˚ C≤q|ü<>πä j·T+ Á|ü<ëÛ q \ø£Då +.
yê&ÉTø£˝À ñ+&˚ nìï π>j·÷\÷ C≤q|ü<äπ>j·÷\T ø±˝Òe⁄. n~ ˇø£ÿ]#˚‘· ø£*Œ‘·
yÓTÆq<Ó’Hê, |ü\Te⁄] düèwæº nsTTHê C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ #Ó|æŒq kÕe÷q´ \ø£åD≤\T
C≤q|ü<äπ>j·÷\≈£L ñ+{≤sTT.
C≤q|ü<>πä j·T+ nq>±H˚ eTs=ø£ \ø£Då eT÷ düTŒ¤]düT+Ô ~. Ç$ >π j·Ts¡÷|ü+˝À
ñ+{≤sTT. n+fÒ n$ bÕ&É&ÜìøÏ nqTyÓ’q$. e÷≥*ï \j·Tã<ä∆+>± ≈£Lπsà X¯øÏÔ
C≤q|ü<äT\≈£î+~. eTq e÷≥˝À¢ ø£ì|æ+#·ì \j·T nHê>∑]≈£î\ e÷≥˝À¢
ø£ì|ædTü +Ô ~.2
C≤q|ü<ä π>j·÷ìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± ø£$ n+≥÷ ˇø£fi¯ófl ˝Òø£b˛e&É+ eTs=ø£
\ø£Då +. C≤q|ü<ä >π j·T+ yÓj ’ T· øÏøÔ £ düèwæº nì ø=+<äs÷¡ düeTwæº düèwæº nì eT]ø=+<äs÷¡
n_Û Á bÕj· T |ü & É T ‘· T Hêïs¡ T . n$ ¬ s +&É T $<Û ë \T>±q÷ yÓ \ Te&É & ÜìøÏ
neø±X¯+ ñHêï, C≤q|ü<äπ>j·T+>± s¡÷bı+<˚≥|ü⁄Œ&ÉT kÕeT÷Væ≤ø£ |ü⁄q'düèwæº
(Communal re-creation) »s¡T>∑T‘·T+<äqï~ e÷Á‘·+ ì»+. m+<äTø£+fÒ, q\T>∑T]
H√fi¯˝¢ À Hêì, q\T>∑T] #˚‘T· \T |ü&‘ç H˚ ˚ n~ C≤q|ü<>πä j·T+ ne⁄‘·T+~. (Hê´j·T+>±
#˚‘·T\T |ü&ÉT‘êsTT nì #Ó|üŒ&É+ ≈£L&Ü ‘·ù|Œ. m+<äTø£+fÒ, C≤q|ü<ä π>j·÷\qT
mes¡÷ Áyêdæ ñ+#·s¡T ø±ã{Ϻ, Ç+ø=+#Ó+ dü]>±Z #ÓbÕŒ\+fÒ q\T>∑T] e÷≥\T
#˚]‘˚H˚ C≤q|ü<ä >π j·T+ ne⁄‘·T+~ nqe#·TÃ.) C≤q|ü<ä >π j·÷ìøÏ ø£$ ˝Ò&TÉ nì
#Ó|ü⁄ÔHêï+ ø±ã{Ϻ. n~ dü«j·T+uÛÑTe⁄ nqe#·TÃ. BH˚ï eTs√ $<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ
n$ nC≤„‘· ø£s¡èÔø±\T. n+fÒ “Collective creations of the folk” (or re-creations)
ø±e&É+ eT÷\+>± C≤q|ü<ä >π j·÷\qT Áyêdæqyês¡T nÁ|ü<ëÛ qT\e⁄‘ês¡T. eTqdü‘Ô «·
XÊÁdüÔy˚‘·Ô j·T÷+>¥ Á|ü‹bÕ~+∫q ª düeTwæº düT|üÔÁ|ü»„µ dæ<ë∆+‘·+ (Collective un-
conscious) M{Ï ø£q«sTTdüTÔ+~. ÁbÕNq ø±\+Hê{Ï kÕe÷õø£ Jeq+˝À ˇø£
uÛ≤>∑yÓTÆq ø£s¡àø±+&É\˝À bÕ≥\T m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ eVæ≤+#˚$. e÷qyêr‘·
X¯≈£îÔ\≈£î ‘·eT uÛ≤y√<˚«>±ìï ãVæ≤s¡Z‘·+ #˚ùd+<äT≈£î ÁbÕNq e÷qe⁄\T
^‘êHêïÁX¯sTT+#˚yês¡T. ÄHê&ÉT kÕeT÷Væ≤ø£ ^‘ê˝Ò m≈£îÿe. “Primitive songs
which is born from an elemental dramatiorite, is a communal activity. In a world
8 9
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
where ceremonies provide a main focus for social life, song is among the chief of
them, and is used both to communicate with the supernatural and to express joy
or grief or other strong emotions. Choral song is the more popular form in most
primitive societies”3
ô|’ \ø£Då + eT÷\+>± C≤q|ü<ä >π j·÷\≈£î eTs=ø£ \ø£Då eT÷ \_ÛdTü qÔ ï~.
n$ nC≤„q ø£s¡èÔø±\e≥+e\¢ yê{Ï s¡#·Hêø±\+ eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. ø±\+
‘Ó*j·Tø£b˛e≥+#˚‘· C≤q|ü<ä π>j·÷\T bÕ‘·Mø±e⁄, Áø=‘·ÔM ø±e⁄. m+<äTø£+fÒ,
n$ ì‘·´q÷‘·Hê\T.4 “A folk song is neither new nor old because it is continu-
ally taking on new life. It is individual flowering on a common stem.”
C≤q|ü<ä π>j·T+ m|ü⁄Œ&√, mø£ÿ&√ |ü⁄{Ϻ |ü\Te⁄] H√fi¯fl˝À Hêì ‘·q
dü«s¡÷bÕìï dü‘·‘·+ e÷s¡TÃ≈£î+≥÷ ñ+≥T+~. H√{Ï˝À Hê\T>∑T e÷≥\T ‹]π>
Á|ü‹yê&É÷, C≤q|ü<ä π>j·÷ìøÏ ‘êq÷ ˇø£ bÕ<ä+ #˚s¡TdüTÔ+{≤&ÉT. n+<äTe\¢
C≤q|ü<ä π>j·÷ìøÏ ìj·T$T‘· dü«s¡÷|ü+ n+≥÷ ñ+&É<äT. ìj·T$T‘· dü«s¡÷|ü+
˝Òø£b˛&Éy˚T C≤q|ü<äπ>j·T+ jÓTTø£ÿ eTs=ø£ \ø£åD+. “In order to remain satisfac-
tory and memorable to the community a folksong must be founded on certain
ø=+‘·ø±\+
inflexible principles but constantly subjected to individual variation”5
>∑&#ç d˚ ]ü øÏ >π j·T+ dü«s¡÷|üyT˚ e÷]b˛e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿkÕ] uÛ≤ùw ns¡+ú ø±<äT. Ç˝≤
ìj·T$T‘· dü«s¡÷|ü+ ˝Òø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ kÕeT÷Væ≤ø£ ø£s¡èÔ‘·«y˚T. n+‘˚ø±ø£,
m|ü⁄Œ&√ s¡÷|üyTÓ ‹Ôq C≤q|ü<>πä j·T+ |ü\Te⁄] H√fi¯fl˝À |ü&&É +É e\¢ $$<Ûä bÕsƒê\qT
>∑*– ñ+≥T+~. BìøÏ ∫e] dü«s¡÷|ü+ n+≥÷ ñ+&É<äT. “There are texts but
there is no text.”
Çe˙ï #· ÷ ∫q|ü ⁄ &É T eTqøÏ + ø√ \ø£ å D + dü Œ wü º e Te⁄‘· ÷ ñ+~.
C≤q|ü<äπ>j·÷\T yêÁ>∑÷|üyÓTÆq Á|ü#ês¡+e\¢H˚ J$kÕÔsTT. n$ Áyê‘·s¡÷|ü+˝À
ñ+&É&+É #ê˝≤ $s¡fi+¯ . C≤q|ü<Tä \≈£î Áyêj·T&É+, #·<eä &É+ ‘Ó*j·÷*‡q nedüs+¡
≈£L&Ü ˝Ò<Tä . ˇø£ÿ C≤q|ü<>πä j·÷˝Ò ø±<äT` ÁbÕNq ø£$‘·«+ #ê˝≤es¡≈î£ Áyêj·Tã&ç+~
ø±<äT. “Primitive Poetry cannot be studied in the written literatures of the past,
because by its nature it is unwritten, preliterate, only in exceptional conditions is
nH˚ e÷≥˝À¢ m+‘√ dü‘·´+ ñ+~.
it ever written down”6
ÄX¯ós¡#q· C≤q|ü<>πä j·÷\ eTs=ø£ \ø£Då +. ø£˝≤\T, ø±sTT‘ê\T nedüs+¡
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
˝Ò≈£î+&Ü @yÓ’Hê uÛ≤yê\T ‘·ø£åD s¡÷bÕìïe«&É+ ÄX¯ós¡#·q. “Poetry is the spon-
taneous overflow of powerful feelings” nqï Wordsworth e÷≥ C≤q|ü<ä
ø£$‘ê«ìøÏ #·øÿ£ >± dü]b˛‘·T+~. uÛ≤eìs¡“s¤ ‘¡ e· \¢ ñ<ä“$¤ +∫q$ C≤q|ü<>πä j·÷\T.
C≤q|ü<Tä \≈£î ÄX¯óø£$‘·«+ #˚ù|Œ X¯øÔÏ düV≤ü »+>±H˚ ñ+~. C≤q|ü<Tä \≈£î dü+‘√wü+
ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT, uÛjÑ T· + ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT, <äT'K+ ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤yêy˚XÊìï e´ø£+Ô #˚jT· &ÜìøÏ
\j·÷‘·àø£yTÓ qÆ |ü<ë\T yê≥+‘·≥ ny˚ ekÕÔsTT. ªª‘·q eTH√uÛ≤yêìï m<äT{Ïyê]‘√
#Ó|üŒ&É+ m|ü⁄Œ&Ó’‘˚ e÷qe⁄&ÉT H˚s¡TÃ≈£îHêï&√ n|üŒ≥Tï+#˚ ø£$‘·«+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~.
eT\eT\ e÷&˚à m+&É\T, ôVAs¡Tq ≈£î]ùd esê¸\T, eTT&ÉT#·T≈£îb˛j˚T #·*,
Äq+<ä+‘√ Vü≤è<äj·÷ìï ñÁs¡÷‘·\÷–+#˚ |ü+≥b˛˝≤\T, X¯Øsêqï+‘·{Ï˙
ø£<*ä +|üCùÒ d ø£wyºü TÓ qÆ |üqT\T, #êe⁄\T, |ü⁄≥Tºø\£ T, ô|[flfió¯ fl, ù|s¡+{eTT\T, |ü+&ÉT>∑\T,
|üu≤“\T, |üP»\T` ˇø£ÿfÒ$T{Ï Á|ür dü+|òüT≥q, Á|ür düìïy˚X¯eTT |ü˝…¢≥÷]yê]
ø£$‘êy˚XÊìøÏ eT÷\ø£+<ë\e⁄‘·÷ e#êÃsTT.µµ7
Ç˝≤ ‘·eT Je‘·+˝Àì Á|ü‹ düìïy˚XÊìï nqTuÛ$Ñ +∫ ÄX¯óe⁄>± |ü*øπ á
>π j·÷\ XË*’ ø£è‘·øy£ TÓ qÆ ~ ø±<äì y˚sπ #Ó|Œü qø£ÿs¡˝<Ò Tä . yê{Ï~ düV≤ü »XË*’ , düsfi¡ ‘¯ «· +,
eTT>∑∆‘·«+ á π>j·÷\ Á|ü<Ûëq\ø£åD≤\T. á düs¡fi¯‘·«+‘√u≤≥T yê{Ï˝À¢
qeqy√H˚àwüXÊ*ìjÓÆTq Á|ü‹uÛÑ ø£q|ü&ÉT‘·T+~. C≤q|ü<ä ø£$‘ê«ì~ ìsêuÛÑs¡D
kÂ+<äs¡´+. dü«uÛ≤y√øÏÔˇø£ÿfÒ C≤q|ü<äT\T yÓT∫Ãq n\+ø±s¡+. Á|ü»\ J$‘·+˝À
ˇø£ uÛ≤>∑+>± ñ+&˚ qT&çø±sê\ kı>∑dTü \˙ï eTq≈£î C≤q|ü<ä >π j·÷˝À¢ ø£ì|ækÕÔsTT.
düV≤ü » XË*’ nÁ|üjT· ‘·ï •˝≤ŒìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. C≤q|ü<Tä \T Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>±
X¯u≤›\+ø±sê\qT>±ì, nsêú\+ø±sê\qT>±ì yê&ÉsT¡ . n˝≤π> uÛ≤yê\÷ øÏw¢ yºü TÓ qÆ $
ø±e⁄. n‹ düT≈£îe÷sê˝…’ düV≤ü » düTyêdüq*ï yÓ<»ä ˝Ò¢ |ü⁄e⁄«˝≤¢+{Ï }Vü≤\T C≤q|ü<ä
π>j·÷\˝À eTq≈£î ø£ì|ækÕÔsTT.
ô|’ \ø£D å ≤\‘√u≤≥T C≤q|ü<>πä j·÷\≈£î eT]ø=ìï ∫qï \ø£D å ≤\THêïsTT.
M{Ï˝À Á|ü‹ #·s¡D+ ∫es¡H√ ˝Òø£ ø=ìï #·s¡D≤\ ∫es¡H√ ˇø£ |ü<äyÓ÷, #·s¡DyÓ÷
eT∞fl eT∞fl sêe&É+ ø£ì|ædüTÔ+~. ÇB π>j·T \ø£åD≤\˝À ˇø£fÒ. BìH˚ Ç+^¢wüß˝À
Refrain n+{≤s¡T. ÇB ÁbÕNq‘·qT dü÷∫+#˚<˙ ä , |ü<ë\ |ü⁄qs¡TøÏ,Ô uÛ≤yê\ |ü⁄qs¡TøÏÔ
C≤q|ü<äø£$‘·« eTTK´\ø£åDeT˙ uÛ≤$+#˚yês¡÷ ñHêïs¡T. @~ @yÓTÆHê á |ü<ä,
uÛ≤e |ü⁄qs¡TøÏÔ eTq≈£î >π j·÷\˝À ø£ì|ædTü +Ô ~. C≤q|ü<ä >π j·÷\qT ø£<ë∏ >π j·÷\qT+&ç
y˚sT¡ #˚ùd eTTK´yÓTqÆ >∑TD+ Ä‘·à|üs‘¡ «· + (Subjectivity). bÕs¡e÷]úø£ >π j·÷˝˝À,
10
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=ìï |üìbÕ≥\˝À á Ä‘·à|üs¡‘·«+ Ç+ø± m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔ+~. á bÕ≥*ï
bÕ&˚yês¡T J$‘·+˝Àì düTK<äT'U≤\≈£î nø£è‘·øy£ TÓ qÆ >π j·Ts¡÷|ü+ Çe«&É+eT÷˝≤q
á ^‘ê\T yê] J$‘·+˝À ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆb˛j·÷sTT. Ç‘·s¡ kÕVæ≤‘·´Á|üÁøÏj·T\ø£+fÒ
M{Ï˝À uÛ≤eÁbÕ<Ûëq´ yÓT≈£îÿe.
düeTÁ>∑ e÷qe J$‘·+>±ì, s¡kÕ\≈£î kÕúsTT‘·«+>±ì eTq≈£î
C≤q|ü<äπ>j·÷\˝À ø£ì|æ+#·ø£b˛e#·TÃ. n+‘·e÷Á‘·+#˚‘· n$ Äq+<ä+
ø£*–+#·øb£ ˛e⁄. C≤q|ü<>πä j·÷\˝À X¯è+>±sêìπø m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+. kÕe÷q´+>±
C≤q|ü<ä π>j·÷\T $H√<ä+ø√dü+ @s¡Œ&çq$ ø±e&É+e\¢ e\|ü⁄bÕ≥\T m≈£îÿe>±
ø£ì|ækÕÔsTT. ø±ì bÕ‘·ø±\|ü⁄ bÕ≥\˝À |üìbÕ≥\T, bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê˝Ò m≈£îÿe.
Ç˝≤ mìï \ø£åD≤\T #Ó|æŒHê C≤q|ü<äπ>j·T+ á \ø£åD≤\ìï{Ïø° ˝§+>∑<äT. Ç$,
\ø£Då ≤\qT #·~$ C≤q|ü<Tä \T Áyêdæq >π j·÷\T ø±e⁄. n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT ‘·eT qeTàø±\≈£î,
Ä<Ûësê\≈£î, uÛ≤yê\≈£î ‘·–q≥T¢>± \j·÷‘·àø£+>± e´ø°øÔ ]£ +∫qe÷≥˝Ò >π j·÷\T.
n+<äTe\¢ \ø£åD≤\≈£î ˝§+>∑≈£î+&Ü ñ+&É&Éy˚T C≤q|ü<ä π>j·T+ n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq
\ø£åDeTì #Ó|üŒe#·TÃ. ªªdü+^‘·y˚T X¯j·T´, kÕVæ≤‘·´e÷ b˛‘·b˛dæq yÓ+&ç˝≤>±
Á|üeVæ≤düT+Ô ~. C≤q|ü<Tä \ >π j·TeTT Vü≤è<äj÷Ó <ä‘Z e· T÷ s¡d|ü ⁄ü wüeº T÷qT. Çìï #Ó|Œæ ,
ndü\T $wüjT· eTT #Ó|Œü &ÉeTT ‘·|Œü sTTb˛‘·T+~. C≤q|ü<ä >π j·÷\ìï{ÏøÏ á \ø£Då ≤\˙ï
ñ+&Éqø£ÿs¡˝<Ò Tä .µµ8
C≤q|ü<ä >π j·÷\ |ü⁄≥Tºø`£ $ø±dü+
C≤q|ü<äπ>j·T+ m˝≤ |ü⁄{Ϻ+~, $ø±dü+ #Ó+~+~`Ç‘ê´~ $wüj·÷\qT
XÊÁd”Ôj·T+>±, düŒwüº+>± ne>±Vü≤q #˚düTø√yê\+fÒ eTq+ e÷qe XÊÁkÕÔìï,
JeXÊÁkÕÔìï, eTqdü‘Ô «· XÊÁkÕÔìï ÄÁX¯sTT+#ê*‡ ñ+≥T+~. &Ü]«Hé Á|ü‹bÕ~+∫q
|ü]D≤eTyê<ä+ yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì |ü]o*ùdÔ e÷qe⁄&TÉ e÷≥*ï H˚sT¡ Ãø√e&É+, uÛ≤wüqT
H˚ s ¡ T Ãø√e&É + , π > j· ÷ \\¢ & É + m˝≤ »]–+<ä q ï <ëìï ø=+‘· e s¡ ¬ ø ’ H ê
ns¡+ú #˚dTü ø√>∑\T>∑T‘ê+.
|ü]D≤eTyê<ä+ (Theory of Evolution) JeXÊÁdüÔ n<Ûä´j·Tq+˝À ˇø£
dü+#·\HêH˚ï ˝ÒeBdæ+~. Je|ü]D≤eT+ ñqï‘· <äX\¯ ˝À »]π>ø=B› ø£sπ à+Á~j·÷\T,
C≤„H+˚ Á~j·÷\T n_Ûeè~∆ #Ó+<ësTT. Ç$ düqÔ ´»+‘·Te⁄˝À¢ Ç+ø± $ø±kÕìï bı+<äT‘·÷
e#êÃsTT. yê{Ï˝À¢qT Á|üsTTy˚T{Ÿ‡ nqã&˚ es¡Z+˝À Ç+Á~j·÷\T u≤>± n_Ûeè~∆
#Ó+<ësTT. yê{Ï yÓT<ä&ÉT #·ø£ÿ>± ô|+bı+~+~. ∫qï ∫qï>± #˚‘·T\T Á|ü<Ûëq
11
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£πsà+Á~j·÷\T>± |ü]D$T+#êsTT. Á|üsTTy˚T≥T‡ $T–*q »+‘·Te⁄ø£+f… m≈£îÿe
‘Ó*$‘˚≥*ï dü+bÕ~+#·T≈£îHêïsTT.
e÷qe #·]Á‘·˝À q÷{ÏøÏ 90 |ü+‘·T\T bÕ‘· sê‹j·TT>∑yT˚ nì XÊÁdüE Ô \„
n_ÛÁbÕj·T+. ‘·sê«‘· ‘·sê«‘· ì|ü⁄Œ ñ|üj÷Ó >∑+, y˚{≤&É&+É yÓTT<ä˝q’… $ e÷qe⁄&ÉT
‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. y˚{≤&É&É+ ˇ+≥]>± ø±ø£ kÕeT÷Væ≤ø£+>± »]π>~. yê]˝À
yê]øÏ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T, eP´Vü≤s¡#·Hê $<Ûëq+ ñ+&˚$. n‹ ÁbÕNq
e÷qe⁄\≈£î uÛ≤wü ˝Ò<äT. s¡ø£s¡ø±\ dü+»„\‘√ n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô+ #˚ùdyês¡T.
ø±\+ >∑&#ç ø˚ =B› uÛ≤wü ÄeX¯´ø£‘· ô|]–+~. <ëìøÏ ‘·>≥ Z∑ Tº>± eTìwæ ø£+sƒ+¡ ≈£L&Ü
s¡÷bı+~+~. yêqs¡T\ø£+f… qs¡T\≈£î X¯u≤›\qT düŒwü+º >± ñ#·Ã]+#˚ H˚sT¡ Œ e∫Ã+~.
bÕ‘· sê‹j·TT>∑+ ‘·T~<äX¯˝À eTq≈£î Áø√e÷Hê´Hé e÷qe⁄\T ø£ì|ækÕÔs¡T. Ms¡T
<ë<ë|ü⁄ eTq˝≤+{Ïyêπs. Ä ‘·sê«‘· uÛÖ‹ø£+>± ø±ø£ kÕ+düÿè‹ø£+>± |ü]D≤eT+
»]–+~.
bÕ‘·ø±\|ü⁄ e÷qe⁄&ÉT e÷+kÕVü‰s¡+ ‹ì‹ì n‘·ì X¯ØsêìøÏ, eTTK´+>±
yÓT<ä&TÉ ≈£î, e÷+düøè£ ‘·T\Ô <ë«sê |ü⁄w>ºæ \∑ ÄVü‰s¡+ \_Û+∫+~. X¯‘êu≤›\T, düV≤ü ÁkÕu≤›\T
>∑&Ée>± >∑&Ée>± e÷qe⁄&ÉT nqTuÛÑyêìï >∑&ç+#ê&ÉT. <äèX¯´e÷q Á|ü|ü+#êìï
#·÷∫ ‘·q˝À πsπ> uÛ≤yê\≈£î s¡÷bÕìï ø£*Œ+#·&É+ø√dü+ ‘·Vü≤‘·Vü≤˝≤&Ü&ÉT.
»+‘·Te⁄\≈£L ˇø£ s¡ø£yÓTÆq e´ø°Ôø£s¡D X¯øÏÔ ñ+~. nsTT‘˚ Ä~ e÷qe⁄&ç uÛ≤wü
n+‘· düŒwüyº TÓ +Æ ~ ø±<äT. e÷qe⁄&ç uÛ≤wü dü+»„\‘√ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ Æ ∫qï∫qï>± uÛ≤yê\≈£î
‘·–q X¯u≤›\qT yê&ÉTø√e&É+ es¡≈î£ e∫Ã+~. n‘·ì yÓT<ä&TÉ ø=~› ø=~›>± ô|]π>ø=B›
Ä˝À#·Hê m≈£îÿesTT+~. e÷qe⁄&ÉT \j·T ã<ä∆+>± e÷≥*ï ≈£Ls¡Ã&É+ ø=ìï y˚fi¯
@fi¯flÁøÏ‘y· T˚ ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~.9 Ç˝≤ \j·Tã<ä+∆ >± e÷≥*ï ≈£Ls¡Tdü÷,Ô e÷qe⁄&ÉT
‘·q uÛ≤yê\qT CÀ&ç+∫ C≤q|ü<ä π>j·÷\qT s¡÷bı+~+#ê&ÉT. ªªVü≤è<äj·T+˝À
ñqï Äq+<äyÓ÷, Äy˚X¯yÓ÷, <äT'KyÓ÷, ø£wüºyÓ÷ ô|’øÏ yÓfi¯flãT#·TÃ≈£î+fÒH˚ >±ì
Vü≤è<äj·TuÛ≤s¡+ rs¡<äT. Ç<˚ C≤q|ü<ä ø£$‘·«+>± yÓ\Te&ç+~. Vü≤è<äj·T uÛ≤s¡+
rs¡TÃø√e&Éy˚T e÷qe dü«uÛ≤eeTT.µµ10
>π j·T+ e´wædº èü wæº nì ø=+<äsT¡ , düeTwæº düèwæº nì eT]ø=+<äsT¡ n+{≤s¡T.
¬s+&É÷ kÕ<Ûë´˝Ò nì #Ó|üŒe#·TÃ. nsTT‘˚ ˇø£ π>j·T+ ˇø£ÿ] #˚‘· düèwæº+|üã&çHê,
|ü\Te⁄]#˚‘· ø£*Œ‘·yTÓ HÆ ê n~ q\T>∑T] H√{Ï˝À |ü&eÉ \dæ+<˚. n+<äTe\¢ kÕeT÷Væ≤ø£
|ü⁄q'düèwæº e÷Á‘·+ ‘·|üŒ<äT. n+fÒ ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\ |ü⁄≥Tºø£
12
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
yÓ’j·TøÏÔø£+>± »]–Hê, <ëì $ø±dü+ e÷Á‘·+ kÕeT÷Væ≤ø£+>± »s¡>∑e\dæ+<˚.
ø=ìï ^‘ê\T yÓ’j·TøÏÔø£+>±H˚ yÓ\Te&ܶsTTì ˇ|ü⁄Œ≈£îHêï. n‹ ÁbÕNq
ø±\+˝À e÷qe⁄˝Ò|üì #˚dæHê kÕeT÷Væ≤ø£+>±H˚ #˚ùdyês¡qï $wüj·÷ìï e÷Á‘·+
eTs¡∫b˛sê<äT. e÷qeXÊÁdüÔy˚‘·Ô\ ô|’ n_ÛÁbÕj·÷ìï ø£$‘·« #·]Á‘·ø±s¡T\T≈£L&Ü
n+^ø£]+#ês¡T. ˇø£y˚fi¯ ˇø£ÿe´πøÔ @<Ó’Hê #Ó|æŒHê n~ kÕe÷õø£ Á|ü»„‘√
yÓ\Te&ÉT‘·T+~. Hudson e÷≥\T á n_ÛÁbÕj·÷H˚ï ã\|üs¡TdüTÔHêïsTT :
“Investigations into the beginning of literature have shown that poetry origi-
nated in the desire to give outward form to the feelings not of the individual but
of the cloud or group”.11 Ä~eT e÷qe⁄&ÉT kÕeT÷Væ≤ø£+>± »s¡T|ü⁄‘·T+&çq
ø£s¡àø±+&É\˝À π>j·T+ Á|ü<Ûëq kÕúHêìï ÄÁø£$T+∫+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
|üìøÏ ` bÕ≥≈£î dü+ã+<Û+ä ñ+~. á s¬ +{ÏøÏ ñqï dü+ã+<Ûyä T˚ Á|üÁ|ü<eä∏ T+>±
e÷qe⁄ì H√≥ C≤q|ü<ä π>j·T+ yÓ\Te&É&ÜìøÏ ø±s¡DuÛÑ÷‘·eTsTT+<äì
}Væ≤+#·e#·TÃ. bÕ≥ \j·Tã<ä∆yÓTÆq ø£<ä*ø£\ ø£qT>∑TD+>± |ü⁄≥º&É+ düVü≤»+.
Ä~eT e÷qe⁄ì Á|ü<ÛëqyÓTÆq eè‹Ô y˚≥. n‘·ì ‘Ó*$q+‘·{°ï y˚≥ô|’qH˚
øπ +ÁBø£]+#ê&ÉT ÄHê{Ï e÷qe⁄&ÉT. y˚≥‘√bÕ≥T e÷qyêr‘· Á|ü|+ü #·+˝À qeTàø£+
≈£L&Ü ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. y˚≥˝À Ä~eT e÷qe⁄&ÉT ìeT>∑Tï&Ó’ ñ+&çq|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥\T
bÕ&ç ñ+&É&TÉ . n‘·&TÉ y˚{≤&ç, y˚{≤&çq »+‘·Te⁄*ï ˇø£#√≥ y˚d,æ Ä dü+‘√wü+‘√
‘·eT y˚≥ ø£<qä∏ T #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥÷ qè‘ê´\T #˚d÷ü Ô Äy˚X+¯ >± e÷{≤¢&≥˚ |ü⁄Œ&ÉT yÓ\Te&çq
uÛ≤wü \j·Tã<ä∆+>± ñ+&˚<äì }Væ≤+#·e#·TÃ, eTs√$<Ûä+>± ≈£L&Ü »]–
ñ+&É e #· T ÃqT. ‘· e T dü + ‘√cÕ\qT, <ä T 'U≤\qT e÷qyêr‘· X¯ ≈ £ î Ô \ ≈£ î
$qï$+#·Tø=H˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Ä~eT e÷qe⁄\T \j·÷‘·àø£ ^‘ê\qT |ü*øÏ
ñ+{≤s¡ì #Ó|üŒe#·TÃ. Ç˝≤ |üìbÕ≥\T, bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\T Ç+#·T$T+#·T ˇπø
ø±\+˝À |ü⁄{≤ºjT· ì|æ+∫Hê e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô ô|’ qeTàø£+, <˚e⁄&ÉTHêï&ÉH˚ uÛ≤e+
e÷qe⁄&øç Ï ø£\>∑øe£ TT+<˚ e÷qe⁄ì eTTK‘·' C≤q|ü<ä >π j·÷ìøÏ ÁbÕ<∏$ä Tø£ s¡÷|üyTÓ HÆ ê
‘·|üŒø£ yÓ\Te&ç ñ+≥T+<äì }Væ≤+#·e#·TÃ.
eØZø£s¡D :
C≤q|ü<ä π>j·÷\ eØZø£s¡D˝À nH˚ø£ $<Ûë\THêïsTT. dü÷ú\+>± á
π > j· ÷ \qT $uÛ Ñ õ +#ê\qT≈£ î +fÒ ˝ÖøÏ ø £ ^‘ê\T, bÕs¡ e ÷]ú ø £ ^‘ê\T
(Secular song and Sacred song) nì ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T #˚j·Te#·TÃ. e÷qe⁄&ç
13
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
J$‘êìï eTq+ |ü]o*ùdÔ eTq≈£î ø£ì|æ+#˚$ eTTK´+>± ¬s+&ÉT n+XÊ\T. ˇø£{Ï
n‘·ì ˝ÖøÏø£ J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫+~, eTs=ø£{Ï e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô ô|’ n‘·ì≈£îqï
qeTàø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. <ëìøÏ ‘·>∑ZfÒº π>j·÷\qT $uÛÑõùdÔ ¬s+&˚ $uÛ≤>±\T
ne⁄‘êsTT. nsTT‘˚ n~ dü÷ú\yÓTÆq eØZø£s¡D e÷Á‘·y˚T ne⁄‘·T+~.
ÄÁX¯j÷· ìï ã{Ϻ ^‘ê\qT Hê\T>∑T s¡ø±\T>± $uÛõÑ +#·e#·TÃ. 1.|ü⁄s¡Twüß\
^‘ê\T, 2.Ád”Ô\ bÕ≥\T, 3.ñuÛÑj·TT\ π>j·÷\T, 4.|æ\¢\ bÕ≥\T. m+‘·>±
˝…ø£ÿy˚dæHê e÷qe⁄\˝À eTq≈£î ø£ì|æ+#˚ esêZ\T eT÷&˚. |ü⁄s¡Twüß\T, Ád”Ô\T,
|æ\¢\T nH˚ eT÷&ÉT esêZ\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T, Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß *s¡Te⁄s¡T ` #˚]
bÕ&˚ bÕ≥\T ` Ç˝≤ Hê\T>∑T uÛ≤>±\T>± #˚dæq $uÛÑ»q ≈£L&Ü dü÷ú\yÓTÆ+<˚.
n+‘˚ø±<äT, ˇø=ÿø£ÿkÕ] Ád”Ô\bÕ≥\H˚ |ü⁄s¡Twüß\T bÕ&Ée#·TÃ. |ü⁄s¡Twüß\ bÕ≥\qT
Ád”\Ô T bÕ&Ée#·TÃ. n˝≤π> |æ\\¢ ø√dü+ ˝≤*bÕ≥*ï ô|<äy› ês¡T bÕ&ÉT‘ês¡T. dü÷\ú yÓTqÆ
ô|’ $uÛÑ»qø£+f… ø=+‘· $es¡+>± C≤q|ü<ä π>j·÷\ dü«s¡÷|ü+˝Àì yÓ’$<Ûë´ìï
‘Ó*ù| $uÛÑ»q nedüs¡+.
Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend, ¬s+&Ée
dü+|ü⁄≥+˝À Type nH˚ o]¸ø£ ÁøÏ+<ä R.S.Boggs Ç∫Ãq eØZø£s¡D ≈£L&Ü
>∑eTì+#·<ä–+~. n+<äT˝À u≤>¥‡ C≤q|ü<ä π>j·÷\qT uÛ≤y√<˚«>∑+ (Emotion),
<Ó’q+~q Jeq+ (Daily life), J$‘· #·Áø£+˝Àì eTTK´ düìïy˚XÊ\T (Crucial
moments in life cycle), |æ\¢\bÕ≥\T (Children’s songs), <Ûë]àø£ ^‘ê\T
(Religious songs) nH˚ ◊<äT o]¸ø£\ ÁøÏ+<ä Ç#êÃ&ÉT. e\|ü⁄ bÕ≥\T, XÀø£
^‘ê\T, Vü‰dü´ ^‘ê\T yÓTT<ä˝…’q$ yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+˝À ekÕÔsTT. |üìbÕ≥\T
e¬>s’ ê s¬ +&Ée $uÛ≤>∑+˝À #˚sT¡ ‘êsTT. |ü⁄≥Tºø,£ $yêVü≤+, #êe⁄ yÓTT<ä˝q’… $ eT÷&Ée
$uÛ≤>∑+˝Àì$. |æ\¢\ bÕ≥\˝À ˝≤*bÕ≥\T, <Ûë]àø£ ^‘ê\˝À eT‘·dü+ã+<Ûä
π>j·÷\T #˚s¡‘êsTT. á $uÛÑ»q ø=+‘· es¡≈£î C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À #ê˝≤yê{Ïì
$X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ |üìøÏedüTÔ+~.
C≤q|ü<ä π>j·÷\qT eØZø£]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT mH√ï n+XÊ\qT >∑eTì+#ê*‡
ñ+≥T+~. uÛ≤y√<˚«>±ìï ˝Òø£ s¡kÕìï ÄÁX¯sTT+∫ $uÛ≤>∑+ #˚ùdÔ e\|ü⁄bÕ≥\T,
Vü‰dü´^‘ê\T, XÀø£^‘ê\T yÓTT<ä˝q’… $ @s¡Œ&É‘êsTT. ÁøÏj÷· ‘·àø£ >∑TD≤ìï rdüT≈£î+fÒ
|üìbÕ≥\T, Áø°&Ü^‘ê\T, qè‘·´ >π j·÷\T yÓTT<ä˝q’… $ #Ó|Œü e#·TÃ. n˝≤π> #Û+· <ädTü ‡,
>±j·T≈£î\T, yê<ë´\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì ≈£L&Ü |ü]>∑DÏ+∫ $uÛ≤>∑+ #˚j·Te#·TÃ.
14
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø±ì Ç+<äT˝À @ ˇø£ÿ $<ÛëqeT÷ Á|ü‘˚´ø£+>± düeTÁ>∑+ ø±<äT. n+<äTe\¢
kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·es¡≈î£ nìï >π j·÷\≈£î nq«sTT+#˚˝≤>±, nìï{Ï˙ ÇeTT&ÉTÃ≈£îH˚≥T¢>±
eØZø£]+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê*.
ÁbÕNqø±\+ qT+∫ ≈£L&Ü |üìøÏ, bÕ≥≈£î ñ+&˚ düVü≤» dü+ã+<Ûä+ e\¢
Á|ü|ü+#·+˝À nìï Á|ü<˚XÊ\˝ÀqT |üìbÕ≥\T ndü+U≤´ø£+>± yÓ\Te&ܶsTT. yê{Ï
u≤VüQfi≤´ìï ã{Ϻ, yÓ’•cÕº´ìï ã{Ϻ |üìbÕ≥*ï Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]>∑DÏ+#·e\dæ
ñ+≥T+~. Ç+#·T$T+#·T>± |üìbÕ≥\T yÓ\Te&çq ø±\+˝ÀH˚ e÷qe⁄&çøÏ
düVü≤C≤r‘· X¯≈£îÔ\˝À ñqï qeTàø±\ Ä<Ûës¡+>± yÓ\Te&çq bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\T
eTs=ø£ eTTK´ $uÛ≤>∑+>± ù|s=ÿqe#·TÃ. Ç$ düTÔ‘·T\T ˝Òø£ uÛÑøÏÔ ^‘ê\T, ø£s¡àe÷s¡Z
dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ bÕ≥\T, ‘·‘ê«\T nì eT÷&ÉT $<Ûë\T>± ñ+{≤sTT. |üì, bÕs¡e÷]úø£
∫+‘·q ‘·sê«‘· e÷qe⁄ì J$‘·+˝À eTTK´yÓTÆq~ ≈£î≥T+ã+. ≈£î≥T+ã+˝À,
düe÷»+˝À Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\q&ÉTeT eTq+ #·÷#˚ u≤+<Ûäyê´\qT Á|ü‹_+_+#˚$
>∑èVü≤dü+ã+<Ûä ^‘ê\T. nqï ` #Ó˝…¢\T, neTà ` ≈£L‘·Ts¡T, n‘·Ô ` ø√&É\T,
ùdïVæ≤‘·T\T yÓTT<ä˝…’qyê] eT<Ûä´ ñ+&˚ u≤+<Ûäyê´ìï ‘Ó*ù| á π>j·÷\H˚ Ád”Ô\
bÕ≥\H˚ ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔs¡T. |æ\¢\bÕ≥\T Á|ü‘˚´ø£ $uÛ≤>∑+>± |ü]>∑DÏ+#·<ä>∑Z$.
M{Ï˝À |æ\¢\ø√dü+ ô|<ä›\T bÕ&˚ ˝≤\T\T, CÀ\\T, |æ\¢\ø√dü+ ô|<ä›\T s¡∫+∫,
|æ\¢\T bÕ&˚ π>j·÷\T, |æ\¢˝Ò ø£*Œ+#·Tø=ì bÕ&ÉTø=H˚ bÕ≥\T #˚s¡T‘êsTT.
ø£s¡àe÷sêZìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ä#·s¡D\˝À ø=ìï, ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ ‘·eT ndü\T
dü«s¡÷|ü+ e<ä* πøe\+ y˚&ÉTø£\T>± ì*∫b˛j·÷sTT. <ädüsê, BbÕe[, ôVA[
yÓTT<ä˝…’q |ü+&ÉT>∑\T, $yêVü≤+, ø√˝≤≥+ yÓTT<ä˝…’q $H√<ë\T M≥ìï{Ï˙ ø£*|æ
y˚&ÉTø£\ì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. á dü+<äsꓤ\˝À bÕ&˚bÕ≥\T y˚&ÉTø£ bÕ≥\T. Çø£
s¡kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î e\|ü⁄ bÕ≥\T, Vü‰dü´^‘ê\T, XÀø£ ^‘ê\T
nqïyê{Ïì #˚sT¡ Ãø√e#·TÃ.
ô|’ $uÛ≤>∑+ ø=+‘·es¡≈£î düeTÁ>∑+>± >√#·]+∫Hê <ëì˝À n‹yê´|æÔ,
nyê´|æÔ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. |üìbÕ≥\˝ÀH˚ e\|ü⁄ bÕ≥\THêïsTT. ô|[¢ bÕ≥\˝ÀH˚
Vü‰dü´^‘ê\T, XÀø£^‘ê\T e⁄HêïsTT. |üìbÕ≥\˝ÀH˚ >∑èVü≤ dü+ã+<Ûä π>j·÷\T,
bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T ñ+&Ée#·TÃ. |ü&Ée bÕ≥\˝À ‘·‘ê«\THêïsTT. á $<Ûä+>±
#·÷ùdÔ @ $uÛ≤>±ì¬ø’Hê Ç˝≤+{Ï n&ɶ+≈£î\T sêH˚ ekÕÔsTT. nsTT‘˚ ˇø£ bÕ≥˝À
Á|ü<Ûëq+>± @+ ñ+<√ <ëìï ã{Ϻ Ä bÕ≥qT Ä $uÛ≤>∑+˝À #˚s¡Ãe\dæñ+~.
15
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ |üì bÕ≥˝À X¯è+>±sê+X¯+ m≈£îÿe>± ñ+fÒ e\|ü⁄bÕ≥˝À 6. ‘Ó\T>∑T, ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T ` &Ü.ÄØ«j·Tdt.düT+<äs¡+
bÕs¡e÷]úø£ ∫+‘·q ñ+fÒ bÕs¡e÷]úø£ >π j·÷\˝À #˚sá e#·TÃ. ˝Òø£ ªª}&ÉTeP&Ée+ 7. C≤q|ü<ä $C≤„q yê´kÕe[ ` &Ü.õ.mdt.yÓ÷Vü≤Hé
&ÉeTà˝≤¢sêµµ nì bÕ&ÉT≈£îH˚ bÕ≥*ï |üìbÕ≥\T>±H˚ |ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. Äj·÷ ø£qï&É+ :
Á|ü<˚XÊ\˝À $•wüº+>± ñ+&˚ π>j·÷\ dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ eØZø£]+#·&É+ düããT>± 8. ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó ` &Ü._.mdt.>∑<ä›^eTsƒ¡
ñ+≥T+~. 9. »q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ düMT¬øå ` &Ü.J.X¯+.|üs¡eT•ej·T´
C≤q|ü<ä π>j·÷\ yÓ’•wüº´+ : 10. C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó ` &Ü.¬ø.•esêeT ø±s¡+‘·
C≤q|ü<ä π>j·÷\qT düèwæº+∫qyês¡T J$‘·+˝Àì düTK<äT'U≤\qT 11. C≤q|ü<ä dü«s¡÷|ü ` &Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£
nqTuÛ$Ñ +∫qyês¡T, Äq+<ä|⁄ü ≥+#·T©ï, <äT'K|ü⁄ ˝À‘·T©ï #·÷∫qyês¡T. dü+kÕs¡ 12. ôVQqï_‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢ ` yê´dü dü+ø£\q+
düTKy˚T düs¡«dü«eTì q$Tàqyêfi¯ófl ø±<äT. nsTTHê dü+kÕs¡+˝À ñ+&˚ düTU≤ìï, English
<äT'U≤ìï, >∑èVü≤JeHêìï ‘·eT ø£$‘·˝À¢ Á|ü‹_+_+|üCXÒ Ês¡T. Vü≤è<äj÷· +‘·sêfi¯+˝À 13. Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend, Ed. Maria
mø£ÿ&√ <ë–e⁄+&˚ uÛ≤yê*ï ìdüs¡Z düT+<äs¡+>± |ü{Ϻ#·÷ù|X¯øÏÔ C≤q|ü<äT\≈£î+~. Leach, Vol.1, and 2
C≤q|ü<ä >π j·÷\T eTq C≤rj·T dü+|ü<ä nq&É+˝À @ e÷Á‘·+ dü+<˚V≤ü + 14. Marxism and Poetry - George Thomson
˝Ò<äT. Äùd‘·TVæ≤e÷#·\+ ` Ä e÷≥ø=ùdÔ Á|ü|ü+#·+˝À ñ+&˚ Á|ü‹ e÷qe⁄&ç˝À 15. Primitive song - C.M.Bowra
nD–ñ+&˚ Vü≤è<äj÷· ìï, Ä Vü≤è<äjT· + bı+<˚ düTU≤\qT, <äT'U≤\qT, nqTuÛyÑ ê\qT, 16. Encyclopaedia Britannica-Vol.9
nìï{Ï˙ eTq+ nqTuÛ$Ñ +#˚≥T¢ #˚dTü HÔ êïsTT C≤q|ü<ä >π j·÷\T. C≤q|ü<ä >π j·÷\≈£î {Ï|Œü DÏ
‘Ó\T>∑˙, ø£qï&ÉeT˙ uÛÒ<äuÛ≤e+ ˝Ò<äT. ‘Ó\T|ü˙, q\T|ü˙, á C≤‘·˙, Ä C≤‘·˙ 1. Vol.3, p.22
2. “We find that unlettered and untravelled people have both the desire and the
dü+≈£î∫‘· <äèwæº ˝Ò<äT. düsê«˙ï düeT<äèw溑√ #·÷#˚ jÓ÷>∑T\T C≤q|ü<ä ø£e⁄\T.
power to express themselves musically.” Encyclopaedia Britannica, Vol.9, p.447
s¡M+Á<äT&ÉT #Ó|Œæ q≥T¢ ªªC≤q|ü<Tä \ ^‘ê\T eTqdüT‡q÷ Vü≤è<äj÷· ˙ï ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ 3. C.M.Bowra, Primitive Song, p.41
düV‰ü j·Tø±s¡T˝…’ ñHêïsTT. y˚sT¡ y˚sT¡ Á|ü<X˚ Ê\ |ü˝b¢… Õ≥˝À¢ ø£ì|æ+#˚ düe÷q>∑TD≤\e\¢ 4. Encyclopaedia britannica, Vol.9, p.448
uÛ≤s¡‘ê<ä´+‘·eT÷ e÷qe dü«uÛ≤e+˝Àì yÓ$’ <Û´ä +˝À @ø£‘ê«ìï eTq+ #·÷&É>\∑ +. 5. Ibid. p.522
nìï <˚XÊ\ C≤q|ü<ä ^‘ê\qT ùdø£]+∫, ˇø£ <ëì‘√ eTs=ø£ <ëìì b˛*à #·÷ùdÔ 6. George Thomson, Marxism and Poetry, p.4

düs«¡ e÷qe ≈£î˝≤ìøÏ kÕe÷q´yÓTqÆ eTqdüT‡, Vü≤è<äjT· + yê{Ï˝À nD–ñ+&É&Üìï
#·÷&Ée#·TÃ.µµ12
Á|üe÷D Á>∑+<∏ë\T :
1. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT ` &Ü._.sêeTsêE
2. C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T |ü]#·j·TeTT ` Vü≤] Ä~X‚wüße⁄
7. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<äπ>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.3`4
8. lbÕ<ä >√bÕ\ø£èwüíeT÷]Ô, Ä+Á<Ûä$C≤„q düs¡«dü«eTT, 4e dü+.|ü⁄.802
9. “It is indeed tempting to surmise that in the Late Palaeolithic Age (30,000 -
15,000 B.C.) when men delighted in painting and carving and modelling, they
delighted also in the melodious arrangement of words C.M.Bowra, Primitive
song, p.13.

3. C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[ ` H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+
4. C≤q|ü<ä ø£fi≤dü+|ü<ä ` &Ü.{Ï.<=D|üŒ
5. Ä+Á<ÛäT\ C≤q|ü<ä $C≤„q+ ` &Ü.ÄØ«j·Tdt.düT+<äs¡+
16
10. mHé.>∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<äπ>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.3
11. Introduction to the study of literature, p.97
12.(Ä+>∑e¢ T÷\+) Modern Review, Vol.55, p.266
17
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
2.ø£<∏ë π>j·÷\T
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝Àì Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+>±\˝À ø£<ë∏ >π j·T+ ˇø£{.Ï C≤q|ü<ä
ø£<∏ëπ>j·÷\H˚ ø=+<äs¡T Ms¡>±<∏ä\ì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. Ä+>∑¢+˝À Ballad, Ballad
cycle, Balladling, Narrative peom, Folk epic yÓTT<ä˝…’q |ü<ë\T yê&ÉTø£˝À
ñHêïsTT. M{ÏøÏ |ü\Te⁄s¡T $<ë«+düT\T |ü\T$<Ûë\T>± ns¡ú+ #ÓbÕŒs¡T.
ø£<∏ëπ>j·÷\qT >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT ô|’ |ü<ë\qT >∑T]+∫, yê{ÏøÏ $<ë«+düT\T
#˚dæq ns¡ú $y˚#·Hêìï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e\dæ ñ+~.
Ballad nqï X¯ã›+ Ballare nH˚ ˝≤{ÏHé |ü<ä+ qT+∫ |ü⁄{Ϻ+~. Bìï
yÓTT<ä≥ qè‘·Ô^‘·eTH˚ ns¡ú+˝À yê&ÉT‘·T+&çHê, ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À kÕe÷q´+>±
ø£<∏ëπ>j·TeTH˚ ns¡úy˚T BìøÏ dæús¡|ü&ç+~.1 Ballad nH˚ X¯u≤›ìøÏ Ms¡>±<∏ä nqï~
nqTyê<ä+. Ç~ Ms¡s¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø£<∏ë π>j·÷\≈£î e]ÔdüTÔ+<˚ ø±ì $T–*q
nìï{ÏøÏ e]Ô+#·<äT. |ü]e÷D+˝À ô|<ä›yÓ’q ø=ìï Ms¡>±<∏ä\ düeT÷Vü‰ìï Ballad
cycle (Ms¡>±<∏ë #·Áø£+) n˙, ∫qïyÓq ’ Ms¡>±<∏*ä ï Ballad lings (\|òTü T Ms¡>±<∏\ä T)
n˙ n+{≤s¡T. nsTT‘˚ Ç{°e* ø±\+˝À Ballad nqï |ü<ëìø£+fÒ Narrative poem
nqï |ü<ä+ô|’qH˚ $<ë«+düT\T yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. m+<äTø£+fÒ Ballad ≈£î
$<ë«+düT*∫Ãq nsêú\qT eTq+ #·÷ùdÔ n~ ø=+‘·es¡≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq ns¡ú+‘√
≈£L&ç+<äì nì|ædüTÔ+~. @ ns¡ú+‘√ eTq+ Ballad qT #·÷∫Hê n~ ø£<∏ëπ>j·T+
e÷Á‘·+ ‘·|üŒø£ ne⁄‘·T+~. n+<äTe\¢ ø£<∏äq+ ñ+&˚ π>j·T+ ø±ã{Ϻ ø£<∏ëπ>j·T+
nì Narrative Poem qT eTq+ |æ\ee#·TÃ. ø=+<äs¡T BìH˚ |ü<ë´U≤´q+ ˝Òø£
>π j·÷U≤´q+ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Hê>∑]ø£ kÕVæ≤‘·´+˝À eTq+ #·÷#˚ Ç‹Vü‰kÕ\
\ø£Då ≤\qT ø=+‘·es¡≈î£ ø£*–e⁄+&ç, düTBs¡yÈ TÓ qÆ ø£<ë∏ uÛ≤>∑+ ø£*–e⁄+&˚ >π j·÷\qT
C≤q|ü<ä eTVü‰ø±yê´\ì, C≤q|ü<ä Ç‹Vü‰kÕ\ì |æ\e&É+ ø£<äT›. á nìï{Ï˙
Narrative Poem ˝Òø£ ø£<∏ë π>j·T+ nqï |ü<ä+ ÇeTT&ÉTÃø√>∑\<äT.
Ballad qT ìs¡«∫+∫, \ø£åD≤\qT #Ó|üŒ&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫q yê]˝À
Francis B.Gummere, Albert B.Friedman yÓTT<ä˝…’q yê]ì ù|s=ÿqe\dæ ñ+~.
Gummere ‘Ballad qT Popular Ballad n˙ Traditional Ballad n˙ s ¬ +&ÉT uÛ≤>±\T
#˚dæ ì»yÓTÆq C≤q|ü<ä ø£$‘·>± ù|s=ÿq<ä–q Popular Ballad qT á ÁøÏ+~
18
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
$<Û+ä >± ìs¡«∫+#ê&ÉT. “Popular Ballad is a poem meant for singing, quite imper-
sonal in manner, narrative in material, probably connected in its origins with the
communal dance, but submitted to a process of oral tradition among people who
are free from literary influences and fairly homogeneous in character.”2 ø£<∏äqT
ø£*– ñ+&É&É+‘√ u≤≥T, ø£<∏ëπ>j·÷\T uÛ≤yê‘·àø±\T ≈£L&Ü nsTT ñ+{≤sTT.
n+<äTe\¢H˚ Ç$ u≤Vü≤´dü«s¡÷|ü+˝À lyric qT, n+‘·s¡ dü«s¡÷|ü+˝À epic qT b˛*
ñ+{≤j·Tì $eTs¡Ù≈£î\T uÛ≤$+#ês¡T. Ballad qT narrative lyric nì ù|s=ÿqïyês¡÷
ñHêïs¡T.3 ªªMs¡s¡dü Á|ü<ÛëqeT>∑T ø£<∏äqT #Ó|ü⁄Œ#·T, dü+#ês¡>±j·Tø£ _Û≈£åîe⁄\
4
(minstrels) #˚ bÕ&Éã&ÉT düs¡fi¯ ø£<∏ëπ>j·Ty˚T Ms¡>±<∏äµµ nqï ìs¡«#·q+ nìï
ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î e]Ô+#·<äT. yêÁ>∑÷|üyÓTÆq dü+Á|ü<ëj·T+ ø£*–, ‘·s¡‘·sê\T>± nH˚ø£
bÕsƒê+‘·sê\‘√ Á|ü#ês¡+ bı+~, kÕeT÷Væ≤ø£yÓTÆq $ø±dü+ ø£*–q ø£<∏ëπ>j·÷ìï
C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·TeTì ìs¡«∫+#·e#·TÃ.
C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î #Ó|ü⁄Œ≈£îqï \ø£åD≤\H˚ #ê˝≤es¡≈£î ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î
≈£L&Ü #Ó|⁄ü Œø√e#·TÃ. »q|üBj·T+>± ñ+&É&+É , >π j·Ts¡÷|ü+, yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ Á|ü#ês¡+,
düVü≤»XË’*, ÄX¯ós¡#·q yÓTT<ä˝…’q \ø£åD≤\T M{ÏøÏ e]ÔkÕÔsTT.
ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|Œü <ä–q \ø£D
å ≤\˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{~Ï ø£<qä∏ +
ø£*–e⁄+&É&É+ (Narrative nature). C≤q|ü<ä >∑<ä´ø£<∏ä\˝À ñqïfÒ¢ n<äT“¤‘·yÓTÆq$,
Ms¡sd¡ ü Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $, XÀø±‘·àø£yTÓ qÆ $ nsTTq ø£<ë∏ uÛ≤>±\T ø£<ë∏ >π j·÷\˝À ≈£L&Ü
ñ+{≤sTT. nsTT‘˚ á ø£<qä∏ + nqï~ ø£<ë∏ >π j·÷\ n‹eTTK´ \ø£D å + ø±<äHy˚ ês¡T
≈£L&Ü ñHêïs¡T. nqTø£sD¡ kÕ<Û´ä yÓTqÆ düìïy˚XÊ\T (imitable situations) ø£<ë∏ uÛ≤>∑+
ø£+f… eTTK´yÓTÆqeì M] uÛ≤eq. ø£<∏ä≈£î ø±e\dæq düìïy˚XÊ\T ñ+fÒ ø£<∏äq+
me¬s’Hê #˚j·Te#·TÃ. C≤q|ü<äT\ uÛ≤eq≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚ düìïy˚XÊ\T
ø£<∏ëπ>j·÷\˝À eTTK´eTì Gummere yÓTT<ä˝…’q $<ë«+düT\T n+{≤s¡T.
ì]›wüºyÓTÆq ø£$ n+≥÷ mes¡÷ ˝Òø£b˛e&É+ (Anonymity) C≤q|ü<ä
π>j·÷ìøÏ˝≤π> ø£<∏ëπ>j·÷ìøÏ >∑÷&É ˇø£ \ø£åD+. eT÷\π>j·÷ìï ˇø£y˚fi¯ mes√
ˇø£sT¡ ≈£L]Ãe⁄Hêï, ø=ìï ‘·sê\ ‘·sê«‘· n<˚ >π j·T+˝À mH√ï e÷s¡TŒ\T ø£ì|ækÕÔsTT.
n~ n+<ä] Äd”Ô ne⁄‘·T+~. n+<äTe\¢ yÓ’j·TøÏÔø£+>± ø£<∏ëπ>j·T+ á s¡#·sTT‘·~
nì #Ó|Œü &ÜìøÏ M\Tø±<äT. á $<Û+ä >± mes√ ˇø£ÿ]øÏ e÷Á‘·yT˚ #Ó+<äøb£ ˛e&Üìï
(Impersonality) ô|’ \ø£åD≤ìπø ñ|ü\ø£åD+>± #Ó|üŒe#·TÃ.
19
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
eTVü‰ø±yê´\˝À eTq≈£î ø£ì|æ+#˚ ø£$düeTj·÷\ ˝≤>±H˚ ø£<ë∏ >π j·÷\˝À
≈£L&Ü ø=ìï kÕe÷q´>∑TD≤\T ñqï$. M{Ïì ø=+<äsT¡ Conventional ballad diction
nHêïs¡T. ø=+‘·eT+~ Ballad common places nH˚ ù|s¡T yê&Üs¡T. ø=ìï |ü&çø£≥Tº
es¡í\T ˇπø ø£<∏ëπ>j·T+˝À>±ì, ø=ìï ø£<∏ëπ>j·÷\˝À>±ì eT∞fl eT∞fl ekÕÔsTT.
Ç˝≤+{Ï<˚ nsTTq Incremental repetition (n_Ûe]∆‘· |ü⁄qs¡TøÏ)Ô nqï~ ≈£L&Ü eTs√
\ø£åD+>± #ÓbÕÔs¡T. ˇø£ÿ Á|üX¯ï≈£î ã<äT\T nH˚ø£ Á|üX¯ï\T n&É>∑&É+, ˇπø Á|üX¯ïqT
|ü\Te÷s¡T¢ n&É>∑&É+ Ç≥Te+{Ï$ ô|+|ü⁄<ä\>± ø£ì|ækÕÔsTT. nsTTHê ìC≤ìï
eTqdüT‡≈£î Vü≤‘·TÔ≈£îH˚≥T¢ #Ó|üŒ&ÜìøÏ Ç≥Te+{Ï |ü⁄qs¡T≈£îÔ\T düVü‰j·T+ #˚kÕÔsTT.
ˇø£ düìïy˚X+¯ qT+∫ eTs√ düìïy˚XÊìøÏ yÓ[flb˛e&É+, eT<Û´ä @<√ yÓ*‹
ñ+&É&É+ Ç‘ê´<äT\T ø£<∏ëπ>j·÷\˝À düVü≤»+. Ç~ nH˚≈£î\ e\¢ ø£<∏ëπ>j·T+
Á|ü#ês¡+ bı+<ä&É+#˚‘· e∫Ãq >∑TD+. BìH˚ Leaping and lingering n+{≤s¡T.
|ü⁄qsêeè‹Ô ˝Òø£ |ü\¢$ ø£<∏ëπ>j·÷\˝À ø£ì|æ+#˚ eTs=ø£ \ø£åD+
(Refrain). Evelyn Wells nH˚ $<ë«+düT&ÉT Refrain ˝À eT÷&ÉT s¡ø±\Tqïeì
nHêï&ÉT:1.Internal (refrain line within the stanza) 2.External (refrain following the
stanza) 3.Mixed (refrain lines both within and following the stanza. ) π>j·÷\˝À
5 ¹
|ü\$¢ øÏ n‹eTTK´yÓTqÆ kÕúq+ ñ+<äHy˚ ês¡THêïs¡T. ø£<ë∏ >π j·÷\T n‹ ÁbÕNqø±\+
qT+∫ >π j·÷‘·àø£+>± ñ+&˚eì Ç~ ìs¡÷|ædTü +Ô ~ n+{≤s¡T. “Ballads were at first
always sung, and always had a refrain; the refrain is incontestably sprung from
singing of the people at dance, play, work going back to that choral repetition
which seems to have been the protoplasm of all poetry”6 nqï e÷≥\T
>∑eTì+#·‘·>∑Z$.
Bliss Perry nH˚ bÕXÊÑ·´ $eTs¡Ù≈£î&ÉT ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î #Ó|Œæ q |ü~ \ø£Då ≤\T
#ê˝≤es¡≈î£ yê{Ï dü«s¡÷bÕìï ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.7 >π j·T s¡÷|ü+˝À ñ+&É&+É ø£<ë∏ >π j·÷\
yÓTT<ä{Ï \ø£D å +. düsfi¡ ¯ #Û+· <ädTü ‡, |ü\$¢ , >±qjÓ÷>∑´‘· nqï$ BìøÏ ñ|ü\ø£D å ≤\T.
ø£<∏ëπ>j·÷\T ÄU≤´q s¡÷|ü+˝À ñ+{≤j·Tqï~ ¬s+&Ée \ø£åD+. ìj·T$T‘·
|ü]e÷D+, j·T<∏ës¡ú dü+|òTü ≥Hê »q´‘·«+, <˚oj·T Ç‹eè‘·+Ô , Hêj·Tø±uÛ<Ò ‘ä ,· Ms¡
s¡dü ÁbÕ<Ûëq´+, ø£<∏ëkÕs¡fi¯´+, Vü≤sƒê‘Y ÁbÕs¡+uÛÑ‘·«+, dü+uÛ≤wüD≤ düVæ≤‘·‘·«+,
>∑<´ä sêVæ≤‘·´+, $cÕ<ë+‘·´+, n_Ûe]í‘· |ü⁄qs¡TøÏÔ s¬ +&Ée \ø£Då ≤ìøÏ ñ|ü \ø£Då ≤\T.
>±j·Tø£ _Û≈£åîe⁄\ ÄX¯óø£$‘·>± »ì+#·&É+ ø£<∏ëπ>j·÷\ eT÷&Ée \ø£åD+, ø£$
20
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
nÁ|ü<ëÛ qT&ÉT>± ñ+&É&+É Bì ñ|ü \ø£Då +, yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ Á|ü#ês¡+ ø£*– ñ+&É&+É ,
yêÁ>∑÷|ü dü+Á|ü<ëj·T+ \_Û+#·&É+ M{Ï Hê\Ze \ø£åD+. Bìe\¢H˚ »qÁ|æj·T‘·«+
nqï ñ|ü\ø£åD+ ≈£L&Ü \_ÛdüTÔ+~. ø£<∏ëπ>j·÷\T edüTÔìwü˜yÓTÆq ø£$‘ê«ìøÏ
(objective poetry) ñ<ëVü≤s¡D≤\T. Ç<˚ ø£<∏ëπ>j·÷\ ◊<äe \ø£åD+.
C≤q|ü<ä ø£<ë∏ >π j·÷\ uÛ≤wü, uÛ≤yê\T düsfi¡ +¯ >± ñ+{≤sTT. ø=ìï |ü<ë\T,
es¡íq\T e¬>’sê eT∞fl eT∞fl ekÕÔsTT. M{Ïì yêsêqT es¡ÔHê\T (common places)
n+{≤s¡T. Ç~ Äs¡e \ø£åD+. ø£<∏ë π>j·÷\T ˇø£ÿ ø£$ s¡∫+∫q$ ø±e⁄. Ç$
Á|ü»\˝À düV≤ü »+>± |ü⁄&ÜÔsTT. á $<Û+ä >± nì‘·s¡ kÕ<Û´ä +>± ñ+&É&+É ø£<ë∏ >π j·÷\
@&Ée \ø£åD+. Á|ü|ü+#·+˝Àì $$<Ûä Á|ü<˚XÊ\˝À ø£ì|æ+#˚ ø£<∏ëπ>j·÷\˝À eTq+
@ø£ dü÷Á‘·‘q· T #·÷&É>\∑ +. edüT<Ûø’Ó £ ≈£î≥T+u≤ìï ìs¡÷|æ+#˚ Ç{Ϻ n~«rj·T>∑TD+
(Unique character) ø£<ë∏ > π j·÷\ mì$T<äe \ø£Då +. ø£<ë∏ >π j·÷\T ˙‹ì yê#·´+>±
#Ó|üŒe⁄— ø±ì e´+>∑´+>± #ÓbÕÔsTT. $~Ûã©j·TeTì Ç$ uÀ~ÛkÕÔsTT. Ç˝≤ ˙‹ì
e´+>∑´+>± #Ó|üŒ&É+ ‘=$Tà<äe \ø£åD+. ø£<∏ëπ>j·÷\T Á|ü‹ J$‘êìø° ∫es¡
z≥$T ñqï<äH˚ $cÕ<ä $wüj·÷ìï Á|ü‹<Ûä«ìdü÷Ô ñ+{≤sTT. Ç~ |ü<äe \ø£åD+.
Ç$ø±ø£ Ç+ø± eT]ø=ìï \ø£åD≤\qT ≈£L&Ü #Ó|üŒe#·TÃ. ø£<∏ë π>j·÷\˝À
m≈£îÿe>± Ms¡sd¡ ü Á|ü<ëÛ Hê\T ñHêïsTT. Ms¡+ ‘·sê«‘· ø£sT¡ D, n<äT“¤‘+· ù|s=ÿq<ä>$Z∑ .
Ms¡+˝ÀqT j·TT<ä∆Ms¡y˚T m≈£îÿe. Hêj·T≈£îì MsêìøÏ b˛wüø£+>± söÁ<ä, ;uÛÑ‘·‡,
ø£s¡TD, uÛÑj·÷qø£, Vü‰dü´, X¯è+>±s¡, n<äT“¤‘ê\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
Ms¡T&ÉT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ |ü⁄≥º&É+— n‘·ì Ä≥bÕ≥˝À¢H˚
XÖs¡´+ Á|ü<ä]Ù‘·eTe&É+ yÓTT<ä˝…’q$ kÕe÷q´+>± ø£<∏ë π>j·÷\ìï{Ï˝À
ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT. n\+ø±sê\˝À düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ñ|üeT\T, uÛ≤wü˝À kÕs¡fi´¯ + ø£ì|ækÕÔsTT.
düV≤ü » düT+<äsy¡ TÓ qÆ <˚oj·T uÛ≤wüqT C≤q|ü<Tä \T yê&ÉT‘ês¡T. yê´ø£sD ¡ ≤\+ø±sê\
ø£≥Tºu≤≥¢qT yês¡T ˝…øÿ£ #˚jT· s¡T. kÕyÓT‘·\T, qT&çø±sê\T ø£<ë∏ >π j·÷\˝À düeTè<ä+∆ >±
<=s¡T≈£î‘êsTT. ì|òüT+≥Te⁄\˝À Ç+ø± Á|üy˚•+#·ì <˚X¯´|ü<ë\T C≤q|ü<ä ø£<∏ë
π>j·÷\˝À ndü+U≤´ø£+>± ø£ì|ækÕÔsTT. yÓ’] düe÷kÕ\T nq´<˚XÊ´\T ‘·s¡#·T>±
ø£ì|ækÕÔsTT. ø£<∏ë π>j·÷\ uÛ≤ùw Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]o\Hês¡ΩyÓTÆ+~.
C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\ #Û·+<ädüT‡ \ø£åD Á>∑+<∏ë\ qqTdü]+∫ ñ+&É<äT.
sê>±\T dü+ø°sêí˝’… ñ+{≤sTT. ˇø£ bÕ≥qT n+<äs÷¡ ˇπø $<Û+ä >± bÕ&Ü\ì ˝Ò<Tä .
ndü\T ˇø£ÿ >±j·T≈£î&˚ ˇπø bÕ≥qT y˚sT¡ y˚sT¡ dü˝ú ≤\˝À, y˚sT¡ y˚sT¡ ø±˝≤\˝À, y˚sT¡
21
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
$<Ûä+>± bÕ&Ée#·TÃ. yÓTT‘·Ô+ MT<ä bÕ&É&É+ nqï~ e÷Á‘·+ eTTK´+.
ô|’q #Ó|æŒq \ø£åD≤\˝À ø=ìï ∫qï ∫qï e÷s¡TŒ\T ñ+&Ée#·TÃ. nsTT‘˚
kÕs¡«Á‹ø£+>± eTq≈£î ø£ì|æ+#˚$ ◊<äT \ø£Då ≤\T.8 1. Ç~ ø£<ë∏ U≤´qyÓTÆ ñ+≥T+~.
2. bÕ≥ s¡÷|ü+˝À ñ+≥T+~. 3. Ç~ »q|üBj·TyÓTÆ ñ+≥T+~. 4. ˇø£ eTTK´yÓTqÆ
dü+|òüT≥q MT<ä ø£<∏ëπ>j·T+ πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ ñ+≥T+~. 5.Ç~ e´ø£Ô´r‘·yÓTÆ
ñ+≥T+~. (impersonal) kÕe÷q´+>± ÄU≤´Hê\˝À ø£ì|æ+#˚ ÁøÏj·T (action) ,
bÕÁ‘·\T (character), dü+jÓ÷»q+ (setting), ø£<ë∏ edüTeÔ ⁄ (theme) nH˚ Hê\T–+{Ï˝À
ÁøÏjT· ≈£î ø£<ë∏ >π j·÷\˝À m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+≥T+~. ÁøÏjT· #ê˝≤ Hê≥ø°jT· +>±
ñ+≥T+~. dü+øÏå|üÔ>∑TD+ n+‘·{≤ ø£ì|ædüTÔ+~.
ø£<∏ëπ>j·÷\ |ü⁄≥Tºø£ :
C≤q|ü<ä >π j·÷\ |ü⁄≥Tºøq£ T >∑T]+∫ #Ó|Œæ q $wüj÷· \˙ï ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î
≈£L&Ü #ê˝≤ es¡≈î£ nq«sTTkÕÔsTT. ÁbÕ<∏$ä Tø£ s¡÷|üyTÓ qÆ X¯ó<ä∆ ^‘êìøÏ ‘·sê«‹ø±\+˝À
ø£<∏ëø£<∏äq+ #˚] ø£<∏ëπ>j·÷\T |ü⁄{Ϻ ñ+&Ée#·TÃ. @~ @yÓTÆHê C≤q|ü<ä π>j·÷\T,
ø£<∏ëπ>j·÷\T •wüºkÕVæ≤‘·´+ ø£+f… ÁbÕNqyÓTÆq$ nq&É+˝À @ e÷Á‘·+ dü+<˚Vü≤+
˝Ò<äT. M{Ï˝À ñ+&˚ düs¡fi¯yÓTÆq #Û·+<ädüT‡, n‹ ÁbÕNq e÷qe uÛ≤eq\T,
dü+Á|ü<ëj·÷\T M{Ï ÁbÕNq‘·qT ìs¡÷|ædüTÔHêïsTT. Áø°düTÔ|üPs¡«+ ø=ìï y˚\
dü+e‘·‡sê\≈£î #Ó+~q y˚<ë˝˝ÀH˚ ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î ;C≤\THêïsTT. y˚<ë\T ÁbÕNq
Äs¡T´\ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTì nH˚yês¡÷ ñHêïs¡T. sêe÷j·TD, eTVü‰uÛ≤s¡‘ê\
s¡#·q≈£î C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T Ä<Ûës¡eTH˚ n_ÛÁbÕj·T+˝À m+‘·es¡≈£î
dü‘·´eTTqï<äqï~ Ç+ø± |ü]o*+#·e\dæ ñ+~. Á^ø˘, ˝≤´{ÏHé, »s¡àHé, Væ≤Áã÷,
#Ó’Hê yÓTT<ä˝…’q yê] ÁbÕNq dü+düÿè‘·T\˝À ≈£L&Ü ø£<∏ëπ>j·÷\T |ü⁄{Ϻ Á|ü#ês¡+
bı+<ësTT.
ø£<∏ëπ>j·÷\qT, yê{Ï |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ $<ë«+düT\T mH√ï }Vü≤\T
#˚XÊs¡T. n‹ ÁbÕNq ø±\+˝À C≤q|ü<ä düe÷»+˝À Á|ü#·*‘·yÓTÆ ñ+&çq qè‘·´
dü+Á|ü<ëj·T+˝À ø£<∏ëπ>j·÷\T ÄX¯óe⁄>± ne‘·]+#êj·Tì ˇø£ }Vü≤. eT<Ûä´
j·TT>±\˝À M{Ïì ø=+<äs¡T >±<∏ëø±s¡T\T düèwæº+#ês¡qï~ eTs=ø£ eT‘·+.
ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î eT÷\+ ÁbÕNq •wüº kÕVæ≤‘·´y˚Tqì ø=+<ä] ‘·\+|ü⁄. ÁbÕNq
e÷qe⁄ì qè‘·^Ô ‘ê\T uÛ≤yê‘·àø±˝…,’ ∫qï$>± ñ+&ç ñ+{≤j˚T>±ì ø£<ë∏ ø£<qä∏ +‘√
22
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
≈£L&çq ô|<ä›bÕ≥\T |ü⁄≥º&É+ dü«uÛ≤e $s¡T<ä∆eTH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ñ+~. nsTT‘˚
ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î ;»ÁbÕj·TyÓTÆq$ n‹ ÁbÕNq ø±\+˝ÀH˚ |ü⁄{Ϻ ñ+{≤j·Tqï~
düeT+»düyÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+ nì #Ó|üŒe#·TÃ.
Minstrels nH˚ ù|s¡T>∑\ eè‹Ô >±j·T≈£î\T eT<Û´ä j·TT>±\˝À ø£<ë∏ >
9
π j·÷\qT
s¡∫+#ês¡H˚ ã\yÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+ ñ+~. ø±ì Gummere yÓTT<ä˝…’qyês¡T Bìï
rÁe+>± K+&ç+#ês¡T. Minstrels nqï yêfi¯ófl s¡∫+∫q$ ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î _ÛqïyÓTqÆ eì
Prof.Kittredge eTTqï>∑Tyês¡T n_ÛÁbÕj·T|ü&TÉ ‘·THêïs¡T. kÕ+Á|ü<ësTTø£+>± Á|ü»\˝À
Á|ü#ês¡+˝À ñqï ø£<∏ëπ>j·÷\T Á|ü»\T düèwæº+∫qy˚ nì ãVüQ»q düeTà‘·yÓTÆq
n_ÛÁbÕj·T+. Á|ü»\T düèwæ+º ∫q<ëìï minstrels yê&ÉT≈£îHêïπsø±ì, á eè‹Ô >±j·T≈£î\
s¡#q· \qT Á|ü»\T nqTø£]+#·˝<Ò Tä . n+<äTe\¢ eè‹Ô>±j·T≈£î\T s¡∫+∫q ø£<ë∏ >π j·÷\T
kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£<∏ëπ>j·÷\T ø±e#·TÃ>±ì C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T ˝Òø£ »qÁ|æj·T
ø£<∏ëπ>j·÷\T ø±˝Òeì #Ó|üŒe#·TÃ. πøe\ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ (tradition), »qÁ|æj·T
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ (popular tradition) uÛÒ<ä+ ñ+~.
ø£<∏ëπ>j·÷\T yÓ’j·TøÏÔø£ s¡#·q˝≤ ˝Òø£ kÕeT÷Væ≤ø£ s¡#·q˝≤ nqï~ ≈£L&Ü
$yê<ëdüŒ<äy˚T. ø£<∏ëπ>j·÷\˝À ø=ìï yÓ’j·TøÏÔø£ s¡#·q˝Ò ø±e#·TÃ. n~ yÓ’j·TøÏÔø£
s¡#·q nsTTq+‘·e÷Á‘êìπø, ˇø£ ø£<∏ëπ>j·÷ìï eTq+ C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·T+ ø±<äì
ø={Ϻy˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. ˇø£] s¡#·q nsTTHê, |ü\Te⁄] s¡#·q nsTTHê
»qÁ|æjT· ‘·«+, dü+Á|ü<ëj·T+ @s¡Œ&ç ø£<ë∏ >π j·T+ kÕeT÷Væ≤ø£ dü+|ü<ä nsTT+<ä+fÒ
<ëìì C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·T+ nì #Ó|üŒe#·TÃ.
n‘·´+‘· düsfi¡ +¯ >±, kÕeT÷Væ≤ø£+>± ˝Òø£ yÓj
’ T· øÏøÔ +£ >± s¡÷|üyTÓ ‹Ôq ø£<ë∏ >π j·T+
$ø±dü+ #Ó+<˚≥|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ ◊‹Vü‰dæø£ $<ÛëHêìøÏ (epic process) ˝Àqe⁄‘·T+~.
mes√ ˇø£s¡T ∫qï ø£<∏äqT #ÓbÕŒs¡qT≈£î+<ë+. n~ $qïyês¡T Ä ø£<∏äqT |üP]Ô>±
$qø£b˛sTTHê ø£<∏ëkÕsêìï ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤s¡T. Ä ø£<∏äH˚ yêfi¯ófl C≤q|ü<äT\≈£î
∫s¡|]ü ∫‘ê˝…q’ eT÷˝≤+XÊ\ (motifs) düV‰ü j·T+‘√ |ü⁄q]ï]àkÕÔsT¡ . m+‘·>± eT<Û´ä
eT<Ûä´˝À e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+∫Hê ˇø£$<ÛäyÓTÆq Áø£eT$ø±kÕìï eTq+ ø£<∏ëπ>j·÷\
ìsêàD+˝À >∑eTì+#·e#·TÃ. Ç˝≤ ø£<ä∏ ô|]– nH˚ø£ düìïy˚XÊ\‘√ ≈£L&ç ø£<ë∏ #·Áø£+>±
|ü]D$TdüTÔ+~. Ç‹Vü‰kÕ\‘√ BìøÏ ñ+&˚ b˛*ø£qT ã{Ϻ ø=+<äs¡T á düTBs¡È
>π j·÷\qT C≤q|ü<ä Ç‹Vü‰dü+ (Folk Epic) n˙ C≤q|ü<ä eTVü‰ø±e´+ n˙ nq&É+
ø£<äT›.
23
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£<∏ëπ>j·÷\T mø£ÿ&É, m|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄{≤ºj·Tì K∫Ñ·+>± #Ó|üŒ&É+ ø£wüº+.
m+<äTø£+fÒ, M{ÏøÏ ˇø£ #·]Á‘· nqï~ ˝Ò<Tä . ø£<ë∏ >π j·÷˝˝À $T–* ñqï $wüj÷· \qT
Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì }Væ≤+#·e\dæ+<˚ ø±ì á ø£<∏ëπ>j·T+ |ü⁄≥º&ÜìøÏ ÇB
ø±s¡D+ nì #Ó|Œü ˝ÒeTT. ÁbÕNq ø±\+˝À »]–q nH˚ø£ dü+|òTü ≥q\T, qeTàø±\T,
C≤q|ü<äT\˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&çq nH˚ø£ eT÷˝≤+XÊ\T (motifs) ø£<∏ëπ>j·÷\
|ü⁄≥Tºø≈£ î£ ø±s¡D≤\j·÷´sTT. ÁbÕNqø±\+˝À y˚≥ Á|ü<ëÛ qeè‹Ô>± ñ+&çq e÷qe⁄&ÉT,
y˚≥qT >∑T]+∫q eè‘êÔ+‘êìï ‘·qyê]øÏ \j·Tã<ä∆+>± #Ó|ü⁄Ôqï|ü⁄Œ&˚ ø£<∏ëπ>j·÷\T
|ü⁄≥º&É+ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. ‘·sê«‹ ø±\+˝À ÁbÕ<˚•ø£+>± »]–q ∫qï ∫qï
b˛{≤¢≥\T, j·TT<ë∆\T ø£<∏ëπ>j·÷\ ne‘·s¡D≈£î ø±s¡DeTj·÷´sTT. düTBs¡È
ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î ≈£L&Ü n+‘·>± Á|ü<ÛëqyÓTÆq$ ø±ì ∫qï ∫qï j·TT<ë∆˝Ò Áù|s¡D
Ç#êÃj·Tqï~ >∑eTì+#·e\dæq n+X¯+.
Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï uÛ≤>±\˝ÀqT ø£<∏ëπ>j·÷\T ø£ì|ækÕÔsTT. M≥ìï{Ïø°
eT÷\+ @ <˚XÊìøÏ #Ó+~q ø£<∏ëπ>j·÷\T nqï~ ≈£L&Ü |ü]o\Hês¡Ωy˚T. C≤q|ü<ä
$C≤„q+ |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤ dæ<ë∆+‘ê\T á XÊÁkÕÔìøÏ
dü+ã+~Û+∫q ¬s+&ÉT $wüj·÷\≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ÇkÕÔsTT. n$ C≤q|ü<ä
$C≤„q+˝À ø£ì|æ+#˚ ãVüQÁ|ü<˚X¯ ndæÔ‘·«+ (multiple existence), $y˚ø£ sêVæ≤‘·´+
(irrationality). C≤q|ü<ä $C≤„q+ nH˚ø£ Á|ü<X ˚ Ê\˝À ø£ì|ædTü +Ô <äqï~ eTq yÓT]–+<˚.
‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À #·+Á<äTDÏí |æ\Tdü÷Ô eTq ‘·\T¢\T CÀ\bÕ≥\T bÕ&ç‘˚ mø£ÿ&√ ñ+&˚
Bush men ≈£L&Ü #·+Á<äTDÏí |æ\Tdü÷Ô bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. $_Ûqï Á|ü<˚XÊ\˝À
ø£ì|æ+#˚ á @ø£‘«· + @ $<Û+ä >± kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+~ nqï~ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À ˇø£
eTTK´Á|üX¯ï. BìøÏ @ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ (Monogenesis), ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ôyê<ä+
(Polygenesis) ¬s+&ÉT düe÷<ÛëHê\T. @ø√‘·Œ‹Ôyê<ä+ Á|üø±s¡+ ˇø£ ø£<∏ëπ>j·T+
>±ì, kÕyÓT‘·>±ì, eTπs<ÓH’ êø±ì mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ |ü⁄&ÉT+Ô ~. n~ kÕ+düÿè‹ø£ yê´|üø£
>∑TD+ (Cultural Diffusion) e\¢ $T–*q düú˝≤\≈£î yê´|ædüTÔ+~. ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ô
yê<ä+ Á|üø±s¡+ C≤q|ü<ä $C≤„q+ $_Ûqï Á|ü<X˚ Ê\˝À, $_Ûqï ø±˝≤\˝À dü«‘·+Á‘·+>±
ne‘·]düTÔ+~. e÷qe⁄ì eTq'dæú‹˝À @ø£‘ê«ìï Á|ü‹_+_düTÔ+&É&É+e\¢ $_Ûqï
Á|ü<˚XÊ\˝Àì ø£<∏ä\˝À, ø£<∏ëπ>j·÷\˝À, bÕ≥\˝À eTq≈£î b˛*ø£\T ø£ì|ækÕÔsTT.
á ¬s+&ÉT $<Ûë\T>±q÷ ø£<∏ëπ>j·÷\T ne‘·]+#˚ kÕ<Ûä´‘· ñ+~. ø£<∏ëπ>j·÷\˝À
ø£ì|æ+#˚ eT÷˝≤+XÊ\ìï{°ï ùdø£]+∫ n$ @ @ <˚XÊ\˝À m≈£îÿe>± Á|ü#ês¡+˝À
24
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñqï$ yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\qT ì•‘·+>± |ü]o*+∫, á ø£<∏ëπ>j·T+ á Á|ü<˚X¯+
qT+∫ e∫à ñ+&Ée#·TÃqì }Væ≤+#·&ÜìøÏ ø=+‘·es¡≈£î kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. á
$wüj·T+˝À Stith Thompson’s Motif-Index of Folk Literature #ê˝≤ es¡≈£î
ñ|üj÷Ó –düT+Ô ~.
ø£<∏ëπ>j·÷\ $uÛÑ»q :
ø£<∏ëπ>j·÷\qT #Û·+<ädüT‡qTã{Ϻ, edüTÔe⁄qTã{Ϻ, ø±\ Á|üe÷D≤ìï ã{Ϻ,
>±j·T≈£î\qT ã{Ϻ, yê<ë´\qT ã{Ϻ nH˚ø£ $<Ûë\T>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ. dü÷ú\+>±
ø£<∏ëπ>j·÷\qT kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£<∏ëπ>j·÷\T (Traditional ballads) ˝Òø£ »qÁ|æj·T
ø£<∏ëπ>j·÷\T (Popular ballads) n˙, kÕVæ≤‘·´ ø£<∏ëπ>j·÷\T (Literary ballads)
n˙ ¬s+&ÉT $<Ûë\T>± $uÛÑõkÕÔs¡T. kÕVæ≤‘·´ ø£<∏ëπ>j·÷\H˚, ø£<∏ëπ>j·÷qTø£s¡D\ì
(Ballads of imitation) ≈£L&Ü #Ó|üŒe#·TÃ. ø=+<äs¡T »qÁ|æj·T ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î,
kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î ø=+‘· uÛ<Ò ëìï >∑T]ÔkÕÔsT¡ . »qÁ|æjT· ø£<ë∏ >π j·÷\qï$
»qÁ|æjT· ‘·«+, dü+Á|ü<ëj·T+ s¬ +&É÷ ñ+&˚$. Çy˚ ì»yÓTqÆ C≤q|ü<ä ø£<ë∏ >π j·÷\T.
Çø£ ¬s+&Ée s¡ø£+ eè‹Ô>±j·T≈£î\T s¡∫+∫q$. Ç$ »qÁ|æj·T π>j·÷\ ˝≤>±
ø±≈£î+&Ü yÓ’j·TøÏÔø£ s¡#·q˝…’ ñ+&ç, »qÁ|æj·T ø£<∏ëπ>j·÷\ Ä<Ûës¡+>±
s¡÷bı+~+|üã&çq$. M{ÏøÏ dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+≥T+~. »qÁ|æj·T‘·«+ ñ+fÒ
ñ+&Ée#·TÃ, ˝Ò≈£î+fÒ ˝Òø£b˛e#·TÃ. Ç$ kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£<∏ëπ>j·÷\T. Çø£ á
s¬ +&ç{øÏ +£ f… Hê>∑]ø£ kÕVæ≤‘ê´ìøÏ <ä>sZ∑ >¡ ±, C≤q|ü<ä ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î nqTø£sD¡ \T>±
s¡÷bı+~q kÕVæ≤‘·´ ø£<∏ëπ>j·÷\T eT÷&Ée s¡ø£+.
ø£<ë∏ >π j·÷\qT bÕ&É{≤ìøÏ |üfºÒ ø±\Á|üe÷D≤qïqTdü]+∫ yê{Ïì eT÷&ÉT
uÛ≤>±\T #˚j·Te#·TÃ. \|òüTTø£<∏ëπ>j·÷\T (Balladlings), ø£<∏ëπ>j·÷\T (Ballads),
π>j·Tø£<∏ë#·Áø±\T (Ballad cycles). ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëπ>j·÷*ï, ø£qï&É ø£<∏ëπ>j·÷*ï,
Ç‘·s¡ <˚XÊ\ ø£<ë∏ >π j·÷*ï |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·÷ uÛ≤wü\˝À $•wü+º >± ø£ì|æ+#˚
˝ø£åD≤\qTã{Ϻ $uÛÑ»q »s¡|ü&É+ y˚T\ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T Ms¡>±<∏ë #·Áø±\qT10
Ç‹eè‘êÔìï ã{Ϻ ªªX¯øÏÔ ø£<∏ë #·Áø£eTT, |ü˝≤ï{Ï Ms¡ø£<∏ë #·Áø£eTT, ø±≥eTsêE
ø£<ë∏ #·Áø£eTT, yÓ\ø£+{Ï Ms¡Tì ø£<ë∏ #·Áø£eTTµµ nì $uÛõÑ +|üe#·TÃqì &Ü.düTu≤“sêe⁄
n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.11X¯øÏÔø£<∏ë #·Áø£+˝À ªªm\¢eTà ø£<∏ë #·Áø£eTT, n+ø£eTà ø£<∏ë
#·Áø£eTT, #Í&ÉeTà bÕ≥\T, Ç‘·s¡ X¯øÏÔ ø£<∏ä\Tµµ12 ñHêïsTT. n˝≤π> ø£<∏ëπ>j·÷\˝À
25
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
(Ballads) u§_“* es¡Tdü ø£<∏ä\T, |ü<ë\T, »+>∑+ ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’q$ #Û·+<ädüT‡qT
ã{Ϻ j˚Ts¡Œ&˚ $uÛ≤>±\T. \|òTü Tø£<ë∏ >π j·÷\˝À >∑TÁsê\ >√|æs¬ &ç¶ bÕ≥, e÷q+~¬s&ç¶
bÕ≥, <Ûäsêà|ü⁄s¡+ qs¡dæ+VüQì bÕ≥ yÓTT<ä˝…’q$ ekÕÔsTT.
ªªC≤q|ü<ä >π j·T kÕVæ≤‘·´eTTµµqT $y˚∫+∫q &܈ˆ sêeTsêE>±s¡T C≤q|ü<ä
π>j·÷\qT, ø£<∏ëπ>j·÷\qT eØZø£]+#·&ÜìøÏ ø=ìï |ü<ä∆‘·T\qT dü÷∫+#ês¡T.13
edüTÔe⁄qT ã{Ϻ π>j·÷\qT bÂsêDÏø±\T, #ê]Á‘·ø±\T, ndüŒwüº #ê]Á‘·ø±\T,
eT‘·d+ü ã+<Ûë\T, kÕ+|òTæ ø±\T yÓTT<ä˝q’… uÛ<Ò ë\T>± $uÛõÑ +e#·TÃ. s¡kÕqT>∑TD+>±
$uÛÑõùdÔ X¯è+>±s¡ π>j·÷\T, n<äT“¤‘· π>j·÷\T, ø£s¡TDs¡dü π>j·÷\T yÓTT<ä˝…’q$
\_ÛkÕÔsTT. Ä\+ãHêìï ã{Ϻ Ád”Ô\ bÕ≥\T, |ü⁄s¡Twüß\ bÕ≥\T, Ád”Ô |ü⁄s¡Tc˛uÛÑj·T
dü+ã+<Ûë\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ø£*Œ+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ M{Ï˝À @B düeTÁ>∑+ ø±<äT.
&܈ˆ sêeTsêE>±] $uÛ Ñ » q˝À á ÁøÏ + ~ $uÛ ≤ >±\qT ø£ < ∏ ë π > j· ÷ \≈£ î
nq«sTT+#·e#·TÃ. 1.bÂsêDÏø±\T, 2.#ê]Á‘·ø±\T, 3.eT‘· dü+ã+<Ûä π>j·÷\T,
4.bÕs¡e÷]úø±\T, 5.X¯è+>±s¡ π>j·÷\T, 6.n<äT“¤‘· s¡dü π>j·÷\T, 7.ø£s¡TDs¡dü
π>j·÷\T, 8.Vü‰dü´s¡dü π>j·÷\T.
Gummere “The Popular Ballad” ˝À ø£<ë∏ > π j·÷\˝Àì nH˚ø£ $uÛ≤>±\qT
>∑T]+∫ #·]Ã+#ê&ÉT. Riddle Ballads nqï$ n‘·´+‘· ÁbÕNq ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î
#Ó+<äT‘êsTT. ÁbÕNq ø±\+˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˙ï π>j·Ts¡÷|ü+˝À ñ+&˚$. á
Hê{ÏøÏ ≈£L&Ü bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #ê˝≤es¡≈£î ^‘·s¡÷|ü+˝À ñ+&É&É+ eTq+
>∑eTì+#·e#·TÃ. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝Ò ø£<∏ë s¡÷|ü+˝À ≈£L&Ü ñ+{≤sTT. n˝≤π> ø£<∏ë
>π j·÷\T>± ≈£L&Ü s¡÷|ü⁄<ë*Ãq ø=ìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T ø£ì|ækÕÔsTT. >∑èVü≤dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
ø£\‘·\T yÓTT<ä˝…’q$ ø=ìï ø£<∏ëπ>j·÷\≈£î edüTÔe⁄\T ø±e#·TÃ. n˝≤+{Ï$
Domestic complication nH˚ ù|s¡TqT ø£*– ñHêïsTT. sêø£ådü $yêVü≤+ ˝≤+{Ï
ø£<qä∏ T ø£*qZ ø£<ë∏ >π j·÷\T eTs=ø£ s¡ø+£ . ô|[fl ≈£L‘·T]ï ã\e+‘·+>± m‘·T≈Ô î£ b˛sTT
ô|[fl #˚düT≈£îH˚ ø£<∏ä\T M{Ï˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£<∏ëπ>j·÷\˝À e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\ bÕÁ‘· Á|üeTTKyÓTÆq~. ÁbÕNq
e÷qe⁄ìøÏ qeTàø±\T, Ä#êsê\T m≈£îÿe. nH˚ø£ ø£<∏ëπ>j·÷\˝À á e÷qyêr‘·
X¯≈£îÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T ø£ì|ækÕÔsTT. sê»≈£îe÷s¡T\≈£î dü+ã+~Û+∫q
ø£<ë∏ >π j·÷\T düsπ dü]. ø£<ë∏ >π j·÷\˝À #ê˝≤es¡≈î£ Ç≥Te+{Ïy.˚ eT+Á‘· ‘·+Á‘ê\‘√
≈£L&çq ø£<∏ëπ>j·÷\˝À #ê˝≤es¡≈£î Ç≥Te+{Ïy˚. eT+Á‘· ‘·+Á‘ê\‘√ ≈£L&çq
26
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£<∏ëπ>j·÷\T ø=ìï{Ïì Transformation Ballads nH˚ ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔs¡T. #ê]Á‘·ø£
ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&˚ ø£<ë∏ >π j·÷\T Legendary Ballads nH˚ ù|s¡T‘√ #·˝≤eTD° ne⁄‘êsTT.
ø±\Œìø±˝…’q ÁbÕNq Ç‹eè‘êÔ\T>∑\ ø=ìï ø£<∏ëπ>j·÷\qT Minstrel Ballads
nì Gummere ù|s=ÿHêï&ÉT. Border Ballads nH˚$ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ø£<ë∏ >π j·÷\˝À
ˇø£{>Ï ± Gummere ù|s=ÿHêï&ÉT. n˝≤π> j·TT<ä∆ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ø£<ë∏ >π j·÷\T Á|ü<ëÛ q
$uÛ≤>±\˝À #˚s¡T‘êsTT. Ç$ø±ø£ Humourous Ballads, Journalistic Ballads,
Ballads of the sea yÓTT<ä˝…’q ø£<∏ë π>j·÷\qT Gummere ‘·q “The Popular
Ballad” nH˚ |ü⁄düø Ô +£ ˝À ù|s=ÿHêï&ÉT. á nìï $uÛ≤>±\qT >∑eTì+∫, ÁbÕ<˚•ø£+>±
ñ+&˚ $•wüº>∑TD≤\qT >∑eTì+∫ ø£<∏ëπ>j·÷\qT eØZø£]+#·&É+ eT+∫~.
C≤q|ü<ä eTVü‰ø±yê´ìï (Folk Epic) ø=+<äs¡T Hê\T>∑T $<Ûë\T>±
eØZø£]kÕÔs¡T. Felix J.Oinas 1.Shamanistic 2.Heroic 3.Romantic 4.Historic nH˚
Hê\T>∑T $<Ûë\ ø±yê´\qT >∑T]Ô+#ê&ÉT.14 eT+Á‘· ‘·+Á‘ê\‘√, n+‘·>± Ms√∫‘·yTÓ qÆ
düìïy˚XÊ\T ˝Òì, e÷qyêr‘· ø£<∏ëπ>j·÷\qT Shamanistic epics nH˚ ù|s¡T‘√
|æ\TkÕÔsT¡ . Ms¡sd¡ ü Á|ü<ëÛ Hê\T, ø±\Œìø±\T, #ê]Á‘·ø±\T $T–*q eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T.
düV≤ü C≤r‘·yTÓ qÆ X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT Á|ü<]ä Ù+#˚ Ms¡T\ ø£<\ä∏ T Heroic ˝À ñ+{≤sTT.
Ms¡‘·«+ ø±≈£î+&Ü Áù|eT, kÕVü≤dü+ ñ+&˚$ Romantic epics #ê]Á‘·ø£yÓTÆq
düìïy˚XÊ\≈£î, bÕÁ‘·\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&˚$ Historic epics. Ç˝≤ Äj·÷ uÛ≤cÕ
$X‚cÕ\qT ã{Ϻ, eT÷˝≤+XÊ\qTã{Ϻ ø£<∏ëπ>j·÷\qT $uÛÑõ+#·e#·TÃ
ùdø£s¡D, n<Ûä´j·Tq+, yÓ’•wüº´+ :
ø£<∏ëπ>j·÷\qT ùdø£]+#·&É+ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À 17e X¯‘êu›+
|üPsê«s¡∆+˝ÀH˚ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. 18 e X¯‘êã›+ qT+∫ Áø£eTã<ä∆yÓTÆq ùdø£s¡D,
n<Û´ä j·Tq+ ÁbÕs¡+uÛeÑ Tj·÷´sTT. 1765˝À Á|ü#T· ]‘·yTÓ qÆ Percy’s Relique of Anciet
English Poetry >=|üŒ dü+ø£\q+. Ç~ ø±\Œìø£ ø£$‘·« ÁbÕ<äTsꓤyêìøÏ #ê˝≤es¡≈î£
<√Vü≤<ä+ #˚d+æ ~. Ç+>∑+¢ &ÉT, »s¡à˙, kÕÿ+&çH$˚ j·÷ yÓTT<ä˝q’… <˚XÊ\ ø£<ë∏ >π j·÷\T
n+<ä]˙ Äø£]¸+#êsTT. Sir Walter Scott Á|ü#·T]+∫q Minstrelsy of the Scottish
Border (1802-03) C≤q|ü<ä ø£$‘·« n<Ûä´j·Tq+˝À ø=‘·Ô <ës¡T\qT #·÷|æ+~.
19e X¯‘êã›+ qT+∫ j·T÷s¡|⁄ü ˝Àì nH˚ø£ <˚XÊ\˝À ø£<ë∏ >π j·÷\ ùdø£sD¡ , n<Û´ä j·Tq+
ÁbÕs¡+uÛeÑ Tj·÷´sTT. Francis James Child nH˚ nyÓT]ø£Hé $<ë«+düT&ÉT ø£<ë∏ >π j·÷\
27
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ùdø£s¡D≈£î, Á|ü#·Ts¡D≈£î rdüTø=qï ÁX¯<ä∆ >∑eTHês¡ΩyÓTÆ+~. mì$T~ dü+|ü⁄{≤\˝À
Äj·Tq Á|ü#·T]+∫q English and Scottish Ballads ∫s¡düàs¡D°j·TyÓTÆq dü+ø£\q+.
Child <˚ eTs=ø£ ãèVü≤Á<äZ+<∏ä+ The English and Scottish Popular Ballads
(1882-98) ◊<äT dü+|ü⁄{≤\˝À yÓ\Te&ç+~. ‘·sê«‘· Gummere, Louise Pound
yÓTT<ä˝…’qyês¡T á πøåÁ‘·+˝À ø£èwæ#˚dæq eTVü≤˙j·TT\T. |òæHÓ¢+&ÉT≈£î #Ó+~q
Elias Lonnrot |òæìïwt Ms¡T\qT >∑T]+∫q ø£<∏ëπ>j·÷\qT ùdø£]+∫ Á|ü#·T]+∫q
Kalevala Á|ü|+ ü #· Á|üd~æ ∆ #Ó+~+~. Áø°.X¯.1842˝ÀH˚ dæ.|æ.ÁuÖqT<=s¡ ˇø£ »+>∑eTTDÏí
HÓ\s√E\bÕ≥T ‘·q Ç+{À¢ ñ+#·Tø=ì u§_“* ø£<∏ä, ø=e÷s¡ sêeTT&ç ø£<∏ä,
ø±ø£eTà ø£<\ä∏ qT bÕ&ç+∫, Áyêdæ uÛÁÑ <ä|sü #¡ &· +É eTq+ düà]+#·Tø=ì rsê*. 1874˝À
J.A.Boyle <=s¡ düsê«sTTbÕ|üì ø£<q ä∏ T ùdø£]+#ês¡T. &܈ˆ sêeTsêE, &܈ˆ Hêj·Tì
ø£èwü≈í î£ e÷], &܈ˆ {Ï.$.düTu≤“sêe⁄ Á|üuèÑÛ ‘·T\T ‘Ó\T>∑T˝À C≤q|ü<ä ø£<ë∏ >π j·÷\qT
>∑÷]à ø£èwæ dü˝≤Œs¡T. Ç+ø± m+‘√ eT+~ ô|<ä\› T Ç+<äT˝À ÄdüøìÔÏ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T.
C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T Ç‹Vü‰kÕ\≈£î eT÷\ø£+<ë\T. düVü≤»‘·«y˚T
ÁbÕD+>± ne‘·]+∫q s¡dyü êVæ≤qT\T. Ç$ kÕ+|òTæ ø£ Á|üj÷Ó »Hêìï kÕ~Û+#·&+É ˝À
≈£L&Ü eTVü≤‘·Ôs¡ bÕÁ‘·qT eVæ≤+#˚ X¯øÏÔ ≈£L&Ü ø£*– ñHêïsTT. s¡cÕ´˝À $|ü¢e
kÕ<Ûqä ≈£î C≤q|ü<ä ø£$‘·« |ü<‘∆ä T· \qT yê&ÉT≈£îqï $wüj÷· ìï eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ.
düs«¡ »Hêø£s¸¡ DX¯ø,ÔÏ dü+|òTü dü+#ê\ø£ X¯ø,ÔÏ $∫Á‘êqTuÛ÷Ñ ‹<ëj·Tø£ X¯øÔÏ ø£<ë∏ >π j·÷\≈£î
ñ+&˚ eT÷&ÉT eTVü≤‘·Ôs¡ X¯≈£îÔ\T.15 n+<äTe\¢ ø£<∏ëπ>j·÷\ ùdø£s¡D n<Ûä´j·Tq+,
yê{Ïì kÕ+|òæTø£ Á|üjÓ÷»HêìøÏ ‘·–q≥T¢>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø√&É+ #ê˝≤ nedüs¡+.
Á|üe÷D Á>∑+<∏ë\T :
Ç+^¢wßü :
1.Dictionary of Folklore, Mythology, Legend - Ed.Maria Leach
2. The Popular Ballad - Francis B.Gummere
3. The Ballad of Tradition - Gordon H.Gerould
4. The Ballad Book - Mac Edward Leach
5. The Ballad Tree - Evelyn Kendrick Wells
6. Folklore and Folklife -Ed.Richard M.Dorson
7. The Study of Folklore - Ed.Alan Dundes
8. Introducing Folklore-Kenneth W.Clarke and Mary W.Clarke.
28
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘Ó\T>∑T :
9. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT ` &Ü._.sêeTsêE
10. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+`Ms¡>±<∏ä\T ` &Ü.{Ï.$.düTu≤“sêe⁄
11. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äπ>j·T >±<∏ä\T ` &Ü.Hêj·Tì ø£èwüí≈£îe÷]
12. Ä+Á<ÛäT\ C≤q|ü<ä $C≤„q+ ` &Ü.ÄØ«j·Tdt.düT+<äs¡+
13. nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ Ád”Ô\ bÕ≥\T ` &Ü.õ.mdt.yÓ÷Vü≤Hé
ø£qï&É+ :
14. C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó ` &Ü.¬ø.•esêeT ø±s¡+‘·
15. C≤q|ü<ä dü«s¡÷|ü ` &Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£
16. »q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ düMT¬øå ` &Ü.J.X¯+.|üs¡eT•ej·T´
17. »q|ü<ä ^‘Ó` &Ü.dæ.|æ.¬ø.
{Ï|Œü DÏ
1. “Ballad is a song to which folk used to dance; yet nearly every variety of short
poem in English has been called a ballad”-Gummere, The Popular Ballad, p.3
2. The Popular Ballad, p.2
3. The Popular Ballad, p.13
4. ‘·+–sê\ düTu≤“sêe⁄, C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTT`Ms¡>±<∏ä\T, |ü⁄.17
5. The Ballad Tree. (1950), p.93-97, as quoted in Introducing Folklore (1963), p.68
6. Francis B.Gummere, The Popular Ballad (1959), p.73-74
7. &܈ˆ ‘·+–sê\ düTu≤“sêe⁄ ñ<ëVü≤]+∫+~: C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTT`Ms¡>±<∏\ä T,
|ü⁄.24`26
8. Mac Edward Leach, Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend,
Vol.I. p.106
9. “Minstrel, as later official term, must often mean a performer on musical instru-
ments, town piper, or what not” -Gummere, The Popular Ballad, p.8
10. &Ü.{Ï.$.düTu≤“sêe⁄ Ballad cycles ≈£î yê&çq ù|s¡T : C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´eTT`Ms¡>±<∏ä\T,|ü⁄.28
11. n<˚ |ü⁄.28
12. n<˚ |ü⁄.28
13. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.6`7
14. Folklore and Folk life, Ed.Richard M.Dorson, p.101
15. &܈ˆ {Ï.$.düTu≤“sêe⁄, C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTT`Ms¡>±<∏ä\T, |ü⁄.79
29
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
3.>∑<ä´ ø£<∏äHê\T
Prose Narratives nH˚ |ü<ëìøÏ düe÷Hês¡úø£+>± eTq+ >∑<ä´ ø£<∏äHê\T
nì ‘Ó\T>∑T˝À yê&Ée#·TÃ. e÷qe⁄ì ÁbÕNq dü+düÿè‹, dü+Á|ü<ëj·÷\qT >∑÷]Ã
n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&ÜìøÏ #·øÿ£ >± ñ|üø]£ +#˚ kÕ<ÛHä ê\˝À >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\T eTTK´yÓTqÆ $.
ø£<∏äq+ nqï~ áHê{Ï~ ø±<äT. ø£<∏ä #ÓbÕŒ\H˚ ÄÁ‘·T‘·, $Hê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤\+
‘·s¡‘·sê\qT+∫ e÷qe⁄˝À¢ >∑÷&ÉT ø£≥Tºø=ì ñ+~. >∑<ä´ ø£<∏äHê\˙ï C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´+˝À #˚s¡T‘êj·÷ nqï~ dü+<˚Vü≤düŒ<äy˚T. m+<äTø£+fÒ, >∑<ä´ ø£<∏äHê\˝À
uÛ≤>±˝…’q ø=ìï |ü⁄sêD≤\≈£î (myths), ◊‹Vü‰´\≈£î (legends) ˇø£ ì]›wüºs¡÷|ü+
n+≥÷ ñ+&É<äT. ø±ì ø£<∏ä\T n˝≤ ø±<äT. yê{ÏøÏ mìï s¡÷bÕ+‘·sê\THêï, ˇø£
s¡÷|ü+ n+≥÷ ñ+≥T+~. |ü⁄sêD≤\≈£î, ◊‹Vü‰´\≈£î ø=ìï qeTàø±\T, düìïy˚XÊ˝Ò
Á|ü<ëÛ q+ ø±ì, s¡÷|ü+ Á|ü<ëÛ q+ ø±<äT. n+<äT#˚‘· >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\˝À eTTK´uÛ≤>±˝…q’
|ü⁄sêD≤\T, ◊‹Vü‰´\T, ø£<\ä∏ T nH˚ eT÷&ç{À¢ ø£<\ä∏ qT e÷Á‘·yT˚ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+>±,
$T–*q ¬s+&ç+{Ïì C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆq >∑<ä´ ø£<∏äHê\T>±
|ü]>∑DÏ+#˚yês¡THêïs¡T. nsTT‘˚ |ü⁄sêD≤\T, ◊‹Vü‰´\T nH˚ ¬s+&ç+{Ïø° |ü⁄sêD
ø£<∏ä\T (mythological-stories), ◊‹Vü‰´‘·àø£ ø£<∏ä\T (legendary stories) nH˚ ø£<∏ë
s¡÷bÕ\≈£L ñ+&˚ uÛÒ<ëìï >∑eTì+#·&É+ #ê˝≤ ø£wüº+ ø±e&É+ #˚‘· kÕe÷q´+>±
>∑<ä´ ø£<∏äHê\qT C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± #˚s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTH˚ ù|s¡T‘√ |æ*∫Hê |æ\e≈£îHêï >∑<ä´ø£<∏äHê\T yêÁ>∑÷|üyÓTÆq
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À ˇø£ uÛ≤>∑eTqï~ e÷Á‘·+ ì»+. C≤q|ü<ä ø£$‘·«+ >π j·Ts¡÷|ü+˝À
ñ+fÒ, >∑<ä´ø£<∏äHê\T e#·qs¡÷|ü+˝À ñ+{≤j·Tì Ä ù|πs dü÷∫düTÔqï~. C≤q|ü<ä
$C≤„HêìøÏ nq«sTT+#˚ kÕe÷q´ \ø£åD≤\‘√u≤≥T >∑<ä´s¡÷|üyÓTÆq ø£<∏äq+ ø£*–
ñ+&É&+É M{Ï eTTK´ \ø£Då eTì #Ó|Œü e#·TÃ. yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ Á|ü#ês¡+, nH˚ø£ s¡÷bÕ\T,
»qÁ|æjT· ‘·«+, >∑<´ä s¡÷|ü+ ñ+&˚ C≤q|ü<ä s¡÷bÕ\qT >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\ì |æ\ee#·TÃ.
>∑<ä´ø£<∏äHê\ dü«s¡÷bÕìï >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT eT÷˝≤+X¯+ (motif),
e÷~] (type) nH˚ ¬s+&ÉT $wüj·÷\qT >∑eTì+#·e\dæ ñ+≥T+~. C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´ n<Ûä´j·Tq+˝À á ¬s+&ç{Ï bÕÁ‘· n‹eTTK´yÓTÆq~. ø£<∏ä\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T
yÓTT<ä˝…’q yê{Ï dü«s¡÷bÕìï |ü]o*+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT, yê{Ïì eØZø£]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT á
30
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eT÷˝≤+XÊ\qT, e÷~s¡T\qT ‘·|Œü ìdü]>± |ü]øÏ+#ê*‡ ñ+≥T+~. eT÷˝≤+XÊ\T
ø£<∏ëedüTÔe⁄≈£î dü+ã+~Û+∫qeì, e÷~] ø£<∏ë ìsêàD |ü<ä∆‹øÏ dü+ã+~Û+∫q<äì
dü÷ú\+>± #Ó|üŒe#·TÃ. C≤q|ü<ä >∑<ä´ø£<∏äHê\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ï˝À
ø£ ì |æ + #˚ ø£ ì cÕ˜ + XÊ\qT eT÷˝≤+XÊ\T n+{≤s¡ T . Ç$ e÷eT÷\T>±
nkÕe÷q´yÓTÆqyÓ’ ñ+{≤sTT. á eT÷˝≤+XÊ\qT eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T #˚j·Te#·TÃ.
ÁãVü≤àsêø£då ,æ e÷+Á‹≈£î&ÉT, |æXÊ#ê\T, <˚e‘·\T yÓTT<ä˝q’… $ bÕÁ‘·\T— eT+Á‘·<+ä &É+,
Äø±X¯+˝À $Vü≤]+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ #ê|ü yÓTT<ä˝…’q$ edüTÔe⁄\T— eT÷&Ée
$uÛ≤>∑+ ø=ìï dü+|òüT≥q\T. á eT÷˝≤+XÊ\T düVü‰j·T+‘√ ø£<∏ä ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü|ü+#· C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À yê&ÉTø£˝À ñqï eT÷˝≤+XÊ\qT ˇø£#√≥ #˚]Ã
“Motif Index of Folk Literature” nH˚ ù|s¡T‘√ ãèVü≤‘·‡+|ü⁄{≤\qT ‘·j÷ · s¡T #˚dqæ
U≤´‹ Stith Thompson ≈£î <äøÏÿ+~.
e÷~] (type) n+fÒ dü«‘·+Á‘·yÓTÆq, dü«j·T+ dü+|üPs¡íyÓTÆq ø£<∏ä, ˇø£ÿ
eT÷˝≤+X¯+>±ì, nH˚ø£ eT÷˝≤+XÊ\T>±ì ˇø£ e÷~]˝À ñ+&Ée#·TÃ. e÷~]
∫qï<Ó’Hê ø±e#·Tà ˝Òø£ ô|<ä›~>± ñ+&Ée#·TÃ. ˇø£ e÷~]˝À ˇø£ eT÷˝≤+X¯+
ñ+&Ée#·Tà nì #Ó|æŒq+‘·e÷Á‘êq, nìï eT÷˝≤+XÊ\T ˇø=ÿø£ÿ e÷~]
ne⁄‘êj·TqTø√e&É+ bıs¡bÕ≥T. eT÷˝≤+XÊ\T dü÷∫ì ‘·j·÷s¡T#˚dæqfÒ¢,
$<ë«+düT\T e÷~] dü÷∫ì ≈£L&Ü ‘·j·÷s¡T#˚XÊs¡T. C≤q|ü<ä ø£<∏ä\ eØZø£s¡D≈£î,
ø£<∏ä\ ìsêàD |ü<ä∆‹ì ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ #ê˝≤ ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆq “The Types of the
Folk-Tale” nH˚ ñÁ<äZ+<∏ä+ Antti Aarne, Stith Thompson nH˚ Ç<ä›s¡T $<ë«+düT\T
ø£èwæ |òü*‘·+>± 1928˝À yÓ\Te&ç+~. Motif-Index, Type-Index C≤q|ü<ä ø£<∏ä\
n<Ûä´j·Tq+˝À eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq bÕÁ‘·qT eVæ≤düTÔqï$.
>∑<ä´ø£<∏äHê \ìï{Ïø° nq«sTT+#˚ $<Ûä+>± \ø£åD≤\qT ìπs›•+#·&É+ #ê˝≤
ø£wüº+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï|üì. Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #Ó|æŒq≥T¢ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À eTq+
#˚s¡Ãe#êà #˚s¡Ã≈£L&É<ë nì dü+<˚Væ≤+#·&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡$T#˚à |ü⁄sêD+, ◊‹Vü≤´+.
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À Á|ü<ëÛ q uÛ≤>∑yTÓ qÆ ø£<,ä∏ ø£<\ä∏ ˝À eTTK´ $uÛ≤>±˝…q’ Marchen,
Sage yÓTT<ä˝q ’… yê{Ïì y˚sT¡ y˚sT¡ >± ìs¡«∫+∫ \ø£D å ≤\qT ìπs•› +#·&ÜìøÏ C≤q|ü<ä
$C≤„qT\T Á|üj·T‹ï+#ês¡T.
|ü⁄sêD+ :
<˚e‘·\T, sêø£ådüT\T Ç+ø± Ç‘·s¡ e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\T bÕÁ‘·\T>± ñ+&˚
31
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£<qä∏ s¡÷bÕ\T |ü⁄sêD≤\T. Á|ü|+ü #·+ |ü⁄≥Tºøq£ T >∑T]+∫, e÷qe⁄ì »qàqT >∑T]+∫
M{Ï˝À Á|üe∫+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. ø£<qä∏ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚ |ü⁄sêD≤\˝À ø£ì|æ+#˚
eT‘· dü+ã+<ÛäyÓTÆq $wüj·÷\T, qeTàø±\T ‘·≈£îÿe yÓ÷‘ê<äT≈£î ~–, n$ C≤q|ü<ä
ø£<∏ä\T>± e÷πs M\T+~. ø±ì C≤q|ü<ä ø£<∏ä\≈£î, |ü⁄sêD≤\≈£î ñ+&˚ uÛÒ<ëìï
dü÷ø£åà+>± >∑T]Ô+#·&É+ ø£wüºkÕ<Ûä´+. yÓTT‘·Ô+MT<ä eT‘· dü+ã+<ÛäyÓTÆq qeTàø±\‘√,
ø£sà¡ ø±+&É\‘√ ≈£L&çq$ |ü⁄sêD≤\ì #Ó|Œü e#·TÃ. $C≤„q Á|ü|+ü #êìøÏ n+<äì ÁbÕNq
ø±˝≤ìï yÓ’C≤„ìø£+>± $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#˚y˚ |ü⁄sêD≤\T. |ü⁄sêD≤\˝À
<˚e⁄fi¯ófl, <äj÷· ´\T ñqïeqï <ëìø£+fÒ, ªÇ$ »]>±sTTµ nH˚ qeTàø£+ Á|ü<ëÛ qeTì
e÷qdæø£ kÕ+düÿè‹ø£ <äèø£Œ<∏ä+ (psycho - cultural approach) ‘√ |ü⁄sêD≤\qT
|ü]o*+#˚yês¡+{≤s¡T.1 ªuÛ≤cÕ XÊÁdüÔ <äèw溑√, e÷qeXÊÁdüÔ <äèw溑√ |ü⁄sêD≤\qT
n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd Ä<ÛäTìø£ |ü⁄sêD $<ë«+düT\˝À Á|üdæ<äT∆˝…’q Pierre Maranda á
ÁøÏ+~ $<Û+ä >± |ü⁄sêD≤ìï ìs¡«∫+#ês¡T. “Myths display the structured predomi-
nantly culture specific, and shared, semantic systems which enable the members
of a culture area to understand each other and to cope with the unknown. More
strictly, myths are stylistically definable discourses that express the strong com-
ponents of semantic systems.”2
|ü ⁄ sêD≤ìøÏ , eT÷&Û É $ XÊ«kÕìøÏ (Superstition) ñqï uÛ Ò < ä +
>∑eTì+#·<–ä +~. |ü⁄sêD+˝À ˇø£ $X‚wyü TÓ qÆ qeTàø£+ Á|ü<ëÛ q+. eT÷&ÛÉ $XÊ«dü+˝À
$y˚ø£X¯Sq´yÓTÆq qeTàø£+ Ä<Ûës¡+>± ø£*π> uÛÑj·T+ Á|ü<Ûëq+>± ñ+≥T+~. M{ÏøÏ
dü+ã+~Û+∫ eT‘· dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ìùw<Û+ä ≈£L&Ü (taboo) e÷eT÷\T>± ñ+≥T+~.
nsTT‘˚ |ü⁄sêD≤˝Ò ‘·sê«‘· eT÷&ÛÉ $XÊ«kÕ\T ø±e#·TÃ. ˝Òø£ eT÷&ÛÉ $XÊ«kÕ\T
|ü⁄sêD≤\T>± |ü]D$T+#·e#·TÃ.
|ü⁄sêD≤\≈£î, qeTàø±\≈£î ñ+&˚ dü+ã+<Ûä+ ≈£L&Ü |ü]o*+#·<ä–+~.
ˇø£ ‘·sêìøÏ ˇø£ $wüj·T+ MT<ä ñ+&˚ $XÊ«dü+ eTs=ø£ ‘·s¡+ yêfi¯fl≈£î |ü⁄sêD+
ne⁄‘·T+~. n+fÒ H˚&ÉT πøe\+ qeTàø£+>± ñ+&˚~ ø=ìï ‘·sê\ ‘·sê«‘· ˇø£
|ü⁄sêD+ ø±e#·TÃ qqïe÷≥.
◊‹Vü≤´+ (legend) :
ø=+<äs¡T e´≈£îÔ\T, düú˝≤\T, edüTÔe⁄\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏äHê\qT
◊‹Vü‰´\ì |æ\TkÕÔsT¡ . @Hê&√ »]–+<äì qy˚Tà düìïy˚XÊìï C≤q|ü<Tä \T ◊‹Vü≤´+>±
32
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
s¡÷bı+~kÕÔs¡T. |ü⁄sêD≤ìøÏ, ◊‹Vü‰´ìøÏ uÛÒ<ëìï düŒwüº+>± #Ó|üŒ&É+ #ê˝≤kÕs¡T¢
ø£wüºeTe⁄‘·T+~. |ü⁄sêD+˝À eTTK´yÓTÆq bÕÁ‘·\T <˚e‘·\T, <äj·÷´\T. <ëì
ñ<˚X› +¯ ø=ìï $wüj÷· \qT $e]+#·&+É , ◊‹Vü‰´\˝À ø£<ä∏ eTT+<Ó|⁄ü Œ&√ »]–q≥T¢>±
#Ó|Œü &É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
◊‹Vü‰´˝Ò ø±ø£ eT] ø=ìï s¡ø±\ ø£<\ä∏ qT ≈£L&Ü #˚sT¡ Ãø=ì »s¡àHé uÛ≤wü˝À
‘Sage’ nH˚ |ü<ëìï yê&É‘ês¡T. »]–qy˚ nì C≤q|ü<äT\T q$Tàq dü+|òüT≥q\qT
>∑÷]Ãq ø£<∏ä*$. M{Ï eTTUÀ´<˚›X¯+ dü‘·´ Á|ü‹bÕ<äq+.
e÷¬s¸Hé ˝Òø£ ø£≥Tº ø£<∏ä :
ø£\ŒHê‘·àø±˝…’q ø£<∏ä\ìï{Ï˙ ø£*|æ Marchen nH˚ ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔs¡T.
»s¡àHé X¯ã›yÓTÆq Marchen ≈£î düe÷Hês¡úø£yÓTÆq~ Ç+^¢wüß˝À ˝Ò<äT. á ø£<∏ä\˝À
n<äT“¤‘y· TÓ qÆ $wüj÷· \T, ndüV≤ü » Á|ü|+ü #ê\˝À ndü+uÛ≤e´yÓTqÆ bÕÁ‘·\T ñ+{≤sTT.
eT+Á‘· ‘·+Á‘ê\T, |üs¡ø±j·T Á|üy˚XÊ\T ø£ì|ækÕÔsTT. Ç~ ˇø£ ø±˝≤ìøÏ>±ì,
Á|ü<˚XÊìøÏ>±ì dü+ã+~Û+∫q~ ø±<äT. sê»]ø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕÁ‘·\T
ñ+{≤sTT. HêsTTø£ e÷eT÷\T>± ∫qï ≈£L‘·T¬s’ ñ+≥T+~. eT÷&ÉT≈£î m≈£îÿe
ÁbÕ<Ûëq´+ ø£ì|ædTü +Ô ~. eTT>∑TsZ T¡ ≈£L‘·Tfi¯ófl ñ+&É&+É . ø√]ø£\T ø√]q|ü⁄Œ&ÉT eT÷&ç{ìÏ
ø√s¡&+É e¬>s’ ê ø£ì|ækÕÔsTT. eT+∫yêfi¯fl≈î£ m|ü⁄Œ&É÷ $»j·T+ \_ÛdTü +Ô ~. sêE\T,
sê»≈£îe÷s¡T\T e÷eT÷\T>± eT+∫yêfi¯ófl>± ñ+{≤s¡T. ˇø£yfi˚ ¯ sêE #Ó&y¶É ê&ÓH’ ê,
sê»≈£îe÷s¡T&ÉT eT+∫yê&Ó’ ñ+{≤&ÉT.3
C≤q|ü<ä ø£<ä∏ (Folktale) :
>∑<´ä ø£<Hä∏ ê\˝À n‘·´+‘· eTTK´yÓTqÆ ~ C≤q|ü<ä ø£<.ä∏ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À
eTq+ Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]o*+#·e\dæq $uÛ≤>∑+ ≈£L&Ü Ç<˚. |ü⁄sêD dü+ã+<ÛäyÓTÆq
ø£<\ä∏ T, ◊‹Vü‰dæø£ ø£<\ä∏ T, e÷¬s¸H,é kÕ¬> yÓTT<ä˝q’… nH˚ø£ ø£<qä∏ s¡÷bÕ\qT C≤q|ü<ä
ø£<∏ä nH˚ ù|s¡T‘√H˚ |æ\e&É+ yê&ÉTø£. C≤q|ü<ä ø£<∏ä\≈£î nq«sTT+#˚ $<Ûä+>±
4
Axel Olrik ø=ìï \ø£åD≤\qT ìπs›•+#ê&ÉT. n$ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT.
1. eTTK´yÓTÆq ÁøÏj·T‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±e⁄. ñqï≥Tº+&ç eTT–dæb˛e⁄.
2. |ü⁄qsêeè‹Ô kÕe÷q´+>± nìï #√{≤¢ ø£ì|ædüTÔ+~. n~ ø£<∏ä≈£î
ì+&ÉT<äHêìï ÇdüT+Ô ~. á |ü⁄qsêeè‹Ô ˇø=ÿø£ÿkÕ] eT÷&ÉT kÕs¡T,¢ ø=ìï <˚XÊ\˝Àì
33
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
<Ûë]àø£ dü+πø‘ê\ ø±s¡D+>± Hê\T>∑T kÕs¡T¢ ñ+&Ée#·TÃ.
3. e÷eT÷\T>± ˇø£ÿkÕ] Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T e÷Á‘·+ ˇø£ <äèX¯´+˝À
ø£ì|ækÕÔs¡T. Ç+ø± m≈£îÿe>± ñHêï, Ç<ä›s¡T e÷Á‘·+ ÁøÏj·÷o\T¬s’ ñ+{≤s¡T.
4. $_Ûqï bÕÁ‘·\ ø£\sTTø£ ø£ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Hêj·T≈£î&ÉT `
Á|ü‹Hêj·T≈£î&ÉT, •wüߺ&ÉT ` <äTwüߺ&ÉT.
5. ˇπø s¡ø£yÓTÆq bÕÁ‘·\T ¬s+&ÉT ñ+fÒ, yêfi¯ófl ∫qïyêfi¯ófl>± >±ì ˝Òø£
nX¯≈£îÔ\T>±>±ì ∫Á‹+|üã&É‘ês¡T. ˇø£y˚fi¯ X¯øÏÔ>∑\yêfi¯ófl nsTT‘˚ $s√<ÛäT\j˚T´
neø±X¯+ ñ+~.
6. <äTs¡“\T\T>± ñ+&˚yês¡T eT+∫yêfi¯ófl>± ñ+{≤s¡T. k˛<äs¡T˝˝À
∫qïyêfi¯ófl e÷eT÷\T>± »j·T+ kÕ~ÛkÕÔs¡T.
7. bÕÁ‘· ∫Á‘·D düs¡fi¯+>± ñ+≥T+~. ø£<∏ä≈£î H˚s¡T>± dü+ã+~Û+∫q$
e÷Á‘·+ ∫Á‹‘·eTe⁄‘êsTT. bÕÁ‘·\≈£î, ø£<∏ä≈£î nr‘·yÓTÆqy˚M ø£ì|æ+#·e⁄.
8. ø£<ë∏ edüTeÔ ⁄ düsfi¡ +¯ >± ñ+≥T+~. @ø£ø±\+˝À ˇø£ÿ ø£<Hä∏ ˚ $e]+#ê*.
s¬ +&ÉT>±ì, n+‘·ø+£ f… m≈£îÿe>± ø£<\ä∏ T @ø£ø±\+˝À #Ó|Œü e\dæeùdÔ n|ü⁄Œ&ÉT n~
kÕVæ≤‘·´ø£<∏äqT b˛\T‘·T+~.
9. e÷eT÷\T>± n˙ï #ê˝≤ düs¡fi¯+>± ñ+{≤sTT. yÓ’$<Ûä´ |üPs¡í+>±
#˚j·÷\H˚ Á|üj·T‘·ï+ ø£ì|æ+#·<äT.
ô|’ \ø£Då ≤\qTã{Ϻ kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·es¡≈î£ ø£<\ä∏ T düsfi¡ +¯ >± ñ+{≤j·Tì ‘˚*+~.
ø£<∏äqy˚T ø£<∏ä\˝À Á|ü<Ûëq+. nsTT‘˚ á \ø£åD≤\e\¢ C≤q|ü<ä ø£<∏ä\ düeTÁ>∑
dü«s¡÷|ü+ >√#·s¡eTe⁄‘·T+<äì nqTø√e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ø£<∏ä\˝À
eTq≈£î ø£ì|æ+#˚ $wüj·÷\qT ø=ìï $uÛ≤>±\T>± #˚düTø=ì |ü]o*+#·e#·TÃ.
ø£<∏ä\˝À ø£ì|æ+#˚ bÕÁ‘·\qT >∑T]+∫ yÓTT<ä≥ #Ó|üŒe\dæ ñ+~.
e÷qe⁄˝Òø±ø£ C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ ˝À »+‘·Te⁄\T, <˚e‘·\T, <äj÷· ´\T, ÁãVü≤àsêø£då Tü \T
e¬>’sê bÕÁ‘·\˙ï ø£ì|ækÕÔsTT. Hêj·T≈£î&ÉT, HêsTTø£, Á|ü‹ Hêj·T≈£î&ÉT ñ+{≤s¡T.
e÷eT÷\T>± ∫qï ø=&ÉT≈£î ø£<∏ëHêj·T≈£î&ÉT>± ñ+{≤&ÉT. ô|<ä› ø=&ÉT≈£î Ç+{Ï
$wüj÷· \qT #·÷#·Tø=+≥÷ ñ+{≤&ÉT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] nÁ|ü<ëÛ q bÕÁ‘·˝Ò ÁbÕeTTU≤´ìï
ø£*– ñ+{≤sTT. Hêj·T≈£î&çøÏ »+‘·Te⁄\ düVü‰j·T+ e÷eT÷\T>± \_Ûdü÷Ô
ñ+≥T+~. bÕÁ‘·\ ‘·sê«‘· düìïy˚XÊ\qT |ü]o*ùdÔ Ç$ dü«s¡Z eTs¡Ô´ bÕ‘êfi≤\T
eT÷&ç{À¢q÷ »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. Hêj·T≈£î\≈£î á nìï ˝Àø±\‘√ dü+ã+<Ûä+
34
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñ+≥T+~. Ç$ø±ø£ ø£<∏ä\˝À ø=ìï edüTÔe⁄\≈£î #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ ñ+≥T+~.
eT+Á‘·<ä+&Ü\T, ñ+>∑sê\T, uÛÑ÷‘·<ë›\T yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ C≤q|ü<äT\T ø£<∏ä\˝À
ÁbÕ<ÛëHê´ìïkÕÔs¡T. yÓTT‘·Ô+MT<ä mH√ï ∫Á‘·$∫Á‘·yÓTÆq $wüj·÷\T ø£<∏ä˝˝À
ñ+{≤sTT. ∫e]øÏ <äTwüߺ\≈£î •ø£å, •wüߺ\≈£î s¡ø£å, $»j·T+ nqï$ ø£<∏ä˝À eTTK´
ñ<˚X› Ê\T>± ñ+{≤sTT. e÷eT÷\T>± ø£<\ä∏ T düTU≤+‘ê\T>± ñ+{≤sTT. <äT'U≤+‘·
ø£<∏ä\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. ªnq>± nq>±µ n+≥÷H√, ªˇø±H=ø£ø±\+˝Àµ nH√ ø£<∏ä
yÓTT<ä˝…’, ªø£<∏ä ø£+∫øÏ yÓ[fl+~, eTq+ Ç+{ÏøÏ yÓfi≤›+ nH√µ (‘Ó\T>∑T ø£<∏ä˝…’‘˚),
ª‘·sê«‘· yêfi¯ófl düTK+>± ñHêïs¡TµnH√ eTT>∑TdüTÔ+~. ô|[fl ∫e] düìïy˚X¯+>±
ñ+&É&+É kÕe÷q´+>± ø£ì|ædTü +Ô ~.
>∑<ä´ ø£<∏äHê\ |ü⁄≥Tºø£ :
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À |ü⁄≥Tºøq£ T >∑T]+∫q $y˚#q· #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT $<ë«+düT\T
eTTK´+>± ø£<\ä∏ qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø√&É+ >∑eTì+#·<–ä +~. ø£<\ä∏ T n‘·´+‘· ÁbÕNq
ø±\+ qT+∫ ñHêïsTT. |æs¡$T&ÉT¢ ÁbÕNqyÓTÆqyÓ’‘˚ ø£<∏ä\T Ç+ø± ÁbÕNqyÓTÆq$.
|æs¡$T&ÉT¢ ø£{Ϻq cheops <ä>∑Zs¡ 5,000 dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·y˚T eè‹Ôø£<∏ä≈£î\T
ñ+&˚yês¡≥.5 yÓ’•wüº´+ <äècÕº´e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü dü+K´<äècÕº´ ≈£L&Ü ø£<∏ä\≈£î
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À Á|üeTTKyÓTÆq kÕúq+ ñ+~. >∑<ä´ ø£<∏äHê\˝Àì |ü⁄sêD≤\
|ü⁄≥Tºøq£ T >∑T]+∫ $<ë«+düT\T Á|ü‘´˚ ø£+>± ø£èwæ #˚XÊs¡T. K>√fi¯ edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫q
ø£\Œq\T, Ç‘·s¡ uÛÖ‹ø£ edüTeÔ ⁄\qT >∑÷]Ãq }Vü≤\T, ÁbÕNq ø£sà¡ ø±+&É\T yÓTT<ä˝q’… $
|ü⁄sêD≤\≈£î, ◊‹Vü‰´\≈£î eT÷\ ø±s¡D≤\j·÷´j·T+≥÷ $<ë«+düT\T mH√ï
dæ<ë∆+‘ê\qT Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ qT, >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\ìï{Ï˙, Ä e÷≥ø=ùdÔ
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì Ç+ø± nH˚ø£ n+XÊ\qT, yê{Ï »qà dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ $wüj÷· \qT
$X‚¢wæ+#ê\+fÒ eTq+ C≤q|ü<ä $C≤„qT\T Á|ü‹bÕ~+∫q ø=ìï dæ<ë∆+‘ê\qT
ÄÁX¯sTT+#·e\dæ ñ+≥T+~. eTTK´+>± C≤q|ü<ä ø£<∏ä\≈£î nq«sTT+#·<ä–q
dæ<ë∆+‘ê\˝À Ç+&√ ` j·TTs√|æjT· Hé dæ<ë∆+‘·+, |ü⁄sêD eT÷\ dæ<ë∆+‘·+, uÛ≤s¡‘·
eT÷\ dæ<ë∆+‘·+, dü«|üï eT÷\ dæ<ë∆+‘·+ yÓTT<ä˝…’q$ #˚s¡T‘êsTT.
Jacob Grimm, Wilhelm Grimm nH˚ »s¡àHé k˛<äsT¡ \T ‘êeTT Á|ü#T· ]+∫q
(1812-14, two volumes) Kinder-und Hausmarchen nH˚ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{≤\˝À Ç+&√
j·T÷s√|æj·THé dæ<ë∆+‘êìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. Á|ü|ü+#·+˝Àì ø£<∏ä\ìï{Ïø° Ç+&√
35
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
j·T÷s√|æj·THé ø£<∏ä˝Ò eT÷\eTì á dæ<ë∆+‘·+ #Ó|ü⁄Ô+~. dü+düÿè‘· uÛ≤wü≈£î Á^≈£î
uÛ≤wü≈£î ñ+&˚ b˛*ø£\qT >∑T]+∫ |ü]XÀ~Û+∫q $<ë«+düT\T Ç+&√ ` Äs¡´Hé,
Ç+&√ ` j·TTs√|æj·THé uÛ≤wü\≈£î eT÷\+ ˇø£fÒ nì #Óù|Œdü]øÏ, n~ Á–yéT
k˛<äsT¡ \≈£î Ç+&√ j·T÷s√|æjT· Hé dæ<ë∆+‘êìï Á|ü‹bÕ~+#˚ Áù|s¡DqT ø£\>∑CdÒ +æ ~.
Á^≈£î k˛<äs¡T˝Ò eTs=ø£ dæ<ë∆+‘·+ Á|ü#ês¡+ ø±e&ÜìøÏ ø±s¡≈£î\j·÷´s¡T.
n~ |ü⁄sêD eT÷\dæ<ë∆+‘·+. Äs¡T´\ |ü⁄sêD≤˝Ò eTTø£ÿ˝…’ ø£<\ä∏ ≈£î eT÷\eTj·÷´j·Tì
á dæ<ë∆+‘·+ Á|ü‹bÕ~düT+Ô ~. (Broken down Myth Theory). ãTTπ>«<ä+˝À ñqïfÒ¢
Ç+&√ j·TTs√|æjT· qT¢ ‘·eT <Óì’ ø£ Jeq+˝À s¡V≤ü kÕ´sêú\qT ñ|üj÷Ó –+#˚ yês¡≥.6
e÷ø˘‡ eTT\¢sY, ø±ø˘‡ yÓTT<ä˝…’qyês¡T á dæ<ë∆+‘êìï ã\|ü]#ês¡T. ãTTπ>«<ä+˝À
eTq≈£î ø£ìŒ+#˚ bÂsêDÏø£<äèwæº ø£<∏ë kÕVæ≤‘ê´ìøÏ eT÷\eTì |ü⁄sêD eT÷\
dæ<ë∆+‘·+ Á|ü<ëÛ q n_ÛÁbÕj·T+. Andrew Lang á dæ<ë∆+‘êìï ø£≥Te⁄>± $eT]Ù+∫q
yê]˝À Á|üeTTKT&ÉT.
|ü⁄sêDeT÷\ dæ<ë∆+‘·+ ø±s¡D+>± $<ë«+düT\ <äèwæº uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yÓ’|ü⁄
Á|üdü]+∫+~. e÷ø˘‡eTT\¢sY y˚<ë\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚ùdÔ, Benfey |ü+#·‘·+Á‘êìï
$X‚¢wæ+#ê&ÉT. |ü+#·‘·+Á‘· ø£<∏ä\qT Ä+>∑¢+˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚dæq Benfey
(1859) Ä Á>∑+<∏ëìøÏ Äs¡Te+<ä\ |ü⁄≥\ düTBs¡yÈ TÓ qÆ |”]øƒ q£ T ÁyêXÊ&ÉT. Á|ü|+ü #·+˝Àì
$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À ø£ìŒ+#˚ ø£<\ä∏ ˝À ô|øÏÿ+{ÏøÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì ø£<˝ä∏ Ò eT÷\eTì
u…HÓŒ¤yê<ä+. Ç~ uÛ≤s¡‘· eT÷\ dæ<ë∆+‘·+>± ù|s¡T >±+∫+~ (Indic Orgin Theory
Benfey). uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ qT+∫ ø£<∏ä\T uÖ<äT∆\ eT÷\+>±, ns¡ãT“\ eT÷\+>±
Ç‘·s¡ Á|ü<˚XÊ\≈£î bÕø±j·Tì }Væ≤+#ê&ÉT.7 Kohler, Cosquin yÓTT<ä˝…’q yêfi¯ófl
uÛ≤s¡‘· ø£<˝ä∏ Ò nìï ø£<\ä∏ ≈£î eT÷\eTì #Ó|Œü ≈£îHêï, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ø£<\ä∏ ø±D≤∫ nì,
nH˚ø£ ø£<∏ä\≈£î uÛ≤s¡‘· ø£<∏ä˝Ò Áù|s¡D nì ˇ|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. Joseph Bedier 1893˝À
á dæ<ë∆+‘êìï rÁe+>± >∑]Ω+#ê&ÉT8 Andrew Lang áõ|ü⁄º ø£<\ä∏ T uÛ≤s¡‘· ø£<\ä∏ ø£+fÒ
ÁbÕNqyÓTÆqe+≥÷, u…HÓŒ¤ yê<ëìï K+&ç+#ê&ÉT.
Andrew Lang ø£<∏ä\ eT÷˝≤ìï ‘Ó*j·TCÒj·T&ÜìøÏ ‘·H˚ ˇø£ yê<ëìï
Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ ˝À ø£ì|æ+#˚ ÁbÕNq uÛ≤yê\qT |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT
n$ |ü⁄sê‘·q ø±\+ jÓTTø£ÿ neX‚cÕ\ì #Ó|üŒe#·TÃqì Lang n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶ&ÉT.
C≤q|ü<ä n+XÊ\T Á|ü|ü+#·+˝Àì nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À ø£ì|æ+#·&ÜìøÏ (Multiple
existence) ãVüQeT÷\ dæ<ë∆+‘êìï (Polygenesis) düe÷<Ûëq+>± #Ó|æŒqyê]˝À
36
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Lang ˇø£sT¡ . ø£<\ ä∏ ˝À düe÷Hê+XÊ\T ø£ì|ækÕÔjT· +fÒ <ëìøÏ ø±s¡D+ n$ dü+düÿèr
$ø±dü+˝À ˇø±H=ø£ <äX˝¯ À ñ<ä“$¤ +#·&yÉ T˚ nì áj·Tq n_ÛÁbÕj·T+. e÷qeXÊÁdüÔ
<äèw溑√ ø£<∏ä\ eT÷˝≤ìï ø£qT>=q&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫qyê]˝À Lang Á|üeTTKT&ÉT.
C≤q|ü<ä ø£<∏ä\ eT÷˝≤ìï ø£qTø√ÿ&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ dæ<ë∆+‘ê\˝À
eTs=ø£{Ï dü«|üïeT÷\ dæ<ë∆+‘·+. ø£<∏ä\˝À eTq+ #·÷#˚ nH˚ø£ dü+|òüT≥q\≈£î
ø£\˝Ò ø±s¡DeTì á yê<ä+ yê] n_ÛÁbÕj·T+. dü«bÕï\qT eTqdü‘Ô «· XÊÁdü|Ô sü +¡ >±
$X‚w¢ +æ ∫q|ü⁄Œ&ÉT ø£<\ä∏ ns¡$ú es¡D kÕ<Û´ä eTe⁄‘T· +<äì ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. Ludwig
Laistner yÓTT<ä˝…’q yêfi¯ófl á dæ<ë∆+‘êìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ø√]ø£\qT nD∫
ñ+∫‘˚ n$ ø£\\T sêe&ÜìøÏ ø±s¡DeTe⁄‘êj·Tì ÁbòÕsTT&é #ÓbÕŒ&ÉT. #ê˝≤
ø£<∏ä\˝À nD∫ ñ+∫ì ø√]ø£\≈£î ˇø£ s¡÷|ü+ ñ+&É&Üìï eTq+ #·÷&Ée#·TÃ.
nsTT‘˚ nìï ø£<∏ä\ |ü⁄≥Tºø£≈£î dü«|üïyê<ëìï nq«sTT+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
<Ûë]àø£ dü+ã+<ÛäyÓTÆq ÁbÕNq ø£s¡àø±+&É˝Ò C≤q|ü<ä ø£<∏ä\≈£î eT÷˝≤\H˚
ã\yÓTqÆ n_ÛÁbÕj·T+ ˇø£{Ï ñ+~. Bìï Ritualistic Theory n+{≤s¡T. ø£sà¡ ø±+&É\T
ÁbÕNq e÷qe⁄ì J$‘·+˝À n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ q kÕúHêìï ÄÁø£$T+#˚eqï~ ì]«yê<ä+.
ø£<∏ä\qT ˝À‘·T>± |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT @<√ ˇø£ ø£s¡àø±+&ÉqT |ü⁄q]ï]à+#·e#·Ãì
(reconstruction) ø=ìï ø£<∏ä\qT |ü]o*+∫ ø=+<äs¡T $<ë«+düT\T ìs¡÷|æ+#ês¡T.
ø£sà¡ ø±+&É\qT >∑T]+∫q á dæ<ë∆+‘·+ eTTK´+>± |ü⁄sêD≤\≈£î nq«sTTdüT+Ô ~ ø±ì
nìï ø£<∏ä\≈£î nq«sTT+#·<äT. #Ó≥Tº eTT+<ë $‘·TÔ eTT+<ë nì eTq+ #˚ùd
MTe÷+dü á dæ<ë∆+‘·+ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü ñ+~. ªª|ü⁄sêD≤\T ø£sà¡ ø±+&É\qT+∫
|ü⁄&ç‘˚ ø£s¡àø±+&É\T m˝≤ |ü⁄{Ϻq≥T¢?µµ nì ø=+<äs¡T Á|ü•ïkÕÔs¡T.9
C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ H˚ ø±ø£ $T–*q C≤q|ü<ä n+XÊ\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT
>∑eTì+#·<–ä q Ç{°e* dæ<ë∆+‘ê\qT, $<ÛëHê\qT eTq+ >∑eTì+#·e\dæ ñ+~.
#ê]Á‘·ø£ ` uÛÖ>√[ø£ $<Ûëq+ (Historical-Geographical method) nqï~ n≥Te+{Ï
yê{Ï˝À eTTK´yÓTqÆ ~. BìH˚ |òìæ ïwt $<Ûëq+ n+{≤s¡T. Elias Lonnrot |òHæ +¢Ó &ÉT˝Àì
ø£<ë∏ >π j·÷\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘Kalevala’ nH˚ ù|s¡T‘√ ˇø£ ø£<ë∏ #·Áø±ìï Á|üø{£ +Ï ∫q
‘·sê«‘· á #ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ $<Ûëq+ ‘·˝…‹Ô+~. Ç~ C≤q|ü<ä ø£<∏ä\T, ø£<∏ë
π>j·÷\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ï #·]Á‘·qT |ü⁄q]ï]à+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ $<Ûëq+. Ç~
ˇø£ $<ÛëqeTsTTHê dæ<ë∆+‘·|üs¡yÓTÆq nH˚ø£ Ä˝À#·q\≈£î á $<Ûëq+ <√Vü≤<ä+
#˚dæ+~. e+<ä\ø=B› bÕsƒê\‘√ nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À ø£ì|æ+#˚ C≤q|ü<ä ø£<∏ä\≈£î
37
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
eT÷\ ø£<∏ä @<√ ˇø£ Á|ü<˚X¯+˝À, ˇø£ ø±\+˝À |ü⁄{Ϻ Ç‘·s¡ Á|ü<˚XÊ\≈£î yê´|æ+∫
ñ+≥T+<ä ì á dæ < ë∆ + ‘· + ‘Ó * j· T CÒ d ü T Ô + ~. ãVü Q eT÷\ dæ < ë∆ + ‘êìøÏ
(Polygenesis) Ç~ e´‹πsø£+. á #ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ $<ÛëHêìï Á|ü‹bÕ~+∫q
yê]˝À Julius Krohn (1835-1888), Kaarle Krohn (1863-1933), Antti Aarne
(1867-1925) yÓTT<ä˝…’q yês¡T eTTKT´\T. ˇø£ ø£<∏äqT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·÷\+fÒ
$_Ûqï bÕsƒê\qT ùdø£]+∫, ø±˝≤qT>∑TD+>±, Áø£eT ã<ä∆+>± $+>∑&ç+∫, Äj·÷
ø£<∏ä\ $X‚wü \ø£åD≤\≈£î nqT>∑TD+>± Á|ü‹ ø£<∏äq÷ ˝À‘·T>± |ü]o*+#ê*. ø£<∏ä
Á|ü#ês¡+ $d”Ôs¡í‘·qT, düT\uÛÑ+>± >∑Ts¡TÔô|≥Tºø√<ä–q ø£<∏ä˝Àì $X‚wü >∑TD≤\qT,
ø£<∏äq+˝À $•wüº‘·qT >∑eTì+∫, eT÷˝≤+XÊ\qT |ü]o*+∫, n$ @ ÁbÕ+‘ê\≈£î
dü+ã+~Û+∫qy√ >∑eTì+#ê*‡ ñ+≥T+~. C≤q|ü<ä ø£<∏ä\ |ü⁄≥Tºø£qT, $ø±kÕìï
n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+˝À #ê]Á‘·ø`£ uÛÖ>√[ø£ $<Ûëq+ #ê˝≤ <√Vü≤<ä+ #˚d+æ <äq&É+˝À
dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
C≤q|ü<ä >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\ |ü⁄≥Tºøq£ T, $ø±kÕìï ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#˚
eT]ø=ìï dæ<ë∆+‘ê\T, $<ÛëHê\T ñHêïsTT. M{Ï˝À @B dü«j·T+ dü+|üPs¡+í ø±<äT.
Çe˙ï C≤q|ü<ä ø£<∏ä\, $T–*q ø£<∏äHê\ yÓ’$<Ûë´ìï, yÓ’XÊ˝≤´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ yê{Ï
n<Ûä´j·Tq+˝À nH˚ø£ eTTU≤\qT ms¡Tø£|üs¡TkÕÔsTT.10
C≤q|ü<ä >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\ eØZøs£ D¡
Á_{≤ìø± $C≤„q düs«¡ dü«+. Dictionary of Folklore yÓTT<ä˝q’… Á>∑+<∏ë\˝À,
>∑<ä´ ø£<∏äHê\˝À eTTK´yÓTÆq eT÷&ÉT $uÛ≤>±\qT >∑÷]Ãq $es¡D ñ+~. Ä
$uÛ≤>±\T 1.|ü⁄sêD+ (Myth) 2.◊‹Vü≤´+ (Legend) 3.ø£<∏ä (Tale). |ü⁄sêD≤\qT,
◊‹Vü‰´\qT Á|ü‘˚´ø£ >∑<ä´ ø£<∏äHê\T>± |ü]>∑DÏ+#êeT+fÒ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À
Á|ü<ëÛ Hê+>∑yTÓ qÆ ø£<˝ä∏ À nH˚ø£ $uÛ≤>±\qT eTq+ >∑T]Ô+#·e#·TÃ. ø£<\ä∏ ˝À eTTK´yÓTqÆ
¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T e÷¬s¸Hé, kÕπ> (Marchen, Sage). Sage ˝À eT∞fl düú\ ◊‹Vü‰´\T,
e´øÏÔ ◊‹Vü‰´\T, n<äT“¤‘· ø£<∏ä\T, dü+|òüT≥Hê ◊‹Vü‰´\T yÓTT<ä˝…’q $uÛ≤>±\T
ñHêïsTT. Marchen ˝À |üX¯ó |üøå±´<äT\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T. e÷qyêr‘·
ø£<\ä∏ T, $H√<ä ø£<\ä∏ T yÓTT<ä˝q’… ø±\Œìø£ ø£<\ä∏ T #˚sT¡ ‘êsTT. ø=+<äsT¡ >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\˝À
ø£≥Tºø£<∏ä (marchen), n<äT“¤‘·ø£<∏ä (Fairy tale), ◊‹Vü≤´+ (Legend), düèwæº dæú‘·T\≈£î
dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T (Etiological tale), ˙‹ø£<∏ä (Fable), |ü⁄sêD+ (Myth) nH˚
38
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
11
$uÛ≤>±\qT #˚XÊs¡T.
yÓTT‘·+Ô MT<ä ø£<\ä∏ qT Complex tales (dü+ø°sí¡ ø£<\ä∏ T), Simple tales (düsfi¡ ¯
ø£<\ä∏ T) nì s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\T #˚jT· e#·TÃ.12 dü+ø°sí¡ ø£<\ä∏ ˝À ø£≥Tºø<£ ä∏ ˝Òø£ Marchen
eTTK´yÓTÆq~. Type Index ˝Àì 300`749 e÷~s¡T\T á s¡ø£+ ø£<∏ä\≈£î
ñ<ëVü≤s¡D\T. Aarne, Thompson’s Types of the Folk-Tale ˝À e÷qyêr‘·
X¯ ≈ £ î Ô \ qqTdü ] +∫ á ø£ ≥ Tº ø £ < ∏ ä \ eØZ ø £ s ¡ D »]–+~. e÷qyêr‘·
X¯Á‘·Te⁄\T`n_ÛeT+Á‹‘·T˝…’q uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T, ã+<ÛäTe⁄\T`e÷qyêr‘· ø±sê´\T `
e÷qyêr‘·T˝…’q düVü‰j·T≈£î\T ` e÷+Á‹ø£ edüTÔe⁄\T ` e÷qyêr‘· X¯øÏÔ, C≤„q+
nH˚ o]¸ø£\T ô|’ dü÷∫ø£˝À ` ñHêïsTT. dü+ø°s¡í ø£<∏ä˝˝À ¬s+&Ée s¡ø£+ <Ûë]àø£
ø£ < ∏ ä \ T (Religious tales) Novella nqï~ ø±\Œìø£ ø£ < ∏ ä \ ˇø£ s¡ ø £ +
(Romantic tale). Ç$ ≈£L&Ü Marchen e+{Ïy˚ ø±ì yê{Ï˝À ñqï+‘· n<äT“¤‘·
>∑TD+ ñ+&É<äT. Ç$ kÕVü≤k˛ù|‘·yÓTÆq$, XÀø±‘·àø£yÓTÆq$, s¡düe+‘·yÓTÆq$>±
ñ+{≤sTT. m≈£îÿe>± e÷qe dü«uÛ≤e+ e]í‘·eTe⁄‘·T+~.
düs¡fi¯ ø£<∏ä\˝À eTTK´yÓTÆq$ ÁbÕDÏ ø£<∏ä\T (Animal Tales), $H√<ä ø£<∏ä\T
(Jokes and Anecdotes), Ç‘·s¡ ˝≤ø£D å øÏ £ ø£<\ä∏ T (Formula tales). á $<Û+ä >± $$<Ûä
$<ë«+düT\T n_ÛÁbÕj·÷\qT, eØZøs£ D¡ \qT |ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT yÓTT‘·+Ô MT<ä ø£<\ä∏ ˝À
á ÁøÏ+~ $uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ. 1.|ü⁄sê ø£<∏ä\T (Mythological tales),
2.◊‹Vü‰´‘·àø£ ø£<∏ä\T (Legendery tales), 3.$H√<ä ø£<∏ä\T (Merry tales), 4.
n<äT“¤‘· ø£<∏ä\T (Fairy tales), 5.ÁbÕDÏ ø£<∏ä\T (Animal tales) 6. düeTkÕ´‘·àø£
ø£<∏ä\T (Riddle stories).
|ü⁄sêø£<\ä∏ T ø£<ë∏ $uÛ≤>±ìøÏ #Ó+<äeì nH˚yês¡THêïs¡T. ø±ì øπ e\ |ü⁄sêD≤\T
ø±≈£î+&Ü ø£<ë∏ +X¯+ m≈£îÿe>± ñ+&˚yê{Ïì á ù|s¡T‘√ |æ*ùdÔ ‘·|⁄ü Œ˝Ò<Tä . düèwæ,º dæ‹ú ,
\j·T\qT >∑T]+∫q á |ü⁄sêø£<\ä∏ T Á|ü|+ü #·+˝À q\TeT÷\˝≤ ø£ì|ækÕÔsTT. Á|üøè£ ‹˝À
eTq≈£î ø£ì|æ+#˚ edüTÔe⁄\qT <Ûë]àø£ Ø‹˝À $e]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ á ø£<∏ä\˝À
ø£ì|ædüTÔ+~. ◊‹Vü‰dæø£ ø£<∏ä\≈£L M{Ïø° ñ+&˚ uÛÒ<ëìï dü÷ø£åà+>± >∑T]Ô+#·&É+
ø£wüºkÕ<Ûä´+. |ü⁄sê ø£<∏ä\˝Àì |ü⁄sêD≤+XÊ\T ‘·≈£îÿej˚T´ø=B› n$ ◊‹Vü‰dæø£
ø£<∏ä\T>±q÷, »qÁ|æj·T n<äT“¤‘· ø£<∏ä\T>±q÷ |ü]D$TkÕÔj·Tì $<ë«+düT\
n_ÛÁbÕj·T+. eTìwæøÏ ñ+&˚ qeTàø±\qT <äè&Û|É sü #¡ &· yÉ T˚ á |ü⁄sêø£<\ä∏ eTTUÀ´<˚X› +¯ .
düèwæøº s£ ≈Ô¡ î£ , Ç‘·s¡ <˚e⁄fi¯fl≈î£ , $X¯«düèwæøº Ï dü+ã+~Û+∫q$ |ü⁄sêø£<\ä∏ ˝À ñ+{≤sTT.
39
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
e÷qedüèwæº, »+‘·Tdüèwæº, eèøå±<äT\ düèwæº yÓTT<ä˝…’q$ á ø£<∏ä\˝Àì eT]ø=ìï
s¡ø±\T.
◊‹Vü‰´‹àø£ ø£<\ä∏ T ◊‹Vü‰´\≈£î ø£<ë∏ s¡÷bÕ\T. M{Ï˝À »]–q dü+|òTü ≥q\
neX‚cÕ\T. ÄuÛ≤kÕ\T ñ+{≤sTT. Ç$ ø=+‘·es¡≈£î |ü⁄sê ø£<∏ä\qT b˛*qy˚.
nsTT‘˚ M{Ï˝À <Ûë]àø£ n+X¯ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+≥T+~. eTqTwüß´\T Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘·\T>±
ñ+{≤s¡T. dü˝ú ≤\≈£î, e´≈£î\Ô ≈£î, Á|üøè£ ‹ edüTeÔ ⁄\≈£î dü+ã+~Û+∫ ◊‹Vü‰´\T eT÷˝≤˝…,’
#ê]Á‘·ø£ ø£<\ä∏ T ñ<ä“$¤ düT+Ô {≤sTT. e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô ≈£î dü+ã+~Û+∫q$, e÷qe⁄ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q$, »+‘·T dü+ã+<Ûë\T, ~e´edüTÔ dü+ã+<Ûë\T, |ü+#·uÛÑ÷‘ê\≈£î
dü+ã+~Û+∫q$ nì ◊‹Vü‰dæø£ ø£<∏ä\qT $uÛÑõ+#·e#·TÃ.
düs¡fi¯ ø£<∏ä\˝À $H√<ä ø£<∏ä\T eTTK´yÓTÆq$. Ç$ dü+øÏå|üÔ+>±qT,
Vü‰dü´Á|ü<ëÛ q+>±qT ñ+{≤sTT. e÷qyêr‘· n+XÊ\T m≈£îÿe>± ñ+&Ée⁄. n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&É÷
|üX¯ó|üøå±´<äT\T ø£ì|ædüTÔ+{≤sTT. ø=ìï ø£<∏ä\T ndüuÛÑ´+>± ñ+&É&É+ ø£<äT›.
k˛eT]b˛‘·T\T, eT÷s¡Tâ\T, yÓ÷dü>±fi¯ófl, <=+>∑\T yÓTT<ä˝…’qyêfi¯ó¢ bÕÁ‘·\T>±
ñ+{≤s¡T. yêdüÔe J$‘êìøÏ Ç$ <ä>∑Zs¡>± ñ+{≤sTT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ Vü‰kÕ´ìøÏ
‘√&ÉT á ø£<∏ä\˝À ˙‹≈£L&Ü $T[‘·yÓTÆ ñ+≥T+~.
ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À n‘·´+‘· Á|ü#ês¡+ ø£\$ n<äT“¤‘· ø£<\ä∏ T. sê»≈£îe÷s¡T\T,
eT+Á‘·T\T, eT+Á‘·‘+· Á‘ê\T ` M≥ìï{Ïø+£ fÒ m≈£îÿe>± kÕVü≤düÁ|üeè‹Ô á ø£<\ä∏ qT
q&ç|æ+#˚$>± ñ+{≤sTT. ªˇø±H=ø£ ø±\+˝À ˇø±H=ø£ Á|ü<˚X¯+˝Àµ »]–q≥T¢>±
#Óù|Œ ø£<*ä∏ $. mø£ÿ&ÉsTTHê Vü‰dü´+ ø£ì|æ+#·e#·TÃ>±ì yÓTT‘·+Ô MT<ä Ç$ >∑+;Ûs+¡ >±
ñ+{≤sTT. e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô bÕÁ‘· Á|ü<ëÛ q+>± ñ+≥T+~. j·T≈£îå \T, >∑+<Ûsä T¡ «\T,
øÏqïs¡T\T, sêø£ådüT\T, |æXÊ#ê\T düs¡«kÕe÷q´+>± ø£ì|æ+#˚ bÕÁ‘·\T. C≤q|ü<ä
ø£<∏ä\ ø£\Œq≈£î ÁbÕDdüe÷q+>± ñ+&˚ eT÷˝≤+XÊ\T á ø£<∏ä\˝À eTq≈£î
e+<ä\ø=B› ø£ì|ækÕÔsTT. Ç$ ˇø£ Á|ü<X˚ +¯ qT+∫ eTs=ø£ Á|ü<X˚ ÊìøÏ #ê˝≤ y˚>+∑ >±
|üjT· ìkÕÔsTT.
ÁbÕDÏ ø£<\ä∏ T n‹ ÁbÕNqø±\+qT+∫ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïj·Tì #Ó|Œü e#·TÃ.
Ç$ e÷eT÷\T>± dü+øÏ|å +Ôü >±qT, düsfi¡ +¯ >±qT ñ+{≤sTT. eTTK´+>± á ø£<\ä∏ ˝À
»+‘·Te⁄\T, |ü≈îå£ \T e÷Á‘·yT˚ ñ+&˚$, e÷qe⁄\‘√u≤≥T |üXó¯ |üø±å ´<äT\T+&˚$ nH˚
¬s+&ÉT s¡ø±\qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ. Ç$ dü+düÿè‹˝À nìï <äX¯\˝ÀqT ñ<䓤$+#êsTT.
Ç$ kÕVæ≤‘·´ ø£<∏ä\T ô|øÏÿ+{ÏøÏ Áù|s¡DqT ø£\T>∑CÒXÊsTT.
40
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ÁbÕDÏ ø£<∏ä˝Ò ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ ˙‹ ø£<∏ä\T>± |ü]D$T+#êj·T+{≤s¡T. ˙‹
ø£<\ä∏ ˝À ≈£L&Ü #ê˝≤es¡≈î£ |üXó¯ |üø±å ´<äT˝Ò bÕÁ‘·\T>± ñ+&É&yÉ T˚ Ç+<äT≈£î ø±s¡D+.
ÁbÕDT˝Ò bÕÁ‘·˝…’Hê ø£<∏ä˝À ˙‹ eTTK´+>± ñ+≥T+~. Ç$ ≈£L&Ü dü+øÏå|üÔ+>±,
Hê≥ø°jT· +>± ˙‹yêø£´+‘√ n+‘·eTe⁄‘·÷ ñ+{≤sTT.
ø£<∏ës¡÷|ü+˝À ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT düeTkÕ´‘·àø£ ø£<∏ä\ì n+{≤s¡T.
ø£<ë∏ dü]‘ê‡>∑s+¡ , uÒ‘êfi¯ |ü+#·$+X¯‹, Á‹wüwXºæ ˝¯ ≤ø£|⁄ü sT¡ wü #·]‘· yÓTT<ä˝q’… Á>∑+<∏ë\˝À
Ç˝≤+{Ï düeTkÕ´‘·àø£ ø£<∏ä\T ø£ì|ækÕÔsTT. Ç$ yÓTT<ä≥ kÕVæ≤‘·´ ø£<∏ä\T>± ñ+&ç
‘·sê«‘· C≤q|ü<ä ø£<ä∏ \j·÷´j·Tì ø=+<äsT¡ n_ÛÁbÕj·T|ü&TÉ ‘·THêïs¡T. e<ÛTä e⁄ bı&ÉT|ü⁄
ø£<qä∏ T $|üŒ˝Òø£ es¡TìøÏ eX¯+ ø±e&É+. nÁø£eT Á|üDj·T+ yÓTT<ä˝q’… $ á ø£<\ä∏ ˝À
ø£ì|ækÕÔsTT. Ç˝≤ C≤q|ü<ä ø£<∏ä\qT eØZø£]+#·T≈£î+≥÷b˛‘˚ Ç+ø± nH˚ø£ esêZ\T
ø£ì|ækÕÔsTT. Ç{°e* ø±\+˝À C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ ˝À ø£ì|æ+#˚ eT÷˝≤+XÊ\ düV‰ü j·T+‘√,
ø£<\ä∏ e÷~s¡T\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì $uÛõÑ +#·&+É dü+Á|ü<ëj·T+>± ñ+~. Äj·÷
Á|ü<X˚ Ê\˝À ø£ì|æ+#˚ ø£<\ä∏ yÓ•’ cÕº´ìï, eT÷˝≤+XÊ\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì ÁbÕ<˚•ø£
ø£<∏ä\qT $uÛÑõ+#·&É+ düããT>± ñ+≥T+~. n‹ $XÊ\yÓTÆq ø£<∏ë Á|ü|ü+#êìï
eØZø£]+#·&É+˝À kÕs¡«»˙Hê˝…’q dü÷Á‘ê\qT nqTdü]+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
ø£<∏ä\ n<Ûä´j·Tq+, yÓ’•wüº´+ :
C≤q|ü<ä ø£<\ä∏ qT >∑T]+∫ »]–q+‘· ø£èwæ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝Àì Ç+ø£
@ Á|üÁøÏj·TqT >∑T]+N »s¡>∑˝Ò<äì #Ó|üŒe#·TÃ. dæ<ë∆+‘·|üs¡yÓTÆq nH˚ø£ $yê<ë\T
á ø£<∏ëπøåÁ‘·+˝À ‘·˝…‘êÔsTT. |ü+<=$Tà<äe X¯‘êã›+ qT+#˚ ø£<∏ä\qT >∑T]+∫q
n<Û´ä j·Tq+ ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~. Á–yéT k˛<äsT¡ \T 1812˝À Á|ü#T· ]+∫q ø£<ë∏ dü+ø£\q+
ø£<∏ëπøåÁ‘·+˝À nH˚ø£ $<ë«+düT\≈£î ÄdüøÏÔ |ü⁄fÒº≥T¢ #˚dæ+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻ
Á|ü|ü+#êìø£+‘ê yê´|æ+∫q |ü+#·‘·+Á‘· ø£<∏ä\T, C≤‘·ø£ ø£<∏ä\T nH˚ø£ dæ<ë∆+‘ê\T
‘·˝…‘·Ô&ÜìøÏ ø±s¡DeTj·÷´sTT. Á–yéT k˛<äs¡T\T, ˝≤+>¥ (Andrew Lang), u…HÓŒ¤,
fÒ\sY, d摺 Y <∏ë+düHé yÓTT<ä˝q’… yês¡T ø£<\ä∏ qT >∑T]+∫q nH˚ø£ dæ<ë∆+‘ê\qT ˝ÒeBXÊs¡T.
á dæ<ë∆+‘ê\T ø£<∏ä\ |ü⁄≥Tºø£, $ø±kÕ\qT >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚Tø±ø£ C≤q|ü<ä
$C≤„q+˝Àì nH˚ø£ XÊK\qT >∑T]+∫q ô|≈£îÿ $wüj·÷\qT ns¡ú+ #˚düTø√&ÜìøÏ
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É êsTT.
C≤q|ü<ä ø£<∏ä\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT Ç‘·s¡ C≤q|ü<ä n+XÊ\≈£î
41
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
˝≤>±H˚ ùdø£s¡D, |ü]wüÿs¡D, $X‚¢wüD nH˚ eT÷&ÉT <äX¯\T nedüs¡+. ø£<∏ä\qT
ùdø£]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï $wüj·÷\qT >∑eTì+#·e\dæ ñ+≥T+~. ìy˚<ä≈£î\T
(Informants) #Ó|Œæ +~ #Ó|Œæ q≥T¢>± ÁyêdüTø√e&É+ eTq+ #˚jT· e\dæq yÓTT<ä{| Ï ìü .
ˇπø ìy˚<ä≈£î&ÉT ¬s+&ÉekÕ] ˇπø ø£<∏äqT #Ó|æŒHê <ëì˝À uÛÒ<ä+ ø£ì|æ+#·e#·TÃ. ø£<∏ä
bÕsƒ+¡ (text) e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ dü+<äs“¡ +¤ (context) ≈£L&Ü eTTK´eTqï~ eTs¡∫b˛>∑÷&É<Tä .
ø£<∏ä #Óù|Œ ø±\+, #Óù|Œyêì ej·TdüT‡, ≈£î\+, n‘·qT mø£ÿ&É $ì+~ e¬>’sê
$wüj·÷\qT *œ‘·+ #˚j·÷*.
ø£<\ä∏ qT ùdø£]+∫q ‘·sê«‘· yê{Ïì #·øÿ£ >± |ü]wüÿ]+#ê*. ø£<˝ä∏ À |ü<ë\T,
yêø±´\ø£+f… ø£<∏ëedüTÔe⁄, eT÷˝≤+XÊ\T Á|ü<ÛëqyÓTÆq$. M{Ï düVü‰j·T+‘√
eT÷\bÕsƒêìï >∑T]Ô+#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#·e#·TÃ. |ü]wüÿs¡D ‘·sê«‘· s¡#H· ê‘·àø£+>±,
kÕ+düÿè‹ø£+>± ø£<∏ä\qT $X‚¢wæ+#·&É+ nedüs¡+. uÛ≤cÕXÊÁdüÔ+˝À ˝≤>±H˚ ø£<∏ä\qT
≈£L&Ü es¡Hí ê‘·àø£+>± (Descriptive), ‘·T\Hê‘·àø£+>± (Comparative), #ê]Á‘·ø+£ >±
(Historical) |ü]o*+#·e#·TÃ. ˇø£ ø£<∏ä e´ø£Ô+#˚ùd s¡#·Hê‘·àø£yÓTÆq \ø£åD≤\qT
n<Ûä´j·Tq+ #˚ùdÔ n~ es¡íHê‘·àø£ $X‚¢wüD. Ä ø£<∏ä eT÷\+, $ø±dü+, Á|ü#ês¡+
yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì Ä ø£<∏ä #·]Á‘·qT ì]à+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïùdÔ
n~ #ê]Á‘·ø£ $X‚¢wüD. nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À <=]πø $$<Ûä bÕsƒê+‘·sê\qT
‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]o*+∫ |ü]XÀ~Û+#·&É+ ‘·T\Hê‘·àø£ $X‚¢wüD ne⁄‘·T+~. á
$<Û+ä >± ø£<\ä∏ qT ùdø£]+∫, |ü]wüÿ]+∫, $X‚w¢ +æ ∫q|ü⁄Œ&ÉT eTq≈£î düeTdüÔ e÷qeC≤‹øÏ
düe÷qyÓTqÆ nH˚ø£ $wüj÷· \T ne>∑‘e· Te⁄‘êsTT. e÷qe dü+düÿè‹ì n<Û´ä j·Tq+
#˚j·T&É+˝À C≤q|ü<ä ø£<∏ä\T düVü‰j·T+ #˚kÕÔj·Tq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
Á|üe÷D Á>∑+<∏ë\T :
Ç+^¢wßü :
1. Dictionary of Folklore, Mythology and Legend-Ed. Maria Leach
2. Folklore and Folklife-Ed.Richard M.Dorson
3. The Types of the Folk-Tale-Antti Aarne and Stith Thompson
4. The Folktale-Stith Thompson
5. Household Tales-Jacob and Wilhelm Grimm
6. Introducing Folklore-Kenneth. W.Clarke, Mary W.Clarke
42
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
7. Mythology-Ed.Pierre Maranda
8. A Folklore Reader - Ed.Kenneth and Mary Clarke
9. The Study of Folklore-Ed.Alan Dundes
10. Motif - Index of Folk Literature - Stith Thompson
11. Morphology of the Folktale-Vladimir Propp
‘Ó\T>∑T :
12. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä ø£<∏ä\T ` &Ü.¬ø.düTeT‹
13. C≤q|ü<ä ø£<∏ä\T ` &Ü.õ.mdt.yÓ÷Vü≤Hé
14. eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY õ˝≤¢ C≤q|ü<ä ø£<∏ä\T ` &Ü._.u≤˝≤kÕ«$T
ø£qï&É+ :
15. C≤q|ü<ä dü«s¡÷|ü ` &Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£
16. ø£sêí≥ø£ C≤q|ü<ä ø£<∏Ó>∑fi¯ó ` sê.>ö.
17. ø£qï&É »q|ü<ä ø£<∏Ó>∑fi¯ó ` &Ü.J.X¯+. |üs¡eT•ej·T´
18. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ <äs¡Ùq ` dü+.&Ü.m+.mdt.düT+ø±|ü⁄s¡
{Ï|Œü DÏ
1.$esê\≈£î David Bidnecy Áyêdæq The Concept of Myth #·÷&Ée#·Tà - The
Structural study of Myth and Totemism - Ed.Edmund Leach, 1967
2. Mythology, Ed.P.Maranda, Penguin Education, Reprinted 1973, p.12-13
3.$esê\≈£î-Kenneth W.Clarke,Mary W.Clarke-Introducing Folklore,p.21- 23
4. As quoted in Stith Thompson’s Folktale, P.456
5. “It is an activity more ancient than the pyramids and in no wise dependent on
the extent of our western culture. Cheops, the great pyramid builder, 5,000
years ago had his professional story-tellers.” Stith Thompson. A Folklore, the
Reader, Ed.By Kenneth and Mary Clarke (1965) P.40
6. “Fragments of a belief back to most ancient times, in which spritual things are
expressed in a figurative manner are common to all stories”- As quoted in Stith
Thompson’s Folktale, p.369
43
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
7. “...tales invaded Europe through the Arab conquest in Spain and the influx of
Levantine traders into the Byzantine Empire, affecting mainly literary media. A
third impulse came through the Mongolian invasion that helped import oral
tales into castern Europe”-Linda Degh, Folklore and Folklife, Ed.Richard,
M.Dorson, P.56
8. Les Fabliaux
9. “If a myth does come from ritual, where then does the ritual come from?
Ritualists delight in tracing folkloristic items back to ritual, but they usually
have little if anything to say about the origin of the ritual” - Alan Dundes, The
Study of Folklore, 1965, p.84
10. Ç+ø± $esê\≈£î - Current theories of Folklore, Richard M.Dorson, Folklore
and Folklife, p.7-47
11. Kenneth W.Clarke, Mary W.Clarke, Introducing Folklore, p.p.21-26
12. Folklore and Folklife, p.62,68
44
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
4.kÕyÓT‘·\T
kÕyÓT‘· nH˚ e÷≥ kÕeT´‘·qT+∫ e∫Ã+~. kÕyÓT‘·\ eTTK´ >∑TD≤\˝À
kÕeT´‘·qT #Ó|üŒ&É+≈£L&Ü ˇø£{Ï. Vü≤+>∑Ø uÛ≤wü˝À kÕyÓT‘·≈£î ù|¬s’q pelda begged
(ô|\¶ u…¬>&é), ns¡;“ uÛ≤wü˝Àì Mathal (eTsƒ¡˝Ÿ)≈£î ≈£L&Ü <äècÕº+‘· eTH˚ ns¡úy˚T
ñ+~. Ä+>∑+¢ ˝À kÕyÓT‘·qT Proverb n+{≤s¡T. dü+düÿè‘·+˝À düTuÛ≤wæ‘e· T˙, dü÷øÏÔ
n˙, ‘·$Tfi¯+˝À |üfi¯yÓTT[ (bÕ‘·e÷≥) n˙, ø£qï&É+˝À >±<Ó (>±<∏ë X¯ã› uÛÑe+)
˝Òø£ HêDTí&ç (HêqT&ç) n˙ n+{≤s¡T. »q Jeq+ m+‘· $düÔè‘·yÓTÆ+<√, kÕyÓT‘·
≈£L&Ü n+‘· yÓ’$<Ûä´|üPs¡íyÓTÆ+~. kÕyÓT‘·qT ìs¡«∫+#·&É+ |ü⁄düÔø£+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À
ñ+&É≈£L&É<äì, ∫es¡ ñ+&Ü\ì #Ó|üŒ&É+˝À1 kÕyÓT‘·˝Àì yÓ’$<Ûä´+ ‘Ó\TdüTÔqï~.
Roger D.Abrahams kÕyÓT‘· Ç˝≤ ìs¡«∫+#ê&ÉT ` “Proverbs are short
and witty traditional expressions that arise as part of everyday discouse as well
as in the more highly structured situations of education and judicial proceed-
ings.”2 Ç+<äT˝À kÕyÓT‘·\T $y˚øj £ T· T‘·yTÓ qÆ , kÕ+Á|ü<ësTTø£yTÓ qÆ dü+øÏ|å Ôü e´ø°øÔ s£ D¡ ≤\H˚
e÷≥ >∑eTì+#· ‘·>~Z∑ . C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì nìï n+XÊ\˝≤π> kÕyÓT‘·\T≈£L&Ü
kÕ+Á|ü<ësTTø£yÓTÆq$. M{Ï Á|ü‘˚´ø£‘· $y˚ø£|üPs¡íyÓTÆq$>± ñ+&É&É+, dü+øÏå|üÔ+>±
ñ+&É≥+. ô|’ s¬ +&ç+{Ï˝À yÓTT<ä{~Ï M{Ï |ü⁄≥Tºøq£ T >∑T]+∫, s¬ +&Ée~ M{Ï dü«s¡÷bÕìï
>∑T]+∫ #Ó|⁄ü +Ô ~. |ü\Te⁄] C≤„q+ ˇø£ÿì $y˚ø+£ >± yÓ\Te&É&+É 3 kÕyÓT‘· |ü⁄≥Tºø≈£ î£
dü+ã+~Û+∫q~. kÕyÓT‘·\T dü+øÏå|üÔ+>± ñ+{≤sTT. Çs¡yÓ’ |ü<ë\ø£+f… m≈£îÿe
ñ+fÒ n$ kÕyÓT‘·\T ø±eì ø=+<äs¡T nq&Üìï #·÷ùdÔ4 kÕyÓT‘·\≈£î dü+øÏå|üÔ‘·
nqï~ eTTK´ >∑TD+ nì ‘˚\T‘·T+~.e÷eT÷\T>± kÕyÓT‘·\˝À ˇø£ÿ yêø£´+
e÷Á‘·+ ñ+≥T+~. ø£fi≤‘·àø£+>± ñ+&˚ ÁbÕNq n_Ûe´≈£î\Ô ˝À kÕyÓT‘·\T eTTK´yÓTqÆ $.
Ç$ ªn˝≤Œø£åsê\˝À nq˝≤Œs¡ú s¡#·qµ ø£*– ñ+&˚$ ø±e&É+#˚‘· M{Ï $\Te
eT]+‘· m≈£îÿe nì #Ó|Œü e#·TÃ. nedüsy¡ TÓ qÆ |ü<ë\qT $T‘·+>± e´j·T+ #ÓjT· ´&É
eTqï~ kÕyÓT‘·\˝À ø£ì|ædüTÔ+~. nsTT‘˚ kÕyÓT‘·\T m|ü⁄Œ&É÷ dü+øÏå|üÔ+>±H˚
ñ+{≤j·Tì >±ì ˝Òø£ dü+øÏå|üÔ+>± ˝Ò≈£î+fÒ <ëìì kÕyÓT‘· nì |æ\eH˚ sê<äì
#Ó|Œü ≈£L&É<Tä . n‹ Bs¡+È >±, >∑+;Ûs+¡ >±, dü÷#·´+>±, nqTuÛyÑ êìï n_Ûe´ø°øÔ ]£ +#˚≥s¢ TT‘˚
n˝≤+{Ï yêø±´\qT kÕyÓT‘·\ì |æ\e&É+˝À ‘·|üŒ˝Ò<äT.
45
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
kÕyÓT‘·˝À ˇπø yêø£´+ ñ+&Ée#·TÃ. ˝Òø£ düeT‘·÷ø£+ ø£*–q s¬ +&ÉT yêø±´\T
>±ì, ˇπø yêø£´+˝À ¬s+&ÉT uÛ≤>±\T >±ì ñ+&Ée#·TÃ. Ç˝≤ $&É>=≥ºã&ç
ñ+&É&Üìï caesura n+{≤s¡T. An apple a day keeps doctor away, |æ*ø¢ Ï #Ó\>±≥+
m\Tø£≈£î ÁbÕD dü+ø£≥+. ∫e]øÏ nø£åsê\ dü+K´˝À ≈£L&Ü b˛*ø£ ø£ì|ædüTÔ+~.
n+fÒ ¬s+&ÉT uÛ≤>±\ nø£åsê\T düe÷q+>± ñ+{≤j·Tqïe÷≥.
ˇø£y˚fi¯ ¬s+&ÉT düe÷q uÛ≤>±\T ˝Ò≈£îHêï kÕyÓT‘·\˝À ÁbÕkÕqT ÁbÕdü\‘√
≈£L&çq \j·T ø£ì|ædüTÔ+~. kÕyÓT‘·*ï $&ÉBdæ #·÷ùdÔ ~«|ü<ä bÕ<ë\÷, ‘˚≥^‹
bÕ<ë\÷, Ä≥yÓ\~ |ü<ë\÷ ø£ì|ækÕÔsTT. Ç~ ˇø£ÿ ‘Ó\T>∑Tπø dü+ã+~Û+∫q~
ø±<äT. Ç+^¢wüß˝À >±ì, ø£qï&É+˝À >±ì, ‘·$Tfi¯+˝À>±ì eTπs uÛ≤wü˝ÀHÓ’Hê á
#Û·+<√ã<ä∆‘· ø£ì|ædüTÔ+~. Á|ü‹ kÕyÓT‘ê nqTuÛÑe+ s¡+>∑]+∫q ø£$‘ê s¡dü>∑T[ø£
nì #Ó|üŒe#·TÃ. n+fÒ ø£$‘ê >∑TD≤\T #ê˝≤es¡≈£î kÕyÓT‘·\˝À ñHêïj·Tqï
e÷≥.5 \j·T nH˚~ ÁbÕNq ø£$‘ê >∑TD≤\˝À ˇø£{Ï. ÁbÕø£Ôq e÷qe⁄ì uÛ≤wü
kÕe÷q´+>± \j·Tã<ä∆+>±H˚ ñ+&˚<äì e÷qeXÊÁdüÔ+. uÛ≤cÕXÊÁdüÔ+ #ÓbÕÔsTT.
n+<äTe\¢ ÁbÕNq e÷qe dü+düÿè‹ì Á|ü‹_+_+#˚ kÕyÓT‘·\˝À \j·T ñ+≥T+<äì
#Ó|üŒe#·TÃ. á \j·T kÕyÓT‘·\qT #·ø£ÿ>± >∑Ts¡TÔ ô|≥Tºø√&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–düTÔ+~.
e÷qe⁄ì $y˚ø±ìï Á|ü‹_+_+#˚$>± ñ+&É&+É kÕyÓT‘·\ eTs√ \ø£Då +>±
#Ó|⁄ü Œø√e#·TÃ. ÁbÕNq e÷qe⁄&ÉT ‘·q ‘·s‘¡ s· ê\ nqTuÛeÑ kÕsêìï kÕyÓT‘· s¡÷|ü+˝À
e´ø£Ô+ #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ ‘·q J$‘·+˝À dü+bÕ~+#·Tø=qï nqTuÛÑyêìï me¬s’Hê
n_Ûe´ø£+Ô #˚dqæ yÓ+≥H˚ n~ kÕyÓT‘· nì|æ+#·Tø√<äT n~ Ä ø£D å +˝À ˇø£ |ü\T≈£î
(saying) e÷Á‘·yT˚ . Ä |ü\T≈£î »qT\˝À Á|ü#ês¡+ bı+~ ‘·q<Óq ’ ˇø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìï
@s¡Œs¡#·Tø=qï ‘·sê«‘·H˚ n~ kÕyÓT‘· ne⁄‘·T+~. Bìï HêD≤´\‘√ b˛\Ãe#·TÃ.
me¬sH’ ê ˇø£ HêD´+ eTTÁ~+#·>±H˚ n~ #·˝≤eTD°˝ÀøÏ sê<äT. Á|üuTÑÛ ‘·«+ ÄyÓ÷<ä+
bı+~ eTTÁ~+#·e\dæq HêD´+ Á|ü»\ yê&ÉTø£˝À ñ+&ç, ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~‘˚H˚
<ëìøÏ $\Te @s¡Œ&˚~. n˝≤π> dü+Á|ü<ëj·T+, ÁbÕ#·Ts¡´+ ˝Òì |ü\T≈£î\T |ü\T≈£î\T>±H˚
ñ+&çb˛‘êsTT— kÕyÓT‘·\T ø±e⁄. n+<äTe\¢ ˇø£ e´øÏÔ $y˚øe£ +‘·+>± #Ó|Œæ q e÷≥
q\T>∑T] H√fi¯fl˝À Hêì ÁbÕ#·Tsê´ìï dü+bÕ~+∫, kÕyÓT‘·>± s¡÷bı+<äT‘·T+~.
$y˚øe£ +‘·yTÓ qÆ n+XÊìï ø£*– ñ+&É&+É , dü+Á|ü<ëj·T+, ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*– ñ+&É&+É
kÕyÓT‘·≈£î e⁄+&˚ ø=ìï \ø£åD≤\ì Ç+<äTe\¢ ‘˚*+~.
|ü<äTHÓ’q$>± ˝Òø£ rø£åí+>± ñ+&É&É+ kÕyÓT‘·≈£î eTs√ \ø£åD+. #Óù|Œ
46
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
$wüj·÷ìï kÕyÓT‘·\T dü÷{Ï>± #ÓbÕÔsTT. #·|üŒ>± ñ+fÒ n$ kÕyÓT‘·\T ø±e⁄.
e÷qe⁄ì BsêÈqTuÛÑe+ Ä<Ûës¡+>± s¡÷|ü⁄<ë*Ãq dü+øÏå|üÔ yêø±´\T ø±e&É+ #˚‘·
kÕyÓT‘·\≈£î á rø£åí‘· \uÛÑ´yÓTÆ+<äì nqe#·TÃ. #Óù|Œ $wüj·÷ìï Ä\+ø±]ø£+>±,
>∑÷&ÛÜs¡ú<√´‘·ø£+>± #Ó|üŒ&É+ kÕyÓT‘·≈£î eTs√ \ø£åD+>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
#Ó|üŒe\dæq<ëìï e´+>∑´+>± #ÓbÕÔj˚T>±ì yê#·´+>± #Ó|üŒe⁄ kÕyÓT‘·\T.
kÕyÓT‘·\˝Àì uÛ≤wü dü+πø‘ê‘·àø£+>± ñ+≥T+~. s¡÷|üø±\T, ñ|üe÷Hê\T,
<äècÕº+‘ê\T kÕyÓT‘·\˝À ‘·s#¡ T· >± ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT. nsTT‘˚ kÕyÓT‘·\˝À dü«uÛ≤y√≈£î\Ô T
≈£L&Ü ˝Òø£b˛˝Ò<äT.
ô|’ \ø£åD≤\T e÷Á‘·+ ñ+fÒ n$ kÕyÓT‘·\e⁄‘êj·Tì >±ì, kÕyÓT‘·\≈£î
eTπs \ø£åD≤\÷ ñ+&Éeì >±ì #Ó|üŒ&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. kÕyÓT‘·\˝À ø£ì|æ+#˚
yÓ’$<Ûä´+ nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq~. ãVüQeTTKe´øÏÔ‘·«+ ñ+&˚ C≤q|ü<ä $C≤„Hê+XÊ\˝À
kÕyÓT‘· eTTK´yÓTÆ+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä dü+øÏå|üÔyÓTÆq, $y˚ø£j·TT‘·yÓTÆq, rø£åíyÓTÆq,
kÕ+Á|ü<ëj·Tø£yTÓ qÆ , ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*qZ , nqTuÛeÑ + |ü⁄Hê~>± ñ+&˚ n_Ûe´øÏÔ kÕyÓT‘·
nì ìs¡«∫+#·e#·TÃ.
|ü⁄≥Tºø£ ` $ø±dü+ :
kÕyÓT‘·\T |ü⁄≥º&ÜìøÏ ì»yÓTÆq ø±s¡D≤˝Ò$T{Ï, kÕyÓT‘·\T m˝≤{Ï
düe÷»+˝À, @ ø±\+˝À, @ $<Û+ä >± ñ<ä“$¤ +#êsTT yÓTT<ä˝q’… Á|üXï¯ \≈£î düe÷<Ûëq+
#Ó|üŒ&É+ n+‘· düT\uÛÑy˚TMT ø±<äT. Ä~eT e÷qe⁄&ÉT ‘·q düTK<äT'U≤\qT
n_Ûe´ø°Ôø£]+#·&ÜìøÏ, nqTuÛÑyê\qT m<äT{Ïyê]øÏ ‘Ó*j·TC…|üŒ&ÜìøÏ ^‘ê\qT,
ø£<∏ä\qT, kÕyÓT‘·\qT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. eTÚ*ø£yÓTÆq Á|ü‹uÛ≤X¯øÏÔ, ø£\ŒHêdüøÏÔ
ñ+&çq n‹ ÁbÕNq e÷qe⁄&˚ kÕyÓT‘·\qT düèwæº+#ê&Éq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
nsTT‘˚ n$ m+‘· ÁbÕNqyÓTÆq$ nì K∫Ñ·+>± #Ó|üŒ&É+ e÷Á‘·+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
kÕyÓT‘·\ |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü eTq+ $T–*q
C≤q|ü<ä $C≤„q $uÛ≤>±\≈£î nq«sTT+#˚ dæ<ë∆+‘ê\H˚ nq«sTT+#·e#·TÃ. ^‘ê\T,
ø£<ë∏ >π j·÷\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì >∑T]+∫ $y˚∫+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT n˝≤+{Ï ø=ìï dæ<ë∆+‘ê\qT
ù|s=ÿq&É+ »]–+~. @ $wüj·T+ |ü⁄≥ºø£qT >∑T]+∫ nsTTHê Ä˝À∫+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT
nq«sTT+#·<ä–q dæ<ë∆+‘ê\qT eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T #˚dæ |ü]o*+#·e#·TÃ.
eTqdü‘Ô «· |üs+¡ >± |ü⁄≥Tºø£ >∑÷]Ã $y˚∫+#·&+É yÓTT<ä{~Ï . #ê]Á‘·ø+£ >± m+‘· ÁbÕNqyÓTqÆ
47
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
$wüjT· yÓ÷ |ü]o*+#·&+É s¬ +&Ée~. uÛÖ>√[ø£+>± Ä $wüjT· + mø£ÿ&É ne‘·]+∫,
$ø±dü + #Ó + ~+<√ |ü ] o*+#· & É + eT÷&É e ~. eTH√$X‚ ¢ w ü D dæ < ë∆ + ‘· +
(Psycho analysis), dü«|üï dæ<ë∆+‘·+ yÓTT<ä˝q ’… $ kÕyÓT‘·\T yÓTT<ä˝q’… $ @ e÷qdæø£
dæ‹ú ˝À ñ<ä“$¤ kÕÔsTT, yê{Ï˝À ø£ì|æ+#˚ $y˚ø£ sêVæ≤‘ê´ìøÏ (Irrationality) ø±s¡Dy˚T$T{Ï
yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\qT |ü]o*kÕÔsTT. ˇø£ kÕyÓT‘· @ ø±\+˝À |ü⁄{Ϻ+~ nì
|ü]XÀ~Û+∫ ìs¡sí TT+#·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïùdÔ n~ #ê]Á‘·øy£ TÓ qÆ n<Û´ä j·Tq+ ne⁄‘·T+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªãTø£ÿsêj·T yÓT∫à u…øÿÏ q eT] Ç‘·µÔ (ãTø£ÿsêj·T&ÉT yÓT∫à |æ*≈¢ L£ qqT
Ç#êÃ&ÉT) nH˚ ø£qï&É kÕyÓT‘· ñ+~. Ç~ $»j·Tq>∑s¡ ø±\+Hê{Ï ãTø£ÿsêj·TìøÏ
dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘· nì }Væ≤+#·e#·TÃ. n˝≤π> ªø£èwüísêj·T uÛÑ÷|ü eTHÓ eTHÓ¬>
B|üµ (ø£èwüísêj·T uÛÑ÷|ü⁄&ÉT Ç+{Ï+{ÏøÏ B|ü+) nH˚ ø£qï&É kÕyÓT‘· ≈£L&Ü sêj·T\
ø±\+Hê{Ï<√, ‘·sê«‹ ø±\+<√ nsTT ñ+&Ée#·TÃ. uÛÖ>√[ø£+>± kÕyÓT‘·\qT
|ü]o*+#·&ÜìøÏ #ê]Á‘·ø`£ uÛÖ>√[ø£ $<Ûëq+ ñ|üj÷Ó –düT+Ô ~. |òìæ ïwt |ü<‹∆ä nì
ù|s¡T >±+∫q á $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ ø£<∏ä, kÕyÓT‘· yÓTT<ä˝…’q C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´
Á|üÁøÏj·T\ $$<Ûä bÕsƒê\qT ùdø£]+∫ yê{Ï eT÷\ bÕsƒêìï ø£qT>=H˚ Á|üj·T‘·ï+
»s¡T>∑T‘·T+~. á $<Û+ä >± @ø√‘·Œ‹Ô dæ<ë∆+‘êìï ã\|üsT¡ düT+Ô ~. n+fÒ Bì Á|üø±s¡+
ˇø£ kÕyÓT‘· ø±ì, ø£<øä∏ ±ì @<ÓH’ ê ˇø£ Á|ü<X˚ +¯ ˝À |ü⁄{Ϻ $T–*q#√≥¢≈î£ yê´|ædTü +Ô ~.
C≤q|ü<ä $wüj÷· \ ãVüQÁ|ü<X˚ ¯ ndæ‘Ô ê«ìï eTs√$<Û+ä >± $e]+#˚~ ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ô
dæ<ë∆+‘·+. Bì Á|üø±s¡+ kÕyÓT‘·\T yÓTT<ä˝q’… $ y˚sT¡ y˚sT¡ Á|ü<X˚ Ê\˝À dü«‘·+Á‘·+>±
ne‘·]kÕÔsTT. y˚sT¡ y˚sT¡ Á|ü<X˚ Ê\˝Àì kÕyÓT‘·\˝À @yÓH’ ê b˛*ø£\T ø£ì|æ+#êsTT
n+fÒ ` n~ e÷qe eTH√<Ûäs¡à+˝Àì kÕeT´‘˚ ø±ì ˇø£<ëì qT+∫ eTs=ø£{Ï
|ü⁄≥º&É+e\¢ ø±<äT. á $<Ûä+>± $$<Ûä dæ<ë∆+‘ê\T kÕyÓT‘·\ |ü⁄≥Tºø£, $ø±kÕ\qT
$e]+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔsTT.
kÕyÓT‘·\T ø=ìï ø£<∏ä\˝À qT+∫, ˝Òø£ ø£<∏ä\ Ä<Ûës¡+>± |ü⁄&ÜÔj·Tì
#Ó|üŒe#·TÃ. ø£<∏ë uÛ≤>±ìï >±ì, |üP]Ô ø£<∏äqT >±ì dü÷∫+#˚ kÕyÓT‘·\T ø=ìï
ñ+{≤sTT. |ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\T ø=ìï kÕyÓT‘·\T |ü⁄≥Tºø≈£ î£ ø±s¡DeTj·÷´sTT. u…_’ \T,
sêe÷j·TD eTVü‰uÛ≤s¡‘ê\T, |ü+#·‘·+Á‘·+ yÓTT<ä˝…’q$ #ê˝≤ kÕyÓT‘·\qT
s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ܶsTT. ñ<ë. sêe÷j·TD+˝À |æ&øÉ \£ y˚≥— $+fÒ uÛ≤s¡‘+·
$Hê*, ‹+fÒ >±¬s˝Ò ‹Hê*— eTDÏìí +<ä øös¡eø¬ ≥º, ôV≤DÏìí +<ä sêeD¬ø≥º (eTqTïe\¢
øös¡e⁄&ÉT #Ó&ܶ&ÉT. Ä&É<ëìe\¢ sêeDT&ÉT #Ó&ܶ&ÉT`ø£qï&É+). ø=ìï kÕyÓT‘·\T
48
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
@<√ ˇø£ ø£<∏äqT dü÷∫kÕÔsTT. ø√‹ ø£C≤®j·T+ |ü+∫q≥T¢, ø=+>∑ »|ü+ #˚dæq≥T¢,
n+<äì Á<ëø£å|üfi¯ó¢ |ü⁄\¢q yÓTT<ä˝…’q yê{Ï yÓqTø£ ø=ìï ø£<∏ä\T ñHêïsTT.
ø=ìï kÕyÓT‘·\T düú\|ü⁄sêD≤\qT, <˚X¯ #·]Á‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫q
$wüj÷· \qT dü÷∫+#˚$>± ñ+{≤sTT. ÁbòÕqT‡yêfi¯ófl Äø£˝ùÒ dÔ ø±øÏì ≈£L&Ü e<ä\s¡T
nì ˇø£ Ä+>∑¢ kÕyÓT‘· ñ+~. HÓb˛*j·THé s¡cÕ´MT<ä <ä+&Ó‹eÔ ∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT y˚\eT+~
Áô|ò+∫ ôd’ì≈£î\T nqï+, ˙fi¯ófl ˝Òø£ ø±≈£î\qT ≈£L&Ü #·+|æ ‹Hêïs¡ì Á|ür‹. á
$wüj·÷ìï dü÷∫+#˚<˚ ô|’ kÕyÓT‘·. See Naples and die nH˚ kÕyÓT‘· ˇø±H=ø£
ø±\+˝À H˚|ü˝Ÿ‡ yê´bÕsêìøÏ, ø£fi¯\≈£î πø+Á<äkÕúq+>± ñ+&çq $wüj·÷ìï
‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. All roads lead to Rome nqï kÕyÓT‘· s√eTqT\T s¡Vü≤<ës¡T\qT
y˚j·T&É+˝À ì|ü⁄DT\qï $wüj·÷ìï dü÷∫düTÔ+~. ª‹s¡T|ü‹ øåös¡+µ nqï~ nø£ÿ&ç
≈£îå s¡≈î£ \ ‘=+<äsb¡ Õ≥T≈£î kÕyÓT‘· s¡÷|ü+. Vü≤+ô|>¬ ôVA>∑Te⁄<äøÿÏ +‘· ‘·qï ø=+f…jT˚
yêdæ (ø£qï&É+) (Vü≤+|”øÏ b˛e&É+ ø£+f… ‘·q ø=+ù| qj·T+) nqï~ $»j·Tq>∑s¡
sê»´|ü‘H· êìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+<ä+{≤s¡T. Ç˝≤ mH√ï #ê]Á‘·ø£ $wüj÷· \T, dü\ú yÓ•’ cÕº´\T
kÕyÓT‘·\T |ü⁄≥º&ÜìøÏ ø±s¡DeTe⁄‘êsTT.
Á|ü‹~q+ J$‘·+˝À eTq+ ø£qïM, $qïM, nqTuÛÑ$+∫qM kÕyÓT‘·\
s¡÷|ü+˝À yÓ\Te&ÉT‘êsTT. mH√ï kÕyÓT‘·\T düs¡fi¯yÓTÆq ñ|üeT\ s¡÷|ü+˝ÀqT,
nqTuÛÑekÕs¡yÓTÆq yêø±´\T>±qT, Vü‰dü´|üP]‘·+>± ñ+&˚ #ÓDT≈£î\T>±qT
yÓ\Te&ÉT‘·T+{≤sTT. ªsêe÷j·TDeT+‘ê $ì sêeTT&çøÏ d”‘· @eTe⁄‘·T+<äì
n&ç–q≥T¢µ nqï~ @ sêe÷j·TD ø±\πøå|ü+ dü+<äs¡“¤+˝À yÓ\Te&ç+<√! ªs√{À¢
‘·\ô|{Ϻ s√ø£{Ï <Óã“≈£î »&çdæq≥T¢µ nqï~ @ <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T $+≥÷ nqï
nqTuÛÑe yêø£´yÓ÷! ª∫qï $Ts¡|ü≈£î ø±s¡+ ôV≤#·Tõ nqï~ nqTuÛÑe+ ø±ø£
eTπseTe⁄‘·T+~? @ eT÷s¡Tâì‘√ y˚>∑˝Òì yê&√ m|ü⁄Œ&√ nqï<˚ ª‘êqT |ü{Ϻq
≈£î+<˚{ÏøÏ eT÷&˚ ø±fi¯óflµ nqï kÕyÓT‘·>± yÓ\Te&ç ñ+&Ée#·TÃ. ª˙{Ïø=B› ‘êeTs¡µ
nqï~ πøe\+ Á|üø£è‹ |ü]o\q≈£î ñ<ëVü≤s¡D e÷Á‘·y˚T ø±ø£ m+‘√ nqTuÛÑe+‘√
#Ó|Œæ qe÷≥. á $<Û+ä >± kÕyÓT‘·\T eTq JeHêqTuÛeÑ + Ä<Ûës¡+>± ne‘·]kÕÔsTT.
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝Àì Ç‘·s¡ n+XÊ\˝≤π> kÕyÓT‘·\T ≈£L&Ü kÕeT÷Væ≤ø£
$ø±kÕìï bı+<˚y˚ nsTTHê yê{Ï düèwæº e÷Á‘·+ yÓTT<ä≥ yÓj ’ T· øÏøÔ +£ >±H˚ »s¡T>∑T‘·T+<äì
#Ó|üŒe#·TÃ. ‘·s¡‘·sê\T>± e÷qe⁄&ÉT dü+bÕ~+∫ ñ+#·T≈£îqï nqTuÛÑe+ mes√
ˇø£] H√{Ï˝À $y˚ø£e+‘·yÓTÆq e÷{>± yÓ\Te&ÉT‘·T+~. <ëìï »q+ Á>∑Væ≤+∫
49
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ÁbÕ#·Tsê´ìï ø£*–+∫q Hê&ÉT Ä e÷≥ kÕyÓT‘· ne⁄‘·T+~. ª|ü\Te⁄] C≤„q+,
ˇø£ÿì $y˚ø£+µ nqïe÷≥ kÕyÓT‘·\ |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ ≈£L&Ü ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
C≤„q+ nH˚~ yÓj ’ T· øÏøÔ +£ >± e÷Á‘·yT˚ \_Û+#˚~ ø±<äT. q\T>∑T]‘√ e÷{≤¢&,ç q\T>∑T]
|ü⁄düÔø±\T #·~$, düe÷»+˝À ˇø£&ç>± m+‘√ H˚s¡TÃ≈£î+fÒH˚ C≤„q+ \_ÛdüTÔ+~.
$y˚ø£+ ˇø£ÿìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. Ç˝≤ düe÷»+˝À ‘êeTT düeTTbÕ]®+#·T≈£îqï
C≤„HêìøÏ ‘·q $y˚ø£+ ‘√&ÉTø±>± kÕyÓT‘·\T ñ<䓤$kÕÔsTT.
Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #Ó|æŒq≥T¢ kÕyÓT‘·\ $ø±kÕìï >∑T]+∫ ¬s+&ÉT
n_ÛÁbÕj·÷\THêïsTT. kÕyÓT‘·\T ˇø£ Á|ü<X˚ +¯ ˝À |ü⁄{ºÏ $T–*q Á|ü<X˚ Ê\≈£î yê´|ækÕÔsTT
nqï~ ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+. y˚s¡Ty˚s¡T Á|ü<˚XÊ\˝À dü«‘·+Á‘·+>± ne‘·]kÕÔj·Tqï~
eTs=ø£ n_ÛÁbÕj·T+. &Ü.#ê+|æjT· Hé á $<Û+ä >± n+{≤&ÉT: ªªkÕyÓT‘·\qT >∑T]+∫q
C≤„q+ Á|ü|+ü #·eT+‘·{≤ ˇø£ÿfÒ. _Ûqï‘·«+ ø£ìŒ+#˚~ kÕyÓT‘·\ n_Ûe´øÏ˝Ô À e÷Á‘·yT˚ .
eTqTwüß´\+‘ê ˇπø |æ+&çqT+∫ #˚j·Tã&çqyêfi‚fl. eT÷\uÛÑ÷‘·+>± ÁbÕ#·T´\˙
bÕXÊÑ·T´\˙ uÛ<Ò +ä >±ì, ‘Ó\T|ü⁄ q\T|üqï uÛ<Ò +ä >±ì ˝Ò<Tä . e÷qe⁄\+‘ê ˇø£ÿfÒ.
e÷qe⁄&ç eT÷\uÛ÷Ñ ‘· Á|üeè‘·T˝Ô q’… Áù|eT, Äø£*, uÛjÑ T· + yÓTT<ä˝q’… $ dü+kÕÿs¡V≤” qT\T,
dü+kÕÿs¡T\ì ˝Òø£ n+<ä]ø° düe÷q >∑TD≤\T>±H˚ ñ+{≤sTT. e÷qe⁄\ á
eT÷\uÛÑ÷‘· Á|üeè‘·TÔ\qT ‘·s¡‘·sê\ Hê>∑]ø£‘· ˝ÒM e÷s¡Ã˝Òe⁄.6
n‘·´+‘· ÁbÕNqyÓTÆq kÕyÓT‘·\T @ <˚X¯+˝À ñ<䓤$+#êsTT nqï
$wüjT· +≈£L&Ü $<ë«+düT\qT Äø£]¸+∫+~. u≤_˝Àìj·÷, áõ|ü⁄,º Ç+&çj÷· <˚XÊ\
n‹ ÁbÕNq Á>∑+<∏ë\˝À ≈£L&Ü kÕyÓT‘·\T ø£ì|ækÕÔsTT. @düT düTyês¡\Ô ˝À kÕyÓT‘·\qT
yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. eTTdæ¢eTT\ KTsêqT˝À kÕyÓT‘·\T, kÕyÓT‘·\qT b˛*q yêø±´\T
#ê˝≤ ñHêïsTT. y˚<ë\˝À, ñ|üìwü‘T· \Ô ˝À düTuÛ≤wæ‘ê\T, qT&çø±sê\T ø√ø=\¢\T>±
ø£ì|ækÕÔsTT. ÁbÕNq ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q uÛ≤s¡rj·T ãTTwüß\T, n]kÕº{˝Ï Ÿ, bÕ¢{À˝≤+{Ï
‘ê‹«≈£î\T mH√ï kÕyÓT‘·*ï yê&Üs¡T. yêfi¯ófl #Ó|æŒq ø=ìï yêø±´\T kÕyÓT‘·\T
ø±e&É+ ≈£L&Ü dü+uÛÑ$+∫+~. Ç˝≤ ˇø=ÿø£ÿ <˚X¯+˝À <ës¡Ùì≈£î\ düTuÛ≤wæ‘ê\T
kÕyÓT‘·\T ø±e#·TÃ. kÕe÷q´ »qT\ nqTuÛÑe yêø±´\T kÕyÓT‘·\T ø±e#·TÃ.
Ä#êsê\T, Ä<äsêÙ\T, Á|üø£è‹ |ü]o\q, dü«uÛ≤e |ü]XÀ<Ûäq, #ê]Á‘·ø£ düú˝≤\T,
ÁbÕNq |ü⁄sêD≤\T, ì‘·´ J$‘·+˝À #·÷∫ eTq+ nqTuÛÑ$+#˚ Á|ü‹ $wüj·TeT÷
kÕyÓT‘·\ |ü⁄≥Tºø£≈£î ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
50
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eØZøs£ D¡ :
kÕyÓT‘·\+‘· yÓ’$<Ûä´+ ñqï $wüj·÷\qT eØZø£]+#·&É+ #ê˝≤ ø£wüºyÓTÆq
|üì. kÕyÓT‘·\ eØZø£s¡D≈£î m+<äs√ $<ë«+düT\T mH√ï e÷sêZ\qT dü÷∫+#ês¡T
ø±ì, n+<äT˝À @B düeTÁ>∑+ ø±<äT. kÕyÓT‘·\qT $uÛõÑ +#·&+É ˝À eTTK´+>± s¬ +&ÉT
e÷sêZ\qT nqTdü]kÕÔs¡T. nø±sê~>± $uÛÑõ+#·&É+ ˇø£ e÷s¡Z+. Bìï ¬s+&ÉT
$<Ûë\T>± #˚jT· e#·TÃ. kÕyÓT‘·\ yÓTT<ä{Ï e÷≥qT rdüTø=ì nø±sê~>± neTs¡Ã&É+
˝Òø£ kÕyÓT‘·˝À eTTK´yÓTÆq |ü<ëìï rdüTø=ì nø±sê~>± ≈£Ls¡Ã&É+. ¬s+&Ée |ü<ä∆‹
kÕyÓT‘·\˝À edüTÔe⁄ Ä<Ûës¡+>± #˚dæø=ì eØZø£]+#·&É+. á ¬s+&Ée $<Ûëqy˚T
yÓTT<ä{Ï <ëìø£+f… ñ‘·ÔeTyÓTÆ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. ˝Ò≈£î+fÒ @<Ó’Hê ˇø£ $wüj·÷ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘· ø±yê\+fÒ |ü⁄düÔø£eT+‘ê yÓ<äø£e\dæ edüTÔ+~. yÓTT<ä≥
edüTeÔ ⁄qT ã{Ϻ eØZø]£ +∫ ‘·sê«‘· ˇø=ÿø£ÿ edüTeÔ ⁄≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘·*ï (n$
dü+K´˝À ‘·≈£îÿe>± ñ+{≤sTT ø±ã{Ϻ) nø±sê~>± ≈£Ls¡Ãe#·TÃ.
7
Warren Roberts dü÷∫+∫q eØZø£s¡D $<Ûëq+ >∑eTì+#·<ä–+~.
<äXe¯ ÷+ø£ |ü<‹∆ä ì ñ|üj÷Ó –+#˚ á eØZøs£ D¡ +˝À yÓTT<ä{Ï dü+K´ Á|ü<ëÛ q $wüj÷· ìï
dü÷∫düTÔ+~. ¬s+&Ée dü+K´ Ä $wüj·T+˝Àì ñ|ü$uÛ≤>±\qT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.
eT÷&Ée dü+K´ á ñ|ü$uÛ≤>∑+˝À Ä kÕyÓT‘· kÕúHêìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. Ç+ø±
@<Ó’Hê $X‚wü+ #Ó|üŒe\dæeùdÔ <ëìï ∫e] dü+K´ <ë«sê dü÷∫+#·e#·TÃ.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ej·TdüT‡≈£î dü+ã+~Û+∫q yê{ÏøÏ 7 nH˚ dü+K´ Ç#êÃeT+fÒ, n+<äT˝À
eTT<äTdü\T\qT >∑÷]Ãq yê{Ïì 4 n+¬ø‘√ dü÷∫+#· <ä\#·T≈£î+fÒ, n|ü⁄Œ&É˝≤+{Ï
kÕyÓT‘·\T 7.4 nH˚ n+¬ø\ ÁøÏ+~øÏ ekÕÔsTT. eT∞fl M{Ï˝Àì $uÛ≤>±\qT 7.4,14.1.
˝Òø£ 7.4, 13.2. Ç˝≤ $uÛÑõdü÷Ô b˛e#·TÃ. Ç+<äTe\¢ kÕyÓT‘·\˝À ø£ì|æ+#˚
yÓ’$<Ûë´\‘√ ≈£L&çq $wüj·÷\qT #ê˝≤es¡≈£î á eØZø£s¡D˝À ÇeT&ÉÃ&ÜìøÏ
M\e⁄‘·T+~.
kÕs¡«»˙q+>± kÕyÓT‘·*ï eØZø£]+#·&É+ e÷Á‘·+ kÕ<Ûä´+ ø±ì |üì.
m+<äTø£+fÒ, Á|ü‹ kÕyÓT‘·≈£L&Ü @<√ $<Ûä+>± $•wüºyÓTÆq<Ó’ ñ+≥T+~. yÓTT‘·Ô+
MT<ä Á|ü|+ü #·+˝Àì $$<Ûä Á|ü<X˚ Ê\˝À ø£ì|æ+#˚ kÕyÓT‘·\ ø=ìï s¡ø±\qT $<ë«+düT\T
‘·eT ‘·eT eØZø£s¡D≤\˝À ñ<äVü≤]+#ês¡T. C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï yÓ’C≤„ìø£+>±
$+>∑&ç+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫q $<ë«+düT&Ó’q ÄsY.mdt.u≤>¥‡ C≤q|ü<ä $C≤„q
ø√X¯+˝À kÕyÓT‘·*ï Äs¡T $uÛ≤>±\T #˚XÊ&ÉT.8 n$ 1.Proverbial Metaphor
51
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
(ñ|üjÓ÷>±ìï >∑T]+∫ #Óù|Œ~. A new broom sweeps clean 2.Proverbial Apo-
thegm, Maxim (dü÷{Ï>±, kÕ<Ûës¡D°ø£s¡D+ #˚dæ #Ó|æŒq~. Seeing is believing)
3.Blason populaire (»qT\qT >∑÷]à düú˝≤\qT >∑÷]à #Ó|æŒq~. It takes nine
tailers to make a man) 4.Wellerism (ñ<ëVü≤è‘· yêø£´+ ‘·e÷cÕ>± n+‘·eTsTT‘˚
“Everyman to his taste,” said the farmer when he kissed his cow) 5.Proverbial
phrase (Ç~ kÕyÓT‘·˝≤+{Ï~. To break the ice) 6. Proverbial comparison (As
white as snow; wiser than Solomen).
u≤>¥‡ ù|s=ÿìq ô|’ kÕyÓT‘·\‘√u≤≥T eT]ø=ìï s¡ø±\qT ù|s=ÿ+≥÷
9
Archer Taylor Áyêdæq yê´dü+ >∑eTHês¡ΩyÓTÆ+~. kÕyÓT‘·\˝À ø=ìï @<√ ˇø£
dü‘ê´ìï #Óù|Œ$>± ñ+&Ée#·TÃ. Honesty is the best policy. ˇø£ dü÷Á‘êìï >±ì,
nqTuÛÑyêìï >±ì #Óù|Œ$ ø=ìï. eTÚq+ n+^ø±s¡ dü÷#·ø£+, Silence gives
consent. ø=ìï ø£<\ ä∏ qT dü÷∫+#˚$>±, bÕ‘·ø±\|ü⁄ dü+Á|ü<ëj·÷\qT dü÷∫+#˚$>±
ñ+{≤sTT. Sour grapes ádü|ü⁄ ø£<∏ä≈£î dü+ã+~Û+∫+~. Good wine needs no
bush eT<ä´+ ny˚Tà n+>∑&ç eTT+<äT ˇø£ r>∑qT Áy˚˝≤&É Bùdyês¡T. á dü+Á|ü<ëj·÷ìï
‘Ó\T|ü⁄‘·T+B kÕyÓT‘·. ø=ìï kÕyÓT‘·\≈£î nqTø£s¡D\T>± eT]ø=ìï kÕyÓT‘·\T
|ü⁄≥Tºø=kÕÔsTT. The nearer the church, the farther from God nqï kÕyÓT‘· qT+∫
The nearer Rome, the worse christian nqï~ |ü⁄{Ϻ+<ä+{≤s¡T.
b˛*ø£\qT #Óù|Œ kÕyÓT‘·\qT ˇø£ es¡Z+>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ. Enough is
as good as feast. yÓ’<ë´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘·\T ø=ìï ñHêïsTT. ñ*¢ #˚dæq
y˚T\T ‘·*¢ #˚jT· <äT, An apple a day keeps doctor away n˝≤+{Ïy.˚ Ç$ nqTuÛeÑ +
Ä<Ûës¡+>± s¡÷|ü⁄<ë*Ãq$. nqTuÛÑe >∑èVü≤yÓ’<ë´\T, nqTuÛÑyÓ’ø£ y˚<ë´\T Ç$.
˝≤{ÏHé kÕyÓT‘· nsTTq Like cures like nqï<˚ ôVA$TjÓ÷|ü‹ yÓ’<ë´ìøÏ Áù|s¡D
ì∫Ã+~. yê‘êes¡D≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘·\T ø=ìï ñHêïsTT. nÁs¡›eTfiË
ø¬ ‘’ T· +ã u…fiË (Äs¡TÁ<ä yêq #˚‹ì+&Ü |ü+≥) nH˚ ø£qï&É+ kÕyÓT‘·, April showers
bring May flowers nH˚ kÕyÓT‘ê Ç˝≤+{Ï$. ø=ìï Hê´j·TXÊÁkÕÔìøÏ dü+ã+~Û+∫q
kÕyÓT‘·\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. Ignorance of the law excuses no man yÓTT<ä˝q’… $ ˇø£
$<ÛäeTsTT‘˚ ø=ìï »q kÕe÷qT´\≈£î dü+ã+~Û+∫q Hê´j·÷ìï ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT.
Don’t kick a man when he is down. #·∫Ãq bÕeTTqT m+<äT≈£î #·+|ü⁄‘êe⁄?
yÓTT<ä˝…’q$ Ç˝≤+{Ï$.
52
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
10
Margaret M.Bryant #˚ d æ q $uÛ ≤ >∑ + uÛ ≤ cÕXÊÁdü Ô |ü s ¡ y Ó T Æ q ~.
1.|üP]Ôyêø±´\T, 2.$<ë´e+‘·T\ dü+Á>∑Vü≤ yêø£´ s¡÷bÕ˝…’q kÕyÓT‘·\T,
3.nqTÁbÕdü\T, 4.ndü+|üPs¡í yêø±´\T, ÁøÏj·÷‘·àø±\T, 5.ÁøÏj·÷s¡Væ≤‘ê\T,
6.ñ|üeT\T, 7.ñ<ëVü≤è‘· yêø±´\T, 8.Ä<ÛäTìø£ düs¡k˛≈£îÔ\T.
kÕyÓT‘·\˝À eTTK´+>± ¬s+&ÉT s¡ø±\THêïsTT. »qÁ|æj·TyÓTÆq kÕyÓT‘·\T,
Á>∑+<∏ädüúyÓTÆq kÕyÓT‘·\T. ø=+<äs¡T Hê>∑]≈£î\ kÕyÓT‘·\H˚ eT÷&√ $uÛ≤>±ìï ≈£L&Ü
#˚sT¡ kÕÔsT¡ . Hê>∑]≈£î\ kÕyÓT‘·\T C≤q|ü<Tä \ kÕyÓT‘·\ Ä<Ûës¡+>± |ü⁄{qºÏ y˚. C≤q|ü<Tä \
kÕyÓT‘·\T düVü≤»+>± »ìà+∫q$. $T–*q$ #ê˝≤es¡≈£î ø£*Œ‘·yÓTÆq$. ÁbÕdü,
\j·T, #Û+· <ädTü ‡ e¬>s’ ê Á|üjT· ‘·ï|üPs¡«ø£+>± #˚]Ã ø£e⁄\T, $<ë´e+‘·T\T n≥Te+{Ï
kÕyÓT‘·*ï s¡÷bı+~kÕÔs¡T. C≤q|ü<äT\ kÕyÓT‘·\~ Á>±eT´uÛ≤wü. Hê>∑]≈£î\
kÕyÓT‘·\~, Á>∑+<∏ädüú kÕyÓT‘·\~ yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü ˝Òø£ Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü. C≤q|ü<äT\
qT&çø±s¡|⁄ü kı+|ü⁄ M{Ï˝À n+‘·>± ø£ì|æ+#·<Tä . ˇø=ÿø£ÿkÕ] $<ë´e+‘·T\ kÕyÓT‘·\T,
Á>∑+<∏äkÕú˝…’q kÕyÓT‘·\T ≈£L&Ü Á|ü»\˝À ÁbÕ#·Tsê´ìï dü+bÕ~+∫, C≤q|ü<äT\
kÕyÓT‘·\T>± |ü]D$T+#·e#·TÃ. y˚eTq |ü<ë´\˝À eT÷&ÉebÕ<ë\H˚ø+£ kÕyÓT‘·\T>±
#·˝≤eTD° ne⁄‘·T+&É&É+ BìøÏ Á|ü‘·´ø£å ì<äs¡Ùq+.
yÓTT‘·+Ô MT<ä kÕyÓT‘·*ï >π j·÷\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì $uÛõÑ +∫qfÒ¢ edüTeÔ ⁄qT,
uÛ≤yê\qT, s¡#·qqT Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì eØZø£]+#·e#·TÃ. edüTÔe⁄qT ã{Ϻ
$uÛÑõ+#˚≥¢sTT‘˚ $$<Ûäs¡ø±\ kÕyÓT‘·*ï ñ<äVü≤]+#·e#·TÃ. ø=ìï bÂsêDÏø±\T,
eT]ø=ìï #ê]Á‘·ø±\T ñHêïsTT. ø=ìï kÕyÓT‘·\T düú\|ü⁄sêD≤\T. n+fÒ Äj·÷
düú˝≤\yÓ’•cÕº´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. edüTÔe⁄qT ã{Ϻ #˚ùd eØZø£s¡D≤\˝ÀH˚ Á|üø£è‹˝Àì
edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫q kÕyÓT‘·\T, yê‘êes¡D≤ìï >∑T]+∫q kÕyÓT‘·*ï #˚sá e#·TÃ.
»+‘·Te⁄\≈£î, |ü≈îå£ \≈£î, ìØ®e edüTeÔ ⁄\≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘·\qT ≈£L&Ü M{Ï˝ÀH˚
#˚sá e#·TÃ. Çe˙ï edüTeÔ ⁄≈£î dü+ã+~Û+∫q$. Ç+ø=ø£ $uÛ≤>∑+ y˚<ë+‘·|sü y¡ TÓ qÆ $.
dü\Vü‰\T, #·eT‘êÿsê\T, $C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q yê{Ïì Á|ü‘˚´ø£ $uÛ≤>∑+>±
|ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ.
ø£ < ∏ ä \ ≈£ î ‘√ø£ > ± |ü ⁄ ≥Tº ≈ £ î e#˚ à kÕyÓ T ‘· \ qT eTs=ø£ $uÛ ≤ >∑ + >±
|ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. X¯è+>±s¡+, Vü‰dü´+ yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q kÕyÓT‘·\T
Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]>∑DÏ+#·<ä>∑Z$. Ç$ø±ø£ n\+ø±]ø£yÓTÆq kÕyÓT‘·\ qìï{Ïø° ø£*|æ
ñ|üeT\T, s¡÷|üø±\T e¬>s’ ê ñ+&˚$. X¯u≤›\+ø±sê\T+&˚$ ø£*|æ eTs=ø£ $uÛ≤>∑+>±
53
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
|ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. Ç˝≤ Äj·÷ Á|ü<˚XÊ\˝À ø£ìŒ+#˚ $X‚cÕ\qT >∑T]Ô+∫ eØZø£s¡D
#˚j·Te\dæ ñ+~.
n<Ûä´j·Tq+, yÓ’•wüº´+ :
kÕyÓT‘·\T »qT\MT<ä eT+∫ Á|üu≤Û yêìï #·÷|ü>\∑ eì #ê˝≤ ÁbÕNqø±\+
qT+#˚ y˚T<Ûëe⁄\T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. n+<äTe\¢H˚ y˚<äø±\|ü⁄ ãTTwüß\ e÷≥˝À¢
≈£L&Ü kÕyÓT‘·\T #√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. bÕ¢{À, n]kÕº{Ï˝Ÿ, @düTÁø°düTÔe+{Ï yêfi¯ófl
‘·eT ñ|üHê´kÕ\˝À, <Ûë]àø£ Á|üdü+>±\˝À kÕyÓT‘·*ï yê&ÉT≈£îHêïs¡T. ÁbÕNq
•wüÁº >∑+<∏ë\˝À yê{Ï s¡#s· TT‘·\T ÄHê&ÉT yê&ÉTø£˝À ñ+&çq kÕyÓT‘·*ï dü+<äsꓤìøÏ
‘·–q≥T¢>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêïs¡T. kÕyÓT‘·\‘√H˚ ø±yê´\˝Ò¢ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ e÷s¡Z
<äs¡Ùø£eTsTT+~ John Haywood ˝À s¡∫+∫q A Dialogue of Proverbs. bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\˝À kÕyÓT‘·\≈£î >∑T]+∫ Á|üX¯+kÕs¡ΩyÓTÆq n<Ûä´j·Tq+ »]–+~. \ø£å˝≤~
kÕyÓT‘·*ï bÕXÊÑ·T´\T ùdø£]+#ês¡T. Ç˝≤+{Ï dü+ø£\q Á>∑+<∏ë\˝À #ê+|æj·THé
Á|ü#·T]+∫q ‘Racial Proverbs’ nqï |ü⁄düÔø£+ #ê˝≤ Á|üX¯düÔyÓTÆ+~. Á|ü|ü+#·+˝Àì
y˚\ø=\~ kÕyÓT‘·*ï ùdø£]+∫, Ç+^¢wüß≈£î nqTyê<ä+ #˚dæ $\TyÓ’q |”]ƒø£‘√
#ê+|æj·THé á Á>∑+<∏ëìï Á|ü#·T]+#ê&ÉT.
kÕyÓT‘·\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü $T–*q C≤q|ü<ä $C≤„q
$uÛ≤>±\ ˝≤π> ùdø£s¡D, |ü]wüÿs¡D, $X‚¢wüD »s¡T|üe\dæq ÄeX¯´ø£‘· ñ+~.
n‘·´+‘· XÊÁd”jÔ T· +>± »s¡T>∑e\dæq Ç˝≤+{Ï n<Û´ä j·Tq+ ø√dü+ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À
ø=ìï dü+düú˝Ò ñHêïsTT. n˝≤+{Ï yê{Ï˝À Proverbial Sayings Committe ˇø£{Ï.
American Dialect Society øÏ nqTã+<Û+ ä >± 1944˝À @s¡Œ&çq á dü+düú kÕyÓT‘·\
n<Û´ä j·THêìøÏ eTVü≤‘·sÔ ¡ ø£èwæ dü\TŒ‘·Tqï~. kÕyÓT‘·\˝À m˝≤+{Ï yê{Ïì ùdø£]+#ê*,
mø£ÿ&É qT+∫ ùdø£]+#ê* yÓTT<ä˝q’… $wüj÷· \qT >∑T]+∫q ø=ìï dü÷#·q\qT á
dü+düú Á|ü#·T]+∫+~.11 yêÁ>∑÷|ü+>± ø±ì, Áyê‘· Á|ü‘·T\ s¡÷|ü+>± ø±ì ñqï
kÕyÓT‘·\qT j·T<Ûë‘·<+äÛ >± @MT e÷s¡TŒ #˚jT· ≈£î+&Ü *œ‘·+ #˚j÷· *. @MT yÓTs¡T>∑T\T
~<ä›≈£L&É<äT. bÕsƒê+‘·s¡+ ñ+fÒ >∑T]Ô+#ê*. mø£ÿ&É, m|ü⁄Œ&ÉT, me] e\¢ $ì+~,
˝Òø£ @ Á>∑+<∏ä+ qT+∫ ùdø£]+∫+~ Áyêj·÷*. Ç˝≤ ùdø£]+∫q kÕyÓT‘·\qT
$X‚¢wæ+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚dæqyê&ÉT dü+düÿè‹ì >∑T]+∫q mH√ï $X‚cÕ\T eTq≈£î
ne>∑‘· eTe⁄‘êsTT.
54
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
kÕyÓT‘·\ n<Ûä´j·Tq+e\¢ ÁbÕø£Ôq e÷qe⁄ì dü«uÛ≤e+, Jeq+, Ä˝À#·q
$<Ûëq+ yÓTT<ä˝…’q$ eTq+ ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ê+. Ç+ø± Hê´j·TXÊÁkÕÔ\ yÓ\T>∑T
ÁøÏ+~øÏ sêì düe÷C≤\˝À nqTuÛeÑ E„&q’Ó ô|<ä\› T #Ó|Œæ q ˇø£ÿ kÕyÓT‘· Á>±eT+˝Àì
düeTdü´*ï $&É>=fÒº dü+<äsꓤ\T H˚{øÏ Ï ≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔsTT. nø±s¡+˝À ∫qï~ ø±e#·TÃ.
ø±ì kÕyÓT‘·˝À ñ+&˚ ns¡ú >±+;Ûs¡´+ >=|üŒ~ ø±ã{Ϻ n~ #·÷ù| |ü]D≤eTeT÷
$\TyÓ’q<˚. ø±ì kÕyÓT‘·\qT >∑T]+∫ eTq+ rdüTø=H˚ ÁX¯<ä› #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.
yêø£‡+Á|ü<ëj·T+˝Àì kÕyÓT‘·\T düπsdü]. Áyê‘· Á|ü‘·T\˝À ñ+&˚ kÕyÓT‘·\ MT<ä
≈£L&Ü eTq≈£î ÁX¯<ä∆˝Ò<äT. ªªÁ_{Ïwüß eT÷´õj·T+, \+&ÉHé ˝…’ÁãØ yÓTT<ä˝…’q #√≥¢
kÕyÓT‘·\qT nH˚«wædü÷Ô yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT, Hê≈£î ù|Hêø£+fÒ #ê≈£î nedüs¡y˚T
(Áyê‘· Á|ü‘T· \qT #·÷&É&ÜìøÏ) m≈£îÿe>± ø£ìŒ+∫+~µµ nì &Ü.#ê+|æjT· Hé ‘Racial
Proverbs’ |”]ø ƒ ˝£ À #Ó|Œæ q e÷≥\T nìï kÕyÓT‘·\ dü+|ü⁄{≤\≈£î nq«sTT+#·øe£ TT+<˚,
C≤q|ü<äT\ H√fi¯fl˝À Ç+ø± ì*∫ ñ+&˚ kÕyÓT‘·\T eTs¡T>∑Tq |ü&Éø£ eTT+<˚ eTq+
yê{Ïì ùdø£]+∫ yê{Ïe\¢ bı+<ä>*∑ –q ˝≤uÛ≤ìï bı+<ä&+É m+‘· ‘·«s¡>± »]–‘˚
n+‘· y˚T\T.
Á|üe÷D Á>∑+<∏ë\T :
Ç+^¢wßü :
1. Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend-Ed.Maria
Leach
2. Folklore and Folklife-Ed.Richard M.Dorson
3. Racial Proverbs-Ed.S.G.Champian
4. Encyclopaedia of Religion and Ethics. Vol.X Ed.J.Hastings
‘Ó\T>∑T :
5. ‘Ó\T>∑T kÕyÓT‘·\T ` Ä+. Á|ü. kÕVæ≤‘·´ nø±&ÓMT
6. ‘Ó\T>∑T kÕyÓT‘·\T (Ä+>±¢qTyê<ä+‘√) m+.&ÉãT¢´.ø±sY
7. |üdæ&ç |ü\T≈£î\T ` H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+
8. e´ekÕj·T kÕyÓT‘·\T ` H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+
ø£qï&É+ :
9. ø£qï&É >±<Ó>∑fi¯ó ` dü+.ôV≤#Y.mdt.n#·Ã|üŒ
10. qeTà >±<Ó>∑fi¯ó ` sê>ö
55
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
11. >±<Ó>∑fi¯ó ` m.¬ø.sêe÷qT»Hé
12. ø£qï&É >±<Ó>∑fi¯ düMT¬øå ` q+.‘·|üd”« ≈£îe÷sY
{Ï|Œü DÏ
1. sêe÷qT»Hé, m.¬ø.>±<Ó>∑fi¯ó (ø£qï&É+) |ü⁄≥.6
2. Richard M.Dorson, Folklore and Folklife, p.119
3. ˝≤sY¶ C≤Hé s¡ôd˝Ÿ ìs¡«#·q+, sê>ö #˚ ñ<ëVü≤è‘·+, qeTà>±<Ó>∑fi¯ó (ø£qï&É+)
|ü⁄≥.12
4. Ç˝≤+{Ï n_ÛÁbÕj·T+ ñ+<äì #Ó|æŒqyês¡T sê>ö, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.17
5. “....Proverbs use all of the devices we commonly associate with poetry in
English : meter, binary construction and balanced phrasing, rhyme, assonance
and alliteration, conciseness, metaphor, and occasional inverted word order
and unusual construction.” Roger D.Abrahams, Folklore and Folklife,
Ed.Richard M.Dorson-p.119
6. Racial Proverbs, p.xxiv
7. As quoted in Kenneth and Mary Clarke’s Introducing Folklore, p.120
8. Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend (One Volume Ed.)
p.1147
9. Ibid. p.902-905
10.Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend.(one-volume Ed)p.907
11. Ibid, p.907
56
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
5.bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq XÊU>± |ü]>∑DÏ+#·<ä–q yÓ’•wüº´+ ñ+&˚
yê{Ï˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<*ä∏ ï ≈£L&Ü #˚sêÃ*‡ ñ+~. bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì
Ç‘·s¡ XÊK\T #ê˝≤ yê{Ïø+£ f… m≈£îÿe yÓ$’ <Û´ä + ø£\$. M{Ïì C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À
ˇø£ uÛ≤>∑+>± eTq+ ù|s=ÿ+≥THêï, Ç‘·s¡ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT· ˝˝≤ øπ e\+ yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ $
nì bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï
u§eTà\T>± y˚dæ #·÷|æ+#·e#·TÃ. uÛÑ+–eT\T>± Á|ü<ä]Ù+#·e#·TÃ. n+‘˚ø±≈£î+&Ü,
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\THêïsTT. ø£<∏ëπ>j·÷\ s¡÷|ü+˝À bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\THêïsTT (Riddle Ballads). ø=ìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T >∑<ä´ ø£<∏ä\ s¡÷|ü+˝À
ñ+{≤sTT (Riddle Tales). kÕyÓT‘·\ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ≈£L&Ü
ñ+#·e#·TÃ.1 n+<äTe\¢ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï @ C≤q|ü<ä π>j·÷\˝ÀH√ ˇø£ uÛ≤>∑+>±
$y˚∫+#·&+É ø£+f… Á|ü‘´˚ ø£ $uÛ≤>∑+>± >∑T]Ô+∫ n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· e\dæq nedüs+¡
m+‘√ ñ+~.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏äe\¢ $H√<ä+, $C≤„q+ ¬s+&É÷ \_ÛkÕÔsTT. C≤q|ü<äT\≈£î á
$<Û+ä >± ñ|üj÷Ó –+#˚ $•wüÁº |üÁøÏjT· \T ø±e&É+#˚‘· Á|ü|+ü #·+˝Àì nìï C≤‘·T\yês¡÷
á bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï ‘·eT ì‘·´ J$‘·+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± #˚düT≈£îHêïs¡T. Ä~eT
e÷qe⁄ì ∫‘·Ôeè‹Ôì, ãT~∆ $ø±dü+ bı+<äT‘·Tqï <äX¯˝À n‘·ì ‘·Vü≤‘·Vü≤qT,
n_Ûe´øÏÔ X¯øÏÔì Á|ü‹_+_düTÔHêïsTT bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T.
J$‘·y˚T Äø£s¡+>±, J$‘·+˝À düeTdü´*ï $&É>=≥º&ÜìøÏ eTìwæ #˚ùd
Á|üj·T‘·ïy˚T Áù|s¡D>±, m<äT{Ïyê&ç ãT~∆ ≈£îX¯\‘·≈£î ˇø£ |üØø£å>± ne‘·]+∫qy˚
bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T. kÕe÷q´ e÷qe⁄ì˝À ñ+&˚ #ê‘·Ts¡´+, Vü‰dü´Á|æjT· ‘·«+, düeTdü´*ï
|ü]wüÿ]+#ê\H˚ ø√]ø£ ` Çe˙ï bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT ø£fi≤‘·àø£+>± r]Ã~<ä›&ÜìøÏ
‘√&ÉŒ&É‘êsTT. Roger D.Abrahams, Alan Dundes bı&ÉT|ü⁄ ø£<qä∏ T Ç˝≤ ìs¡«∫+#ês¡T
` “Riddles are questions that are framed with the purpose of confusing or testing
the wits of those who do not know the answer.”2 Ç+^¢wüß˝Àì ‘riddle’ bı&ÉT|ü⁄
ø£<≈ä∏ î£ düe÷Hês¡øú y£ TÓ +Æ ~ (Riddle ≈£î eT÷\yÓTqÆ raedan nH˚ bÕ‘· Ç+^¢wßü |ü<ëìøÏ
dü\Vü‰ Çe«&ÉeTH˚ ns¡+ú ñ+~.) dü+düÿè‘·+˝À y˚<øä ±\+qT+N Á|üùV≤[ø£\H˚ ù|s¡T‘√
57
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
ªªbı&ÉT#·T≥, $|ü⁄Œ≥˝À Äq+<äeTTqT yÓ*$¢ ]sTT+#·Tqì bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ Tµµ3
nHêïs¡T H˚<Tä q÷] >∑+>±<Ûsä +¡ >±s¡T. bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ˝À edüTeÔ ⁄ >∑÷&Û+É >± ñ+≥T+~.
n~ $H˚yêfi¯fl≈£î ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï πs¬ø‹ÔdüTÔ+~. bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä nqï ù|s¡T Ç˝≤+{Ï
düeTkÕ´‘·àø£ ø£<\ä∏ ≈£î (riddle stories) ù|s¡T>± ñ+&ç ‘·sê«‘· nìï düeTdü´\≈£L ù|s¡T
nsTT+<˚yÓ÷ nì|ædüTÔ+~. m+<äTø£+fÒ, bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä nH˚ ns¡ú+ e#˚à ªˇ>∑{Ïq ø£<∏Óµ
ø£qï&É+˝À ø£<∏ës¡÷|ü+˝À ñ+&˚ düeTdü´\≈£î ù|¬s’ ñ+~. ˇ>∑≥T ˝Òø£ ˇ&É|ü⁄ riddle
nH˚ nsêúìïdüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T˝À ≈£L&Ü bı&ÉT|ü⁄ n+fÒH˚ #ê˝ÒyÓ÷, ø±ì riddle nH˚
ns¡ú+˝À bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä nqï<˚ Á|ü#ês¡+˝À ñ+~.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï ìs¡«∫+#·&ÜìøÏ C≤q|ü<ä $C≤„qT\T #ê˝≤eT+~
Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. nsTT‘˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ˝À ñ+&˚ yÓ$’ <Ûë´qï+‘·{˙Ï ˇπø ìs¡«#·q+˝À
ÇeT&ÉÃ&É+ ø£wyºü TÓ qÆ |üì. Archer Tayler bı&ÉT|ü⁄ ø£<˝ä∏ À¢ eTTK´+>± s¬ +&ÉT $es¡D≤‘·àø£
>∑TD≤\THêïj·T+{≤&ÉT. yê{Ï˝À ˇø£{Ï s¡÷&ÛÉeTT, eTs=ø£{Ï e´‹πsø£eTT (one posi-
tive and another is negative)s¡÷&Û+ É >± ñ+&˚~ Ä\+ø±]ø£+>± ñ+≥T+~.Archer
Taylor ìs¡«#·q+ Á|üø±s¡+ “a riddle consists of two descriptions of an object one
figurative and one literal, and confuses the hearers who endevour to identify an
object described in conflicting ways.”4nsTT‘˚ á $<Ûä+>± ˇø£{Ï s¡÷&ÛÉ+>±,
eTs=ø£{Ï e´‹πsø£+>± ñ+&˚ >∑TD+ nìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<˝ä∏ À¢q÷ ø£ì|æ+#·<Tä . bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä˝Àì s¡Vü≤dü´>∑TD≤ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ <ëì˝Àì yÓ’$<Ûë´ìï ø=+‘·es¡≈£î Á|ü<ä]Ù+#˚
ìs¡«#·q+ á ÁøÏ+~~ ` “A Riddle may either have an apparent sense which
serves as disguise to the real one, or it may be in the form of a question, the terms
of which do not directly indicate the nature of which do not directly indicate the
nature of the answer required”5
>∑+;Ûs¡+>± ñ+&É&É+ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\ Á|ü<Ûëq \ø£åD≤\˝À ˇø£{Ï>±
ù|s=ÿqe#·TÃ. Ç$ ãT~∆ Á|ü<ÛëqyÓTÆq$. }Vü‰r‘·+>± ø£ìŒdü÷Ô, >∑÷&ÛÉ+>± ñ+&˚
edüTeÔ ⁄ ‘Ó*j·T>±H˚ m<äT{ÏyêìøÏ ~Á>∑“e¤ T ø£*>π ≥T¢ #˚jT· &É+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ >∑+;Ûs‘¡ ˝· À
ˇø£ uÛ≤>∑+. eT+∫ bı&ÉT|ü⁄ ø£<qä∏ T #Ó|Œü &É+ Á|ü•ï+#˚yê&ç e+‘·T. Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>±
<ëìì $|üŒ&É+ $qïyê&ç e+‘·T. >∑+;Ûs‘¡ ≈· î£ dü+u+~Û+∫+<˚ ns¡>ú √|üq+ nqï~
Á|üjT· ‘·ï|üPs¡«ø£ düèwæøº Ï dü+ã+~Û+∫+~. Ç<˚ C≤q|ü<>πä j·T+ yÓTT<ä˝q’… nÁ|üjT· ‘·ï+>±
58
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
yÓ\Te&˚ n+XÊ\≈£î bı&ÉT|ü⁄ ø£<≈ä∏ î£ ñ+&˚ uÛ<Ò +ä . Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>± eTs=ø£ e´øÏÔ
ãT~∆ X¯øÏÔì |üØøÏå+#˚+<äT¬ø’ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ø£*Œ+|üã&ܶsTT.
s¡÷|üø£yÓTÆ ñ+&É&É+ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä Á|ü<Ûëq \ø£åD≤\˝À ˇø£{Ï. πøe\+
yê>±&É+ãs¡yTÓ Æ ñ+&É≈î£ +&Ü bı&ÉT|ü⁄ø<£ ä∏ @<√ ˇø£ edüTeÔ ⁄≈î£ >±ì, e´øÏ>Ô ±ì dü+øπ ‘·+>±
ñ+≥T+~. á >∑TD≤ìï ã{Ϻ bı&ÉT|ü⁄ ø£<qä∏ T yê´CÀøÏÔ nì >±ì, >∑÷&Û√øÏÔ nì >±ì
nqe#·TÃ, ÁbÕNq dü+düÿè‘ê\+ø±]≈£î\T yê´CÀøÏÔøÏ, eÁø√øÏÔøÏ, >∑÷&Û√øÏÔøÏ Ç∫Ãq
ñ<ëVü≤s¡D\T y˚s¡T y˚s¡T s¡ø±\ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝Ò. ∫qï|æ\¢\T e÷{≤¢&ÉT≈£îH˚ ªø£µ
uÛ≤wü≈£L&Ü á ø√e≈£î #Ó+~+<˚. (Á|ü‹ nø£ås¡+ eTT+<äT ªø£µ #˚]à e÷{≤¢&ç‘˚ ªø£µ
uÛ≤wü n+{≤s¡T). á Ä\+ø±]ø£ >∑TD+ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T #·eT‘êÿs¡ »qø±\T>±
ñ+&˚≥T¢ #˚düTÔ+~. |ü<ä>∑÷&ÛÉ‘·, edüTÔ>∑÷&ÛÉ‘·, nq«j·T >∑÷&ÛÉ‘· yÓTT<ä˝…’q$ bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. uÛ≤yê~ >∑÷&ÛÉ‘· >∑\~ Á|üùV≤[ø£ (bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä≈£î dü+düÿè‘·+
ù|s¡T) nH˚ ns¡ú+ e#˚à ìs¡«#·Hê\T dü+düÿè‘·+˝À ø£ì|ækÕÔsTT.6 JyéT‡.m.¬ø˝§‡
ns¡údüŒwüº‘· ˝Òì s¡÷|üø£+ ˝Òø£ s¡÷|üø£+ düeTT<ëj·T+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä nq&É+7 ≈£L&Ü
Ä\+ø±]ø£yÓTÆq bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä >∑TD≤ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. s¡÷|üø±ìø° bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä≈£L
ñ+&˚ dü+ã+<Ûëìï >∑T]Ô+∫q yê]˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï yê&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ. bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏äqT s¡÷|üø±\ e÷\>± ù|s=ÿHêï&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝À¢ eTTK´+>±
¬s+&ÉT uÛ≤>±\T+{≤j·Tì #Ó|üŒe#·TÃ. ˇø£{Ï ñ|üe÷q+, eTs=ø£{Ï ñ|üy˚Tj·T+.
ñ|üe÷q+ yê#·´+>±qT ñ|üy˚Tj·T+ dü÷#·´+>±qT ñ+≥T+~. ñ|üe÷Hê\
düV‰ü j·T+‘√ ñ|üyT˚ j·÷ìï ‘Ó\TdüTø√yê*.ñ|üe÷Hê\qT C≤q|ü<Tä \T ì‘·´ J$‘·+˝À
eTq≈£î |ü]∫‘ê˝…’q edüTÔe⁄\qT+#˚ rdüT≈£î+{≤s¡T.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T Vü‰dü´>∑TD≤ìï ø£*– ñ+{≤sTT. ø=ìï no¢\+>± ≈£L&Ü
ñ+{≤sTT. $H√<ä+ M{Ï eTTUÀ´<˚›X¯+ ø±ã{Ϻ ø=ìï{ÏøÏ no¢\ >∑TD+ n\e&ç+~.
ø±ì kÕe÷q´+>± |ü<ë\T no¢\+>± ñHêï ns¡+ú >∑+;Ûs+¡ >± ñ+≥T+~. Vü‰kÕ´ìøÏ
‘√&ÉT ˇø=ÿø£ÿkÕ] m‹Ôbı&ÉT|ü⁄ ≈£L&Ü ø£ì|ædüTÔ+~. eTìwæ˝À düVü≤»+>± ñ+&˚
qy˚«, q$«+#˚ >∑TD+, Vü‰dü´Á|üeè‹Ô bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ ø=ìï ø±s¡D≤\T
ø±ã{Ϻ á >∑TD≤\T yê{Ï˝À ø£ì|ækÕÔsTT. “Riddles are probably the oldest extant
forms of humour” nqïe÷≥ >∑eTì+#·<–
8
ä +~. Vü‰dü´eT÷, >±+;Ûs´¡ eT÷ s¬ +&É÷
$∫Á‘·+>± dü+>∑$T+∫q >∑÷&Û√≈£îÔ\T bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T.
Á|üø£è‹‘√ dü+ã+<Ûëìï ø£*– ñ+&É&É+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ eTs=ø£ \ø£åD+.
59
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
bı&É T |ü ⁄ ø£ < ∏ ä \ ˝À Á|ü ø £ è ‹øÏ dü + ã+~Û + ∫q nH˚ ø £ edü T Ô e ⁄\T kÕú q +
dü+bÕ~+#·T≈£îHêïsTT. ÁbÕNq ø±\+ Hê{Ï e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘·+˝À Á|üø£è‹øÏ
Ç∫Ãq ÁbÕeTTU≤´ìï á >∑TD+ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì nH˚ø£
n+XÊ\≈£îqïfÒ¢ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\≈£î kÕs¡«»˙q‘· eTs=ø£ \ø£åD+. Á|ü|ü+#·+˝À ˇø£
eT÷\ ø£ìŒ+#˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝≤¢+{Ï$ eTs=ø£ eT÷\ ø£ìŒ+#·e#·TÃ. Á|ü|ü+#·+˝Àì
$$<Ûä Á|ü<X˚ Ê\˝À <=]πø bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ qT ùdø£]+∫, |ü]o*ùdÔ eTqTwü´ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
ø=ìï kÕs¡«Á‹ø£ >∑TD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT.
ô|’ $es¡D e\¢ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä dü«s¡÷|ü+ ø=s‘·es¡¬ø’Hê uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
#ê‘·Ts¡´+‘√ ≈£L&çq, ø£fi≤‘·àø£yÓTÆq, ˝j·÷‘·àø£yÓTÆq dü+øÏå|üÔ >∑÷&Û√øÏÔ bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä.
Ç~ ãT~∆øÏ ø£düs¡‘·TÔ ø£*–düTÔ+~. ÁbÕø£Ôq e÷qe⁄ì uÖ~∆ø£ düèwæº bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä.
ñ‘·Œ‹Ô, $ø±dü+ :
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝À eTTK´+>± ø£ì|æ+#˚~ Ä˝À#·q. Ç$ ãT~∆ X¯øÏÔ‘√
C≤q|ü<Tä \T Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>± ø£*Œ+∫q$. bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T m+‘· ÁbÕNqyÓTqÆ $,
e÷qe dü+düÿè‹ #·]Á‘·˝À M{Ïì @ <äX¯≈£î #Ó+~q$>± #Ó|üŒe#·Tà yÓTT<ä˝…’q
Á|üX¯ï\T $<ë«+düT\ <äèwæº Hêø£]¸+#êsTT. á $wüj·÷\qT >∑T]+∫ »]–q
|ü]XÀ<Ûqä \ ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓfifl¯ ≈î£ +&Ü dü÷\ú +>± #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT >π j·÷\T, ø£<ë∏ >π j·÷\T
yÓTT<ä˝q’… $ yÓTT<ä{Ï |òTü ≥º+˝ÀqT, >∑<´ä ø£<Hä∏ ê\T s¬ +&Ée <äX˝¯ ÀqT, bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T
eT÷&Ée |òüT≥º+˝ÀqT yÓ\Te&çHêj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ. “A last department of oral
Folklore is the so - called popular riddle” nqï Krappe e÷≥˝À¢ dü‘·´+
9
ñ+<äì|ædTü +Ô ~. yêÁ>∑÷|ü ø£fi\¯ T #ê˝≤ yê{Ï ø£+fÒ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T ÁbÕNqyÓTqÆ eH˚
ns¡ú+ e#˚Ã≥T¢>± C.F.Potter #Ó|æŒq e÷≥\qT10 n+^ø£]+#·&É+ ø£wüº+. Äj·Tq
n_ÛÁbÕj·T+ ÁbÕø£s¡+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝À ø£ì|æ+#˚ Ä\+ø±]ø£ >∑TD+ ÁbÕ<∏ä$Tø£
eTqdüÔ‘ê«ìøÏ ì<äs¡Ùq+. nsTT‘˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝˝À $T–*q yê{Ïø£+fÒ m≈£îÿe>±
ø£ìŒ+#˚ Áø£eTã<ä∆‘· n$ ^‘ê\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ï ø±\+ ‘·sê«‘· ñ<䓤$+#êj·Tì
Ä˝À∫+#·&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡+ ø£*–düTqÔ ï~. n+‘·e÷Á‘·+#˚‘· bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T Ç{°e*
ø±˝≤ìøÏ #Ó+~qeì ns¡ú+ ø±<äT. e÷qe eTH√$ø±dü+ u≤˝≤´edüú˝À ñqï|ü⁄Œ&˚
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ne‘·]+#êsTT. “All peoples in the first stages of Culture were
lovers of riddles” nqïe÷≥ dü‘·´eTqe#·TÃ.
11
60
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
kÕVæ≤‘·´|üsy¡ TÓ qÆ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T ≈£L&Ü #ê˝≤ ø±\+qT+#˚ ø£ì|ædTü HÔ êïsTT.
nsTT‘˚ n$ C≤q|ü<äT\ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ø£+fÒ >∑+;Ûs¡yÓTÆq$. m≈£îÿe>± <Ûë]àø£
yê‘êes¡D+ ø£\$. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À y˚<äø±\+ qT+∫ Ç$ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
y˚<ë\˝À, |ü⁄sêD≤\˝À, uÖ<ä∆ C…H’ ê~ <Ûsä à¡ Á>∑+<∏ë\˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T ndü+U≤´ø£+>±
ø£ì|ækÕÔsTT. y˚<ë\˝À, n‘·´+‘· ÁbÕNqyÓTqÆ ãTTπ>«<ä+˝Àì yÓTT<ä{Ï eT+&É\+˝ÀH˚
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\THêïsTT. ªª<ë« düTesêí düj·TTC≤ düU≤j·÷ düe÷q+ eèø£å+ |ü]wü
dü«C≤‘˚ ‘·j÷Ó s¡d´ü ' |æ|Œü \+ kÕ«<ä«‘·«Ô ‘·´Ô qX¯ïqïH√´2_Û #êø£o‹µµ nqï ãTTπ>«<ä+˝Àì
Á|üùV≤[ø£ düTÁ|üd<æ y∆ä TÓ qÆ ~. #Ó≥Tº MT<ä s¬ +&ÉT |ü≈îå£ \THêïsTT. ˇø£{Ï |ü+&ÉTqT ‹+≥Tqï~.
eTs=ø£{Ï ‹q&É+ ˝Ò<äT. Çø£ÿ&É Jyê‘·à |üs¡e÷‘·à\qT <Ûä«ìs¡÷|üø£+>± #ÓbÕŒ&ÉT
y˚<ãä TTwæ. J$‘· s¡V≤ü kÕ´ìï ì>∑÷&Û+É >± #Óù|Œ n_Û˝≤wü Ç+<äT˝À e´ø£eÔ Te⁄‘·Tqï~.
Ç˝≤+{Ï Á|üùV≤*ø£\T Ç+ø± ñ|üìwü‘T· \Ô T, bÕDÏì ncÕº<ëÛ ´sTT, uÛ≤s¡‘+· yÓTT<ä˝q’…
yê{Ï˝À¢ ø£ì|ækÕÔsTT. j·T»„j·÷>±\˝À, ô|[flfi¯fl˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT nHê~ ø±\+
qT+∫ yê&˚yês¡T.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ $ø±kÕìï >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT y˚<ë\
‘·sê«‘· eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï ù|s=ÿqe\dæ ñ+~. Á|üøè£ ‹øÏ, ˙‹øÏ dü+ã+~Û+∫q bı&ÉT|ü⁄
ø£<\ä∏ T á Ç‹Vü‰dü+˝À ñHêïsTT. j·Tø£Áå |üXï¯ \T Á|üXÀï‘·sÔ s¡ ÷¡ |ü+˝À ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\T #ê˝≤ yÓ\Te&É&ÜìøÏ Áù|s¡D Ç∫à ñ+&Ée#·TÃ. C≤‘·ø£ ø£<∏ä\˝À ñ+&˚
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ˙‹øÏ dü+ã+~Û+∫q$. sêE #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· eTs=ø£]ï
mqTïø√&ÜìøÏ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ <ë«sê |üØø£å »]ù| ø£<∏ä\T C≤‘·ø£ ø£<∏ä˝À¢ ñHêïsTT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ÁbÕNqø±\+˝À bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T <=]øÏqfÒ¢ Ç‘·s¡ <˚XÊ\
dü+düÿè‘·T\˝À ≈£L&Ü á $H√<ä kÕ<Ûäq+ kÕVæ≤‘·´y˚‘·Ô\˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚~.
Á^ø˘, ôdyÓT{Ïø˘, u≤_˝Àìj·÷ dü+düÿè‘·T\≈£î #Ó+~q ø±yê´\˝À, ÁbÕNq Væ≤Áã÷
ø±yê´\T, u…’_\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï˝À Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·q ø£*Zq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
ø£ì|ækÕÔsTT. eT<Ûä´j·TT>±\ ‘·sê«‘· bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ MT<ä kÕVæ≤‘·´y˚‘·Ô\ ÄdüøÏÔ
‘·–+Z <äì #ÓbÕŒ*. ø±ì ÁbÕø£qÔ ø±\+ qT+∫ H˚{eÏ s¡≈î£ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T C≤q|ü<Tä \≈£î
$H√<ä kÕ<ÛäHê\T>±, Ä˝À#·qqT πs¬ø‹Ô+#˚ X¯≈£îÔ\T>± ì*∫ ñHêïsTT.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T m˝≤ |ü⁄{≤ºsTT nqï~ ≈£L&Ü $#ês¡D°j·Ty˚T. ÁbÕNq
ø±\|ü⁄ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T Ç|üŒ{Ïyê{Ï˝≤>± πøe\+ $H√<ä+ ø=s¡≈£î ø±≈£î+&Ü yê{Ï
yÓqTø£ ˇø£ <Ûë]àø£ ∫+‘·q ñ+≥÷ ñ+&É&É+ >∑eTì+#·e#·TÃ. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
61
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
|ü⁄≥º&ÜìøÏ e÷qe⁄&ç Á|üøè£ ‹ |ü]o\q, <Ûë]àø£ ∫+‘·q ø±s¡D≤˝…’ ñ+&ç ñ+&Ée#·TÃ.
ÁbÕNq e÷qe⁄ì Jeq+ <Ûë]àø£ Ä#·sD ¡ \‘√, e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô ô|’ qeTàø±\‘√
ì+&ç ñ+&ç+<äì e÷qe XÊÁdüÔ n<Û´ä j·Tq+e\¢ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. >∑V≤ü qyÓTqÆ Á|üøè£ ‹
s¡V≤ü kÕ´\qT ndüŒwüº uÛ≤wü˝À #Ó|Œü &ÜìøÏ ne‘·]+#êj·Tì }Væ≤+#·e#·TÃ. Á|üøè£ ‹˝À
ˇø£&ÉT>± e÷qe⁄&ÉT Áã‘·T≈£î‘·T+&çq ø±\+˝À, Á|üø£è‹ì ns¡ú+ #˚düTø√yê\H˚
≈£î‘·÷Vü≤\+ ø£*–q ÁbÕNq eTqdüT‡ #˚dæq ÁbÕ<∏ä$Tø£ nuÛ≤´dü+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\
|ü⁄≥Tºø≈£ î£ ø±s¡DeTsTT+<äì eTs√ $<Û+ä >± #Ó|Œü e#·TÃ. bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ì•‘· |ü]o\q
Ä~eTyêdüT\ J$‘ê\qT, nqTuÛyÑ ê\qT, Ä˝À#·q\qT >∑T]+∫ ≈£î‘·÷Vü≤\ø£sê˝…q’
nH˚ø£ $wüj·÷\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì Ç‘·s¡ $wüj÷· \qT >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT m<äTs¡jT˚
Á|üX¯ï˝Ò bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT uÛÖ>√[ø£+>± |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü m<äTs¡e⁄‘êsTT.
ÁbÕNqyÓTÆq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T nH˚ø£ <˚XÊ\ kÕVæ≤‘·´ ø£è‘·T˝À¢ \uÛÑ´eTe⁄‘·Tqï$.
M{ÏøÏ ˇπø eT÷\+ @yÓTÆHê ñqï<ë ˝Òø£ n$ y˚s¡T y˚s¡T düú˝≤\˝À dü«‘·+Á‘·+>±
|ü⁄{Ïqº yê nqï Á|üXï¯ ñ+&ÉH˚ ñ+~. Á|ü|+ü #·+˝Àì @ dü+düÿè‹ ÁbÕNq‘·eTyÓT+Æ <√,
Ä dü+düÿè‹˝À ñ<äsTT+∫q bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’qy˚ $T–*q düú˝≤\≈£î ≈£L&Ü
yê´|æÔ #Ó+<ësTT nì #Ó|Œü &É+ nkÕ<Û´ä yÓTqÆ |üì. n~ @Hê{Ïø¬ H’ ê kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<˚y÷Ó
ø±ì Á|üdüTÔ‘·+ eTq$T+ø± ˇø£ ìs¡íj·T+ rdüT≈£îH˚ dæú‹øÏ sê˝Ò<äT. ãVüQÁ|ü<˚X¯
ndæÔ‘·«+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\≈£î ñ+&É&É+ ≈£L&Ü ì»y˚T ø±ì, n$ n˝≤ Á|ü|ü+#·+˝Àì
$$<Ûä Á|ü<˚XÊ\˝À ñ+&É&É+, yê{Ï˝À b˛*ø£\T ø£ì|æ+#·&É+ ˇπø eT÷\+ qT+∫
|ü⁄≥º&É+ e\¢Hê (@ø√‘·Œ‹Ô dæ<ë∆+‘·+) ˝Òø£ e÷qe⁄\ eTqdüT‡˝ÀH˚ ñ+&˚ düe÷q
>∑TD+e\¢Hê (ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ô dæ<ë∆+‘·+) nqï~ Ç+ø± #·s¡Ã˙j·÷+X¯+>±H˚ $T–*
ñ+~. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä á ¬s+&ÉT $<Ûë\˝À @$<Ûä+>± |ü⁄{ϺHê, $ø±dü+ #Ó+~ ñHêï
n~ Ç+ø± Ç+ø± ãT~∆X¯øÏÔì dü+bÕ~+#ê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤\+, ñ‘ê‡Vü≤+ ø£*–q
eTìwæ eTqdüT‡qT Á|ü‹_+_düTÔ+<äqï~ e÷Á‘·+ ì»+.
$uÛÑ»q :
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT $uÛÑ»q #˚j·T&ÜìøÏ mH√ï $<ÛëHê\T yê&ÉTø£˝À
ñHêïsTT. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝À eTTK´yÓTÆq ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T 1.C≤q|ü<äT\ bı&ÉT|ü⁄
ø£<\ä∏ T. 2.kÕVæ≤‘·´|üsy¡ TÓ qÆ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T. C≤q|ü<Tä \ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T eTTK´+>±
62
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
$H√<ä+ø√dü+ @s¡Œ&çq$. kÕVæ≤‘·´+˝À ø£ì|æ+#˚$ ‘ê‹«ø£yTÓ qÆ $>±, <Ûë]àø£yTÓ qÆ $
ñ+{≤sTT.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝À eT‘· dü+ã+<ÛäyÓTÆq Ä#·s¡D\≈£î dü+ã+~Û+∫q$ ø=ìï
ñHêïsTT. ø=+<äs¡T Conundrums, Enigma nH˚ ¬s+&ÉT s¡ø±\ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT
ù|s=ÿ+{≤s¡T. yÓTT<ä{Ï<ëì˝À |ü<ë&É+ãs¡+, ¬s+&√ <ë+{À¢ }Vü‰‘·àø£ $es¡D
eTTK´+>± ñ+≥T+<äì dü÷\ú +>± #Ó|Œü e#·TÃ. |ü<ä düeTdü´ nH˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<˝ä∏ À ˇø£
|ü<ä+˝Àì Á|ü‹ nø£åsêìï ˝Òø£ |ü<ëqï+‘·{Ï˙ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä s¡÷|ü+˝ÀH√, q≥q
eT÷\+>±H√ dü÷∫+∫q|ü⁄Œ&ÉT |ü<ëqï+‘·{Ï˙ }Vü≤‘√ ø£ìô|≥º&É+ ñ+≥T+~.
q≥q eT÷\+>± dü÷∫+#˚ <ëì˝À ˇø£ s¡øy£ T˚ H˚Á‘êe<Ûëq+. >∑D‘Ï · dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ˇø£ $uÛ≤>∑+.
#ê˝≤ ÁbÕ#·Tsê´ìï dü+bÕ~+∫q bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝À Á|üXÀï‘·Ôs¡ s¡÷|ü+˝À
ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä*ï ù|s=ÿqe#·TÃ. Ç$ bÕ≥\ s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée#·TÃ. ô|[flfi¯fl˝À
Ç˝≤+{Ï yê{Ïì #·÷&Ée#·TÃ. ø=ìï s¡ø±\ |ü<ë´\˝À düŒsê∆s÷¡ |ü+>± ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä*ï ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. H˚Á‘êe<Ûëq+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì H˚s¡TÃø=ì, ∫Á‘ê\ <ë«sê
dü÷∫+#˚bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT <äèX¯´ dü+ã+<ÛäyÓTÆq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T>± (Visual riddles)
ù|s=ÿqe#·TÃ. ‘·s¡ÿdü+ã+<ÛäyÓTÆq Puzzles ãT~∆øÏ |ü<äTqT ô|&ÜÔsTT.
Brothers and sisters have I none,
But that man’s father is my father’s son
Who is he? His son12
yÓTT<ä˝…’q$ #ê˝≤ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
uÛ≤cÕXÊÁdü|Ô sü +¡ >± ≈£L&Ü bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ qT eØZø]£ +#·e#·TÃ. nH˚ø£ |ü<ë\T
>=\TdüT ø£≥Tº˝≤>± ñ+&É&É+, kÕe÷q´ yêø±´\T, dü+ø°s¡í yêø±´\T, e´‹πsø±ìï
dü÷∫+#˚ yêø±´\T, |ü<´ä s¡÷|ü+>± ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T, ø£<ë∏ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚$,
Ç‘ê´<äT*ï $uÛÑ»qÁø£eT+˝À rdüTø√e#·TÃ.
dü+düÿè‘· kÕVæ≤‘·´+˝À Á|üùV≤*ø£\qT >∑T]+∫ #Ó|æŒq yêfi¯ófl #˚dæq
eØZø£s¡D≤\qT ≈£L&Ü >∑eTì+#·e#·TÃ. <ä+&ç Á|üùV≤*ø£\˝À 16 uÛÒ<ë\T #ÓbÕŒ&ÉT.
$X¯«Hê<∏äT&ÉT kÕVæ≤‘·´ <äs¡ŒD+˝À #·T´‘·<ä‘êÔø£åsê~ø£eTT \Hêï&ÉT ø±ì Çìï nì
dü+K´ #Ó|Œü ˝Ò<Tä . uÛÀ»sêE #·T´‘êø£så ,¡ <ä‘êÔøså£ ,¡ #·T´‘· <ä‘êÔøså£ ,¡ eTTwæøº ,£ _+<äTeT‹,
ns¡úe‹ nH˚ Äs¡T$<Ûë\qT #ÓbÕŒ&ÉT.
63
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
kÕyÓT‘·\qT dü÷∫+∫q <äXe¯ ÷+ø£ |ü<‹∆ä ˝≤+{Ï eØZøs£ D¡ H˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ≈£î Ç$ø±ø£ dü+^‘·+, qè‘·´+, Hê≥ø£+, uÛÖ‹ø£ dü+düÿè‹, Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·÷\T
nq«sTT+∫ Archer Taylor ˇø£ $<ÛëHêìï dü÷∫+#ê&ÉT.13 Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ◊<äT esêZ\qT yÓTT<ä˝q’… $ C≤q|ü<ä $C≤„q+ $düèÔ ‹ì, yÓ$’ <Ûë´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. M{Ïì ùdø£]+∫,
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝˝À >∑T]Ô+#·e#·TÃ. 1.eTqTwüß´\T, »+‘·Te⁄\T nì >∑T]Ô+#·sêì $uÛÑõ+∫, $X‚¢wæ+∫q|ü⁄Œ&ÉT e÷qe dü+düÿè‹øÏ dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ $X‚cÕ\T
Jyê\‘√ b˛*ø£, 2.»+‘·Te⁄\‘√ b˛*ø£, 3.eTqTwüß´\˝À b˛*ø£, 4.eèøå±<äT\‘√ ‘Ó\TkÕÔsTT. C≤q|ü<ä $C≤„Hê<Ûä´j·Tq+e\¢ eTq*ï >∑T]+∫, eTq »q JeHêìï
b˛*ø£, 5.edüTÔe⁄\‘√ b˛*ø£. ªªHê u≤‘·T˝À¢ ˇø£{Ï Hê\T>∑T eTT≈£îÿ\~µµ (~+&ÉT) >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£L k˛bÕHê\T y˚düTø√e#·TÃ.
nH˚ cheremis bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä |üX¯ó|üøå±´<äT\≈£î dü+ã+~Û+∫q~ ø±ã{Ϻ n~ 2 ` e
esêZìøÏ #Ó+<äT‘·T+~. Ç~ Á|ü‘˚´ø£+>± |üøÏåøÏ dü+ã+~Û+∫+~ ø±e&É+ #˚‘· 2`2 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T : Á|üe÷D Á>∑+<∏ë\T :
nì dü÷∫+#·e#·TÃ. |ü≈£åî\˝À u≤‘·T 4 `|ü~ ø±e&É+ #˚‘· 2`2`4. Ç+ø± Ç+^¢wßü :
dü÷øå±à+XÊ\qT dü÷∫+#·&ÜìøÏ 2`2`4`1`2 á $<Û+ä >± n+¬ø\ <ë«sê dü÷∫dü÷Ô 1. Introducing Folklore - Kenneth and Mary Clarke
b˛e#·TÃ. Ç˝≤+{Ï düÁø£eT $<ÛëHêìï C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì @ $wüj·÷ì¬ø’Hê 2. Folklore and Folklife - Richard M.Dorson (Ed.)
nq«sTT+∫ #Ó|üŒe#·TÃ. ˝…’ÁãØ\˝À |ü⁄düÔø±\qT $uÛÑõ+#˚ |ü<ä∆‹ì b˛*q á 3. The Science of Folklore - Alexander Krappe
$<Ûëq+ düs¡fi¯+>±q÷ ñ+≥T+~. n<Ûä´j·THêìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. 4. Standard Dictionary - Maria Leach (Ed.)
‘Ó\T>∑T :
Á|üjÓ÷»q+, n<Ûä´j·Tq+ : 5. ‘Ó\T>∑T bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ` &Ü.¬ø.yÓ+ø£≥¬s&ç¶
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ø±\πøåbÕìøÏ |üìøÏ edüTÔ+~. πøe\+ ø±\πøåbÕìπø ø±ø£ 6. >√&ÉMT<ä u§eTà ` &Ü.yÓ\>± yÓ+ø£≥|üŒj·T´
sê»ø°j·T+>±, ‘ê‹«ø£+>±, eT‘· |üs¡+>±, kÕ+düÿè‹ø£+>± ≈£L&Ü |üìøÏ edüTÔ+~. 7. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ` &Ü.õ.mHé.¬s&ç¶ (dü+.)
ãT~∆ $ø±kÕìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚düTÔ+~. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä $q&É+, $|üŒ&É+ |æ\¢\≈£î ø£qï&É+ :
$H√<ëìï, $C≤„Hêìï ø£*–kÕÔsTT. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝À Ä~eT e÷qe⁄ì Ä#êsê\T, 8. ø£qï&É ˇ>∑≥T>∑fi¯ó ` &Ü.\ø£ÿ|üŒ>ö&É
dü+Á<ëj·÷\T Á|ü‹_+_‘·yTÓ Æ ñ+{≤sTT. es¡¸+ø√dü+, $yêVü‰\˝À $H√<ä+ ø√dü+, 9. qeTà ˇ>∑≥T>∑fi¯ó ` &Ü.sêy˚T>ö&É
e+≥ düeTè~∆ø√dü+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ qT ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ≈£î dü+ã+~Û+∫q
ø=ìï ìùw<Ûë\÷ ñHêïsTT. ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À e÷Á‘·yT˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<*ä∏ ï yê&Ü\H˚ {Ï|Œü DÏ
ìj·TeT+ ñ+~.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT >∑T]+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq yê]˝À yÓTT<ä{Ïyê&ÉT 1.ªø£f…º, ø=f…º, ‘Ó#Óõ nqï~ sêe÷j·TD ø£<∏äqT dü÷∫+#˚ kÕyÓT‘·. Bìï ∫qï
n]kÕº{Ï˝Ÿ nì #Ó|üŒe#·TÃ. fÒ\sY, Ĭsï, bÕ≥sY yÓTT<ä˝…’qyês¡T á πøåÁ‘·+˝À ø£èwæ |æ\¢\T ˇø=ÿø£ÿkÕ] bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø√&É+ ≈£L&Ü ø£<äT›.
#˚XÊs¡T. 2. “Riddles” Richard M.Dorson (Ed), Folklore and Folklife, p.130
3.C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[
ñ|üd+ü Vü‰s¡+ : 4. Quoted in M.N.V.Panditaradhya’s On Riddles, a definition and an analysis,
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À Á|ü<ëÛ q XÊK˝…q’ >π j·T+, ø£<ë∏ >π j·T+, ø£<,ä∏ kÕyÓT‘·, p.11
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä nH˚ Á|üÁøÏj·T\ dü+øÏå|üÔ $es¡D Ç+‘· es¡≈£î Çe«&É+ »]–+~. 5. The new popular Encyclopaedia, p.112
64 65
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
6. ªªe´ø°Ô ø£è‘·´ ø£eT|ü´s¡ú+ dü«s¡÷bÕs¡údü´ >√|üHê‘Y
j·TÁ‘· u≤Vü‰´uÛÑ´+‘·sê esöí ø£<∏ä´‘˚ kÕ Á|üùV≤[ø±.µµ
ªªÁø°&Ü >√w”˜ $H√<˚wüß ‘·CŸC…’„ sê ø°s¡í eT+Á‘·DÒ
|üs¡yê´yÓ÷Vü≤H˚ #ê|æ k˛|üjÓ÷>±' Á|üùV≤*ø±'.µµ
` á ¬s+{Ïì ñ<äVü≤]+∫qyês¡T uÛ≤wü´+ $»j·TkÕs¡~∏. Á|üùV≤[ø£\T,
Á|ü<∏äeTuÛ≤>∑eTT, |ü⁄. vii-viii
7. Encyclopaedia of Religion and Ethics, p.765
8. Encyclopaedia Britannica, vol xx, p.549
9. Alexander Krappe, The Science of Folklore, p.201
10. Standard Dict. of F.lore, p.938
11. Encyclopaedia of Religion and Ethics, p.768
12. Richard M.Dorson (Ed.), Folklore and Folk life, p.138
13. Kenneth W.Clarke, Mary W.Clarke, Introducing Folklore, p.120
66
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=ìï Ä<Ûës¡ Á>∑+<∏ë\T
English :
Bowra, C.M.Primitive Song, 1962
Clarke, Kenneth and Mary, ed. A Folklore Reader 1965
Clarke, Kenneth and Mary, Introducing Folklore, 1963
Dorson, Richard M, ed. Folklore and Folklife 1972
Dundes, Alan, ed. The Study of Folklore 1965
Gummere, Francis B., The Popular Ballad, 1907
Leach, Maria, ed., Standard Dictionary of Folklore Mythology, and Leg
end, 1975
Thompson, Stith, Folk tale, 1946
‘Ó\T>∑T :
Ä~X‚wüße⁄, Vü≤]. C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T |ü]#·j·TeTT, 1967
>∑+>±<Ûäs¡+, H˚<äTq÷] C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, 1961
sêeTsêE, _. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTT, 1958
düTu≤“sêe⁄, ‘·+–sê\. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTT`Ms¡>±<∏ä\T, 1975
ø£qï&É+ :
>∑<ä›–eTsƒ¡, _.mdt., ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, 1962
Hêj·Tø£, Vü‰.e÷., C≤q|ü<ä dü«s¡÷|ü, 1971
sêe÷qT»Hé, m.¬ø., >±<Ó>∑fi¯ó, 1968
sêy˚T>ö&É (sê>ö), ø£sêí≥ø£ C≤q|ü<ä ø£<∏Ó>∑fi¯ó, 1969
sêy˚T>ö&É (sê>ö), qeTà ˇ>∑≥T>∑fi¯ó, 1970
sêy˚T>ö&É (sê>ö), qeTà >±<Ó>∑fi¯ó, 1975
dæ.|æ.¬ø, (dæ.|æ.ø£èwüí≈£îe÷sY), »q|ü<ä ^‘Ó, 1975
67
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
prose narratives ` >∑<ä´ ø£<∏äHê\T
bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\T proverb ` kÕyÓT‘·
reconstruction ` |ü⁄q]ïsêàD+
anthropology ` e÷qe XÊÁdüÔ+ refrain ` |ü\¢$
ballad ` ø£<∏ëπ>j·T+, Ms¡>±<∏ä riddle ` bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä
----, Popular ` »qÁ|æj·T ø£<∏ëπ>j·T+ situation ` düìïy˚X+¯
traditional ` kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£<∏ëπ>j·T+ song ` π>j·T+, bÕ≥
diffusion ` yê´|üø£ >∑TD+ song, children’s ` |æ\¢\ bÕ≥
fable ` ˙‹ ø£<∏ä song, festive ` y˚&ÉTø£ bÕ≥
folk epic ` C≤q|ü<ä Ç‹Vü‰dü+ song, love ` e\|ü⁄ bÕ≥
folk literature ` C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ song, sorrowful ` ø£˙ï{Ï bÕ≥
folklore ` C≤q|ü<ä $C≤„q+ song, work ` |üìbÕ≥
folklorist ` C≤q|ü<ä $C≤„ì superstition ` eT÷&Û$É XÊ«dü+
historical-geographical theory` #ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ dæ<ë∆+‘·+ tale ` ø£<∏ä
indic origin theory` uÛ≤s¡‘· eT÷\ dæ<ë∆+‘·+ tale, animal ` ÁbÕDÏ ø£<∏ä
informant ` ìy˚<≈ä î£ &ÉT tale, complex ` dü+ø°s¡í ø£<∏ä
Irrationality ` $y˚ø£ sêVæ≤‘·´+ tale, etiological ` düèwæºdæú‹ ø£<∏ä
Legend ` ◊‹Vü≤´+ tale, fairy ` n<äT“¤‘· ø£<∏ä
marchen ` ø£≥Tºø£<∏ä tale, legendary ` ◊‹Vü‰dæø£ ø£<∏ä
minstel ` eè‹Ô >±j·T≈£î&ÉT tale, mythological` |ü⁄sêø£<ä∏
monogenesis ` @ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ tale, religious ` <Ûë]àø£ ø£<∏ä
motif ` eT÷˝≤+X¯+ tale, simple ` düs¡fi¯ ø£<∏ä
multiple existence` ãVüQ Á|ü<˚X¯ ÄdæÔ‘·«+ type ` e÷~]
myth ` |ü⁄sêD+
narrative poem ` ø£<∏ë π>j·T+
novella ` ø±\Œìø£ ø£<∏ä
polygenesis ` ãVüQfiÀ‘·Œ‹Ô yê<ä+
68 69
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡

‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\T

|ü˝…¢bÕ≥ bÕ&ç‘˚ \j·T

ø£&É* bı+– bı]¢‘˚ \j·T
¬s+&Ée |ü⁄düÔø£+ >∑T+&Ó ø√sTT\ ≈£LùdÔ \j·T
|ü+&ÉT yÓHÓï\ ø±ùdÔ \j·T
yÓTTqï |ü⁄{Ϻq |ü⁄e⁄« q$«Hê \j·T
‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T ìqï |üP∫q |ü⁄e⁄« sê*Hê \j·T
ø±\ |ü⁄s¡Twüßì >∑eTq+˝À \j·T
r|æ ‘·\|ü⁄\ eTqq+˝À \j·T
yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç 1973˝À |æôV≤#Y.&ç.bı+~q Á>∑+<∏ä+. \j·÷‘·àø£ Jeq+˝Àì
yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü˝À ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\Te&çq yÓTT<ä{Ï dæ<ë∆+‘· yê´dü+. nqTuÛyÑ ê\ ` nqTuÛ÷Ñ ‘·T\
1979˝À yÓTT<ä{Ï kÕ] eTTÁ~‘·yÓTÆ+~. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ á n_Ûe´øÏÔ
|ü]XÀ<Ûäq˝À yÓTT<ä{Ï ‘·T\Hê‘·àø£ |ü]o\q ≈£L&Ü Ç<˚. Hê eTH√\‘·˝À ìX¯Ã\+>± ì*∫q
n\s¡Tøπ n+øÏ‘+·
` düT+<äs+¡

70 71
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
‘=*|ü\T≈£î
|æôV≤#Y.&ç. |ü≥º+ ø√dü+ yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ düeT]Œ+∫q
|ü]XÀ<Ûqä Á>∑+<∏$ä T~. 1973˝À &çÁ^ \_Û+∫q ‘·sê«‘· yÓTdÆ ÷ü s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝À
n<Ûë´|ü≈î£ &ç>± #˚], C≤q|ü<ä $C≤„q+ Á|ü<ëÛ q $wüjT· +>± m+.@.#·~y˚ $<ë´s¡T\ú ≈£î
uÀ~Û+#˚ neø±X¯+ sêe&É+‘√ Ç+ø± á øπ Áå ‘·+˝À ø£èwæ#j Ó T· ´&ÜìøÏ M\Tø£*–+~.
n+<äTe\¢ |ü]XÀ<Ûqä Á>∑+<∏+ä ˝À nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü ø=ìï e÷s¡TŒ\T #˚dæ Á|üdTü ‘Ô · Á>∑+<∏ëìï
Á|ü#·T]+#·&É+ »]–+~.
á Á>∑+<∏ä s¡#·q≈£î m+‘√ Áb˛‘ê‡Vü≤$T∫Ã, n‘·´+‘· yê‘·‡\´+‘√
|üsêeT]Ù+∫, |üs¡´y˚ø£åD #˚dæq Á|ü#˚‘·düT\T Ä#ês¡´ ¬ø.düTã“sêeT|üŒ >±s¡T.
$wüj·÷qT>∑TD+>± á Á>∑+<∏ëìï yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü˝À sêj·T&ÜìøÏ nqTeT‹
Ç∫Ãq+<äT≈£î yê]øÏ Hê Vü≤è<äjT· |üPs¡«ø£ <Ûqä ´yê<ë\T. yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü˝À s¡∫‘·yTÓ Æ
|æôV≤#Y.&ç.&çÁ^ bı+~q ‘Ó\T>∑T dæ<ë∆+‘· Á>∑+<∏ë\˝À Ç<˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï~.
J$ø£ ø√dü+ ø£sêï≥ø£+˝À n&ÉT>∑T ô|≥º&É+e\¢ Hê≈£î ø£*–q y˚T\T
n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT. ø£qï&É+˝À kÕï‘·ø√‘·Ôs¡ |ü{≤ºìï bı+<ä&É+‘√ u≤≥T, ø£qï&É
kÕVæ≤‘·´+‘√`eTTK´+>±`C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+‘√ |ü]#·j·T+ ø£*–+#·Tø√&É+
kÕ<Û´ä eTsTT+~. yÓTdÆ ÷ü s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝À Á|üy•˚ +∫q ‘·sê«‘· (1973) Çø£ÿ&ç
C≤q|ü<ä $<ë«+düT\ kÕVü≤#·s´¡ +e\¢ mH√ï ø=‘·Ô $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüTø=H˚ neø±X¯+
@s¡Œ&ç+~.
á |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ëìï s¡∫+#·&ÜìøÏ eTTK´+>± HÓ\÷¢s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T,
ø√˝≤s¡T õ˝≤¢\˝À |üs¡´{Ï+∫ düTe÷s¡T ◊<äTe+<ä\ π>j·÷\T ùdø£]+#êqT. Hê
$<ë´]ú Á|üø±wt eTTqï>∑Tyês¡T á ùdø£s¡D˝À ‘√&ÉŒ&ܶs¡T. π>j·÷\qT bÕ&çq
ìy˚<ä≈£î\+<ä]ø° <Ûäq´yê<ë\]ŒdüTÔHêïqT.
‘Ó\T>∑T˝À Ç+‘·es¡≈î£ yÓ\Te&çq C≤q|ü<ä >π j·T dü+ø£\Hê\T, $eTs¡Ù\T,
ø£qï&É+˝À ndü+U≤´ø£+>± yÓ\Te&çq C≤q|ü<ä Á>∑+<∏ë\T, Ä+>∑¢+˝Àì ÁbÕe÷DÏø£
Á>∑+<∏ë\T á dæ<ë∆+‘· yê´dü s¡#·q≈£î m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ܶsTT. lj·TT‘·T\T
Vü ‰ .e÷.Hêj· T ø£ > ±s¡ T , õ.mHé . ¬ s &ç ¶ >±s¡ T , J.X¯ + .|ü s ¡ e T•ej· T ´>±s¡ T ,
_.sêeTsêE>±s¡T, {Ï.<=D|üŒ>±s¡T, {Ï.$.düTu≤“sêe⁄>±s¡T`Ç+ø± m+‘√eT+~ mH√ï
72
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
dü\Vü‰\ ì∫à düVü‰j·T|ü&ܶs¡T. eT<äsêdüT˝Àì ÁbÕ#·´*œ‘· uÛ≤+&Ü>±sê~Ûø±s¡T\T
Áyê‘·Á|ü‘T· \qT ñ|üj÷Ó –+#·Tø√&ÜìøÏ nqTeT‹ Ç#êÃs¡T. n+<ä]ø° Hê ø£è‘·»‘„ \· T.
|ü]XÀ<Ûäq #˚j·T&É+, Á>∑+<∏ëìï Á|ü#·T]+#·&É+ nqï$ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq
kÕ<Ûqä \q&É+ø£qï, düeTwæº |ò*ü ‘ê\q&É+ düeT+»dü+. Á|üdTü ‘Ô · Á>∑+<∏+ä yÓ\Te&É&ÜìøÏ
nH˚≈£î\T mH√ï $<Ûë\T>± düVü‰j·T+ #˚XÊs¡T.
<Ûäq düVü‰j·T+ #˚dæq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]øÏ,
eTTÁ<äD≈£î nqTeT‹ Ç∫Ãq yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+ yê]øÏ,
Á>∑+<∏äãTTD+ Ç∫Ãq düôVA<√´– sêy˚T>ö&É >±]øÏ,
H˚qT n&ç–q<˚ ‘·&Ée⁄>± ∫Á‘ê\T s¡∫+∫ Ç#˚Ã
Á|üU≤´‘· ø£sêï≥ø£ ∫Á‘·ø±s¡T\T |æ.ÄsY.‹ù|ŒkÕ«$T>±]øÏ,
n+<ä+>± eTTÁ~+∫ Ç∫Ãq ns¡$+<ä eTTÁ<äD≤\j·T+ yê]øÏ
Hê ø£è‘·»„‘·\T.
@ |üì #˚j·T&Üì¬ø’Hê eT+∫ yê‘êes¡D+ nedüs¡+. yÓTÆdü÷s¡T
$X¯«$<ë´\j·T+˝À, eTTK´+>± H˚qT+&˚ ø£qï&É n<Û´ä j·Tq dü+dü˝ú À, ùV≤e÷ùV≤MT˝…q’
$<ë«+düT\THêïs¡T. e÷ dü+düú ìπsX› ≈¯ î£ ˝…q’ , Á|üU≤´‘· s¡#s· TT‘· &Ü Vü‰.e÷ Hêj·Tø£>±]
Áb˛‘ê‡Vü≤+, |ü+&ç‘· $TÁ‘·T\ düVü≤ø±s¡+ Hê Á|ü>∑‹øÏ eT÷\ø±s¡D≤\ì #ÓbÕŒ*.
düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûeä TT+&˚ ø£qï&É C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+‘√ b˛*à #Óù|Œ ‘Ó\T>∑T
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ Á>∑+<∏ë\˝À Ç<˚ Á|üÁ|ü<∏äeT+. Ç+ø± Ç‘·s¡ uÛ≤wü\‘√ eTq
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï ‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]o*+∫, ‘·<ë«sê C≤q|ü<ä $C≤„Hêì≈£î+&˚
kÕs¡«»˙q >∑TD≤ìï ìs¡÷|æ+#·&É+˝À uÛ≤$ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T ÄdüøÏÔ ø£qãs¡#ê\ì Hê
ÄX¯. $<ë«+düT\T ≈£L&Ü á øπ Áå ‘·+ yÓ|’ ⁄ü ‘·eT <äèwæìº ø=+‘· Á‹|üŒ>∑*–‘˚ ã+>±s¡T
|ü+≥\T |ü+&É>∑\e⁄.
ø±fi¯jT· TøÏÔ dü+Áø±+‹,
14`1`1979 düT+<äs+¡
yÓTdÆ ÷ü s¡T
73
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡

Á|üy•˚ ø£
$wüj·T dü÷∫ø£
C≤q|ü<äT\ ˝À‘Ó’q >∑T+&Ó\ u≤e⁄˝À¢ <ë– ñ+&˚ ‹j·T‹j·T´ì »˝≤\T
1.Á|üy•˚ ø£ 75 C≤q|ü<ä >π j·÷\T. kÕ<äs+¡ >± Ä ˙fi¯flqT ‘√&ç kÕVæ≤‘·´ øπ Áå ‘·+˝À ã+>±s¡T|ü+≥\T
2.|üì bÕ≥\T 103 |ü+&ç+#ê*‡q u≤<Ûä´‘· düVü≤è<äj·TT&Ó’q Á|ü‹ ˇø£ÿ&ç MT<ë ñ+~. n+<äs¡÷
Vü≤è<äjT· +˝À <ë#·Tø√<ä–q, eTè<äTyÓq’ , eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ , kÂs¡u+ÑÛ yÓ<»ä ˝Ò¢ $NÃ$#·Ãì
3.bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T 130 ≈£îdüTe÷\T á C≤q|ü<>πä j·÷\T. ªªuÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì \ø£˝å ≤~ »qT\ ø√dü+ ‘·\T|ü⁄\T
4.u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T 161 ‘Ó]∫ ñ+∫q ø£$‘ê dü+^‘ê\ eTVü‰<˚yê\j·÷*$. Ç$ »qT\ Vü≤è<äj·÷\˝À
5.|æ\¢\ bÕ≥\T 177 qT+∫ bı+– e∫Ãq e÷≥\T ø±e&É+ #˚‘· yê{Ï˝À ñ+&˚ |ü˝\¢… dü«#·Ã+¤ <äJ$‘·+˝Àì
6.y˚&ÉTø£ bÕ≥\T 196 ø£wüºdüTU≤\qT eTqeT÷ nqTuÛÑ$kÕÔeTTµµ1 nì C≤q|ü<äπ>j·÷\ s¡T∫ jÓT]–q
<˚y˚+Á<ädü‘ê´]ú>±s¡T e∫+#ês¡T. Á|ü|ü+#·+˝Àì j˚T uÛ≤wü≈£î #Ó+~qyÓ’Hê sT÷
7.e\|ü⁄ bÕ≥\T 216
C≤q|ü<ä π>j·÷\ yÓqTø£ <ë–e⁄qï eTìwæ Vü≤è<äj·T+ ˇø£ÿfÒ. ‘Ó\T>∑T π>j·÷˝…’Hê,
8.Vü‰dü´ ^‘ê\T 229 ø£qï&É>π j·÷˝…H’ ê yê{Ï˝Àì kÂ+<äs´¡ + ˇø£ÿfÒ. C≤q|ü<Tä \ >∑T+&Ó˝À¢+∫ bı+–e#˚Ã
9.ø£˙ï{Ï bÕ≥\T 239 s¡dÁü |üyêVü≤e÷<ÛTä s¡´+ nqTuÛyÑ ø’Ó y£ <˚ ´ä +. ÄdüøÔÏ ñqï Á|ü‹ yê&çø° n~ qes¡dHü y’Ó <˚ ´ä +.
10.C≤q|ü<ä π>j·÷\T ` dü+düÿè‹ 249 C≤q|ü<ä π>j·T+ ` dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T
11.uÛ≤cÕ $X‚cÕ\T 261 C≤q|ü<äT\#˚‘· düèwæº+|üã&ç, eTÚœø£ Á|ükÕs¡+‘√ ã‘·T≈£î‘·÷, dü+^‘·
kÕVæ≤‘ê´\‘√ s¡d≈æ î£ \qT s¡+õ+|üCùÒ d düsd¡ «ü rs¡÷|ü+ C≤q|ü<ä >π j·T+. Hê‹Bs¡yÈ TÓ qÆ
12.#Û+· <ädTü ‡`dü+^‘·+ 279 uÛ≤eø£$‘ê s¡÷|ü+>±H√, dü+øÏå|üÔ dü+uÛ≤wüD\ s¡÷|ü+˝ÀH√ ñ+&˚ C≤q|ü<ä π>j·T+
13.ñ|üd+ü Vü‰s¡+ 291 C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷ìø£+f… _ÛqïyÓTÆ+~. ªª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTTµµ nH˚
|ü]XÀ<Ûäq |òü*‘ê\T 1 298 o]¸ø£‘√ &Ü._.sêeTsêE>±s¡T ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ düeT]Œ+∫q
|ü]XÀ<Ûäq |òü*‘ê\T 2 301 |ü]XÀ<Ûqä yê´dü+˝À C≤q|ü<ä >π j·÷\qT, ø£<ë∏ >π j·÷\qT s¬ +&ç+{Ï˙ |ü]o*+#ês¡T.
ªªø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯óµµ nH˚ |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ä+˝À &Ü._.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡>±s¡T
‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T-‘·T\Hê‘·àø£ |ü]o\q 303
≈£L&Ü C≤q|ü<ä ø£<∏ë π>j·÷\qT ‘·eT yê´dü+ |ü]~Û˝ÀøÏ rdüTø=Hêïs¡T. C≤q|ü<ä
Á>∑+<∏ä dü÷∫ 309 ø£<∏ëπ>j·÷\T π>j·Ts¡÷|ü+˝À ñHêï n$ Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]o*+|ü<ä–q$.2
bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\T 313 ø£<∏äqs¡÷|üyÓTÆq ÁøÏj·T (action) Á|ü<Ûëq+>± ñ+&˚ ø£<∏ëπ>j·T+ uÛ≤yê‘·àø£yÓTÆq ∫ìï
π>j·÷ìøÏ _Ûqï+ ø±ã{Ϻ Ç{°e* C≤q|ü<ä $C≤„qT\T á ¬s+&ç+{Ï˙ y˚s¡Ty˚s¡T>±H˚
n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔHêïs¡T. Á|üø£è‘· Á>∑+<∏ä+˝À ø£<∏ë$s¡Væ≤‘· π>j·÷\qT e÷Á‘·y˚T
|ü]o*+#·&É+ »]–+~.
74 75
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<ä π>j·T+ folksong nqï Ä+>∑¢|ü<ëìøÏ düe÷Hês¡úø£+. ø=+<äs¡T
C≤q|ü<ä >π j·÷\H˚ ªªbÕ‘·bÕ≥\Tµµ nHêïs¡T. ªªC≤q|ü<Tä \ #˚‘· @Hê{ÏqT+&√ bÕ&Éã&ç
H˚&TÉ ñ+&É&eÉ ÷, }&É&eÉ ÷ nqï dæ‹ú ˝À ñqï bÕ≥\T bÕ‘·bÕ≥\T.µµ3 M{ÏH˚ |ü˝¢…
bÕ≥\ì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. ø£qï&É+˝À C≤q|ü<ä π>j·T+ nH˚ ns¡ú+ e#˚à ª»q|ü<ä
^‘Ó, |ü˝…¢bÕ≥ nH˚ ns¡ú+ e#˚à ªVü≤[flj·T Vü‰&ÉTµ nH˚ |ü<ë\T yê&ÉTø£˝À ñHêïsTT.
π>j·T+ C≤q|ü<ä $C≤„q+ (folklore) ˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. C≤q|ü<ä $C≤„q+
Ç+ø± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï XÊÁdüÔ $wüj·÷\˝À ˇø£{Ï. bò˛ø˘˝ÀsY nqï |ü<ä+
ìs¡«#·q+, ns¡yú ê´|æ,Ô n<Û´ä j·Tq Ø‘·T\T yÓTT<ä\sTTq $wüj÷· \qT >∑÷]Ãq #·]Ã*+ø±
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. C≤q|ü<ä >π j·T+ dü«s¡÷|üd«ü uÛ≤yê\qT ns¡+ú #˚dTü ø√yê\+fÒ
C≤q|ü<ä $C≤„q dü«s¡÷bÕìï >∑T]+∫, Ä $XÊ\πøåÁ‘·+˝À π>j·÷ì≈£î+&˚ kÕúHêìï
>∑T]+∫ ‘·|üŒø£ ‘Ó\TdüTø√e\dæ ñ+≥T+~.
bò˛ø˘˝ÀsY nqï |ü<ëìï <∏ë+dt (W.J.Thoms) nH˚ $<ë«+düT&ÉT 1846˝À
ø£*Œ+#ê&ÉT. Ä dü+e‘·‡s¡+ Äj·Tq ªª~ n<∏ä˙j·T+µµ nqï |üÁ‹ø£≈£î Áyêdæq
ñ‘·sÔ +¡ ˝À á |ü<ëìï dü÷∫+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï es¡≈î£ bò˛ø˘˝ÀsY≈î£ ã<äT\T Ç+>±¢+&ÉT˝À
popular antiquities ˝Òø£ popular literature nqï |ü<ë\T yê&ÉTø£˝À ñ+&˚$. bò˛ø˘˝ÀsY
nqï~ C≤q|ü<Tä \≈£î dü+ã+~Û+∫q $C≤„qeTì <∏ë+dt ‘·q ñ‘·sÔ +¡ ˝À $e]+#ê&ÉT.
bò˛ø˘˝ÀsY˝Àì bò˛ø˘ (»q|ü<ä dü+ã+~Û)qT >∑T]+∫q #·s¡Ã\T áHê{Ïø° Ç+ø±
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. C≤q|ü<ä $C≤„q+˝ÀqT C≤q|ü<ä ^‘·+˝ÀqT ñ+&˚ ªC≤q|ü<+ä µ
@$T≥qï~ ‘˚*‘˚>±ì C≤q|ü<ä π>j·T dü«s¡÷|ü+ uÀ<Ûä|ü&É<äT.
dü+düÿè‘ê+>∑¢ ì|òTü +≥T ø£sjÔ¡ TÆÓ q yÓ÷ìj·TsY $*j·T+dt ª»q|ü<µä X¯u≤›ìøÏ
community, nation, people, inhabited country nqï nsêú\qT Ç#êÃ&ÉT. ÁbÕNq
ø£qï&É ø£e⁄\T »q|ü<ä eTH˚ X¯u≤›ìï <˚X¯eTH˚ ns¡ú+˝À Á|üjÓ÷–+#ês¡T. ø±y˚]
qT+∫ >√<ëe] es¡≈£î ø£qï&É <˚X¯+ yê´|æ+∫ ñqï<äì ‘=$Tà<äe X¯‘êu≤›ìøÏ
ø£$sê» e÷s¡Z+˝À ñ+~.4 ø£qï&Ü+>∑¢ ì|òüT+≥Tø±s¡T&Ó’q øÏf…º˝Ÿ »q|ü<ä X¯u≤›ìøÏ
a community, nation, people, an inhabited country nH˚ nsêú\qT, C≤q|ü<ä X¯u≤›ìøÏ
an inhabitant of the country, a peasant, a rustic nH˚ nsêú\qT Ç#êÃ&ÉT. »q|ü<ä
eTqï~ |ü≥Dº ≤ìøÏ _ÛqïyÓTqÆ <äì, C≤q|ü<Tä &É+fÒ Hê>∑]≈£î&çøÏ _ÛqTï&Éì kÕe÷q´+>±
uÀ<Ûä|ü&˚ ns¡ú+. yÓTT<ä{ÏkÕ]>± bò˛ø˘˝ÀsY nqï |ü<ëìï yê&çq <∏ë+dt ≈£L&Ü bò˛ø˘
n+fÒ ìs¡ø£ås¡≈£î≈£åî˝…’q »qT\H˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£Ô|ü]#ê&ÉT.5 á nsêúìï eTq+
76
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ˇ|ü⁄Œ≈£î+fÒ nø£ås¡C≤„q+˝Òì |ü˝…¢≥÷]yê]øÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\T C≤q|ü<ä
$C≤„qeTì düT\uÛÑ+>± ìs¡ísTT+#·e#·TÃ. ø±ì C≤q|ü<ä $C≤„q dü«s¡÷|ü ìs¡íj·T+
Ç+‘· düT\uÛÑ+ ø±<äT.
Á|üeTTK $<ë«+düT&ÉT n\Hé &É+&Ódt (Alan Dundes) bò˛ø˘ ˝Òø£ C≤q|ü<Tä \T
πøe\+ Á>±eTyêdüT˝Ò ø±qø£ÿs¡ ˝Ò<äì, q>∑s¡+˝À ≈£L&Ü n˝≤+{Ï eTqdüÔ‘·«+
ñqïyês¡T ñ+&Ée#·TÃq˙ ªbò˛ø˘µ X¯u≤›ìï $e]dü÷Ô #ÓbÕŒ&ÉT.6 C≤q|ü<äT\T nì
eTq+ |æ\e<ä–qyês¡T q>∑s¡+˝À ñ+&Ée#·TÃqì #Ó|üŒ&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ªbò˛ø˘µqT
ìs¡«∫dü÷Ô &É+&Ódt düe÷q <Ûäsêà\T ø£*–q @ »qdüeT÷Vü‰qïsTTHê C≤q|ü<äT\ì
|æ\ee#·TÃqHêï&ÉT.7 düe÷q<Ûäs¡àeT+fÒ ˇπø eT‘·+ø±e#·TÃ. ñ<√´>∑+ ø±e#·TÃ,
eTπs<Ó’Hê ø±e#·TÃ.
düe÷q dü+Á|ü<ëj·÷\T ø£*Zq @ »qdüeT÷Vü≤yÓTÆHê ªbò˛ø˘µ nj˚T´≥¢sTT‘˚
Çø£ bò˛ø˘ ˝Òø£ C≤q|ü<Tä \T ø±ì<Óes¡T? •wüº dü+Á|ü<ëj·÷\T ø£*–q »qdüeTT<ëj·T+
≈£L&Ü C≤q|ü<äT˝Ò nj˚T´≥¢sTT‘˚ düeTdüÔ e÷qe J$‘·eT÷ C≤q|ü<ä $C≤„qy˚T
ø±e\dæ edüT+Ô ~. Á|ü‹ eTìwæ J$‘·+˝Àq÷ C≤q|ü<ä Jeq+ (folk life) n$uÛ≤»´yÓTqÆ
n+>∑+>± ñHêï, J$‘·eT+‘ê C≤q|ü<ä dü+ã+<Ûyä T˚ qì #Ó|Œü &É+ ≈£L&Ü dü]ø±<äT.
Á>±eT yêdüT\ J$‘·+˝À Hê>∑s¡ø£‘ê dü+ã+<ÛäyÓTÆq dü+Á|ü<ëj·÷\T, Hê>∑s¡≈£î\
J$‘·+˝À C≤q|ü<ä dü+Á|ü<ëj·÷\T ø=+‘· es¡ø¬ H’ ê ñ+&ç rs¡T‘êsTT. n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT
@~ C≤q|ü<ä+, @~ø±<äT nì düŒwüº+>± ìs¡ísTT+#·&É+ ø£wüº kÕ<Ûä´y˚T.
bò˛ø˘˝ÀsY˝À uÛ≤>∑+>± $<ë«+düT\T uÛ≤$düTÔqï π>j·÷\T, ø£<∏ë π>j·÷\T,
ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T, qeTàø±\T, Ä#êsê\T, Ä≥\T, dü+^‘·+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì
|ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT Çe˙ï ÁbÕø£Ôq e÷qe⁄ì eTqdüT‡qT Á|ü‹_+_+#˚ ˇø±H=ø£
e÷qdæø£ dæ‹ú ˝À yÓ\Te&çqeì #Ó|Œü e#·TÃ. eTqdü‘Ô «· XÊÁdü+Ô , e÷qeXÊÁdü+Ô yÓTT<ä˝q’…
yê{Ï düV‰ü j·T+‘√ e÷qe⁄ì |ü⁄≥Tºø£ qT+∫ H˚{Ï es¡≈î£ »]–q e÷qdæø£ |ü]D≤e÷ìï
|ü]o*ùdÔ ø=ìï <äX\¯ qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ. Ä~eT e÷qe⁄ì ∫‘·eÔ è‹Ô |æ\\¢ eTqdü‘Ô «· +
e+{Ï~. Ç+ø√ $<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì nH˚ø£ $wüj·÷\T
eTq+ ø£\˝À¢ #·÷#˚, nqTuÛÑ$+#˚ nH˚ø£ n<äT“¤‘· $wüj·÷\qT b˛* ñ+{≤sTT.
n+fÒ M{Ï˝À #ê˝≤es¡≈î£ eTq düT|üÁÔ |üC≤„d‹úæ ˝À (subconscious state) ˝Òø£ Á|üC≤„V≤” q
dæú‹˝À (unconscious state) düèwæº ne⁄‘êj·Tì }Væ≤+#·e#·TÃ. e÷qe⁄ì
|ü]D≤eT+˝À eTTK´+>± eT÷&ÉT <äX¯\THêïj·Tì e÷qe XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T #ÓbÕÔs¡T.
77
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n$. 1. ns¡D´ Jeq dæú‹ (savagery) 2. nHê>∑s¡ø£ dæú‹ (barbarism) 3. Hê>∑s¡ø£
dæ‹ú (civilization) . C≤q|ü<ä $C≤„q+ ns¡D´ Jeqdæ‹ú ˝À yÓ\Te&ç+~. n+fÒ n~
n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+˝À düèwæº+|ü ã&ç+<äqïe÷≥. nìï uÛ≤wü˝À¢ì C≤q|ü<ä
$C≤„q+ Ç+‘· ÁbÕNqyÓTqÆ <äì Bì ns¡+ú ø±<äT. ns¡D´ Jeq dæ‹ú ì Á|ü‹_+_+#˚
eTqdüT‡>∑\ @ C≤q|ü<äT&Ó’Hê, @ ø±\+˝ÀHÓ’Hê á $C≤„Hêìï düèwæº+#·e#·TÃ.
n˝≤+{Ï eTqdüÔ‘·«+ m≈£îÿe>± ø£*Zqyês¡T |ü˝…¢˝À¢ ìedækÕÔs¡T ø±ã{Ϻ eTq+
kÕe÷q´+>± |ü˝…¢≥÷] yêfi¯flH˚ C≤q|ü<äT\ì |æ\TkÕÔ+>±ì, q>∑s¡+˝À ≈£L&Ü
C≤q|ü<äT\T (bò˛ø˘) ñ+&Ée#·TÃ, C≤q|ü<ä $C≤„q+ ñ+&Ée#·TÃ. yÓTT‘·Ô+ MT<ä
C≤q|ü<ä $C≤„q eTqï~ C≤q|ü<ä eTqdüÔ‘·«+ ø£*Zq yês¡T düèwæº+∫+<äqï~ düŒwüº+.
C≤q|ü<äT\ #˚‘· düèwæº+|üã&çq ‘·ø£åDy˚T Á|ü‹ $wüj·TeT÷ C≤q|ü<ä
$C≤„q+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ ne⁄‘·T+<äqT≈£îHêï n~ bıs¡bÕfÒ. C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ
Ç+ø± ø=ìï \ø£Då ≤\THêïsTT. C≤q|ü<ä ∫‘·eÔ è‹Ô |ò*ü ‘·+>± ne‘·]+∫q $wüj÷· \T
dü+Á|ü<ëj·÷ìï >∑&+ç #·Tø=+fÒH˚ n$ C≤q|ü<ä $C≤„q+ ne⁄‘êsTT. á dü+Á|ü<ëj·T
nqï~ Á|ükÕs¡+ (transmission) e\¢ \_ÛdüTÔ+~. ˇø£ ‘·s¡+ qT+∫ eTs=ø£ ‘·sêìøÏ
(generation to generation) Á|ükÕs¡+ eTÚœø£+ (oral) >± >±ì, n\yê≥¢ e\¢>±ì
(customary example) |üs√ø£å+ (indirectly) >± >±ì »s¡>∑e#·TÃ. π>j·÷\T, ø£<∏ä\T
yÓTT<ä˝…’q$ eTÚœø£+>±, eè‘·TÔ\T, ø£fi¯\T yÓTT<ä˝…’q$ nuÛ≤´dü+ e\¢ Á|üuÛ≤e+
ne⁄‘êsTT. ∫Á‘·ø£fi¯, •\Œ+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì H˚s¡T>± ø±≈£îHêï edüTÔe⁄\qT #·÷∫
≈£L&Ü H˚sT¡ Ãø√e#·TÃ. Ç~ |üs√ø£å Á|ükÕs¡+. Á|ükÕs¡eT÷, dü+Á|ü<ëj·TeT÷ ñ+&˚ á
C≤q|ü<ä $C≤„q+ $$<Ûä bÕsƒê\ (different versions) qT ø£*– ñ+≥T+~. yÓTT‘·+Ô
MT<ä ªªC≤q|ü<ä $C≤„qeT+fÒ C≤q|ü<ä eTqdüÔ‘·«+ ø£*Zq »qdüeT÷Vü≤+˝À
kÕ+Á|ü<ësTTø£+>±>±ì, eTÚœø£+>± >±ì, nuÛ≤´dü ã\+ e\¢>±ì, |üs√ø£+å >± >±ì
Á|ükÕs¡+ bı+<˚, $$<Ûä bÕsƒê\T>∑*Zq dü+düÿèr dü+ã+<ÛäyÓTÆq $wüj·÷\Tµµ nì
#Ó|üŒe#·TÃ. Ç~ ÁãTHé yêHé¶ #˚dæq ìs¡«#·HêìøÏ 8 <ä>∑Zs¡>± ñ+&˚ ìs¡«#·q+.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À π>j·T+ kÕúq+ @$T{Ï nì |ü]o*+#·e\dæ ñ+~.
C≤q|ü<ä >π j·÷\qT, Ç+ø± Ç‘·s¡ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT· \qT e÷Á‘·yT˚ C≤q|ü<ä $C≤„q+
nqT≈£îH˚yês¡T Ç+ø± ñHêïs¡T. C≤q|ü<ä $C≤„q+ nqï~ #ê˝≤ $düÔè‘·yÓTÆq~.
<ëì˝À yêÁ>∑÷|üyÓTÆq$, yêÁ>∑÷|ü+˝À ˝Òì$ (verbal folklore and non-verbal
folklore) nqï$ ¬s+&ÉT eTTK´$uÛ≤>±\T. C≤q|ü<ä $C≤„qeT+‘ê yêÁ>∑÷|üyÓTÆq<˚
78
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
nì ø=+<äs¡T n_ÛÁbÕj·T |ü&ÉT‘·THêï, Ä n_ÛÁbÕj·T+ #ê˝≤ dü+≈£î∫‘·yÓTÆq<äì
#Ó|üPÔ, $<ë«+düT\T yêÁ>∑÷|ü+˝À ˝Òì (˝Òø£ ñ+&É qedüs¡+ ˝Òì) qeTàø±\T,
Ä#êsê\T, Ä≥\T, ø£fi\¯ T yÓTT<ä˝q’… $ ≈£L&Ü C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À uÛ≤>∑yT˚ q+{≤s¡T.
C≤q|ü<ä $C≤„HêH˚ï Ç+ø± ø=+‘· dü÷ø£àå +>± $uÛõÑ ùdÔ Hê\T>∑T $uÛ≤>±˝ÒsŒ¡ &É‘êsTT.9
n$ 1. eTÚœø£+ (oral folklore) ` π>j·÷\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T, kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄
ø£<\ä∏ T, uÛ≤wü yÓTT<ä˝q’… $. 2. kÕ+|òTæ ø£ Ä#êsê\T (social folk customs) ` |ü+&ÉT>∑\T,
$H√<ë\T, yÓ’<ä´+, C≤q|ü<ä eT‘·+ yÓTT<ä˝…’q$. 3. edüTÔ dü+düÿè‹ (material
culture) ` #˚‹|üqT\T, y˚wu ü ÷ÑÛ wüD≤\T, ∫Á‘·øfi£ ,¯ e+{≤yês¡TŒ, <äTdüT\Ô T yÓTT<ä˝q’… $.
4. C≤q|ü<ä ø£fi¯\T ` s¡÷|üø±\T, dü+^‘·+, qè‘·´+.
yêÁ>∑÷|üyÓTÆq C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì π>j·÷\T, >∑<ä´ ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T,
bı&ÉT|ü⁄ø£<\ä∏ T nH˚ ◊<äT n+XÊ\qT #˚]à C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ (folk literature) nì
|æ\TkÕÔsT¡ . M{Ï˝À ø£<\ä∏ T >∑<´ä $uÛ≤>∑yTÓ ‘Æ ,˚ >π j·÷\T, ø£<ë∏ >π j·÷\T |ü<´ä $uÛ≤>±ìøÏ
#Ó+~q$. kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T Á|ü‘˚´ø£ $uÛ≤>±\T>± ù|s=ÿq<ä>∑Z$.
C≤q|ü<ä ø£$‘·«+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq π>j·÷ìøÏ ìø£ÿ∫Ã>± #Ó|üŒ<ä–q
ìj·Te÷\+≥÷ ˝Òe⁄. m+<äTø£+fÒ C≤q|ü<äT\T bÕ≥\qT n˝Ò¢≥|ü⁄Œ&ÉT m≥Te+{Ï
ø£]ƒq ìj·Te÷\q÷ bÕ{Ï+#·s¡T. á π>j·÷\≈£î @yÓ’Hê ìj·Te÷\+≥÷ ñHêïsTT
n+fÒ n$ düVü≤»+>± @s¡Œ&çq{Ϻy˚. Á|ü|ü+#·+˝À nìïeT÷\˝≤ ø£ì|æ+#˚ á
π>j·÷\qT |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT kÕs¡«»˙q+>± ñ+&˚ ø=ìï \ø£åD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT.
Ç$ ‘·|üŒ≈£î+&Ü nìï π>j·÷\˝ÀqT ñ+&Ü\ì ˝Ò<äT. ø£]ƒqìj·Te÷\+≥÷ @M
˝Òø£b˛e&Éy˚T π>j·÷ì≈£îqï Á|ü<∏äeT ˝ø£åD+>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
ªªnC≤„‘· ø£sèÔ¡ ‘·«+, kÕeT÷Væ≤ø£ Á|ü#ês¡+, eTÚœø£ dü+Á|ü<ëj·T+, ÁbÕ#·Ts¡´+,
kÕs¡fi¯´+, nH˚≈£î\ eTqdüT‡\ Hêø£]¸+∫ dü+bÕ~+∫q C≤rj·T‘·µµ C≤q|ü<ä π>j·T
\ø£åD≤\ì #Û˚+ãsY‡ $C≤„q düs¡«dü«+ #Ó|ü⁄Œqï~.10 Ç$ ø±ø£ π>j·÷\ |ü]o\qe\¢
eT]ø=ìï \ø£åD≤\T ‘Ó*j·TekÕÔsTT.
C≤q|ü<ä π>j·÷\T nì|æ+#·Tø√yê\+fÒ ñ+&Ée\dæq n‘·´+‘· Á|ü<Ûëq
>∑TD+ C≤q|ü<ä‘·«+. C≤q|ü<äT\ #˚‘· ø£*Œ+|üã&çq$ C≤q|ü<ä π>j·÷\T.
C≤q|ü<Tä \+fÒ mes¡T nqï $wüj÷· ìï Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #Ó|Œü &ÉeTsTT+~. C≤q|ü<ä
eTqdü‘Ô «· + ñ+&˚ yês¡T s¡∫+∫q >π j·÷\T C≤q|ü<>πä j·÷\qïe÷≥. nsTT‘˚ Á|ü‹
$wüj·÷ìøÏ n|üyê<ë\TqïfÒ¢ á \ø£åD≤ìø° ø=ìï n|üyê<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. ø=ìï
79
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
π>j·÷\qT Á|üdæ<ä∆ ø£e⁄˝Ò s¡∫+∫ ñ+&Ée#·TÃ. ø±ì ø£$ nÁ|ü<ÛëqT&Ó’ b˛sTT, Ä
π>j·÷ìøÏ ñqï Ç‘·s¡ \ø£åD≤\e\¢ n#·Ã+>± $T–*q π>j·÷˝≤>±H˚ ñ+fÒ <ëìï
≈£L&Ü C≤q|ü<ä π>j·T+>±H˚ |ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î nqïe÷#ês¡T´\
ø°s¡Ôq\T ø=ìï, sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T ø=ìï kÕe÷qT´\˝À ≈£L&Ü Á|ü#ês¡+ bı+~
ñHêïsTT. yê{Ïì bÕ&˚ yê]˝À #ê˝≤eT+~øÏ yê{Ï ø£s¡Ô >∑T]+∫ ‘Ó*j·T<äT. á
$<Ûä+>± ø=ìï π>j·÷\T C≤q|ü<äT\ s¡#·q\T ø±≈£îHêï Ç‘·s¡ \ø£åD≤\ e\¢
C≤q|ü<ä‘ê«ìï ø£*– ñ+fÒ n$ C≤q|ü<ä π>j·÷˝Ò ne⁄‘êsTT.
