‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﻣﺪارس در اﯾﺮان‬

‫)‪1230‬ـ‪1390‬ﻫ ‪ .‬ش(‬
‫∗‬
‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻣﻌﺘﻤﺪي‬
‫‪motamedi17@hotmail.com‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺄﺳﯿﺲ داراﻟﻔﻨـﻮن )‪ 1230‬ﻫ ‪ .‬ش( و ورود اﺳـﺘﺎدان ﺧـﺎرﺟﯽ ﺑـﻪ اﯾـﺮان ﺗـﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﮐﻪ در اﯾﺮان ﭘﯿﺶ از آن رواج ﻧﺪاﺷﺖ آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت و واژهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي واژهﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻮآوري‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻬـﻞ و ﻫـﺸﺖ ﺳـﺎل ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾﺠـﺎد ﻧﻈـﺎم آﻣﻮزﺷـﯽ و ﺗﺄﺳـﯿﺲ دﺑـﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و‬
‫دﺑﯿﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان و ﻣﻌﻠﻤﺎن اﯾﻦ ﻣﺪارس ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳـﯽ را ﻣﻨﻨﺘـﺸﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ و از ‪1297‬ﻫ ‪ .‬ش‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وزارت ﻣﻌﺎرف و ﺑﺎ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﻮراي‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻌﺎرف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬از ‪ 1310‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دوره اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و از ‪ 1317‬ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي دوره دﺑﯿﺮﺳـﺘﺎن را‬
‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺑﻌﺪاً اداره ﻧﮕﺎرش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ‪ ،1312‬دوﻟﺖ ﻧﻈﺎمﻧﺎﻣﻪ اداره اﻧﻄﺒﺎﻋﺎت را از‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﻮراي ﻣﻌﺎرف ﮔﺬراﻧﺪ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﻧﻈﻤﯽ ﻧﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ 1320‬ﺑـﺮ اﺛـﺮ‬
‫آﺷﻔﺘﮕﯿﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﭼﺎپ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را آزاد ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬ﺑـﺴﯿﺎري از‬
‫دﺑﯿﺮان و اﺳﺘﺎدان دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺮﺟﻤﻪ زدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺛـﺮ رﻗﺎﺑـﺖ آزاد در ﺗـﺄﻟﯿﻒ و ﭼـﺎپ ﮐﺘـﺎب‬
‫درﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﻨﺠـﺮ ﺷـﺪ و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺣﻖ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر دوﻟﺖ درآﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺳـﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ‬
‫اﯾﺮان و ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ و اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪ ،‬ﺷﻮراي ﻋـﺎﻟﯽ ﻣﻌـﺎرف‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ درﺳـﯽ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ‪.‬‬

‫∗ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش‪1391/3/2 :‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ‪1391/2/10 :‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،25‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1391‬ص ‪111‬ـ‪131‬‬

 ‫‪ / 112‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد آﻣﻮزﺷﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻌـﯿ‪‬ﻦ و ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻣﺸﺨﺺ در دﺳﺘﺮس اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي درﺳﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗـﺪرﯾﺲ آن ﮐـﺎري ﺗﺨﺼـﺼﯽ اﺳـﺖ؛ اﻣـﺎ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ و‬
‫ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﺣﺘﯽ اﺟﺒﺎري و ﻣﺠﺎﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻫﻤﺎن‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺑﻮد؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺳﻮادان‪ ،‬ﻫﺮ ﺑـﺎر ﺑـﯿﺶ از‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ درس ﻧﻤﯽدادﻧﺪ و ﻣﺤﺼﻞ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﮑﺮار و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﯽﺳـﭙﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽداد ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان ﻓﺮا ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺪارس ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻦ داﻧﺶآﻣﻮزان و ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻓﺮدي‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺎن ﺑﻪﺗـﺪرﯾﺞ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﺷـﺪ و در وزارت آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي‬
‫درﺳﯽ و ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ و در داﻧـﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1389‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﯽ ﻗﺮار ﺷﺪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﭘﯿﺶ از داﻧﺸﮕﺎه از ﺳﻪ ﻣﻘﻄـﻊ‬
‫)اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل؛ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺳﺎل( ﺑﻪ دو ﻣﻘﻄﻊ )ﺷﺶ ﺳﺎل اﺑﺘﺪاﯾﯽ‬
‫و ﺷﺶ ﺳﺎل ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ( ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﮐﺘﺎب درﺳـﯽ ﺗـﺪرﯾﺠﯽ و ﻋﻤـﻮﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ در ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠــﯽ ‪1389‬ـ‪ 1390‬ﮐـﻼس اول اﺑﺘـــﺪاﯾــﯽ ﺑــﺎ ﺑـﺮﻧﺎﻣــﻪ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ ﻫﺮ ﺳﺎل ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﮐﻨـﺪ و دوره ﺷـﺶ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﯾـﮏ ﺟﻠـﺪ ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﯾـﮏ ﺑـﺴﺘﻪ‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ ﻫﻢ در دﺳﺘﺮس داﻧﺶآﻣﻮزان ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ را آﺳﺎنﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﯾﺎدﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري آﻧﻬﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ داراﻟﻔﻨﻮن و ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ داراﻟﻔﻨﻮن در ﺳﺎل ‪ 1230‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش رﺳـﻤﯽ و ﺟﺪﯾـﺪ در‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪ و آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮآوري و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺷﮑـﺴﺖ ﻓﺎﺣـﺸﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎي اﯾﺮان و روس داﻣﻨﮕﯿﺮ دوﻟﺖ اﯾﺮان ﺷﺪ و ﺑـﺎ ﺑـﺴﺘﻦ ﻗﺮاردادﻫـﺎي ﮔﻠـﺴﺘﺎن‬
‫)‪ 1192‬ﻫ ‪.‬ش( و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﭽﺎي )‪ 1207‬ﻫ ‪ .‬ش( ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺧﺎك وﻃﻦ ﺟـﺪا و ﺑـﻪ روﺳـﯿﻪ‬
‫واﮔﺬار ﮔﺮدﯾﺪ؛ و داﻏﯽ ﺑﺮ دل ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻧﻬﺎد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺟﺒـﺮان ﻣـﯽﺷـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺎس ﻣﯿـﺮزا‪،‬‬
‫وﻟﯿﻌﻬﺪ‪ ،‬و ﻣﯿﺮزا اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﯾـﺮان‪ ،‬در ﺻـﺪد ﻧﻮﺳـﺎزي ﺟﺎﻣﻌـﻪ و‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪113 / ...‬‬

‫ﺟﺒﺮان اﯾﻦ ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺟﻞ ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﻓﺮﺻﺖ ﻧـﺪاد و ﻧـﺎداﻧﯽ ﺳـﻠﻄﺎن ﻗﺎﺟـﺎر و‬
‫دﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺰرگ را ﻣﯿـﺮزا ﺗﻘـﯽﺧـﺎن‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ )ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪ ،1377 ،‬ص ‪.(28‬‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺗﻘﯽﺧﺎن )‪1174‬ـ‪ 1231‬ﻫ ‪ .‬ش( در دﺳﺘﮕﺎه ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦﺷـﺎه‪ ،‬وﻟﯿﻌﻬـﺪ ﻣﺤﻤﺪﺷـﺎه‪،‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺮاوان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ او در روﺳﯿﻪ و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺪارس ﺟﺪﯾﺪ‬
‫و ﺷﯿﻮه ﮐﺎر آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور رﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺸﻮري ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻮاﻧﺎ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻻزم اﺳﺖ اﻓﺮادي ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﺟﺪﯾﺪ و ﮐﺎرﺷﻨﺎس و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨـﺪ در ﺧـﻮد‬
‫ﮐــﺸﻮر ﺗﺮﺑﯿــﺖ ﮐﻨــﯿﻢ‪ .‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿــﺮ ﭘــﺲ از ﻓــﻮت ﻣﺤﻤﺪﺷــﺎه در ﺳــﺎل ‪ 1227‬ﻫﺠــﺮي ﺷﻤــﺴﯽ‬
‫ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و ﻓﺮاﺳﺖ از ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آورد و ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﭘﺲ‬
‫از آن ﮐﻪ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ آراﻣﺶ رﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻮآورﯾﻬﺎي ﺑﺰرﮔﯽ در زﻣﯿﻨـﻪ اﻣـﻮر ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﻧﻈـﺎﻣﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دﺳﺖ زد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎي او ﺗﺄﺳﯿﺲ داراﻟﻔﻨﻮن ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﺪت اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺮزا ﺟﺎن داوود ﺧﺎن ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﺘﺮﺟﻢ دوﻟﺖ اﯾـﺮان ﻧﺎﻣـﻪاي ﺑـﺪﯾﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﻮﺷﺖ )ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ ،1376 ،‬ص ‪» :(49‬ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻣﻌﻠﻢ ﮐﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻬﺎرت و وﻗﻮف را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫از ﻗﺮار ﺗﻔﺼﯿﻞ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ ﭘﯿﺎدهﻧﻈﺎم ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ ﺣﮑﻤـﺖ )ﻃـﺐ( و ﺟﺮاﺣـﯽ و ﺗـﺸﺮﯾﺤﯽ ﯾـﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﯾﮏ ﻧﻔـﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻢ ﻫﻨﺪﺳـﻪ ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻢ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻣﻌﺎدن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺿﺮور در ﮐﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻬﺬا آن ﻋﺎﻟﯿﺠﺎه از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮاﻓﺖ ﺟﻮاﻧﺐ اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺄﻣﻮر و ﻣﺮﺧﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻧﻤﺴﺎ و ﭘـﺮوس )اﺗـﺮﯾﺶ و آﻟﻤـﺎن( رﻓﺘـﻪ ﻣﻌﻠﻤﻬـﺎي‬
‫ﻣﺰﺑﻮر را از ﻗﺮار ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻓﻮق ﺗﺎ ﻣﺪت ﺷﺶ ﺳﺎل اﺟﯿﺮ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﻣﺨـﺎرج آﻣـﺪن و رﻓـﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ‪ ...‬ﺣﺮر‪‬ه ﻓﯽ ﺷﻮال ‪.«1266‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺸﻮر اﺗﺮﯾﺶ و آﻟﻤﺎن آن ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﻌﻠﻤﺎن روﺳﯽ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ و‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي در اﯾﺮان ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻮد و ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺧﺎرﺟﯽ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮدداري ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ از اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻌﻠﻤﺎن روﺳﯽ‬
‫و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﮐﺮد )آدﻣﯿﺖ‪.(1380 ،‬‬
‫ﺟﺎن داوود ﺧﺎن در وﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎه اﺗﺮﯾﺶ رﻓﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﻋﺮﺿـﻪ‬
‫ﮐﺮد و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺑﺎ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻣﻌﻠﻢ اﺗﺮﯾﺸﯽ و ﯾﮏ ﻧﻔـﺮ اﯾﺘﺎﻟﯿـﺎﯾﯽ دو روز ﭘـﺲ از ﻋـﺰل‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪ :‬دﮐﺘـﺮ ﭘـﻮﻻك‪) 1‬ﻣﻌﻠـﻢ ﭘﺰﺷـﮑﯽ(‪،‬‬
‫ﮐﺮﺷﯿﺶ‪) 2‬ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ(‪ ،‬ﻓﻮﮐﺎﺗﯽ‪) 3‬ﻣﻌﻠـﻢ دواﺳـﺎزي(‪ ،‬ﻧﻤﯿـﺮو‪) 4‬ﻣﻌﻠـﻢ ﺳـﻮارهﻧﻈـﺎم(‪ ،‬ﺑـﺎرون‬

