ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ.

ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

1500-1050 π.Χ

Το κεφάλαιο εξετάζει την εποχή ακμής του Μυκηναϊκού κόσμου, τον 14ο και 13ο αι
π.Χ. (Ύστερη Ελλαδική ΙΙερίοδος Γ (Γ1 και Γ2).

Θέματα που εξετάζονται:

Α. Οι πινακίδες και η αποκρυπτογράφησή τους

 οι πινακίδες Γραμμικής Β’ ή μυκηναϊκής και οι πληροφορίες που μας δίνουν
για την μυκηναϊκή κοινωνία (σελ. 76-81)

Β. Η μυκηναϊκή κοινωνία (81-103)

 το ανακτορικό σύστημα και η πολιτική οργάνωση της κοινωνίας (σελ. 85-92):

παρουσίαση της κοινωνικής οργάνωσης και πολιτικής δομής του μυκηναϊκού
κόσμου (ακροπόλεις-επικράτειες μυκηναϊκών κέντρων, κοινωνική ιεράρχηση-
τάξεις με βάση τις πινακίδες)
 Ανάκτορα, πόλεις και ύπαιθρος: η οργάνωση της παραγωγής (σελ. 92-103).
Εδώ εξετάζεται ο τρόπος οργάνωσης της οικονομικής ζωής της μυκηναϊκής
κοινωνίας (αγροτική παραγωγή, βιοτεχνία, εμπορικές ανταλλαγές και
αποικίες).

Το απόγειο του Μυκηναϊκού κόσμου

 Γνωρίζουμε ελάχιστα για την περίοδο 16ος – 14ος αι. (1550-1325). Πρόκειται
για την αρχή της Μυκηναϊκής Περιόδου – Ύστερη Ελλαδική – μεταξύ
Λακκοειδών Τάφων και απόγειο…
 Αιτία η έλλειψη μεταγενέστερης των Λακκοειδών Τάφων μνημειακής
οικοδόμησης με εξαίρεση την Τίρυνθα και το Μενελάιον.
 Μόνη πηγή πληροφόρησης οι τάφοι και κυρίως όσον αφορά την κεραμική
(τεχνική και νοοτροπία κεραμικής μόνο, τίποτα για την κοινωνία, τίποτα για
τη θρησκεία κ.λ.π).
 Εκπληκτικά τεκμήρια οι πινακίδες όταν ανακαλύφθηκαν (Κνωσός, Πύλος,
Μυκήνες, Θήβα) για την οικονομική ζωή και τους θεσμούς.
 Λόγω περιορισμένων πηγών το κεφάλαιο αφορά κυρίως τα χαρακτηριστικά
του μυκηναϊκού πολιτισμού τη στιγμή που έρχονται τα γραπτά ντοκουμέντα.
 Σχεδόν ανύπαρκτες διαφορές της Κνωσού το 1375 και των Μυκηνών το 1200.

Α. Οι πινακίδες και η αποκρυπτογράφησή τους

Μεταξύ 1900-04 ο σερ Άρθουρ Έβανς ανασκάπτοντας τη Κνωσό ανακαλύπτει 3.000

μικρές πινακίδες και κομμάτια από εγχάρακτο πηλό. Είχε την πεποίθηση ότι παρόλο

1
που ο Σλίμαν στην Τροία αλλά και στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα δεν είχε βρει
κάποιο σύστημα γραπτής συνεννόησης, ένας τόσο προηγμένος πολιτισμός όπως
αυτός δεν μπορεί να μην είχε.

Μικρές σε μέγεθος σώθηκαν κατά τύχη καθώς ψήθηκαν κατά τη διάρκεια της
πυρκαγιάς στα ανάκτορα και βρέθηκαν στα στρώματα της καταστροφής.