ªC≤q|ü<ä π>j·T+µ nqï ù|s¡T˝ÀH˚ n~ bÕ&É&ÜìøÏ nqTyÓ’q~ nqï ns¡ú+
uÀ<Û|ä &ü TÉ ‘·Tqï~. \j·Tã<äy∆ TÓ qÆ e÷≥\qT ≈£Ls¡Ã&ÉeTqï~ ÁbÕNqT\≈£î düV≤ü »yÓTqÆ ~.
eTq e÷≥˝À¢ ø£ì|æ+#·ì \j·T nHê>∑]≈£î\ e÷≥˝À¢ ø£ì|ædüTÔ+~.11 e÷qe⁄&ÉT
\j·Tã<ä∆+>± e÷≥*ï ≈£Ls¡Ã&É+ ø=ìï y˚\ @fi¯fl ÁøÏ‘·y˚T ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~.12
>π j·÷\qT, ø£<ë∏ >π j·÷\qT |ü]o*+∫q|ü⁄&TÉ |ü\$¢ (refrain) #ê˝≤ yê{Ï˝À¢
ø£ì|ædüTÔ+~. Á|ü‹#·s¡D+ ∫es¡>±ì, ø=ìï #·s¡D≤\ ‘·sê«‘·>±ì ˇø£ |ü<äyÓ÷,
#·s¡DyÓ÷ eT∞fl eT∞fl edüTÔ+~. Ç~ ÁbÕNq π>j·T \ø£åD≤\‘√ ˇø£{Ï. á |ü\¢$
u≤Vü≤´ |ü\$¢ (external refrain) ø±e#·TÃ. n+‘·s¡ |ü\$¢ (internal refrain) ø±e#·TÃ
˝Òø£ $TÁX¯ |ü\¢$(mixed refrain) ø±e#·TÃ. π>j·÷\ |ü⁄≥Tºø£ø£+f… eTT+<äT qè‘·Ô+
ñ+&˚~. ÄHê{Ï \j·÷‘·àø£yÓTÆq ø£<ä*ø£\qT dü÷∫+#˚ yê{Ï˝À |ü\¢$ ˇø£{Ï.
bÕ≥˝Òì ø±\+˝À qè‘·Ô+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT \j·T≈£î ‘·–q≥T¢ ø=ìï ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq
X¯u≤›\qT #˚ùdyê&ÉT e÷qe⁄&ÉT. H˚{Ï |ü&Ée bÕ≥\˝À, ø£s¡¸ø£ π>j·÷\˝À $T–*
ñqï |ü\¢e⁄\T Ç{Ϻ ÁbÕNq \j·÷‘·àø£ X¯u≤›\qT dü÷∫kÕÔj·T+{≤s¡T.13
>π j·÷\qT ø£<ë∏ >π j·÷\qT+∫ y˚sT¡ #˚ùd >∑TD≤\˝À Ä‘·à|üs‘¡ «· + (subjec-
tivity) ˇø£{Ï. π>j·÷\T edüTÔìwü˜ ø£$‘ê«ìøÏ (epic) #Ó+<äe⁄— uÛ≤eìwü˜ ø£$‘ê«ìøÏ
(lyrical) ñ<ëVü≤s¡D\$. ø£<∏ëπ>j·÷\˝À ˝≤>± π>j·÷\˝À ø£<∏äq+(narration)
ñ+&É<äT. Ä‘·à|üs¡‘·«+ nqï~ m≈£îÿe>± |üìbÕ≥˝À¢q÷ (work songs),
>∑èVü≤JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷˝À¢q÷ (songs of daily life), bÕs¡e÷]úø£
>π j·÷˝À¢q÷ (sacred songs) m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~. Ä‘·à |üs‘¡ «· +‘√ u≤≥T C≤q|ü<ä
π>j·÷\ eTs=ø£ \ø£åD+ nÁ|üj·T‘·ï s¡#·q. C≤q|ü<äT\T π>j·÷\qT ÄX¯óe⁄>±,
nÁ|üjT· ‘·ï+>± #ÓbÕÔsπ ø±ì á düeTj·T+˝À, á $<Û+ä >±, á \ø£Då ≤\‘√ #ÓbÕŒ\ì
|ü≥Tº |ü≥sº T¡ . C≤q|ü<Tä \ n_Ûe´øÏøÔ Ï yê] J$‘·+˝À >∑&+ç ∫q nqTuÛeÑ + düV‰ü j·T+
80
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
#˚dTü +Ô ~. ªª‘·q eTH√uÛ≤yêìï m<äT{Ïyê]‘√ #Ó|Œü ≥+ m|ü⁄Œ&Ó‘’ ˚ e÷qe⁄&TÉ H˚sT¡ Ã≈£îHêï&√
n|üŒ≥Tï+#˚ ø£$‘·«+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~. eT\eT\ e÷&˚à m+&É\T ôVAs¡Tq ≈£î]ùd
esê¸\T eTT&ÉT#·T≈£îb˛j˚T #·*, Äq+<ä+‘√ Vü≤è<äj·÷ìï ñi÷¿‘·\÷–+#˚
|ü+≥bı˝≤\T, X¯Øsêqï+‘·{˙Ï ø£<*ä +|ü CÒùd ø£wyºü TÓ qÆ |üqT\T #êe⁄\T, |ü⁄≥Tºø\£ T,
ô|[flfió¯ fl, ù|s¡+≥eTT\T, |ü+&ÉT>∑\T, |üu≤“\T, |üP»\T ˇø£ÿfÒ$T{Ï Á|ür dü+|òTü ≥q,
Á|ür düìïy˚X¯eTT, |ü˝…¢≥÷]yê] ø£$‘êy˚XÊìøÏ eT÷\ø£+<ë\e⁄‘·÷ e#êÃsTT.µµ14
nÁ|üjT· ‘·ï s¡#q· \T, ÄX¯ó s¡#q· \T nsTTq >π j·÷\T eTÚœø£ dü+Á|ü<ëj·T+
(oral tradition) ‘√ J$kÕÔsTT. Ç$ eTÚœø£ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À #˚s¡T‘êj·Tì
Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #Ó|üŒ&ÉeTsTT+~. π>j·÷\T, ø£<∏ä\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T yÓTT<ä˝…’q$
Áyê‘· s¡÷|ü+˝À ñ+&É&É+ #ê˝≤ $s¡fi¯+. n$ ÄH√≥ ÄH√≥ Á|ü#ês¡+ bı+<˚$.
ˇø£ÿ C≤q|ü<ä π>j·÷˝Ò ø±<äT, ÁbÕNq ø£$‘·«+ #ê˝≤es¡≈£î eTÚœø£eTsTTq<˚.
ªªÁ>∑+<∏dä úü kÕVæ≤‘·´+ düV‰ü j·T+‘√ ÁbÕNq ø£$‘ê«ìï n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+ kÕ<Û´ä +ø±<äT.
m+<äTø£+fÒ n~ <ëì dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ Á>∑+<∏ädüú+ ø±ì~, nø£ås¡düú kÕVæ≤‘·´+ø£qï
ÁbÕNqyÓTÆq~, #ê˝≤ ns¡T<äT>± e÷Á‘·y˚T Áyêj·Tã&ç+~µµ.15
π>j·÷ìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± ø£$ n+≥÷ mes¡÷ ñ+&És¡T (anonymity) . Ç~
yÓ’j·TøÏÔø£ düèwæºø±e#·TÃ, düeTwæºdüèwæº ø±e#·TÃ. nsTT‘˚ π>j·T+>± s¡÷bı+<˚≥|ü⁄Œ&ÉT
kÕeT÷Væ≤ø£ |ü⁄q'düèwæº (communal re-creation) »s¡T>∑T‘·T+<äqï~ e÷Á‘·+ ì»+.
m+<äTø£+fÒ q\T>∑T] H√fi¯fl˝À Hêì, q\T>∑T] e÷≥\T #˚]‘˚H˚ n~ C≤q|ü<ä
π>j·T+ ne⁄‘·T+~. á ø±s¡D+e\¢ C≤q|ü<ä ø£$ m|ü⁄Œ&É÷ nÁ|ü<ÛëqT&˚.
eTqdü‘Ô «· XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· j·T÷+>¥ Á|ü‹bÕ~+∫q ªªdüeTwædº Tü |üÁÔ |ü»µ„ µ ì(collective unconcious)
dæ<ë∆+‘·+ M{Ï ø£q«sTTdüTÔ+~. eTs=ø£ $<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ e´ø£Ô´r‘·+ (imper-
sonal) >± ñ+&É&É+ C≤q|ü<ä π>j·÷\ \ø£åDeTqïe÷≥. me¬s’Hê ªá π>j·T+
Hê~µ nì #Ó|üŒ>∑*π> dæú‹˝À ñ+fÒ n~ C≤q|ü<ä π>j·T+ ø±<äT. Ä π>j·T+ ‘·eT~
nì n+<äs¡÷ nqTø√yê*, mes√ ˇø£ÿ]øÏ <ëì MT<ä n~Ûø±s¡+ ñ+&É ≈£L&É<äT.
n+<äs¡÷ ‘·eT~ nqTø√e&É+e\¢ ø=ìï ∫≈£îÿ\THêïsTT. π>j·÷ìï bÕ&˚
Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ @<√ ˇø£ |ü<ëH√ï, yêø±´H√ï #˚s¡TkÕÔs¡T ˝Òø£ rùdkÕÔs¡T. n+<äTe\¢
C≤q|ü<ä π>j·÷ì≈£îqï s¡÷|ü+ e÷]b˛‘·÷ ñ+≥T+~. <ëìøÏ uÀ˝…&Éìï bÕsƒê\T
‘·j÷· s¡e⁄‘êsTT. ø±ì n~Ûøè£ ‘· bÕsƒ+¡ n+≥÷ @B ñ+&É<Tä . ø=+‘·ø±\+ ‘·sê«‘·
π>j·T+ s¡÷|üy˚T |üP]Ô>± e÷], uÛ≤wü ns¡ú+ ø±≈£î+&Ü b˛e#·TÃ.
81
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<ä π>j·÷\ ø£s¡Ô nÁ|ü<ÛëqT&ÉT ø±e&É+ e\¢, nH˚ø£ bÕsƒê\T+&É&É+
e\¢ yê{Ï s¡#H· ê ø±\+ ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø£weºü Te⁄‘·T+~. ø±\+ ‘Ó*j·Tø£ b˛e&É+e\¢
C≤q|ü<ä π>j·÷\T bÕ‘·Mø±e⁄, ø=‘·ÔMø±e⁄. n$ ì‘·´q÷‘·Hê\T.16 Çìï $•wüº
>∑TD≤\THêïj·Tì eTq+ #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥THêï C≤q|ü<ä >π j·÷\T düsfi¡ y¯ TÓ qÆ $, nø£è‘·øy£ TÓ qÆ $
nì #Ó|üŒ&É+ ≈£L&Ü nedüs¡+. eTT>∑∆ C≤q|ü<äT\ s¡#·q\T ø±ã{Ϻ π>j·÷\˝À
qeqy√H˚àwüXÊ*ìjÓÆTq Á|ü‹uÛÑ ø£qã&ÉT‘·T+~. C≤q|ü<ä ø£$‘ê«ì~ ìsêuÛÑs¡D
kÂ+<äs¡´+. dü«uÛ≤y√øÏÔ ˇø£fÒ C≤q|ü<äT\T yÓT∫Ãq n\+ø±s¡+. Á|ü»\ J$‘·+˝À
uÛ≤>∑yÓTÆq qT&çø±sê\ kı>∑düT\˙ï π>j·÷\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. n‹ düT≈£îe÷sê˝…’
düV≤ü » düT>∑+<Ûëìï yÓ<»ä ˝Ò¢ |ü⁄e⁄«˝≤¢+{Ï }Vü≤\T C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
>π j·÷\T ÁbÕNq e÷qe⁄ì n‘·´+‘· düV≤ü »yÓTqÆ ∫‘·eÔ è‹Ôì Á|ü‹_+_kÕÔsTT.
nsTTHê yê{Ï˝À kÕe÷q´+>± ø£ì|ækÕÔj·Tì #Ó|ü⁄Œ≈£îqï \ø£åD≤\˙ï yê{ÏøÏ
kÕs¡«Á‹ø£+>± nq«sTTkÕÔj·Tì #Ó|üŒ&ÜìøÏ ˝Ò<äT. C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î ªªdü+^‘·y˚T
X¯j·T´. kÕVæ≤‘·´e÷ b˛‘· b˛dæq yÓ+&ç ˝≤>± Á|üeVæ≤düTÔ+~. C≤q|ü<äT\ π>j·TeTT
Vü≤è<äjÓ÷<äZ‘·eTT s¡dü|ü⁄wüŒeT÷qT. Çìï #Ó|æŒ, ndü\T $wüj·TeTT #Ó|üŒ&ÉeTT
‘·|üŒsTTb˛‘·T+~. C≤q|ü<ä π>j·÷\ìï{Ïø° á \ø£åD≤\˙ï ñ+&Éqø£ÿs¡ ˝Ò<äTµµ.17
C≤q|ü<ä >π j·÷\ |ü⁄≥Tºø£
C≤q|ü<ä >π j·÷\T m|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄&ÜÔsTT, m+<äT≈£î |ü⁄&ÜÔsTT yÓTT<ä˝q’… Á|üXï¯ \≈£î
düe÷<ÛëHê\T H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+ >±s¡T á $<Ûä+>± ÁyêXÊs¡T` ªª¬sø±ÿ&ç‘˚>±ì
&=ø±ÿ&Éì Ä ø£s¸¡ øø£ ±]à≈£î\≈£î $ÁXÊ+‹ jÓTs¡T>∑ì Ä s¬ ø£ÿ˝Ò ~≈£îÿ. yê] ø£wdºü Tü U≤\T
yê]˝À yêπs #Ó|ü⁄Œø√yê*. Vü≤è<äj·T+˝À ñqï Äq+<äyÓ÷, Äy˚X¯yÓ÷, <äT'KyÓ÷,
ø£wyºü ÷Ó ô|ø’ Ï yÓfifl¯ ãT#·TÃ≈£î+fÒH>˚ ±ì Vü≤è<äjT· uÛ≤s¡+ rs¡<Tä . Ç<˚ C≤q|ü<ä ø£$‘·«+>±
yÓ\Te&ç+~µµ.18
C≤q|ü<ä π>j·÷\ ñ‘·Œ‹Ôì >∑T]+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ Ç{°e*
ø±\+˝À $<ë«+düT\T Á|ü‹bÕ~+∫q nH˚ø£ dæ<ë∆+‘ê\T ñ|üø£]kÕÔsTT.á
dæ<ë∆+‘ê\˙ï eTTK´+>± eT÷&ÉT Á|üXï¯ \≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsTT.
n$ 1. C≤q|ü<ä $C≤„q+ m|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄{Ϻ+~ 2. mø£ÿ&É |ü⁄{Ϻ+~ 3. m+<äT≈£î, @
$<Û+ä >± |ü⁄{Ï+º ~? nqï$. yÓTT<ä{~Ï ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~, s¬ +&Ée~ Á|ü<X˚ ÊìøÏ
dü+ã+~Û+∫+~, eT÷&Ée~ dü«uÛ≤yêìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. á eT÷&ÉT Á|üX¯ï\≈£î
82
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ>∑*–‘˚ C≤q|ü<ä π>j·÷~ Á|üÁøÏj·T\ ñ‘·Œ‹Ô ‘Ó*dæqfÒ¢. M{Ï˝À
#ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ dæ<ë∆+‘·+ ø±˝≤ìøÏ, Á|ü<˚XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\≈£î
düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔ+~. C≤q|ü<ä π>j·÷\ ø±˝≤ìï ìs¡ísTT+#·&É+
kÕ<Û ä ´ eTj˚ T ´ |ü ì ø±<ä T . C≤q|ü < ä ø£ < ∏ ä \ n<Û ä ´ j· T HêìøÏ dü + ã+~Û + ∫q
#ê]Á‘·ø£`uÛÖ>√[ø£ dæ<ë∆+‘·+ (historical-geographical theory) C≤q|ü<ä π>j·÷\
n<Û´ä j·THêìøÏ ≈£L&Ü ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. Bìπø |òìæ ïwt $<Ûëq+ nH˚ ù|s¡T+~. e+<ä\
ø=B› bÕsƒ¡XÊ\‘√ nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À ø£ì|æ+#˚ C≤q|ü<ä π>j·÷\qT |ü]o*+∫
eT÷\bÕsƒêìï ø£qTø√ÿ&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+ á $<Ûëq+˝À eTTK´+.
ø±˝≤qT>∑TD+>± Áø£eT ã<ä+∆ >± ^‘ê\qT $+>∑&+ç ∫ Äj·÷ bÕ≥\ $X‚wü >∑TD≤\≈£î
nqT>∑TD+>± Á|ü‹π>j·÷˙ï ˝À‘·T>± |ü]o*+#ê*. á dæ<ë∆+‘·+ C≤q|ü<ä
$C≤„Hê+XÊ\T @<Ó’Hê ˇø£ Á|ü<˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻ Ç‘·s¡ Á|ü<˚XÊ\≈£î Á|ükÕs¡eTe⁄‘êj·Tì
#Ó|⁄ü ‘Ô T· +~.
C≤q|ü<ä $C≤„Hê+XÊ\T |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ yê<ë˝˝À eTTK´yÓTÆq$
@ø√‘·Œ‹Ôyê<ä+ (monogenesis), nH˚ø√‘·Œ‹Ôyê<ä+ (polygenesis) nqï$ á yê<ë\T
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìπø ø±ø£ dü+düÿè‹ n<Ûä´j·THêìøÏ, e÷qeXÊÁdüÔ n<Ûä´j·THêìøÏ
≈£L&Ü nq«sTTkÕÔsTT. @<Ó’Hê ˇø£ π>j·T+ >±ì, ø£<∏ä>±ì, ø£<∏ëπ>j·T+>±ì ˇø£
Á|ü<˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻ $T–*q Á|ü<˚XÊ\≈£î yê´|æÔdüTÔ+<äq&ÜìøÏ ø=+<äs¡T $<ë«+düT\T
Ä<Ûësê\qT yÓ‹ø±s¡T. eTTK´+>± #ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ $<ÛëHêìï Á|ü‹bÕ~+∫q
p*j·Tdt Áø√Vt≤ï (Julius Krohn,1835-1888), ø±¬s¢ Áø√Vt≤ï (Kaarle Krohn,1863-
1933), n+{Ï n¬sï (Antti Aarne, 1867-1925) á dü+<äs“¡ + ¤ ˝À ù|s=ÿq<ä–qyê&ÉT.
Ms¡+‘ê #Óù|Œ<˚$T≥+fÒ C≤q|ü<ä ø£<∏ä>±ì, π>j·T+>±ì ˇø£ Á|ü<˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻ yê{Ï
yê´|üø£ >∑TD+ (diffusion) e\¢ eTs=ø£ Á|ü<X˚ ÊìøÏ Á|üj÷· D+ #˚kÕÔsTT. nH˚ø√‘·Œ‹Ô
yê<ëìï ã\|üs#¡ ˚ yês¡T Bìï ˇ|ü⁄Œø√s¡T. Á|ü|+ü #·+˝À $$<Ûä Á|ü<X˚ Ê\˝À ø£ì|æ+#˚
C≤q|ü<ë+XÊ\˝À @<ÓH’ ê b˛*ø£ ø£ì|æùdÔ <ëìøÏ ø±s¡D+ eTìwæ˝À eT÷\ uÛ÷Ñ ‘·+>±
ñ+&˚ e÷qdæø£ ◊ø£´‘· (psychic unity) >±ì eTπs ø±s¡DeT÷ ø±<äì M] yê<äq.
Á|ü|ü+#·+˝À @ Á|ü<˚X¯+˝ÀHÓ’Hê eTìwæøÏ ø=ìï ÁbÕ<∏ä$Tø£ Á|üeè‘·TÔ\T (motives)
ñ+{≤sTT. ø√|ü+, dü+‘√wü+, ás¡¸´, <äT'K+ yÓTT<ä˝q’… $ @ eTìwæø¬ H’ ê ñ+{≤sTT.
nBø±ø£ e÷qe⁄ì |ü]D≤eT #·]Á‘·˝À @ ÁbÕ+‘·+˝ÀHÓ’Hê ns¡D´Jeq dæú‹,
nHê>∑]ø£ dæ‹ú , Hê>∑]ø£ dæ‹ú nqï eT÷&ÉT <äX\¯ T ø£ì|ækÕÔsTT. n+<äTe\¢ Á|ü|+ü #·+˝À
83
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
@ e÷s¡TeT÷\ ñHêï ˇø=ÿø£ÿ <äX˝¯ À eTìwæ Ä˝À#·q\T, nqTuÛyÑ ê\T ÁbÕ<∏$ä Tø£+>±
ˇπø $<ÛäyÓTÆq$. n+<äTe\¢ C≤q|ü<ä Á|üÁøÏj·T\ ãVüQÁ|ü<˚X¯ ndæÔ‘ê«ìøÏ (multiple
existence) nH˚ø√‘·Œ‘˚Ô ø±s¡D+ nì á $<ë«+düT\+{≤s¡T. ø±ì áHê&ÉT ô|≈£îÿeT+~
$<ë«+düT\ düeTà‹ì bı+~+~ @ø√‘·Œ‹Ô yê<äy˚T>±ì nH˚ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ ø±<äT.
m+<äTe\¢ q+fÒ @<Ó’Hê kÕ+düÿè‹ø£ n+X¯+ Á|ü‘˚´ø£+>± ˇø£ #√≥TqT+∫ eTs=ø£
#√{ÏøÏ yÓfi¯fl≈£îHêï, ¬s+&ÉT dü+düÿè‘·T\ eT<Ûä´ @<√ ˇø£ ø±\+˝À »]–q |üs¡düŒs¡
$ìeTj·T+ eT÷\+>± Ä kÕ+düÿè‹ø£ n+X¯+ ñ‘·Œ‹Ô nsTT ñ+&Ée#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
ˇø£ ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä >π j·T+ ø£qï&É <˚XÊìøÏ H˚sT¡ >± yÓ[fl ñ+&Éøb£ ˛e#·TÃ. nsTT‘˚
@Hê&√ ‘Ó\T>∑T <˚X¯+ qT+∫ nø£ÿ&çøÏ e\dü yÓ[flq yêfi¯fle\¢H√, eTπs $<Ûä+>±H√
ø£qï&É<X˚ ÊìøÏ #˚]q kÕ+düÿè‹ø£ n+XÊ\T ø£qï&É <˚X+¯ ˝À ‘Ó\T>∑T >π j·÷ìï b˛*q
π>j·T+ ñ‘·Œ‹Ô ø±e&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚j·Te#·TÃ.
@ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+, nH˚ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ yÓTT<ä˝q’… $ ˇø£ >π j·T+ ø±\+ >∑T]+∫,
|ü⁄{Ϻq <˚X¯+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔsTT. #ê]Á‘·ø£ |ü⁄q]ïsêàD
dæ<ë∆+‘·+ (historical-reconstructional) nqï~ π>j·÷~ Á|üÁøÏj·T\˝À ø£ì|æ+#˚
ø=ìï Ä<Ûësê\ eT÷\+>± <ëì #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~.
C≤q|ü<ä π>j·÷\T m+<äT≈£î |ü⁄{≤ºsTT, m˝≤ |ü⁄{≤ºsTT nqï<ëìï
‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ dü«|üïeT÷\ dæ<ë∆+‘·+, eTH√ $X‚w¢ Dü (psycho-analysis) dæ<ë∆+‘·+
ñ|üj÷Ó –kÕÔsTT. C≤q|ü<ä Á|üÁøÏjT· \ ñ‘·Œ‹Ôì >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT á dæ<ë∆+‘ê\T
#ê˝≤eT≥T≈£î s¬ +&ÉT $wüj÷· \qT $e]+#·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsTT. ˇø£{Ï ãVüQÁ|ü<X˚ ¯
ndæ‘Ô «· +, eTs=ø£{Ï $y˚ø£ sêVæ≤‘·´+ (irrationality) .19 ãVüQÁ|ü<X˚ ¯ ndæ‘Ô ê«ìï >∑T]+∫
dæ<ë∆+‘ê\T ªm|ü⁄Œ&ÉT, mø£ÿ&ɵ nH˚ ¬s+&ÉT Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïkÕÔsTT. $y˚ø£ sêVæ≤‘ê´ìï >∑T]+∫ #Óù|Œ$ ªm+<äT≈£î C≤q|ü<ä $C≤„q+
|ü⁄{+ºÏ ~µ nH˚ <ëìï $e]+#·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsTT. n≥Te+{Ï Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &ÜìøÏ
ÁbòÕsTT&é ø£\\qT >∑T]+∫, düT|üÔÁ|ü»„qT >∑T]+∫ #˚dæq nH˚ø£ |ü]XÀ<Ûäq\T
‘√&ÉŒ&É‘êsTT. C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À ø£ì|æ+#˚ $y˚øs£ êVæ≤‘ê´ìøÏ ø±s¡D+ n$ ÁbÕNq
e÷qe⁄ì eTqdü‘Ô «· + düèwæ+º ∫q$ ø±e&ÉyT˚ . á ÁbÕNq eTqdü‘Ô «· + eTq ø£\˝˝À
ø£ì|æ+#˚ $y˚ø£ s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ $wüj÷· \e+{Ï yê{Ïì düèwædº Tü qÔ ï~. dü«bÕï\qT eTqdü‘Ô «·
XÊÁdüÔ |üs¡+>± $X‚¢wæ+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø£<∏ä\T, π>j·÷\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï ns¡ú $es¡D
nkÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì ø=+<äsT¡ $<ë«+düT\ n_ÛÁbÕj·T+. ˝…d’ ïü sY (Ludwig Laistner)
84
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
yÓTT<ä˝…’qyêfi¯ófl Bìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T.
<Ûë]àø£ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ÁbÕNq ø£sà¡ ø±+&É˝Ò C≤q|ü<ä Á|üÁøÏjT· \≈£î eT÷\eTqï
n_ÛÁbÕj·T yÓTTø£{Ï ñ+~. Bìï Ä#·sD¡ ≤‘·àø£ dæ<ë∆+‘·+ (ritualistic theory) n+{≤s¡T.
ø£<∏ä\T, π>j·÷\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ˝À‘·T>± |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕNqø±\+Hê{Ï
@<√ ˇø£ ø£s¡àø±+&ÉqT |ü⁄q]ï]à+#·e#·TÃqì á dæ<ë∆+‘êìï qy˚Tàyês¡+{≤s¡T.
nsTT‘˚ C≤q|ü<ä dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ qeTàø±\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ï Ä<Ûës¡+‘√ eT‘·d+ü ã+<Ûä
Ä#·sD¡ \T ìsêàD+ø±>±, Ä#·sD¡ ˝Ò C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ eT÷\eTì m˝≤ nq&ÉeTì
ø=+<ä] Á|üX¯ï. #Ó≥Tº eTT+<ë $‘·TÔeTT+<ë nH˚ MTe÷+dü á dæ<ë∆+‘·+
$wüj·T+˝Àq÷ ñ+~.20
C≤q|ü<ä >π j·T+ ñ‘·Œ‹Ô, $ø±kÕ\qT XÊÁd”j Ô T· +>± ne>±Vü≤q #˚dTü ø√&ÜìøÏ
e÷qe XÊÁdüÔ+, eTqdüÔ‘·«XÊÁdüÔ+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT. eTTK´+>±
&Ü]«Hé Á|ü‹bÕ~+∫q |ü]D≤eTyê<ä+ düVü‰j·T+‘√ e÷qe⁄ì $ø±kÕìï, ‘·sê«‘·
π>j·T+ |ü⁄≥Tºø£qT }Væ≤+#·>∑\T>∑T‘ê+. |ü]D≤eTyê<ä+ JeXÊÁdüÔ n<Ûä´j·Tq+˝À
ˇø£ dü+#·\Hêìï ˝ÒeBdæ+~. Je|ü]D≤eT+ ñqï‘· <äX¯\˝À »]π>ø=B›
ø£sπ à+Á~j·÷\T, C≤„H+˚ Á~j·÷\T n_Ûeè~∆ #Ó+<ësTT. e÷qe⁄&ÉT ∫qï∫qï>± ì|ü⁄Œ
ñ|üjÓ÷>∑+, y˚{≤&É&É+ yÓTT<ä˝…’q$ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. y˚{≤&É&É+ ˇ+≥]>±ø±ø£
kÕeT÷Væ≤ø£+>± #˚düTÔ+&çHê n‹ ÁbÕNqe÷qe⁄&çøÏ uÛ≤wü ˝Ò<äT. ø±\+ >∑&ç#˚ ø=B›
dü+»„\T b˛sTT uÛ≤wü e∫Ã+~. <ëìøÏ ‘·>≥Z∑ T¢>± eTìwæ ø£+sƒ+¡ ≈£L&Ü s¡÷bı+~+~.
bÕ‘· s ê‹j· T T>∑ + ‘· T ~<ä X ¯ ˝ À ñ+&ç q Áø√e÷Hê´Hé e÷qe⁄\T <ë<ë|ü ⁄
eTq˝≤+{Ïyêπs. Ä ‘·sê«‘· uÛÖ‹ø£+>±ø±ø£ kÕ+düÿè‹ø£+>± |ü]D≤eT+ »]–+~.
yÓT<ä&ÉT, ø£+sƒ¡+ ¬s+&É÷ u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q ‘·sê«‘· <äèX¯´e÷q
Á|ü|ü+#êìï #·÷∫ ‘·q˝À πsπ> uÛ≤yê\≈£î s¡÷bÕìï ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ e÷qe⁄&ÉT
‘·Vü≤‘·Vü≤˝≤&Ü&ÉT. e÷qe⁄&ç uÛ≤wü dü+»„\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ ∫qï ∫qï>± uÛ≤yêìøÏ
‘·–q X¯u≤›ìï yê&É&+É es¡≈î£ e∫Ã+~. \j·Tã<ä+∆ >± e÷qe⁄&TÉ e÷≥\qT ≈£Ls¡Ã&É+
ø=ìï y˚\ @fi¯fl ÁøÏ‘·y˚T ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~.
>π j·T+ e´wæº düèwæº nì ø=+<äsT¡ , düeTwæº düèwæº nì eT]ø=+<äsT¡ n+{≤s¡T.
s¬ +&É÷ kÕ<Ûë´˝Ò nqe#·TÃ. ø±ì >π j·÷ìï ˇø£ÿsπ ø£*Œ+∫Hê n~ q\T>∑T] H√{Ï˝À
|ü&Ée\dæ+<˚ n+<äTe\¢ kÕeT÷Væ≤ø£ |ü⁄q'düèwæº e÷Á‘·+ ‘·|üŒ<äT. n‹ ÁbÕNq
ø±\+˝À e÷qe⁄˝Ò |üì #˚dæHê kÕeT÷Væ≤ø£+>±H˚ #˚ùdyês¡T. ˇø£ y˚fi¯ ˇø£ÿ e´πøÔ
85
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
@<Ó’Hê #Ó|æŒHê n~ kÕe÷õø£ Á|ü»„‘√ yÓ\Te&˚~. Vü≤&ɇHé (Hudson) e÷≥\T á
n_ÛÁbÕj·÷H˚ï ã\|üs¡TdüTÔHêïsTT. “Investigations into the beginnings of litera-
ture have shown that poetry originated in the desire to give outward form to the
feelings not of the individual but of the cloud or group”.21
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ yÓ\Te&çq bÕ≥ m≥Te+{Ï~ nì
#Ó|üŒ&É+ nkÕ<Ûä´+. nsTTHê |üìøÏ, bÕ≥≈£î ñ+&˚ dü+ã+<Ûëìï ã{Ϻ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï
|üì bÕ≥\T (work songs) yÓ\Te&ç ñ+&Ée#·TÃqì|ædüTÔ+~. Ä~eT e÷qe⁄ì
Á|ü<ëÛ qeè‹Ô y˚≥. n‘·ì ‘Ó*$q+‘·{˙Ï y˚≥ô|q’ H˚ øπ +ÁBø£]+#ê&ÉT ÄHê{Ï e÷qe⁄&TÉ .
y˚≥˝À ìeT>∑Tï&Ó’ ñqï|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥\T yÓ\Te&É&+É #ê˝≤ ns¡T<äT. y˚{≤&çq ‘·sê«‘·
»+‘·Te⁄\qT ˇø£#√≥ y˚d,æ Ä dü+‘√wü+‘√ y˚≥ eè‘êÔ+‘êìï #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥÷, qè‘êÔ\T
#˚dü÷Ô Äy˚X¯+>± e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT yÓ\Te&çq uÛ≤wü \j·Tã<ä∆+>± ñ+&˚<äì
}Væ≤+#·e#·TÃ.
y˚≥‘√ u≤≥T e÷qe⁄ìøÏ e÷qyêr‘· Á|ü|ü+#·+˝À qeTàø£+ ≈£L&Ü
ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. ‘·eT dü+‘√cÕìï, <äT'U≤ìï e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\≈£î
$qï$+#·Tø=H˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Ä~eT e÷qe⁄\T \j·÷‘·àø£ ^‘ê\qT |ü*øÏ
ñ+{≤s¡ì #Ó|üŒe#·TÃ. Ç˝≤ bÕ≥\T, bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\T Ç+#·T$T+#·T ˇπø
ø±\+˝À |ü⁄{≤ºjT· ì|æ+∫Hê e÷qyêr‘· X¯≈î£ \Ô ô|’ qeTàø£+, <˚e⁄&ÉTHêï&ÉH˚ uÛ≤e+
e÷qe⁄&çøÏ ø£\>∑ø£ eTT+<˚ e÷qe⁄ì eTTK‘·' C≤q|ü<ä π>j·÷ìøÏ ÁbÕ<∏ä$Tø£
s¡÷|üyÓTÆHê ‘·|üŒø£ yÓ\Te&ç ñ+≥T+<äì }Væ≤+#·e#·TÃ.
C≤q|ü<ä π>j·÷\ n<Ûä´j·THêìøÏ eØZø£s¡D #ê˝≤ eTTK´+. yÓ’C≤„ìø£
n<Û´ä j·THêìøÏ M\T+&˚≥T¢>± C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï $uÛõÑ +#˚ Á|üjT· ‘êï\T »]>±sTT.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À uÛ≤>±˝…’q π>j·÷\T, ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T, qeTàø±\T, eT‘·+,
ø£fi¯\T yÓTT<ä˝…’qyê{ÏìøÏ dü÷øå±à‹dü÷ø£åà+>± $uÛÑ»q #˚dæqyê&ÉT ÄsY.mdt.u≤>¥‡
(R.S.Boggs). á |ü<ä∆‹ì nqTdü]+∫ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì @ n+XÊqïsTTHê
dü÷ø£àå +>± $X‚w¢ +æ #·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. u≤>¥‡ eØZøs£ D
¡ qT ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ C≤q|ü<ä
π>j·÷\ $uÛÑ»q≈£î ≈£L&Ü n~ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì Á|ü<Ûëq uÛ≤>±\qT groups nH˚ ù|s¡T‘√ yÓTT<ä≥
$uÛÑõ+∫q u≤>¥‡ yê{ÏøÏ >∑Ts¡TÔ\T>± Ç+^¢wüß˝Àì ABCD e¬>’sê\qT ñ+#ê&ÉT.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À u≤>¥‡ Á|üø±s¡+ á ÁøÏ+~ groups ñHêïsTT.
86
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
A General Folklore
B Prose Narrative
C Ballad Song Dance Game Music Verse
D Drama
F Custom Festival
G Geography
L Language
M Art Craft Architecture
N Food Drink
P Belief
S Speech
V Proverb
W Riddle
ô|’ groups ˝À ˇø=ÿø£ÿ<ëìøÏ eT∞fl u≤>¥‡ ø=ìï categories >± $uÛõÑ +#ê&ÉT.
_ nqï~ Prose Narratives qT dü÷∫düTÔ+~ ø£<ë. <ëì˝À eT÷&ÉT categories
ñHêïsTT. n$ _ 200 Myth, _ 400 Legend, _ 600 Tale. n+fÒ ø±´≥>∑Ødt
nqï$ q÷s¡¢˝À ñ+{≤sTT. M{Ï˝À¢ ˇø=ÿø£ÿ<ëìï eT∞fl types >± $uÛÑõ+#ê&ÉT.
n$ |ü<Tä ˝À¢ ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î _ 200 nH˚ ø±´≥>∑Ø˝À _ 220, _ 230,
_ 240 yÓTT<ä˝…’q types ñ+{≤sTT. forms ˝À eT∞fl ø=ìï types, yê{Ï˝À ø=ìï
divisions ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªdæ 324µ nì ñqï<äqT≈£î+<ëeTT. Ç+<äT˝À
dæ n+fÒ ø£<∏ëπ>j·T+, bÕ≥, qè‘·´+, Ä≥ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì dü÷∫+#˚ group
nqïe÷≥. dæ 300 n+fÒ C≤q|ü<ä >π j·T+. dæ 320 n+fÒ s¡kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q
>π j·T+. dæ 324 n+fÒ dü+‘√cÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q >π j·T+. Ç~ Á>∑+<∏ë\j·÷\˝À
eTq+ #·÷#˚ |ü⁄düÔø±\ eØZø£s¡D e+{Ï~.
u≤>¥‡ eØZøs£ D¡ e\¢ eTq≈£î s¬ +&ÉT Á|üj÷Ó »Hê\THêïsTT. yÓTT<ä{~Ï C≤q|ü<ä
$C≤„Hêìï, Á|ü|ü+#·+˝À @ eT÷\<Ó’Hê düπs, XÊÁd”Ôj·T+>± $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ |üìøÏ
edüTÔ+~. ¬s+&Ée~ C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À @j˚T n+XÊ\T ekÕÔsTT nqï~ ‘Ó*dæ
<ëì dü«s¡÷|ü+ ø=+‘·es¡≈£î uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend ˝À type nH˚
87
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
o]¸ø£ øÏ+<ä #˚dæq ‘·q eØZø£s¡D˝À u≤>¥‡ C≤q|ü<ä π>j·÷ìï, ø£<∏ëπ>j·÷ìï Ç+ø± C 366 Cradle song Lullaby
ø=ìï{Ïì dæ nH˚ group øÏ+<ä Ç#êÃ&ÉT. C≤q|ü<ä π>j·÷ìï dæ 300 nH˚ ø±´≥>∑Ø C 370 Religious
øÏ+<ä Ç#êÃ&ÉT. dæ 300 nH˚ ø±´≥>∑Ø øÏ+<ä á øÏ+~ dü÷ø£åà $uÛ≤>±\THêïsTT. C≤q|ü<ä >π j·÷\ eØZøs£ D¡ qT Ç+ø± mH√ï $<Ûë\T>± #˚jT· e#·TÃ. dü÷\ú +>±
C≤q|ü<ä π>j·T+˝Àì types 5. n$ s¡dü^‘ê\T, <Ó’ìø£ JeHêìøÏ π>j·÷\qT $uÛÑõ+#ê\qT≈£î+fÒ ˝ÖøÏø£ ^‘ê\T, bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\T (secular
dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T, Jeq+˝Àì eTTK´ |òüT{≤º\T. |æ\¢\ bÕ≥\T, eT‘· songs and sacred songs) nì ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T #˚j·Te#·TÃ. e÷qe⁄ì J$‘·+˝À
dü+ã+<Ûä π>j·÷\T nqï$. M{Ïì Ç+ø± $uÛÑõùdÔ Ç˝≤ ñ+{≤sTT. eTTK´+>± ¬s+&ÉT n+XÊ\T ø£ì|ækÕÔsTT. ˇø£{Ï n‘·ì ˝ÖøÏø£ J$‘êìøÏ
C 300 SONG dü+ã+~Û+∫+~— eTs=ø£{Ï e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\ô|’ n‘·ì≈£îqï qeTàø±ìøÏ
C 320 Emotion dü+ã+~Û+∫+~. á ¬s+&ÉT n+XÊ\qT ã{Ϻ ^‘ê\˝À ô|’ ¬s+&ÉT dü÷ú\ $uÛ≤>±\T
C 322 Love @s¡Œ&É‘êsTT.
C 323 Hate ÄÁX¯j÷· ìï ã{Ϻ ^‘ê\qT Hê\T>∑T $<Ûë\T>± $uÛõÑ +#·e#·TÃ. 1. |ü⁄s¡Twüß\
C 324 Joy Happiness ^‘ê\T 2. Ád”Ô\ bÕ≥\T 3. ñuÛÑj·TT\ π>j·÷\T 4.|æ\¢\ bÕ≥\T. ÇB dü÷ú\yÓTÆq
C 325 Sorrow Unhappiness $uÛ≤>∑yT˚ . n+‘˚ ø±<äT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] Ád”\Ô bÕ≥\H˚ |ü⁄s¡Twüß\T bÕ&Ée#·TÃ. |ü⁄s¡Twüß\
C 326 Admiration Praise Adulation bÕ≥\qT Ád”Ô\T, |æ\¢\ bÕ≥\qT ô|<ä›\T bÕ&Ée#·TÃ. dü÷ú\yÓTÆq á $uÛÑ»qø£+f…
C 327 Serious condemnation Scorn ø=+‘· $es¡+>± eØZø£s¡D #˚j·T&É+ nedüs¡+.
C 328 Good humor Jest s¡kÕìï ã{Ϻ >π j·÷\qT $uÛõÑ ùdÔ e\|ü⁄ bÕ≥\T, Vü‰dü´ ^‘ê\T yÓTT<ä˝q’… $
C 329 ILL humor Ridicule Mockery @s¡Œ&É‘êsTT. ÁøÏj÷· ‘·àø£ >∑TD≤ìï rdüT≈£î+fÒ |üìbÕ≥\T, Áø°&Ü^‘ê\T, qè‘·´>π j·÷\T
C 330 Daily Life yÓTT<ä˝…’q$ ekÕÔsTT. á $<Ûä+>±H˚ \j·TqT. >±j·T≈£î\qT, yê<ë´\qT rdüTø=ì
C 334 Work $uÛ≤>∑+ #˚j·Te#·TÃ. ø±ì Ç+<äT˝À @ ˇø£ÿ{Ï düeTÁ>∑yÓTÆq $<Ûëq+ ø±<äT. ˇø£
C 335 Cries of street vendor uÛ≤wü˝À ø£ì|æ+#˚ Á|ü<ÛëqyÓTÆq π>j·÷\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘· es¡≈£î
C 336 Social reunion nìï π>j·÷\qT ÇeTT&ÉTÃø=H˚ $<Ûä+>± eØZø£s¡D #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
C 337 Serenade Charivari |üìøÏ, bÕ≥≈£î ñ+&˚ düVü≤» dü+ã+<Ûä+e\¢ Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï
C 340 Crucial Moment of Life Á|ü<˚XÊ\˝ÀqT |üìbÕ≥\T (work songs) $]$>± \_ÛkÕÔsTT. yê{Ï u≤VüQfi≤´ìï
C 342 Birth ã{Ϻ |üìbÕ≥*ï Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]>∑DÏ+#·e\dæ ñ+≥T+~. n‹ ÁbÕNq ø±\+˝ÀH˚
C 345 Marriage bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\T ≈£L&Ü yÓ\Te&ܶsTT. Ç$ uÛøÑ ÔÏ ^‘ê\T, ø£sà¡ e÷s¡Z dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
C 346 Death bÕ≥\T, ‘·‘ê«\T nì eT÷&ÉT $<Ûë\T>± ñ+{≤sTT. |üì, bÕs¡e÷]úø£ ∫+‘·q
C 347 Parting ‘·sê«‘· eTìwæøÏ ≈£î≥T+ã+ eTTK´yÓTqÆ ~. ≈£î≥T+ã+˝À ñ+&˚ $$<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T
C 348 Nostalgia Á|ü‹_+_+#˚ >π j·÷\T ø=ìï ñHêïsTT. nqï`#Ó˝\¢… T, neTà`≈£L‘·Ts¡T, n‘·`Ô ø√&É\T
C 349 War cries yÓTT<ä˝…’qyê] eT<Ûä´ ñ+&˚ u≤+<Ûäyê´ìï á π>j·÷\T ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. M{ÏH˚ Ád”Ô\
C 360 Children bÕ≥\ì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. |æ\¢\ bÕ≥\T Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]o*+|ü<ä>∑Z$. |æ\¢\
88 89
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø√dü+ ô|<ä›\T bÕ&˚ bÕ≥\T, ô|<ä›\T sêj·T>± |æ\¢\T bÕ&˚ bÕ≥\T, |æ\¢˝Ò
ø£*Œ+#·Tø=ì bÕ&˚ bÕ≥\T M{Ï˝À #˚s¡T‘êsTT. ø£s¡à e÷sêZìøÏ dü+ã+~Û+∫qyÓ’Hê
ø=ìï Ä#·s¡D\T ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ ‘·eT ndü\T dü«s¡÷bÕìï e÷s¡TÃø=ì πøe\+
y˚&TÉ ø£\e⁄‘êsTT. <ädsü ê, BbÕe[, ôVA[ yÓTT<ä˝q’… |ü+&É>\∑ T, $yêVü≤+, ø√˝≤≥+
yÓTT<ä˝q’… $H√<ä dü+<äsꓤ\T`M≥ìï{Ï˙ ø£*|æ y˚&TÉ ø£\qe#·TÃ. á dü+<äsꓤ\˝À
bÕ&˚ bÕ≥\T y˚&ÉTø£ bÕ≥\T. s¡düuÛ≤yê\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î e\|ü⁄
bÕ≥\T, Vü‰dü´ ^‘ê\T, ø£˙ï{Ï bÕ≥\T nqïyê{Ïì #˚s¡TÃø√e#·TÃ.
e÷eT÷\T>± nìï $<Ûë\ π>j·÷\q÷ ÇeTT&ÉTÃø√>∑*–q $uÛ≤>∑+>±
ø£ì|æ+∫Hê ô|<’ ëì˝Àq÷ n‹yê´|æ,Ô nyê´|æÔ ˝Òø£ b˛˝Ò<Tä . |üì bÕ≥\˝ÀH˚ e\|ü⁄
bÕ≥\T, düTÔ‘·T\T yÓTT<ä˝…’q$ ñHêïsTT. ô|[fl bÕ≥\˝ÀH˚ Vü‰dü´^‘ê\T, ø£˙ï{Ï
bÕ≥\T ñHêïsTT. |ü&eÉ bÕ≥\˝À ‘·‘ê«\THêïsTT. nsTT‘˚ ˇø£ bÕ≥˝À Á|ü<ëÛ q+>±
@+ ñ+<√ <ëìï ã{Ϻ Ä bÕ≥qT Ä $uÛ≤>∑+˝À #˚s¡Ãe\dæ ñ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
ˇø£ |üìbÕ≥˝À X¯è+>±sê+X¯+ m≈£îÿe>± ñ+fÒ e\|ü⁄ bÕ≥˝À¢, bÕs¡e÷]úø£
∫+‘·q ñ+fÒ bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\˝À #˚s¡Ãe#·TÃ. ˝Òø£ πøe\+ |üìì >∑T]+∫
e÷Á‘·+ ñ+fÒ |üìbÕ≥\T>±H˚ |ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. n<Ûä´j·Tq <äèw溑√ Ç+ø± ø=ìï
$<ÛëHê\qT nqTdü]+#·e#·TÃ. Á>∑+<∏ë\j·÷\˝À |ü⁄düÔø±\qT $uÛÑõ+#·&ÜìøÏ
nqTdü]+#˚ $<Ûëq+ e+{Ï yê{Ïì kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì
eØZø£]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT nqTdü]kÕÔs¡T. n+‘˚ ø±ø£ uÛ≤cÕ XÊÁd”Ôj·T <äèw溑√, ìsêàD
$X‚¢wüD (structural analysis) qT nqTdü]+∫ C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À kÕs¡«»˙q+>±
ø£ì|æ+#˚ ø=ìï n+XÊ\T (units) >± >π j·÷\qT $&É>=fÒº $<ÛëHê\T XÊÁd”j Ô T· yÓTqÆ $,
Áø£eTã<äy∆ TÓ qÆ $. n˝≤+{Ï |ü<‹∆ä ì C≤q|ü<ä >π j·T n<Û´ä j·Tq+ >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT
$e]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á Á>∑+<∏ä+˝À π>j·÷\˝Àì n+XÊ\qT >∑T]+∫
|ü]XÀ<Ûäq »]–Hê, eØZø£s¡D e÷Á‘·+ n+XÊ\qT ã{Ϻ ø±ø£ øÏ+<ä #Ó|æŒq $<Ûä+>±
#˚j·T&ÉeTsTT+~. Ç~ $wüj·T $es¡D˝À ñ+&Ée\dæq kÂ\uÛ≤´ìï <äèwæº˝À
ñ+#·Tø=ì #˚j·T&É+ »]–+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É uÛ≤wü\˝À ø£ì|æ+#˚
π>j·÷\qT á øÏ+~ $<Ûä+>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ.
C≤q|ü<ä π>j·T+ `
|üìbÕ≥\T
bÕs¡e÷]úø±\T
90
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T
|æ\¢\ bÕ≥\T
y˚&ÉTø£ bÕ≥\T
e\|ü⁄ bÕ≥\T
Vü‰dü´ ^‘ê\T
ø£˙ï{Ï bÕ≥\T
C≤q|ü<ä π>j·÷\qT >∑÷]à ‘Ó\T>∑T, ø£qï&Ü\˝À ø£èwæ
‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ πøåÁ‘·+˝À »]–q ø£èwæì >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT
yÓTT<ä≥ dæ.|æ.ÁuÖHéqT ‘·\#·Tø√yê*. •wüºkÕVæ≤‘√´<ä∆s¡D≈£î |ü&Ésêì bÕ≥T¢ |ü&ɶ
ÁuÖHé, C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ ùdø£s¡D≈£î ≈£L&Ü #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z ø£èwæ #˚XÊs¡T. |ü˝≤ï{Ï
Ms¡#]· Á‘·, u§_“*ø£<ä∏ yÓTT<ä˝q’… ø£<ë∏ >π j·÷\qT ≈£L&Ü ùdø£]+#ês¡T ÁuÖHé. <äøD åÏ
<˚X+¯ ˝À C≤q|ü<ä >π j·÷\qT ùdø£]+#ê\H˚ ãT~∆ yÓTT<ä≥ #Ûês¬ d¢ t Ç.>√esY (Charles
E.Gover) ≈£î ø£*–+~. Äj·Tq “Folk songs of Southern India” nH˚ Á>∑+<∏ëìï
1871˝À Á|ü#·T]+#ês¡T. nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑T π>j·÷\≈£î ã<äT\T bıs¡bÕ≥Tq y˚eTq
|ü<ë´\qT #˚sêÃsêj·Tq. n+‘·≈î£ eTT+<˚ 1869˝À >√yê´Á|òTü #·]Á‘·eTH˚ ø£<ë∏ >π j·T+
Á|ü#·T]‘·eTsTT+~. 1872˝À >∑T‘ÓÔqB$ sêe÷j·TD≤ìï myéT.sê|òüTej·T´ nH˚
Äj·Tq Á|ü#·T]+#ês¡T.
‘Ó\T>∑T˝À C≤q|ü<ä >π j·÷\ ùdø£sD¡ ≈£î ìC≤ìøÏ C….m.uÀj·T˝Ÿ (J.A.Boyle)
qT Ä<äT´\ì #Ó|⁄ü Œø√yê*. Äj·Tq ùdø£]+∫ Ç+&çjT· Hé n+{Ïø«£ Ø˝À Á|ü#T· ]+∫q
yê{Ï˝À ˇø£ #ê]Á‘·ø£ π>j·T+ ñ+~. $T–*q$ X¯è+>±s¡ π>j·÷\T. düsê«sTT
bÕ|ü&øç Ï dü+ã+~Û+∫q Á|üd<æ ∆ä #ê]Á‘·ø£ ^‘êìï yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ áj·Tq ùdø£]+#ês¡T.
20e X¯‘êu≤›ìøÏ eTT+<˚ Ç+ø± ø=+‘·eT+~ C≤q|ü<ä π>j·÷\qT ùdø£]+∫
Á|ü#·T]+∫q yês¡THêïs¡T. 1884˝À C≤qøÏ bÕ≥\T, 1893˝À ø√˝≤≥ ø°s¡Ôq\T
n#·Ãj·÷sTT. á ø√˝≤≥ ø°sqÔ¡ \T C≤q|ü<Tä \y√ ˝Òø£ ø¬ .Hê>∑u÷ÑÛ wüD+>±] s¡#q· ˝À
‘Ó*j·T<äT.
1900˝ÀqT, 1903˝ÀqT q+~sêE #·\|ü‹ sêe⁄>±s¡T Ád”Ô\ bÕ≥*ï
n#·TÃy˚XÊs¡T. Áø£eTã<ä+∆ >± Á|ü#T· ]‘·yTÓ qÆ , #Ó|⁄ü Œø√<ä>Z∑ >π j·T dü+ø£\Hê*$. 1905˝À
ø±øÏHê&É yê¬s’q eT+>∑T yÓ+ø£≥ s¡+>∑Hê<∏äsêe⁄>±s¡T Ád”Ô\ bÕ≥*ï n#·Tà y˚XÊs¡T.
1909˝À ª∫\¢sb¡ Õ≥\Tµ Á|ü#T· ]+|ü ã&ܶsTT. 1910`20 eT<Û´ä >π j·÷\ dü+|ü⁄{≤\T
91
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø=ìï ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\Te&ܶsTT. n$ ªn|üŒ–+‘·\ bÕ≥\Tµ, ªn&É$ >√$+<äHêeT
ø°s¡Ôq\Tµ, ªø=e÷¬sÔ q‘·Ôyê]+{Ïø£+ô|&ÉT bÕ≥µ, ªsêeTT\yê] n\ø£µ, ªÁXÊeD
eT+>∑fi¯yês¡|ü⁄ bÕ≥\Tµ. Ä+Á<Ûäyêvàj·T dü÷∫ø£˝À 20e X¯‘êã›+ |üPsê«s¡∆+˝À
Á|ü#T· ]+|üã&ɶ eT]ø=ìï C≤q|ü<ä >π j·T dü+|ü⁄{≤\ ù|s¡T¢ ≈£L&Ü Çe«ã&É$¶ . yê{Ï˝À
ø£q´ø±eTàyê] bÕ≥\T, ø√≥|üŒ>∑Ts¡T ø°sqÔ¡ \T, ô|+&ç>¢ √$+<ä HêeTeTT\T, ÁXÊeD
eT+>∑fi¯, X¯óÁø£yês¡eTT\ bÕ≥\T, #·˝Ÿ yÓ÷Vü≤qs¡+>∑, dæ]dæ] eTTe«bÕ≥\T
yÓTT<ä˝q’… $ ñHêïsTT. 1924˝À fÒ≈î£ eTfi¯¢ n#·T´‘·sêe⁄>±s¡T Ä+Á<Ûä |ü<eä TT\T`bÕ≥\T
nH˚ ∫qï |ü⁄düÔø±ìï Á|ü#·T]+#ês¡T.
$eTs¡ÙHê‘·àø£+>± C≤q|ü<ä π>j·÷\qT >∑÷]Ãq ø£èwæ á X¯‘êã›+
ñ‘·Ôsês¡∆+˝ÀH˚ »]–+~. á dü+<äs¡“¤+˝À |ü+#ê>∑Tï\ Ä~ Hêsêj·TDXÊÁdæÔ>±s¡T,
y˚≥÷s¡T Á|üu≤Û ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±s¡T, ∫\T≈£L] Hêsêj·TDsêe⁄>±s¡T, eT\¢+|ü*¢ k˛eTX‚Ks¡
X¯sà¡ >±s¡T, nøÏÿsêE ñe÷ø±qÔ+>±s¡T ù|s=ÿq<ä>yZ∑ ês¡T. ø±oHê<∏Tä ì Hêπ>X¯«s¡sêe⁄>±s¡T
uÛ≤s¡‹˝À, øπ dü]>±s¡T >∑èVü≤\øÏàå ˝À ndü+U≤´ø£+>± >π j·÷\qT Á|ü#T· ]+#ês¡T. ÄkÕ«\Tº
≈£LÁ˝Ò¶ <=s¡>±s¡T ≈£L&Ü á πøåÁ‘·+˝ÀbÕ≥T |ü&ܶs¡T. Äj·Tq Áb˛‘ê‡Vü≤+#˚‘· n&É$
u≤|æsêE, ø£$ø=+&É\ yÓ+ø£≥sêe⁄, ∫+‘êBøÏ‘å T· \T>±s¡T¢ mH√ïbÕ≥*ï ùdø£]+#ês¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ˝À Hês¡¢ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, $X¯«+, ¬ø.düuÛ≤>±s¡T¢ y˚\ø=~› π>j·÷\qT
Á|üø{£ +Ï #ês¡T. $$<Ûä yê´kÕ\qT Áyêdæ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìøÏ ÁbÕ#·Tsê´ìï ø£*–+∫q
yê]˝À ù|s=ÿq<ä > ∑ Z y ês¡ T yê$˝≤\ k˛eTj· ÷ E\T>±s¡ T , j· T qeT+Á&É
lsêeTeT÷]Ô>±s¡T, n&ç<äeTT sêe÷sêe⁄>±s¡T, •eX¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±s¡T.
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï ndü+U≤´ø£+>± ùdø£]+∫ ‘·eT J$‘êH˚ï <ëìøÏ
n+øÏ‘+· #˚dqæ yês¡T H˚<Tä q÷] >∑+>±<Ûsä +¡ >±s¡T. yê] ª$TH˚ïs¡Tµ, ªeTT˙ïs¡Tµ, ªôd\j˚Ts¡Tµ
yÓTT<ä˝q’… $ n+<äs÷¡ ø£fifl¯ ø<£ Tä ø› √<ä>$Z∑ . fÒ≈î£ eTfi¯¢ ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄>±s¡T ªbÕ‘·bÕ≥\Tµ
o]¸øq£ mH√ï yê´kÕ\qT Á|ü#T· ]+#ês¡T. ªø£èwül í µ >±s¡T mH√ï >π j·÷\qT ùdø£]+#ês¡T,
yê´kÕ\qT ÁyêXÊs¡T. 1954˝À lVü≤]Ä~X‚wüße⁄>±] ªC≤q|ü<ä π>j·Tyêvàj·T
|ü]#·j·TeTTµ Á|ü#·T]+|üã&ç+~. Ç~ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ dü$T‹yê] ãVüQeT‹
q+<äTø=qï~.
&Ü._.sêeTsêE>±]ì Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À
y˚\ ø=B› π>j·÷\qT ùdø£]+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü Äj·Tq ª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T
kÕVæ≤‘·´eTTµqT >∑÷]à |ü]XÀ<Ûqä #˚dæ |æôV≤#Y.&ç.|ü≥+º bı+<ës¡T. ô|≈£îÿ yê´kÕ\qT,
92
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘Ó\T>∑T Ç+^¢wüß˝˝À Á>∑+<∏ë\qT Á|üø£{Ï+#ês¡T. &Ü.{Ï.<=D|üŒ>±s¡T sêj·T\d”eT
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À eT+∫ ø£èwæì #˚dæ $$<Ûä |üÁ‹ø£\˝À yê´kÕ\qT Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
n|ü P s¡ « yÓ T Æ q mH√ï C≤q|ü < ä Á|ü Á øÏ j · T \qT yÓ \ T>∑ T ˝ÀøÏ ‘Ó # êÃs¡ T .
&Ü.j·Td”«CÀ>±sêe⁄>±s¡T j·Tø£å>±Hê\qT >∑T]+∫ |ü]XÀ~Û+∫ |æôV≤#Y.&ç.|ü{≤ºìï
bı+<ës¡T. ‘Ó\T>∑T π>j·÷\qT >∑÷]à Ǒ·s¡ uÛ≤wü\ yê]øÏ ‘Ó*|æ eTq π>j·÷\≈£î
ø°]ìÔ dü+bÕ~+∫ ô|{Ïqº yês¡T <˚y+˚ Á<ä dü‘ê´–ú. $+»eT÷] d”‘ê<˚$>±s¡T C≤q|ü<ä
dü+^‘êìï >∑÷]à |ü]XÀ<Ûqä #˚dæ m+.*{Ÿ.|ü{≤ºìï bı+<ës¡T. ‘Ó\T>∑T˝À Ms¡>±<∏\ä qT
≈£îå Dí+>± |ü]XÀ~Û+∫ ãèVü≤Á<ä+Z <∏ëìï Áyêdæ |æôV≤#Y.&ç.bı+~qyês¡T &Ü.‘·+–sê\
yÓ+ø£≥ düTu≤“sêe⁄. C≤q|ü<ä ø£<ë∏ >π j·÷\qT e÷qeXÊÁdüÔ <äèw摺 √ |ü]o*+∫qyês¡T
&Ü.Hêj·Tì ø£èwü≈í î£ e÷]. &Ü._.sêeTsêE>±] Ä<Û«ä s¡´+˝À jÓT\›+&É s¡|Tüò Te÷¬s&ç>¶ ±s¡T
C≤q|ü<ä`π>j·TeTT\T kÕ+|òæTø£ #·]Á‘· nH˚ |ü]XÀ<Ûäq≈£î |æôV≤#Y.&ç.bı+<ës¡T.
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, u…+>∑Tfi¯Ss¡T $X¯«$<ë´\j·T+, yÓTÆdü÷s¡T
$X¯«$<ë´\j·T+ yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
$wüj·÷\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq »s¡T>∑T‘·÷ ñ+~.
Ç{°e* ø±\+˝À yÓ\Te&çq C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ Á>∑+<∏ë\T ø=ìï ù|s=ÿq<ä>$Z∑ .
1960˝À ªÁ‹y˚DµÏ ù|s¡T‘√ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ¯ dü+^‘· Hê≥ø£ nø±&ÓMTyês¡T Á|ü#T· ]+∫q
π>j·Tdü+ø£\q+ #ê˝≤ $•wüºyÓTÆq~. &Ü.sêeTsêE>±] ª‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\Tµ
ñ‘·ÔeT dü+ø£\Hê\˝À ˇø£{Ï. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+>±] ªôd\j˚Ts¡Tµ, ªC≤q|ü<ä
π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[µ s¡düE„\ yÓT|ü⁄ŒqT bı+<ësTT. m˝À¢sê>±] ªdüsê>±\Tµ
yÓTT<ä˝q’… dü+ø£\Hê\T, ∫+‘ê BøÏ‘å T· \T>±] ªC≤q|ü<ä yêvàj·TeTTµ ù|s=ÿq <ä>$Z∑ .
&Ü.{Ï.<=D|üŒ>±] ªC≤q|ü<ä ø£fi≤ dü+|ü<äµ˝À mH√ï ø=‘·Ô $wüj·÷\THêïsTT.
&Ü.ÄØ«j·Tdt düT+<äs+¡ , &Ü.{Ï.$.düTu≤“sêe⁄, l õ.nX¯«‘·Hú êsêj·TD Á|ü#T· ]+∫q
ªÄ*∫|üŒ\T`ÄDÏeTT‘ê´\Tµ nH˚ C≤q|ü<ä >π j·T dü+ø£\q+, &Ü.düT+<äs+¡ Á|ü#T· ]+∫q
ªC≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+µ á dü+<äs“¡ +¤ ˝À ù|s=ÿq<ä>$Z∑ . Ç|ü⁄Œ&ç|⁄ü Œ&˚ á øπ Áå ‘·+˝À
ø£èwæ m≈£îÿe>± »s¡T>∑T‘·Tqï~. $$<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+˝À C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï
|üsƒ¡˙j·T$wüj·T+>± #˚j·T&É+, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ |ü]wü‘·TÔ @s¡Œ&É&É+
X¯óuÛÑ dü÷#·ø±\T. Ç+ø± C≤q|ü<ä $C≤„q s¡+>∑+˝À ãVüQeTTK+>± ø£èwæ »s¡>e∑ \dæ
ñ+~.
ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü yÓTT<ä≥ ùdø£sD¡ ÁbÕs¡+_Û+∫+~
93
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
Ä+π>j ¢ T· T˝Ò.>√esY 1871˝À Á|ü#T· ]+∫q “The Folk songs of Southern India” qT
>∑÷]à Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #Ó|üŒ&ÉyÓTÆ+~. ‘Ó\T>∑T $wüj·T+˝À #˚dæq ‘·|ü⁄ŒH˚ >√esY
ø£qï&É+˝Àq÷ #˚XÊ&ÉT. C≤q|ü<ä >π j·÷\≈£î ã<äT\T Vü≤]<ëdüT\ |ü<ë\qT Ç#êÃ&ÉT.
‘Ó\T>∑T˝À uÀj·T˝Ÿ ˝≤>± ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\ ùdø£sD¡ |ò{¢” Ÿ‘√ ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~.
áj·Tq Ç+&çj·THé Ä+{Ïø£«Ø˝À mì$T~ ø£<∏ëπ>j·÷\qT Á|ü#·T]+#ê&ÉT.
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘ê´ìï >∑÷]Ãq ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+#˚ $<Ûä+>± düTBs¡È
yê´kÕìï le÷dæÔ yÓ+ø£fÒX¯j·T´+>±sY 1919˝À Á|ü#·T]+#ês¡T. Ç+<äT˝À ø=ìï
ø£<∏ëπ>j·÷\qT >∑T]+∫, m\¢eTà bÕ≥\T, ø√˝≤≥+ bÕ≥\qT >∑T]+∫ ÁyêXÊs¡T.
le÷dæ,Ô l uÒ+Á<Ó }s¡÷]øÏ yÓ[fl Ád”\Ô bÕ≥\ yÓ•’ cÕº´ìï #ê{Ï #ÓbÕŒs¡T. ª>∑s‹¡ j·T
Vü‰&ÉTµ (Ä&Éã&ÉT#·T\ bÕ≥\T) nH˚ π>j·T dü+ø£\q+ 1931˝À Á|ü#·T]+|üã&ç+~.
Ç~ á Hê{Ïø° n‘·´+‘· $•wüº dü+ø£\q+>± ø°]Ô+|üã&ÉT‘·Tqï~. #ÓqïeT\¢|üŒ,
πse|üŒ, *+>∑|üŒ>±s¡T¢ ùdø£]+∫q Á‹|ü<äT\Tqï á π>j·T dü+ø£\HêìøÏ e÷dæÔ>±s¡T,
uÒ+Á<Ó>±s¡T, _.m+.lø£+sƒ¡j·T´>±s¡T eTT+<äTe÷≥\T ÁyêXÊs¡T.
1933˝À ªJeq dü+^‘·µ nH˚ ù|s¡T‘√ dæ+|æ *+>∑Dí>±s¡T ø=ìï
ø£<∏ëπ>j·÷\qT Á|ü#·T]+#ês¡T. 1933˝ÀH˚ $.$.‘=¬sÿ>±] ªVü≤[flj·T Vü‰&ÉTµ
yÓ\Te&ç+~. Ä ‘·sê«‘· ª>∑s¡‹j·T Vü‰&ÉTµ qT Á|ü#·T]+∫q $TÁ‘·T\˝À ˇø£¬s’q
sπ e|üŒ>±s¡T ªeT*¢>¬ <ä+&Óµ nH˚ dü+|ü⁄{Ïì Á|ü#T· ]+#ês¡T. Ç~ ≈£L&Ü #ê˝≤ Á|üd~æ ì∆
bı+~+~. Bì˝À düTÔ‹|ü<ë\T, e\|ü⁄ bÕ≥\T, ø£<∏ë π>j·÷\T, ô|+&ç¢ bÕ≥\T,
XÀuÛqÑ ^‘ê\T, Vü‰dü´ >π j·÷\T yÓTT<ä˝q’… $ ñHêïsTT. _.mHé.s¡+>∑kÕ«$T>±s¡T ˇø£
$•wüº Ø‹˝À C≤q|ü<ä $C≤„q ùdø£s¡D kÕ–+#ês¡T. Äj·Tq mø£ÿ&çø° yÓfi¯fl≈£î+&ÜH˚
‘·eT |ü˝…¢H˚ Á|ü<Ûëq πøåÁ‘·+>± #˚düTø=ì nø£ÿ&ç bÕ≥\T, kÕyÓT‘·\T, Ä#êsê\T,
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’q$ ùdø£]+∫ Á|ü#·T]+#ês¡T.
20e X¯‘êã›+ |üPsê«s¡+∆ ˝À ù|s=ÿq<ä–q ø£èwæ #˚dqæ yê]˝À l >=s¡÷s¡T
sêeTkÕ«$T nj·T´+>±sY ˇø£sT¡ . 1943˝À Äj·Tq ªVü≤[fljT· u≤fi¯óµ (|ü˝¢… J$‘·+)
nH˚ Á>∑+<∏ëìï Á|ü#·T]+#ês¡T. 1943˝ÀH˚ eT‹|òüT≥º ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T Á|ü#·T]+∫q
ªHê&É|ü<ä>∑fi¯óµ (|ü˝…¢|ü<ë\T) π>j·T dü+ø£\Hê\˝À $•wüºyÓTÆ+~.
20e X¯‘êã›+ ñ‘·Ôsês¡∆+˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\ ùdø£s¡D #·Ts¡T>±Z kÕ–+~.
ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡>±s¡T #ê˝≤ ø£èwæ #˚XÊs¡T.ªø£+_j·T
Vü‰&ÉT>∑fi¯óµ, ª˝Àø£^‘Ó>∑fi¯óµ, ªHê\Tÿ Hê&É|ü<ä>∑fi¯óµ, ª»q‘ê^‘Ó>∑fi¯óµ yÓTT<ä˝…’q π>j·T
94
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
dü+|ü⁄{≤\qT Á|ü#·T]+#ês¡T. n+‘˚ ø±ø£ ªø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯óµ nH˚ |ü]XÀ<Ûäq
yê´dü+ Áyêdæ |æôV≤#Y.&ç.|ü≥º+ bı+<ës¡T. eT‹|òüT≥º ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T á πøåÁ‘·+˝À
#ê˝≤ ø£èwæ #˚XÊs¡T. ø£Ø+U≤Hé, ø£.sê.ø£èwüíkÕ«$T yÓTT<ä˝…’qyês¡T C≤q|ü<ä π>j·T
dü+ø£\Hê\T ô|øÏÿ+{Ïì Á|ü#·T]+#ês¡T.
ø£qï&É+˝À C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï XÊÁd”Ôj·T+>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ
&Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£ ø£èwæ yÓT#·Ã<ä–+~. Äj·Tq Áyêdæq ªC≤q|ü<ä dü«s¡÷|üµ nH˚≈î£ \≈£î
Áù|s¡D Ç∫Ã+~. Ç{°e\ ø£qï&É C≤q|ü<ä $C≤„q Á>∑+<∏ä dü÷∫ì Á|ü#·T]+#ês¡T
&Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£. <ëìï ã{Ϻ ø£qï&É+˝À 1974 qe+ãs¡T es¡≈î£ 532 C≤q|ü<ä
$C≤„q Á>∑+<∏ë\T Á|ü#T· ]‘·eTj·÷´sTT. yÓTdÆ ÷ü s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝À ñ|ü≈î£ \|ü‹>±,
Ä#ês¡T´\T>± |üì #˚dæq Ábıˆˆ &ç.»eπs>ö&É>±s¡÷ á πøåÁ‘·+˝À >∑D˙j·TyÓTÆq ø£èwæ
#˚XÊs¡T. yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝À C≤q|ü<ä $C≤„Hê#ês¡T´˝…’q &Ü.J.X¯+.
|üse¡ T•ej·T´ nH˚ø£ C≤q|ü<ä >π j·T dü+ø£\Hê\qT Á|ü#T· ]+#ês¡T. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´
Á|üÁøÏjT· \qT >∑÷]à |ü]XÀ~Û+∫ |æôV≤#Y.&ç.|ü≥+º bı+<ës¡T. &Ü.dæ.|æ.ø£èwü≈í î£ e÷sY,
l sêy˚T>ö&É, &Ü.•esêeTø±s¡+‘·, l &ç.*+>∑jT· ´ yÓTT<ä˝q’… yês¡T á dü+<äs“¡ +¤ ˝À
ù|s=ÿq<ä–q eT]ø=+<äsT¡ . C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ndü+U≤´ø£ edüTeÔ ⁄\qT
ùdø£]+∫qyês¡T, Á|üU≤´‘· ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT, yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+˝Àì C≤q|ü<ä
edüTÔÁ|ü<äs¡ÙqXÊ˝≤~Ûø±] nsTTq l |æ.ÄsY.‹ù|ŒkÕ«$T n_Ûq+<ä˙j·TT\T.
ø£qï&É <˚X¯+˝À C≤q|ü<ä $C≤„q+MT<ä ÄdüøÏÔ ~q~Hêìø° ôV≤#·TÑ·Tqï~.
‘·Ø¬ø¬s, eT+>∑fi¯Ss¡T, Hê>∑eT+>∑\ nH˚ #√≥¢ eT÷&ÉT düy˚Tàfi¯Hê\T »]>±sTT.
yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+yês¡T á s¡+>±ìøÏ #˚düTÔqï ùde Á|üX¯+dæ+|ü<ä–+~.
nø£ÿ&É m+.m.C≤q|ü<ä $C≤„q+ ˇø£ n<Ûä´j·Tq $wüj·T+>± ñ+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
Ç+¬øø£ÿ&Ü ˝Òq+‘· >=|üŒ C≤q|ü<ä edüTÔÁ|ü<äs¡ÙqXÊ\ ñ+~. Bì ø£+‘ê kÕs¡<∏äT\T
&Ü.Vü‰.e÷.Hêj·Tø£, &Ü.J.X¯+.|üse¡ T•ej·T´, l |æ.ÄsY.‹ù|ŒkÕ«$T. u…+>∑fiS¯ s¡T
$X¯«$<ë´\j·T+, ø£sêï≥ø£ $X¯«$<ë´\j·T+ ≈£L&Ü ‘·eT Á|ü#·Ts¡D\ <ë«sê,
uÀ<Ûäq $wüj·÷\<ë«sê C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ ñ‘·ÔeTyÓTÆq ùde #˚düTÔqï$.
C≤q|ü<ä π>j·T+ ` XÊÁd”Ôj·T n<Ûä´j·Tq+
C≤q|ü<ä $C≤„q+ ø=ìïy˚\ dü+e‘·‡sê\qT+∫ Á|ü#·*‘·yÓTÆ ñHêï, <ëìï
>∑T]+∫q n<Û´ä j·Tq+ e÷Á‘·+ düTe÷s¡T ˇø£ X¯‘êã›+ eTT+<äT ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~.
95
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
<∏ë+dt C≤q|ü<ä $C≤„q+ (folklore) nH˚ |ü<ëìï s¡÷bı+~+∫q ‘·sê«‘· (1846), (motives) ñHêïsTT. Á|üeè‘·TÔ\T eT÷&ÉT $<Ûë\T. n$ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Á|üeè‘·TÔ\T
$$<Ûä $C≤„q $uÛ≤>±\˝À ø£èwæ #˚düTÔ+&çq $<ë«+düT\ <äèwæº á kÕ+Á|ü<ësTTø£ (basic motives), kÕe÷õø£ Á|üeè‘·T\ Ô T (social motives), uÛ≤yêy˚XÊ\T (emotions)
$C≤„q+ MT<ä |ü&ç+~. C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ düìïVæ≤‘·+>± ñ+&˚ düVü‰j·T nqï$. >π j·÷\ ìsêàD≤ìï >∑eTìùdÔ e÷qe⁄ì düV≤ü » Á|üeè‘·T\Ô ≈£î dü+ã+~Û+∫q
$C≤„Hê\H˚ø+£ ñHêïsTT. C≤q|ü<ä >π j·÷\ XÊÁd”j Ô T· n<Û´ä j·THêìøÏ e÷qe XÊÁdü+Ô , n+XÊ\T ø£ì|ækÕÔsTT. Äø£*, <ëVü≤+, u≤<Ûqä T ‘·|Œæ +#·Tø√&É+ yÓTT<ä˝q’… ÁbÕ<∏$ä Tø£
uÛ≤cÕXÊÁdüÔ+, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·, ÁbÕø£Ôq XÊÁdüÔ+ yÓTT<ä˝…’q$ nH˚ø£ $<Ûë\T>± Á|üeè‘·TÔ\T, qeTàø±\T, <˚X¯uÛÑøÏÔ yÓTT<ä˝…’q kÕe÷õø£ Á|üeè‘·TÔ\T, uÛÑj·T+, ø√|ü+,
ñ|üø]£ kÕÔsTT. Áù|eT, <˚«wü+ yÓTT<ä˝…’q uÛ≤yêy˚XÊ\T C≤q|ü<ä π>j·T+˝À n+X¯+>± ø£ì|æùdÔ <ëìï
ˇø£ π>j·÷ìï #·÷&É>±H˚ ˇø=ÿø£ÿ XÊÁdüÔ+˝À ìcÕí‘·T˝…’qyês¡T Ä <äèw溑√ uÛ≤yê+X¯+ (psycheme) nì |æ\ee#·TÃ. n<Û´ä j·Tq+ø√dü+ eTq+ rdüTø=qï >π j·T+˝À
<ëìï n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+ düVü≤»+. kÕVæ≤‘·´y˚‘·Ô π>j·T+˝À kÕVæ≤‘·´ >∑TD+ Á|ü<ëÛ q+>± Áù|eT ñ+&ç nÁ|ü<ëÛ q+>± Vü‰dü´+ ñ+fÒ Áù|eT ÁbÕ<∏$ä Tø£ uÛ≤yê+X¯eTì,
m+‘· es¡≈£î ñ+~ nì #·÷kÕÔ&ÉT— uÛ≤cÕ XÊÁdüÔy˚‘·Ô π>j·÷\ uÛ≤wüqT $$<Ûä Vü‰dü´+ nÁ|ü<ëÛ q uÛ≤yê+X¯eTì #Ó|Œü e#·TÃ. u≤>¥‡ ‘·q eØZøs£ D¡ ˝À $$<Ûä $wüj÷· \qT
ø√D≤\qT+∫ ì•‘·+>± |ü]o*kÕÔ&ÉT— ÁbÕø£Ôq XÊÁdüÔy˚‘·Ô ÁbÕNq ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q ø=ìï >∑Ts¡T\Ô ‘√ dü÷∫+∫qfÒ¢ ÁbÕ<∏$ä Tø£ uÛ≤yê+XÊ\qT Ç+^¢wßü ˝Àì ô|<ä› nø£så ê\‘√qT,
neX‚cÕ˝ÒyÓTÆHê dü÷∫‘·yÓTÆ ñHêïj˚TyÓ÷qì XÀ~ÛkÕÔ&ÉT. nÁ|ü<ëÛ q uÛ≤yê+XÊ\qT ∫qï nø£så ê\‘√qT dü÷∫+#·e#·TÃ. kÕe÷q´+>± >π j·÷\˝À
Ç{°e* ø±\+˝À ìsêàDyê<ä+ (structuralism) ˝≤+{Ï$ C≤q|ü<ä $C≤„q ø£ì|æ+#˚ uÛ≤yê+XÊ*$:
n<Û´ä j·Tq+˝À ø=‘·<Ô ës¡T*ï #·÷bÕsTT. >π j·÷\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &ÜìøÏ yê{Ïì A-Anxiety (ø£\es¡bÕ≥T) H-Hate (<˚«wü+)
XÊÁd”Ôj·T $<ÛëHê\qT nqTdü]+∫ eØZø£]+#·&É+ nedüs¡+. dü÷ú\ eØZø£s¡D A-Anger (ø√|ü+) H-Humour (Vü‰dü´+)
#˚j·T&ÜìøÏ nqTdü]+#ê*‡q ø=ìï |ü<ä∆‘·T\qT Ç+‘·≈£î eTT+<˚ dü÷∫+#·&É+ B-Belief system (qeTàø±\T) J-Joy (dü+‘√wü+)
»]–+~. C≤q|ü<ä π>j·÷\qT n<Ûä´j·Tq <äèw溑√ ø=ìï n+XÊ\T (units) >± C-Curiosity (ñ‘·TŒø£‘)· L-Love (Áù|eT)
$&É>=≥º&ÜìøÏ ìsêàDyê<ä+ ñ|üø£]düTÔ+~. πøe\+ ˇø£ uÛ≤wü≈£î dü+ã+~Û+∫q D-Disgust ($düT>∑T) M-Maternal
>π j·÷\≈£î ø±ø£, kÕs¡«Á‹ø£+>± nìï >π j·÷\≈£L nq«sTT+#˚ $<Û+ä >± >π j·÷\˝Àì behaviour (‘·*>¢ T∑ D+)
n+XÊ\qT ìs¡ísTT+#·&É+ ø£wüº+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï |üì. Ç+‘·≈£î eTT+<äT n≥Te+{Ï E-Escape from pain(u≤<Ûq ä T+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√&É+)
Á|üj·T‘êï\T ø£<∏ë+X¯+ ñ+&˚ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\ $wüj·T+˝À #˚j·T&É+ »]–+~. F-Fear (uÛj
Ñ T· +) P-Patriotism (<˚X¯uÛÑøÏÔ)
ñ<ëVü≤s¡D≈£î C≤q|ü<ä ø£<∏ä\˝À ÁbÕ|t (V.Propp) ø=ìï ÁøÏj·T\T (functions) H-Hunger (Äø£*) T-Thirst (<ëVü≤+)
ñ+{≤j·Tì, n$ n˙ï>±ì, yê{Ï˝À ø=ìï >±ì, Á|ü|ü+#·+˝Àì @ ø£<∏ä˝ÀHÓ’Hê ø=ìï π>j·÷\˝À ˇø£ÿ uÛ≤yê+X¯+ ñ+≥T+~— eT]ø=ìï{À¢ ¬s+&ÉT
kÕs¡«Á‹ø£+>± ø£ì|ækÕÔj·Tì #ÓbÕŒs¡T. nsTT‘˚ á $<Ûä+>± π>j·÷\˝À n+XÊ\qT uÛ≤yê+XÊ\T+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î:
ìs¡sí TT+#·˝eÒ TT. m+<äTø£+fÒ ø£<\ä∏ T, ø£<ë∏ >π j·÷\˝Àq÷ >π j·÷\˝À ø£<ë∏ +X¯+˝Ò<Tä . “Give me pregnancy, o Mbali
ø£<∏ë+X¯+˝Òì π>j·÷\˝À n+XÊ\ (units) qT ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ, ‘·<ë«sê C≤q|ü<ä Give me pregnancy that I may bear a child”23
>π j·÷\ n<Û´ä j·THêìï ìsêàDyê<ä |ü<‹∆ä ˝À #˚jT· &ÜìøÏ Á|üdTü ‘Ô · s¡#s· TT‘· Á|üjT· ‘·ï+ (qqTï >∑s¡“¤e‹ì #ÓsTT´, Hê ø£&ÉT|ü⁄q z ø±j·T ø±#˚≥T¢ #ÓsTT´). nH˚
#˚j·T&É+ »]–+~.22 bÕ≥˝À ‘·*¢ >∑TD+, qeTàø£+ nH˚ ¬s+&ÉT uÛ≤yê+XÊ\÷ Á|ü<Ûëqy˚T. n+<äTe\¢ á
C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À e÷qe⁄ì˝À düV≤ü »+>± ø£ì|æ+#˚ Á|üeè‘·T\Ô n_Ûe´øÏÔ bÕ≥qT ªm+_µ nì dü÷∫+#·e#·TÃ. ÇfÒ¢ <äXÊ+X¯ $<ÛëHêìï nqTdü]+∫ >π j·÷\˝Àì
eTq≈£î ø£ì|ædüTÔ+~. düeTdüÔ e÷qe C≤‹˝ÀqT ø£ì|æ+#˚ ø=ìï düVü≤» Á|üeè‘·TÔ\T $$<Ûë+XÊ\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ Çdü÷Ô Á|ü|ü+#·+˝Àì @ π>j·÷qïsTTHê eTq+
96 97
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ìsêàD≤‘·àø£+>± |ü]o*+#·e#·TÃ. ˇø£ n|üŒ–+‘· bÕ≥H˚ ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø=ì
Bìï eT]ø=+‘· $e]+#·e#·TÃ. @<ÓH’ ê bÕ≥˝À ‘·*¢ ‘·q ø£\es¡ bÕ≥qT, ≈£L‘·Ts¡T
‘·q uÛÑj·÷ìï e´ø£Ô+ #˚XÊs¡qT≈£î+fÒ Ä bÕ≥qT á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± uÛ≤yê+XÊ\‘√
dü÷∫+#·e#·TÃ.
Ç+<äT˝À A ø£\es¡bÕ≥TqT dü÷∫düT+Ô ~. A1 ‘·*¢ ø£\es¡bÕ≥TqT A 1.3µ
≈£L‘·T]ï n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ |ü+|æ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ‘·*ø¢ \£ es¡ bÕ≥TqT dü÷∫kÕÔsTT. nfÒ¢ á
^‘·+˝Àì eTs=ø£ uÛ≤yê+X¯+ ≈£L‘·Ts¡T n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ yÓfifl‚ ≥|ü⁄Œ&ÉT #·÷|æq uÛj
Ñ ÷· ìï
dü÷∫düT+Ô ~. á $<Û+ä >± @ >π j·÷qïsTTHê düŒwü+º >± ø=ìï >∑Ts¡T\Ô ‘√ dü÷∫+#·&+É e\¢
$$<Ûä uÛ≤wü\˝Àì π>j·÷\qT b˛*à #·÷|ü&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì $$<Ûä $wüj·÷\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ
ø£+|üP´≥sY e+{Ï Ä<ÛäTìø£ |ü]ø£sê\qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~.
eTTK´+>± |ü⁄sêD≤\T (myths) ø£<\ä∏ T (tales) yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì n+XÊ\T>± $&É>={Ϻ
düVü≤» uÛ≤wüqT $X‚¢wüD≤‘·àø£ uÛ≤wü (analytic language) >± e÷]à ø£+|üP´≥sY
düVü‰j·T+‘√ yê{Ï ìsêàD≤ìï n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔHêïs¡T. n≥Te+{Ï n<Ûä´j·Tq+
^‘ê\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü #˚j·Te#·TÃ.
C≤q|ü<ä π>j·÷\ n<Ûä´j·THêìøÏ düVü‰j·T+ #˚ùd $wüj·÷\˝À kÕVæ≤‘·´+
ˇø£{Ï. C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì $$<Ûä $uÛ≤>±\˝À π>j·T+ kÕVæ≤‘·´ $uÛ≤>±ìøÏ
#Ó+<äT‘·T+~. kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù˝À eTq+ nqTdü]+#˚ |ü<‘∆ä T· \qT >π j·÷ìï n<Û´ä j·Tq+
#˚jT· &ÜìøÏ ≈£L&Ü ñ|üj÷Ó –+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ C≤q|ü<ä >π j·T+ ÁbÕ<∏$ä Tø£ ∫‘·eÔ è‹ÔøÏ
dü+ã+~Û+∫+<ä˙, •wüº kÕVæ≤‘·´eT+‘· ìj·TeTã<ä∆+ø±<äì >∑Ts¡TÔ+#·Tø√e\dæ
ñ+≥T+~.
>π j·T+ n<Û´ä j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT e÷qeXÊÁdü+Ô düV‰ü j·T+ ≈£L&Ü nedüsy¡ T˚ .
C≤q|ü<ä $C≤„q+ kÕ+düÿè‹ø£ e÷qe XÊÁdü+Ô ˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. e÷qeXÊÁdü+Ô eTìwæ,
n‘·qT #˚dæq nìï |üqT\qT >∑T]+∫ #Ó|ü⁄Ô+~. eTìwæ ‘·q n_Ûeè~∆ ø√dü+ #˚dæq
|üqT\˙ï ø£*dæ e÷qe dü+düÿè‹ ne⁄‘·T+~. π>j·T+, ø£<∏ëπ>j·T+, qeTàø±\T,
ø£fi¯\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï e÷qedü+düÿè‹˝À uÛ≤>±˝Ò. n+<äTe\¢ e÷qeXÊÁdüÔy˚‘·Ô\T
nqTdü]+#˚ nH˚ø£ dæ<ë∆+‘ê\T C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ ≈£L&Ü nq«sTTkÕÔsTT.
C≤q|ü<ä π>j·÷ìï n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+˝À #·]Á‘· ≈£L&Ü ø=+‘· es¡≈£î
ñ|üø£]düTÔ+~. ìC≤ìøÏ π>j·÷\ ø£ìï{Ïø° düVü≤»yÓTÆq #·]Á‘· ñHêï, π>j·÷\
98
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
n<Ûä´j·THêìøÏ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. nsTTHê ø=ìï kÕs¡T¢ π>j·÷\ uÛ≤wüqT
|ü]o*+#·&É+e\¢, π>j·÷\˝Àì kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£ $wüj·÷\ |ü]o\qe\¢
yê{Ï #·]Á‘·qT ø=+‘·es¡≈£î }Væ≤+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
>π j·÷\ n<Û´ä j·THêìøÏ eTqdü‘Ô «· XÊÁdü+Ô #ê˝≤ ñ|üø]£ düT+Ô ~. eTH√$X‚w¢ Dü
(psychoanalysis) dæ<ë∆+‘·+ $ø±dü+ #Ó+<ä&ÜìøÏ ÁbòÕsTT&é s¡#q · \T #ê˝≤ <√Vü≤<ä+
#˚XÊsTT. π>j·÷\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT nkÕe÷q´ eTqdüÔ‘·« XÊÁdüÔ
(abnormal psychology) e+{Ï$ ñ|üø£]kÕÔsTT.
C≤q|ü<ä π>j·T+ e+{Ï C≤q|ü<ä Á|üÁøÏj·T\ n<Ûä´j·Tq+ n+fÒ e÷qe
dü+düÿè‹˝À ˇø£ eTTK´yÓTqÆ |òTü {≤ºìï |ü]o*+#·&yÉ T˚ ne⁄‘·T+~. n+<äTe\¢ e÷qe
J$‘êìï XÊÁd”Ôj·T+>± $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ @ $wüj·TyÓTÆHê π>j·÷<äT*ï
|ü]o*+#·&ÜìøÏ ñ|üø£]düTÔ+~. yÓ’<ä´XÊÁdüÔ+, s¡kÕj·TqXÊÁdüÔ+, uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ+,
»+‘·TXÊÁdü+Ô , eèø£Xå ÊÁdü+Ô yÓTT<ä˝q’… $, yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q dæ<ë∆+‘ê\T >π j·÷ìï
n<Ûä´j·Tq+ #Ój·T´&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔsTT.
C≤q|ü<ä π>j·T+ ` Á|üjÓ÷»q+, yÓ’•wüº´+
C≤q|ü<ä $C≤„qeT+fÒ @<√ ñãTdüTb˛ø£≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚<äì, C≤q|ü<ä
π>j·÷\+fÒ _#·Ã>±fi¯ófl bÕ&ÉT≈£îH˚ |üìøÏe÷*q |ü<ë\ì ádü&ç+|ü⁄>± e÷{≤¢&˚
yêfi¯óflHêïs¡T. ø±ì Ä n_ÛÁbÕj·T+ dü‘·´<ä÷s¡yÓTÆ+~. e÷qeXÊÁdüÔE„\T C≤q|ü<ä
$C≤„q Á|üjÓ÷»Hêìï #·ø£ÿ>± >∑T¬sÔ]– <ëìøÏ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´$T∫à n<Ûä´j·Tq+
#˚kÕÔs¡T. C≤q|ü<äT\≈£î ãT~∆ >∑s¡|ü&É+˝À á $C≤„q+ bÕÁ‘· eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆ+~.
eTTK´+>± C≤q|ü<ä $C≤„q+ kÕe÷q´+>± düe÷»+˝À ìwæ<ä∆yÓTÆq yê{Ïì ø=ìï
|ü]dæ‘ú T· \˝À n+^ø£]+#˚≥T¢ #˚dTü +Ô ~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î kÕe÷q´ dü+uÛ≤wüD˝À ìwü<y∆ä TÓ qÆ
no¢\ |ü<ë\≈£î, no¢\ uÛ≤yê\≈£î C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À kÕúq+ ñ+~. n˝≤π>
eTq+ ì‘·´ J$‘·+˝À #˚j·T>∑÷&Éì |üqT\qT <Ûë]àø£ Ä#·s¡D\ dü+<äs¡“¤+˝À,
|ü+&ÉT>∑\ dü+<äs“¡ +¤ ˝À #˚jT· e#·TÃ. n+fÒ C≤q|ü<ä $C≤„q+ kÕ+düÿè‹ø£yTÓ qÆ ø=ìï
|üqT\qT #˚j·T&ÜìøÏ nqTeT‹ìdüTÔ+~. ø=ìï{Ïì ìùw~ÛdüTÔ+~. yÓTT‘·Ô+MT<ä
kÕ+düÿè‹ø£ yêVü≤ø£+>± C≤q|ü<ä $C≤„q+ |üì#˚düTÔ+~. C≤q|ü<ä π>j·T+ e+{Ï
$wüj·÷\<ë«sê ˇø£ düe÷»+ dü+düÿè‹ ‘·s¡‘·sê\≈£î dü+Áø£$TdüTÔ+~. π>j·T+,
kÕyÓT‘·, ø£<\ä∏ T, |ü⁄sêD≤\T yÓTT<ä˝q’… $ kÕsÁ|ü<ësTTø£yTÓ qÆ qeTàø±\qT, Ä#êsê\qT,
99
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n\yê≥¢qT ø£\ø±\+ ì\u…&ÜÔsTT.
C≤q|ü<ä π>j·T+ yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\T kÕe÷q´ »qT\ $<ë´$<Ûëq+˝À
Á|üeTTKyÓTqÆ bÕÁ‘·qT eVæ≤kÕÔsTT. nø£så êdü´‘· nqï~ eTq+ ã&ç˝À #·<Tä e⁄≈£î+fÒH˚
edüTÔ+<äqTø√&É+ bıs¡bÕ≥T. kÕ+πø‹ø£+>± eTq+ C≤q|ü<äT\qT ìs¡ø£åsêdüT´\ì
#Ó|⁄ü HÔ êï ìC≤ìøÏ yês¡T ã&ç˝À #·~$q yê]ø£+fÒ J$‘·+˝À ˝À‘·TbÕ‘·T ˝…≈î£ ÿe>±
‘Ó*dæqyês¡T. J$‘·yT˚ yê] bÕsƒX¡ Ê\, C≤q|ü<ä $C≤„q+ yê]øÏ $<ä´qT H˚sT¡ Œ‘·T+~.
eTqTwüß\T>± r]Ã~<äT‘› T· +~.
C≤q|ü<ä π>j·T+ yÓTT<ä˝…’q kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\T dü+‘√cÕìïkÕÔsTT. Ç~
≈£L&Ü ˇø£ Á|üjÓ÷»qy˚T. |üì˝À, Ä#·s¡D˝À¢, ô|[flfi¯fl˝À, eTqdüT≈£î ‘·è|æÔì#˚Ã
kÕ<ÛäHê\T bÕ≥\T, bÕ≥\ |ü⁄≥Tºø£, ìs¡«#·q+, \ø£åD≤\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï‘√
C≤q|ü<Tä \≈£î @e÷Á‘·+ |üì˝Ò<Tä . yê]øÏ ø±e\dæ+~ yê{Ï Á|üj÷Ó »Hêìï bı+<ä&yÉ T˚ .
C≤q|ü<ä >π j·÷\ yÓ•’ cÕº´ìï |ü]o*+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT yê{Ïì •wüº kÕVæ≤‘·´+˝À
b˛*à #·÷&É&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ‘·|ü⁄Œ˝Ò<äT. C≤q|ü<ä π>j·÷\T ÄX¯ó ø£$‘·\sTT‘˚
ø±e#·TÃ. yê{Ïì Áyêdæqyê]øÏ #Û·+<äXÊÙÁdüÔ+, yê´ø£s¡D+, Ç‘·s¡ XÊÁkÕÔ\T ‘Ó*j·Tø£
b˛e#·TÃ. ø±ì yês¡T ø±e´Á|üjÓ÷>∑ |ü]D‘· eT‘·T\T, C≤q|ü<ä ø£e⁄\≈£î Á|ü‹uÛÑ
düeTè~∆>± ñ+~. X¯u≤›\ ñ|üjÓ÷>∑+, uÛ≤wü≈£î+&˚ n+‘·dü‡‘·«+, bÕ≥≈£î n‘·´+‘·
düV≤ü »+>± neTπs>∑‹ á ø£e⁄\≈£î ‘Ó\TdüT. C≤q|ü<ä ø£$øÏ J$‘·+ qT+∫ H˚sT¡ Ã≈£îqï
nqTuÛÑe+ ñ+~, <ëìì n_Ûe´ø°Ôø£]+#˚ X¯øÏÔ ñ+~.
C≤q|ü<ä π>j·÷\qT düèwæº+∫qyês¡T J$‘·+˝À düTK<äT'U≤\qT
nqTuÛÑ$+∫qyês¡T. Äq+<ä|ü⁄≥+#·T©ï, <äT'K|ü⁄˝À‘·T©ï #·÷∫qyês¡T. dü+kÕs¡
düTKy˚T düs«¡ dü«eTì qeTàø£ b˛sTTHê dü+kÕs¡+˝Àì düTU≤ìï <äT'U≤ìï, >∑èVü≤JeHêìï
‘·eT ø£$‘·˝À¢ Á|ü‹_+_+|ü #˚XÊs¡T. C≤q|ü<ä >π j·÷\T eTq C≤rj·T dü+|ü<ä nì
#Ó|üŒe#·TÃ. M{ÏøÏ ‘Ó\T>∑˙ ø£qï&ÉeT˙ uÛÒ<äuÛ≤e+˝Ò<äT. Á|ü|ü+#·+˝À ñ+&˚ Á|ü‹
e÷qe⁄&ç˝À nD– ñ+&˚ Vü≤è<äj÷· ìï, Ä Vü≤è<äjT· + bı+<˚ düTU≤\qT, <äT'U≤\qT,
nqTuÛÑyê\qT nìï{Ï˙ eTq+ nqTuÛÑ$+#˚≥T¢ #˚kÕÔsTT C≤q|ü<ä π>j·÷\T.
100
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
{Ï|Œü DÏ
1.Modern Review, Vol.56, p.36
2.”Ballads are a variety of folk song; but they are sufficiently a group in them
selves to be classed separately”-Encyclopaedia Britannica, Vol.3, p.20
3. Hêj·Tì ø£èwüí≈£îe÷], kÕs¡dü«‘· yê´düeTT\T, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´ nø±&Ó$T,
dü+.2, |ü⁄.218
4. ø±y˚]sTT+<ä e÷ >√
<ëe] es¡$Ts¡› Hê&É<ë ø£qï&É<=fiŸ
uÛ≤$dæ<ä »q|ü<ä+ edüT
<Ûëefi¯j·T $©q $X¯<ä $wüj·T $X‚wü+ (1`36)
5.“When Thoms first coined the word, he defined it as the lore of the folk. By the
latter term he meant the unlettered peasantry”-Encyclopaedia Britannica, Vol.9,
p.519
6.“There are still some folklorists who mistakenly identify the folk with peasant
society or rural groups. If one were to accept this narrow conception of folk,
then by definition one would have to conclude that city dwellers were not folk
and hence city dwellers could have no folklore”-The study of Folklore, p.2
7.“The term folk can refer to any group of people what so ever who share atleast
one common factor. It does not matter what the linking factor is-it could be a
common occupation, language, or religion-but what is important is that a group
formed for whatever reason will have some traditions which it calls its own”-
The study of Folklore, p.2
8.“Those materials in culture that circulate traditionally among members of any
group, in different versions, whether in the oral form or by means of customary
example”- Jan Harold Brunvand, The Study of American Folklore, New York,
1968. As quoted by P.K.Subramanian, An Introduction to the study of Indian
Folk Lore, 1972, p.5
9.Richard M.Dorson (Ed.), Folklore and Folklife,Introduction, p.2-5
10. dæ.|æ.¬ø., »q|ü<ä ^‘Ó (ø£qï&É+)˝À ñ<äVü≤]+∫+~, |ü⁄.11
101
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
11.“We find that unlettered and untravelled people have both the desire and the
power to express themselves musically”-Encyclopaedia Britannica, Vol.9,p.447
12.“It is indeed tempting to surmise that in the Late Palaeolithic Age (30,000-
15,000 B.C.) when men delighted in painting and carving and modelling, they
delighted also in the melodious arrangement of word”-C.M.Bowra, Primitive
song, p.13
13........“the refrain is incontestably sprung from singing of the people at dance,
play, work, going back to that choral repetition which seems to have been the
protoplasm of poetry”, Francis B.Gummere, The Popular Ballad, 1959, p.73-74
14. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.3`4
15.George Thomson, Marxism and Poetry, p.4
16.“A folksong is neither new nor old because it is continually taking on new life.
It is individual flowning on a common stem”, Encyclopaedia Britannica, Vol.a,
p.448
17. lbÕ<ä>√bÕ\ø£èwüíeT÷]Ô, Ä+Á<Ûä $C≤„q düs¡«dü«eTT, 4e dü+.|ü⁄.302
18. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.3
19.Alan Dundes, The Study of Folklore, p.53
20.“If a myth does come from ritual, where then does the ritual come from?
Ritualists delight in tracing folkloristic items back to ritual, but they usually
have little if anything to say about the origin of the ritual”, Ibid., p.84
21.Introduction to the study of literature, p.97
22.R.V.S.Sundaram, Structural Study of Folksong” (Paper presented at the VI All
India Conference of Dravidian Linguistics Association, Waltair), June,1976
23.C.M.Bowra, Primitive Song, 1963, p.40
102
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
2.|üìbÕ≥\T
e]HêfÒ≥|ü⁄Œ&ÉT, ø£\T|ü⁄ rùd≥|ü⁄Œ&ÉT, yÓ÷≥ ‘√˝Ò≥|ü⁄Œ&ÉT, <äTH˚ï≥|ü⁄Œ&ÉT,
ø√ùd≥|ü⁄Œ&ÉT, ≈£î|üŒ ø=fÒ≥ º |ü⁄Œ&ÉT, <Ûëq´+ <ä+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT, ãs¡Te⁄\T yÓ÷ùd≥|ü⁄Œ&ÉT,
sêfi¯ófl ø=fÒ≥º |ü⁄Œ&ÉT, |ü&eÉ q&çù|≥|ü⁄Œ&ÉT |ü&Á˚ X¯eTqT ‘·–+Z #·Tø√&É+ø√dü+ C≤q|ü<Tä \T
bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. M{Ïì Ç+^¢wüß˝À work songs n˙, labour songs n˙
songs of action n˙ |æ\TdüTÔ+{≤s¡T. M{Ïì ‘Ó\T>∑T˝À ø=+<äs¡T ÁXÊ$Tø£
>π j·÷\Hêïs¡T, ø=+<äsT¡ ø£s¸¡ ø£ ` ø±]àø£ ^‘ê\Hêïs¡T, bÕ≥ø£»q kÕs¡d«ü ‘·eTHêïs¡T.
|üì #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚ bÕ≥\T ø±ã{Ϻ |üìbÕ≥\+fÒ y˚T\T. ø£qï&ç>∑T\T ≈£L&Ü
|üìbÕ≥\T nH˚ ns¡+ú e#˚à ª¬ø\dü<ä Vü‰&ÉT>∑fió¯ µ nH˚ |ü<ëH˚ï m≈£îÿe>± yê&ÉT‘ês¡T.
|üìøÏ`bÕ≥≈£î #ê˝≤ <ä>]Z∑ dü+ã+<Û+ä ñ+~. bÕ≥ \j·Tã<äy∆ TÓ qÆ ø£<*ä ø£\
ø£qT>∑TD+>±, Äy˚XÊ\≈£î, nqTuÛ÷Ñ ‘·T\≈£î nqT>∑TD+>± ne‘·]+#·&+É düV≤ü »+.1
XÊØs¡ø£ ÁX¯eT≈£î, π>j·÷ìøÏ #ê˝≤eT+~ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T dü+ã+<Ûëìï }Væ≤+#ês¡T.
C≤q|ü<ä >π j·T ñ‘·Œ‹ÔøÏ kÕïj·TTeT+&É\+, Hê&ûeT+&É\+, }|æ]‹‘·T\Ô T, dü«s¡ù|{Ïø£
yÓTT<ä˝…’q$ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT.
X¯Øs¡+ ‘·q |ü]düsê\≈£î düŒ+~+#˚≥T¢ #˚ùd~ Hê&ûeT+&É\+. y˚≥ yÓTT<ä˝q’…
|üqT\qT #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT eTìwæøÏ uÛ≤yêy˚X¯+ ø£\TZ‘·T+~. Hê&ûeT+&É\+˝À nìï
uÛ≤>±\ø£+f… eTìwæ yÓT<ä&ÉT #ê˝≤ n_Ûeè~∆ #Ó+~+~. eTìwæ ø£+sƒ¡+qT+∫
\j·÷ì«‘·yTÓ qÆ <Û«ä qT\T sêe&ÜìøÏ ø±yê*‡q Äy˚XÊìï, uÛ≤yê\qT yÓT<ä&TÉ ÇdüTqÔ ï~.
á <Ûä«qT\T dü«s¡ù|{Ïø£ düVü‰j·T+‘√ yÓ\Te&ÉT‘êsTT. e÷qe⁄&ç dü«s¡ù|{Ïø£ u≤>±
n_Ûeè~∆ #Ó+~q dæ‹ú ˝À ñ+~. eTìwæ˝À ø£*>π $$<Ûä $<Ûë\ ø£<*ä ø£\≈£î, ø£+&Ésê\
#·\HêìøÏ, <Û«ä qT\ ñ‘·Œ‹ÔøÏ dü+ã+<Ûeä TT+<äì $C≤„q+ #Ó|⁄ü qÔ ï~. Hê\Tø£, ‘ê\Te⁄,
<ä+‘ê\T, ô|<äe⁄\T, <äe&É\T, ø=+&ÉHê\Tø£, dü|üÔ|ü<∏ä yÓTT<ä˝…’q yê{Ïe\¢
dü«s¡d+ü jÓ÷»q+ (modulation of voice) »s¡T>∑T‘·T+~.
|üì #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ñ#êëdüìXÊ«kÕ\T m≈£îÿee⁄‘êsTT. >∑T+&Ó ø=≥Tºø√&É+
m≈£îÿee⁄‘·T+~. }|æ]‹‘·TÔ\ qT+∫ >±*b˛j˚T e÷sêZìøÏ, dü«s¡ù|{Ïø£≈£î
dü+ã+<Ûeä TT+~. #·\q+ ôV≤∫Ãq }|æ]‹‘·T\Ô qT+∫ >±* dü«s¡ù|{Ïø>£ T∑ +&Ü ãj·T{ÏøÏ
e∫à eTq≈£î ø=+‘· ÁX¯eT ‘·>π ≥ Z T¢ #˚dTü +Ô ~— ø£˙dü+ ÁX¯eT ‘·–qZ ≥T¢ nì|ædTü +Ô ~. á
103
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
$<Û+ä >± |üì bÕ≥\T e÷qdæø+£ >±qT, XÊØs¡ø+£ >±qT ÁX¯eTqT ‘·–kZ ÕÔsTT. C≤q|ü<Tä \T
‘·eTu≤<ÛäqT eT]∫b˛j˚T≥T¢ #˚kÕÔsTT. u≤<ÛäqT+∫ ‘·|æŒ+#·Tø√yê\qTø√&É+
eTìwæ≈£î+&˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Á|üeè‘·TÔ\˝À ˇø£{Ï.
|üìbÕ≥˝À¢ nq+‘·y$’Ó <Û´ä + ñ+~. n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+qT+∫ H˚{eÏ s¡≈î£
ì*∫ ñqï$ |üìbÕ≥\T. H˚&ÉT Ä<ÛäTìø£ |ü]ø£sê\ nedüs¡+, ñ|üjÓ÷>∑+ ôV≤∫Ã
#ê˝≤es¡≈î£ |üìbÕ≥\T eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛j·÷sTT. nsTTHê |ü˝≥¢… ÷fi¯ófl, bÕ≥ø£»qeT÷
ñqï+‘· ø±\+ eTq<˚X¯+˝À |üì bÕ≥\T nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü $ì|ædü÷ÔH˚ ñ+{≤sTT.
|üìbÕ≥\˝À düe÷q´+>± @ yê<ë´\÷ $ì|æ+#·e⁄. >=&ɶ*, i+|ü+,
ø=&Ée*, s√ø£*, ‹s¡>*∑ , m<äT\› eTTe«\T, |ü&eÉ ø£Ás¡\T yÓTT<ä˝q’… y˚ |üì bÕ≥\≈£î
|üø£ÿ yê<ë´\T. |üìbÕ≥\T \j·T |üìqqTdü]+∫ ñ+≥T+~. ˇø£ÿ eTìwæøÏ
kÕ<Ûä´+ø±ì ãs¡TyÓ’q |üì #˚j·Te\dæ eùdÔbÕ≥ ≈£L&Ü ãs¡Te⁄>±, HÓeTà~>±
kÕ>∑T‘·T+~. |üì #·ø£#·ø± kÕ>∑e\dæ ñ+fÒ bÕ≥ ≈£L&Ü n˝≤π> q&ÉTdüTÔ+~ ˝Òø£
|üs¡T¬>&ÉTÔ+~. |üìbÕ≥\˝À ^‘·Hêj·T≈£îì (song leader) bÕÁ‘· eTTK´yÓTÆ+~.
Hêj·T≈£î&ÉT bÕ≥ yÓTT<ä\T ô|≥º>± Ç‘·sT¡ \T n‘·ìï nqTdü]kÕÔsT¡ . ˇø=ÿø£ÿkÕ] ^‘·
Hêj·T≈£î&=ø£ÿ&˚ bÕ≥qT bÕ&ÉT‘ê&ÉT. $T–*qyêfi¯fl+<äs÷¡ }‘·|<ü ë\qT |ü\T≈£î‘ês¡T.
|üìbÕ≥\T>± #Ó|üŒ<ä–qbÕ≥\T ndü+U≤´ø£+>± ñHêï |üìì >∑T]+∫q
bÕ≥\T ‘·≈î£ ÿeH˚ #ÓbÕŒ*. |üì`bÕ≥\qT Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷∫ ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ düsπ >±ì,
˝Ò≈î£ +fÒ @$ |üìbÕ≥\T, @$ ø±e⁄ nì ìs¡]∆ +#·&+É #ê˝≤ ø£w+ºü . |üìì >∑T]+∫
bÕ≥˝À @yÓTHÆ ê dü÷#·q ñ+fÒ <ëìì @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À bÕ&ÉT‘ês√ #Ó|Œü e#·TÃ. ø±ì
e÷eT÷\T>± |üì#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚ bÕ≥\T @ e\|ü⁄bÕ≥˝À, Vü‰dü´^‘ê˝À,
uÛÑøÏÔ^‘ê˝À nsTT ñ+{≤sTT.
|üìbÕ≥˝À¢ yÓTT<ä≥ #Ó|üŒ<ä–q$ y˚≥bÕ≥\T (hunting songs). Ç$
C≤q|ü<ä >π j·÷\ìï{À¢øÏ ÁbÕNqyÓTqÆ eì, ÁbÕ<∏$ä Tø£yTÓ qÆ eì #Ó|Œü e#·TÃ. m+<äTø£+fÒ
eTìwæ #˚|ü{Ϻq yÓTT<ä{Ï eè‹Ô y˚≥. H˚&ÉT ‘Ó\T>∑T, ø£qï&É+ yÓTT<ä˝…’q Hê>∑]≈£î\
uÛ≤wü\˝À y˚≥ bÕ≥\T <=s¡ø≈£ î£ Hêï H˚{øÏ ° y˚≥bÕ≥\T+&˚ Ä~eTC≤‘·T\ yês¡THêïs¡T.
n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+ Hê{Ï e÷qe⁄\ dü+düÿè‹ì á Hê{Ïø° ø£*– ñqïyês¡T
Á|ü|ü+#·+˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü ø£ì|ækÕÔs¡T. y˚≥≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\Tqï yê]˝À
n+&Ée÷˙j·TT\T (Andamanese), mdæÿyÓ÷\T, |æ^à\T (Pigmies), yÓ&ܶC≤‹yês¡T
(Vedda People) yÓTT<ä˝…’q yê]ì #Ó|üŒe#·TÃ.
104
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
y˚{≤&˚≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥\T bÕ&É&+É #ê˝≤es¡≈î£ »s¡><∑ Tä . y˚≥≈£î eTT+<äT>±ì,
y˚≥ ‘·sê«‘·>±ì bÕ≥\T bÕ&É&Éy˚T m≈£îÿe. |üìì >∑T]+∫ e÷eT÷\T>± |üì
bÕ≥\˝À ñ+&Éø£ b˛e&É+ y˚≥ bÕ≥\≈£L e]ÔdüTÔ+~. y˚≥es¡íq>±ì, y˚{≤&ÉT
»+‘·Te⁄\qT e]í+#·&É+>±ì bÕ≥\˝À #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>±H˚ ø£ìŒdüTÔ+~. øÏ+~ bÕ≥
e+{Ï$ ø=ìï ø£ì|æ+#·e#·TÃ.
“I, the head of the village am here!
I have caught you!
Die, elephant!
Die, giraffe!
Die, kudu!
Die, eland!
Die, wildebeest!”2
‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î |üìbÕ≥˝À¢ eTTK´+>±
ù|s=ÿq<ä–q$ ø£s¸¡ ø>π£ j·÷\T. yÓTT‘·+Ô MT<ä uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Á|ü<ëÛ q+>± $ì|æ+#˚$
Çy˚. n‹ ÁbÕNq e÷qe⁄ì Á|ü<Ûëq eè‘·TÔ\T y˚≥, ÄVü‰s¡ ùdø£s¡D ø±e&É+e\¢
n‘·ìøÏ e´ekÕj·T+‘√ nedüs+¡ ˝Òøb£ ˛sTT+~. ‘·sê«‘· dü+düÿè‹ n_Ûeè~∆ nj˚T´ø=B›
e´ekÕj·T+≈£L&Ü H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT e÷qe⁄&ÉT. |ü⁄s¡Twüß&ÉT y˚{≤&ÉT‘·T+fÒ Ád”Ô
ø£+<äeT÷˝≤\qT ùdø£]+#˚~. yÓTT<ä≥ b˛&ÉT e´ekÕj·T+, ‘·sê«‘· Hê>∑* ùd<ä´+
neT\T˝ÀøÏ e#êÃsTT. düTe÷s¡T 10,000 @fi¯fl ÁøÏ‘·+ Hê>∑* e´ekÕj·T+
ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~.
bı\+ bÕ≥\˝À mH√ï s¡ø±\THêïsTT. yêq<˚e⁄DÏï ÁbÕ]ú+#·&É+
yÓTT<ä\Tø=ì, nìï |üqT\T eTT–+#·Tø=ì Ç+{ÏøÏ yÓfi‚fles¡≈£î ¬s’‘·T H√{Ï ì+&Ü
bÕ≥˝Ò. M{Ï˝À yêq bÕ≥\T, @s¡Tyêø£ bÕ≥\T, @‘êeTT bÕ≥\T ˙s¡Tø£fÒº
bÕ≥\T, eT&çø>Ï ≥∑ T¢ ø£&÷É Ô bÕ&˚ bÕ≥\T, ø£\T|ü⁄ bÕ≥\T, ø√‘· bÕ≥\T, ≈£î|üŒq÷]Œ&ç
bÕ≥\T, –+»\T <äT\T|ü⁄ bÕ≥\T ñHêïsTT.
ø±]àø£ π>j·÷\T áHê&ÉT ‘·≈£îÿe>±H˚ $ì|ækÕÔsTT. uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\˝À
|üì#˚ùd yêfi‚fl ø±ø£ ∫qï∫qï $T\T¢\T yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ |üì #˚ùd yêfi¯ófl ≈£L&Ü
ø±]à≈£î˝Ò. eTq<˚X¯+˝À #ê˝≤ø±\+ qT+∫ ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT˝Ò ô|≈£îÿeT+~øÏ
JeHê<Ûës¡+>± ñHêïsTT. ≈£îeTà], ø£eTà], eÁ&É+–, y˚T<ä] yÓTT<ä˝…’q yêfi¯fl$
105
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£sêà>±sê\ì |æ\Te≈£îHêï nM ª∫qï ôdE ’ µ ø£sêà>±sê\H˚ #ÓbÕŒ*. Ç$ø±ø£ Ç+ø±
$$<Ûä eè‘·TÔ\≈£î, ≈£L* yêfi¯fl≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\THêïsTT. ø±]à≈£î\≈£î
dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T uÛ≤Ø|ü]ÁX¯eT\ X¯u≤›\˝À nD>±]b˛j·÷sTT. ≈£L©\
nø£ÿ&Ü Çø£ÿ&Ü bÕ&ÉT≈£îH˚ bÕ≥\˝À ne÷j·T≈£î˝…q’ C≤q|ü<Tä \ >∑T+&Ó\˝À <ë#·T≈£îqï
ìX¯Ùã› u≤<ÛëeTj·T uÛ≤e |üs¡+|üs¡\T düTìï‘·+>± yÓ\Te&ÉT‘êsTT. Ç$ nìï
uÛ≤wü\˝Àq÷ düe÷qy˚T. j·T÷s¡|t˝Àì ˇø£ ‘√+>± u≤\T&ÉT sêfi¯ófl |ü>∑T\>=&É÷Ô
áÁøÏ+~ ^‘·+ n˝≤|ædüTÔHêï&ÉT `
‘They treat us badly, ehe’!
They are hard on us, ehe’!
They drink their coffe, ehe’!
And give us none,ehe’!3
á bÕ≥˝À |ü˝¢… |æ\y¢ êì >∑T+&Ó\ #·|⁄ü Œfi¯ófl Á|ü‹düV≤ü è<äjT· TìøÏ $ì|ækÕÔsTT.
|ü&eÉ bÕ≥\T ≈£L&Ü ˇø£ $<Û+ä >± eè‹Ô |ü<ë˝Ò. Ç$ C≤\s¡T\T, |ü&eÉ MT<ä
edüTÔe⁄*ï ` eTqTwüß*ï #˚s¡y˚ùdyês¡T bÕ&˚bÕ≥\T. Ç$ nìï uÛ≤wü˝À¢ ñHêïsTT.
e÷eT÷\T>± kÕ>∑s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À $ì|ækÕÔsTT. |ü&ÉebÕ≥˝À¢ kÕe÷q´+>±
}‘·|ü<ë\T+{≤sTT. ˝Òø£ nqT|ü\¢e⁄\T+{≤sTT. M{Ïì ñ#·Ã]dü÷Ô |ü&Éeq&çù|
yêfi¯ófl ÁX¯eT rs¡TÃ≈£î+{≤s¡T. }|æ] ‹‘·TÔ\˝Àì >±* yÓ\T|ü*øÏ yÓ[fl yêfi¯fl ÁX¯eT
‘·–qZ ≥¢ì|ædTü +Ô ~. ‘·+&˚\T bÕ≥qT n+~dü÷Ô ñ+fÒ ø£fi≤qT\T }‘·|<ü ë\qT #˚]Ã
|ü\T≈£î‘·÷ ñ+{≤s¡T. #ê˝≤ bÕ≥˝À¢ X¯u≤›˝Ò>±ì ns¡úe+‘·yÓTÆq |ü<äC≤\+
ñ+&É<äT. <Ûä«q´qTø£s¡D˝Ò m≈£îÿe.
ª@˝…kÕ‡ z˝…kÕ‡ @˝…kÕ‡ z˝…kÕ‡
@˝…kÕ‡uÀ z˝…kÕ‡ @˝…kÕ‡uÀ z˝…kÕ‡
@˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤
@˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ ‘·+&˚˝≤
@˝≤ @˝≤ CÀ¬s‡jYT u≤¬s‡jYTµ
Çe˙ï uÛ≤s¡+ rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î #˚ùd <Ûä«qT\T.
Ç+ø± Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\yês¡T bÕ&˚bÕ≥\THêïsTT. |üX¯óe⁄\T ø±#˚ |æ\¢\T
bÕ&˚ bÕ≥˝À¢ ne÷j·Tø£‘·«+ Á|ü‹_+_dü÷Ô ñ+≥T+~. |üìbÕ≥\T eTTK´+>±
|üì˝À ø£cÕºìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ @s¡Œ&çq$ ø±ã{Ϻ n$ s¡÷bı+~q Ø‹≈£L&Ü n˝≤π>
106
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñ+≥T+~. á π>j·÷\˝À ùV≤fi¯q\T, zôVA\T, ÄVü‰\T #ê˝≤ ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£s¡¸πø‘·s¡ π>j·÷\˝À ø±]àø£, eè‹Ô π>j·÷\ b˛>± $T–*q$ ‹s¡>∑*
bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T. Ç$ ‘Ó\T>∑T˝ÀqT, ø£qï&É+˝ÀqT n‘·´+‘· $•wüºyÓTÆq$.
Ç$ >∑èVü≤JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q |üìbÕ≥\T. ‹s¡>*∑ ‹s¡>&∑ ÜìøÏ, s√ø£* b˛≥T≈£î
‘·–qfÒ¢ ñ+{≤sTT á bÕ≥\T. ‹s¡>*∑ , s√ø£* #˚ùd<Û«ä H˚ á bÕ≥\≈£î ñ|üÁX¯ó‹>±
ñ+≥T+~. ‹s¡>*∑ bÕ≥˝À¢qT, s√ø£{Ï bÕ≥˝À¢qT Ád”Ô Vü≤è<äjT· + Á|ü‘´· ø£eå Te⁄‘·T+~.
Ä Vü ≤ è<ä j · T + ˝À‘· T ˝À¢ < ë– ñ+&˚ ÄX¯ \ T, <ä T 'U≤\T, dü + ‘√cÕ\T,
eTeT‘·\T`ˇø£ÿfÒ$T{Ï eT>∑Te $X¯«s¡÷|ü+ á ∫qï bÕ≥˝À¢ ø£ì|ædüTÔ+~. á
$<Ûä+>± |üì bÕ≥\T C≤q|ü<äT\ J$‘·+˝Àì $$<Ûä eTTU≤\qT es¡ís¡+õ‘·+>±
Á|ü<]ä ÙkÕÔsTT.
‘Ó\T>∑T
‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À |üìbÕ≥\<˚ dü+K´˝À nÁ>∑kÕúq+. Ä+Á<Û<ä X˚ +¯
e´ekÕj·÷ìøÏ ù|s¡T>∑qï~. ‘Ó\T>∑T Hê≥ @ e÷s¡TeT÷\ Á|ü<˚XÊìøÏ yÓ[flHê
bı\+ bÕ≥\T <äs¡Ùq$TkÕÔsTT. yêq <˚e⁄DÏï |ü+≥ bı˝≤\≈£î ˙fi¯ófl ÇeTàì
ÁbÕ]ú+#˚ bÕ≥\qT+∫, <Ûëq´\øÏåàì m<äT›\ eTTe«\ düe«&ç‘√ Ç+{ÏøÏ ‘·s¡*+#˚
es¡≈£î ‘Ó\T>∑T Hê≥ ‘˚≥‹j·T´ì bÕ≥\THêïsTT.
s¬ ‘’ T· ≈£î ã+>±s¡T |ü+≥\T |ü+&Ü\+fÒ ø±e\dæ+~ ˙s¡T. y˚<ë\˝À ≈£L&Ü
es¡TD <˚e⁄DÏï ÁbÕ]ú+#˚ eT+Á‘ê\THêïsTT. y˚T|òTü <˚e‘· |üsq®¡ T´&ÉT. Ç‘·DïÏ >∑÷]Ãq$
ãTTπ>«<ä+˝À eT÷&ÉT dü÷ø±Ô\THêïsTT. |üs¡®qT´ì s¡<∏ä+ ˙{Ïã+&ç.
ªªÁdüe‘êyêìÔ |ü‘·j·TìÔ $<äT´‘·
ñ<√wü BÛ«]®Vü≤‘˚ |æq«‘˚ dü«'
Çsê $X¯«ôd’à uÛÑTeHêj·T C≤j·T‘˚
j·T‘·Œs¡®q´' |üè~∏M+ πs‘· kÕe‹µµ
C≤q|ü<äT\T >∑÷&Ü yêq<˚e⁄DÏï Ç˝≤ ÁbÕ]úkÕÔs¡T.
ªªyêq\T¢ ≈£îs¡yê* yêq<˚eTT&Ü
e]#˚\T |ü+&Ü* yêq<˚eTT&Ü
q˝≤¢ì y˚T|òü÷\T yêq<˚eTT&Ü
#·\¢+>∑ ≈£îs¡yê* yêq<˚eTT&ܵµ4
107
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
nH√ ˝Ò≈î£ +fÒ`
ªªø±s¡Ty˚T|òTü e÷ sêy˚ sêy˚
|ü⁄e⁄«\ eTu≤“ ~>∑y˚ ~>∑y˚
|æ+»y˚T|òüTe÷ <Ûä÷[ y˚T|òüTe÷
#ÓeT≥qT }&çà ~eTà]+|üy˚µµ5
nì ne÷j·Tø£ Vü≤è<äj÷· \‘√ ÁbÕ]úkÕÔsT¡ . e{Ϻ ÁbÕs¡qú \πø yêq<˚e⁄&ÉT ø£sT¡ DÏ+#·&TÉ .
n+<äTe\¢ ø£s¡¸≈£î\T ø£|üŒ\ô|[fl #˚kÕÔs¡T. ˇø£ uÀ<äTs¡T ø£|üŒqT rdüTø=ì e∫Ã
|üdTü |ü⁄sê∫, ≈£î+≈£îeT u§≥Tº ô|{Ï,º s√ø£* MT<ä |üdTü |ü⁄ >∑T&É‘¶ √ ø£{,ºÏ Ç<äs› T¡ |æ\\¢ T
<ëìï yÓ÷düTÔ+&É>± ø=+<äs¡T ù|s¡+{≤+Á&ÉT |üfiË¢+˝À |üdüT|ü⁄, ≈£î+≈£îeT. |ü⁄e⁄«\T
ô|{Ϻ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. Ç+‘ê #˚ùdÔ yêq e∫Ã+<√ sê˝Ò<√ ‘·sê«‹ $wüj·T+.
¬s’‘·T\T ‘·eT |üìì ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ eTT+<äT ª@s¡Tyêø£µ |ü+&ÉT>∑qT #˚kÕÔs¡T.
yÓTT<ä≥ $Hêj·T≈£î&çøÏ |üP» #˚d,æ Hê>∑*øÏ sê$ Ä≈£î\T ø£{,ºÏ ø±&çøÏ |üdTü |ü⁄ |üPdæ,
m<äT›\qT, Hê>∑*ì |üPõ+∫ ‘=*<äTøÏÿ <äTqTï‘ês¡T. Ä dü+<äs¡“¤+˝À`
@s¡Tyêø£eTà≈£î @$T ø±yê*
mÁs¡mÁs¡ì |üP\e÷\ø±yê*
ms¡T|ü⁄ ‘Ó\T|ü⁄\ eTãT“f…+&É ø±yê*
@s¡Tyêø£eTà≈£î @$Tø±yê*.......
yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\qT bÕ&ÉT‘ês¡T.
ˇø£ y˚fi¯ yêq<˚e⁄&ÉT ø£s¡TDÏ+#·ø£b˛‘˚ e´ekÕj·T<ës¡T\T yêfi¯fl nedüú\T
yêfi¯ófl |ü&Ü*‡ ñ+≥T+~. u≤*˝À ñqï ø±k˛Ô≈£Lk˛Ô ˙fi¯ófl @‘ê+ kÕj·T+‘√
‘√&ÉTø√yê*. ˙s¡T ø£≥Tºø√yê*, @‘ê\T ‘=≈£îÿ‘·÷ bÕ≥\T bÕ&É&É+ á Hê{Ï~
ø±<äT. sêj·T\T ‘·q ø±\+˝À C≤q|ü<Tä \T @‘·+ bÕ≥\T bÕ&É&+É $ì Ä e÷<ÛTä s¡´+
nqTuÛ$Ñ +#ê&ÉT (ÄeTTø£Ô e÷\´<ä 2`55). @‘êeTT‘√ ˙s¡T‘√&ç mH√ï bÕ≥T¢|&ü qç
¬s’‘·T @‘ê+ ‘=πøÿ≥|ü⁄Œ&ÉT ‘·q bÕ&ÉT J$‘·+ >∑Ts¡TÔ e∫Ã Ç˝≤ bÕ&ÉT≈£î+{≤&ÉT.
@{Ïøπ ‘·+ u…{ºÏ jÓTsTT|ü⁄≥T¢ |ü+&ç+∫
mqï&É÷ yÓT‘·Tø¬ s¡>q∑ Hêï
H˚qT >∑+õ˝À yÓT‘·T¬øs¡>∑qHêï.
ø£|æ˝… bÕ≥\≈£î sêj·T\d”eT ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. Ä ÁbÕ+‘·+˝À ø£|æ\ u≤e⁄
˝…≈£îÿe. düsêÿs¡T ÁbÕ+‘·˝À˝≤>± ˇπø ø±&ç‘√ ø±ø£ sêj·T\d”eT˝À u≤e⁄\˝À
108
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eT÷&ÉT Hê\T>∑T ø±+&ÉT¢ ñ+{≤sTT. ø±ã{Ϻ Ç<ä›s¡T ø±&çø±+&É¢ nedüs¡+ ñ+~,
bÕ≥bÕ&˚ neø±X¯eT÷ ñ+~. ¬s+&ÉT¬s+&ÉT #·s¡D≤\˝À kÕπ> ø£|æ\ bÕ≥\˝À
nq+‘· yÓ’$<Ûä´+ ñ+~, n˝≤Œø£åsê\˝À nq˝≤Œsêú\T ñHêïsTT. eT#·TÃ≈£î ø=ìï :
e÷qTe÷qT |ü⁄e⁄«>±#Ó, e÷ìøÏ+<ä sêdæ b˛ôd
Ç|æŒe÷qT |ü⁄e⁄«>±ôd, Ç|ü⁄Œ&ç]¬> Hê eTqdüT.
á‘·e÷qT Ç\T¢ø±<äT, ‘ê{Ïe÷qT ‘êe⁄ø±<äT
‘·–*H√&ÉT yÓTT>∑T&ÉTø±<äT, ‘·>∑Ts¡T ã+>∑s¡T ø±<äT.
u≤sTT>∑+>± u˝≤¢]>∑+>±, u≤s¡eT+‘ê yÓ÷|æHêeTT
u≤sTT˝Àì dæ]u≤\>∑+>±, u≤\˝…<äT›\T ˙ u≤s¡eTe÷à.
@&ÉTeT≥¢ sT÷ u≤sTTø±&É, m<äT›\ sT÷ u≤<ädü÷&ÉT
ãø£ÿjÓT<äT›\T u≤s¡Tø£|æ*, ãÁ<äeTe÷à u≤sTT>∑+>±.
‘√≥‘√≥ u§eTàqïø°, Äe⁄HÓsT÷´ ns¡{|Ï +ü &ÉT
eTqu≤sTT u§eTàqïø°, eT˝…¢|üP\ yÓT&É<ä+&É.
@<√ $<Ûä+>± >∑+>∑eTà ‘·*¢ì Á|üdüqï+ #˚düT≈£îqï¬s’‘·T ˙s¡Tø£&É÷Ô ˙{Ï
>∑\>∑\\‘√ ‘·q bÕ≥≈£î |üø£ÿyê<ë´\T düeT≈£Ls¡TÃ≈£î+{≤&ÉT.
#·T≥÷º ø=˝≤¢s¡+{Ïy√ dü+kÕ]j·÷
düTqï|ü⁄ $T<ä+› {Ïy√`Ç<ä]› ø° uÀ&É+{Ïy√ dü+kÕ]j·÷
á $<Ûä+>± bÕ&ÉT‘·÷ ˙s¡T ø£{Ϻq ‘·sê«‘· eT&çøÏ >∑≥T¢ø£&É÷Ô bÕ≥\T
bÕ&ÉT‘ês¡T. ˙s¡T \_Û+∫q dü+‘√wü+˝À nìï u≤<Ûä\T eT]∫b˛‘ê&ÉT. ñ˝≤¢dü+>±
#·+<äe÷eT bÕ≥Hê˝≤|ækÕÔ&ÉT.
ªªsê‹] sê‹] ekÕÔeì #·+<äe÷eTjÓ÷´`e÷eT`#·+<䈈
sê‹>∑+<Ûä+ rdæ ñ+∫‹ #·+<äe÷eTjÓ÷´`e÷eT`#·+<䈈
sê‹] sê‹] sêø£b˛‘˚ e÷eT`#·+<䈈
sê‹ >∑+<Ûä+ s¡–* b˛j˚T e÷eT`#·+<䈈 6
Çø£ $‘·HÔ ê\T Hê{≤*. s¬ ‘’ T· #˚ùd Á|ü‹|üìø° z bÕ≥ ñ+&Ü*‡+<˚. n‘·ì
109
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|üqT˝À¢ bÕ≥\÷ ˇø£ uÛ≤>∑eTj·÷´sTT. Hê≥T¢Hê≥&É+ Ád”Ô\ |üì. e´ekÕj·T+˝À Ád”Ôì ø√‘·≈£î s¡eTàì m+<äs√ mH√ï $<Ûë\T>± n&ç– #·÷#ês¡T. nsTTHê ÄyÓT
Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î b˛{°\T ˝Òe⁄— <˚«cÕ\T ˝Òe⁄. n+<äs¡÷ ø£*dæ ø£≥Tº>± |üì #˚kÕÔs¡T. ˇ|ü⁄Œø√˝Ò<Tä . ø±ì e÷eT #˚qT≈£îe÷Á‘·+ ≈£L* ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ dæ<e∆ä TsTT+~ C≤q|ü<Tä \
Hê≥T¢, HêfÒ≥|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À` u≤+<Ûäe´eT{Ϻ~.
ªªz‘êì q˙ ‘êìq˙ ‘êìq˙ Hê k˛˝…&ÉT k˛˝…&ÉT eT#êÃ*düÔ k˛ì|üP\ <ä+&É*düÔ
‘êì q˙ ‘êìq˙ ‘ê˙ HêHꈈ eTqTeTsê\ C§qï #˚qT ø√j·Tsêee÷àˆˆ` n+fÒ
z eTìï <ësTT˝≤\ >=_“j·÷˝≤˝À n+<äT≈£î ÄyÓT n+^ø£]+#·˝Ò<äT. ø±ì e÷eT :
z eTìï <ësTT˝≤\ >=_“j·÷˝≤˝À
≈£î+≥ |üP yêdüq≈£î sêj·TT&ÉT sê+>± ≈£î+#Ó&ÉT ≈£î+#Ó&ÉT eT#êÃ*düÔ ≈£î+≈£îeT |üP\ <ä+&É*düÔ
≈£îdüTeT |üP yêdüq≈£î ≈£î+≥<ës¡˝…¢µµ7 ø√&É˝≤ e÷ C§qï#˚qT ø=j·T´ sêeyÓ÷à`nq>±H˚
nH˚ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. ¬sø±ÿ&ç‘˚>±ì &=ø±ÿ&Éì á ne÷j·Tø£ Ád”Ô\T @
uÛ Ñ ÷ kÕ«eTT\ bı\+˝ÀH√ q&É T + $]π > ≥T¢ |ü ì #˚ d æ Hê\T>∑ T ø±˙\T ≈£î+#Ó&ÉT ≈£î+#Ó&ÉT eTT#êÃ˝§<äT› ≈£î+≈£îeT|üP\ <ä+&É˝§<äT›
#˚‘·ã≥Tº≈£îb˛‘ês¡T. yêfi¯fl≈£L ÄX¯\T+{≤sTT. @ eTVü‰sêC…’Hê yêfi¯fl |üì #·÷dæ e÷eT ˙ C§qï #˚qT }πø ø√düÔH√ ôd’
ÇHêeTT *kÕÔ&Éì yêfi¯fl |æ∫ÃqeTàø£+. Hê≥T¢ Hê≥T‘·÷ ‘·eT ÄX¯\ø=ø£ nì Á|”‹˝À »yêãT #Ó|æŒ+<ë j·TTe‹
s¡÷bÕìï#·TÃ≈£î+{≤s¡T. ‘Ó\T>∑T˝À bı* |ü<ë\qï$ #ê˝≤ \_ÛkÕÔsTT. –+»*ï <äT*|æ <Ûëq´+
ªª}&ÉT|ü⁄&Ée+ &ÉeTà˝≤sê MT sêX¯ó\T>± b˛dæ, sê•#·T≥÷º ^‘· ^kÕÔs¡T. <ëìï bı* n+{≤s¡T. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢
s¡T&Ée+&û <äeTTà ùddæq H˚\˝À¢ ÁbÕ+‘·+˝À ªá j˚T&ÉT u≤>± bı* nsTT+~µ n+{≤s¡T. ø£fifl¯ +˝À <ÛëHê´ìï ‘·÷sêŒs¡
}düT˝≤&ÉTø=ì }s¡Tø√uÀø£+&û ãfÒº≥|ü⁄Œ&ÉT ‘=* #˚≥qT ªªbı*ø£\T>∑Tµµ n+{≤s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ªbı* ø£\T>∑T b˛˝À
Ç&ÉBdæ e]yÓTTø£ÿ ˝…&ÉyÓTT&ÉeTT>∑ bÕ‘·+&û bı*µ n+≥÷ ñ+{≤s¡T. Ç˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT ˝≤uÛ+Ñ sêe{≤ìøÏ |üPõ+#˚ <˚e⁄&˚ bı*>±&É$
u≤&Éqø£ ã+<äqø£ bÕ≥T|ü&çHêeT+fÒ ns¡ú+ #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. nq+‘·|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘ê\˝À ø=\e&ÜìøÏ eTT+<äT bı\+˝À
e÷sêE |üì dü÷dæ eTqø°Hê$TkÕÔ&ÉT <Ûëq´sê• #·T≥÷º õ˝Ò¢&ÉT Ä≈£î #˚‘· ã≥Tºø=ì eT÷&ÉT Á|ü<äøÏåD≤\T #˚kÕÔs¡T. BìøÏ
ÄeP] e÷sêE ◊<äD≤*ùdÔqT ªbı*~s¡T>∑Tµ nì ù|s¡T. HÓ\÷¢s¡T yÓTT<ä˝…’q#√≥¢ C≤‘·s¡\˝À <˚e‘·≈£î Á|”‹>± bÕ&˚
á eP] e÷sêE eTTbÕŒe*kÕÔ&ÉTµµ8 bÕ≥*ï ≈£L&Ü bı*|ü<ë\T n+{≤s¡T.
á e]Hê≥T bÕ≥\qT Væ≤+B˝À s¡dæj·÷ ^‘ê\+{≤s¡T. e]Hê{Ï+ ã+‹e÷*, ã+‹e÷*, ñj·÷´˝À
‘·sê«‘· ø£\T|ü⁄rùd≥|üŒ{Ï bÕ≥ #·s#¡ s· ê kÕ>∑T‘·T+~. ø£\T|ü⁄ rùdyês¡T Ád”\Ô T. Ç~ e÷ m˝…¢&É¢ ã+‹øÏ ñj·÷´˝À`n+≥÷
m+‘√ H˚s¡TŒ‘√ #˚j·Te\dæq |üì. ˇø£]<ä›s¡T ø£\T|ü⁄bÕ≥ bÕ&É&É+ $T–*q yês¡T á˝≤ |ü˝&¢… TÉ ,¢ <√¬s&ÉT,¢ ø£Ás¬ &ÉT,¢ ã≥º&TÉ ,¢ >√]+ø£ ã{Ï&º TÉ ,¢ eTdü], ø£d]ü , ô|’
e+‘· bÕ&É&+É ñ+≥T+~. ø£\T|ü⁄ bÕ≥˝À¢ ø£<ë∏ >π j·÷\÷ ñHêïsTT, \|òTü Tπ>j·÷\÷ \ø£ÿô|,’ #ê|üH\Ó ,¢ C≤˝…, |üP‘· yÓTT<ä˝q’… m&És¢ +¡ >∑T\qT e]íd÷ü ,Ô ã+‘·T\T ‘√\T‘·÷,
ñHêïsTT. ≈£î|üŒ\T q÷s¡TkÕÔs¡T. –+»\T bı* >∑\>±\ì $Hêj·T≈£îDÏï, >±*ì ÁbÕ]úkÕÔs¡T.
e] Hê≥&É+, ø£\T|ü⁄rj·T&É+ eTT–dæq ‘·sê«‘· eT∞fl ø√‘·\ es¡≈£î nìï |üqT\T eTT–+#·Tø=ì >∑èVü‰ìøÏ eTs¡˝≥Ò |ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü bÕ≥\T bÕ&ÉT ≈£î+{≤s¡T
|üqT\T+&Ée⁄. ø√‘·ø±\+ e#˚Ãdü]øÏ mø£ÿ&É˝ìÒ ø√˝≤Vü≤\+ e#˚ÃdüT+Ô ~. ˇø£ C≤q|ü<ä s¬ ‘’ T· \T. bı\+˝À |üì yÓTT<ä\T ô|{Ïqº |üŒ{ÏqT+∫ <Ûëq´+‘√ ì+&ÉT>± Ç+≥ n&ÉT>∑T
110 111
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ô|fÒº es¡≈£î bÕ&˚bÕ≥\qT ùdø£]+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚ùdÔ n<˚ ˇø£ |ü]XÀ<Ûäq y˚<ë+‘·+ |ü⁄≥Tºø=düT+Ô ~.
Á>∑+<∏äeTe⁄‘·T+~. ˇø=ÿø£ÿ|üì #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT m˝≤+{Ï bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T, <ëì \j·T ªª>∑f…º≈£îÿ‘ê<ë Hê ‘Ó|üŒ?
m˝≤+{Ï~ n~ Ä |üìøÏ @$<Ûä+>± dü]b˛‘·T+~ yÓTT<ä\sTTqe˙ï #ê˝≤ ø£˝À¢\ »\~Û˝À eTTì–b˛‘·T+<ë
ÄdüøÏÔ<ëj·Tø£yÓTÆq |ü]XÀ<ÛäHê+XÊ\T. ø=ø=ÿs√ø√j·T+#·T ø√&ç ≈£Lj·T+>±H˚
|üì bÕ≥\˝À eTTK´+>± ù|s=ÿq<ä–q yê{Ï˝À |ü&eÉ bÕ≥\÷ #˚sT¡ ‘êsTT. <˚e⁄&ç∫Ãq ìÁ<ä ‘˚*+~ sêj·T+≥T
Ç$ Á|ü|ü+#·+˝À nìï Á|ü<˚XÊ\˝Àq÷ <=s¡T≈£î‘êsTT. |üìøÏ, bÕ≥≈£î ñ+&˚ <ä>∑Z] #·*>±*˝À efi¯ófl düe]+#·Tø=+≥÷
dü+ã+<Ûëìï ‘Ó*j·Tã]#˚ yê{Ï˝À |ü&eÉ bÕ≥\qT yÓTT<ä≥ #Ó|⁄ü Œø√yê*. |ü\e¢ ⁄\≈£î #·~›>∑≥Tºø£ H˚qT, #·ø£ÿe#êÃqTµµ9
|ü&Ée bÕ≥\T ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. ø=ìï |ü&Ée bÕ≥\˝À }‘· |ü<ë\T ‘·|üŒ bÕfÒ bÕ≥ kÕπ> ø=B› Bì˝À ≈£L≥ y˚<ë+‘·+ ø£ì|ædüTÔ+~. á |ü&Ée bÕ≥˝À¢
ñ+&É<äT. e÷eT÷\T>± |ü&ÉebÕ≥\T kÕ>∑s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À, qBq<ë\Tqï #√≥¢˝À e÷eT÷\T>± ø£ìŒ+#˚ }‘·|<ü ë\T ôV≤’ ˝Òk˛, @˝Òj÷· ˝≤, CÀs¡TôdsTT´ u≤s¡TôdsTT´,
$ì|ækÕÔsTT. C≤\s¡T\T, |ü&ÉeMT<ä edüTÔe⁄*ï, eTqTwüß*ï #˚s¡y˚ùd yêfi¯ófl bÕ&˚ C≤\Te÷* yÓTT<ä˝…’q$.
bÕ≥*$. $$<Ûä eè‘·TÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T, yê{Ï \j·T\T |üìøÏ ‘·>∑Z≥Tº>±
Ä+Á<Û ä < ˚ X ¯ + ˝À ø£ è cÕí > √<ëeØq<ä T \T Á|ü j · ÷ D≤\≈£ î , m>∑ T eT‹ ñ+{≤sTT. ≈£L*|üì #˚düT≈£îH˚yês¡T bÕ&˚ bÕ≥\T eTq Vü≤è<äj·÷ìï ø£~*kÕÔsTT.
~>∑TeT‘·T\≈£î ñ|üø£]düTÔHêïsTT. bı&ÉyÓ’q kÕ>∑s¡ rsêìøÏ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ ô|{Ϻ+~ ne÷j·T≈£î&Óq’ C≤q|ü<Tä ì >∑T+&Ó˝À <ë#·Tø=qï ìX¯Ùã› u≤<ÛëeTj·T uÛ≤e |üs+¡ |üs\¡ T
ù|s¡T. n+<äTe\¢ Ä+Á<Ûä<˚X¯+ |ü&Ée bÕ≥\ y˚T˝…’q kÕúes¡+>± ñ+~. düTìï‘·yTÓ qÆ ^‘·+>± yÓ\Te&ÉT‘êsTT.. Ç~ ˇø£ÿ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝ÀH˚ ø±<äT— @ uÛ≤wü≈î£
|ü&Ée bÕ≥\˝Àì }‘· |ü<ë\T, nqT|ü\¢e⁄\T |ü&Ée q&çù| yê]øÏ #Ó+~q yê¬sH’ ê C≤q|ü<Tä \ Vü≤è<äjT· + ˇø£ÿfÒ. j·T÷s¡|⁄ü ˝Àì ˇø£ ‘√+>± u≤\T&ÉT
‘·s¡>∑ì ÄdüTÔ\T. }‘· |ü<ë\qT |ü\T≈£î‘·÷ |ü&Ée q&çù|yês¡T ÁX¯eTqT sêfi¯ófl |ü>∑T\ >=&É÷Ô á ÁøÏ+~ ^‘·+ n˝≤|ædüTÔHêï&ÉT.
‘·–Z+#·T≈£î+{≤s¡T. ^‘· Hêj·T≈£î&ÉT @<√ ˇø£ bÕ≥qT m‘·TÔ≈£î+{≤&ÉT. $T–*q They treat us badly, ehe’!
yêfi¯ófl }‘·|<ü ë\qT |ü*øÏ, }|æ] $&ÉTdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT }|æ]‹‘·T\Ô ˝Àì >±* yÓ\T|ü*øÏ They are hard on us, ehe’!
yÓ[fl yêfi¯fl ÁX¯eT ‘·–Zq≥¢ì|ædüTÔ+~. ‘·+<˚\T bÕ≥qT n+~+#·&É+, ø£fi≤düT\T They drink their coffie, ehe!’
}‘·|ü<ë\qT #˚]à |ü\ø£&É+ $ì rs¡e\dæq düìïy˚X¯+ bÕ≥ø£+fÒ m≈£îÿe>± And give un none, ehe!’10
<Û«ä q´qTø£sD¡ ˝Ò ñ+{≤sTT. á bÕ≥˝À |ü˝¢… |æ\y¢ êì >∑T+&Ó\ #·|⁄ü Œfi¯ófl Á|ü‹ düV≤ü è<äjT· TìøÏ $ì|ækÕÔsTT.
@˝…kÕ‡ z˝…kÕ‡ @˝…kÕ‡ z˝…kÕ‡ ø±+Á{≤≈£îº |üqT\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT q\T>∑T¬s’<äT>∑Ts¡T eT>∑yêfi¯ófl, Ä&Éyêfi¯ófl
@˝…kÕ‡uÀ z˝…kÕ‡ @˝…kÕ‡uÀ z˝…kÕ‡ |üì #˚kÕÔs¡T. Ç$ kÕeT÷Væ≤ø£ ^‘ê\T. |üìøÏ ‘·–q≥T¢ bÕ≥ ñ+≥T+~. bÕs¡
@˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ j˚T˝≤ ‘·+&˚˝≤ |ü<ë\T ∫qï$. bÕs¡qT ~+∫q|ü⁄&ÉT bÕ≥˝À yÓTT<ä{Ï uÛ≤>±ìï bÕ&ÉT‘ês¡T.
@˝≤ @˝≤ CÀ¬sÙjYT u≤¬sÙjYT ªª@j·T÷s¡T, uÛ≤e÷
yÓTT<ä˝…’q$ uÛ≤s¡+ rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î #˚ùd <Ûä«qT\T. >∑T+≥÷s¡T, Hê~
|ü&Ée bÕ≥˝À¢ y˚<ë+‘·+ |ü⁄wüÿ\+>± ø£ì|ædüTÔ+~. #·T≥÷º |üs¡T#·Tø=ì @$T ˙, ù|s¡T
ñ+&˚ kÕ>∑s¡+, q&ÉTeT yÓT\yÓT\¢q kÕπ> ∫ìï |ü&Ée m|ü⁄Œ&ÉT @ø£åD+˝À @ n\ ù|s¡T >∑T, qïeT൵11
ø=&ÉT‘·T+<√, @>±* eTT+#·T‘·T+<√ ‘Ó*j·Tì dæú‹. á |ü]düsê\˝À me]¬ø’Hê á bÕ≥ |üP]Ô nj˚T´ dü]øÏ ¬s+&ÉT bÕs¡\ eTqTï b˛>∑e⁄‘·T+~.
112 113
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|üXó¯ \ ø±|üsT¡ ¢ kÕe÷q´+>± |æ\˝¢ ’… ñ+{≤s¡T. ne÷j·Tø£‘«· +, ñ‘ê‡Vü≤+ |üì bÕ≥\T eTTK´+>± |üì˝À ø£cÕºìï ‘·–+Z #·&ÜìøÏ @s¡Œ&É$¶ ø±ã{Ϻ n$
Á|ü‹_+_düTÔ+&˚$yê] bÕ≥\T. @<√ ˇø£ |üøÏå>±ì »+‘·Te⁄>±ì ø£ì|æ+#·>±H˚ #ê˝≤ ñ‘ê‡Vü≤+>± kÕ>∑T‘·T+{≤sTT. ùV≤fi¯q\T, zôVA\T, ÄVü‰\T #ê˝≤
<ëìï >∑T]+∫ ˇø£ bÕ≥ m‘·TÔ≈£î+{≤s¡T yêfi¯ófl. ªñ&É‘ê ñ+&É‘ê VüA‘Y, mø£ÿ&ç ø£ì|ækÕÔsTT. qs¡ø£ej·T´, ø=≥ºej·T´, ‘√eTej·T´ n+≥÷ |üì#˚ùd yê&çøÏ |ü⁄]
¬øfi¯‘êyé nH√ ∫\ø± ∫\ø± sêeT∫\ø± |ü\ø£\¢+{≤yêµ nH√, Á|üø£è‹ ÁbÕDT*ï møÏÿdüT+Ô {≤s¡T.
|ü\ø£]kÕÔs¡T |üX¯ó\ ø±|üs¡T¢. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\˝À $ì|æ+#˚~ á ÁøÏ+~ ø=ìï bÕ≥\˝À Ä eè‹Ô˝Àì |üì‘·Hêìï >∑T]+∫q Á|üdüøÏÔ ñ+≥T+~.
π>j·T+. ˇø£ ªy˚T<ä] ≈£L‘·T]ïµ >∑T]+∫ Á|üX¯+kÕ |üPs¡«ø£+>± #Ó|æŒq bÕ≥ á ÁøÏ+~~.
ñ&É‘ê ñ&É‘ê ñÁ]`ñ+&˚ ø£e÷à˝À¢ C…iÏ¿ y˚T<ë] ≈£L‘·÷s¡T y˚T\+|ü⁄ sê\Tsê
j·÷&ÉøÏ b˛‘êy√jYT`dü+‘·øÏ b˛‘êH˚jYT ≈£Lk˛ì n˝…¢sê ≈£Lsê≈£î õ_“sê
j˚T$T ‘ÓkÕÔy√jYT`|ü|ü⁄Œ\T u…˝≤¢\T |ü+&ÉTø√ q˝…¢sê |ü≥TºeT+#êeTTsê #·+<äe÷e÷`ôd’
y√*øÏ ô|&É‘êe⁄`@y˚T$T ‘ÓkÕÔe⁄ ì\ã&ÉTø√ q˝…¢sê ˙\+|ü⁄ <ë–]
$TsƒêsTTu…˝≤¢\T`z*øÏ ô|&É‘êe⁄ e+>√ì n˝…¢sê e&É¢ »*¢&çsê
\+»øÏ ô|&É‘êqT`@&ÉeDT ≈£î+{≤e⁄ |ü+&ÉTø√ q˝…¢sê |ü≥Tº eT+#êeTTsê #·+<äe÷e÷`ôd’
bısTT´ >∑&ɶ˝À eDT≈£î+{≤qT`MTkÕ\T ø±*bÕjÓT (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ∫+‘êeTDÏ ‘ê\÷ø±, ø√˝≤s¡Tõ˝≤¢)
s¡»ø£ eè‹ÔøÏ dü+ã+~Û+∫q >π j·÷\T ≈£L&Ü ns¡T<äT>± $ì|ækÕÔsTT. H˚qT
ùdø£]+∫q ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ >π j·T+ á ÁøÏ+~~. s¡»≈£î\≈£î ø±e*‡+~ ã≥º\T ‘Ó\>¢ ± ø±]àø£ π>j·÷\T :
ñ+&É&+É e÷Á‘·yT˚ q≥! ã≥º\T ∫]–Hê |üsy¡ ê˝Ò<≥ä . @ s¡»≈£îDÏï ì\Bdæ n&ç–Hê ø£sêà>±sê\˝À |üì#˚ùd yêfi¯ófl ø±]à≈£î\T. uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\˝À |üì#˚ùd
sT÷ ìC≤ìï ˇ|ü⁄Œø√&ÉT>±ì sT÷ π>j·T+ n‘·ì Vü≤è<äj·T+˝À qT+∫ yÓ\Te&ç+~ yêfi‚fl ø±ø£ ∫ìï ∫qï $T\T¢\T yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ |üì#˚ùd yêfi¯ófl ≈£L&Ü ø±]à≈£î˝Ò.
ø±ã{Ϻ ns¡eT]ø£\T ˝Ò≈£î+&Ü bÕ&ÉT‘·THêï&ÉT. eTq <˚X¯+˝À #ê˝≤ ø±\+qT+∫ ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT˝Ò ô|≈£îÿeT+~øÏ JeHê<Ûës¡+>±
ã+&ÉMT<ä yÓj·T´sê <äu≤<äTu≤ ñHêïsTT. ø±]à≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T ‘·≈£îÿe. m+<äTø£+fÒ eTq<˚X¯+˝À
ã≥º\T ∫ì–Hê ø√$T{À&ÉT n]dæHê uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\T Ç{°e*$. nø£ÿ&ç ø±]à≈£î\≈£î ndü\T bÕ≥\T bÕ&É&Üìπø r]
eTqπø$Tsê ãj·TyÓ÷ ≈£î+&É<Tä .