‫‪1.‬‬ ‫‪Dr. Polak‬‬

‫‪2.‬‬ ‫‪Krziz‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Fochetie‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪Nemiro‬‬
 ‫‪ / 114‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﮔﻮﻣﻮﻧﺲ‪) 1‬ﻣﻌﻠﻢ ﭘﯿﺎده(‪ ،‬ﮐﺎرﻧﻮﺗﺎ‪) 2‬ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻌـﺪن(‪ ،‬ذاﺗـﯽ‪) 3‬ﻣﻌﻠـﻢ ﻣﻬﻨﺪﺳـﯽ( )اﺷـﺮاﻗﯽ‪.(1384 ،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ داراﻟﺨﻼﻓﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻃﺮف ﺷﺮﻗﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ رﺑﯿﻊاﻻول ‪ ،1268‬ﯾﮏ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از اوﻻد ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻋﻈﺎم‪ ،‬اﻣﺮا‪،‬‬
‫اﻋﯿﺎن و رﺟﺎل دوﻟﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤـﺼﯿﻞ در اﯾـﻦ ﻣﺪرﺳـﻪ ﻣﻨﺘﺨـﺐ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﯿـﺮزا‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪ ،‬وزﯾﺮ دول ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬ﺷـﺮفاﻧـﺪوز ﺧـﺎك ﭘـﺎي ﻣﺒـﺎرك ﺷـﺪه ﺑﻌـﺪ از آن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﯿﻤﻨﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮدﻧـﺪ )روزﻧﺎﻣـﻪ وﻗـﺎﯾﻊ اﺗﻔﺎﻗﯿـﻪ‪ ،‬ﻧﻤـﺮه ‪،24‬‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 10‬ﺻﻔﺮ ‪.(1268‬‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ داراﻟﻔﻨﻮن ﭘﯿﺎده ﻧﻈﺎم )‪ 39‬ﻧﻔﺮ(‪ ،‬ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم )‪ 5‬ﻧﻔـﺮ(‪ ،‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧـﻪ )‪26‬‬
‫ﻧﻔﺮ(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ )‪ 12‬ﻧﻔﺮ(‪ ،‬ﻃﺐ و ﺟﺮاﺣﯽ )‪ 20‬ﻧﻔﺮ(‪ ،‬دواﺳﺎزي )‪ 7‬ﻧﻔﺮ( و ﻣﻌﺪنﺷﻨﺎﺳﯽ )‪ 5‬ﻧﻔـﺮ(‬
‫ﺑﻮد )اﺷﺮاﻗﯽ‪ ،1384 ،‬ص ‪.(29‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻓﺮﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ درس ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ؛ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن‪ ،‬اﯾـﻦ ﻣﻌﻠﻤـﺎن ﻣﻄﺎﻟـﺐ درﺳـﯽ را ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷـﺘﻨﺪ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳـﯽ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮي ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن و ﻓـﺎرغاﻟﺘﺤـﺼﯿﻼن داراﻟﻔﻨـﻮن‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﺗﻌـﺪادي از ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ و ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻋﻠﻤـﯽ و ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﺮآوازه آن زﻣـﺎن ﺑـﻮد‪ .‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ از اﯾـﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ ﺑـﺪﯾﻦ ﺷـﺮح اﺳـﺖ‬
‫)ﺻﺪﯾﻖ‪:(1354 ،‬‬
‫ـ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﯿﺮزا زﮐﯽ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺣﺴﺎب‬
‫و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪.‬‬
‫ـ ﮐﺘﺎب ﺟﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ دﮐﺘﺮ ﭘﻮﻻك‪.‬‬
‫ـ ﮐﺘﺎب ﺟﺒﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‪ ،‬رﯾﺎﺿـﯽ‪ ،‬دژﺳـﺎزي و ﺗﻮﭘﺨﺎﻧـﻪ ﮐـﻪ ﮐﺮﺷـﯿﺶ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ رﺷـﺘﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ در آورد‪.‬‬
‫ـ ﮐﺘﺎب ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رﺋﯿﺲ اﻻﻃﺒﺎء و دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺧﺎن ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ـ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺤﻼﺗﯽ‪.‬‬
‫ـ ﮐﺘـﺎﺑﻬـﺎي ﺣﺴـﺎب‪ ،‬ﻫﻨـﺪﺳـﻪ‪ ،‬ﺟﻐـﺮاﻓﯿـﺎ و ﺗـﺎرﯾـﺦ ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﮐــﻪ اﺳﺘـﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﺎرﺧﺎن‬
‫ﻧﺠﻢاﻟﺪوﻟﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ـ ﻓﯿﺰﯾﻮﺗﺮاﭘﯽ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ اﻟﺒﻮ اﺗﺮﯾﺸﯽ آن را ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪Gumonies‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪Carnotta‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Zattie‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪Elbow‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪115 / ...‬‬

‫ـ ﮐﺘــﺎﺑﻬﺎي آﻣﻮزﺷﯽ زﺑﺎن‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻟﻐﺖ ﻓـﺮاﻧـﺴـﻪ ﮐـﻪ ﻣﯿــﺮزا ﻋﻠـﯽاﮐﺒـﺮ ﺧـﺎن‬
‫ﻣﺰﯾﻦاﻟﺪوﻟﻪ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﭘﺮﻓﺴﻮر ادوارد ﺑﺮاون ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ‬
‫‪ 162‬ﺟﻠﺪ ﺑﻮده ﮐﻪ در اﺷﺎﻋﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﯾﺪ اروﭘﺎ و اﺻﻮﻻً ﻣﻌﺎرف ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎري داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﺻﺪﯾﻖ‪.(1354 ،‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ اﺳﺘﺎدان ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و اﯾﺮاﻧﯿﻬـﺎ آﻧﻬـﺎ را ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﯾـﺎ‬
‫اﺳﺘﺎدان اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﯽ داراﻟﻔﻨﻮن ﭼﺎپ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼـﺎپ ﺳـﻨﮕﯽ‬
‫اوﻟﯿﻦﺑﺎر ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﻣﯿﺮزا ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺒﺮﯾﺰي )از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺤﺼﻼﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اروﭘﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد( در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﻪ‬
‫‪2‬‬
‫راه اﻓﺘﺎد و ﺳﭙﺲ در ﺗﻬﺮان و دﯾﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﯾﺮان ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻـﻨﻌﺖ ﭼـﺎپ ﺳـﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﺪت ﭘﻨﺠـﺎه ﺳـﺎل ﯾﮕﺎﻧـﻪ روش ﭼـﺎپ در اﯾـﺮان ﺑـﻮد و ﺗـﺎ اواﺧـﺮ دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾـﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً ﻫﻤـﻪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﻮد )ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻔﺮ‪.(1376 ،‬‬
‫از ﻣﺆﻟﻔﺎن ﭘﺮﮐﺎر ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ داراﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﺎر ﻧﺠﻢاﻟـﺪوﻟﻪ )‪1218‬ـ‪1287‬‬
‫ﻫ ‪ .‬ش( اﺳﺖ‪ .‬او ﺿﻤﻦ ﺷﺮوع ﺗﺤﺼﯿﻞ در داراﻟﻔﻨﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺒﻮد ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺷﺪ‬
‫و ﭘﺲ از ‪ 17‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﺧﻮد را در آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻓﮑـﺮ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ‬
‫اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﯾﮑــﯽ از ﻧﻮآورﯾﻬــﺎي ﻣﺆﻟﻔــﺎن در ﮐﺘﺎﺑﻬــﺎي درﺳــﯽ داراﻟﻔﻨــﻮن آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺑﺎر ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻠﻤﯽ را از ﯾﮏ زﺑﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در آوردﻧﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ را ﭼﺎپ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ اوﻟﯿﮥ ﻣـﺪارس اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺪرﺳﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ در ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪ 1276‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺣـﺎج‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﻦ ر‪‬ﺷﺪﯾﻪ ﮐﻪ روﺣﺎﻧﯽ و از ﭘﯿـﺸﻘﺪﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻧـﻮ در اﯾـﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬ﭘـﺲ از آﻧﮑـﻪ از‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﯿﺮوت ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻞ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﺮوان ﻣﺪرﺳﻪاي ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮد ﮐـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬

‫‪1. Edward Brown‬‬

‫‪ .2‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ را ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1300‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﯽ در اﯾﺮان ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺮﺟﻤـﻪ و‬
‫در داراﻟﻔﻨﻮن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺪارس اﯾﺮان ﺗﺪرﯾﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﺻﺪﯾﻘﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻔﺮ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮده و آن را‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 1376‬ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﺎﻟﻎ ﺑـﺮ‬
‫‪ 991‬ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ / 116‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﺪرﺳﻪاي در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﮔﺸﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﻢ از ﺳﻮي ﻣﺮدم اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر در اﺛﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﺳﻨﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎز و ﺑـﺴﺘﻪ ﺷـﺪ؛ آﻧـﺎن ﺣﺘـﯽ ﻣﺪرﺳـﻪ را ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺎروت و زرﻧـﯿﺦ ﻣﻨﻔﺠـﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ و ﻣﯿـﺮزا ﺣـﺴﻦ ﻣﺘـﻮاري ﮔﺮدﯾـﺪ ﺗـﺎ آﻧﮑـﻪ ﻣﯿـﺮزا ﻋﻠـﯽﺧـﺎن‬
‫اﻣﯿﻦاﻟﺪوﻟﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺪارت ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه رﺳﯿﺪ او را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان دﻋﻮت ﮐﺮد و ﻣـﻮرد ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﻗﺮار داد )ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪.(1377 ،‬‬
‫ﺣﺎج ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﻦ رﺷﺪﯾﻪ ﮐﻪ او را ﭘﯿﺮ ﻣﻌـﺎرف و ﭘـﺪر ﻣﺪرﺳـﻪ ﺟﺪﯾـﺪ در اﯾـﺮان ﻟﻘـﺐ‬
‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺑﯽﺳﻮاد ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 45‬ﺳﺎﻟﻪ ﻫﻢ آﻣﻮزش ﻣـﯽداد؛ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ آﻧـﺎن در ﻣـﺪت ‪ 90‬ﺳـﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧـﺪن و ﻧﻮﺷـﺘﻦ را ﻓـﺮا ﻣـﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ )ﻗﺎﺳـﻤﯽ ﭘﻮﯾـﺎ‪،‬‬
‫‪ .(1377‬ﺣﺎج ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ اﺑﺘـﺪاﯾﯽ در اﯾـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬از او ‪27‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﭼﺎپ ﺷﺪه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از )ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪:(1377 ،‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺪاﯾﮥاﻟﺘﻌﻠﯿﻢ ﺑﺮاي ﻧﻮآﻣﻮزان اول اﺑﺘﺪاﯾﯽ در ﺳﻪ ﺟﻠﺪ )ﺟﻠﺪ اول ﺑـﺮاي دو ﻣـﺎه اول و‬
‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﻣﺎه آﺧﺮ(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻬﺎﯾﮥاﻟﺘﻌﻠﯿﻢ در دو ﺟﻠﺪ )ﺟﻠﺪ اول ﺑـﺮاي درس ﻓﺎرﺳـﯽ و ﺟﻠـﺪ دوم داراي ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ(‪.‬‬
‫‪ .3‬ﮐﻔﺎﯾﮥاﻟﺘﻌﻠﯿﻢ ﺑﺮاي آﻣﻮزش اﻣﻼء ﻓﺎرﺳﯽ )رﺳﺎﻟﻪ »ﺗﻨﺒﯿـﻪ اﻟﻐـﺎﻓﻠﯿﻦ« در اﻧﺘﻬـﺎي ﮐﺘـﺎب‬
‫آﻣﺪه و ﻣﻮﺿﻮع آن درﺑﺎره ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ و آزادي اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻫﺪاﯾﮥاﻟﺘﻌﻠﯿﻢ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ )ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻄﺎﻟـﺐ آن ﺑـﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫اﺷﺎره داﺷﺖ(‪.‬‬
‫‪ .5‬اﺧﻼق ﺑﺮاي ﺷﺸﻢ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪.‬‬
‫رﺷﺪﯾﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﻮد ﭼـﺎپ ﻣـﯽﮐـﺮد و در اﺧﺘﯿـﺎر داﻧـﺶآﻣـﻮزان ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽداد‪ .‬او ﺑﺮاي اداره ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﻈﺎمﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﻞ و ﯾﮏ ﻓﺼﻞ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻓـﺼﻞ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻣﺪﯾﺮان ﻣﺪارس اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾـﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺪرﺳﻪ در ﻗﺒﻮل ﻣﺘﻌﻠﻢ اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﺷﻬﺮﯾﻪ را ﻣﻨﻈﻮر ﺑـﺪارد ﺑـﺴﯽ ﻇﻠـﻢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺪﯾﺮ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﻬﺮﯾﻪ را ﻣﺤﺾ اﺳﺘﻘﻼل ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﺬ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت اﺟـﺮت ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺪرﺳﻪ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﺣﺎﻻت دروس ﻋﻤﻮم ﻣﺘﻌﻠﻤﯿﻦ ﻣﺴﺘﺤـﻀﺮ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ وﺑﺎﻟﺶ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﯾﺎﺑﺪ )ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪.(1377 ،‬‬
‫ﺣﺎج ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﻦ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎرت در ﻣﺨﺎرج ﭘﻮﻟﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم »اﻣﻨﺎي رﺷﺪﯾﻪ« ﺗﺸﮑﯿﻞ داد؛ اﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﻫﺴﺘﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻌـﺎرف ﺷـﺪ‪ .‬اﻧﺠﻤـﻦ ﻣﻌـﺎرف ﮐـﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1276‬ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﯿﺮاﻟﻤﻠﮏ وزﯾـﺮ ﻋﻠـﻮم ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎي‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪117 / ...‬‬

‫ﻣﺘﻌﺪدي از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ )ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن در اﯾﺮان(‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ و اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪ دﺳـﺖ زد‪ .‬ﻣـﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﮐـﻪ اﻧﺠﻤـﻦ ﻣﻌـﺎرف در ﺗﺄﺳـﯿﺲ‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و اﻗﺒﺎل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮه آﻣﻮزﺷـﯽ ﺟﺪﯾـﺪي ﮐـﻪ رﺷـﺪﯾﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪﮔﺬار آن ﺑﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺪارس زﯾﺎدي ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃـﻮري ﮐـﻪ ﻃـﯽ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در زﻣﺎن ﻣﻈﻔﺮاﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﺎه و ﺗـﺎ اﻧﻘـﻼب ﻣـﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺑـﯿﺶ از ‪ 50‬ﻣﺪرﺳـﻪ ﺟﺪﯾـﺪ در‬
‫ﺗﻬﺮان و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ داﯾﺮ ﺷﺪ )ﻣﻌﺘﻤﺪي‪.(1383 ،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳـﯿﺲ دﺑـﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و دﺑﯿﺮﺳـﺘﺎﻧﻬﺎي ﺟﺪﯾـﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ را ﻣﺆﺳـﺴﺎن‪ ،‬ﻣـﺪﯾﺮان و‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن اﯾﻦ ﻣﺪارس اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺗـﺪرﯾﺲ ﻣـﯽﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ (1 :‬ﻋﻠﯽ در اﺧﻼق‪ 1‬و اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﯾﻦ‪ ،‬اﺛﺮ ﺣﺎج ﻣﯿﺮزا ﯾﺤﯿﯽ دوﻟـﺖ آﺑـﺎدي؛ ‪(2‬‬
‫ﺗﻌﻠــــﯿﻢاﻻﻃﻔــــﺎل‪ ،‬اﺛــــﺮ ﻣﯿــــﺮزا ﻣﺤﻤﻮدﺧــــﺎن ﻣﻔﺘــــﺎحاﻟﻤﻠــــﮏ ﺑــــﺮاي ﮐــــﻼس اول؛‬
‫‪ (3‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻔﯽﺧﺎن؛ ‪ (4‬ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﻋﻠﯽﺧﺎن ﻧﺎﻇﻢاﻟﻌﻠﻮم؛ ‪ (5‬ﻓﺮاﻧـﺴﻪ‪ ،‬اﺛـﺮ ﻣﯿـﺮزا‬
‫ﻋﺒﺎس ﻗﻠﯽﺧﺎن ﻗﺮﯾﺐ؛ ‪ (6‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﯾﺮان و دوره ﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ و‬
‫‪ (7‬ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮﺧـﺎن ﻧﻔﯿـﺴﯽ ﮐـﻪ در ﻫﻤـﻪ دﺑـﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﺗـﺪرﯾﺲ ﻣـﯽﺷـﺪ‬
‫)ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪.(1377 ،‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ داﻧﺶآﻣﻮزان را ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻮم و ﻣﻬـﺎرت‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن درس زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﯽآﻣﻮﺧﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﯾﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻠﯿﻘﻪ‬
‫و ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﯾﺎدﮔﯿﺮي‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳـﯽ و ﻫﻨـﺮي ﻫـﻢ‬
‫در آﻧﻬﺎ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﺑﺮاي دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﺄﺳﯿﺲ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺷﺮوع‬
‫ﺷﺪ و اﻏﻠﺐ دﺑﯿﺮان از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و ﺟﺰوهﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺧـﻮد در داراﻟﻔﻨـﻮن داﺷـﺘﻨﺪ در ﮐـﻼس درس‬
‫ﺟﺰوه ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و داﻧﺶآﻣﻮزان آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ از دﺑﯿـﺮان ﻫـﻢ ﮐـﻪ زﺑـﺎن ﺧـﺎرﺟﯽ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي اروﭘﺎﯾﯽ را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻫﻤـﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬

‫‪ .1‬دوﻟﺖآﺑﺎدي در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درس ﺷﺮﻋﯿﺎت ﻣﺪارس را ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺳﭙﺮي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﺎرف ﻧﻮ رس از ﺗﯿﺮﻫـﺎي ﺗﻬﻤـﺖ ﺑـﯽدﯾـﺎﻧﺘﯽ ﮐـﻪ از ﻃـﺮف‬
‫ﺑﯽدﯾﺎﻧﺘﻬﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺆﺳﺴﯿﻦ آن ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ﭘـﺎس ﺣﻘـﻮق )ﻣﯿـﺮزا ﻋﻠـﯽ ﺧـﺎن(‬
‫اﻣﯿﻦاﻟﺪوﻟﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ وﻗﺖ در ﺗﻬﺮان اﺳﺖ اول ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎب ﻋﻠﯽ را ﮐﻪ ﺟﻠﺪ ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﯾﺎدﮔـﺎري ﺑـﺮاي او‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻌﺎرف را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﮑﺎﺗﺐ را روح ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و زﺑﺎن ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن را ﺗﺎ‬
‫ﯾﮏ اﻧﺪازه ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ )دوﻟﺖ آﺑﺎدي‪ ،1361 ،‬ص ‪.(215‬‬
 ‫‪ / 118‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺮاي دﺑﯿﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﯾﮏ دوره ﮐﺘﺎب ﻓﯿﺰﯾﮏ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ ﺑﻮد )ﻓﺮوﻏﯽ‪ 1339 ،‬ﻫ ‪ .‬ق(‪ .‬او اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺎﻟﺐ درﺳﯽ ﻓﯿﺰﯾﮏ‬
‫را در ﮐﻼس ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ و داﻧﺶآﻣـﻮزان ﺟـﺰوهﻧﻮﯾـﺴﯽ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ؛ او ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺰوهﻫﺎ را ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ ﺑﻮد در ﺳﺎل ‪ 1288‬ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ وزارت ﻋﻠﻮم و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ‬

