Strona |1

Barok
Podział baroku 1600-1750 (śmierć Bacha)

- wczesny 1580-1630

- dojrzały 1630-1680

- późny 1680-1730

Nazwa pochodzi od portugalskiego terminu barocco – zdeformowana perła

Sonata, suita, fuga, koncert, preludia, wariacje na stałym basie, basso continuo
charakterystyczne dla epoki baroku

Dwa style
Stile antico (prima practica) styl pierwszy, Nowszy (seconda practica) stile moderno,
tradycyjny, styl ścisły styl swobodny
- polifonia renesansowa - monodia akompaniowana
- słowo podporządkowane muzyce - poezja jest panią muzyki
- brak kontrastów - melodyka ekspresyjna
- ograniczenie skoków melodii - liczne skoki, dysonanse

Oba te style zestawił Claudio Monteverdi w przedmowie do V księgi madrygałów

Marco Scacchi wyró żnił trzy style

Kościelny Kameralny Teatralny
Poważny, miał sprzyjać Komnatowy, służył świeckiej Przypisano muzyce
skupieniu i modlitwie muzyce wokalnej scenicznej
(najstosowniejszy prima (secondo practica) (stile moderato)
practica)
Teoretyk Athanasius wyróżnił style indywidualne (na podstawie temperamentów,
wyróżniano 4 temperamenty- choleryczny, sangwistyczny, melancholiczny, flegmatyczny)

Style narodowe – francuski, włoski, niemiecki (połączenie tych dwóch)

Dramma per musica – umuzyczniony dramat lub festa musicale, dopiero w drugiej połowie
XVIIw. - Opera

Camerata
to grupa poetów, muzyków renesansowych, którzy dyskutowali o muzyce, chcieli wskrzesić
dramat antyczny. Członkowie to: Giulio Caccini, Emilio de Cavalieni, Vincenzo Galilei, Jacopo
Peri, Octavio Rinuccini
 Strona |2

Camerata florencka (camera ta dei Bardi) – założyciel Giovanni Bardi, powstała we

Florencji

Monodia akompaniowana
deklamacyjny śpiew z towarzyszeniem rozłożonych akordów instrumentów strunowych
(lutnia, klawesyn) Najsławniejsze dzieło monodyczne –Eurydyka (stile recitativo)

Basso continuo
Rusztowanie utworu, głos basowy to podstawa harmoniczna (basso continuo, bas generalny,
bas generalny, generałbas), dokładnie zapisywano najniższy głos, skład akordu
uzupełniającego linię basu zapisywano w postaci cyfr. Przestano dublować głos sopranu.
Partie b.c. – klawesyn, organy, harfa, lira, lutnia

Orfeusz 24.02.1607
Pierwsze dramatyczne dzieło C. Monteverdiego, powstała na życzenie V.Gonzagi, znaczną
część wypełnia monodia, która została wzbogacona, bo Monteverdi zróżnicował stile
recitativo na stile representativo, występują solowe arie, duety, madrygały zespołowe,
partie solowe zdobione melizmatami przez co nie były łatwe do wykonania, wszystko miało
być z ekspresją, podkreśleniu wyrazu służyła harmonia, chromatyka, dysonanse służyły
podkreśleniu dramaturgii, kulminacyjnym momentem jest aria Possente spirito w której
Orfeusz prosi o wejście do Hadesu, muzyka instrumentalna była bardzo bogata, fanfara
zaczynała przedstawienie później orkiestrowe ritornele, orkiestra składała się z 36 muzyków
przez co można było zróżnicować brzmieniowo światy, 1 2 5 akt na ziemi – flety, skrzypce,
klawesyn , 3 4 w Hadesie – kornety, organy

Opera Arianna, zachował się tylko lament Arianny

Monteverdi wprowadził anssamble

Opera Rzymska = opera chó ralna

Urban VIII wywodził się z rodziny Barberinich, postanowili wznieść teatr. Otwarto go operą
Św. Aleksy z muzyką Stefana Landiniego. Preferowano tematykę religijną. Operowy
„numer” czyli wyodrębniona część dzieła, wprowadzono arie by pokazywać uczucia,
recytatyw by pokazać dramaturgię.