ø=≥ºsê ã+&ÉMT<ä yÓj·T´sê ã+&ÉMT<ä <äu≤<äTu≤ $T\T¢˝˝À ãs¡Te⁄\T yÓ÷ùd≥|ü⁄Œ&ÉT, sêfi¯ófl ø=fÒº≥|ü⁄Œ&ÉT, ãkÕÔ\T
eTq≈£î ø±e*‡+<˚$Tsê >∑T&ɶ\T ‘Ó\¢>∑ ø±yê*sê yÓ÷ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚ bÕ≥\T m≈£îÿe>± \_ÛkÕÔsTT.
mj·T´s¡ ã+&ÉMT<ä <äu≤<äTu≤ ªªø£\ø±\j·Tq uÀ≈£î ø£˙ s¡T~j·T´uÀ≈£î
m‘ÓÔj·T´sê <äu≤<äTu≤ eTq n+‘·TqT+f… ‘·|üŒ<˚`z u§˝≤¢s¡ ô|˝≤¢
ã≥º\T ã\¢MT<ä y˚dæ Ç‘·Ô&ç ô|{Ϻ m‘·TÔø=ì n#êÃeTT ‘Ó\¢Ns¡ n+#·÷q õ˝Ò¢&ÉT ø=eTà
düsêãsê ‘√eTTsê Hêqï ˙ ø=+>∑Tq sêeT ∫\Tø£˝Ò`z u§˝≤¢s¡ ô|˝≤¢
düsêusê ‘√eTTsê Hêqï u§+u≤sTT\ u§+>∑T˝§¬s`sTT+<ä÷s¡¢ >∑+≥˝…¬>
(eTTqTkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ, ø√˝≤s¡Tõ˝≤¢) eTq s¡C≤ jÓT‹Ôb˛‘·<Ó`z u§˝≤¢s¡ ô|˝≤¢µµ12
114 115
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
á bÕ≥ u§+u≤sTT˝Àì ‘Ó\T>∑T ø±]à≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. ø±]àø£
π>j·÷\T Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ ñHêïsTT. ø±ì sT÷Hê&É$ j·T+Á‘ê\ #·|ü⁄Œfi¯fl yÓqTø£
nD–b˛j·÷sTT. “Labour songs abound at all stages of culture all over the
world except where they have been silenced by the hum of machinery”13
‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T :
Ç|üŒ{Ï es¡≈£î düMTøÏå+∫q π>j·÷\T #ê˝≤es¡≈£î >∑èVü‰ìøÏ yÓ\T|ü\
$ì|æ+#˚$. Ç+{Ï˝ÀH˚ $ì|æ+#˚ |üìbÕ≥\˝À ‘Ó\T>∑T dü+düÿè‹øÏ dü+ã+~Û+∫q
$•wüº ^‘ê\˝À ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T #˚sá e\dæ ñ+≥T+~. Ç+{Ï|qü T\≈£î
ñ|üjÓ÷–+#˚ |ü]ø£sê\˝À ‹s¡T>∑*, s√ø£* ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À nH˚ø£ X¯‘êu≤›\
qT+∫ ñHêïsTT.
‹s¡T>∑* bÕ≥\H˚ $düs¡TbÕ‹ bÕ≥\T n+{≤s¡T. Ç$ sêj·T\d”eT˝À
m≈£îÿe Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. Ád”Ô J$‘·+˝Àì nqTuÛÑe kÕs¡eT+‘ê á bÕ≥˝À¢
Á|ü‹_+_dü÷Ô ñ+≥T+~. $düs¡Tsêfi¯ófl >∑èVæ≤DÏ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\qT ã{Ϻ ˇø£{Ï
¬s+&É&ÉT>∑T\ yê´kÕìï ø£*– ñ+{≤sTT. sêj·T\d”eT˝À˝À>± Ç<ä›s¡T eTT>∑TZs¡T
$düπssêfi¯ófl eT÷&ÉT n&ÉT>∑T\ yê´dü+ ø£*–q$ ≈£L&Ü ñ+&˚$. ø±ì sTT|ü⁄Œ&ÉT
yê{Ïì ‹ù|Œ X¯øÏÔ mø£ÿ&ç~!
‹s¡T>∑* bÕ≥\T e÷eT÷\T>± ~«|ü<#ä êäjT· ˝À q&ÉTkÕÔsTT. e÷eT÷\T>±
M{Ï˝À |ü~|ü~ùV≤qT bÕ<ë\T+{≤sTT. yÓTT<ä≥ m&ÉeT#˚‹‘√ yÓT\¢>± $düs¡&ÜìøÏ
|üPqT≈£î+{≤s¡T. Ä düeTj·T+˝À bÕ≥yÓTT<ä\T ô|{Ϻ ˇø£ bÕ<ä+ bÕ&ÉT‘ês¡T. _j·T´yÓ÷,
C§qï˝À ø=+‘·es¡≈î£ yÓT~π>es¡≈î£ ‹s¡T>∑* ∫qï>± ‹s¡T>∑T‘·T+~. ‘·sê«‘· ‹s¡T>∑*ì
≈£î&ç#˚‘· |ü{Ϻ, bÕ≥|üP]Ô#˚dæ $düTs¡T>± ‹s¡T>∑*ì ‹|æŒ |æ+&çì dæ<ä∆+ #˚kÕÔs¡T.
~«|ü<ä\j·T ‹s¡T>∑* bÕ≥≈£î #·ø£ÿ>± dü]b˛‘·T+~.
∫+‘ê≈£î |ü≥T¢ Bdæ sTT\¢*øÏ Hêq÷
nø£ÿ #·÷‘·Te⁄sêjÓT HêsTT\T¢rs¡÷
yêøÏ{≤ eÁC≤\T ì\Te⁄ ˙˝≤\÷
ø£&É|ü\q eTT‘ê´\T ‘·\T|ü⁄ |ü>∑&Ü\T...
e÷ bıôd‘·Ô HêsTT\T¢ eT˝…¢\¢ |üPC≤
‹s¡T|ü‹ u≤≥+≥ ‹eTà|üŒ sê>±........
116
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªª$düTs¡Tsê‹øÏ ÁX¯ó‹‘√H˚ >±ì ‘êfi¯eTT‘√ dü+ã+<ÛäeTT ˝Ò<äT. ø£qTø£ á
bÕ≥\˝À ‘êfi¯|⁄ü _>∑T‘·T ñ+&É<Tä . }Vü≤\÷ uÛ≤yê\÷ e÷Á‘·yT˚ bı&ÉT>∑T ô|+#·T≈£îì
|ü≥Tº≈£î+{≤sTT. ø£<∏äqeTT ø£qã&ÉT‘·T+~. M{Ï˝À eTTK´+>±µµ nHêïs¡T ªø£èwüílµ
>±s¡T ª|ü˝|¢… <ü ë\µ˝À (|ü⁄ 39). ‹s¡T>∑* bÕ≥\˝À eTTK´+>± Ä&Éyê] nqTuÛyÑ ê\T
nD– ñ+{≤sTT. yê] Áù|eT\T, <äT'U≤\T, eTeT‘·\T, nqï\T, e~q\T yÓTT<ä\>∑T
yê]‘√ dü+ã+<Ûë\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï ‹s¡T>∑* <Ûä«ì‘√ ø£*dæ $qedüTÔ+{≤sTT.
s√ø£{Ï bÕ≥\T á Hê{Ï$ ø±e⁄. qHÓï#√&ÉTì ø±\+qT+N á
bÕ≥\THêïsTT. X¯ãs¡ø±$Tì eT*¢ø±s¡T®qTì >∑÷]à ^‘ê\T bÕ&ÉT‘·÷ s√ø£*‘√
<ä+#·T‘·÷ ñ+&É&É+ qHÓï#√&ÉTì ø£+≥ã&ç+~. $düs¡Tsê‹ bÕ≥\˝À ÁVü≤kÕ«\T
BsêÈ\e⁄‘êsTT— s√ø£{Ï bÕ≥˝À¢ BsêÈ\T ÁVü≤kÕ«\e⁄‘êsTT. sêsTT‹ù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT
kÕ>∑Bdæ ‹bÕŒ*‡ ñ+≥T+~, <ä+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT BsêÈø£åsê\qT bı{Ϻ>± #˚ùdÔ b˛≥T
y˚j·T&ÜìøÏ nqTe⁄>± ñ+≥T+~. s√ø£{Ï bÕ≥ m]–q |ü&ÉT#·T <ä+#·&ÜìøÏ
dæ<e∆ä TsTT+<ä+fÒ ø£wkºü Õ<Û´ä yÓTqÆ |üì≈£L&Ü düT\Tee⁄‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT`
<ä+|ü⁄ <ä+|üì j˚Ts¡T n~jÓT+‘· <ä+|ü⁄
<Ûëq´sêX¯ó\ MT<ä #Ój˚T´dæq≥T¢
e+≥ e+≥ì j˚Ts¡T n~ jÓT+‘· e+≥
e~HÓ‘√ eTs¡<äfi¯ófl yê<ë&çq≥T¢` nì bÕ&ÉT‘·÷ ‘·«s¡>±H˚ ÄyÓT
|üìeTT–+#·T‘·T+~.
nsTT‘˚ n+<äs¡÷ Ç+‘· düT\uÛÑ+>± |üì #˚j·Ts¡T. ø=+<äs¡T nqTe÷q|ü⁄
|ü⁄s¡T>∑T\T. e&ÉT¢ <ä+#·&É+ Ä y˚fi¯ ø±<˚yÓ÷ nì uÛÑj·T+ á dü+X¯j·T+ bÕ≥˝Àq÷
<Û«ä ìdüT+Ô ~.
ªªá j˚T˝≤ á e&ÉT¢ <ä+>∑eP>±yÓ÷\÷
@\÷s¡T dü+‘ê≈£î m\¢qT>± yÓ÷\÷
@>±DÏ >√+>∑÷s¡ ‘˚qT >±yÓ÷\÷
m>∑πsdæ ‘ê*+|ü⁄ ô|≥ºqT >±yÓ÷\÷
dü+<ë\ e÷y√] ¬ø≥ºqT >±yÓ÷\÷
á j˚T˝≤ á y=&ÉT¢ <ä+>∑e⁄>±yÓ÷\÷14
$qïø√≥ ô|<ä›q sT÷ bÕ≥\T ‘·s¡Ty√» \j·T˝À ñ+{≤j·Tì
#ÓbÕŒ&ÉT. $düs¡Tsê‹ bÕ≥\≈£L, M{Ïø° ø=+‘· uÛÒ<ä+ ø£ì|ædüTÔ+~. á uÛÒ<ëìï
117
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
>∑÷]à #Ó|ü⁄‘·÷ ªø£èwüílµ >±s¡T ªª$düTs¡TbÕ‹ bÕ≥\T k˛<äs¡Tì n_Ûe÷qeT÷,
bı&ÉT|ü⁄ø£<eä∏ +{Ï düeTkÕ´, |ü⁄{Ï+º {Ï n+<äeT÷, Áù|j·Tdæ |ü]y˚<qä eT÷e+{Ï nqTuÛeÑ
;»eTT\ #·T≥T¢q÷ï n*¢q n+<ä|⁄ü >∑÷fi¯ófl ........ s√ø£{‘Ï √ <ä+|ü⁄‘T· qï Äj·÷düeTT˝À
ø£\Œq kÕ>∑&ÜìøÏ neø±X¯eTT ‘·≈î£ ÿe. ‘·*j ¢ TÆÓ q ‘·sT¡ y√»qT ã{Ϻ Hê\T>∑T bÕ<ë\≈£L,
~«|ü<ä Á|üuÛ≤yêìï ã{Ϻ ¬s+&ÉT bÕ<ë\≈£L ~>∑T‘·T+~ s¡#·qµµ15 nHêïs¡T.
á s√ø£{Ï bÕ≥˝À¢ ˙‘·T\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT. bÕ|ü+ #˚düTø√ì u≤$˝À
|ü&ç‘˚ ô|’ eTT]πø>±ì bÕbÕ\T m˝≤ b˛‘êj·Tì ˇø£ nqTuÛÑe+>∑\ Ä&É<ëì Á|üX¯ï.
Ç~ n+<ä]ø° e]Ô+#˚ $\Te>∑\e÷≥. düeTj·T+|ü&ç‘˚ <˚e⁄&çqsTTHê ‹≥º&ÜìøÏ
yÓqTø±&É<äT |ü˝…¢ |ü&ÉT#·T. ‘êqT düe‹ u≤<Ûä ˝…]–q~. n+<äTø£H˚ •e⁄DÏï ª˙≈£î
#˚≥Tø±\eT≥sê ¬s+&√ ô|[fl #˚düTø√&ÜìøÏ?µ nì n&ÉT>∑T‘·Tqï~.
bÕbÕ\T #˚düTø=ì u≤$˝À |ü&ç‘˚
ô|’ eTT]øÏj˚T>±ì bÕbÕ\T b˛Hê
#˚≥T ø±\eT≥sê X¯+ø£s¡T&É ˙≈£î
n* MT<ä ô|[fl jÓT{≤¢&ç Hêe⁄?
s√ø£* m‘˚Ô X¯øÏÔ˝Ò<äT ˇø£ Ád”ÔøÏ. #˚eT+‹ ø£&çj·÷\T y˚düT≈£îqï #ÓsTT´
ãs¡Te⁄>± ñ+~. n+<äTπø H˚yÓ÷ <˚e⁄ì düVü‰j·T+ ø√s¡T‘·Tqï~. Çwüº <Ó’yêìï
‘·\#·T≈£î+fÒ m‘·Ô˝Òì #ÓsTT´ m‘·Ô>∑\qì ÄX¯ø±uÀ\T!
ªªs√ø£ ˝…‘êÔ˝ÒqT`s√˝…‘·Ô ˝ÒqT
#êeT+‹ ø£&çj·÷\`#˚jÓT‘·Ô˝ÒqT
ø√≥≈£î b˛{≤X¯`bıs¡T>∑T Hêø±X¯
ø£+{ÏøÏ ¬sbÕŒX¯`l yÓ+ø£fÒX¯µµ16
e÷eT÷\T>± düT$« bÕ≥\H˚$ Ç+{À¢ me¬sH’ ê düeTsêÔ&qç |ü⁄&TÉ bÕ&ÉT‘ês¡T.
qTe⁄«\T, u…\+¢ , ø=u…“s¡ y˚dæ <ä+∫ ∫$Tà] ñ+&É\T ‘·j÷· s¡T#˚dæ n+<ä]ø° |ü+#·T‘ês¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT ≈£L‘·Ts¡T düeTs¡Ô‘√ u≤≥T nìï $wüj·÷\÷ neTà≈£î >∑Ts¡TÔ ekÕÔsTT. á
bÕ≥˝À¢ ªdüT$« n˝À¢ H˚sπ &É˝À¢µ yÓTT<ä˝q’… $ }‘·|<ü ë\T>± ekÕÔsTT. ‹s¡T>∑* bÕ≥\T,
s√ø£* bÕ≥\T |üì˝Àì \j·T≈£î, bÕ≥˝Àì \j·T≈£î ñ+&˚ dü+ã+<Ûëìï >∑÷]Ã
|ü]XÀ~Û+#˚ yê]øÏ #·øÿ£ >± |üìøÏ ekÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\ ‘·T\Hê‘·àø£
|ü]o\q˝À ≈£L&Ü ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T u≤>± ñ|üø£]kÕÔsTT.
118
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£qï&É+
‘Ó\T>∑T yê]¬ø’Hê ø£qï&ç>∑T\¬ø’Hê e´ekÕj·Ty˚T Á|ü<Ûëqeè‹Ô. n+<äTø£H˚
sT÷ s¬ +&ÉT uÛ≤wü\˝Àq÷ bı\+ bÕ≥\T n‘·´~Ûø+£ >± <=s¡T≈£î‘êsTT. e´ekÕj·÷ìøÏ
˙s¡T ø±yê*. ˙{Ïì Ç#˚Ãyê&ÉT yêq<˚e⁄&ÉT. n+<äTπø ø£qï&É ¬s’‘·T\T ≈£L&Ü yêq
<˚e⁄DÏï ÁbÕ]úkÕÔs¡T. yêq˝À ¬s’‘·T≈£î ø£ì|æ+#˚~ e{Ϻ ˙s¡Tø±<äT neTè‘·<Ûës¡.
nø±\+˝À yêq ≈£îs¡e&É+, <ëìe\¢ ñ|üjÓ÷>∑+ ˝Òø£b˛>± n~
u≤<Ûëø£s+¡ >± |ü]D$T+#·&+É s¬ ‘’ T· ≈£î e÷eT÷˝Ò. ªeTfiËsêEµ (yêqsêE)qT |ü≥Tºø=ì
<äT*|æ y˚jT· ø£ @+ #˚kÕÔ&TÉ s¬ ‘’ T· ? ª#·T≥÷º nìï <˚XÊ\˝Àq÷ yêq ≈£î]dæ+~. Ç+‘·
Ä\dü´+>± e#êÃe⁄. @+ eTìwæej·÷´µ n+{≤&ÉT C≤q|ü<äT&ÉT.
ªkÕ«rj·T eTfiË ã+<äT eTfiËsê»
düT‘·Ô <˚X¯¬ø Ä>±´<Ó eTfiËsê»
Vü≤fi¯fl ø=fi¯fl ôV≤D Vü≤]<ë&ç ôVA<ëe⁄
j·÷yê>∑ ã+<ä´|üŒ eTfiËs껵µ17
yêq\T ≈£îs¡yê\ì ø£qï&É <˚X¯+˝À ø£s¡>∑ ñ‘·‡e+ #˚kÕÔs¡T. ˇø£ |ü∫Ã
≈£î+&É≈î£ |üP\T yÓTT<ä˝q’… $ #·T{Ï,º øö|”q<Ûë]jÓTÆ q u≤\Tì ‘·\ô|q’ ô|{Ϻ Ç+{Ï+{Ïø°
‹s¡T>∑T‘ês¡T. ‘·sê«‘· |üP»\T #˚kÕÔs¡T. ªeTfiËs껵qT ÁbÕ]údü÷Ô ` ªz yêq<˚e⁄&Ü!
|üP\‘√≥≈£î ˙s¡T ˝Ò<äT, <√dü ‘√≥≈£î ˙s¡T ˝Ò<äT, >∑TeTà&ç ‘√≥≈£î ˙s¡T ˝Ò<äT,
≈£îs¡eej·÷´ yêqsêC≤µ n+{≤s¡T.
VüQjÓTT´ VüQjÓTT´ eTfiËsêj·T
VüA$q ‘√≥¬ø ˙]\¢
#Ó#√à #Ó#√à eTfiËsêj·T
k‘ÓjT· ‘√≥¬ø˙]\¢
≈£î{§º ≈£î{§º eTfiËsêj·T
≈£î+ãfi¯ ‘√≥¬ø ˙]\¢
á bÕ≥, Ç+‘·≈î£ eTT+<äT<äV≤ü ]+∫q bÕ≥ ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T˝À Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ
ªyêq\T¢ ≈£îs¡yê* yêq<˚e⁄&ܵ nqï bÕ≥y˚ b˛* ñHêïsTT. \j·T≈£L&Ü n≥Te+{Ï<.˚
‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À bÕ≥\T y˚s¡Ty˚¬s’Hê ˇø£ $<ÛäyÓTÆq
◊ø£´‘· ≈£L&Ü ø£ì|ædüTÔ+~. ø£qï&ÉHê&ÉT˝À Ç+‘· e÷Á‘·+ ◊ø£´‘· ≈£L&Ü bÕ≥\˝À
119
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eTq≈£î ø£ì|æ+#·<äT. ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£ eTqã&˚ <Ûësê«&É, >∑T\“sêZ, sêj·T#·÷s¡T, –DÏjT˚ µ, ªHÓ&rÉ $Tµ, ªeT*¢>¬ µ yÓTT<ä˝q’… |ü\e¢ ⁄\T á bÕ≥˝À¢ $ì|ækÕÔsTT. X¯è+>±s¡+,
u…˝≤Z+ yÓTT<ä˝…’q ÁbÕ+‘ê\˝Àì bÕ≥\≈£L, <äøÏåD ø£sêï≥ø£+˝Àì ÁbÕ+‘ê\ ÁX¯eT ‘·>±Z\H˚ ø√]ø£, ñ‘ê‡Vü≤+ á bÕ≥˝À¢ì uÛ≤yê\T.
bÕ≥\≈£L #ê˝≤ e´‘ê´dü+ ø£ì|ædüTÔ+~. ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À e]HêfÒ≥|ü⁄Œ&ÉT ª@ –DÏ @ –DÏj˚T
bÕ≥˝Ò $ì|æ+#·e⁄. ø√‘· ø±\+˝À ndü+U≤´ø£+>± $ì|ækÕÔsTT. <äøDåÏ ø£sêï≥ø£+˝À eTT<äT› Vü≤yêfi≤<ë
e]HêfÒ≥|ü⁄Œ&ÉT, ø£\T|ü⁄ rùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥\‘√ Á|ü‹ |ü˝…¢ Á|ü‹<Ûä«ìdüTÔ+~. ñ‘·Ôs¡ @ –DÏj˚T –DÏj˚Tµ
ø£sêï≥ø£+˝Àì ø£s¸¡ ø>π£ j·÷\ô|’ XËe’ eT‘· Á|üu≤Û e+ ø£ì|ædTü +Ô ~. ‘Ó\T>∑T |üì bÕ≥\˝À `n+≥÷ eT+∫ ñ‘ê‡Vü‰ìï#˚Ã$>± ñ+{≤sTT sT÷ bÕ≥\T. Ç$ Ä&Éyêfi¯fl
eT‘· Á|üdüøÏÔ #ê˝≤‘·≈£îÿe. bÕ≥\T. Ç˝≤+{Ïy˚ ø£\T|ü⁄ bÕ≥\T ≈£L&Ü. Á|üu≤Û ‘· ø±\+ qT+∫ $T≥º eT<Ûë´Vü≤ï+
12e X¯‘ê_› ø£qï&É <˚X¯+˝À ˇø£ $|ü¢ej·TT>∑+. ãdüeqï Á|ü#ês¡+ #˚dæq es¡≈£î |üì ñ+≥T+~. ø£<∏ë π>j·÷\T m≈£îÿe>± á |üìøÏ ñ|üø£]kÕÔsTT. ø=+‘·
*+>±j·T‘· eT‘·+ nìï s¡+>±\˝À ˝≤>±H˚ e´ekÕj·T s¡+>∑+˝Àq÷ nq\Œ eT+~ >π j·÷HÓï‘·T≈Ô î£ +fÒ, eT] ø=+‘· eT+~ |ü\$¢ ì |ü\T≈£î‘ês¡T. ø£\T|ü⁄ bÕ≥\qT
Á|üuÛ≤yêìï #·÷|æ+~ eTTK´+>± ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝Àì nH˚ø£ π>j·÷\˝À •e⁄&ÉT ø£qï&É+˝À ªø£fiËø°fi¯óe |ü<ä>∑fi¯óµ n+{≤s¡T.
˝Òø£ •e⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q <˚e‘·\ Á|üdüøÏÔ ñ+≥T+~. ¬s’‘·T≈£î bı\+, Hê>∑*, <äøÏåD ø£sêï≥ø£+˝À ø=ìï #√≥¢ ø√‘·\|ü⁄Œ&ÉT bı*bÕ≥\T $ì|ækÕÔsTT.
m<äT\› T yÓTT<ä˝q’… e˙ï •yê\j·T+˝≤, #Óqï ãdüyX˚ ó¯ ì˝≤, *+>∑+˝≤ ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT. n˝≤+{Ï ˇø£ bÕ≥˝À á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñ+~.
ªø£DyÓ eT+≥|ü yê‘=, >∑TDe+‘· ãdüy˚X¯ uÛ≤>∑´\øÏåàj·TT ãs¡\T u≤–\* ø±~<Ó’
ôVAD…>±s¡T ¬s’‘· <ä+&˚X¯ˆ ø£Dy˚T{Ï VüAe⁄ nø£å‘Ó Væ≤&ç<äT ì+‹<Ó› nDíj·T´
>∑D… >∑Ts¡Te⁄ ø£D¬ø, Á|üuÛÑT*+>=µ18 ôVQ* u≤¬s qeTà eTHÓ ‘·T+ã
<Ûëq´+ sê• #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT m‘·ÔsTTq ˇø£ Á‹bÕ~ì yê&ÉT‘ês¡T. <ëìøÏ ÄKs¡T bÕ<ëìøÏ ªbı* sês¡ e÷ Ç\T¢ ì+&É>±µ nì ns¡ú+. ªbı*µ
eT÷&ÉT ø±fi¯ófl+{≤sTT. n~ ¬s’‘·T≈£î eT÷&ÉT $<Ûë\ *+>±\T>± ø£ì|ædüTÔ+~. sê• |ü<ëìøÏ ø£qï&É+ yêfi¯ófl ≈£L&Ü dü]jÓÆTq ns¡ú+ #Ó|üŒ˝Òø£ b˛‘·THêïs¡T. ªô|’s¡Tµ nì
#˚ùdyê&ÉT Je⁄&ÉT, #˚dæq sê• e#·qsê• ø=+<äs¡T ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T. ø=‘·Ô>± ø√dæq <ÛëHê´ìï y˚s¡T |üs¡#˚≥|ü⁄Œ&ÉT
ªeT÷s¡T ø±*q yÓT≥Tº. eT÷s¡T *+>∑fi‚H= ªôVQ*jÓ÷&çu≤µ, ôVQ* ôV≤∫Ãu≤µ n+≥÷ ns¡TkÕÔs¡T. á dü+Á|ü<ëj·T+ πøs¡fi¯˝À
‘·÷s¡TeqT J$ ∫‘·ÿfiËj·TT ˆ e#·q>∑fi¯ó ≈£L&Ü ñqï<ä≥.
‘·÷]<ësê• •eeT‘·¬øµ19 ø£qï&ÉHê&ÉT˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À qs¡ø£#·‘·Ts¡›• Hê&ÉT ã* #·Áø£e]Ô˙,
uÛøÑ ‘ÔÏ √ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çøÏ |üP» #˚dæ $‘·HÔ ê\T Hê{Ï‘˚ #·øÿ£ >± yêq≈£î]dæ ô|s’ T¡ <Ûëq´|ü⁄ sê•˙ |üP» #˚jT· &ÉeTH˚ dü+Á|ü<ëj·TeTT+~. Çø£ÿ&É <Ûëq´|ü⁄ sê•H˚ ªbı*µ
|ü#÷ >± |ü+&ç ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘·T+<äì ø£s¸¡ ≈î£ ì qeTàø£+. n+<äTø£ì $‘·qÔ + y˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT` n+{≤s¡T (ø£qï&É+˝À bı*`ôVA* ne⁄‘·T+~)
n&É$ |üP»j·T e÷&ç, m&Óe÷&ç ≈£L]¬> ªôVQ* <˚Áy= ã* <˚ÁôVA
ˇ&Ój·T >=˝≤¢fi¯ _‹Ô<ä¬s ˆ eTfiËj·÷– ôVQ* ø=≥º ã{Ï ‘Ó´ø£+&é
ø£&Ósê• ‘·T+_ ¬ø’k˛‘·T 20 ‘·yéTà sê»´ø˘ÿ ‘êy˚ ã+<é
n+≥÷ |üPC≤|ü⁄qkÕÿsê\T #˚ùdÔ yêq≈£î]dæ <Ûëq´+ u≤>± |ü+&ÉT‘·T+<äì ôVQ*j˚T u≤ .............21
^‘·e÷˝≤|ækÕÔ&ÉT. ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À ªVü≤+‹µ bÕ≥\qï$ m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. ªVü≤+‹µ
Hê≥T¢ y˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚ bÕ≥\≈£î ªHê{Ïj·T |ü<ä>∑fi¯óµ nì ù|s¡T. ª@ nqï~ ª|ü+øÏÔµ X¯ã› uÛÑe+ Vü≤+‹ ø£≥º&É+ n+fÒ to form a row nì, Vü≤+‹<ëeDÏ
120 121
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n+fÒ A rope to which bullocks are tied in a row for treading out corn on a
threshing floor n˙ ns¡ú+ Ç#êÃ&ÉT øÏf…º˝Ÿ. á bÕ≥\T ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À ø√‘·\
ø±\+˝À Á|ü‹ |ü˝˝¢… Àq÷ $ì|ækÕÔsTT. Vü≤+‹ ø£≥&º ÜìøÏ düe÷qyÓTqÆ ªã+‹ø£≥&º +É µ
sêj·T\d”eT˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À yê&ÉTø£˝À ñ+~.
ã+‹e÷*, ã+‹e÷* ñj·÷´˝À
e÷ m˝…¢&É¢ ã+‹øÏ ñj·÷´˝À
nì ã+‘·T\T ‘√\T‘·÷ ^‘ê˝≤˝≤|ækÕÔs¡T.
ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À sêÁ‹ düeTj·T+˝À ã+‹ ø£&ÜÔs¡T. sêÁ‹ n+‘ê |üX¯ó
e⁄\≈£î, eTqTwüß\≈£î, #˚‹ì+&Ü |üì ñ+≥T+~. á ÁX¯eTq+‘ê eT]∫ b˛e{≤ìπø
bÕ≥\T.
ø£qï&É ã+‹ bÕ≥\˝À nH˚ø£ eT<ÛäTs¡ uÛ≤yê\T ø£ì|ækÕÔsTT. •e⁄DÏï,
•eX¯s¡DT\qT <Ûë´ìdü÷Ô bÕ&˚ bÕ≥\H˚ø£+. Ç˝≤+{Ï bÕ≥\˝À ˇø£#√≥
yêqsêEqT <Ûë´ìdü÷Ô Äj·Tq >∑TÁsê\T sê>∑T\ s¡+>∑T ø£\eì #ÓbÕÔ&ÉT ¬s’‘·T. Ç~
#·<äTe⁄‘·T+fÒ ø±[<ëdüT >∑Ts¡TÔekÕÔ&ÉT. XÊ≈£î+‘·\˝À ÄÁX¯eTyêdüT\T õ+ø£qT
|ü⁄wüŒsê•‘√, <äTwü´+‘·Tì u≤D≤*ï n–ï ø£D+‘√ b˛\TkÕÔs¡T. yêfi¯fl≈£î |ü⁄cÕŒ\T,
n–ï ∫s¡|]ü ∫‘ê\T. nfÒ¢ s¬ ‘’ T· ‘êqT |ü+&ç+#˚ sê>∑T\ s¡+>∑T yêqsêE >∑TÁsê\≈£î
ø£\<äì #Ó|üŒ&É+ n‘·´+‘· düVü≤»+>± ñ+~.
sê– ãDí<ä ≈£î<äT] sêCÒø£ <=&ɶ<äT
sê»s=fi¯ó sê» eTfiËsê», ãs¡Tyê>∑
sêCÒe ¬ø’j·T eTT–<ëe
ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À ô|≈£îÿeT+~ ¬s’‘·T\T XË’e⁄˝Ò ø±e#·TÃ. ø±ì yêfi¯fl
dü+|ü<\ä T ô|+bı+<ë\+fÒ yê]øÏ n+<äsT¡ <˚e⁄fi¯Sfl ø±yê* •e⁄&ÉT, yêq<˚e⁄&ÉT,
Vü≤qTeT+‘·T&ÉT, Vü≤] yÓTT<ä˝…’q yê]‘√u≤≥T m\¢eTà, e÷¬seTà, ø±fi¯e« yÓTT<ä˝…’q
yês¡÷ ¬s’‘·TqT Ä<äTø√yê*. m\¢eTàqT >∑T]+∫q á ÁøÏ+~ ã+‹ bÕ≥˝Àì
ø£eT˙j·T uÛ≤e+ >∑eTì+#·<ä–+~.
ª@fi¯ m\¢e« ‘êsTT mcıº‘·Ô eT\^<Ó
VüAyÓ+»˝≤– VüQfi¯ eTT{Ϻø=fi¯fl<ä
˙¬s+»˝≤– –[ ≈£î&ç<äTµ22
(m\¢eTà ‘·©¢, ˝Ò. m+‘· ùd|ü⁄ ìÁ<äb˛‘êyé. |ü⁄s¡T>∑T ‘êøÏ |üPe⁄ m+–\e⁄
122
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘·Tqï~. ∫\Tø£ ‘ê– ø=\qT˝À ˙s¡T m+–\e⁄‘·Tqï~)
<äøÏåD ø£sêï≥ø£+˝Àì yê]øÏ |üP]Ô>± n|ü]∫‘ê˝…’q ªVü≤+‹j·T
Vü‰&ÉT>∑fió¯ µ(ã+‹ bÕ≥\T) yÓ$’ <Û´ä |üPs¡yí TÓ qÆ $. ã+‹ ø£f≥ºÒ |ü⁄Œ&ÉT s¬ ‘’ T· \T ≈£î\<˚e‘·*ï
|üPõkÕÔs¡T. |üPC≤] eT+Á‹+∫ sTT∫Ãq uÛÑkÕàìï <Ûëq´sê•ô|’ #·\T¢‘ês¡T. ã+‹
ø£≥º&É+ nj·÷´ø£ ˇø£{Ϭs+&ÉT >∑+≥\ es¡≈£î Çwüº<˚e‘·*ï, ≈£åîÁ<ä<˚e‘·\‘√ düVü‰,
ÁbÕ]úd÷ü Ô bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T. eT<Û´ä eT<Û´ä Vü‰kÕ´\T, Á|üDj·T yêø±´\T <=s¡T‘¢ T· +{≤sTT.
ˇø£]ø=ø£sT¡ b˛{°\T |ü&ç bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T. ∫qï >π j·÷\‘√ u≤≥T ãdüeqï yÓTT<ä˝q’…
•eX¯s¡DT\ #·]Á‘·\T ≈£L&Ü á dü+<äs¡“¤+˝À $ì|ædüTÔ+{≤sTT. ã+‹ bÕ≥\ô|’q
XËe’ eT‘· Á|üu≤Û e+ m≈£îÿe>± <äsÙ¡ q$TdüT+Ô ~. ã+‹ bÕ≥\ô|q’ XËe’ eT‘· Á|üu≤Û e+
m≈£îÿe>± <äs¡Ùq$TdüTÔ+~. BìøÏ ø±s¡D+ ãdüeqï Á|ü#ês¡+ #˚dæq *+>±j·T‘·
eT‘·+. nø£ÿeTVü‰<˚$ nH˚eTVü‰uÛÑ≈£îÔsê\T lXË’\ eT*¢ø±s¡T®qTì uÛÑøÏÔ‘√ ùd$+∫
nH˚ø£ e#·Hê\T Áyêdæ+~. ãdüeq, nø£ÿ yÓTT<ä˝…’q yê] s¡#·q\T ø£qï&É »qT\ô|’
#·÷|æq Á|üuÛ≤e+ nq\Œ+. á Á|üuÛ≤e+ bı\+ bÕ≥\ es¡≈£î bÕøÏ+~.
|ü&Ée q&çù| yê]øÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T ø£qï&É+˝À #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.
Ä+Á<Ûä <˚X+¯ ‘√ b˛*Ãq|ü⁄Œ&ÉT kÕ>∑sr¡ s¡+ ø£qï&É <˚XÊìøÏ n‹ dü«\Œ+. kÕ>∑s¡ rs¡+
ñqï #√≥ ≈£L&Ü ø£qï&É uÛ≤wü˝À u≤≥T ø=+ø£D,Ï ‘·Tfi¯ó yÓTT<ä˝q’… uÛ≤wü\÷ m≈£îÿe>±
$ì|ækÕÔsTT. ø£qï&É+˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\qT ùdø£]+∫q yês¡T |ü&Ée bÕ≥\ ô|’q
m≈£îÿe ÁX¯<ä∆ ø£qãs¡#· ˝Ò<äT. <äøÏåD ø£qï&É õ˝≤¢≈£î dü+ã+~Û+∫q á ÁøÏ+~ |ü&Ée
bÕ≥ (<√DÏj·TVü‰&ÉT)˝À ªVüA+‘·‘·Ôj·T´µ (VüA+ n+≥÷ ‘=j·T´ej·T´,
Vü A +Gn+‘· G ˇ‘· Ô j · T ´) nqï~ |ü \ ¢ $ . á bÕ≥˝À <ä X Êe‘êsê\qT
düà]+#·T≈£î+≥THêï&ÉT C≤q|ü<Tä &ÉT.
ªVüA+ ‘·‘·Ôj·T´ ø£&çZ eTT‘·Ôj·T´
ø£[Hé ∫ø£ÿj·T´ <√DÏ ˇ‘·Ôj·T´
kÕ>∑s¡ XÊsTT sêeTj·T´ VüA+ ‘·‘·Ôj·T´
Vü≤‘·Ôe‘ês¡<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ
<äX¯s¡<∏ä ø£+<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ
eT‘·´‡e‘ês¡<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ
Vü≤‘·Ô˝… ø=+<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ
ã‘·Ô˝… ì+<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ
123
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£‹Ôj·T ø=&É* sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ j·÷]>√düÿs¡ ôV’≤kÕ‡ me] ø√dü+ ôV’≤kÕ‡
düT‹Ô<ä »>∑e sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ ì+>√düÿs¡ ôV’≤kÕ‡ ˙ ø√düy˚T ôV’≤kÕ‡
eTT‹Ô<ä \+¬ø sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ m*¢+<ä ã+<ä ôV’≤kÕ‡ mø£ÿ&ÉTï+∫ ôV’≤kÕ‡
Vü≤‹Ô‘·T u…+øÏ sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ u…+>∑÷fl]ï+<ä ôV’≤kÕ‡ u…+>∑Tfi¯Ss¡TqT+∫ ôV≤’ kÕ‡
ø=‘·Ô\ eTT]<ä sêeTj·T´ ˆˆVüA+ˆˆ ªôV’≤kÕ‡µ nqï |ü\¢$ e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ ãs¡Te⁄qT ô|’øÏ ˝≤>∑T‘ês¡T. ≈£L©\
VüA+ ‘·‘·Ôj·T´ ø£&çZ eTT‘·Ôj·T´ >∑T+|ü⁄˝ÀqT+∫ ˇø£&ÉT (^‘· Hêj·T≈£î&ÉT) Bs¡È+>± sê>∑+ rdü÷Ô ªe÷eq eT>∑
ø£[Hé ∫ø£ÿj·T´ <√DÏ ˇ‘·Ôj·÷´µ23 ôV≤’ kÕ‡µ nì ÁbÕs¡+_ÛkÕÔ&TÉ . Ä ‘·sê«‘· n+<äs÷¡ kÕeT÷Væ≤ø£+>± ^‘êHÓï‘·T≈Ô î£ +{≤s¡T.
≈£L©yêfi¯fl≈£î dü+ã+~Û+∫q ^‘ê\T H˚{Ïø° nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü $ì|ædüTÔ+{≤sTT. ≈£î+uÛøÑ ±s¡TìøÏ dü+ã+~Û+∫q á ÁøÏ+~ >π j·T+ H˚qT ùdø£]+∫+~. Ç+<äT˝À
ø±j·T ø£wüº+ #˚dü÷Ô bı≥º b˛düT≈£îH˚ ≈£L*yê] H√s¡T ô|>∑\≈£L&É<äT. yêfi¯ófl ‘·eT ≈£î+&É\T #˚ùd $<Ûëq+, ≈£î+uÛÑø±s¡Tì >∑TD>∑D≤\T e]í+|üã&ܶsTT.
u≤<Ûä\qT yÓfi¯fluÀdüTø√yê\+fÒ ñqï ˇπø e÷s¡Z+ C≤q|ü<äπ>j·T+. á ÁøÏ+~~ ˇø£ C≤D ≈£î+u≤s¡q eTìj·÷e ø£&É>∑<ä
≈£L© yêì dü«>∑‘+· . nìï Á>±e÷˝À¢ ≈£L© m≈£îÿe ÇkÕÔsπ , ‘·q ø¬ +<äT øÏe«s¡ì yê] ø£|ü⁄Œs¡<ä ‹|æŒ m&É m&Éã\k˛ ˆˆ
u≤<Ûä Ç+{Ï ì+&Ü |æ˝≤¢ bÕbÕ ñHêïs¡T. ø±ì ‘·q≈£î ‘·–q+‘· ≈£L© \_Û+#·&É+ ø£|ü⁄Œs¡<ä ‹|æŒ m&Éã\ e÷&çø=+&ÉT
˝Ò<äT. ˇø£ kÕe÷qT´ì y˚<äq á ^‘·+˝À Á|ü‹<Ûä«ìdüTÔqï~. C≤D ≈£î+u≤s¡q eTì>±Ω´<䈈
ª<˚X¯ <˚X¯<ä˝…¢˝≤¢ |ü&çø±fi¯ ≈£L˝≤´<Ó eTT+C≤[ ≈£î+u≤s¡D≤í eTdüs¡ uÀqT+&Üq
qeT÷à]>±´ø£ ø£&yç TÓ e«`qeTπ>´q Vü‰sê´] ¬ødüs¡ ‘·Tfi¯<ëq k˛ˆˆ
eTø£ÿ[˝Ò´q eTì‘·T+ã Vü‰]Vü‰Ø ¬ødüs¡ ‘·Tfi¯<äT ‘ê e÷&Ü´q
Væ≤‘·Ô\ >±«&ç Vü‰«¬s Vü≤‘ÓÔ´<ä ~qe÷&Ó´ Hêsê´s¡ VüQs¡Te ˇ+<Ó’j·T sêDÏ k˛ˆˆ
ø=&ç¬s+<ä Hê ≈£L* πøfi‚´q
ø=&ç¬s+<ä Hê ≈£L* πøfi‚´q`ãs¡ düT–Z ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T :
ãs¡˝À>∑ ø=&ÉTyÓ HÓ+<äsê.....µ24 ø£qï&É+˝À ‹s¡T>∑* bÕ≥\T y˚\ dü+K´˝À ùdø£]+#·ã&ܶsTT. M{Ïì
ø±]à≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T m≈£îÿe>± <=s¡ø£e⁄. nsTT‘˚ H˚{Ïø° ;düTe ø£*q¢ |ü<>ä fi∑ ó¯ ($düsT¡ sêsTT bÕ≥\T) ˝Òø£ sê–j·Tø£\T¢ |ü<>ä fi∑ ó¯ (sê–sêsTT
s¬ ˝’ «Ò ˝…q’ T¢ yÓ÷ùdyês¡T, m\ÁøÏøº ˘ dü+Ô uÛ≤\T yÓ÷ùd |üì yês¡T ‘·eT ø£cÕºìï eT]#˚+<äT≈£î |ü<ë\T) n+{≤s¡T. ø£qï&É+˝Àì ‹s¡T>∑* bÕ≥\T nH˚ø£ eTT>∑∆ uÛ≤yê\≈£î ì\j·÷\T.
>π j·÷\ HêÁX¯sTTkÕÔsT¡ . m\ÁøÏdº {æ ° uÀs¡T≈¶ î£ dü+ã+~Û+∫q yês¡T ô|<ä› ô|<ä› dü+Ô uÛ≤\ ne÷j·Tø£yTÓ qÆ C≤q|ü<ä Vü≤è<äj÷· ìøÏ eTqTwüß˝Ò ø±<äT`»+‘·Te⁄\T, eèøå±\T`∫e]øÏ
HÓ‘≥Ô˚ |ü⁄Œ&ÉT á ÁøÏ+~ bÕ≥\ ˝≤+{Ï$ bÕ&ÉT‘ês¡T. M{Ï˝À |ü\$¢ øπ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ìØ®eyÓTÆq sêfi¯ófl, s¡|üŒ\÷ ≈£L&Ü ã+<ÛäTe⁄˝Ò. ‹s¡T>∑* ÄyÓT≈£î Ä‘·àã+<ÛäTe⁄
ñ+≥T+~. $T–*q |ü<ë\qT |üìyês¡T yêfi¯fl Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ e÷s¡Tà ≈£î+{≤s¡T. ‘Ó\y¢ ês¡øe£ TT+<˚ |ü˝|¢… &ü TÉ #·T sê>∑T\T ‹s¡T>∑*˝À b˛düT+Ô ~. Ç˝≤ ã\e+‘·+>± Ä
á ÁøÏ+~ π>j·T+ ø√˝≤s¡T õ˝≤¢˝À yê&ÉTø£˝À ñ+~. sêsTTì u≤<Ûä ô|≥º&É+ ‘·q≈£L u≤<Ûä nì|ædüTÔ+~. n+<äTe\¢ sê‹‘√ ª˙ ìÁ<äbÕ&ÉT
eT÷\+ ‘Ó\T>∑T #˚XÊqT sê–sêsT÷µ n+≥÷`
e÷eq eT>∑ ôV’≤kÕ‡ e÷eø=&ÉT≈£î ôV’≤kÕ‡ Hê ìqï k˛*dæ<Ó Hê ìqï ì<Ó› ¬ø&çd”<Ó
}¬sZ ã+<ä ôV’≤kÕ‡ }] ø=#êÃ&ÉT ôV’≤kÕ‡ Hê ìqï ì<Ó› ¬ø&çd”<Ó sê– ø£˝…¢.......
124 125
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
nì bÕ&É&É+˝À m+‘√ Äràj·T‘·, ÄbÕ´j·T‘· ø£ì|ædüTÔqï~.
bı<äTq› ˝Òe>±H˚ ø£qï&É |ü˝¢… |ü&TÉ #·T yÓTT<ä≥ uÛ÷Ñ e÷‘·qT ‘·\#·T≈£î+≥T+~.
‘·q≈£î nHêïìï Á|ükÕ~+#˚ Ä #·\¢ì ‘·*¢ì ‘·\∫q ‘·sê«‘· Ç+ø± me¬se]ï
düTÔ‹+#ê˝À Ä˝À∫düTÔ+~. bÕ&Ü\+fÒ yê≈£îÿ X¯ó<ä∆+>± ñ+&Ü*. yê≈£îÿ H=düπ>
<˚$ düsd¡ «ü ‹. n+<äTøπ düsd¡ «ü ‹ì ‘·q H√{Ï˝À ñ+&˚ nes√<Ûë\qìï{Ï˙ ‘=\–+#·eTì
y˚&ÉT≈£î+≥T+~ C≤q|ü<ä Ád”Ô.
eTq+ e÷eT÷\T>± $düs¡TsêsTT n+{≤+, ‹s¡T>∑* n+{≤+`n+‘˚.
n+‘· ø£+f… >ös¡yêìï Çe«+, ∫\¢s¡ sêfi¯flø£ìï{Ïø° <˚e⁄fi¯flì yÓTT≈£îÿ‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT,
ì‘·´J$‘·+˝À nqT~qeT÷ eTq≈£î düVü‰j·T|ü&˚ sê– ø£\T¢qT ˇø£ JeeTTqï
edüTeÔ ⁄>± nqTø√&É+˝À ‘·|⁄ü Œ˝Ò<Tä . ø£qï&É C≤q|ü<ä Ád”Ô ªø£\T¢µ nq&É+ ø£qï ªø£\e¢ ÷àµ
nq&Éy˚T $Tqï nì uÛ≤$düTÔ+~. ªsêj·TeTàµqT ‘·*¢>± ‘·\TdüTÔ+~. ªz sêj·Te÷à
‘·«s¡‘·«s¡>± $düs¡ee÷à. ˙≈£î Vü‰s¡‹ ÇkÕÔqTµ n+≥T+~.
ªø£\¢eTà e÷‘êsTT yÓT\¢eTà sê^j·T
»*¢ »\¢HÓ ñ<äTs¡eTà Hê ìq¬>
HÓ\¢øÏÿ |ü&çj·T q&ÓùdqT
ø£\¢eTà e÷‘êsTT yÓT\¢e« sê»qe
»\¢ »\¢HÓ ñ<äTs¡e« Hê ìq¬>
u…\<¢ ës¡‹j·T u…fi>π̄ qTµ25
ø£qï&É+˝Àì ‹s¡T>∑* bÕ≥˝À¢ m≈£îÿe>± düTÔ‘·T\T, u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T
ø£ì|ækÕÔsTT. nB Á‹|ü<äT\˝À ñ+&˚y˚ m≈£îÿe. X¯s¡DT X¯s¡Dì n+<äs¡T <˚e‘·*ï
‘·\#·T≈£î+≥÷ ‹s¡T>∑*ì |ü≥Tº≈£î+{≤s¡T ø£qï&É Ád”Ô\T.
X¯s¡D+<äT •e⁄ìøÏ X¯s¡D+<äT >∑Ts¡Te⁄≈£î
X¯s¡D+<äT •e⁄ì uÛ≤s¡´ >ös¡eTà≈£î
X¯s¡D+#·T sêsTT |üfÒºqT (nqTyê<ä+)
nì <Óe’ düT‹Ô #˚jT· &É+ n˝≤ ñ+∫ C≤q|ü<Tä \T ø£è‘·»‘„ q· T e´ø£Ô |üs#¡ &· +É ˝À
yêfi¯fl≈£î yêfi‚fl kÕ{Ï <Ó’e <Ûë´Hê\÷ yÓTT<ä˝…’qe˙ï |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘· ∫e]
kÕ]>± bÕ&ÉT‘·÷ |ü˝|¢… &ü TÉ #·T, ‹s¡T>∑* Ç∫Ãq ‘·*ø¢ Ï nìï uÛÀ>∑u≤Û >±´\÷ ˇq>∑÷&É
e˝…qì, |ü\¢øÏ MT<ä ø=&ÉT≈£î sêyê\˙, Ä Ç+{ÏøÏ eT˝…¢\T eTT&ÉT#·Tø=H˚ ø√&É\T
sêyê\˙ ø√s¡T≈£î+≥T+~. ª@s¡T<ë≥>±H˚ ‘Ó|Œü ‘·>˝∑ ùÒ dµ yêfi¯ófl m≈£îÿe sT÷ ˝Àø£+˝À.
126
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|üì |üP]Ô ø±>±H˚ #˚dqæ y˚T\T eTs¡∫b˛‘ês¡T. ø±ì C≤q|ü<Tä \˝≤ ø±<äT. $düs&¡ +É
|üP]Ô ø±>±H˚`
ø£\T¢ ø=≥ºeTà¬> m˝≤¢ uÛ≤>∑´e⁄ ãs¡*
|ü\¢øÏÿ y˚T˝… eT>∑ ãs¡* Ä eTHÓ¬>
eT*¢¬> eTT&çjÓ÷ kıôd ãs¡* ` nì bÕ&ÉT‘·T+~.
ø£qï&É+˝À <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+qT+N ñHêïsTT.
•ee÷s¡q Á|ü#ês¡+ #˚dqæ s√ø£{Ï bÕ≥qT >∑÷]Ãq Á|ükÕÔeq ‘=$Tà<äe X¯‘êu≤›ìøÏ
#Ó+~q ˇø£ XÊdüq+˝À ñ+~.26 e&ÉT¢ <ä+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT Ád”Ô\T mH√ï $wüj·÷\qT
‘·\b˛düT≈£î+{≤s¡T. ˇø£ eì‘· ‘êqT <ä+#˚ _j·T´+ ‘·q$ ø±eì, ‘·q <äTdæú‹ì
yÓfi¯fl uÀdüT≈£î+≥÷ bÕ&ÉT‘·Tqï~.
ª≈£Lø±DÏ q+≥¬s ñ+uÀ¬ø nøÏÿ\¢
Hê ≈£î{§º nøÏÿ qq<ä\¢ q+≥¬s
uÒø±¬s ôVA– ôVQfiË Vü‰ÁsTTµ27
ì»+>± e&ÉT¢ ñqïy√˝Òy√ >±ì á bÕ≥ bÕ&ÉT‘·Tqï ÄyÓT ˝Öø£´+ m]–q
|ü&TÉ #·T. Ç+{ÏøÏ ã+<ÛTä e⁄ ˝§#êÃs¡T. yêfi¯ófl m+‘· ø±\yÓTHÆ ê ‹wüy˜ j
˚ T· e#·TÃ. n+<äTe\¢
eTT+<˚ _j·T´+ ˝Òe+≥TqïB ‘·*¢.
ô|’q ù|s=ÿqï ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝Àì |üì bÕ≥\T kÕs¡«»˙q >∑TD+
ø£\$. $T–*q $uÛ≤>±\˝Àì bÕ≥\˝≤>± ø±<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ád”Ô bÕ≥\H˚
ù|s¡T‘√ Á|ü#ês¡+˝À ñqï$ #ê˝≤es¡≈î£ ˇø£ es¡+Z yê]˝ÀH˚ m≈£îÿe>± $ì|ækÕÔsTT.
es¡dü bÕ≥˝˝À Áu≤Vü≤àD≤<äT\˝À $ì|æ+#˚$ ø=ìï. Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \˝À Á|ü#ês¡+˝À
ñ+&˚$ eT]ø=ìï. |æ\\¢ bÕ≥\T |æ\\¢ øπ |ü]$T‘·yTÓ qÆ $. |üìbÕ≥\T Ms¡T yês¡qø£
n+<ä]ø° dü+ã+~Û+∫q$. |üì bÕ≥\˝Àì ˇø=ÿø£ÿ $uÛ≤>∑eT÷ ø=+<ä]˝À
Á|ü#ês¡+˝À ñ+&Ée#·Tà >±ì, yÓTT‘·Ô+ MT<ä Ç$ nìï ≈£î˝≤\˝ÀqT C≤‘·T\˝ÀqT
Á|ü#·*‘·+>± ñ+&˚$. $$<Ûä eè‘·TÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T Äj·÷ C≤‘·T\˝À
Á|ü#ês¡+˝À ñ+{≤sTT. ∫+‘·e÷qT ø=fÒº bÕ≥\T, sêfi¯ófl yÓ÷ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚
bÕ≥\T, sêfi¯óflø=fÒº bÕ≥\T ≈£L©|üì‘√ bı≥ºb˛dæ ø=H˚yês¡T bÕ&ÉT‘ês¡T. ‹s¡T>∑*
bÕ≥\T, <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T n+<ä] Çfi¯fl˝Àq÷ $ì|ædüTÔ+{≤sTT.
Ç<ä+‘ê #·÷dü÷Ô ñ+fÒ ì»yÓTÆq C≤q|ü<ä π>j·÷\T á |üì bÕ≥˝Ò
nì|ædüTÔ+~. C≤q|ü<äT\˝À |ü⁄{Ϻ, C≤q|ü<äT\˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚ dü«#·Ã¤yÓTÆq
127
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
C≤q|ü<ä >π j·÷\T á |üìbÕ≥\T. |üì˝Àì ø£cÕºìï eT]|æ+|ü CÒùd$ á bÕ≥\T. 19. n<˚.
á $<Ûä+>± Ç$ ˇø£ Á|üjÓ÷»Hêìï ≈£L&Ü kÕ~ÛdüTÔHêïsTT. πøe\+ bÕ≥ø√dü+ 20. n<˚, |ü⁄.136
bÕ≥>± ø±≈£î+&Ü ÁX¯eTqT ‘·–Zdü÷Ô, eTqdüT≈£î Vü‰sTTì ø£*Zdü÷Ô, |üìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·÷ 21. >∑T+&çà #·+Á<äX‚Ks¡ ◊‘êfi¯ (dü+), ¬ø’*j·T ø£¬s<ä H=¬sVü‰\T, |ü⁄.46
ñ+&˚ á |üì bÕ≥\T C≤q|ü<Tä \ bÕ*{Ï es¡Á|ükÕ<ë\T. C≤q|ü<Tä \ eTTK+qT+&ç 22. m+.m+.ø£s¡&ç (dü+) Vü≤+r Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, |ü⁄.8
yÓ\Te&çq s¡düe<äZ+>∑\T. C≤q|ü<äT\T yÓT∫Ãq >±HêeTè‘· Á|üyêVü‰\T. 23. >∑T+&çà #·+Á<äXK‚ s¡ ◊‘êfi¯, |üPs√«ø£+Ô , |ü⁄.46`47
‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝Àì |üìbÕ≥\qT >∑T]+∫q $esê\qT dü÷#·Hê 24. m+.Jeq (dü+), C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.215
ÁbÕj·T+>± á ÁøÏ+<ä bı+<äT |üs¡#·&ÉyÓTÆq~. 25. n<˚, |ü⁄.15
26. @ y˚[«<= •e e÷s¡ eT
{Ï|Œü DÏ V”≤efi¯j·÷~Û|üq düTuÛÑ>∑ ø£$‘ê >∑TDeT+
1. “Song rises from rhythmical action and owes to it some of its most important uÛÑ÷efi¯j·T<=fiŸ >∑C≤wüºø£
characteristics. Such action is older and earlier than rhythmical words, which yÓ÷eì¬>j·TT yÓTTq¬ø Vü‰&ÉT e÷<äT<Ó ù|[Z+ (E.C.Vol.VII, NR 35)
are added to it and give to it a new clarifying element”-C.M.Bowra 27. ¬ø.mdt.ø±s¡+‘·, C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, |ü⁄≥.31
2.Ibid, p.119
3.George Thomson, Marxism and Poetry, p.18
4.ªø£èwüílµ (dü+.) |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.1
5. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+ (dü+.) $TH˚ïs¡T, |ü⁄.343
6. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.27
7. ªø£èwüílµ, |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.6
8. n<˚, |ü⁄.3
9. n<˚, |ü⁄.157
10.George Thomson, Marxism and Poetry, p.18
11. ªø£èwüílµ, |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.31
12. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.485
13.George Thomson, Marxism and Poetry, p.17
14. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.120
15. ªø£èwüílµ, |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.46
16. ªm˝À¢sêµ (dü+), düsê>±\T, |ü⁄.149
17. πse|üŒ (dü+.), eT*¢¬><ä+&Ó, |ü⁄.27
18. _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.132
128 129
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
3.bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T
u…fi¯>±– HêHÓ<äT› j·÷sê´s¡ HÓHÓj·÷*
mfi¯ófl J]¬> u…fiËjÓ÷fi¯ ˆ uÛÑ÷‘êj·T
m<=›+<äT >∑[¬> HÓHÓ<˚qT
<˚es¡ HÓHÓ<ë¬s kÕe⁄≥Tº qeT–\¢
Vü‰e⁄ ø£∫Ã<äs¡÷ $wü$\¢ ˆ düsêŒq
ôV≤&Ój·T <ë{Ï<äs¡÷ uÛÑj·T$\¢
(bı<äT›H˚ï ˝Ò∫ me¬se]ì ‘·\#·T≈£îH˚~? qTe⁄«\T, J\ø£Ás¡ |ü+≥ Ç#˚à |ü⁄&É$T
‘·*¢ì ˇø£ |òüT&çj·Tùd|ü⁄ nqT≈£î+{≤qT. <˚e⁄DÏï ‘·\#·T≈£î+fÒ #êe⁄ |ü⁄≥Tºø£\T
eTq≈£î ˝Òe⁄. bÕeTT ø£]∫Hê $wüeTT+&É<äT. bÕeTT |ü&É>∑qT <ë{ÏHê uÛÑj·T+
˝Ò<äT)
#˚dæq düVü‰j·÷ìï eTs¡eì ∫‘·Ôeè‹Ô, <˚e⁄&çô|’q |æ∫à qeTàø£+
C≤q|ü<äT\≈£î+{≤j·Tq&ÜìøÏ ô|’ ¬s+&ÉT Á‹|ü<äT˝Ò kÕøÏå. uÛÑ÷$Tì πøe\+ ˇø£
Á>∑Vü≤+>±, eT{Ϻ>∑&ɶ>± uÛ≤$+#·&É+ Hê>∑]≈£î\ e+‘·T. C≤q|ü<äT\ Ç\T¢ <Ûëq´+‘√
ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘·T+&Ü\+fÒ uÛ÷Ñ e÷‘· #·\>¢ ± #·÷&Ü*. uÛ÷Ñ e÷‘·‘√ u≤≥T C≤q|ü<Tä \T
>√$+<äTD°ï nqT≈£î+{≤s¡T— eT\¢j·T´q÷ eTqdüT˝À ‘·\TkÕÔs¡T. yêfi¯fl≈£î •e⁄&Éì
$wüßíe˙ uÛÒ<ä+˝Ò<äT. ≈£åîÁ<ä <˚e‘·\T ≈£L&Ü yêfi¯fl≈£î ø±e\dæq yêπs. bı<äT›H˚ï ˝Ò∫
<˚e⁄DïÏ ‘·\#·T≈£î+fÒ #êe⁄ |ü⁄≥Tºø\£ T ˝Òe≥, bÕeTT ø£]∫Hê $wüyTÓ ø£ÿ<ä≥. n+<äTe\¢
düsŒ¡ |òDü ≤ìï ≈£L&Ü ne©\>± <ë≥e#·TÃq≥! áX¯«s껄 ˝Òì<˚ NeTsTTHê ≈£î≥º<Hä ˚
>∑{ºÏ qeTàø£+ ø£\yês¡T C≤q|ü<Tä \T. n+<äTøπ yês¡T <˚e⁄DÏï düT‹Ô kÕÔsT¡ , |üPõkÕÔsT¡ ,
yÓT≥º y˚<ë+‘·yTÓ HÆ ê düsπ `e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T.
C≤q|ü<äT\ <˚e⁄&ÉT mø£ÿ&√ dü«s¡Z+˝À ˝Ò&ÉT. Á|ü‹ eTìwæ Vü≤è<äj·T+˝À
ñHêï&ÉT. |üs¡e÷sêúìï >∑÷]Ãq qeTàø±\T yêfi¯fl J$‘·+˝À uÛ≤>∑yÓTÆ b˛j·÷sTT.
uÛøÑ `ÔÏ ø£sà¡ `C≤„q e÷sêZ\ <ë«sê eTTøÏÔ \_ÛdTü +Ô <äì yêfi¯ófl |ü⁄døÔü ±\ <ë«sê H˚sT¡ Ãø√˝Ò<Tä .
e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\qT eT+∫ #˚düTø√&ÜìøÏ düTÔ‹+#·&É+, ø£s¡àø±+&É\qT »s¡|ü&É+,
‘·‘·«∫+‘·q n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+˝ÀH˚ ñHêïsTT. “Sacred songs are, in the first
130
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
place intended to establish a relation with supernatural powers and to influence
them in a direction desired by the singers. They are composed against a back-
ground of accepted beliefs, and use its assumptions to make themselves felt”1
nqïe÷≥ ‘Ó\T>∑T yê]øÏ, ø£qï&É+ yê]øÏ, Ç+^¢wüß yê]øÏ`M]øÏ yê]øÏ nq&É+
m+<äT≈£î`Á|ü|ü+#·+˝À C≤q|ü<äT\ ø£+<ä]ø° e]Ô+#˚ e÷≥.
|üse¡ ÷s¡eú T+fÒ n‘·T´‘·ÿèwüyº TÓ qÆ ns¡+ú (The highest or most sublime truth,
the highest and most excellent object or end or man-Kittel). |üs¡e÷s¡ú ÁbÕ|æÔøÏ
eTTK´yÓTqÆ kÕ<ÛHä ê\T X¯ø,ÔÏ ø£sà¡ , C≤„q e÷sêZ\T. ªªuÛøÑ ÔÏ e\q |üsy¡ T˚ X¯«s¡ kÕø屑êÿs¡eTT
ø£\T>∑TqT uÛøÑ ,ÔÏ s¡÷bÕ|üqï C≤„qeTT<äsTT+#·T≥≈£î |üPs¡«dü+∫‘·yTÓ qÆ bÕ|ü |ü⁄D≤´~
C≤„q $s√~Û ø£s¡àìs¡düÔeTT ø±e\j·TTqT. n~ ìcÕÿeT ø£s¡à#˚ ìs¡düÔeT>∑TqT. y˚<ä
#√~‘·yÓTÆq ø£s¡à, ìcÕÿeT ãT~∆‘√ #˚dæ dü+∫‘· bÕ|üeTTqT b˛>=≥Tºø=qe˝…qT.
Ç\T¢ bÕ|ü ø£åj·TyÓTÆq ‘·sê«‘· ÁãVü≤à MTe÷+dü quÛÑ´dæ+∫, ÁãVü≤à dü«s¡÷|üeTTqT
‘Ó*dæø=ì, <ëìì <Ûë´ì+#·T#·T, Áù|$T+#·T#·T, uÛÑõ+#·T#·T qT+&çqjÓT&É\
yÓ÷ø£åeTãT“qTµµ2 nì ø=+<äs¡T ‘·‘·«$<äT\T #ÓbÕÔs¡T.
ô|’ eT÷&ÉT e÷sêZ\˝ÀqT ˇø=ÿø£ÿ <ëìøÏ ˇø=ÿø£ÿ eT‘·+yês¡T
ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃs¡T. ø=+<äs¡T uÛÑøÏÔ`ø£s¡à`C≤„q e÷sêZ\≈£î @ e÷Á‘·+ dü+ã+<Ûä+
˝Ò<äHêïs¡T. eT]ø=+<äs¡T Ç$ |üs¡düŒs¡+ ìø£≥ dü+ã+<Ûä eTT+&˚eHêïs¡T. ø±ì
C≤q|ü<äT\≈£î á yê<√|üyê<ë\≈£î dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT. yêfi¯fl≈£î uÛÑøÏÔ π>j·÷\÷
ø±yê*, |üP»\÷ |ü⁄s¡kÕÿsê\÷ ø±yê*, y˚<ë+‘·eT÷ ø±yê*. <˚ìe\¢ yÓ÷ø£å+
edüTÔ+<äqï~ yê] ø£ø£ÿs¡ ˝Ò<äT. ‘·s¡‘·sê\T>± yêfi¯ófl uÛÑ>∑e+‘·TDÏï düTÔ‹düTÔHêïs¡T,
|üPõdüTHÔ êïs¡T, ‘·‘«· ∫+‘·q #˚dTü HÔ êïs¡T.
‘Ó\T>∑T
uÛÑøÏÔ π>j·÷\T :
ªuÛÑøÏÔsTT+<ä eTTøÏÔ j·TTøÏÔ sTT+<ä ñøÏÔµ (uÛÑøÏÔ e\¢ eTTøÏÔ j·TTøÏÔe\¢ ñøÏÔ) nì
ø£qï&É+˝À ˇø£ kÕyÓT‘· ñ+~. Bìe\¢ C≤q|ü<Tä \˝À ≈£L&Ü uÛøÑ eÔÏ \¢ eTTøÏÔ \_ÛdTü +Ô <äH˚
qeTàø£+ m+‘·>± y˚fi¯ófl bÕ‘·T≈£î+<√ ‘Ó\TdüTÔqï~. #ê˝≤ düs¡fi¯+>± #ÓbÕŒ\+fÒ
áX¯«s¡Tìô|q’ n‘·´+‘· Áù|eT ø£*– ñ+&É&yÉ T˚ X¯ø.ÔÏ ªªkÕ|üsêqTs¡øØÔÏ X¯«sπ µµ (XÖ+&ç\´
dü÷Á‘·+,2). nìï e÷sêZ\˝ÀqT |üs¡e÷s¡ú ÁbÕ|æÔøÏ uÛÑøÏÔ e÷s¡Zy˚T düT\uÛÑyÓTÆ+<äì
131
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ãVüQ»q düeTà‘·yTÓ qÆ n_ÛÁbÕj·T+. ÁãVü≤à õC≤„d≈ü î£ kÕ<Ûqä #·‘T· wüjº ÷· <äT ˝…HïÓ H√ï ˝Ò<äq&É+ düeT+»dü+ ø±<äT. m+<äTø£+fÒ ‘êeTT X¯ó<ä∆ Á<ë$&ÉT\ì qeTTà‘·Tqï
nedüse¡ Tì X¯+ø£sT¡ &ÉT, C…$’ Tì, y˚<ë+‘·T\T ô|≈£îÿs¡T ø£≥Tº~{≤º\T #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ ‘·$Tfi¯ó\T ≈£L&Ü >∑D|ü‹(|æfifl’Ë j÷· sY)ì ‘·eT Á|æjT· ‘·eT <Óe’ +>± m+#·Tø=ì |üPõkÕÔsT¡ .
uÛÑøÏÔ e÷sêZìøÏ Ç≥Te+{Ï Ä≥+ø±\T ˝Òe⁄. uÛÑøÏÔ ø£*– ñ+&É&ÜìøÏ n+<ä]ø° n+<äTe\¢ n~ Äs¡´ dü+kÕÿs¡eTì ø={Ϻy˚ùdÔ y˚j·T e#·TÃ>±ì, >∑D|ü‹ |üP»
n~Ûø±s¡+ ñ+~. esêíÁX¯eT $uÛÒ<ë\T e¬>’sê uÛÑøÏÔ˝À ˝Òe⁄. n+<äTø£H˚ ÁbÕeTTU≤´ìï eTq+ eTs¡e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT.
C≤q|ü<äT\+<äs¡÷ ‘·eT eTT>∑∆ Vü≤è<äj·÷˝˝À uÛÑøÏÔì <ë#·T≈£îHêïs¡T`π>j·÷\T>± ø√˝≤≥+ ÁbÕs¡+_Û+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT >∑D|ü‹ì düTÔ‹kÕÔs¡T. á bÕ≥˝À¢ mH√ï
bÕ&ÉT≈£îHêïs¡T. s¡ø±\THêïsTT. H˚qT ùdø£]+∫q á ÁøÏ+~ π>j·T+˝À ˇø=ÿø£ÿ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q
C≤q|ü<äT\ ì‘·´ J$‘·+˝À <˚e‘·\≈£îqï kÕúq+ mqï<ä>∑Z~. bı<äT›q yêfi¯ófl >∑D|ü‹ì m˝≤ düTÔ‹kÕÔs√ ‘Ó\T|üã&ç+~. Bìe\¢ >∑DHê<∏äT&ÉT n+<ä]ø°
˝Ò∫q|üŒ{ÏqT+∫ |ü&ÉTø√uÀj˚T es¡≈£î yêfi¯fl H√fi¯fl˝À @<√ ˇø£ <˚e⁄&ÉT yêdü+ ø±e\dæq <˚e⁄&Éì $X¯<äeTe⁄‘·Tqï~.
#˚d÷ü HÔ ˚ ñ+{≤&ÉT. ø=+<äsT¡ ‘·eTø√]ø£\˙ï yÓfifl¯ uÀdüT≈£î+{≤s¡T. ø=+<äsT¡ ø√]ø£\T >∑DHê<Ûä ì>∑TZD >∑DHê<Ûä
rs¡˝Ò<äì <˚e⁄&çMT<ä $düT≈£îÿ+{≤s¡T. eT] ø=+<äs¡T ªHêπøMT nø£ÿs¡˝Ò<äT, uÛÑ≈£îÔì>± ¬>»®eT÷]Ô yÓ÷e*+>∑ >∑DHê<Ûä
n+^ø£]ùdÔ #ê\µì y˚&ÉT ≈£î+{≤s¡T. ‘=&É¢eT÷‘= ˙s¡T ‘Ó∫à >∑DHê<Ûä
‘Ó\T>∑T˝Àì <˚e‘êdüT‘Ô T· \qT eT÷&ÉT $<Ûë\T>± $uÛõÑ +#·e#·TÃ. 1.•e⁄ìøÏ, ‘√s¡+|ü⁄ u§C≤®\T ø£&ç– >∑DHê<Ûä ˆˆ>∑ˆˆ
n‘·ì ã+<ÛäTesêZìøÏ, •eX¯s¡DT\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. 2.$wüßíe⁄≈£î, n‘·ì nj·T´yês¡T¢ ìH˚ï >=\« >∑DHê<Ûä
ne‘êsê\≈£î, n‘·ì uÛ≤s¡´\≈£î, uÛÑ≈£îÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. 3.Ç‘·s¡ <˚e‘·\≈£î yêfi¯fl |ü+#ê+>∑eTTq e⁄+<äTej·T´ >∑DHê<Ûä ˆˆ>∑ˆˆ
dü+ã+~Û+∫q$. á uÛÑøÏÔ π>j·÷\˝À ø=ìï düTÔ‘·T\T, ø=ìï es¡íq\T, eT]ø=ìï ø=$T&çyêfi¯ófl ìH˚ï >=\« >∑DHê<Ûä
ùdyês¡÷bÕ\T>± ñHêïsTT. yêfi¯ófl ‘·øÏÿ&É+<˚ e⁄+<äTej·T´ >∑DHê<Ûä ˆˆ>∑ˆˆ
ø±|ü⁄yêπs ìqTï >=\« >∑DHê<Ûä
•edü+ã+<Ûä π>j·÷\T : yêfi¯fl ø±&ç y˚T&ç qT+<äTej·T´ >∑DHê<Ûä ˆˆ>∑ˆˆ
•e⁄ìøÏ dü+u+~Û+∫q >π j·÷˝˝À yÓTT<ä≥ #Ó|Œü <ä–q$ >∑DHê<∏Tä ì uÛøÑ ‘ÔÏ √ .............(>∑+>∑qï, ø=y˚Tà|ü*¢, yêj·T˝≤Œ&ÉT ‘ê ˆˆ, ∫‘·÷Ôs¡T õ ˆˆ)
dü+düà]+#˚ ^‘ê\T. >∑C≤qqT&ÉT C≤q|ü<Tä \≈£î Á|æjT· yÓTqÆ <˚e⁄&ÉT. bÕs¡«‹ kÕïHêìøÏ |ü+≥ ø√‘·\|ü⁄Œ&ÉT, Çfi¯ófl ø£≥&º +É ÁbÕs¡+_Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT >∑D|ü‹ì <Ûë´ìkÕÔsT¡ .
yÓfiS¯ Ô ˇø£ u§eTàqT #˚d,æ ÁbÕD+ b˛dæ ø±|ü˝≤ ñ+∫+<ä≥! •e⁄&ÉT e∫Ã, n&ÉT|¶ &ü qç ª>∑q|ü‘j · T· ´ >∑q|ü‘j· T· ´
ñe÷‘·qj·TTì ‘·\ q]øÏ y˚yê&ÉT. ‘·sê«‘· bÕs¡«‹ <ë«sê ø£<+ä∏ ‘ê ‘Ó\TdüTø=ì ˇø£ ñ+Á&Üfi¯ó¢ ˙≈£î b˛‘·Tsê z >∑q|ü‘·j·T´
@qT>∑T ‘·\ ‘Ó∫à n‹øÏ+#ê&Éì C≤q|ü<Tä \˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï ø£<ä∏ #Ó|⁄ü +Ô ~. Ç~ eT+<ä ø=&ç>∑ e⁄+&É uÀ≈£îsêµ4
ø=+‘· e÷s¡TŒ‘√ eT‘·‡´, kÕÿ+<ä |ü⁄sêD≤\˝À ñ+~. kÕe÷q´+>± |üP»\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT n+<äs¡÷ dæ~∆$Hêj·T≈£îDÏï eTT+<äT
‘Ó\T>∑Tyês¡T, ø£qï&É+yês¡T Á|ü‹ |üìø° ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À >∑D|ü‹ì |üPõkÕÔsT¡ . ø°]ÔkÕÔs¡T. <ëìøÏ ‘·>∑Z≥T¢ Ç‘·s¡ <˚e‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø=ìï bÕ≥˝À¢ eTT+<äT
ø£qï&É ¬s’‘·T\≈£î >∑D|ü‹ Á|ü<Ûëq<˚e‘· ø±<äì _.mdt.>∑<ä›– eTsƒ¡>±s¡T ÁyêXÊs¡T.3 >∑D|ü‹ k˛ÔÁ‘·+‘√H˚ bÕ≥ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ªÄ~yês¡+ bÕ≥µ dü÷s¡T´DÏï ø°]Ô+#˚~.
>∑D|ü‹ |üP» Äs¡´ dü+düÿè‹ dü+kÕÿs¡eTì, Äs¡T´\T sêø£eTT+<äTqT+#˚ Çø£ÿ&É ñqï nsTTHê bÕ≥ ªl>∑D≤~|ü‹ì ∫‘êÔq <ä\‘·T, <ä\∫q ÁyÓTTπøÿqT <Ó’eqT#·T <˚e,
Á<ë$&ÉT\≈£î á |üP» n+‘· eTTK´+ø±<äì ÁyêXÊs¡T. >∑D|ü‹ |üP»≈£î |ü+≥ ø√‘· áX¯«sê |ü⁄Á‘·T+&ÉT @ø£<ä+‘·T&ÉT, yê≈£îÿ X¯ó~∆ e÷≈£î es¡yÓT|ü⁄Œ&=dü>∑Tµ nì
ø±\+˝À kÕúq+ ˝Ò<≥ ä ! n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· >∑D|ü‹ |üP» Á|üu≤Û e+ Á<ë$&ÉT\ MT<ä ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. Ç~ >∑D|ü‹ ÁbÕeTTU≤´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
132 133
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
•e⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T˝À ndü+U≤´ø£+>± ‘·fi¯‘·fi¯eTqT s¡‘·ï ‘ê≥+ø£eTT\T yÓTs¡j·T
ñHêïsTT. @>∑+{Ïyês¡T, ∫\Tø£bÕ{Ïyês¡T eTTqï>∑Tyês¡T s¡∫+∫q e#·Hê\T ø=ìï |üdæ&ç ≈£î+&É\eTT\ |ü&É‹ mø£ÿ&çπø
•e|üsy¡ TÓ qÆ $, Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ $. nsTT‘˚ sT÷ ø£e⁄\ s¡#q· \T #ê˝≤es¡≈î£ Ä<Ûë´‹àø±\T. ø£]j·TT>∑ #·sêà+ãs¡<säÛ T¡ &Óq’ {Ϻ
sêbÕø£ ø£e⁄\T s¡∫+∫q ø=ìï ø°s¡Ôq\T C≤q|ü<äT˝À¢ Á|ü#ês¡+˝À >∑Ts¡T&Ó’q X¯+uÛÑT X¯+ø£s¡Tì düìï~Ûπø ` eT+>∑fi¯+
ñHêïsTT. Ç$ zs¡T>∑\T¢, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝˝À m≈£îÿe>± yê´|æÔ bı+<ësTT. #Ó+>±$ Ns¡\T ø=+>∑T\T C≤s¡+>∑
ªy˚T\Tø=qy˚ #·+Á<äX‚Ks¡ y˚T\Tø=qy˚ Ç+Á<äe+~‘·µ Ç‘ê´~ π>j·÷\qT Áyêdæ+~ s¡+¬>’q qeyÓ÷Vü≤Hê+– mø£ÿ&çπø
•wüߺ˝…’Hê C≤q|ü<äT\˝À Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. á ÁøÏ+~~ ˇø£ y˚T\T ø=\T|ü⁄. |ü⁄*‘√\T eÁkÕÔeTT ã÷~ <Ûä]+∫q
‘Ó\¢yês¡e#Óà ~≈£îÿ\T ‘Ó\Tbı+<Ó ÁãVü‰à+&É y˚T\T »>∑BX¯ó düìï~Ûπø`eT+>∑fi¯+
#·ø£ÿì Hê ‘·+Á&ç y˚T\Tø√ ôV≤#·Tà bÕ|ü≥ u§≥Tº s¡‘·ï øÏØ≥eTT‘√
|ü⁄s¡Vü≤s¡ áX¯«s¡ düqTàì e+~‘· yÓfi‚fl ø£s¡TD≤ ø£{≤øÏå mø£ÿ&çπø
bòÕ\˝À#·q Vü≤s¡T&É y˚T\Tø√ ø£&ÉTô|<ä› s¡TÁ<ëø£å yÓT&ÉqT Vü‰s¡eTTqT
kÕ<ÛäT»qT\ ÁuÀ#·T X¯+ø£s¡ Hê kÕ«$T •s¡eTTq yÓ\dæq •e⁄ì düìï~Ûøπ ` eT+>∑fi+¯ (düTo\eTà, HÓ\÷¢sT¡ )
‘Ó\¢yê¬s y˚>∑ y˚T\Tø√ (düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T) Ç~ ‘Ó\T>∑T yê] Çfi¯fl˝À¢ e÷eT÷\T>± $ì|æ+#˚ bÕ≥. Ç<˚ ø=~›
ø√˝≤{≤\˝À ≈£L&Ü ø=ìï XË’e π>j·÷\THêïsTT. lXË’\ eT˝Ò¢X¯ó&ÉT e÷s¡TŒ\‘√ m˝À¢sê>±] ªdüsê>±\µ˝À ndü+|üPs¡í+>± ñ+~. düTÔ‹ ^‘ê\˝À ø=ìï
Ä+Á<ÛäT\≈£î, ø£qï&ç>∑T\≈£î ≈£L&Ü Çwüº<Ó’e+ ˇø£ ø√˝≤≥+ bÕ≥˝À uÛÑ≈£îÔ\T` Vü‰s¡‘·T\ s¡÷|ü+˝À ñ+{≤sTT. Á|ü‹s√p |üP» ‘·sê«‘· n+ã≈£î Vü‰s¡‹sTTdü÷Ô`
ªX¯s¡D÷ eT˝Ò¢X¯ X¯s¡D÷ eT˝Ò¢X¯ Vü‰s¡‹ MTπs\ Çyê«πs n+ã≈£î eT+>∑fi¯
X¯s¡D÷ lXË’\ |üs¡«‘ê\ eT˝Ò¢X¯ Vü‰s¡r MTπs\ Çyê«πs
>∑T&çMT<ä q+<äT\ìï >∑Tã>∑Tã˝≤&É+>∑ Vü‰s¡r MTπs\ Çe«¬s C≤„q $<ä´\ ¬ø\¢ Á|üã\eTT
>∑Ts¡T‘·qï ø±qej·T´ >∑Ts¡T&É eT˝Ò¢X¯ ©\‘√ |ü~j·÷s¡T eHÓï\ y˚T*MT ã+>±s¡T ‘·*¢øÏ ˆˆVü‰ˆˆ
njÓ÷ eT˝Ò¢X¯ u≤jÓ÷ eT˝Ò¢X¯ˆ 5 ($»j·TeTà, HÓ\÷¢s¡T)
nì ø°]ÔdüTÔHêïs¡T. nì bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T ‘Ó\T>∑T Ád”Ô\T.
á uÛÑøÏÔ π>j·÷˝˝À y˚T\Tø=\T|ü⁄\T, ˝≤\T\T yÓTT<ä˝…’qy˚ ø±ø£ ø=ìï Hê>∑qï MT<ä ≈£L&Ü Ád”Ô\≈£î m+‘√ uÛÑøÏÔ. uÛÑøÏÔø£Hêï yê‘·‡\´+ m≈£îÿeHê*.
dü+yê<ë\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. bÕs¡«‹, ÄyÓT #Ó*ø£‘ÓÔ\T bÕ&ÉT‘·Tqï≥T¢>± dü+yê<ä ª|ü⁄≥º˝À Hê>∑qï ã÷∫ Hê>∑qï
s¡÷|ü+˝À ˇø£π>j·TeTT+~. Bì˝À •e⁄ì s¡÷|ü+, bÕs¡«‹ kÂ+<äs¡´+ ø£fi¯fl≈£î m+&É˝À |ü&ÉTø√≈£î yÓÁ] Hê>∑qï
ø£{qºÏ ≥T¢>± ∫Á‹+|üã&ܶsTT. ø£\yês¡T Çfi¯fl˝À >∑s¡«+ãT yês¡T
|òüT\T¢ |òüT\T¢q bÕ<ä >∑C…®\+<Ó\T ÁyÓ÷j·T ø±˝≤|æ »˝Ò¢s¡T ø±fi¯¢<äH˚ïs¡Tµ6
ø£\Vü≤+dü q&Éø£\ ø£*øÏ mø£ÿ&çπø nqï<=ø£ uÛÑøÏÔ^‘·+. C≤q|ü<äT\≈£î ø£\yê] ø£+&É ø±es¡+ m≥Te+{Ï<√
»&É˝ÀqT >∑+>±qT <Ûä]sTT+#·Tø=qï{Ϻ ‘Ó\TdüT. ªyêfi¯ófl m+–fi¯ófl j˚Tùddæ uÛÑ+>∑|ü⁄kÕÔs¡µì ôV≤#·Ã]kÕÔs¡T |ü˝…¢ |ü&ÉT#·T\T.
eT+&É\ y˚T\T kÕ+ã•e⁄ì düìï~Ûπø ` eT+>∑fi¯+
134 135
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
$wüßí dü+ã+<Ûä π>j·÷\T : y˚T\Tø=\T|ü⁄‘·÷ ‘Ó\T>∑T Ád”\Ô T bÕ&˚ sT÷ ÁøÏ+~ bÕ≥˝À C≤q|ü<Tä \≈£î düV≤ü »yÓTqÆ
$wüßíe⁄ Á‹eT÷s¡TÔ\˝À ˇø£&ÉT. dü‘·« Á|ü<ÛëqyÓTÆq <˚e‘·. áj·Tq m‹Ôq ìdüs¡Z düT+<äs¡ uÛ≤yê\ >∑Tdü>∑Tdü\T $ì|ækÕÔsTT. eTq*ï n\]kÕÔsTT.
q~ ne‘êsê\˝À sêeT, ø£ècÕíe‘êsê\T C≤q|ü<äT\≈£î n‘·´+‘· Á|”‹ø£s¡yÓTÆq$, ne÷à d”‘·eTà e÷ ‘·*¢ eTT<äT›\>∑TeTà
eTVü‰ $wüßíì |ü~ ne‘êsê\˝À sêe÷e‘ês¡+ @&Ée~. Ç~ á yÓ’edü«‘· ˝ÒyÓ ã+>∑s¡T u§eTà ˝Òee÷à
eTq«+‘·s¡+˝Àì 24e Á‘˚‘êj·TT>∑+˝À »]–+<äì Væ≤+<äTe⁄\ qeTàø£+. ˝Ò∫ y˚>∑yÓT ˙e⁄ ˝Ò|ü⁄MT sêeTTì
ø£ècÕíe‘ês¡+ mì$T<äe~. n~ Ç|üŒ{Ï yÓ’edü«‘· eTq«+‘·s¡+˝À 28e <ë«|üs¡ ˝Àø£ s¡ø£åDÏ sêDÏ ˝Òee÷à`‘Ó\¢ yês¡ e#ÓÃq÷
j·TT>∑+˝À »]–+<ä+{≤s¡T. ........ n‘·Ô e÷eT eTs¡<äT\T ‘√&ç ø√&Éfi¯ófl
sêeTT&É+‘· Çwüyº TÓ qÆ ‘·+Á&ç, d”‘e· +{Ï #·\ì¢ ‘·*¢ ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ eT¬se«s¡÷ n|ü⁄&Ó ˝Ò#·THêïs¡T ˝Òee÷à
˝ÒsT¡ . ªd”‘e· Tà e÷j·TeTà lsêeTT&ÉT Hê≈£î ‘·+Á&çµ nì ‘ê´>∑jT· ´ >±q+ #˚jT· &ÜìøÏ n~j˚TyÓT e÷j·TeTà n\dæ ìÁ~+#˚e⁄
eTT+<˚ ‘Ó\T>∑Tyês¡T yêfi¯flqT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T>± d”«ø£]+#ês¡T. sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T n‘·Ôyê]*¢~ ˝Òee÷à`‘Ó\¢yês¡e#ÓÃq÷ (XÊs¡<ë+ã, HÓ\÷¢s¡T)
dü\ø£D å +>±, dü+Á|ü<ëj·TqTkÕs¡+>± ñqï|üŒ{Ïø° #ê˝≤es¡≈î£ C≤q|ü<ä >π j·÷\T>± ∫e] ¬s+&ÉT bÕ<ë\˝À ‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿè‹, ≈£î≥T+ã eTsê´<ä\qT
e÷]b˛j·÷sTT. Á|ü‹_+_+#˚ C≤q|ü<ä Vü≤è<äjT· + ‘=+– #·÷düTqÔ ï~. ø£\ø±\+ >∑Ts¡T+Ô &˚ bÕ<ë*$.
bı<äT›q ˝Òe>±H˚ ‘·eT‘·+Á&ç sêeTj·T´≈£î y˚T\T ø=\T|ü⁄\T bÕ&ÉT‘ês¡T Çø£ $wüßí s¡÷bÕ˝…q’ ø£èwüß&í TÉ y˚+ø£fXÒ «¯ s¡T&ÉT, bÕ+&ÉTs¡+>∑&TÉ , s¡+>∑Hê<∏Tä &ÉT
‘Ó\T>∑T ‘·\T¢\T. ª|ü⁄Á‘·ø±y˚Twæºj·T+<äT |ü⁄{Ϻq lsêeT |ü⁄+&ÉØ ø±≈£åî&É yÓTT<ä˝q’… yêfi¯flqT >∑÷]à ndü+U≤´ø£+>± düT‘Ô T· \THêïsTT. ªuÛ>Ñ e∑ HêïeT dü+ø°sqÔ¡ \Tµ
y˚T\Tø√`n+&É»yêVü≤q nuÛÑj·T$Te«s¡ e÷≈£î njÓ÷<Ûä´ sêeTy˚T\Tø√µ n+≥÷ nH˚ ù|s¡T‘√ Á|ü#·T]+|üã&çq |ü⁄düÔø±\˝À ô|≈£îÿ uÛÑøÏÔ^‘ê\THêïsTT. M{Ï˝À ø=ìï
sêeTT&ÉT |ü⁄{Ϻ+~ yÓTT<ä\T d”‘·qT ô|fi≤fl&ç q+‘·es¡≈£î Á|”‹‘√ ‘·\#·T≈£î+{≤s¡T. C≤q|ü<ä π>j·÷\T>± #·˝≤eTD° ne⁄‘·Tqï •wüߺ\ s¡#·q\T. eTTÁ~‘·yÓTÆq yê{Ï˝À
sêeTT&çMT<ä π>j·÷\˝À uÛÑ»qπ>j·÷\T, uÛÑøÏÔ ^‘ê\T, ø±$Tø˘ bÕ≥\T ªbÕ+&ÉTs¡+>∑ uÛÑ»q ø°s¡Ôq\Tµ ≈£L&Ü ù|s=ÿq<ä>∑Z~.
Ç‘ê´~ Hêe÷\‘√ ñqï$ <=s¡≈î£ ‘êsTT. á ÁøÏ+~ <ëìï ªø±$Tø˘ bÕ≥µ n+{≤s¡T. s¡+>±s¡+>±s¡+>±s¡+>± ls¡+>±j·TqT&û
sêeTj·T´ sêeT<˚esê qqT>∑qï ‘·+Á&ç eT+>∑fi¯ø£s¡T&É>∑T bÕ+&ÉTs¡+>∑ì eT~˝À ‘·\#·+&çµ
sêej·T´ sêeTuÛÑ÷esê yÓTT<ä˝q’… Á|üd<æ ∆ä ø°sqÔ¡ \T bÕ+&ÉTs¡+>∑ì >∑÷]à ñHêïsTT. ª>√$+<äTì bÕ≥\Tµ nH˚
sêej·T´ sêeTT&Ü s¡|òüTTe+X¯ k˛eTT&Ü eTs=ø£ |ü⁄düÔø£+˝À ª>√$+<äµ nH˚ eT≈£î≥+‘√ bÕ≥\THêïsTT.
sT÷ej·T´ nuÛÑj·TeTT sT÷ y˚fi¯ e÷ø£+<ä]øÏì ˆˆsꈈ >√$+<äT &˚\ sê&˚ >√bÕ\T &˚\ sê&˚
...........(>∑+>∑qï, ø=y˚Tà|ü*¢, yêj·T˝≤Œ&ÉT‘ꈈ) eTT‘ê´\ |ü+~{Ï˝À s¡‘êï\ yêq >∑T]ôd
sêeT<ëdüT s¡∫+∫q ø°sqÔ¡ \˝À ª|ü\Tπø ã+>±s¡ e÷jÓTHê, ø√<ä+&ÉbÕDϵ eT‘ꇴe ‘ês¡T &˚&˚`>√$+<ë..........
e+{Ï$ C≤q|ü<äT\˝À ≈£L&Ü #=#·TÃø=ì b˛j·÷sTT. lsêeTqe$T yÓTT<ä˝…’q nH˚ bÕ≥qT bı\+|üqT\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À bÕ&ÉT‘ês¡T.
dü+<äsꓤ\˝À sêeT<ëdüT bÕ≥\T uÛÑ≈£îÔ\ H√{Ï˝À ì+&ÉT>± ñ+{≤sTT— |æ*ùdÔ y˚T\T ø=\T|ü⁄\˝À, ˝≤* bÕ≥\˝À, eT+>∑fi¯ Vü‰s¡‘T· \˝À $wüßí dü«s¡÷bÕ\qT
|ü\T≈£î‘êsTT. ø=\TkÕÔs¡T C≤q|ü<äT\T.
d”‘·eTà ù|¬s‹Ô‘˚H˚ ‘Ó\T>∑T |ü&ÉT#·T\ >∑T+&Ó s¡a\T¢ eT+≥T+~. d”‘· ù|s¡T πøX¯ej·Tì ìqTï yêdæ>∑ uÛÑ≈£îÔ\T
#Óù|HÔ ˚ yê] ˇfi¯ófl |ü⁄\ø£]düT+Ô ~. uÛøÑ ‘ÔÏ √ |üse¡ •düT+Ô ~. n+<äTøπ Á|ü‹~q+ d”‘e· TàqT e]í+|ü⁄#·THêïs¡T y˚T\Tø√
136 137
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
yêdüe e+~‘· edüT<˚e q+<äq <ä+|ü‘·T\ Hêos¡«~+#ê\ì ÁbÕ]ú+#˚ <˚e‘·\˝À ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT ≈£L&Ü ˇø£&ÉT.
yÓ≈’ î£ +sƒ¡ yêdüT&É y˚T\Tø√`y˚T\Tø√ Vü≤+dü yêVü≤qT&ÉT nuÛ≤´düqT&ÉT Hêsêj·TD düT‘·T&ÉT
Hêsêj·TD ìqTï q$Tàq uÛÑ≈£îÔ\ bÕDÏ ‘·\eTTq MD≤ ø£*|æq yêDÏ $uÛÑT&ÉT
ø£s¡TD ÁuÀe y˚>∑ y˚T\Tø√ y˚<ë »q≈£î&ÉT y˚<ër‘·T&ÉT y˚<ë+‘ês¡ú $#ês¡|üs¡T&ÉT
X¯s¡Dqï s¡ø£åD _s¡T<äT ˙≈£îqï~ ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT s¡øÏå+#·T á <ä+|ü‘·T\q÷
X¯•<Ûäs¡ düqTï‘· y˚T\Tø√`y˚T\Tø√ (düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T) á bÕ≥˝ÀH˚ dü÷sê´~ Á>∑Vü≤eTT\ Äosê«<ä+ ≈£L&Ü ø±yê\ì eTT‘Ó’Ô<äTe\T
nH˚ bÕ≥ ‘Ó\T>∑T yê]fi¯fl˝À¢ n~Ûø£ Á|ü#ês¡+ bı+~+~. ø√s¡T‘ês¡T.
|üdæ |æ\¢\T <˚e⁄ì‘√ düe÷q+. <˚e⁄ì≈£î+&˚ ù|s¡T¢ nìï{Ï‘√qT ‘·eT s¡ø£ÔedüTÔ Á|”‹ ø£s¡T&ÉT s¡ø±Ô+ãs¡ <Ûäs¡T&ÉT
|æ\¢*ï ≈£L&Ü |æ\T#·T≈£î+{≤s¡T ‘·\T¢\T. s¡ø£Ô bÕÁ‘·T&ÉT ãTTπ>«<äT&ÉT sê#· ø±s¡T´&ÉT
ª˝≤* e÷<Ûäe⁄&É˝≤© >√$+<ä |ü<äeT÷ &Ü]≥ |òü\<ëj·T≈£î&ÉT
˝≤* n#·T´‘·T&É ˝≤© |ü+#·$T sê•q ìe•+#·T+&ÉT dü÷s¡´Á>∑Vü≤eTT
˝≤* πøX¯e⁄&É ˝≤© Vü≤] Vü≤Ø s¡øÏå+#·T á <ä+|ü‘·T\q÷ (XÊs¡<ë+ã, HÓ\÷¢s¡T)
sêeT s¡|òüTTsêeT ˝≤© ø=+<äs¡T ‘Ó\T>∑T yê]øÏ ø±˝ÒcÕ eTkÕÔqT ≈£L&Ü Äsê<Ûä´<Ó’e+. HÓ\÷¢s¡T
e÷DÏø£´ düÔ+uÛÑeTT\H= neT]q$ <ä>∑Zs¡ ø£düTeT÷s¡T nH˚ }s¡T+~. n~ m|ü⁄Œ&É÷ j·÷Á‹≈£î\‘√ ì+&ç ñ+≥T+~.
ÄDÏeTT‘Ó|Ô ⁄ü #˚sT¡ \÷ >±*<äj·÷´\ #˚‘· |”&ç+|ü ã&˚ yêfi¯flqT eTkÕÔqT ‘·|üŒ u≤>∑T #˚kÕÔ&Éì |ü\Te⁄]
HêD…eTT>∑ Áø°&ç+#ÓH˚, ≈£î+<äq|ü⁄ qeTàø£+. Ä }]˝À @&ÉT ª<äsêZµ \THêïsTT. eT÷&ÉT s¡ø±\ q÷HÓ\T eTkÕÔqT <ä>sZ∑ ¡
sêDT\÷ #˚s¡Tj·T´˝≤ ˆˆ˝≤*ˆˆ7 ô|{Ϻ sê#·T≈£î+fÒ m˝≤{Ï H=|ü⁄Œ˝…’Hê b˛‘êj·Tì ˇø£ qeTàø£+. <äj·÷´\M ‘·]$T
C≤q|ü<äT\≈£î <˚e⁄ì uÛÑøÏÔ m+‘·es¡≈£î ñ+<ä+fÒ ªH√s¡T H=e«+>∑ H=ø£ÿ y˚j·Tã&çq ‘·sê«‘· eTkÕÔH˚ ø£\˝À ø£ì|æ+∫ yÓ[flbıeTàì #ÓbÕÔ&É≥! á eTkÕÔqT
kÕ] >√$+<äj·Tì |üs¡e÷s¡úeTTq uÛÑ»q #˚j·Tì yês¡T+fÒH˚$T b˛‘˚H˚$Tµ nì MT<ä nH˚ø£ ø°s¡Ôq\T Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. Ç+Á<äø£+{Ï dü÷s¡´ø±+‘·+>±s¡T
K∫Ñ·+>± bÕ&ÉT‘ês¡T. ªø±˝ÒcÕeTkÕÔHé <˚e⁄ì ø°s¡Ôq\Tµ s¡∫+#ês¡T. n$ø±ø£ á ÁøÏ+~ bÕ≥e+{Ï$
$wüßeí ⁄qT >∑÷sπ Ãø±ø£ $wüßuí ≈ÑÛ î£ &Ô q’Ó sêe÷qTC≤#ês¡T´ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ≈£L&Ü Á|ü»\˝À ÁbÕ#·Tsê´ìï bı+<ësTT.
ˇø£{Ï ¬s+&ÉT bÕ≥\THêïsTT. ‘·qTï s¡øÏå+#· e\dæ+<äì ˇø£ yÓ’wüíe⁄&ç˝≤ ìqTï #·÷&É e#êÃqT eTkÕÔqj·÷´
y˚&TÉ ≈£î+≥THêï&ÉT. qqTï ø±bÕ&ÉT e÷ eTkÕÔqj·÷´
ªsêe÷qTC≤#êsê´ qqTï s¡øÏå+∫ <äj·TH˚\j·÷ |ü⁄≥º˝À |ü⁄{Ϻq{Ϻ eTkÕÔqj·÷´
bÕeTs¡T&ÉqT Á≈£Ls¡ bÕ|æì Á<√Væ≤ì |üs¡eT ø£dü÷às¡ yÓ\dæq eTkÕÔqj·÷´
#·+&Ü\T&Éq÷................µ8 eTÚ˝≤* ìHÓï >=˝…Ã eTkÕÔqj·÷´
Ç‘·s¡ <˚e‘·\T : eTeT÷à ø£s¡TD‘√ ø±e⁄eTj·T´ eTkÕÔqj·÷´
•e⁄&ÉT, $wüßíe⁄ uÛ≤s¡rj·TT\≈£î Á|ü<Ûëq •wüº <˚e‘·\T. C≤q|ü<äT\≈£î Mπs (s¡+>∑j·T´, >∑÷&É÷s¡T, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢)
ø±ø£ nH˚ø£ ≈£îå Á<ä <˚e‘·\T ≈£L&Ü ì‘·´ J$‘·+˝À ø±e\dæq yês¡T $yêVü≤ düeTj·T+˝À
138 139
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£s¡à e÷s¡Z+ : es¡˝ø°åàÁe‘êìï »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. ˇø£{Ï •e dü+ã+<ÛäyÓTÆ+~, eTs=ø£{Ï $wüßí
ø£sà¡ \T ì‘·´eTT\T, HÓ$’ T‹Ôøe£ TT\T, ø±eT´eTT\T, ìwæ<e∆ä TT\T nì Hê\T>∑T dü+ã+<Ûyä TÓ +Æ ~.
$<Ûë\T. X¯Øsês√>∑´+ ø√dü+ Á|ü‹ì‘·´+ #˚ùd kÕïq+, dü+<Û´ä yÓTT<ä˝q’… $ ì‘·´ø£sà¡ \T. >öØÁe‘· dü+<äs¡“¤+˝À ª>öØ<˚$øÏ |üP»#˚<ë›eTT s¡+&çµ n+≥÷ Ád”Ô\T
<äTwüºÁ>∑Vü≤XÊ+‹ ø√dü+, ÁbÕj·T•Ã‘êÔ<äT\ ø=s¡≈£î #˚ùd Áe‘ê<äT\T HÓ’$T‹Ôø£ ø£s¡à\T. bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. á bÕ≥˝À >ö]øÏ |üP» #˚j·T&É+, |ü⁄cÕŒ\‘√ n\+ø£]+#·&É+,
esê¸\T ≈£îs¡e&É+ø√dü+, |ü⁄Á‘· ÁbÕ|æÔ ø√dü+ j·TC≤„<Tä \T #˚jT· &Üìï ø±eT´ø£sà¡ \+{≤s¡T. HÓ’y˚<ä´+ ô|≥º&É+ yÓTT<ä˝…’q ø£s¡àø±+&É $e]+#·ã&ç+~.
düTsêbÕHê<äT\T ìwæ<ä∆ ø£s¡à\T. |üP» #˚‘êeTT sê¬s eTq >ös¡T≈£î
y˚ < ë+‘· T \T ø£ s ¡ à e÷sêZ ì ï ìs¡ d æ + ∫Hê y˚ < ë<ä T \˙ï ø£ s ¡ à \≈£ L |üPC≤ #˚‘êeTT sê¬s ‘˚»eTT>∑qT
ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃsTT. j·TEπs«<ä+ j·TC≤„~ ø£s¡à\qT >∑÷]à #Ó|ü⁄Ôqï~. nsTT‘˚ eTq sêJyê≈£åî\+<äs¡T C≤J|üP\ ˆˆ|üPˆˆ
j·T»„j÷· >±<äT\T kÕe÷q´ »qT\ ø£+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚$ ø±e⁄. n+<ä]ø° |üìøÏe#˚à ã+>±s¡T ‘·≥º˝Àq bı+>∑T#·T |ü⁄wüŒeTT\T
ø£s¡àø±+&É\T ø=ìï ñHêïsTT. n˝≤+{Ï Áe‘ê\T, H√eTT\T, C≤‘·s¡\T yÓTT<ä˝…’q eT+>∑fi¯ yêsTT<ä´eTT\ n+>∑q≈£L ˆˆ|üPˆˆ
dü+<äsꓤ\˝À C≤q|ü<äT\T bÕ≥\qT ø£≥Tºø=Hêïs¡T. á H√eTT\≈£î, Áe‘ê\≈£î >∑+<Ûä ≈£î+≈£îeT Äq+<äeTT>∑qT eTq
dü+ã+~Û+∫q qeTàø±\T á Hê{Ïø° y˚fió¯ fl bÕ‘·Tø=ì ñHêïsTT. á ø£sà¡ \T #ê˝≤es¡≈î£ Ç+<äT e<äq˝≤sê$+<ëøÏåøÏ ˆˆ|üPˆˆ
Ád”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. es¡\ø°åà Áe‘·+, eT+>∑fi¯>öØÁe‘·+, \ø£å e‘·TÔ\ H√eTT, <äT+&ÉT eT˝Ò¢|üP\T #Ó+&ÉT #êeT+‹|üP\T
‘·T\dæH√eTT, yÓ÷#˚{Ï |ü<äà+ H√eTT, eT<äq <ë«<ä•Áe‘·+ yÓTT<ä˝…’q$ Ád”Ô\T H√s¡T <ä+&Ü ø£{°ºyÓT&É ì+&Ü #·T{Ϻ ˆˆ|üPˆˆ
ø=H˚$. |ü⁄s¡Twüß\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£sà¡ ø±+&É\˝À C≤‘·s\¡ T eTTK´yÓTqÆ $. >∑+>∑eTà, |ü+#·eTTKTì sêDÏ #Ó+#·T \ø°åà>ös¡T
m\¢eTà, u≤\eTà yÓTT<ä˝…’q <˚e‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤‘·s¡\ bÕ≥\THêïsTT. |ü+#· uÛÑøå±´ |üs¡e÷qïeTT ô|{Ϻ ˆˆ|üPˆˆ
eTìwæ J$‘·+˝À ø£sà¡ ø±+&É\≈£î n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+qT+∫ ÁbÕ<Ûëq´+ düTs¡\T Hês¡<äT\T øÏqïs¡T\÷ düTÔ‹ #˚j·T
ø£ì|ædüTÔ+~. >∑TVü‰+‘·s¡ yêdæ>± eTìq e÷qe⁄ì J$‘·+ e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\‘√ eT+>∑fi¯ yêsTT<ä´eTT‘√ eTq >ö]øÏ ˆˆ|üPˆˆ (düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T)
eTT&çe&ç ñ+&ç+~. eTìwæ nqT~qeT÷ ‘·q düTK <äT'U≤\qT @<√ ˇø£ ù|s¡Tq ÁXÊeD X¯óÁø£yês¡+ Hê&ÉT es¡\ø°åà Áe‘êìï #˚düT≈£î+{≤s¡T. ø£\XÊìøÏ
‘êH˚ ø£*Œ+∫q e÷qyêr‘·X¯≈£îÔ\ eTT+<äT e´ø°Ôø£]+#˚yê&ÉT. e÷qer‘· X¯≈£îÔ\ eTT≈£îÿ #Óe⁄\T ô|{Ï,º ÄuÛsÑ D¡ ≤\‘√ n\+ø£]+∫, yÓTT>∑* sπ ≈£î\ »&É≈î£ {Ï,º ø£\X¯+ô|q’
Á|”‘·´s¡ú+ kÕeT÷Væ≤ø£+>± ø£s¡àø±+&É\ Hê#·]+#˚yê&ÉT. bÕs¡e÷]úø£ ^‘·+ ÁbÕNq f…+ø±j·T ô|{Ϻ |üP» #˚düT≈£î+{≤s¡T. Ä dü+<äs¡“¤+˝À \ø°åà<˚$ì >∑÷]Ãq nH˚ø£
ø£s¡àø±+&É\ ø±\+˝ÀH˚ yÓ\Te&ç+~. “In a world where ceremonies provide a ^‘ê\T $ì|ækÕÔsTT.
main focus for social life, song is among the chief of them and is used both to m{≤¢ ìHÓï‘·TÔ ø=+<ä÷qe÷à es¡\ø°åà ‘·*¢ ˆˆm{≤¢ˆˆ
communicate with the supernatural and to express joy or grief or other strong n{≤¢&˚ u≤\e⁄ ˙e⁄ Ç{≤¢ s¡eTàì |æ*∫
emotion”9 ,nqï dæ.|æ.uÖsê e÷≥ >∑eTì+#·<ä>∑Z~. ø√{≤¢ <Ûäq$T#˚Ã ‘·©¢ |üdæ u≤\yÓ’‘˚
‘Ó\T>∑T˝À ø£s¡àø±+&É\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ád”Ô\ bÕ≥\T e+<ä\ø=B› m‘·TÔø=+<äT es¡\ø°åà........................ (XÊs¡<ë+ã, HÓ\÷¢s¡T)
\uÛÑ´eTÚ‘·THêïsTT. ÁXÊeDe÷dü+˝À eT+>∑fi¯yêsê\T, X¯óÁø£yêsê\T >∑èVæ≤DT\≈£î nH˚ bÕ≥ Ä Áe‘· dü+<äs¡“¤+>± bÕ&˚ yê{Ï˝À ˇø£{Ï.
|üs¡«~Hê\T. |ü#·Ã ‘√s¡D≤\T, |üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T, ù|s¡+{≤fi¯fl‘√ }s¡+‘ê ø£fi¯ yÓ÷#˚{Ï |ü<àä + H√yÓTTø£{Ï ñ+~. H˚<Tä q÷] >∑+>±<Ûsä +¡ >±qT ªôd\j˚Ts¡Tµ˝À
ø£fi¯˝≤&ÉT‘·T+≥T+~. ÁXÊeD eT+>∑fi¯yês¡+ eT+>∑fi¯ >öØÁe‘êìï, X¯óÁø£yês¡+ Ç∫Ãq bÕ≥ ˇø£{Ï á H√eTT dü+<äs¡“¤+˝À bÕ&˚~ ˝≤>∑T+~.
140 141
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªyÓ÷#˚{Ï ô|<ä›eTà H√#˚{Ï y˚fi¯
yÓTT>∑Z\T¢ ‘êeTs¡\T |üPùd{Ï y˚fi¯
;sêsTT |ü⁄e⁄«\T |üPùd{Ï y˚fi¯
_+<Ó\‘√ ñ<äø£eTTà ‘Ó#˚Ã{Ï y˚fi¯........µ
Ç+ø± Ç≥Te+{Ï bÕ≥\H˚ø£+ ñHêïsTT. ø±y˚TX¯«ØÁe‘·+, ∫≈£îÿfi¯fl >öØÁe‘·+,
@ø±<äo Áe‘·+ yÓTT<ä˝q’… düeTj·÷˝À¢ bÕ&˚ bÕ≥\T ≈£L&Ü ø=ìï ñHêïsTT. Hê>∑T\≈£î
|üP» #˚jT· &É+ ≈£L&Ü Ád”\Ô T uÛøÑ ‘ÔÏ √ #˚ùd ø£sà¡ . Hê>∑|Pü » #ê˝≤ ÁbÕNq ø±\+qT+∫
edüTqÔ ï~ Hê>∑T\ #·$‹øÏ, Hê>∑|+ü #·$TøÏ ñ|üyêkÕ\T+&ç, |ü⁄≥˝º À bÕ\T b˛dæekÕÔsT¡ .
Hê>∑|üP» #˚ùd dü+<äs¡“¤+˝À á ÁøÏ+~ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T.
ªHê>∑T\ #·$‹øÏ Hê>∑qï`kÕïq+ dü+<Ûä´\ Hê>∑qï
|üP\T |ü&É>∑\T Hê>∑qï`eT&ç>∑≥Tº\‘√ Hê>∑qï
∫$Tà* #·*$T&ç Hê>∑qï`bÕ\÷ |ü+&É÷¢ Hê>∑qï
~${° ‘˚Eq Hê>∑qï`ñ|üe•+#·T#·÷ Hê>∑qï
ñ<ë´|æ+#·T#·T Hê>∑qï`}πs–kÕÔ+ Hê>∑qï
|ü⁄≥º≈£î ekÕÔ+ Hê>∑qï`|üP»\T >=qsê Hê>∑qïµ10
nÁ>∑esêí\yês¡T |üP»\÷, Áe‘ê\÷, H√eTT\÷ #˚ùdÔ $T–*qyês¡T m\¢eTà,
>∑+>∑eTà yÓTT<ä˝…’q yê]ì ø=\TkÕÔs¡T. yê]øÏ C≤‘·s¡\qT »]|ækÕÔs¡T. πsDTø±<˚y˚
m\¢eTà. áyÓTqT >∑÷]Ãq ø£<∏ëπ>j·÷\T ø£qï&É+˝ÀqT, ‘Ó\T>∑T˝ÀqT ñHêïsTT.
ø£Ø+q>∑sY˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚ á ÁøÏ+~ bÕ≥˝À m\¢eTàqT ùd$+#˚ $<Ûëq+
e]í+|üã&ç+~.
ª@&˚&ÉT uÀHê\‘√q÷ @&˚&ÉT »$T&ç¬ø\‘√qT
ø=\TÔs¡÷ Á|ü»\+‘· m\¢eTàq÷
ø£\T¢˝À{≤¢‘√ ø√&ç |ü⁄+E\‘√
kÕs¡ d”kÕ\‘√ >=i…¿b˛‘·T\‘√
m\¢eTàqT >=\TÔs¡÷ y˚&ÉTø±‘√qTµ11
k˛Œ¤≥ø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q <˚e‘·jTÆÓ q b˛#·eTà, Ç‘·s¡ kÕ+Áø±$Tø£ <˚e‘·\
MT<ä π>j·÷\THêïsTT. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À >∑+>∑eTàqT m≈£îÿe>± ø=\TkÕÔs¡T.
>∑+>∑eTà •e⁄ì uÛ≤s¡´jÓTÆ q >∑+>∑eTà nì ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. Á>±eT<˚e‘· nsTTq
>∑+>∑eTàqT >∑÷]à $+‘· ø£<∏ä\THêïsTT. n≥Te+{Ï yê{Ï˝À á ÁøÏ+~~ ˇø£{Ï.
142
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ˇø£ Hê\e C≤‹yê&ÉT |ü⁄sêD≤\T, XÊÁkÕÔ\T n˙ï #·<äTe⁄ø=ì
Áu≤Vü≤àDT&çqì #Ó|ü⁄Œø=ì yÓ÷dü+‘√ ˇø£ Áu≤Vü≤àD Ád”Ôì $yêVü≤+ #˚düT≈£îHêï&ÉT.
ˇø£kÕ] ñ>±~ dü+<äs¡“¤+˝À n‘·ì ø=&ÉT≈£î\T ‘·+Á&çe\¢ e∫Ãq dü+kÕÿs¡+‘√
b˛∞\T mqTuÀ‘·T Hê\Tø£˝≤ ñHêïj·THêïs¡≥! n|ü⁄Œ&Ü Áu≤Vü≤àD Ád”Ô ì»+ ‘Ó\TdüTø=ì
uÛsÑ qÔ¡ T mqTuÀ‘·T ø£eTàì X¯|+æ ∫+~. ø=&ÉT≈£î*ï y˚Tø£, >=i…,¿ ø√&ç ø£+&Éì #Ó|Œæ +~.
mqTuÀ‘·T ÄyÓTqT ‘·]$T ø={Ϻ+~. ÄyÓT ˇø£ |ü⁄≥º˝À <ëø=ÿì+~. mqTuÀ‘·T
|ü⁄≥ºqT ø±fi¯fl‘√ ‘·\‘√ ≈£îeTà>± ÄyÓT ø√|ü+ ô|≥º˝Òø£ ª˙ ‘·\qT q]øÏ+∫, ˙
≈£î&çø±\TqT q]øÏ ˙ H√{À¢ ø£]|æ+∫, ˙ s¡ø+Ô£ Hê qT<äT≥ n\+ø£]+#·T ≈£î+{≤qTµ
nqï~. ÄyÓT >∑+>∑eTà≥! Á|ü‹j˚T{≤ ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢˝Àì |ü⁄+>∑q÷s¡T yÓTT<ä˝…’q
#√≥¢ ñ>±~øÏ eTT+<äT e#˚à eT+>∑fiy¯ ês¡+ >∑+>∑eTà C≤‘·s¡ »s¡T|ü⁄‘ês¡T. C≤‘·s≈¡ î£
eTT+<äTs√E dü+‘· »s¡T>∑T‘·T+~. yÓTT≈£îÿ ãfi¯ófl ñ+&˚ yêfi¯ófl |üXó¯ e⁄\qT ø=+{≤s¡T.
Çfi¯fl˝À n+<äs¡÷ >∑]>∑\T (≈£î+&É\T) ñ+∫ yê{Ïô|’ y˚bÕ≈£î\T yÓTT<ä˝…’q$ neT]Ã
|üP\ ≈£î#·Tà ˝≤>± #˚kÕÔs¡T. mø£ÿ&É #·÷∫Hê >∑+>∑\≈£î ã\T*e«>± e∫Ãq s¡ø£Ô|ü⁄
eT&ÉT>∑T˝Ò ø£ì|ækÕÔsTT.
>∑+>∑eTà >∑T&çøÏ e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ekÕÔsT¡ . mqTuÀ‘·TqT
ã* ÇkÕÔs¡T. >∑+>∑eTà ø√|ü+ #·˝≤¢]q ‘·sê«‘·, ã* nHêïìï, mqTuÀ‘·T bı≥º˝Àì
ø£\TcÕìï #˚≥˝À rdüTø=ì }]˝À n+<ä] Çfi¯fleTT+<äT #·\T¢‘ês¡T. áHê{ÏøÏ
≈£L&Ü Ä#êsê\˙ï #ê˝≤ es¡≈£î kÕ>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT.
|ü⁄+>∑q÷s¡T˝À >∑+>∑eTà C≤‘·s¡ düeTj·T+˝À á bÕ≥qT bÕ&ÉT‘ês¡T.
1. ì\Tì\T >∑+>∑eTà ‘·*¢, ì\Tee÷à >∑+>∑eTà ‘·*¢
˙ e\¢ y˚TeTT Áã‹πøeTT
2. ì\Te ˝ÒqT H˚ ì\Te˝ÒqT C≤>∑T #˚j·T˝ÒqT
H˚ C≤>∑T #˚j·T˝ÒqT b˛‘êqT H˚qT
eT<äyê<ä #Ós¡Te⁄øÏ
3. $qT $qT ˙fi¯fl >∑+&Ó|üŒ $qbÕŒ
$qbÕŒ ˙fi¯fl >∑+≥|üŒ
ì*∫ H˚qT e÷{≤¢&É ˝ÒqT
b˛‘êqT H˚qT eT<äyê<ä #Ós¡Te⁄øÏ
143
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
4. $qT $qT >∑+>∑eTà ‘·©¢ $qe÷à >∑+>∑eTà ‘·©¢
ø=eTTà\T ‹]–q bıfÒ* ì#˚ÃH√
ˇø£ |ü⁄{Ϻ ;eTT BbÕ\T ô|fÒºqT
ø=eTTà\T ‹]–q mqTb˛‘·T q]πøqT.........
(ø£]ãdüej·T´, |ü⁄+>∑q÷s¡T)
sêj·T\ d”eT˝À e÷eT÷\T>± Á|ü‹ }]˝À ˇø£ >∑+>∑eTà >∑T&ç
ñ+≥T+~. ˇø=ÿø£ÿs¡T ˇø=ÿø£ÿ $<ÛäyÓTÆq ø£<∏ä #ÓbÕÔs¡T. yêj·T˝≤Œ&ÉT ‘ê\Tø±,
y˚T&ç≈î£ ]Ô˝À`
@&ÉT bı* y˚Ts¡T¢ <ë{ÏHêee÷à
@{Ï es¡Ôq ˙e⁄ e∫ÃHêee÷à
e∫à y˚T&ç ≈£î]Ô˝À ì*∫ Hêee÷à....... (#Ó+#·eTà, y˚T&ç≈£î]Ô)
nì bÕ&ÉT‘ês¡T. #·+Á<äX‚Ks¡ X¯‘·ø£+˝À ≈£L&Ü >∑+>∑eTà C≤‘·s¡ Á|üdüøÏÔ ñ+~.
ªsTT]sTT>∑ dü÷dæÔ rs¡‘·eTT ˝…HÓïH√— Ä <=qø=+&É >∑+>∑C≤
‘·s¡ dü]sêe⁄— |ü+ã\TqT ‘·ô|Œ≥\THé, ø=eTTø±+&É¢ dæ+<ä¢ dü+
ãs¡eTT ã\T+≥— ~+ø=ø£ ô|u≤eeTT, s¡+≈£î\ sê≥yÓTøÏÿH˚
‹]–q kÕ{Ï>±<äì qT‹+#·TqT eT÷s¡Tâ&ÉT #·+Á<äX‚Ksê!µ
Bìï ã{Ϻ |ü+&ç‘·T\≈£î C≤‘·s¡\+fÒ jÓT+‘· ìs¡düq uÛ≤eyÓ÷ ‘Ó\TdüTÔ+~.
y˚<ë+‘· e÷s¡+Z :
Ç<˚ C≤„q e÷s¡+Z . nìï{Ï˝ÀøÏ Ç~ $•wüyº TÓ +Æ <äì ô|<ä\› ñyê#·. y˚<ë+‘·
π>j·÷\H˚ ‘·‘ê«\+{≤s¡T. X¯+ø£s¡Tì n<Ó’«‘· y˚<ë+‘·+˝À C≤„q jÓ÷>∑+ jÓTTø£ÿ
dü+|üPs¡í $es¡D+ ñ+~. C≤„qeT+fÒ dü+|üPs¡í Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛeÑ +. ‘·‘«· yÓT]–q
yê&çø° ˝Àø£+˝À ùV≤jÓ÷bÕ<˚j÷· \T ñ+&Ée⁄. n‘·ìøÏ düs«¡ eT÷ ˇø£{>Ï ±H˚ uÛ≤dædTü +Ô ~.
yÓ÷ø£å kÕ<ÛäqyÓTÆq C≤„qe÷sêZH˚ï e´eVü‰s¡+˝À y˚<ë+‘·eTì |æ\TkÕÔs¡T.
BH˚ï ‘·‘«· eTì, <äsÙ¡ qeTì ≈£L&Ü e´eVü‰s¡+˝À n+{≤s¡T. ªH˚HeÓ DÏï? á Á|ü|+ü #·+
m+<äT≈£î |ü⁄{Ϻ+~? á Á|ü|ü+#êìøÏ Hê≈£î @$T{Ï dü+ã+<Ûä+?µ` M{Ïì >∑÷]Ã,
Ç˝≤+{Ï yê{Ïì >∑÷]Ãq ∫+‘·H˚ ‘·‘·«+.
C≤q|ü<Tä \≈£î ñ|üìwü‘T· \Ô T, <äsÙ¡ Hê\T, ‘ê‹«ø£ XÀ¢ø£ düeTT<ëj·T+ ‘Ó*j·T<äT.
ø±˙ yêfi¯fl≈£L, yêfi¯fl ‘êVü≤‘·T≈£î ‘·>∑Z≥T¢>± @<√ y˚<ë+‘·+ ñ+&ÉH˚ ñ+~` n~
144
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
m≈£îÿe>± yÓT≥º y˚<ë+‘·y˚T ø±e#·TÃ. nø£ås¡ ã<ä∆yÓTÆq •wüº y˚<ë+‘· kÕVæ≤‘·´+
|ü+&ç‘T· \≈£î e÷Á‘·yT˚ y˚<´ä yÓTÆ ñ+&É>±, yêÁ>∑÷|üyTÓ qÆ C≤q|ü<ä ‘·‘ê«\T Á|ü‹ #Ó$ø°
Ç+|ü ⁄ >± ñ+{≤sTT. Ç$ Á|ü ‹ C≤q|ü < ä T ì H√s¡ H ˚ >±<Ó ˝ À <Û ë q´+>±
bÕ‘·ã&ÉT‘·T+{≤sTT. C≤q|ü<ä ‘·‘ê«\˝À m≈£îÿe>± n<Ó’«‘·+ ø£ì|ædüTÔ+~. Ç+ø±
sê»jÓ÷>∑+, n#·\ y˚<ë+‘·+, >∑Ts¡TuÛøÑ ,ÔÏ ≈£î\eT‘ê<äT\ ìs¡dqü , nVæ≤+dü yÓTT<ä˝q’… $
Á|ü‹bÕ~+|üã&ç ñ+{≤sTT. Ms¡ÁãVü≤à+, |üs¡X¯ósêeT|ü+‘·T\ *+>∑eT÷]Ô, m&É¢
sêeT<ëdüT yÓTT<ä˝…’q yê] ‘·‘ê«\T C≤q|ü<äT\˝À ≈£L&Ü Á|ü#ês¡eTj·÷´sTT. Ç$
e÷]àø£ ø£$‘ê«ìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T. ø=ìï ‘·‘ê«\ ns¡ú+ uÀ<Ûä|ü&É<äT. nsTTHê
yê{Ï˝Àì >∑÷&ÛÜsêú\T ‘Ó©ø£ b˛sTTHê C≤q|ü<Tä \T Ä ãs¡TyÓq’ kıeTTà\qT y˚dTü ø=ì,
y˚düTø=ì n\yê≥T #˚düTø=Hêïs¡T.
ªd”‘· bÕ≥µ, ªHêsêj·TD X¯‘·ø£eTTµ, ªsêeT sêeT X¯‘·ø£eTTµ, ªe#·q ø±\
C≤„qeTTµ, ªÄ‘·àuÀ<ÛëeTè‘· ‘·‘·Ô«eTTµ, ªø£* Á|üe÷D‘·‘·« ø°s¡Ôq\Tµ, ªø±\ C≤„q
‘·‘«· eTT\Tµ, ªX¯ó<ä∆ ìs¡TDZ ‘·‘«· ø£+<ës¡<∆ sä T¡ e⁄\Tµ, ª‘ês¡ø±eTè‘· kÕs¡eTTµ yÓTT<ä˝q’… $
n#·ÃsTTq ‘·‘«· >π j·÷\ dü+ø£\Hê\T. M{Ï˝À @>∑+{Ï, m&É¢ sêeT<ëdüT, Hêsêj·TD
<ëdüT, Vü≤]<ëdüT, |æ&TÉ |ü]Ô yês¡T, ∫\Tø£bÕ{Ï yês¡T yÓTT<ä˝q’… yê] s¡#q· \THêïsTT.
Ç$ø±ø£ ndü\T dædü˝…’q C≤q|ü<ä ‘·‘ê«\T ≈£L&Ü M{Ï˝À #˚] ñHêïsTT.
|æ&ÉT|ü]Ô yê] e#·Hê\qT Áyêdæ+~ mes√ ‘Ó*j·T<äT ø±ì, Ç$ |æ&ÉT|ü]Ô
eT*¢ø±s¡T®qTìøÏ n+øÏ‘·+ #˚j·Tã&ܶsTT. M{Ï˝À
j˚TeT+<äTsê *+>∑ j˚TeT+<äTsê
j˚TeT+<äT sT÷ e÷j·T Ä eT+<äT ˙ô|’
ø±e÷+<ÛäTì CÒ• ø£&Érs¡ ˙j·Tq+<äT12 ˆˆπøeT+<äTsꈈ
yÓTT<ä˝…’q π>j·÷\THêïsTT.
∫≥ºqï>±] e#·Hê\T l–] eT*¢ø±s¡Tq® TìøÏ n+øÏ‘e· Tj·÷´sTT. Á>∑+<∏ë~ì
∫≥ºqï>±] e#·Hê\ì ñqï~>±ì Bìø° ù|s¡T m˝≤ e∫Ã+<√ ‘Ó*j·T<äT.
ªn+∫‘·+ãT>∑ Hê‘·à qwüº<äfi¯eTT\ HÓ|ü⁄&ÉT
$T+∫ yÓ*¬>&ç *+>∑ yÓT]>∑qï <Ós¡Tø£
nìïj·TTqT >∑Ts¡T&ÉqT#·T ns¡dæ #·÷#·T#·T
eT~ì |üqTï>± e⁄qï~ |üs¡eT jÓTs¡Tø£
#ÓqTï MTs¡>∑ l–ØX¯«s¡Tì ø£è|üCÒ]
145
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
∫qï ãT<äT∆\T e÷ì e⁄qï<Ó jÓTs¡Tø±µ13
nì ms¡Tø£qT >∑÷]à ÁyêdæHês¡T ∫≥ºqï>±s¡T. ∫\Tø£bÕ{Ï yê] e#·Hê\T ≈£L&Ü
m≈£îÿe Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. nC≤„qT\qT >∑÷]à áj·Tq #Ó|æŒq ‘·‘·«+ Ç˝≤
ñ+~.
ª#Ó\ì #Ó\eTT\T ã\TX¯è‹>±qÿ
∫\Tø£\ #·<äTe⁄\T #·~$‹s√
m\Tø£\ e˝… ‘=&Ü≈£î\T >=s¡T≈£î#·T
@∫ uÀqT\ ¬ø–]‹s√
ø£\ø£\ qe⁄«#·T |ü&ÉT#·T\ e˝…
e⁄yÓTà‘·Ô ø±j·T~ì ø£fi<¯ |ä Œæ ‹s√
m*¬ø |æ+&ç~ì ø£&TÉ |ü⁄∫Ës√
‘Ó*j·T ø£&É$ ã&ç ‹]–‹s√µ14
Ms¡ÁãVü≤à+>±] ø±\C≤„q ‘·‘ê«\≈£î Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À eT+∫ Á|ü#ês¡+
ñ+~. y˚eTq≈£î ø=+‘· #·<äTe⁄ø=qï yêfi¯fl˝À ñqï+‘· Á|ü#ês¡+ b˛‘·T\÷]øÏ
C≤q|ü<äT˝À¢ ñ+~. ø±\C≤„qeT+fÒ uÛÑ$wü´‘Y C≤„q+. jÓ÷>∑T\T uÛÑ÷‘·
uÛÑ$wü´<ä«s¡Ôe÷Hê\qT eT÷&ç+{Ï˙ ms¡T>∑>∑\s¡T. ø±\C≤„q ‘·‘ê«\T Ms¡
ÁãVü≤à+>±]‘√H˚ |ü⁄≥ºø£b˛sTTHê ‘·‘·« Á|ü#ês¡+˝À ÁãVü≤à+>±s¡qTdü]+∫q |ü<ä∆‹
|ü\Te⁄] Hêø£]¸+∫+~. Äj·Tq ñ|üjÓ÷–+∫q ñ|üe÷Hê\T #ê\es¡≈£î ì‘·´
J$‘·+‘√ dü+ã+<Ûeä TT+&˚$ ø±ã{Ϻ yê{Ï ø£qq´Á|ü#ês¡+ \_Û+∫+~. Ms¡ ÁãVü≤à+>±]
ô|’ uÛÑøÏÔ>∑\ yê¬ses√ ªø£*j·TT>∑ e÷Vü‰‘·à´eTT`e#·q ø±\C≤„qeTTµ nH˚ |ü⁄düÔø£+
ÁyêXÊs¡T. n+<äT˝À Ms¡ÁãVü≤à+>±] MT<ä yÓ\dæq π>j·÷\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.
b˛‘·T\÷] yê] •wüß´&Ó’q <ä÷<˚≈£î\ dæ<ä∆j·T´ ‘·‘ê«\T ≈£L&Ü ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+
bı+<ësTT. ª@ ≈£î\eTì qqT $es¡eT&ç–‘˚ @eTì #Ó|ü⁄Œ<äT ˝À≈£î\≈£Lµ nH˚~
n~Ûø£ Á|ü#ês¡+ >∑\ π>j·÷\˝À ˇø£{Ï.
‹‹Ô‘·‘ê«\T nqï$≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. ˇø£
‹‹Ôì+&Ü >±* ì+|ü⁄‘ês¡T. dü+^‘·|ü⁄>=≥º+>∑T+&Ü Ä >±* e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT eT<ÛäTs¡
X¯ã›+ $ì|ædüTÔ+~. kÕ<ÛäTe⁄\T ‘·‘ê«\T bÕ&ÉT‘·÷ yê´U≤´q+ #˚dü÷Ô ÁXÀ‘·\≈£î
y˚<ë+‘êìï uÀ~ÛkÕÔs¡T. ‹‹Ô˝À >±* ˇ‹Ô&ç ‘·π>Zdü]øÏ bÕ≥ Ä|æ eT∞fl>±* }~
bÕ≥ m‘·TÔ≈£î+{≤s¡T.15
146
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
y˚<ë+‘êìøÏ, Vü‰kÕ´ìøÏ #·T¬øÿ<äTs¡T. ø±ì ø=ìï ‘·‘ê«\˝À Vü‰dü´ Á|üeè‹Ô
ø£ì|ædüTÔ+~. á ÁøÏ+~ ‘·‘·«+ ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+˝À ñ+~.
<˚eTT&Éj·÷´ <˚eTT&É÷ e÷j·T<ë] <˚eTT&É÷
}¬s˝≤¢ sTT+&ÉT¢ CÒXË H√¬s˝≤¢ |üfi¯ófl CÒùd ˆˆ<˚ˆˆ
eT+#·yÓT˝≤¢ ø£fi¯ó¢ CÒôd eT+#Ó˝≤¢ ˙fi¯ó¢ CÒùd ˆˆ<˚ˆˆ
q\¢˙ y˚Tø£˝≤ bÕ\÷ ‘Ó\¢ CÒXË <˚eTT&É÷
‘Ó\¢ì bÕ\˝À¢ ˙fi¯ó¢ q\¢ CÒXË <˚eTT&É÷ ˆˆ<˚ˆˆ16
e÷eT÷\T>± ‘·‘ê«\˝À s¡÷|üø±\T m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT. eTs¡à uÛ≤yê\T
n~Ûø+£ >± ø£ì|ækÕÔsTT. ø=ìï >π j·÷\˝À J$‘·+ô|’ s√dæq yês¡T ‘·eT »qàqT ªs¡<Tä µ›
#˚j·Te\dæ+<äì >∑Ts¡Te⁄qT y˚&ÉTø√e&É+ ø£ì|ædüTÔ+~.
e<ä˝≤qT MT bÕ<äeTT dü<äTZs¡T<˚yê
s¡<äT› #˚j·TTeTT »qàeTT
eTT+<äT »qàeTT q+<äT e∫Ãq >∑ÁãT“ <˚Vü≤eTT
s¡<äT› #˚j·TTeTT.......(s¡eTD, y˚T&ç≈£î]Ô)
|ü&eÉ bÕ≥\˝À ø£ì|æ+#˚ y˚<ë+‘êìï >∑÷]à Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #Ó|Œü &ÉyTÓ +Æ ~.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä C≤q|ü<äT\T düèwæº+∫q ‘·‘ê«\T ˝À‘Ó’q y˚<ë+‘êìï yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷
b˛ø£ b˛sTTHê, yêfi¯flø£s¡úyÓTÆq Ø‹˝À y˚<ë+‘êìï π>j·÷\˝À ‘Ó*j·T C…|üŒ&É+
ø£qã&ÉT‘·T+~. @~ @yÓTHÆ ê á »>∑‘T· ,Ô e÷qe »qà, »qq eTs¡D≤\T Ç‘ê´<äT*ï
ns¡ú+ CÒdüTø√yê\H˚ ‘·Vü≤‘·Vü≤ C≤q|ü<äT\≈£î ≈£L&Ü ñ+<äq&ÜìøÏ á C≤q|ü<ä
‘·‘ê«˝Ò kÕøÏå.
ø£qï&É+
uÛÑøÏÔ π>j·÷\T :
‘Ó\T>∑T˝À ˝≤π> ø£qï&É+˝Àq÷ uÛÑ>∑e+‘·Tì dü+uÀ~Ûdü÷Ô bÕ&˚ bÕ≥\T
ø=ìï ñHêïsTT. ‘Ó\T>∑T uÛÑøÏÔ π>j·÷\˝À ø=ìï bı\+bÕ≥\T, y˚&ÉTø£ bÕ≥\T,
ø√˝≤{≤<äT\˝À ñ|üj÷Ó –+|üã&˚ bÕ≥\T ñHêïsTT. nfÒ¢ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü bı\+˝À
˙s¡T ø£f≥ºÒ |ü⁄Œ&ÉT, ø£\T|ü⁄ rùd≥|ü⁄Œ&ÉT, ã+‹ ‘√˝Ò≥|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï uÛøÑ ÔÏ ^‘ê\Hê˝≤|ækÕÔsT¡ .
‹s¡T>∑* |ü<ë\˝À, s√ø£{Ï bÕ≥\˝À nH˚ø£ düTÔ‘·T\T ø£ì|ækÕÔsTT. ø√˝≤{≤\˝À,
ô|[fl bÕ≥\˝À, y˚&TÉ ø£ bÕ≥\T eT]ø=ìï{Ï˝À ≈£L&Ü uÛøÑ >πÔÏ j·÷\T kÕø屑·ÿ]kÕÔsTT.
147
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
á $<Û+ä >± uÛøÑ ÔÏ kÕe÷q´ Jeq+˝À $&ÉBj·Tsêì uÛ≤>∑+>± #Ó˝≤eTD° ne⁄‘·Tqï~.
•e dü+ã+<Ûä π>j·÷\T :
‘Ó\T>∑T˝À ñqïfÒ¢ >∑D|ü‹øÏ dü+ã+~Û+∫q uÛøÑ ÔÏ ^‘ê\T ø£qï&É+˝À nH˚ø+£
ø£ì|ækÕÔsTT.
ø√˝≤≥+˝À Á|ü<∏äeTdüTÔ‹ >∑DHêj·T≈£îìπø #Ó\T¢‘·T+~. ø£qï&ç>∑T\
ø√˝≤{≤\˝À Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ >∑D|ü‹ düT‹Ô øÏ ˇø£ ‘Ó\T>∑T bÕ≥≈£L kÕ<äèX¯´+ ø£ì|ædTü +Ô ~.
‘Ó\T>∑T bÕ≥˝À $Hêj·T≈£î&çøÏ mH√ï |ü<ësêú\T ô|{Ϻ dü+‘·è|æÔ |üsT¡ kÕÔeTì #Ó|Œæ qfÒ¢
ø£qï&É ^‘·+˝À ≈£L&Ü ñ+~. á ÁøÏ+~ >∑DHêj·T≈£îì düT‹Ô ˝À C≤q|ü<Tä &ÉT ø£sT¡ D
#·÷|ü⁄eTì y˚&TÉ ≈£î+≥THêï&ÉT. >∑D|ü‹øÏ |üfió¯ fl, ‘ê+ã÷˝≤\T, ø£s÷¡ Œs¡+, kÕ+Áu≤DÏ
yÓTT<ä˝…’qe˙ï düeT]ŒkÕÔqì uÛÑ≈£îÔ&ÉT ÁbÕ]úkÕÔ&ÉT.
ªX¯s¡DT X¯s¡DTej·T´ >∑DHêj·Tÿ
qeTà ø£s¡TD~+<ä* ø±jÓTT >∑DHêj·Tÿ
mfi¯ófl+&Ó CÒqT ‘·T|üŒ >∑DHêj·Tÿ
qeT¬> $<ë´e ø£*düj·T´ >∑DHêj·Tÿ
ñ<äT› ôVA[¬> ‘·T|üŒ >∑DHêj·Tÿ
>=HÓ y˚T>∑Z u≤fiËVü≤DTí >∑DHêj·Tÿµ17
á bÕ≥˝À uÛ≤ey˚Tø±<äT, \j·T ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T bÕ≥˝À ˝≤>±H˚ ñ+~.
ø£qï&É <˚X+¯ ˝À •e⁄ìøÏ, •eX¯sD¡ T\≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ e∫Ã, ø=+<äsT¡ $ù|Tò ïX¯«s¡T&ç
|üP» ø£+‘·>± ÁbÕeTTK´+ Çe«&É+ ˝Ò<Tä . |ü+≥ø√‘· ø±\+˝À ø£qï&É ø£s¸¡ ≈î£ &ÉT bÕ&˚
bÕ≥˝À¢ •eX¯s¡DT\qT m≈£îÿe>± <Ûë´ìkÕÔ&ÉT.
ø£qï&É+˝À •edüTÔ‹ |üs¡yÓTÆq π>j·÷\T n‘·´~Ûø£+>±` n+fÒ ‘Ó\T>∑T˝À
ø£qï m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. BìøÏ ø±s¡D+ nø£ÿ&ç kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T˝Ò. ãdüeì
Ms¡XË’e+ ø£qï&É <˚X¯+˝À yê´|æ+∫q+‘·>± ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À yê´|æÔ #Ó+<ä˝Ò<äT.
ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À dü+>∑y˚TX¯«s¡T&ÉT, k˛y˚TX¯«s¡T&ÉT, eTVü‰≈£LfÒX¯«s¡T&ÉT,
eTVü‰ã˝ÒX«¯ s¡T&ÉT, eT*¢ø±s¡Tq® T&ÉT, Ms¡uÁÑÛ <äT&ÉT, $s¡TbÕ≈£îå &ÉT, ãdüeqï yÓTT<ä˝q’… yês¡T,
#ÓqïãdüyX˚ «¯ s¡T&ÉT, sπ eD dæ<X∆˚ «¯ s¡T&ÉT, dæ<s∆ä êy˚TX¯«s¡T&ÉT, ˙\eTà, >=˝≤¢fió¯ &ÉT yÓTT<ä˝q’…
•eX¯s¡DT\T, ≈£îe÷s¡kÕ«$T, Hêj·T*+>∑|üŒ, eT&çyêfi¯|üŒ yÓTT<ä˝…’q nH˚ø£
kÕ<ÛTä dü‘T· Œs¡Twüß\T düT‹Ô +|üã&ܶsT¡ .
düTK dü+‘√cÕ\˝À eTTì– ñqï|ü⁄Œ&ÉT m˝≤ ñHêï ø£cÕº\ ø£ã+<Ûä Vü≤kÕÔ\˝À
148
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£≥Tº|&ü qç |ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+ nH˚≈î£ \T ªm˝…eTqyÓ, •eHÓ+ã X¯ãT<ä _&Éu&Ò µÉ (z eTqkÕ,
•e⁄&ÉH˚ X¯u≤›ìï e<ä\e<äT›) n+≥÷ •e⁄DÏï ‘·\#·T≈£î+{≤s¡T. C≤q|ü<äT\ <äèwæº˝À
nedüsêìøÏ Ä<äT≈£îH˚ yê&ÉT Ä |üse¡ ÷‘·Tà&=ø£ÿ&˚. n+<äTø£H˚ ªyêfi¯ófl Mfi¯flì n+<ä]˙
qeTà>± n+<äs¡÷ q&ç ˙fi¯fl˝À e~˝≤s¡T eT\¢j·T´‘·+Á&û, Hê #˚sTT e<ä\e<äT›µ
n+≥THêïs¡T C≤q|ü<äT\T.
ªeT+~ eT+BjÓT+<äT eT+~ q+ã* ôVA<ä
eT+~ _{≤ºs¡ q&ÉT˙s¡ ˆ eT\¢j·T´
‘·+~ qq¬ø’j·T _&Éu≤´&ɵ18
ø=ìï ø£qï&É Á‹|ü<äT\˝À n‘·´+‘· s¡eTD°j·TyÓTÆq es¡íq\THêïsTT. Ç+‘·
∫qï|ü<ä´+˝À C≤q|ü<äø£$ Ç+‘· s¡eTD°j·T+>± eT<ÛäTs¡ uÛ≤yê\qT m˝≤ <ë#ê&Ü
nì ÄX¯Ãs¡´+ y˚düTÔ+~. <˚e⁄DÏï #·÷∫, ÁbÕ]ú+∫, ‘·q ø£cÕº\˙ï #Ó|ü⁄Œø√yê\ì
ñs¡ø£\T |üs¡T>∑T\‘√ e#êÃ&=ø£ uÛÑ≈£îÔ&ÉT. ø±ì <Ó’e<äs¡Ùq+ ø±˝Ò<äT. <äT'K eT>∑ï
e÷qdüT&Ó’ #·T≥÷º #·÷&É>± ˇø£ #Ó≥Tº ø£ì|æ+∫+~. #Ó≥Tºì+&Ü |üP\T ø£ì|æ+#êsTT.
n|ü⁄Œ&ÉT`
ªVüA$Hê>∑ VüQ<äT>±´q e÷˝≤´>∑ eT\>±´q
yÓTT>±´>∑ ø£DTí ‘Ó¬s<ëq ˆ *+>∑j·Tq
H√&É{Ϭø ì~› ãj·T˝≤–µ19
nì Ä C≤q|ü<äT&ÉT bÕ&Ü&ÉT. Bì˝À n|üPs¡«ø£\ŒHê $Hê´dü+ n&É– ñ+~.
•e⁄&ÉT |üPe⁄˝À<ë–, |üPe÷\˝À X¯j·Tì+∫, yÓTT>∑Zs¡÷|ü+˝À ø£qTï ‘Ó]#ê&É≥!
kÂ+<äs´¡ eT÷\ø£+>±H˚ •e⁄DÏï <ä]ÙdüTHÔ êï&û C≤q|ü<Tä &ÉT. |ü⁄wüŒø±•ì dü+<ä]Ù+∫
|ü⁄˙‘·T&Éj÷· ´&ÉT.
C≤q|ü<Tä \T ø£&TÉ |ü⁄ì+&ÉT>± _&É\¶ T+fÒ Ä >∑èVü≤+ dü«s¡‘Z T· \´eTì uÛ≤$kÕÔsT¡ .
eTT‘·sÔ TT<äTe‘·q+ ñ+fÒ ;<ä‘H· êìï ˝…øÿ£ #˚jT· s¡T. •e⁄ì<äjT· ˇø£ÿ{Ï ñ+fÒ#ê\T.
mìï ø£cÕº\sTTHê uÛÑ]+#˚ X¯øÏÔ ñqï≥T¢>± uÛ≤$kÕÔs¡T yês¡T. á ÁøÏ+~ ^‘·+
$X¯«ø£$ s¡M+Á<äT&ÉT Áyêdæq ªHê≈£î mìï ø£cÕº˝H’… ê sê˙, nsTT‘˚ yê{Ïì ìÁ>∑V≤æ +#˚
X¯øÏÔsTTe⁄«µ nH˚ ^‘êìï b˛* ñ+~.
ã&É‘·q qq–s¡* uÛ≤fi¯ eTø£ÿ[s¡*
e÷´>∑ >∑Ts¡T$q <äj·T$s¡* ˆ qq >∑Ts¡TyÓ
ã&É‘·q<ä ∫+‹ ìq–s¡*
149
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£qï&É <˚X¯+˝À #·T+#·q–] nH˚ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ñ+~. •esêÁ‹øÏ nø£ÿ&çøÏ
uÛÑ≈£îÔ\T ndü+U≤´ø£+>± ekÕÔs¡T. ÄHê{Ï sêÁ‹ n+<äs¡÷ nø£ÿ&Éø£ÿ&É ø=+&É\MT<ä,
>∑T≥º\MT<ä >∑T+|ü⁄\T >∑T+|ü⁄\T>± ≈£Ls=Ãì bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. á πøåÁ‘êìï
>∑÷]Ãq bÕ≥\T e+<ä\ø=B› ñHêïsTT.
lXË’\+ eT\¢qï ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À ñHêï ø£qï&É XË’e⁄\≈£î Ä <˚e⁄&É+fÒ
n$T‘· Áù|eT. |üPs¡«+ •esêÁ‹ yÓTT<ä˝…’q |ü⁄D´~Hê\˝À ø±efi¯ófl m‘·TÔø=ì
lXË\’ j·÷Á‘· #˚ùdyêfi¯ófl. ø±e&ç bÕ≥\qï$ ø£qï&É+˝À ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+ bı+<ësTT.
M{Ïì ø£qï&É+˝À ªø£+_j·T Vü‰&ÉT>∑fi¯óµ n+{≤s¡T. &Ü._.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡ Ç˝≤+{Ï
bÕ≥\T ô|øÏÿ+{Ïì ùdø£]+#ês¡T. á bÕ≥\≈£î m+‘· ÁbÕeTTK´+ e∫Ã+<ä+fÒ
ªø£+_µ n+fÒH˚ lXË’\+ eT\¢qï nì yê&ÉTø£˝ÀøÏ e∫Ã+~ (ø£+_Rø±e&ç ø=j·T´)
•e⁄ì ‘·sê«‘· ø£qï&É <˚X+¯ ˝À m≈£îÿe>± ñqï bÕ≥\T ãdüeqïqT >∑÷]Ã.
ãdüeqï øπ e\+ e÷qe e÷Á‘·T&ç>± ø±ø£ ne‘ês¡ |ü⁄s¡Twüß&Ó’ uÛ≤dæ+#ê&ÉT. Ms¡Xe’Ë
eT‘· Á|ü‹cÕ˜|ü≈£î&Ó’q ãdüeqï |ü⁄{Ϻq ‘·sê«‘· •e⁄ì yêVü≤qyÓTÆq ãdüeqï Á|ü‹wü˜
ô|]–+~. ª˝Ò∫sê eTT<äT› ãdüyê, bÕ<ë\T >∑C…®\T e÷{≤¢&ÉT‘êsTTµ nì eT<ÛäTs¡
uÛ≤yê\qT e´ø°Ôø£]+kÕÔs¡T C≤q|ü<äT\T.
ãdüeqïøÏ+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ sêe&ÜìøÏ eTs√ ø±s¡D+ ≈£L&Ü ñ+~. eèwüu+ÑÛ
ø£s¸¡ ≈î£ \≈£î nqï Á|ü<ë‘·. n+<äTe\¢ n<ä+fÒ s¬ ‘’ T· \≈£î m+‘√ Á|”‹. yêfi¯fl dü+|ü<≈ä î£
ø±s¡DuÛÑ÷‘·T&Ó’q ãdüeqïqT m<äT› nq&É+ ‘·>∑<äì C≤q|ü<äT\ n_ÛÁbÕj·T+.
ªm‘·TÔ mqãVüQ<Ó m&É#√] ãdüeq
düT‘˚Ôfi¯ó ˝Àø£ dü\Vü‰q ãdüeq
dü‘·« eT¬sj·TTe⁄<Ó <Ûä¬sj·T*¢µ20
ø£qï&É XËe’ C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À eTqøÏ+ø√ Á|ü‘´˚ ø£‘· ø£ì|ædTü +Ô ~. øπ e\+
•e⁄&ÉT, Äj·Tq ã+<ÛäTes¡Z+˝Àì yêπs ø±ø£ •eX¯s¡DT\qT >∑÷]Ãq π>j·÷\T
≈£L&Ü ndü+U≤´ø£+>± ø£ì|ækÕÔsTT. •e⁄&Hç ø˚ ±ø£ Äj·Tq uÛ≈Ñ î£ *Ô ï ≈£L&Ü ø°]ùÔ dÔ •e|ü<+ä
\_ÛdüTÔ+<äì C≤q|ü<äT\ qeTàø£+.
ªeTT>∑∆ X¯s¡Ds¡ Vü‰&ÉT, dæ~∆ eT+Á‘·|ü⁄ H√&ÉT
dæ<ë∆>= Vü‰&ÉT Vü‰&ÉT<ä¬ø ˆ m˝…Je
X¯ó<ë∆– ôVQ+<äT •e|ü<äeµ21
(eTT>∑∆ X¯s¡DT\ bÕ≥, dæ~∆eT+Á‘·eTT #·÷&ÉT
150
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
dæ<ä∆eTe⁄ bÕ≥ bÕ&ÉT≥≈£î ˆ z Je
X¯ó<ä∆eTsTTbı+<äT •e|ü<äeTT)
á bÕ≥˝Ò ø±ø£ Ç+ø± Ms¡uÛÑÁ<äT&ÉT yÓTT<ä˝…’q yêfi¯flqT>∑÷]Ã ≈£L&Ü
bÕ≥\THêïsTT. yÓTT‘·+Ô MT<ä ø£qï&É+˝À •edü+ã+<Ûä >π j·÷\T m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT.
$wüßídü+ã+<Ûä π>j·÷\T :
‘Ó\T>∑T˝À ñqïìï $wüßídü+ã+<Ûä π>j·÷\T ø£qï&É+˝À ˝Òe⁄— ø£qï&É+˝À
ñqïìï •edü+ã+<Ûä π>j·÷\T ‘Ó\T>∑T˝À ˝Òe⁄. ‘Ó\T>∑T˝À ñqï+‘·>± sêe÷j·TD
dü+ã+<Ûä kÕs¡d«ü ‘·+ ø£qï&É+˝À ˝Ò<Tä . ‘Ó\T>∑T˝À uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+, ìs¡«#·H√‘·sÔ ¡
sêe÷j·TD+, s¡+>∑Hê<∏ä sêe÷j·TD≤<äT\ <ä>sZ∑ T¡ ï+∫ sT÷Hê{Ï es¡≈î£ ø=ìï e+<ä\
sêe÷j·TD ø£<∏ä\T ∫qïM ô|<ä›M yÓ\XÊsTT. M{Ï˝À eTVü‰ø±yê´\T, ~«|ü<ä\T,
C≤q|ü<ä ø£<∏ëπ>j·÷\T, j·Tø£å>±Hê\T, Hê≥ø±\T, ø°s¡Ôq\T, bÕ≥\T ñHêïsTT.
uÛÁÑ <ë#·˝≤~ |ü⁄D´πøÁå ‘ê\T, sêeT<ëdüT, ‘ê´>∑jT· ´ eTTqï>∑Tyê] ø°sqÔ¡ \T sêeTTìô|’
‘Ó\T>∑Tyê] Á|”‹HÓ≈£îÿe #˚XÊj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ.
ø£qï&ç>T∑ \≈£î ≈£L&Ü y˚+ø£fXÒ «¯ s¡T&ÉT Çwü<º e’Ó +. ‹s¡TeT\˝Àì ‹s¡TeT\|üŒH˚
ø£qï&É+yês¡T ‹eTà|üŒ nì eTT<äT>› ± |æ\T#·T≈£î+{≤s¡T. y˚+ø£≥s¡eTDT&ÉT leT+‘·T&ÉT.
Äj·Tq yÓu’ eÑÛ y˚T yÓu’ eÑÛ +. Äj·Tq e+{Ï\T¢ ã+>±s¡T, ∫*πø ø£e«+ ã+>±s¡T, ø=+&É
ã+>±s¡T, kÕïq+#˚ùd ø=\q÷ ã+>±πs.
ªn&ç¬>eTHÓ ∫qï ø£&ÓjÓTT ø£+ã ∫qï
ø√H˚] ∫qï –] ∫qï ` yÓ+ø£≥<=πs
kÕïq e÷&ÉTe ø=fi¯ ∫qïµ22
‹s¡ T |ü ‹ ‹eTà|ü Œ qT >∑ ÷ ]Ãq bÕ≥\T ø=ìï{Ï ì ø£ q ï&É + ˝À
&Ü.J.X¯+.|üs¡eT•ej·T´ ªnes¡ HÓHÓ<˚e⁄µ nH˚ dü+|ü⁄≥+˝À Á|ü#·T]+#ês¡T.
ø£ . sê.ø£ è wü í k Õ«$T>±s¡ T ‹eTà|ü Œ qT >∑ ÷ ]à nH˚ ø £ π > j· ÷ \qT ùdø£ ] +∫
ª–]ø±D…eT÷&É\–]µ nH˚ ù|s¡T‘√ ˇø£ dü+|ü⁄{≤ìï Á|ü#T· ]+#ês¡T. ªyÓ+ø£≥s¡eTD≤,
>√$+<ë, uÛøÑ ±ÔBqÛ düT>∑TD≤, ‹eTàbÕŒ eTeTTà z&ç+#·e<äT,› >¬ *|æ+#·Tµ nì uÛ≈Ñ î£ \Ô T
á ÁøÏ+~ ^‘·+˝À yÓ+ø£fÒX¯«s¡Tì y˚&ÉT≈£î+≥THêïs¡T.
ªyÓ+ø£≥s¡eTD≤HÓ mfiËj·T >√$+<ëHÓ
uÛÑ≈£î‘·] >=*jÓTT düT>∑TD≤HÓ ` ‹eTàj·T´
151
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
k˛*dü uÒ&É ¬>*düj·T´µ23
|ü+&É] |ü⁄s¡+˝À yÓ\dæq bÕ+&ÉTs¡+>∑ $sƒ¡\T&ÉT ≈£L&Ü ø£qï&ç>∑T\≈£î
Çwüº<Ó’e+. |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT y˚\ø=B› ø°s¡Ôq*ï Áyêdæ bÕ+&ÉTs¡+>∑ìøÏ ø£qï&É <˚X¯+˝À
n$T‘· yê´|æÔì ø£*–+#ê&ÉT. |ü+&É]Hê<∏äT&ÉT Ç≥Tø£MT<ä ì*∫, ¬s+&ÉT #˚‘·T\T
q&ÉTeT MT<ä ô|≥Tºø=ì eTT>∑∆ yÓ÷Vü≤q+>± ø£ì|ædüTÔ+{≤&ÉT. Äj·Tq s¡÷bÕìï
uÛÑ≈£îÔ\T á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ø°]ÔkÕÔs¡T.