‫وزارت ﻋﻠــﻮم در ﺳــﺎل ‪ 1239‬ﺷﻤــﺴﯽ ﺗﺄﺳــﯿﺲ ﺷــﺪ‪ .‬ﻧﺨــﺴﺘﯿﻦ وزﯾــﺮ آن ﻋﻠــﯽﻗﻠــﯽﺧــﺎن‬
‫اﻋﺘﻀﺎداﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از ﻣـﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﯾـﻦ وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ‪ :‬اداره داراﻟﻔﻨـﻮن‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣـﺪارس‪،‬‬
‫رﺳـﯿﺪﮔﯽ ﺑــﻪ اوﻗـﺎف و اداره ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎت ﺑــﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از اﻧﻘــﻼب ﻣــﺸﺮوﻃﯿﺖ )‪ 1285‬ﻫ ‪ .‬ش( و‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ و ﻣـﺘﻤﻢ آن ﻧـﺎم وزارت ﻋﻠـﻮم ﺑـﻪ وزارت ﻣﻌـﺎرف‪ ،‬اوﻗـﺎف و ﺻـﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻣﺴﺘﻈﺮﻓﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ )ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ .(1357 ،‬ﻗـﺎﻧﻮن اداري اﯾـﻦ وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ در ‪ 11‬ﺷـﻬﺮﯾﻮر ‪ 1289‬و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎرف در ‪ 1290‬از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ دوﻟﺖ ﻣـﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش را رﺳﻤﺎً ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎده دﻫﻢ ﻗـﺎﻧﻮن اداري وﻇـﺎﯾﻒ آﻣﻮزﺷـﯽ‬
‫اﯾﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺣﻞ ﻏﻮاﻣﺾ اﻣﻮر ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺗـﺴﻮﯾﻪ اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺑـﯿﻦ ﻣﮑﺎﺗـﺐ و‬
‫ﻣﺪارس‪ ،‬رد و ﻗﺒﻮل ﺗﺂﻟﯿﻒ ﻣﻌﯿﻨﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪارس و ﻣﮑﺎﺗﺐ‪.‬‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎرف ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و وﻇﺎﯾﻒ وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﺑـﺴﯿﺎر روﺷـﻦ و ﻣـﻨﻈﻢ در ‪28‬‬
‫ﻣﺎده ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦﺑـﺎر ﺗﻌﻠﯿﻤـﺎت اﺟﺒـﺎري‪ ،‬ﻣﺠـﺎﻧﯽ و ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درﺧﺼﻮص ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣـﺪارس و ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ ﻣـﻮاد ذﯾـﻞ ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﯾﺐ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‬
‫)ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪:(1357 ،‬‬
‫ﻣﺎده ‪ ،1‬ﻣﮑﺘﺐ و ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺄﺳﯿﺴﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫ﺑﺪﻧﯽ اﺑﻨﺎء ﻧﻮع داﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ ،2‬ﭘﺮوﮔﺮام ﻣﺪارس و ﻣﮑﺎﺗﺐ از ﻃﺮف وزارت ﻣﻌﺎرف ﻣﻌﯿﻦ ﻣـﯽﮔـﺮدد و ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫در ﭘﺮوﮔﺮام ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي ﺑﺪﻧﯽ ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎرف در زﻣﺎن وزارت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺣﮑﯿﻤـﯽ )ﺣﮑـﯿﻢاﻟﻤﻠـﮏ( از ﺗـﺼﻮﯾﺐ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ .‬در زﻣـﺎن ﻫﻤـﯿﻦ وزﯾـﺮ‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫اﻋﺰام ‪ 30‬ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﺘﻌﺪ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻞ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر و ﮐﺴﺐ ﻣﺪارج ﻋﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ و ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ‪ 15‬ﻧﻔﺮ آﻧﺎن در رﺷﺘﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿـﺖ ﺑـﻪ ﺗﺤـﺼﯿﻞ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻤﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮح ﺗﺸﮑﯿﻞ داراﻟﻤﻌﻠﻤﯿﻦ و ﻧﻈـﺎمﻧﺎﻣـﻪ آن‬
‫در ﻫﻤــﯿﻦ زﻣــﺎن ﺗﻬﯿــﻪ ﺷــﺪ‪ ،‬اﻣــﺎ ﻣــﺸﮑﻼت ﻣــﺎﻟﯽ و ﺑــﯽﻧﻈﻤﯿﻬــﺎي اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﻣــﺎﻧﻊ از ﺗﺄﺳــﯿﺲ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪119 / ...‬‬

‫داراﻟﻤﻌﻠﻤﯿﻦ و اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎرف ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻧﻮﺑﺖ وزارت ﺑـﻪ ﻣﯿـﺮزا اﺣﻤـﺪ ﺧـﺎن‬
‫ﺑﺪر )ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪوﻟﻪ( رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫»ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪوﻟﻪ ﺑﺪر ﺑﺮاي اﺟـﺮاي وﻇـﺎﯾﻔﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن اداري وزارت ﻣﻌـﺎرف ﺑـﻪ ﻫﯿﺌـﺖ‬
‫ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻌﺎرف ﻣﺤﻮل ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا اﻗﺪام ﮐﺮد‪ .‬اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا روز‬
‫ﭼﻬﺎردﻫﻢ آﺑﺎن ‪ 1297‬ﺷﻤﺴﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﺪﻧﺪ و روز ‪ 27‬آﺑـﺎن ﺑـﺎ ﺗـﺸﮑﯿﻞ اوﻟـﯿﻦ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻧـﺼﯿﺮاﻟﺪوﻟﻪ )وزﯾـﺮ ﻣﻌـﺎرف(‪ ،‬رﺋـﯿﺲ؛ رﺿـﺎ ﻗﻠـﯽﺧـﺎن ﻧﯿﺮاﻟﻤﻠـﮏ‬
‫)ﻣﻌﺎون ﮐﻞ ﻣﻌﺎرف(‪ ،‬ﻋﻀﻮ؛ دﮐﺘﺮ اﻋﻠﻢاﻟﺪوﻟﻪ )رﺋﯿﺲ ﮐﻞ ﻣﻌـﺎرف(‪ ،‬ﻋـﻀﻮ؛ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿـﺮوز‬
‫ﻣﯿﺮزاي ﻧﺼﺮتاﻟﺪوﻟﻪ )وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ(‪ ،‬ﻋـﻀﻮ؛ ﺣـﺎﺟﯽ آﻗـﺎ ﺷـﯿﺮازي‪ ،‬ﻋـﻀﻮ؛ ﻋﺒﺪاﻟﺤـﺴﯿﻦ ﺧـﺎن‬
‫ﺳﺮدار ﻣﻌﻈﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻀﻮ؛ ﻣﯿﺮزا اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺧﺎن ﻓﺮوﻏـﯽ‪ ،‬ﻋـﻀﻮ و ﻣﻠـﮏ اﻟـﺸﻌﺮاي ﺑﻬـﺎر‪،‬‬
‫ﻋﻀﻮ« )ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪.(1357 ،‬‬
‫ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻌﺎرف ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻬﻤـﯽ دﺳـﺖ زد ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از آﻧﻬـﺎ اﺻـﻼح ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻣﺪارس ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1295‬ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮآوري در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1295‬ﻣـﯽﺗـﻮان دﯾـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻠﻢاﻻﺷﯿﺎء )ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ( و ﺣﻔﻆاﻟﺼﺤﻪ و اﺧـﻼق‪ ،‬از ﮐـﻼس اول دﺑـﺴﺘﺎن ﺗـﺎ ﺷـﺸﻢ‪،‬‬
‫رﺳﻤﺎً در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن درﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻋﻤﺎل ﯾـﺪي و رﺳـﻢ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎره ﻫﺪف از درس رﺳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻏـﺮض از ﺗﻌﻠـﯿﻢ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬زﯾﺎد ﮐﺮدن ﻗﻮه‪ ،‬دﻗﺖﻧﻈﺮ و ﻣﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﻮه آﻣﺮه ﯾﻌﻨـﯽ ﻣﻐـﺰ و آﻟـﺖ‬
‫ﻋﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ دﺳﺖ و اﻧﮕﺸﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ راه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻔﻞ ﯾﺎد ﻣﯽﮔﯿـﺮد اﻓﮑـﺎر و ﺗـﺼﻮرات‬
‫ﺧﻮد را از ﻗﻮه ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آرد ‪) ...‬ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،1377 ،‬ص ‪35‬ـ‪.(60‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻌﺎرف در ﺳﺎل ‪ ،1297‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳـﯽ ﻣﺮﺗـﺐ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ و اﺻﻼح ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳـﯽ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺟﺪﯾـﺪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬وزارت ﻣﻌﺎرف ﺑﺮاي آﻧﮑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺘﺎب درﺳـﯽ را ﺑﺮﻃـﺮف ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1306‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ اﺑﺘﺪاﯾﯽ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ ﭘﺲ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ دﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺎ ﮐﺎﻏﺬ و ﭼﺎپ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب در اﺧﺘﯿﺎر داﻧﺶآﻣﻮزان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ )ﻣﻌﺘﻤﺪي‪ ،1391 ،‬ص ‪ 30‬و ‪.(33‬‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣﻄﻠـﻮﺑﯽ ﺑـﻪ ﺑـﺎر آورد؛ از اﯾـﻦرو‪ ،‬وزارت‬
‫ﻣﻌﺎرف در ‪ 18‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1312‬ﻧﻈﺎمﻧﺎﻣﻪ اداره اﻧﻄﺒﺎﻋﺎت را از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﻮراي ﻣﻌﺎرف ﮔﺬراﻧـﺪ و‬
‫ﻋﻤﻼً ﮐﺎر ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﻧﻈﻤﯽ ﻧﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1320‬اﯾﺮان ﻣﺪﺗﯽ در اﺷﻐﺎل ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن درآﻣﺪ و اوﺿـﺎع ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﻗﺘـﺼﺎدي‬
 ‫‪ / 120‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫در آن آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ را از دﺳـﺖ داد و‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﭼﺎپ ﮐﺘﺎب آزاد ﺷﺪ )ﻣﻌﺘﻤﺪي‪ . (1357 ،‬ﭼﺎپ آزاد ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﮔﺮﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از دﺑﯿﺮان و اﺳﺘﺎدان ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي ارﺟﻤﻨﺪي اراﺋﻪ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﺷﻔﺘﮕﯿﻬﺎي ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح ﻓـﻀﺎي ﺑـﺎز رﻗﺎﺑـﺖ‬
‫آزاد در ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﭼﺎپ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ ،‬از ﯾﮏ ﻋﻨـﻮان ﯾـﺎ ﯾـﮏ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻧﺎﺷـﺮان و‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ 80‬ﻋﻨﻮان‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي دوره دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن‪ 428 ،‬ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﭼﺎپ ﺷـﺪه ﺑـﻮد )آل اﺣﻤـﺪ‪،‬‬
‫‪(1339‬؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اداﻣﻪ اﯾﻦ رﻗﺎﺑﺖ آزاد ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷـﺪ و ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﺎزار آزاد‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را از ﻧﻈﺮ ﮐﻤ‪‬ﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺑﻪ اﺑﺘﺬال ﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﻗﺎﺑﺖ آزاد دوﺑﺎره ﺟﺎي ﺧـﻮد را ﺑـﻪ اﻧﺤـﺼﺎر دوﻟﺘـﯽ داد‪ .‬در زﻣـﺎن وزارت‬
‫ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي دوﻟﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي‬
‫درﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﺧﺘﯿﺎر وزارت ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد و از ﺳﺎل ‪ 1337‬ـ ‪ 1343‬ﺑﻪ ﻃﻮر راﯾﮕﺎن ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ اﯾﺮان‬