Ο Έβανς επισήμανε τρία είδη γραφής:

1. Την ιερογλυφική 1900-1600 π.Χ. (αρχαιότερη, υποτιθέμενη ομοιότητα με την

αιγυπτιακή και ήταν πάνω σε σφραγιδόλιθους).
2. Την Γραμμική Α (βρέθηκε πάνω σε σφραγίδες και πινακίδες σε σχετικά
αρχαία στρώματα της καταστροφής)

3. Την Γραμμική Β (βρέθηκε μόνο σε άργιλο στο τελευταίο στρώμα της

καταστρφής).

Την Γραμμική Α από την Γραμμική Β τις χώριζε ένας αιώνας. Βρέθηκαν επιγραφές
και στα Μάλια, Αγία Τριάδα και Φαιστό.

Το 1939 ανακαλύφθηκαν στο ανάκτορο της Πύλου 1.200 πινακίδες και θραύσματα
σε Γραμμική Β’, οι οποίες επιβεβαιώνουν τις στενές σχέσεις της Κρήτης με την
ηπειρωτική Ελλάδα. Ακόμη πινακίδες βρέθηκαν στην Τίρυνθα, Θήβα, Ελευσίνα,
Ορχομενό.

Η Γραμμική Β ήταν μια συλλαβική γραφή για γραφειοκρατική λειτουργία – έως

ότου αποδειχτεί το αντίθετο, εμπνευσμένη από τη Γραμμική Α με προσθέσεις (20)
και αφαιρέσεις (40) σημείων.

 Είχε σκοπό τη διευκόλυνση του λογιστηρίου.

 Αν και η χρήση της ήταν περιορισμένη, είναι το καλύτερο εργαλείο που

γνώρισε η δεύτερη π.Χ. χιλιετία πριν την ανακάλυψη του αλφάβητου.

 Αν υπήρχε λογοτεχνία- δύσκολο καθώς η συλλαβική γραφή είναι ακατάλληλη

για το σκοπό αλλά ήταν δύσκολη και η εκμάθηση της- γραφόταν σε άλλο
υλικό.

 Λιγάκι απογοητευτικά τα αποτελέσματα της μελέτης των πινακίδων καθώς

πρόκειται για τμήμα των αρχείων Τα πραγματικά αρχεία θα γράφονταν σε
άλλο υλικό: πάπυρο, ξύλο, δέρμα

2
  Η Γραμμική Β’ είναι η γραφή μιας αρχαίας μορφής της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας.

 Η δημοσίευση του γραπτού υλικού από την Κνωσό έγινε 11 χρόνια μετά το
θάνατο του Έβανς, το 1952. Και όλοι αναρωτήθηκαν για την ομοιότητα των
ελλαδικών αρχαιολογικών τόπων και την Κρήτη. Ο Έβανς πίστευε σ’ ένα
κρητικό έλεγχο της Πελοποννήσου, όμως οι περισσότεροι αρχαιολόγοι
μετά το Σλήμαν πίστευαν ότι οι ήρωες του Ομήρου ήταν οι πρώτοι
Έλληνες, αυτοί του μυκηναϊκού πολιτισμού.

 Η απόδειξη ήρθε με την αποκρυπτογράφηση των πινακίδων με βάση την

πεποίθηση ότι η μυκηναϊκή γραφή είναι ελληνική (Alice Kober – 1948,
Michael Ventris + J.Chadwick – 1952 …. Λέξη τρίποδες!).

 Η Γραμμική Β είναι το καλύτερο εργαλείο που γνώρισε η δεύτερη

χιλιετία π.Χ, πριν την ανακάλυψη του αλφαβητικού συστήματος.
Χρησιμοποιείται κατά αποκλειστικότητα από τους ανθρώπους του παλατιού,
κατά πάσα πιθανότητα και από π.χ εμπόρους.

 Είναι τόσο δεμένη με το Ανάκτορο ώστε όταν εξαφανίστηκε το ανακτορικό

σύστημα εξαφανίστηκε και αυτή.