ªÇ{°º– ø£\¢e÷´\ }]ì+‘êHÓs¡&ÉT bÕ<ä
»s¡<ä eT+B\ XÊ\ ˆ Ç[j·T _{≤ºs¡ #√\
Hê<äÁãVü≤à y˚T|òüTXÊeT ˆ düèwæºø£s¡Ô düs¡«>√eT
kÕ<äTdü+‘·s¡ Áù|eT
Vü‰´+>∑ ì+‘ê¬s q>∑ù|[πs ˆ l bÕ+&ÉTs¡+>∑
Vü‰´+>∑ ì+‘ê¬s q>∑ù|[πsµ24
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À eTq¬øH√ï eTT>∑∆uÛ≤yê\T ø£ì|ækÕÔsTT. C≤q|ü<äT\T
|ü+&ç‘·T\T ø±≈£îHêï n#·ÃyÓTÆq ø£$‘ê«ìï n\¢>∑*–qyês¡T yêfi¯fl ø£$‘· ôd\j˚T{Ï
>∑\>∑\˝≤¢+{Ï~. #·\ì¢ yÓHïÓ \ ˝≤+{Ï~. ÁbÕ‘·' ø±\|ü⁄ ns¡TD sπ Ke+{Ï~. ø£èwüßìí
ø√dü+ ˇø£ uÛÑ≈£îÔsê\T yÓ‹øÏ+~. ~qeT÷à yÓ‘·T≈£î‘·÷H˚ ñ+~. ÄyÓT Vü≤è<äj·T+˝À
ìsêX¯ n\eTT≈£î+~. n+<äTø£ì`
ø£èwüí ø£èwüí m+<äT eT‘ÓÔ ;~¬> ã+<Ó
ø£èwüí qeT¬>*¢ <=¬s‘êq ˆ á |ü]
mwüߺ~q V”≤+>∑ ø£fiËj·T˝…
(ø£èwüí ø£èwüíj·T+#·T eTs¡\ M~øÏ edæÔ
ø£èwüßí&˚&Ésê <=]πøqT ˆ á˝≤>∑T
mìï ~qeTT\T >∑&çù|~) ` n+≥÷ yêb˛‘·T+~ Ä uÛÑ≈£îÔsê\T.
sêeTTì ùde≈£î&Óq’ Vü≤qTeT+‘·T&É+fÒ ø£qï&ç>T∑ \≈£î Á|”‹. sêeTTì ø£+f…
Vü≤qTeT+‘·Tì MT<äH˚ m≈£îÿe >π j·÷\THêïsTT. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT C≤q|ü<Tä \ |”&\É qT
‘=\–+#˚ <˚e⁄&ÉT. Ä+»H˚j·TTDÏí #·÷&É>±H˚ <äj·÷´\T bÕ]b˛‘êj·Tì qeTàø£+.
n+‘˚ø±<äT Vü≤qTeT sêeTTìø£+fÒ >=|üŒ yê&É≥! m+<äTø£+fÒ d”‘·qT sêeDT&ÉT
rdüTø=ì yÓfi‚fl≥|üŒ{ÏøÏ sêeTT&ÉT Ç+ø± ∫s¡T‘· ÁbÕj·T+ yê&É≥! Vü≤qTeT+‘·T&ÉT
eT+∫ ej·TdüT˝À ñHêï&É≥! n+<äTe\¢H˚ d”‘·eTàqT sêeDTì #Ós¡qT+∫
152
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
$&ç|æ+#·>∑*>±&Éì C≤q|ü<äT\ qeTàø£+.
d”‘·eTà ˇj·÷«>∑ lsêeT düDíe
Ä>∑ Vü≤qTeT+‘· ôVQdüeT>∑! ‘ê ≈£L‘·T
d”‘êq ôd¬sj·T _&çkÕ´qµ25
Ç‘·s¡ <˚e‘·\T :
Ç‘·s¡ <˚e‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫q düT‘Ô T· \˝À düsd¡ «ü r düT‘Ô T· \T ù|s=ÿq<ä>$Z∑ .
yêπ>›$ì ˇø£ <˚e‘·>± ø±ø£ nø£ÿ>±, ‘·*¢>± uÛ≤$+∫ ÁbÕ]úkÕÔs¡T C≤q|ü<äT\T.
ªyêøÏ≥ ì\ee<ä›ì, ˝À|ü*øÏ s¡eTàµì ÄVü‰«ìkÕÔs¡T. düs¡dü«‹øÏ \+#· $Te«&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. nsTT‘˚ yê]#˚Ã~ &ÉãT“ø±<äT— ns¡{Ï |üfi¯ófl
nø£ÿ düs¡k˛‹ Ä~ ÁãVü≤àq eT&É~
u≤fi‚j·T Vü≤DTí ˇfi¯\+#· ôVQs¡\+#·
u≤>∑÷s¡T u…qe ø=&ÉTeT‹j·T
‘Ó\T>∑T yê]øÏ |ü]#·j·T+ ˝Òì düTÔ‹ ˇø£{Ï ø£qï&É+˝À ñ+~. n~
»esêj·TdüTÔ‹. »esêj·T&É+fÒ j·TeTT&ÉT. j·TeTTDÏï nH˚ø£ |ü<ë\T>± düTÔ‹+#˚
‹s¡T>∑* bÕ≥\T nH˚ø£+ \_ÛkÕÔsTT.
á $<Ûä+>± dü+Á|ü<ëj·÷ìï ã{Ϻ, düe÷C≤ìï ã{Ϻ, eT‘· Á|ü#êsê*ï ã{Ϻ
ø=+‘· uÛÒ<ä+ ø£ì|æ+∫Hê ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À ñqï uÛÑøÏÔ π>j·÷\˝À b˛*ø£\T
≈£L&Ü #ê˝≤ ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£sà¡ e÷s¡+Z :
ø£s¡à e÷sêZìøÏ #Ó+~q Áe‘ê\T, H√eTT\T, C≤‘·s¡\T yÓTT<ä˝…’q$ ø£qï&É
<˚X+¯ ˝À ≈£L&Ü |ü⁄wüÿ\+>± Ä#·]+|üã&ÉT‘·THêïsTT. e´ekÕj·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
|üP»\T, Ád”Ô\T #˚ùd Áe‘ê<äT\T, Á>±e÷\˝À kÕe÷õø£+>± »]π> C≤‘·s¡\T
bÕ≥\‘√ ≈£L&ç ñ+{≤sTT.
yêHêø±\+˝À uÛÑ÷e÷‘·≈£î |üP»\T #˚kÕÔs¡T. ø£qï&É ø£s¡¸≈£î\T. ñ‘·Ôs¡
ø£sêí≥ø£+˝À CÒ´wü˜ ãVüQfi¯ ne÷yêdü´qT eTD…‹í qÔ ne÷yêôd´ (eTf…<º Tä › ne÷yêdü´)
n+{≤s¡T. eT{Ï‘º √ ãdüeqïqT #˚dæ Äsê~Û+#·&+É n|üŒ{Ï dü+Á|ü<ëj·T+. á Äsê<Ûqä
düeTj·T+˝À ø£s¡àe÷sêZìøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T $ì|ækÕÔsTT.
Hê>∑|üP» ø£qï&ç>∑T\≈£î ≈£L&Ü eTTK´yÓTÆq<˚. Hê>∑T\#·$‹ Hê&ÉT |ü⁄≥º˝À
bÕ\T b˛ùd dü+Á|ü<ëj·T+ ø£qï&É Ád”Ô\˝À ñ+~. Ä dü+<äs¡“¤+˝À
153
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªn[fl≥Tº ‘·+_≥Tº, e÷&ç≥º mfi¯ófl+&ç n+≥÷ >öØ <˚$ì >∑÷]Ãq bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
<äfi¯ófl] ø£D Vü≤D…j·Teq ø=s¡fi≤q >öØ|üP»˝≤>±H˚ ‘Ó\T>∑T yê]˝≤ es¡\ø°åà |üP» ≈£L&Ü #˚kÕÔs¡T ø£qï&É
Hê>∑ ìq¬>&ÓjÓTT ¬ø’ eTT–<=µ26 Ád”Ô\T. ª◊<äT X¯óÁø£yêsê\ bÕ≥\µH˚ ù|s¡T‘√ X¯óÁø£yês¡ Áe‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q
yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ^‘ê\T ø£qï&É <˚X¯+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. X¯óÁø£yês¡ Áe‘·+‘√u≤≥T ÁXÊeD
ñ‘·sÔ ¡ ø£sêï≥ø£+˝À CÀ≈£îe÷s¡Tì dü+Á|ü<ëj·T+ #ê˝≤ Á|üd~æ ∆ eVæ≤+∫+~. dü+|ü‘Y X¯ìyês¡ Áe‘êìï ≈£L&Ü Ä#·]kÕÔs¡T ø£qï&ç>∑T\T. Ä düeTj·T+˝À
uÛ≤Á<ä|ü<äX¯ó<ä∆ nwüº$T Hê&ÉT CÀ≈£îe÷s¡T&ÉT |ü⁄{≤º&Éì #ÓbÕÔs¡T. Ç~ ¬s’‘·T\≈£î eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T yÓTT<ä˝…’q$ bÕ&ÉT‘ês¡T. X¯ìyês¡ Áe‘·+ eTT–dæq ‘·sê«‘·
dü+ã+~Û+∫q |üP». eT{Ϻ‘√ CÀ≈£îe÷s¡TDÏï #˚dæ sTT+{Ï+{Ïø° ‹s¡T>∑T‘ês¡T. eT+>∑fi¯ »j·TyÓìï eT+>∑fi¯ X¯óuÛÑyÓìï
CÀ≈£îe÷s¡T&ÉT CÀø£eTTì nH˚yêì ø=&ÉTø£ì #ÓbÕÔsT¡ . á <˚e⁄DïÏ jÓT‘·TøÔ =ì ‹s¡T>∑T‘·÷ eT+>∑fi≤+>∑HÓ eTVü‰\≈£î$T
Ád”Ô\T bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ø£+>∑fi¯ó ‘Ó¬s<äT ø£{≤ø£å~ H√&É\T
ñ‘·sÔ ¡ ø£sêï≥ø£+˝À ø£ì|æ+#˚ eTs=ø£ dü+Á|ü<ëj·T+ ª>∑T]õ. Bìï $T–*q Ç+>√<äT düø£\ bÕ|ü>∑fi¯ó
düú˝≤˝À¢ ªø£s¡>∑µ n+{≤s¡T. uÛ≤Á<ä|ü<ëX¯«j·TT» e÷kÕ\˝À yêq\T ≈£îs¡e&É+ ø√dü+ ãs¡&ÉT ø£¬sj·T* ã+C…¬> eTø£ÿfi≤>∑*
á dü+Á|ü<ëj·÷qïqTdü]kÕÔsT¡ . sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü C≤‘·s¡ düeTj·÷˝À¢ >∑]>∑\qT ≈£îs¡T&ɬ> ø£+>∑fi¯ó ãs¡*
(ø£s¡>∑) ‘·j·÷s¡T#˚dæ |üPõ+#·&É+, ã\T*e«&É+ n\yê≥T+~. ˇø£ |ü∫Ã≈£î+&ÉqT ãs¡Vü≤]j·T* <ë]Á<ä´>∑[+[
#˚dæ, <ëì #·T≥÷º |üP\T ø£{Ϻ, •s¡düT‡ô|’q <Ûä]+∫ bÕ≥\TbÕ&ÉT‘·÷ ø£qï&ç>∑T\T lVü≤] qeTà Vü≤è<äj·T <=[s¡* (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
Ç+{Ï+{Ïø° ‹s¡T>∑T‘ês¡T. nì eTVü‰\øÏåàøÏ eT+>∑fi¯+ bÕ&ÉT‘·÷ ÄyÓT ø£fi¯ófl ‘Ós¡∫ #·÷ùdÔH˚ düø£\ bÕbÕ\÷
ª>∑TØà >∑TØà m˝≤´&ç ã+<Ó q•kÕÔj·Tì, e+<Ûë´Ád”ÔøÏ _&ɶ\T ø£\T>∑T‘ês¡ì, >∑T&ç¶yê]øÏ ø£fi¯ófl ekÕÔj·Tì #ÓbÕÔs¡T
Vü≤fi≤fl ø=fi≤fl ‹s¡T>±&ç ã+<Ó lVü≤] ‘·eT Vü≤è<äj·T+˝À ì\yê\ì Ä•kÕÔs¡T.
ø±s¡ eT[j˚T ø£|üŒ‘· eT[j˚T ≈£îå Á<ä <˚e‘·*ï |üPõ+#·&+É ø£qï&É <˚X+¯ ˝À ≈£L&Ü ñ+~. ø£qï&É C≤q|ü<Tä \T
düT] eT[j˚T düT] eT[j˚Tˆˆ m\¢e«, ø±fi¯e«, k˛s¡e«, dü‘´· e«, ôd≥ºe«, <ë´eTe«, »ø£ÿe«, <äTs¡>e∑ «, ø£]j·Te«
düT] eT[ j·÷<äs¡ ˇø£ÿ*>∑ ˇø£ÿ*>∑ yÓTT<ä˝…’q <˚e‘·\qT ø=\TkÕÔs¡T. á <˚e‘·\H˚ ø±ø£ uÛÑs¡eT|üŒ, @fi¯óeTø£ÿfi¯ ‘êsTT,
ˇø£ÿ*>∑Dí _‘=Ô ôVQqï ÁãVü≤à sêø£ådüT&ÉT, ø=]$<äj·T´+ |üP»\+<äTø=H˚ e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\T.
düT‘·Ô düT]sTT‘·T düT] eT[j˚T düT] eT[j˚Tˆˆµ27 m\¢eTà MT<ä ø£qï&É+˝À bÕ≥\T n‘·´~Ûø£+>± $ì|ækÕÔsTT. u…˝≤Z+ õ˝≤¢
Ç~ >∑T]à dü+Á|ü<ëj·T|ü⁄ bÕ≥. düe<ä‹˝Ô À m\¢eTà yÓ\dæ ñ+~. m\¢eTà ø=+&É≈î£ Á|ü‹ @&É÷ 10`15 \ø£\å eT+~
>ö] |üP» ø£qï&É Ád”Ô\≈£î Á|”‹ bÕÁ‘·yÓTÆ+~. eT+>∑fi¯ >ö]ì, dü+|ü<ÍZ]ì, j·÷Á‹≈£î\T ekÕÔs¡T. HÓ\ s√E\T »]π> m\¢eTà C≤‘·s¡≈£î düTe÷s¡T ¬s+&ÉT \ø£å\
>∑»>ö]ì |üPõkÕÔs¡T ø£qï&É Ád”Ô\T. eT+~ »q+ b˛>∑e⁄‘ês¡T. Çø£ÿ&ç <˚e‘·≈£î @fi¯óø=fi¯fl<ä m\¢eTà (@&ÉT˝Àj·T\
>ö] >ö] >±D≤>ö] e÷´D≤>ö] m\¢eTà) nì ù|s¡T. eTVü‰$wüßíe⁄ Äs√ ne‘ês¡yÓTÆq |üs¡X¯ósêeTTì ‘·*¢ πsDTø£.
ø£∞fl>ö] ≈£î+≈£îeT >ö] áyÓTqT >∑÷]à mH√ï ø£<∏ëπ>j·÷\THêïsTT— >∑<ä´ ø£<∏ä\T Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
ne]j·T+‘· nDíq ø√&É nDíq ø√&É ªm\¢eTà≈£î C≤‘·s¡ #˚<ë›+s¡eTàµì C≤‘·s¡ düeTj·T+˝À áÁøÏ+~ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T.
‘=>∑] j·T+‘· ‘·eTàq ø√&É ‘·eTàq ø√&É...... (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
154 155
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ª@fi¯ó ø=fi¯fl<ä*¢s¡Te m\¢eTàq j·T+<äT uÛøÑ ÔÏ ø£*–j·TT+&ç, $<ä´ H˚sT¡ Ãø=ì düHêàs¡Z es¡qÔ T&Ó’ |æ<|ä ü sê»jÓ÷>∑ |ü<‹∆ä
C≤Á‘Ój·T e÷&ÉTe u≤ <ë«sê eTTøÏÔ bı+<ë\ì ñ+~.
dü‘·T´fiËfl dü‘·´eï bÕ<äe ªsê»jÓ÷>∑<ä e÷‹q ns¡ú ‹[j·TuÒ≈£î
|üPC…j·T e÷&ÉTe u≤ qs¡»qà<ä*¢ VüQ{Ϻ<ä y˚T˝…
ñ<Û√ ñ<Û√ ñ<Û√ mqTï‘· Vü‰&ÉqT Vü‰&ÉTe u≤..........28 yÓ÷ø£å e÷s¡<Z *ä s¢ u¡ ≈Ò î£
á bÕ≥˝À Ä&Éyêfi¯ófl n\+ø±sê\T #˚düTø=ì m\¢eTà >∑T&çøÏ sêe&É+ ‘êsTT‘·+<Ó ôVQf…ºj·T*¢ VüQ{Ϻ nes¡
e]í+|üã&ç+~. y˚|ü eT+&É\T yÓTT<ä˝…’q$ |ü≥Tºø=ì sêe&É+ ≈£L&Ü #Ó|üŒã&ç+~. bÕ<ä |üPC… e÷&É˝… uÒ≈£î
ì+ãÁ|üdü÷q e÷˝≤´\T <Ûä]+∫ Ád”Ô\T C≤‘·s¡≈£î sêe&Üìï ì>∑eTX¯s√àbÕU≤´q+ >∑Ts¡V≤æ ]j·Ts¡qï ø£+&És¬
(bÕ+&ÉTs¡+>∑ e÷Vü‰‘·à´+)˝À ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT #·ø£ÿ>± e]í+#ê&ÉT. uÛÑøÏÔ e÷s¡Z<=[s¡ uÒ≈£î.......µ29
m\¢eTàe˝…H˚ C≤‘·s¡\˝À ùd$+|üã&˚ <˚e‘·\˝À ¬ø+|üeTàqT ≈£L&Ü
ù|s=ÿe#·TÃ. ‘·T+≈£Ls¡T õ˝≤¢˝À XË{ø¬ºÏ s¬ ˇø£ |ü˝.¢… ø¬ +|üeTà Ä Á>±eT <˚e‘·. ñ>±~ ‘Ó\T>∑T˝À ø=ìï ‘·‘ê«\˝À s¡÷|üø±\HêÁX¯sTT+∫ y˚<ë+‘êìï #Ó|üŒ&É+
‘·sê«‘·, X¯óÁø£yês¡+ Hê&ÉT Çø£ |ü~ùV≤qT ~Hê\≈£î ø¬ +|üeTà u≤q (uÛÀ»q`uÀq`u≤q) ø£ì|ædTü +Ô ~. n˝≤π> ø£qï&É+˝ÀqT ^‘ê\THêïsTT. ô|s¡T>∑T ∫\ø£&+É , |ü‹$Ô s¡Te&É+
nì |ü<øä =+&ÉT |ü˝˝¢… À¢ #ê≥T‘ês¡T á #ê{Ï+|ü⁄ $qïyês¡T C≤‘·s≈¡ î£ ‘·|Œü ø£ sêyê*. yÓTT<ä˝…’q |üqT\qT y˚<ë+‘· e÷s¡Z+‘√ b˛*à #Ó|üŒ&É+ ø=ìï ‘Ó\T>∑T ‘·‘ê«\˝À
á qeTàø£+ ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À ≈£L&Ü ñ+~. ªu≤qµ X¯óÁø£yês¡+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø£ì|ædTü +Ô ~. n˝≤π> e+≥#˚jT· &É+ C≤„qe÷s¡+Z , á s¬ +{Ï˙ ø£*|æ bÕ&ÉT‘·THêï&=ø£
C≤‘·s¡ X¯ìyês¡+ Hê&ÉT »s¡T>∑T‘·T+~.Ä&Éyêfi¯ófl ≈£L&Ü ¬ø+|üeTà≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£qï&É C≤q|ü<Tä &ÉT. ªe+≥ #˚jT· e˝… qHêïeTq$T|ü⁄&ÉT, C≤„qeTqT e+≥ #˚jT· e˝…
bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ø£qï&ç>∑T\ á C≤‘·s¡\˝À •wüߺ\ |üPC≤$<ÛëHê\T ≈£L&Ü qHêïµ nì á ‘·‘·«+ kÕ>∑T‘·T+~ Nø£{Ï e+{Ï eTqdüT nH˚ bı≥TºqT >±*+∫
nH˚ø£+ #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. bÕ¬sj·÷´*. |æeTà≥ C≤„qeTH˚ e+≥ #Ój·÷´*.
ªn&ç¬>j·TqT e÷&ÉuÒø£D≤í
y˚<ë+‘· e÷s¡+Z : HêM>∑ C≤„q<ä n&ç¬>j·TqT e÷&ÉuÒø£D≤í ˆˆ|üˆˆ
n<Ó’«‘·+, sê»jÓ÷>∑+, ≈£î+&É*˙ jÓ÷>∑+ yÓTT<ä˝…’q$ ø£qï&É ‘·‘ê«\˝À n&ç¬>j·TqT e÷&ÉuÒ≈£î eT~düuÒ≈£î eT<ä>∑fi¯qTï
ø£ì|ækÕÔsTT. ø±\C≤„q ‘·‘ê«\≈£L ø£qï&É <˚X¯+˝À eT+∫ Á|ü#ês¡+ ñ+~. Ms¡XË’e ˇ&Ój·THêC…„sTT+<ä ˇfi‚fl dü&É>∑s¡<ä eTTøÏÔ n<ä¬ø ˆˆ
<Ûäsêàìï ø£qï&É <˚X¯+˝À Á|ü#ês¡+ #˚dæq n\¢eT Á|üuÛÑTe⁄, nø£ÿeTVü‰<˚$ yÓTT<ä˝…’q eTHÓj·T kÕ]dæ eT&É>∑ uÒø£D≤í
yês¡T y˚<ë+‘· e÷sêZìøÏ ≈£L&Ü ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫à s¡#·q\T #˚XÊs¡T. á •wüº Ä ã[ø£ ‘·Hêï|òüTq~ >∑Ts¡TeqTï HÓHÓj·T uÒø£D≤í
kÕVæ≤‘·´+ C≤q|ü<äT\ MT<ä ≈£L&Ü Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+~. düs¡«C≤„~ Á|üC≤ø£e⁄\T ø£qdüTjÓT+ãTe ø£\àwü+>∑fi¯ eì¬øsTT+<ä ≈£î{Ϻπø]
düs¡fi¯yÓTÆq uÛ≤wü˝À, #Û·+<ädüT‡˝À y˚<ë+‘· e÷sêZìøÏ #Ó+~q nH˚ø£ uÛ≤yê\qT ‘·q¬> ‘êHÓ n<ä ø£s¡ÃqT
e´ø°Ôø£]+#ês¡T. Çe˙ï ø£qï&É C≤q|ü<äT\˝À ‘ê‹«ø£ ∫+‘·qqT ø=+‘· es¡¬ø’Hê n∫à n&ç¬>j·TqT e÷&É uÒø£D≤í
Áù|πs|æ+#êsTT, s¡#·q\T #˚j·T&ÜìøÏ dü÷Œ¤]Ô ì#êÃsTT. ‘·‘·« uÛ≤+&Ée ‘=[j·T uÒø£D≤í
á øÏ+~ ªsê»jÓ÷>∑ ‘·‘·«+µ˝À sê»jÓ÷>∑+ nH˚e÷≥≈£î ns¡ú+ dü‘ê´‘·àHê– n]dæ nøÏÿj·T eT~∏düuÒø£D≤íµ30
‘Ó\TdüTø√yê\ì, qs¡»qà m‹Ôq ‘·sê«‘· yÓ÷ø£eå ÷sêZqïH˚«wæ+#ê\ì, eTT+<äT ô|<ä\› ˇø£ ‘·‘·«+˝À ª>∑Ts¡Te⁄ eTVæ≤eTqT >∑Ts¡TuÛÑ≈£îÔ˝… ‘Ó*j·Ts¡T #·+<äe÷e÷ˆ
156 157
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
eT÷&ÛÉ qs¡T˝…≥T¢ ‘Ó*j·TT<äTs¡T n+‘·s+¡ >∑ CÀ´‹ì #·+<äe÷e÷µ nì Ä‘·àC≤„Hêìï
uÀ~Û+#·&É+ ñ+~.
ª>∑Ts¡T$q eTVæ≤yÓTj·T >∑Ts¡TuÛÑø£Ô¬s ã\¢s¡T #·+<äe÷e÷ˆ eT÷&ÛÉqs¡ πsqT
ã\¢s¡T q&ÉTs¡+>∑ CÀ‹j·T #·+<äe÷e÷ˆ ø£<äs¡T >±‘·s¡ eTs¡≈£î <äT¬s>±‘·s¡ VüQe⁄«
#·+<äe÷e÷ˆ ˇ+f…>±‘·s¡ ø±sTT nHÓ>±‘·s¡ Vü≤DTí #·+<äe÷e÷ˆ ø£DÏí\¢<ë‘·qT
ø£+&ÉqT Ä eTs¡ #·+<äe÷e÷ˆ ¬ø’sTT\¢<ë‘·qT ø=j·T›qT Ä Vü≤DTí #·+<äe÷e÷µ31
ø£fió¯ fl˝ìÒ yê&ÉT #Ó≥q¢ T #·÷&É&+É , Hê\Tø£˝ìÒ yê&ÉT s¡T∫ #·÷&É&+É yÓTT<ä˝q’… $
‘Ó\T>∑T˝Àq÷ ø=‘·Ôø±e⁄. ¬s+&ÉT uÛ≤wü˝À¢q÷ Ç˝≤+{Ï$ ñHêïsTT.
ø£qï&É+˝Àq÷ ndü+U≤´ø£+>± ø±\C≤„q ‘·‘ê«\T ñHêïsTT s¡TÁ<äeTTì
kÕ«$T, ˙\eTà yÓTT<ä˝…’qyês¡T s¡∫+∫q ‘·‘ê«\T #ê˝≤ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
uÛÑ÷$Tô|’q eèøå±\˙ï qs¡Tø£ ã&ÉT‘êj·Tì, d”eT\˙ï bÕ&Ó’ b˛‘êj·Tì, $T‹MT]
#√s¡T\T ø£ì|ækÕÔsì¡ , yê´bÕs¡+ ã<äT\T b˛sê≥+ »s¡T>∑T‘·T+<äì á ÁøÏ+~ ‘·‘«· +˝À
s¡TÁ<äeTTì #Ó|ü⁄ÔHêï&ÉT.
ªeTT+~q dü÷#·HÓ #ÓHêï– ùV≤fi¯óyÓ πø[s¡D≤í
uÛÑ÷$T y˚T\D eèø£å>∑fiË\¢e⁄ eTT]<ëe⁄ H√&çs¡D≤í
d”yÓT>∑fiË\¢e⁄ Vü‰fi≤– ôVA<äe⁄ πø[s¡D≤í
˝Àø£¬øÿ MT]<ä #√s¡s¡T ãs¡T‘ê¬s πø[s¡D≤í
e÷sê≥ q&çj·÷<äT ôVAsê≥ yêB‘·T H√&çs¡D≤íµ32
@qT>∑T ø£&ÉT|ü⁄q dæ+Vü≤+ |ü⁄≥º&É+, eTìwæ ø£&ÉT|ü⁄q bÕeTT\T |ü⁄≥º&É+,
@&ÉT dü+e‘·‡sê\ j·TTe‹øÏ >∑s¡“¤+ sêe&É+, Áu≤Vü≤àDT\+‘ê ÁuÛÑwüߺ\T ø±e&É+
yÓTT<ä˝q’… $ »s¡T>∑T‘êj·Tì ‘Ó\T>∑Tyês¡÷ ø£qï&É+yês¡÷ ø±\C≤„q ‘·‘ê«\˝À #ÓbÕÔsT¡
|æ+&√‘·Œ‹Ô Áø£eT+ yÓTT<ä˝…’q$ $e]+#˚ ‘·‘ê«\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.
bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T uÛÑøÏÔ`ø£s¡à`C≤„q e÷sêZ\T>± $uÛÑõ+|üã&ç
|ü]o*+|üã&çHêsTT. #ê]Á‘·ø£+>± ≈£L&Ü bÕs¡e÷]úø£ C≤q|ü<ä π>j·÷\T á
eT÷&ÉT e÷sêZ\ es¡Tdü˝ÀH˚ yÓ\Te&ܶj·Tì }Væ≤+#·e#·TÃ. eT‘·+ nqï~,
uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑÷]Ãq qeTàø±\T nqï$ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT düTe÷s¡T 13,500
dü+e‘·‡sê\≈£î |üPs¡«eTì ø=+<äs¡T e÷qeXÊÁdüÔE„\T n_ÛÁbÕj·T |ü&ܶs¡T. ø±ì
e÷qyêr‘· X¯≈£îÔ\ô|’ qeTàø£+ Ç+ø± #ê˝≤ eTT+<äT ø±\+˝ÀH˚ ñ<äsTT+∫+<äì
}Væ≤+#·e#·TÃ.
158
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
bÕs¡e÷]úø£ >π j·÷˝˝À uÛøÑ >πÔÏ j·÷\T ÁbÕNqyÓTqÆ $. nq+‘·yTÓ qÆ Äø±XÊìï,
n>±<Ûyä TÓ qÆ düeTTÁ<ëìï, nq+‘·ø√{Ï qø£Áå ‘ê\qT, #·+Á<äTDÏï dü÷s¡T´DÏï, ñs¡TeTT*ï,
yÓTs¡T|ü⁄*ï #·÷∫`nqTuÛ$Ñ +∫ e÷qe⁄&TÉ uÛj Ñ T· +, dü+‘√wü+ yÓTT<ä˝q’… $$<Ûä uÛ≤yê\qT
e´ø£Ô+ #˚XÊ&ÉT. Ç˝≤+{Ï $$<Ûä uÛ≤yê\≈£î nqT>∑TD+>± e÷qe⁄&ÉT ø=ìï <˚e‘ê
dü«s¡÷bÕ*ï ø£*Œ+#·T≈£îHêï&ÉT. ‘·q ø£cÕº\qT $qï$+#·T≈£îHêï&ÉT. Ä ‘·sê«‘·H˚
ø£s¡àø±+&É\T ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. Ä ‘·s¡Tyê‹ <äX¯˝À e÷qe⁄&ÉT Ç+ø± $$<Ûä
$wüj÷· \qT >∑T]+∫ Ä˝À#·q kÕ>±&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT ‘·‘«· eTqï~ |ü⁄{Ï+º ~. n+<äTe\¢
uÛÑøÏÔ`ø£s¡à`C≤„q e÷sêZ\T #ê]Á‘·ø£+>± ˇø£ es¡Tdü˝À ñHêïsTT.
nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&Ü\˝À ≈£L&Ü bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T ô|’q #Ó|æŒq
Áø£eT+˝ÀH˚ yÓ\Te&ܶjT· ì #Ó|Œü &É+ M\Tø±<äT. ‘Ó\T>∑T˝Àì uÛøÑ ÔÏ >π j·÷˝Ò ø£sà¡ ø±+&É\≈£î
dü+ã+~Û+∫q >π j·÷\ ø£qï ÁbÕNqeTì #Ó|Œü ˝ÒeTT. sê>∑‘êfi≤\T ñ+&ç, nÁ>∑esêí\
Çfi¯fl˝ÀH˚ m≈£îÿe>± Á|ü#ês¡+˝À ñ+&ç C≤q|ü<ä π>j·÷\T>± #Ó˝≤eTD° ne⁄‘·Tqï
uÛÑøÏÔπ>j·÷\T, Áe‘√‘·‡e ^‘ê\T #ê˝≤ ñHêïsTT. yê{Ïø£+fÒ C≤‘·s¡\T yÓTT<ä˝…’q
düeTj·÷\˝À bÕ&˚bÕ≥˝Ò ì»yÓTÆq C≤q|ü<äπ>j·÷\ì #Ó|üŒe#·TÃ. Ç≥Te+{Ï
bÕ≥\qT |üP]Ô>± ùdø£]+∫, $+>∑&+ç ∫, n<Û´ä j·Tq+ #˚dqæ yê&˚ ì»yÓTqÆ C≤q|ü<ä
bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\ dü«s¡÷|ü+ uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
{Ï|Œü DÏ
1. C.M.Bowra Primitive, Song, p.55
2. Ä#·+≥ \ø°åà|ü‹, Äj·TTπs«<ä •ø£å`<äs¡ÙqeTT\T, |ü⁄.380
3. ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.24
4. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.65
5. _.sêeTsêE(dü+), ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢ bÕ≥\T, |ü⁄.91
6. ø£èwüíl (dü+), |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.141
7. q+.2509 (‘êfi¯|üÁ‘·eTT), ÁbÕ#·´ *œ‘· |ü⁄düÔø£ uÛ≤+&Ü>±s¡eTT, eT<äsêdüT
8. n<˚
9. C.M.Bowra, |üPs√«ø£+ Ô , |ü⁄.41
10. m˝À¢sê(dü+.) düsê>±\T, |ü⁄.129
11. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.303
159
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
12. &ç.q+.2544, ÁbÕ#·´*œ‘· |ü⁄düÔø£ uÛ≤+&Ü>±s¡eTT, eT<äsêdüT
13. &ç.q+.2544, n<˚ 4.u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T
14. &ç.q+.2544, n<˚
15. |æ.kÕ+ãeT÷]Ô, ‘Ó\T>∑T |ü˝…¢ bÕ≥\T(ñb˛<ëÈ‘·+) >∑èVü≤Jeq+˝À $$<Ûä e´≈£îÔ\ eT<Ûä´ ø£ì|æ+#˚ u≤+<Ûäyê´ìøÏ n<ä›+ |üfÒº
16. &ç.q+.3258, <äs¡Te⁄\T, ÁbÕ#·´*œ‘· |ü⁄düÔø£ uÛ≤+&Ü>±s¡eTT, eT<äsêdüT n+<äyTÓ qÆ C≤q|ü<ä >π j·÷\T ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É uÛ≤wü\˝À ndü+U≤´ø£+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
17. ø£Ø+U≤Hé, »q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, |ü⁄.1 M{ÏH˚ e÷eT÷\T>± ªÁd”Ô\bÕ≥\Tµ n+{≤s¡T. ø£qï&É+˝À ª>∑s¡‹j·T Vü‰&ÉT>∑fi¯óµ
18. _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, |ü⁄.8 (>∑èVæ≤D° ^‘ê\T) nì |æ\TkÕÔs¡T. Ád”Ô\ bÕ≥\T ø=+<äs¡T #Ó|æŒq ˝≤\T*ï |æ\¢\
19. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.336 bÕ≥˝À¢q÷, ô|[flbÕ≥*ï y˚&TÉ ø£ bÕ≥˝À¢q÷ #˚sá &ÉyTÓ +Æ ~. >∑èVü≤Jeq+˝À uÛ≤>∑yTÓ qÆ
20. |ü⁄düÔø£ Á|ü|ü+#·, ôdô|º+ãsY, 1971, |ü⁄.32 neTà`≈£L‘·Ts¡T, n‘·Ô`ø√&É\T, e~q`eTs¡<ä\T, nHêï #Ó˝…¢fi¯ófl yÓTT<ä˝…’q yê]
21. _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.16 n\yê≥T¢, n_Ûs¡T#·T\T, uÛ≤eq\T e]í+|üã&ç ñ+&˚ n‘·T´‘·ÔeT uÛ≤e^‘ê\qT
22. C≤q|ü<ä, dü+.1, ø£sêï≥ø£ C≤q|ü<ä |ü]wü‘·TÔ, |ü⁄.54 u≤+<Ûäe´ ^‘ê\H˚ o]¸ø£ ÁøÏ+<ä #˚s¡Ã&ÉyÓTÆ+~. M{ÏH˚ øö≥T+_ø£ ^‘ê\ì ≈£L&Ü
23. ø£Ø+U≤Hé, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.12 |æ\ee#·TÃ.
24. πse|üŒ, eT*¢¬> <ä+&Ó, |ü⁄.5 Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûä+ Á|üø£è‹ düVü≤»yÓTÆ+~. n~ $yêVü≤eTH˚ e´edüú≈£î
25. _mdt >∑<ä›–eTsƒ¡, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.11 <ë]rdüTÔ+~. $yêVü≤+ ≈£î≥T+ãeTH˚ kÕe÷õø£ e´edüú≈£î eT÷\eTe⁄‘·T+~.
26. n<˚, |ü⁄.145 $yêVü≤+ ˝Ò≈£î+fÒ ≈£î≥T+ãeTqï~ ˝Ò<äT. ≈£î≥T+ã+˝À $$<Ûä u≤+<Ûä´yê\T
27. n<˚, |ü⁄.157 s¡÷|üyÓT‘·TÔ‘êsTT. ≈£î≥T+ã+, $$<Ûä $<Ûë\ u≤+<Ûäyê´\T Á|ü‹ C≤‹˝Àq÷
28. m+.ø£èwüíeT÷]Ô, @fi¯óø=fi¯fl<ä m\¢eTà, |ü⁄.67 ñHêïsTT. dü+‘êH√‘·Œ‹Ô, s¡øD å£ e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ ≈£î≥T+ã+ ìs¡«Væ≤+#ê*‡q <Ûsä êà\T
29. ãfi≤fl] ‘·‘·«>∑fi¯ó, |ü⁄.9 mH√ï ñHêïsTT. XÊØs¡ø£yÓTÆq ˝…’+–ø£ yê+#Û·, •X¯ób˛wüD, |æ‘·èdü+ã+<Ûä$<ÛäT\T
30. n<˚, |ü⁄.15 Ç‘ê´<äT\‘√ Ä>∑ø£ mH√ï ìã+<Ûäq\T, ø£s¡àø±+&É\T ≈£î≥T+ã e´edüú˝À
31. n<˚, |ü⁄.17 uÛ≤>±\j·÷´sTT.
32. ø£*j·TT>∑<ä ø±\ C≤„qe⁄, |ü⁄.9 ÁbÕNq ø±\+˝ÀqT ≈£î≥T+ã e´edüú ñ+&˚~. nsTT‘˚ n~ Ä<ÛäTìø£
≈£î≥T+ã+ ˝≤>± ø±≈£î+&Ü, ø£*dæø≥£ Tº>± ñ+&˚ >∑TD+‘√, düe÷»+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>±
ñ+&˚$. ø=ìï ≈£î≥T+u≤\ yês¡T ø£*dæ ˇπø y˚≥ Á|ü<˚X¯+ (hunting ground)
@s¡Œs¡#·T≈£îH˚ yês¡T. eT>∑yêfi¯ófl y˚{≤&ç‘˚ Ä&Éyêfi¯ófl <äT+|ü\T, y˚fi¯ófl yÓTT<ä˝…’q$
ùdø£]+#˚yês¡T.
≈£î≥T+ã+˝À yÓTT<ä≥ Ád”<Ô ˚ nÁ>∑kÕúq+. e÷‘·èkÕ«eT´ e´eùdú |æ‘è· kÕ«eT´
e´edüøú +£ f… ÁbÕNqeTì |ü\Te⁄] n_ÛÁbÕj·T+. uÛ≤s¡‘· <˚X¯ düe÷»+˝À Ád”Ô ≈£î≥T+ã
e´edüú≈£î |ü⁄Hê~ nsTT+~. ªÇ\T¢ #·÷∫ Ç˝≤¢*ì #·÷&ÉTµ nqï kÕyÓT‘· ‘Ó\T>∑T˝À
ñ+~. Ç˝≤¢\T ‘Ó*$>∑\<Ó’‘˚ Ç\÷¢ #·ø£ÿ>± ñ+≥T+~. _&ɶ*ï ˝≤*+∫, bÕ*+∫
160 161
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Ä<äs¡Ùe´≈£îÔ\T>± r]Ã~<˚› e÷‘·èeT÷]Ô>±, uÛÑs¡ÔqT ÄbÕ´j·T+>± #·÷#·T≈£î+≥÷ Vü≤‘·TÔ≈£îH˚≥T¢>± ∫Á‹+|üã&ç ñ+≥T+~. ‘·*¢øÏ ≈£L‘·T]ô|’ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n_Ûe÷q+.
eTqïq bı+<˚ >∑èVæ≤DÏ>±, ø√&É*ï n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tºø=ì Ç+{Ï n~Ûø±sêìï #˚|{ü qºÏ ‘Ó\T>∑Tyê]fi¯fl˝À ≈£L‘·T]ì n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ |ü+|ü&+É dü+Á|ü<ëj·T+. ≈£L‘·T]ï >∑T]+∫q
n‘·>Ô ±]>±, n‘·>Ô ±]+{ÏøÏ e∫ÃHê ∫qïHê{Ï qT+∫ ô|+∫q ‘·*¢ eTeT‘·qT eTs¡∫ ∫+‘· ‘·*¢ ¬ø|ü⁄Œ&É÷ ñ+≥T+~. ‘·*¢MT<ä ≈£L‘·T]ø° n+‘˚.
b˛˝Òì ø√&É\T>± nH˚ø£ s¡÷bÕ\‘√ kÕø屑·ÿ]düTÔ+~ Ád”Ô. ø±• ¬øfi¯<ë eT+f… ø£<ä\y˚ ø±fi¯ó¢
u≤+<Û ä e ´^‘ê\˝À yÓ T T≥º y Ó T T<ä ≥ ù|s=ÿq<ä – q$ e÷‘· è eT÷]Ô ø Ï &Ûç*¢ ¬øfi¯<ë eT+f… ‹s¡>∑<˚ eTqdüT
dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T. Á|ü|ü+#·+˝À @<˚X¯+˝ÀqsTTHêdüπs eTìwæ »qà≈£î Hêsê#· |ü⁄{Ϻ+{Ï ¬øfi¯<ëeTT n+f…
ø±s¡DuÛÑ÷‘·Tsê\sTTq ‘·*¢ø=ø£ Á|ü‘˚´ø£ kÕúqeTT+~— |ü$Á‘· kÕúqeTT+~. _&ɶqT Hêø±fi¯ó¢ |üìïqï s¡<ÛäeTT˝…’ q&É#·T
‘=$Tà~ HÓ\\T yÓ÷dæ, C≤Á>∑‘·Ô˝ÀqT n‹ C≤Á>∑‘·Ô‘√ uÛÑ$wü´‘Y ø£qT bÕ|üqT ø±bÕ&ç, Hê #˚‘·T \Tj·÷´\ #˚s¡T˝…’j·T÷>∑T
ø£wüº|ü&ç, Á|üdüey˚<äqqT ≈£L&Ü ˝…ø£ÿ #˚j·T≈£î+&Ü, ø£q&É+‘√ ‘·q u≤<Ûä´‘· ∫e] bÕ<ä+ Vü≤è<äj·÷ìï ‘ê≈£î‘·T+~. ñj·÷´\ }|ü&É+ ‘Ó\T>∑T ‘·*¢øÏ
r]+<äqTø√≈£î+&Ü Á|ü‹ ìeTTwüeT÷ ø£qTbÕ|ü ø£+fÒ C≤Á>∑‘·Ô>± _&ɶqT ô|+∫ n\yê≥sTTq |üH.˚ ñj·÷´\ #˚sT¡ ˝≤¢>± #˚‘T· \÷>∑T‘êj·Tqï ñ|üe÷q+ n|üPs¡«yÓT+Æ ~.
ô|<ä›#˚ùd ‘·*¢ãTTD+ mes¡T rs¡Ã>∑\s¡T! ≈£L‘·Ts¡T eT+∫ sTT+{ÏøÏ b˛yê\H˚ ‘·*¢øÏ ñ+≥T+~. ‘·q≈£î düTK+>±
_&É\¶ ‘·*ø¢ Ï ñ+&˚ >ös¡e+ >=Á&Ü*øÏ ˝Ò<Tä . |æ\\¢ T ˝Òì yêfi¯fl ˙&É |ü&&É +É ñ+&˚ sTT+{ÏøÏ yÓfi≤fl\ì ≈£L‘·T]ø° ñ+≥T+~. n+<äTøπ ˇø£ ø£HïÓ sTT˝≤ n+≥Tqï~.
≈£L&Ü C≤q|ü<äT\T düVæ≤+#·s¡T. ªkÕeT\ <˚XÊìøÏ qìïj·T´ uÀø£e«
|üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\≈£î b˛˝ÒqT H˚qT H˚qT ‹q˝ÒqT kÕeT\ ãTe«
|üdæ _&ɶ\qT H˚qT m‘·TÔø√˝ÒqT e&ÉT¢ ã+&˚ <˚XÊìøÏ qìïj·T´ uÀø£e«
Ç\T¢ ø£\ø£\˝≤&É #·÷&É+>∑ ˝ÒqT H˚qT <ä+#·˝ÒqT e&É¢˙ï
ˇø£ÿ _&ɶHÓ’Hê eTT<ë›&É ˝ÒqT ø=Ás¡\ <˚XÊìøÏ qìïj·T´ uÀø£e«
>=Á&Ü* ã‘·Tø£jTÓ ´ >ös¡e+˝Ò<jä TÓ ´ (d”‘e· Tà, dü÷fi¯SflsT¡ ù|≥, HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢) H˚qT ‹q˝ÒqT ø=Ás¡\ ãTe«
nH˚ bÕ≥˝À >=Á&Ü\T _&ɶ\T ø√dü+ m+‘· ‘·|ædüTÔ+<√ e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. Ád”Ô ‘·q≈£î eTø£ÿ\ <˚XÊìøÏ qìïj·T´ uÀø£e«
_&ɶ\ìeTàì |ü<˚|ü<˚ <˚e⁄DÏï y˚&ÉTø=+≥T+~. H˚qT ‹q˝ÒqT eTø±ÿ\ ãTe«3
‘Give me pregnancy, O, Mbali n‘·>Ô ±]+{ÏøÏ yÓ[flq ‘·sê«‘· ÄyÓT eTqdü+‘ê |ü⁄{Ï+º {Ï MT<äH˚ ñ+≥T+~.
Give me pregnancy that I may bear a child’1 ‘êqT |ü⁄{Ï+º {Ï˝À ñ+&˚≥|ü⁄Œ&ÉT m+‘√ u≤>∑T+&˚~, ‘·q ‘·*¢ m+‘√ eT+~ì ø£qï~.
nì |æ^à\T eq<˚e‘·\qT ÁbÕ]úkÕÔs¡T. ô|[flfi¯ófl #˚dæ+~. ‘·sê«‘· neTà b˛sTT+~. neTà˝Òì |ü⁄{Ϻ\T¢ $wüj·T+ #ÓbÕŒ*‡q
Ád”Ô\T ‘·eTø=ø£ÿ]πø ø±ø£ n+<ä]ø° _&ɶ\T ø£\>±\ì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. |üì˝Ò<äT.
ÄÁùdº*j·÷˝À ÁbÕNq C≤‹øÏ #Ó+~q ˇø£ ne« Ç˝≤ ÁbÕ]údüTÔqï~. ªø±ø£s¡T¢ |üPôdH˚ ø£˝≤¢øÏ y=]π>
‘Give to me, baby, Give to her, baby, e÷j·TeTà ø£ì+~ eT+~ øÏ∫Ã+~
Give to him, baby, Give to one, baby, |ü⁄{Ïï\T¢ <=yê«jÓT b˛s¡T yÓ÷bÕjÓT
Give to all, baby’2 dü+>∑{Ï C§s¡>±jÓT ‘Ó&ÉT¶ ≈£îs¡kÕjÓT
u≤+<Ûäe´ ^‘ê\˝À ‘·*¢øÏ, ≈£L‘·T]øÏ, ñ+&˚ dü+ã+<Ûä+ eTqdüT‡≈£î neTà˝Òì |ü⁄{Ïï\T¢ n&çπ>$T |òü\eTT
162 163
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
n&É$ ‘·+ãø±sTT ø±ùd$T |òü\eTTµ4 ªø±ø£s¡#Ó≥Tº MT<ä ø±¬øeTà yê˝Ò
|ü⁄{Ï+º {Ï kıeTTàô|q’ m+‘√ ÄX¯ ñ+≥T+~ Ä&ÉT<ëìøÏ. ‘·+Á&çô|q’ ≈£L&Ü ø±¬øeTà düøÏD≤\ nqï ˝§∫ÃØ
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n_Ûe÷q+ ÄyÓT≈£î. nqïj·T´‘√ #Ó˝…¢\T eTqdüT$|æŒ ‘·q u≤<Ûä\T ø±fi≤fl≈£î ˙[¢∫à ø£˙ïfi¯ó¢ u…fÒº
#Ó|ü⁄Œ≈£î+≥T+~. ìwüߘsê˝≤&ÉT‘·T+~, Ä<ä]düTÔ+~— Äràj·TT˝À¢ Äràj·TT&ÉT>± ø£˙ïfi¯ó¢ u…{HºÏ ê ø±s¡yí T˚ eTe÷à
uÛ≤$düTÔ+~. ÄyÓT <äèwæº˝À` |ü⁄{Ïï+{Ï yêfi‚fl$T ãT–Z njYTHêsê
ªnu≤“sTT e÷eT\T m≥Te+{Ï yês¡T ‘·T&ÉT#·Tø√ ø£˙ïfi¯ó¢ eTT&ÉT#·Tø√ ≈£îs¡T\T
ì\Te⁄ u§≥Tº\yês¡T ìjÓ÷´– yês¡T q÷{Ïø° q÷sêeT&É qìïdæÔs¡Hêï
n+#·T |ü+#Ó\ yês¡T n+^\ yês¡T |ü⁄{Ϻ\T¢ <=yê«jÓT b˛s¡T ã\e÷jÓT
|ü≥Tº |ü+#Ó\ yês¡T bÕ>±\ yês¡T j·÷sêfi¯ó¢ e⁄ìï+{ÏøÏ qìïdæÔs¡Hêï
#Ó$ #Ó$øÏ #˚s¡&˚dæ b˛>∑T\¢ yês¡T j˚Ts¡T qT>∑TZ\ <ë* j˚Tdæq≥T¢+~
ô|düs¡ ø±j·T\ e+{Ï ô|~yÓT\¢ yês¡T ø£*>∑Tqï yês¡˙ qìïdæÔs¡Hêï
ø£+~ø±j·T\ e+{Ï ø£qT u§eT\ yês¡T ø£[$ ø±j·T\T ‘Ó∫à >∑+|ü πød”Ø
$Ts¡|üø±j·T\ e+{Ï MTkÕ\ yês¡T uÛ≤>∑´e+‘·÷\ì qìïdæÔs¡Hêï
yês¡T e÷ nu≤“sTT y˚Tq e÷eT\T¢..........µ5 u≤s¡ø±j·T\T ø±ôd u≤q πød”Ø
#·T≥º|ü⁄ #·÷|ü⁄>± k˛<äs¡T&ÉT sê>±H˚ ‘·eT u≤<Ûä\qT yÓfi¯fluÀdüT≈£î+{≤s¡T ã‹øÏ+f… #Ó˝…¢˝≤ ã+<ä\+ù|q÷
Ä&Éã&ÉT#·T\T, nqïj·T´ z<ës¡TkÕÔ&ÉT. Ç˝≤+{Ï uÛ≤yê\qT e´ø°Ôø£]+#˚ bÕ≥\T r]+{Ï #Ó˝…¢˝≤ Ns¡\+ù|q÷
Äj·÷ dü+<äsꓤ\˝À bÕ&˚$ ø±e⁄. Ç$ @ $düs¡Tsê‹ bÕ≥˝À, s√ø£{Ï bÕ≥˝À j·÷&Ü~ ø=ø£ Ns¡ #êf… &=&çu≤\T
nsTT ñ+{≤sTT. Á|ü‹sTT+{À¢ @y˚y√ u≤<Ûä\T+{≤sTT. Ä u≤<Ûä\qT Ç‘·s¡T\‘√ u≤\TìøÏ |ü⁄≥º+– ã+>±s¡T–˝ø±µ6
#Ó|⁄ü Œ≈£î+fÒ>±ì u≤<Û√|üXe¯ Tq+ ø£\>∑<Tä . ø±ì #Ó|⁄ü Œø√&ÜìøÏ Äràj·TT˝…es¡÷ <ä>sZ∑ ¡ eTq dü + dü ÿ è‹øÏ n‘· Ô ø √&É fi ¯ fl dü + ã+<Û ä + ˇø£ e÷j· T ì eT#· à .
ñ+&ÉsT¡ . ‘Ó\y¢ ês¡T s¡a≤eTTq sê>∑T˝À, _j·T´yÓ÷ ‹s¡T>∑*˝À b˛düTø=ì $düTs¡T‘·÷ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝ÀqT, ø£qï&É<˚X¯+˝ÀqT n‘·Ô n+fÒ Äs¡fi‚fl >∑Ts¡TÔ≈£î ekÕÔsTT. n+<äs¡T
ñqï|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄{Ï\º T¢ C≤„|øü +£ edüT+Ô ~. <ëì‘√u≤≥T n‹Ô+{Ï u≤<Û\ä T ≈£L&Ü ‘·\|ü⁄≈£î n‘·Ô\T n˝≤π> ñ+&És¡T. ø±ì e÷eT÷\T n_ÛÁbÕj·T+ e÷Á‘·+ ªn‘·Ô˝Òì
ekÕÔsTT. Ä düàè‘·T\T, á u≤<Ûä\T Vü≤è<äj·T+˝À ø£<ä* C≤q|ü<äπ>j·T+>± ø√&É\T‘·eÔ T÷sê\T, ø√&É\÷ ˝Òq‘·Ô >∑TDe+‘·Tsê\Tµ nì. n‘·\Ô qT kÕ~Û+#˚ ø√&Éfifl¯ ≈L£
yÓ\Te&ÉT‘êsTT. Ç˝≤ ‘·eT Vü≤è<äj·÷\˝À @ e÷s¡TeT÷˝À ne´ø£Ô+>± |ü&ç ñ+&˚ ø=s¡‘· ˝Ò<äT. Äs¡&ç #˚ùd n‘·Ô>±]‘√ ˇø£ ø√&É\T Ç˝≤ n+≥Tqï~`
uÛ≤yê\qT yÓ*|üs¡#·&ÜìøÏ C≤q|ü<äT\T @s¡Œs¡#·T≈£îqï kÕ<Ûäqy˚T C≤q|ü<ä π>j·T+. n‘·Ô>±sê sêee÷à Äs¡&ç #˚j·Tø£e÷à
nqï`#Ó˝…¢\T e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥Tqï ˇø£ π>j·T∫Á‘·+ á ÁøÏ+~ $düs¡Tsê‹ ˇ‘·TÔ\T ˇ‘·Ôø£e÷à ˇ‹Ô–* ñ+&Ü\e÷à
bÕ≥. nqïj·T´≈£î #Ó˝\¢… T ‘·q u≤<Û\ä qT ìy˚~+#·T≈£î+≥Tqï~. Äj·Tq z<ës¡Ã&ÜìøÏ ø=&ÉT≈£î\T >∑Hêïq+≥÷
nìï $<Ûë˝≤ Á|üj·T‹ïdüTÔHêï&ÉT. Ç~ ˇø£ π>j·T+˝≤ ˝Ò<äT. m+‘√<ä÷s¡+ qT+∫ ø√eT* bı+>±ø£e÷à (ø±eTeTà, HÓ\÷¢s¡T)
e∫Ãq nqïj·T´≈£î ø±$*+#·Tø=ì @&ÉTdü÷Ô ‘·q u≤<Ûä\qT $|æŒ#Ó|ü⁄Ôqï düìïy˚X¯+ ø=+<ä]øÏ n‘·eÔ ÷eT\+fÒ \ø£´å y˚T ñ+&É<Tä . yêfi¯flqT yÓøÿÏ ]+#·&yÉ T˚ |üì.
ø£fi¯fl m<äT≥ düJe ∫Á‘·+˝≤>± ø£ì|ædüTÔqï~. ªe÷j·T‘·Ô e÷e÷eT }πs>∑T‘·T+fÒ
164 165
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
#·T≥º|ø” \£ T s¬ +&ÉT #·÷&=∫ÃHêsTT eTs¡π>dæ ‘=&ç–‘˚ eT˝…¢\T¢sê˝…
eT≥º–&Édü\T ¬s+&ÉT e÷{≤¢&çHêsTT Ç~j˚T$T n\T¢&Ü Ç+‘· k˛<ë´eTT
ø£+<äØ>∑\T e∫à ø£‘· q&ç|æHêsTT ø±<ä‘·Ô H˚ôdãT‘· qTyê«\øÏ+#·T
uÀ<äTs¡T ø£|üŒ\T e∫à uÛ≤>√‘·e÷&ÉTµ7 ì‘ÓÔ eT˝…¢\ ¬s’≈£î ˙≈£î n+<äeTTà
n+≥T+~ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T‘√ bı>∑s¡TuÀ‘·T ø√&É\T qTe⁄ ø£qï ≈£L‘·÷s¡÷ Hê≈£î n+<äeTTàµ9
‘Ó\+>±D˝Àì π>j·T+>± sêeTsêE>±]∫Ãq ˇø£ π>j·T+ ∫es¡ uÛ≤yê\T ø=+<äs¡T ª|ü+&ÉT>=∫Ñ˚qT |ü+{Ïπø #˚≥T, n\T¢&=∫Ñ˚qT n‘·Ôπø #˚≥Tµ
ìs¡T|üe÷q+>± ñHêïsTT. ˇø£kÕ] #·~$‘˚ eT∞fl eT]∫b˛˝ÒeT$. ‘·q J$‘·+ nqT≈£îH˚ yês¡T+{≤s¡T.
n‘·´+‘· <äTs¡“s¤ y¡ TÓ qÆ <äì y˚<qä ‘√ ‘·\&¢ \ç T¢‘÷· |ü*øπ C≤q|ü<ä Ád”Ô Vü≤è<äjT· + Ç+<äT˝À ø£<∏ëπ>j·÷\T ø±≈£îHêï ø=ìï ∫qï C≤q|ü<ä π>j·÷˝À¢ m+‘√ ø£<∏ä
eTq≈£î ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥T¢ ø£ì|ædüTÔ+~. Ä ø√&É\T n+≥Tqï~` ñ+≥T+~. Ä düìïy˚XÊìï eTq+H˚s¡T>± #·÷&Éqø£ÿs¡˝Ò<äT. π>j·Ty˚T eTq ø£fi¯fl≈£î
ªe÷ qqï >±HÓ’‹ eT+#Ó y˚‘·÷s¡T #·÷|ædTü +Ô ~. C≤q|ü<Tä \ ø£$‘êìsêàD X¯øÔÏ ˇø=ÿø£ÿkÕ] eTq≈£î ÄX¯Ãsê´ìï ø£*–düT+Ô ~.
#Ó≥ºqï >±HÓ’‹ #Ó\– y˚‘·÷s¡T á ÁøÏ+~ C≤q|ü<ä ^‘·+˝À Je+ ‘=DÏødÏ ˝ü ≤&˚ ø£<ä∏ ñ+~. ˇø£ |ü&TÉ #·T ‘·eTTàì+{ÏøÏ
Äø£qï >±HÓ’‹ y˚Tø£˝≤s¡–+#·T yÓ[fl+~. nø£ÿ&Ó+‘√ eTsê´<ä #˚XÊ&ÉT ‘·eTTà&ÉT. nqï sTT+{ÏøÏ yÓ[fl+~. e~q
ø±j·Tqï >±HÓ’‹ ø±≈£î˝≤s¡–+#·T |üs¡eT>∑j·÷´[. dü÷{Ï b˛{Ï e÷≥\‘√ eTqdüT >±j·T|üs¡∫+~. nqïj·T´‘√
|ü+&Éqï >±HÓ’‹ |ü≈£åî˝≤s¡ –+#·T #Ó|⁄ü Œ≈£îqï~ #Ó˝\¢… T. Äj·Tq }s¡&+ç #ê&ÉT. ªø=qTø=ÿ∫Ãq <ëì e÷≥≈£î ø√|üyT˚ \e÷àµ
ã\T&ÉT e÷ ‘·+Á&ç bÕ\T _+&É+>∑ nHêï&ÉT. Ä ~Hê˝À¢ yê&ÉTø£˝À ñ+&çq ø£Hê´X¯ó\ÿ $<ÛëHêìï ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsT÷
ã+>±s¡T #Ó+ãT˝À <Ûës¡>±HÓ’‹ e÷≥\T. ‘·q #Ó˝…¢*øÏ mH√ï ø±qTø£*∫à |ü+bÕ&Éqïj·T´. Ç~ ˇø£ düJe ∫Á‘·+.
dæ]<˚$ e÷j·TeTà #·\¢ #˚j·T+>∑ eT<ÛäTs¡ uÛ≤e dü+uÛÑ]‘·+.
∫*¢ b˛sTT ø£yê«q ∫‘·T|ü>±HÓ’‹µ8 ª‘·\e÷dæ H˚uÀ‹ ‘·eTTàì+{°øÏ
y˚<qä e\¢ ø£*–q yÓs’ ê>±´ìøÏ Ç~ |üsêø±wü.˜ Ç≥Te+{Ï >π j·÷\T ÁbÕNq ‘·\>∑&ç¬> eT˝…¢\‘= ‘·eTTà&Ü<Ó|üŒ
ø£$‘·«+˝À |üs¡yÓ÷‘·ÿècÕº\ì eTq+ #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚ @ |ü<ë´ìø° rdæb˛e⁄. Äø£*>=ì b˛‹ nqï sTT+{°ø°
n‘·Ô ø√&Éfi¯fl‘√ u≤≥T n‘·Ô`n\T¢fi¯flqT>∑÷]à ≈£L&Ü #Ó|ü⁄Œø√yê*. n‘êÔ ns¡{Ï |ü+&=¢&É>∑f…º nqï sêeTHêï
n\T¢fi¯fl MT<ä bÕ≥˝Ò ø±<äT ` mH√ï ø£<∏ä\THêïsTT. n$ #ê˝≤ es¡≈£î ã÷‘·T\ n&ÉT>∑&ÉT>∑T ìeTà\T¢ Ä≈£î<√≥\T¢
ãT+>∑\T. e÷eT <ä>sZ∑ ø¡ H£ êï n‘·Ô <ä>sZ∑ ¡ ø=+#Ó+ m≈£îÿe ø£\T|ü⁄>√\T ‘·q+ #·÷|ækÕÔsT¡ n]#·+Á<äTì |üP<√≥ ne÷à |ü⁄{Ïï\T¢
n\T¢fi¯ófl. n\T¢&É+fÒ ˇø£H=ø£ n‘·Ô>±]øÏ ˇfi¯ófleT+≥. m|ü⁄Œ&É÷ ‘êqT ø±qTø±\T f…+ø±j·T eqeTT\T¢ &˚] yêøÏ+&ÉT¢
d”«ø£]+#·&Éy˚T ø±ì ‘·q≈£î ‘˚&ÜjÓT! nsTT‘˚ Ä n\T¢&=ø£kÕ] n‘·Ô≈£î Á|”‹>± ˇø£ <˚y˚+Á<äTì |üP<√≥ Hê~ |ü⁄{Ïï\T¢
n<ë›\ ¬s’ø£ ‘Ó#êÃ&ÉT. Ä dü+ãs¡+ á ÁøÏ+~ bÕ≥˝À e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. jÓT+&˚{Ï <Ûëq´eTT jÓT‘·TÔø=ì bıeTà
ªn\T¢&\É ÷¢&+É f… ˇfi¯ó¢ eT+&˚qT e+&˚{Ï e+≥ø£eTT yês¡TÃø=ì bıeTà
n\T¢&É‘·Ô≈£î ‘Ó#Óà n<ë›\ ¬s’ø£ $+{Ïyê nqïj·T´ ˙ j·÷* e÷{≤
Ç|ü⁄Œø£ ‘=&É>∑ uÀ‘˚ ì|ü⁄Œ\T¢sê˝… nHÓïø±] e÷ e~q Ä&çqïe÷{≤
166 167
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=qT ø=∫Ãq <ëì e÷≥≈£î ø√|üy˚T\e÷à #Ó+<äT‘·T+~.
˙ø° y=HÓï\ Nsê ˙øÏ y=&çu≤\÷ ªªu≤\ø£]\¢<ä u≤∞<ë´‘·s¡ »qà
u≤\TìøÏ |ü⁄≥º+– ã+>±s¡T ≈£î˝≤¢sTT u≤&û– m‘·TÔ <äT&ç<äΩ+>∑ u≤fiË˝…j·T
nsTT<˚fi¯fl ≈£î+>∑sê˝Ÿ ndüÔ ø£&çj·÷\T Vü‰düT´+&ÉT ;dæ ˇ¬><ä+>∑µµ11
|ü~j˚Tfi¯fl ≈£î+>∑sê˝Ÿ bÕ\ ø£&çj·÷\T u≤&ÉT>∑≈î£ rdüT≈£îqï m<äT˝› ≤+{Ï<≥ ä e+<Ûë´Ád”.Ô ‹ì bÕs¡yù˚ d ns¡{Ï Ä≈£î
n‹Ô+{Ï ø£+ô|H˚ nqï sêeTqïµ10 e+{Ï<ä≥ >=Á&Ü\T. ø£qï&É >∑èVæ≤DÏ ø±\ø£+sƒ¡TDÏí uÛÑøÏÔ‘√ y˚&ÉTø=+≥T+~` ªkÕ«MT!
_&Éq¶ T Çe⁄«. _&É\¶ T ˝Òì á J$‘êìï uÛ]Ñ +#·˝qÒ T. e+<Û´ä nH˚ X¯u≤›ìï uÛ]Ñ +#·˝qÒ Tµ
ø£qï&É+ nì.
ªø£+<äq ≈£î&ÉT •eHÓ, ã+<ëHÓ _&É˝≤¬s
ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü u≤+<Ûeä ´^‘ê\T Ç+#·T$T+#·T Ç˝≤π> ñ+{≤sTT. Ç‘·s¡ Vü≤+^q u≤q ñD˝≤¬s eTs¡Ô´<ë>∑
Á|ü<X˚ Ê\˝À m˝≤ ñHêï Ä+Á<Ûä ø£sêï≥ø±˝˝À kÕ+düÿè‹ø£+>± ≈£î≥T+ã Ä#êsê\T ã+C…+ã X¯ãT<ä ôVQs¡˝≤¬sµ12
ˇπø $<Ûä+>± ñ+{≤sTT. n+<äTe\¢ øö≥T+_ø£ ^‘ê\˝À b˛*ø£\T m≈£îÿe>± C≤q|ü<äT\˝À >∑eTì+#· e\dæq eTs=ø£ >=|üŒ>∑TD+ ‘ê´>∑ãT~∆. ‘·eT≈£î
ø£ì|ækÕÔsTT. u≤+<Ûeä ´^‘ê\qT >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ $wüj÷· ìï eTq+ eTs¡∫ ˝Ò≈£îHêï Ç‘·s¡T\≈£î _&ɶ\qT Çe«e\dæ+<äì <˚e⁄DÏí ÁbÕ]ú+#˚ >∑TD+ ˇø£ÿ
b˛>∑÷&É<Tä . |üì bÕ≥\T, y˚&TÉ ø£ bÕ≥\T yÓTT<ä˝q’… $ Äj·÷ dü+<äsꓤ\˝À bÕ&É&Üì¬ø’ C≤q|ü<äT\˝ÀH˚ eTq≈£î ø£ì|ædüTÔ+~. ˇø£ |ü&ÉT#·T ‘·q ùdïVæ≤‘·Tsê\T _&ɶ\ø√dü+
ø£*Œ+#·ã&É$¶ . ø±ì ‘·©¢ ≈£L‘·Tfi¯fl, z<ës¡TŒ\T>±ì, n‘êÔø√&Éfifl¯ Äs¡fió¯ fl>±ì, nHêï |ü&˚ u≤<ÛäqT #·÷∫ Ç˝≤ ÁbÕ]údüTÔqï~`
#Ó˝fi¢… fl¯ dü+yê<ë\T>±ì Äj·÷ dü+<äsꓤ\˝À >π j·÷\T>± bÕ&Éã&˚$ø±e⁄. sê>∑T˝À ª≈£L&É\ dü+>∑j·T´ Çe⁄« _&ɶ\ Hê≈£î
_j·T´yÓ÷ ‹s¡T>∑*˝À b˛düTø=ì ‹|ü⁄Œ‘·÷ bÕ&ÉT‘ês¡T M{Ïì. n‘·Ô ‘·qqT Hê ø=<äT› Hê<äT düœ øÏe⁄«! ÇùdÔqT
ø£dTü s¡Tø=+≥Tqï<äH√, nqï ‘·q Ç+{ÏøÏ sê˝Ò<Hä √, ‘·*¢ Ç+{ÏøÏ yÓfifl¯ ˝øÒ £ b˛j·÷eTH√ yêøÏ*øÏ ôVQqTï y˚ùdqTµ (‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+)
y˚<äq #Ó+<äT‘·÷ bÕ&˚ bÕ≥*$. á $<Ûä+>± u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T n‘·T´‘·ÔeT uÛ≤e ª≈£L&É\ dü+>∑j·T´ ˙&ÉT eTø£ÿfi¯ qq>∑
π>j·÷\≈£î ñ<ëVü≤s¡D≤\ì #Ó|üŒe#·TÃ. qq>∑\¢ qqï ¬>fi¯‹>∑ ø={≤º¬s
ø£qï&É+˝À ª>∑èVæ≤D° ^‘ê\µ ù|s¡T‘√ Á|ü#T· ]+|üã&çq >π j·T dü+ø£\Hê\˝À u≤–\ø£ ôVQqï ã&çùdqµ13
m≈£îÿe uÛ≤>∑+ u≤+<Ûäe´ π>j·÷˝Ò. Ç$ #ê˝≤ es¡≈£î Á‹|ü<äT\˝À ñHêïsTT. eTq düe÷»+˝À Ád”Ô mìï $<Ûë\ ø£cÕº\qT m<äTs√ÿe\dæ edüTÔ+<√
J$‘êqTuÛÑe+, ø£˝ŒHêX¯øÏÔ, uÛ≤e|ü⁄wæº, ns¡ú kÂ+<äs¡´+ ñ+&˚ n‘·´+‘· eTH√Vü≤s¡ ‘·\#·T≈£î+fÒ ø£fi¯fl˝À ˙fi¯ófl ‹s¡T>∑T‘êsTT. n+<äTe\¢H˚ Á|ü‹ Ád”Ô ‘·q≈£î ≈£L‘·Ts¡T
^‘ê*$. |ü⁄≥º>±H˚ ø=+‘·es¡≈£î eTqdüT‡˝À >∑TãTfi¯ófl ì+|ü⁄≈£î+≥T+~. ªÁd”Ô>± |ü⁄≥º&É+ ø£qï
‘·©≈¢ L£ ‘·Tfi¯fl dü+ã+<Û+ä ø£qï&ç>T∑ \ dü+düÿè‹˝À ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T ≈£î≥T+u≤\˝À eT{Ϻ ø±e&É+ eT+∫~. eT{Ϻ MT<ä #Ó≥Tº>± |ü⁄{Ϻ‘˚ e∫Ãq yê]øÏ ˙&ÉsTTHê
˝≤>±H˚ ø£ì|ædTü +Ô ~. ø£qï&É Ád”øÔ Ï ≈£L&Ü ‘·*¢ Áù|eTeTsTT, |ü$Á‘·eT÷]Ô. e+<Ûë´Ád”øÔ Ï Çe«e#·Tõ nì ˇø£ Ád”Ô bÕ&ÉT≈£î+≥Tqï~. Ç~ uÛ≤e ø£$‘ê«ìøÏ n‘·T´‘·ÔeT
dü+|òTü +˝À >ös¡e+ ˝Ò<qä ï $wüjT· + ø£qï&É u≤+<Ûeä ´ ^‘ê\˝ÀqT e´ø£eÔ Te⁄‘·Tqï~. ñ<ëVü≤s¡D. düVü≤è<äj·TT&Ó’q Á|ü‹ÁXÀ‘· Vü≤è<äj·÷˙ï Ç~ ø£~*düTÔ+~. ªe÷qqï
>=Á&Ü\T |æ\\¢ qT #˚sB¡ j·T≈£L&É<Tä , ‘êø£≈L£ &É<Tä , ndü\T #·÷&É&+É ≈£L&Ü bÕ|üyT˚ . >±HÓ’‹ eT+#Ó y˚‘·÷s¡T, #Ó≥ºqï>± HÓ’‹ #Ó\– y˚‘·÷s¡T.....µ nqï ‘Ó\T>∑T π>j·÷ìï
e+<Ûë´Ád”Ô ‘·qTï ‘êqT ì+~+#·T≈£î+≥T+~. _&ɶ\T ˝Òì Áã‘·T≈£î e´s¡úeTì y˚<äq b˛\T‘·T+~.
168 169
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªôV≤DTí Ä>∑T<äøÏ+‘· eTDTí Ä>∑T<äT ˝ÒdüT ‘·eTàeTàq yÓTT˝…j·TT q*q*<äT ñ+u≤>∑
eTDÏíq e÷´˝… eTs¡yê– u…fiË<ës¡ qeTàe«q <Ûë´q qq>±– (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
ã+<äe]¬>\¢ HÓs¡fi¯e«µ14 ‘·*¢ì >∑÷]Ãq uÛ≤yê\T ‘·qTe⁄ |ü⁄\ø£]+#˚˝≤ #Óù|Œ ^‘ê\T ø£qï&É+˝À
‘·©¢≈£L‘·Tfi¯fl dü+ã+<Ûä+˝Àì Wqï‘ê´ìï dü÷∫+#˚ bÕ≥\T ø£qï&É+˝ÀqT ndü+U≤´ø£+>± ñHêïsTT. yê{Ïì #·~$‘˚ e<ä\&ÜìøÏ ãT~∆ |ü⁄≥º<Tä . ˇø£ Á‹|ü~˝À
mH√ï ñHêïsTT. n‘·Ô>±]+{ÏøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· ‘·*¢ì >∑÷]Ãq ∫+‘· ≈£L‘·T]øÏ ‘·*¢ì >∑÷]à ‘·qj·T Ç˝≤ nqT≈£î+≥T+~. ªy˚dü$˝À y˚|ü#Ó≥Tº #·\¢q ;ÛeTs¡~∏ q~
m≈£îÿee⁄‘·T+~. ÄyÓT≈£î n‘·Ô>±]\T¢ ø=‘·Ô. m+<äs√ e∫à ‘·q jÓ÷>∑πøåe÷\qT #·\¢q, qqTï>∑qïeTà! Hê |ü⁄{Ϻ+{ÏøÏ ˙y˚ #·\¢qµ
$#ê]kÕÔsT¡ . ø±ì ≈£L‘·T]øÏ ‘·è|æÔ ˝Ò<Tä . uÛsÑ Ô¡ m+‘√ Áù|eT‘√ #·÷#·T≈£îHêï n‘·>Ô ±s¡T ªu≤´dü– ~edüø£ uÒ$q eTs¡‘·+|ü⁄
eT+∫yê¬s’Hê me«s¡÷ ‘·*¢ì dü]b˛\s¡T. ;ÛeTs¡‹ jÓT+ã ôVQ[ ‘·+|ü Vü≤&É<äeTà
ªj·÷s¡T Ç<ä›s¡T qqï ‘êj·Teï ôVA\s¡ ˙ ‘·+|ü qqï ‘·eØ–µ17
kÕMs¡ ø=[fl ˇ*j·÷>∑ Ç<ä›s¡ ‘·*¢˝Òì |ü⁄{Ϻ+{ÏøÏ yÓfi≤fl\+fÒH˚ ‘·qj·T eTqdüT ‘·\¢&ç\T¢‘·T+~. ‘·*¢øÏ
CÀ´‹ ìHêïs¡T ôVA\s¡µ15 ≈£L‘·Ts¡T Ç#˚à kÕúq+ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆ+~, n~«rj·TyÓTÆ+~.
yÓsTT´ ø=]$ ø£f…º\THêï CÀ´‹øÏ düe÷qe÷? ‘·*¢CÀ´‹ e+{Ï~. ∫ìï Çø£ k˛<äØ k˛<äØ dü+ã+<Û+ä ≈£L&Ü ø£qï&ç>T∑ \˝À ‘Ó\T>∑T Çfi¯flqT uÀ*q<˚.
∫ìï ø£qï&É Á‹|ü<äT˝À¢ ñ+&˚ eTVü≤‘·Ôs¡ kÂ+<äsê´ìï $˝ÀøÏ+∫q|ü⁄&ÉT eT∞fleT∞fl nqï >∑T]+∫ #Ó˝\¢… T #ê˝≤ |òTü q+>± nqT≈£î+≥T+~. ‘·q nqï #ê˝≤ >=|üŒyês¡T.
yê{Ïì #·~$ Ä düTU≤ìï nqTuÛÑ$+#ê\ì|ædüTÔ+~. >√e⁄#·T≥÷º Á|ü<äøÏåD+ #˚ùdÔ >∑Ti≤¿ìï Ä&çdü÷Ô, @qT>∑TqT q&ç|ædü÷Ô, ∫\Tø£≈£î e÷≥\T H˚s¡TŒ‘·÷ ekÕÔ&ÉT nqï.
uÛÑ÷Á|ü<äøÏåD+ #˚dæq+‘· |òü\eT+{≤s¡T. ø±ì ‘·*¢ sTT+{ÏøÏ yÓfi‚Ô ø±oøÏ b˛sTTq+‘· ª≈£î~Øj·T ≈£îDÏdü÷‘· n˙j·T q&Édü÷‘·
|ü⁄D´eTì ˇø£ ø£qï&É >∑èVæ≤DÏ ø£eT˙j·T ø£\Œq. ø±oøÏ yÓfi≤fl\+fÒ ø±fi¯ófl ø£<\ä eì, ns¡–DϬ> e÷‘· ø£*dü÷‘· ãs¡‘êq
|ü⁄{Ϻ+{ÏøÏ yÓfi≤fl\+fÒ #˚‘·T\Tj·÷´\ #˚s¡T˝…’ }>∑T‘êj·Tì ‘Ó\T>∑T |ü&ÉT#·T\T ã] >=&É<äeTà ã~>±>∑µ18
bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T. ø±oj·÷Á‘·≈£î yÓfi≤fl\+fÒ jÓTH√ï~Hê\T ø±yê*. n+‘·<ä÷s¡+ ‘·q ≈£îe÷¬sqÔ T ‘·eTTà&çøÏ Çyê«\ì m+‘√ ÄX¯ Ád”øÔ .Ï ªÄ&É|\æ q¢ T ø£HêïqT,
yÓ[fl mH√ï ø£cÕº\T |ü&˚ ã<äT\T ‘·*¢sTT+{ÏøÏ b˛sTTeùdÔ #ê\T. á C≤q|ü<ä ‘·eTTà&çøÏ Ç#êÃqT, H˚qT |ü⁄{Ϻq sTT+{Ïπø ø√&É˝…’+~ Hê _&ɶ, Hê ‘·eTTà&çøÏ uÛ≤s¡´
π>j·T+˝Àì ø£\Œq @ düVü≤è<äj·TTDÏí n\]+#·<äT! nsTT+~µ nì dü+‘√wü+>± bÕ&ÉT≈£î+≥T+~ nø£ÿ.
ªø±d”– ôVA>∑\ø£ @kı+<äT ~quÒø£ ªôV≤DíeTà |ü&Ó<ÓHê ‘·eTàì¬> ø=f…º
‘êk˛Ω‹Ô HêΩ~ ‘·es¡÷s¡ eTìj·÷>∑ VüQ{Ϻ<ä eTHÓ¬> kıôd j·÷– ø£+<äeTà
ø±dæ ≈£î+‘êfi¯ Vü≤&Ó<äe«µ16 ‘·eTàq eT&É~ j·÷<ëfi¯ó (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
ÄyÓT <äèwæ˝º À ‘·*ø¢ ,Ï <˚e⁄&çøÏ uÛ<Ò +ä ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ ‘·*ì¢ ‘·\#·T≈£îH˚ r]ø£ ‘·q ≈£L‘·Ts¡T ‘·eTTàDÏí ô|fi≤fl&ÉT‘·Tqï<äqï uÛ≤ey˚T ÄyÓTqT |ü⁄\ø£]+|ü
mø£ÿ&ç~? bı<äTH› ï˚ ô|s¡{À¢ <ä÷&É ‘·*¢ <ä>sZ∑ ¡ bÕ\T ‘ê>∑T‘·T+fÒ Ä <äèX¯´+ #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT CÒdüTÔ+~. <ëìøÏ ‘·>∑ZfÒ¢ ‘·eTTà&ç≈£L&Ü nø£ÿ n+fÒ m+‘√ Áù|eT ª}s¡ø£ nqï+
≈£L‘·T] Vü≤è<äjT· + ‘·*ì¢ >∑T]+∫q C≤„|øü ±\˝À ì+&çb˛‘·T+~. ‘êqT ∫qï|ü⁄Œ&ÉT ‹qeT+fÒ ‹qqT, ˙ ø£&ÉT|ü⁄˝À ñ+&˚ |æ\¢qT ÇkÕÔq+fÒ ekÕÔqTµ n+{≤&ÉT.
‘·*¢<ä>∑Zs¡ bÕ\T‘ê>∑&É+ >∑Ts¡TÔedüTÔ+~. ªÄe⁄<ä÷&É e∫à n+ã n+ã nì ã]j·T }≥¬øÿ ãs¡˝§˝…¢ nø£ÿj·T´
bÕ\T‘ê>∑T‘·T+fÒ e÷ neTà <Ûë´q+ Hê≈£îµnqT≈£î+≥T+~. ìq‘√fi¯ y˚T˝≤&= Vü≤düTfiËj·T ø£+<äeTà
nø£fi¯ ø£s¡T ã+<äT n+ã n+u≤ m+<äT ø=&ÉTrHÓ+<ë¬s ãs¡Trì (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
170 171
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
á e÷≥ #Ó|üŒ>±H˚ ÄyÓT≈£î ø£*π> dü+‘√wü+ #Ó|üŒq\$ø±<äT. ªnDíq ôV≤+&É‹ ø£D°í– ˇfiËflefi¯ó
nHêï‘·eTTfi¯fl MT<ä k˛<ä] ≈£î+&˚ Áù|eT e÷≥\ ø£+<äì~. ˇø£ ~q+ düTDí<ä ˙s¡ ˇ˝… eTT+<ä Ç≥>=+&ÉT
»+>∑eTT&=ø£&ÉT _Ûø£å n&É>∑&ÜìøÏ e#êÃ&ÉT. n‘·Ô>±]+{À¢ ‘·q≈£î kÕ«‘·+Á‘·´+ ˝Ò<äT m$Tà Vü‰˝…+<äT ã&ÉkÕ´fi¯µ20
n+<äTø£ì n‘·ìøÏ #Ó|ü⁄Ôqï~. ø£qï&ç>T∑ \ ≈£î≥T+u≤\˝À ≈£L&Ü n‘êÔø√&Éfifl¯ q>±H˚ $uÛ<Ò ë˝Ò yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥
ªz »+>∑eT CÀ– e÷ |ü⁄{Ϻ+{ÏøÏ yÓfi¯ófl ø£ì|ækÕÔsTT. n‘êÔø√&Éfifl¯ kÕeTs¡kÕ´uÛ≤yêìï ‘Ó*ù| bÕ≥\T ø£qï&É+˝À ndü+U≤´ø£+>±
düqï_j·T´+ <ëq $TkÕÔsT¡ `nqïj·T´ ñHêïsTT. n‘·qÔ T ‘·è|æÔ |üs#¡ &· +É n\$ ø±ì |üì, ª|ü∫à bÕ\ MT<ä MT>∑&˝É $Ò µ nì
ã+>±s¡T <ëq$TkÕÔs¡T n&ÉT>∑T‘·T+~ n‘·Ô. m\T>∑Tã+{Ïì ø£{Ϻ bÕ\T |æ+&ÉeT≥T+~. |ü⁄* eTT+>±\T
ñ*¢bÕj·T <ëq+ ˙s¡TeTõ®>∑ <ëq+ |ü≥Tºø√ n+≥T+~.
n+ã* <ëq+ ÇkÕÔs¡T nqïj·T´µ e÷&Éu≤s¡<ä ¬ø\dü e÷&Ó+<äfi¯‘ÓÔeTà
nqïj˚T´ ø±<äT— ‘·eTTà&ÉT ≈£L&Ü mH√ï u≤e⁄\T ‘·$«+#ê&ÉT. ;ÛeTT&ÉT, ø£s¡&ûj·T ø£{Ϻ Vü‰\ ø£¬sjÓT+<äfi¯ó <˚e¬s
<Ûäs¡àsêE e+{Ï nqï<äeTTà\THêïs¡T ‘·q≈£î. VüQ*j·T eTT+>±\ Væ≤&ç m+Á<äT (‹eTàø£ÿ, yÓTdÆ ÷ü s¡T)
ªCÀ– »+>∑eT¬s ôVA– qqï ‘Í]¬> Ád”ÔøÏ eT+∫ n‘·Ô>±s¡T \_Û+#ê\ì m+‘√ ÄX¯ ñ+≥T+~. >√e⁄ e+{Ï
düDíøÏÿ <ëq ø=&ÉT‘ê¬s nDíj·T´ n‘·Ô, >√≈£î\+e+{Ï e÷eT, lø£èwüßíì e+{Ï lyês¡T ñ+fÒ |ü⁄{Ϻ+{ÏH˚ eTs¡∫
ôVQìïq <ëq ø=&ÉT‘ê¬s ˆˆ b˛>∑\ qqT≈£î+≥T+~.
˙s¡T[fl <ëq ˙s¡T eTõ®¬> <ëq ªÄø£fi¯+<∏ä n‘ÓÔ >√≈£î\<ä+<∏ä e÷e
eT‘ÓÔ n+ã*<ëq ø=&ÉT‘ê¬s nDíj·T´ lø£èwüíq+<∏ä |ü‹sêj·T Ç<䛬s
n+ã*j·T eTT<Ó› ø=&ÉT‘ê¬s ˆˆ kÕøÏ<ä ‘·es¡ eT¬s<˚qTµ21
n‹Ô¬> ãdüT] eTHÓeTT+<Ó #·|üŒs¡ uÛ≤e^‘ê\˝À n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆq$>± |ü]>∑DÏ+#·<ä–q C≤q|ü<ä π>j·÷\T
nqï #·Á‘êe Ç&Éd”<Ó nDíj·T´ ø£qï&É+˝À ñHêïsTT. sê>∑T\T y˚düTø=ì $düs¡T‘·÷ ªme]ì ‘·\#·T≈£îH˚~µ
eTHÓeTT+<Ó Ç&çd”<Ó ns¡e+{Ϭ> ˆˆ nqT≈£î+≥Tqï~ ˇø£ >∑èVæ≤DÏ. ‘·sê«‘· Hê‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT ‘·\#·T≈£î+fÒ n‘·ÔsTT+{Ï
ôVABjÓT ns¡eTHÓ ;~j·÷ |ü&ÉkÕ˝… ø£w+ºü ø=+‘· es¡ø¬ H’ ê eTs¡∫ b˛>∑\qTµ nqT≈£î+≥T+~. á Á‹|ü~ uÛ≤e>∑+;Ûs+¡ >±
@fi¯ó düT‹Ôq ø£\T¢ uÛ≤$ ø£{ϺkÕ´qT ñ+~. ∫qï|ü⁄Œ&ÉT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ <ä>∑Zs¡ n˝≤¢s¡TeTT<äT›>± ô|]–+~ ‘êqT. Ç|ü⁄Œ&ç˝≤
Ç&çkÕ´qT ‘·eTàj·T´ ns¡e+{Ϭ> ˆˆ ø£cÕº\qTuÛÑ$+#·e\dæ e∫Ã+~. ø£cÕº˝À¢ ñqï|ü⁄Œ&ÉT eTq+ J$‘·+˝À @Hê&√
;ÛeT<Ûsä à¡ »s¡+<∏ä k˛<ä]s¡Tyês¡T nqTuÛÑ$+∫q eT<ÛäTs¡ø£åD≤\qT ‘·\#·Tø=ì ‘·è|æÔ#Ó+<ä&É+ e÷eT÷\T. n˝≤π> á
Á<Í|ü‹j·T+<∏ä eT&ÉBj·T dæø±ÿ* n‹e ∫qïHê{Ï C≤„|üø±\‘√ ‘·è|æÔ #Ó+<äT‘·Tqï~. á ÁøÏ+<ä ñ<äVü≤]+∫q ^‘·+
eTHÓ‘·T+ã ôVQqTï Vü≤]j·÷*µˆˆ 19 ˇø£ $<Û+ä >± eTq dü+düÿè‹øÏ Á|ü‹_+ã+. eTTK´+>± Ä+Á<Ûä ø£sêí≥ø±\˝Àì >∑èVü‰\˝À,
nqï, ‘·eTTà&ÉT eT+∫yêπs >±ì yê] uÛ≤s¡´\T e÷Á‘·+ n+‘· eTTK´+>± |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À ø£ì|æ+#˚ JeHêìøÏ Á|ü‹s¡÷|ü+. Á‹|ü<äT\˝À ‘·q
eT+∫yês¡Tø±s¡T. nqï uÛ≤s¡´ ø£fi¯fl≈£î #·÷&É&ÜìøÏ u≤>∑T+≥T+<ä≥! ø±ì eTqdüT Vü≤è<äj·÷qï+‘·{Ï˙ yÓ*|üs¡Tdü÷Ô ˇø£ >∑èVæ≤DÏ Ç˝≤ nqT≈£î+≥Tqï~`ªn‘·ÔsTT+{Ï
eT+∫~ ø±<äT. düTqï+ ˙fi¯ófl #·÷|æ+∫ Ç$ ãi…¿bÕ\T nì #Ó|ü⁄Ô+<ä≥! ø£w+ºü me]øÏ #Óù|Œ~? H˚qT Áã‹øÏ @+ ˝≤uÛ+Ñ ? ≈£îø£ÿe+{Ï ø=s¡>±ì Áã‘·T≈£î Hê~.
172 173
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£˙dü+ _&ɶ˝…’Hê |ü⁄&ç‘˚ Ä dü+‘√wü+˝À á ø£cÕº\qT eTs¡∫ b˛j˚T<ëìï. ˙ uÛÑs¡Ô e÷e ãs¡Te ôVQ‘·TÔ e÷$qΩ+¬> ˆ qq¬>
≈£L&Ü n‘·Ô>±] yÓ’|ü⁄#˚] qH˚ï ‘·|ü⁄Œ˝…+#·T‘ês¡T |ü‹<˚e⁄&˚ Ç˝≤ nsTTq|ü⁄Œ&ÉT Çø£ e÷e ã+<ä¬s ã\T Á|”‹ ˆˆ
me]ì nqT≈£îH˚~ H˚qT! H˚qT #˚dæq e+≥ @e÷Á‘·+ u≤>∑˝Ò<ä≥! e÷ n‘·Ô ‘Ís¡÷]>√Ω >±<Ó eT÷sêàdü dü+B‘·T
HêMT<ä ø√|ü–+#·T≈£î+≥T+~ z sê–sêsT÷! ˙ yÓ’Hê HêMT<ä <äj·T#·÷|ü⁄e÷? Hê ‘ÍØq ∫+‘Ó ã\T∫+‘Ó ˆ qq^>∑
MT<ä ø√|ü–+#·Tø√≈£î. Hê ‘·©¢ ˙yÓH’ ê ø±bÕ&ÉT. n‘·eÔ #˚à bı<äs› TT‘˚ Hê≈£î ‘·\H=|æŒ ‘êj·TÔ+<Ó ∫+‘Ó ã\T∫+‘Ó ˆˆ
ôV≤#·Ãe⁄‘·T+~. e÷eT ekÕÔ&É+fÒ Hê≈£î uÛÑ˝Ò Çwüº+. |ü⁄{Ϻì+{ÏøÏ b˛sTT eT÷&ÉT ∫+‘Ó j·÷<äsêqT j·÷]¬> ùV≤fi≤*
e÷kÕ\sTT+~. |ü⁄{Ϻ+{Ï MT<ä #ê˝≤ u…+>∑ |ü≥Tº≈£î+~. nø£ÿ&çøÏ yÓfi¯fl˝Òq+<äT≈£î n‘ÓÔ m+<ë¬s eTTìkÕ´fi¯ó dæ&ÉTø±´fi¯ó
m+‘· ∫+‹ùdÔ @+ ˝≤uÛ+Ñ ? me]øÏ #Ó|⁄ü Œ≈£îH˚~ Hê ø£w+ºü . @<˚yTÓ HÆ êø±˙ Hê uÛsÑ Ô¡ Hê >∑+&É m+<ä¬s >∑&ÉTkÕ´qT ˆˆ
<Ó’e+ nsTTq >∑&ÉTdüTyê&˚ ø±ì, Äj·TqTï #·÷ùdÔ Hê ¬ø+<äTø√ uÛÑj·T+ nsTTHê >∑&ÉTdæs¡* Vü‰´–s¡* qq>∑+&É <˚es¡T
Äj·TH˚ Hê <Ó’e+. qeTsêÁj˚Tqïq <˚es¡T ~q<ä*¢
ªsê^j·T ;düT‘·Ô j·÷s¡qï HÓHÓj·÷* <˚es¡ H√≥ ñ]H√≥ˆˆµ22
qqï ‘·+<Ó ‘êsTT ‘·es¡qï HÓHÓ<ë¬s ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT ‘·\#·T≈£î+fÒ ø£cÕº\T |ü]Vü‰s¡eTe⁄‘êj·TqTø√&É+ e˝…¢
n‘˚Ôj·T ø£wüº |ü]Vü‰s¡ ˆˆ |ü&TÉ #·T >∑T+&Ó˝À‘·T\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. uÛsÑ Ô¡ ≈£L&Ü n‘·‘Ô √ #˚sê&ÉT. ø£<ë nH˚ u≤<Ûä
n‘ÓÔe÷&ÉTe e÷≥ j·÷ ¬> ùV≤fi≤* ‘=\TdüTÔHêï uÛÑπsÔ Hê <Ó’e+ nqTø=H˚ Ä Ád”Ô eT÷]Ô Vü≤è<äj·T+ uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹øÏ
Hê ìÁ<äT≈£L&É uÛÑ÷MT* HêsTTj·T <äs¡ŒD+ ‘êq÷ ˇø£Hê{ÏøÏ n‘·ÔqT ø±e#·TÃqH˚ uÛ≤eq ÄyÓT≈£î ‘·è|æÔìdüTÔ+~. sê–
eT]j·T+‘· »qà qq^>∑ ˆˆ $düsπ sê‹‘√ ‘·q >√&ÉTqT $qï$+#·T≈£î+≥÷, ne÷j·Tø£ C≤q|ü<ä Ád”Ô yÓ\Te]+#˚
môwºwüߺ ;dæÁ<ä÷ eTT–jÓ÷<ä Hêø±D… Äy˚<äq eTq jÓT<äT≥ ø£qTï\≈£î ø£{Ϻq≥¢e⁄‘·T+~. á ø£s¡TD≤eTj·T düìïy˚X¯+
j·÷yê>∑ qq¬> eTø£ÿfi¯ó eT]>∑fi¯ó eTq Vü≤è<äj·T+˝À XÊX¯«‘·+>± ì*∫b˛‘·T+~. Ç˝≤+{Ï >∑èVü≤JeHêìøÏ
m+~>∑|üŒ HêqT n‘˚Ôj·TT ˆˆ dü+ã+~Û+∫q ^‘ê\˝À Á|ü‹_+_‘·eTj˚T´ øö≥T+_ø£ u≤+<Ûeä ´+ eTq dü+düÿè‹˝Àì
qeTsêÁj·TT ≈£L&Ü n‘˚Ôj·T ø£&Ó>±– $$<Ûä $wüj·÷\qT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.
qqy˚T˝… ‘·|ü⁄Œ ùV≤fi≤Ô¬s |ü‹<˚Áe⁄ >∑èVü≤+˝Àì ˇø=ÿø£ÿ] u≤+<Ûäyê´ìï >∑÷]à ‘Ó*ù| á bÕ≥\T eTq
j·÷s¡qTï HÓHÓj·÷* Ä y˚T˝… ˆˆ ì‘·´J$‘·+˝À ø£ì|æ+#˚ yÓ\T>∑T ˙&É\qT #·÷|ækÕÔsTT. >∑èVü≤ JeqeTH˚~ eTq+
HêqT e÷&ç<ä n&ç¬> Vü≤*¢–Ω&çdü<ä+‘Ó @s¡Œs¡#·Tø=qï e´edüú. Ä Jeq+˝À mH√ï ø£cÕº\THêïsTT— yê{Ïì ñqï$
HêqT eTHÓsTT+<ä <ä÷s¡e+‘Ó qeTà‘ÓÔ ñqï≥T¢>± eTqdüT‡Hêø£≥Tºø=H˚˝≤ e]ídüTÔHêïsTT C≤q|ü<ä π>j·÷\T.
qqy˚T˝… ø√|ü e÷&ÜÔ¬s ˆˆ
sê^sê^ ø£˝…¢ ˙ HêÁ<ä÷ <äj·Te÷&ç
qqy˚T˝… ø√|ü e÷&˚“&É q+‘êsTT
˙ HêÁ<ä÷ qqï ø±bÕ&ÉT ˆˆ
n‘ÓÔ ãs¡Tyê ôVQ‘·TÔ HÓ‹Ô ø±<ëVü≤+¬>
174 175
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
{Ï|Œü DÏ
1.C.M.Bowra, Primitive Song, p.40 5.|æ\¢\ bÕ≥\T
2.Ibid, p.169
3. _.sêeTsêE (dü+), ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T, |ü⁄.112 |æ\¢\T ≈£L&É >∑èVü≤Jeq+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± ñHêïs¡T. nsTTHê |æ\¢\
4. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.87 bÕ≥\ ≈£î+&˚ Á|ü‘˚´ø£‘·qT ã{Ϻ yê{Ïì $•wüºXÊK>± |ü]>∑DÏ+∫ |ü]o*+#·e\dæ
5. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.31 ñ+~. ìwüÿ|ü≥eT÷, ìs¡à\eT÷ nsTTq |üd|æ \æ \¢ Vü≤è<äjT· +qT+∫ yÓ\Te&˚ bÕ≥\T
6. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.96 eTè<äTe⁄>±, dü«#·Ã+¤ >±, ìdüsZ¡ eTH√Vü≤s¡+>± ñ+{≤sTT. ‘·*>¢ s∑ “¡ +¤ qT+∫ yÓ\Te&çq
7. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.462 •X¯óe⁄ πøs¡TeTì @&ÉTdü÷Ô, ø±fi¯ófl#˚‘·T˝≤&ç+#·&Éy˚T yÓTT<ä{Ï bÕ≥, Ä≥. bÕ&ç,
8. _.sêeTsêE (dü+), ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T, |ü⁄.99 Ä&É&Éy˚T |üdæyê] <˚Vü‰s√>±´ìøÏ ñ‘·ÔeT yê´j·÷eT+.
9. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.88 Ä~e÷qe⁄ì uÛ≤wü eTq uÛ≤wüø+£ f… m≈£îÿe \j·Tã<ä+∆ >±, bÕ≥≈£î <ä>sZ∑ >¡ ±
10. n<˚, |ü⁄.88 ñ+&˚<ìä $E„\T #ÓbÕÔsT¡ . nfÒ¢ |üd|æ \æ \¢ e÷≥˝À¢ ≈£L&É @<√ ‘Ó*j·Tì e÷<ÛTä s¡´+
11. _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.103 ñ+≥T+~. |üdæ|æ\¢\T ø£]ƒqyÓTÆq e÷≥\T |ü\ø£˝Òs¡T. yêfi¯fl≈£î H√s¡T ‹s¡>∑<äT.
12. n<˚, |ü⁄.103 n+<äTe\¢ yês¡T e÷{≤¢&˚ e÷≥˝À¢ ˝≤*‘·´+ ñ+≥T+~. n+<äTπø u≤\π>j·÷\T
13. n<˚, |ü⁄.104 ‹j·T‹j·T´ì e÷≥\‘√ ì+&ç ñ+{≤sTT.
14. n<˚, |ü⁄.104 |æ\¢\ bÕ≥\T Ç‘·s¡ C≤q|ü<ä π>j·÷\˝≤π> Á|ü|ü+#·eT+‘ê yê´|æ+∫
15. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.276 ñHêïsTT. Á|ü|ü+#·+˝À mø£ÿ&Ó’Hê düπs |üdæyês¡T bÕ≥ n+fÒ #Ó$ ø√düT≈£î+{≤s¡T.
16. n<˚, |ü⁄.274 bÕ≥\T H˚s¡TÃø√e&É+˝À ô|<ä›yêfi¯ófl |æ\¢\‘√ b˛{Ï|ü&ç‘˚ ‘·|üŒ≈£î+&Ü z&çb˛‘ês¡T.
17. n<˚, |ü⁄.271 yêfi¯fl J$‘·y˚T ø£$‘·«eTj·T+. “All over the world children live in a song-satu-
18. Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, ns¡TD√<äj·T, |ü⁄.43 rated atmosphere, Rhymes and chants come as easily to them as the green leaves
19. »qÁ|æj·T »q|ü<ä ^‘Ó, |ü⁄.72 to the forest. Their life is all poetry.......Indian Folklore is just a rose bush with
20. Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.43 Children’s rhymes and chants as its lovely buds”1
21. m+.Jeq (dü+.), C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó,|ü⁄.106 |æ\\¢ bÕ≥\qT Ç+^¢wßü ˝À Children’s Songs n+{≤s¡T. Ç$ nyÓT]ø±˝À
22. »qÁ|æj·T »q|ü<ä ^‘Ó, |ü⁄.28 mother goose nH˚ ù|s¡T‘√ Á|üd<
æ e∆ä Tj·÷´sTT. Ç+>±¢+&ÉT˝À M{Ïì nursery rhymes
n+{≤s¡T. |æ\¢\ bÕ≥\˝À #˚s¡Ã<ä–q$ ˝≤*bÕ≥\T (lullaby), ñj·÷´\ bÕ≥\T
(cradle songs), Ä≥ bÕ≥\T (game songs), •X¯ó ÁbÕdü\T (children’s rhymes)
yÓTT<ä˝…’q$.
|æ\\¢ bÕ≥\˝À s¬ +&ÉT s¡ø±\THêïsTT. ô|<äy› êfi¯ófl |æ\\¢ ø√dü+ Áyêdæq$.
|æ\¢\T ‘êy˚T n\T¢≈£îqï$. ô|<ä›yêfi¯ófl s¡÷bı+~+∫q yê{Ï˝À ˝≤\T\T, CÀ\\T,
Ä≥\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T ñHêïsTT. ˝≤* bÕ≥*ï &Ü._.sêeTsêE>±s¡T
176 177
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
‘·eT ª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äπ>j·T kÕVæ≤‘·´eTTµ˝À Ád”Ô\ bÕ≥\H˚ o]¸ø£ ÁøÏ+<ä #˚sêÃs¡T.
M{Ïì Ád”Ô\bÕ≥˝À¢q÷ #Ó|üŒe#·TÃ, |æ\¢\ bÕ≥˝À¢q÷ #Ó|üŒe#·TÃ. ªªá ˝≤* CÀ\
bÕ≥\ uÛ≤eeTT\T |æ\¢˝…+‘· e÷Á‘·eTT nqTuÛÑ$+|üs¡T, πøe\ e÷ dü+^‘·eTT
e÷Á‘·eTT yê]ì ìÁ<ä|ü⁄#·TÃ≥ø√ @&ÉT|ü⁄ Hê|ü⁄≥ø√ ñ|üø£]+#·TqTµµ2 nHêïs¡T
sêeTsêE>±s¡T. ø±ì Äj·Tq ‘·eT ª‘Ó\+>±D≤ |ü˝b¢… Õ≥\Tµ˝À ˝≤*CÀ\ bÕ≥\qT
|æ\\¢ bÕ≥\˝ÀH˚ #˚sêÃs¡T. ∫qï|æ\\¢ ø√dü+ e÷Á‘·yT˚ ñ<˚•› +#·ã&çq$ ø±e&É+#˚‘·
M{Ïì |æ\¢\ bÕ≥\˝À #˚s¡Ã&Éy˚T düããì ‘√düTÔ+~.
ô|<ä›\T |æ\¢\ø√dü+ Áyêdæq bÕ≥\˝À yÓ’<ä´s¡Vü≤kÕ´\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
M{Ï˝À eT∞fl ô|<ä›˝Ò bÕ&˚$ ø=ìï, |æ\¢\T bÕ&˚$ ø=ìï ñ+{≤sTT. ∫qï |æ\¢\qT
ìÁ<ä |ü⁄#·Ã&ÜìøÏ bÕ&˚ ˝≤\\T ø±ø£, Ä&çdü÷Ô bÕ&˚ bÕ≥\T ø=ìï ñHêïsTT. |æ\¢˝Ò
ø£*Œ+∫ yê&˚$ #ê˝≤ düs¡fi¯+>±, \j·T Á|ü<Ûëq+>± ñ+{≤sTT.
u≤\^‘ê\ eTTK´\ø£Då + yê{Ï \j·T. nø£så ê\T>±ì |ü<ë\T>±ì |ü⁄qsêeè‹Ô
ø±e&É+ |æ\¢\ bÕ≥\ eTTK´\ø£åD+. Ç<˚ yê{Ïì düTBs¡È ø±\+ düJe+>±
ì\u…&ÉTÔ+~. |æ\¢\ bÕ≥\˝À ø=ìï dü+yê<äs¡÷|ü+˝À ø£ì|ækÕÔsTT. Vü‰dü´Á|üeè‹Ô
ø=ìï{À¢ ø£ì|ædTü +Ô ~. n$∫äqï+>± ˇø£ ‘·s+¡ qT+∫ eTs=ø£ ‘·sêìøÏ |æ\\¢ bÕ≥\T
dü+Áø£$Tdü÷Ô ñ+{≤sTT. dü+düÿè‹˝Àì ˇø£ uÛ≤>∑+>± M{Ïì |æ\¢\T Á|ü#ês¡+ #˚dü÷Ô
ñ+{≤s¡T. Ç‘·s¡ >π j·÷\ø£+f… m≈£îÿe>± Á|ü|+ü #·+˝Àì $$<Ûä Á|ü<X˚ Ê\˝Àì |æ\\¢
bÕ≥˝À¢ b˛*ø£\T ø£ì|ækÕÔsTT. uÛ≤wü˝ÀqT, kÕ+düÿè‹ø£ HÓ|’ <ü ´ä∏ +˝ÀqT $_ÛqïyÓTqÆ yÓH’ ê
|æ\¢\ eTqdüÔ‘ê«ìï Á|ü‹_+_+#˚ á bÕ≥\˝À kÕs¡«»˙q >∑TD+ >√#·]düTÔ+~.
y˚>∑+>± Á|ükÕs¡+ø±e&É+ u≤\^‘ê\ eTs=ø£ \ø£åD+. ñ‘ê‡Vü‰ìøÏ Á|ü‹_+u≤˝…’q
|üd|æ \æ \¢ T yêVü≤ø±\T>± ñqï+<äTe\¢ á y˚>+∑ u≤\π>j·÷\ Á|ükÕsêì ≈£î+≥T+~.
|æ\¢\ bÕ≥\T m|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄{≤ºsTT, mø£ÿ&É, @ $<Ûä+>± nH˚ Á|üX¯ï\≈£î
düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü &É+ #ê˝≤ ø£w+ºü . ns¡ú >ös¡e+ m≈£îÿe>± ˝Òì \j·÷‘·àø£ e´ø°øÔ s£ D¡ \T
ø±e&É+ e\¢ á bÕ≥\ |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&É&É+ ø£wüºkÕ<Ûä´+. ô|<ä›\T
s¡÷bı+~+∫q bÕ≥\T yÓ’<ë´~ nH˚ø£ $wüj·÷\‘√>∑÷&ç, ø=ìï düeTj·÷\˝À
ns¡+ú #˚dTü ø√&ÉyT˚ ø£weºü Te⁄‘T· +&É&+É ø£ì|ædTü +Ô ~. Ç$ ˇø£ $<Û+ä >± neX‚wsü ÷¡ bÕ\T>±
ñ+{≤sTT. |æ\¢\T n≥˝≤&˚≥|ü⁄Œ&ÉT Ä≥˝Àì \j·T≈£î ‘·>∑Z≥Tº>± ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
|ü<ë\qT ñ#·Ã]+#·&É+ <ëìøÏ Ç+ø± |ü<ë\T n<˚ \j·T˝À #˚s¡Ã>± #˚s¡Ã>± bÕ≥
s¡÷bı+<äe#·TÃ. @<√ »+‘·Te⁄H√, |üøHåÏ √ #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT |ü]∫‘·yTÓ qÆ \j·T˝À |æ\\¢ T
178
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Hê\T>∑T e÷≥\qT #˚]Ã bÕ≥ s¡÷bı+<˚≥T¢ #˚j·Te#·TÃ.
|æ\\¢ bÕ≥\qT eØZø]£ +#·&+É ø£wyºü TÓ qÆ |üì. M{Ï˝À eTTK´yÓTqÆ $ ˝≤\T\T,
CÀ\\T. Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ yê´|æ+∫ ñqï á ˝≤*bÕ≥\˝À n+‘·´ÁbÕdü\T
>∑eTì+#·<>ä $Z∑ ø=ìï bÕ≥˝˝À |ü\$¢ øπ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+≥T+~. ns¡sú V¡ ≤æ ‘·yTÓ qÆ
X¯u≤›\T e÷Á‘·y˚T ñ+&˚ bÕ≥\T ø=ìï ñHêïsTT. ∫qï|æ\¢\qT ø±fi¯flMT<ä y˚düTø=ì
Ä&çdü÷ÔH√, #·øÏÿ*–+‘·\T ô|&É÷Ô, ‘·e÷cÕ\T #˚dü÷ÔH√bÕ&˚bÕ≥\T ø=ìï. M{Ï˝À
ø=ìï #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&˚$. @<√ Á|ü<˚XÊH√ï, e´øÏÔH√ rdüTø=ì n\¢ã&çq
bÕ≥*$. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚ bÕ≥\ ø=ìï. Ç$ |æ\¢\ ãT~∆X¯øÏÔ
Á|ü#√~+#˚$. yê]øÏ e÷qdæø£yÓTÆq ø£düs¡‘·TÔ M{Ïe\¢ \_ÛdüTÔ+~. m>∑‘ê[ bÕ≥\T
M{Ï˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. ùdïVæ≤‘·T\H√, ã+<ÛTä e⁄\H√, nj·T´yês¡H¢ √ nqTø£]dü÷,Ô m>∑‘ê[
#˚dü÷Ô, bÕ&˚bÕ≥*$. ø=ìï bÕ≥\qT ndü+ã<ä∆ ^‘ê\H˚ ù|s¡T‘√ |æ\ee#·TÃ.
eTTK´+>± |üX¯ó|üøå±´<äT\qT >∑÷]Ãq$$. ÇM m>∑‘ê[ bÕ≥˝Ò>±ì, edüTÔe⁄
»+‘·Te⁄\≈£î, |ü≈£åî\≈£î dü+ã+~Û+∫q<Ó’ ñ+≥T+~. eTTø£Ô|ü<äÁ>∑kÕÔ\ s¡÷|ü+˝À
ñ+&˚ bÕ≥\T ø=ìï. dü+U≤´‘·àø£ π>j·÷\T ≈£L&Ü |æ\¢\ bÕ≥\˝À #˚s¡<ä>∑Zy˚,
Ä≥bÕ≥\H˚ ù|s¡T‘√ ø=ìï{Ïì #Ó|üŒe#·TÃ. á Áø°&Üπ>j·÷\T |æ\¢\ Ä≥\≈£î
H˚|<ü ë∏ ´ìïkÕÔsTT. |ü\$¢ >± |üìøÏ ekÕÔsTT. |æ\\¢ uÛ≤e⁄ø£‘q· T, dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ eTqdü‘Ô ê«ìï
Á|ü‹_+_+#˚ u≤\^‘ê\ n<Û´ä j·Tq+ C≤q|ü<ä $<ë«+düT\T ‘·|Œü ø£ #˚jT· e\dæ+~.
‘Ó\T>∑T
‘Ó\T>∑T˝À u≤\π>j·÷\qT s¡∫+∫q |ü]ÁX¯eT Ç{°e\H˚ »]–+~. ø=+<äsT¡
Ä+Á<Û˚‘·s¡T\T ≈£L&Ü •X¯óÁbÕdü\qT Á|ü#·T]+∫ á πøåÁ‘·+˝À ø=+‘· ø£èwæ #˚XÊs¡T.
|æ\\¢ bÕ≥\qT ‘Ó\T>∑T˝À Á|ü#T· ]+∫qyês¡T, ùdø£sD¡ ˝À nH˚≈î£ \≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ ≈£î˝…q’
yês¡T m+.mHé.yÓ+ø£≥kÕ«$T >±s¡T, {Ï.$.s¡+>∑j·T´ XË{Ϻ>±s¡T, y˚<äT\
dü‘´· Hêsêj·TDX¯sà¡ >±s¡T, fÒ≈î£ eTfi¯fl ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄>±s¡T, H˚<Tä q÷] >∑+>±<Ûsä +¡ >±s¡T,
_.sêeTsêE >±s¡T. Ms¡T>±ø£ düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç>¶ ±s¡T, y˚≥÷] Á|üu≤Û ø£s¡ XÊÁdæ>Ô ±s¡T,
∫+‘ê BøÏå‘·T\T>±s¡T, ø£èwüíl>±s¡T Ç+ø± m+‘√eT+~ $$<Ûä |üÁ‹ø£\˝À $eTs¡Ùø£
yê´kÕ\T ÁyêXÊs¡T.
‘Ó\T>∑T CÀ\bÕ≥\˝À ø=ìï •wüº s¡#·q\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. ‘êfi¯flbÕø£
179
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
nqïeTj·T´>±] ªCÀ n#·T´‘êq+<ä CÀCÀ eTT≈£î+<ë ` sês¡ |üs¡e÷q+<ä sêeT á bÕ≥ ªø£dü÷Ô] s¡+>∑s¡+>±µ nH˚ Á|üdæ<ä∆π>j·T+ es¡Tdü˝À ñ+~.
>√$+<ëµ nH˚bÕ≥ C≤q|ü<äT\ >∑èVü‰˝À¢ n‘·´~Ûø£ ÁbÕ#·Tsê´ìï bı+~+~. ˝≤*, ˝≤*bÕ≥\T #ê˝≤yê{Ï˝À¢ ˇø£ ns¡úeT+≥÷ ñ+&É<äT. bÕ≥ #·s¡D+
CÀ\ bÕ≥\˝À eTTK´+>± ‘·*¢ ‘·qj·TTì >∑÷]à mìï $<Ûë\T>± nqT≈£î+≥T+<√, ∫es¡ Bs¡È+ rj·T&É+ ø£ì|ædüTÔ+~. Ä Bs¡È+ |æ\¢yê&ÉT ìÁ<äeT‘·TÔ˝À |ü&˚es¡≈£î
mìï ø£\\T ø£+≥T+<√, m+‘· >=|üŒyê&ÉT ø±yê\qT≈£î+≥T+<√ n˙ï Áù|eT kÕ>∑T‘·T+~. ªñfi¯ófi¯ófi¯óeVü‰sT÷µ nqï|ü⁄Œ&ÉT, ªVü‰sT÷µ nH˚e÷≥qT eT∞fleT∞fl
Á|üyêVü≤+˝≤, neTè‘·<ëÛ s¡˝≤, s¡deü <ä+Z >∑˝≤ ÄyÓT H√{ÏqT+∫ e÷≥\T, bÕ≥\T>± ñ#·Ã]+∫q|ü⁄&ÉT á |ü\T≈£î\T |æ\¢\T ìÁ~+#˚≥T¢ #˚kÕÔsTT.
yÓ\Te&É&+É ø£ì|ædTü +Ô ~. Vü‰sT÷...........∫∫Ãfi¯ófi¯ófi¯ófi¯óe Vü‰sT÷
‘Sleep, to-morrow you will be big, Vü‰sTT Vü‰sTT Vü‰sTT Ä|ü<\ä T>±sT÷
you will be strong ∫ìï yêfi¯flqT>±sTT lyÓ+ø£fXÒ Ê Vü‰jYT
Sleep, to-morrow you will take Vü‰j·TeTà u≤j·TeTà nø£ÿ C…˝…¢fi¯ófl
the bow and the knife ‘=* ˇø£ÿ »Hêàq ‘√&ç ø√&Éfi¯ófl ˆˆVü‰sT÷ˆˆ
Sleep, you will be strong, ........(düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T)
you will be stright, and I bent’3 }jÓT\ bÕ≥\T≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T˝À ñHêïsTT. ‘·eT sTTwüº<Ó’yêìï
nqï~ e÷‘·èÁ|üeè‹ÔøÏ #·ø£ÿì ñ<ëVü≤s¡D. |æ\¢\ uÛ≤$J$‘êìï >∑÷]Ãq ã+>±s¡T $$<Ûäs¡÷bÕ\‘√ <Ûë´ì+#·T≈£î+{≤s¡T M{Ï˝À. ªñjÓT´˝≤µ nH˚ |ü\¢$ á bÕ≥˝À¢
ø£\\Tø£H˚ ‘·\T¢\T Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï Á|ü<˚XÊ\˝À ñHêïs¡T. ø£ì|ædTü +Ô ~.
˝≤* bÕ≥\˝À ø=ìï Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£+>± s¡∫+#·ã&ɶeì #·÷&É>±H˚ ªdüTs¡\T qdüTs¡T\T eT+<äsê`–]‘·s¡∫
‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. ‘·s¡∫ eT<∏äqeTT #˚j·T>±
neTàDÏí ø£qTï\T ‘·$Tà|ü⁄e⁄«\T¢ –]øÏ+<ä ‘ê ≈£Ls¡àyÓTÆ`yÓ\dæHê
‘·$Tà |ü⁄e⁄«\˝Àì ø£eTà‘˚HÓ\T¢ ˆˆ˝≤©ˆˆ düs¡düT u≤&ɬs e⁄jÓT´˝≤µ.......5
øÏ\øÏ˝≤ q$«‘Ó ø£\Te\T¢ |üPôd Ç~ ≈£L&Ü ªls¡+>∑ s¡+>∑s+¡ >±µ nH˚ bÕ≥ es¡Tdü˝ÀH˚ ñ+~. á es¡Tdü˝À
ø£\Te |ü⁄e⁄«˝ÒyÓTT ø£*øÏ #·÷|ü⁄\T¢ ˆˆ ˝≤©ˆˆ4 #ê˝≤ bÕ≥\T ø£ì|ækÕÔsTT.
˝≤* bÕ≥\˝À düTÔ‹s¡÷|ü+>± ñ+&˚$ ø=ìï. _&ɶ <Ó’edüe÷qT&ÉT. _&ɶ≈£î ñ>∑TZbÕ\T b˛ùd≥|ü⁄Œ{ÏqT+∫ ìÁ<ä|ü⁄#˚Ães¡≈£î C≤q|ü<äT\ Çfi¯fl˝À
sêeTT&É‘·&˚— >√bÕ\T&É‘·&˚— <äXÊe‘êsê\ HÓ‹Ôq $wüßíeP n‘·&˚. ˝≤* bÕ≥˝À¢ bÕ≥\T $ì|æd÷ü HÔ ˚ ñ+{≤sTT. ñ>∑TbZ Õ˝…H’ ê Js¡eí Te⁄‘êjÓ÷˝Ò<√ nì ‘·*ø¢ Ï uÛj Ñ T· +.
<äXÊe‘êsê\T ñ˝Ò¢œ+|üã&ɶ$ ¬s+&ÉT eT÷&ÉTHêïsTT. H˚qT ùdø£]+∫q π>j·TuÛ≤>∑ n+<äTe\¢ ñ>∑TZbÕ\T b˛j·T>±H˚ ñ>∑TZ–HÓï ˇø£ e÷s¡T #·T≥÷º #·T{Ϻ >=+‘·T
MTÁøÏ+~~. <ä>∑Zs¡Tï+∫ u§»®es¡≈£î ìeTTs¡T‘·÷`
˝≤* sêeTqï ˝≤* ` qqT>∑qï u≤\>√bÕ˝˝≤* ªJs¡í+ Js¡í+ yê‘ê|æ Js¡í+
˝≤*‘êeTs¡˝≤* ` HêH√eTT |ü+≥ uÛ≤>∑´+ã˝≤* >∑TÁs¡+ ‹qï >∑T–Zfi¯ófl Js¡íyÓTÆ
@∫ dü+Á<äeTTqC§∫à ` MTqyÓTÆ kı∫à k˛eT≈£îì »+|æ @qT>∑T ‹qï yÓ\ø±ÿj·T Js¡íyÓTÆ
‘Ó∫à y˚<äeTT\HÓ\¢ ` qEq≈£î ì∫Ãq <˚e˝≤*........ ;ÛeTT&ÉT ‹qï |æ+&çe+≥\T Js¡íyÓTƵ.....6
(>∑+>∑qï, ø=y˚Tà|ü*,¢ ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢) nì bÕ&ÉT‘ês¡T.
180 181
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
•X¯óe⁄ eT]+‘· ô|<ä›j·÷´ø£ ‘·*¢ ‘·q ‘=&É\MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&É u…≥Tºø=ì n‘·>Ô ±]+{ÏøÏ b˛j˚T<Ó≥+¢ fÒ` (düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T)
eTT+<äT≈£L yÓqTø£≈£L }|ü⁄‘·÷ yê´j·÷eT+ #˚sTTdü÷Ô bÕ≥ bÕ&ÉT‘·T+~. n+≥÷ yÓT\¢>± #˚‹ì •X¯óe⁄ #·+ø£es¡≈£î rdüTø=ìb˛sTT –*–+‘·\T ô|&ÜÔs¡T.
@qT>=∫Ã+<˚qT>∑÷ ` @ePs=∫Ã+<˚qT>∑÷ Ç˝≤ #˚dæ |æ\¢\ ñ‘ê‡Vü‰ìï ô|+#·T‘ês¡T. ‘·sê«‘· ø=+#Ó+ eNÃsêì e÷≥\qT
e÷ePs=∫Ã+<˚qT>∑÷ ` eT+∫˙fi¯ófl ‘ê–+<˚qT>∑÷ |æ\¢\T ù|s¡Tdü÷Ô ñ+fÒ yêfi¯fl≈£î ª‘ês¡+>∑+ ‘ês¡+>∑+ ` ‘ê+&Ée ø£èwüí ‘ês¡+>∑+ `
ñ|ü⁄Œ˙fi¯ófl ‘ê–+ <˚qT>∑÷ ` }¬sfi¯fl >={Ϻ+<˚qT>∑÷ y˚D÷Hê<ä ‘ês¡+>∑+ ` yÓ+ø£≥s¡eTD ‘ês¡+>∑+µ yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\T H˚]ŒkÕÔs¡T.
nì bÕ&ÉT‘ês¡T. ø=+<äsT¡ ªñbÕŒ&=∫Ã+<˚qT>∑÷, ñ|ü⁄Œ ˙fi¯ófl ‘ê–+<˚qT>∑÷µ ∫qï|üŒ{ÏqT+#˚ |æ\¢\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑÷]Ãq uÛÑøÏÔuÛ≤e+ s¡+>∑]+∫ b˛kÕÔs¡T.
nì eT] ø=+<äsT¡ ªñ|üŒ≥÷s¡Tb˛sTT+<˚qT>∑÷ }¬sfi¯ >={Ï+º <˚qT>∑÷µ nì bÕ&ÉT‘ês¡T. ô|’ bÕ≥\˙ï u≤\u≤*ø£\ ø√dü+ ô|<ä\› T ø£*Œ+∫q$. M{Ïì ô|<ä\› qT+∫
Ç+ø±ø=+#Ó+ ô|<ä›yêfi¯flsTTq ‘·sê«‘· ‘·*¢ ‘·q ‘=&É\MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&É |üdæyês¡T H˚s¡TÃø=ì bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. Ç$ø±ø£ Ç˝≤+{Ï bÕ≥\T Ç+ø± ø=ìï
u…≥Tºø=ì bÕ&˚ bÕ≥\T ø=ìï, >√s¡T eTT<ä›\T #˚dæ ‹ì|æ+#·&ÜìøÏ #·+<äe÷eTqT ñHêïsTT. ªø±fi≤fl>∑õ® ø£+ø±fi¯e÷àµ, ªˇ|ü⁄Œ\ ≈£îbÕŒej·÷´] uÛ≤e÷µ ª#ÓeTà#Óø£ÿ
#·÷|ædü÷Ô bÕ&˚ bÕ≥\T ø=ìï ñHêïsTT. #˚s&¡ d˚ æ yÓTT>±Zµ yÓTT<ä˝q’… bÕ≥\T Ä+Á<Û<ä X˚ e¯ T+‘·{≤ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. M{Ï˝À
#·+<äe÷eTsêyÓ ` C≤_*¢sêyÓ Äj·TTπs«<ä s¡Vü≤kÕ´\T Ç$T&ç ñHêïsTT.
ø=+&ÓøÏÿsêyÓ ` ø√{Ïy˚\T ‘˚yÓ á s¡V≤ü kÕ´\qT XÀ~Û+∫ _.sêeTsêE >±s¡T, H˚<Tä q÷] >∑+>±<Ûsä +¡ >±s¡T
|üs¡T¬>‹ÔsêyÓ ` bÕ\T ô|s¡T>∑T ‘˚yÓ ‘·eT yê´kÕ\˝À, |ü⁄düøÔ ±\˝À Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Çe˙ï Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>± s¡∫‘·yTÓ qÆ
nìï{Ïì ‘Óy.Ó ...nu≤“sTTø°yÓ bÕ≥˝Ò>±ì πøe\+ •X¯óÁbÕdü\T>± |ü]>∑DÏ+|ü<ä–q$ ø±e⁄.
(yÓ+ø£j·T´, ÇdüTø£bÕfiË+, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢) u≤\ u≤*ø£˝Ò }Væ≤+∫ s¡÷bı+~+#˚ bÕ≥\÷ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. |üdæyê]øÏ
#·+<äe÷eTqT |æ\Tdü÷Ô bÕ&˚bÕ≥\T Ç‘·s¡ uÛ≤wü\˝À ≈£L&Ü ñHêïsTT. ≈£L&Ü ø£$‘ê ìsêàD X¯øÏÔ ñqï<äì ìs¡›«+<ä«+>± #Ó|üŒe#·TÃ. •X¯óe⁄ eTqdüÔ‘·«+
#·+Á<äTDÏí ˙fi¯ófl ÇeTà+≥Tqï~ ˇø£ ‘·*¢ n˝Hê{Ï Ä~e÷qe⁄ì ∫‘·Ôeè‹Ô‘√ b˛\Ã<ä–+~. ÁbÕNq e÷qe⁄ì C≤q|ü<ä
‘New moon, come out, give water for us, >π j·÷\qT düèwæ+º #˚ X¯øÔÏ ñqïfÒ¢ |üd|æ \æ \¢ ≈£î ≈£L&Ü ÁbÕdü Áø°&\É T #˚ùd ÄdüøÔÏ ñ+~,
New moon thunder down water for us, Ä˝À#·q ñ+~.
New moon, shake down water for us’7 u≤\u≤*ø£\T ˇø£s=ïø£s¡T m>∑‘ê[ #˚düT≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. ˇø=ÿø£ÿ kÕ]
|æ\\¢ ≈£î #·øÿÏ *–+‘·\T ô|{Ϻ q$«+#·&+É ‘·\T¢\T Ä&˚ eTs√ Ä≥. •X¯óe⁄ ô|<ä› yêfi¯flq÷ m>∑‘ê[ #˚j·T&É+ ø£<äT›. nj·T´yê]ì, nj·T´yê] ô|fi≤flìï m>∑‘ê[
≈£î&ç#‹˚ ì ‘·eT m&ÉeT ns¡#‹˚ ˝À ñ+#·Tø=ì ∫{Ïø¬ q Áy˚*qT+∫ ˇø=ÿø£ÿ y˚˝Ò ˝…øÿ£ |ü{Ϻ+#·&É+ á $<Ûä+>±`
ô|&ÉT‘·÷` ªnj·T´yês¡jT· ´ yês¡+‘·+‘·
ô|<ä›]{≤πødæ ` |üù|Œdæ nj·T´yê] ô|fi≤fl+ eTT+‘·+‘·
ãTe« u…{Ϻ ` n|üŒ#˚Ãdæ eTT+‘· ø=+≥uÀsTT eT÷\≈£î ô|&ç‘˚
Äj·TuÀdæ ` ø±|æ (ø£*|æ) q¬øÿ‘·TÔø£ b˛jÓTsê Hêsêj·TD≤
neTà≈£î u…{Ϻ ` Hêqï≈£î u…{Ϻ Hêsêj·TD≤ì Hês¡≈£î b˛‘˚
nø£ÿ≈£î u…{Ϻ ` nqï≈£î u…{Ϻ >=&ɶ* b˛jÓTsê >√$+<ë........µ8
qTe⁄«‹ì ` H˚qT‹ì Ç~ Ç˝≤ m+‘· ùd|üsTTHê kÕ>∑T‘·T+~.
182 183
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Çø£ @ ∫qï»+‘·Te⁄qT #·÷∫Hê |æ\¢\≈£î dü+ãs¡+ |æ*¢H√, m\Tø£H√ ñHêï q+≥THêï&ÉT.
#·÷&É>±H˚ |æ\¢\T ˇø£ bÕ≥ ø£fÒºkÕÔs¡T. HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+˝À á ÁøÏ+~ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T.
bı<äT› bı<äT› ˝Ò∫+~ ∫f…º\ø£ ˙fi¯fl≈£î uÀsê ìe÷à n+fÒ
eT>∑eTT ø±\T ø£&ç–+~ ˆˆ∫ˆˆ ì<ä›s=kÕÔ<äe÷à
>±~˝ÀøÏ ~–+~ ˆˆ∫ˆˆ ø£f…º\≈£î uÀsê ø£e÷à n+fÒ
e&É¢–+» ø=]øÏ+~ ˆˆ∫ˆˆ ø£&ÉT|ü⁄ H=düÔ<˚ ne÷à
bÕ\T nqï+ #˚dæ+~ ˆˆ∫ˆˆ u§#Óà <Ó#·TÃø√ u§e÷à n+fÒ
yÓTT–ìπø ô|{Ï+º ~ ˆˆ∫ˆˆ (>∑+>∑|üŒ, ∫+‘êeTDÏ, ø√˝≤s¡Tõ˝≤¢) n≥¢ C…|ü⁄Œ e÷j·Te÷à.
|üdyæ ês¡T Á|üXÀï‘·sÔ ê\ s¡÷|ü+˝À eTTø£Ô |ü<Áä >∑kÕÔ\T>± ñ+&˚ ø=ìï bÕ≥\T Ç<˚ nH˚ø£ bÕsƒ¡ uÛÒ<ë\˝À ñ+~.
bÕ&ÉT‘·÷ Ä&ÉT≈£î+{≤s¡T. M{Ï e\¢ C≤„|øü X£ ø¯ ÔÏ |ü<eä TTøÏÔ ô|+bı+<äT‘·T+~. ∫qïyê] ª˙fi¯fl≈£î uÀsê ‹eTà
ñ‘ê‡Vü≤eT÷ ô|s¡T>∑T‘·T+~. ì<ä› s=kÕÔ<äeTà
|æ≥ºeTà |æ≥º @$T eqeTT bı>∑eT+#·T ø£f…º\T ‘˚s¡ ‹eTà
@$T |æ≥º |üP\ eqeTT @$T bı>∑ ø£&TÉ |ü⁄ qkÕÔ<eä Tà
∫\ø£ |æ≥º @$T |üP\T B|ü+ bı>∑ q≥Tº≈£î uÀs¡ ‹eTà
@$T ∫\ø£ C≤õ |üP\T @$T B|ü+ q&ÉTeTT qkÕÔ<äeTàµ10
‘Ó\T|ü⁄ ∫\ø£ @$T C≤õ >√&É B|ü+ nqï bÕ≥ sêj·T\ d”eT ÁbÕ+‘·+˝Àì~.
@$T ‘Ó\T|ü⁄ >∑T‹Ô C≤õ @$T >√&É u≤\u≤*ø£\T ñãTdüT b˛ø£≈£î bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. HÓeTà~>±
Vü≤+dü ‘Ó\T|ü⁄ @$T >∑T‹Ô ø√≥ >√&É $ø£dædüTÔqï yÓT<ä&ÉT≈£î y˚T‘·ø±yê*. ˇø£ ‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ ø±<äT, Á|ü|ü+#·+˝À nìï
@$T Vü≤+dü ø£e«+ >∑T‹Ô @$T ø√≥ uÛ≤wü\˝À ñHêïsTT bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T. Ç$ Á|ü‘˚´ø£ XÊK>± C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ øÏ+<ä
sê» Vü≤+dü @$T ø£e«+ ‘·T\dæ ø√≥ |ü]>∑DÏ+#· <ä>∑Z$. kÕVæ≤‘ê´+X¯ ˝Òì bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ≈£L&Ü ø=ìï ñ+&Ée#·TÃ.
@$T sêE #·\¢ ø£e«+ @$T ‘·T\dæ u§eTà\ s¡÷|ü+˝À, ôd>’ \∑ s¡÷|ü+˝À ˝…øÿ£ \ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ THêïsTT.
eTè>∑sêE @$T #·\¢ sêeT ‘·T\dæ ªyêø£‡+ Á|ü<ëj·T+ jÓTTø£ÿ nH˚ø£ s¡÷bÕ\˝À »qkÕe÷qT´\ Á|ü‹uÛ≤ kÕeTsêú´\≈£L,
@$T eTè>∑eTT eT+#·T #·\¢ @$T sêeT }Vü‰X¯øÏÔøÏ n<ä›+|üfÒ¢ n‘·T´‘·ÔeTs¡÷|ü+ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä Á|ü<Ûëq \ø£åD+
eq eTè>∑eTT @$T eT+#·T Ä‘êà sêeT9 ns¡>ú √|üq+µ11
bÕ≥ dü+>∑‹ m≥T¢Hêï eTT–+|ü⁄ e÷Á‘·+ mes√ ô|<ä›˝Ò ø£*Œ+∫ q≥T¢+~. ø=ìï ‘Ó\T>∑T bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ ˝À >∑T|ü+Ô >± ñ+&˚ ns¡yú T˚ sêe&ÜìøÏ ø£qï&ç>T∑ \T
‹+&çb˛‘·T u≤|ü‘·TqT >∑T]+∫ |üdæyês¡T ˇø£ ∫qï bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. Ç∫Ãq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T á ÁøÏ+~ Çe«&ÉyÓTÆ+~.
ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï bÕfÒ ñ+~. k˛eT] b˛‘·T\≈£î @ uÛ≤wü nsTT‘˚ #Óø£ÿì düÔ+uÛÑ+ #˚‹ ø£+<ä<ä÷
H˚$T? ª˙s¡T ‘ês√ eT\¢ u≤¬> _<˚›q\¢, }≥¬ø u≤s√ eT\¢ ‘·j·÷]<˚›q\¢µ ` #Ój·T´ì ≈£î+&É bıj·T´ì ˙fi¯ófl
˙fi¯ófl ‘ÓeTà+fÒ u≤$˝À |ü&‘É êH˚y÷Ó q+≥THêï&ÉT uÛÀ»HêìøÏ s¡eTà+fÒ ‘·j÷· s¡T>± yÓjT· ´ì düTqï+ ‹j·T´+>±`ø=ã“]
184 185
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
dü+Ô uÛ+Ñ #Ó≥TºqT, ≈£î+&É ø±j·TqT, düTqï+ ø±j·T˝À ñ+&˚ ø=ã“]ì dü÷∫düTHÔ êïsTT. #Óe⁄\ dü+<äTq ø=eTTà˝§#ÓÃ
Ç˝≤+{Ï<˚ á ø£qï&É bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä. <ëì |ü#·Ãs¡‘·ïeTT\T
n>∑dü e÷&ç<ä eT&çj·T\¢ ø£‹Ô ø£‹Ôq ø√dæ
≈£î+u≤s¡ e÷&ç<ä eT&ç¬øj·T\¢ Áu≤Vü≤à\qø£ ã+≥T\qø£
dü÷s¡´q ø£DÏí¬> ôVQfi¯|æ\¢ ã+‹ì uÛÀ+#˚dsæ +¡ ≥µ13
Ç+<äT˝À #êø£* #˚dæq u≤q ø±<äì, ≈£îeTà] #˚dæq ≈£î+&É ø±<äì ñ+~. eTs=ø£ ø£qï&É+˝À ns¡{Ï #Ó≥TºqT >∑÷]Ãq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä Ç˝≤ ñ+~.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä˝À` ‘√≥<ä*¢ VüQ≥Tºe⁄<äT
ˇ+<äT eT&ɬø ˙{≤– u…fiËj·TTe⁄<äT
eT&ɬø jÓTTfi¯>=+<äT X¯+KT }≥¬øÿ yÓTT<ä˝≤– ãs¡Te⁄<äT
X¯+œ H=fi¯>=+<äT düeTTÁ<ä (‘√≥˝À |ü⁄fÒº~, #·ø£ÿ>± ô|]π>~, nqïeT+fÒ yÓTT<ä≥ e#˚Ã~)
(ˇø£ ≈£î+&É, ≈£î+&É˝À|ü\ ˇø£ bÕÁ‘·. bÕÁ‘·˝À|ü\ X¯+K+˝À ˇø£ düeTTÁ<ä+) Ç˝≤ #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ b˛‘˚ mH√ï ekÕÔsTT. ª>√&É MT<ä u§eTà >=\TdüT\
nì ñ+~. ¬s+&É÷ ø=ã“]øÏ dü+ã+~Û+∫qy˚. u§eTà`e#˚Ãb˛j˚T yê]øÏ e&ç¶+#·T u§eTൠnq>±H˚ ª‘˚\Tµ nq˝Òì |æ\¢\T
ù|\qT >∑÷]Ãq eTs=ø£ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä á ÁøÏ+~~. Ä+Á<Û<ä X˚ +¯ ˝À ns¡T<äT. düT\uÛ+Ñ >± ns¡eú Tj˚T´ bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ <ä>sZ∑ q¡ T+∫, Hê]πøfi¯
n+uÛ≤\ MT<ä ≈£î+uÛ≤\T bÕø£+>± ñ+&˚yê{Ïes¡≈£î ñHêïsTT. ns¡ú+ ˝Òì ø=ìï bÕ≥\T, π>j·TuÛ≤>±\T
≈£î+uÛ≤\ MT<ä ≈£î&ç‘=Ô{Ϻ >∑÷&ÛÜsêú\qT dü+‘·]+#·Tø=ì ∫e]øÏ ‘·\|ü>∑T\ >=≥Tº≈£îHêï ns¡ú+ø±ì dæú‹øÏ
≈£î&ç‘=Ô{Ϻ MT<ä >∑T+Á&ÜsTT e#êÃsTT.
>∑T+Á&ÜsTT MT<ä ø√]+‘ê
ø√]+‘· MT<ä n]ø£ ne⁄s¡÷ ø£qï&É+
ne⁄s¡T >∑&綽À Äe⁄\T y˚\÷
Ç~ ø=+#Ó+ Bs¡È+>± ñ+~. ù|\qT>∑÷]à Ç+‘· Bs¡È+>± #Ó|üŒqø£ÿs¡ ‘Ó\T>∑T˝À e˝…H˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü nìïs¡ø±\ |æ\¢\ bÕ≥\T ñHêïsTT.
˝Ò<äqT≈£î+{≤qT. ø£qï&É+˝À ù|\qT >∑÷]Ãq bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ∫qï~>± ñ+~. ˝≤* |ü<ë*ï u≤\^‘ê\˝À #˚sá ≈£L&É<ìä #Ó|Pü Ô &ç.ø¬ .sêCÒ+Á<ä>±s¡T ªª˝≤* |ü<ë\qT
ªø£+ã ` ø£+ã<ä y˚T˝… ª•X¯ó kÕVæ≤‘·´+µ˝À #˚s¡Ã&É+ eT+∫~ ø±<äT. Ç$ |æ\¢\qT >∑÷]Ãq ^‘ê˝Ò ø±ì,
>∑T+uÛÑ ` >∑T+uÛÑ<ä y˚T˝… |æ\\¢ ø√dü+ s¡∫‘·yTÓ qÆ kÕVæ≤‘·´ $wüj÷· \T ø±e⁄ nHêïs¡Tµµ14 (‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+)
VüQ\T¢ ` VüQ*¢q* VüQfi¯óµ12 ˝≤* bÕ≥\T •X¯óe⁄\T ø√dü+ s¡∫+|üã&ɶ$ ø±eq&É+ düeT+»dü+ ø±<äT. n$
(ø£+ã+ ` ø£+ã+ MT<ä ≈£î+uÛÑ+, ≈£î+uÛÑ+ MT<ä >∑&ç¶, >∑&綽À |ü⁄s¡T>∑T) |æ\¢\≈£î ns¡ú+ ø±eq&É+ dü]. nsTTHê yê{Ïì |æ\¢\ bÕ≥\˝À #˚s¡Ã&Éy˚T y˚T\T.
ns¡{Ï #Ó≥TºqT >∑÷]à eTs=ø£ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ñ+~. •X¯ó^‘ê\qT Ä≥\‘√ ≈£L&çq bÕ≥\ì, Á|ü‘˚´ø£+>± bÕ&˚ bÕ≥\ì
ªq\¢ q\¢ì |üøÏåjÓTTø£{Ï $uÛÑõ+#ês¡T ø=+<äs¡T. M{ÏH˚ Ç+ø± Á|üXÀï‘·Ôs¡ ^‘ê\T, u§eTà\ ô|[fl bÕ≥\T,
q&çHÓ‹Ôì ¬sø£ÿ\T e#Óà ˝…ø£ÿ\ ^‘ê\T, ø£<∏ëπ>j·÷\qT b˛*q$ n+≥÷ $uÛÑõ+#·e#·ÃH˚ n_ÛÁbÕj·T+
#˚‘·T˝≤s¡ >√fi¯ófl e#Óà ñ+~. Ç˝≤ #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ b˛‘˚ mH√ï s¡ø±\ π>j·÷\T \_ÛkÕÔsTT.
186 187
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|ü⁄{Ϻq Hê{ÏqT+#˚ _&ɶ\≈£î bÕ≥\+fÒ Á|”‹. eT÷&ÉT Hê\T>∑T HÓ\\πø n\<ä m˝…y˚T˝… u≤\q eT\–dæ
_&ɶ\T bÕ≥\qT ø±≈£îHêï bÕ≥˝À ñ+&˚ sê>±ìï Äù|øÏåkÕÔs¡T. ªCÀ\ bÕ&ç‘˚ Hê ˝À\>∑HÓïj·T¬s\¢ ‘·÷–s¡eTà
_&ɶ n*kÕÔ&ÉTµ (CÀ>∑Tfi¯ Vü‰&ç<ä¬s n*dæ πøfi≤´HÓ) nì bÕ&ÉT‘·T+~ e÷‘·èeT÷]Ô. ÁãVü≤à˝Àø£~+<ä ÁãùV≤à+Á<ä yÓTT<ä˝≤–
ø£qï&É<˚X¯+˝À _&ɶqT |üHÓï+&Ée ~q+ ‘={Ϻ˝À y˚dæ ù|s¡T ô|&É‘ês¡T. ÁãVü≤à>∑H˚ï ¬s\¢ ‘·÷–s¡eTà
n|ü⁄Œ&ÉT ñj·÷´\ }#·T‘·÷ CÀ\bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. <˚e⁄fi¯fl+<äs¡÷ Ä düeTj·T+˝À Hê>∑˝Àø£~+<ä Hêπ>+Á<ä yÓTT<ä˝≤–
>∑Ts=ÔkÕÔsT¡ . Hê>∑ø£HÓï ¬s\¢ ‘·÷–s¡eTà. (d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ)
•+B– ‘·fi¯<äfi¯<ä*¢ dü+>∑eTàq ‘·fi¯ ªÄ\<ä m˝…y˚T˝…µ nqï #√≥ ªeTÁ] Ä≈£î MT<ä u≤\TDÏí |ü&ÉTø√u…{Ϻ ìÁ<ä|ü⁄#·Ã+&çµ
X¯+uÛÀ eTsƒ¡<˚e Ç+<äT <äj·THê>= ˆˆCÀCÀˆˆ nq&É+˝À e≥|üÁ‘· XÊsTTì ‘·\#·T≈£î+≥÷ ñ+~ ‘·*¢.
uÛÑ+>±s¡ ‘={°º\ <Û=]‘êsTT ˆ ≈£î+<ä\ |æ\¢\T @&ÉTdüTÔ+fÒ ª@qT>=∫Ã+<˚qT>∑÷, @eP] @qT>∑÷, $»j·Tq>∑s¡+
dæ+>∑s¡ <ëq lø£èwüíq #Û·+<ë– ‘·÷>±] ˆˆCÀˆˆ @qT>∑÷, Çø£ÿ&ç ¬ø+<äT ø=#ÓÃ, <ë] ‘·|æŒ e#Óõ nì bÕ&ÉT‘ês¡T. Ç~ ‘Ó\T>∑T˝Àì
ø±<äT ã+<Óe⁄ zDÏ HÓ¬s<äT ã+~‘·T eT+~ ª@qT>=∫Ã+<˚qT>∑T, @ ePs=∫Ã+<˚qT>∑Tµ nH˚ bÕ≥ es¡Tdü˝ÀH˚ ñ+~.
ã+<äT ì+‘ês¡e« ø£ìï eTT‘Ó’Ô<ë´s¡T ˆˆCÀˆˆ ªnì ã+‘êHÓ ` j·÷ePsêHÓ
(d”‘·eTà, ∫+‘êeTDÏ) $»j·Tq>∑s¡<ä ÄHÓ ` Ç*¢π>¬ø ã+‘·T
‘·*¢øÏ ‘·q ø=&ÉT≈£î ‘√&ç<˚ ˝Àø£+. n‘·ì #˚wüº\˙ï ÄyÓT≈£î n+<ä+>± Vü‰~ ‘·|æŒ ã+‘·T Vü‰~>=+<äT <äT&ÉT¶
ñ+{≤sTT ø±ì eTTK kÂ+<äs¡´+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. X¯è+π>] n+<ä+>± ;~>=+<äT <äT&ÉT¶µ16
ñ+≥T+~. uÒ\÷s¡T Ç+ø± u≤>∑T+≥T+~. Ä }fi¯flø+£ f… XÊs¡<ë+ã n+<äeTsTT+~. á bÕ≥˝À $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´|ü‘·q+ dü÷∫+#· ã&ç+~. $»j·Tq>∑s¡
ø±ì me«s¡÷, @B u≤\TìøÏ dü]ø±<äT. kÕÁe÷»´+ |ü‘·q+ ø±ã{Ϻ nø£ÿ&ç @qT>∑T á }s¡T e∫Ã+~. á bÕ≥H˚ eTs=ø£
ªX¯è+π>] }s¡T#Ó+<ä uÒ\÷s¡T πø] #Ó+<ä $<Ûä+>± bÕ&ÉT‘ês¡T.
XÊs¡<ë+ã #Ó+<ä »>∑¬ø\¢ ˆ u≤\j·T´ ªnì ã+‘êHÓ ` Ç<ë´}s¡ nì
˙ #Ó+<ä qeTà eTHÓ¬>\¢ ˆˆ $C≤|ü⁄s¡<ä nì ` Ç*¢>±´ø£ ã+‘·T
ø£‘ÓÔj·T eT]#Ó+<ä ‘=‹Ôq qT&ç#Ó+<ä Vü‰~ ‘·|æŒ ã+‘·T ` Vü‰~>=+<äT <äT&ÉT¶
eTT‘·TÔ>∑<ä VüAe⁄ ø£&ÉT#Ó+<ä ø£+<äj·T´ ;~>=+<äT <äT&ÉT¶ ` n<ä<äT&ÉT¶ ø=≥Tº
ìHêï≥ #Ó+<ä qeT¬>\¢µ15 ø=ã] u…\¢ ‘·+<äT ` \≥\≥ eTT]<äT
|üdæ|æ\¢\ Ä≥ ô|’ bÕ≥˝À ‘·*¢ nqï≥T¢ #ê˝≤ n+<äyÓTÆq~. j·Teqs¡ ¬ø’j·÷>∑ ø=≥Tº ` #·Áø£u≤j·Tq >∑T+&ÉT
C≤q|ü<äT\≈£î @ø£<˚y√bÕdüq ø£+f… ãVüQ<˚e‘√bÕdüq ô|’qH˚ qeTàø£+. ¬øfi¯>∑ _<ä›s¡ ‘·T+&ÉTµ17
‘·q ø=&ÉT≈£î #·+Á<äT&ÉT, s¡TÁ<äT&ÉT, $wüßíe⁄, ÁãVü≤à, Hêπ>+Á<äT&ÉT`Ç+ø± ‘·*¢øÏ @ ;C≤|üPs¡TqT |ü]bÕ*+∫q Ä~˝Ÿ cÕVæ≤ Äø±s¡+˝À @qT>∑T˝≤>±
<˚e⁄&ÉT C≤„|üø£+ eùdÔ Ä <˚e⁄&Ée⁄‘ê&ÉT. ñ+&˚yê&É˙, n‘·q+fÒH˚ Vü≤&É\˙, n+<äT#˚‘· á bÕ≥ bÕ&ç‘˚ •X¯óe⁄\≈£î
‘·÷–¬s #·+Á<äq ‘·÷–¬s s¡TÁ<äq uÛÑj·TeTT+≥T+<ä˙ #ÓbÕÔs¡T.
‘·÷–¬s q+<äq ‘·÷–¬s ø£+<äq |æ\¢\T Hê\T>∑sTT<˚fi¯ófl e#˚Ãdü]øÏ Ä≥\T ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. #ÓeTà #Óø£ÿ,
188 189
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘=≈£îÿ&ÉT_fi¯fl, yêeTq>∑T+≥\T, >√©˝≤≥, _fi¯fl+>√&ç yÓTT<ä˝…’q Ä≥\T Ä&É&É+ u≤*ø£]s¡Te⁄s¡÷ #˚] Ä&˚ Ä≥sTT~. eT>∑ô|[flyês¡T, Ä&Éô|[flyês¡T ø£*dæbÕ&ÉT≈£îH˚
Äs¡+_ÛkÕÔsT¡ . m≈£îÿe>± |æ\\¢ bÕ{˝À¢ X¯u≤›\+ø±sê\T ø£ì|ækÕÔsTT. eTTø£|Ô <ü Áä >∑kÕÔ\T bÕ≥\T nH˚ø+£ ø£qï&É+˝À <=s¡T≈£î‘êsTT. Á|üXï¯ \T düe÷<ÛëHê\T>± ñ+{≤sTT á
•X¯óe⁄\ C≤D‘·Hêìï, $y˚#H· ê X¯øìÔÏ ô|+bı+~kÕÔsTT. ˇø£sT¡ ª#˚‘T· ˝…øÿ£ &çøÏ yÓfi≤flsTTµ bÕ≥\T.
nì Á|ü•ïkÕÔs¡T. eTs=ø£s¡T ªdü+‘·≈£î b˛j·÷j·Tµì »yêãT #ÓbÕÔs¡T. áyÓ|’ ⁄ü yês¡T : ª>∑T» >∑T» e÷|ü⁄] Ä&√D
dü+‘·˝À @$T ‘Ó#êÃyé >∑TCÒs¡ e÷|ü⁄] Ä&√D
ns¡{Ï |ü+&ÉT ‘Ó#êà kÕeT<ä+&ç Ä&√D
ns¡{Ï |ü+&ÉT @$T #˚XÊe⁄ qs¡˝Àø£ ¬øÿ\¢ ‹[k˛D ˆˆ|üˆˆ
eT+∫e˙ï ‹ì #Ó&ɶ$ bÕπsXÊ ÄyÓ|’ ⁄ü yês¡T : >∑T» >∑T» e÷|ü⁄] >∑+&Ées¡T
nì kÕ>∑T‘·T+~ bÕ≥. >∑TCÒ] e÷|ü⁄] ôV≤Díes¡T
ª¬ø’jÓT\¢ m˝ÀΩ<√ ` dü+‘√ZΩ<√ kÕeT<ä+&ç ôV≤D…j·Tes¡T
dü+‘˚˝ÒHé ‘·+<= ` u≤fiË Vü≤DY‘·+<√ qs¡˝Àø£¬øÿ\¢ quÛ…j·Tes¡Tµ20
u≤fiËVü≤DY @Hé e÷&Ó› ` ˇfi§flfiËfl<Óï\¢ ‹+<äT ¬ø≥º ¬ø≥º<Óï\¢ ø£BHé Væ≤+<ë¬ø› ‘Ó\T>∑T˝À ñqïfÒ¢ m>∑‘ê[ bÕ≥\T ø£qï&É+˝Àq÷ ñHêïsTT. ‘Ó\T>∑T
ø£<˚Hé ø=&ÉTÔ ` #·¬øÿø=&ÉTÔ bÕ≥\˝Àì uÛ≤yê\T, ˇø=ÿø£ÿkÕ] es¡Tdü ≈£L&Ü ø£qï&É+˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
#·¬øÿ @Hé e÷&Ó› ` ˇ˝…>=f…› ‘Ó\T>∑T˝À u≤eqT @&ç|æ+#˚ á bÕ≥ Á|üdæ<ä∆+.
ˇ˝ÒH=ÿ&ÉTÔ ` ã÷~ø=&ÉTÔµ18 u≤yê u≤yê |ü˙ïs¡T ` u≤eqT ã≥Tºø£ ‘·H˚ïs¡T
kÕ>∑T‘·÷ e#˚à Á|üXÀï‘·Ôsê\T mø£ÿ&√ Ä–b˛‘êsTT. MBÛ MBÛ ‹ù|Œs¡T ` Môd&ÉT >∑+<Ûä+ |üPùds¡T
|æqï\T ¬s+&ÉT »≥T¢>± #˚] #·|üŒ≥T¢ ø=&É÷Ô, ø±fi¯ó¢ Ä&çdü÷Ô bÕ&˚ bÕ≥\T #êe&ç >∑T+»≈£î ø£fÒºs¡T ` #·|æŒ&ç >∑T<äT›\T >∑T<˚›s¡T
n‘·´+‘· eTH√Vü≤s¡+>± ñ+{≤sTT. #·|üŒ≥¢≈£î, bÕ≥≈£î \j·T n<䓤‘·+>± ≈£î~] ø£qï&É+ ˝Àq÷ Ç{≤¢+{Ï bÕfÒ ñ+~. ªm+<äT≈£î u≤yê ≈£L#·THêïyé,
#·÷&É&ÜìøÏ, $q&ÜìøÏ #ê˝≤ u≤>∑T+≥T+~. ns¡+ú #·÷ùdÔ @MT ñ+&É<Tä . u…+>∑Tfi¯S]øÏ H˚q&ç–+~ eT]#êe⁄, yÓTdÆ ÷ü ]øÏ b˛<ë+ sê u≤yê, yÓTdÆ ÷ü sêŒ≈£î ø=qT u≤yê......µ
b˛yê*, @y˚TyÓ÷ ‘˚yê*, #Ój·÷´* nì nX¯|ü&É&É+ Bì˝Àì $wüj·T+. n+≥÷ kÕ–q bÕ≥ ∫es¡ ªø£\ø£‘êÔ≈£î sê u≤e, sêfi¯fl <Óã“\T ‹qT u≤eµ nì
ª»>∑TZD≈£îÿ »>∑TZD≈£îÿ »j·Te÷à¬s eTT>∑TdüT+Ô ~.
˙*Z] u…≥º<˚à ˝…>∑T+&Éb˛ï¬s ªj·÷ÁøÏ uÛ≤e ≈£L‹“Á{Ï
ôVA>∑uÒ≈£î ôVA>∑uÒ≈£î u…+>∑fi¯S]¬> HêH˚Ω[<é eTsY‹“Á{Ï
‘·s¡uÒ≈£î ‘·s¡uÒ≈£î eTT<äT–]j·T yÓTÆdü÷¬sZ ôVA>∑D ãìï uÛ≤e
≈£îj·T´uÒ≈£î ≈£îj·T´uÒ≈£î eT+&É #·÷]* yÓTÆdü÷sêŒø˘ ‘·ø=ÿ&ç uÛ≤e
e÷&ÉuÒ≈£î e÷&ÉuÒ≈£î <ä<ä› eT&˚ÿ* u…+>∑÷fls√Z >∑ΩDY ãìï uÛ≤e
ñDíuÒ≈£î ñDíuÒ≈£î n&Óÿ |üfÒº* u…[fl ‘·f…º ‘·ø=ÿ&ç uÛ≤e
ø¬ ‘’ =[uÒø˘ ø¬ ‘’ =[uÒø˘ ‘=[j·T>∑T+&ç*µ19 <=&é ù|f…>√Ω>∑ΩDY ãìï uÛ≤e
|æ\¢\T Ä&ÉT≈£îH˚ u§eTà\ ô|[fl˝À bÕ≥\≈£î kÕúq+ ñ+~. u≤\ <=D…í @≥T ‹ìï uÛ≤e
190 191
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
u§+u≤sTT>√>∑ΩDY ãìï uÛ≤e #Ó$øÏ+|ü⁄>± ñ+{≤sTT. ns¡+ú ñHêï ˝Ò≈î£ Hêï X¯ã+› e÷Á‘·+ eT<ÛTä s¡+>± ñ+≥T+~.
u§+u≤sTT uÀ+&É ‘·ø=ÿ&ç uÛ≤e Ç˝≤ m≈£îÿe>± X¯u≤›\+ø±sê\‘√ ÁXÀ‘·*ï n\]+#˚ |æ\¢\ bÕ≥\T ª•X¯óÁbÕdü>∑fi¯ó
ø£\ÿ‘·Ô >√>∑ΩDY ãìï uÛ≤e µ nH˚ ù|s¡T‘√ ø£qï&É+˝À #ê˝≤ ùdø£]+|üã&ܶsTT.