Wprowadzenie scen komicznych commedia dell’arte z udziałem służących i postaci ludu,

posługiwano się szybkimi dialogami.

Rzymski teatr zamknięto po śmierci Urbana

 Strona |3

Opera buffa

Opera w Wenecji
Otwarto tu pierwszą operę publiczną w 1637r. Teatro San Cassiano. Obieg informacji w
mieście zapewniali gondolierzy (wozili ludzi) i świadczyli o sukcesie lub klęsce dzieła.
Wenecja została operową stolicą Europy. Sezon operowy trwał od 1 września do
adwentu. C. Monteverdi opera Powrót Ulissesa 1640 , Koronacja Poppei 1643. Opera
tematy mitologiczne lub historyczne. Dotychczasowe określenia opery zastąpiło opera
in musica. Tak F. Cavalli określił Wesele Tetydy i Peleasa. Po śmierci Moteverdiego pozycję
zyskał F.Cavalli.

W operze L’Egisto Cavalli odkrył walory sceny szaleństwa – gwałtowne kontrasty

Narodziło się bel canto – piękny śpiew

Rodzina Grimanich otworzyła nową operę San Giovanni Grisostomo

Popisy na skrzypcach A.Vivaldiego w 1715r., podjął się też pisania oper, zachowało się 20
jego oper.

Przedstawienia po zachodzie słońca – sztuczne oświetlenie.

Sławę zyskał Antonio Cesti

Teatr La’Fenice – feniks, w 1996 teatr spłonął

Wenecja straciła rolę stolicy opery na rzecz Neapolu

Sztuka muzycznej perswazji

Muzyka to sztuka zdolna do przekazywania emocji, słowo ożywione dźwiękiem. W 1570r.
ukazał się przekład retoryki Arystotelesa, kształtował spojrzenie na muzykę w całej Europie.

W 1606r. Joachim Burmeister opublikował traktat o retoryce muzycznej.

Johann Joachim Quantz – „muzyka nie jest niczym innym, jak kunsztowną mową”.

Sztukę barokową cechuje bogactwo i różnorodność, obfitość kontrastów, wybujała

dekoracyjność, ozdobność i przepych.

Twórcy stosowali środki malarstwa dźwięowego a czasem nutowego. Np. noc byłą
zapisywana nutami zaczernionymi; przeciwstawienie wysokiego i niskiego rejestru
obrazowało kontrast światła i ciemności lub nieba i piekła; zmęczenie wyrażały długie
dźwięki. Chciano, żeby afekty (czyli silne emocje) były nie tylko naśladowane ale żeby
wzbudzić je także w słuchaczu.
 Strona |4

Zastanawiając się nad emocjonalnym nasyceniem muzyki Monteverdi wyróżnił 3 style:

Umiarkowany (tempera to) Łagodny (molle) Wzburzony (concitato)

Szybka repetycja dźwięków;
Cavalli używał go w swoich
operach do scen grozy i
napięcia
Muzyka miała być zrozumiałą mową dźwięków.

Figury emfatyczne
czyli wyrazowe, odzwierciedlały afekty. Radość i cierpienie były ogromne, niepokój
gwałtowny, gniew niepohamowany, wzburzenie trudne do ukrycia.

patopoja – z gr. Uczucie, namiętność; następstwo półtonów oddających głównie ból,

cierpienie, rozpacz.

