New Trimethod Sample

Bø£å
|ü_¢πøwüHé‡
ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡TqT ùdyé #˚dæ MT
yê{≤‡|t <ë«sê Hi nH˚ yÓTùdCŸ |ü+|æ‘˚ z˝Ÿ¶ Áf…Æ
yÓT<∏ä&é‡ (PDF) qT Á|ò”>± |ü+|ækÕÔeTT. ø±˙ ø=‘·Ô
Áf…ÆyÓT<∏ä&é‡ MTs¡T m+<äT≈£î ø=Hê*? nH˚~
z˝Ÿ¶ Åf…ÆyÓT<∏ä&é‡
ªÅ|ò”µ >± bı+~
q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é
ôd˝Ÿ : 9963597645 ‘Ó*j·÷\+fÒ á ù|J yÓTT‘·Ô+ #·<äe+&ç. ø=qTø√ÿ+&ç
>∑eTìø£ : yÓTTqï &ç.j·Td”‡.˝À z˝Ÿ¶ Åf…Æ yÓT<∏ä&é qT+&ç πøe\+ 10% e÷Á‘·y˚T Á|üX¯ï\T
e#êÃsTT. $T>∑‘ê 90% Á|üX¯ï\T ø=‘·Ô Åf…Æ yÓT<∏ä&é |ü⁄düÔø±\ qT+&ç e#êÃsTT. ø±ã{Ïº
á $wüj·÷ìï MTs¡T u≤>± ne>±Vü≤q #˚düTø=ì, á |ü⁄düÔø£+ &Ó’¬s≈£îº>± MT Ç+{Ï
nÁ&Édtπø sêyê\+fÒ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î s¡÷.300/` Phone Pay
˝Ò<ë Google Pay #˚dæ yÓ+≥H˚ ø±˝Ÿ #˚dæ, MT nÁ&ÉdtqT ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç (˝Ò<ë)
eTq Bø£å |ü_¢πøwüHé‡˝À s¡÷.300/` $\Te #˚ùd ø=‘·Ô Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ MT
õ˝≤¢˝À @ Á|üeTTK ãTø˘cÕ|t˝À <=s¡T≈£î‘·T+~? nì ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î ôd˝Ÿ
9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î ø±˝Ÿ #˚j·T+&ç.
Bø£å |ü_¢πøwüHé‡q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ m+<äT≈£î ø=Hê*?

ªªMTs¡T ø=‘·Ô yÓT<∏ä&é f…ø˘º‡ãTø˘‡ ø=Hê\+fÒ s¡÷.1500/`\T Ks¡TÃ‘√bÕ≥T>± yê{Ïì
n+&ÉsY˝…’Hé #˚j·T&ÜìøÏ 4 HÓ\\T f…ÆyéT ≈£L&Ü MTs¡T Ks¡TÃ#˚j·÷*‡ e⁄+≥T+~. á ¬s+&ÉT ø£cÕº\T
MTs¡T |ü&≈É î£ +&Ü ªªBø£å |ü_øπ¢ wüH‡é µµ˝À ]©C…q’ fÅ Æ… yÓT<∏&ä é |ü⁄düøÔ +£ ˇø£ÿ{Ï #·<Tä e⁄≈£î+fÒ #ê\T. f…ø‡º˘ ãTø˘‡
≈£L&Ü MTs¡T #·<yä ê*‡q nedüs+¡ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T XÁ $¯ T+∫, ø=‘·Ô f…ø‡º̆ ãTø˘‡˝Àì
(Á&Ü|òøºt ±|”\T) @ ˇø£ÿ˝…H’ é $Tdtø±≈£î+&Ü |Á rü ˝…H’ é ≥T ˝…H’ ‘é √ s¡÷.300/`\πø n+~+#·ã&çq sêÅw+ºü ˝À
ˇπøˇø£ÿ, @¬ø’ø£, yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï q÷´ yÓT<∏ä&Ü\J |ü⁄düÔø£+ Ç~. Text Books ≈£L&Ü #·<äeø£ÿπs¢<äì
sêÅw+ºü ˝À me¬sH’ ê #Ó|Œü >∑\sê?... á ˇø£ÿe÷≥‘√H˚ ns¡+ú #˚dTü ø√+&ç. á |ü⁄düøÔ +£ MT Ç+{Ï e<äøπ›
&Ós¬’ ≈£î>º ± sêyê\+fÒ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î Phone Pay ˝Ò<ë Google Pay #˚dæ yÓ+≥H˚
ø±˝Ÿ #˚dæ, MT nÁ&ÉdtqT ‘Ó*j·TCÒj·T+&çµµ.