ø£*¢H˚≥T ‹ìï uÛ≤eµ21 ª&É&É&Ü &É&É&Ü &É&Ü&É&é
|üXó¯ |üø±å ´<äT\qT #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT |üdyæ ê]øÏ ø£*>π dü+‘√wü+ n+‘êsTT+‘êø±<äT. Vü≤HÓïs¡&ÜD… ø£ØeTDÏ
Ä Äq+<ä+˝À yêfi¯ófl @y˚TyÓ÷ |ü\T≈£î‘ês¡T. yê{Ï˝À¢ nsêú\qT yÓ<øä &£ ÜìøÏ M\T˝Ò<Tä . qeTà‘ÓÔ eT>∑fi¯ó ∫+‘êeTDÏ
|æ\¢\ eTqdüÔ‘·«+ yê{Ï˝À ø£ì|ædüTÔ+~. ø±øÏ‘√ yÓTT<ä˝…’ e÷eT‘√ n+‘·eTj˚T´ }s¡Tà+~q ‘=>∑] ôVQ\¬ø
bÕ≥ sTT–` q&ç q&û
ªªø±¬> ø±¬> ø£e« ‘=>∑] ôVQ\<ä >ö&É ø£+&ɬs
j·÷sY ã‘êÔs¡e« yÓTƬø’ eTTØ eTTص23
e÷yé ã‘êÔqe« nH˚~ •X¯óÁbÕdü\˝À ˇø£{.Ï á •X¯óÁbÕdü\T |üd|æ \æ \¢ Vü≤è<äj÷· ìï |ü{sºÏ TTkÕÔsTT.
e÷y˚ZHé }≥ yêfi¯fl Vü≤è<äjT· ˝≤*‘·´+ M{Ï˝À Á|ü‘´· ø£eå Te⁄‘T· +~. |üdyæ ês¡T e÷j·TeTs¡àeTT ˝…sT¡ >∑ì
sê–ø£˝Ÿ >∑÷≥µµ22 yês¡T. n|ü⁄Œ&˚ |ü&ÉT‘·Tqï eT˝…¢yÓTT>∑Z\T. nsTTHê düTyêdüq≈£î ‘·≈£îÿe ˝Ò<äT. yê]ì
eTs√^‘·+ f…+ø±j·T, u…\+¢ ‹q&É+‘√ yÓTT<ä\e⁄‘T· +~. sê»|üŒ #·ìb˛&É+, ìdüs¡Z eTH√Vü≤s¡yÓTÆq uÛ≤yê\T, edüTÔ <äèw溑√ #·÷∫q|ü⁄&ÉT yê] ^‘ê\T >=|üŒ$>±
uÛ÷Ñ e÷‘· @&Ée&É+, ø√&çøÏ y˚T‘· ˝Òøb£ ˛e&É+ yÓTT<ä˝q’… mH√ï $wüj÷· \T dü+<äs“¡ +¤ ø£ìŒ+#·ø£b˛sTTHê á |æ\¢\ bÕ≥\˝À ñ+&˚ düVü≤» kÂ+<äs¡´+ eTq\ Hêø£≥Tº
ñHêï ˝Òø£b˛sTTHê Bì˝À ekÕÔsTT. ø=+≥T+~.
nø£ÿ nø£ÿ
@qø£ÿ ‘Ó \ T>∑ T ˝À˝≤>±H˚ ø£ q ï&É + ˝À ≈£ L &Ü u≤\π > j· ÷ \T m≈£ î ÿe>±
ø±sTT u…\¢ ‹+‹<Ó› ùdø£]+|üã&É˝Ò<äT. yê{Ï n<Ûä´j·Tq+ ≈£L&Ü dü]>±Z »s¡>∑˝Ò<äT. |æ\¢\ bÕ≥\T+&˚
^s¡øÏÿ ^]“&ÉTÔ dü+ø£\Hê\T Á|ü‘˚´ø£+>± m≈£îÿe yÓ\Te&É˝Ò<äT. @y√ ø=ìï ˝≤*, CÀ\bÕ≥\
s¡ø£Ô ã‘·TÔ HÓø£ÿ+&Ó >∑Tõ© Á|ü‘·T\T \uÛÑ´eTe⁄‘·THêïsTT. Ç+ø± á πøåÁ‘·+˝À m+‘√ø£èwæ »s¡>∑e\dæ
sê»|üŒ dü‘√Ô<ä ñ+~. |ü˝…¢˝À¢ |ü≥ºD≤˝À¢ á Hê&ÉT |æ\¢\ bÕ≥\T ‘·>∑TZ‘·÷ edüTÔHêïsTT. Ä≥\÷
uÛ÷Ñ e÷ÔsTT nfi≤ÔfiË ‘·>∑TZeTTK+ |ü{≤ºsTT. bÕXÊÑ·´ |ü<ä∆‹˝À Ä≥\T edüTÔHêïsTT. n+<äTe\¢ |æ\¢\
ø√[¬> y˚T$\¢ bÕ≥\qT m≈£îÿe>± ùdø£]+|ü e\dæq n>∑‘·´+ m+‘√ ñ+~. s¡M+Á<äT&Éqï≥T¢>±
dü+~ >=+~˝Ÿ yÓTj·TÔyÓ ªª•X¯óe⁄\ J$‘·+˝À ñ+&˚ ìdüs¡Z yêø£´jÓ÷>∑+ nHê~ø±\+qT+∫ edüTÔqï~.
dü+C… Äj·TTÔ ã‘·ÔyÓ Bìe\¢ •X¯óe⁄\ eTqdüT‡, ÁbÕD≤\ $ø±kÕìøÏ ø£*>π ˝≤uÛyÑ TÓ +‘· nqï~ q>∑sy¡ êdüT\T
zDÏ˝§+<äT #Íø£ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡ì Hê ø£ì|æ+#·<Tä . <ëì ÄeX¯´ø£‘· ≈£L&Ü yê] ≈£î+&É<Tä . bÕsƒX¡ Ê\˝À¢
zDÏ Væ≤&Éÿ+&é <äTeTÿ <=]πø •ø£Då ˙s¡d+ü >± ñ+≥T+~. ‘·eT ô|’ n~Ûø±s¡T\qT yÓT|æŒ+#ê\H˚ eTqdü‘Ô «· +
|æ\\¢ bÕ≥˝À¢ e÷eT÷\T>± nø£så ê\T kı+|ü⁄>± neT] ñ+{≤sTT. n$ ñ+&˚ uÀ<Û≈ä î£ \T |æ\\¢ ô|’ ø£]qƒ yÓTqÆ XÊdüHê\qT s¡T<äT‘› ês¡T. Bìe\¢ |æ\\¢ ø£\ŒHêX¯øÔÏ
192 193
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñ&ç–b˛sTT yê] ì‘·´J$‘·+ ≈£L&Ü ˙s¡deü Te⁄‘·T+~µµ (u≤\kÕVæ≤‘·´). Ç~ Ç|üŒ{Ïø° 16. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.294
nqe\dæq e÷fÒ. 17. m+.>∑<ä›–eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.43
C≤q|ü<ä ^‘ê\πø yÓTT‘·+Ô MT<ä ÁbÕ<Ûëq´+ ‘·–Z b˛‘·Tqï~. Çø£ |æ\\¢ ø√dü+, 18. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.111
|æ\\¢ #˚‘· $s¡∫‘ê\sTTq ^‘ê\qT >ös¡$+#·&+É eTqπø+ #˚‘q· e⁄‘·T+~? nsTTHê 19. C≤q|ü<ä, dü+.4, |ü⁄.29
|æ\¢\ bÕ≥\ >=|üŒ<äq+ yê{Ï≈£î+&ÉH˚ ñ+~. M{Ï ÁbÕX¯kÕÔ´HÓïqTï‘·÷ <˚y˚+Á<ä 20. m+.>∑<–›ä eTsƒ,¡ |üPs√«ø£+Ô ,|ü⁄.40
dü‘ê´]ú>±s¡qï e÷≥\qT ‘·\#·Tø√e\dæ ñ+~. 21. C≤q|ü<ä, dü+.4,|ü⁄.31
“Indian children’s rhymes and chants survived many a national storm. 22. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.112
The wealth of the country was plundered by invaders, but who could carry off 23. sê>ö, •X¯óÁbÕdü>∑fi¯ó, |ü⁄.43
these rhymes and chants from India’s little sons and daughters? They people 24. Modern Review, Vol.60, p.394
were the victims of great catastrophies, but none could kill the children’s indig-
enous games and home spun songs”24

{Ï|Œü DÏ
1.Modern Review, Vol.60, p.394
2. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·TkÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.495
3.C.M.Bowra, Primitive song, p.170
4. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.445
5. HÓ+.2509, ‘êfi¯|üÁ‘·eTT, ÁbÕ#·´*œ‘· uÛ≤+&Ü>±s¡eTT, eT<äsêdüT
6. _.sêeTsêE, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.496
7. dæ.m+.uÖsê, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.79
8. _.sêeTsêE (dü+.) ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢ bÕ≥\T, |ü⁄.17
9. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.11
10. n<˚, |ü⁄.23
11. sê>ö, qeTà ˇ>∑≥T>∑fi¯ó, Á|ükÕÔeq (ø£qï&É yêø±´\≈£î ‘Ó\T>∑T)
12. n<˚, |ü⁄.29
13. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.150
14. C≤q|ü<ä, dü+.4, |ü⁄.28
15. ø£Ø+U≤Hé, »q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, |ü⁄.76
194 195
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=ìï bÂsêDÏø£ e´≈£îÔ\ »qà~Hê\T, #ê]Á‹ø£ e´≈£îÔ\ »qà~Hê\T, eT]ø=ìï
6.y˚&ÉTø£ bÕ≥\T J$+∫ ñqï e´≈£îÔ\ »qà~Hê\T ≈£L&Ü ø±e#·Tà ø±ì |ü+&ÉT>∑\T ø£èwæ |òü*‘êìï
bı+~q dü+‘√cÕìï e´ø£Ô+#˚j·T&ÜìøÏ @s¡Œ&ܶsTT.
y˚&TÉ ø£\qï$ e÷qe⁄\T $H√<ä+ø√dü+ @s¡Œs¡#T· ≈£îqï$. ø£sà¡ Á|ü<ëÛ Hê˝…q’ ø√˝≤≥+ C≤q|ü<ä ø£fi\¯ ˝À ˇø£{.Ï |ü+&ÉT>∑\ X¯óuÛøÑ ±sê´\T, Ç‘·s¡ dü+‘√wü
$yêVü≤ø±sê´\T, |ü+&ÉT>∑\T, Áe‘ê\T, H√eTT\T yÓTT<ä˝…’q$ sêqTsêqT y˚&ÉTø£˝…’ dü+<äsꓤ\T @yÓ’Hê ø√˝≤≥+ y˚j·T&ÜìøÏ nqTyÓ’q ~Hê˝Ò. ø√˝≤≥+ bÕ≥\T
b˛j·TsTT. ÁbÕNq e÷qe⁄ì J$‘·+˝À <Ûäsêà#·s¡D\≈£î n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. qè‘·´^‘ê\≈£î ñ<ëVü≤s¡D≤\T. Ä≥≈£î ‘·>∑Z≥T¢>± \j·T$Hê´dü+ ø£*Zq ø√˝≤≥|ü⁄
<ë+|ü‘·´<Ûäs¡à+ø√dü+, ø±eT+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± eTìwæ @s¡Œs¡#·T≈£îqï $yêVü≤ e´edüú ø√|ü⁄\T Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À nìï eT÷\˝≤ ø£ì|ækÕÔsTT.
≈£L&Ü ÁbÕNq ø±\+˝À Ä#·sD¡ ≤‘·àø£+>± »s¡T|üã&ÉT‘·T+&˚~. áHê&ÉT $yêVü≤+˝Àì
Ä#·s¡D dü+ã+<ÛäyÓTÆq ø±sê´\ø£+f… y˚&ÉTø£\≈£î, $H√<ë\πø m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ‘Ó\T>∑T
ñ+~. q\T>∑T ô|≥º≥+, ‘·\+Áu≤\T b˛j·T&É+, ãTe«|ü⁄ã+‹ yÓTT<ä˝…’qe˙ï ô|[fl bÕ≥\T :
dü+‘√wü^‘ê\‘√ ≈£L&ç y˚&TÉ ø£\T>± Ä#·]+|ü ã&ÉT‘·THêïsTT. n˝≤π> <Ûsä êà#·sD¡ \˝Àì ô|[fl #·÷|ü⁄\‘√H˚ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘êsTT ô|[fl dü+ãsê\T. ô|[fl ≈£L‘·T]ï
e÷qyêr‘· dü+ã+<Ûë\qT #ê˝≤ es¡≈î£ e~*+#·Tø=ì eTìwæ #ê˝≤ |ü+&ÉT>∑\qT, |æ*|æ+#·eT+{≤s¡T eT>∑ô|[flyês¡T. ô|[fl≈£L‘·T] |æ\T|ü⁄ (e÷≥) m≥T¢+≥T+<√
|üu≤“\qT @s¡Œs¡#T· ≈£îHêï&ÉT. yê{Ïì dü+‘√wüd+ü <äsꓤ\T>± eT\#·T≈£îHêï&ÉT. Ç$ø±ø£ #·÷<ë›eTì yê] n_Û˝≤wü. Ä&Éô|[flyês¡T ‘·eT |æ\\¢ qT >∑T]+∫ |òTü q+>± #ÓbÕÔsT¡ .
$H√<ä Á|ü<ëÛ q+>± @ dü+<äs“¡ +¤ ˝ÀHÓH’ ê »s¡|<ü –ä q$ ø√˝≤{≤\T, M{Ï˝À <Ûë]àø±+X¯+ |æ*|æ+#·T ˙ d”‘· |æ\T|ü⁄ #·÷‘êeTT
#ê˝≤ ‘·≈£îÿe. Ç$ yês¡T Ms¡qø£ n+<ä]ì n\]+#˚$ (secular). á $<Ûä+>± |æ\Tù|$T dü÷ùd|ü⁄ ∫\Tø£ |ü\T≈£î\÷¢
ô|[fl bÕ≥\T, |ü+&ÉT>∑\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T, ø√˝≤≥|ü⁄ bÕ≥\T y˚&ÉTø£ |æ*|æ+#·T ˙ d”‘· q&Éø£ #·÷‘êeTT
bÕ≥\˝À Á|ü<Ûëq $uÛ≤>±\T>± ñHêïsTT. q&Éπø$T dü÷ùde⁄ n+dü q&Éø£\÷¢
Ád”Ô |ü⁄sT¡ wüß\ ˝…+’ –ø£ dü+ã+<Ûë\qT, |æ\\¢ ô|+|üø±ìï Áø£eTã<ä+∆ #˚jT· &ÜìøÏ MT dæ]u≤\ d”‘· ñ+<äì
@s¡Œ&çq kÕ+|òæTø£ e´edüú\T $yêVü≤+, ≈£î≥T+ã+ nqï$. ˇπø ≈£î≥T+ã+˝Àì Ád”Ô e÷ njÓ÷<Ûä´sêeTTìøÏ n&É>∑H=dæÔ
|ü⁄s¡Twüß\ ˝…’+–ø£ dü+ã+<Ûë\qT ìùw~Û+#˚ eTÚ*ø£ ìã+<Ûäq\THêïsTT. Bìe\¢ e÷ d”‘· dæHêï~ y˚T$Tj·T´ ˝Ò<äT
|ü⁄s¡Twüß&ÉT yÓ\T|ü* ≈£î≥T+u≤\qT+∫ nsê∆+–ì |ü]Á>∑V≤æ kÕÔ&TÉ . Ç˝≤ dü+|òTü $düsÔ D¡ d”‘·ø£qï dæH√ï&Ó njÓ÷<Ûä´ sêeTT&ÉT
»s¡T>∑T‘·Tqï~. kÕ+|òTæ ø£ kÕ+>∑‘ê´\T ã\|ü&TÉ ‘·THêïsTT. Ç˝≤ y˚sT¡ y˚sT¡ ≈£î≥T+u≤\ (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢)
eT<Ûä´ $yêVü‰\T »]–q|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó*dæqyês¡T, ‘Ó*j·Tìyês¡T nH˚≈£î\T #˚s¡T‘ês¡T. Çø£ÿ&É d”‘· ô|[fl≈L£ ‘·Ts¡T, sêeTT&ÉT ô|[flø=&ÉT≈£î. d”‘êsêeTT\T C≤q|ü<Tä \
ˇø£]MT<ä ˇø£sT¡ m‹Ôbı&ÉT#·Tø√&Ü\T, ã+<ÛTä Á|”‘T· \T, düsk¡ Õ\T, kÕ~Û+|ü⁄\T, n\ø£\T, ì‘·´ J$‘·+˝À n+‘·>± #=#·TÃ≈£îì b˛j·÷s¡T.
nÁ>∑V‰ü \T, dü+‘√cÕ\T, dü+ÁuÛeÑ ÷\T Ç˝≤ mHÓïH√ï ô|[fl˝À <äsÙ¡ q $TkÕÔsTT. eTØ ô|[fl ‘·\+{Ï b˛dæ eTT+<äT q\T>∑T ô|&É‘ês¡T. q\T>∑T bÕ≥\T ‘Ó\T>∑THê≥
‘Ó\T>∑T yê]+{Ï ô|[fl düπsdü]. lHê<∏ë~ eTVü‰ ø£e⁄\T ≈£L&Ü $yêVü≤eTH˚ y˚&ÉTø£ }s¡÷sê ndü+U≤´ø£+>± $ì|ækÕÔsTT. Áu≤Vü≤àDT\ Çfi¯fl˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \
#˚‘· Äø£]¸‘·T˝…’ ‘·eT ø±yê´\˝À #·ø£ÿ>± e]í+#ês¡T. Çfi¯fl˝À≈£L&Ü $ì|æ+#˚ á bÕ≥\T n#·ÃyÓTqÆ C≤q|ü<ä >π j·÷˝Ò. ø√˝≤s¡T õ˝≤¢˝Àì
|ü+&ÉT>∑\T, X¯óuÛÑø±sê´\T kÕ+|òæTø£ e´edüú˝À Á|ü<ÛëHê+>∑+>± ñHêïsTT. ˇø£ C≤q|ü<ä Ád”Ô bÕ&çq á ÁøÏ+~ q\T>∑T bÕ≥˝À ãTs¡T&ÉT>∑T+≥ >∑+>∑eTà q\T>∑T
M{Ï˝À ø=ìï ãTT‘·Te⁄\qqTdü]+∫ e#˚Ã$. ø=ìï ◊‹Vü‰dæø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&˚$. |ü+|æq≥T¢>± ñ+~. >∑+>∑eTà C≤q|ü<äT\T ø=*#˚ <˚e‘·.
196 197
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£eTà\T ø£&çj·÷\T ø£dü÷Ô] u≤$Ø\T @s¡T≈£î ‘·–q≥¢ sTT#·eT˝…¢‘√≥
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà |ü⁄\|ü⁄\ yêH=#Óà |ü⁄\TyÓTT>∑Z<=&ç¬>
˙ bÕ*{Ï <˚e⁄&ÉT @qT >√bÕ\kÕ$T s¡es¡e >±*dü¬s sê˝… eT˝…¢\T¢....µ2
˙ ø£+f…#·ÃsTT H√&Ó ì*∫ ñ+&Ü&ÉT nqï eTH√Vü≤s¡ ø£\ŒqqT Ä˝≤|ækÕÔs¡T.
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà ô|[fl uÛÀ»Hê\T uÛ˝Ñ |Ò dü +ü <äT>±, ‘·e÷cÕ>± »s¡T>∑T‘êsTT. ãTe«|ü⁄ ã+‹
n‘êÔs¡T |ü˙ïs¡T dæ‘êÔ] –HÓï\‘√ y˚&ÉTø£qT nqTuÛÑ$+#ê*‡+<˚>±ì e]í+#· q\$ø±<äT. eT>∑ô|[flyês¡T eT>∑TeyÓ’|ü⁄
@>∑@>∑qT sêyÓ d”‘·eTà yê]ì eTqkÕsê m‹Ô bı&ÉTkÕÔs¡T. ‘·eT≈£î ‘·–q eTsê´<ä\T »s¡>∑˝Ò<äì eT+&ç
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà |ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. $+<äT˝À ≈£Ls¡TÃqï yêfi¯fl møÏÿ]+|ü⁄\≈£î ˝…ø£ÿ˝Ò<äT.
>∑T+&É÷ |üfiËfleTT˝Àq >∑Ts¡T‘êjÓT Vü‰ q\T>∑T ª@˝≤>∑T uÛÀ+#˚‘·TeTT
ãTs¡T&ÉT>∑T+≥ >∑+>∑eTà n+|æ+~ q\T>∑T á $+<äTy˚T y˚T˝≤>∑T uÛÀ+#˚‘·TeTT
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢) $düÔs¡T¢ y˚XÊs¡T <√ôd&˚dæ
q\T>∑T ô|{Ϻq ‘·sê«‘· nuÛÑ´+»q kÕïq+ #˚sTTkÕÔs¡T. Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\˝À yÓ&É\TŒ ˝Ò<ä+&ç Vü≤düÔ+ãT
n$πsDT\qT |üPõ+#˚ dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+~. Ç~ \ø°åà|üP». ˝>±ïìøÏ |üPs¡«y˚T ø£<äT\÷{≤≈£L
≈£îeTà] #˚‘· ¬s+&ÉT≈£î+&É\qT n\+ø£]+|ü CÒkÕÔs¡T. yê{Ïì <Ûë´q+ô|’q ì*|æ Wsê #√≥T˝Ò<äT @˝≤>∑T uÛÀ+#˚‘·TeTT
\øÏåàHêyêVü≤q #˚dæ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. eTTø±ÿ _j·T´eTT e+&çØ
Hêø£ã* nsTTq ‘·sê«‘· Á|ü‹$‘·T\Ô T Hê≥&ÉeTH˚ Ä#ês¡+ Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ ˝À¢ <ëì˝ÀøÏ eTT<ä›|üù|Œ y˚dæ]
ñ+~. ≈£Lsê{Ï ≈£î+&É\ eTT+<äT Á|ü‹$Ô ‘·T\Ô T Hê{Ïd÷ü Ô á ÁøÏ+~ bÕ≥qT bÕ&ÉT‘ês¡T. #Ó|⁄ü Œ≈£î+fÒ dæ>öZ‘T· +~
ª|üHÓï+&ÉT düÔ+uÛ≤\ |ü+~] ÁøÏ+<ë #ÓsTT´ø£&ç–q _&˚¶˝Ò<äTµ3
Á|ü‹Ô$‘·TÔ\ >∑T$TàyÓT‘Ó’Ôq Bdæ eT>∑ô|[flyês¡T m>∑‘ê[ #˚düTÔ+fÒ Ä&Éô|[flyês¡T ≈£L&Ü ‘êeTT ‘·≈£îÿe
>√e⁄ ô|+&Ü <Ó∫à >√˝…+ã >∑*|æ ‹q˝Ò<ìä ìs¡÷|ækÕÔsT¡ . ˇø£ |üfiflË +˝À Vü‰s¡‹ rdüTø=ì ø±e\dæq yês¡+<ä] <ä>sZ∑ ≈¡ î£
Äe⁄ ô|+&Ü <Ó∫à n\T¬ø’Hê »*¢.......µ1 e∫à ª≈£îø£ÿ eT+>∑fi≤\Tµ bÕ&ç &ÉãT“\T edü÷\T #˚düT≈£î+{≤s¡T.
‘·\+Áu≤\T b˛düTø√&É+ ô|[fl˝À n‹eTTK´yÓTÆq dü+ãs¡+. ô|[fl eT+∫yês¡T e÷eT>±s¡T e÷|òüTkÕïq+ #˚j·TuÀ‘˚
≈£îe÷¬sÔ`≈£îe÷s¡T&ÉT ‘·eT ã˝≤ã˝≤\qT |üØøÏå+#·T≈£î+{≤s¡T. ù|s¡+{≤fi¯ófl Ä e÷j·T<ë] ≈£îø£ÿ e∫à eT+∫ eT&ÉT>∑T #˚dæb˛jÓT
düeTj·T+˝À` #·ø±ÿì e÷eT>±]øÏ ≈£îø£ÿeT+>∑fi¯+ ˆˆ
ª|ü#·Ã |ü#·Ãìï |ü+~{Ï˝Àq >∑+ô|&ÉT kıeTTà ô|≥Tºø=ì ≈£î+|ü{Ï˝≤>∑ ≈£Ls=Ãì
|ü&‘É T· \+<äsT¡ ≈£L&ç |üdTü |ü⁄q÷πs{Ï yÓTT>∑T&ÉT eôdÔ ˝Òe<äeTà yÓTT+&çø£f…º e~q>±s¡T
q÷]qï |üdTü |ü⁄\ qTqTô|+‘·qTqT|ü⁄ #·ø±ÿì e~q>±]øÏ ≈£îø£ÿeT+>∑fi¯+ ˆˆ
Ä&˚{Ï zãj·T´ n‘·&Ó+‘· uÀ– n|üŒ–+‘·\ bÕ≥\T ô|[flbÕ≥˝Ò nsTTHê ø£s¡TDs¡dü dü+uÛÑ‘ê\T. y˚&ÉTø£
uÀ– b˛dæq ˙s¡T @s¡T˝…’ bÕs¡ bÕ≥\T ø±e$. n|üŒ–+‘·\bÕ≥ e+{Ï<˚. Vü‰dü´s¡dü |üP]‘·yÓTÆq bÕ≥ ˇø£≥T+~.
198 199
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ˇø£ ‘·*¢ ‘·q ≈£L‘·T]øÏ˝≤ uÀ~ÛdüTÔqï~. n<ä›|ü⁄ #ÓøÏÿfi¯ófl eTT<äT›˝§\T≈£î#·T
ªn‘·Ôe÷eT\T >±ì Ä&É_&ɶ\T >±ì ~~›q ø£dü÷Ô] ‹\ø£eTT Bs¡TŒø£ ˆˆX¯ˆˆ (Ä~\ø£àå eTà, eTT‘·T≈Ô L£ s¡T)
˝Òs¡eTà ˙<Ó+‘· |ü⁄HÓïyÓ÷>±ì >=_“fi¯ófl : Çfi¯fl˝À »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑\T ø=ìï nsTT‘˚ |ü~eT+~ ˇø£#√≥ #˚]
eT>∑&ÉT ˇø£ÿ&ÉT >±q eTqdüT ¬øøÏÿqj·T≥T¢ »s¡T|ü⁄≈£îH˚$ ø=ìï. <Ûqä Tsêàdü+ Äs¡+uÛ+Ñ ø±>±H˚ s¡+>∑e\T¢\T r]à Ä&É|\æ \¢ +‘ê
eT]›+∫ ˙ eX¯eTT #˚düTø√eeTàµ4 >=_“fi¯ófl #˚dæ |æ&øÉ \£ T ø=&É‘ês¡T. >∑TeTà&ç |üP\‘√ n\+ø£]kÕÔsT¡ . e÷|òTü e÷dü+‘√
á bÕ≥qT Á|ü‹‘·©¢ bÕ&˚≥¢sTT‘˚ dü+kÕs¡+ sêeTsêeD j·TT<ä∆y˚T s¡<däÛ |ü $Ôü TøÏ >=_“ |æ&øÉ \£ ‘√ bÕ\T bı+–+∫ dü÷s¡T´&çøÏ bı+>∑* ô|&ÜÔsT¡ . dü+Áø±+‹
ne⁄‘·T+~. eTT+<äT HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ yÓTT<ä˝…’q ÁbÕ+‘ê\˝À Á|ü‹|ü˝…¢ >=_“bÕ≥\‘√ e÷s√à–
ô|[fl bÕ≥\≈£î kÕ+düÿè‹ø£+>± #ê˝≤ $\Te ñ+~. e÷qe⁄ì Jeq+˝Àì b˛‘·T+~. eT<Ûä´˝À >=u…“eTàqT ô|{Ϻ Ä&É|æ\¢\T <ëì#·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·÷, #·|üŒ≥T¢
Á|ü<ëÛ q |òTü {≤º\˝À ô|[fl ˇø£{.Ï $yêVü≤ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ Ä#êsê\≈£î, ‘·<ë«sê @s¡Œ&˚ ø=&ÉT‘·÷ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
≈£î≥T+ã e´edüú≈£î dü+düÿè‹˝À Á|ü<Ûëq kÕúq+ ñ+~. C≤q|ü<ä Ä#êsê\T, ô|[fløÏ >=_“j·T´fi§ >=_“j·Tì bÕ&És¡e÷à
dü+ã+<ÛäyÓTÆq $<ÛëHê\T, eTsê´<ä\T, y˚&ÉTø£\T, ≈£î≥T+ã+˝Àì $$<Ûä e´≈£îÔ\ >=_“j·T´fi§ ˆˆ>=ˆˆ
eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T`Çe˙ï ô|[fl bÕ≥\˝À Á|ü‹_+_‘·eTe⁄‘êsTT. ‘Ó\T>∑Tyê] #·+<äe÷eT #·+<äe÷eT z #·+<äe÷eT
dü+düÿè‹øÏ n<ä›+|ü{Ϻ #·÷|ü⁄‘êsTT ‘Ó\T>∑T ô|[flbÕ≥\T. #·+<äe÷eT ≈£L‘·Tfi¯ófl ˙\–] ø£HÓï\T ˆˆ>=ˆˆ
˙\–] ø£HÓï\≈£î ì‘·´eT˝…¢ ‘√≥
|ü+&ÉT>∑\T yÓTT<ä˝q’… $ : ì‘·´eT˝…¢ ‘√≥˝À ìeTà\¢ u≤$ ˆˆ>=ˆˆ
‘Ó\T>∑T ≈£î≥T+u≤\˝À dü+e‘·‡s¡+ bı&ÉT>∑THê @<√ ˇø£ |ü+&É>√ |üã“yÓ÷ ìeTà\¢ u≤$øÏ –\ø£\¢ ‘ê&ÉT
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. q\T>∑Ts¡T ˇø£#√≥ #˚s¡&ÜìøÏ, J$‘·+˝À ìs¡+‘·s¡eT÷ –\ø£\¢ ‘ê&ÉT≈£î ãT&ç– ãT&ç– #Ó+ãT ˆˆ>=ˆˆ
ñ+&˚ e´<Ûä, ÁX¯eT ø=+‘· ùd|üsTTHê eT]∫ b˛e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*ŒkÕÔsTT á ãT&ç– ãT&ç– #Ó+ãT n+<ä]øÏ eTqdüT
X¯óuÛøÑ ±sê´\T. n+<ä]øÏ eTqôd’q H˚˙j·T H˚s¡ ˆˆ>=ˆˆ
H˚˙j·T ≈£î+fÒqT Hê #Ó*¢sTT#·TÃ
uÛÀ–|üfi¯ófl : ‘Ó\T>∑Tyê] ≈£î≥T+u≤\˝À uÛÀ–|üfi¯ófl b˛ùd Ä#ês¡+ ˇø£≥T+~. •X¯ó Hê #Ó*¢ Hê ø£qï ø£&ÉTeTT<ä›sê\T ˆˆ>=ˆˆ
e⁄ |ü⁄{Ïqº dü+e‘·‡s¡+ uÛÀ– |ü+&ÉT>∑ sê>±H˚ sπ >∑T|üfió¯ fl, u§s¡T>∑T\T, u…\+¢ yÓTT<ä˝q’… $ ($»j·TeTà, HÓ\÷¢s¡T)
•s¡düTô|’q b˛kÕÔs¡T. |æ\¢\≈£î nìïs¡ø±\T |”&É\T, ~wæºb˛yê\ì ‘Ó\T>∑T‘·\T¢*˝≤ >=u…“eTà |ü+&ÉT>∑e˝…H˚ ‘Ó\+>±D≤˝À m≈£îÿe>± ø£ì|æ+#˚ s¬ +&ÉT y˚&TÉ ø£\T
#˚kÕÔs¡T. |üfi¯óflb˛q÷Ô HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À á bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. u§&Ó¶eTà, Áã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑\T. ‘Ó\+>±D≤˝À M{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T
X¯•eTTKT˝≤sê sêπs eTq |üdæbÕ|ü\≈£î n$T‘·+>± <=s¡T≈£î‘êsTT. ÄX¯«j·TT» X¯ó<ä∆bÕ&É´$T qT+∫ eTVü≤s¡ïe$T es¡≈£î
uÛÀ–|üfi¯ófl b˛j·TT<äeTT ˆˆX¯ˆˆ Áã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑— n+‘·≈£î eTT+<äT ‘=$Tà~ ~Hê\T u§&Ó¶eTà |ü+&ÉT>∑. u§&Ó¶eTà
eT÷&˚dæ <√dæfi¯ófl eTT]j·TT#·T •s¡eTTq ˆˆX¯ˆˆ |ü+&ÉT>∑˝À m≈£îÿe>± |æ\¢\T bÕ˝§Z+{≤s¡T. á ¬s+&ÉT |ü+&ÉT>∑\qT >∑T]+∫
eT+>∑fi≤ø±s¡T&ÉT eT<äq düT+<äsT¡ &ÉT _.sêeTsêE>±s¡T ‘·eT ªC≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTTµ˝À $|ü⁄\+>± #·]Ã+#ês¡T.
s¡+>∑T>∑ |”≥ô|’ s¡e[+#·T #·THêï&ÉT ˆˆX¯ˆˆ ôVA∞ |ü+&ÉT>∑ : Ç~ j·÷e<들s¡‘·+˝ÀqT Á|üU≤´‹ >±+∫+~. ôVA∞
200 201
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
bÕ≥\T, n˝À¢H˚πsfi¯ófl, ø±eTTìbÕ≥\T, C≤»s¡ bÕ≥\T, ø√˝≤≥+ bÕ≥\T á ^‘ê\≈£î ‘Ó\T>∑T s¡÷bÕ\ì $<ë«+düT\ n_ÛÁbÕj·T+. á C≤»s¡ bÕ≥\qT
düeTj·T+˝À eTq≈£î $ì|ækÕÔsTT. ø±eT<äV≤ü q+ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì nH˚ø£ Á|ü<X˚ Ê\˝À ø√\\T ‘·&÷É Ô bÕ&ÉT‘ês¡T. M{Ïì bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ø£d÷ü ]Ô , >∑+<Ûä y=&ç, |ü⁄bıŒ&ç yÓTT<ä˝q’…
ñ+~. bòÕ\TZD X¯ó<ä∆ bÂs¡$í TøÏ ø±eTTì |ü⁄qïeT nì ù|s¡T. ø=+&ÉM{Ï s¬ &ç¶ sêE\T yê{Ïì #·\T¢‘ês¡T. á bı&çøÏ C≤»s¡ nì ù|s¡T. C≤»s¡ bÕ≥\T X¯è+>±s¡,
á ñ‘·‡yêìï n‘·´+‘· yÓ’uÛÑy√ù|‘·+>± »]ù|yês¡T. ;Ûy˚TX¯«s¡ |ü⁄sêD+, Vü‰dü´s¡düÁ|ü<ÛëqyÓTÆ ñ+{≤sTT. á ÁøÏ+~~ ˇø£ C≤»s¡bÕ≥.
dæ+Vü‰düq<ë«Á‹+•ø£ yÓTT<ä˝q’… ø±yê´\˝À Bìï >∑T]+∫q $|ü⁄\ es¡qí \THêïsTT. ªC≤õ] C≤õ] >±E\ bÕ|ü
$»j·Tq>∑s¡ sêE\ ø±\+˝À á |ü+&ÉT>∑qT eTVü‰yÓ’uÛÑe+>± »s¡T|ü⁄ø=H˚yês¡T. C≤E\¢ >∑÷#·Tqï düqï|ü⁄ #ê|ü
‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À á Hê&ÉT ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ #ê˝≤ #√≥¢ eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛sTT+~. #ê|ü #·T≥ºπs dü+<ë] ø√≥
‘Ó\+>±D≤˝ÀqT, sêj·T\d”eT˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê˝˝ÀqT á |ü+&ÉT>∑qT áHê{Ïø° ø√≥ ø√≥≈£î ¬s+&ÉT ø=eTà\ »>±Z˝Ÿ
»s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. ø±eTTì |ü+&ÉT>∑≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥˝À¢ ªôVQ* ôVA*s¡s¡+>∑ »>±Z\T ãT≥Tºø£ |ü˝…¢≈£î b˛‘Ó
ôVA*`ôVA*s¡ #ÓeTàπø[µ nH˚ |ü\¢$ m≈£îÿe>± $qã&ÉT‘·T+~. ª#ÓeTà πø[s¡ n|ü⁄Œ&˚ Hê y=\T¢ »\T¢e÷HÓ
ôVA[µ nqï~ ªXÊ´yéT UÒ˝Ò¬s ôVA[µ nH˚ Væ≤+B yêø£´+ n|üÁuÛÑ+X¯ s¡÷|üeTì »\T¢eTqï ø±&É eT˝…¢\T¢ sê˝…
_.sêeTsêE>±s¡T >∑T]Ô+#ês¡T.5 s¡+>∑T\T #·\T¢‘÷· Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T Ç˝≤ bÕ&ÉT‘ês¡T. eT˝…¢\ e÷<˚$ ‘√{À¢ ñHêï~µ8
ªs¡+>∑T˝≤&ÉT<ëeTT s¡+>∑ ôVA[ <ädsü ê : uÛ≤s¡rj·TT\≈£î n‘·´+‘· Á|”‹bÕÁ‘·yTÓ qÆ y˚&TÉ ø£\˝À <ädsü ê ˇø£{.Ï
#ÓeTà πø[s¡ ôVA[ ÄX¯«j·TT» X¯ó<ä∆ bÕ&É´$TqT+∫ <äX¯$Tes¡≈£î á y˚&ÉTø£\T »s¡T>∑T‘êsTT. ø±[ø±
ñ+>∑sê\ E≥Tº MT<ä ôVA[ |ü⁄sêD+˝À sêeTT&ÉT eTVü‰qe$THê&ÉT <˚$ì |üPõ+∫ sêeDTì e~Û+∫q≥T¢>±
#ÓeTà πø[s¡ ôVA[ ` mÁs¡ ñ+~. sêeTT&ÉT sêeDTìô|’ <ä+&ÉT yÓ&É*+~ á ~qy˚Tqì ø=+<äs¡T #ÓbÕÔs¡T.
s¡+>∑T b˛dæ b˛‘êqT ôVA[ $»j·T<äX¯$TøÏ uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹˝À #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. eTVæ≤cÕdüTs¡
#ÓeTà πø[s¡ ôVA[µ6 eTs¡›ì $»j·T+ kÕ~Û+∫+~ á ~qy˚T q+{≤s¡T. ø=+<äs¡T $»j·TT&ÉT »$Tàô|’
ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤s¡‘+· ˝À ªôVA[ø£µ nH˚ sêø£då uü §eTàqT #˚d,æ n~ <äV≤ü qeTe⁄‘·÷ ñ+&çq Äj·TT<Ûë\qT rdüTø=ì X¯Á‘·Te⁄\qT z&ç+∫+~ á ~qy˚T n+{≤s¡T. @~
ñ+fÒ Äq+<ä+‘√ >∑+‘·T˝ÒkÕÔs¡T. ôVA[ø£ Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄ì k˛<ä]. Á|üVü‰¢<äTì @yÓTÆHê á |ü+&ÉT>∑ düs¡«»qT\≈£L Á|”‹ø£s¡yÓTÆq~.
#·+|ü&ÜìøÏ Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄&ÉT ÄyÓTqT ìj·T$T+#ê&ÉT. Ä sêø£ådæ eT+≥\˝À |ü&ç ª<ädüsê |ü<ë´\Tµ ~«|ü<ä #Û·+<ädüT‡˝À ñ+{≤sTT. M{Ï˝À uÛÑøÏÔ, X¯è+>±s¡+,
eTs¡DÏ+∫+~. •e⁄&ÉT ø±eTTDÏí <äVæ≤+∫q ø£<∏äqT |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ø±eT<äVü≤q+ ø£sT¡ D+, Vü‰dü´+ ø£ì|ækÕÔsTT.
#˚kÕÔsì¡ ø=+<äs+¡ {≤s¡T. ªeTs¡T»qø£ eTy˚Tà\T eT‘ꇴe‘ês¡
ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ düeTj·T+˝À C≤»s¡bÕ≥\T ≈£L&Ü $ì|ækÕÔsTT. Hê#·q >∑Ts¡T‘·T>± ø£è|üp&ÉT ≈£Lsêàe‘ês¡
k˛eTq Áyêdæq edü+‘· $˝≤düeTH˚ Á>∑+<∏ä+qT+∫ \ø£åDø£s¡Ô˝§ø£ C≤»s¡ es¡<äT&Ée⁄ ø±ej·T´ es¡Vü‰e‘ês¡
bÕ≥qT<äVü≤]+#ês¡T. ;ÛeTK+&É+˝À edü+‘· ãTT‘·Te⁄qT e]í+#˚ dü+<äs¡“¤+˝ÀqT dæsT¡ \T ø£sT¡ DÏ+#·T qs¡d+æ Vü‰e‘ês¡
C≤<äTs¡ bÕ≥\ Á|üdüøÏÔ ñ+~. n#·Ãs¡\T ªC≤<äTs¡ C≤<äTs¡+#·T eTè<äT#·s¡Ã] ^‘·\T eø£åeTTq dæ]>∑\T¢ yêeTHêe‘ês¡
yês¡TD° s¡kÕkÕ«<äeT<ë‹ πsø£eTT\T #·+Á~ø£>±j·Tq <äø£åyê{Ïø± y˚<äT\ MT<ä≥Hé s¡øÏå+#·TeTeTT |üs¡X¯ósêe÷e‘ês¡.....µ9
>∑qø£ MD\T MT≥T#·Tµ bÕ&ÉT#·T+&çs¡≥. C≤õ] bÕ≥\T dü+düÿè‘· eT+<ä* #·s¡ÃØ n+≥÷ ø=ìï{À¢ <äXe¯ ‘ês¡ es¡qí ø£ì|ædTü +Ô ~. eT]ø=ìï{À¢ $Hêj·T≈£î&ÉT, düsd¡ «ü ‹,
202 203
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
•e⁄&ÉT yÓTT<ä˝q’… <˚e‘·\ düT‹Ô ñ+~. nìï ≈£î˝≤\yê]ì ø=ìï bÕ≥\˝À bı>∑&&É +É ø£+sƒ¡y˚Tfi¯, ø£<∏ë kÂ+<äs¡´eT÷ ˇ≈£îÿeTà&ç>± @ø£eTsTT n\]düÔ$µµ10
ø£ì|ædTü +Ô ~. e÷eT÷\T>± ø√˝≤{≤\T >∑DHêj·T≈£îì bÕ≥‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘êsTT.
ø√˝≤≥+ bÕ≥\T : uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì nH˚ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À n‘·´+‘· ª•e•eeT÷]Ô$ >∑DHê<∏ë, ˙e⁄ •e⁄ì ≈£îe÷s¡T&Ée⁄ >∑DHê<∏ëµ yÓTT<ä˝…’q$ n{Ϻ
»qÁ|æj·TyÓTÆq $H√<ä+ ø√˝≤≥+. bÕ≥, bÕ≥\j·T≈£î ‘·–q Ä≥, Ä≥≈£î ø√˝≤≥düTÔ‘·T˝Ò. j·TeTø±~ X¯u≤›\+ø±sê\T á bÕ≥\˝À ì+&ÉT>± ñ+{≤sTT.
‘·–qdü+^‘·+, dü+^‘·+‘√ u≤≥T $H√<ä+ `n˙ï y˚Tfi¯$+∫q ø£fi¯ø√˝≤≥+. >√bÕ˝≤, eT˝Ò¢XÊ, $>∑TZDHê<Ûë, #·\T¢<ëe÷, ~<äT›<äe÷, ≈£L&ÉT<äe÷ yÓTT<ä˝…’q
ø√˝≤≥+ bÕ≥\T Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\˝ÀqT ñHêïsTT. Ç$ bÕ<ë+‘ê\T á bÕ≥˝À¢ ñ+{≤sTT.
e÷eT÷\T>± Hê\T>∑T`Hê\T>∑T e÷Á‘·\T+&˚ Äeè‘ê\T mì$T~+{Ï‘√ ñ+{≤sTT. ø√˝≤≥ >π j·÷\˝À C≤q|ü<Tä \≈£î Çwüß˝º q’… sêeTT&ÉT, >√bÕ\T&ÉT, >√|æø\£ T
bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT ªø√˝≤≥ >=&çj·T\µqT ù|s=ÿHêï&ÉT. nqïeTj·T´ ø°s¡Ôq˝À¢ eTTqï>∑T yês¡+‘ê düà]+|üã&ÉT‘·T+{≤s¡T. mø£ÿ&√ ‘Ó\T>∑T Hê&ÉT˝Àì e÷s¡TeT÷\
ø√˝≤≥ ø°sqÔ¡ \T nH˚ø+£ ñHêïsTT. eTTe«\T ø£{qºÏ u#ÓÃq ø√\\‘√ ‘êfi≤\T y˚d÷ü Ô |ü˝…¢˝Àì bÕ\T≈£L&Ü bÕ≥\<ë«sê πs|ü˝…¢qT #˚s¡T‘êsTT.
>∑T+Á&É+>± ‹s¡T>∑T‘·÷ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ ø√˝≤{≤˝≤&É&É+ ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝À nìï ø=+&Ü ø=+&É\sêeT ø√<ä+&ÉsêeT
#√{≤¢ ø£ì|ædüTÔ+~. <ä+&Éqs¡ÔqeTì ÁbÕNqT\T Bìï e´eVü≤]+#˚yês¡T. ‘Ó\T>∑T ø√<ä+&É sêe÷ sêeTj·÷´ ˆˆø=+&Ɉˆ
<˚X¯+˝ÀH˚ ø±ø£ <äøÏåD <˚X¯+˝Àì nH˚ø£ <˚yê\j·÷\˝À ø√˝≤≥ uÛÑ+–eT˝…H√ï ø=+&Üq e÷j·÷e⁄ ø√&˚ ˙ì+<√
ø±qekÕÔsTT. Ç|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄s¡Twüß\ ø√˝≤{≤˝Ò>±ì Ád”\Ô ø√˝≤{≤\+‘·>± ø£ì|æ+#·e⁄. <ä÷&Ü ˙ì+<√ sêeTj·T´ ˆˆø=+&܈ˆ
»&É ø√˝≤≥+ e÷Á‘· n|üyê<ä+. e÷j·÷e⁄ bÕ\ìï πs|ü˝…¢ #˚sê
C≤‘·s¡\T, b˛‘·sêE ø=\Te⁄\T, Á>±eT<˚e‘·\ |ü+&ÉT>∑\T, |üs¡wü\T, πs|ü˝…¢ #˚sê sêeTj·T´ ˆˆø=+&܈ˆ
eTVü≤eTàBj·TT\ ñs¡TdüT\÷ Çy˚M ˝Ò≈£îHêï yÓHÓï\ sêÁ‘·T\˝À ñãTdüTb˛ø£¬ø’Hê πs|ü˝…¢ ø£e‘ê\ qìï∫ÃHês¡T
düπs ø√˝≤{≤\T y˚kÕÔs¡T. qìï∫ÃHês¡T sêeTj·T´ ˆˆø=+&܈ˆ
ø√˝≤≥+ qè‘·Ô uÛÒ<ë\˝À ˇø£{Ï. Ç~ ‘êfi¯\j·÷Á•‘·+ Bì˝À mì$T~ (yÓ÷BHê, y˚T&ç≈î£ ]Ô, ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢)
eT+~>±ì, |üHÓï+&ÉT eT+~>±ì bÕ˝§Z+{≤s¡T. Ç~ m|ü⁄Œ&É÷ dü] dü+K´˝ÀH˚ C≤q|ü<Tä \≈£î+&˚ kÕe÷õø£ Á|ü»„ Hê>∑]≈£î\≈£î+&É<Tä . |ü˝≥¢… ÷fi¯fl˝À n+<ä]ì
ñ+≥T+~. ø√˝≤≥+ #˚ùd yêfi¯fl˝À u≤>± Ä]‘˚]q yê&ÉT Hêj·T≈£î&ÉT>± ñ+{≤&ÉT. eT+∫ #˚düTø=ì ã‘·ø£&É+ n‘·´+‘êeX¯´ø£+. ø√˝≤≥+ y˚dæHê |ü˝…¢˝Àì ô|<ä›\qT
n‘·DÏí y˚Tfi¯Hêj·T≈£î&ÉT ˝Òø£ ô|qTï~› n+{≤s¡T. yÓ\T|ü* ø£ø£å´˝À düe´+>± ‹]π> ù|s¡T ù|s¡THê #Ó|⁄ü Œø√e&É+ n\yê≥T s¬ &ç,¶ s¬ &çu¶ ≤Û s¡´, s¬ &ç¶ ≈£L‘·Ts¡T`n+<äs÷¡ bÕ≥˝À
yêfi¯flqT yÓ*j·TT<äT\› ì, ˝Àø£ø´å£ ˝À n|üdeü ´+>± ‹]π>yêfi¯flqT ˝Àj·TT<äT\› ì n+{≤s¡T. #√≥T dü+bÕ~+#·T≈£îHêïs¡T.
Mfi¯fl ø±fi¯fl≈£î >∑C…®\T+{≤sTT, ã#ÓÃqø√\\≈£L >∑C…®\T+{≤sTT. ô|qTï~› ª‘·j·T´ø£ ñj·÷´˝À »+bÕ˝À }] ù|πs$Tsê
‘·~∆$T‘êµ nì $\+ã>∑‹˝À yÓTT<ä\T ô|&É‘ê&ÉT. ‘êfi≤qïqTdü]+∫ $\+_‘·, sêeTsêeT ø√<ä+&É sêe÷
eT<Ûä´, Á<äT‘· >∑‘·T˝À¢ ø√|ü⁄\T q&ÉTkÕÔsTT. ñj·÷´˝À »+bÕ˝À }s¡T y˚T&ç≈£î]Ô
ø√˝≤≥+ bÕ{˝À¢ m≈£îÿe>± ñ+&˚~ X¯è+>±s¡yT˚ |æ\\¢ ≈£îqïìï Ä≥ bÕ≥\T sêeTsêeT ø√<ä+&É sêe÷
ô|<ä›\≈£î ˝Òe⁄. ÁøϬø{Ÿ yÓTT<ä˝…’q Áø°&É\T C≤q|ü<äT\ }Vü≤ø£+<äì$. ø√˝≤≥+ s¡#êÃq ñ+&˚ Ä ¬s&ç¶ ù|πs$Tsê ˆˆsêeTˆˆ
e+{Ïy˚ C≤q|ü<äT\ $H√<ëì¬ø’ ÄÁX¯sTT+#·<ä>∑Z Ä≥\T. ªªBì˝À es¡í#·\qeT÷, s¡#êÃq ñ+&˚{Ï ¬s&ç¶ sê|òüTe¬s&ç¶ ˆˆsêeTˆˆ
y˚wü kÕeTs¡d´ü eT÷, >∑eTq kÕeTs¡d´ü eT÷, eTTe«\yÓ÷‘·, ø√\\ \j·T, sê>∑dsü ∞¡ , Ä ¬s&û¶ uÛ≤s¡´ ù|s¡T ∫\ø± ù|πs$Tsê ˆˆsêeTˆˆ
204 205
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Ä ¬s&û¶ uÛ≤s¡´ ù|s¡T kÕs¡dü«‘·eTàsê ˆˆsêeTˆˆ πøåÁ‘·+˝À yÓ\dæq sêeT*+π>X¯«s¡Tì>∑T]+∫q ^‘·+ á ÁøÏ+~~.
(Á|üø±wt, y˚T&ç≈£î]Ô, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢) ªe÷s¡T≥¢ bı\eT÷˝Àq
Ád”Ô\≈£L ˇø£|ü⁄Œ&ÉT nH˚ø£ $<Ûë\ ø√˝≤{≤\T ñ+&˚$. ø±ì Á|üdüTÔ‘·+ C≤s¡T≥¢ sêeTT&É÷ C≤s¡T≥¢ sêeTT&É÷
»&Éø√˝≤≥+ e÷Á‘·+ ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñ+~. Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À bÕ&˚ ˇø£ ∫qï bÕ≥sTT~` |üfÒº eT+#·+ bÕqT|ü⁄$T+<ä |üP»\T>=Hêï&˚
ªn≥M düú\eTT\ ø£s¡>∑T<äe÷? eT≥º eT<Ûë´qï y˚fi¯
e≥ |üÁ‘·+ãT\T ø√j·TT<äe÷? q{Ϻ+≥ Hê~ø=+>∑T q{Ϻ+≥ Hê~ø=+>∑T
»qT˝≤sê >∑T&ç ≈£L&ÉT<äe÷? |ü≥º e<äT›s¡ Hê<äTø=+>∑÷ bÕ<ä+ãfÒºq÷....µ14
»&É ø√˝≤≥eTT y˚j·TT<äe÷?µ11
ø√˝≤≥+, >=_“j·÷≥, #ÓeTà #Óøÿ£ yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì b˛*q~ ª»{ÏCº ≤eTTµ. ø£qï&É+
‘êfi¯ Á|ü<ÛëqyÓTÆ+B ø£fi¯. yÓHÓï˝À¢ Äs¡Tãj·T≥ eT+&É˝≤ø±s¡+>± ì\ã&ç ª»{Ϻ
C≤eTTµ y˚dü÷Ô bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. sêj·T\ d”eT˝À ø£ì|æ+#˚ á C≤q|ü<ä ø£fi¯qT ô|[fl bÕ≥\T :
Ä+Á<Ûä˝Àø±ìøÏ $es¡+>± |ü]#·j·T+ #˚dæq yês¡T &Ü.{Ï.<=DŒ|üŒ>±s¡T.12 ‘Ó\T>∑T˝À ˝≤>±H˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ô|[fløÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T $]$>±
>=_“˝À˝≤>± #·T{Ϻsêe&É+>±ì, ø√˝≤≥+˝À>±ì #˚‹ø√\\T>±ì, #ÓeTà \_ÛdTü HÔ êïsTT. ª|æ\ì¢ #˚ÃeTTµ nì ns¡+ú e#˚Ã˝≤ ªôV≤DTíø=fÒeº ⁄µ nH˚ ù|s¡T‘√ C≤q|ü<ä
#Óø£ÿ˝À˝≤>± ¬>+‘·&É+>±ì »{ϺC≤eTT˝À ñ+&É<äT. #˚#·s¡|ü⁄\T e÷Á‘·y˚T eT+>∑fi¯ ^‘ê\qT ø£.sê.ø£èwüíkÕ«$T>±s¡T ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ dü+ø£\q+>± Á|ü#·T]+#ês¡T.
ñ+{≤sTT+<äT˝À. ªª‹qï>± ì\T#·T+&ç, ñuÛj Ñ T· bÕs¡Ù«eTT\+<ä* ñ~› ø£‘\ÔÓ ‘√ ˇ~›ø\£ T ªeT*¢>¬ <ä+&Óµ nH˚ C≤q|ü<ä ø£$‘ê dü+ø£\q+˝À sπ e|üŒ>±s¡T $yêVü≤+ yÓTT<ä{qÏ T+∫
#Ó&≈É î£ +&É ˇø£kÕ] ≈£î&ç‘≥· Tºq≈£î, ˇø£kÕ] jÓT&ÉeT‘·≥Tºq≈£î bÕs¡Ù«eTTK uÛ+Ñ –eT˝À ‘·T~es¡≈£î bÕ&˚ π>j·÷\qT Ç#êÃs¡T. Ç$ø±ø£ nH˚ø£ π>j·T dü+|ü⁄{≤\˝À $yêVü≤
zs¡>± ‹]–, Äj·÷ yÓ|’ ⁄ü \ qT+&ÉTyê] ni#˚‘T· \qT ‘·q ni#˚‘T· \‘√ ‘·≥Tº#T· µµ13 ^‘ê\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT.
bÕ&ÉT#·T Ád”\Ô T Ä&˚ Ä≥sTT~. yÓTT<ä≥ ø√\\qT yê&ÉT‘·T+&˚ yêπsyÓ÷ nì|ædTü +Ô ~. ‘Ó\T>∑Tyê] $yêVü≤ dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î, ø£qï&ç>T∑ \ $yêVü≤ dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î
dü+düÿè‘·+˝À #˚‹ø√\ nì ns¡$ú T#˚à ªj·Tw浺 ÁbÕø£è‘·+˝À ª»{ϵº ne⁄‘T· +~. Á|üV‰ü s¡eTH˚ #ê˝≤ b˛*ø£\THêïsTT. ô|[fl #·÷|ü⁄\T, ô|[fl≈£L‘·T]ï ` ô|[flø=&ÉT≈£îqT #˚j·T&É+,
ns¡ú+ e#˚à ªj·÷eTµ ÁbÕø£è‘·+˝À ªC≤eTµ ne⁄‘·T+~. Ç<˚ ‘Ó\T>∑T˝À ª»{Ϻ C≤eTTµ ø£\X¯ |üP», ªu≤dæ+>∑+µ ø£≥º&É+, $j·T´|ü⁄ sêfi¯fl $yê<ë\T yÓTT<ä˝…’q$ ø£qï&ç>∑T\
nsTTe⁄+&É e#·TÃqì &Ü.<=D|üŒ >±s¡÷Væ≤+#ês¡T. ô|[fl bÕ≥\˝À ñHêïsTT.
»{ϺC≤eTT bÕ≥˝À¢ yÓHÓï˝≤j·T˝À, yÓìïHêj·T˝À, yÓìï{°, sêeTsêe÷ e÷eT÷\T>± eT>∑ô|[flyês¡T Ä&Éô|[fl yê]+{ÏøÏ yÓ[fl |æ\¢qT #·÷&É&É+
ø√<ä+&É sêe÷ yÓTT<ä˝…’q bÕ<ë+‘· |ü<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. #Ó’Á‘· yÓ’XÊK ø±]Ôø£ |ü<‹∆ä . e∫Ãq $j·÷´\ yê]ì »+U≤Hê|ü]∫ ≈£Ls¡TÃ+&É u…{ºÏ $&çjT· $T∫à sêø£≈î£
e÷s¡•Z sê\T á bÕ≥\T bÕ&˚ düeTj·÷\T. q\T>∑Ts¡T ˝Òø£ n+‘·øq£ ï m≈£îÿeeT+~ ø±s¡DeT&ÉT>∑T‘·THêïØ ÁøÏ+~ bÕ≥˝À. yês¡Ty˚TeTT |æ\¢ q&É>&∑ ÜìøÏ e#êÃeTHêïs¡T.
ñ+fÒ dü]dü+K´˝À »{ϺC≤eTT y˚kÕÔs¡T. ¬s+&ÉT »≥Tº>± Bìï Ä&ÉT‘ês¡T. ˇø£ ªôV≤DÏí>√>∑Tyê>∑ Vü≤DÏíq+<ä\ ã+<=
»≥Tºyês¡T bÕ≥˝À ˇø£ bÕ<ä+ bÕ&ç‘˚ ¬s+&Ée »≥Tºyês¡T e+‘· |ü\T≈£î‘ês¡T. Vü≤HÓïs¡&ÉT ≈£î<äT¬s _>∑q÷s¡T ôd’yê–
»{ϺC≤eTT bÕ≥˝À¢ ø£<∏ëπ>j·÷\÷ ñHêïsTT. ã+<äs¡T ;>±s¡ ns¡eTHÓ¬>
á bÕ≥\˝À Vü‰dü´ ^‘ê\T, X¯è+>±s¡ π>j·÷\÷ m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. ã+<ä ;>∑]¬> »+ãTø±HÓ yêdæ
ø=ìï düTÔ‘·T\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. |æHêøÏ˙ qB rs¡+˝À ñqï »s¡T≥¢ nH˚ XË’e >∑+<Ûä Mfi¯´e q&ÉT$]dæ πøfi≤s¡˝…¢
206 207
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
˙e⁄ ã+<ä ø±s¡D<ä ã¬>j˚TqTµ15 ã+‘·T\T #˚dæ Ä&ÉT‘ês¡T. ªeT˝…¢ |üP\qT ø√dæ, ã+‘·T\qT ø£{ºÏ Ä&ÉT<ë+sê Á|æj÷· ,
ô|[fl eT÷&ÉT Hê\T>∑T ~Hê\T+<äq>± Ä&É ô|[fl yê]+{À¢ ªM&É´XÊÁdüÔµ nì bÕ&ÉT‘·THêïØ bÕ≥˝À.
nqï~ »s¡T|ü⁄‘ês¡T. Bì ø√dü+ ‘·eT\bÕ≈£î\T, eø£ÿ\T, ◊<äTø=ã“]ø±j·T\T, ◊<äT ªªeT©¢– VüAe⁄ ø=j·TT›
¬>\\T ns¡{Ï|üfi¯ófl, ◊<äT u…\¢|ü#·TÃ\T, X¯q>∑|ü|ü⁄Œ yÓTT<ä˝…’q$ eT>∑ô|[flyês¡T Ä&É #Ó+&Ü>∑fiq¯ Tï ø£{ºÏ
ô|[flyê]+{ÏøÏ |ü+|ækÕÔs¡T. M{Ï˝À ‘ê+ã÷˝≤ìøÏ nÁ>∑kÕúq+. |ü+‘·~+#· #Ó+&É ø£{Ϻ
ªm˝…j·T ‘·+<Ó˝…j·T q+~j·T düTs¡ôVQHÓï ‘√≥<Ó˝…j·T Ä&√D u≤u≤ Á|æjÓT
n+<ä ø±\÷s¡T #·+<ä¬ø uÒ\÷s¡T VüA$q #Ó+&É ø£{Ϻ
>∑+<Ûä ôVQ+u≤fiË u…fiËy= #·qï|ü≥ï<ä ÁbÕDø±+‘·q >∑TDe+‘·HÓ
@] ¬øfi¯>∑ Vü≤+ãT n]<ëy= >∑>∑Hê¬ø.....µ16 |ü+‘·~+<ä #Ó+&É ø£{Ϻ
q\T>∑T bÕ≥\T ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ñHêïsTT. ◊<äT eT+~ eTT‘·sÔ TT<äTe\T Ä&√D u≤u≤ Á|æj·Tµµ18
q÷HÓ |üPdæ q\T>∑T ô|&ÜÔsT¡ . |üøÿ£ H˚ ˇø£ >∑T+Á&ÜsTT ô|{Ϻ <ëìøÏ |üdTü |ü⁄ |üPdæq÷HÓ ªVü≤e´ø£s¡ Vü‰&ÉT>∑fió¯ µ nH˚ ù|s¡T‘√ ø£qï&É+˝À ø=ìï bÕ≥\THêïsTT. ø£<+ä ã
sêkÕÔs¡T. ˇø=ÿø£ÿπs ô|[flø=&ÉT≈£î ‘·\MT<ä ˙fi¯ófl b˛kÕÔs¡T. Ç˝≤ ‘·\+{Ï b˛dü÷Ô eTj·T÷s¡ es¡à ø±\+˝À Áu≤Vü≤àDT\≈£î ø£s¡Ty˚s¡Œ&ç+<ä≥. Ä sêE $+<Ûä´
bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ÁbÕ+‘ê\qT+∫ Vü≤e´ø£s¡à\ ø√dü+ ø=ìï Áu≤Vü≤àD ≈£î≥T+u≤\qT s¡|æŒ+#ê&É≥!
ªVü≤‘·TÔ ø=+ã]dæq ≈£î{Ϻ ã≥º\TÔ+_ yêfi‚fl Vü≤e´≈£î\T. ø£sêí≥ø£+˝Àì •eyÓTT>∑Z yÓTT<ä˝…’q õ˝≤¢˝˝À Ms¡T m≈£îÿe>±
e÷[¬> eTT+<Ó eTD… Vü‰øÏ MT<ä ˙s¡T ñHêïs¡T. Mfi¯fl≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\˝À düTe÷s¡T dü>∑+es¡≈£î ô|[flbÕ≥˝Ò
n+<ä\ <ë{Ï ôVQfiË<ë≥ ñHêïsTT. ô|[fl ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTTq|üŒ{ÏqT+∫ eTT–ùd es¡≈î£ Á|ü‹ y˚&TÉ ø£q÷ e]íkÕÔsT÷
düeTTÁ<ä<ä u≤fiË z˝≤&ç u…fiË<ëy= bÕ≥\T.
Äs¡T ø=+ã]dæq ‘˚<äT ã≥º\TÔ+_ >∑+>∑, >√<ëe] yÓTT<ä˝…’q q<äT\≈£î uÛ≤s¡rj·TT\ n<Ûë´‹àø£ J$‘·+˝À
e÷[¬> eTT+<Ó eTD…Vü‰øÏ MT<ä ˙s¡T |ü$Á‘·yÓTÆq kÕúqeTT+~. Vü≤]‘√ düe÷qT&ÉsTTq n\T¢&çøÏ ø±fi¯ófl ø£&ÉT>∑T‘·÷ bÕ&˚
ˇ‘ÓÔD…í |ü⁄s¡¬ø Vü≤]<ëe⁄ bÕ≥˝À Vü≤e´≈£î\T q<äT\qT düà]+#·T≈£î+{≤s¡T.
#·|üŒs¡ <äfÒº* ˇ|üŒø=˝…j·T q÷&ç ªª>∑+¬> >√<ëe] ‘·T+>∑uÛÑÁ<Ój·TT ø£èôwí
ø£|ü⁄Œs¡<ä ùd<Ó ˇ˝…–øÏÿ ø±<ë ˙s¡T dü+>∑eT Vü≤]y√ j·TeTTHÓj·TqT
uÛÑ÷eT+&É\ Hêfi§ eT>∑ì¬>.....µ17 dü+>∑eT Vü≤]y√ j·TeTTHÓ j·TT<äø£e ‘·+<äT
ô|[flø=&ÉT≈£î uÛ≤wæø±\T ø£fÒº Ä#ês¡+ ø£qï&ç>∑T\≈£î ≈£L&Ü ñ+~. Ä n+ãT» Vü≤]j·T bÕ<äe ‘=fiË<ä....µµ19
dü+<äs¡“¤+˝À ≈£L&Ü ^‘ê˝≤˝≤|ækÕÔs¡T. ô|[fl˝À mH√ï s¡ø±\ $H√<ë\T |ü+&ÉT>∑ yÓTT<ä˝q’… $ :
Á|ü‘·´ø£åeTe⁄‘êsTT. uÛÀ»Hê\T n˝≤+{Ï $H√<ë\˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq$ ‘Ó\T>∑T˝À ø£qï&É<˚X¯+˝À Ä#·]+|üã&˚ |ü+&ÉT>∑\˝À ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ ˇø£{Ï. BH˚ï
ãTe«|ü⁄ã+‹bÕ≥\T Á|ü‘´˚ ø£‘q· T dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. Ä $<Û+ä >± ø±≈£îHêï, $yêVü≤ ôVA∞ n+{≤s¡T. ‘Ó\T>∑T <˚X¯+˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À áHê&ÉT eTs¡T>∑Tq |ü&ç
uÛÀ»q+ e]í‘·yÓTÆq bÕ≥\T ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ñHêïsTT. b˛sTT+~ á y˚&ÉTø£.
$yêVü≤+˝À »]π> y˚&ÉTø£\˝À ã+‹ Ä≥≈£L&Ü ˇø£{Ï. eT˝…¢|üP\‘√ Ád”\Ô øπ m≈£îÿe>± y˚&TÉ ø£\T ñ+&É&+É #·÷∫ |ü⁄sT¡ wüß\T ‘·eT≈£î ˇø£ÿ |ü+&ÉT>∑HH’Ó ê
208 209
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
<äjT· #˚jT· e\dæ+<äì <˚e⁄DÏí ÁbÕ]ú+#ês¡≥. n|ü⁄Œ&ÉT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ø±eTTì |ü+&ÉT>∑qT
Á|ükÕ~+#ê&Éì ø£qï&É C≤q|ü<Tä \˝À ˇø£ ø£<ä∏ Á|ü#ês¡+˝À ñ+~. $»j·Tq>∑sêìøÏ
b˛s¡TÃ^düT sêj·Tu≤]>± ñ+&çq &Ü$T+>√|”CŸ á ñ‘·‡yêìï >∑÷]Ã $e]+#ê&ÉT.
‘·+C≤ePs¡T düsd¡ «ü r |ü⁄düøÔ £ uÛ≤+&Ü>±s¡+˝À ªÄø±X¯ uÛs’… e¡ ø£\ŒµeTH˚ |ü⁄düøÔ +£ ñ+~.
n+<äT˝À sêE\T Ä#·]+#·<ä–q |ü+&ÉT>∑\˝À ø±eTTì |ü+&ÉT>∑qT >∑÷]à Á|ü‘˚´ø£
n<Ûë´j·Ty˚T ñ+~. |ü+&ÉT>∑ eTq kÕ+düÿè‹ø£ dü+Á|ü<ëj·÷˝À ô|øÏÿ+{Ï düeTwæº
|ü]D≤eTeTì $E„\T n_ÛÁbÕj·T |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. j·T»„ |ü] düe÷|æÔ ‘·sê«‘· neuÛèÑ <∏ä
|üPs¡«+ Ä#·]+#˚ düsê«VüQ‹ dü+Á|ü<ëj·T+ á |ü+&ÉT>∑˝À eTq≈£î ø=+‘· ø£ì|ædTü +Ô ~.
neuÛÑè<∏ä |üPs¡«+ j·T»„uÛÑkÕàìï ˙{Ï˝À ø£*|æ ˇø£]ô|’ ˇø£s¡T #·\T¢ø=H˚ yês¡≥!
|æ<ä|ü edü+‘· Áø°&É˝≤&ç ˙{Ï˝À kÕïq+ #˚ùd yês¡≥! ø±eT<äVü≤q $wüj·T+ $wüßí,
uÛ≤>∑e‘·, *+>∑ |ü⁄sêD≤\˝À ø£ì|ædüTÔ+~. ø±eTTì |ü+&ÉT>∑˝À ø±eT<äVü≤qy˚T
Á|ü<Ûëq+>± ø£ì|ædüTÔ+~. edü+‘ê\T #·\T¢ø=H˚ dü+Á|ü<ëj·T+ #ê˝≤es¡≈£î b˛sTT
H˚&ÉT ø±eT<äVü≤q+ e÷Á‘·+ ì*∫ ñ+~.
ªôVA∞µ nH˚ |ü<ëìøÏ ø£qï&É |ü+&ç‘·T\T $$<Ûësêú\qT dü÷∫+#ês¡T.
ôVA*ø± ˝Òø£ &ÉT+&ÛÜ nH˚ sêø£då æ njÓ÷<Û´ä düMT|ü+˝Àì ns¡D´+˝À ∫qï |æ\\¢ qT
u≤~ÛdüTÔ+&˚<ä≥. ÄyÓTqT Á|ü»\T |ü≥Tºø=ì ø±*Ãy˚XÊs¡T. eT]ø=+<äs¡T lø£èwüíuÛÑøÏÔ
dü+uÛÑ]‘·yÓTÆq uÛ≤>∑e‘· dü+Á|ü<ëj·÷qïqTdü]+∫ edü+‘√‘·‡e dü+Á|ü<ëj·T+
e∫Ã+<ä+{≤s¡T. >√|” ø£èwüßí\ sêdü©˝˝Ò edü+‘· Áø°&É\≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£\q&ÜìøÏ
ñ|ü|ü‹Ô>± edü+‘· ø±\+˝À »]ù| ªedü+‘· e÷<Ûäe⁄&çµ |üP»qT ñ<äVü≤]kÕÔs¡T.
edü+‘· Áø°&\É qT ªz≈£î[µ Ä≥ n+{≤s¡T. mÁs¡˙fi¯ófl #·\T¢≈î£ H˚ á dü+Á|ü<ëj·T+
X¯è+>±s¡sk¡ Õì≈£î+&˚ ÁbÕ<ÛëHê´ìï ‘Ó\TŒ‘·T+~. X¯è+>±s¡ s¡d+ü es¡+í ms¡T|ü⁄. s¡‹uÛ≤e
es¡+í ms¡T|ü⁄. X¯è+>±s¡sd¡ ü b˛wüD≈£î ñB›|qü $uÛ≤eyÓTqÆ edü+‘· ãTT‘·Te⁄ s¡+>∑÷
ms¡Tù|. X¯è+>±s¡kÕ~ <˚e‘·jTÆÓ q eTqà<∏Tä ì kÕ+πø‹ø£ es¡+í ≈£L&Ü ms¡Tù| ø±e&É+
e\¢ mÁs¡ì edü+‘ê\qT #·\T¢ ø√e&É+ ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ Á|ü‘´˚ ø£‘.· ñ‘·sÔ ¡ ø£sêï≥ø£+˝À
ªzø£[µ n&ÉTø√&É+ Ç+ø± ì*∫ ñ+~.
ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ dü+<äs¡“¤+˝À $ì|æ+#˚ ø£qï&É π>j·÷\˝À ‘Ó\T>∑T˝À
˝≤>±H˚ X¯è+>±s¡ Vü‰dü´s¡k˛ù|‘ê˝…’ ñ+{≤sTT. ø=ìï{À¢ no¢˝≤\T ≈£L&Ü m≈£îÿe>±
ø£ì|ækÕÔsTT. •e⁄ì ‘·|üdüT‡ #Ós¡#·&ÜìøÏ yÓ[flq ø±eTTì eè‘êÔ+‘êìï dü÷∫dü÷Ô
ø=+<äsT¡ -
210
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø±eTDí ø£≥Tº‘·*
>=HÓ eTfi¯fl düT]j·TT‘·*
d”‘êfi¯ u≤+$ ‘Ó>¬ düT‘·*`qeTø±eT
J‘· ôVA>±´q •eq*¢
nì bÕ&ÉT‘ês¡T.
ôVA∞ bÕ≥\˝À ø£<ë∏ >π j·÷\THêïsTT. <äT+<äT$T nH˚ ù|s¡T>∑\ yê<ë´\‘√
>∑÷&çq bÕ≥\THêïsTT, Á‹|ü<Tä \THêïsTT, k˛u≤q ^‘ê\THêïsTT. ø√˝≤{≤\THêïsTT.
ñ‘·sÔ ¡ ø£sêï≥ø£+˝À C≤q|ü<Tä \T eTqà<∏Tä ì y˚||ü Pü \‘√ dæ+>±]kÕÔsT¡ . Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷
y˚||ü Pü \qT <Û]ä kÕÔsT¡ . Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß*s¡T«s¡÷ ôVA∞ bÕ≥\qT ‘·eT≈£î $düT>∑T |ü⁄fÒ+º ‘·
es¡≈î£ bÕ&ÉT‘ês¡T. bÕ≥\qT >∑D|ü‹ <Ûë´q+‘√ yÓTT<ä\T ô|&ÜÔsT¡ . ‘·sê«‘· eTqà<∏Tä ì
yÓ÷Vü≤q s¡÷bÕìï, s¡r<˚$ kÂ+<äsê´ìï ‘·\#·T≈£î+≥÷ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
ªªÄì >∑+u≤] #Ó+<ä, ≈£î<äج> ‘·&ç#Ó+<ä
dü<äج> #Ó+<ä ø±eTDí ã>∑˝≤>∑
s¡÷|üø£ #Ó+<ä s¡‹<˚$µµ20
ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ XË’e⁄\≈£L, yÓ’wüíe⁄\≈£L` Ç<ä›]ø° ø±e\dæq y˚&ÉTø£.
BìøÏ dü+ã+~Û+∫q qeTàø±\T #ê˝≤ ñHêïsTT. ø±eTTì <äVü≤q+#˚j·T>± Ä
ã÷~ @~≈£îÿ≈£î m–]‘˚ Ä yÓ’|ü⁄ |ü+≥\T düeTè~∆>± |ü+&ÉT‘êj·Tì ˇø£ qeTàø£+.
ø±eTTì ã÷~ì $‘·ÔHê\‘√ ø£*|æ #·\T¢‘ês¡T. ôVA∞ Ä&Éì <˚X¯+ <˚X¯y˚T ø±<äì
C≤q|ü<äTì qeTàø£+.
ªôVA[ j·÷&É<ä Hê&ÉT. HêfiËq<Ó ø±&Ü‘√
>√fi≤‘= »qø£ e÷˝≤‘= eTfiË ôVA–
ùV≤fi¯‘√ |æ&ÉT¬><äT› ~q~qø=µµ21
Ä+Á<Ûä ø£sêí≥ø±\˝ÀH˚ >±ø£ uÛ≤s¡‘<· X˚ e¯ T+‘·{≤ Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ eTs=ø£ y˚&TÉ ø£
<ädüsê. ÄX¯«j·TT» X¯ó<ä∆ bÕ&É´$TqT+∫ qesêÁ‘·T\T Äs¡+uÛÑeTe⁄‘êsTT. ø£qï&É
<˚ X ¯ + ˝À <ä d ü s ê ªHê&É V ü ≤ 㓵 nì |æ \ Teã&É T ‘· T qï~. $»j· T <ä X ¯ $ T‘√
n+‘·eTe⁄‘·T+~~. $»j·Tq>∑s¡+˝Àì eTVü‰qe$T ~ã“ sT÷ Hê{Ïø° Ä sêE\
<ädüsê eTôVA‘·‡yê\ yÓ’uÛÑyêìï ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
$»j·T<äX¯$T Hê&ÉT |ü˝…¢ô|<ä› }]˝Àì ô|<ä›\qT |æ\T#·Tø=ì e∫à X¯MT
|üP» »]|ækÕÔ&ÉT. ù|s¡T≈£î |üP» nsTTHê Ç~ ˇø£ y˚&ÉTø£ e÷Á‘·y˚T. <ädüsê≈£î
211
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªãìïj·T Vü≤㓵 (R»$Tà |ü+&ÉT>∑) nì≈£L&É ù|s¡T. kÕÿ+<ä |ü⁄sêD+, ÁãVü‰à+&É BbÕe[ e÷eT÷\T BbÕe[ ø±<äT— ªã+>±s¡T BbÕe[µ. ø=+<äs¡T
|ü⁄sêD+, uÛÑ$c˛´‘·Ôs¡ |ü⁄sêD+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï˝À X¯MT |üP» eTVü≤‘·Ô«+ ne÷yêdü´‘√H˚ BbÕe[ |ü+&ÉT>∑qT eTT–+#·≈î£ +&Ü |ü+#·$T es¡≈î£ #˚dTü ≈£î+{≤s¡T.
$e]+#·ã&ç+~. $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´ Á|ü‹cÕ˜|qü $»j·T<äX$¯ THê&ÉT »s¡>ã∑ fÒº Ä |ü+#·$TøÏ ªø£&Ó|ü+#·$Tµ (∫e] |ü+#·$T) nì ù|s¡T. á |ü+#·$T nsTTq
$»j·Tq>∑s¡eTH˚ ù|s¡T @s¡Œ&ç+<äì n+{≤s¡T. á $wüj·÷ìï dü÷∫+#˚ ø=ìï ‘·sê«‘·H˚ ≈£L‘·Ts¡T n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ Á|üj÷· DeTe⁄‘·T+~.
Á‹|ü<äT\T ø£qï&É+˝À ñHêïsTT. ø£qï&ç>T∑ \≈£î j·TT>±~ eTTK´yÓTqÆ |ü+&ÉT>∑\˝À ˇø£{.Ï ÄHê&ÉT m<äT\› qT
ªã˙ïj·T –&ÉVüQ{Ϻ ôVQìïq eTfiË>∑¬s<äT dæ+>±]+∫ dü+‘√wü+>± >∑+‘·T˝ÒsTTkÕÔsT¡ . ñ>±~ì >∑T]+∫q bÕ≥\T ø£qï&É+˝À
#Óqï|ü≥ºD¬ø ôVQ[Vü≤]<äT Vü≤+bÕ´>∑ ∫qïM ô|<ä›M nH˚ø£+ ñHêïsTT. á ÁøÏ+~+~ ˇø£{Ï`
ãHêïD Ms¡ >∑T{≤º–µ22 ª>∑T&çj·T ‘√s¡Dø£{Ϻ, dü&É>∑s¡e⁄ ôVQdü~qe⁄
$»j·Tq>∑s¡ sêE\ ø±\+qT+∫ yÓTTqï yÓTTqï{Ï yÓTÆdü÷s¡T sêE\ ñ&ÉT>∑ ¬sj·THê&ÉT u…fi¯e\|ü⁄ ôVQdü‘·qe
ø±\+es¡≈î£ <ädsü ê y˚&TÉ ø£\T n‘·´<äT“¤‘+· >±, eTVü‰yÓu’ yÑÛ √ù|‘·+>± »s¡T>∑T‘·÷e#êÃsTT. m&Óe÷&ç ñ+&ÉT •eHÓ+<äTˆˆ
ÄX¯«j·TT» X¯ó<ä∆ bÂ]íeTqT ø£qï&ç>∑T\T ªo¬>VüQDÏíyÓTµ nì |æ\TkÕÔs¡T. ôVQq~q¬ø ôVQdü‘·qe⁄ ôVQdüeTfiËj·TT ôVQdü u…fiËj·TT
ÄHê&ÉT equÛÀ»Hê\T Á|ü‘˚´ø£+. C≤q|ü<äT\T bı\+˝À bÕ+&Ée⁄\qT |üPõ+∫ ôVQdüB|ü Vü≤∫à u…fi¯e\e⁄ mfiËj·TTe<äT
‘·sê«‘· ‘·eT y˚&ÉTø£\qT kÕ>∑ìkÕÔs¡T. equÛÀ»Hê\ ‘·sê«‘· Ä&É|æ\¢\T yÓHÓï\˝À ãdüeDí ìeTà ôVQdü‘Ís¡Tµ25
Ä≥ ˝≤&ÉT‘ês¡T, bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
ªo¬> VüQDÏíyÓ ~q ñD*¬øÿ ø£¬sj·TTe πsq˝≤¢ ø√˝≤≥+ bÕ≥\T :
ø£¬s<ä¬s ôVA>∑<ä _&É*˝≤¢ ˆˆ|üˆˆ nq+‘· yÓ’$<Ûä´+‘√, ‘êfi¯ \j·÷ì«‘ê˝…’, düs¡«»qT\≈£L dü+‘√cÕìï
VüQ]j·TøÏÔ ôVA[¬> VüAs¡D>∑&ÉãT düeT≈£Lπsà ø√˝≤≥+ bÕ≥\T ø£qï&É <˚X¯eT+‘ê yê´|æ+∫ ñHêïsTT. M{Ï˝À
ø£&É* |ü#·Ã&ç ø£{ϺHê+ãsê <Ó’edüTÔ‘·T\T, ‘·‘ê«\T, düú\|ü⁄sêD≤\T, X¯è+>±s¡ Vü‰kÕ´\T ì+&çq uÛ≤yê\T
ñ+&ç>∑&ÉãT |ü⁄+&çj·T |ü˝…¢ãT{Ϻ jÓTT[f…›\¢ <äsÙ¡ q$TkÕÔsTT.
ãT{Ϻ¬> ¬øeTàDí ã&ç<Ó\¢ ø√˝≤≥+˝À bÕ˝§ZH˚ yê]ì ªÄfi¯ó>∑fi¯óµ n+{≤s¡T. Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À ˝≤π>
n<äs¡ nqTuÛÑe ‹[j·T*\T¢µ23 ø£qï&É<˚X¯+˝ÀqT e÷eT÷\T>± mì$T~ eT+~ ø√˝≤≥+˝À bÕ˝§Z+{≤s¡T.
BbÕe[ ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘·<˚X¯eT+‘ê »s¡T|ü⁄ø=H˚ y˚&ÉTø£. Bìï ø£qï&É+˝À ˇø=ÿø£ÿkÕ] á dü+K´ 24 es¡≈î£ b˛e#·TÃ. ‘Ó\T>∑T˝À˝≤>±H˚ y˚Tfi¯Hêj·T≈£î&É+{≤&ÉT.
ªVü≤{ϺVü≤㓵 n+{≤s¡T. BbÕe[ düeTj·T+˝À bÕ+&Ée⁄\T <äøÏåD<˚XÊìï e<ä* 24 eT+~ bÕ˝§ZH≥˚ s¢ TT‘˚ eTT>∑TsZ T¡ y˚Tfi¯ Hêj·T≈£î\T nedüse¡ Te⁄‘ês¡T. ø√˝≤≥+˝À
ñ‘·Ôsê~øÏ ãj·T\T<˚sês¡≥. á |ü+&ÉT>∑≈£î ‘·|üŒø£ ≈£L‘·Ts¡T, n\T¢&ÉT ekÕÔs¡T. ñ|üjÓ÷–+#˚ ø√\≈£î ªø√\T>∑÷≥µ nì ù|s¡T. ø=+<äs¡T ø√\ nH˚ n+{≤s¡T. Ç~
#Ó˝…¢\ nqï‘√ ª@ |ü+&ÉT>∑≈£î |æ*∫Hê |æ\Te≈£îHêï BbÕe[øÏ e÷Á‘·+ |æ\e&É+ düTe÷s¡T ‘=$Tà~ n+>∑Tfi≤ \T+≥T+~. ø√˝≤≥ e÷&˚yê] eT<Û´ä ˇø£&TÉ ì\TÃø=ì
eTs¡∫ b˛e<ä›Hêïµ nì #Ó|ü⁄Ô+~. <äeTà&ç nH˚ yê<ä´+ yêsTTdü÷Ô \j·Tã<ä+∆ >± bÕ<ä $Hê´dü+ #·÷|ü⁄‘ê&ÉT. <äeTà&çì
ªø±s¡TΩD$ Vü≤ã“ø£ ø£]˝≤ø£ ãs¡u≤´&É ñ&ÉTeTT#·s¡à+ ã\+>± _–+∫ ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T. BìøÏ >∑C…®\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
ø±\ u≤&û– ø=&Éu≤´&É qqïDí <äeTà&ç yêsTT+#˚ yêì‘√u≤≥T ‘êfi¯+y˚ùd yê&=ø£&ÉT ≈£L&Ü eT<Ûä´˝À ì\ã&ç
ôVQqï Be[– eT]u≤´&ɵ24 ñ+{≤&ÉT.
212 213
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø√˝≤≥+ ì<ëq+>± ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ yÓT\¢yÓT\¢>± y˚>±ìï |ü⁄+E≈£î+≥T+~. 7. ªMD≤>±q+ yÓHÓï\‘˚≥`sêDMTs¡>± s¡eTDT\ bÕ≥ ù|s¡T#Ó|æŒq |æq
Ä&˚ yêfi¯fl‘√u≤≥T #·÷#˚yê] eTqdüT‡\T ≈£L&Ü qè‘·´+ #˚kÕÔsTT. ø√˝≤≥+ bÕ≥\˝À Áu≤Vü≤àDTM≥`C≤D\T yÓT‘·TÔs¡T C≤»s¡bÕ≥µ
e÷eT÷\T>± yÓTT<ä≥, ∫es¡ ÁbÕs¡úq ñ+≥T+~. ªX¯s¡DT X¯s¡DTej·T´ >∑DHêj·Tÿµ 8. ø£èwüíl (dü+.), |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.68
nH˚bÕ≥ ÁbÕs¡úq ^‘·µ \˝À m≈£îÿe Á|ü#ês¡+ bı+~+~. 9. Ád”Ô˝bÕ≥\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√, |ü⁄.103
ø√˝≤≥+ bÕ≥\ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À ñ+&˚ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT #·s¡D≤\T m≈£îÿe>± 10. ªø£èwüílµ (dü+.), |ü˝…¢|ü<ë\T
<Û«ä q´qTø£sD¡ ≤˝…’ ñ+{≤sTT. Çy˚ ˇø=ÿø£ÿkÕ] |ü\$¢ >± |ü⁄qsêeè‘·Ô eTe⁄‘·T+{≤sTT. 11. m˝À¢sê, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.221
á ÁøÏ+~$ ø√˝≤≥+ bÕ≥\ Äs¡+uÛÑ#·s¡D≤\T. 12. C≤q|ü<ä ø£fi≤dü+|ü<ä (Á|ü<∏äeT dü+|ü⁄), |ü⁄.187`208
1. ø√\qï >∑+¬>¬> ø√\qï >=]¬> 13. n<˚, |ü⁄.188
ø√\T ø£˝≤´D<ä ãdüe¬> ø√˝… 14. n<˚, |ü⁄.205
15. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.753
2. ‘·+<äHêq ‘êq+<ÓHêq 16. n<˚, |ü⁄.756
‘·+<äHêq ‘êq+<ÓHêq 17. n<˚, |ü⁄.761
18. n<˚, |ü⁄.812
3. k˛u≤q ãìï k˛u≤q k˛u≤q 19. n<˚, |ü⁄.786
ãìï k˛Nÿq 20. _.mHé.>∑<ä›– eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.174
X¯è+>±s¡ Vü‰kÕ´\T Á|ü<Ûëq+>± ñ+&˚ ø£qï&É ø√˝≤≥+ bÕ≥\T ‘Ó\T>∑T 21. n<˚, |ü⁄.177
bÕ≥\˝≤π> ñ+{≤sTT. ø£sêí≥ø£+˝À ø£ì|æ+#˚ ø√˝≤{≤\˝À nH˚ø£ $uÛ≤>±\THêïsTT. 22. n<˚, |ü⁄.163
ñj·÷´˝… ø√\T, ^E>∑q ø√\T, u≤>√Z\T, CÀ&√Z\T, Vü≤]>√\T, ‘˚sT¡ >√\T, k˛u≤q<ä 23. n<˚, |ü⁄.165
ø√\T, <ä+&Óø√\T, ø£s¬ uÛ+Ñ ≥q ø√\T, düT‘√ÿ\T, ì˝Ÿø√\T yÓTT<ä˝q’… $ ø√˝≤≥+˝Àì 24. n<˚, |ü⁄.167
yÓ’$<Ûë´ìï dü÷∫kÕÔsTT. yÓTT‘·Ô+MT<ä ø√˝≤≥+ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É <˚XÊ\ kÕ+düÿè‹ø£ 25. n<˚, |ü⁄.178
dü+ã+<Ûë\qT e´ø£Ô+#˚ùd ø£fi¯\˝À ˇø£{ì #Ó|üŒe#·TÃ.

{Ï|Œü DÏ
1. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.36
2. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.36
3. m˝À¢sê (dü+.), düsê>±\T, |ü⁄.83
4. n<˚, |ü⁄.75
5. _.sêeTsêE, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.548
6. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.55
214 215
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
7.e\|ü⁄ bÕ≥\T
e\|ü⁄ bÕ≥\qT X¯è+>±s¡ π>j·÷\ì e´eVü≤]düTÔ+{≤s¡T. C≤q|ü<äT\
|ü˝…¢|ü⁄e⁄«˝≤+{Ï e\|ü⁄ >∑Tu≤[+#˚ eT<ÛäTs¡ ^‘ê*$. ‘=$Tà~ ˝Òø£ Ç+ø± m≈£îÿe
s¡kÕ\THêï X¯è+>±s¡ Msê˝Ò Á|ü<ÛëqyÓTÆqeì ô|≈£îÿ eT+~ ˝≤ø£åDÏ≈£î\T
n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. á ¬s+{Ï˝À ≈£L&Ü X¯è+>±sêìπø nÁ>∑kÕúq+. X¯è+>±s¡+
<Ûsä à¡ ‘·‘Œ· s¡T\#˚‘· Ä#·]+|üã&ç ˝Àø£ ø£˝≤´D ùV≤‘·Tee⁄‘·T+<äì #ÓbÕÔsT¡ . ªª<Ûsä êà$s¡T<√∆
uÛ÷Ñ ‘êHê+ ø±yÓ÷dæà uÛsÑ ‘¡ s· ¸¡ uµÑÛ µ nHêï&ÉT ø£èwüß&í TÉ ^‘· #Ó|Pü .Ô X¯è+>±s¡yT˚ eT<ÛTä s¡yTÓ +Æ ~,
Äq+<ä »qø£yÓTÆ+~ nì <Ûä«Hê´˝Àø£ø£s¡Ô e∫+#ê&ÉT.
˝≤ø£åDÏø£ eT‘êqTkÕs¡+>± X¯è+>±s¡eT+fÒ s¡‹kÕúsTT>± ñ+&˚~. s¡÷|ü+,
j·TÚeq+, ˝≤eD´+, ≈£î\+, o\+ yÓTT<ä˝q’… >∑TD≤\T+&˚ HêsTTø± Hêj·T≈£î\T+&Ü*
#˚w\ºü T, n\+ø±sê\T, #·+Á<äBbÕ\T, n+–ø±\T, yê∫ø±\T nedüs+¡ . ø±ì qe⁄´\≈£î
á \ø£åD≤\ \ø£å\+‘·>± q#·Ã˝Ò<äT. dü+uÛÀ>∑ X¯è+>±sêìøÏ ø=‘·Ô uÛ≤cÕ´ìï #ÓbÕŒs¡T
yês¡T. kÂ+<äs´¡ X¯è+>±sê\≈£î uÛ<Ò +ä ˝Ò<ìä , kÂ+<äs´¡ <Ûë]DÏ nsTTq Á|üøè£ ‹ ns¡Ãq˝ÀH˚
Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\T ‘·è|æÔqqTuÛÑ$kÕÔs¡ì sêj·TÁb˛\Tyê] ñyê#·.1
ÁbÕNqyÓTÆHê, Ä<ÛäTìø£yÓTÆHê ` •wüº kÕVæ≤‘·´+˝À ø£ì|æ+#˚ X¯è+>±s¡+
y˚ s ¡ T — C≤q|ü < ä kÕVæ ≤ ‘· ´ +˝À kÕøå ± ‘· ÿ ]+#˚ e\|ü ⁄ y˚ s ¡ T . ˝≤ø£ å D Ï ≈ £ î \
e#·Hê\ø£qT>∑TD+>± C≤q|ü<äT\T e\|ü⁄ bÕ≥\qT s¡∫+#·˝Ò<äT. á bÕ≥\˝À
˝≤ø£Då ≈Ï î£ \T #Ó|Œæ q $uÛ≤yêqTuÛ≤qTuÛ≤e e´_Û#êØ uÛ≤yê<äT\ |ü⁄]|ü⁄wæìº Ä•+#·&+É
eè<Ûë. kÕe÷q´+>± n$ @<√ ˇø£ dü+#ê] uÛ≤yêHêïÁX¯sTT+∫ ñ+{≤sTT. C≤q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´+˝Àì X¯è+>±s¡+ dü«ø°jT· e÷, |üsø¡ j ° T· e÷, ñ‘·eÔ T Hêj·Tø£ ìwüe˜ ÷, ÁbÕø£è‘·
Hêj·Tø£ ìwü˜e÷ nqï MTe÷+dü ø£‹Ô$&ç∫q kÕeTT. ø±e´ <Ûäsêà˝…’q W∫‘·´
$#êsê<äT\T C≤q|ü<Tä \ kÕVæ≤‘·´+˝À yÓ<Tä ø£sê<äT. n$ ø±e´ <Ûsä êàqïqTdü]+∫ø±ø£,
Jeq<ÛäsêàqïqTdü]+∫ Áyêdæq$. Hê>∑s¡ø£‘· eTTdüT>∑T˝ÀøÏ sêì C≤q|ü<äT\T ‘·eT
$H√<ä+ø√dü+ ø£*Œ+#·T≈£îqï ^‘ê\e&É+ e\¢ C≤q|ü<Tä \ e\|ü⁄ bÕ≥\˝À nø£ÿ&Éøÿ£ &É
ndüu´ÑÛ X¯è+>±s¡+, |üsø¡ j ° T· X¯è+>±s¡+ ø£ì|æ+#·e#·TÃ. düu´ÑÛ düe÷»+˝À ìwæ<ë∆\T
(taboos) >± ñ+&˚ yê{Ïì ñ|üj÷ Ó –+#˚ kÕ«‘·+Á‘ê´ìï C≤q|ü<ä $C≤„q+ ÇdüT+Ô ~.
C≤q|ü<ä $C≤„q Á|üjÓ÷»Hê\˝À Ç~ ≈£L&Ü ˇø£{Ï.
216
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
n‘·´+‘· ÁbÕNq düe÷»+˝À e\|ü⁄ bÕ≥\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ˝Ò<äT. á
Hê{Ïø° düJe+>± ñqï Ä~eT e÷qe düe÷»+˝À e\|ü⁄ bÕ≥\≈£î kÕúq+ ˝Ò<äT.
yê] J$‘·+˝À |üìøÏ, |üs¡e÷sêúìøÏ e÷Á‘·y˚T ˝À≥T ñ+~. y˚{≤&˚ ø±\+ b˛sTT
e´ekÕj·÷~ ÄVü‰s¡ ìsêàD |ü<‘∆ä T· *ï ì]à+#·T≈£îqï düe÷C≤\˝ÀH˚ eTq≈£î m≈£îÿe>±
e\|ü⁄ bÕ≥\T $ì|ækÕÔsTT. X¯è+>±s¡+ s¡kÕ~Û<e˚ ‘·>± e÷qdü |üP»\+<äT≈£î+≥T+~.
n+‘· e÷Á‘·+ #˚‘· ÁbÕNq dü+|òTü +˝À Áù|eTø±düŒ<äyT˚ ˝Ò<ìä ns¡+ú ø±<äT— ø£$‘·«+˝À
Áù|eT≈£î ô|<ä› |”≥˝Ò<äT nì e÷Á‘·y˚T Bì uÛ≤e+.
‘Ó\T>∑T, ø£qï&É+ yÓTT<ä˝q’… Hê>∑sø¡ £ uÛ≤wü˝˝À e\|ü⁄ bÕ≥\<˚ nÁ>∑kÕúq+.
M{Ï˝À ø=ìï Ád”\Ô ≈£î dü+ã+~Û+∫q$, ø=ìï |ü⁄s¡Twüß\≈£î dü+ã+~Û+∫q$, eT]ø=ìï
dü+yê<äs÷¡ |ü+˝À ñ+&˚$. Á|æjT· Tsê* eTH√uÛ≤yêìï n‘·T´‘·eÔ T+>± ∫Á‹+#˚ ^‘ê\˝À
ª#·˝Ÿ yÓ÷Vü≤qs¡+>±µ bÕ≥ eTTK´yÓTÆ+~. <˚y˚+Á<ä dü‘ê´]ú>±s¡T Bìï nqTe~+∫
‘Meet my people’ nH˚ Á>∑+<∏+ ä ˝À eTTÁ~+#ês¡T. nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü •wüøº \£ Œq\T ø£ì|æ+∫Hê
C≤q|ü<äT\ eTT>∑∆uÛ≤eq\≈£î ª#·˝Ÿ yÓ÷Vü≤qs¡+>∑µ bÕ≥ ì\j·TyÓTÆ ñ+~.
ø£+{°øÏ ø±≥Tø£ u…{Ϻ ø£&Ée #·+ø±qT u…{Ϻ
ø£fi¯fl ˙fi¯ófl ø£&Ée ì+&ÓqT >∑<äsê
#·˝Ÿ yÓ÷Vü≤qs¡+>±
ø£fi¯fl˙fi¯ófl ø£&Ée ì+&ÓqT >∑<äsê
Bì˝À Ç˝≤+{Ï ^‘·uÛ≤>±\T 55 ñHêïsTT. eTqdüT˝§ø£f…Æ‘˚ eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·+
nedüs¡+ ˝Ò<äqï ñ<ë‘·ÔuÛ≤e+ á C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À #√≥T #˚düT≈£î+~.
eTq eTqdüT ˝§ø£ÿf…Æ‘˚ e÷j·T ô|+&ç*j˚T\
eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·y˚T{ÏøÏ Á|æj·TT&Ü #·˝ŸyÓ÷Vü≤qs¡+>±
ø=ìï ∫ìï e\|ü⁄ bÕ≥\T ‘·$Tfi¯ dü+>∑ kÕVæ≤‘·´+˝Àì ñ<ë‘·Ô $s¡Vü≤
^‘·\qT ‘·\|æ+|ü CÒkÕÔsTT sêj·T\ d”eT˝À bÕ&˚ áøÏ+~ ø£|*æ |ü<+ä eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ
Á|üDj·T uÛ≤yêìøÏ #·ø£ÿì ñ<ëVü≤s¡D.
e÷qTe÷qT |ü⁄e⁄«>±#Ó e÷qTøÏ+<ä sêdæ b˛ôd
Ç|æŒ e÷qT |ü⁄e⁄«>±ôd Ç|ü⁄Œ&ç]¬> HêeTqdüT
#Ó≥T¢ ì+&ÉT>± |üP\T|üPùd edü+‘·ø±\eT+‘ê ˇø£ $s¡Væ≤DÏ Á|æj·TTì ø√dü+ y˚∫
#·÷∫+~. Ç|üŒe÷qT edü+‘·ø±˝≤+‘·+˝À |üP\T|üPdüTÔ+~. <ëìï #·÷&É>±H˚ Ä
e÷ìì eTqdüT $]– b˛sTT+~. kÕe÷q´yÓTÆq ˇø£ uÛ≤e+ n‘·´+‘· düT+<äs¡
217
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø±e´+>± m˝≤ e÷s¡T‘·T+<√ #Ó|üŒ&ÜìøÏ ô|’ e\|ü⁄ bÕ≥ ‘êsêÿD. Ä≈£î, eø£ÿ, _j·T´+, uÒ&\É T ` n˙ï ÇkÕÔqqï Áù|j·Tdæì ‘·\#·T≈£î+≥Tqï
C≤]DÏøÏ düuÛÑ´ düe÷»+˝À kÕúq+ ˝Ò<äTø±ì e\|ü⁄ bÕ≥\˝À eTTK´yÓTÆq Á|æj·TT&ÉT á øÏ+~ ^‘·+˝À <äs¡Ùq$TkÕÔ&ÉT.
kÕúqy˚T ñ+~. ø√˝≤s¡T õ˝≤¢≈£î dü+ã+~Û+∫+~ á øÏ+~ bÕ≥. uÒyê] ∫qï~ ã+>±s¡T ø£+f… eHÓï~
H˚ ∫qï<ëìï sê HÓ\÷¢s¡T uÀ>∑+<ëìï sê ø£+{Ïø° |æ]yÓTÆq<äqï ø£s¡D>∑˝≤ ∫qïB
ø±\≈£îs¡TkÕ <ëìï sê ø£\÷¢s¡T uÀ>∑+<ëìïsê Ä≈£î ÇkÕÔqqï~ n~ eø£ÿ ÇkÕÔqqïB
H˚qT ∫Hêï bÕj·TeT|ü⁄&ÉT ≈£L‘· ‹s¡>∑ì ø√&ç |ü⁄+EqT ≈£Ls¡øÏkÕÔqqï~
∫+‘·sê– #Ó≥Tº @dæ e⁄+fÒ ;eTT ìkÕqqï~ n~ uÒ&É*kÕÔqqï~
∫+‘·#≥ Ó Tº ∫>∑Ts¡Tø=#Óà e+&ÉT ø√qT #˚‘· ø±≈£î+fÒ
∫Hêï _&ɶ ‘·*¢HÓ’‹ e+&ç ô|&É‘ê qqï~
sê– #Ó≥Tº s¡#·Ãø=#Óà (Á|üø±wt, y˚T&ç≈£î]Ô, yêj·T˝≤Œ&ÉT ‘ꈈ, ∫‘·÷Ôs¡T õˆˆ)
sêE˝Ò˝Ò bÕj·Te÷jÓT (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢) $jÓ÷>∑ X¯è+>±sêìï n‘·´<äT“¤‘·+>± ∫Á‹+#˚ bÕ≥\T C≤q|ü<ä X¯è+>±s¡
e\|ü⁄ bÕ≥\˝À ÁbÂ&ÛÉ HêsTTø£\T #ê˝≤eT+~ ø£ì|ækÕÔsT¡ . mìï nbÕj·÷\T π>j·÷\˝À ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ÁbÕNq düe÷C≤\˝À ˇø£f…Æq mdæÿ yÓ÷\˝À ns¡T<äT>±
e∫ÃHê yê{Ïì ø£&É#˚ ñbÕj·÷\T ‘Ó*dæq >∑&ÉTdü] |ü&É#·T á øÏ+~ bÕ≥˝À ø£ì|æ+#˚ Áù|eT^‘ê\˝À á øÏ+~ $jÓ÷>∑ ^‘·+ ˇø£{Ï.
HêsTTø£. ‘My betrothed
˙≈£L ˙ yês¡T ˝Òs¡T Hê≈£L Hê yês¡T ˝Òs¡T My beloved
@{Ï jÓTT&ÉT¶q Ç\T¢ ø£≥º;“ ô|s¡Te÷fi¯¢ ∫Hêï I leave you now
@s¡T eôdÔ ≈£L&É uÀ<ëeTT Do not sorrow too much for me
#Ó+|üHê dü+|ü+– q÷HÓ n+#·THê #Ó+>∑\«yÓTT>∑Z I can not forget you
@{Ï e&ÉT¶q Ç\T¢ ø£&É<ëeTT Your eyes full of tears
u≤$˝À|ü\ ã*¢ |ü*¬ø ãqï düs¡eT÷ ø=\T≈£î\÷&Ó Are the image of your heart
_fi¯fl˝≤ yÓTT\Á‘ê&ÉT ‘Ó¬>q;“ All who love one another
ô|s¡Te÷fi¯fl ∫Hêï Find it hard to part from one another
@s¡TeùdÔ sT÷~ b˛<ëeTT2 And when we have held our marriage
C≤]DÏ $≥TìøÏ#˚à dü÷#·q\T, Væ≤‘√≈£îÔ\T, Á|æj·TT\‘√ Ä&˚ düs¡kÕ\T, We shall never part from one another again’3
$dæπs düyêfi¯ófl C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À nH˚ø£+ ø£ì|ækÕÔsTT. Ád”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q ô|’ $jÓ÷>∑ X¯è+>±sêìøÏ uÛ≤wü´+˝≤+{Ï~ ô|’ ^‘·+. s¡+>∑÷qT≈£î b˛sTTq ˇø£
bÕ≥\˝≤π> |ü⁄s¡Twüß\T bÕ&çq≥T¢>± ñ+&˚$ ø£ì|ækÕÔsTT. M{Ï˝ÀqT $≥T*ï >∑÷]Ãqy˚ e´øÏÔ Á|æj·TTsê*øÏ Áyêdæq ^‘·y˚T ªdæ] dæ]eTTe«bÕ≥µ>± s¡÷bı+~ n‘·´~Ûø£
m≈£îÿe. p<ä], qè‘ê´~ ø£fi\¯ ˝À @ø£ <˚X¯ yÓT]–qyê&ÉT, eoø£sD¡ eTTq ì|ü⁄DT&ÉT, Á|ü#ês¡+ bı+~+~. Ç~ ˇø£ s¡ø£+ e\ô|’‘˚ ªs¡+>∑yÓT*¢ b˛<ëeTT Hêsêj·TDeTà,
yê–à, >√wüߘ\˝À ãVüQe÷ì‘·T&ÉT. $≥T&ÉT |üs¡ø°j·TX¯è+>±sêìï yÓT#˚Ãyê&ÉT, s¡+>∑Ts¡+>∑T y˚T&É˝Àq bı+>∑T#·T qT+<ëeTT #Ó+>∑Tq ˝Ò∫sêjÓTµ nì ñ_“+∫,
Ç‘·s¡ nÁø£eT dü+ã+<Ûë\Tqï yê&çì e´eVü‰s¡+˝À $≥T&É+{≤s¡T. }]+#˚ yÓTTq>±fi¯Sfl ñ+{≤s¡T.
218 219
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Á|æjT· Tsê\T sπ ù| e\|ü⁄\ ‘·\|ü⁄\T Á|æjT· TìøÏ Äq+<ä\Vü≤s¡T˝…’ uÛ≤dækÕÔsTT. mø£ÿeTq&É+, Á|æjT· T&ÉT mø£ÿ˝Òqq&É+, n|ü⁄Œ&Ü n‹e n‘·ì‘√ yê~+#·&+É ø£ì|ædTü +Ô ~.
‘·qTï #·÷∫ q$«q ∫qï <ëìì ‘·\#·Tø=ì, ne÷j·Tø£+>± ø√]ø£qT yÓ*ãT#·TÑ·÷ m≈£îÿ e÷e÷ ã+&Ó≈£îÿ e÷e÷
n#·ÃyÓTÆq C≤q|ü<ä eTT>∑∆uÛ≤yê\qT e´ø£Ô+ #˚ùd |ü&ÉT#·Tyê&ÉT á øÏ+~ ^‘·+˝À mø£ÿ˝ÒH˚ Hê #˚‘·T ˝…≈£îÿ˝Òy˚....
ø£ì|ækÕÔ&TÉ . _&ɶq$Tà ;&ç\ øÏkÕÔe⁄
ªqqTï #·÷dæ q$«+~ <˚XÀfi¯¢ ∫qïB dü]|æq$Tà kÕsêsTT øÏkÕÔe⁄
yÓT{≤º jÓT{Ϻ+B ` nVü≤ y˚T\T ø£fi¯¢~ ô|<ä› ˆˆ y˚T\T ˆˆ >=&√¶q$Tà ˝§&ÉT¶≈£î ÇkÕÔ
dü{Ϻ ùd‘· ãT#·TÃø√ì kÕ¬>&ÉT‘·T+B m≈£îÿe÷e÷ ã+&Ó≈£îÿ e÷e÷
$T≥¢|ü\¢˝≤>∑ $T&çdæ $T&çdæ |ü&ÉT‘·T+B ˆˆ qqTï ˆˆ e\|ü⁄ bÕ≥\qT ø=ìï #√≥¢ ªj·÷\ |ü<ë\ìµì |æ\TkÕÔs¡T. ‘êfi¯flbÕø£
ø√ø£ ø£≥Tº≈£î+~ ôdyê«≈£î ˝…≥Tº≈£î+~`ø=‘·Ô ∫q ‹s¡TeT˝≤#ês¡T´\T yÓTT<ä˝…’q yês¡T dü+ø°s¡Ôq \ø£åD≤<äT\˝À @\ bÕ≥\
m*¢ø£ m˝À¢] m\T¢ m\T¢eTqï~ ˆˆ qqTï ˆˆ \ø£åD≤\qT ÁyêXÊs¡T>±ì ne˙ï M{ÏøÏ dü]b˛e⁄. ªª@\\T nqï$ ìØí‘· #Û·+<√
dü\¢>∑ u…’‘ê≈£î ‘˚qT |ü\¢≈£îqB ˆˆ qqTï ˆˆµ4 ìsêàDeTT>∑\ |ü<eä TT\T. j·TÚeHêqTuÛeÑ eTTqT dü÷∫+#˚ uÛ≤yê\Tqï |ü<eä TT\qT
X¯è+>±s¡ π>j·÷\˝À dü+yê<ë\≈£î Á|ü<Ûëq kÕúqeTT+~, uÛ≤sê´ uÛÑs¡Ô\ Çø£ÿ&É @\ bÕ≥\+≥THêïeTT. á ns¡úeTT‘√ ª@\ bÕ≥\Tµ nqï e÷≥ yê&ÉTø£˝À
dü+yê<äyÓ÷, Á|æj·TT&ÉT`Á|æj·TTsê* dü+yê<äeT÷, e÷e÷ø√&Éfi¯fl dü+yê<äeT÷ qTqï~µµ6 nHêïs¡T ø£èwüíl>±s¡T. H˚qT ùdø£]+∫q á ÁøÏ+~ @˝ bÕ≥˝À Áù|j·Td”
e÷eT÷\T>± ø£ì|ækÕÔsTT. Á|æj·TT\ düs¡dü dü+uÛ≤wüD ñ+~.
dü+kÕs¡+˝À Á|üDj·T ø£\Vü‰\T ‘·|üŒe⁄. nsTT‘˚ n$ n∫s¡ ø±\+˝ÀH˚ ÄyÓTˆˆ e∫Ãb˛s¡ dæqï>∑ |ü∫Ã|üP\ kı>∑düT>±
n<äèX¯´eTe⁄‘êsTT. uÛ≤s¡´ ø√]ø£qT HÓsy¡ s˚ T¡ kÕÔqì ≈£L]$T eT>∑&TÉ e÷≥ Çe«&É+‘√ Hê ‘=≥Tº qTe⁄« dü÷dæ qy=«<äT›sê
á ø£\Vü≤+ n+‘·eTe⁄‘·T+~. e÷≥ |ü{+ºÏ |ü⁄ e∫Ãq|ü⁄&ÉT dü+uÛ≤wüD H˚sT¡ >± kÕ>∑<Tä . Äq÷] dü+‘·≈£î qTe⁄«sêsê dæqï>∑
@>√&√, ‘·&çø√ eT<Ûä´e]Ô‘·«+ eVæ≤düTÔ+~. Ä≈£î\≈£î eø£ÿ\≈£î z ø±düT Ç∫Ãb˛
ªe+ø±j·T e+&ÜqT e]≈£L&ÉT yêsêÃqT n‘·qTˆˆneTà‘√&ÉT n|üŒ‘√&ÉT ø±düT˝Ò<Ó \∫Ã$T
‹qeTì #Ó|Œü y˚ ‘·&øç ± ‘·&øç ± ÄyÓTˆˆ ˝Ò≈£î+f… |”&É bÕjÓT ˝Òdæb˛s¡ dæqï>∑
e>∑˝≤&ç e÷≥\≈£î efi¯fl+‘· eT+&ç+~ düT>∑T≥÷] dü+‘·≈£î ˙e⁄sês¡ dæqï>∑
e<ä›ì #Ó|üŒy˚ ‘·&çø± ‘·&çø± düTHêïìÿ z ø±düT Ç∫Ãb˛s¡ dæqï>∑
|ü≥Tº Ns¡ ‘Ó#êÃqT ô|f…º˝À ô|{≤ºqT n‘·qTˆˆneTà‘√&ÉT n|üŒ‘√&ÉT ø±düT˝Ò<Ó \∫Ã$T
ø£≥ºeTì #Ó|üŒy˚ ‘·&çø± ‘·&çø± ÄyÓTˆˆ ˝Ò≈£î+f… |”&ÉbÕjÓT ˝Òdæ b˛s¡ dæqï>∑
Ns¡ø£+#·T\T ˝Òe⁄ #·T≥Tº #Ó+>∑T\T ˝Òe⁄ |ü⁄+>∑q÷s¡T dü+‘·øÏ ˙e⁄sês¡ dæqï>∑
e<ä›ì #Ó|üŒy˚ ‘·&çø± ‘·&çø± |üP\≈£î z ø±düT Ç∫Ãb˛s¡ dæqï>∑
dü+‘·˝ÀøÏ yÓ[fl dü]>∑+#·T Ns¡qT n‘·qTˆˆneTà‘√&ÉT n|üŒ‘√&ÉT ø±düT˝Ò<Ó \∫Ã$T
n<ë›\ s¡$ø£qT n‹e ‘Ó#ÓÃ<ä qqyÓµ5 (#Óqïãdüej·T´, |ü⁄+>∑q÷s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢)
ã+&ç bÕ≥\T ø=ìï Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. M{Ï˝À Áù|j·Tdæ ã+&ç C≤q|ü<äT\≈£î Á|æj·T‘·eTT˝…’q HêsTTø± Hêj·T≈£î\H˚≈£î\T ñHêïs¡T.
220 221
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=jÓ÷´&ÉT`∫f…eº Tà, yÓ+ø£qï`#·+Á<äeTà, Hêsêj·TDeTà`Hêj·TT&ÉT u≤e yÓTT<ä˝q’… C≤q|ü<äT\ J$‘·y˚T y˚s¡T. eTq J$‘·+ yê]øÏ ø£è‘·ø£+>± ø£ì|ædüTÔ+~.
yê]øÏ ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äT\˝À n~Ûø£ Á|ü#ês¡eTT+~. yêfi¯fl J$‘·+ eTq≈£î$+‘·>± ø£ì|ædüTÔ+~. e÷eT ø√&Éfi¯ófl, u≤yêeTs¡<äfi¯ófl. yêfi¯fl
düsk¡ Õ\T`∫*|æ #˚w\ºü ˙ï C≤q|ü<ä J$‘·+˝À uÛ≤>±\T. $yêVü‰q+‘·s+¡ á ∫*|æ
ø£qï&É+ |üqT\˙ï e÷j·Te⁄‘êsTT. ‘·q uÛsπÑ Ô <Óe’ eTì qeTTà‘·T+~ Ád”.Ô <ë+|ü‘´· J$‘·+˝Àì
e\|ü⁄ n‘·´+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq~. ‘·q uÛÑs¡Ô‘√ uÛ≤s¡´ ªz düs¡<ës¡÷! MT <ä>∑Zs¡ H˚qT
‘Ó\T>∑T˝À ñqïfÒ¢ ø£qï&É+˝ÀqT nìï s¡ø±\ π>j·÷\THêïsTT. yê{Ï˝À düs¡«eT÷ eTs¡∫ b˛‘êqT, sêE yê] <äj·Te\¢ nìï düTU≤\÷ nqTuÛÑ$kÕÔqTµ
<ë+|ü‘·´ X¯è+>±sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\‘√ u≤≥T C≤]DT\≈£î $≥T\≈£î n+≥T+~. uÛsπÑ Ô ‘·q≈£î e÷+>∑\´ ùV≤‘·Teì Äj·Tq‘√{Ï dü+ã+<Û+ä n‹ |ü$Á‘·eTì
dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T >∑÷&Ü ñHêïsTT. qeTTà‘·T+~.
#·* »«s¡+ b˛sTTHê Á|üDj·T»«s¡+ b˛<äì nqTuÛeÑ E„\ ñyê#·. ùdïVæ≤‘·T&ÉT düs¡<ës¡ ì$Tà+<ä düs¡TyÓ\¢ eTs¡T‘˚q
e∫à eT+Á‹ùdÔ >±ì ‘·q »«s¡+ b˛<äì ˇø£ eT>∑Te e∫düTÔqï~. düs¡<ë>∑ Çs¡Te >∑Tfi¯<ë[ ì$Tà+<ä
ª#·[»«s¡ _{≤ºe⁄ ˇfi¯ »«s¡ _&É*\¢ düs¡Te ãfi¯¬>\¢ eT¬s‘˚q ˆˆ
eT+≥|ü<ä C≤õeTHÓ j·TeHÓ düs¡<ës¡ ns¡düs¡ <äj·T~+<ä ns¡d”D ≈£î+≈£LeT
eT+Árdæ ôVA>= ‘·˝…H√eµ7 >√<ä eT©¢¬> qHÓ<ä+&Ó ø£≥÷º<äT
eT>∑yê&ÉT ø=+#Ó+ mÁs¡>±, ãTÁs¡>±, ؃$>± ñ+fÒ yêDÏí yÓT#·TÃø=+≥T+~ ns¡dü e÷sêÁj·T <äj·T~+<ä. (eTTqTkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢)
Ád”Ô. ‘êqT #·÷∫q eT>∑yêì >±+;Ûsê´ìï, >=|üŒ<äHêìï ‘·\#·Tø=+≥÷ ñ+≥T+~. uÛÑs¡Ô mø£ÿ&ç¬ø’Hê }]øÏ yÓfi‚Ô uÛ≤s¡´ <äT:K+ #Ó|üŒ&Üì ø£\$ ø±<äT. uÛÑs¡Ô
n‘·ì s¡÷|ü+ ÄyÓT Hêø£≥Tºø=+~. n‘·ì MTkÕ\T, n+<äyTÓ qÆ eTTK+ ÄyÓT yÓT#·TÃø√\T ˝Ò≈£î+fÒ Ç\¢+‘ê uÀdæ ne⁄‘·T+~. @\≈£î\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï ñHêïsTT. ø±ì
|ü&dÉ +æ ~. ne˙ï y˚dæ e+≥ #˚dæ me]øÏ ô|{≤º*. n+<äTe\¢ Ä Ç˝≤¢\T }s¡≈£îqï~. ‘·q
ªVü‰&ÉT Vü‰&Ó+<ä¬s, HêH˚qT Vü‰&Ü˝… ùdïVæ≤‘·Tsê*‘√ Ç˝≤ n+≥Tqï~:µ m+‘· e+≥ #˚dæ @$T |òü\+? }]øÏ b˛sTTq
Vü‰&=qq ¬>D…j·T qqe÷´˝… eT÷&ÜD e÷yês¡T sê˝Ò<äT. uÛÑs¡Ô ñ+fÒ nìï düTU≤\÷ nedüs¡y˚T. ˝Ò≈£î+fÒ n+‘ê e´s¡ú+µ
C≤D ≈£LØ– ôVQ&É<ëΩ+>∑ ˆˆ nì `
ø£ãT“ ø±s¡Tfi¯fleq, VüQãT“ H˚s¡Tfi¯fleq j·÷\øÏÿ ø±jYT düT*<äT j·÷e&É– e÷&É*
>=ã“s¡<ä >±&ç ôVQ&Ój·÷e ¬>D…j·÷q }]>√Ω>±´s¡ sêj·Ts¡T u≤s¡<Ó
VüQ_“–H=ï+<äT dü]e⁄+≥ ˆˆ j·÷e&É– e÷&ç |òü\y˚qT ?
yÓT+N– e÷´\Ω‹Ô ¬ø+#· MTdæj·T ‹~› yêØ– sêj·Ts¡T }Ø– ôVA<ä¬s
ôVQ+#êΩ– ôVQ&Ó<ä ø£eD°j·T HÓ¬sôVQ\<ä ùds¡ uÛÑ+>±s¡ ‘·¬><ä+>∑ eT©–
¬ø+∫ >∑T]ø£+&ÉT u…s¡‘êfi§ ˆˆ eTT&ç<äT n+>∑fi¯ø£ ˇ¬><ä+>∑.
ø±«] MTdæj·T ‹~› ì]¬> ôVA>∑Tyê>∑ Ç˝≤+{Ï <ë+|ü‘·´ JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ^‘ê˝Òø±ø£ $≥T\qT, ùdïVæ≤‘·T\qT
<ësê´>∑ ø£+&Ó #Ó\Teqï eTqkÕ– |æ\TdüTÔqï |ü&ÉT#·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.
yêsê´>∑ ‘·sT¡ _πøfi‚qˆˆµ8 ø£qï&É+˝À H˚qT #·÷∫q y˚Ts¡≈î£ Ä&Éyê] X¯è+>±s¡ >π j·÷\ ø£+fÒ eT>∑yê]y˚
222 223
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
jÓT≈£îÿe>± ø£ì|æ+#êsTT. $≥T\≈£î dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T nH˚ø£+ ñHêïsTT. n<äs¡Á‘· Çs¡Te ∫Á‘· ø£\TZ<äTs¡T>∑
uÛÑs¡Ô≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü ‘·q≈£î ø±e\dæ+~ düeT≈£Ls¡ÃeTì ˇø£ $≥T&ÉT Áù|j·TdæøÏ nefiË+<∏ä C≤D….........9
#Ó|⁄ü HÔ êï&ÉT. eTs√ j·TTe≈£î&ÉT ø£$‘ê>∑+<Û+ä ø£\yê&ÉT. ø=+#Ó+ #·<Tä e⁄≈£îHêï&ÉT ≈£L&Ü.
}s¡ eTT+<ä¢ VüQDÏôd ˇø£ HÓs¡C≤DqT #·÷∫ ªC≤D… u≤ eTHÓ¬> ˙ düTeTàHÓ eTHÓ¬>µ nHêï&ÉT (C≤D, sê
düs¡«‹ Hê>∑ HÓqôd Ç+{ÏøÏ qTe⁄« }s¡ø£ Ç+{Ïø)Ï nHêï&ÉT. n+‘·{‘Ï √ Ä>∑≥ H˚H˚ ˇø£ ‘·\Tô|’ ˙y˚ ˇø£
ã+<ë ø±s¡´ r¬s‡ ;>∑yTÓ Æ ñ+<ë+. ‘·\T|ü⁄˝Òì Ç\T¢ m+<äT≈£L |üìøÏ sê<äT.ªH˚H˚ ˇø£ CÀ´‹HÓ’ ˙y˚ ˇø£
ìHé >∑+&É ø±D›+¬> ø£fi¯óôd (eTTqTkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢) Ø‹yÓ’ ñ+<ë+. CÀ´‹ ˝Òì sTT\T¢ Ø‹ ˝Òø£ b˛‘·T+~ ` sê sTT+{ÏøµÏ n+≥THêï&ÉT.
\+#·+ #·÷|æ+∫ ‘·q ø√]ø£ rs¡ÃeTì n&É>∑&É+ ø£qï&É+ bÕ≥˝À¢ ≈£L&Ü ªHêHÓ ˇ+<äT ø£<äyê–
ñ+~. Ç<˚ uÛ≤e+>∑\ ‘Ó\T>∑T bÕ≥\T ñHêïsTT. á π>j·T+˝À ˇø£&ÉT ‘·q ˙HÓ ˇ+<äT ;>∑yê–
Áù|j·TdæøÏ ÄX¯\T #·÷|ü⁄‘·THêï&ÉT. ‘êqT #Ó|Œæ q #√{ÏøÏ eùdÔ eTT‘ê´\q‘·TÔ yÓTT<ä˝q’… #Ó+<äT[fl #Ó\TyÓ! ø£<ä$\› eTHÓj·T<äT
ÄuÛsÑ D ¡ ≤\˙ï #˚sTTkÕÔq+≥THêï&ÉT. Vü≤<ä¬>≥Tº ôVA>∑Te⁄<äT ` C≤D… u≤ eTHÓ¬>......
ø£Ás¡H√ïfi¯ó u≤πs ø£DTí eT÷>∑T‹s¡T>∑B¬s HêHÓ ˇ+<äT CÀ´‹j·÷– ˙HÓ ˇ+<äT Ø‹j·÷–
eTT‘·TÔø=+&ÉT ø=&ÉTyÓ ìHé eT÷^¬> #Ó+<äT[fl s¡eTD… CÀ´‹sTT\› eTHÓj·T<äT
q‘·TÔ e÷&çdæ&ÉTyÓ ìHÓZ Ø‹¬>≥Tº ôVA>∑Te⁄<äT`C≤D… u≤ eTHÓ¬>µ10
Hêì≥º >∑Ts¡Tr¬> u≤ qqï ¬>D‹ ‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿè‹øÏ ø£qï&ç>∑T\ dü+düÿè‹øÏ dü+ã+<Ûä+ ñ+~ nì
Vü≤düHê<ä ôV≤DÒí....... (eTTqTkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ) #Ó|üŒ&ÜìøÏ e÷e÷ ø√&Éfi¯fl es¡dü ≈£L&Ü ñ<ëVü≤s¡D+. #Ó˝…¢* ≈£L‘·Ts¡T>±ì, nø£ÿ
eTs=ø£&ÉT dü+‘·≈£î b˛sTT edüTÔHêï&ÉT. mes√ ˇø£ |ü&ÉT#·T Ç‘·ìì ≈£L‘·Ts¡T>±ì eTq≈£î Á|”‹bÕÁ‘·T\T. nfÒ¢ n‘·≈Ô L£ ‘·Ts¡T, e÷eT ≈£L‘·Ts¡T ≈£L&Ü. á
ø£$«+∫+~. Ä |ü&ÉT#·TqT ‘·\#·Tø=+≥÷ nqTø=+≥THêï&ÉT. ªÄyÓT m+‘· C≤‘·! $<ÛäyÓTÆq Áù|eTqT e´ø£Ô |üs¡Tdü÷Ô ø£qï&ç>∑T\T øö≥T+_ø£ u≤+<Ûäyê´\ dü«uÛ≤yêìï
m+‘· n+<äyÓTÆ+~! @$T ؃$, @$T yÓ÷E! qqTï @ ePs¡ì n&ç–+~. Ç+{ÏøÏ ‘Ó*j·T CÒdüTÔHêï&=ø£ C≤q|ü<äT&ÉT á ÁøÏ+~ ^‘·+˝À.
s¡eTàì |æ*∫+~µ`á $wüj·TeT+‘ê ‘·q ùdïVæ≤‘·Tì‘√ #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥THêï&ÉT ‘·qT. ªns¡fi˝¯ §¢+<ë>±sTT u…sfi¡ ˝¯ §¢+<äT+>∑s¡
ªnefiË+<∏ä C≤D… ÇHÓï+<∏ä #Ó\TeDí Ç<ä ˇ+<äT >∑Ts¡T‹s¡˝À C≤D
|ü+#· eTTK<=fiŸ ≈£î+#·>s∑ T¡ &çZ u≤>∑÷s¡T _[ m˝… u≤&ç e÷s¡Tyê>∑
@qT ؃≈£î @qT yÓ÷»Dí uÒ&ç<ä πsHêsTT‘√ C≤D
nefiË+<∏ä C≤D…....... ì≥÷ºs¡T ø£[ n&ç¬ø ø£{Ϻ e÷s¡Tyê>∑
m‘·TÔe÷] Hê ã]Ô<äï|üŒ _≥º¬s @HêsTT‘√ C≤D
dü+‘ÓsTT+<ä Hê ã]Ô<äï|üŒ Vü‰düq<ä ¬øHÓ düTDí Vü‰&ç e÷s¡Tyê>∑
j·÷ePs¡+<∏ä πøfi≤´fi¯Dí uÒ&ç<ä πsHêsTT‘√ C≤D
ø=‘√Ô&TÉ ø=s¡{>¬Ï s¬ ‘·+¬>j·T eT>∑fiË+<äT ‘·˝…<ädæ>√Ω<ä¬s
eT‘√Ô&TÉ eTs¡{>¬Ï s¬ k˛øÏ<ä πsHêsTT‘√ C≤D
224 225
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
e÷eq eT>∑fiË+<äT eT+#·ø√Ω>∑Tyê>∑ Ç˝≤+{Ï<˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ˇø£{Ï dü+yê<ä s¡÷|ü+˝À ñ+~. ‘·q Á|æjT· T&ÉT
e÷‘ê&çq πsHêsTT‘√ C≤D eTs¡DÏ+#ê&ÉT ø±uÀ\T C≤]DÏøÏ m+‘√ <äT'K+ ø£*–+~. ÄyÓT ‘Ó*$>± ˇø£
n‘ÓÔj·T eT>∑fiË+<äT Vü≤‹Ôs¡ ¬ø ôVA<ä¬s ≈£î+&ÉqT |ü>∑T\>={Ϻ+~. @&Ée&É+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻ+~. n+<äs¡÷ e∫à z<ësêÃs¡T.
eTT{Ϻ<ä πsHêsTT‘√ C≤Dµ11 ªn<˚yTÓ HÆ ê ã+>±s¡T ≈£î+&ܵ nHêïs¡T ÄyÓT. ªÇ~ Çø£ÿ&ç ≈£î+&É ø±<äe÷à. Hê>∑eT+>∑\+
ˇø=ÿø£ÿkÕ] eT>∑&ÉT <ä÷s¡ <˚X¯+ yÓfi¯fle\dæ edüTÔ+~. eTqdü+‘ê Ç˝≤¢* qT+∫ ‘Ó∫Ãq ≈£î+&É. |ü~ dü+e‘·‡sê\T>± H˚qT ô|≥Tºø=ìï ñHêï. n‘·≈Ô î£ , e÷eT≈£î
MT<äH˚ ñ+≥T+~. Ç+{ÏøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· ‘êqT Ä\dü´+ #˚dqæ +<äTe\¢ ø√|ü–+#·T≈£îqï ≈£L&Ü ‘Ó*j·T≈£î+&Ü H˚qT ñ+#·T≈£îHêïµ nì @&ÉTdüTÔqï~.
uÛ≤s¡´‘√ Ä\kÕ´ìøÏ ø±s¡D+ $e]kÕÔ&TÉ ` ªm<äT\› T ø=qTø=ÿì sêe&ÜìøÏ yÓfi≤flqT. ∫qï<ä ø=&Ée\¢ s¡qï<ä ø=&Ée\¢
Ä\dü´eTsTT+~. ìH˚ï ‘·\#·T≈£î+≥÷ ñ+&˚ yê&çì m|ü⁄Œ&É÷µ nì mìï #Ó|æŒHê eTDÏíq ø=&Éø±´¬ø ø£&ÉT <äT'K m˝…u≤˝…
$q≈£î+&Ü ø£+≥˙s¡T ô|≥Tº≈£î+≥T+<ë Ç˝≤¢\T. ÄyÓTqT ãT»®–+#˚ dü]øÏ n‘·ì |ü⁄s¡TcÕ¬> ùV≤fi¯ó ‘·s¡T‘êHÓ
‘·\ÁbÕD+ ‘√ø£ø=düTÔ+~. ø=&É ø=&É m+<ä¬s á d”yÓT ø=&Ée˝≤¢
ª>∑TrÔ¬> eT˝…Hê&É m‘·TÔ e÷s¡\T ôVAHÓ Hê>∑eT+>∑\<ä »>∑CÀ&ç ø=&Ée
ˇrÔj·T _<ä› ‘·&Éyê‘· qq¬>D‹ HêqT Vü≤‘·«s¡¸~+<ä ãfi¯dæ<Ó›
∫‘·Ô qqe÷´˝… ôd&ÉTu≤´&Ɉˆ n‘ÓÔ ø±D<ëΩ+¬> e÷e H√&É<ëΩ+¬>
á es¡Twü ã+Bq MTdæj·T ‹B›HÓ ˇ|üŒ<ä* HêqT ãfi¯dæ<Ó› ø=&Ée⁄
yêkÕ´&É uÒ&É qq>∑÷&É m˝… VüQ&ÉT– á>∑ qT#êÃj·TTÔ ˙s¡T ôVQfiËj·÷¬>
uÒkÕΩ+>∑ u…fi¯>∑T ø£fiËjÓ÷Dˆˆ12 eT]jÓTTø£ bÕ≥˝À ˇø£ |ü&ÉT#·T ‘·q Ç+{ÏøÏ s¡eTàì |æ\TdüTÔqï~. Ä
ø£qï&É+˝ÀqT dü+yê<ë\T ñHêïsTT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\$, Áù|j·Td” Á|æj·TT\$, j·TTe≈£î&ÉT ‘·q ø±yÓT Ç\T¢ ‘Ó*j·T<äHêï&ÉT. >∑Ts¡TÔ\˙ #Ó|æŒ s¡eTàìq<ëyÓT.
Ç‘·s¡eTT\T M{Ï˝À ø£ì|ækÕÔsTT. ∫qï<ä ãfiËj·T*¢ ãfiËã+<äT }s¡*¢ ì+‘êyÓ
‘Ó\T>∑T˝À ˇø£ C≤]DÏ ‘·q Á|æjT· TDÏí ‘·\#·T≈£î+≥÷ #·ìb˛sTTq Äe⁄<ä÷&É Ä ãfiË HêeT ‘=&ÉuÒ≈£î ãfiË>±s¡
MT<ä ô|{Ϻ eTs¡à+>± $\|ædüTÔq|ü≥T¢>± bÕ≥ ñ+~. u≤s¡j·T´ qeTà ns¡eTHÓ¬>
<ä÷&ÉeTà <ä÷&É <ä÷&Ü <ä÷&É+f… <äT'KyÓTT#ÓÃ ∫qï<ä ø=&É<ä*¢ |ü˙ïs¡ ‘·s¡Ty√fiË
yê&É+‘ê yê&çb˛jÓT ≈£L&Ó’q ‹ìb˛yÓ ìe÷àHÓ qq¬> ‹[j·T<äT <=¬skÕì
nì @&ÉTdüTÔ+<ëyÓT. eTs=ø£‘Ó |üs¡|ü⁄s¡wü dü+|üs¡ÿ+ eT]– ‘·q $≥Tì ìe÷àHÓ qq¬> ‘√s¡eTà
mes√ ø={Ϻq+<äTe\¢ |æ*¢MT<ä e+ø£u…{Ϻ ∫+‹düTÔqï~. m&É<ä*¢ d”¬>j·TT ã\<ä*¢ u≤fi‚j·TT
ª|æ*¢ HÓe«s¡T ø={Ïsº y¡ ÷Ó à Hê>∑dü+|æ¬> q&ÉTe*¢ ãfiË>±s¡
∫qï ;* HÓe«s¡T ø={Ϻs¡yÓ÷à n<äT qeTà ∫qï<äs¡e÷HÓ
n<ä›|ü⁄ #ÓøÏÿfi¯fl eTT<äT›\ |æ˝À¢ Ç~ >±E\ yêìøÏ |æ\T|ü⁄.
ñ&ÉT≈£î&ÉT≈£î ã÷¬s\T ñ{ϺMT<ä H˚‘·T\T e\|ü⁄ bÕ≥\T ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À ndü+U≤´ø£+>± <=s¡T≈£î‘·THêï
n+<äT≈£îì Hê |æ*¢ n+–{À¢y˚k˛µ13 eTTÁ~‘·yÓTÆq$ #ê˝≤ ‘·≈£îÿeH˚ #ÓbÕŒ*. ‘Ó\T>∑T˝À Á|ü‘˚´ø£+>± e\|ü⁄ bÕ≥\
226 227
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
dü+ø£\Hê\T yÓ\Te&É˝Ò<äT. ªÁ‹y˚Dϵ, ª‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢ bÕ≥\Tµ, ª|ü˝…¢ |ü<ë\Tµ
yÓTT<ä˝…’q ø=ìï X¯è+>±s¡ π>j·÷\THêïsTT. ø£.sê.ø£è.>±s¡T ø£qï&É+˝À ªC≤q|ü<ä
Áù|eT ^‘Ó>∑fi¯óµ, ªCÒq Vü≤ì>∑fi¯óµ nH˚ ù|s¡T‘√ X¯è+>±s¡ π>j·÷\qT Á|ü‘˚´ø£+>±
Á|ü#·T]+#ês¡T. Ç≥Te+{Ï dü+|ü⁄{≤\T ‘Ó\T>∑T˝ÀqT ø£qï&É+˝ÀqT Ç+ø± nH˚ø£+
sêe\dæ ñ+~.
{Ï|Œü DÏ
1. sêj·TÁb˛\T düTu≤“sêe⁄, s¡e÷´˝Àø£eTT, |ü⁄.15
2. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.62
3. C.M.Bowra, Primitive Song, p.175
4. ªø£èwüílµ (dü+.), |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.185
5. n<˚, |ü⁄.92
6. n<˚.
7. ø£.sê.ø£è.(dü+.), CÒqVü≤ì>∑fi¯ó
8. n<˚.
9. n<˚, |ü⁄.11
10. ø£.sê.ø£è. (dü+.), C≤q|ü<ä Áù|eT^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.14
11. m+.dæ.edü+‘·≈£îe÷sY (dü+.), ø√\T|ü<ä>∑fi¯ó, |ü⁄.36
12. _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.118
13. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, |üPs√«ø£Ô+, |ü⁄.76
228
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
8.Vü‰dü´ ^‘ê\T
qe⁄«|ü⁄{Ϻ+#˚ bÕ≥\T, qe⁄«˝≤≥ø√dü+ bÕ&˚ bÕ≥\T Vü‰dü´ ^‘ê\T.
qes¡kÕ\˝À Vü‰dü´+ ˇø£{Ï. BìøÏ kÕúsTT Vü‰dü´+, dæà‘ê~ uÛÒ<ë\ #˚‘· Vü‰dü´s¡dü+
Äs¡T $<Ûë\ì ˝≤ø£åDÏ≈£î\T #ÓbÕÔs¡T. qe⁄«qT XÊØs¡ø£eTì, e÷qdæø£eTì ¬s+&ÉT
$<Ûë\T>± #ÓbÕÔs¡T bÕXÊÑ·T´\T. ôdŒq‡s¡T #Ó|æŒq≥T¢ “Laughter is merely an over-
flow of surplus energy”.
Vü‰dü´+ $X¯«yê´|üø£ yÓTÆ+~. uÛÑs¡‘·eTTì ªªVü‰dü´' Á|üeT<∏ä <Ó’e‘·'µµ nì
>∑D|ü‹ Bì n~Û<Ó’eeTHêï&ÉT. >∑D|ü‹ $ø£è‘· s¡÷|ü+ qe⁄« |ü⁄{ϺdüTÔ+~. qe⁄«
mH√ï $<Ûë\T>±, mH√ï ø±s¡D≤\ e\¢ ñ<䓤$düTÔ+~. ù|¢{À “We laugh at the
misfortunes of others for joy that we do not share them” nHêï&ÉT. qe⁄«, @&ÉT|ü⁄
nqï$ eTìwæ J$‘·+˝À n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ bÕÁ‘·qT eVæ≤kÕÔsTT. qe⁄«≈£î @&ÉT|ü⁄≈î£
m+‘√ dü+ã+<ÛäeTT+~. <∏ë´ø£¬s “Laughter is the mistress of tears” nHêï&ÉT.
ôVQπsXŸ yê˝Ÿb˛˝Ÿ nqï≥T¢ “Life is a comedy to the man who thinks and a tragedy
to the man who feels”.
Vü‰dü´+ Á|ü‹ eTìwæø° Vü‰sTTìdüTÔ+~. ñ‘˚ÔC≤ìï ø£*–düTÔ+~. ñ‘ê‡Vü‰ìï
|ü⁄{Ïdº Tü +Ô ~. uÛsÑ ‘¡ ê<äT\T Vü‰dü´s¡kÕìï n+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ s¡d+ü >± |ü]>∑D+Ï #·˝<Ò Tä .
X¯è+>±s¡, Ms¡, söÁ<ä, ;Ûu‘ÑÛ ê‡\T Á|ü<ëÛ q s¡kÕ\ì uÛsÑ ‘¡ T· &ÉHêï&ÉT. Vü‰dü´+ X¯è+>±sêìï
nqTdü]düT+Ô <äì, X¯è+>±sêqT ø£sD ¡ y˚T Vü‰dü´eTì n\+ø±]≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. á
Vü‰dü´+ $ø£è‘êø±s¡ yêπ>«wü#˚cÕº<äT\e\q ñ<䓤$düTÔ+<äì n\+ø±]≈£î\Hêïs¡T.
Bìe\¢ Vü‰dü´+ y˚wü>∑‘·eTT, #˚cÕº>∑‘·eTT, uÛ≤cÕ>∑‘·eTT nì ‘˚*+~. y˚wü+ e\¢,
#˚wüº\ e\¢ »ì+#˚ Vü‰dü´+ u≤Vü‰´+>±\≈£î dü+ã+~Û+∫q<Ó’‘˚ uÛ≤yê\ $ø£è‹e\¢,
uÛ≤wü˝À $s¡T|ü⁄\ e\¢ »ì+#˚~ n+‘·s¡+–ø£+. y˚cÕ\‘√ #˚wüº\‘√ q$«+#·&É+
düT\uÛ+Ñ , uÛ≤cÕ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ #·eT‘êÿsêìï #·÷|æ+#·&ÜìøÏ y˚T<Ûdä Tü ‡qT|üj÷Ó –+#·e\dæ
ñ+≥T+~.
X¯u≤›HêïÁX¯sTT+∫ Vü‰kÕ´ìï kÕ~Û+#·&É+ mH√ï s¡ø±\T>± »s¡T>∑T‘·T+~.
ndüeÔ ´düÔ |ü<ä Á|üj÷Ó >∑+, ìs¡søú¡ £ |ü<ä Á|üj÷Ó >∑+, $ø£è‘√#êÃs¡D, no¢\ |ü<Áä |üj÷Ó >∑+,
#Ûê+<ädü |ü<ä Á|üjÓ÷>∑+`Ç˝≤ nH˚ø£ $<Ûë\T>± Vü‰kÕ´ìï kÕ~Û+#·e#·TÃ. ÇfÒ¢
229
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
uÛ≤yêÁX¯j·T Vü‰dü´+, nsêúÁX¯j·T Vü‰dü´+, ñøÏÔeT÷\ Vü‰dü´+ nqï yê{Ïì ≈£L&Ü ªbı<äT›HÓï ˝Ò∫Hê&ÉT ø±<äs¡j·T´
#Ó|Œü e#·TÃ. yê&ÉT ø±fi¯ó¢ yÓTTø£eTT ø£&ç– Hê&ÉT ˆˆø±ˆˆ
Hê>∑s¡≈£î\˝≤>±H˚ C≤q|ü<äT\≈£î ≈£L&Ü J$‘·+˝À düTU≤\T, <äT'U≤\T ø±fi¯ó¢ yÓTTø£eTT ø£&ç– Hê&ÉT ø±<äs¡j·T´
ñHêïsTT. eTìwæ <äT'U≤ìï ‘ê‘êÿ*ø£+>±HÓH’ ê eT]|æd÷ü ,Ô n‘·ìøÏ J$‘·+˝À ÄdüøìÔÏ yê&ÉT |ü+>∑HêeT+ ~~›Hê&Ó ø±<äs¡j·T´ ˆˆ|ü+>∑ˆˆ
ô|+#˚~ Vü‰dü´+. bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\˝À m≈£îÿe>± ˝Ò≈£îHêï, |üì bÕ≥\˝À, y˚&ÉTø£ yêDÏí |ü*¢ ≈£îø£ÿ\T pdæHêsTT ø±<äs¡j·T´ ˆˆ|ü*ˆ¢ ˆ
bÕ≥\˝À, u≤+<Ûäe´ ^‘ê\˝À ô|≈£îÿ#√≥¢ Vü‰dü´+ ø£ì|ædüTÔ+~. ãe⁄« ãe⁄«eTHêïsTT ø±<äs¡j·T´ ˆˆãe⁄«ˆˆ
|üì bÕ≥\˝À nH˚ø£ Vü‰dü´ π>j·÷\THêïsTT. |üì #˚ùd≥|ü⁄Œ&˚ $H√<ëìøÏ yê&ÉT #˚ì˝ÀøÏ bÕ]Hê&ÉT ø±<äs¡j·T´ ˆˆ#˚숈
m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+≥T+~. ø£cÕºìï eT]|æ+#·>\∑ &Z +É Vü‰dü´+ #˚jT· >∑*–q |üì. yêDÏí #˚ì eTìwæ #·÷dæHê&ÉT ø±<äs¡j·T´ ˆˆ#˚숈
2
ø=+<ä]øÏ @ |üì #˚jT· &Üìø° Çwü+º ñ+&É<Tä . ª˙fi¯fl≈î£ uÀsê ìeTà n+fÒ ìÁ<ä edü<Ô ˚ yêDÏí ≈£L‘· ô|{Ϻ n]dæHê&ÉT ø±<äs¡j·T´µ
ne÷ൠn+{≤s¡T. ªø£f…º\≈£î uÀsê ø£eTà n+fÒ ø£&ÉT|ü⁄H=|æŒ e÷j·TeTൠn+{≤s¡T. #ê˝≤eT+~ C≤q|ü<Tä \T eTTK‘·' yÓT≥º y˚<ë+‘·+ $q|ü&TÉ ‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
ªu§#ÓÃ<Ó#·TÃø√ u§eTà n+fÒ n≥¢ C…|ü⁄Œ e÷j·TeTൠnì eTq≈£î, qe⁄« ‘Ó|æŒkÕÔs¡T. kÕ+|òTæ ø£ <äTsê#êsê\qT <äTj·T´ã≥º&yÉ ÷Ó , ø£*ø±\ nHê´j·÷\qT $eT]Ù+#·&yÉ ÷Ó
#ê˝≤ π>j·÷\˝À ø£ì|ædüTÔ+~. Ç≥Te+{Ï$ ªq÷‘·q ø£*ø±\ bÕ≥\Tµ,
|üdTü \ø±|üsT¡ ¢ yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl $H√<ä+>± nH˚ø£ >π j·÷\Hê˝≤|ædTü +Ô {≤s¡T. ªÁ|ü|ü+#·∫Á‘·eTT\Tµ yÓTT<ä˝…’q ù|s¡¢‘√ n#·Ãj·÷´sTT. ªø±\C≤„q ‘·‘ê«\µ˝À ø=ìï
ˇø£&ç ô|fi≤fl+ #·+&çø£. ÄyÓT »]ù| ô|‘·ÔHêìï |üdüT\ø±|ü]¢˝≤ bÕ&ÉT‘ês¡T. Vü‰dü´ ^‘ê˝Ò.
ªø£+ã<ä÷s¡T ø£≥ºøÏ+<ä y√] yÓTT>∑T&Ü ªMs¡ ÁãVü≤à+>±s¡T M<ÛÓeTà{§kÕÔs¡T
H˚qT ø£+~ ø£\T|ü⁄ rj·TuÀ‘Ó y√] yÓTT>∑T&Ü MBÛ~ øÏ<ä›]ì ø£+{≤s¡j·÷µ n+≥T+<=ø£ ‘·‘·«+!
jÓT+Á&É–‹Ô j˚T\T >=]¬ø y√] yÓTT>∑T&Ü Ç+ø± »s¡T>∑uÀj˚T$ ø=ìï`
Hê j˚T\T$T+<ä >√s¡T yÓTT*#Ó y√] yÓTT>∑T&Ü ªeTT‘ê´\eTà >∑T&çø±&É eT÷\ düÔ+uÛÑeTT ≈£L&É
Hê≈£î >=&ÉT¶ >=]ï (>=Á¬sqT) ø=j·T´sê<ä y√] yÓTT>∑T&Ü eTT+&É\≈£î ô|[¢fió¯ ¢ ne⁄‘êj·Tj·÷
qTe⁄ ø£+|ü|ü⁄Œ CÒdüTø√s¡ y√] yÓTT>∑T&Ü q+<ëeTj·÷ >∑Ts¡T&É q+<ëeTj·÷
Hê≈£î >√<äT|ü s=≥T¢ ø±\Ãsê<ä y√] yÓTT>∑T&Ü ∫≈£îÿ\÷ BXÊs¡T ø=|ü⁄Œ\÷ u…{≤ºs¡T
qTe⁄« C§qïs=≥T¢ ø±\TÃø√s¡ y√] yÓTT>∑T&Ü ø=|ü⁄Œ ø=|ü⁄Œ≈£î uÒ&É ‘·bÕŒ<äj·÷ ˆˆq+ˆˆ......µ3
Hê≈£î y=Á] ãTe« e+&Ésê<ä y√] yÓTT>∑T&Ü $H√<äeTq>±H˚ |æ\¢\T >∑Ts¡TÔø=kÕÔs¡T. $H√<ä+ m≈£îÿe>± ø±e\dæ+~
qTe⁄ ø=Ás¡ ãTe« e+&ÉTø√s¡ y√] yÓTT>∑T&ܵ1 |æ\¢\πø. qe⁄«˝≤≥\T, bÕ≥\T •X¯ó Jeq+˝À Á|üeTTKyÓTÆq$. nj·T´yê]ì>±ì
ô|’ bÕ≥˝Àì e÷≥\T qe⁄« |ü⁄{ϺkÕÔsTT. ø=+<ä] #˚wüº\T Vü‰dü´s¡dü nj·T´yê] ô|fi≤flìï >±ì m>∑‘ê[ |ü{Ϻ+#·>∑\ <ÛÓ’s¡´eT÷ |æ\¢\πø ñ+≥T+~.
»qø±\T>± ñ+{≤sTT. n$ $ø£è‘·+>± ñ+&Éqø£ÿs¡ ˝Ò<Tä . |ü˝≥¢… ÷] yê] ne÷j·Tø£ eTTø£|Ô <ü Áä >∑dyÔü TÓ qÆ ÁøÏ+~^‘·+ #·sD
¡ #·sD
¡ ≤ìø° |æ\\¢ ñ‘ê‡Vü‰ìï ô|+bı+~düT+Ô ~.
∫‘·eÔ è‹Ô ≈£L&Ü ˇø=ÿø£ÿkÕ] qe⁄«|ü⁄{Ï+º #˚~>± ñ+&Ée#·TÃ. ˇø£ }]˝À ø±<äsj ¡ T· ´ ªnj·T´>±s¡jT· ´ >±s¡+‘·+‘·
nH˚ yê&ÉT+&˚ yê&ÉT. n‘·ìï #·÷ùdÔ ≈£îø£ÿ\qT ≈£L&Ü n\Tùd. ø±<äs¡j·T´ |üqT\qT nj·T´>±] ô|fi≤¢+ eTT+‘·+‘·
#Ó|⁄ü Œø=ì |üdTü \ ø±es¡T¢ qe⁄«≈£î+{≤s¡T. eTT+‘· ø=+≥ uÀsTT eT÷\≈£î ô|&ç‘˚
230 231
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
q¬øÿ‘·TÔø£ b˛jÓTsê Hêsêj·TD≤ düqïC≤E\T eT˝…¢yÓTT>∑Z\T $&ç~øÏ |ü+|æ‹$T
Hêsêj·TD≤ì Hês¡≈£î b˛‘˚ ã≥º‘·\ $j·T´|ü⁄sê\T |üP˝Ò eTT&Ée<äT>±
>=&ɶ* b˛jÓTsê >√$+<ë ãHês¡düT Ns¡ s¡$ø£ $&ç~øÏ |ü+|æ‹$T
>√$+<ë nì >√&É ø=]–‘˚ nã“ã“ Ç$ n˙ï e÷≈£î n\yê≥T ˝Ò<äì]
ô|\¢>∑÷˝…sê ô|s¡Te÷+&É÷¢ Vü‰s¡r ø£s¡÷Œs¡|ü⁄ <ä+&É\T $&ç~øÏ |ü+|æ‹$T
ô|s¡Te÷+&Ü¢ì ô|+&É≈£î b˛‘˚ ø=+&ÉyÓT&É $j·T´|ü⁄sê\T <ä+&˚ yÓj·T´<äT>±
Äe⁄<äHÓï sê nqTe÷+&É÷¢ ‘·eT\bÕ≈£î\T eø±ÿ\T y˚TeTT $&ç~øÏ |ü+|æ‹$T
nqTe÷+&Ü¢ì n+>∑&çøÏ b˛‘˚ ≈£îø£ÿ |üfi¯fl $j·T´|ü⁄sê\T Äπø y˚j·T<äT>±
>=+>∑&ç b˛jÓTs¡ •e*+>±......4 $esê yÓTs¡T>∑ì $j·T´|ü⁄sê*øÏ $&ÉT<äT\T #·÷|æ‹$T
@&ÉT>∑Ts¡T sê»≈£îe÷s¡T\ ø£<ä∏ ‘Ó\T>∑T |æ\\¢ ≈£î ∫s¡|]ü ∫‘·yTÓ qÆ <˚ n˝≤+{Ï<˚ $esêyÓTs¡T>∑ì $j·T´|ü⁄sê\T $&ç~˝§ ñ+&É<äT>±.
ˇø£ ∫qï Vü‰dü´^‘·+ ø√˝≤s¡T õ˝≤¢˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+~. ÇB @&ÉT>∑Ts¡T (düTo\eTà, HÓ\÷¢s¡T)
sê»≈£îe÷s¡T\ ø£<∏ä˝≤π> Vü‰kÕ´+‘·+ ø£\~. ‘Ó\T>∑Tyê] ô|[flfi¯fl˝À ãTe«|ü⁄ ã+‹ì Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*.
@\yÓ ne« ø£ø£ÿ ô|{Ϻ+~ lHê<∏ë<äT\ ø±\+qT+∫ ≈£L&Ü Ç~ $H√<ë\≈£î ù|s¡T>±+∫+~. uÛÀ»Hê\
e÷ ‘ê‘·j·T´ ‘Ó∫à ô|≥º˝Ò H˚H˚+ ùd‘·T düeTj·T+˝À Ä&ÉTø=H˚ Vü‰kÕ´\T, #Û·˝À≈£îÔ\T, düs¡kÕ\T, <Ó|æŒbı&ÉT|ü⁄\T #ê˝≤
@\sê ‘ê‘·j·T´ ‘Ó∫à ô|≥º+~ ‘·e÷cÕ>± ñ+{≤sTT. $H√<ëìï ø£*–kÕÔsTT. Ä&Éô|[fl yê] yÓ|’ ⁄ü eTT‘·sÔ TT<äTe\T
ãT&ç>±e |ü+&ÉTø=ì+~ H˚H˚+ H˚‘·T |üfiËfl+˝À Vü‰s¡‹ ˙fi¯ófl ø£\T|ü⁄ø=ì e∫à |æ\¢ n‘·Ô>±]øÏ, e÷eT>±]øÏ, e~q>±]øÏ
@\H˚ ãT&ç>±e |ü+&ÉT ø=ì+~ eT+>∑fi≤\T bÕ&ÉT‘ês¡T. e÷eT>±]ì #·÷∫`
eT&Éø£ e÷qT bı+<ä˝Ò H˚H˚+ ùd‘·T eT&ÉT>∑T dü+∫ m‘·TÔø√ì e÷|òüTkÕïq+ #˚j·TuÀ‘˚
@\H˚ eT&Éø£ e÷qT bı+<ä+~ e÷\yêì ≈£îø£ÿe∫à eT+∫ eT&ÉT>∑T #˚dæb˛jÓT
ms¡>&∑ ¶É H˚qT ‹+f… ‘·TyÓTTà∫Ã+~(eTTqTkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ, ø√˝≤s¡Tõ˝≤¢) #·ø±ÿì e÷eT>±]øÏ ≈£îø£ÿ eT+>∑fi¯+......
m≈£îÿe>± Vü‰dü´π>j·÷\T <=]πø~ y˚&ÉTø£ düeTj·÷\˝À nB ô|[fløÏ nì s¡÷bÕjÓ÷, s¬ +&ÉT s¡÷bÕj·T˝À >∑T+E ≈£î+{≤s¡T. n˝≤π> e~q>±]ì
dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\˝À Vü‰dü´s¡dü+ m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔ+~. kÕ+Á|ü<ësTTø£yÓTÆq #·÷∫`
ø£s¡àø±+&É\T e~˝ÒùdÔ, u≤yê eTs¡<äfi¯fl Vü‰kÕ´\T, $j·÷´\yê]øÏ ≈£îø£ÿeT+>∑fi≤\T >∑+ô|&ÉT kıeTTà ô|≥Tºø√ì ≈£î+|ü{Ï˝≤>∑ ≈£Ls√Ãì
bÕ&É&É+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï ô|[flbÕ≥\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. eTTK´+>± n+<ä] $eTs¡Ù≈£L yÓTT>∑T&ÉT eôdÔ ˝Òe<äeTà yÓTT+&ç ø£f…º e~q>±s¡T
>∑T] nj˚T´~ $j·T´|ü⁄sê\T. $j·T´|ü⁄sê\T |üfió¯ fl‘√eT<äT. |üP\T eTT&Ée<äT, u…Hês¡dTü #·ø±ÿì e~q >±]øÏ ≈£îø£ÿ eT+>∑fi¯........ (XÊs¡<ë+ã, HÓ\÷¢s¡T)
Ns¡\T ø£≥<º Tä , Ä≈£î yÓjT· ´<äT. Ç˝≤+{Ï $j·T´|ü⁄sê*ì dü+bÕ~+#·T≈£îqï Ä&Éô|[flyês¡T ô|[fl bÕ≥\T ø±ø£ $H√<ä dü+ã+<Ûä >π j·÷\˝À Vü‰dü´^‘ê*+ø± ñHêïsTT.
m>∑‘ê[ #Ój·T´πø+ #˚kÕÔs¡T! Ç$ m≈£îÿe>± yêø£ÃeT‘·ÿè‹‘√ $ø£è‹ì ø£*Œ+∫ Vü‰kÕ´ìï ø£*Z+#˚ bÕ≥\T. Ç˝≤
yÓ+&ç|⁄ü \¢ yÓ+&çÄ≈£î $&ç~øÏ |ü+|æ‹$T >∑÷&ÛÜsêú*ï ù|]à Á|üXÀï‘·Ôsê\ s¡÷|ü+˝À q&çù| |ü<ä∆‹ì ªñ<ëÈ‘·´ø£µ eT+{≤s¡T.
bÕs¡|üfi¯fl $j·T´|ü⁄sê\T |üfi‚fl‘√eT<äT>± n˝≤+{Ï<=ø£{Ï Ád”Ô #·eT‘êÿs¡eTµH˚ o]¸ø£‘√ ñ+~.
