Astronomia

Ti astronomia ket maysa a masna a siensia a tulagan ti panagadal dagiti nainlangitan a banag (a kas
dagiti bituen, planeta, bandús, nebula, raay ti bituen ken dagiti ariwanas) ken penomena a
nagtaud ti ruar ti tangatang iti Daga (a kas ti kosmiko a lugar iti likud a panagsilnag). Mairebbeng
daytoy ti ebolusion, pisika, kimiko, meteorolohia, ken panaggunay dagiti nainlangitan a banag, ken
dagiti pay panagporma ken panagrang-ay iti law-ang.

Ti astronomia ket maysa kadagiti kadaanan a siensa. Dagiti prehistoriko a kultura nagibatida
kadagiti astronomiko nga artepakto a kas dagiti Ehipsio a monumento, Nubiano a monumento ken
Stonehenge, ken dagiti immuna a sibilisasion a kas dagiti Babiloniko, Griego, Insik, Indio, Irani ken
Maya ket nagaramidda kadagiti naipamuspusan a panagpalpaliiw iti rabii a langit. Nupay kasta, ti
panagparnuay iti teleskopio ket nasken sakbay a ti astronomia ket naiparang-ay iti maysa a
moderno a siensia. Iti pakasaritaan, ti astronomia ket nangiraman kadagiti disiplina a nadumduma
a kas dagiti astrometria, nailangtan a panaglayag, panagpalpaliiw nga astronomia, ti panagaramid
kadagiti kalendario, ken astrolohia, ngem ti propesional nga astronomia iti agdama nga aldaw ket
naipanunotanen a kapadpada iti agdama nga aldaw nga astropisika.

Idi panawen ti maika-20 a siglo, ti paset iti propesional nga astronomia nabingay iti panagpalpaliiw
ken dagiti teoretiko a sanga. Ti panagpalpaliiw nga astronomia ket naipakatengngaan ti isip para iti
panagala kadagiti datos manipud ti panagpalpaliiw kadagiti nanilangitan a banag, a dagitoy ket
mausig nga agusar kadagiti kangrunaan a pamunganayan iti pisika. Ti teoretiko nga astronomia ket
maidaya nga agturong ti panagrang-ay iti kompiuter wenno dagiti mausig a modelo a
mangilawlawag kadagiti astrnomiko a banag ken penomena. Dagitoy dua a paset ket agraemda iti
tunggal maysa, a ti teoretiko nga astronomia ket agsuksukimat ti panagipalawag ti nagbagan
tipanagpalpaliiw, ken dagiti panagpalpaliiw nga inusar tapno mapasingkedan dagiti nagbanagan ti
teoria.

Dagiti agdadamo nga astronomo ket naikaitedda kadagiti kontribusion kadagiti nangruna a
panagduktal ti astronomia, ken ti astronomia ket maysa kadaigiti bassit laeng a siensia a dagiti
agdadamo ket mabalinda a mapakabaelan iti aktibo a karebbengan, a naipangpangruna iti
panagduktal ken panagpalpaliiw iti aglabas a penomena.

Ti astronomia ket saan koma a maiyallilaw iti astrolohia, ti pammati a sistema a mangitunton a ti
pannakibiang ti nagtagitaoan ket mainaig kadagiti puesto dagiti nainlangitan a banag. Uray no
dagitoy dua a paset ket makibinningayda ti kadawyan a nagtaudan dagitoy tattan ket interoda a
naisangayan.[1]