ôV≤#·Ã]ø£ : Ç|üŒ{Ïø° ø=+‘·eT+~ z˝Ÿ¶ Åf…ÆyÓT<∏ä&éH˚ Á|æ+{Ÿ #˚dæ neTTà‘·THêïs¡T. n≥º MT<ä e÷Á‘·+
ø=‘·Ô dæ\ãdt nì sêdüTÔHêïs¡T. Ä |ü⁄düÔø±\qT ø=ì, n&É¶+>± yÓ÷düb˛sTT, MT J$‘ê\qT HêX¯q+
#˚düTø√ø£+&ç. m+<äTø£+fÒ ˇø£ÿ _{Ÿ $\Te m+‘√ MT≈£î ‘Ó\TdüT.
ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î ˇø£ÿkÕ] Hi nì yÓTùdCŸ yê{≤‡|t <ë«sê #˚dæqyês¡T eTs¡˝≤
|ü+|æ+#ê*‡q nedüs¡+˝Ò<äT. me¬s’Hê |ü+|æ+#·ø£b˛‘˚ Hi nì |ü+|æ+#·+&ç. m+<äTø£+fÒ MT≈£î
m˝≤ #·~$‘˚ ñ<√´>∑+ edüTÔ+~? f…ÆyéTfÒãT˝Ÿ m˝≤? eT]j·TT Bø£å |ü_¢πøwüHé‡ Ç+^¢wt Á>±eTsY |ü⁄düÔø£
dü+#·\q s¡#·sTT‘· K.V.R. kÕsY #˚‘· m≥Te+{Ï $<ë´]ú¬ø’Hê ‘Ó\T>∑T˝À ns¡úeTj˚T´˝≤ Áyêj·Tã&çj·TTqï,
MT ‘·\sê‘·qT e÷s¡Ã>∑\ Ç+^¢wt Á>±eTsY ãTø˘ m|üð&ÉT e÷¬sÿ{Ÿ˝ÀøÏ ]©»e⁄‘·T+~ nH˚ düe÷#ês¡+
ø√dü+ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î yê{≤‡|t <ë«sê Hi nì yÓTùdCŸ |ü+|æ+#·>∑\s¡T.
Bø£å ` 9963597645 nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê I Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓT{°]j·T˝Ÿ, n|t&{˚ Ÿ‡ |ü+|ækÕÔeTT
MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T MT ø√dü+ |ü&çq ø£cÕº\ìï+{ÏøÏ düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ>∑\ kÕeTs¡ú´+ 2e ù|JøÏ ñ+~ nsTT‘˚ 2e ù|Jì Ä#·]+#ê*!
l øÏ˝≤¢] »>∑Hêï<∏+ä Hêj·TT&ÉT >±s¡T, dü‘´· e‘·eTà\ ~eýÓTqÆ neTè‘· ÄodüT‡\‘√...