Exclamatio – łac. Zawołanie, okrzyk; skok powyżej 3 w górę lub w dół, najczęściej o 6;
błaganie, gniew rozpacz, ale także radość

Interrogatio – łac. Pytanie; zapytanie muzyczne, oparte na interwale wznoszącym się

saltus duriusculus – łac. Skok; zakłócenie naturalnego przebiegu melodii przez skok o duży
interwał; smutek, ból, żałość, kłamstwo, fałsz; odmianą tej figury jest figura krzyża

passus duriusculus – łac. Krok; zakłócenie naturalnego porządku przez chromatykę

aposiopesis – gr. Zamilknięcie; pauza generalna; śmierć lub pustka

suspiratio – łac. Tęsknić; wielokrotne przerwanie melodii pauzami, powiązane z nastrojem

bólu, tęsknoty

W utworze z zasady pojawiawiał się jeden afekt.

Figury naśladowcze
czyli środki malarstwa dźwiękowego ilustrujące poszczególne słowa lub wyobrażenia, są
dźwiękonaśladowcze np. gdakanie kury, trzęsienie ziemi, upadek.

Teatr był sztuką „totalną” łączącą muzykę z tańcem, kostiumami, dekoracją, efektami
wizualnymi

Opera włoska w Europie środkowej

Władysław IV podróżował po Europie i podziwiał opery, później zapoczątkował ją w Polsce.
Do Polski przybyło wielu włoskich muzyków. W 1626r. pierwsze w Warszawie
przedstawienie dramma per musica. Wykonano utwór o św. Zygmuncie z muzyką Caccini.
Dwa lata później wystawiono rybacką idyllę – Galateę. Śmierć Władysława zamknęła złoty
okres polskiej opery dworskiej.
 Strona |5

Dzieje opery włoskiej w Niemczech

W 1627r. wystawiono operę Dafne Heinricha Schu:tza. Pierwszym centrum opery stałą
się stolica Austrii. Wiedeń uważano za operową filię Italii. Opera Złote Jabłko A. Cestiego
charakteryzowała się przepychem inscenizacji, spektakl trwał 8 godzin, uczestniczyło w nim
100 osób.

Później najważniejszym ośrodkiem opery był Neapol. W 1678 otworzono pierwszą operę
publiczną w Niemczech. Wystawiono Adama i Ewę Johanna Theile. Dominował repertuar
religijny. Reinhard Keiser – niemiecki kompozytor, publikował arie. Pierwsze opery Ha:endla
w Hamburgu.

Widowisko z patosem
Twórcą francuskiej opery był Włoch. Ballet de cour – dworski balet. Sarse ze scenami
baletowymi. Królewski balet powstał w 1581 r. – udramatyzowany balet.

W 1626 r. powstał La Grande bande – zespół 24 królewskich skrzypiec (wiol), koncertowali

na dworze.

Do baletów dworskich należały fragmenty śpiewane: chóralne i solowe – air de cour

(wykonane przy akompaniamencie lutni)

Francuski ballet de cour

We Włoszech balety dworskie

W Anglii maski

Jean – Baptise Lully komponował balety dworskie i wprowadził menueta. Założył 16 –

osobową orkiestrę. Lully podjął współpracę z Molierem, w wyniku czego powstał
komedie ballet. Stworzyli 11 komedii baletowych.

W 1669 powstaje w Paryżu Akademia Opery – oficjalne narodziny opery francuskiej.

Wspólnikiem Lullego zostaje Jean – Philippe Quinault. Powstaje tragedie lyrique, czyli
tragedia muzyczna. Nawiązywały do mitologi – Armida, Atys, Isis; poważny charakter;
zaczynały się uwerturą francuską – wolna szybka wolna ( wolna – patetyczna,
punktowany rytm, towarzyszył wejściu króla; szybka polifoniczna, widowiskowa)
(rozpoczynano nią oratoria, suity, sonaty, koncerty, wariacje)

Rozbudowane sceny baletowe – diverissements kończyły poszczególne akty.