Β. Η μυκηναϊκή κοινωνία (81-103)

1. Η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν πολεμική και ιεραρχημένη και υπάκουε σε

ηγέτες πολυέξοδους και απαιτητικούς που απολάμβαναν την άσκηση της
εξουσίας και τους νεωτερισμούς ήδη από την εποχή των τάφων των
Μυκηνών. Αυτή η τάση έφτασε στο απόγειό της στον 14ο αιώνα, Μέση
Ελλαδική Γ1.
2. Θολωτοί τάφοι (του Άτρεα στις Μυκήνες, καθώς και στη Μεσσηνία!!)
εξαπλώνονται στα πέρατα του μυκηναϊκού κόσμου αλλά δεν πρόκειται για
βασιλικούς τάφους. Αυτό αποδεικνύεται από το υλικό τους που είναι το ίδιο
πλούσιο με αυτό των θαλαμωτών τάφων καθώς και από το γεγονός ότι α)σε
μερικές περιοχές δεν υιοθέτησαν ποτέ τη συνήθεια του θολωτού τάφου
(Αττική) και β)οι θολωτοί τάφοι έχουν χτιστεί την ίδια περίπου εποχή, οπότε
λογικά αποκλείεται να ανήκουν όλοι στην ίδια οικογένεια.
3. Αυτό που μάλλον είναι σίγουρο είναι μόνο οι επίλεκτες τάξεις θα μπορούσαν
να αντέξουν οικονομικά την κατασκευή τέτοιων τάφων.
4. Η ταφική αρχιτεκτονική ήταν το πρώτο βήμα προς τη μνημειακή
αρχιτεκτονική, που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του μυκηναϊκού κόσμου.
5. Οι ζωντανοί πάντως κατοικούσαν σε πρωτόγονους οικισμούς των οποίων η
πληθώρα φανερώνει την σταθερή αύξηση του πληθυσμού που είναι
προϋπόθεση για την εξάπλωση του πολιτισμού αυτού. (13ος αιώνας στην
Αργολίδα οι οικισμοί Μυκήνες, Τίρυνθα κ.λ.π έχουν την ίδια δημογραφική
πυκνότητα όπως και στις αρχές της κλασικής εποχής).
6. Τίθεται το ερώτημα της φύσης της εξουσίας των μυκηναϊκών πολιτειών:
αυτός ο σχετικά ήρεμος κόσμος (κατά καιρούς μεν αψιμαχίες) με τον έντονο

3
 εξωτερικό επεκτατισμό πώς κυβερνιόταν; Υπήρχε ένας μεγάλος βασιλιάς;
Υπήρχε μια ομοσπονδία ηγετών που συνεργάζονταν;
7. Πάντως η όψη της Ελλάδας στο απόγειο του μυκηναϊκού πολιτισμού είναι
πραγματικά εντυπωσιακή. Εμφανίζονται ογκώδεις ακροπόλεις με το
επιβλητικό ανάκτορο στο κέντρο τους. Οι επιφάνειες που περικλείουν αυτές
οι Ακροπόλεις είναι τεράστιες. Ίσως πρόκειται για πρόβλεψη για τις δύσκολες
ώρες όπου όλος ο πληθυσμός με τα κοπάδια του θα μπορεί να κλειστεί μέσα
στα τείχη των ακροπόλεων αυτών ή μπορεί και μεγαλομανία. Πάντως δεν
είναι όλες οι πόλεις οχυρωμένες έτσι (περίπτωση της Πύλου).
8. Αξιοσημείωτες είναι οι τεχνικές ικανότητες για να χτιστούν αυτές οι
ακροπόλεις και ο πολεοδομικός περίγυρος τους: τούνελ, υπόγειες διαβάσεις,
πολύπλοκα αποχετευτικά συστήματα και φράγματα, αγωγοί που μετέφεραν το
νερό στις ακροπόλεις, λοθόστρωτοι δρόμοι, πέτρινες γέφυρες, τείχη
Κυκλώπεια, λόγων του όγκου των λίθων κ.λ.π.