‫ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬وزﯾﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬در ﺳﺮآﻏﺎز ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ ،1342‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﭼـﺎپ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي دﺑﯿﺮﺳـﺘﺎن را آزاد‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻟﻢ روزﺑﻪروز ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻠﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب از اﯾﻦ ﺗـﺼﻤﯿﻢ ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﮕﺮدﯾـﺪ و وﺟـﻮد ﻧـﻮاﻗﺺ در‬
‫ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻟﺰوم و ﮔﺮاﻧﯽ ﺑﻬﺎ و ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ در ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ داﻧﺶآﻣﻮزان و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت در‬
‫ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮص و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺗﺜﺒﯿـﺖ ﻗﯿﻤـﺖ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﻤـﻮل‬
‫ﻣﯽداﺷﺖ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﮐﺎﺳﺘﻦ ﻧﻮاﻗﺺ و ﻣﻌﺎﯾﺐ ﺗﺄﺛﯿﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺮه از ﮐﺎر ﻧﮕﺸﻮد‪ .‬راه ﭼﺎره در‬
‫آن دﯾﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺧﻮد در اﺧﺘﯿـﺎر ﮔﯿـﺮد و ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺎﻣﮥ ‪ 1341/12/18‬دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻬـﺎد‪ .‬وزارت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ درﺳﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ ،‬از ﻣﯿـﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ درس و ﻫﺮ ﮐﻼس ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب را اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1957‬ﻣـﯿﻼدي )‪ 1336‬ﻫ ‪ .‬ش( در آﻣـﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﺮان ﻫـﻢ ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪121 / ...‬‬