1. á |ü⁄düÔø£+ ø=qï ‘·s¡Tyê‘· ôd˝Ÿ: 9963597645 HÓ+.≈£î yê{≤‡|t <ë«sê Hi nH˚ yÓTùdCŸqT
‘·|üŒìdü]>± |ü+|æùdÔ MT≈£î e#˚Ã ˝≤uÛ≤\T : i) Old Tri Methods yÓTT‘·Ô+ PDF qT Å|ò”>± |ü+|ækÕÔ+.
ii) #ê|üs
º Y yÓC’ Ÿ n<äq|ü⁄ bÁ Õø°dº t _{Ÿ‡, e÷s¡TŒ\T, #˚sT¡ Œ\T |ü+|ækÕÔ+. iii) MT ˝…|’ qtò T &çdô &’ é #˚dù Ç+^¢wøt Ï
n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï á düeTj·T+˝À m≥Te+{Ï nuÛÑ´]ú¬ø’Hê ‘Ó\T>∑T˝À ns¡úeTj˚T´˝≤ <ÛÓ’sê´ìï#˚Ã
Bø£å Ç+^¢wt ãTø˘ m|üð&ÉT ]©CŸ ne⁄‘·T+~ nH˚ düe÷#ês¡+ |ü+|æ+#·T≥ ø=s¡≈£î.
2. Bø£å |ü_¢πøwüHé‡ Ç+^¢wt Á>±eTsY |ü⁄düÔø£ dü+#·\q s¡#·sTT‘· KVR kÕsY |üP]Ô>± ‘Ó\T>∑T˝À #Ó|æŒq
Ç+^¢wt M&çjÓ÷ ø±¢düT\T MTs¡T Á|ò”>± ø=ìï #·÷&Ü\+fÒ MT yÓTTu…’˝Ÿ˝À YouTube qT ÄHé #˚dæq
‘·sT¡ yê‘· “DEEKSHA PUBLICATIONS” nì f…|Æ t #˚ùdÔ M&çj÷Ó \T ø£ì|ækÕÔsTT. yê{Ï˝À
@<√ ˇø£ M&çjÓ÷ MTs¡T #·÷düTÔqï|üð&ÉT Ä M&çjÓ÷ ÁøÏ+<ä Subscribe nH˚ |ü<ä+ô|’ Áô|dt
#˚j·T+&ç. Ä ‘·s¡Tyê‘· u…˝Ÿ (>∑+≥) >∑Ts¡TÔô|’ Áô|dt #˚j·T+&ç. Ä ‘·s¡Tyê‘· All nH˚ |ü<ä+ô|’ Áô|dt
#˚j·T+&ç. Ç˝≤ #˚ùdÔ MTs¡T Subscribe nsTTq≥T¢ ` ‘·<ë«sê y˚TeTT |ü+|æ+#˚ Á|ür Á|ò” M&çjÓ÷
MT yÓTTu…’˝Ÿ≈£î edüTÔ+~. ø=ìï Á|ò” M&çjÓ÷\T q∫Ã‘˚ $T–*q yÓTT‘·Ô+ Ç+^¢wt ø±¢düT\T ø±yê\+fÒ
2e ù|J #·÷&É+&ç. MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T MT ø√dü+ |ü&çq ø£cÕº\ìï+{ÏøÏ düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ>∑\
kÕeTs¡ú´+ 2e ù|JøÏ ñ+~ nsTT‘˚ 2e ù|Jì Ä#·]+#ê*!
yÓT<∏&ä Ü\J˝À 100 percent q÷´ nø±&ÉMT\T

(Á&Ü|òºt ø±|”\T) Á|øü ±s¡+ s¡÷bı+~+#·ã&çq
sêÁw+ºü ˝ÀH˚ ˇπøˇø£ÿ @¬øø’ £ yÓTT<ä{Ï |ü⁄düøÔ +£ .
New Edition :
MRP
Publishers : L. KALAVATHI Rs.
ø±|”\T ø=s¡≈£î : ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+.≈£î ø±˝Ÿ #˚j·T>∑\s¡T 439
/-
Note : All rights are reserved
>∑eTìø£ : á |ü⁄düÔø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q düs¡«Vü≤≈£îÿ\T |ü_¢wüsY‡≈£î #Ó+<äTqT. yê] nqTeT‹

˝Ò≈£î+&Ü eTTÁ~+#·T≥ >±˙, ã~© #˚j·T&É+ >±˙ #˚ùdÔ •øå±s¡TΩ\T. |ü⁄düÔø£ s¡#·q ˇø£ eTVü‰
‘·|dü Tü ‡ e+{Ï~. <ë<ë|ü⁄ 100 XÊ‘·+ C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£îHêï+. ˇø£ y˚fi¯ ‘·|ðü \T <=]¢qjÓT&É\
‘·<Tä |ü] dües¡D #˚jT· >∑\+. n+‘˚>±˙ m≥Te+{Ï Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ , #·≥|º sü y¡ TÓ qÆ $<ÛëHêìøÏ
y˚TeTT bÕÁ‘·T\eTTø±eTT.