1. Το ανακτορικό σύστημα και η πολιτική οργάνωση της κοινωνίας.

 Ο Όμηρος μιλάει για «βασιλείς» που οργάνωσαν την εκστρατεία στην

Τροία και ειδικότερα για έναν από αυτούς, τον Αγαμέμνονα. Τα
αρχαιολογικά ευρήματα όμως δεν ενισχύουν κάτι τέτοιο. Οι
μυκηνολόγοι δεν αμφιβάλλουν ότι αν επρόκειτο για ένα βασίλειο που
ηγεμόνευε σε όλα τα άλλα, αυτό θα ήταν οι Μυκήνες (Χετταίοι «ο
ξένος βασιλιάς της Αχιγιάβα – Αχαιοί- όμως δεν διευκρινίζεται
πουθενά ότι οι Αχιγιάβα είναι πέρα από τη θάλασσα).

 Εξάλλου στην Ιλιάδα ο Αγαμέμνονας συναντά δυσκολίες στο να

επιβληθεί στους άλλους «βασιλιάδες».

 Επίσης μπορεί να έχουμε τέσσερα μεγάλα ανάκτορα στην ηπειρωτική

Ελλάδα και ένα στην Κρήτη αλλά τι μας διαβεβαιώνει ότι τέτοιο
ανάκτορο δεν υπήρχε π.χ και στην Αττική όπου οι μεταγενέστερες
οικοδομήσεις εξαφάνισαν τα ίχνη του;

 Τέσσερα μεγάλα ανάκτορα διακρίνονται για το βασιλικό τους μέγεθος

καθώς και τη δημογραφική τους πυκνότητα. Οι Μυκήνες, η Τίρυνθα,
η Πύλος και η Θήβα.

Άλλα προβλήματα που προκύπτουν είναι:

 Μυκήνες και Τίρυνθα είναι πολύ κοντά και είναι αδύνατον να μην είχαν
προβεί σε ένα μοίρασμα εξουσίας, οι υπόλοιπες περιοχές της Αργολίδας
μάλλον είχαν ηγέτες υποτελείς οικογένειες των Μυκηνών (ίσως συγγενείς εξ
αίματος των Μυκηναίων ηγεμόνων).
 Η Μεσσηνία διαφοροποιείται από αυτό το χάρτη εξουσίας και στην άλλη
ηπειρωτική Ελλάδα τα φυσικά σύνορα έπαιξαν καλά το ρόλο τους στο
μοίρασμα της εξουσίας. Γενικά υπάρχει μια ισορροπία που ίσως επιτεύχθηκε
με τα όπλα στην αρχή και θεμελιώθηκε με αμοιβαία παραδοχή δύναμης

4
 ανάμεσα σε ηγέτιδες οικογένειες. Πάντως ένδειξη για ένα βασιλιά δεν
υπάρχει.

 Εκτός από την πολιτισμική ομοιομορφία και το γεγονός ότι μόνο οι Μυκήνες
δημιούργησαν δεσμούς με την Κρήτη, τίποτα άλλο δεν μαρτυρά ότι υπήρχε
ένα και μόνο αρχηγός.

 Δεν αποκλείεται να υπήρχαν και αλλού «ηγεμονικοί οίκοι» αλλά όχι τόσο
μεγάλοι και τόσο καλοδιατηρημένοι. Οι περισσότεροι ήταν σε μικρή
απόσταση μεταξύ τους, οπότε δεν αποκλείεται να βασίλευαν μέλη της ίδιας
οικογένειας.

 Αργολίδα, Ναύπλιο, ένα κομμάτι της Λακωνίας, Κόρινθος, Ισθμός υπάγονται

στους ίδιους άρχοντες. Η Αττική, Βοιωτία, Θεσσαλία, Φωκίδα διαχωρίζονται
από φυσικά όρια. Μεταξύ των οίκων επικρατούσε ισορροπία την οποία
διατηρούσαν με αριστοτεχνικές στρατηγικές, σύναψη γάμων και δεσμών
διαφόρων ειδών.