Recytatyw włoski – wykonywany z dużą swobodą rytmiczną

Recytatyw francuski – wyszukana stylizacja mowy

Pieśniowe air – często o budowie refrenowej, z sylabiczną melodią w tanecznym rytmie

 Strona |6

Chaconna – taniec, odgrywał dużą rolę w balecie dworskim, kończył akt lub całą operę

Jean Philippe Rameau – dramatyczny styl opery, traktat o harmonii dur – moll; pisał
tragedie muzyczne, komedie baletowe, balety heroiczne, dramaty pastoralne; wprowadził do
orkiestry rogi i klarnety.

Instrumentacja – obsadzenie instrumentami orkiestry

Zarzuela – dialogi mówione, partie tańczone, odpowiednik opery w Hiszpanii

Masque – połączenie pantonimy, tańca i muzyki; wywodziła się z tradycji zabaw ludowych i
dworskich; homofoniczna wolna, polifoniczna szybka;

Henry Purcella – Lament Dyndony oparty na stałym basie; proste numery, niewielkie
rozmiary

Bel canto, czyli opera neapolitań ska

Alessandro Scarlatti – sukces opery neapolitańskiej; wykształcenie zdobył w Rzymie;
napisał ok. 114 oper

Apostolo Zeno – napisał ok. 50 librett

Powstaje opera seria ( opera poważna) – 3 – 5 aktów; podział na recytatyw ( miał

opowiadać akcję); arie ( pozwalały wyśpiewać uczucia)

Sceny komiczne usamodzielniły się dając początek operze buffa

Przedstawienie zaczyna uwertura czyli sinfonia – szybka i głośna, wolna, szybka;

dominował recitativo semplice (prosty/secco) z towarzyszeniem basso continuo; recitativo
accompagnato z towarzyszeniem orkiestry; recitativo arioso – patetyczny, aria jak recytatyw,
przypominał dawną monodię akompaniowaną; środkiem harmonicznym byłakord
neapolitański – S II stopnia.; Aria da capo w formie ABA’ – tekst składał się z 2 zwrotek,
pierwsza obrazowała afekt, druga wprowadzała kontrast; Instrumentalne ritornele

Największym walorem opery neapolitańskiej był piękny śpiew – bel canto

Twórcy neapolitańscy: Nicola Porpora, Giovanni Battista Pergolesi, Niccolo Jomelli, Niccolo
Piccini, Giovanni Paisiello, Domenico Cimarosa.

W Neapolu powstały konserwatoria – szkoły muzyczne, zapewniały naukę śpiewu;

najsłynniejszym kastratą był Farinelli

W Europie popularny Adolf Hasse – kompozytor oper, objął dyrekcje opery dworskiej w
Dreźnie.

Głównym autorem librett do oper Hassego był Metastasio = Pietro Trapassi

 Strona |7

W 1724r. powstała operalnia – pierwszy publiczny teatr w Warszawie przy Pałacu Saskim

Jerzy Fryderyk Haendel

urodził się w Niemczech – 3 aktowe; recytatyw akompaniowany; arie da capo; różne środki
retoryki muzycznej; arie oparte na rytmach tańców; rzadko duety, bo następowały spory
między solistami; uwertura w stylu francuskim; w stylu Haendla połączenie uwertury
francuskiej z operą neapolitańską; trzy akty z podziałem na numery

W operze Orlando sceny szaleństwa

Powstała opera żebracza, przez co upadła opera królewska

Odpowiednik opery baletowej w Niemczech – singspiel, we Francji – wodewil, w Hiszpanii –

zarzuela

Haendel
Pierwsza opera Almira 8.01.1705 Hamburg
Opera Rodrigo 1707 Florencja
Opera Rinaldo 1711 Londyn
Muzyka na wodzie (1,2 suita) 1715,1717 Londyn
Opery Juliusz cezar w Egipcie i Tamerlan 1724 Londyn
Opera Orlando 1733 Londyn
Monteverdi
Orfeusz 1607 Mantua
Powrót Ulissesa 1640 Wenecja
Koronacja Poppei 1642 Wenecja