Bø£å ` 9963597645 nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê II Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓz+
T{°]qeT:•yêj·
j·T˝Ÿ, n|t&{˚ Ÿ‡T |ü+|ækÕÔeTT
yÓTTu…’˝Ÿ˝À ÁøÏ+~ $wüj·÷\T ‘Ó*j·Tø£b˛‘˚ MT Áô|ò+&é‡qT / Ç+≥sYHÓ{Ÿ yê]ì n&É>∑+&ç. 1e ù|J ≈£L&Ü #·÷&É+&ç.
1. Ç+^¢wt ø√dü+ ‘DEEKSHA PUBLICATIONS’ nqT ù|s¡T >∑\ App qT
MT yÓTTu…’˝Ÿ˝Àì Play Store ˝À f…Æ|t #˚dæ &ÍHé˝À&é #˚düTø√+&ç. &ÍHé˝À&é #˚ùdÔ s¡÷bÕsTT
≈£L&Ü Ks¡TÃ ø±<äT ø±ã{Ïº ‘=+<äs¡>± eTT+<äT>± &ÍHé˝À&é #˚düTø√+&ç. Ä ‘·s¡Tyê‘· m|üð&Ó’Hê
MT <ä>∑Zs¡ meTÚ+{Ÿ ñ+fÒ ø=qTø√ÿ+&ç. (πøe\+ s¡÷. 600/`\≈£î e÷Á‘·y˚T)
2. Bø£å Ç+^¢wt App qT 2 ì$TcÕ˝À¢ m˝≤ ø=Hê*? ô|’ $<Ûä+>± &ÍHé˝À&é App
nj·÷´ø£ n<˚ App ô|’q ≥#Y#˚dæ zô|Hé #Ój·T´>±H˚ 1) ÁøÏ+<ä ø£qã&˚ 5 |ü<ë\˝À Store nH˚
|ü<+ä ô|’ ≥#Y #˚jT· +&ç. 2) ‘·sT¡ yê‘· Bø£å |ü_øπ¢ wüH‡é bò˛{Àô|’ ≥#Y #˚jT· +&ç. 3) ‘·sT¡ yê‘· øÁ +Ï <ä
ø£qã&˚ Buy Now for 600/- nH˚ |ü<ä+ô|’ ≥#Y #˚j·T+&ç. 4) ‘·s¡Tyê‘· ÁøÏ+<ä ø£qã&˚ Select
State nH˚ |ü<ä+ô|’ ≥#Y #˚j·T+&ç. 5) ‘·s¡Tyê‘· MT ùdº{Ÿ AP / Telangana \˝À @<√ˇø£ ùdº{Ÿ ô|’
≥#Y #˚j·T+&ç. 6) ‘·s¡Tyê‘· Proceed to payment nH˚ |ü<ä+ô|’ ≥#Y #˚j·T+&ç. 7) Ç|üð&ÉT
MTs¡T ù|yÓT+{Ÿ #˚ùd $<ÛëHê\T ø£qã&É‘êsTT. yê{Ï˝À Á|ü<Ûëq+>± 1. Wallet - Phone pay
(nq>± MT bò˛Hé ù| <ë«sê) ˝Ò<ë 2. Pay using Card (nq>± MT ATM ø±s¡T¶ $esê\T ì+|ü&+É
<ë«sê) Payment #˚j·Te#·TÃqT. ô|’ Ä|ü¸Hé\˝À @<√ ˇø£ option <ë«sê #˚ùd≥|ü⁄&ÉT ˇø£ OTP
edüT+Ô ~. n~ m+≥sY#d˚ æ Payment |üP]Ô #˚jT· >∑\s¡T. Ç<ä+‘ê 2 ì$TcÕ\ dæ+|ü⁄˝Ÿ bÁ ˛ôddt.