Οι πινακίδες μας πληροφορούν για την κοινωνική ιεράρχηση του

Μυκηναϊκού κόσμου:

 Η Γραμμική Β χρησιμοποιεί δύο όρους για να δηλώσει το βασιλιά. Ο Όμηρς

χρησιμοποιεί τον όρο άναξ (wannax) (βασιλιάς των Αχαιών) και τον όρο
βασιλεύς (και σε άλλους αριστοκράτες) αλλά η ερμηνεία παρουσιάζει
δυσχέρειες.
 Ο άναξ είναι μάλλον βασιλιάς της περιοχής και του ανακτόρου, παρά ένα
είδος θεού και ο όρος βασιλεύς ίσως ήταν το ίδιο αλλά δινόταν σε πολλούς
αριστοκράτες. Πλάι του είχε πρόσωπα ισχυρά.
 Στην Πύλο ο άναξ κατέχει το εκτενέστερο κτήμα (τέμενος που
προσδιορίζεται με τις ποσότητες σπόρων), μετά έρχεται ο lawagetas και
ακολουθούν οι τελεσταί (tereta).
 Οι lawagetas είναι ένα είδος στρατιωτικού αρχηγού, πρόσωπο σημαντικό
ιδιαίτερα στον θρησκευτικό τομέα, με ιδιόκτητους τεχνίτες και δούλους.
 Οι egeta (επέται) ή σύντροφοι προφανώς αξιωματικοί. Εφοδιάζονται από το
ανάκτορο εφόδια και διοικούν ομάδες από δούλες.
 Οι τελεσταί εμφανίζονται ως ανώτεροι υπάλληλοι για διοικητικά έργα, οι
οποίοι έχουν και αυτοί σημαντικές κτηματικές περιουσίες.
 Αξιωματούχοι του παλατιού ήταν και οι τοπικοί διοικητικοί υπάλληλοι. Το
Βασίλειο της Πύλου χωρίζονταν σε 16 διοικητικές περιοχές, οι οποίες
υπάγονταν σε δύο επαρχίες, την «κοντινή επαρχία» και την «μακρινή
επαρχία». Σε κάθε μία αντιστοιχούσε ένα διοικητής ο korete και ο βοηθός του
ο porokorete. Είναι οι εκπρόσωποι της κεντρικής εξουσίας στην επαρχία.
 Επίσης οι πινακίδες αναφέρουν τον όρο damos δηλαδή δήμος. Η έννοια αυτή
του λαού τόσο πρώιμα μας προκαλεί έκπληξη. Έργο του θα ήταν η παραγωγή
αγροτικών προϊόντων, επεξεργασία μαλλιού, μεταλλουργίας, κεραμικών και
διαφόρων αγγαρειών για το ανάκτορο. Πληρώνουν φόρους που
καταγράφονται και χρησιμοποιούν τη γη κατά βούληση. Απολαμβάνει
διοικητική αυτονομία παρόλο που επιβλέπετε από ένα υπάλληλο του Κράτους
τον damokoro.

5
  Οι δούλοι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, βρίσκονται στην κατώτατη βαθμίδα,
βρίσκονται στη κατοχή των ναών είτε του ανακτόρου. Οι δούλοι μπορεί να
ήταν αιχμάλωτοι αγορασμένοι από ειδικά σκλαβοπάζαρα και όπως είπαμε
κυρίως γυναίκες και παιδιά που δούλευαν στις υφαντουργίες και σε ότι
σχετίζεται με τη λειτουργία του παλατιού.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ

wanax=βασιλιάς της περιοχής του ανακτόρου με πολλά τεμένη (κτήματα)

lawagetas (rawageta) = με κτήματα τρεις φορές μικρότερα από του wanax / ίσως
κάποιου είδους στρατιωτικός αρχηγός (χωρίς επιβεβαίωση) θεωρείται σημαντικός
στο θρησκευτικό τομέα

tereta (τελεστές)= ίσως ανώτεροι υπάλληλοι με διοικητικό έργο

eqeta= ακόλουθοι του lawageta, αξιωματικοί

korete porokorete= διοικητής και βοηθός διοικητή / αυτοί πρέπει να ήταν

αξιωματούχοι που διοικούσαν τις περιοχές εκτός ανακτόρου (εκπρόσωποι της
κεντρικής εξουσίας στην επαρχία)

qasireu= βασιλεύ, εδώ φαίνεται ότι πρόκειται για τους επικεφαλής διαφόρων
συντεχνιών.