‫روي داد و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻠـﯽ ﻧﻈـﺎم آﻣـﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺎم از ﺳﺎل ‪ ،1350‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺗـﺪرﯾﺠﯽ در ﮐـﺸﻮر ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫اﺟﺮا درآﻣﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﻫـﺪف‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و ﻣـﻮاد آﻣﻮزﺷـﯽ ﺑـﻪ ﮐﻠـﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﮐـﺮد‪ .‬ﻣﻘـﺎﻃﻊ‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ از دو ﻣﻘﻄﻊ اﺑﺘﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻘﻄﻊ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻓﺼﻠﻬﺎي ﻫﺮ ﻣﺎده درﺳﯽ ﺑﺮﻋﻬﺪه دﻓﺘـﺮ ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي ﺑـﻮد و‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎب اﯾﺮان ﻗـﺮار داﺷـﺖ؛ اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺣﺠـﻢ‬
‫ﮐﺎر زﯾﺎد و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﻣﺎﻫﺮ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪك ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ ﻧﻮآورﯾﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ از ﻧﻈـﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش ﻫﻨﺮ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ از ﮐﻼس اول اﺑﺘـﺪاﯾﯽ آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪ .‬در دوره اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ درس ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮐﺘﺎب داﻧﺶآﻣـﻮز‪ ،‬ﮐﺘـﺎب راﻫﻨﻤـﺎي ﺗـﺪرﯾﺲ ﺑـﺮاي ﻣﻌﻠـﻢ ﺗـﺄﻟﯿﻒ و‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ در ﯾﮏ ﮐﻼس ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﺑﻮدﻧـﺪ و از ﻣﯿـﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي‬
‫ﯾﮏ ﮐﻼس و ﯾﮏ درس‪ ،‬در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ ﭘﯿﻮﺳـﺘﮕﯽ ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ .‬اﻏﻠـﺐ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻧﮕﯽ ﭼﺎپ ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗـﺪرﯾﺲ در ﮐﻼﺳـﻬﺎ ﻣﻌﻠﻤـﺎن آﻣـﻮزش ﻻزم را‬
‫ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﮐﺎرﮔﺎه و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻃـﻮر ﮐﻠـﯽ در ﻣـﺘﻦ دروس و ﺗـﺄﻟﯿﻒ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻊ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎدآوري اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﮐﺸﻮر ﮐﻪ از ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1342‬ﺑـﺎ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﻮراي‬
‫اﺻﻼح ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻬﯿـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ‬
‫دوره ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن زﯾﺮﻧﻈﺮ ﺷﻮراي اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ ﺗـﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ از روﻧﻖ اﻓﺘﺎد و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط روزﺑﻪروز ﮐـﻢرﻧـﮓﺗـﺮ ﺷـﺪ؛ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوره راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﺎه ﺑﯿﺖ ﺗﺮاﻧﻪ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ و ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ وزارت آﻣﻮزش‬
‫و ﭘﺮورش اﻓﺘﺎد ﮐﻪ آﻧﺎن ﺟـﺰ در ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻬـﺎي آﺷـﻨﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﺑﯿﻨﺪﯾـﺸﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﯾﮑﺒﺎره از ﺳﯿﺮ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻼن ﻧﻈﺎم ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ در ﺧﺮداد ‪ 1357‬دوره آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓـﺎرغاﻟﺘﺤـﺼﯿﻼن ﻧﻈـﺎم ﺳـﺎﺑﻖ ﺑﺮﺗـﺮي آﺷـﮑﺎري از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ )ﺷﮑﻮﻫﯽ‪.(1357 ،‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬دوره راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺑﺎ اﺷﮑﺎﻻت ﻓﺮاوان روﺑﻪرو ﺷﺪ؛ ﻣﻬﻢﺗـﺮﯾﻦ‬
‫آن ﮐﻤﺒﻮد دﺑﯿﺮان آﻣﻮزش دﯾﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺟﻬﺖ ﻫـﺪﻓﻬﺎي ﺟﺪﯾـﺪ در داﻧـﺶآﻣـﻮزان‬
 ‫‪ / 122‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﺑﯿﻨﺶ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ و ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻻزم را ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﺎل ‪ 1353‬ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎب درﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ دو ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﺗـﺄﻟﯿﻒ و‬
‫دﯾﮕﺮي ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺘﺎب ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ ﺑـﺮاي رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﻣﺘﻨـﻮع و‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ در دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻧﻈﺮي و ﻓﻨﯽـ ﺣﺮﻓﻪاي‬
‫ﺣﺪود ‪ 500‬ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﻃﺒـﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺟﺪﯾـﺪ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﺷـﻮد‪ .‬ﺗـﺄﻟﯿﻒ اﯾـﻦ ﺗﻌـﺪاد ﮐﺘـﺎب ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺑﺎر ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﺷـﺪ از ﻧﻈـﺮ درﺳـﺘﯽ ﻣـﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳـﺐ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﺎدﮔﯿﺮﻧﺪه‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﭼﺎپ و ﺟﻠﺪﺑﻨﺪي ﺑﺎ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در‬
‫ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺷﺎدروان دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻗﻠﻤﺴﯿﺎه و ﻣﺤﻤـﺪﻋﻠﯽ ﭘﯿﻐـﺎﻣﯽ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ داراي‬
‫ﻣﻔــﺎﻫﯿﻤﯽ دﻗﯿــﻖ‪ ،‬اﻧــﺸﺎﯾﯽ روان‪ ،‬ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ ﺗﻤــﺮﯾﻦ و ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖ ﻋﻠﻤــﯽ و آزﻣﺎﯾــﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑــﺮاي‬
‫داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ آﻣﻮزﺷﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﻪوﯾـﮋه در آﺧـﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ ،‬ﭼـﺎره ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳـﺎزي‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ اﯾﺮان ﺗﻌﻄﯿـﻞ ﺷـﺪ )ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳـﺎزي آﻣﻮزﺷـﯽ‪ ،‬ﻣـﺼﻮب ‪ 1355‬در ﺳـﺎﯾﺖ ﻣﻌﺎوﻧـﺖ ﺣﻘـﻮﻗﯽ و اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪.(http://www.hvm.ir :‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳﺎزي آﻣﻮزﺷﯽ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﺷﺪ و ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎي ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ ﮐﻪ از‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1972‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻮآوري را ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻐﯿـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪﺧـﺼﻮص در‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳـﺎزي آﻣﻮزﺷـﯽ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن در ﺗﯿﺮ ‪ 1355‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻘـﺮر ﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي آﻣﻮزﺷﯽ و درﺳﯽ را ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶ ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﻓﺮاد ﻣﺠﺮب و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آن‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ )ﺳﺎﯾﺖ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﻣﻮر ﻣﺠﻠﺲ‪:(http://www.hvm.ir :‬‬
‫ﻣﺎده ‪ .1‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳـﯽ در ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﮐﯿﻔـﯽ آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش و ارزﯾـﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ و آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻣـﺪارس و‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت آﻣﻮزﺷﯽ ﺗﺎﺑﻊ وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﺮاي ﮐـﺎرﺑﺮد وﺳـﺎﯾﻞ و روﺷـﻬﺎي ﻧـﻮ در‬
‫ﺟﻬﺖ اﻋﺘﻼي ﮐﯿﻔﯿﺖ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳـﺎزي«‪ ،‬ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪123 / ...‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺎده ‪ .2‬وﻇﺎﯾﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﮐﺸﻮر و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺧـﺼﻮﺻﯿﺎت رواﻧـﯽ داﻧـﺶآﻣـﻮزان و ﺗـﺸﺨﯿﺺ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻫﺮ دوره ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳﯽ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻼت در ﺳﻄﻮح و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ روﺷﻬﺎي ﺗﺎزه در زﻣﯿﻨﻪ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت و ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗــﺄﻟﯿﻒ‪ ،‬ﺗــﺪوﯾﻦ و اﻧﺘــﺸﺎر ﮐﺘــﺐ و ﻧــﺸﺮﯾﺎت آﻣﻮزﺷــﯽ و ﮐﻤــﮏ آﻣﻮزﺷــﯽ ﺑــﺮاي‬
‫داﻧﺶآﻣﻮزان‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺮﺑﯿﺎن‪.‬‬
‫‪.4‬ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﻬﯿﻪ ﻣـﻮاد و وﺳـﺎﯾﻞ آﻣﻮزﺷـﯽ و ﻓﻬﺮﺳـﺖ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد ﺗﺠﻬﯿـﺰات و وﺳـﺎﯾﻞ‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﺳـﺎزﻣﺎن ﻧﻮﺳـﺎزي و ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﺠﻬﯿـﺰ ﻣـﺪارس ﮐـﺸﻮر و ﺗﻬﯿـﻪ و ﺗﻨﻈـﯿﻢ‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻧﻮآوري در روﺷﻬﺎ و وﺳﺎﯾﻞ آﻣﻮزﺷﯽ و اﺟﺮاي ﻃﺮﺣﻬـﺎي آزﻣﺎﯾـﺸﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ارزﺷﯿﺎﺑﯽ روﺷﻬﺎ و وﺳﺎﯾﻞ آﻣﻮزﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﻧﺠﺎم دادن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﻨﯿﺎدي در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯽ و ﮐﻤ‪‬ﯽ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز وزارت آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش و اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬
‫ﮐﺎرآﻣﻮزي ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﺪارس و ﻣﺠﺮﯾﺎن ﻣﺮﺑﻮط ‪. ...‬‬
‫ﻣﺎده ‪ .6‬از ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن وﻇﺎﯾﻒ و اﻋﺘﺒﺎرات و ﺗﻌﻬﺪات ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي‬
‫درﺳﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻮﺑﻪاي ﮐﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ‪ 1358/12/25‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷـﻮراي‬
‫اﻧﻘﻼب رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺿـﻤﻦ اﺻـﻼح ﻗـﺴﻤﺘﯽ از ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺸﮑﯿﻞ آن‪» ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳـﺎزي‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ« ﺑﻪ »ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي آﻣﻮزﺷﯽ« ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم داد و از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻮل در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳﯽ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﯿﺎﭘﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ﻣﻮاد درﺳﯽ و اﻣﺘﺤﺎﻧﯽ و ﺳﺎﻋﺎت ﺗـﺪرﯾﺲ ﭘﺎﯾـﻪﻫـﺎي ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ دوره ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎﻟﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﯾﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪1368 ،1365 ،1359‬و ‪ 1373‬و دوره راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ در ﺳـﺎﻟﻬﺎي ‪1366 ،1359‬‬
‫و ‪ 1367‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و در ﺳﺎل ‪1382‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1345‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻈـﺎم ﺑـﺮاي دورهﻫـﺎي‬
 ‫‪ / 124‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﺟﺰﺋـﯽ و اﻏﻠـﺐ در ﺟﻬـﺖ ﮐﺎﺳـﺘﻦ‬
‫ﺣﺠﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1370‬در ﻣﺪارس ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻗﺪام ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﻫﻤـﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ ﺑـﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ آﻣـﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش ﮐﺸﻮر ﻫﻤﻮاره در ﺗﮑﺎﭘﻮ و ﻧﻮآوري ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻫﻤﯿﻦ ﻣـﺪت ﻫـﻢ اﻓـﺮاد ﺑـﺴﯿﺎري‬
‫ﺗﻼش داﺷﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻓﺮﺻـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﻻزم را در اﻫـﺪاف‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ و ﻣـﻮاد‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ و روش ﺗﺪرﯾﺲ و ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش ﮐـﺸﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر ﮐﻪ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻣﺘﻮﻟﯿـﺎن‬
‫اﻧﻘﻼب از ﻟﺤﺎظ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﺳﻨﺨﯿﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﻓﮑـﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺑﺘﮑﺎر ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪاي ﺑﺰﻧﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭼـﻮن ﻗـﺎدر ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﺑـﺮاي دوره‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯿﺪي ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽآﯾـﺪ‬
‫ﭼﺎرهاي ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﺷﻮار راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ اﯾـﻦ ﮐـﺎر در اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ در ﻫﯿﭻ ﺟﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﺷﮑﻮﻫﯽ‪.(1376 ،‬‬
‫ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ در ﺳـﺎل ‪ 1365‬ﺑـﺎ ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﺷـﻮراي ﻋـﺎﻟﯽ اﻧﻘـﻼب‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺷﻮراي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺷـﻮرا اﺑﺘـﺪا ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در اﻣﻮر آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﭘﯿﺶﻧـﻮﯾﺲ ﻃـﺮح ﮐﻠﯿـﺎت‬
‫ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ دﺳﺖ زد‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮح ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ ﺑـﻮد ﮐـﻪ در‬
‫آن ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫـﺪف ﮐﻠـﯽ ﺗﻌﻠـﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺻـﻮل ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﻧﻈـﺎم‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش )دوره ﻋﻤﻮﻣﯽ و دوره ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮدي ـ ﻋﻠﻤﯽ( و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي اداﻣﻪ ﮐـﺎر‬
‫ﻃﺮح ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﯿﺮ ‪ ،1368‬ﮐﻠﯿﺎت ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬
‫ﮐﻪ ﺷﻮراي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش آن را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﺷـﻮراي‬
‫ﻋﺎﻟﯽ اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1369‬ﻃﺮح اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪ و از ﻣﻬﺮ ‪ 1371‬ﺑﺮاي ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﭘﺎﯾﻪ اول ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ‪ .‬ﻧﻮآورﯾﻬﺎي ﻋﻤﺪه در ﻧﻈـﺎم ﺟﺪﯾـﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﺎﺧﻪ‬
‫ﮐﺎرداﻧﺶ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎرتآﻣﻮزي و ﺗﺄﺳﯿﺲ دورهﻫﺎي ﭘﯿﺶداﻧـﺸﮕﺎﻫﯽ و ﮐـﺎرداﻧﯽ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫)آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ‪ .(1372‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ اﺟـﺮا درآﯾـﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮﻓـﯽ و وﺻـﻒ آن‬
‫ﻫﻤﺎﯾﺸﻬﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ؛ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧـﯽ‬
‫روﺑﻪرو ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺟﺮاي اﯾـﻦ ﻃـﺮح ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ دوره ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ در ﺳـﺎﻟﻬﺎي ﭘـﺲ از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪125 / ...‬‬

‫اﻧﻘﻼب دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻓﻌﺎل ﮐﺮدن داﻧﺶآﻣﻮزان ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺮﯾﻨﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن و ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺳﭙﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬داﻧﺶآﻣـﻮزان ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺳـﻄﻮح ﺑـﺎﻻي ﯾـﺎدﮔﯿﺮي ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮﭘـﺎﯾﯽ‬
‫آزﻣﻮن ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻣـﺪارس ﻋـﺎﻟﯽ ﻫﻤـﻪ ﻫـﺪﻓﻬﺎي دوره ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ را‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﺣﻬﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ در آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﮐﺸﻮر ﻃﺮح آﻣﻮزش ﻋﻠـﻮم‬
‫در دوره ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮح اﺑﺘﺪا در دﻓﺘﺮ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾـﺰي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻏﯿﺮرﺳـﻤﯽ از‬
‫اﺑﺘﺪاي دﻫﮥ ‪ 1370‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ و دﻟﺴﻮز‪ ،‬ﺷﻮراﯾﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺷـﻮراي آﻣـﻮزش‬
‫ﻋﻠﻮم در دورة ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ 1‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺗﻼش ﻓﺮاوان و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از آﻧﭽـﻪ‬
‫داﺷﺘﻪاﯾﻢ و آﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ .1‬در دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ آﻣـﻮزش ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﮐـﺴﺐ آﮔـﺎﻫﯽ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮاوان وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﮐﻨﺎر داﻧﺶاﻧﺪوزي ﺑﻪ ﭘﺮورش ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻣﻄﻠﻮب در‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و اﯾﺠﺎد ﻧﮕﺮﺷﻬﺎي ﻣﻔﯿﺪ در آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ در ﺗﻘﻮﯾـﺖ روﺣﯿـﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺶآﻣﻮزان ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺎن را ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ ﺑﺎر آورد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮب و‬
‫ﮐﺘﺎب ﺧﻮب‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣـﯽرﺳـﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح ﻓﻨـﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰان در ﺻـﻮرﺗﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪﻓﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﻓﻌﺎل آﺷﻨﺎ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ )وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪.(1376 ،‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﻮرا ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ آﻣﻮزﺷﯽ ﻋﻠﻮم را ﺑـﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑـﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ و از ﻧﯿـﺮوي‬
‫ﻣﺆﻣﻦ و آﮔﺎه ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﻌﻠﻤﺎن را ﺑﺎ ﻫـﺪﻓﻬﺎي داﻧـﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺸﯽ و ﻧﮕﺮﺷـﯽ آﺷـﻨﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ را ﻃﻮري ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ راﻫﻨﻤﺎي داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺒــﺎرتاﻧــﺪ از‪ :‬ﻣــﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬ﻃﺒﻘــﻪﺑﻨــﺪي‪ ،‬اﻧــﺪازهﮔﯿــﺮي‪ ،‬ﺑﺮﻗــﺮاري ارﺗﺒــﺎط‪ ،‬ﺗﻔــﺴﯿﺮ‪ ،‬ﭘــﯿﺶﺑﯿﻨــﯽ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت و آزﻣﺎﯾﺶ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮ آن اﺳـﺖ‬
‫ﮐـﻪ ﮐﻮدﮐــﺎن ﮐﻨﺠﮑـﺎو‪ ،‬ﻣــﺴﺌﻮﻟﯿﺖﭘـﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻣــﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺣـﺎﻓﻆ ﻣﺤــﯿﻂ زﯾـﺴﺖ و ﻣــﺸﺎور و ﻫﻤﮑــﺎر‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢاﮐﻨﻮن ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ درﺳﻬﺎي دوره ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ 2‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬

‫‪ .1‬اﻋﻀﺎي اﯾﻦ ﺷﻮرا ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد اﻣﺎﻣﯽ ﺗﻬﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻣﻌﺘﻤﺪي‪،‬‬
‫ﻃﺎﻫﺮه رﺳﺘﮕﺎر و آﻗﺎي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻈﻮر از دوره ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺼﯿﻼت اﺑﺘﺪاﯾﯽ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﭘﯿﺶ از دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ / 126‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺆﻟﻔﯽ ﻣـﯽﮐﻮﺷـﺪ ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﺑﻨﻮﯾـﺴﺪ ﮐـﻪ داﻧـﺶآﻣـﻮزان را در ﺟﻬـﺖ ﯾـﺎدﮔﯿﺮي‬

‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎ و ﻧﮕﺮﺷﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮآوري در ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺳﺎزي آﻣﻮزﺷﯽ‬

‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﯾﺎ در رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﻋﻠـﻮم و‬
‫ﻓﻨﻮن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﭼﺎپ در دﺳﺘﺮس داﻧﺶآﻣﻮزان ﻗﺮار ﻣـﯽدادﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮآوري ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم دادن اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻼح و اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﮥ رو ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻄﻠﻮب در ﻣﺤﺘﻮاي ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳـﯽ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺪرت اﺑﺘﮑﺎر و ﺗﺠﺰﯾـﻪ و ﺗﺤﻠﯿـﻞ اﻓـﺮاد را اﻓـﺰاﯾﺶ دﻫـﺪ و ﺑـﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي ﺳـﻨﯽ و‬
‫ﺟﻨﺴﯽ داﻧـﺶآﻣـﻮزان ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﻮآورﯾﻬـﺎي دﯾﮕـﺮ در ﺑﺨـﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ‬
‫»ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ ﻣﻠﯽ«‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻤﯿﺘﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ ﻣﻠـﯽ در ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﺗﻬﯿــﻪ ﺧــﺪﻣﺎت ﺗــﺪوﯾﻦ ﺳــﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ درﺳــﯽ و ﺑﺮﮔــﺰاري ﮐﺎرﮔﺎﻫﻬــﺎي آﻣﻮزﺷــﯽ ﺑــﻪ وﺳــﯿﻠﻪ‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي درﺳﯽ ژاﭘﻦ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳـﺎل ‪ 1380‬ﺑـﺎ روﯾﮑـﺮد‬
‫ﺗﻠﻔﯿـﻖ‪ 1،‬ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﺑـﺮاي آﻣــﻮزش ﻋﻤـﻮﻣﯽ و ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐــﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ :‬ﻫﺪﯾﻪﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ و ﺑﻨﻮﺳﯿﻢ و ﻫﻨﺮ‪.‬‬
‫دوره راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻗﺮآن و آﻣﺎدﮔﯽ دﻓﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻧﻈﺮي‪ :‬دﯾﻦ و زﻧﺪﮔﯽ و آﻣﺎدﮔﯽ دﻓﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻓﻨﯽ و ﺣﺮﻓﻪاي‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و‬
‫ﭘﺮورش ﺧﻼﻗﯿﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪﯾﺪ در دﻓﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﺗـﺄﻟﯿﻒ‪ ،‬ﻫـﺮ ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﭘـﯿﺶ از اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﻮرد ارزﺷﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺨﺸﯽ و اﺟﺮاي آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫـﻢاﮐﻨـﻮن روي ﺟﻠـﺪ و ﭘـﺸﺖ‬
‫ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫـﺮ ﮐﺘـﺎب ﺗـﺼﻮﯾﺮﻫﺎي رﻧﮕـﯽ‪ ،‬زﯾﺒـﺎ و ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻣـﺘﻦ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻬﺎي ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺧﺎﺻﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﻧﻘـﺪ و‬
‫ﺑﺮرﺳــﯽ و ﭘــﮋوﻫﺶ در ﮐﺘﺎﺑﻬــﺎي درﺳــﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎي ﮔﺮوﻫﻬــﺎي آﻣﻮزﺷــﯽ اﺳــﺖ و ﻫﻤــﯿﻦ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر از روﯾﮑﺮد ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ درس ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘـﺐ ﻋﻠـﻮم‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪127 / ...‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺟﺪول زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ و راﻫﻨﻤـﺎي درﺳـﯽ را ﺗﻬﯿـﻪ و زﻣﯿﻨـﻪ ﻻزم ﺑـﺮاي ﻣـﺸﺎرﮐﺖ‬
‫دﺑﯿﺮان در ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﻫـﺮ درس ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﯾﮏ ﺗﺄﻟﯿﻒ از ﭼﻨﺪ ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‬