3 Ç+^¢wt˝À Bø£å |ü_¢πøwüHé‡ App qT m+<äT≈£î ø=Hê*?
1) m+‘·{Ï ø£wüºyÓTÆq {≤|æø˘HÓ’Hê Bø£å |ü_¢πøwüHé‡ Ç+^¢wt |ü⁄düÔø£ dü+#·\q s¡#·sTT‘· KVR
kÕsY#˚ m≥Te+{Ï nuÛÑ´]ú¬ø’Hê ns¡úeTj˚T´˝≤ ‘Ó\T>∑T˝À |üP]Ô>± $e]+∫... $e]+∫ eTØ
á App ˝À #Ó|üŒ&É+ e\q App ø=qï ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ÿ XÊ‘·+ ≈£L&Ü MT˝À uÛÑj·T+ ndü‡\T
$T–* ñ+&É<äT. 2) dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T mìïkÕ¬s¢ÌHê #·÷düTø√e#·TÃ. ø±˙ ˇø£ÿkÕ] #·÷ùdÔ
#ê\T. |üP]Ô>± Ç+^¢wt ø±¢düT\T ns¡úeTe⁄‘êsTT. 3) á App ø=qï ‘·s¡Tyê‘· MT Áô|ò+&é‡‘√
≈£L&Ü #ÓbÕŒ\H˚ Ä‘·è‘· ø£\T>∑T‘·T+~ eT]j·TT ø√{Ï eT+~øÏ #Ó|æŒHê ≈£L&Ü ‘·≈£îÿy˚ nH˚
|ò”*+>¥ ≈£L&Ü MT˝À ø£\T>∑T‘·T+~. (Ç~ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT) 4) KVR kÕsY #Ó|æŒq Ç+^¢wt
$qï ‘·s¡Tyê‘· Ç+‘· áJ>± ñqï Ç+^¢wt ø√düe÷! Çìï s√E\T y˚TeTT uÛÑj·T|ü&ç+~? nì
#Ó|üŒ˝Òq+‘· Äq+<ä+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~. 5) Ç+^¢cÕ? #ê˝≤ ø£wüº+ u≤ã÷! Bìì #·<äe≈£î+&Ü
>±*øÏ e~˝Ò<ë›+ nH˚ yês¡T ≈£L&Ü á App ˝Àì ø±¢dTü \T $Hêïø£ Ç+^¢wôt |’ Çwü+º ô|+#˚dTü ø=ì,
uÛÑj·T+ b˛sTT, Ç+^¢wt˝À ≈£L&Ü e÷s¡Tÿ\T dü+bÕ~<ë›+ nH˚ <äè&ÛÉyÓTÆq |ü≥Tº<ä\ ˇø£ÿkÕ]>±
Sudden>± ô|]–b˛‘·T+~. 6) nìï{Ïø£+fÒ $T+∫ á App nH˚~ e÷≈£î <˚e⁄&ç∫Ãq es¡+
nH˚ |ò”*+>¥ eT]j·TT bÕsƒ¡+ #Óù|Œ KVR kÕsY MT≈£î Ç+^¢wt˝À <˚e⁄&ç˝≤ nì|ækÕÔ&ÉT.