Damos = πρόκειται για το λαό, το Δήμο αλλά δεν ξέρουμε ούτε τα δικαιώματά του
ούτε τις υποχρεώσεις του (σίγουρα όλες οι αγγαρείες και φυσικά γεωργία
κτηνοτροφία και τεχνουργικές εργασίες), πληρώνει φόρους, έχει κάποια γη για να την
κάνει ότι θέλει και είναι υπό την κηδεμονία ανακτορικού υπαλλήλου του damokoro.

Doero= δούλοι / βρίσκονται στην κατοχή είτε των ναών είτε του ανακτόρου. Αυτοί
πάντως του ναού είναι σημαντικότεροι από αυτούς του ανακτόρου. Περισσότερες
γυναίκες δούλοι.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Βλέπουμε μια κοινωνία ιεραρχημένη, γραφειοκρατικά συγκροτημένη, με πλήθος

υπαλλήλων και αξιωματούχων. Λειτουργεί με δυναμισμό, ευημερεί, και δεν
εξαρτάται από την εξουσία ενός και μόνο ανθρώπου όπως στην Εγγύς Ανατολή.

2. Ανάκτορα, πόλεις και ύπαιθρος η οργάνωση της παραγωγής

 Στο Μυκηναϊκό κόσμο αν και δεν υπήρχε ενιαία πολιτική εξουσία, υπήρχε
εξαιρετική οικονομική και πολιτιστική ενότητα. Π.χ. Η Κνωσός και η Πύλος,
που τους χωρίζει ενάμιση αιώνας έχουν πολλές βασικές ομοιότητες.

6
  Η αποκρυπτογράφηση των πινακίδων επιβεβαιώνει την ύπαρξη της ενότητας.

 Αυτό δείχνει μια αδιάκοπη και ευρύτατη επικοινωνία. Δεν υπάρχουν κλειστά,
αυταρχικά βασίλεια αλλά μια σταθερή επικοινωνία ατόμων και ιδεών,
μετακινήσεις τεχνιτών, γαμήλιοι δεσμοί, εμπορικές αποστολές, επίσημες
επισκέψεις με προσφορές δώρων χωρίς να ξεχνάμε και τις εκστρατείες.

Η οργάνωση της αγροτικής παραγωγής

 Η καλύτερη πηγή πληροφοριών για την οικονομική ζωή των Μυκηναϊκών

κρατών είναι οι πινακίδες.
 Ο ρόλος του ανακτόρου είναι κυρίως φορολογικός. Το ανάκτορο εισπράττει
φόρους σε μια παραγωγή που δεν ελέγχει κατ’ ανάγκη στο σύνολο της και
έπειτα κάνει αναδιανομές των ειδών.
 Παραδείγματα αγροτικής παραγωγής (δημητριακα κ.λ.π καρυκεύματα κ.λ.π,
μέλι, αποξηραμένα σύκα). Κτηνοτροφία για το μαλλί και το δέρμα
(παράδειγμα Κνωσού). Είχαν επάρκεια τροφίμων και δεν έκαναν εισαγωγές.
Οι κοινοί θνητοί πάντως μάλλον υποσιτίζονταν.

Ο θεσμός της γαιοκτησίας είναι δύσκολο να ερμηνευτεί καθώς διέπεται από

ακατανόητους κανονισμούς. Πέρα από τις ιδιοκτησίες του wanax και του lawageta οι
γαίες είναι kitimena (κατοικημένες) ή kekemena (εγκαταλειμμένες ή παράμερες) που
διατίθενται στο λαό (damos) και σε κολίγους.

