Mekatronik Programı

Kontrol Sistemleri
Öğr.Gör.İsmail PEKGÖZ
Bölüm Hedefi

DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile Kontrol Edilmesinin

İncelenmesi

2
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
DC Motor Yapısı:
Doğru akım Motoru, doğru akım elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren elektrik
makinesidir. DC Motorlar, statorda oluşturulan sabit manyetik alanın endüvide oluşturulan
sabit manyetik alanı itmesi ve çekmesi prensibine göre çalışır. DC Motorlarda endüvi üzerinde
bulunan sargılara kollektör ve fırça yardımıyla akım verilerek manyetik alan oluşturulmaktadır.

3
BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Fırçalı DC motorun statorunda bulunan kutuplar ya sabit
mıknatıslıdır ya da bir DC gerilimi ile meydana getirilir. Rotor
üzerinde akım taşıyan, açısal yerleştirilmiş birden fazla sargı
vardır. Statorda meydan gelen manyetik alanın yanında
rotorda da bir manyetik alanın oluşması gerekir ki rotor mili
dönebilsin. Rotorda bulunan sargılara kollektör üzerine
yerleştirilen karbondan yapılmış fırçalar yardımıyla akım
verilir.
.

4
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
DC.Motor Hız Kontrol Yöntemleri:
• Uyartım Akımıyla hız kontrol yöntemi
• Akım Sınırlama ile hız kontrol yöntemi
• Faz Dilimleyiciler ile hız kontrol yöntemi
• PWM ile hız kontrol yöntemi
Yukarıdaki hız kontrol sistemlerinden sadece PWM ile hız kontrol yöntemi Açık Çevrim
Kontrol Sistemine uygundur.

5
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
PWM ile DC Motor un Açık Çevrim Hız Kontrolü:
Bu yöntem en yaygın hız kontrol yöntemlerinden birisidir. “Pulse Width Modulation” (Darbe
genlik modülasyonu) kelimelerinin kısaltılmış halidir. Bir D.C. motorun hızını kontrol
edebilmek için ayarlanabilir bir DC. gerilime ihtiyaç vardır. Eğer 12 v.bir DC. motor alır ve
enerji verirsek motor hızlanmaya başlayacaktır. Motorun maksimum hıza ulaşması için belirli
bir süre geçmesi gerekecektir. Eğer motor maksimum hıza ulaşmadan motorun enerjisini
kesersek motor bu defa yavaşlamaya başlayacaktır.

6
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Eğer enerjiyi yeterli çabuklukta sürekli kapatıp açarsak motor sıfır ile maksimum arasında bir
yerdeki hız değerinde çalışacaktır. İşte PWM tam olarak bu anlama gelir. PWM yöntemi ile
motor belirli aralıklarda, darbe işaretleri gönderilerek enerji verilir ve motor belirli bir hızda
çalıştırılır. Bu darbe işaretlerinin genliği ayarlanarak motorun enerjili olma süresi artırılıp
azaltılabilir. Bu ise motorun çalışma hızının artırılıp azaltılması anlamında gelir.

7
BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi

PWM Şeması 8
BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi

DC. Motorun açık çevrim kontrol blok şeması

Hız bilgisi referans potansiyometresi ile sisteme girilir. Bu hız

bilgisi doğrultusunda üretilen ve aynı zamanda kontrol işareti
olarakda görev yapan PWM işaretleri motora hangi hızda
dönmesi gerektiğini bildirir. Bunun sonucunda motor milinden
istenen hız alınır.
9
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Kontrol Devresi:
Bu devrede NE556 entegresi içerisinde bulunan 2 adet 555 osilatör birbirine kaskat olarak
bağlıdır. Hız ayar potansiyometresi ikinci 555’in kontrol voltaj girişine verilmiştir. Çıkış ise 1K
direnç üzerinden IR521 mosfetin gate ucunu tetiklemektedir. IRF521 mosfet ise doğrudan
motoru sürmektedir.

String Sabitler:

DC. Motorun açık çevrim elektronik devre şeması 10

 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Devrede ilk 555 osilatörü testere dişi (üçgen) dalga üreterek ikinci 555 osilatörünün girişine
(8.nolu pin) vermektedir. Aynı zamanda hız potansiyometresi vasıtasıyla kontrol gerilimi
(11.nolu pin’e) gönderilmektedir. Bu TON süresi (motorun enerjili kalma süresi) nin
ayarlanarak hızın değiştirilebilmesine imkân verir. İkinci 555 osilatörü ürettiği PWM işaretini
IRF521 mosfetinin G ayağına göndererek motorun sürülmesini sağlar. LM311 opamp’ı ise
fark gerilimi üreteci olarak görev yapmaktadır ve bu devrede üst limit sınırlama işini icra
eder.