232 233
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ÄyÓT : ˇø£ØøÏ #ÓsTT´ìNà ˇø£ØøÏ ø±\Tì∫Ã
ˇø£ØøÏ q&ÉTeTTìNà ≈£L≈£îHêïH√jYT
sêC≤ ≈£L≈£îHêïH√jYT
n‘·qT : meØøÏ #ÓsTT´ìNà meØøÏ ø±\Tì∫Ã
meØøÏ q&ÉTeTTìNà ≈£L≈£îHêïy√˝…
C≤D ≈£L≈£îqïy˚
ÄyÓT : >±E©ÿ #˚sTTìNÃ n+<Ó©ÿ ø±\TìNÃ
e&ܶD≤ìÿ q&ÉTeTT ìNà ˆˆ≈£L≈£îˆˆ
ÄyÓT : ˇø£ÿDÏí ˝À|ü\ u…{°º ˇø£ÿDÏí ãj·T≥ ô|{°º
ˇø£ÿDÏí |ü≥Tºø√ì ≈£Ls¡TÃqïH√sTT sêC≤ ˆˆ≈£Ls¡TȈ
n‘·qT : me«DÏí ˝À|ü\ u…{Ϻ me«DÏí ãj·T≥ ô|{Ϻ
me«DÏí |ü≥Tºø√ì ≈£Ls¡TÃHêï y√˝… C≤D ˆˆ≈£Lˆˆ
ÄyÓT : ø±≥÷ø£ ˝À|ü\ u…{Ϻ u§≥÷ºqT ãj·T≥ ô|{Ϻ
n<ä›eT÷qT |ü≥Tºø√ì ≈£Ls¡TÃHêïH√sTT u≤yê ˆˆ≈£Lˆˆ
ÄyÓT : ˇø£ÿD°í #˚s¡y˚dæ ˇø£ÿD°í yê˝ÒÃdæ
ˇø£˙øÏ #Ó+>∑T$dæ] |ü&ÉT≈£îHêïH√sTT sêC≤ ˆˆ|ü&ÉTˆˆ
n‘·qT : me«DÏí #˚s¡y˚dæ me«DÏí yê˝ÒÃdæ
meìøÏ #Ó+>∑T $dæ] |ü&ÉT≈£îqïy˚ C≤D ˆˆ|ü&ÉTˆˆ
ÄyÓT : ‘·\Tô|’q #˚s¡y˚dæ eT+#·eTTqT yê˝ÒÃdæ
BbÕìøÏ #Ó+>∑T$dæ] |ü&ÉT≈£îqïH√sTT sêC≤ ˆˆ|ü&ÉTˆˆ
ÄyÓT : ˇø£˙ì H=øÏÿ ô|{Ϻ ˇø£˙ì #·T≥ºu…{Ϻ
ˇø£ì ø√dü+ m<äTs¡T #·÷düTÔHêïH√sTT sêC≤ ˆˆ#·÷ˆˆ
ÄyÓT : me˙ì H=øÏÿ ô|{Ϻ me˙ì #·T≥ºu…{Ϻ
meì ø√dü+ m<äTs¡T #·÷düTÔqïy˚ u≤˝≤ ˆˆ#·÷ˆˆ
ÄyÓT : e¬ø’ÿq H=øÏÿ ô|{Ϻ Ĭø’q #·T≥º u…{Ϻ
düTHêïeTT ø√dü+ jÓT<äTs¡T #·÷düTÔqï H√sTT sêC≤
ˆˆ#·÷ˆˆ5
yÓTT<ä{Ï #·s¡D≤\T $q>±H˚ nqTe÷q+ ø£\>∑&É+, eT∞fl »yêãT #Ó$ì
|ü&É>±H˚ nqTe÷q+ $&çb˛e&É+, »s¡T>∑T‘·T+~. Ç˝≤+{Ï bÕfÒ Ç<˚ es¡dü˝À
234
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ñ+~. Bì o]¸ø£ ªe÷‘ê&ÉT e÷‘ê&ÉT eT*¢¬>µ, (e÷{≤¢&ÉT
e÷{≤¢&ÉT eT*¢ø±) ªˇø£DÏí ø£{≤ºqT, ˇø£DÏí $&ç#êqT, eTs=ø£DÏí rdüTø=ì ˝À|ü*øÏ
yÓfi≤flq+≥T+<ëyÓT. ªme]qµì Á|ü•ïùdÔ ªÄe⁄qT ø£{≤ºqT, <ä÷&ÉqT $&ç|æ+#êqT,
bÕ\T rdüTø=ì ˝À|ü*øÏ yÓfi≤flqµì ÄyÓT düe÷<Ûëq+ #Ó|ü⁄Ô+~. Ç˝≤+{Ïy˚ Á|üX¯ï\T
»yêãT\T nH˚ø£+ kÕ>∑T‘êsTT.
ªe÷‘ê&é e÷‘ê&é eT*¢¬> dü+|æ¬> XÊe+‹¬>
>∑T+|æq*¢ πø~¬> e÷‘ê&ÉT e÷‘ê&ÉT eT*¢¬>
ˇã“qï ø£{Ϻ<Ó› ˇã“qï _{Ϻ<Ó› ˇã“q
ø£πsø=+&ÉT ˇfi¯>√Ω<ä eT*¢¬>
j·÷y√q ø£{Ϻ<Ó› j·÷y√q _{Ϻ<Ó›
j·÷y√q ø£s¡ø=+&ÉT ˇfi¯>√Ω<Ó eT*¢¬>
Vü≤düTeqTï ø£{Ϻ<Ó› ø£s¡TeqTï _{Ϻ<Ó›
Vü‰\qTï ø£s¡ø=+&ÉT ˇfi¯>√Ω<Ó eT*¢¬>........6
ø£qï&É+
ô|q’ ñ<ëVü≤è‘·yTÓ qÆ >π j·T+˝≤π> ‘Ó\T>∑T Vü‰dü´^‘ê\qT b˛*q$ ø£qï&É+˝À
nH˚ø+£ ñHêïsTT. ‘In cheerful souls there is no evil’ nqï ø±s¡s¢ TT\T e÷≥ ø£qï&É
C≤q|ü<Tä \≈£L e]ÔdTü +Ô ~. ne÷j·Tø£ C≤q|ü<ä Vü≤è<äj÷· \qT+#˚ dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ qe⁄«qT
Ä•+#·e#·TÃ.
|üì bÕ≥\˝À ø£qï&É+˝ÀqT nH˚ø£ $H√<ä Á|ü<ëÛ q ^‘ê\THêïsTT. XÊØs¡ø£
ÁX¯eTqT eTs¡∫b˛&ÜìøÏ Vü‰dü´s¡kÕìï ÄÁX¯sTT+#·&+É ø£qï&É C≤q|ü<Tä \≈£L n˝yêfÒ.
ñ‘·Ôs¡ ø£sêï≥ø£+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚ ªVü≤+‹ bÕ≥\µ (ã+‹ bÕ≥\T)˝À ø=ìï
Vü‰dü´π>j·÷\THêïsTT. yê{Ïì Vü‰dü´<ä Vü≤+‹µ nì |æ\TkÕÔs¡T. ˇø£ bÕ≥˝À ¬s’‘·T
<˚e⁄DÏí _&ɶ\ ø√dü+ ÁbÕ]údüTÔHêï&ÉT. nsTT‘˚ _&ɶ\T ‘·q≈£î ø±<ä≥, ‘·q y˚X¯´ø£≥.
ÄyÓT≈£î _&ɶ\qT Á|ükÕ~ùdÔ \+#·+≈£L&Ü ÇkÕÔq+≥THêï&Ü ø£s¡¸≈£î&ÉT!
ªVü≤+&É ã+&É<ä m‘√Ô ã+&ç kÕ>∑s¡<Ó‘√Ô
kÕe⁄ø±s¡ HÓ‘√Ô •esêj·Tï e÷]<ä¬s
dü÷fiË ìqkÕ\ Vü≤]*˝≤¢
235
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
j·TeTq÷s¡ |”s¡|üŒ eTø£ÿfi¯ ø=&ÉbÕŒ ‘ê≥øÏÿ X¯Ss¡ŒqøÏÿj·T+<∏eä fi¯ó
qq>∑˝§¢ qHêï dü÷[¬> ø={≤º¬s Vü≤‘·TÔ¬ø’ eT]>∑´qï ˇ{≤º– ñ+&Éfi¯ó
CÀ&ç ø£+<ä÷] e÷&˚‡qT........7 }≥¬øÿ ;–‹Ô ã+<äefi¯ó (Hêsêj·TDkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ)
<˚e‘·\≈£îdü+ã+~Û+∫q π>j·÷\H˚ø£+ Vü‰dü´s¡düuÛÑ]‘ê\THêïsTT. <˚e⁄DÏí ª;>∑s¡ Vü‰&ÉT>∑fi¯óµ ˝Òø£ ª»]j·TTe |ü<ä>∑fi¯óµ nH˚ ù|s¡T‘√ $j·÷´\yê]
>∑÷&Ü düeTj·T+ |ü&‘ç ˚ n|üV‰ü dü´+ #˚jT· >∑\&ÉT C≤q|ü<Tä &ÉT. ª<˚e⁄&ÉT @$T #˚dHæ ê bÕ≥\T ø£qï&É+˝À #ê˝≤ Á|üdæ~∆ #Ó+<ësTT. ô|[fluÛÀ»q+ nsTTq ‘·sê«‘· M{Ïì
}s¡T≈£î+{≤&ÉT. ˇ+{Ïô|q’ ≈£îø£ÿ|æ\\¢ T, m\Tø£ |æ\\¢ T |üsT¡ >¬ ‹ÔHê Äj·Tq≈£î ‘Ó*j·T<äT. bÕ&ÉT‘ês¡T. Ç$ sêqTsêqT eTØ ‹≥¢ÁøÏ+~øÏ e÷sêsTT. $j·÷´\yês¡T @qT>∑T\
<=+>∑\T e∫à q>∑˝…‘·TÔø=ì b˛sTTHê }s¡T≈£î+{≤&ÉTµ nì m>∑‘ê[ #˚kÕÔ&ÉT. Ç~ MT<ä, ˇ+f…\ MT<ä ekÕÔsq¡ T≈£îHêïs¡T ô|[flyês¡T. ø±ì yêfi¯ófl e∫Ã+~ e÷eT÷\T
Áù|eT‘√ ≈£L&çq Äπøå|üD. Ä+»H˚j·TTì <˚yê\j·T+˝À <=+>∑‘·q+ b˛sTT+~. yêVü≤Hê\ MT<ä. Bìï #·÷∫q ô|[flyês¡T $j·T´\yê]ì m>∑‘ê[ #˚kÕÔs¡T.
n+<äTø£ì` ªdüs¡ø£ÿ dü]‘·\¢ ;>∑s¡ düs¡T|üŒ ‹[‘·\¢
ªdüT*¬>j·T ø=fi¯ ãVüQ<Ó Vü≤qTeTj·T´ Äì ãs¡‘êe+‘· Äs¡ ãDM ø=+&ç
ìqï düT*düT ø=fi¯fl\T ãVüQ<Óµ8 ÄHÓ*¢ ìeTà<äfiy¯ *Ó ¢ ˆˆ1ˆˆ
n+≥THêï&ÉT C≤q|ü<äT&ÉT. ÄHÓ*¢ ìeTà <äfi¯yÓ* ;>±
u§fiŸôVA+ e÷´˝… ãs¡‘ês¡ ˆˆ2ˆˆ
ø£sà¡ Á|ü<ëÛ q ^‘ê˝…q’ C≤‘·s\¡ qT >∑T]+∫q bÕ≥\˝À <Ój÷· ´\T, uÛ÷Ñ ‘ê\≈£î ˇ+{Ï ãs¡‘êe+‘· m+≥T ãD$ ø=+&Ó
dü+ã+~Û+∫q$ ñHêïsTT. M{Ï˝À ‘·e÷cÕπ>j·÷\T ø=ìï ñHêïsTT. dü+^‘·eT+fÒ ˇ+f…*¢ ìeTà <äfi¯yÓ*¢ ˆˆ3ˆˆ
n+<äs÷¡ #Ó$ ø√düT≈£î+{≤s¡T. ø±ì >±s¡u› ÑÛ dü+^‘·eT+fÒ <Ój÷· ´\≈£î ≈£L&Ü uÛjÑ T· y˚T. ˇ+f…* ìeTà <äfi¯yÓ* ;>±
ˇø£ ne÷àsTTøÏ <ÓjT· ´+ |ü{+ºÏ ~. eT+Á‘·>±&ÉT eT+Á‘·+ y˚XÊ&ÉT. ø±ì @MT ˝≤uÛ+Ñ ≈£î+{ÀΩ] e÷´\ ãs¡‘ês¡ ˆˆ4ˆˆµ10
˝Òø£ b˛sTT+~. n|ü⁄Œ&ÉT ªmìïeT+Á‘ê\T y˚dæHê qTe⁄«b˛e⁄. yÓ[fl ˇø£ n|üdü«s¡ ô|[fl≈î£ e÷s¡Tì m>∑‘ê[ |ü{+ºÏ #˚ bÕ≥\qT ô|[fl≈î£ e÷¬sÔ #Ó˝fi¢… ó¯ fl bÕ&ÉT‘ês¡T.
>±j·T≈£îDÏí rdüTø=ì ekÕÔqT+&ÉT. n|üŒ{ÏøÏ >±ì ˙ ‹ø£ÿ ≈£î<äs¡<äTµ nH˚ dü]øÏ ô|[fl≈£îe÷s¡T&ÉT m≥Te+{Ï yê&É+fÒ ª|ü+#ê+>∑+ #Ó|üŒej·÷´ Áu≤Vü≤à&ܵ n+fÒ
<Ój·T´+ ø£åD+˝À bÕ]b˛sTT+~. |ü+#·bÕÁ‘· rdüTø=kÕÔ&≥ É !
ª<Óe« ≈£îDÏj·TT‹‘·Ô] eTT+<ä ª|ü+#ê+>∑ y˚fiË+<äs¡T ìeTà[j·T
‘·˝… uÒHÓ mB›‘·T ôV≤∫Ã+<ä |ü+#· bÕÁ‘Ó ‘·+~≥ºs¡T`|ü+#ê+>∑
ìqï <äs¡Ùq u≤´&= ôVA>∑rì Ç*¢+<ä m+u§<ä >∑Ts¡T‘·]j·T<ä[j·÷¬>
n|üd«ü s¡<ä >±j·Tq~+<ä ø=≥º˝…¢ ìqï eT>∑fi¯`Ç+<∏äe]¬>
<Óyê«<äs¡T ì+Á<äT ~\¢eTT+<äµ9 ø=&É ãVüQ<Ó ìq eT>∑fi¯ó?µ11
‘Ó\T>∑T˝À˝≤>±H˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü Vü‰dü´+ m≈£îÿe>± ô|[fl bÕ≥\˝ÀH˚ Ç˝≤ ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À nH˚ø£ $<Ûë\ Vü‰dü´ ^‘ê\T ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£ì|ædüTÔ+~. $j·T´|ü⁄sêfi¯fl≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ñHêïsTT. Çe˙ï C≤q|ü<äT\ J$‘·+˝À $H√<ëìøÏ ÄdüŒ<ë\e⁄‘·THêïsTT. ‘Laughter makes
|ü~eT+~ ‹H˚ nqï+ ˇø£ÿ $j·T´|ü⁄sê˝Ò ‹+≥T+<äì ÄyÓT ‘ê≥øÏ, X¯Ss¡ŒDK\≈£î good blood’ nH˚ Ç≥© kÕyÓT‘· C≤q|ü<äT\ $wüj·T+˝À q÷{ÏøÏ q÷s¡TbÕfi¯ófl
düe÷qyÓTÆ+<äì ùV≤fi¯q #˚kÕÔs¡T. ì»+. qe⁄« |ü⁄{Ϻ+#˚ bÕ≥\T eTH√s√>±\≈£î eT+∫ eT+<äT\T.
236 237
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
Vü‰dü´ø£è‘·T\˝À n~Ûπøå|ü ø±e´+ (Satire) >=|üŒ Á|üÁøÏj·T. Ç~ bÕXÊÑ·´
yêvàj·T+˝À m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~. e´øÏHÔ √, dü+|ò÷ü H√ï, C≤‹H√ n‹ düTìï‘·+>±
neùV≤fi¯q #˚j·T&É+ n~Ûπøå|ü ø±e´ø£s¡Ô |üì. ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À
Ç≥Te+{Ï$ ‘·≈£îÿe>±H˚ ø£ì|ækÕÔsTT. C≤q|ü<ä Vü‰dü´bÕÁ‘·\T •wüº kÕVæ≤‘·´+˝À
˝≤>± \ø£ å D ≤\‘√ r]Ãq u§eTà\Tø±s¡ T . eTq+ ì‘· ´ J$‘· + ˝À
|ü+&ÉT>∑\‘√`|üu≤“\‘√` ô|[flfi¯ófl ù|s¡+{≤\˝À #·÷#˚ bÕÁ‘·˝Ò eTq≈£î á
Vü‰dü´π>j·÷\˝À ≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔs¡T. n+<äTe\¢H˚ M{Ï˝Àì Vü‰dü´+ ñ<ë‘·ÔyÓTÆq~
ø±≈£îHêï düJeyÓTÆ+~.
{Ï|Œü DÏ
1. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.220
2. n<˚, |ü⁄.227
3. n<˚, |ü⁄.282
4. _.sêeTsêE (dü+.) ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T, |ü⁄.17
5. H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.68
6. »qÁ|æj·T »q|ü<ä ^‘Ó, |ü⁄.65
7. ôVQ\eTìj·T |ü<ä>∑fi¯ó, |ü⁄.56
8. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.227
9. n<˚, |ü⁄.235
10. _.mdt.>∑<ä›– eTsƒ¡, ø£qï&É C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.54
11. J.X¯+.|üs¡eT•ej·T´, »q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ düMT¬øå.
238
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
9.ø£˙ï{Ï bÕ≥\T
ø£s¡TD s¡dü π>j·÷\H˚ ø£˙ï{Ï bÕ≥\qe#·TÃ. $uÛ≤yêqTuÛ≤e kÕ‹«ø£
e´_Û#ê] uÛ≤yê\ #˚‘· nqTuÛyÑ ês¡Ω‘· bı+~q XÀø£kÕúsTT ø£sT¡ Ds¡d+ü . <Ûsä à¡ HêX¯+e\¢,
ns¡úHêX¯+e\¢, Çwüº »q u≤+<Ûäe »qø£åj·T+ e\¢, e<Ûäe\¢, <Ó’y√|üVü≤‹e\¢`Ç+ø±
Ç≥Te+{Ï yêì e\¢ XÀø£+ ø£\T>∑T‘·T+~.
C≤q|ü<Tä \T X¯è+>±s¡+‘√u≤≥T ø£sT¡ D≤ìø° ‘·–q+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ Ç#êÃs¡T.
ø£˙ï{Ï bÕ≥\T Á|ü|+ü #·eT+‘·{≤ ñHêïsTT. Äràj·TT\T #·ìb˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT Funeral
songs, Burial chants yÓTT<ä˝q
’… $ bÕ&ÉT‘ês¡T. M{Ï˝À ø=ìï Vü≤è<äj÷· ìï ø£~*kÕÔsTT.
ˇø£ &Üe÷ C≤‹ Ád”Ô (Dama woman) ‘·q uÛÑs¡Ô #·ìb˛>± Ç˝≤ $\|ædüTÔqï~.
‘The father, a tall young man
High grown like a tree,
Lies there and speaks no more,
No man supports a widow,
The children of men exist once only
The father never smiled on a widow
Now that he is dead, whom can I get?
At him alone people looked;
To what land shall I now go?’1
ø£s¡TDs¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq yê{Ï˝À m≈£îÿe>± ø£<∏ëπ>j·÷˝Ò <=s¡T≈£î‘êsTT.
C≤q|ü<ä π>j·÷\ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚ ø£˙ï{Ï bÕ≥\˝À yÓTT<ä≥ ù|s=ÿq<ä–q$
n|üŒ–+‘·\ bÕ≥\T. ô|[flbÕ≥\˙ï y˚&ÉTø£ bÕ≥\sTTHê, n|üŒ–+‘·\ bÕ≥\T
e÷Á‘·+ n|üyê<ë\T. ô|[fl »]–qìï s√E\÷ $H√<ä+>± kÕ–b˛‘êsTT. ∫e]
|òTü ≥ºyTÓ qÆ n|üŒ–+‘·\T e#˚Ãdü]øÏ n+<ä] ø£fiS¯ fl ÄÁX¯ó|üP]‘ê\e⁄‘êsTT. Vü≤è<äj÷· \T
ãs¡TyÓ≈£îÿ‘êsTT. m+‘· ø£]ƒHê‘·Tà\ø£sTTHê >∑T+&Ó\T ø£]– b˛‘êsTT. Ç~ XÊX¯«‘·
$jÓ÷>∑+. uÛsÑ sÔ¡ TT+{ÏqT+∫ ≈£L‘·Ts¡T ‹]–sêyê\ì @ ‘·©¢ ø√s¡Tø√<äT, X¯≈î£ +‘·\qT
|ü+ù|≥|ü⁄Œ&ÉT ns¡D´yêdæ, ‘·b˛ìwüß&˜ TÉ . X¯eT<äe÷~ >∑TDdü+|üqTï&ÉT nsTTq ø£DT«ìπø
ø£˙ïs¡T Ä>∑˝Ò<äT. ø£DT«ì˝≤π> Á|ü‹ ‘·©¢ ãT<äT∆\T #Ó|ü⁄‘·T+≥T+~, eTs=ø£ yÓ’|ü⁄
239
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
≈£L‘·Ts¡T yÓ[fl b˛‘·Tqï<äì y˚<äqqT e´ø£Ô+ #˚düTÔ+≥T+~. <ëìøÏ Hê≈£L ø±<äe÷à
ªôd\$∫à e÷j·TeTà ôd\$∫ÃHêeTT b˛qe÷à H˚qT b˛qe÷à
#Ó\– MT n‹Ô+≥ ãT~∆>∑*>∑T+&ÉT Hê>∑s¡ _fi≤¢ ôd|ækÕÔ
me«πs e÷&çq m<äTsê&Éø£eTà Hê>∑T\|üŒqT ˙ »‘·øÏkÕÔ
M~Û˝À ì\T#·T+&ç ≈£îs¡T*|üŒø£e÷à b˛j·TeTà Hê ≈£L‘·Tsê
|ü\Te÷s¡T |ü\T<Ós¡∫ qe«uÀø£e÷à b˛sTT+{ÏøÏ ø°]Ô‘˚ee÷à
|üs¡e÷‘·à‘√ >∑÷&ç yÓ\T>∑T e÷j·Te÷àµ2 b˛qe÷à H˚qT b˛qe÷à
yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\˝À ˙‹yêø±´\T ‘·|üŒ eTqπøMT ø£ì|æ+#·ø£ b˛e#·TÃ. b˛‘˚ ‹s¡T>∑T≥ ˝Ò<äe÷à.
ø±ì Ä düeTj·T+ ø£˙ï{Ïì ‘Ó|æŒ+#˚~ >∑T+&Ó\T |æ+&˚~. (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ∫+‘êeTDÏ ‘ê\÷ø±)
|ü˝…¢˝À q>∑s¡+˝À ø£ì|æ+#·ì kÕe÷õø£ düŒèVü≤qT #·÷&Ée#·TÃ. ìkÕ«s¡ú ø£˙ï{Ï bÕ≥\T #ê˝≤ yê{Ï˝À ∫qï ø£<∏ä ñ+≥T+~. ˝Òø£ ø£<∏ä
Á|üeè‹ÔøÏ ì\j·÷\q<ä–q |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T düVü≤ø±s¡+ n‘·´edüs¡+. dü÷∫‘·eTe⁄‘·T+~. Ç$ #ê]Á‘·ø±\T>±ì ndüŒwüº #ê]Á‘·ø±\T >±ì nsTTe⁄+{≤sTT.
á øÏ+~ bÕ≥˝À ˇø£‘·*¢ ≈£L‘·T]ï Ç+{ÏøÏ ø°]Ô ‘ÓeTàì n&É>∑&É+‘√u≤≥T, }]øÏ Ç˝≤+{Ï bÕ≥˝À¢ >∑Ti≤¿\ >√|æ¬s&ç¶ bÕ≥ ø£s¡TD s¡dü |üP+‘·yÓTÆ+~, Vü≤è<äj·T
≈£L&Ü ø°]Ô ‘ÓeTàì ø√s¡T‘·Tqï~. Ç~ ø√˝≤s¡T õ˝≤¢ ‘Ó\T>∑T ø£˙ï{Ï bÕ≥. $<ës¡ø£yÓTÆ+~. ªø£èwüílµ>±s¡T >√|æ¬s&ç¶ <äTwüߺ&Éì ‘·\#ês¡T. ª|ü˝…¢|ü<ë\µ˝À Ç˝≤
Ĭsø£sê˝Ÿ #˚ìkÕÔ n+{Ïe÷$T&ç ‘√|ækÕÔ ÁyêXÊs¡T. ªª>∑Ti≤¿\ >√|æs¬ &ç¶ ∫qï|üs¬ &çe¶ ˝…H˚ #·+&ÉXÊdüqT&Ój
’ T· T+{≤&ÉT. u≤~Û‘T· \T
b˛j·Te÷à Hê ≈£L‘·Tsê q\T>∑Ts¡T Vü≤sƒê‘·TÔ>± #˚\ q&ÉTeTq |ü{Ϻ q]øÏHês¡≥. >√|æ¬s&ç¶ <Íwüº´y˚T<√
b˛sTT+{ÏøÏ ø°]Ô ‘˚ee÷à ‘Ó*j·Tsê<äTµµ3 ø±ì ndü\T ø£<∏ä y˚πs ñ+~. |ü˝≤ï{Ï d”eT˝À >√|æ¬s&ç¶ì >∑÷]Ãq
n¬sø£sê˝Ÿ #˚ìkÕÔ Äe⁄\|üŒì ˙ »‘·øÏkÕÔ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ øÏHÓïs¡˝≤+{Ï yê<ë´ìï MT≥T‘·÷ _Û≈£åî≈£î\T ‹s¡T>∑T‘·T+{≤s¡T.
b˛j·Te÷à Hê ≈£L‘·Tsê >√|æ¬s&ç¶ eTs¡D≤ìøÏ $\|æ+#˚ |ü<ä+ Ä #√≥¢ nu≤\>√bÕ\+ Á|üdæ~∆ ¬øøÏÿ+~.
b˛j·T÷]øÏ ø°]Ô ‘˚ee÷à >√|æ¬s&ç¶ düTe÷s¡T 1850`1900 eT<Ûä´ q\uÛ…’ dü+e‘·‡sê\T J$+#ê&ÉT. áj·Tq
b˛qe÷à H˚qT b˛qe÷à |æ\T¢≥¢Á>±eT eTTqdüãT ∫q ø£ècÕí¬s&ç¶ ≈£îe÷s¡T&ÉT. >√|æ¬s&ç¶ ∫qï|ü⁄Œ&˚ ‘·q kÕ{Ï
b˛‘˚ ‹s¡T>∑T≥ ˝Ò<äe÷à yê]˝À #ê˝≤ XÖs¡´e+‘·T&Éì ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
Äs¡TeT+~ nqï>±s¡÷¢ ˇø£kÕ] >√|æ¬s&ç¶ u…ãT“*‘√ b˛sê&ç <ëìï #·+bÕ&ÉT. n|üŒ{Ï qT+∫
ø£&É>={Àº&˚ >∑+>∑T\|üŒ Á|ü»\+<äs¡÷ n‘·ìï Á|”‹‘√ #·÷#˚yês¡T. |ü˝≤ï{Ï d”eT˝À HÓeT*|ü⁄s¡+ ø£qTeT,
yêìøÏ Hê≈£î ø±<äe÷à >∑T‹Ôø=+&É ø£qTeT yÓTT<ä˝…’q$ ã+~b˛≥¢≈£î ì\j·÷\T>± ñ+&˚$. >√|æ¬s&ç¶
b˛qe÷à H˚qT b˛qe÷à nqT#·s¡T\qT dü+bÕ~+∫ Vü≤sƒê‘·TÔ>± <=+>∑\ eTTsƒêô|’q <ë&ç #˚XÊ&ÉT. ;Ûø£s¡
b˛‘˚ ‹s¡T>∑T≥ ˝Ò<äe÷à b˛sê≥+ »]–+~. >√|æ¬s&ç¶ ≈£î&çuÛÑT»+e+{Ï m\¢eT+<ë¬s&ç¶ eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
@&ÉTeT+~ nø£ÿ ôd˝…¢fi¯ófl >√|æ¬s&ç¶ bı+~q U≤´‹ì ø=+<äs¡T düVæ≤+#·˝Òø£ b˛j·÷s¡T. á ô|<ä› eTqTwüß\T
ø£&É>=≥TºB ø£eT\eTà <=+>∑\‘√ #˚‘·T\T ø£*|æ >√|æ¬s&ç¶ ÁbÕD≤\qT rj·T&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïs¡T.
>√|æ¬s&ç¶ e#˚à <ë]˝À Äe⁄H=ø£<ëìï #Óe⁄\T ø√dæñ+#ês¡T. >√|æ¬s&ç¶ #ê˝≤ u≤<Ûä
240 241
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|ü&ܶ&TÉ . Ç+‘·˝À bı+∫ ñ+&çq eTqTwüß\T e∫à ñ#·TÃ\T y˚dæ ã]XË\‘√ n+‘·{≤ ø=&ÉTø± e÷q+B ¬s&û¶
bı&ç∫ e÷j·TeTj·÷´s¡T. <ë#˚|ü*¢, πø‘·es¡+, |æ\T¢≥¢, >∑D|ües¡+ yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ eT\T¢|ü+#Ó ø£≥Tºø√˙
>√|æ¬s&ç¶ì >∑÷]Ãq XÀø£^‘·+ n~Ûø£ Á|ü#ês¡+ bı+~+~. q\¢ø√≥÷ ‘=&ÉTø√ÿ˙
ªz>∑TÁsê\ >√|æ¬s&ç¶ |ü˝…¢ <√eq uÀ‘·e⁄+fÒ
<ë#˚|ü*¢øÏ <ëqyÓTÆ‹yê bÕ˝…>±&ÉqT≈£î+{Ïsê
X‚s¡TX‚s¡T m+&ç ø£&çj·÷˝Ÿ ø=&ÉTø± e÷q+B¬s&û¶
ùd‘·T˝≤≈£î ô|≥Tºø√˙ ø£≥ºMT<ë uÀ‘·e⁄+f…
ø£≥ºMT<ë ekÕÔe⁄+fÒ ø£\ø£fsÒ q¡ T ≈£î+{Ïsê ø=&Éø±
ø£\ø£fÒs¡T eqTø=+{Ïs¡ ø=&ÉTø±....... sêC≤ e÷q+~¬s&û¶
ã+>±s¡T ø=&ÉTø± ej·÷´] ø=&ÉTø± ˙ øÏ\˝À ã‘ÓÔeTT B¬sHê
<ë#˚|ü*¢øÏ <ëqyÓTÆryê...... qTqï+>∑ ‘·\<äT$«
mπøÿ~ mÁs¡>∑TÁs¡+ q÷>±j·T »&É˝Òdæ
ø£f~ºÒ ø±sTT|ü+#Ó dü+<äTyÓ+≥ uÀ‘êe⁄+f…
#·Tø£ÿ˝≤+{Ï ˙ #·ø£ÿ<äqeTT dü+<äe÷eTqT ø=+{Ïs¡ ø=&Éø±
#·÷&É ø£fi‚fl kÕ\|ü⁄ ø=&ÉTø± e∫à bıj˚T´ <√e˝Àq
ej·÷´] ø=&ÉTø±, ã+>±s¡T ø=&ÉTø± <ëìeTà #Ó≥TºøÏ+<ä
<ë#˚|ü*¢øÏ <ëqyÓTÆ‹yê yÓ+&ç ≈£î#˚à H˚\ã&ç‘˚
Ä |üø±ÿ ˇø£ ùdqT @≥Tπø ‘Ó>∑q]¬ø qHêïµ5
q&ÉTeT˝ÀHê Hê|üùdqT leT+‘·T\≈£î ù|<äyê]øÏ b˛sê≥+ á Hê{Ï~ ø±<äT. nsTT‘˚ n˝≤+{Ï
dü+<äTq ìqT q\T>∑Ts¡T |ü{Ϻ >±<∏˝ä H… √ï ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛j·÷sTT. 1880`1925 ÁbÕ+‘ê\˝À ˇø£ ø£<ä∏ »]–+~.
q]øÏ] ø=&Éø±, ej·÷´] ø=&Éø± Hê–¬s&ç¶ nì ˇø£ $|üe¢ Ms¡T&ÉT+&˚ yê&ÉT. Ç‘·&TÉ >∑&ø˚ \£ T¢ ;ÛeT*+π>X¯«s¡Tì es¡Á|ükÕ~
<ë#˚|ü*¢øÏ <ëq yÓTÆryêµ4 n≥! n‘·q+fÒ –≥ºì yêfi¯fl+<äs÷¡ #˚] n‘·ìï ∫Á‘·e<Ûä #˚XÊs¡T. ø±ì kÕe÷qT´\
e÷q+~ ¬ s &ç ¶ MT<ä ≈£ L &Ü ø=ìï bÕ≥\THêïsTT. Ç‘· & É T ø£‘·&ÉT <Ó’e+. n+<äTe\¢H˚ n‘·ì MT<ä bÕ≥\T ø£{Ϻ bÕ&ÉT≈£îHêïs¡T.
Ád”˝Ô À\T&ÉT˝≤>∑THêï&Éì, n<˚ sTT‘·ì |ü‘H· êìøÏ <ë] rdæ+<äì ªø£èwül
í µ >±s¡Hêïs¡T. ª#·T≥÷º eTT≥÷º |ü˝…¢\¬ø\¢ X¯Ss¡T&ÉeTà Hê–¬s&ç¶
e÷q+~¬s&ç¶ (eTVü‰q+~¬s&ç¶) |ü>∑\e\¢ #·ìb˛j·÷&ÉT>±ì Ád”Ô˝À\‘· e\q ø±<äT. &Óu…’“j˚T&ÉT |ü˝…¢\ ¬ø\¢ <˚e⁄&ÉeTà ;ÛeT*+>∑
e÷q+~¬s&ç¶ bÕ≥˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘· Hêj·T≈£î&ç es¡íq. n‘·ì y˚wü+, <ëì sêeT sêe÷ ø√<ä+&Ésêe÷
rs¡T ndü\T dædü˝…’q C≤q|ü<ä Ø‹˝À #·ø£ÿ>± e]í+|ü ã&ç+~. uÛ…’sêeT sêe÷ ø√<ä+&Ésêe÷
ªsêC≤ e÷q+B ¬s&û¶ |üø£ÿ qTqï |ü˝…¢\ ¬ø\¢ bÕfiË>±&ÉT Hê–¬s&ç¶..........µ6
˙ øÏ\˝À ã‘ÓÔeTT r¬sHê Ç≥Te+{Ï Hê–¬s&çì¶ ã+&çMT<ä edüT+Ô &É>± #·÷∫ q\T>∑Ts¡÷ #·T≥TºeTT{Ϻ
242 243
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
∫Á‘·e<Ûä #˚XÊs¡T. eTT‘Ó’Ô<äyÓ’ qTy=«ø£ÿ eT÷\≈£î >∑÷≈£î+f…
nìï ø£˙ï{Ï bÕ≥\÷ Ç˝≤+{Ïy˚ ø±qø£ÿs¡ ˝Ò<Tä . n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT dü+uÛ$Ñ +#˚ eTT<ä›ã+r e+<äTπs dæ\ø±`dæHêï] dæ\ø±
<äTs¡≥
È q\qT }‘·>± #˚dTü ø=ì n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&˚ bÕ≥\T ø£fkºÒ ÕÔsT¡ C≤q|ü<Tä \T. s¬ \’ T Ç<ä›s¡eTT ‹H˚{Ï Ä u§&ÉT¶–HÓï˝≤
Á|üe÷<ä+ »]–+~. ¬s’\T ì+&Ü e+<ä\ eT+~ »q+ ñHêïs¡T. Á_&ç®MT<ä≈£î e∫à ˇø£ÿìøÏ ˇqsêjÓTH˚ dæ\ø± ` dæHêï] dæ\ø±
¬s’\T |ü&çb˛sTT+~. #·T≥÷º ˙fi¯ófl. ô|f…º\˙ï ≈£L* ô|fi≤ ô|fi≤ $]>±sTT. Ç+»qT Ç<ä›s¡eTT ø£ù|Œ{Ï eT~›ø±j·T\ <äT|üŒ{Ï
≈£L&Ü eTTø£ÿ˝…+’ ~. n|üŒ{Ï <äèX¯´+ #·÷∫q yêfi¯flø¬ +‘· Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >± ñ+&ç ˇø£ÿìøÏ ˇqsêjÓTH˚ dæ˝ø± ` dæHêï] dæ\ø±µ8
ñ+≥T+<√! Ç˝≤+{Ï<˚ eTs=ø£ bÕ≥ ñ+~. Ç~j˚T düVü≤è<äj·TT&çHÓ’Hê ‘·|üŒø£ ø£+≥
ª|æ˝≤¢ C…˝≤¢>∑÷&É n˝≤¢&ç b˛sTTØ ‘·&ç ô|{ϺdüTÔ+~. ‘·q‘√ Ä&ÉT≈£îqï #Ó*ø±&ÉT #·ìb˛j·÷&ÉT. n|ü⁄Œ&=ø£ u≤*ø£
>∑T&ܶ\T >∑T&ÉTdüT\÷ ø=≥Tº≈£î b˛sTTØ $\|ædüTÔqï~. eTè<äTeT<ÛäTs¡ uÛ≤yê\‘√ ø£+≥ ‘·&çô|{Ϻ+#˚ n‘·T´‘·ÔeT ^‘·$T~.
}|æsê&Éø£ ø=+<äs÷¡ &ÉTÃø± b˛sTTØ ªu§+>∑Tsê˝≤ &˚{Ï u§>∑T&É˝≤¢ HêsTTsêC≤
}dæ>±qT ø=+<äs¡T ˇ&ÉT¶≈£L #˚]Ø j·÷&É ˝…+øÏq ˝Ò&˚ jÓT\<ë] HêsTTsêC≤
Çìï ÁbÕD≤©Ôdæ ñdüTs¡÷ b˛düTø=+fÒ ∫Ás¡>√HÓ ˝≤&˚{Ï ∫+‘·˝≤¢ HêsTTsêC≤
mHêïfi¯Sfl ˙ Áã‘·T≈£L mes¡T yÓT#·÷Ñês¡T j·÷&ç ˝…+øÏq ˝Ò&Ó jÓT\<ë] HêsTTsêC≤
m+‘·e÷j·T<ë]y˚ jÓT\¢\ #Ós¡TeP j˚Ts¡Tyêø± >√{°˝≤&˚{Ï ø√q˝≤¢ ˆˆj·÷&Ɉˆ HêsTTsêC≤
˙yÓ+‘· e÷j·T<ë]y˚ jÓT\¢\ #Ós¡TeP j˚Ts¡Tyêø±µ7 ìqï eTq e÷&çq ìeTà\¢ ˆˆj·÷&Ɉˆ HêsTTsêC≤
Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ‘Ó\T>∑T˝À düàè‹ø±yê´\T yÓ\Te&ܶsTT. C≤q|ü<äT\T yÓTTqï eTq e÷&çq yÓ÷‘·T≈£î\¢ ˆˆj·÷&Ɉˆ HêsTTsêC≤
ø£*Œ+∫q ˇø£ π>j·T+ M{Ï nìï{Ïø£+f… eTT+<˚ yÓ\dæ+~. Bì˝À ø=ìï uÛ≤yê\T #Ó+&É÷\T Ä&˚{Ï #Ó\Tø£\¢ ˆˆj·÷&Ɉˆµ9 HêsTTsêC≤
n|üPs¡«yÓTqÆ $, ø£\ø±\+ eTqdüT˝À ì*#˚$. ‘·q >∑‘<· ë+|ü‘´· J$‘êìï C≤q|ü<Tä &ÉT (˝…+øÏqRyÓ<øä qÏ )
‘·\#·Tø=+≥THêï&ÉT. eTTK´+>± s¬ +&ÉT uÛ≤yê\T eTq*ï Äø£]¸kÕÔsTT. uÛ≤sê´uÛsÑ *Ô¡ <äs› ÷¡
ˇπø ø£+#·+˝À ‹H˚yêfi¯ófl. Ç|ü⁄Œ&Ü bÕÁ‘· ˇø£ÿìπø $T–* b˛sTT+~. Ç<ä›s¡÷ ø£qï&É+
ø£|ü⁄Œø=H˚ <äT|üŒ{Ï ≈£L&Ü n˝≤π> nsTT´+~. M{Ïì ‘·\#·Tø=ì <äT'œkÕÔ&ÉT uÛÑs¡Ô.
ªdüT<ä› u§+<ä\ ø±&É ` ˙ düT~› ~j·T´+>±HÓ n|üŒ–+‘·\ bÕ≥\T ‘Ó\T>∑T˝À ˝≤+{Ïy˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ñHêïsTT.
dü~› ~qï{≤ºjÓTH˚ dæ˝ø±`dæHêï] dæ\ø± ø=ìï y˚&ÉTø£\T, n\yê≥T¢, Ä#êsê\T yÓTT<ä˝…’q$ uÛ≤s¡‘· <˚X¯eT+‘·{≤ yê&ÉTø£˝À
Ç+‘Ó\¢ yÓT&Éu≤ô|H˚ dæ\ø± ñ+{≤sTT. ≈£L‘·T]ï uÛÑs¡Ô Ç+{ÏøÏ |ü+ù| Ä#ês¡+>∑\ Á|ü<˚XÊ\˝À n|üŒ–+‘·\
m+‘· bÕ|ü|ü⁄ <˚e⁄&˚ dæ\ø± bÕ≥\≈£î neø±X¯+ ñ+≥T+~. n˝≤+{Ï Ä#ês¡+ ø£qï&É <˚X¯+˝Àq÷ ñ+~.
düeTs¡ÔjÓÆT ˙e⁄ kÕ≥T≈£î ≈£L≈£î+f… Ä&É|\æ ¢ <äT'K+ ‘·*ø¢ Ï m≈£îÿe>± ‘Ó\TdüT. n+<äTøπ ≈£L‘·Ts¡T ‘·q Äy˚<qä qT
dü‘ÓÔu≤e÷ e+<äTπs dæ\ø±`dæHêï] dæ\ø± ‘·*¢ <ä>sZ∑ ¡ yÓfifl¯ Á>∑≈î£ ÿ‘·T+~. ‘·*¢ ÄyÓTqT z<ës¡TdüT+Ô ~. n<ä+‘ê ≈£L‘·Ts¡T ãj·T\T<˚sπ
|üdæ<Ó’› qTy=«ø£ÿ |ü+~≥¢ >∑÷düT+f… es¡øπ . ≈£L‘·Ts¡T yÓ[flb˛‘·Tqï<äH˚ uÛ≤eq sê>±H˚ Çø£ ÄyÓT <äT'K+ Ä>∑<Tä . n|ü⁄Œ&ÉT
bÕs¡«r <˚e+<äTπs dæ\ø±`dæHêï] dæ\ø± ‘·*¢ì ≈£L‘·Ts¡T z<ës¡Ãe\dæ edüTÔ+~. ª@$T≥e÷à ˙ |æ∫Ã! Ç˝≤ m+<äT≈£î u≤<Ûä
244 245
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|ü&ÉT‘êe⁄? Hê u§eTà >√&ÉMT<ä ñ+~ ø£<ë? <ëìï #·÷#·Tø=ì XÀø£+ eT]∫b˛µ ø£wüºe |ü≥º¬s |òü\e⁄+≥T Vü≤düTeT>∑fi‚
n+≥T+~. ø£wüº¬øÿ u…˝…j·TT Ç˝…¢+<äT ‹[j·T<Ó
ªn‘·Ô¬s ø£¬s<ä¬s Vü≤‘·Ô]<˚›yÓHÓ ìôws˜ TT+<ä* u≤fiË« e÷&Ée«
VüQ#˚ÃHÓ nyê« eTs¡Tfi‚H˚ >√&Ój·T ôV≤D≤í– VüQ{Ϻ<ä ˙qT ôVQHêï– u≤fi¯e«
∫‘êÔs¡ H√&ç eT¬sj·Te«µ10 ø£D°ís¡T ã+<äs¡÷ düVæ≤dæø√ eT>∑fi‚
ø±ì ÄyÓT |æ∫Ã>±ì C≤„|üø£+ ‘Ó#˚à edüTÔe⁄\T ñ+fÒ XÀø£+ Ç+ø± •e<Ûë´q e÷Á‘· eT] u≤´&É
m≈£îÿee⁄‘·T+<äì ‘Ó*j·T<ëyÓT≈£î. n+<äTøπ ˇø£ ‘·*¢ nqT≈£î+≥T+~ : ªÄ&É |æ\q¢ T ôVQHêï– u≤fi¯óe<äøÏÿ+‘· eTD≤í– ôVA>√<äT ˝ÒdüT
ø£q&ÉeT÷ e<äT›, yπ̊s yêfi¯fl≈£î Çe«&ÉeT÷ e<äT›, |æ\¢ yÓfi¯ó‘·÷ ñ+fÒ j˚T&Ée&ÉeT÷ ôV≤DÏíq u≤fi¯ó ã\T>√fi¯ó Vü≤&Ó<äe«
e<äT›µ nì. düD≤í– ôVAsTT‘·T »qàe⁄µ12
ªôV≤Dí Vü≤&Ój·T* u≤´&É uÛÑs¡Ô #·ìb˛‘˚ uÛ≤s¡´≈£î ø£*π> <äT'U≤ìï y˚πs e]í+|ü qø£ÿs¡˝Ò<äT. ÄyÓT
ôV≤s¡e]¬> ø=&Éu≤´&É J$‘·yT˚ <äTs¡“s¤ e¡ Te⁄‘·T+~. Ç˝≤ ‘·q≈£î »s¡>u∑ Àj˚T ø£cÕºìï ‘·\#·T≈£î+fÒH˚ #ê\T
ôV≤DTí ôVA>±>∑ nfi¯uÒ&ɵ11 Ád”øÔ Ï >∑T+&Ó ‘·sT¡ ø√ÿuÀ‘·T+~. Ç˝≤ ‘·q≈£î yÓ<’ eäÛ ´+ ÁbÕ|æ+Ô |ü CÒdqæ +<äT≈£î ÁãVü≤àqT
n|üŒ–+‘·\ bÕ≥˝À¢ ‘·\e÷ìø£ eTq<ä–q bÕ≥ ø£qï&É+˝À ˇø£{Ï ì+~düT+Ô ~.
ñ+~. yÓTT<ä{Ï Á‹|ü~˝À ªne÷àsT÷! @&Ée e<äe› ÷à. @&Ée&É+ ˙≈£î dü]ø±<äe÷à! ª<ä÷] >=<ä>∑Te ôV≤Dí »qTeT ôVQs¡Te<äøÏ+‘·
ñ‘·eÔ TT\˝≤>± J$+#·ee÷ൠnì yÓTT<ä\T ô|{Ï+º ~ ‘·*.¢ ≈£L‘·T]øÏ ø=ìï ãT<äT\∆ T Vü‰B Hêj·÷>∑÷<äT ø£&ÉT˝ÒqT`m˝…Je
#Ó|æŒ+~. n‘·Ôe÷eT\qT |üP» #˚j·TeTqï~. |ü‹ bÕ<ë\qT eTs¡e e<ä›qï~. ôV≤D≤í– u≤fi¯ ôVQ]u≤´&É
|ü⁄{Ϻì+{ÏøÏ >ös¡e+ rdüT≈£îs¡eTàqï~. Çe˙ï e÷eT÷˝Ò. eT]ø=ìï n|üPs¡« Vü≤D…j·T*¢ K¬s<äT<ä¬ø yÓTT<ä\T+&É kÕ\¬øÿ
uÛ≤yê\THêïsTT á bÕ≥˝À. ªH˚qT Ç|üŒ{Ïπø mH√ï ø£cÕº\qTuÛÑ$+#êqe÷à. H˚qT ÁãVü≤à˙ ã¬s<ä ãs¡Vü≤¬øÿ`Hê˙>∑
mqïì #Óù|Œ~. Ç+ø± Hê u≤<Ûä m≈£îÿee⁄‘·T+~µ nì #Ó|Œæ Ç+ø± Ç˝≤ #Ó|⁄ü ‘·T+<ë Vü≤>∑s¡D yê<Ó »qج>
‘·*.¢ ªø£wºü |ü&‘ç ˚ |ò\ü eTT+<äe÷à |üd<æ ëHê. ø£cÕºìøÏ |ò\ü + ˝Ò<qä Tø√e<äT.› Ä&É<ëì$>± ˇ|”Œq dæ+>±s¡ eT&ç>±´ø£ VüAyÓdfiü ó¯
|ü⁄{Ϻq ˙e⁄ ã+>±s¡+˝≤ Áã‘·ø±* ø£˙ïfi¯ófl e∫ÃHê düVæ≤+#·T. •e<Ûë´q+ e÷Á‘·+ m+f…+≥T ~qø±´ø£ dü+‹`m˝…ôV≤D…í
eTs¡Te e<äT›. Ä&É<ëì Áã‘·Tπø n+‘·. eTq »qày˚T n˝≤+{Ï~µ á e÷≥˝À¢ Ád”Ô VüQ&ÉT>∑s¡ u≤fi¯ó Vü≤]<ëe⁄
|ü&Ée\dæq u≤<Ûä, ‘·*¢ Äy˚<äq n+‘ê n‘·´+‘· eTH√Vü≤s¡+>± ∫Á‹+#·ã&ç+~. ôV≤D°íq »qàe⁄ düTD≤í– ≈£î~j·T*
ªnfi¯uÒ&É qqeT>∑fiË ñfi¯ó‹ ø=+ãTe]\¢ >±D~Ω+&Ü´– qT]j·T*`•esêj·T
n‘·Ô¬s n<äT ìq¬> dü]sTT\¢ qqeT>∑fiË B|ü<ÓD≤í´– ñ]j·T*µ13
ñ‘·ÔeTs¡ Ø‹j·T* u≤fi¯e« ø£qï&É+˝À ‘Ó\T>∑T˝À ñqïìï ø£˙ï{Ï bÕ≥\T ˝Òe⁄. ø£<∏ëπ>j·÷\˝À
ø£&ÉTø£wüº |üfÒºqT ø£{Ϻ¬> j·T+‘ê<˚qT ø£sT¡ D s¡dü b˛wüD m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~ >±ì $&ç >π j·÷\˝À ø£ì|æ+#·<Tä . eTs¡D
eT‘·Ôwüߺ HêeT ø=s¡¬>qT Vü≤&Ó<äe« ^‘ê\T á ¬s+&ÉT uÛ≤wü\˝ÀqT #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. ø£qï&É+˝À eT÷&ÉTHê\T>∑T s¡ø±\
mcıº+<äT HêqT ùV≤fi¯* eTs¡D^‘ê\T e÷Á‘·+ ø£ì|ækÕÔsTT. Vü‰düHé õ˝≤¢˝À Vü≤]»qT\T Ç≥Te+{Ï$
246 247
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
bÕ&ÉT‘ês¡T. ø=&É>T∑ õ˝≤¢˝À qè‘·´+ #˚d÷ü Ô bÕ&˚ |üs|¡ Hü ê{Ÿ ^‘ê\T ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ïy.˚
<äøDåÏ ø£qï&É õ˝≤¢˝À ≈£L&Ü ms√ÿ\ nH˚ qè‘·´^‘·+ eTs¡D ^‘·yTÓ Æ ñ+~. düs«¡ e÷qe 10.C≤q|ü<ä π>j·÷\T`dü+düÿè‹
Vü≤è<äj·÷\q÷ Á<äMuÛÑ÷‘· yÓTTqs¡Ã>∑\ XÀø£s¡dü+ ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À m≈£îÿe>±
ø£<∏ëπ>j·÷\˝ÀH˚ ø£ì|æ+#·&É+ >∑eTì+#·<ä–+~. ªdü+düÿ苵 (culture) nH˚ |ü<ëìï eTq+ kÕe÷q´+>± e÷qe⁄ì eTVü≤‘·sÔ ¡
kÕ<ÛäqqT dü÷∫+#·&ÜìøÏ yê&ÉT‘·T+{≤eTT. ø±ì e÷qe XÊÁdüÔ <äèø£Œ<∏ä+‘√
{Ï|Œü DÏ |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ªdü+düÿ苵øÏ $düÔè‘êsêúìï Çe«e\dæ ñ+≥T+~. eTìwæ eTè>∑+
1. C.M.Bowra, Primitive Song, p.70 qT+&ç y˚s¡T|ü&ç ‘·q Á|ü>∑‹ ø√dü+ y˚düT≈£îqï Á|ü‹ k˛bÕqeT÷ dü+düÿè‹˝À uÛ≤>∑y˚T
2. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.454 ne⁄‘·T+~. n+fÒ ªe÷qe ø£è‹µ n+‘ê dü+düÿè‘·y˚T. e÷qe dü+düÿè‹˝À ˇø£
3. ø£èwüíl (dü+.), |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.78 uÛ≤>∑y˚T C≤q|ü<ä dü+düÿè‹. ˇø£ dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ dü+düÿè‹ì Á|ü‹_+_+#˚ eTÚœø£
4. n<˚, |ü⁄.78 n_Ûe´≈£îÔ\˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\T ≈£L&Ü Á|ü<ÛëqyÓTÆq$.
5. n<˚, |ü⁄.79 ªªˇø£ C≤‹ Á|üC≤˙ø£eTT jÓTTø£ÿ dü+|üPs¡í J$‘· #·]Á‘·jT˚ dü+düÿè‹ #·]Á‘·µµ
6. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.268 nHêïs¡T K+&Ée*¢ \ø°åàs¡+»q+>±s¡T.1 dü+düÿè‹˝À uÛÖ‹ø£, e÷qdæø£, kÕ+|òæTø£
7. n<˚, |ü⁄.256 n+XÊ\ì eT÷&ÉT ñ+{≤sTT. uÛ≤wü HÓ|’ ⁄ü D≤´\T, $XÊ«kÕ\T, Ä#êsê\T yÓTT<ä˝q’… $
8. n<˚, |ü⁄.275 uÛÖ‹ø£ dü+düÿè‹, e÷qdæø£ n+XÊ\T eTqXÊÙÁdüÔ+ |ü]o*düTÔ+~. dü+düÿè‹˝Àì
9. n<˚, |ü⁄.237 kÕ+|òTæ ø£ XÊÁkÕÔìøÏ dü+ã+~Û+∫q$. á dü+düÿè‹ì >∑T]+∫ K+&Ée*¢ yês¡T ªÄ+Á<ÛTä \
10. ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, |ü⁄.279 #·]Á‘·`dü+düÿè‹˝À $|ü⁄\+>± #·]Ã+#ês¡T. yê] n_ÛÁbÕj·T+˝À C≤‹ Jeq+˝À
11. Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó (ns¡TD√<äj·T), |ü⁄.41 ¬s+&ÉT eTTK´yÓTÆq bÕj·T\THêïsTT.2 1.ì‘·´ J$‘·eTT 2.XÊX¯«‘· J$‘·eTT.
12. ôVQ\eTìj·T |ü<ä>∑fi¯ó, |ü⁄.71 ì‘·´J$‘·+˝À eT∞fl e´øÏÔ J$‘·+, dü+|òTü J$‘·eTì s¬ +&ÉT XÊK\qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
13. m+.Jeq (dü+.), |ü⁄.121 1.ì‘·´J$‘·+ : e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq yê{Ï˝À >∑èVü≤ìsêàD+, ÄVü‰s¡+, y˚cÕ\T,
<˚V‰ü \+ø±sê\T, ≈£î≥T+ã+, Ädæ,Ô $yêVü≤ dü+Á|ü<ëj·÷\T, y˚&TÉ ø£\T, |ü+&ÉT>∑\T,
|üsê«\T, H√eTT\T, Áe‘ê\T yÓTT<ä˝…’q$ ekÕÔj·Tì K+&Ée*¢ yê] n_ÛÁbÕj·T+.
düeTwæ>º ± neT\T »]ù| yê{Ï˝À es¡$í uÛ»Ñ q, ≈£î˝≤\T, ø£≥Tºu≤≥T¢, eè‘·T\Ô T,
e´ekÕj·÷<äT\T, yêDÏ»´+, q>∑s¡ J$‘·+, Á|üuÛÑT‘·«+, Ä]úø£ e´edüú yÓTT<ä˝…’q
yê{Ïì #ÓbÕÔs¡T.
XÊX¯«‘· J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q yê{Ï˝À eT‘·+, <Ûäs¡à+, Ä~eT yêdüT\
eT‘·$XÊ«kÕ\T, ã\T\T, <˚yê\j·÷\T, |ü⁄D´πøÁå ‘ê\T, e÷qdæø£ $ø±dü+, ø£fi≤J$‘·+,
•\Œ+, ∫Á‘·˝ÒKq+, dü+^‘· Hê{≤´<äT\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï ekÕÔsTT.
ª‘Ó\T>∑T dü+düÿ苵 nqï~ Á|ü‘˚´ø£ ndæÔ‘·«+ ø£\<ë ˝Ò<ë nqï Á|üX¯ï≈£î
»yêãT #ÓbÕŒ\+fÒ ì•‘· |ü]XÀ<Ûäq nedüs¡+. ‘Ó\T>∑T yê]$ nì #Ó|üŒ<ä–q
248 249
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ã+<ÛTä ‘ê«\T, ≈£î\e´edü,ú $yêVü≤ |ü<‘∆ä T· \T, ≈£î≥T+ã Jeq+, ÄdæÔ e´eVü‰sê\T, ‘Ó\T>∑Tyê] $yêVü≤ dü+Á|ü<ëj·÷\T ô|[fl bÕ≥\˝À e´ø£ÔeTe⁄‘êsTT.
<ä+&É˙‹, eT‘·+, qeTàø±\T, ø£fi\¯ T, ÄuÛsÑ D¡ ≤\T, #˚‹|üqT\T yÓTT<ä˝q’… $ C≤q|ü<ä q\T>∑T, ‘·\+Áu≤\T, ø±oj·÷Á‘·, $j·T´|ü⁄sê*ì m>∑‘ê[ |ü{+ºÏ #·&+É , ≈£îø£ÿeT+>∑fi≤\T,
π>j·÷\˝À e]í‘·yÓTÆHêsTT. C≤q|ü<ä π>j·÷\ |ü]o\q e\¢ ø=+‘· es¡≈£î ‘Ó\T>∑T ãTe«|ü⁄ã+‹ yÓTT<ä˝…’q e˙ï ‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿè‹øÏ n<ä›+|ü&ÜÔsTT. Ád”Ô\≈£î
dü+düÿè‹ dü«s¡÷bÕìï ne>±Vü≤q #˚düTø√e#·TÃ. dü+ã+~Û+∫q ∫{Ϻu§≥Tº H√eTT, ø±≥Tø£ >öØ Áe‘·+, ì‘·´ X¯è+>±s¡ H√eTT,
‘Ó\T>∑T Ç+{Ï Ä&É ã&ÉT#·T≈£î m+‘√ eTsê´<ä ñ+~. Ä&É_&ɶ ø£+≥ ˙s¡T |ü⁄e⁄«\ ‘ê+ã÷\+ H√eTT, |ü+&ÉT ‘ê+ã÷\+ H√eTT, |ü<ës¡T |üfifl¯ H√eTT, |üPsêí~
ô|&ç‘˚ |ü⁄{Ï+º {ÏøÏ eT+∫~ ø±<äH˚ qeTàø£ eTT+~. Á|ü‹ @{≤ ‘·|Œü ø£ Ä&É ã&ÉT#·T≈£î yêsê\ H√eTT, dü+|ü<ä X¯óÁø£yês¡+ H√eTT, ÁXÊeD eT+>∑fiy¯ ês¡+ H√eTT, X¯óÁø£yês¡
Ns¡, s¡$¬ø, |üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T Çyê«*. á $wüj·÷\qT ‘Ó*ù| C≤q|ü<ä Áe‘·+, q+~πøX¯«s¡ Áe‘·+, ‘·<Ó› |ü+&ÉT>∑\T, yÓ÷#˚{Ï |ü<äà+, yÓTT>∑<√ôdfi¯fl Áe‘·+,
>π j·÷\THêïsTT. Ä~yês¡+, ne÷yêdü´Hê&ÉT nqï Ç+{Ïø=ø£ Ä&É|&ü TÉ #·T yÓ[fl+~. kÕ$Á‹ >öØÁe‘·+ yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\THêïsTT.
e~q mHÓïH√ï e÷{˝≤&ç ‹s¡kÕÿs¡+‘√ #·÷∫+~. ø±ì nqï eT+∫yê&ÉT. eTsê´<ä Ç$ø±ø£ ‘Ó\T>∑Tyês¡T Ä#·]+#˚ |ü+&ÉT>∑\T yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T
˝…]–q yê&ÉT. yê] Jeq $<ÛëHêìøÏ <äs¡ŒD≤\T qesêÁ‹, $»j·T<äX¯$T, BbÕe[, dü+Áø±+‹
ªHê≈£î q\¢Ns¡ HÓeT* |ü#Óà s¡$¬ø yÓTT<ä˝…’q$ Ä+Á<Ûä ø£sêí≥ø£ Á|ü»\T yÓ’uÛÑe+>± »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑\T.
e&çì+&É _j·T´eTT efi¯Sfl ø=ã“] –HÓï nH˚ø£ eè‘·T\Ô ≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤q|ü<ä >π j·÷\T ≈£L&Ü #ê˝≤ \_ÛkÕÔsTT.
|üdTü |ü⁄ ≈£î+≈£îeTsTT∫à |ü+ô| e÷j·Tqïµ3 M{Ï˝À eTTK´yÓTÆ+~ e´ekÕj·T+. ‘Ó\T>∑T˝Àì nH˚ø£ π>j·÷\˝À e´ekÕj·T
nqï MT<ä me]¬øH’ ê ÄX¯ ñ+ãT+~. m+‘·eT+~ nqï\T+fÒ ÄX¯ ≈£L&Ü $<ÛëHê\T, |üìeTT≥T¢ yÓTT<ä˝…’q$ ù|s=ÿqã&ç ñ+{≤sTT. e´ekÕj·÷ìøÏ
n+‘·>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ Á|ü‹ ‘Ó\T>∑T Ä&Éã&ÉT#·T≈£L nq«sTTdüT+Ô ~. á $wüj÷· ìï dü + ã+~Û + ∫q mH√ï $X‚ c Õ\THêïsTT. e´ekÕj· T + »qq ø±sê´ìøÏ
‘Ó*ù|<˚ á ÁøÏ+~ bÕ≥. nqTø£sD¡ eT+{≤s¡T. Bì˝À ñ|üj÷Ó –+#˚ ô|≈£îÿ bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<Cä ≤\+ <ä«+<ë«sêú\qT
ªeTT>∑TZs¡qï\ ‘√&É H˚ ãT{ϺHêqT ø£*–e⁄+≥T+~. $T<∏äTqø±s¡´+, e´ekÕj·T+ ø±s¡´+ b˛\Ãã&çq ˇø£ bÕ≥qT
Hê q&ÉTeTT eTTe«+#·T Ns¡>√]+~ sêeTsêE>±s¡T ‘·eT dæ<ë∆+‘· Á>∑+<∏+ä ˝À ñ<äV≤ü ]+#ês¡T.6 e´ekÕj·T+˝Àì $$<Ûä
q\T>∑Ts¡qï\‘√&É H˚ ãT{ϺHêqT ø±sê´\qT e]í+#˚ π>j·÷\H˚ø£+ ñHêïsTT. áÁøÏ+~~ ø√‘·bÕ≥.
Hê q&ÉTeTT q\¢+#·T Ns¡>√]+~ ªø=j·T´+&É˝≤¢ ø=j·T´+&û
nsTT<äT>∑Ts¡qï\ ‘√&ÉH˚ ãT{Ϻ HêqT ø√d” ãDTeP ˝…j·T´+&û
Hê y=fi¯ófl n<ë›\ s¡$ø£ >√]+~µ4 yêq\ es¡<ä\ e+–q ùdqT
‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ø=ìï ≈£î≥T+ã eTsê´<ä\T, n\yê≥T¢ n_ÛsT¡ #·T\T ñHêïsTT. yÓqTï\ ˙ìq eHÓï\ ùdqT
|üs¡Te⁄, Á|ü‹wüº\T >∑\ Ä&É<Ó’‘˚ ø=+>∑T ì+&ÉT>± ø£|ü⁄Œø√yê*. n˝≤ #Ój·T´q|ü⁄Œ&ÉT ‹qï>∑ Bd” yÓTT<ä\÷ ø√d”
n‘·>Ô ±] eT+<ä*+|ü⁄\T ‘·|Œü e⁄. |üq\˙ïì bı+C…{≤ºyê
ªn‹Ô+{Ï ø√&É\e⁄ ø±e⁄>±e⁄HÓï –+»\T ã+<佧 |ü&çb˛≈£î+&Ü
n»„ dæ>∑TZ\T ˙≈£î ˝Òe⁄>±e⁄HÓï bı+<äT>∑ yÓqTï\T ø=j·T´+&É˝≤¢
M|ü⁄ ì+&Ü ø=+π><Ó Çs¡Tes¡dü˝ÒyÓ ø±\+ dü÷‘˚Ô d”‘êø±\+
eT&ÉeT ‹s¡>∑ ãfÒº<Ó. e÷≥ yêùd<Ó?µ5 ø=&Ée{Ï bÕ≥÷ C≤>∑s¡Ô˝≤¢
250 251
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø±\÷ ôdsT÷´ Ä&ç+‘˚HÓ ª|æ|üŒfi¯ófl X§+؃ $T]j·÷\T ø={Ϻe⁄+#·πs
≈£î+&É˝§ ≈£L&ÉT ø£*kı‘êÔ~µ7 m≈£îÿyÓ’Hê \e+>±\T |üÁ‹ #˚s¡Ãs√j·Te÷à
ÇfÒ¢ $T–*q eè‘·TÔ\qT >∑T]+∫q $esê\T ≈£L&Ü C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ‘ê{Ï u…\¢eTT Ç+>∑Te
ø£ì|ækÕÔsTT. ‘Ó∫à e⁄+#·s√j·TeTàµ8
ñ‘·ø£sê #êø±* ñ*¢|ü⁄e⁄«˝…¢ Ç~ yêJø£s¡DjÓ÷>∑+.
eT&É#·sê kÕø±* eT*¢ yÓTT>∑Z˝…¢ CÀ´‹XÊÙÁkÕÔìøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T ≈£L&Ü ø=ìï ñHêïsTT.
Ç∫Ãsê kÕø±* nìï yê&É\øÏ ªô|<ä›yê&ÉT |æq yê&ÉT
Ç‘ê´~ π>j·÷\T nH˚ø£+. e÷eT‘√&É >∑÷&çπsì
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À XÊÁdüÔ $wüj·÷\T ≈£L&Ü ô|øÏÿ+{Ï˝À ø±qekÕÔsTT. e+#·ì+‘· ˝Ò≈£î+&É yêq e#·TÃq÷µ9
nqTuÛeÑ yÓ<’ ´ä +, CÀ´‹wü+, yêdüTXÔ ÊÁdü+Ô , eT+Á‘ê\T yÓTT<ä˝q’… $ >π j·Ts¡÷|ü+ bı+~ ô|<ä›yê&ÉT dü÷s¡T´&ÉT, ∫qïyê&ÉT ãT<ÛäT&ÉT, á Ç<ä›s¡÷ #·+Á<äT&ÉTqï sê•˝À ñ+fÒ
e⁄+&É&+É ø£ì|ædTü +Ô ~. ‘·|üŒ ≈£î+&Ü yêq edüTÔ+<ä≥!
Ä+Á<Ûä Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ y˚wüuÛÑ÷wüD≤\+ø±sê\T •˝≤Œ\˝À #Óø£ÿã&ç uÛÑÁ<ä
‘·\H=|æŒ eùdÔ q*¢ì #·+|æ yêdüq #·÷ùdÔ b˛‘·T+<ä≥! ˇø£ C≤]DÏ ‘·q |üs#¡ ã· &ç ñHêïsTT. XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+qT+∫ Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ n\yê≥T¢ yÓTT<ä˝q’… $
Á|æj·TTDÏí >∑÷]à bÕ&ÉT‘·÷ ª|æ©¢øÏ ‘·\H=ôdÔ q*¢ ø=∫Ã+&ÉTµ nì bÕ&ÉT‘·T+~. >±<∏ëdü|üÔdür‘ê´~ Á>∑+<∏ë\˝À e]í+|üu&ܶsTT. #Ó+>±$ Ns¡ #ê˝≤ø±\+qT+∫
~>∑T~>∑THê>∑ ~e´ düT+<äs¡ Hê>∑ Á|”‹ bÕÁ‘·yTÓ +Æ ~. |ü⁄sT¡ wüß\T ≈£L&Ü #Óe⁄\˝À b˛>∑T\T, |üPdü\ es¡Tdü\T, ø£sêíusÑÛ D¡ ≤\T
q\¢ #·Tø£ÿ\ Hê>∑ Hê eTT<äT›Hê>∑........ yÓTT<ä˝q’… $ <Û]ä +#˚yês¡T. Ä+Á<Ûä <˚X|¯ ⁄ü Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ y˚wü uÛ÷Ñ wüD≤<äT\qT >∑T]+∫
nH˚ bÕ≥˝À bÕeTT eT+Á‘· eTT+<ä+{≤s¡T. á ÁøÏ+~ bÕ≥˝À ≈£L&Ü bÕeTTeT+Á‘· ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ C≤q|ü<ä π>j·÷\ n<Ûä´j·Tq+ nedüs¡+, Ád”Ô\T`
eTTqï<ä+{≤s¡T. ø=|ü⁄Œ #·ø£ÿ>∑ u…{Ϻ >=»® >∑T\qT eTT&ç∫
>∑T&ÉT>∑T&ÉT >∑T+#·+ >∑T+&Üsê>∑+ |ü$T&ç »˝≤Ôs¡T |ü≥Tº Ns¡>∑{Ϻ
bÕeTT\ |ü≥º+ |ü&É>±sê>∑+ s¡+¬>’q s¡‘êÔ\ s¡$ø£qT ‘=&ç–......
n|üŒÁ˝≤E>∑TÁs¡+ Ä&ÉTø√uÀ‘˚ |üdæ&ç >=\TdüT\T r]à u≤>∑T>∑ y˚dæ
ù|ÁsêE >∑TÁs¡+ ô|[fløÏ b˛‘˚ >∑+≥ ˝§&ܶD+ãT`<Ûä]+#˚yês¡T.
˙ >∑TÁs¡+ ˙fi¯fl≈£î uÀ‘˚ áøÏ+~ Á|üdæ<ä∆ π>j·T+˝À ≈£L&Ü Ä&Éyêfi¯ófl <Ûä]+#˚ u≤C≤ ã+<ä÷\T,
Hê >∑TÁs¡+ bÕ\≈£î uÀ‘˚ >∑Tfi¯flù|s¡T\T, ø±düT\ ø£+f…\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì >∑÷]Ãq Á|üdüøÏÔ ñ+~.
y˚˙ïfi¯ófl #·˙ïfi¯ófl ªã+<ës¡T ∫qï<ëq u≤C≤ ã+<ä÷\ <ëq
ø£‘ÓÔj·T´Hê ã‘ÓÔj·T´Hê u≤C≤ ã+<ä÷\ MT<ä eTqùd\ ˝Ò<˚ z ∫qï<ëHê
ÇfÒ¢ m\Tø£\≈£î ≈£L&Ü eT+Á‘ê\THêïsTT. ªø±fi≤fl>∑C…® ø£+ø±fi¯e÷à, y˚>∑T\ >∑T+≥÷s¡T ∫qï<ëq >∑Tfi≤fl ù|s¡÷\ <ëq
#·Tø±ÿ yÓ\>±yÓTT>±Zµ nH˚ Á|üd~æ y∆ TÓ qÆ bÕ≥˝À ø±fi¯fl>õ∑ ø® Ï eT+<äT+~. u≤˝…+‘·sê*øÏ >∑Tfi≤fl ù|s¡T\ MT<ä ø£fi¯Sflb˛˝Ò<˚ ˆˆzˆˆ
#˚j·Te\dæq yÓ’<ë´ìï >∑÷]à á ÁøÏ+~ ^‘·+˝À ñ+~. ø±øÏHê&É ∫qï<ëq ø±dü÷˝Ÿ ø£+fÒ\ <ëq
252 253
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø±dü÷˝Ÿ ø£+fÒ\ MT<ä eTqùd\ ˝Ò<˚ ˆˆzˆˆ bı<äT›HÓï e÷¬s&ç¶ bıs¡≈£L&ç |æ+#·T
ns¡∆ s¡÷bÕsTT ô|{Ϻ n<ë›\ s¡sTTø£ ø=+f… ì\TyÓ\¢ q&çM~Û ˙s¡T »*¢+#·T ˆˆ¬s&=¶#ÓȈ
n<ë›\ s¡sTTø£ MT<ä ãT<˚∆\ ˝Ò<˚ ˆˆzˆˆ dü+<äT >=+<äT\˝Àq kÕqTŒ b˛sTT+#·T
Ä+Á<ÛTä \ n_ÛsT¡ #·T\T ø=ìï >π j·÷\˝À e´ø£eÔ Te⁄‘·T+{≤sTT. |ü≥Tº Ns¡≈î£ Nø£≥¢ |üdTü |ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T |üPsTT+#·T
n+#·T\T, #·T≥Tº #Ó+>∑T\T ñ+&Ü\ì, dü]>∑+#·T ø£*– ñ+&Ü\ì, n<ë›\ s¡$ø£ s¡+>∑e\T¢\ q÷s¡T sêDÏ+|ü #˚j·TT
ø±yê\ì ø=+<äsT¡ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. M{Ï ø√dü+ uÛ≤sê´ uÛsÑ \Ô¡ eT<Û´ä Á|üDj·T ø£\Vü≤+ ‘√s¡D≤\ |ü+≈£îÔ˝≤ ‘·T\øÏ+|ü #˚j·TT
dü+uÛÑ$+#·&ÉeT÷ ø£<äT›. ~yÓ«\qT yÓ*–+#·T ~e´e÷sêZ\
ª|ü≥TºNs¡ ‘Ó#êÃqT ô|f…º˝À ô|{≤ºqT e÷ ô|*¢ bÕ*+#·T eT+∫ e÷sêZ\T
ø£≥ºeTì #Ó|üŒy˚ ‘·&çø± m+&É\≈£î |ü+~fi¯ó¢ y˚sTT+#·T yê&É÷
Ns¡ø£+#·T\T ˝Òe⁄ #·T≥Tº #Ó+>∑T\T ˝Òe⁄ bı+<äT>± e÷πsfi¯ófl ø√sTT+#·T yê&É÷
e<ä›ì #Ó|üŒy˚ ‘·&çø± ‘·&çø± ˆˆNˆˆ }] u≤e⁄\˝Àq ñ|ü⁄ŒdüTHêï˝≤
dü+‘·˝ÀøÏ yÓ[fl dü]>∑+#·T Ns¡qT yÓ<ä»\T¢ H˚fÒ≥ ì+&ÉT |ü⁄HêïHêµ11
n<ë›\ s¡$ø£qT n‹e ‘Ó#ÓÃ<ä ø£≥Tºø√y˚µ
#·+Á<ä–] Ns¡\T, ø±øÏHê&É >±E\T, sê»eT+Á&ç s¡$ø£\T Á|üdæ<ä∆ yÓTÆq$. ø£qï&É+
á ÄuÛÑs¡D≤\T, uÛÑ÷wüD≤\T s¡ø£s¡ø±\ <äTdüTÔ\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï eTq s¡dæø£‘·qT ø£qï&É >π j·÷\T ô|øÏÿ+{Ï˝À ≈£L&Ü ÄuÛsÑ D¡ ≤\qT >∑÷]Ã, øπ XÊ\+ø±sê\qT
‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. Ä+Á<ÛäT\ kÕ+düÿè‹ø£ JeHêìøÏ q\T>∑T bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q$ >∑÷]Ã, Ns¡\qT >∑÷]à ñHêïsTT. ÄHê{Ï eTVæ≤fi¯\T kÕïq+, $˝Ò|üq+, eÁdüÔ+,
Á|ü‹_+u≤\T. á ÁøÏ+~ q\T>∑T bÕ≥ n{Ϻ yê{Ï˝À ˇø£{Ï. •s√uÛÑ÷wüD+, ‹\ø£+, ø£»®\+, HêHêuÛÑ÷wüD+, eTø£s¡ |üÁ‘·+, πøj·T÷s¡ eTDÏ
ø£e÷à\T ø£&çj·÷\T ø£dü÷Ô] u≤$Ø\T uÛ÷Ñ wüD+, n+>∑T©j·Tø£+, ø±+N <ÛëeT+, q÷|ü⁄s¡+, n\ø£Ô s¡d+ü Ç‘ê´~ n\+ø±s¡
q\T>∑÷≈£î sêy˚ d”‘·eTà kÕ<ÛäHê*ï ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T. ãôVQfiË, uÒ\÷s¡T, Vü≤fi‚;&ÉT, yÓTT<ä˝…’q #√≥¢
n‘êÔs¡T |ü˙ïs¡T dæ‘êÔ] –HÓï\‘√ <˚yê\j·÷\˝Àì •˝≤Œ\ •s√C≤\+ø±sê\T n‘·´+‘· eTH√Vü≤s¡yTÓ qÆ $, n\+ø±s¡
y˚>∑ y˚>∑qT sêyÓ #Ó*j·T d”‘·eTà Á|æj·T‘·«+ uÛ≤s¡rj·TT\≈£î s¡ø£Ô>∑‘·yÓTÆq~. X¯s¡DT\qT ‘·\∫‘˚ eT˝…¢ |üP\qT
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà n\+ø£]+#·T≈£îqï≥¢ì, X¯s¡DT*ï ‘·*ùdÔ ø£*π> dü+‘√cÕìï b˛\TdüTÔqï <=s¡ |ü˝…¢
>∑T+&ÉT |üfiËfleTT˝Àq >∑Ts¡T‘êjÓT Vü‰ q\T>∑T |ü&TÉ #·T.
q\T>∑÷≈£î sêyÓ d”‘·eTà (‘êj·TeTà, sêe÷|ü⁄s¡+, ø√˝≤s¡T õ˝≤¢) ªªX¯s¡Ds¡ HÓHÓ<äs¡ düs¡^j·T Ç≥º+>∑
‘Ó\T>∑T yê] s¡døæ ‘£ ≈· î£ eTDÏ<sä Œ¡ D≤˝…’ yÓ\T>=+<˚ >π j·÷\H˚ø+£ . Ms¡uÁÑÛ <ë¬s&ç¶ ùds¡ eT*¢– eTT&ç<ëΩ+>∑
yÓ’uÛÑe+ ø£fi¯fl≈£î ø£&É÷Ô, ‘·<ë«sê ‘Ó\T>∑T yê] dü+Á|ü<ëj·÷\qT düT+<äs¡+>± #·÷ù| ùds¡ ˙ eT*¢–
bÕ≥ á ÁøÏ+~~. eTT&ç<äΩ+>∑ ø£˝≤´D X¯s¡Ds¡ HÓHÓ eTHÓyÓµµ12
ª¬s&=¶#ÃÓ s¬ &=¶#ÃÓ s¬ &=¶#ÃÓ qe÷à ø±yê´\˝À mH√ï s¡ø±\ •s√C≤\+ø±sê\T e]í+|ü ã&ܶsTT— Hê>∑y˚DÏ,
Ms¡ uÛÑÁ<ë¬s&ç¶ $#˚à ôdqe÷à _&ÉTeTT&ç, k˛¬><äTs¡T+ã, ãfi¯\Tà&ç, eTT‹Ôq eTT&ç, >√&É+eTT&ç, ‘Ó¬øÿ<äTs¡T+ãT,
254 255
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
øÏØ≥ eTT&ç, k˛s¡Tà&ç, »&ÓeTT&ç, ‘·[s¡Tà&ç, |üPeTT&ç, dæ]eTT&ç yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì dæ+<ÛTä |ü{≤ºe[ ≈£îdüT+_ d”], eT+>∑fi¯ ^s¡T ã+>±s¡ ã[, HêeT<Ûë] d”], |”‘ê+ãs¡
e]í+#ês¡T. áeTT&ÉT\T •˝≤Œ\˝À ≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔsTT. »e⁄[ Ç‘ê´<äT\T ø=ìï s¡ø±\ Ns¡\T. ø£sêï≥ø£ Ád”Ô\T yÓT∫Ãq$.
uÛ≤s¡‘· <˚X¯ Ád”Ô\ ÄuÛÑs¡D≤\T n‹ ÁbÕNq ø±\+ qT+∫ Á|ü|ü+#· Á|üdæ~∆ á ÁøÏ+~ ªk˛ u≤q bÕ≥µ˝À ô|[¢≈£îe÷¬sÔ n\+ø±s¡ es¡íq ñ+~. Ç~
bı+<ësTT. ÄuÛÑs¡D≤\T Ád”Ô\ n+<ëìï ÇqTeT&ç+|ü CÒkÕÔsTT. n+<ëH˚ï ø±ø£ yêfi¯¢ s¡døæ ‘£ q· T ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
X¯Øs¡kÂwü˜yêìï ≈£L&Ü ô|+bı+~+|ü CÒkÕÔsTT. e&ܶDeTT yÓTT<ä˝…’qe≥Te+{Ï$. ªªVæ≤+ã[ eTT+ã[ >∑+<Ûä<ä ^sê
_&ɶqT ñj·÷´\˝À y˚dæ q|üŒ{Ï qT+#˚ ÄuÛÑs¡D≤\qT ‘=&É>∑&É+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. ôVQ+~dæ Ç{≤ºfi¯ #ÛÓ+<ä –sêøÏ
•s¡dTü ‡ qT+&ç ø±fi¯fles¡≈î£ ÄuÛsÑ D ¡ ≤\THêïsTT. y˚<ë\˝À, ø±yê´\˝À, Hê≥ø±\˝À, C≤‘· eT*¢– C≤[– <ä+&ç
ÁbÕNHê<ÛTä ìø£ ø£qï&Ü+Á<Ûë~ kÕVæ≤‘ê´\˝À, C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À ÄuÛsÑ D ¡ ≤\ es¡qí yêHê´&ÉT ‘·Ts¡Tã ˇq|æ* ø£{Ϻ
ø£ì|ædü÷ÔH˚ ñ+≥T+~. kÕ+∫, n»+‘ê, ◊ôVQ[, ã<ë$T, uÒ\÷s¡T, |ü≥º<ä ø£\T¢, Kìï ø√eT* Vü≤d”π>fi¯ k˛
Vü≤fi‚;&ÉT, $»j·Tq>∑s¡+ yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ •˝≤Œ\T ÄuÛÑs¡D≤\ kÂ+<ësê´ìï ˙¬sj·T u≤e⁄* *–*– Hê&ÉT‘·
Á|ü<]ä ÙdüTHÔ êïsTT. ø±\T+Á>∑ |æ˝≤¢´ s¡a>∑ s¡a>∑ ôVQfiËe⁄‘·
ÄuÛÑs¡D≤\ <Ûës¡D |ü]D≤eT+ $∫Á‘·+>± ø£ì|ædüTÔ+~. n‹ |ü⁄sê‘·q ôVQqï uÛÑs¡D≤ Vü≤s¡&ç– eT\ø£
ø±\+˝À meTTø£\ ÄuÛÑs¡D≤\qT <Ûä]+#˚ yês¡≥. Ä ‘·sê«‘· sêfi¯fl‘√ ∫qï ∫qï ôVQqï |ü⁄‘·Ô[ s¡T[ dü]–≥ >=+&ÉT
>∑T+&É¢˝≤>± #˚dæ Vü‰sê\qT <Ûä]+#˚yês¡≥. düeTTÁ<ä+˝À <=]πø X¯+U≤\T yÓTT<ä˝…’q ø√–\ eT<ë›H˚ Vü≤dæ π>fi¯ k˛µµ13
yê{Ï‘√ Vü‰sê\qT #˚ùdyês¡T. e÷qe⁄&ÉT Hê>∑s¡≈£î&Éj˚T´ø=B› ã+>±s¡+ yÓTT<ä˝…’q á ÁøÏ+~ bÕ≥ ≈£L&Ü ªk˛u≤q<ä Vü‰&ÉTµ. á bÕ{˝À¢H˚ m≈£îÿe>±
edüTÔe⁄˝‘√ ÄuÛÑs¡D≤\qT #˚ùd $<Ûëq+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. leT+‘·T\T ã+>±s¡+, eÁkÕÔusÑÛ D¡ ≤<ä´\+ø±s¡ es¡qí \T+{≤sTT. Bì˝À |üP]Ô>± ÄuÛsÑ D¡ ≤\T eÁkÕÔ\T e]í+|ü
eÁC≤\T, eTT‘ê´\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï‘√ ÄuÛÑs¡D≤\qT #˚düTø=+fÒ, ;<ä\T yÓ+&ç, ã&ܶsTT. e÷DÏø£´düsê\T, ø£+ø£D≤\T, eTT‘ê´\ düs¡T\T, eTT‘ê´\ eTTø£ÿs¡\T,
sê–, Ç‘·Ô&ç yÓTT<ä˝…’q yê{Ï‘√ #˚düTø=H˚ yês¡T. Ns¡\T yÓTT<ä˝…’q$ ù|s=ÿqã&ܶsTT.
•s√C≤\+ø±sêìï, ÄuÛÑs¡D≤\qT, Ns¡ø£fÒº $<ÛëHê\qT >∑÷]à C≤q|ü<ä ªªs¡qï <äT&ÉT>∑TDÏ ∫qï<ä ø=+&ç
π>j·÷\T ø=ìï ø£ì|ækÕÔsTT. ôVQìïHê &Üu≤ Ç{Ϻ<äfi¯
ªªq+~ ã≥º\ VüAe⁄ <äT+&É eT*¢¬><ä+&Ó mDøÏ ì\¢<Ó e÷DÏø£ düs¡
#·+Á<äeTq u…’ ‘·˝…¬> eTT‘·TÔ ‘·T+u…µµ m~ã~ ‘êqT Vü‰≈£îefi¯
ªªdüs¡dæ C≤øÏå »&Ó Vü‰øÏ<äfi¯ó sê´>∑T{Ï n<äs¡e÷´¬>µµ ø£&çj·T ø£+ø£D ø£eTfi¯<ä eTTœj·T
ªªuÛÑs¡~ »&Ó _˝…¢ πø<ä¬> ≈£î#·Tà _≥ºfi¯ó Vü≤D…y˚T¬> ôVQ[e eTT‹Ôq yê*>∑fi¯
eTT+>∑Ts¡Tfi§‹Ô<ä u…’‘·˝… _≥ºfi¯ó yê] #·+Á<äqΩ+>∑µµ »j·T »j·T eT+>∑fi¯ »j·T »j·T eT+>∑fi¯
(Hêsêj·TDkÕ«$T, ∫+‘êeTDÏ) düT+<ä] kÕ+ãìπ> »j·T »j·T eT+>∑fi¯ ˆˆ1ˆˆ14
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À s¡ø£s¡ø±\ Ns¡\qT >∑÷]à #Ó|üŒã&çe⁄+~. uÛÑs¡~ Çø£ ‘Ó\T>∑T yê]øÏ ˝≤>±H˚ ø£qï&É+ yê]ø° ø=ìïqeTà ø±\THêïsTT,
‘√s¡Te |ü]|ü] d”], ñ&ÉT‘·s¡ d”], ôds¡>∑T »s¡‘ê], |ü⁄sƒêDÏ ãDí, ø£dü ø£dæ n+∫q Ä#êsê\THêïsTT. Äe⁄*+‘· e∫ÃHê bı\e÷]Hê mes√ ‘·\#·T ≈£î+≥THêïs¡H˚
d”], eTT]– ‘·{Ϻ, πs•yÓT n+∫q d”], eTT]– ‘·{Ϻ, πs•yÓT n+∫q kÕdæyÓ ãDí<ä qeTàø£+ ‘Ó\T>∑T yê]øÏ ≈£L&Ü ñ+~. Ä&Éyêfi¯¢≈£î m&ÉeTø£qTï, eT>∑ yê]øÏ ≈£î&ç
256 257
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø£qTï n~]‘˚ @<√ X¯óuÛÑ+ ø£\T>∑T‘·T+<äH˚ qeTàø£eTTqï~. ˇø£ Ád”ÔøÏ m&ÉeTø£qTï ô|≥Tº≈î£ +{≤&ÉT. n+‘˚ ø±ø£ #Ó$˝À ≈£î+&É˝≤\T, s¡TÁ<ëø£\å T, ø±fi¯≈¢ î£ >∑C\®… T, q&ÉTeTT≈£î
n~]+∫, ‘·q ‘·eTTà&ÉT ekÕÔ&Éì ÄyÓT ÄX¯ |ü&ÉT‘·Tqï~. s¡+>∑T s¡+>∑T\ eÁdüeÔ TT, ø±$ s¡+>∑T ì\Te⁄ n+^, <Û√e‹ <Û]ä kÕÔsT¡ . düV‰ü j·T≈£î˝À¢
m+<äT Ç\¢<ä qqï m&É>∑Dí Vü‰Ø‘· ˇø£&ÉT ª<ÛäT$Tøϵ eTs=ø£&ÉT‘êfi¯+ |ü≥Tº≈£î+{≤s¡T. dü÷s√´<äj·÷~ es¡íq\T, q>∑s¡
#Ó+<äs¡ VüQãT“ ≈£î&ç u…fi¯ø£ qq‘·eTà es¡íq, sêE yÓ’uÛÑe es¡íq yÓTT<ä˝…’q$ #˚kÕÔs¡T
dü+J>∑Ω&É<äeï eT>∑ ã+<ä (u…’sê¬s&ç¶, ∫+‘êeTDÏ) eT÷&É\ –]sTT+<ä eT÷&ç<äqT s¡$sê»
‘Ó\T>∑T bÕ≥*ï >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT yêq<˚e⁄DÏï ÁbÕ]ú+#˚ bÕ≥ Hê&çq »q]¬> <äs¡Ùqe ø=≥Tº
qT<äV≤ü ]+#êqT. ø£qï&É+ yêfi¯ó¢ ≈£L&Ü yêqsêe&ÜìøÏ ø=ìï ø£sà¡ ø±+&É\T #˚kÕÔsT¡ . yÓ+ø£{≤#·\eTTq ñ<äsTT+∫q dü÷s¡T´DÏï sT÷^‘·+˝À e]í+#ê&ÉT ø£$.
øö|”q+ <Û]ä +∫q u≤\Tì ‘·\ô|q’ yêq <˚e⁄ì Á|ü‹eTqT ô|{Ϻ sêÁ‘·T\T Ç+{Ï+{Ïø° Mfi¯ófl e÷eT÷\T ^‘·eTT˝Ò ø±ø£ ø£<∏ëπ>j·÷\T ≈£L&Ü bÕ&ÉT‘ês¡T.
‹s¡T>∑T‘·÷` |üdæ |æ\\¢ T ˇø£ Ä≥ Ä&ÉT‘ês¡T. yêfi¢̄˝À ˇø£&TÉ s¬ ‘’ T· . eTs=ø£&TÉ ≈£îeTà].
VüQjÓTT´ VüQjÓTT´ eTfiËsêj·T Ç+ø=ø£&ÉT eÁ&É+–. Ç˝≤ yêfi¯ófl #˚ùd |üì @$T{Ï+fÒ ‘êeTT #˚dæq edüTÔe⁄qT ¬s’‘·T
VüQ$q ‘√≥¬ø ˙]\¢ øÏ∫à <ëìøÏ ‘·–q <ÛëHê´ìï rdüTø=ì b˛e&É+. Ç$ #ê˝≤ $•wüºyÓTÆq^‘·+. |üPs¡«
u≤s= u≤s= eTfiËsêj·T ø±\+˝À HêD…eTT\T ˝Òe⁄. n|ü⁄Œ&ÉT |üs¡düŒs¡ $ìeTj·T |ü<ä∆‹ (barter system)
u≤fiËj·T ‘√≥¬ø ˙]\¢ ñ+&˚~. á bÕ≥ Ä |ü<ä∆‹ì dü÷∫düTÔqï~.
#Ó#√à #Ó#√à eTfiËsêj·T ªª¬ø’j·T˝ÀΩj·TTÔ? ø£<ëΩ>√Ωj·TTÔ
k‘Ój·T ‘√≥¬ø ˙]\¢ ø£<äj˚TH=ÿ≥Ô? #ÓøÏÿø=≥Ô
≈£î{§º ≈£î{§º eTfiËsêj·T #ÓøÏÿ @Hêà&ç›? ˇ*j·÷>±Ω›¬ø
≈£î+ãfi¯ ‘√≥¬ø ˙]\¢ ø£<äj˚TH=ÿ≥Ô? #ÓøÏÿø=≥Ô
nì bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. #ÓøÏÿ @Hêà&ç›? ˇ*j·÷>±Ω›¬ø
Ç+ø± ø=ìï C≤q|ü < ä T \ qeTàø±\T $∫Á‘· + >± ñ+{≤sTT. ˇ* @H=ÿ&ÉÔ? ã÷~ ø=&ÉÔ
|æ.ÄsY.‹ù|ŒkÕ«$T, ø£.sê.ø£è >±s¡T¢ ø£*dæ C≤q|ü<ä π>j·÷\ ùdø£s¡D≈£î yÓfi≤¢s¡≥. ã÷~ @Hêà&ç¶? ‹ô|Œ>±Ω›¬ø......µµ16
ˇø£ ne«qT bÕ≥\T #Ó|üŒeTì m+‘·>±H√ y˚~Û+#ês¡≥. bÕ+&Ée⁄\qT >∑÷]Ãq Ç˝≤ C≤q|ü<ä ^‘ê\˝À mH√ï kÕ+|òæTø£ $wüj·÷\T Á|ü<ä]Ù‘·eTj·÷´sTT.
bÕ≥\qT #ÓbÕÔqì Ä ne«eTT+<äT |üP» #˚j·÷\ì+<ä≥. bÕ≥ bÕ&˚eTT+<äT
H=dü≥ $uÛÑ÷‹ ô|≥Tºø=ì f…+ø±j·T ø={Ϻ. kÕ+Áu≤DÏ ø£&û¶\T yÓ*–+∫ bÕ&É&É+
Äs¡+_Û+∫+<ä≥.15 Ç˝≤+{Ï$ C≤q|ü<Tä \ ne÷j·Tø£‘q· T, qeTàø±\qT ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT.
‘Ó\T>∑T yê]≈£îqïfÒ¢ ø£qï&É+ yê]ø° mH√ï $H√<ä+ e¬>’sê\THêïsTT.
y˚&ÉTø£\˝À eTq≈£îqïfÒ¢ <ädüsê ñ‘ê‡yê\T, ôVA∞ y˚&ÉTø£\T yÓTT<ä˝…’q$ yêfi¯fl≈£L
ñHêïsTT. ne˙ï y˚&ÉTø£ bÕ≥\˝À $e]+#êqT. ø£s¡bÕ\ y˚Tfi¯+ yÓTT<ä˝…’q$
C≤q|ü<äT\ $H√<ëìøÏ kÕ<ÛäHê\T. ø£s¡bÕ\ y˚Tfi¯eTH˚~ dü+^‘·+, kÕVæ≤‘·´+,
qè‘·´+ eT÷&É÷ ø£*dæ ñ+fÒ y˚Tfi¯+. Bì˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq yê&ÉT øÏØ≥+ e+{Ï~
258 259
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
{Ï|Œü DÏ
1. Ä+Á<ÛäT\ #·]Á‘·`dü+düÿ‘·è‹, |ü⁄.11 11.uÛ≤cÕ $X‚cÕ\T
2. n<˚, |ü⁄.21
3. ø£èwüíl (dü+.), |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.39 C≤q|ü<Tä \ uÛ≤wü Je+ ñ{Ï|º &ü TÉ ‘·÷ ñ+&˚ uÛ≤wü. #Ó|Œü <ä\#·T≈£îqï $wüj÷· ìï
4. n<˚, |ü⁄.47 ‘·eTuÛ≤wü˝À, nøÏw¢ yºü TÓ qÆ uÛ≤wü˝À dü÷{Ï>± #ÓbÕÔ&TÉ C≤q|ü<Tä &ÉT. >π j·÷\T bÕ&É&ÜìøÏ
5. n<˚, |ü⁄.49 nqTyÓ’q$. n+<äTe\¢ ˇø=ÿø£ÿ #√≥ ÁVü≤kÕ«ìøÏ ã<äT\T Bs¡ÈeTT, BsêÈìøÏ ã<äT\T
6. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.480 ÁVü≤dü«eTT edü÷Ô ñ+≥T+~. e÷eT÷\T>± Á|üø£ÿ |üø£ÿq ñ+&Ée\dæq nø£åsê\T
7.|ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.13 dü+j·TTø±Ô\e⁄‘êsTT. ø=ìï $ø£è‘· s¡÷bÕìï bı+<äT‘êsTT. ø=ìï nq´<˚XÊ´\T
8. C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, |ü⁄.140 e∫Ã<ë>∑T≈£î+{≤sTT. |ü\T≈£îãfi¯ó¢, C≤rj·÷\T, qT&çø±sê\T, kÕyÓT‘·\T M{Ï˝À
9. n<˚, |ü⁄.140 ø√ø=\¢\T>± ø£ì|ækÕÔsTT. n\+ø±sê\÷, nø£ÿ&Éø£ÿ&É ø£ì|ækÕÔsTT. ø±ì n$ yÓ+&ç
10. |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.92 ã+>±sê\‘√ #˚dqæ q>∑\T ø±e⁄. ìdüsZ¡ Á|üøè£ ‹ qT+&ç >¬ ø’ =ì Á|üøè£ ‹ ø£q´˝≤ >π j·T+
11. n<˚, |ü⁄.80 dæ+>±]+#·T≈£îqï eTH√Vü≤s¡ ÄuÛsÑ D¡ ≤\T. dü«uÛ≤y√øÏÔ nìï{Ï ø£+f… m≈£îÿe>± C≤q|ü<Tä \T
12. eTVæ≤fiËj·Ts¡ n\+ø±s¡, |ü⁄.7 yÓT∫Ãq n\+ø±s¡+, ªm+‘·>± dü+düÿè‘ê+Á<Ûë~ ÁbÂ&ÛÉ kÕVæ≤‘·´eTT\ |ü⁄øÏÿ≥ ã{Ïqº qT
13. eT*¢¬><ä+&É, |ü⁄.75 #·ø£ÿì <˚oj·T|ü⁄ |ü\T≈£îãfi¯fl‘√ <˚oj·T#·Ã¤+<äeTT\+<äT dü÷{Ïj·T>∑T e÷≥\‘√
14. n<˚, |ü⁄.76 n˝≤Œø£ås¡eTT\ qq\Œ uÛ≤e dü+|ü<äqT yÓ˝≤s¡Tà C≤q|ü<ä π>j·TeTT\T düVü≤è<äj·T
15. ø£.sê.ø£è., C≤q|ü<ä Vü‰dü´\Vü≤] Vü≤è<äj÷· Vü‰<ä ø£se¡ TT˝…’ |ü+&ç‘· bÕeTs¡ s¡+»ø£eTT˝…’ jÓTT|ü⁄Œ#·Tqï$.µ1 nqTe÷≥
16. ø£qï&É C≤q|ü<ä^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.44 dü‘´· eTT.
yê´eVü‰]ø£ uÛ≤wü : C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À yê&Éã&˚~ yê&ÉTø£ uÛ≤wü. ø=ìï
#√≥¢ n~ •wüºyê´eVü‰]ø£+ ≈£L&Ü ø±<äT. Á>±eT´y˚T. Ä uÛ≤wüqT yê´ø£s¡D <äèw溑√
#·÷#˚ n~Ûø±s¡+ eTq≈£î ˝Ò<Tä . yê´ø£sD¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ |ü<ë\T, dü+<ÛTä \T, düe÷kÕ\T,
á bÕ≥\˝À ñ+{≤j·Tì y˚πs #Ó|üŒqø£ÿs¡˝Ò<äT. n+<äTe\¢ ø=ìï kÕs¡T¢
C≤q|ü<äπ>j·÷\qT ns¡ú+#˚düTø√&É+ ≈£L&Ü ø=+‘· es¡≈£î ø£wüºy˚T ne⁄‘·T+~.
|ü˝…¢yê] |ü\T≈£î˝À¢ ø=ìï nø£åsê\T $ø±s¡ s¡÷bÕìï bı+<äT‘êsTT. ª∫µøÏ
ã<äT\T ªdæµ |ü\T≈£î‘ês¡T. yÓ+ø£j·T´`m+ø£j·T´ ne⁄‘ê&ÉT. ª<äeTTà H˚dæq ùd\˝À¢µ
ªÇ&ÉBdæµ ª|üìdü÷dæµ ªmfi¯óµ¢ ª≈£î+&É˝À e⁄+&˚ dæH√ï&ܵ ªôd≥TºMT<äµ ªeT+∫ ˙fi¯¢ u≤sTT
ø±&ɵ yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ á |ü<ä $ø±s¡+ ø£ì|ædüTÔ+~.2
ù||üs¡T ø±sTT‘·+, ø£\+ ù|Hê yÓTT<ä˝…’q |ü<ë\T C≤q|ü<äT\ H√{Ï˝ÀH˚
eTq≈£î $ì|ækÕÔsTT. n˝≤+{Ï<˚ ‘˚J>∑Ti¿+.

260 261
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªªø=eTTà\ bı{Ï¢øÏ ‘˚J >∑Ti¿+
‘˚J >∑Ti¿yéTøÏ |ü≥º ù|DÏ–µµ3
$TÁX¯ düe÷kÕ\T ≈£L&Ü C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À m≈£îÿe>±H˚ ø£ì|ækÕÔsTT.
ªn‹ø° #·ø±ÿq u§e÷à n+<ä]ø° eTT#·Ã≥ düTe÷ൠ(Á‹y˚DÏ, |ü⁄.31). ªn‹ø° #·ø±ÿq
u§eTàµ, nH˚~ ªn~Ûø£ #·ø£ÿì u§eTൠnH˚<ëìøÏ s¡÷bÕ+‘·s¡+. ªn~Ûø£µqT ªn‹ø°µ
#˚XÊs¡T C≤q|ü<äT\T. ø=ìï dü+düÿè‘· |ü<ë\qT C≤q|ü<äT\T |ü\ø£ ˝Òø£
n|üÁuÛÑ+X¯s¡÷bÕ\T>± #˚kÕÔs¡T. n˝≤+{Ï<˚ ªø±ø£#Û·‡sêeTT&ÉTµ nH˚ e÷≥.
ªø£+dü*¢ ‘·qj·T÷&É ø±≈£î#Û·‡sêeTT&ܵ (Á‹y˚DÏ, |ü⁄.50). Bì˝À ªøödü\´µ,
ªø£+dü*¢µ nsTT+~. ªø±≈£î‘·‡sêeTT&ÉTµ ø±≈£î#Û·‡, sêeTT&Éj·÷´&ÉT.
C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À |ü<ë\T, yêø±´\T mH√ï s¡ø±\T>± ñ+{≤sTT. yê{Ïì
yê´ø£s¡Dã<ä∆+>± ˝Òeì eTq+ ìs¡dæ+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. yê&ÉTø£˝À ñ+&˚ ø=ìï
|ü<ë\qT C≤q|ü<äT\T yê&çq rs¡T á ÁøÏ+<ä ‘Ó\T|üã&ç+~.
ª≈£L&ÉT ø£*^q dæH√ï&ܵ (Á‹y˚D,Ï |ü⁄.8) nqïeTq&ÜìøÏ |ü˝¢… yês¡T ª≈£L&ÉTµ
n+{≤s¡T. ªeT+∫ ˙fi¯flu≤sTT ø±&É eTT+∫sêø£µ (Á‹.|ü⁄.13) <ä>sZ∑ ¡ nH˚<ëìøÏ ªø±&ɵ
nì n+{≤s¡T. ªn~ m+<äT ≈£î+≥T+~µ nH˚+<äT≈£î sêj·T\ d”eT˝À ªn~ @\
ñ+&ûìµ n+{≤s¡T.
ªªn<˚ \T+&ûì ∫ì– b˛ø£
yê&˚\T+&ûì ø=≥Tºø√ø£
H˚Hê\T+&ûqT yÓTT‘·TøÔ √ø£µµ4
ª‘˚J>∑Ti¿yéTøÏ |ü≥ºù|DÏ–µ (Á‹ |ü⁄.14)
@qT>∑≈£î @ì>∑, @ì–, @DÏ– nH˚ |ü<ë\T sêj·T\d”eT˝À yê&ÉTø£˝À ñHêïsTT.
ªn$ j˚T>∑T‘·TqïsTT bı|ü⁄Œ\Tµ (Á‹.|ü⁄.21). (y˚>∑T#·Tqï$ |ü|ü⁄Œ\T
nq&ÜìøÏ).
_+<äT |üPs¡«ø£ #·ø±s¡eTTq≈£î ã<äT\T ~«‘·«+ sêe&Üìï #·÷&Ée#·TÃ.
ªªe÷ ‘ê‘· ‘=–∫Ãq eT+∫˙fi¯flu≤sTT
e÷Hêj·Tq ø£{Ϻ∫Ãq q+<äqïu≤sTTµµ
‘·Á$«+∫q, ø£{+ºÏ ∫q nH˚$ s¡÷bÕ+‘·s+¡ bı+<ësTT. |üsy¡ T˚ X¯«s¡TDÏí ª|üsy¡ T˚ düTs¡T&ɵì,
Vü≤qTeT+‘·TDÏï ªnqTeT+‘·sêj·T&ɵì ≈£L&É n+{≤s¡T.
262
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªnsTT<äT nqTeT+‘·sêj·T&ÉT........
|ü+&˚+&ÉT |üsy¡ T˚ düTs¡T&ÉTµ (Á‹y˚DÏ |ü⁄.25).
Vü‰s¡‹ nH˚ |ü<ëìøÏ ns¡‹ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. n<˚ n]Ô ≈£L&Ü ne⁄‘T· +~.
ªªn|üs¡+õ |üfiË¢+˝§ Ä]Ô |ü{°º]µµ (Á‹y˚DÏ, |ü⁄.35).
ø±Ô « s¡ ú π ø ø±s¡ e TTq≈£ î dü + ~Û ø ±e&É + C≤q|ü < ä π > j· ÷ \˝À e÷eT÷\T.
‘√*Gn+ô|R‘√\+ô| nsTT+~.
ªªnø£ÿ\≈£î ‘√\+ô| ‘·eTTà&Ó] kÕ«$Tµµ(Á‹y˚DÏ, |ü⁄.91).
ø=ìï |ü<ë\T $ø£è‘·+>± ‘·j÷· s¡e⁄‘êsTT. nqdü÷j·T ªnqkÕµ ne⁄‘·T+~.
yÓHÓï\ m˙ï\ ne⁄‘·T+~.
mìï\ >±j·T+>∑ @s¡TbÕs¡+>∑.....
_&ɶ |ü⁄{Ï+º <äì #Ó|Œü +|ü⁄ nqkÕµµ (‘Ó\+>±D≤ |ü˝¢… bÕ≥\T, |ü⁄.106).
ªªø£qø£ >∑<Ó› MT<ä ø£e\ø£ ≈£Ls¡TÃ+&çµµ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ $TÁX¯ düe÷kÕ\T yê&É ã&ܶsTT. ª≈£L&ÉTµ nì nHêïìøÏ yê&ÉT‘ês¡T
nsTT‘˚ ∫qï |æ\\¢ ‘√ e÷{≤¢&≥˚ |ü⁄Œ&ÉT ªãTe«µ n+{≤s¡T. ªªø£+#·+˝À ãTyÓ«≥Tºø=ìµµ
(|ü˝…¢|ü<ë\T).
nq´<˚X´¯ eTT\T :` nq´uÛ≤cÕ dü+|üsÿ¡ + e\¢ mH√ï ø=‘·Ô e÷≥\T e∫à #˚sT¡ ‘êsTT
C≤q|ü<äT\T #˚ùdø=ìï nqTyê<ë\T •wüߺ\ yê{Ï ø£+fÒ>∑÷&É eTH√Vü≤s¡+>±
ñ+{≤sTT. düJe uÛ≤wü≈£î $ø±dü+ eTTK´ \ø£åD+. Á|ü‹ Je<들wü ≈£L&Ü |ü⁄≥Tºø£
düeTj·T+˝À n\ŒyÓTÆ ñHêï ø±\Áø£eT+>± ô|]– düT$XÊ\eTe⁄‘·T+~. nq´uÛ≤cÕ
dü+|üs¡ÿ+ ≈£L&Ü uÛ≤wü ô|s¡>∑&ÜìøÏ #ê˝≤ es¡≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. Ç~ ‘Ó\T>∑T
ø£qï&Ü\≈£î e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ Á|ü|+ü #· uÛ≤wü\ìï{Ïø° e]Ô+#˚ e÷≥. dü+düÿè‘· uÛ≤wü˝À
≈£L&Ü Á<ë$&É X¯u≤›\H˚ø£+ ñHêïsTT. Á<ë$&É uÛ≤wü\≈£î`eTTK´+>± ‘Ó\T>∑T
ø£qï&Ü\≈£î`dü+düÿè‘·+e\¢ »]–q y˚T\T #Ó|Œü qø£ÿs¡˝<Ò Tä . ‘Ó\T>∑T˝À dü+düÿè‘· ÁbÕø£è‘·
X¯u≤›\‘√ u≤≥T Ç‘·s¡ <˚X¯ uÛ≤cÕ |ü<ë\T ≈£L&Ü ndü+U≤´ø£+>± #˚]b˛j·÷sTT.
eTVü≤eTàBj·TT\T <äøÏåD <˚XÊìï |ü]bÕ*+#·&É+ e\¢ yêfi¯¢ |ü<ë\÷ #˚sêsTT.
Ä+π>j¢ T· T\ Á|üuTÑÛ ‘·«+ e∫Ãq ‘·sê«‘· Ä+>∑¢ |ü<ë\T m≈£îÿe>± #˚sêsTT. HÓd’ ]ü øZ +£ >±
≈£L&Ü á |ü<ë\ #˚]ø£˝À e÷s¡TŒ ø£ì|æ+#·e#·TÃ. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·|⁄ü bÕ≥\˝À
ñs¡÷› |ü<ë\T m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. ∫‘·÷Ôs¡T yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ ‘·$Tfi¯ |ü<ë\T,
263
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
kÕ>∑s¡ ÁbÕ+‘·+˝À Ç+^¢wßü |ü<ë\T, yÓTdÆ ÷ü s¡T dü]Vü≤<äT˝› À ø£qï&É|<ü ë\T ø£ì|ækÕÔsTT.
‘·‘‡· eT ‘·<“ä e¤ <˚X´¯ Á>±eT´eTT\ì yÓj
’ ÷· ø£sD
¡ T\T $uÛõÑ +#ês¡T. M{Ï˝À |üsu¡ ≤Û cÕ
|ü<ë\T <˚X¯´+ ÁøÏ+<ä #ÓbÕÔs¡T. ‘·‘·‡eT ‘·<䓤yê\+fÒ dü+düÿè‘· ÁbÕø£è‘ê\≈£î
dü+ã+~Û+∫q$. n$ ≈£L&Ü Á<ë$&É uÛ≤wü\≈£î |üs¡ uÛ≤cÕ |ü<ë˝Ò ø±ì yê{Ïì y˚sT¡
#˚jT· ˝Òq+‘·>± eTq uÛ≤wü\˝À #=#·TÃø=ì b˛j·÷sTT. Çø£ $T–*q$ <˚X´¯ +ÁøÏ+<ä
e#˚à nq´<˚XÊ´\T. á nq´<˚XÊ´\T mH√ï s¡÷bÕ\‘√ ø£ì|ækÕÔsTT. ø=ìï yê{Ï
ndü˝…’q nsêúìï e<ä* y˚s¡T nsêúìï dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. Ç˝≤{Ï yê{Ïì ø£e⁄\T
ns¡ú e÷<ÛäTsê´HÓï]– ‘·–q≥T¢>± rdüT≈£î+{≤s¡T.
ªªnq´ <˚X¯´+ãT\qT, dü+düÿè‘ê~ |üPs¡«
yêvàj·Tdüú X¯ã›+ãT\Hé, bÕf…]+–
qT&ç ø£]+‘·Ts¡T C≤qT ‘ÓqT+>∑Tq+<äT—
eT<ÛäT]e÷s¡∆ >ös¡eeTT˝Ÿ Á|üe÷DeTT\T>∑
Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T d”eT\ ˝Àq ì+|ü⁄˝§\j·TT
|ü\T≈£î\qT C≤‹ kÕq\ |ü\ø£ B]Ã
‘ÓqT>∑T ã+>±s¡T ryÓ dü÷Á‹+‘·T ¬s\$T
#˚‘·HêVü‰¢<ä s¡eTD°j·T ∫Á‘·s¡#·qµµ (nqT`1`107).
»yêqT yÓTT<ä˝…’q |ü<ë\T Ä+Á<Ûä <˚X¯eT+‘·{≤ yê&ÉTø£˝À ñHêïsTT. n˝≤+{Ï$
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ≈£L&Ü m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. ªn$ e÷ <=s¡>±] <√s¡
»e÷HÓ u≤|üPµ (‘Ó\+.|ü˝…¢bÕ≥\T`|ü⁄.69).
n˝≤+{Ï<˚ ø£#˚Ã] nH˚ |ü<ä+ ≈£L&Ü.
ªª#˚ ø=ì sê» ø£#˚s¡T¬ø b˛yê˝…µµ (‘Ó.|ü.bÕ≥\T.94)
á ¬s+&ÉT |ü<ë\ ˝≤>±H˚ N{Ï nH˚ |ü<ä+ ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T˝À yê&ÉTø£˝À
ñ+~. Ç~ ¬s+&ÉT s¡ø±\T>± ñ+≥T+~. Ç+^¢wüß˝À ‘chit’ n+fÒ ∫qï ø±sTT‘·+
MT<ä ‘a small note’ nH˚ ns¡ú+˝À ñ+~. Væ≤+B˝À N{Ï n+fÒ C≤ãT. á ÁøÏ+~
#·s¡D+˝À C≤ãT nH˚ ns¡ú+˝À N{Ï ñ|üjÓ÷–+#·ã&ç+~.
ªe÷≥$q≈£î+fÒ á N{Ï #·÷düTø=eTàqï&ÉTµ (‘Ó\+.|ü˝b¢… Õ≥\T`|ü⁄.212)
u≤E n+fÒ Vü≤düÔ uÛÑ÷wüDeTT\ì ñs¡÷›˝À ns¡ú+. ÇB ø=ìï #√≥¢ yê&Éã&ç+~.
ªÇ+<äTeTTœ ˙ #˚‘·T\ ø£+<äeT>∑T ô|’&ç u≤E (‘Ó\+.|ü.bÕ≥\T`121).
ø=ìï ì+<ë yê#·ø±\T ñs¡÷›qT+∫ e#êÃsTT.
264
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Ä‘˚Ô], <Ûä÷‘˚Ô] nH˚$ n˝≤+{Ïy˚.
ªÄ‘˚Ô] |üP\T mø£ÿ&çy˚ uÛ≤eT
<Ûä÷‘˚Ô] |üP\T mø£ÿ&çy˚ uÛ≤eTµµ
Ç+ø± Ç˝≤+{Ï$ ø=ìï.
ª>∑Ts¡T>∑T eTfÒ\º MT<ä >=\TdüT\T+fÒ k˛πøµ (‘Ó\+>±D≤ |ü˝b¢… Õ≥\T,|ü⁄.188)
ªø±‘ê <äsêàq |üq˝ÒeT¬øÿµ (‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T,|ü⁄.188)
ªc˛πø\ qì ‘·H˚ï&˚ dæ]dæ]eTTe«µ (‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T,|ü⁄.188)
ªmHêïfi§¢ á ã+~Ûø±Hê\T e÷ ø¬ Hêïfi§¢µ(‘Ó\+>±D≤ |ü˝b¢… Õ≥\T,|ü⁄.188)
ªô|’dü ‘·e÷cÕ #·÷|üs¡ u≤ã÷µ(‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T,|ü⁄.188)
ªùdu≤düT ≈£îs¡yê&Ü ôde⁄˝≤ b˛>∑T\ yê&ɵ(‘Ó\+>±D≤ |ü˝b¢… Õ≥\T,|ü⁄.188)
ªeTTqdüãT >±]+{Ï ø±&É eTT+<ä\ <äs¡yêE ø±&ɵ
(‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T,|ü⁄.188)
ªkÕ+ã•e⁄&ÉT ìqT |æ\Teq+|æq&ÉT »*›>∑s¡eTà+≥µ
(‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T,|ü⁄.188)
Væ≤+<ä÷kÕú˙ |ü<ë\ ‘·sê«‘· m≈£îÿe>± yê&ÉTø£˝À ñ+&˚$ Ç+^¢wßü |ü<ë\T.
Ç+^¢wüß yê] |ü]bÕ\q ‘·sê«‘· mH√ï Ä+>∑¢ |ü<ë\T C≤q|ü<äT\˝ÀøÏ ≈£L&Ü
#=#· T Ã≈£ î b˛j· ÷ sTT. ø=ìï Ä+>∑ ¢ |ü < ë\qT ‘· e Tπ ø $•wü º y Ó T Æ q Ø‹˝À
nqTe~+#·T≈£î+{≤s¡T yêfi¯ó.¢ øÏsd¡ Hü êsTT˝ŸqT øÏsd¡ Hü ê\T n+{≤s¡T.
ªbıs¡T>∑÷] ¬s&ç¶ øÏs¡düHê\T ãT&綵 (Á‹y˚DÏ.|ü⁄.21). ªπ>≥Tµ nH˚~ ≈£L&Ü
eTs=ø£ |ü<ä+ ˝Ò<äT nH˚+‘·>± ‘Ó\T>∑T˝À yê&ÉT ø£sTT´+~. ªVü≤qàø=+&É π>≥T ø±&É
π>≥T yÓTÆdüeTàø±&ɵ (Á‹y˚DÏ.|ü⁄.162) n˝≤+{Ïy˚ düãT“, yÓ÷{≤s¡T, düsêÿs¡T, ø±s¡T
yÓTT<ä˝…’q$.
ª<ä+&É÷] yÓ÷≥ ¬s\T>∑Tµ (yÓ÷{≤s¡T yÓ\T>∑T`Á‹y˚DÏ`163)
ªnkÕÔ] düãT“<ÓdæÔµ (Á‹y˚DÏ`162)
ªdüsêÿ] ô|’ø£+ >∑&ÉT‘êµ (Á‹y˚DÏ`163)
ªNsê\ ù|sê\ ∫q ø±s¡T ô|<ä›ø±s¡Tµ (Á‹y˚DÏ`169)
ø=ìï Ç+^¢wßü |ü<ë\qT C≤q|ü<Tä \T yê&ÉT≈£îH˚ rs¡T #ê˝≤ u≤>∑T+≥T+~.
ôd’øÏ\TqT •wüߺ\T ª~«#·Áø£X¯ø£≥+µ nqeT+{≤s¡T. ø±ì ôd’øÏ\T nH˚<˚ yê&ÉTø£˝À
ñ+~. ªu…’ôd’øÏ˝ŸµH˚ u…’düTø√\T n+{≤s¡T.
265
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªu…’düTø√\T ‘=ø£ÿ uÀø√jYTµ (Á‹y˚D`Ï 201)
ª‘=πøÿôd’ø°\T u≤jÓTµ (Á‹y˚D`Ï 266)
Ç˝≤ ì‘·´ J$‘·+˝À n\yê≥sTT b˛sTTq Ä+>∑¢ |ü<ë\ dü+U≤´ø£+>±
ñHêïsTT. ny˚ |ü˝…¢bÕ≥\˝Àø° mø±ÿsTT. n˝≤+{Ï$ ø=ìï
ªø±s¡÷ Nø£{Ï˝Àq >∑T|ü⁄Œ>∑T|ü⁄Œq ¬s’\Tµ (Á‹y˚DÏ`256)
ªb˛©düT ˝§#êïs¡T bı*y˚Ts=¢~–Hês¡Tµ (Á‹y˚DÏ`259)
ª|ü]¢ fÒqHé ø±&É eTqeT+~ e⁄+≥s¡+≥µ (‘Ó\+.|ü.bÕ≥\T`177)
ª#·\¢ |ü*¢ s√&ÉT¶ MT<äµ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
ªø£≥º MT<ä uÀ‘·e⁄+fÒ ªø£\ø£fÒs¡qT ≈£î+{Ïs¡µ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
ªbÂ&ÉπsdüT ≈£î+fÒqT dæ]dæ]eTTe«µ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
C≤rj·TeTT\T`HêqT&ÉT\T`kÕyÓT‘·\T yÓTTˆˆ$ :
C≤rj·TeTT\T, HêqT&ÉT\T, e÷+&É*ø£eTT\T, kÕyÓT‘·\T yÓTT<ä˝…’q$
uÛ≤wüjTÓ Tø£ÿ C≤rj·T dü+|ü<ä nqe#·TÃ. uÛ≤wüjTÓ Tø£ÿ Á|ü‘´˚ ø£‘q· T ‘Ó*ù|$$. kÕyÓT‘·\T
nìïuÛ≤wü\˝À ñHêïsTT. J$‘êqTuÛÑyê\qT dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± ≈£î~+∫ #Óù|Œ$
kÕyÓT‘·\T. n˝≤Œø£åsê\˝À nq+‘ês¡úeTT ø£*– ñ+&˚$$.
ø=ìï kÕyÓT‘·\˝À ˝Àø±qTuÛeÑ eT+‘ê <ë–e⁄qï≥T¢+≥T+~. eT] ø=ìï{À¢
düTì•‘· Vü‰dü´eTT+≥T+~. m+‘√eT+~ H√{Ï ì+&Ü kÕyÓT‘·\T+{≤sTT. C≤q|ü<Tä \
H√fi¯¢˝À eTØqT. ˝Àø±qTuÛÑe+ m≈£îÿeø£\ ø£e⁄˝Ò •wüº kÕVæ≤‘·´+˝ÀqT kÕyÓT‘·*ï
m≈£îÿe>± Á|üy˚X¯ ô|{≤ºs¡T. C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ≈£L&Ü nø£ÿ&Éø£ÿ&É kÕyÓT‘·\T
ø£ì|ækÕÔsTT.
|ü\T≈£îãfi¯ó¢, C≤rj·÷\T, HêqT&ÉT\T C≤q|ü<äπ>j·÷\˝À ø√ø=\¢\T>±
ø£ì|ækÕÔsTT. ˇø£ C≤q|ü<ä Ád”Ô ø£|ü≥+ ˝Òì ne÷j·Tø£ Vü≤è<äj·T+‘√ •e⁄DÏí ≈£L&Ü
‹&ÉT‘·Tqï~. Ä*MT<ä ô|[fl Ä&çq|ü⁄Œ&ÉT •e⁄&Ó’Hê ÄyÓT≈£î ˝…ø£ÿ˝Ò<äT.
ª#˚≥Tø±\ eTÁ≥ X¯+ø£s¡T&É ˙≈£î
Ä*MT<ä ô|+&ç¢ jÓT{≤¢&ç Hêe⁄µ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
ª#˚≥Tø±\ eTÁ≥µ nì n&É>∑&É+ #·ø£ÿì |ü\T≈£îã&ç. ø=ìï |ü<ë\≈£î ø=‘·Ôø=‘·Ô
nsêú\T+{≤sTT |ü˝…¢ uÛ≤wü˝À. <˚X¯+ yÓfi≤¢&ÉT n+fÒ |ü˝…¢≥÷] yê] uÛ≤wü˝À <ä÷s¡
<˚XÊìøÏ yÓfi≤¢&ÉT nì.
ª<˚X¯yÓT*¢q MT nqï ‹]– sê˝Ò<äTµ (|ü˝…¢|ü<ë\T)
266
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
me]ø√düyÓTÆHê m≈£îÿe ùd|ü⁄ m<äTs¡T #·÷kÕÔeTT. n|ü⁄Œ&ÉT ª#·÷#êqTµ
n+fÒ |üdü ñ+&É<äT. n+<äTe\¢ #·÷∫ #·÷∫ ø£fi¯ófl ø±j·T\T ø±#êj·T+{≤s¡T.
ªdü÷d” dü÷d” ø£fió¯ ¢ ø±dæH’Ó ø±j·÷\Tµ (|ü˝|¢… <ü ë\T) ª@≈£î˝≤ e⁄+fÒyê&ÉT y˚Tø¬ ’ ≈£Ls¡TÃHêï&ɵ
H˚~eT+∫ kÕyÓT‘·. ø£j·÷´ìøÏ ø±\T <äTyê«&ÉH˚~ eT+∫ C≤rj·T+. á ¬s+{Ï˙
CÀ&ç+#ê&=ø£ C≤q|ü<äT&ÉT.
@≈£îe˝… yÓT‘·Ô+>∑ HÓs¡T>∑ q≥T¢+&ç
y˚T≈£îØ‹ì _–dæ y˚T\Tø=ìj·TT+&ÉT
ø£jT· ´+ãTq≈£î eTT+<äT ø±\T<äTe⁄«#·TqT
ø£*–q ø£+{À¢ ø±≥Tø£ u…&ç‘˚ eT¬se]ø£H√ï yÓTs¡ yÓTs¡ ˝≤&ç+<äì m+‘·
#·øÿ£ ì kÕyÓT‘·qT #Ó|⁄ü HÔ êïs√ C≤q|ü<Tä \T! ªø£*–q ø£+{À¢ ø±≥T u…&‘ç ˚ Hêø£qTï yÓTs¡
yÓTs¡ ˝≤&Ó s=jÓ÷´ ø=jÓ÷´&É (|ü˝…¢|ü<ë\T) m~–q |æ\¢qT Ç+{À¢ u…{Ϻ ãj·T≥
eT+#·+ yÓjT· ´≈£L&É<ìä #Ó|Œü &É+˝À X¯è+>±sês¡eú TT, Ç+ø± mH√ï >∑÷&ÛÜsêú\THêïsTT.
ªm~–q |æ\¢qT sTT+{À¢ u…{Ϻ u…’≥ eT+#·+ mj·T´≈£îs√µ (|ü˝…¢|ü<ë\T).
eT÷D≤ífi¯fl eTT#·Ã≥ nqï~ #·ø£ÿì C≤rj·T+. ªeT÷D≤ífi¯fl eTT#·Ã≥≈£î eTT]ùde⁄
~]ùde⁄µ n+{≤s¡T ‘·‘ê«HÓï]–q C≤q|ü<äT\T.
ø=ìï <Û«ä q´qTø£sD¡ \T ≈£L&Ü yê&ÉTø£˝À ñ+{≤sTT. _\ _\eTì eTqTwüß\T
e#êÃs¡H˚~, |ü⁄\ |ü⁄\ yêq e∫Ã+<äH˚~, s¡es¡e >±* $dü]+<äH˚~ Ç˝≤+{Ï$.
ª|ü⁄\ |ü⁄\ yêH=#Óà |ü⁄\T yÓTT>∑Z<=&ç¬>
s¡e s¡e >±*dü¬s sê˝… eT˝…¢\T¢µ (Á‹y˚DÏ`36)
ø±≈£î\T <ä÷s¡ì ø±s¡&É$ nH˚~ ªn‹ #·ø£ÿìµ C≤rj·T+. Ç~ á ÁøÏ+~
<ëì˝À ñ+~.
ªø±≈£î\T <ä÷s¡$ ‘·T$Tàr˝À
ø±s¡&É$ <ëfÒs¡T ‘·T$Tàr˝Àµ (Á‹y˚DÏ,|ü⁄.75)
@<Ó’Hê b˛>=≥Tº ≈£î+fÒ >∑+>∑ bÕ˝…’b˛sTT+<äì #Ó|üŒ&É+ e÷eT÷\T.
s¡+>∑÷qT≈£î b˛sTT <Óã“‹qï ˇø£&ÉT Ç˝≤ nqT≈£î+≥THêï&ÉT.
ªªs¡+>∑÷qT ˝≤uÛ≤eTT dæ]dæ]eTTyê«
njÓ÷´>∑+>∑ bÕ\T #˚ùdqT dæ]dæ]eTTyꫵµ
ø=ìï >π j·÷\ì+&Ü kÕyÓT‘·˝Ò ñ+{≤sTT ˇø£ n‘·Ô Ç˝≤ nqT≈£î+≥Tqï~.
ª|ü+&ÉT >=∫Ñ˚qT |æ+&çπø #˚≥T
267
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
n\T¢&=∫Ñ˚qT n‘·Ôπø #˚≥T _j·T´eTTà ‘Ó\¢qï |æ+&ç ‘Ó\¢qï
|ü+&ÉTøÏÿ |ü~ bısTT´ |æ+&ç¬øsTT u§sTT´ es¡Tdü <ä|æŒq yêì e*øÏ ‘Ó\¢qï.........
mes¡T sêø£ b˛‘˚ j˚T<äTeTTà bısTT´µ (Á‹y˚DÏ.|ü⁄.69) Äj·TTdüT‡ eT÷&çqqT Ä≈£î ∫]–qqT
}s¡T |üøÿ£ q #˚qT ñ+&Ésê<ä≥. u≤$ m+‘·˝À‘√ ~–#·÷ùd>Ô ±ì ‘Ó*j·T<ä≥. Áã‹øÏ+#·T yê¬ses¡T? n‘·T≈£î yê¬ses¡T?
@¬s+‘· <ä÷s¡yÓ÷ á~ #·÷&É e˝…q≥. ‘·qT #Ó|üŒ uÀj˚T $wüj·÷\qT ñqï }πsHê≈£î #Óqï |ü≥ïeTTà
düeT]ú+#·Tø√&ÜìøÏ ˇø=ÿø£ÿ e÷≥≈£î ˇø=ÿø£ÿ kÕyÓT‘·qT #˚]à nqTuÛeÑ +‘√ #Ó|⁄ü HÔ êï&=ø£ ø£qï‘·˝Ò¢ Hê≈£î ø£\Œeèø£åeTTà
C≤q|ü<Tä &ÉT. ∫eT&Éπø ∫eT&Éπø z ∫+‘·ø±j·T
ª}s¡T |üø±ÿ #˚qT ñ&ÉT‘·˝≤ bÕ\T qTyÓ«+‘· ∫$T&çHê ˙ |ü⁄\¢b˛<äT
u≤e\¢ MT~øÏ e˙ï j·Tø£Hêï ñ&Éø£πø ñ&Éø£πø z ñ*¢bÕj·T
u≤jÓT+‘·˝À‘√ ~– #·÷&ÉHêï qTyÓ«+‘· ñ&çøÏHê ˙ ø£+|ü⁄b˛<äTµµ6
j·÷sê+&É¢ MT~øÏ q˙ïj·T ø£Hêï n\+ø±s¡eTT\T : n\+ø±sê\T ø£$‘ê\‘ê+–øÏ n\+ø±sê\T. ªø±e´ XÀuÛ≤ø£sêHé
j˚T¬s+‘· <ä÷s¡yÓ÷ á~ #·÷&ÉHêï <Ûsä êàHé n\+ø±sêHé Á|ü#ø· ´å£ ‘˚µ (<ä+&ç`ø±yê´<äsÙ¡ eTT). n\+ø±sê\T ndü+U≤´ø£+>±
eTs¡<äT\ MT~øÏ q˙ïj·T ø£Hêï ô|]–b˛j·÷sTT. ø±ì ñ|üe÷\+ø±s¡y˚T düsê«\+ø±sê\≈£î ;»eTT. ø=ìï
eT&ÉT¬>+‘·˝À‘√ ~– #·÷&ÉHêï n\+ø±sê\T, eTTK´+>± C≤q|ü<äT\$, n‘·´+‘· düVü≤»+>± ñ+{≤sTT. ø=ìï
k‘·T\ MT~øÏ q˙ïj·T ø£Hêï n\+ø±sê\T yê&Éã&ÉT‘·T+{≤sTT. ñ|üeT, s¡÷|üøe£ TT, <äècÕº+‘·eTT e+{Ï$, ø=ìï
kÂ+Á<äyÓT+‘· <ä÷s¡yÓ÷, á~ #·÷&ÉHêïµ5 X¯u≤›\+ø±sê\T ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ C≤q|ü<Tä \ H√{ÏqT+∫ yÓ\Te&ÉT‘·T+{≤sTT. Çe˙ï
ø=ìï >π j·÷\T ndü\T kÕyÓT‘·\T, |ü\T≈£î ãfi¯‘¢ √H˚ ì+&ç ñ+{≤sTT. Ç$ düVü≤C≤\+ø±sê\T. ªªn+<äeT>∑T Ád”ÔøÏ H=dü≥ ‹\ø£eTTe˝…, ø=|ü⁄Œ˝À H=ø£ ã+‹
nqTuÛÑeE„\ e÷≥\T. M{Ï˝À ø£\Œq ø±<äT ø£ì|æ+#˚~. nqTuÛÑyê\T, uÛ≤yê\T |üPe⁄e˝… eTT≈£îÿq≈£î eTTø£ÿs¡e˝…, #Óe⁄\≈£î b˛>∑T\e˝… ˙ düVü≤C≤\+ø±s¡eTT\T
dü÷{Ï>± Vü≤è<äj·÷ìï ‘ê≈£î‘êsTT. C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTTq≈£î XÀuÛÑqT >∑÷s¡TÃq{Ϻ$. eTT‘ê´\ ø£+sƒ¡düs¡T\T,
ªªø±ì yê] ‘√qT ø±$+#·T #Ó*$T πøj·T÷s¡eTT\e+{Ï uÛÑ÷wüDeTT\T C≤q|ü<äT\ ≈£î+&Éq≥T˝Ò yê] uÛ≤wüj·T+<äT,
ø£{Ϻ $]N bısTTì ô|{Ϻq≥T¢+&ÉT >π j·TeTT\+<äTqT n|ü⁄s¡÷|üeTT\>∑T q\+ø±s¡eTT\T+&Ée⁄µ.7
nsTTq yêØ‘√ ø±$+#·T #Ó*$T C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&É #·ø£ÿì ñ|üe÷Hê\T+{≤sTT. n$j˚T
Ä≈£î eT&ÉN eT&É‘· ô|{Ϻq≥T¢+&ÉT n\+ø±sê\ì \ø£åD+ Á|üø±s¡+ C≤q|ü<äT\≈£î ‘Ó*j·T<äT. ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ yêfi¯ó¢
ø±ì yêØ e÷≥ ø£+{À¢~ q\TdüT #Óù|ŒsT÷ n\+ø±sê\T n‘·´+‘· düVü≤»+>± ñ+{≤sTT.
ÁbÕD+ b˛sTT+<ëø£ |üø£ÿ˝À b˛≥T ªª#·Tø£ÿ˝À¢ #·+Á<äT&ÉeTà e÷ ô|+&ç¢ ø=&ÉT≈£L
nsTTq yêØ e÷≥ neTè‘·+|ü⁄ ‘˚≥ #·T|üŒHê‹ <ëqeeTà ô|+&ç¢≈£L‘·Ts¡µ8
Áã‹øÏ ñqï+<ëø£ uÛ≤>∑´+|ü⁄ eT÷≥ #·+Á<äT&ÉT C≤q|ü<Tä \≈£î, •wüß≈º î£ Ç<ä]› ø° Çwüß&º q’Ó yê&˚. #·Tø£ÿ˝À¢ #·+Á<äT&ç‘√
ñqïePs¡T $&ç∫ ñ+&ÉH˚ ˝ÒeTT b˛\Ã&É+ #ê˝≤ düV≤ü »+>± ñ+~. m+‘√eT+~ ô|[¢ ø=&ÉT≈£î\T+&Ée#·TÃ. yêfi¯+¢ ‘ê
ø£qï ‘·*¢ì $&ç∫ |òüT&çj·TT+&É ˝ÒeTT #·Tø£ÿ˝≤¢ $TqT≈£î $TqT≈£î eTH˚yêfi¯ó¢ e÷Á‘·y˚T. n+<ä]˝ÀøÏ n+<äyÓTÆq á ô|[¢
268 269
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ø=&ÉT≈£îqT #·+Á<äT&ç‘√ b˛\Ã&É+ n‘·´+‘· düVü≤»yÓTÆq ñ|üe÷q+. $<Ûä+>± ñ+{≤sTT. nsTTHê yê{Ï˝À¢ ≈£L&Ü C≤q|ü<äT\ Vü≤è<äj·T+ ø£ì|ædü÷ÔH˚
á ÁøÏ + ~ $dü s ¡ T sê‹ bÕ≥˝À ˇø£ Ád” Ô ø=ìï n\+ø±sê\qT ñ+≥T+~. nsTTHê yê{Ï˝À¢ ≈£L&Ü C≤q|ü<Tä \ Vü≤è<äjT· + ø£ì|æd÷ü HÔ ˚ ñ+≥T+~.
düeT≈£Ls¡TdüTqÔ ï~. yêfi¯¢ nqïqT ‘·\#·T ≈£î+≥Tqï<ëyÓT. yêfi¯¢ nqï $T≥º eT<Ûë´Vü≤ï+ Á|æjT· T&ÉT ô|&É yÓTT>∑+ ô|{≤º&TÉ . n‘·ìï eT+∫ #˚dTü ø√&ÜìøÏ ø£\Vü‰+‘·]‘· Á|æjT· TDÏï
ñs¡T≈£î\T |üs¡T>∑T\‘√ >∑TÁs¡+ MT<ä e#êÃ&ÉT. n‘·ìøÏ #ÓeT≥ |ü{Ϻ+~, #ÓeT≥ nqTqsTTdüTqÔ ï~. ªm+<äT ø£*– Hêe⁄sê HêkÕMT, ìHÓï+<äT≈£î H˚qT n˝≤ nHêïqTsê,
eTT‘·´+˝≤ ø£ì|æ+∫+~. m<äMT<ä |ü‘·ø£eTT |ü&É>∑˝≤¢ ñHêïsTT. eTT+<ä+‘ê H˚qT #˚dæq u≤dü˝…ø£ÿ&É b˛sTTq$sêµ n+≥÷ u≤<Ûä |ü&ÉT‘·Tqï~. Ä
ªªeTT≈£îÿHê ôdeT≥\÷ eTT‘·´yÓTÆ yÓT]ùd ‘·sê«‘· ‘·qTï ‘êqT e]í+#·T ≈£î+≥Tqï~, Á|æj·TTì y˚&ÉTø=+≥Tqï~. Ç~ ˇø£
jÓT<ä MT<ä |ü<äø£eT÷ n<ä›yÓTÆ yÓT]ùd C≤e∞˝≤ ñqï~.
ã+>±s¡T E\bÕ\T bÕeTT |ü&É>∑\T¢ ªª|üNà ø=ã“] yê˝… bÕj·÷eTTqï~ kÕMT
#˚¬s&ÉT ø£qTï\T¢ ∫+‘· ì|ü⁄Œ\T¢µ9 bÕj·÷ yÓTe«] bÕ\T CÒ‘·÷s¡ C≤D≤
eTs√ |üPs√í|eü T#˚ n\+ø£è‘·yTÓ qÆ q÷]Œ&ç bÕ≥ ˇø£≥T+~. Bì˝À ø£eTà] #Ós¡≈£L ‘·T+≥\ yê˝… #˚‘·T\Tqï$ kÕMT
ø=*$Tì e]ídTü HÔ êï&ÉT C≤q|ü<Tä &ÉT. s¡‘êï\ |ü+~{À¢ ñ+~ Ä eTT‘ê´\ ø=*$T Ä #˚‘·÷ ˝…e«] MT<ë j˚T‘·÷s¡ C≤D≤
ø=*$T ‹‘·TÔ\T, düyÓTà≥T¢, s¡e«\T n+‘ê es¡í˙j·÷\j·÷´sTT. ns¡{° u§+<Ó\T yê˝… ‘=&É\÷ e⁄qï$ kÕMT
ªª}<˚{Ï ‹‘·TÔ\÷ ñs¡TeTT˝≤ uÀ\T ‘=&É\÷ jÓTe«] MT<ë j˚T‘·÷s¡ C≤D≤
yÓùd{Ï düyÓTà≥T¢ |æ&ÉT>∑T˝≤ uÀ\T ìeTà |ü+&ÉT\ yê˝… s=eT÷à\Tqï$ kÕMT
˝Ò#˚{Ï s¡e«\T yÓTs¡T|ü⁄˝≤ uÀ\T s=eT÷à ˝…e«] #˚r øÏ‘·÷Ôs¡ C≤D≤µµ12
#·T≥Tºqï ø±|ü⁄˝≤ #·Tø£ÿ˝≤ uÀ\T X¯u≤›\+ø±sê\T ≈£L&Ü ø=ìï π>j·÷\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. m≈£îÿe>±
q&ÉTeT ø£eTà] _&ɶ #·+Á<äTDÏï uÀ\Tµµ10 nqTÁbÕdü\T, eTTø£|Ô <ü Áä >∑kÕÔ\T ñ+{≤sTT. ø=ìï |æ\\¢ bÕ≥\T Á|üXÀï‘·sÔ ê\ s¡÷|ü+˝À
eTs=ø£ π>j·T+˝À nHêï #Ó˝…¢fi¯¢≈£î dü+yê<ä+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. nqï ‘·q eTTø£Ô|ü<äÁ>∑düÔ+‘√ ñ+&ç |æ\¢\ <Ûës¡D≤ X¯øÏÔì, |ü<äj·TTøÏÔì ô|+bı+~+|ü CÒkÕÔsTT.
uÛ≤s¡´ n+<ëìï eTØeTØ bı>∑T&ÉT‘·THêï&ÉT. n˙ï e~qqT >∑T]+∫q es¡íq˝Ò. á ÁøÏ+~<ä˝≤+{Ï~.
ªª.....‘=&çyÓT #·ø£ÿì |ü+&É÷ ‘=&ÉMT<ä ã&Óq÷ ªª|æ≥ºe÷à |æ≥º @$T|æ≥º
á |ü+&ÉT me«]˙ uÀ\T nqïj·÷´ ∫\ø£ |æ≥º @$T ∫\Tø£
á |ü+&ÉT MTe~H˚ yÓTTø£eTTq÷ uÀ\÷ ‘Ó\T|ü⁄ ∫\ø£ @$T ‘Ó\T|ü⁄
yÓTT>∑Z me]ì uÀ\÷ nqï s¡|òüTTsêe÷ Vü≤+dü ‘Ó\T|ü⁄ @$T Vü≤+dü
á yÓTT>±Z MT e~H˚ ø£qT u§eT\÷ uÀ\÷ sê» Vü≤+dü @$T sêE
|æ+<Ó me]ì uÀ\T nqï s¡|òüTTsêe÷ eTè>∑sêE @$T eTè>∑eTT
13
á |æ+<˚ MT e~HÓ |ü\Tes¡TkÕ uÀ\÷ eq eTè>∑eTT......µµ
ø±jÓT me]ì uÀ\T nqï s¡|òüTT sêe÷
á ø±jÓT MT e~HÓ ø£qTï˝≤ uÀ\÷µ11
Ç˝≤+{Ïy˚ ø±ø£ ø=+‘· Á|üã+<Ûë<äT\ C≤„q+ ñ+&˚ yêfi¯¢ b˛*ø£\T eTs√
270 271
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ø£qï&É+
yê&ÉTø£ uÛ≤wü : ø£qï&É+˝À yê´eVü‰]ø£eTH˚ |ü<ëìï eTq+ ñ|üjÓ÷–+#˚ ns¡ú+˝À
ñ|üj÷Ó –+#·sT¡ . yê´bÕsêìøÏ dü+ã+~Û+∫q <ëìï yê´eVü‰]ø£ eT+{≤s¡T. n+<äTe\¢
ø£qï&É+˝À yê&ÉTø£ uÛ≤wü nq&É+ eT+∫~. ndü\T ø£qï&É+˝À Á>∑+<∏ädüú uÛ≤wü≈£î
(bÕ‘· ø£qï&É+ ø±<äT) yê&ÉTø£ uÛ≤wü≈£î m≈£îÿe uÛÒ<ä+ ø£ì|æ+#·<äT. yê&ÉTø£ uÛ≤wüH˚
ø=~› e÷s¡TŒ‘√ ø£qï&ç>∑T\T Áyê‘·˝À ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. nsTT‘˚ bÕeTs¡T\T e÷{≤¢&˚
uÛ≤wü˝À uÛÒ<ä+ ø£ì|ædüTÔ+~. C≤q|ü<ä π>j·÷\ uÛ≤wü bÕeTs¡T\ uÛ≤ùw ø±e&É+ e\¢
n~ e÷eT÷\T uÛ≤wüø£+f… ø=+‘· _Ûqï+>± ñ+≥T+~. ndü\T ø£qï&É+˝À ø=ìï
düe÷kÕ\T yÓTT<ä˝q’… $ ‘Ó\T>∑T ø£+f… _Ûqï+>± ñ+{≤sTT. eTq+ <äTwüº düe÷kÕ\ì
$dü]®+#˚$ yêfi¯ó¢ d”«ø£]kÕÔs¡T.
u…fi¯>±– HêHÓ<äT› j·÷sê´s¡ HÓHÓj·÷*
mfi¯ófl J]¬> u…fiËj·÷fi¯ uÛÑ÷‘êj·T
m<=›+<äT |òüT[¬> HÓHÓ<˚qT
Bì˝À ªuÛÑ÷‘êsTTµ nH˚~ #·ø£ÿì düe÷dü+. dü+düÿè‘· ø£qï&É |ü<ë\T
ø£*dæq~. ‘Ó\T>∑T˝À ªuÛ÷Ñ ‘·*µ¢ nH˚ |ü<+ä $∫Á‘·+>± ø£ì|ædTü +Ô ~. ø±ì ø£qï&ç>T∑ \≈£î
n‘·´+‘· düV≤ü »+>± ø£ì|ædTü +Ô ~. Ç˝≤+{Ï$ ø£qï&ç>T∑ \T e÷eT÷\T>± yê&ÉT‘·÷H˚
ñ+{≤s¡T.
Çø£ |ü<ë\T yêø±´\T C≤q|ü<ä ø£$‘·˝À $$<Ûä s¡÷bÕ\qT <Û]ä düT+Ô {≤sTT.
ø=ìï{Ïì |ü\ø£ ˝Òø£ C≤q|ü<äT\T e÷s¡TdüTÔ+{≤s¡T. ø=ìï{Ïì n+<ä+>±
eT\#·T≈£î+{≤s¡T. eT] ø=ìï{Ïì ‘·eT≈£î ‘√∫q $<Ûä+>± |ü*πøkÕÔs¡T. ªXÀ_ÛdüT‘·Ôµ
(XÀ_Û+#·T#·T) nH˚ |ü<ä+ C≤q|ü<äT\ H√{Ï˝À ªk˛ãdüÔµ nsTT+~.
ªª|ü] |ü] k˛ãdüÔ |ü]eTfi¯ H˚s¡düÔ
eT‹j·T bÕ*kı mq>∑µµ14
ô|’<ëì˝ÀH˚ ª@]düT‘˚ÔHÓµ nH˚ |ü<ä+ ª@s¡düÔµ nsTT+~.
Ç˝≤ kÂ\uÛÑ´+ ø√düyÓ÷ ˝Òø£ H√s¡T ‹s¡>∑ø£H√ ô|≈£îÿ dü+düÿè‘· |ü<ë\qT,
ø£qï&É |ü<ë\qT C≤q|ü<Tä \T e÷s¡TdüT+Ô {≤s¡T. @]Vü≤s¡T, ø£{VºÏ ≤ü s¡T yÓTT<ä˝q’… yêìì
sT÷ÁøÏ+~ ^‘·+˝À @sê´e, ø£{≤º´s¡ nH˚kÕÔs¡T |ü˝…¢yês¡T.
272
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªªnøÏÿ|üPõ u≤´[ |üPõ e÷´\ m*j·T |òüT≥º|üPõ
ì‘·´|üPõ ø£{≤º´πsfi¯j·T´ dæ<ä∆sêe÷
ìeT>∑ |üPõ ø£{≤º´πsfi¯j·÷´
¬ø+|ü>∑+<Ûë _[j·T>∑+<Ûë nwüº>∑+<Ûë dæ]j·T>∑+<Ûë
#ÛÓ+<ä~+<ä @sê´y˚fi¯j·÷, dæ<ä∆sêe÷
#ÛÓ+<ä~+<ä @sê´y˚fi¯j·÷´µ15
ª#·+<äeTTµ nH˚~ ô|’ bÕ<ä+˝À ª#ÛÓ+<äeTTµ nsTT+~.
dü+düÿè‘·+ qT+∫ eTq≈£î e∫Ãq ‘·<䓤yê\T yÓTT<ä˝…’q$ C≤q|ü<äT\
eT÷\+>±H˚ j˚Ts¡Œ&ܶsTT. n$ m˝≤ e#êÃsTT nH˚ <ëìøÏ mH√ï ø±s¡D≤\qT
yÓ<äT≈£î‘ês¡T XÊÁdüÔø±s¡T\T. nqTyê<ë\qT #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT >±ì, ‘·<䓤yê\qT
düèwæº+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT >±ì C≤q|ü<äT\˝À >∑eTì+|ü e\dæq~ yÓTC≤]{° yê<ä+µ. m+‘·
eT+~ m≈£îÿe>± @ |ü<ëìï ñ|üjÓ÷–kÕÔs√ n<˚ |ü˝…¢≥÷]yê]˝À s¡÷&Ûç
nsTTb˛sTT+~. Ç˝≤π> mH√ï q÷‘·q |ü<ë\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT.
ªHÓ’y˚<ä´+µ nH˚ <ëìï ˇø£ C≤q|ü<äT&û ÁøÏ+~ #·s¡D+˝À ªH˚e⁄~µ #˚XÊ&ÉT.
ªªìeT>∑ H˚e⁄B ã+<ë y˚fi¯j·÷´ dæ<ä∆sêe÷
ìeT>∑ H˚e⁄B ‘√sê´πsfi¯j·÷´µµ16
ø=ìï ø=ìï |ü<ë\T $ø£è‘· s¡÷bÕìï bı+<äT‘êsTT. Ç~ C≤q|ü<Tä \≈£î uÛ≤cÕC≤„q+
˝Òø£ b˛e&É+e\¢, H√s¡T ‹s¡>∑ø£ b˛e&É+ e\¢ »s¡T>∑T‘·T+~. á ÁøÏ+~ #·s¡D≤\˝À
ªì+‹<ë›HÓµ (ì*∫ ñHêï&ÉT) nH˚+<äT≈£î ªì+‘êqµ, nì ªneq<˚ e+X¯µ (yêì<˚
e+X¯+) nH˚+<äT≈£î ªW+<˚ n+düµ nì,ªuÛ»Ñ HÓ>fi∑ ó¯ µ(uÛ»Ñ q\T)nH˚+<äT≈£îªuÛ»Ñ ì>√fi¯óµ
nì nHêïs¡T C≤q|ü<äT\T.
ø=ìï ø=ìï |ü<ë\T $ø£è‘· s¡÷bÕìï bı+<äT‘êsTT nH˚+<äT≈£î á ÁøÏ+~
e˙ï ñ<ëVü≤s¡D˝Ò`
ªÇ{°º– ø£\¢e÷´\ }] $+‘êHÓs¡&ÉT bÕ<äµ
ªVü≤>∑\ Çs¡fi¯ uÛÑ»ì>√fi¯ó
ne+<˚ n+dü eTè<äT+>∑‘êfi¯µ
‘Ó\T>∑T bÕ≥*ï >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT yê&ÉT`Ä&ÉT, yÓ+ø£qï, m+ø£qï,
#ÓbÕŒ&ÉT`ôdbÕŒ&ÉT yÓTT<ä\>∑T Ø‹>± e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘êj·Tì #ÓbÕŒqT. n˝≤π>
ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ne⁄‘êsTT. á ÁøÏ+~ #·s¡D+˝À-
273
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ª‹\ø£ u§≥Tºµ ª{Ïfi¯ø£ ã≥ºµ nsTT+~. Á‹$Áø£eTTì ˝≤+{Ï nsêúìï ø£*– ñ+{≤sTT. Ç˝≤+{Ï kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T,
ª{Ï|æŒ ^*+>∑ ø±s¡ {Ïfi¯ø£ ã≥º #·+Á<ä‘êsêµ |ü\T≈£îãfi¯ó¢ ˇø£ uÛ≤wü≈£î ÄuÛÑs¡D≤\ e+{Ï$.
Ç˝≤+{Ïy˚ eT]ø=ìï ˇø£ C≤q|ü<ä Ád”Ô ‘Ó\¢yês¡T C≤eTTqH˚ •e⁄DÏï ‘·\#·T≈£î+≥Tqï~. ÄyÓT≈£î
ªø£] ás¡uÛÑÁ<äq ø£s¡D H√|æ |üP»>√fi¯ ãHÓïµ Ms¡uÛÑÁ<ä nqT≥≈£î ás¡uÛÑÁ<ä ø√]q~ ÇùdÔ ì+&ÉT>∑ ñ+≥T+<ä≥, eTqdüT≈£î ì+&ÉT>∑ ñ+≥T+<ä≥. ªeTqdüT≈£î
ªm\¢ø£ ôV≤∫Ã+<äT u…\¢|ü‘·TÔ] q÷s¡Tµ ì+&ÉTµ>± e⁄+<äq&É+ ‘Ó\T>∑T˝ÀqT #·ø£ÿì |ü\T≈£îã&ç. Ç<˚ ø£qï&É+˝ÀqT ñ+~.
u…\¢ |ü‘T· ]Ô n+fÒ _\«|üÁ‘·. ‘Ó\T>∑T bÕ≥˝À¢ u≤$ nH˚~ u≤sTT nsTT+~ ªeTT+<˚qT ø={°º‘·T eTqy˚qT <äDÏB‘·T
ø£qï&É+˝À ªuÛ≤+sTTµ>± e÷]+~. eTT+C≤q <ëq –]eT\¢`ø=≥º¬s
ªuÛ≤+j·÷<äs¡ ø£{≤º´s¡\¢ ns¡T{Ï>±´<ä]{≤ºs¡\qT C≤Dϵ eTHÓ‘·T+_ qeTà eTq ‘·T+_µ17
ªHê\«‘êÔ«≥<ä m*ã+<äµ ø=ìï ø=ìï |ü<ë\≈£î nsêú\T Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ $>± ñ+{≤sTT. ndü˝q’… nsêú\T
Çø£ÿ&É ª‘ê«≥µ nH˚~ ª‘√≥µ $ø±s¡ s¡÷|ü+. m* n+fÒ ªm˝…µ (Ä≈£î). e÷] b˛‘·T+{≤sTT. BH˚ï ns¡ú$|ü]D≤eTeTT n+{≤s¡T. ì+&ÉT≈£îqï~, n+fÒ
ªKìï bÕs¡«‹ <˚$ mDÏí |ü‘\Ô· T &çdæ k˛u≤q bÕ&Ü´s¡\µ¢ (ªø£q´µ nH˚ <ëìøÏ ˝Ò<äì, ‘Ó\¢>∑Ti¿ yÓTøÏÿ e#êÃ&É+fÒ ‘ê–e#êÃ&É˙ Ç˝≤ nsêú\T @s¡Œ&ܶsTT. n˝≤π>
ªKìïµ nì yê&Éã&ç+~. ªHÓjÓT´D…íµ n+fÒ ∫ø£ÿì q÷HÓ nH˚ ns¡ú+˝À yê&ÉT‘ês¡T. Ç~ ô|[¢ ø=&ÉT≈£îÿ ‘·\
Ç˝≤ ø£qï&É+˝À e÷eT÷\T>± yê&ÉTø£˝À ñ+&˚ |ü<ë\T C≤q|ü<äT\ n+fÒ≥|ü⁄Œ&É+{≤s¡T.