ã+|üsY neø±X¯+ : ô|’e˙ï App ø=qï $<ë´s¡Tú\T ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+.≈£î bò˛Hé
#˚dæ #Ó|æŒq e÷≥\T Ç$. á e÷≥˝À¢ MT≈£î ìC≤sTTr, ì»+ ø£qã&Éø£b˛‘˚ eTT+<äT App
ø=ì 24 >∑+≥\bÕ≥T $q+&ç. q#·Ãø£b˛‘˚ eT]j·TT Ç+^¢wt MT<ä uÛÑj·T+ b˛˝Ò<äT nH˚
|ò*” +>¥ Ç+ø± MT eTqdüT˝À $T–* ñ+fÒ s¡÷bÕsTT‘√ düV‰ü ‹]– |ü+|æ+#˚kÕÔeTT. Ç+‘·ø+£ fÒ
Ç+πø+ ø±yê*? Ç+¬ø+<äT≈£î MT≈£î Doubt? MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£cÕºìï eT]Ãb˛j·÷yê? 600
n+fÒ qTe⁄« ø=qï Á&Ódt˝À dü>∑+ ≈£L&Ü ø±<äT. (n~ ≈£L&Ü qTe⁄« Ks¡TÃ ô|fÒº~ Á|üdüTÔ‘·
dæ\ãdt˝À n‘·´~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï Ç+^¢wt ø±¢düT\ ø√düeTì >∑Ts¡TÔ ô|≥Tºø√! ˙ ‘·\sê‘·
e÷s¡&ÜìøÏ ˇø£ÿ _{Ÿ #ê\T. ˙ ≈£î≥T+u≤ìøÏ qTy˚« Ä<Ûës¡+>± ì\yê*. Ä˝À∫+#·T... Ä#·]+#·T!)
Bø£å ` 9963597645 nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 2 Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓz+
T{°]qeT:•yêj·
$<ë´Á|üe÷D≤\˙ï ˇπø <ä>∑Zs¡ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ !
$<ë´Á|üe÷D≤\ dü+K´ :
>∑DÏ‘·+˝À >∑\ $<ë´Á|üe÷D≤\ dü+K´ ` 5
kÕe÷q´XÊÁdüÔ+˝À >∑\ $<ë´Á|üe÷D≤\ dü+K´ ` 7
kÕ+|òæTø£XÊÁdüÔ+˝À >∑\ $<ë´Á|üe÷D≤\ dü+K´ ` 6
|ü]düsê\ $C≤„q+˝À >∑\ $<ë´Á|üe÷D≤\ dü+K´ ` 6
Ï +· ˝À $<ë´Á|üe÷D≤\T 2. kÕe÷q´XÊÅdü+Ô ˝À $<ë´Á|üe÷D≤\T

1. >∑D‘
1. düeTdü´kÕ<Ûäq 1. $wüj·T ne>±Vü≤q
2. ø±s¡D≤\T ‘Ó\|ü≥+ ` ìs¡÷|üD #˚j·T&É+ 2. Á|ü•ï+#·&É+, |ü]ø£\Œq #˚j·T&É+
3. e´ø°Ôø£]+#·&É+ / uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D+ 3. Á|üjÓ÷>±\T, πøåÁ‘·|üs¡´≥q\T
4. nqTdü+<Ûëq+ / n+‘·s¡Z‘· |üs¡#·&É+ 4. düe÷#ês¡ HÓ’|ü⁄D≤´\T, ÁbÕC…≈£îº |üqT\T
5. <äèo´ø£s¡D, ÁbÕ‹ì<Ûä´ |üs¡#·&É+ 5. u§eTà\T, Á>±|òt\ <ë«sê uÛ≤eÁ|ükÕs¡+
6. kÂ+<äsê´‘·àø£ düŒèVü≤, Á|üX¯+dü
7. ì»J$‘· $ìjÓ÷>∑+, JeyÓ’$<Ûä´+
3. kÕ+|òTæ ø£XÊÁdü+Ô ˝À $<ë´Á|üe÷D≤\T 4. |ü]düsê\ $C≤„q+˝À $<ë´Á|eü ÷D≤\T