Η αγροτική παραγωγή είναι διαρθρωμένη κατά το κλασικό τρόπο :

 Δημητριακά (σιτάρι – κριθάρι)

 Λάδι ελιάς – Σουσαμόλαδο – Λιναρόλαδο (Διατροφή – Παρασκευή

αρωματικών ουσιών)

 Αμπέλια (τρία είδη τυποποιημένου κρασιού)

 Καρυκεύματα (κύμινο – ζαφορά – κόλιανδρος – μέντα … και για εξαγωγές)

 Μέλι και αποξηραμένα σύκα

 Η κτηνοτροφία ήταν σημαντική πηγή πλούτου, πιο πολύ για το δέρμα και το
μαλλί παρά για το κρέας που το κατανάλωναν μετά από θυσίες στους θεούς. Η
Κνωσός π.χ. είχε 100.000 πρόβατα, κυρίως για υφαντουργία.

 Η αγροτική παραγωγή αρκούσε για τον μυκηναϊκό κόσμο όμως οι κοινοί

θνητοί ήταν ολιγαρκείς και μάλλον υποσιτισμένοι.

7
 Η παραγωγή της χειροτεχνίας

 Τα αντικείμενα που βρήκε ο Σλήμαν και οι πινακίδες έδειχναν πόσο

οργανωμένη ήταν η διανομή πρώτων υλών και η παραλαβή από το εργαστήρι.
 Η κοινωνία διέθετε υψηλή εξειδίκευση στην κατασκευή κτιρίων, στην
μεταλλουργία, υφαντουργία, ζωγραφική, κεραμική και είδη πολυτελείας.
 Στην Κνωσό όπως και στην Πύλο, η κατασκευή υφασμάτων ήταν από τις
πρώτες πηγές πλουτισμού. Τα 100.000 πρόβατα της Κνωσού εκτρέφονται από
συγκεκριμένους βοσκούς εξαρτημένους από το ανάκτορο. Τα πρόβατα ήταν
τα περισσότερα αρσενικά, ευνουχισμένα.
 50 τόνους ακατέργαστο μαλλί επεξεργάζονταν ομάδες γυναικών και παιδιών,
1000 ίσως και 2000 άτομα και 200 άνδρες συνέχιζαν την εργασία. Στο τέλος
αποθηκεύονται 50.000 περίπου έτοιμες ενδυμασίες, από μαλλί και λινό.
Υφαίνουν συνολικά 15 είδη υφασμάτων.
 Επίσης μια από τις κύριες εξαγωγικές επιχειρήσεις του παλατιού της Πύλου
ήταν τα αρωματικά έλαια. Παρασκευάζονταν και στη Κνωσό και στις
Μυκήνες.
 Οι μεταλλουργοί και οι χρυσοχόοι εκτός από τα παραδοσιακά όπλα και
εργαλεία έφτιαχναν και αντικείμενα πολυτελείας πανάκριβα,
αριστοτεχνήματα. Οι θησαυροί των ανακτόρων ήταν παραμυθένιοι.

3. Επέκταση, εξωτερικό εμπόριο, αποικισμός

Αν και τα μυκηναϊκά κράτη είχαν αγροτική επάρκεια δεν είχαν μέταλλα (χαλκό,
κασσίτερο, χρυσό), πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες ελαφαντόδοντο, κεχριμπάρι,
ίσως ξυλεία για την κατασκευή πλοίων και δούλους. Όλα αυτά τα χρειάζονται όχι για
να ζήσουν αλλά για να αναπτύξουν υψηλή ποιότητα ζωής. Για αντάλλαγμα έστελναν
λάδι, κρασί, έλαια αρωματικά, λάδι, δημητριακά, αντικείμενα από ορείχαλκο, αγγεία,
ασήμι, υφάσματα.