‫در ﺳـﺎل ‪ 1345‬ﺗﺤـﺼﯿﻼت ﭘـﯿﺶ از داﻧـﺸﮕﺎه از دو ﻣﻘﻄـﻊ اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﻣﻘﻄـﻊ‬
‫اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﭘﮋوﻫـﺸﻬﺎﯾﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺮ روي‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن در ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﮐـﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن در‬
‫اﺛﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ در ﻏﺪد دروﻧﯽﺷﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد از ﻧﻈﺮ ﺑﺪﻧﯽ و رواﻧﯽ ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫و ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎي ﺧﺎﺻﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽﺷﺎن ﺟﺪا از داﻧﺶآﻣﻮزان اﺑﺘـﺪاﯾﯽ‬
‫ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬در اﯾــﺮان ﻫــﻢ اﯾــﻦ ﻧﻈﺮﯾــﻪ ﻣــﻮرد ﻗﺒــﻮل ﻗــﺮار ﮔﺮﻓــﺖ و دورة راﻫﻨﻤــﺎﯾﯽ ﺗﺤــﺼﯿﻠﯽ ﺑــﺎ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯿﻬﺎي ﻻزم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎزﮔـﺸﺖ ﺑـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و ﻣﻘـﺎﻃﻊ ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ ﭘـﯿﺶ از ﺳـﺎل ‪1345‬‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﭘﯿﺶ از داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ دوره ‪ 6‬ﺳﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ و ‪ 6‬ﺳـﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ‪ 3‬ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺒـﻖ ﺑـﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺟﺪﯾﺪ در ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠـﯽ ‪1390‬ـ‪ 1391‬در ﭼﻬﺎرﭼــﻮب »ﻃــﺮح ﺗﺤــﻮل‬
‫ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ« در ﻧﻈـﺎم ﺗﻌﻠـﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿـﺖ و ﻃـﯽ ﺗﮑــﺎﻟﯿﻒ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑﺮﻋﻬـﺪه ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘــﮋوﻫﺶ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﺎﯾﻪ اول اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ »ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درس ﻣﻠـﯽ« ﻫﻤـﺴﻮﺳﺎزي ﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي رﯾﺎﺿﯽ و ﻋﻠﻮم دوﺑـﺎره ﺗـﺄﻟﯿﻒ و ﺑﻘﯿـﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ دﺳـﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻠﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺴﻮﺳﺎزي ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳـﯽ‬
‫و ﻣﺤﺘﻮاي آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درس ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﻧﻈﺎم‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ از اﯾﺪهﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ و آﻣﺎدهﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺤﻮل در ﺳﺎﻟﻬﺎي آﺗﯽ اﺳـﺖ‬
‫)وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪.(1391 ،‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﮐﻼس اول ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ و در دﺳﺘﺮس داﻧـﺶآﻣـﻮزان ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ و ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ و ﻣﺘﻮاﻟﯽ‬
‫از ﭘﯿﺶ دﺑـﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘـﮋوﻫﺶ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﮔﺮوﻫﻬﺎي درﺳﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﻮزه اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﺎﯾﻪ دوم ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶﻧـﻮﯾﺲ اوﻟﯿـﻪ آن در اﺳـﻔﻨﺪ ‪ 1390‬ﺗﺤﻮﯾـﻞ دﻓﺘـﺮ ﭼـﺎپ و‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪ / 128‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﺎﯾﻪ دوم‪ ،‬ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي ﺷـﺸﻢ اﺑﺘـﺪاﯾﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﯿﺰ در ﺣﺎل آﻣﺎدهﺳﺎزي اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در آﻏـﺎز ﺳـﺎل ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ‬
‫‪1391‬ـ‪ 1392‬در دﺳﺘﺮس داﻧﺶآﻣﻮزان ﭘﺎﯾﻪ ﺷﺸﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾـﺰي و ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي ﭘﺎﯾـﻪﻫـﺎي ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ روﻧـﺪ ﺑـﻪﺗـﺪرﯾﺞ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰارﻫﺎي دﯾﺪاري و ﺷـﻨﯿﺪاري و ﻋﻤﻠـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎدﮔﯿﺮي را آﺳﺎنﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﮐﺮد و ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﯾـﺎد ﮔﺮﻓﺘـﻪ را‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻤﻮد و ﺗﻌﻤﯿﻢ داد‪ .‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﻣﺪارس ﻣـﺎ ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ ﯾـﮏ ﮐﺘـﺎب‬
‫درﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ؛ آن ﻫﻢ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﺎرﺳﺎﯾﯿﻬﺎ ﮐﻪ ﻃﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روﺑﻪرو ﺑﻮدهاﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﯾﮏ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ از ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺮاي ﻫـﺮ درس در ﯾـﮏ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺴﺠﻤﯽ اﺳـﺖ از ﮐﺘـﺎب داﻧـﺶآﻣـﻮز‪ ،‬ﮐﺘـﺎب ﻣﻌﻠـﻢ‪ ،‬ﮐﺘـﺎب ﮐـﺎر و‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺘﺎب آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه و ﮐﺎرﮔﺎه و ﻏﯿـﺮه‪ .‬ﻫـﺮ ﺑـﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷـﯽ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻌـﺪادي ﺳـﯽ دي و‬
‫ديويدي و ﯾﮏ دﻓﺘﺮﭼﻪ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﯽ اﻧﻮاع ﺳﺎﯾﺘﻬﺎي ﻣﻔﯿﺪ و ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ و اﻣـﺎﮐﻦ دﯾـﺪﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ داﻧﺶآﻣﻮز ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﯾﺎدﮔﯿﺮي از ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و ﺳﺎﯾﺮ ﺣـﻮاس‬
‫ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺧـﻮد را از ﺧﻮاﻧـﺪﻧﯿﻬﺎ‪ ،‬دﯾـﺪﻧﯿﻬﺎ و ﺷـﻨﯿﺪﻧﯿﻬﺎ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮي از راﯾﺎﻧـﻪ و اﯾﻨﺘﺮﻧـﺖ در ﻣـﺪارس‪ ،‬وزارت‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت دﺳﺖ زده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 50‬ﻋﻨﻮان ﻧﺮماﻓﺰار آﻣﻮزﺷﯽ‪،‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺠﻬﯿﺰ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت در ‪ 500‬ﻣﺪرﺳﻪ‪،‬‬
‫‪ .3‬ﺧﺮﯾﺪ ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻣﺮﮐﺰ دادة رﺷﺪ و ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﻨﻄﻘﯽ آن‪،‬‬
‫‪ .4‬اﺗﺼﺎل ‪ 20‬ﻫﺰار ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻠﯽ اﻃﻼﻋﺎت‪،‬‬
‫‪ .5‬اﻓﺰاﯾﺶ ‪ 25‬ﻫﺰار ﻋﮑﺲ ﺑﻪ ﮔﺎﻟﺮي ﻋﮑﺲ‪،‬‬
‫‪ .6‬ﻃﺮاﺣﯽ وب ﺳﺎﯾﺖ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﮐﺮدن ﯾﺎراﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻃﺮاﺣﯽ وبﺳﺎﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﯾﺎدﮔﯿﺮي اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ‪،‬‬
‫‪ .8‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺎﻻت ﺷﺒﮑﻪ رﺷﺪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي داﻧـﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﻤﻨﻬـﺎي ﻋﻠﻤـﯽ و ﮔﺮوﻫﻬـﺎي‬
‫اﻟﻤﭙﯿﺎد ﺑﺎ ﺣﺪود ‪ 6‬ﻫﺰار ﻋﻨﻮان در ﻫﺮ ﺳﺎل )وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪(1391 ،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪129 / ...‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻓﺮاد ﺳـﺎزﻧﺪه‪ ،‬ﻣـﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺳـﺎﻟﻢ و اﻧﺪﯾـﺸﻤﻨﺪ ﮐـﻪ ﮐﻠﯿـﺪ ﺣـﻞ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ داراﻟﻔﻨﻮن و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺪارس و ﻣﺮاﮐـﺰ آﻣﻮزﺷـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ آﻏـﺎز‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻗﺪام ﻣﺆﺛﺮ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ و ﭘﺲ از او دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﺮوان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ارزﺷﯿﺎﺑﯽ و ﻏﯿـﺮه را ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورد‪ .‬اﮐﻨـﻮن ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دو ﻗﺮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﺑـﺴﯿﺎري از‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﯾﯿﻬﺎ و ﮐﻤﺒﻮدﻫﺎ روﺑﻪروﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از ارﮐـﺎن ﻣﻬـﻢ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪ .‬ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﻣﺆﻟﻔـﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي درﺳـﯽ ﻫﻤـﺎن ﻣﻌﻠﻤـﺎن و‬
‫اﺳﺘﺎداﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدي ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﺟﺰوهﻫﺎﯾﯽ‬
‫را ﮐﻪ در ﮐﻼس ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫اﮐﻨﻮن اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﺟﺪﯾـﺪ وارداﺗـﯽ اﺳـﺖ و اﺻـﻄﻼح و‬
‫واژهاي ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن آن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺪارﯾﻢ و ﺑـﺮاي رﻓـﻊ اﯾـﻦ ﻣـﺸﮑﻞ در اﯾـﻦ ﻣـﺪت‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫـﻢ ﺗﺄﺳـﯿﺲ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻓﺮاورده ﻧﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪه‪ .‬در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ رواج ﯾﺎﻓـﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻼش ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮد و ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷـﺪ‬
‫و از اﯾﻦرو داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ ﮐﺘﺎب ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‬
‫اﺻﻠﯽ را درﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻋﻠﻤـﯽ ﺑﺨـﺸﯽ از ﻣﺤﺘـﻮاي ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ‬
‫ﺷﺪه و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬آﺳﺎنﺳﺎزي ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪ .‬در ﺟﻬﺖ ﺳﺎده ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﺘﺎب‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺼﺎوﯾﺮ‬
‫روﺷﻦ و رﻧﮕﯽ و ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ و زﯾﺒﺎﺳﺎزي در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻃﺮﺣﻬﺎﯾﯽ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ داﻧـﺶآﻣـﻮزان ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﯾـﮏ‬
‫ﮐﺘﺎب از ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺘﺎب داﻧـﺶآﻣـﻮز‪ ،‬ﮐﺘـﺎب ﮐـﺎر‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺗﻤﺮﯾﻦ و ﻣﺴﺌﻠﻪ و اﻧﻮاع ﻓﯿﻠﻢ و ﺳﯽدي و ﻋﮑﺲِ ﻻزم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ داﺷﺘﻪاﯾﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‬
 ‫‪ / 130‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﮕﯿـﺰه ﻻزم را در داﻧـﺶآﻣـﻮز اﯾﺠـﺎد ﮐﻨـﺪ و ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورد ﮐـﻪ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﭙﺮدازد و ﺷﺨﺼﺎً آن راﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮدآﻣﻮز ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﯿـﺪﻫﺎي ﻧـﻮ ﻣـﯽﯾـﺎﺑﯿﻢ و ﺳـﺨﻨﻬﺎي‬
‫ﺗﺎزه ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن روزﮔﺎر اﻣﺘﺤﺎن ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﮐﻼس ﻣﺤﻮري‪ ،‬داﻧﺶآﻣﻮز ﻣﺤـﻮري‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻢ‬
‫ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺤـﻮري و ﻏﯿـﺮه ﭘﺎﯾـﺎن ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻋﻨـﻮان »ﻣﺪرﺳـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ«‬
‫ﻣﻄﺮح و ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﻬﺎ از درس ﻣﻠﯽ و ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫آدﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون )‪ ،(1380‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ و اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺧﻮارزﻣﯽ‪.‬‬
‫آل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺟﻼل )‪ ،(1339‬ﺳﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي )‪ ،(1384‬داراﻟﻔﻨﻮن‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري در ﻫﻮﯾﺖ داراﻟﻔﻨﻮن و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ‪.‬‬
‫اﻗﺒﺎل آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس )‪ ،(1340‬ﻣﯿﺮزا ﺗﻘﯽﺧﺎن اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫دوﻟﺖ آﺑﺎدي‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ )‪ ،(1361‬ﺣﯿﺎت ﯾﺤﯿﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻄﺎر‪.‬‬
‫وزارت آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش )‪ ،(1376‬راﻫﻨﻤـﺎي ﺗـﺪرﯾﺲ ﻋﻠـﻮم ﺗﺠﺮﺑـﯽ ﭼﻬـﺎرم دﺑـﺴﺘﺎن‪ ،‬وزارت آﻣـﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش‪.‬‬
‫ﺷﮑﻮﻫﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ )‪» ،(1357‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ«‪ ،‬ﻧـﺸﺮﯾﻪ داﻧـﺸﮑﺪه ﻋﻠـﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘـﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ،2‬دوره ﻫﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ـــــــــــــــ )‪» ،(1376‬ﺑﯿﻨﺶ ﻋﻠﻤﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰﯾﻬﺎي آﻣﻮزﺷﯽ و درﺳﯽ«‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻔﺮ‪ ،‬ﺻﺪﯾﻘﻪ )‪ ،(1376‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ ﻣﻠـﯽ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ )‪ ،(1349‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ــــــــــــــــ )‪ ،(1354‬ﯾﺎدﮔﺎر ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﻏﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ )‪ 1339‬ق(‪ ،‬دوره ﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻃﺒﻊ ﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻤﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪ ،‬اﻗﺒﺎل )‪ ،(1377‬ﻣﺪارس ﺟﺪﯾﺪ در دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﯿﺎن و ﭘﯿﺸﺮوان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(1384‬ﺳﻪ اﺛﺮ از ﻧﺠﻢاﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﯽ اردﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ )‪ ،(1370‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﺮان‪ 3 ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪي‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر )‪» ،(1357‬ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ«‪ ،‬ﭘﻠﯽﮐﭙﯽ‪.‬‬
‫ـــــــــــــــ )‪» ،(1383‬اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻌﺎرف«‪» ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ رﻫﯿﺎﻓﺖ«‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.32‬‬
‫ـــــــــــــــ )‪ ،(1391‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ در اﯾﺮان‪ ،‬از دوره ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺗﺎﮐﻨﻮن‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮ‬
‫ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ )ﺑﻬﺎر ‪» ،(1377‬داراﻟﻤﻌﻠﻤﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽ و ﭘﺮوﮔﺮام ﻣﺪارس«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼـﺼﯽ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﻫﺎﺷﻤﯿﺎن‪ ،‬اﺣﻤﺪ )اﯾﺮج( )‪ ،(1379‬ﺗﺤـﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﯾـﺮان در دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾـﻪ و ﻣﺪرﺳـﻪ داراﻟﻔﻨـﻮن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫ﺳﺤﺎب‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ‪131 / ...‬‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ )ﻣﺨﺒﺮاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ(‪ ،‬ﻣﻬﺪﯾﻘﻠﯽ )‪ ،(1357‬ﺧﺎﻃﺮات و ﺧﻄﺮات‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زوار‪.‬‬

‫ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻗﺒﺎل )‪ ،(1376‬ﻣﺪرﺳﻪ داراﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮدا‪.‬‬
‫ـــــــــــــــ )‪ ،(1357‬وزﯾﺮان ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻣﻌﺎرف و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش )‪ 290 ،(1391‬اﻗﺪام ﺑﺮاي ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش )اﺑﺘﺪاي دوﻟﺖ دﻫﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ ،(1391‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ ﻣﻠﯽ )‪ ،(1388‬وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي‪.‬‬