11
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Potansiyometrelerin katından alınan gerilim ile opamp’ın eksi ucuna gelen gerilimin farkını
alır ve bu gerilimi yükseltir. opamp çıkışı 0,7 – 1 V (NE556 entegresinin kataloğuna göre)
aralığında bir gerilime ulaştığında ikinci 555 osilatörün reset girişini (10 nolu pin) aktif
ederek PWM işaretini sıfırlar.

12
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
LM311 KARŞILAŞTIRICI(COMPARATOR)
• LM311, yüksek hızlı bir karşılaştırıcı (komparatör) entegresidir. Pozitif ve Negatif
girişlerden gelen voltajları karşılaştırır. Eğer, pozitif girişten gelen voltaj daha büyükse,
pozitif besleme voltajına eşit bir çıkış verir. Eğer negatif girişten gelen voltaj daha
büyükse, çıkışımız negatif besleme voltajına eşit olur.
• LM311 içerisinde 1 adet karşılaştırıcı vardır. Pozitif ve negatif voltaj kaynaklarıyla
beraber kullanılabilir. Aynı zamanda, tek bir pozitif voltaj kaynağı kullanarak ve negatif
voltaj kaynağı yerine toprak bağlantısı yaparak da kullanılabilir.

13
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
LM311 Bacakları:
Bacak İsimleri: 1Emitör Emitör bağlantısı 2
Pozitif Giriş Karşılaştırıcının pozitif girişi 3
Negatif Giriş Karşılaştırıcının negatif girişi 4
Negatif Besleme Negatif besleme voltajı 5
Dengeleme Giriş voltajlarını dengelemek için
kullanılır. 6 Tetikleme Çıkışı kesmek için
kullanılır.7 Kollektör Kollektör bağlantısı,
karşılaştırıcının çıkışı 8 Pozitif Besleme Pozitif
besleme voltajı

14
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Örnek Devre:

Yandaki devrede, giriş sinyali (Vin) toprak

(0V) ile karşılaştırılmaktadır. Eğer giriş
sinyali pozitifse çıkıştan VCC+, negatifse VCC-
kadar voltaj alırız.

15
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
Önemli Özellikleri:
LM311 için önemli gördüğümüz özellikleri aşağıdadır:
• Maksimum pozitif besleme voltajı: 18V
• Maksimum negatif besleme voltajı büyüklüğü: -18V
• Giriş voltajları arasındaki maksimum fark: 30V
• Düşükten-yüksek seviye çıkışa geçiş süresi: 115ns
• Yüksekten-düşük seviye çıkışa geçiş süresi: 165ns

16
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
KARE DALGA ÜRETECİ(555):
555 Zamanlayıcı, IC olarak gerçekleştirilmiş, yaygın olarak çok yönlü bir şekilde
kullanılan bir devredir. İçinde 23 transistör, 2 diyot, ve 16 direnç vardır. Toplam 8
bacaklı olup tek chip üzerine monte edilmiştir. 556 entegresi ise iki tane 555
entegresinin birleştirilmiş halidir ve 14 bacaklıdır

17
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
555 Zamanlayıcı Entegresinin Özellikleri
• Darbe genişliğinde bir keskinlik vardır,
• Darbe genişliği, kaynak geriliminden etkilenmez,
• 4.5 – 16V arasında besleme gerilimine sahiptir,
• Uzun bir darbe genişliği sağlanayabilir,
• Bir lambayı yakmaya yetecek kadar akım verebilir. 200 mA’e kadar çıkış akımı
elde edilebilir,
• Zamanlama ayarları devreye eklenecek RC devresi ile değiştirilebilir.

18
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi
555 Entegresinin Uygulama Alanları
• Hassas zamanlama uygulamalarında
• Sinyal üreteci olarak
• Ardışıl zamanlama uygulamalarında
• Zaman gecikme üreteci olarak
• Sinyal genlik modülasyonu uygulamalarında

19
 BÖLÜM 2: DC Motorunun Açık Çevrim Kontrol Sistemi ile
Kontrol Edilmesi

556 zamanlayıcı devresi iki tane 555 zamanlayıcı

devresinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. 14 bacaklıdır

20
 Kaynakça

• MEGEP Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Açık Çevrim Kontrolü

• Mersi Üniversitesi Süreç Kontrol Öğr.Gör. Dilek Çolakoğlu
• MEGEP Elektrikli Ev Aletlerinde DC Motorlar
• www.elektrikport.com
• www.devreokulu.com

21
TEŞEKKÜRLER…