Προμήθεια μετάλλων

Λόγω της εξάπλωσης του ορείχαλκου χρειάσθηκαν χαλκό και κασσίτερο. Ο

ελλαδικός χώρος ήταν φτωχός από κοιτάσματα. Ο χαλκός εισαγόταν κυρίως από την
Κύπρο ή και από την Σαρδηνία. Σχετικά με τον κασσίτερο τα πλησιέστερα
κοιτάσματα βρίσκονταν στην Πορτογαλία, Βρετάνη και στη σημερινή Αγγλία
(Κορνουάλη) ή από τα λιμάνια των ακτών της Συρίας και της Παλαιστίνης. Ο χρυσός
εισαγόταν από την Ανατολή ή από την Θράκη και το κεχριμπάρι από τη Βαλτική.

Εμπόριο ή αποικισμός

 Εδώ η έρευνα γίνεται με βάση την κεραμική που είναι διαδεδομένη πέρα από
τα όρια του μυκηναϊκού κόσμου.

8
  Εκτός από την Ελλάδα και την Κρήτη εμφανίζονται στα Δωδεκάνησα, στις
ακτές της Μικράς Ασίας, Κύπρο, Συροπαλαιστινιακές ακτές, Αίγυπτος,
Αρμάνα, Σικελία, Νότια Ιταλία, Σαρδηνία, Θράκη, Ήπειρο.
 Άραγε οι Μυκηναίοι πήγαιναν οι ίδιοι και έμεναν στους τόπου εμπορίου ή
έκαναν το εμπόριο τους μέσω μεσαζόντων;
 Το ότι δεν έχουμε Γραμμική Β στους τόπους εμπορίου δεν λέει τίποτα καθώς,
η γλώσσα αυτή είναι καθαρά ανακτορικής χρήσης αν και μερικοί έμποροι τη
χρησιμοποιούν.
 Επίσης σε ναυάγια έχουμε ενδείξεις παρουσίας Μυκηναίων και μυκηναϊκών
εμπορευμάτων και τα νησιά, βόρεια της Σικελίας, οι κάτοικοι
χρησιμοποιούσαν τη γραμμική Β.
 Όσο για τα μονιμότερα στοιχεία μυκηναϊκής εγκατάστασης, δηλαδή,
αρχιτεκτονική κατοικιών και τάφων και πάλι δεν μπορούν να βγουν
αντικειμενικά αποτελέσματα καθώς οι έμποροι δεν θα είχαν κατ’ ανάγκη
ανακτορική νοοτροπία. Εξάλλου κάποιες μυκηναϊκές τάσεις (θολωτοί τάφοι)
δεν υπάρχουν καθόλου σε κάποιες περιοχές και του κυρίως ελλαδικού χώρου
(πόσο μάλλον στο εξωτερικό).
 Το σίγουρο είναι ότι οι Μυκηναίοι πήραν τη θέση των Μινωιτών στο Αιγαίο.
Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως αυτές οι εγκαταστάσεις στο εξωτερικό
μοιάζουν περισσότερο με εμπορικά πρακτορεία παρά με αποικίες.
 Παρόμοια εξάπλωση των Μυκηναίων έχουμε και προς τη Δύση. Αυτή η
εξάπλωση δεν μοιάζει με τον αποικισμό που θα πραγματοποιηθεί μερικούς
αιώνες αργότερα για την εύρεση σιτοπαραγωγικών τόπων, έγινε καθαρά για
εμπορικούς σκοπούς κι ας ακολούθησε η εγκατάσταση μερικών Μυκηναίων
στους τόπους εμπορίου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Οι εμπορικές ανταλλαγές είναι το μοναδικό κίνητρο για τις μακρινές μετακινήσεις

των Μυκηναίων, που συνεπάγονται τον εκπατρισμό μικρών ομάδων και οδηγούν
τους τολμηρότερους από τους ταξιδευτές στα πέρατα του κόσμου.