H√{Ï>∑T+&Ü eT]+‘· $ø£è‘· s¡÷|ü+‘√ yÓ\Te&ÉT‘êsTT. Ç˝≤+{Ïy˚ sT÷ bÕ≥˝À¢ <˚e <˚e ¬sDÏí j·÷e<˚e ¬sDÏí
ôV≤#·TÃ>± ñ+{≤sTT. Ç˝≤ #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó\T>∑T bÕ≥\T ø=ìï{Ïø,Ï ø£qï&É+ bÕ≥\T eTìj·T <˚es¡ yÓTT<ä˝…DÏí
ø=ìï{ÏøÏ Á|ü<ÛëqyÓTÆq ˇø£ uÛÒ<ä+ ø£ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T˝À Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü Á|üuÛ≤e+ Vü≤s¡ Vü≤s¡ qeT dæe>∑ HÓjÓT´D…í
ø=ìï C≤q|ü<ä π>j·÷\ô|’ ≈£L&Ü ø£ì|ædüTÔ+~. eTTK´+>± bÂsêDÏø£ π>j·÷\˝À, ndü\T uÛ÷Ñ <˚$ n+fÒ ns¡+ú y˚sT¡ . C≤q|ü<Tä \T ø£qï&É+˝À uÛ÷Ñ <˚$ n+fÒ
Ád”\Ô bÕ≥\˝À Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü #ê˝≤es¡≈î£ ø£ì|ædTü +Ô ~. ø£qï&É+˝À |ü]dæ‹ú ‘·~“¤qï+>± ô|[¢≈£îe÷¬sÔ nH˚ ns¡ú+˝À ≈£L&Ü yê&ÉT‘ês¡T.
ñ+~. ø£qï&É+˝À Vü≤fi¯>q∑ ï&ÉeTì, ôVQdü>q∑ ï&ÉeTì s¬ +&ÉT eTTK´ uÛ<Ò ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. ª|ü+#· >∑÷DÏ #Ó+#·>∑÷DÏ eTT‹Ôq Hê>∑Ts¡DÏ
Vü≤fi¯>∑qï&É+ |ü+bÕ~ ÁbÕNq ø£qï&É ø£e⁄\T yê&çq uÛ≤wü. ôVQdü>∑qï&É+ Ä<ÛäTìø£ ≈£îdüTeT*¢ uÛÑ÷<˚$¬>µ
uÛ≤wü. ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À πøe\+ bÕeTs¡T\T e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü #ê˝≤es¡≈£î Çø£ÿ&É ô|[¢≈£îe÷¬sÔqT uÛÑ÷<˚$ n+≥THêïs¡T.
ø£ì|ædüTÔ+~. á $wüj·T+˝À nìï{Ï˙ ø±ø£b˛sTTHê ø=ìï{ÏHÓ’Hê ø£qï&É+‘√ b˛*à ø=+<äsT¡ #ê˝≤u≤>± ns¡e>∑\s¡T. n≥Te+{Ï yêfi¯¢ ø£+sƒd¡ «ü sêìï ø£qï&É+˝À
q|ü⁄&ÉT ‘Ó\T>∑T yê{Ïø£+f… ø£qï&É π>j·÷\˝À bÕeTs¡T\ uÛ≤wüqT m≈£îÿe>± #·÷&É ÁãVü≤à≈£L‘· n+{≤s¡T.
e#·Ãì|ædTü +Ô ~. ªÁãVü≤à ≈£L>∑T ≈£L>∑T‘êHÓ.......µ Ç~ ø£qï&É+˝À ˇø£ |ü\T≈£î ã&ç.
kÕyÓT‘·\T`C≤rj·TeTT\T yÓTTˆˆ$ : ‘Ó\T>∑T˝À ˝≤>±H˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü ‘√≥˝À mìï ñHêï ns¡{Ï #Ó≥T¢+&Ü\+{≤s¡T. n~ düeTè~∆ì dü÷∫düTÔ+~. n+‘˚
kÕyÓT‘·\T C≤rj·TeTT\T yÓTT<ä˝q’… $ >π j·÷\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. kÕyÓT‘·\T C≤q|ü<Tä \≈£î ø±<äT eT+>∑fiø¯ s£ e¡ T÷q≥! X¯óuÛÑ ø±sê´\≈£î ns¡{Ï ñ|üj÷Ó >∑+ n+<ä]ø° ‘Ó*j·T<äT.
∫s¡ |ü]∫‘ê\T ø±ã{Ϻ n$ >π j·÷\˝ÀøÏ ≈£L&Ü mø±ÿsTT. ªªj·÷|üø±\T eTT]<äs÷¡ >∑+<Ûeä TT, ø£d÷ü ]Ô yÓTT<ä˝q’… $ mìï ñHêï yê{Ïì nqTuÛ$Ñ +#·&ÜìøÏ |æ\\¢ T bÕ|ü\T
kı+≥¬øÿ }qµµ (@ø±\T C≤]Hê ‘·T+{Ïπø yÓ÷dü+) Ç‘ê´~ kÕyÓT‘·\T C≤q|ü<ä ñ+&Ü*. |æ\¢\T ˝Òì J$‘·+ ns¡{Ï #Ó≥Tº˝Òì ‘√{ e+{Ï~. á #·ø£ÿì kÕyÓT‘·qT
π>j·÷\˝À uÛ≤>±\T>± #˚] yê&Éã&ܶsTT. á kÕyÓT‘·\T yêeTq s¡÷|ü+˝À ñHêï á ÁøÏ+~ ^‘·+˝À bı+<äT|üs¡#ê&=ø£ |ü˝…¢yê&ÉT.
274 275
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªu≤\]\¢<ä u≤[« u≤fiËsTT\¢<ä ‘√≥
>∑+<Ûä ø£dü÷Ô] |ü]eTfi¯ ˇfi¯–<äT›
s¡+uÛ… ˙ u≤fiË |òü\$\¢µ
ø£qï&É+˝ÀqT nq´<˚XÊ´\≈£î ‘·≈î£ ÿe ˝Ò<Tä . ñs¡÷,› Ç+^¢wßü |ü<ë\T #ê˝≤
ø£qï&É π>j·÷\˝À ≈£L&Ü Á|üy˚•+#êsTT. eTVü≤eTàBj·TT\ |ü]bÕ\q yÓTÆdü÷s¡T
sê»´+˝À ≈£L&Ü kÕ–+~. n˝≤π> Á_{Ïwüß bÕ\q >∑÷&Ü. n+<äTe\¢ ‘Ó\T>∑T˝À
˝≤>±H˚ ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü á s¬ +&ÉT uÛ≤wü\ |ü<ë\÷ m≈£îÿe>± #√≥T #˚dTü ≈£îHêïsTT.
ªm+<∏ä ãVüQ<ä÷›s¡ H√&ÉDíµ
ªm+<∏ä düs¡<ës¡ H√&ÉDíµ Mì˝À ãVü≤<ä›sY düsê›sY Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<ë\T
ªÄ+>±¶´>∑ ø£dt ø£dæ, >∑+&Ü ôV≤DÏÔ KTdtKTdæµ
nH˚ #√≥ ªKTdæµ nH˚~ nq´ <˚X¯´+
ªu≤sê‘˚sê es¡¸<ë>∑ Ä>∑ uÒø£+‘ês¡ <=&ɶ Væ≤]j·Ts¡µ Bì˝À u≤sê ‘˚sê
nH˚ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<ë\T|üjÓ÷–+|üã&ܶsTT.
ªeT»©¬> ã+B$ e÷] H√&É u≤´Á&Óµ nH˚ <ëì˝À eT»© nH˚ |ü<ä+ yê&É
ã&ç+~.
n\+ø±s¡eTT\T : ø£qï&É+˝ÀqT ø=ìï eT]∫b˛˝Òì ñ|üe÷Hê\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T
yê] ø√dü+ #Ó|æŒq e÷≥\T ø£qï&É+ yêfi¯¢ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü ì»y˚T ne⁄‘êsTT.
ø=ìï ø=ìï ñ|üe÷Hê\T C≤q|ü<äT\ ø£\ŒHêX¯øÏÔøÏ ñ‘·ÔeT ñ<ëVü≤s¡D\T.
ªns¡–q+<∏ä ‘êsTT eTs¡<ä+<∏ä eTø£ÿfi¯ó
‘·s¡–<ä¬s u…D…í øÏ[<äT|üŒ<ä+<∏ëøÏ
ø£s¡>∑<ä+<∏ä ‘êsTT Çs¡uÒø£µ
‘·*ì¢ ‘·\#·Tø=qï<=ø£ ≈£L‘·Ts¡T. ‘·q ‘·*¢ \ø£ÿe+{Ï<≥ ä , yÓqïe+{Ï<≥
ä ,
HÓsTT´e+{Ï<ä≥, yê{Ï˝≤ ÄyÓT ø£s¡T>∑T‘·T+~. \ø£ÿ‘√ ‘·*¢ì b˛\Ã&É+ n‘·´+‘·
ñ∫‘·yÓTÆq~. \ø£ÿ ø£s¡T>∑T‘·T+~— eT∞¢ >∑{Ϻ |ü&ÉT‘·T+~ ≈£L&É. n˝≤π> ‘·*¢ ≈£L&Ü
≈£L‘·T]ï #·÷∫ ø£wüº|ü&ÉT‘·T+~. Vü≤è<äj·T+ ø£s¡T>∑T‘·T+&É>± ÄyÓT ø£cÕº*ï #·÷∫
$\|ædüTÔ+~. ÄyÓT~ <äj·÷Ás¡› Vü≤è<äj·T+. n˝≤π> ÄyÓT Áù|eT ≈£L&Ü \ø£ÿ>∑{Ϻ
|ü&f¶É ¢Ò >∑{|ºÏ &ü TÉ ‘·T+~. Ç˝≤ s¬ +&É÷ ø£*kı#˚Ã˝≤ #·øÿ£ ì ñ|üe÷Hêìï dü+bÕ~+#ês¡T
C≤q|ü<äT\T.
e~q sê>±H˚ nqï, eTs¡<\ä T sê>±H˚ ‘·eTTà&ÉT <ä÷s¡yTÓ Æ b˛‘ês¡T. nqï≈£î
276
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘·q≈£î ñ+&˚ dü+ã+<Ûëìï eT]∫b˛˝Ò<Tä #Ó˝\¢… T, n≥T <ä÷s¡+>±H˚ ñHêï nqï‘·q
Vü≤è<äjT· +˝ÀH˚ ñHêï&ÉT. BìøÏ n|üPs¡«yÓTqÆ ñ|üe÷Hêìï #Ó|⁄ü HÔ êï&ÉT C≤q|ü<Tä &ÉT.
ªø£D°í– eT÷^– ms¡&˚q nrÔ–
Hê qqï nDí ms¡&˚q n‹>∑eTà
ììï+<ä nDí ms¡&Ü<äµ
ø£fi¯ó¢ eTT≈£îÿ\ ˝≤+{Ï yêfi¯ó¢ nHêï #Ó˝…¢fi¯ófl. ø£fi¯¢≈£î eTT≈£îÿ\≈£î ñ+&˚
dü+ã+<Ûä+ $∫Á‘·yÓTÆq~. n$ <ä>∑Zs¡H˚ ñHêïsTT. ˇπø X¯Øs¡+˝À ñ+&˚ ¬s+&ÉT
n+>±˝…H’ ê n$ ˇø£{øÏ ±˝Òe⁄. düìïVæ≤‘·+>±H˚ ñHêï ø=+‘· <ä÷s¡+ ñ+&ÉH˚ ñ+~.
nsTT‘˚ ø£fi¯¢˝À ˙fi¯ó¢ø±]‘˚ yê{Ï Á|üuÛ≤e+ eTT≈£îÿ MT<ä ≈£L&Ü ñ+≥T+~. Ç˝≤
nHêï #Ó˝fi¢… ¢¯ dü+ã+<Ûëìï ø£qTïeTT≈£îÿ\ dü+ã+<Û+ä ‘√ b˛\Ã&É+ n‘·´+‘· ñ∫‘·+>±
ñ+~.
ø=ìï #√≥¢ ‘êeTT #Ó|æŒ+<ëìï düeT]ú+#·Tø=H˚+<äT≈£î C≤q|ü<äT\T
<äècÕº+‘ê\qT ≈£L&Ü #·÷|ækÕÔsT¡ . uÛ≤s¡´ mÁs¡>± ãTÁs¡>± ñ+<äì dü+‘√wü |ü&eÉ <äT.›
n‹Ô|+ü &ÉT ≈£L&Ü mÁs¡>±H˚ ñ+≥T+~, rdæ #·÷ùdÔ |ü⁄sT¡ >∑T\ eTj·TeTì ôV≤#·Ã]düTHÔ êï&ÉT
C≤q|ü<Tä &ÉT. ªy˚T&ç|+ü &ÉT p&É y˚T*$TjÓTÆ j·TT+&ÉT, bı≥º $∫Ã#·÷&É |ü⁄s¡T>∑T\T+&ÉTµ
nH˚ |ü<ä´+ ‘Ó\T>∑T˝À ≈£L&Ü Á|üdæ<ä∆y˚Tø£<ë.
ª¬ø+|ü⁄ ôV≤+&É‹ jÓT+<äT dü+‘√wü |ü&Éu≤´&É
nrÔj·T Vü≤DTí n‹ ¬ø+|ü⁄ Ç<ä›s¡T
ˇ&Ó<äT H=&ç<ä¬s VüQfi¯ uÛ≤fi¯µ
eTs=ø£ ^‘·+˝À <ë+|ü‘´· $s¡kÕìï C≤q|ü<øä $£ Á|üø{£ dÏ Tü HÔ êï&ÉT. X¯Á‘·Te⁄\
eT<Û´ä |ü#÷ >∑&y¶ç ù˚ dÔ uÛ>Ñ T∑ Z eT+≥T+<ä+{≤s¡T. Ç<äs› T¡ <ä+|ü‘T· \T ‘·>e∑ ⁄˝≤&ÉTø=+≥T+fÒ
>∑&ç¶ô|’q ì|ü⁄Œ˝≤>∑T+≥T+<ä≥. sêsTT MT<ä Á|üyêVü≤+ bÕ]q≥T¢+≥T+<ä≥. y˚bÕ≈£î
u…\+¢ ø£*|æq≥T¢+≥T+<ä≥.
ªeT*¢–j·T+<∏ä eT>∑∞– m*¢‘=Ô ˇÁ¬>+q
VüQ˝≤¢>∑ u…+øÏ ˇ¬><Ûä+>∑ >∑T&ɶ<ä
ø£D°í¬> <Ûë] m¬s<ë+>∑
ˇ\¢<ä ˇ¬>‘·q m*¢‘√Ô eT>∑∞–
u…\¢ø£ uÒe⁄ ø£\‘·+>∑ n&Éyê´q
ø£©¢– <Ûë] m¬s<ä+>∑µ
277
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eTs√ π>j·T+˝À ˇø£ uÛÑ≈£îÔ&ÉT $s¡÷bÕ≈£åî‘√ ˙eTT+<äT >∑+>∑ bÕeTT˝≤
Á|üeVæ≤düTÔqï<äì n<äT“¤‘·yÓTÆq ñ|üe÷q+ #Ó|ü⁄ÔHêï&ÉT. 12.#Û+· <ädTü ‡`dü+^‘·+
ªVü‰e⁄ Vü‰yÓ+<ä¬s Vü≤s¡De⁄ Vü‰sê´e⁄
Vü‰e\¢ Vü≤+ô| $s¡TbÕø£å`ìqï eTT+<Ó #Û·+<ädüT‡≈£î dü+^‘êìøÏ ìø£≥ dü+ã+<ÛäeTT+~ ªªÁXÊe´+>± bÕ&ç
>∑+¬> Vü‰yê– Vü≤¬s<ëfi¯óµ ÁXÀ‘·\ eTqdüT‡ s¡+õ+|üCÒj·T&É+ ˇø£ ø£fi¯. bÕ&çq bÕ≥˝À ÁXÀ‘·\ eTqdüT‡
eTs√ ^‘·+˝À ‘·q ‘·*ì¢ Ç‘·sT¡ \qT b˛*à #·÷∫ ˇø£ ≈£L‘·Ts¡T n+≥Tqï~. s¡+õ+|ü CÒùd \ø£åDy˚T$T{À |ü]o*+∫ |üsTT¬ø‹Ô #·÷|ü&É+ ˇø£ XÊÁdüÔ+.bÕ&É&É+
ªmes¡THêï Hê ‘·*¢ì b˛\s¡T. yÓsTT´ ø=s¡Te⁄\THêï CÀ´‹ì b˛\e⁄µ nì. Ç~ dü+^‘·ø£fiË’‘˚ bÕ≥˝À n+‘·Ø¢qyÓTÆ ñqï #Û·+<√ \ø£åD+ ìπs›•+#·&É+ dü+^‘·
#ê˝≤ eTH√Vü≤s¡yÓTÆq <äècÕº+‘·+. XÊÁdüÔeTÚ‘·T+~.....dü+^‘· yÓT+‘· ÁbÕNqyÓ÷ #Û·+<ädüT‡ ≈£L&Ü n+‘· ÁbÕNqy˚T.
ªj·÷]<ä›s¡T qqï ‘êj·Te«H√Ω˝≤´s¡T n+<ëø±eùdÔ #Û+· <äd‡ü +^‘ê\T n$` uÛ≤C≤´\T, n_ÛHêï\T y˚<ë+>±\T>± #Ó|Œü ã&˚
kÕ$s¡ ø=[fl ˇ˝…j·÷>∑ ñ]<äs¡÷ wü&É+>±˝À¢ #Û·+<ädüT‡ ≈£L&Ü ˇø£{Ï. ÁX¯ó‹øÏ ÁbÕD+ dü«s¡+. dü«s¡eT+fÒ #Û·+<äùd‡.
CÀ´‹ $Hêï´s¡T ôVA˝≤s¡Tµ #Û·+<ädüT‡ #Ó~]b˛‘˚ y˚<ëìøÏ ø±fi¯ó¢$]– q≥T¢. n+<äTπø ø±uÀ\T ªª#Û·+<ä' bÕ<Í‘·T
Ç˝≤+{Ï ñ|üe÷Hê\T C≤q|ü<äT\ Vü≤è<äj·÷wüÿs¡D #˚dü÷Ô Ä kÕVæ≤‘·´+ y˚<ädü´µµ n+≥T+~ bÕDÏ˙j·T •ø£å. y˚<ëìï |ü*øÏ+#˚ dü«s¡ yÓT≥Te+{Ï<√ bÕ≥qT
•wüº kÕVæ≤‘ê´ìπø e÷Á‘·eT÷ rdæb˛<äì ìs¡÷|ædüTÔHêïsTT. bÕ&ç+#˚ #Û·+<ädü‡≥T e+{Ï<˚1 ô|’yêø±´\T #Û·+<ädüT‡`dü+^‘ê\≈£î+&˚ dü+ã+<Ûëìï
yÓ•’ cÕº´ìï ìs¡÷|ædTü HÔ êïsTT.
{Ï|Œü DÏ #Û·+<ädü‡H˚ X¯ã›+ ª#Û·~ dü+es¡DÒµ nH˚<Ûë‘·T »q´+. ª#·+<ä'` #·+<äj·T‹
1. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.663 nVü‰¢<äj·T‹ #·+<ä´‘˚ nH˚q, #·~ ÄVü‰¢<˚, #·+<˚ sê~X¯ÃuÛÑ'`. ñD≤~ Ç‹
2. |ü˝…¢|ü<ë\T ndüTsY`#·d´ü #ÛX· ï (X¯ãø› \£ ŒÁ<äTeTeTT) ìj·TeT ã<äy∆ TÓ qÆ ~ ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ ~ #Û+· <ädTü ‡.
3. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.14
4. n<˚, |ü⁄.13 yÓ’j·÷ø£s¡DT\ \ø£åD≤\qqTdü]+∫ C≤q|ü<äπ>j·÷\qT |ü]o*+#·&É+
5. n<˚, |ü⁄.103 M\Tø±ì |üì. #Û·+<ä‡dü+fÒ πøe\+ |ü<ë´\ ø√dü+ #Óù|Œ \ø£åD XÊÁdüÔ+>± e÷Á‘·y˚T
6. n<˚, |ü⁄.315 nqT≈£î+fÒ sTT˝≤+{Ï n_ÛÁbÕj·T+ ø£\T>∑T‘·T+~. ˝≤ø£Då ≈Ï î£ \ |ü<‘∆ä T· \ qqTdü]+∫
7. _.sêeTsêE, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, |ü⁄.677 ≈£L&Ü ø=ìï π>j·÷\qT |ü]o*+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ø±ì ø=ìï #√≥¢ Ç~
8. Á‹y˚DÏ, |ü⁄.38
9. n<˚, |ü⁄.56 M\Tø±<äT. <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T, >=\¢ düT<äT\› T, CÀ\\T, @\\T yÓTT<ä˝q’… $ ~«|ü<ë~
10. n<˚, |ü⁄.116 <˚oj·T#·Ã¤+<√#êäj·T\˝À q&ÉTkÕÔsTT.
11. n<˚, |ü⁄.150 ª˝≤* ã+>∑s¡T u§eTà ˝≤* e÷j·Te÷à
12. n<˚, |ü⁄.185 ˝≤* eTT<äT›\ >∑TeTà ˝≤* d”‘·e÷àµ
13. n<˚, |ü⁄.11
14. eT*¢>¬ <ä+&Ó,Ó |ü⁄.3 ªCÀ n#·T´‘êq+<ä CÀCÀ eTT≈£î+<ä
15. n<˚, |ü⁄.3 ˝≤* |üs¡e÷q+<ä ˝≤* >√$+<äµ
16. n<˚, |ü⁄.4 ª@&Ée≈£î @&Ée≈£î ∫{Ϻ Hê ‘·+Á&ç
17. C≤q|ü<ä`1, ø£sêí≥ø£ C≤q|ü<ä |ü]wü‘·TÔ, |ü⁄.8 @&çôdÔ ˙ ø£+&É¢ ˙˝≤\T>±s¡T
278 279
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
bÕ˝…’q >±s¡y˚ ã+>±s¡T ø£+&É¢µ2 eT<ä>∑»eTT $Vü≤]+#Ósêµ 4

yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\T ~«|ü<ä#êäj·T˝À q&ÉTdüTÔHêïsTT. <ä+|ü⁄fi¯fl bÕ≥\T
‘·s¡Ty√»\˝≤>± $qã&ÉT‘êsTT.3
ªn+<ä #·+<äeTT˝Òì Ä&ÉT≈£L‘·T]øÏ
n+<ä y˚Ts¡T |üs¡T#·T Ä |ü‹Ô#Ó≥Tº
bÕ&ç |ü+≥\Tqï ã+>±s¡T $T#·TÃ
ô|’&ç |ü‹Ôì ô|+#· ã+>±s¡T ôV≤#·Tõ
$qïø√≥ ô|<ä›q ª‘·\ ø=ì ‘·\+Áu≤\T <ä+ô|&ÉT #√≥", <äs¡TDT\#˚
kı+|ü⁄ <äqs¡T" <äs√«»µ nì <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T ‘·s¡Ty√»\Hêï&ÉT.
ªuÛ≤qT e+X¯ eT÷q" ãT{Ï,º <ëqe ø±MTì>={Ϻ sê‹ Hê‹"CÒd|æ ⁄ü sê, sê‹
#˚‹$\T¢ $s¡∫µ Ç‘ê´<äT\T @\\T. Ç$ ñ‘ê‡Vü≤, s¡>&∑ #É êäjT· \˝À q&ÉTdüTHÔ êïsTT.
á C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ñ+&˚ #Û·+<ädüT‡ <˚• dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q~.
e÷eT÷\T>± Á|ü‹ uÛ≤wü˝À á ¬s+&ÉT uÛÒ<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. dü+^‘·+˝À ≈£L&Ü
e÷s¡Z<˚• uÛÒ<ë\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T˝À nø£ås¡ >∑D≤\ì, e÷Á‘ê>∑D≤\ì uÛÒ<ë\T
#ÓbÕÔs¡T. dü÷s¡´ Ç+Á<ä #·+Á<ä >∑D≤\T e÷Á‘ê >∑D≤\T. ø£qï&É+˝À Á|ükÕÔs¡+
#˚j·T>± @s¡Œ&çq >∑D≤\˙ï <˚oj·T >∑D≤\T>± d”«ø£]+|üã&ܶsTT. ø±ì ‘Ó\T>∑T˝À
ø=ìï{Ïì e<ä*y˚XÊs¡T. ˝≤ø£åDÏ≈£î\T #Óù|Œ #Û·+<ädüT‡ Á|üø±s¡+ #˚ù|Ô ø=ìï C≤q|ü<ä
π>j·÷\≈£î e÷Á‘·y˚T \ø£åD+ #Ó|üŒ e\dæ edüTÔ+~. πøe\+ e÷Á‘ê dü+K´qT ã{Ϻ
e÷Á‘·yT˚ ˝…øÿÏ ùdÔ <˚oj·T s¡#q· \T #ê˝≤ es¡≈î£ ~«|ü<\ä ˝ÀH√, s¡>&∑ \É ˝ÀH√ #˚sT¡ ‘êsTT.
ø=ìï wü≥Œ<äT\÷ ñHêïsTT. ~«|ü<ä˝Ò jÓT≈£îÿe.
ªdüT$«`düT$«`sêeT`#·+Á<ä
düT$«`düT$«`ø°]`Ô kÕ+Á<äµ (Vü≤j·TÁ|ü#ês¡s>¡ &∑ )É
ªªy˚T\T ø=qy˚ #·+Á<äX‚Ks¡
y˚T\Tø=qy˚ Ç+Á<äe+~‘·
bòÕ\˝À#·q ˙\ø£+sƒê
y˚T\T ø=qej·÷´ Vü≤s¡Vü≤s¡µµ (Vü≤]D>∑‹)
ªªyÓTTq\T MT<äT>∑ ‘·\\T ÁøÏ+<äT>∑
yÓTT\∫j·TTqï~ eèø£åeT÷
yÓ÷<äeT\s¡>∑ $T+{Ï MT<äqT
280
wü≥Œ~ ø£qï&É+˝À m≈£îÿe Á|ü#ês¡+˝À ñ+~. ‘Ó\T>∑T •wüº kÕVæ≤‘·´+˝À
˝Ò≈î£ Hêï C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À wü≥Œ<äT˝…H√ï ø£ì|ækÕÔsTT. Äs¡T $<Ûë˝…q’ wü≥Œ<äT\qT,
Hê\T>∑T ñ|üwü≥Œ<äT\qT ˝≤ø£åDÏ≈£î\T ù|s=ÿHêïs¡T. n˙ï ø±ø£b˛sTTHê ø=qïsTTHê
‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
ªªl X¯+uÛTÑ ‘·qj·TTq≈£î
dæ~∆>∑DHê<∏äTq≈£î
yêdæ>∑\ <˚e‘ê e+~‘·Tq≈£Lµµ (≈£îdüTeT wü≥Œ~)
ªª‘·T\dæsTT+≥ qT+#·TVü≤]ï
‘·T\dæ |üP» #˚j·TTyê]ï
‘·T\dæj·T+<äT uÛÑøÏÔj·TT+∫ yÓT\>∑Tyê]˙µµ (uÛÀ>∑ wü≥Œ~).
ªª>∑TeTà&˚&˚ >√|æ<˚M
>∑TeTà &˚&˚ ø£qï‘·©¢
>∑T$Tà&çì bı&É#·÷|ü>∑<äy˚ neTà >√ô|e÷൵(uÛ≤$T˙ wü≥Œ~)5
Ç˝≤ ˝≤ø£D å ≈Ï î£ ˝ÒsŒ¡ ]∫q ìj·Te÷\‘√ #·÷&É≈î£ +&Ü C≤q|ü<ä >π j·÷\qT
eTs=ø£ $<Ûä+>± |ü]o*+#·e#·TÃ. C≤q|ü<ä π>j·÷\T eT÷&ÉT, Hê\T>∑T, ◊<äT,
Äs¡T, @&ÉT, mì$T~ Äeè‘êÔ\‘√ q&ÉTkÕÔjT· ì ìj·TeTy˚Ts¡Œs¡#T· ø√e#·TÃ. |ü<´ä bÕ<ë\T
>∑DeTT\ #˚‘· ≈£Ls¡Œã&ÉT‘êsTT. >∑D≤\˝À nsTT‘˚ >∑Ts¡T\|òüTTe⁄\T+{≤sTT.
>∑Ts¡Te⁄\≈£î ¬s+&ÉT e÷Á‘·\T, \|òüTTe⁄ ø=ø£ e÷Á‘·. bÕ≥\ #·s¡D≤\‘√ Äeè‘ê\T
ø±\ Á|üe÷D+‘√ düe÷q+>± ñ+{≤sTT. ˇø£ Äeè‘·+˝À Çìï e÷Á‘·\T+{≤j·Tì
#Ó|üŒ>∑*–Hê yê{Ï >∑Ts¡T\|òüTTe⁄\ Áø£eT+ ˇø£fÒ nsTTe⁄+&É qø£ÿs¡˝Ò<äT. >∑D≤\≈£î
ì\Te⁄ ^‘·\T, #·+Á<äe+ø£\T ∫Vü‰ï\T>± yê&ÉT‘·THêïs¡T. n˝≤π> Äeè‘·ÔeTT\˝À
e÷Á‘·\≈£î ‘·, ø£, øÏ, ≥, nqT nø£åsê\qT yê&ÉT‘ês¡T. ¬s+&ÉT e÷Á‘·\T+fÒ ª‘·ø£µ
>±ì ªøÏ≥µ >±ì eT÷&ÉT e÷Á‘·\T+fÒ ª‘·øÏ≥µ nì dü÷∫kÕÔs¡T. Ç+‘·≈£î eTT+<äT
ªdüT$« düT$« sêeT#·+Á<äµ nH˚ düT$« bÕ≥qT Vü≤j·T Á|ü#ês¡ s¡>∑&É>± ù|s=ÿHêïs¡T.
ªdüT$«, sêeT, #·+Á<ä, düT$«, düT$«, ø°]Ô, kÕ+Á<ä`
düT$«, düT$«, d”‘·eTà, e÷≈£î, X¯óuÛÑeTT, *, e÷àµ
nH˚~ ª‘·ø≥Ï µ nH˚ Äeè‘·eÔ TT\T |ü<Vä ‰ü s¡T ø£*– ñ+≥T+<äì y˚sπ $<Û+ä >± #Ó|Œü e#·TÃ.
281
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ªπøX¯ej·Tì ìqTï yêdæ>∑ uÛÑ≈£îÔ\T ◊<äT e÷Á‘·˝ÀÔ q&ç#˚ <ëìï K+&É>∑‹ n+{≤s¡T. BH˚ï øÏ≥ ‘·øÏ≥, øÏ≥
e]í+|ü⁄ #·THêïs¡T y˚T\Tø√µ yÓTT<ä˝q’… y˚T\T ø=\T|ü⁄\T, düTyê«\\T Ç‘ê´~ ‘·ø≥Ï >∑‹ nqe#·TÃ. ◊<äT e÷Á‘·*ï 2G3, 3G2 e÷Á‘·\T>± ≈£L&Ü dü÷∫+#·e#·TÃ.
π>j·÷\T á Á‹ÁX¯>∑‹˝ÀH˚ q&ÉTkÕÔsTT. M{Ïì ª‘·ø£ ‘·ø≥Ï µ ª‘·ø≥Ï ‘·øµ£ nì #Ó|Œü e#·TÃ. s√ø£{Ï bÕ≥\T, ‘·s√«»\T Ç˝≤+{Ï$
ª#ÓeTà #Óø£ÿ #˚s¡&˚dæ yÓTT>∑Z ø=ìï ñHêïsTT. áHê{Ï s√ø£{Ï bÕ≥\T s¬ +&˚dæ Hê\Tπ>dæ #·sD ¡ ≤\‘√, K+&É>‹∑ ˝À
n≥T¢ b˛j·T+>∑ Äs¡–+#·+>∑ Hê\Tπ>dæ Äeè‘êÔ\‘√ ø£ì|ækÕÔsTT. Ád”Ô\ bÕ≥\T #ê˝≤ es¡≈£î K+&É>∑‹˝ÀH˚
eTT‘ê´\ #ÓeTà #Óø£ÿeTT>∑TZ ˝Òj·T+>∑ q&ÉTkÕÔsTT.
s¡‘êï\ #ÓeTà #Óø£ÿs¡+>∑T ˝Òj·T>∑µ Äs¡T e÷Á‘·\ Äeè‘·ÔeTT\ bÕ≥\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. M{Ïì Á‹ÁX¯>∑‹
nH˚B Á‹ÁX¯>∑‹˝ÀH˚ q&ÉTdüTÔqï~. bÕ≥\T >±H˚ #Ó|üŒe#·TÃ. nsTT‘˚ ø=ìï 2G4 e÷Á‘·\˝À ª‘·ø£`øÏ≥‘·ø£µ nì
ø√˝≤≥+ bÕ≥\T Hê\T>∑T e÷Á‘·\ Äeè‘·ÔeTT\˝À q&ÉTkÕÔsTT. q&Éee#·TÃ. @\|ü<ë\T á es¡Tdü˝À q&ÉTkÕÔsTT. 3G4 4G3 >∑‹ e⁄+~. ªy˚T\T
kÕe÷q´+>± mì$T~ #·s¡D≤\T+{≤sTT. |æ\¢\ bÕ≥\T, ‘·\T|ü⁄<ä>∑Zs¡ bÕ≥\T, ø=qy˚ #·+Á<äXK‚ s¡ y˚T\T ø=qy˚ Ç+Á<äe+~‘·, bòÕ\˝À#·q ˙\ø£+sƒê y˚T\T ø=qej·÷´
>=_“ bÕ≥\T, C≤»s¡ bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q$ á #·‘·Ts¡ÁX¯>∑‹˝ÀH˚ q&ÉTkÕÔsTT. Vü≤s¡V≤ü sêµ nH˚ bÕ≥ Vü≤]D>∑‹ s¡>&∑ >É ± #ÓbÕŒqT. Ç~ $TÁX¯ >∑‹˝ÀH˚ q&ÉTdüT+Ô ~.
|üP\ ‘√≥˝À |üì#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT á ÁøÏ+~ bÕ≥ bÕ&ÉT‘ês¡T. ø=ìï bÕ≥\T mì$T~ Äeè‘êÔ\‘√ >∑÷&Ü q&ÉTkÕÔsTT. Ç˝≤ C≤q|ü<ä π>j·÷\T
HêfÒs¡e÷à HêfÒs¡T, @MT yÓTTø£ÿHêfÒs¡T eT÷&ÉT, Hê\T>∑T Ç‘ê´~ Äeè‘·ÔeTT\‘√ q&ÉTkÕÔj·Tì Á|üe÷D+ @s¡Œs¡T#·T≈£î+fÒ
C≤C≤s¡e÷à |üP\ ‘√≥˝À, C≤J yÓTTø£ÿHêfÒs¡T mìïy˚\ π>j·÷˝…’Hê sT÷ dü÷Á‘·+˝À ã+~Û+|üe#·TÃ. ˝≤ø£åDÏ≈£î\T #Ó|æŒq #Û·+<ädüT‡
kÕπ>qe÷à kÕπ>qT, @$T r>∑ kÕπ>qT Á|üø±s¡yTÓ ‘Æ ˚ nìï{Ï˙ |ü]o*+#·&+É ø£weºü Te⁄‘·T+~.
C≤C≤s¡e÷à |üP\ ‘√≥˝À, düHêïC≤J kÕπ>qT dü+^‘·+ : ø£+sƒ¡e÷<ÛäTs¡´+, ø£+sƒ¡y˚Tfi¯ nH˚$ C≤q|ü<äT\ π>j·÷˝≤bÕìøÏ
á ÁøÏ+~ bÕ≥ ≈£L&Ü #·‘·Ts¡ÁX¯>∑‹˝À q&ç#˚<˚ n\+ø±sê\T. XÊÁd”j Ô T· dü+^‘êìøÏ, C≤q|ü<ä dü+^‘êìøÏ uÛ<Ò eä TT+~. á bÕ≥\≈£î
mjYTsê dæH√ï &ÓjYTsê dü«s¡ Á|ükÕÔsê\T ìs¡ísTT+#·&É+ düT\uÛÑ+ ø±<äT. á bÕ≥\T dü«#·Ã¤+<ä dü«s¡÷|ü+
@jYTsê CÀs¡T¬>jYTsê ø£\$. dü+^‘·+˝À e÷s¡Z<˚• uÛÒ<ä+ ñ+~. kÂsêÁwüº Ç‘ê´~ sê>±\T <˚XÊ\ ù|s¡T¢
~≈£îÿ\T #·÷&Éø£ |üø£ÿ˝§+∫ dü÷∫+#˚$ ≈£L&Ü ñHêïsTT. kÕe÷q´+>± C≤q|ü<äsê>±\˝À ◊<äT ø£+f… ôV≤#·TÃ
eT≈£îÿe‘√ |üì #ÓjTY sê` nH˚ bÕ≥ Ç≥Tø£\ >∑T≥º\ <ä>sZ∑ ¡ $qã&ÉT‘·T+~. dü«sê\qT ñ|üjÓ÷–+#·s¡T. Ä+>∑¢+˝ÀqT C≤q|ü<ä sê>±\qT pentatonic scale-
#·‘·Ts¡ÁX¯>∑‹˝À q&ç#˚ ø√˝≤≥+ bÕ≥\H˚ ø√|ü⁄\+{≤s¡T. $ù|òTïX¯«s¡Tì n+fÒ`|ü+#· dü«s¡ ÁX‚DÏ nì |æ\TkÕÔsT¡ . á bÕ≥\˝À s¬ +&ÉT eT÷&ÉT dü«sê˝Ò ñHêï
ø√|ü⁄ n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚. ª•e•eeT÷]Ô$ >∑DHê<Ûë ˙e⁄ •e⁄ì ≈£îe÷s¡T&Ée⁄ sê>±\ Ç+|ü⁄ n<äT“¤‘·yÓTÆ+~.
>∑DHê<Ûëµ` Ç˝≤+{Ï>‹∑ ˝À q&ç#˚ ø=ìï sTT‘·s¡ >π j·÷*ï ≈£L&Ü ø√|ü⁄\q&É+ ø£<Tä .› C≤q|ü<ä dü+^‘·+ e÷eT÷\T dü+^‘· s¡#q· \ ø£+f… #ê˝≤ ÁbÕNqyÓTqÆ ~.
#Ói≈£î ‘√≥ ø√|ü⁄ á ÁøÏ+~~. C≤q|ü<ëìøÏ s¡#·sTT‘· ˝Òø£ b˛sTTHê n<˚ dü+^‘· s¡#·q\≈£î |ü⁄Hê~. ~qeT+‘ê
ª@˝ÒdæÔ$ qs¡düqï #Ói≈£î ‘√≥ ø£wüº|ü&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ø£s¡¸≈£î&ÉT rùd ≈£Lì sê>±\T, >∑èVæ≤DT\T s√ø£fi¯¢‘√ <ä+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT,
m+<äT πødæÔ$ qs¡düqï #Ói≈£î ‘√≥ $düπs≥|ü⁄Œ&ÉT, CÀ\\T bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT bÕ&˚ bÕ≥˝Ò dü+^‘êìøÏ Ä<Ûësê\T. á
#·T≥Tº eTT≥Tº ‘√≥*ï #Ói≈£î ‘√≥ bÕ≥˝À¢ n|üPs¡« yÓTÆq sê>±\T ˝Òe⁄. kÕe÷q´+>± Ä~, #ê|ü⁄, s¡÷|üø£
#·T≥Tº ø±ì ø=∫ÃHêsTT #Ói≈£î ‘√≥µ6 ‘êfi≤\T+{≤sTT, #ê|ü⁄‘êfi≤\˝À $TÁX¯ C≤‹, K+&É C≤‹, Á‹ÁX¯ C≤‹ ñ+&Ée#·TÃ.
282 283
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<ä dü+^‘· \ø£Då ≤\qT ø=ìï{Ïì˝≤ #Ó|Œü e#·TÃ7 1. ˇø£ÿ kÕúsTT˝ÀH˚
s¡∫+|üã&ç ñ+{≤sTT. 2.Á|ü‹ eT<Ûä´eT sê>±\˝À, n|üPs¡« sê>±\˝À C≤q|ü<ä
^‘ê\T+&É&É+ ns¡T<äT. 3.M{Ï˝À¢ ñ+&˚ yÓT≥Tº kÕe÷q´+>± »Hêø£s¡¸D ø£*π>~>±
ñ+≥T+~. 4.dü+>∑‘·T\T, >∑eTø±\T ñ+&Ée⁄. á bÕ≥˝À¢H˚ ø=+‘· Hêp¬ø’q
bÕ≥\T>± #Ó|Œü <ä–q Ád”\Ô bÕ≥\T, ô|[¢ bÕ≥\T yÓTT<ä˝q’… yê{ÏøÏ sê>±\T+{≤sTT.
˝≤* bÕ≥\T Ç‘ê´<äT\T Äq+<ä uÛ…’s¡$, ˙˝≤+ãØ sê>±\˝À ñ+{≤sTT. •wüߺ\T
bÕ&˚ bÕ≥\T Ç+ø± |ü⁄Hêï>∑esê[, Hê<ä HêeT ÁøÏj·T, Äq+<ä uÛ…’s¡$, ôd’+<Ûä$,
yÓTT<ä˝…’q sê>±\˝À ñ+{≤sTT.
C≤q|ü<ä π>j·÷\T m|ü⁄Œ&É÷ ˇπø kÕúsTT˝À ñ+{≤j·Tqï~ nìï y˚fi¯˝≤
dü]ø±<äT. Ç<ä›s¡T eTT>∑TZs¡T ø£*dæ bÕ&˚ bÕ≥\T ˇπø Ä<Ûës¡ wü&É®eTTq≈£î #˚]
ñ+&Ée#·TÃ>±ì yêfi¯fl ÁX¯ó‹˝À uÛ<Ò eä TT+&Ée#·TÃ. ˇø£s=ø£ kÕúsTT˝À eTs=ø£sT¡ eTs=ø£
kÕúsTT˝À bÕ&Ée#·TÃ. ÁX¯ó‹ ˇø£ÿfÒ ñHêï kÕúsTT˝À uÛÒ<ä+ ø£ì|æ+#·e#·TÃ.
C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î sê>∑ ìπs›X¯+ #˚j·T&É+ ø£wüº+. sê>∑ dü«s¡÷|ü+˝À @
#Ûêj·T\T, @ ø£e[ø£\T yê&Üs¡H˚ Á|üX¯ï edüTÔ+~. ø±ø£*, ¬ø’•øÏ, n+‘·s¡, kÕ<Ûës¡D
dü«sê\≈£î uÛÒ<ä+ C≤q|ü<äT\ bÕ≥˝À¢ >√#·]+#·<äT. $+»eT÷] d”‘ê<˚$>±s¡T
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À dü+^‘êìï >∑÷]à |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊs¡T. yêsêj·÷ bÕ≥\≈£î
sê>∑ ‘êfi≤\qT @s¡Œ]#ês¡T. nsTT‘˚ Ád”Ô\ bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q ø=ìï bÕ≥\˝À á
sê>∑ ‘êfi≤\T+&É&É+ ì»yÓTÆ‘˚ ø±e#·TÃH˚yÓ÷>±ì nìï{Ï˝À Ç+‘·>± sê>±\qT
#Ó|üŒã÷q&É+ düããT ø±<äT. nqïeTj·T´ ≈£L&Ü ‘·eT ø±\+˝Àì C≤q|ü<ä
>π j·÷\˝≤+{Ï ø°sqÔ¡ \qT sê>±\‘√ ø£*Œ+#ês¡T. nsTT‘˚ ne˙ï C≤q|ü<ä >π j·÷\≈£î
dü]b˛e⁄.
Ád”Ô\ bÕ≥\˝À q+~sêE #·\|ü‹sêe⁄>±s¡T bÕ≥\≈£î sê>±\qT ≈£L&Ü
Ç#êÃs¡T. mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&éø√ yê] ªÁd”Ô\ bÕ≥\Tµ e¬>’sê |ü⁄düÔø±\˝ÀqT ø=ìï
bÕ≥\≈£î sê>±\THêïsTT.
•e •e eT÷]Ô$ >∑DHê<∏ä ˙e⁄
•e⁄ì ≈£îe÷s¡T&Ée⁄ >∑DHê<∏ä` nH˚ Á|üdæ<ä∆yÓTÆq bÕ≥ Hê<ä HêeT ÁøÏj·T
sê>∑+, Ä~ ‘êfi¯eTì #Ó|üŒã&ç+~. á ø√|ü⁄\T #ê˝≤es¡≈£î Ä~‘êfi≤˝Ò,
eTTU≤]sê>∑+, |ü+‘·Tesê[sê>∑+, Hê<ä HêeT ÁøÏj·T sê>∑+, <ÛäHê´dæsê>∑+,
»+s¡a≤{Ïsê>∑+, ø±+uÛÀõsê>∑+, Äq+<äuÛ…’s¡$ eTT<ä˝…’q sê>±\T ≈£L&Ü M{Ï˝À
284
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
ñ+{≤sTT. ªÄ‘·àuÀ<ÛëeTè‘· ‘·‘·«eTTµ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï˝ÀH˚ ^‘ê\≈£î ≈£L&Ü sê>∑
‘êfi≤\T ø£*Œ+#·ã&ܶsTT. M{Ï˝À Äq+<äuÛ…’s¡$, X¯ó<ä∆ kÕy˚], ø±+uÛÀõ, <ÛäHê´dæ
yÓTT<ä˝…’q sê>±\T, Ä~, @ø£, Ä≥, yÓTT<ä˝…’q ‘êfi≤\T ñHêïsTT. nsTT‘˚ Ç$
nìï{Ïø° düs¡« $<Ûë˝≤ dü]b˛‘êj·Tì #Ó|üŒ˝ÒeTT.
ø£qï&É #Û+· <ädTü ‡ : ø£qï&É+˝À ≈£L&Ü s¬ +&ÉT $<Ûë\T>± >∑D≤\qT #Ó|Œü e#·TÃ.
M{Ïì nø£ås¡ >∑DeTT\T, Ä|òü÷‘· >∑DeTT\T n+{≤s¡T. Ä|òü÷‘· >∑D≤\˝À eT∞fl
¬s+&ÉT s¡ø±\T— n+X¯ >∑DeTT\T, e÷Á‘ê>∑DeTT\T n$.
Á<ë$&É uÛ≤wü˝˝À ˇø£ $•wüºyÓTÆq >∑D≤\ dü+Á|ü<ëj·T+ ø£ì|ædüTÔ+~.
Ç˝≤ M{Ïøπ düV≤ü »+>± ñqï #Û+· <ädTü ‡qT Hê>∑es¡à ªø£sêí≥ø£ $wüjT· C≤‹µ, ªø£sêí≥ø£
$wüj·T C≤‹eè‘·Ôµ nH˚ ù|s¡¢‘√ |æ*#ê&ÉT. BH˚ï ªC≤‹ #Û·+<ädüT‡µ, ª<˚X¯´ #Û·+<ädüT‡µ,
ªn+X¯ #Û·+<ädüT‡µ n+{≤s¡T.
ø£qï&É+˝Àì ÁãVü≤à $wüßí s¡TÁ<ä >∑D≤\T ‘Ó\T>∑T˝Àì dü÷s¡´ Ç+Á<ä #·+Á<ä
>∑D≤\ ˝≤+{Ï$. á >∑D≤\≈£î ø=+‘·es¡≈£î düe÷q yÓTÆq$ ‘·$Tfi¯+˝À ás¡XË’osY
(ñ*NÃsY), eT÷eXË’osY (yÓDYNsY), Hê\XË’osY (b˛<äTNsY) nH˚ yê{Ïì #Ó|üŒe#·TÃ.
nsTT‘˚ ø£qï&É+˝Àì ÁãVü≤à>∑D+ ás¡XË’•sY˝ÀqT, $wüßí>∑D+ ás¡XË’eT÷eXË’
osY\˝ÀqT, s¡TÁ<ä >∑D+ eT÷eXË’, Hê\XË’ os¡¢˝ÀqT n+‘·Ø¢q eTe⁄‘·T+~.
ÁãVü≤à>∑D≤\T Hê\TZ $<Ûë\T>±, $wüßí>∑D≤\T 8 $<Ûë\T>±, s¡TÁ<ä >∑D≤\T 16
$<Ûë\T>± ñ+{≤sTT.
ø£qï&É+˝À n+X¯ >∑D |ü<ä∆‹H˚ ˝…ø£ÿy˚kÕÔs¡T. n+X¯ >∑D≤\˝À yÓTT<ä{Ï
n+X¯+ >∑Ts¡Te⁄>± >±ì, ˝Òø£ ¬s+&ÉT \|òüTTe⁄\T>± >±ì ñ+≥T+~. $T–*q
n+X¯\T ˇø£ \|òTü Ty√ ˝Òø£ >∑Ts¡Ty√ nsTTe⁄+{≤sTT. ˇø£ >∑D+˝À s¬ +&ÉT n+X¯\T+fÒ
ÁãVü≤à>∑D+, eT÷&ÉT+fÒ $wüßí >∑D+, Hê\T>∑T+fÒ s¡TÁ<ä>∑D+, ÁãVü≤à >∑D+˝À
Hê\T>∑TqT+∫ Äs¡T e÷Á‘·\T, s¡TÁ<ä >∑D+˝À ◊<äTqT+∫ mì$T~ e÷Á‘·\T
ñ+{≤sTT.
ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À mH√ï $<Ûë\ #Û·+<ädüT‡\T ø£ì|ækÕÔsTT. n+X¯
>∑D≤\qT e÷Á‘·\‘√ ˝…øÿ£ y˚jT· &É+ dü+Á|ü<ëj·T+ ø√dü+ e÷Á‘·yT˚ . e÷Á‘·\ ˝…øÿ£ ≈£î
n+X¯ >∑D≤\ \ø£åD≤\T ã<ä∆yÓTÆ ñ+&Ée⁄. >∑D+ yÓTT<ä{Ï n+X¯+ >∑Ts¡Te⁄ ˝Òø£ ¬s+&ÉT
\|òTü Te⁄\T >±ø£ \|òTü Te⁄>±H˚ ñ+&É&eÉ T÷ ø£<Tä .› n|ü⁄Œ&Ü nø£så êìï kÕ>∑Bj·T e\dæ
ñ+≥T+~. >∑D+ ∫es¡ ˇπø nø£ås¡+ ˝Òø£ ¬s+&ÉT nø£åsê\T ñ+&Ée#·TÃ.
285
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
ªôVQdü eTHÓ ˆ >√Ω>∑ uÒ&É ˆ eT*¢ ....... ˆ n*¢ ˆ
‘=˝… y˚T˝… ˆ ≈£î+‘·jÓTÔ ˆ |ü*¢ 8
ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À Á‹|ü<Tä \T, kÕ+>∑‘ê´\T yÓTT<ä˝q’… $ ñHêïsTT.
ø£qï&É C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À ø=≥º e#˚Ã≥T¢>± eTq≈£î ø£ì|æ+#˚$ Á‹|ü<äT\T.
nqïeTj·T´ ô|≈£îÿ C≤q|ü<ä π>j·÷\es¡Tdü\qT nqTø£]+∫ q≥T¢>±H˚, ø£qï&É+˝À
m≈£îÿe ñ|üjÓ÷>∑+˝À ñ+&çq Á‹|ü~H˚ düs¡«E„&ÉT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. ø£qï&É
C≤q|ü<ä π>j·÷\T n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+˝À ‘·$Tfi¯ó\ ª≈£îs¡fiŸµ ˝≤ ¬s+&ÉT bÕ<ë\T
ø£*– ñ+&˚$. ø±\Áø£y˚TD≤ Ç~ eT÷&ÉT bÕ<ë\sTT+~. á Hê{Ïø° ø=ìï C≤q|ü<ä
π>j·÷\˝À Á‹|ü~˝Àì ¬s+&ÉT bÕ<ë\T e÷Á‘·y˚T ñ+&˚$ ø£ì|ækÕÔsTT.
ªdüT$« ≈£îf…º+<ä¬s düTe«+>∑ Hê<√fi¯ó
H√&ÉD≤í ìqï eT&ÉBj·÷`düT$«
ˇ+~u…“ ≈£î≥Tºyê>∑ ˇã“DíqTD ã+<ä
m_“k˛ ìqï eT&ÉBj·÷`düT$«.....µ9
Á‹|ü~˝À ÁãVü≤à $wüßí >∑D≤\T e÷Á‘·+ yê&Éã&ÉT‘êsTT. ÁãVü≤à >∑D≤\T
Hê\T>∑T q`>∑>`∑ dü`Vü≤ >∑D≤\T. $wüßí >∑D≤\T 8 : eT`dü>`∑ s¡`q>∑`‘·`dü\`uÛ`Ñ q\
‘Ó\T>∑T˝Àì dü÷s¡´ >∑D≤\ ø£+f… m≈£îÿe>± ÁãVü≤à >∑D+˝À >∑>∑`dü ñ+{≤sTT.
Ç+Á<ä >∑D≤\ ø£+f… m≈£îÿe>± dü>∑`eT >∑D≤\T+{≤sTT. Á‹|ü~˝À yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT
bÕ<ë\˝À Hê\T>∑T. eT÷&√ bÕ<ä+˝À eT÷&ÉT >∑D≤\T— yÓTT‘·Ô+ 11 >∑D≤\T.
M{Ï˝À 6e~, 10e~ e÷Á‘·+ ÁãVü≤à >∑D≤\T. $T–*q$ $wüßí >∑D≤\T.
nìï Á‹|ü<Tä \T ô|q’ #Ó|Œæ q >∑D≤\H˚ ø£*– ñ+&Ü\ì ˝Ò<Tä . 11 >∑D≤\˝À
6e~, 10e~ e÷Á‘·+ ÁãVü≤à >∑D≤\T, $T–*q$ $wüßí >∑D≤\sTT‘˚ <ëìï X¯ó<ä∆
Á‹|ü~ n+{≤s¡T.
ªªm+≥˝… e÷Mq <ä+{≤π> Çs¡Ty√fi‚
>∑+f… düB›π> ã<ä>√fi‚`düs¡dü‹
>∑+≥˝≤ ‘=&És¡ _&çdüe÷àµ10
X¯ó<ä∆ Á‹|ü~H˚ y˚πs y˚πs Ø‹>± bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT Á‹|ü~ dü«s¡÷|ü+ e÷s¡T‘·÷
ñ+≥T+~. ø√˝≤{≤\ ˝ÀqT, $düsT¡ sê‹ |ü<ë\˝ÀqT, k˛u≤q |ü<ë\˝ÀqT, Ç+ø±
ô|≈£îÿ #√≥¢ Á‹|ü<Tä \H˚ yê&ÉT‘ês¡T. nsTT‘˚ yê{ÏøÏ ø=ìï |ü\e¢ ⁄\T ≈£L&Ü #˚sT¡ kÕÔsT¡ .
ø√˝≤≥|ü<ë\˝À 1.ø√\T s¡qï<ä ø√\Hêï 2.‘êqT ‘êq+<äH√ ‘·+<äHêH=`‘·+<äì
286
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘êq+<äH√ ‘·+<äHêH√ Ç‘ê´~. $düsT¡ sê‹ |ü<ë\˝À 1.@–DÏjT˚ –DÏjT˚ 2.düT$«,
düTjÓ÷´, Hê], •e •e yÓTT<ä˝…’q$ #˚s¡TkÕÔs¡T.
ø£qï&É <˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻq n‹ ÁbÕNq ^‘ê\T Á‹|ü~ \j·T˝ÀH˚ ñ+&˚eq
&ÜìøÏ Ä<Ûësê\THêïsTT. C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À`eTTK´+>±`Ád”\Ô bÕ≥\˝À eTTø±ÿ\T
uÛ≤>∑+ Á‹|ü<Tä ˝Ò. ø£qï&É+ |ü\T≈£î\≈£î, Á‹|ü~øÏ düJeyÓTqÆ dü+ã+<Ûeä TT+~. Á‹|ü~
eT÷&ÉT bÕ<ë\ |ü<ä´eTì <ëì ù|πs dü÷∫düTÔqï~. Bìï ÁbÕNq ø±\+ qT+∫
(Áø°.X¯.700 Hê{Ï) u≤<ë$T XÊdüq+ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï˝À Ç˝≤π> Áyêùdyês¡T. Á‹|ü~øÏ
eT÷&ÉT bÕ<ë\ |ü<´ä eTì ù|s¬ H’ ê <ëìï bÕ&˚ $<Ûëq+ Hê\T>∑T bÕ<ë\T bÕ&çq≥T¢>±
ñ+≥T+~.
ª<ä÷s¡T ã+<ä¬s ãs¡* yÓ’j·÷´s¡ ìq–s¡*
sêDÏ ìq eTTK ø£fiËsTTs¡* m˝…ôV≤D…í
kÕ$s¡ _<ä›s¡÷ qq–s¡*µ
nì ñ+fÒ Bì˝À 5,6,7 >∑D≤\qT eT∞fl ¬s+&Ée e÷s¡T bÕ&ÉT‘ês¡T.
n|üŒ&É~ Ç˝≤ ñ+≥T+~.
ªª<ä÷s¡T ã+<ä¬s ãs¡* yÓ’j·÷´s¡ ìq–s¡*
sêDÏ ìq eTTK ø£fiËsTTs¡*
sêDÏ ìq eTTK ø£fiËsTTs¡*`m˝…ôV≤D…í
kÕ$s¡ _<ä›s¡÷ qq–s¡*µµ
Á‹|ü~ì bÕ&˚ $<ÛëHêìï ã{Ϻ ¬s+&ÉT ~«|ü<ä bÕ<ë\e⁄‘·Tqï~.
C≤q|ü < ä Á‹|ü ~ Ç+‘· ÁbÕ#· T sê´ìï dü + bÕ~+#· & ÜìøÏ mH√ï
ø±s¡D≤\THêïsTT. Ç~ ∫qï ^‘·eTT. ∫qï ∫qï uÛ≤yê\qT #·øÿ£ >± e´ø£+Ô #˚jT· &ÜìøÏ
nqT≈£L\yÓTÆ+~. nø£åsê\T ˝Òø£ e÷Á‘·\ ìs¡“+<Ûä+ ˝Ò<äT. Bì˝À ÁbÕdü $Hê´dü+
m+‘√ #·ø£ÿ>± #·÷|üe#·TÃ. j·T‘·T\T ÁbÕdü\T n‹ düVü≤»+>± |ü&çb˛‘êsTT.
ªªHêsêj·TD≤ ìqï HêeT<ä ;»e
HêHÓ*¢ _‹Ô u…fiËj·T* ìq HêeT
Hê\– y˚T˝… u…fiË<˚qµµ
Ç~ Áyêj·T&É+ #ê˝≤ düT\uÛÑ+. eT÷&ÉT #·s¡D≤\˝À eTT<äT›>± ∫ìï ∫ìï
uÛ≤yê\qT bı+<äT |üs#¡ e· #·TÃ. n+<äTe\¢H˚ Á‹|ü<Tä \˝À ì‘·´J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q
düTU≤\T, <äT'U≤\T, ø£cÕº\T, XÊØs¡ø£ ÁX¯eT\T, ˙‘·T\T, <Ûsä êà\T, y˚&TÉ ø£\T yÓTT<ä˝q’…
287
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
nH˚ø£ $wüj·÷\T bı+<äT |üs¡#·ã&ܶsTT. Ç$ n‘·T´‘·ÔeT uÛ≤e^‘ê\j·÷´sTT. ã+~ <ëH˚q ÁlVü≤Ø...........µµ
Á‹|ü<äT˝Ò ø±ø£ Ç+ø± mH√ï s¡ø±\ C≤q|ü<ä ^‘ê\T ≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T bÕ≥\qT >∑÷]à #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT n$ |ü+#·eT dü«s¡+ ø£+f… m≈£îÿe
ªª>∑+<Ûä ø£düTÔ] |ü⁄q>∑ b˛eì #ÓbÕŒqT. n<˚ ø£qï&É+ bÕ≥\≈£L e]ÔdüTÔ+~. ø=ìï bÕ≥\˝À dü+^‘·X¯øÏÔ
>ös¡e«q ˆ ø£+<ä>∑ <Ûä]dæ<äs¡ ˆ n~Ûø£+>± ñ+&Ée#·TÃ. e÷eT÷\T>± á X¯øÏÔ C≤q|ü<ä ^‘ê\˝À düs¡fi¯ s¡÷|ü+˝À
n+<ä<ä _[ m˝… n&ÉøÏ ø±#·e⁄ düTDí ñ+≥T+~. C≤q|ü<ä >±j·T≈£î\T XÊÁk˛Ôø£Ô+>± sê>±\qT nuÛÑ´dæ+∫q yês¡T ø±s¡T.
eTT+<ä eT&É∫ ì≥Tº eT*¢– eTfiË>∑ ¬s<ä ‘êeTT n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT $qï ø=ìï bÕ≥\ es¡Tdü\T ø£*|æ ñ+&Ée#·Tà n+‘˚.
eT‹j·T bÕ*kı mq>∑ e÷s¡Z dü+^‘êìøÏ _ÛqïyÓTÆq <˚•øÏ dü+ã+~Û+∫+~ C≤q|ü<ä dü+^‘·+.
l>∑Dsêj·÷ düTÔ‹ e÷&ç ñDdüTyÓH=µµ <˚•˝Ò≈î£ +&Ü e÷s¡Z dü+^‘·+ |ü⁄≥º ˝Ò<Tä . <˚•ì dü+düÿ]+#˚ e÷s¡dZ +ü ^‘êìï @s¡Œs¡∫
nH˚ bÕ≥ ªøÏ≥‘· øÏ≥µ Äeè‘êÔ\‘√ K+&É>∑‹‘√ q&ÉTdüTÔqï~. ñ+{≤s¡T. eTq dü+^‘· |ü<ä∆‘·T\ n_Ûeè~∆øÏ eT÷\uÛÑ÷‘ê\T C≤q|ü<ä ^‘ê˝Ò.
ªªes¡d”– ãs¡eP<äT C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À ≈£L&Ü ø=ìï |üPs¡sí ê>±\THêïsTT. nsTT‘˚ n$ ns¡T<äT. |ü˝˝¢… À¢
düs¡düe« mfi≤fl eT÷d” ø√\Dí ø√\ bı<äT›H˚ï $ì|æ+#˚ ø=ìï ÁbÕ‘·'ø±\ ^‘ê\˝À yÓ÷Vü≤q, uÛÑ÷bÕ*, Äs¡_Û Ç‘ê´~
@fi¯eT+~ HÓπ>DÏ eT≈£îfl sê>±\qT >∑T]Ô+#·e#·TÃ. á ÁøÏ+~ ^‘êìï yÓ÷Vü≤q sê>∑+˝À bÕ&ÉT‘ês¡≥.12
u…fifl¯ u…fi>¯ ±q @ÁfiËø√µµ ªªs¡+>∑Hêj·Tø£ sêJe˝À#·q
ô|’ bÕ≥ \*‘·s¡>∑fi¯≈£î düMT|ü+>± ñ+~. s¡eTD ˙ u…fi>¯ ±sTT‘˚fi’Ë
ªªø£dæ ø£dæ ø=ã“] Vü≤düqTfi¯fl õ* ∫* |üøÏå C≤‹>∑fiË¢\ #Ó\|æ*>∑T≥Tº‘·Ô
_dæj·T Vü‰s¡D >∑&Éã _[jÓT u…\¢ düTπøåeT<ä* düà]düTe⁄e⁄ lVü≤]j·T ˆˆ 1 ˆˆ
s¡dü u≤fiË Kã“ düT*<äT eTT+~≥ºs¡ düTs¡sT¡ øÏqïs¡sT¡ øÏ+|ü⁄s¡TwüsT¡ ñs¡>s∑ T¡
Çdüe÷&ç ã+<ä ‘·T‘·Ô ‹+<˚q ‘êsTTµµ11 |ü] |ü]j·T* ã+<äT Vü‰&ÉTes¡T Vü≤]jÓT ˆˆ 2 ˆˆ
Ç~ ≈£îdüTeT wü≥Œ~ ns¡TDqT ã+<äT <äj·÷#·\<ä* ì+<äT
ø£qï&É C≤q|ü<ä dü+^‘êìï #Óù|Œ≥|üŒ&ÉT ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T ^‘ê\‘√ b˛*à øÏs¡De<√s¡Te uÛ≤düÿs¡qT ˆˆ 3 ˆˆ
#Ó|üŒe#·TÃ. á bÕ≥\T ≈£L&Ü ø=ìï{Ïì ‘Ó\T>∑T˝À ˝≤>±H˚ |ü⁄Hêï>∑esê[, e÷qe⁄ìøÏ dü+^‘êìøÏ m+‘√ düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûeä TT+~. “No songless
Hê<äHêeTÁ|æj·T, Äq+<ä uÛ…’s¡$, ˙˝≤+ã] Ç‘ê´~ sê>±\˝À bÕ&ÉT‘ês¡T. Ä~, people has ever been discovered’ says the Oxford companion to Music; and it
s¡÷|üø£, #êe⁄ ‘êfi≤\T m≈£îÿe>± yê&ÉTø£˝À ñHêïsTT. ªVü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯óµ nH˚ goes on to tell us that only men and birds sing, not animals. This is not quite true:
|ü⁄düÔø£+˝À ø=ìï C≤q|ü<ä π>j·÷\≈£î sê>±\T Çe«ã&ç ñHêïsTT. nHêïs¡T. C.Day Lewis.
I myself sang last year to a seal.......” 13

ªªø£]j·T+^...........ø£dü÷‹ dü+^‘·eTH˚~ Á|ü‹ ÁbÕDÏø° ÄVü‰¢<ëìï ø£*–düTÔ+<äì Äj·Tq eT‘·+.

‘·˝…‘·T+ã............C≤ePfi¯
n+>±fi¯<ë>∑ q$˝≤≥µµ nH˚~ ø°s¡yêDÏ sê>∑+˝À bÕ&Éã&˚ ˝≤*. eTs√
$düTs¡Tsê‹ bÕ≥ Ks¡Vü≤s¡ Á|æj·Tsê>∑+˝À ñ+~.
ªªÇ+<äT qqï+............>∑fi¯ Ál>∑+<ÛäHê ø±e
288
C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À ñ+&˚~ dü+^‘· ø±s¡T\T, ˝≤ø£Då ≈Ï î£ \T #Óù|Œ dü+^‘·+, #Û+· <ädTü ‡
ø±ø£ b˛sTTHê yê{Ï n+<ä+ yê{Ï ≈£î+~. yê{Ï e÷<ÛäTs¡´+ yê{Ï ≈£î+~. XÊÁdüÔ+
‘Ó*dæq yê]øÏ, •wüߺ\≈£î •wüߺ\ s¡#·q\T dü+‘√cÕìïdüTÔ+&É>±, @ \ø£åD≤\≈£L
˝§+>∑ì C≤q|ü<ä π>j·÷\˝Àì e÷<ÛäTs¡´+ Á|ü‹ düVü≤è<äj·TT&çì n\]düTÔ+~.
289
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
{Ï|Œü DÏ
1. bÕ≥\˝À #Û·+<ädüT‡, ãTT‘·+uÛÑs¡ (|”]ƒø£) 13.ñ|üdü+Vü‰s¡+
2. ‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T, |ü⁄.3
3. |ü˝…¢|ü<ë\T, |ü⁄.44 ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\qT |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï b˛*ø£\T,
4. ø√sê&É sêeTø£èwüíj·T´, <äøÏåD <˚X¯ uÛ≤cÕ kÕs¡dü«‘·eTT\T, |ü⁄.181 ø=ìï $uÛÒ<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. Ç|üŒ{Ï es¡≈£î #Ó|æŒq $wüj·÷\H˚ dæ+Vü‰e˝Àø£q+
5. n<˚, |ü⁄.154 #˚dTü ø=+fÒ Ä b˛*ø£\T yÓTT<ä˝q’… $ ‘Ó\TkÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T k˛<äs¡ uÛ≤wü\T.
6. |ü˝…¢ |ü<ë\T, |ü⁄.65 uÛ≤cÕ $wüj·T+˝ÀqT, kÕVæ≤‘·´ $wüj·T+˝ÀqT, HÓ’dü]Zø£+>±s¡T, kÕ+düÿè‹ø£+>±qT
7. >±qø£fi≤uÀ~Ûì, u≤\ düs¡dü«‹ ãTø˘ &çb˛ Ç+ø± mH√ï $<Ûë\T>± á ¬s+&ÉT uÛ≤wü\≈£L düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûë\THêïsTT. á
8. ø£.sê.ø£è.(dü+) CÒqVü≤ì>∑fi¯ó, |ü⁄.15 ¬s+&ÉT uÛ≤wü\≈£î+&˚ dü+ã+<Ûä+ á Hê{Ï~ ø±<äT nsTTHê ø=ìï uÛÒ<ë\T ≈£L&Ü
9. Á|üãT<ä∆ ø£sêí≥ø£, dü+|ü⁄.53, |ü⁄.64 ø£ q Œ&É ø £ b˛e⁄. ˇø£ ‘Ó \ T>∑ T <˚ X ¯ + ˝ÀH˚ kÕ>∑ s ¡ ÁbÕ+‘· + , ‘Ó \ +>±D≤,
10. n<˚, |ü⁄.77 sêj·T\d”eT˝˝Àì >π j·÷\qT |ü]o*+∫q|ü⁄&ÉT ø=ìï uÛ<Ò ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. n˝≤π>
11. Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, ns¡TD√<äj·T, |ü⁄.15 ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\≈£î mH√ï b˛*ø£\THêï ø=ìï $XÊ«kÕ\T, eT‘ê#êsê\T, $H√<ë\T,
12. •esêeTø±s¡+‘·, C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, |ü⁄.14 n\yê≥T¢, Ç+ø± eT]ø=ìï $wüj·÷\˝À uÛÒ<ë\T+{≤sTT.
13. C.Day Lewis, The Lyric Impulse Folk-Literature nH˚ |ü<ëìøÏ ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T ¬s+&ç{À¢ C≤(»)q|ü<ä
kÕVæ≤‘·´eTH˚ yê&ÉT‘ês¡T.Folk-poetry ì ‘Ó\T>∑T˝À C≤q|ü<ä ø£$‘·«eTì, ø£qï&É+˝À
C≤q|ü<ä ø£$‘Ó ˝Òø£ ø±e´ nì |æ\ee#·TÃ. C≤q|ü<ä ø£$‘·«+˝À ¬s+&ÉT $<Ûë\T :
1.C≤q|ü<ä π>j·÷\T 2. C≤q|ü<ä ø£<∏ë π>j·÷\T. ‘Ó\T>∑T˝À _.sêeTsêE>±s¡T,
ø£qï&É+˝À _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡>±s¡T ‘·eT |ü]XÀ<Ûäq yê´kÕ\˝À C≤q|ü<ä ^‘ê\
o]¸ø£ ÁøÏ+<ä ø£<∏ëπ>j·÷\qT ≈£L&Ü |ü]o*+#ês¡T. ø±ì H˚qT ø£<∏ëπ>j·÷\T e<ä*
y˚dæ C≤q|ü<ä >π j·÷\qT ($&ç>π j·÷\T) e÷Á‘·+ |ü]o*+#êqT. C≤q|ü<ä ø£$‘·«+˝À
$&ç π>j·÷˝Ò ÁbÕNqyÓTÆq$. ø£<∏ëπ>j·÷\T Ä ‘·sê«‘· |ü⁄{Ϻq$.
C≤q|ü<ä π>j·÷\T m˝≤ |ü⁄{≤ºj·TH˚<ëìøÏ ø=+‘·es¡≈£î düe÷<Ûëq+
#Ó|üŒe#·TÃ. bÕ≥ø£+f… eTT+<äT qè‘·Ô+ |ü⁄{Ϻ+~. mH√ï s¡ø±\ qè‘ê´\˝À bÕ<ä
Vü≤düÔ $Hê´düy˚T >±ì uÛ≤wü ˝Òø£ b˛e&É+ bÕ≥ Äsê«NqeTì ìs¡÷|ædüTÔqï~. “The
priority of dance over song is clear from the large number of dances which have
no words and are entirely self-sufficient and self-explanatory without them.”1
eTqTwüß\+‘ê y˚≥ yÓTT<ä˝q’… ñ<√´>±\‘√ ø£w|ºü &ü ç sêÁ‹ ˇø£ÿ#√≥ #˚] ñ˝≤¢d+ü >±
ø±\+>∑&ùç |≥|ü⁄Œ&ÉT qè‘·+Ô ˝Òø£ qè‘·´+ |ü⁄&TÉ ‘·T+~. Áø£yT˚ D ≈£Lìsê>∑+, \j·÷ì«‘·yTÓ qÆ
uÛ≤wü, bÕ≥ yÓ\Te&ÉT‘·T+~. s¬ +&ÉT s¡ø±\dæ<ë∆+‘ê\THêïsTT. |üqT\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT,
290 291
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
n+fÒ, |ü&eÉ q&çù|≥|ü⁄Œ&ÉT, ãfi¯ófl˝≤π>≥|ü⁄Œ&ÉT, e&ÉT<¢ +ä #˚≥|ü⁄Œ&ÉT, |æ+&ç $düsπ ≥|ü⁄Œ&ÉT,
≈£Lìsê>±\T rj·T&É+, @y√ e÷≥\T \j·Tã<ä+∆ >± nq&É+, n˝≤ ø±ø£ e÷qyêr‘·
X¯≈£îÔ\≈£î ‘·eT uÛ≤yê\qT $qï$+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝À bÕ≥ yÓ\Te&ç+<äì
eTs√eT‘·+. n+<äs÷¡ y˚{≤&É&ÜìøÏ yÓ[fl ekÕÔsT¡ . n|ü⁄Œ&ÉT>∑+‘·T\T y˚d÷ü Ô dü+‘√wü+‘√
‘·eT Äy˚XÊ\qT, nqTuÛÑ÷‘·T\qT n+<äs¡÷ #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT \j·Tã<ä∆yÓTÆq uÛ≤wü
yÓ\Te&ÉT‘·T+~. Ç+‘˚ ø±ø£ qè‘·´+ ˝Òì<˚ bÕ≥ ˝Ò<äH˚ yês¡÷ ñHêïs¡T. “Through
dances primitive peoples express their emotions with all the force that dancing
allows, and work an enchantment or some pray or show their identity with their
totems or illustrate some myth or hold intercourse with their gods. All these
things their songs also do, but without the dance the song would hardly exist” 2,
nsTT‘˚ Ç~ n‹ ÁbÕNq e÷qe⁄ì bÕ≥\≈£î dü+ã+~Û+∫q e÷≥. áHê{Ï
‘Ó\T>∑T ø£qï&É C≤q|ü<ä^‘ê\≈£î á e÷≥\T e]Ô+#·e⁄.
‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À C≤q|ü<äπ>j·÷˝…|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄{≤ºsTT yÓTT<ä˝…’q yê{ÏøÏ
‘·–q düe÷<ÛëHê\T, Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. nsTT‘˚ á ¬s+&ÉT uÛ≤wü\ kÕVæ≤‘ê´\
|ü⁄≥Tºø£≈£î m+‘√ ø±\+ eTT+<äT>±H˚ C≤q|ü<ä π>j·÷\T Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚eì
#Ó|Œü e#·TÃ. $qïø√≥ ô|<äq› <ä+|ü⁄fi¯fl bÕ≥\T ‘·sT¡ y√»\˝À ñ+{≤j·Tì #ÓbÕŒ&ÉT.
‘Ó\T>∑T˝À <=]øÏq |ü<´ä XÊdüHê\˝À yÓTT<ä{<Ï q’Ó n<ä+› øÏ XÊdüq+ (Áø°.X¯.848`892)
>∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´ì ø±\+Hê{Ï~. Bì˝À ‘·s¡Ty√» |ü<ä´eTT+~.
ª|ü≥º+ãT >∑{Ϻq Á|ü<∏äeT+ãT H˚&ÉT
ã\>∑s¡« yÓTT|üŒ">∑ u…’˝Ò∫ ùdq............µ
‘·s¡Ty√» n‹ ÁbÕNqyÓTÆq ‘Ó\T>∑T #Û·+<ädüT‡. Ç~ ¬s+&ÉT ~«|ü<äbÕ<ë\
ø£\sTTø£‘√ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ~«|ü<ä ‘·sT¡ y√» ø£+f… ÁbÕNqyÓTqÆ <ä+{≤s¡T. 9e X¯‘ê_›
Hê{Ïπø ~«|ü<ä\T, ‘·s¡Ty√»\T Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚$. bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq C≤q|ü<ä
^‘ê\q<ä–q ª‘·TyÓTà<ä |ü<äeTT\T, Á|üuÛ≤‘· |ü<äeTT\T, X¯+ø£s¡|ü<äeTT\T,
ìyê[|ü<äeTT\T, yê˝ÒX¯ó|ü<äeTT\T, >=_“|ü<äeTT\T, yÓHÓï\|ü<äeTT\Tµ eTTqï>∑T
yê{Ïì ù|s=ÿHêï&ÉT. Çe˙ï eTq uÛ≤wü˝À kÕVæ≤‘·´+ düèwæºø±ø£ eTT+<˚ C≤q|ü<ä
ø£$‘· u≤>± Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚<äì ìs¡÷|ædüTÔHêïsTT.
ø£qï&É π>j·÷\˝À n~Ûø£+>± ø£ì|æ+#˚ Á‹|ü<äT\T ≈£L&Ü n‘·´+‘· ÁbÕNq
ø±\+qT+#˚ XÊdüHê˝˝À ø£ì|ædüTÔHêïsTT. Áø°.X¯.700˝Àì u≤<ë$T #êfi¯óø£´
292
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
XÊdüq+˝ÀH˚ Á‹|ü~ñ+~. ‘Ó\T>∑T˝À ˝≤>±H˚ s√ø£{Ï bÕ≥\T n‘·´+‘· ÁbÕNHê\ì
#Ó|üŒ&ÜìøÏ Ä<Ûës¡eTT+~. ø£$sê» e÷sêZì (9e X¯‘ê_›)øÏ eTT+<˚ zeì¬>, ˇq¬ø
Vü‰&ÉT nH˚$ ñHêïj·Tì ‘Ó\TdüTÔqï~.
ª@y˚[«<= •ee÷s¡eT ˆ V”≤efi¯j·÷~Û|üq düTuÛÑ>∑ ø£$‘ê >∑TDeT+
uÛÑ÷efi¯j·T<=fiŸ >∑C≤wüºø£ ˆ yÓ÷eì¬>j·TT yÓTTq¬ø Vü‰&ÉT e÷<ä<Ó ù|[Z+µ3
M{Ïì ã{Ϻ ø£qï&É kÕVæ≤‘·´+ |ü⁄≥º&ÜìøÏ eTT+<˚ ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\T
≈£L&Ü Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚eì ‘Ó\TdüTÔqï~.
‘Ó\T>∑T˝ÀqT ø£qï&É+˝ÀqT s√ø£{Ï bÕ≥˝Ò ÁbÕNqyÓTÆq$>± Ç+‘· es¡≈£î
<=]øÏq düe÷#êsêìï ã{Ϻ ‘Ó\TdüTqÔ ï~. n˝≤#·÷ùdÔ ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T s¬ +&ç{˝Ï ÀqT
|üì bÕ≥˝Ò ÁbÕNqyÓTÆq$>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. á |üìbÕ≥˝˝À ø£s¡¸ø£ π>j·÷\T,
ø±]àø£ π>j·÷\T, ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T ñHêïsTT. ø£qï&É+˝Àì ø£s¡¸ø£
π>j·÷\ ô|’q>∑÷&Ü eT‘· Á|üuÛ≤e+ m+‘·>±H√ ñ+~. ‘Ó\T>∑T˝À ø£s¡¸ø£ π>j·÷<äT\T
m≈£îÿe>± X¯è+>±s¡ π>j·÷˝…’ ñ+{≤sTT. sêeTT&ÉT, ø£èwüßí&ÉT yÓTT<ä˝…’q <˚e‘·\qT
>∑÷]Ãq$ ≈£L&Ü ˝Òø£ b˛˝Ò<äT. ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T m≈£îÿe>±
>∑èVü≤JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q$. ø£qï&É+˝À ñ‘·sÔ ¡ ø£sêï≥ø£+ yÓ|’ ⁄ü ø£s¸¡ ø£ >π j·÷\T
#ê˝≤es¡≈£î •euÛÑøÏÔ π>j·÷˝Ò. ‘Ó\T>∑T |ü˝…¢ bÕ≥\ô|’q Ç+‘·>± eT‘· Á|üuÛ≤e+
ø£ì|æ+#·<Tä . ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T s¬ +&ç{À¢ ø±]àø£ >π j·÷\T ‘·≈î£ ÿy˚. j·T+Á‘ê\ sê|æ&ç
<Ûä«qT\ s=<ä˝À yêfi¯fl >=+‘·T\T |üP&ÉT≈£î b˛‘êsTT. Hê>∑]ø£‘· ô|#·Tà ô|]–+~.
@yÓ’Hê ñHêï n$ ø=+‘· ø±\+ øÏ+<ä≥ s¡+>∑÷qT yÓTT<ä˝…’q #√≥¢ ø£sêà>±sê\˝À
|üì#˚j·T&ÜìøÏ yÓ[flq yêfi¯ófl, ¬s’˝Ò« ≈£L©\T yÓTT<ä˝…’q yêfi¯ófl bÕ&˚$. <ä+|ü⁄&ÉT
bÕ≥\T, ‹s¡T>∑* bÕ≥\T ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T ¬s+&ç{À¢qT m≈£îÿe>± >∑èVü≤JeHêìøÏ
dü+ã+~Û+∫qy˚.
bÕs¡e÷]úø£ ^‘ê\qT eT÷&ÉT s¡ø±\T>± $uÛÑõ+#êqT. uÛÑøÏÔ π>j·÷\T
‘Ó\T>∑T˝À m≈£îÿe>± sêeTT&çì >∑T]+∫q$ \_ÛkÕÔsTT. sêeT<ëdüT bÕ≥\H˚ø£+
C≤q|ü<ä π>j·÷\T>± e÷] b˛j·÷sTT. ‘ê´>∑sêE≈£î ≈£L&Ü C≤q|ü<äT˝À¢ n+‘·
Á|ü#ês¡+ \_Û+#·˝<Ò Tä . ªn+‘ê sêeTeTj·T+µ, ª|ü\Tπø ã+>±s¡ e÷jÓTHêµ yÓTT<ä˝q’…
sêeT<ëdüT bÕ≥\T Äj·Tq$ nì ‘Ó\TdüTø√˝Òq+‘·>± C≤q|ü<Tä \≈£î ∫s¡|]ü ∫‘ê\T
nsTTb˛j·÷sTT. ‘ê´>∑sêE HÍø± #·]Á‘·˝À Áyêdæq ª˙ HêeT s¡÷|üeTT\≈£î ì‘·´»j·T
eT+>∑fi¯+µ Ç‘ê´~ ø°s¡Ôq\T e÷Á‘·+ Vü≤]ø£<∏ä\T yÓTT<ä\>∑T yê{Ï˝À bÕ&Éã&ç
293
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
C≤q|ü<äT\≈£î |ü]#·j·TeTj·÷´sTT. ø£qï&É+˝À uÛÑøÏÔπ>j·÷\˝À •e⁄ì<˚ ô|’#˚sTT.
BìøÏ Ä <˚X¯+˝Àì *+>±j·T‘· eT‘· Á|üuÛ≤ey˚T ø±s¡D+. ãdüeqï, nø£ÿ eTVü‰<˚$
yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl C≤q|ü<Tä \˝À ≈£L&Ü #=#·TÃ≈£î b˛j˚T≥T¢ •e uÛøÑ ìÔÏ q÷] b˛XÊs¡T.
Áe‘ê\T, H√eTT\T, C≤‘·s¡\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T, ‘·‘ê«\T ‘Ó\T>∑T˝ÀqT
ø£qï&É+˝ÀqT #ê˝≤es¡≈£î ˇπø $<Ûä+>± ø£ì|ækÕÔsTT. C≤‘·s¡\˝À e÷Á‘·+ ‘Ó\T>∑T
<˚X¯+˝À Ç+ø± #ê˝≤es¡≈£î bÕ‘· |ü<ä∆‘·T˝Ò n\yê≥T˝À ñHêïsTT. ø£qï&É+ yê]
C≤‘·s¡\˝À •wüº dü+Á|ü<ëj·÷\T ≈£L&Ü #√≥T #˚düT≈£îqï≥T¢ ø£ì|ædüTÔ+~. ø£qï&É
<˚X¯+˝À ø£s¡>∑ dü+Á|ü<ëj·T+ yÓTT<ä˝…’q$ ñHêïsTT. |ü∫Ã≈£î+&ÉqT |üP\T, y˚|ü
eT+&É\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï‘√ n\+ø£]+∫ Ç+{Ï+{Ïø° ‹|ü⁄Œ‘ês¡T. Ç~ yÓTÆdü÷s¡T
<˚XÊìøÏ <ä>sZ∑ ¡ ñqï |ü⁄+>∑q÷s¡T yÓTT<ä˝q’… #√≥¢≈L£ &É yê&ÉTø£˝À ñqï dü+Á|ü<ëj·T+.
n+‘˚>±ì $T–*q #√≥¢ ø£q|ü&É<äT. Ç˝≤+{Ï ø=ìï dü+Á|ü<ëj·÷\T ‘Ó\T>∑Tyê]
e\¢ ø£qï&ç>∑T\≈£î, ø£qï&ç>∑T\e\¢ ‘Ó\T>∑T yê]ø° n\yê≥j·÷´sTT.
ªÁd”Ô\ bÕ≥\Tµ nH˚ ù|s¡T‘√ ‹s¡T>∑* bÕ≥\T, s√ø£{Ï bÕ≥\T, ø£s¡àe÷s¡Z
π>j·÷\T, ˝≤\T\T, ô|[¢bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï #·˝≤eTD° ne⁄‘·THêïsTT. ‹s¡T>∑*
bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q$ |üì bÕ≥\˝ÀH˚ #˚sêÃqT. Áe‘ê\T, H√eTT\T yÓTT<ä\>∑T
yêìøÏ dü+ã+~Û+∫q$ bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\˝À #˚s¡T‘êsTT. ˝≤\T\T, CÀ\\T,
|æ\¢\ bÕ≥˝À¢, ô|[¢ bÕ≥\T y˚&ÉTø£ bÕ≥˝À¢ #˚s¡Ãe#·TÃ. Äj·÷ o]¸ø£\˝À yê{Ïì
#˚sá &ÉyT˚ düeT+»dü+>± ñ+≥T+~. ‘·*`¢ ≈£L‘·Ts¡T, nqï`#Ó˝\¢… T, e~q`eTs¡<\ä T,
n‘êÔø√&É\T yÓTT<ä˝…’q u≤+<Ûäyê´\qT >∑T]+∫q bÕ≥\qT u≤+<Ûäe´ ^‘ê\˝À
#˚sêÃqT. á u≤+<Ûyä ê´\T ‘Ó\T>∑T yê]ø° ø£qï&É+ yê]ø° ˇø£f.Ò n˝≤ #·÷ùdÔ uÛ≤s¡‘·
<˚X¯+˝ÀH˚ n+<ä]ø° >∑èVü≤ dü+ã+<ÛäyÓTÆq $wüj·÷˝˝À b˛*ø£ ø£ì|ædüTÔ+~.
|æ\\¢ bÕ≥\˝À ˝≤\T\qT >∑÷&Ü #˚sêÃqT. ø=+<äsT¡ Bìï n+^ø£]+#·sT¡ .
nsTTHê ˝≤\T\T |æ\¢\≈£î ns¡ú+ ø±q+‘· e÷Á‘êq yê{Ïì y˚s¡T #˚j·Tqø£ÿs¡˝Ò<äT.
n$ |æ\¢\ ø√düy˚T ñ<˚›•+|üã&ܶsTT ø±ã{Ϻ |æ\¢\ bÕ≥˝À¢H˚ #˚s¡Ã&É+ ‘·|ü⁄Œø±<äT.
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ø=ìï{Ïì ≈£L&Ü |æ\¢\ bÕ≥\˝À #˚sêÃqT. nsTT‘˚ nìï{Ï˙
#˚s¡Ã&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. ø=ìï ‘Ó\T>∑T |æ\¢\ bÕ≥\˝À XÊÁdüÔ $wüj·÷\T ≈£L&Ü
Á|üy•˚ +#êsTT.
C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À y˚&ÉTø£ bÕ≥\<=ø£uÛ≤>∑+. Ç$ C≤q|ü<äT\T ‘·eT
$H√<ä+ ø√dü+ ø£*Œ+#·T≈£îqï$. ô|[¢ ø£sà¡ >± ø±ø£ y˚&TÉ ø£>± #˚dTü ≈£îHêïs¡T C≤q|ü<Tä \T.
294
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
n+<äTe\¢ ô|[¢ bÕ≥\qT ≈£L&Ü y˚&TÉ ø£ bÕ≥\˝ÀH˚ #˚sêÃqT. ô|[¢øÏ dü+ã+~Û+∫q
ø=ìï $wüj·÷\˝À ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ø£qï&É+ yê]øÏ uÛÒ<ä+ ø£ì|ædüTÔ+~. nsTTHê
m<äTs¡Tø√\, eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·<Ûës¡D+ yÓTT<ä˝…’q$ Ç<ä›]ø° ñHêïsTT. ø=ìï ø=ìï
y˚&ÉTø£\T ˇø£ ø±\+˝À ñHêï sT÷ Hê&ÉT n+‘·]+∫ b˛j·÷sTT. edü+‘√‘·‡e+
n˝≤+{Ï yê{Ï˝À ˇø£{Ï Ç~ á Hê{Ïø° ø£qï&É <˚X¯+˝À Ä#·]+|üã&ÉT‘·Tqï~.
ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ ù|s¡T‘√ sêj·T\d”eT õ˝≤¢˝˝À, ‘Ó\+>±D≤˝À á |ü+&ÉT>∑ á
Hê{Ïø° Ä#·]+|üã&ÉT‘·÷ ñ+~. ø±ì kÕ>∑s¡ ÁbÕ+‘·+˝À edü+‘√‘·‡e+ n+‘·]+∫
b˛sTT+~. <ädsü ê y˚&TÉ ø£\T ªHê&ÉV≤ü 㓵 nH˚ ù|s¡T‘√ yÓTdÆ ÷ü s¡T <˚Xe¯ T+‘·{≤ n‘·´+‘·
yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘êsTT. ‘Ó\+>±D≤˝À Ç$ ø±ø£ Áã‘·Tø£eTà bÕ≥\ì, u§&Ó¶eTà
bÕ≥\ì Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. Ç˝≤+{Ï$ $T–*q ÁbÕ+‘ê\˝À ˝Òe⁄. Ç˝≤
Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\yê] n_ÛsT¡ #·T\≈£î n\yê≥¢≈î£ nqT>∑TD+>± mH√ï dü+Á|ü<ëj·÷\T,
y˚&ÉTø£\T @s¡Œ&ܶsTT. X¯è+>±s¡ Vü‰dü´ø£s¡TD≤<äT\ìï{À¢øÏ X¯è+>±s¡y˚T nÁ>∑kÕúq+
eVæ≤düTÔqï~. ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À ≈£L&Ü n+‘˚.
‘Ó \ T>∑ T ø£ q ï&É uÛ ≤ wü \ yê] Ä#êsê\T,$XÊ«kÕ\T,es¡ í e ´edü ú ,
y˚wüuÛÑ÷wüD≤\+ø±sê\˝À ø=ìï b˛*ø£\THêï ø=ìï uÛÒ<ë\T ≈£L&Ü #·÷|ü≥Tº‘êsTT.
ø£qï&É ^‘ê\ô|’ eT‘· Á|üuÛ≤e+ ø£ì|ædüTÔ+~. @>∑+{Ï, |æ&ÉT|ü]Ô yÓTT<ä˝…’q yês¡T
s¡∫+∫q XË’e π>j·÷\THêïsTT >±ì yê{Ïì s¡∫+∫q yês¡T •wüߺ\T. ø£qï&É+˝À
n˝≤ø±ø£ ndü+U≤´+ø£yÓTÆq C≤q|ü<ä π>j·÷\ô|’q XË’eeT‘· Á|üuÛ≤e+ ø£ì|ædüTÔ+~,
‘Ó\T>∑T˝À C≤q|ü<ä >π j·÷\T ø=ìï{À¢ Á>±+~∏øu£ ≤Û wü #Ûêj·T\T ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£qï&É+˝À m≈£îÿe>±— n+fÒ ‘Ó\T>∑T˝À ø£+f… m≈£îÿe>± C≤q|ü<äuÛ≤ùw
ñ|üjÓ÷–+#·ã&ç ñ+~.
‘Ó\T>∑T˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\T #ê˝≤es¡≈£î ~«|ü<ä\˝ÀH√, s¡>∑&É\˝ÀH√
n+‘·s¡÷“¤‘ê\e⁄‘êsTT. ø=ìï wü≥Œ<äT\T yÓTT<ä˝…’q$. >∑T]Ô+#·˝Òì #Û·+<ädüT‡˝…H√ï
ø£ì|ækÕÔsTT. ø£qï&É+˝À n‘·´~Ûø£ dü+K´˝À >π j·÷\T Á‹|ü<Tä \˝ÀH˚ ñHêïsTT. Á‹|ü~˙
¬s+&ÉT ~«|ü<ä˝≤>± bÕ&ÉT‘ês¡T. es¡Tdü >∑÷&Ü ø=+‘· es¡≈£î b˛*ø£ ø£*–
ñ+≥T+~. Ç$ e÷qe⁄ìøÏ düV≤ü »yÓTqÆ es¡Tdü\ì, e÷qe⁄ì H√{Ï >∑T+&Ü e÷≥\T
yÓ\Te&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ìdüs+Z¡ >± yÓ\Te&˚\j·T Ä<Ûës¡+>± düèwæº ne⁄‘·THêïj·Tì ì•‘·+>±
|ü]o*ùdÔ ‘Ó\TdüTÔ+~.
á s¬ +&ÉT uÛ≤wü\˝Àì >π j·÷\qT |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ÿ $wüjT· + e÷Á‘·+
295
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
eTq Vü≤è<äj·÷\qT Äø£]¸düTÔ+~. Äø£]¸+#·&Éy˚T ø±<äT— ø£~*düTÔ+~. C≤q|ü<äT\ #˚düTÔHêïs¡T. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ düe÷y˚XÊ\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+, C≤q|ü<ä
Vü≤è<äj÷· ìøÏ uÛ≤cÕe<ÛTä \T ˝Òe⁄. n$ düs«¡ e÷qe Vü≤è<äj÷· $wüÿs¡D #˚ùd n‘·T´‘·eÔ T kÕVæ≤‘·´eT+‘·{Ï˙ Á|ü#·T]+#·&É+, <Ûä«ìeTTÁ<äD (tape record) #˚j·T&É+, C≤q|ü<ä
^‘ê\T. e÷qe⁄&çøÏ ø£*>π ø£cÕº\qT, düTU≤\qT, Äy˚XÊ\qT, Áø√<Ûë\qT, n~ Ç~ edüTÔÁ|ü<äs¡Ùq XÊ\\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+, $<ë´s¡Tú\≈£î bÕsƒ¡´uÛ≤>±\T>± C≤q|ü<ä
nì ø±ø£ eTìwæ ≈£î+&˚ düs«¡ uÛ≤yê\qT e´ø£+Ô #˚ùd düV≤ü » düT+<äs¡ ^‘ê*$. eTìwæ kÕVæ≤‘ê´ìï ìs¡ísTT+#·&É+ eTq+ #˚j·Te\dæq ø=ìï |üqT\T. Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T
bı\+˝À |üì #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT, <ä+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT, $düsπ ≥|ü⁄Œ&ÉT Vü≤è<äjT· + ˝À‘·T\˝À+∫ yê]‘√u≤fÒ ‘Ó\T>∑T yêfi¯ófl ≈£L&Ü C≤q|ü<ä $C≤„q+˝À n_ÛsT¡ ∫ì ô|+bı+~+#·Tø=ì,
dü«#·Ã+¤ <ä+>± yÓ\Te&˚ uÛ≤e^‘ê*$. ‘·q≈£î X¯ø˝ÔÏ <Ò ìä ‘Ó*dæq|ü⁄Œ&ÉT ‘·qø£+f… nr‘· <ëì ø√dü+ ø£èwæ #˚kÕÔs¡ì Ä•dü÷Ô, #˚j·Te\dæ+<äì dü$qj·T+>± n]údü÷Ô á
X¯øÔÏ ñ+<äì q$Tà, ‘·q u≤<Û*ä ï, dü+‘√cÕ*ï, ø£cÕº*ï $T+∫q Äy˚XÊ*ï e÷qe⁄&ÉT |ü]XÀ<Ûäq yê´kÕìï eTT–düTÔHêïqT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ ‘Ó\T|ü⁄≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT yÓ\Te&˚ bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷*$. J$‘·+ MT<ä
s√dæ, u≤<Ûä\‘√ $dæ–, nHê´j·÷\≈£î u≤<Ûä|ü&ç |üs¡e÷‘·à kÕj·TT»´+ #˚s¡&ÜìøÏ {Ï|Œü DÏ
bÕ&ÉT≈£îH˚ yÓ’sê>∑´ π>j·÷*$. _&ɶqT ˝≤*+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT, Ä≥ ˝≤&ÉT≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT, 1.C.M.Bowra, Primitive song, p.241
y˚&TÉ ø£\˝À, |ü+&ÉT>∑\˝À bÕ&ÉT≈£îH˚ |üsy¡ ÷Ó ‘·ÿèwüº >π j·÷*$. J$‘·+˝À nqTuÛ$Ñ +#˚ 2.Ibid, p.242
qes¡kÕ\ s¡T#·T\qT Hê\Tπ> #·sD¡ ≤\˝À nqTuÛ$Ñ +|ü CÒùd ìdüseZ¡ TH√Vü≤s¡ >π j·÷\T 3.E.C.Vol., N.R.35
C≤q|ü<ä π>j·÷\T. Ç$ e÷qe⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q$. e÷qe⁄ì #˚wüº\≈£î
dü+ã+~Û+∫q$. e÷qe⁄ì Vü≤è<äj·÷Hêï$wüÿ]+#˚$. n+<äTe\¢ á π>j·÷\≈£î
uÛ≤wü˝Ò<äT. yê{Ï˝À n$∫äqï+>±, CÀ´‹˝≤ yÓ\T>=+<˚ e÷qes¡÷|ü+ ˇø£ÿfÒ nì
ìs¡÷|æ+#·&Éy˚T Hê sT÷ |ü]XÀ<ÛäHê yê´kÕìøÏ <Û˚´j·T+. Ç˝≤ Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï
uÛ≤wü˝À¢ì C≤q|ü<ä π>j·÷\qT |ü]o*+∫Hê, nq+‘êø±X¯eT÷, dü÷s¡´#·+Á<ä
qø£åÁ‘ê<äT\+‘ê ø=\qT˝À Á|ü‹_+_+∫q≥T¢>± düeTdüÔ e÷qe⁄\ düTK<äT'U≤\T,
n\yê≥T¢, Ä#êsê\T, $XÊ«kÕ\T, düeTdüÔ $X¯«e÷qe J$‘·eT÷ Ä |ü]o\q˝À
eTq≈£î <äè>√Z#·s¡eTe⁄‘·T+~. nq+‘·yÓTÆq C≤q|ü<ä dü+|ü<ä uÛÑ÷>∑s¡“¤+˝ÀH˚
q•+∫b˛≈£î+&Ü yÓ*øÏ rj·Te\dæq u≤<Ûä´‘· n+<ä] MT<ë ñ+~. C≤q|ü<ä
π>j·÷\qT e÷Á‘·y˚T ø±ø£ ø£<∏ä\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T, qeTàø±\T, ø£fi¯\≈£î
dü+ã+~Û+∫q$, C≤rj·TeTT\T, HêqT&ÉT\T, ø£<∏ëπ>j·÷\T yÓTT<ä˝…’q nìï{Ï˙
ùdø£]+#ê*.
Ç|üŒ{Ïπø C≤q|ü<ä dü+|ü<äqT #ê˝≤es¡≈£î b˛>=≥Tº≈£îHêïeTT. nÁX¯<ä∆e\¢
á s¡deü <ä+Z >±»˝≤\qT ‹s¡kÕÿs¡ <äèw摺 √ q•+|ü CÒdTü HÔ êïeTT. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À
C≤q|ü<ä $C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫ m+‘√ |üì »s¡T>∑T‘·Tqï~. $X¯«$<ë´\j·÷\˝À,
|ü]XÀ<Ûäq dü+düú\˝À BìøÏ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq kÕúq+ \_Û+∫+~. W‘·ÔsêVüQ\T ≈£L&Ü
m+‘√ ùde #˚düTÔHêïs¡T. <äøÏåD≤~ì yÓTÆdü÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+ yês¡T m+‘√ ø£èwæ
296 297
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
|ü]XÀ<Ûäq |òü*‘ê\T 1
‘Ó\T>∑T`ø£qï&É uÛ≤wü\˝À C≤q|ü<ä π>j·÷\ |ü]o\q ‘·sê«‘· á ¬s+&ÉT
C≤q|ü<ä $C≤„q πøåÁ‘ê\÷ ìø£≥ dü+ã+<Ûä+ ø£\eH˚ $wüj·T+ düŒwüºeTe⁄‘·T+~.
Á|üø£è‘· |ü]XÀ<Ûäq |òü*‘·+>± ø=ìï ìs¡íj·÷\qT #˚j·Te#·TÃ. yê{Ïì á ÁøÏ+<ä
bı+<äT |üs¡#·&ÉyÓTÆ+~.
1.C≤q|ü<ä >π j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈î£ ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\T n‘·´+‘·
düìïVæ≤‘·yÓTÆq$. á ¬s+&ÉT uÛ≤wü\T ˇπø eT÷\ uÛ≤wü≈£î #Ó+~q k˛<äs¡ uÛ≤wü\T.
C≤q|ü<ä >π j·÷\T dü+düÿ‹˝À uÛ≤>±\T— ˇø£ Á|ü<X˚ +¯ ˝Àì dü+düÿè‹ jÓTTø£ÿ n_Ûe´≈£î\Ô ì
#Ó|üŒe#·TÃ. n+<äTe\¢ ìø£≥ dü+ã+<ÛäeTT+&˚ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T
ˇπø ªeT÷\ dü+düÿ苵 qT+∫ $ø±dü+ bı+~qeì #Ó|üŒe#·TÃ. C≤q|ü<ä ^‘ê\
Á|ü<ëÛ Hê+XÊ\T ø=ìï{Ïì ‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT (#·÷.|ü]XÀ<Ûqä |ò*ü ‘ê\T
2) á $wüj·T+ düŒwüºeTe⁄‘·T+~.
2.‘Ó\T>∑T˝ÀqT, ø£qï&É+˝ÀqT dü+K´$wüj·T+˝À>±ì, yÓ’$<Ûä´+
$wüj·T+˝À>±ì eTT+<äT #Ó|üŒ<ä–q$ |üì bÕ≥\T. M{Ï˝À ≈£L&Ü Á|ü<Ûëq+>±
|ü]o*+|ü<ä–q$ bı\+ bÕ≥\T. eTq~ e´ekÕj·T Á|ü<Ûëq <˚X¯+ ø±ã{Ϻ H˚{Ïø°
C≤q|ü < ä π > j· ÷ \˝À bı\+bÕ≥\<˚ nÁ>∑ k Õú q +. C≤q|ü < ä π > j· ÷ \T,
ø£<∏ëπ>j·÷\T`á ¬s+&É÷ bı\+ bÕ≥\˝À ñHêïsTT. π>j·÷\˝À kÕe÷q´+>±
|ü~qT+∫ Çs¡y’Ó bÕ<ë\T ñ+{≤sTT. ø£qï&É+˝À eT÷&ÉT eT÷&ÉT bÕ<ë\ Á‹|ü<Tä \≈£î
m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. ‘Ó\T>∑T˝À ~«|ü<ä\j·T n~Ûø£+>± ø£ì|æùdÔ, ø£qï&É+˝À
n<˚ \j·TqT b˛*q Á‹|ü<äT\T n~Ûø£+>± ñHêïsTT. ‘Ó\T>∑T˝ÀqT, ø£qï&É+˝ÀqT
#ê˝≤ bı\+ bÕ≥˝˝À |ü\¢$ ø£ì|ædüTÔ+~. M{Ï˝À u≤<ÛäqT+∫ ‘·|æŒ+#·Tø√&É+,
Áù|eT. qeTàø±\T, dü+‘√wü+ yÓTT<ä˝…’q$ eTTK´yÓTÆq uÛ≤yê+XÊ\T.
|üì bÕ≥\˝À Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q yê{Ï˝À |ü&Ée bÕ≥\T,
ø±]à≈£î\ bÕ≥\T, ≈£L*yê]^‘ê\T yÓTT<ä˝…’q$ ø£ì|ækÕÔsTT. uÛÖ>√[ø£ |ü]dæú‘·T\T
C≤q|ü<äπ>j·÷\ ndæÔ‘·«+˝À Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔj·Tq&ÜìøÏ |ü&Ée bÕ≥\T
#·ø£ÿì ñ<ëVü≤s¡D\T. ‘Ó\T>∑T <˚XÊì≈£îqï+‘· rs¡ ÁbÕ+‘·+ ø£qï&É<˚XÊìøÏ ˝Ò<äT.
n+<äTe\¢H˚ ø£qï&É+˝À ‘Ó\T>∑T˝À ñqïìï |ü&Ée bÕ≥\T ˝Òe⁄. eè‘·TÔ\≈£î
298
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\˝À m≈£îÿe>± |ü⁄s¡Twüß\≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚ ø£ì|ækÕÔsTT.
‘Ó\T>∑T`ø£qï&É uÛ≤wü\˝À ‹s¡T>∑* bÕ≥\≈£î, s√ø£{Ï bÕ≥\≈£î Á|ü‘˚´ø£
kÕúq+ ñ+~. ‘Ó\T>∑T bÕ≥\˝À 12 bÕ<ë\ qT+∫ 50`60 bÕ<ë\ es¡≈£î á
bÕ≥\THêïsTT. ø£qï&É+˝À 15`20 Á‹|ü<äT\T ñ+{≤sTT. á bÕ≥\˝À |ü\¢$øÏ
neø±X¯+ ‘·≈î£ ÿe. <ä+|ü⁄fi¯fl bÕ≥\˝À ªdüT$«µ˝≤+{Ï |ü\e¢ ⁄\T ø£ì|æ+∫Hê ª}VüQ"µ
n+≥÷ }|æ] $&Ée&Éy˚T |ü\¢$ nì #Ó|üŒe#·TÃ.
3.bÕs¡e÷]úø£ >π j·÷\˝À düT‘Ô T· \T, ø£sà¡ e÷s¡Z dü+ã+<Ûä >π j·÷\T, ‘·‘ê«\T
nì eT÷&ÉT $<Ûë\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T düT‘Ô T· \˝À sêeTTìøÏ, ø£qï&É düT‘Ô T· \˝À •e⁄ìøÏ,
•eX¯s¡DT\≈£î ôV≤#·Tà ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. á bÕ≥\˝À qeTàø±\≈£î
Á|üeTTK kÕúq+ ñ+~. düTÔ‘·T\qT Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T, Ä#·s¡D≤‘·àø£ π>j·÷\qT Ád”Ô\T,
‘·‘ê«\qT Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
4.u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T dü+düÿè‹˝Àì Á|ü<ÛëHê+X¯yÓTÆq ≈£î≥T+ã JeHêìøÏ
<äs¡ŒD≤\T. ‘Ó\T>∑T ø£qï&É <˚XÊ\˝Àì øö≥T+_ø£ u≤+<Ûäyê´\T ˇπø $<ÛäyÓTÆqeqï
dü‘ê´ìï Ç$ ìs¡÷|ækÕÔsTT. ‘·*¢`≈£L‘·Ts¡T, ‘·+Á&ç`≈£L‘·Ts¡T, nqï`#Ó˝…¢\T,
nø£ÿ`‘·eTTà&ÉT, e~q`eTs¡<\ä T, n‘·`Ô ø√&É\T yÓTT<ä˝q’… u≤+<Ûyä ê´\≈£î dü+ã+~Û+∫q
bÕ≥\T $yêVü≤ dü+Á|ü<ëj·÷\qT, øö≥T+_ø£ JeHêìï ‘Ó*j·T |üs¡TkÕÔsTT. Ç$
Ä+Á<Ûä ø£sêí≥ø±\˝À #ê˝≤es¡≈£î ˇø£{Ï>±H˚ ñHêïj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ.
5.‘Ó\T>∑T˝À e˝…H˚ ˝≤\T\T, CÀ\\T, ñj·÷´\ bÕ≥\T, •X¯ó ÁbÕdü\T,
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, m>∑‘ê[ bÕ≥\T, Ä≥bÕ≥\T ø£qï&É+˝ÀqT ñHêïsTT. ˝≤*,
CÀCÀ yÓTT<ä˝q’… |ü\e¢ ⁄\T s¬ +&ÉT uÛ≤wü\˝ÀqT ø£ì|ækÕÔsTT. e÷‘·èÁ|üeè‹Ô, dü+‘√wü+,
ñ‘·T‡ø£‘·, Vü‰dü´+ yÓTT<ä˝…’q$ á bÕ≥\˝Àì uÛ≤yê+XÊ\T. ‘Ó\T>∑T ø£qï&Ü\˝À
|æ\¢\ Ä≥˝À`yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q ^‘ê\˝À b˛*ø£ ø£ì|ædüTÔ+~. ‘ÓqT>∑T Ä≥
bÕ≥\T ø=ìï{Ï˝À yÓ’<ä´s¡Vü≤kÕ´\T Ç$T&ç ñHêïsTT. Ç~ ø£qï&É+˝À ø£ì|æ+#·<äT.
6.y˚&TÉ ø£ bÕ≥\qï$ ˇø£ Á|ü<X˚ |¯ ⁄ü dü+düÿè‹ì Á|ü‹_+_kÕÔsTT. $yêVü≤+
≈£L&Ü ˇø£ y˚&TÉ øπ . ‘Ó\T>∑Tyê] ô|[fl˝Àì Á|ü<ëÛ Hê+XÊ\T ø£qï&ç>T∑ \˝Àq÷ ø£ì|ækÕÔsTT.
ô|[flbÕ≥\˝À ãTe«|ü⁄ ã+‹ e+{Ï$ ‘Ó\T>∑Tyê] Á|ü‘´˚ ø£‘.· |ü+&ÉT>∑\˝À ø±eTTì
|ü+&ÉT>∑e+{Ï$ ø£qï&É <˚X¯+˝Àì nìï Á|ü<˚XÊ\˝ÀqT Ç+ø± ñ+&É>± ‘Ó\T>∑T
<˚X¯+˝À ø=ìï Á|ü<˚XÊ\˝À e÷Á‘·+ ø£ì|ækÕÔsTT. uÛÀ–|üfi¯ófl b˛j·T&É+, u§&Ó¶eTà,
Áã‘·Tø£eTà e+{Ï$ ‘Ó\T>∑Tyê] dü+Á|ü<ëj·÷\T, dü+Áø±+‹, ñ>±~, BbÕe[,
299
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
<ädüsê e¬>’sê\T Ç<ä›]ø° Á|”‹ bÕÁ‘·yÓTÆqy˚.
ø√˝≤≥+ Ä+Á<Ûä ø£sêí≥ø±\˝À eTTK´yÓTqÆ C≤q|ü<ä $H√<ä+.Bì˝À |ü\$¢ øÏ
ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. y˚Tfi¯Hêj·T≈£îìø° ÁbÕeTTK´+ ñ+~. y˚&ÉTø£ bÕ≥\qï$ Ád”Ô
|ü⁄s¡Twüß*<ä]› ø° ø±e\dæqy˚. ø√˝≤{≤\ e+{Ï$ ø=ìï H˚&TÉ |ü⁄s¡Twüß\πø |ü]$T‘·yTÓ Æ
ñHêïsTT.
7.n‘·´+‘· ÁbÕNq düe÷C≤\˝À e\|ü⁄ bÕ≥\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ˝Ò<äT >±ì,
H˚{Ï dü+düÿè‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À e\|ü⁄ bÕ≥\T n‘·´~Ûø+£ >±
ø£ì|ækÕÔsTT. e\|ü⁄ bÕ≥\qï$ Á|ü‘˚´ø£+>± ˝Òe⁄. |üì bÕ≥\T, y˚&ÉTø£ bÕ≥\T
yÓTT<ä˝q’… yê{Ï˝ÀH˚ Áù|eT ÁbÕ<Ûëq´+ eVæ≤ùdÔ yê{ÏH˚ e\|ü⁄ bÕ≥\qe#·TÃ. M{Ï˝À
Ád”Ô |üsy¡ TÓ qÆ $, dü+yê<ë\T nqï eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T Á|ü<ëÛ q+>± ø£ì|ækÕÔsTT ‘Ó\T>∑T˝À
|üì bÕ≥\T yÓTT<ä˝q’… $ m≈£îÿe>± e\|ü⁄ bÕ≥˝Ò. ø±ì ø£qï&É+˝À |üì bÕ≥\˝ÀqT
|üs¡e÷s¡ú ∫+‘·q ø£ì|ædüTÔ+~. n+<äTe\¢ ‘Ó\T>∑Tø£+f… ø£qï&É+˝À e\|ü⁄ bÕ≥\T
‘·≈î£ ÿe>± ñqï≥T¢ nì|ædTü +Ô ~. ø£qï&É C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À ñqï+‘· eT‘· Á|üu≤Û e+
‘Ó\T>∑T˝À ø£ì|æ+#·<äT.
8.Vü‰dü´ ^‘ê\˝À m>∑‘ê[>± bÕ&˚ bÕ≥\T, $H√<ä Á|ü<Ûëq+>± ñ+&˚
bÕ≥˝Ò‘|· Œü n~Ûøπ |å >ü T∑ D+ ñ+&˚ ñ‘·eÔ T ^‘ê\T ns¡T<äT. $j·T´|ü⁄sê* bÕ≥\e+{Ï
ø=ìïkÕs¡T¢ ÁX¯ó‹$T+∫ ‹≥Tº ø£$‘·«+>± e÷s¡&É+ ≈£L&Ü nqTuÛÑe y˚<ä´y˚T Ç{Ϻy˚
ø£qï&É+˝À »]j·TTe |ü<ä>∑fi¯ó nH˚ ù|s¡T‘√ #·˝≤eTD° ne⁄‘·THêïsTT.
n|üŒ–+‘· bÕ≥\T, Ms¡T\qT >∑÷]Ãq XÀø£ ^‘ê\T, eTs¡D π>j·÷\T
ø£˙ï{Ï bÕ≥\øÏ+<ä #Ó|üŒ<ä–q$ Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß*s¡Te⁄s¡÷ bÕ&˚ á π>j·÷˝˝À
e÷‘·èÁ|üeè‹Ô, ø£\es¡bÕ≥T, uÛÑj·T+, XÀø£+ Á|ü<Ûëq uÛ≤yê+XÊ\T.
9.C≤q|ü<ä >π j·÷\˝À e´ø£yÔ TÓ qÆ dü+düÿè‹ì |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ
ø£qï&ç>T∑ \≈£î ñqï <ä>]Z∑ dü+ã+<Û+ä ns¡eú Te⁄‘·T+~. ≈£L‘·T]ï n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ |ü+ù|
dü+Á|ü<ëj·T+, |ü⁄{Ϻ+{ÏMT<ä Ád”ÔøÏ ñ+&˚ eTeTø±s¡+, nHêï#Ó˝…¢fi¯fl nqTã+<Ûä+,
‘·eTTàDÏí n\T¢&ç>± #˚düTø√yê\H˚ Äø±+ø£å, u≤yêeTs¡<äfi¯fl düs¡kÕ\T`∫e]>±
n‘êÔø√&Éfi¯fl #˚<äT dü+ã+<Ûä+ Çe˙ï ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ø£qï&ç>∑T\≈£L ∫s¡|ü]∫‘ê\T.
C≤q|ü<ä >π j·÷˝À¢ >√#·se¡ Tj˚T´ qeTàø±\T, Ä#êsê\T, dü+Á|ü<ëj·÷\T, ñ˝Òœ¢ +|üã&ç
ñ+&˚ ÄuÛsÑ D ¡ ≤\T, Ä≥\T, eÁkÕÔ\+ø£sD ¡ \T yÓTT<ä˝q’… e˙ï ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ dü+düÿè‹ì
n<ä+› |ü{ºÏ #·÷|ü⁄‘êsTT. ô|’ $wüj÷· \qT ‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü
300
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‘Ó\T>∑T dü+düÿè‹øÏ, ø£qï&É dü+düÿè‹øÏ <ä>∑Z] dü+ã+<Ûä+ ø£ì|ædüTÔ+~.
10.yÓTT‘·Ô+ MT<ä, ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\ |ü]o\q e\¢ á
uÛ≤wü\eT<Ûä´ ñ+&˚ düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûëìï eT]+‘·>± ns¡ú+#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î
M\e⁄‘·T+~. nsTT‘˚ Ç+<äT˝À ø=ìï ∫≈£îÿ\THêïsTT. Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ ùdø£]+|üã&çq
π>j·÷\ø£Hêï >∑T|üÔ+>± ñ+&˚ π>j·Ts¡‘êï˝Ò n~Ûø£+. düeTÁ>∑+>± π>j·÷\˙ï
ùdø£]+|üã&ç‘˚>±ì yê{Ï dü+|üPs¡í dü«s¡÷bÕìï ìs¡ísTT+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. n~
ˇø£ÿ]e\¢ HÓsy¡ sπ˚ ø±s¡´+ ø±<äT. nH˚ø£ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \ ø£èwæ |ò*ü ‘·+>± düeTÁ>∑‘T· \Hê‘·àø£
n<Ûä´j·Tq+ »s¡>∑>∑\<äì, ‘·<ë«sê Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T uÛ≤wü\˝Àì C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´
dü+|ü<‘ä √ eTq≈£îqï <ä>]Z∑ dü+ã+<Ûëìï >∑÷]Ãq dü+|üPsêíe>±Vü≤q @s¡Œ&É>\∑ <äì
Ä•<ë›+.
|ü]XÀ<Ûäq |òü*‘ê\T 2
C≤q|ü<ä $C≤„q n<Û´ä j·Tq+ H˚&TÉ XÊÁd”j Ô T· +>±, Ä<ÛTä ìø£ ø±˝≤ìøÏ ‘·–q≥T¢
ãVüQeTTK+>± kÕ>∑T‘·Tqï~. Ç{°e* ø±\+˝À á πøåÁ‘·+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï
n<Û´ä j·Tq+˝Àì ø=‘·Ô |ü<‘∆ä T· \ |ü]#·jT· + ø=+‘·es¡≈î£ ªÁ|üy•˚ ø£µ˝À #˚jT· &É+ »]–+~.
C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ m<äTs¡j˚T´
düeTdü´ eØZø£s¡D+. @ n<Ûä´j·THêì¬ø’Hê ùdø£s¡D ‘·sê«‘· #˚j·T<ä–+~ $wüj·T
$uÛ»Ñ q. Á|üdTü ‘Ô · |ü]XÀ<Ûqä Á>∑+<∏+ä ˝À $wüjT· $es¡D ø√dü+ dü÷\ú $uÛ»Ñ q #˚dHæ ê
Ä<ÛäTìø£ n<Ûä´j·Tq |ü<ä∆‘·T\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì #·÷∫q|ü⁄&ÉT |üìbÕ≥\T,
bÕs¡e÷]úø£ >π j·÷\T Ç‘ê´~>± #˚dqæ $uÛ»Ñ q #ê\<äqï~ düŒwüeº Te⁄‘·T+~. C≤q|ü<ä
>π j·÷\˝À ø£ì|æ+#˚ uÛ≤yê+XÊ\qT <äèwæ˝º À ñ+#·Tø=ì, Ä<ÛTä ìø£ uÛ≤cÕXÊÁdü+Ô ˝Àì
es¡í $uÛÑ»q˝≤+{Ï eØZø£s¡D≤ìï ≈£L&Ü dü÷∫+#·&É+ »]–+~. ø±ì áHê&ÉT
C≤q|ü<ä $C≤„q n<Ûä´j·Tq+ ø£+|üP´≥s¡Te+{Ï Ä<ÛäTìø£ ñ|üø£s¡D≤\qT
ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚+‘·es¡≈£î m~–+~. C≤q|ü<ä $C≤„Hêìï n‘·´+‘· XÊÁd”Ôj·T+>±
eØZø]£ +∫q ÄsY.mdt.u≤>¥‡ yÓTT<ä˝q’… yês¡T Ç˝≤+{Ï q÷‘·q n<Û´ä j·Tq $<ÛëHê\qT
<äèwæº˝À ñ+#·T≈£îHêïs¡T.
ø£+|üP´≥sY e+{Ï Ä<ÛäTìø£ j·T+Á‘ê\qT C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\
301
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
|ü]o\q≈£î ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT yÓTT<ä≥ düV≤ü » uÛ≤wüqT dü+øπ ‘ê‘·àø£ uÛ≤wü≈î£
e÷s¡TÃø√e\dæ ñ+≥T+~. Á|ü‹ C≤q|ü<ä >π j·T s¡÷bÕìø° ˇø£ dü+øπ ‘êìï @s¡Œs¡#e· \dæ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\T
ñ+≥T+~. C≤q|ü<ä $C≤„q+˝Àì $$<Ûä XÊK\≈£î u≤>¥‡ dü+K´\H˚s¡Œs¡∫qfÒ¢.
C≤q|ü<ä π>j·Ts¡÷bÕ\qT nø±sê~>± ≈£L]Ã ˇø=ÿø£ÿ <ëìø° ˇø=ÿø£ÿ dü+K´qT ‘·T\Hê‘·àø£ |ü]o\q
dü+øπ ‘·+>± ìs¡sí TT+#·e#·TÃ. dü+πø‘ê\T : dü+Rdü+<äs¡“¤+— >±R>±j·T≈£î\T (G|ü⁄s¡Twüß\T,`Ád”Ô\T, 0
C≤q|ü<ä >π j·Ts¡÷bÕ\≈£î dü+øπ ‘ê\qT ìs¡sí TT+∫q ‘·sê«‘· á bÕ≥\˝À ñuÛj Ñ T· T\÷)— kÕRkÕeT÷Væ≤ø£+— yêRyê<ë´\T— nRn_Ûqj·T+ ˝Òø£ qè‘·´+, ‘Ó\T>∑T
ø£ì|æ+#˚ eTTK´yÓTÆq yÓ’Ó<äèXÊ´‘·àø£ >∑TD≤\qT (distinctive features) |ü{°º#˚dæ yê{Ï π>j·÷\ øÏ+<äH˚ ø£qï&É+˝Àì düe÷q <Ûäsêà\T>∑\ π>j·÷\qT Ç#êÃqT. mø£ÿ&Ó’Hê
ndæ‘Ô ê«ìï (presence) ˝Òø£ nuÛ≤yêìï (absence) ªGµ ª`µ nH˚ >∑Ts¡T\Ô ‘√ dü÷∫+#·e#·TÃ. >∑TDuÛ<Ò +ä ñqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·yT˚ <ëìï ªGµ ‘√ >±ì— ª`µ ‘√>±ì dü÷∫+#·&yÉ TÓ +Æ ~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü⁄s¡Twüß\T bÕ&˚ bÕ≥\sTT‘˚ ªGµ >∑Ts¡TÔ‘√, Ád”Ô\T bÕ&˚ bÕ≥\sTT‘˚ ˝Ò≈£î+fÒ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É π>j·÷\T ¬s+&É÷ |üP]Ô>± ˇπø $<ÛäyÓTÆq >∑TD≤\qT ø£*–
ª`µ >∑Ts¡T‘Ô √ dü÷∫+#·e#·TÃ. ˇø£ y˚fi¯ ñuÛjÑ T· T\÷ bÕ&˚≥s¢ TT‘˚ ª0µ >∑Ts¡TqÔ T yê&Ée#·TÃ. ñHêïj·Tì ns¡+ú #˚dTü ø√yê*. ‘Ó\T>∑T˝À eTè>∑´eTT˝…’ ø£qï&É+˝À ø£ì|æ+#˚ >π j·÷\qT,
á $<Ûyä TÓ qÆ dü+øπ ‘ê\qT @s¡Œs¡#T· ≈£îqï ‘·sê«‘· ø£+|üP´≥sY düV‰ü j·T+‘√ C≤q|ü<ä ‘Ó\T>∑T >π j·÷\ |ü{øºÏ £ |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘· Ç#êÃqT. á |ü]o\qe\¢ ‘Ó*dæe∫Ãq
π>j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ $wüj·÷\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·Te#·TÃ. eTTK´+>± ø=ìï $X‚cÕ\qT |ü{Ϻø£ nsTTq ‘·sê«‘· bı+<äT |üs¡#·&ÉyÓTÆ+~.
‘·T\Hê‘·àø£ n<Ûä´j·Tq+˝À ø£+|üP´≥sY düVü‰j·T+‘√ #˚j·T<ä–q >∑D≤+ø£ $X‚¢wüD >π j·Ts¡÷|ü+ dü+ >± kÕ yê n
(statistical analysis) #ê˝≤ düVü‰j·Tø±] ne⁄‘·T+~. 1.n|üŒ–+‘· bÕ≥\T
Á|üdüTÔ‘· |ü]o\q˝À >∑eTì+∫q ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À ≈£LqqTï ˇ|æŒdüTe Vü‰&ÉT G ` G ` `
eTTK´yÓTÆq >∑TD≤\qT á ÁøÏ+<ä |ü{°º #˚j·T&É+ »]–+~. C≤q|ü<ä π>j·÷\ 2.n$ πsDT\ bÕ≥\T
>±HêìøÏ @<Ó’Hê dü+<äs¡“¤+ (context) ñHêï<ë ˝Ò<ë nqï~ yÓTT<ä{Ï >∑TD+>± .......................... G ` G ` `
rdüTø√&É+ »]–+~. n˝≤π> qè‘·´+ ˝Òq n_Ûqj·T+ (enactment) ñHêï<ë ˝Ò<ë, 3.Ä≥bÕ≥\T
>±j·T≈£î\T |ü⁄s¡Twüß˝≤, Ád”Ô˝≤ nqï$ rdüTø√&É+ »]–+~. Ä π>j·÷ìï ˇø£ e´øÏÔ Ä≥<ä Vü‰&ÉT G 0 G ` G
bÕ&ÉT‘ê&Ü ˝Ò<ë nqï $wüj·T+ ≈£L&Ü |ü]o*+#·&É+ »]–+~. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä 4.ñj·÷´\bÕ≥\T
π>j·÷\ øÏ+<äH˚ ‘·T\Hê‘·àø£ |ü]o\q≈£î M\j˚T´ $<Ûä+>± yê{Ï‘√ b˛\Ã<ä–q ñj·÷´˝… Vü‰&ÉT G ` G ` `
ø£qï&É π>j·÷\qT Çe«&É+ »]–+~. Ç<˚ |ü<ä∆‹ì nqTdü]+∫, ø=ìï e÷s¡TŒ\‘√ 5.@‘ê+ bÕ≥\T
ø£+|üP´≥sY düV‰ü j·T+‘√ nH˚ø£ $wüj÷· \qT n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+ düT>∑eTeTe⁄‘T· +~. @‘·<ä Vü‰&ÉT G G ` ` `
6.@s¡Tyêø£ bÕ≥\T G G G ` `
.....................
7.ø£|æ\ |ü<ë\T G G ` ` `
........................
8.ø£\T|ü⁄ bÕ≥\T G ` G ` `
ø£fiË ø°fi¯óe |ü<ä>∑fi¯ó
302 303
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
9.ø±]àø£ π>j·÷\T G G G ` ` 23.˙fi¯ófl ø£≥Tº bÕ≥\T G G G ` `
ø±]àø£ ^‘Ó ........................
10.ø√‘· bÕ≥\T G ` G ` ` 24.H√eTT\ bÕ≥\T G ` G ` `
ø=sTT¢ Vü‰&ÉT H√+|æjT· Vü‰&ÉT
11.ø√˝≤{≤\ ø√|ü⁄\T ` G G G G 25.|ü&Ée bÕ≥\T G G G ` `
ø√˝≤≥<ä |ü<ä <√DÏj·T Vü‰&ÉT
12.>=_“|ü<ë\T G ` G ` G 26.bÕs¡ |ü<ë\T G G G ` `
................... ..................
27.bı* |ü<ë\T G G G ` `
13.#·+<äe÷eT |ü<ë\T ` 0 G ` `
ôVQ*|ü<>ä fi∑ ó¯
‹+>∑fi¯óe÷eq |ü<ä 28.ã+&ç |ü<ë\T G G G ` `
14.#Ó≥T¢ ø=≥Tº bÕ≥\T G G G ` ` ã+&ç |ü<ä>∑fi¯ó
eTs¡ø&£ jç T· Te Vü‰&ÉT 29.ã+‹ bÕ≥\T G G G ` `
15.»{ϺC≤eTT bÕ≥\T G ` G ` G Vü≤+‹j·T |ü<ä>∑fi¯ó
....................... 30.ãT&ÉãTø£ÿ\ yêfi¯fl bÕ≥\T` G ` G `
16.C≤»s¡ bÕ≥\T ` ` G ` ` ãT&ÉTãT&ÉT¬ø (bÕ≥\T ˝Òe⁄)
..................... 31.ãTe«|ü⁄ ã+‹ G ` G ` `
17.‘·‘ê«\T ` 0 0 G ` ãTe«<ä Vü‰&ÉT
‘·‘«· <ä |ü<>ä fi∑ ó¯ 32.Áã‘·Tø£eTà bÕ≥\T G ` G ` G
18.‘·\|ü⁄<ä>∑Zs¡ bÕ≥\T G ` G ` ` ....................
u≤–\T ‘·&Ój·TTe Vü‰&ÉT 33.uÛ»Ñ q\T ` 0 G ` G
19.‹s¡T>∑* bÕ≥\T uÛ»Ñ HÓ>fi∑ ó¯
($düsT¡ sêsTT) G ` ` ` ` 34.eTs¡D ^‘ê\T ` G ` G `
;düTe ø£*¢q Vü‰&ÉT eTs¡D ^‘Ó
20.<ädüsê |ü<ë´\T G 0 G ` ` 35.y˚T\T ø=\T|ü⁄\T ` ` ` ` `
<äX¯sê |ü<ä>∑fi¯ó Á|üuÛ≤‘· |ü<ä
36.yÓTTVü≤s¡+ ^‘ê\T G 0 G ` `
21.Hê>∑T\ #·$‹ ^‘ê\T G ` ` ` `
ø£s¡“˝≤ |ü<ä>∑fi¯ó
Hê>∑s¡ #Í‹ |ü<ä 37.s¡»ø£ ^‘ê\T G G G ` `
22.Hê≥¢ bÕ≥\T G ` G ` ` s¡»ø£s¡ ^‘Ó
Hê{Ï |ü<ä>∑fi¯ó
304 305
 düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
38.sêfi¯ófl ø=fÒº bÕ≥\T G G G ` ` 55.>∑T]ÃVü‰&ÉT G 0 G ` `
ø£\T¢ ôVQ&Ój·TTe |ü<ä 56.CÀ≈£îe÷s¡q |ü<ä G ` G ` `
39.s√ø£{Ï bÕ≥\T 57.u≤fi§bÕ{Ÿ Vü‰&ÉT G G G G `
(<ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥\T) G ` ` ` ` 58._+– |ü<>ä fi∑ ó¯ G G G G `
ˇq¬øj·T Vü‰&ÉT (≈£î≥Tºe |ü<ä) 59._˝≤¢{Ÿ |ü<ä G G G G G
40.˝≤*`CÀ\ G ` ` ` ` 60.e÷qe$T |ü<ä G G G ` `
˝≤*`CÀ>∑Tfi¯ 61.k˛eTq ≈£îDÏ‘·<ä |ü<ä G G G G G
41.es¡dü bÕ≥\T G ` G ` ` 62.k˛*>∑s¡ ≈£îDÏ‘·<ä |ü<ä G G G G G
u≤+<Ûäe´ ^‘Ó
42.yêq <˚e⁄ì bÕ≥\T G G G ` ` ô|’ |ü{øºÏ £ düeTÁ>∑+ø±<äT. uÛ≤$ |ü]o\q\≈£î Ç~ ˇø£ |üPs¡«s¡÷|ü+ e÷Á‘·yT˚ .
eTfiËsêj·Tq Vü‰&ÉT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ sêe\dæq π>j·÷\˙ï ùdø£]+|üã&çq|ü⁄Œ&ÉT, á |ü<ä∆‹<ë«sê >∑D≤+ø£
43.$j·T´|ü⁄sê* bÕ≥\T G ` G ` ` $X‚¢wüD #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï dæ<ë∆+‘ê\T #˚j·T&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. |ü]$T‘·yÓTÆq ô|’
;>∑‹j·Ts¡ |ü<ä (»]j·TTe |ü<ä) |ü{Ϻø£ e\¢ ‘Ó*j·Te#˚à ø=ìï $X‚cÕ\T á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT.
44.•X¯óÁbÕdü\T ` 0 G ` ` ‘Ó\T>∑T`ø£qï&Ü\˝Àì π>j·Ts¡÷bÕ\qT |ü]o*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø£˙dü+ ◊<äT
•X¯ó ÁbÕdü>∑fi¯ó eTTK´>∑TD≤\ $wüj·T+˝ÀHÓ’Hê n$ ˇπø s¡ø£+>± ñ+{≤j·Tì ‘˚*+~.
45.düeTs¡Ô bÕ≥\T G ` G ` ` ‘Ó\T>∑T`ø£qï&Ü\˝À düe÷q+>± ñ+&˚ 36 >π j·Ts¡÷bÕ\˝À 2`3 ‘·|Œü $T–*qe˙ï
ˇdü¬>j·T |ü<ä düe÷q <Ûäsêà\T ø£\y˚. nsTT‘˚ Ç+ø± m≈£îÿe>± π>j·T >∑TD≤\qT |ü]o*ùdÔ >±ì
46.düT‘Ô T· \T ` 0 0 ` ` Bìï K∫Ñ·+>± #Ó|üŒ&É+ ø£wüº+. |ü\¢$, bÕ≥\ ì&ç$, bÕ&˚ düeTj·T+, <Ûë]àø£e÷
düT‹Ô |ü<>ä fi∑ ó¯ ˝ÖøÏø£e÷ Ç‘ê´<äT\q÷ |ü]o*+#ê*. nsTT‘˚ $esê\˙ï düeTÁ>∑+>±
47.Vü‰s¡‘T· \T G ` G ` ` \_Û+#·ø£b˛e&É+ e\¢ á nìï >∑TD≤\q÷ |ü]o*+#·&É+ kÕ<Ûä´+ø±˝Ò<äT.
Äs¡‹ Vü‰&ÉT ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É >π j·÷\ \ø£Då ≤\˝À ø=ìï{Ïì á ÁøÏ+~ $<Û+ä >± #Ó|Œü e#·TÃ.
48.ôVA[ bÕ≥\T G 0 G ` ` 1. ‘Ó\T>∑T`ø£qï&É C≤q|ü<ä π>j·÷˝˝À #ê˝≤es¡≈£î kÕ+<ä]“¤ø±\T
ôVA[ |ü<ä>∑fi¯ó (contextual). yÓTT‘·+ Ô |ü]o*+∫q 100 >π j·÷\˝À (‘Ó\T>∑T`ø£qï&É >π j·÷\Tø£*|æ,
49.n+{Ïø¬ |ü+{Ïø¬ |ü<ä G G G ` ` 20 e÷Á‘·y˚T dü+<äs¡“¤+‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü bÕ&Éã&˚$.)
50.ÄkÕ~ ≈£îDÏ‘·<ä |ü<ä G G G G G 2. >±j·T≈£î\˝À Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\~ Ç+#·T$T+#·T>± düe÷q uÛ≤>∑kÕ«eT´+.
51.ø£+_j·T Vü‰&ÉT G G G G G Ç<ä›s¡÷ >±j·T≈£î\T>± ñ+&˚ bÕ≥\T ‘·≈£îÿe. n+fÒ @bÕ≥ HÓ’Hê Ád”Ô˝À |ü⁄s¡Twüß˝À
52.ø=+‹ |ü<ä G ` ` ` ` mes√ˇø£πs bÕ&É&É+ m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔ+~.
53.>∑D… |ü<ä G G G G ` 3. π>j·÷\T #ê˝≤es¡≈£î kÕeT÷Væ≤ø±˝Ò (group songs) 100 π>j·÷\˝À
54.^^ |ü<ä>∑fi¯ó ` G G G ` düTe÷s¡T 80 >π j·÷\T Ç˝≤+{Ïy.˚ Ç+<äTe\¢ bÕ≥ |ü⁄≥Tºø£ kÕeT÷Væ≤ø£+>± »]–+<äH˚
306 307
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+
yê<ëìøÏ |ü⁄wæº \_ÛdüTÔ+~.
4. C≤q|ü<ä yê<ë´\ yê&ÉTø£ ^‘ê\ $wüjT· +˝À #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿeH˚ #ÓbÕŒ*.
düTe÷s¡T 20 XÊ‘·+ ^‘ê\qT bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T yê<ë´\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
5. C≤q|ü<ä >π j·÷\qT bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT qè‘·´+>±ì, n_Ûqj·T+>±ì ‘·≈î£ ÿeH˚
#ÓbÕŒ*. yÓTT<ä≥ qè‘·´+ qT+#˚ $ø±dü+ bı+~q C≤q|ü<ä π>j·÷\T, e÷qe
dü+düÿè‹ |ü]D≤eT+ #Ó+<˚ ø=B› qè‘ê´_Ûqj·÷\qT e~*+#·T≈£îHêïj·Tì #Óù|Ô
‘·|⁄ü Œ˝Ò<Tä . |ü\$¢ ì >∑T]+∫ ≈£L&Ü Ç<˚ e÷≥ #Ó|Œü e#·TÃ. ˇø±H=ø£|⁄ü Œ&ÉT >π j·÷\˝À
eTTK´+>± ñ+&çq |ü\¢$ H˚&ÉT dü>±ìøÏ dü>∑+ bÕ≥\˝À ø£ì|æ+#·<äT. |ü&Ée
bÕ≥\e+{Ï$ e÷Á‘·+ n|üyê<ë\T.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä á |ü]o\qe\¢ ‘˚*+<˚$T≥+fÒ ‘Ó\T>∑T`ø£qï&Ü\˝Àì
C≤q|ü<ä π>j·÷\T #ê˝≤es¡≈£î düe÷q <Ûäsêà\T ø£\eì, ‘Ó\T>∑T˝À ø£ì|æ+#·ø£
ø£qï&É+˝À e÷Á‘·+ Á|ü‘˚´ø£+>± ñ+&˚ π>j·÷\T $T–*q bÕ≥\ø£+f… _Ûqï+>±
ñHêïj·Tì |ü]o\q e\¢ ‘Ó\TdüTÔ+~.
308
ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
Á>∑+<∏ä dü÷∫
1.Ä+Á<ÛäT\ #·]Á‘·`dü+düÿè‹, K+&Ée*¢ \ø°åàs¡+»q+, u≤˝Ò+<äT X‚Ks¡+, 1966
2.Ä<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·«eTT`dü+Á|ü<ëj·TeTT\T, Á|üjÓ÷>∑eTT\T, dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶,
1967
3.Ä*∫|üŒ\T`ÄDÏeTT‘ê´\T, ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡ , õ.nX¯«‘·Hú êsêj·TD,
{Ï.$.düTu≤“sêe⁄ (dü+.),1972
4.ø£qø£e*¢ bÕ≥\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√.,1967
5.ø±yê´\+ø±s¡ dü+Á>∑Vü≤eTT`$es¡D, düìï<Ûëq+ dü÷s¡´Hêsêj·TD XÊÁdæÔ (4e
eTTÁ<äD)
6.>√$+<äTì bÕ≥\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1967
7.|òüTTeT|òüTTe÷ bÕ≥\T, n<˚, 1969
8.#·˝ŸyÓ÷Vü≤q s¡+>∑ bÕ≥\T, n<˚, 1949
9.C≤q|ü<ä ø£fi≤ dü+|ü<ä, {Ï.<=D|üŒ, 1975
10.C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T |ü]#·j·TeTT, Vü≤]Ä~X‚wüße⁄, 1954
11.C≤q|ü<ä π>j·T yêvàj·T yê´kÕe[, H˚<äTq÷] >∑+>±<Ûäs¡+, 1961
12.C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ dü«s¡÷|ü+, ÄØ«j·Tdt.düT+<äs¡+, 1976
13.‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢bÕ≥\T, _.sêeTsêE, 1968
14.‘Ó\T>∑T #Û·+<√ $ø±düeTT, ø√yÓ\ dü+|ü‘·Tÿe÷sê#ês¡´, 1962
15.‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´eTT, _.sêeTsêE, 1958
16.‘Ó\T>∑T |ü˝…¢bÕ≥\T, Á|üj·÷>∑ qs¡dæ+Vü≤XÊÁdæÔ
17.‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À #Û·+<√Ø‘·T\T, sêeP] <=s¡kÕ$TX¯s¡à, 1962
18.‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´eTT˝À <˚•ø£$‘·, ÄØ«j·Tdt.düT+<äs¡+, 1970
19.‘Ó\T>∑T˝À ø=‘·Ô yÓ\T>∑T\T (yÓTT<ä{Ï dü+|ü⁄{Ï), {Ï.<=D|üŒ, 1972
20.Á‹y˚DÏ, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ dü+^‘·Hê≥ø£ nø±&ÓMT, 1960
21.<äøÏåD <˚X¯uÛ≤cÕ kÕs¡dü«‘·eTT\T <˚•, ø√sê&É sêeTø£èwüíj·T´, 1954
22.<äsÙ¡ qeTT\T`eT‘·eTT\T(~«rj·T dü+|ü⁄≥+), Ä#·+≥ \ø°àå |ü‹, 1947
23.q÷‘·q ø£*ø±\ bÕ≥\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1961
309
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
24.|ü˝…¢|ü<ë\T, ªø£èwüílµ (dü+.), Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ 51.ø√\T |ü<ä>∑fi¯ó, m+.dæ.edü+‘·≈£îe÷sY (dü+.), 1970
25.bÕ+&ÉTs¡+>∑ uÛÑ»q ø°s¡Ôq\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1962 52.ø√\T eT*¢¬> ø√˝…, ø£.sê.ø£è. (dü+.)
26.bÕ≥\˝À #Û·+<ädüT‡, |æ.sê»>√bÕ\ Hêj·TT&ÉT, 1971 53.>∑s¡‹j·T Vü‰&ÉT, kÕVæ≤‘·´ uÛÑ+&Üs¡, VüQã“[fl, 1931
27.Á|ü|ü+#· ∫Á‘·eTT\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1964 54.–]ø±D… eT÷&É\–], ø£.sê.ø£è.(dü+.)
28.uÛÑ>∑eHêïeT dü+ø°s¡Ôq\T, n<˚, 1961 55.#·T+#·q–], 1971
29.uÛÑs¡‘·s¡dü Á|üø£s¡DeTT, yê$fi¯fl Á|ü#·Ts¡D\T, 1932 56.»q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, ø£Ø+U≤Hé, (dü+.), 1965
30.eTq Vü‰dü´eTT, eTTìe÷DÏø£´+ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄, 1968 57.»qÁ|æj·T »q|ü<ä ^‘Ó, 1960
31.e÷+&É*ø£ |ü<äø√X¯eTT, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´ nø±&ÓMT 58.»q|ü<ä Vü‰dü´\Vü≤], ø£.sê.ø£è.(dü+.)
32.e#·q ø±\C≤„qeTT, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1956 59.»q|ü<ä kÕVæ≤‘·´ düMT¬øå, J.X¯+.|üs¡eT•ej·T´
33.$C≤„q düs¡«dü«eTT, ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ dü$T‹ 60.C≤q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, ¬ø.•esêeT ø±s¡+‘·, 1971
34.$X¯«MTe÷+dü, yêdæwü˜ >∑D|ü‹ eTTì, 1960 61.C≤q|ü<ä ^‘·>∑fi¯ó, m+.Jeq
35.düsê>±\T, m˝À¢sê (dü+.),1961 62.C≤q|ü<ä Á|ü‹uÛ…, dæ.|æ.ø£èwüí≈£îe÷sY, 1969
36.kÕs¡d«ü ‘· yê´düeTT\T (2), |ü]wüÿs¡,Ô |ü⁄]|ü+&Ü n|üŒ\kÕ«$T, Ä+.Á|ü.kÕVæ≤‘·´ 63.C≤q|ü<ä Áù|eT^‘·>∑fi¯ó, ø£.sê.ø£è.(dü+.), 1965
nø±&Ó$T, 1969 64.C≤q|ü<ä dü«s¡÷|ü, Vü‰.e÷.Hêj·Tø£, 1971
37.kÕVæ≤‘·´ •\Œ düMTø£å, |æ+>∑[ \ø°åàø±+‘·+ 65.CÒqVü≤ì>∑fi¯ó, ø£.sê.ø£è (dü+.), 1965
38.kÕVæ≤‘·´ dü$T‹ yê´kÕe[ (dü+.), ‹s¡T|ü‹ 66.CÀ>∑Tfi¯ |ü<ä>∑fi¯ó, 1969
39.Ád”Ô\ bÕ≥\T, mHé.$.>√bÕ˝Ÿ n+&é ø√., 1970 67.‘·T+uÒ VüA$≥Tº X¯s¡D…ìï, ¬ø.Hêsêj·TD, $.mHé.\ø°åàHêsêj·TD, 1969
ø£qï&É+ 68.qeTà ˇ>∑≥T>∑fi¯ó, sê.>ö.(dü+.), 1970
40.n~ #·T+#·q –], ø£.sê.ø£èwüíkÕ«$T (dü+.) 69.qeTà »q|ü<ä kÕVæ≤‘·´, J.X¯+.|ü.,1967
41.ñ‘·Ôs¡ <˚X¯<ä VüQã“[fl <Ûës¡yê&É ‘·‘·«>∑fi¯ó, 1968 70.Hê&É |ü<ä>∑fi¯ó, eT‹|òüT≥º ø£èwüíeT÷]Ô
42.ãTTπ>«<ä dü÷ø£Ô>∑fi¯ó, ø±yê´\j·T, yÓTÆdü÷s¡T, 1970 71.Hê&É y˚T˝…\¢ Vü≤]<ëfiË, ø£.sê.ø£è.(dü+.)
43.@fi¯ó ø=fi¯fl<ä m\¢eTà, eT‹|òüT≥º ø£èwüíeT÷]Ô, 1965 72.Hê&ÉT Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, ø£.sê.ø£è.(dü+.)
44.◊<äT X¯óÁø£yês¡<ä Vü‰&ÉT, 1969 73.ãfi≤fl] ‘·‘·«>∑fi¯ó, dæ<˚›>ö&É (dü+.),1970
45.ø£sêí≥ø£ »q|ü<ä kÕVæ≤‘·´, e÷dæÔ y˚+ø£fÒX¯«s¡ nj·T´+>±sY 74.eT*¢¬> <ä+&Ó, πse|üŒ, (dü+.),1948
46.ø£qï&É #Û·+<ädæ‡q |ü]#·j·T, ¬ø.•esêeT ◊‘êfi¯, 1971 75.eT*¢¬> q>∑T‘êyÓ, ø£.sê.ø£è.(dü+.),1965
47.ø£qï&É »q|ü<ä ^‘Ó>∑fi¯ó, _.mdt.>∑<ä›–eTsƒ¡, 1965 76.e÷dæÔj·Tes¡ |ü⁄düÔø£>∑fi¯ó, 3 dü+|ü⁄.
48.ø£qï&É kÕVæ≤‘·´<ä*¢ Vü‰dü´, m+.mdt.düT+ø±|ü⁄s¡, 1965 77.ÁXÊeD dü+|ü‘Y X¯ìyês¡<ä Vü‰&ÉT, 1969
49.ø£*j·TT>∑<ä ø±\ C≤„q|ü⁄, 1970 78.dü+|æ¬> ns¡fi≤yÓ, ø£.sê.ø£è. (dü+.)
50.ø±yê´kÕ«<äq, &ç.*+>∑jT· ´, 1969 79.dü+|”¬> ns¡∞yÓ, eTVü≤<˚e Hêj·Tø˘ (dü+.), 1961
310 311
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
80.dü+düÿè‹, &ç.$.õ.ø±yê´\j·T, yÓTdÆ ÷ü s¡T
81.Vü≤+r Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, kÕ*eTsƒ¡ (dü+.), 1969 bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\T
82.Vü≤[flj·T u≤fi¯ó, >=s¡÷s¡T sêeTkÕ«$T nj·T´+>±sY
83.Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, >=s¡÷s¡T sêeTkÕ«$T nj·T´+>±sY, 1973 n+XÊ\T ` units
84.Vü≤[flj·T Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, ns¡TD√<äj·T Á|üø±X¯q, u…+>∑fi¯Ss¡T nHê>∑sø¡ d£ ‹úæ ` barbarism
85.ôV≤DTí ø=fÒºe⁄, ø£.sê.ø£è. nH˚ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ ` polygenesis
86.ôV≤DTí eTø£ÿfi¯ |ü<ä>∑fi¯ó, r.q+.lø£+sƒ¡j·T´ ns¡D´ Jeqdæú‹ ` savagery
87.ôV≤DTí eTø£ÿfi¯ Vü‰&ÉT>∑fi¯ó, ¬ø.mdt.<˚eq÷s¡ Ä#·s¡D≤‘·àø£ dæ<ë∆+‘·+ ` ritualistic theory
88.ôVQqï _‘˚Ôe⁄ ôVQ\¬ø\¢, kÕVæ≤‘·´ dü$T‹, ‘·Ø¬ø¬s, 1967 Ä≥ bÕ≥\T (Áø°&Ü π>j·÷\T)` game songs
89.ôVQ\eTìj·T |ü<>ä fi∑ ó¯ , 1970 ñj·÷´\ bÕ≥\T ` cradle songs
English @ø√‘·Œ‹Ô yê<ä+ ` monogenesis
90. A Folklore Reader, Kenneth and Mary clarke (ed.),1966 ◊‹Vü≤´+ ` legend
91. Folklore and Folk life, Richard M.Dorson (ed.),1972 ø£<∏ä ` tale
92. Introducing Folklore, Kenneth & Mary clarke (ed.), 1963 ø£<qä∏ + ` narration
93. Marxism and Poetry, George Thomson, People’s Publishing house. ø£<∏ëπ>j·T+ ` narrative songs
94.Primitive song, C.M.Bowra, 1962 ø£˙ï{Ï bÕ≥\T ` sarrowful songs
95.Standard Dictionary of Folklore Mythology and Legend, Maria Leach (ed.), ø±]àø£ π>j·÷\T ` labour songs
1975 ÁøÏj·T ` action
96.The Human Body, C.H.Best, N.B.Taylor ^‘· Hêj·T≈£î&ÉT ` song leader
97.The Lyric Impulse, C.Day Lewis, 1965 #ê]Á‘·ø£|ü⁄qìàsêàD dæ<ë∆+‘·+` historical reconstructional theory
98.The Popular Ballad, Francis B.Gummere, 1907 #ê]Á‘·ø£ uÛÖ>√[ø£ dæ<ë∆+‘·+ ` historical geographical theory
99.The Study of Folklore, Alan Dundes (ed.), 1965 C≤q|ü<ä ø£$‘·«+ ` folk poetry
|üÁ‹ø£\T yÓTT<ä˝q’… $ : C≤q|ü<ä π>j·T+ ` folk songs
‘Ó\T>∑T : Ä+Á<Ûä |üÁ‹ø£ (dü+e‘·‡sê~ dü+∫ø£\T), Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ, Ä+Á<ÛäCÀ´‹ C≤q|ü<ä Jeq+ - folk life
(yês¡ |üÁ‹ø£), øÏHÓïs¡ ,uÛ≤s¡‹, ÁbÕ#·´*œ‘· uÛ≤+&Ü>±s¡+, eTÁ<ëdüT Áyê‘· |üÁ‘·T\T C≤q|ü<ä $C≤„q+ ` folklore
yÓTTˆˆ$. C≤q|ü<ä $C≤„ì ` folklorist
ø£qï&É+ : ø£qï&É kÕVæ≤‘·´ |ü]wü‘Œ· Á‹ø£\T, C≤q|ü<ä (ns¡y∆ ê]¸ø+£ ), Á|üãT<ä∆ ø£sêí≥ø£, C≤q|ü<ä dü+^‘·+ ` folk music
|ü⁄düøÔ £ Á|ü|+ü #·. C≤q|ü<ä dü+düÿè‹ ` folk culture
English : Modern Review, Folklore Journal, The Illustrated Weekly of India. C≤q|ü<äT\T ` folk
312 313
düT+<äs¡ C≤q|ü<ä+ ÄØ«j·Tdt.düT+<äs+¡
‹s¡T>∑* ($düs¡TsêsTT) bÕ≥\T` grinding songs eT÷˝≤+X¯+ ` motif
<ä+|ü⁄&ÉT (s√ø£{Ï) bÕ≥\T ` pounding songs eTÚœø£+ ` oral
Hê>∑s¡ø£ dæú‹ ` civilization eTÚœø£ dü+Á|ü<ëj·T+ ` oral tradition
ìsêàD $X‚¢wüD ` structural analysis s¡»ø£ ^‘ê\T ` songs of washermen
ìy˚<≈ä î£ &ÉT ` informant ˝≤* ` lullaby
ìwæ<ë∆\T ` taboos ˝ÖøÏø£ ^‘ê\T ` secular songs
qè‘·´+ ` dance e\|ü⁄ bÕ≥\T ` love songs
|ü&Ée bÕ≥ ` boat song yêÁ>∑÷|ü+ ` verbal
|üì bÕ≥ ` work song $y˚ø£ sêVæ≤‘·´+ ` irrationatity
|ü\¢$ ` refrain Ms¡>±<∏ä ` ballad
bÕ‘· bÕ≥ ` primitive song y˚≥bÕ≥\T ` hunting songs
bÕs¡e÷]úø£ π>j·T+ ` sacred song y˚&ÉTø£ bÕ≥\T ` festive songs
|æ\¢\ bÕ≥\T ` children’s song e´ø£´Ô r‘·+ ` impersonal
|ü⁄q]ïsêàD+ ` reconctruction yê´|üø£ >∑TD+ ` diffusion
|ü⁄sêD+ ` myth •X¯óÁbÕdü\T ` children’s rhymes
ô|[flbÕ≥\T ` marriage songs kÕeT÷Væ≤ø£ |ü⁄q'düèwæº ` commural recreation
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä ` riddle düT|üÁÔ |ü»„ ` sub-conscions
Á|üC≤„V”≤q dæú‹ ` unconscious state dü«s¡ dü+jÓ÷»q+ ` modulation of voice
Á|üeè‘·T\Ô T ` motives Vü‰dü´ ^‘ê\T ` humourous songs
Á|ükÕs¡+ ` transmission
ãVüQÁ|ü<X˚ ¯ ndü‘Ô «· + ` multiple existence
u≤+<Ûäe´ ^‘ê\T ` songs of kinship ***
uÛÑøÏÔ π>j·÷\T ` devotinal songs
uÛ≤yê+X¯+ ` psycheme
uÛ≤yêy˚X+¯ ` emotion
eTH√$X‚w¢ D ü ` psycho-analysis
e÷~] ` type
e÷qe XÊÁdüÔ+ ` anthropology
e÷qyêr‘·+ ` supernatural
314 315