1. $wüj·÷e>±Vü≤q 1. $wüj·T ne>±Vü≤q
2. Ç∫Ãq bÕsƒê´+XÊìï #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì 2. Á|ü•ï+#·&É+, |ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+
yêÚ≤´ì+#·&É+ 3. Á|üjÓ÷>±\T ` πøåÁ‘· |ü]o\q\T
3. düe÷#ês¡ HÓ’|ü⁄D≤´\T 4. düe÷#ês¡ ùdø£s¡D HÓ’|ü⁄D≤´\T, ÁbÕC…≈£îº |üqT\T
4. düeTø±©q n+XÊ\ô|’ Á|ü‹düŒ+~+#·T≥ 5. u§eTà\T ^j·T&É+, qeT÷Hê\T ‘·j·÷s¡T
` Á|ü•ï+#·T≥ #˚j·T&É+
5. |ü≥HÓ’|ü⁄D≤´\T 6. n_Ûq+~+#·&É+, kÂ+<äsê´‘·àø£ düŒèVü≤ ø£*–
6. Á|üX¯+dü / n_Ûq+<äq ` düTìï‘·‘·«+ ñ+&É≥+, $\Te\T bÕ{Ï+#·&+É , JeyÓ$’ <Û´ä +
T{°]qeT:•yêj·
uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‘·T\T dü+ã+~Û‘· e´≈£îÔ\T /
|æ‘êeTVüQ\T
1. Ä>∑eTq |ü<ä∆‹ uÒøH£ é
2. ì>∑eTq |ü<ä∆‹ ø=$Tìj·Tdt
3. Ä>∑eTq ì>∑eTHê\qT düeTq«j·T |ü]∫q~ #ê¬s¢dt &Ü]«Hé
4. Á|üø£\Œq |ü<ä∆‹ì ø£ìô|{Ïº+~ øÏ˝ŸbÕÁ{Ïø˘
5. Á|üø£\Œq |ü<ä∆‹ì n_Ûeè~∆ #˚dæ+~ d”ºyÓHédüHé
6. nH˚«wüD |ü<ä∆‹ ÄsYàÁkÕº+>¥
7. dü÷ø£åàuÀ<Ûäq &Ó«Ì{Ÿ m˝…Hé
8. ìjÓ÷»q |ü<ä∆‹ ôV≤˝ŸHé bÕsYÿ‡
9. Á|üXÊï|ü<ä∆‹ k˛Áø£{°dt
bı+~q |òüTq‘· e´øÏÔ ù|s¡T

Father of Geometry (C≤´$T‹) j·T÷øÏ¢&é
yÓ’X‚¢wæø£ πsU≤>∑DÏ‘· |æ‘êeTVüQ&ÉT ¬sHÓ&Óø±¬sº
Father of Dimensions j·T÷øÏ¢&é
Father of Trigonometry (Á‹ø√D$T‹) Væ≤bÕŒs¡ÿdt
Father of Algebra (;»>∑DÏ‘·+) &Éj·÷bòÕ+≥dt
Father of Equations (düMTø£s¡D≤\T) &Éj·÷bòÕ+≥dt
Spirit of Circles (eè‘êÔ\T) Ä]ÿyÓT&çdt
Spirit of Geometry (C≤´$T‹) bÕdüÿ˝Ÿ
Father of Ven Diagrams (dü$T‹yê<ä+) C≤]®ø±+≥sY
kÕ+K´ø£XÊÁdüÔ+ düsY s=Hê˝Ÿ¶.m.|òæwüsY
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ kÕ+K´ø£XÊÁdüÔ+ |æ.dæ.eTVü≤˝ŸH√_dt
n<äècÕºìï qeTTà≈£îqïyê&ÉT ã\V”≤qT&ÉT `

ø£cÕºìï qeTTà≈£îqïyê&ÉT ã\e+‘·T&ÉT
T{°]qeT:•yêj·
$$<Ûä uÛ≤cÕ |ü<ë\˙ï ˇπø <ä>∑Zs¡ H˚s¡TÃ≈£î+<ë+!
Á^≈£î |ü<ë\˙ï ˇπø <ä>∑Zs¡ ˝≤{ÏHé |ü<ë\˙ï ˇπø <ä>∑Zs¡
ns¡úyÓT{Ïø± nqTq~ Á^≈£î|ü<ä+ Maths - Ars Mathematica (>∑DÏ‘· ø£fi¯)
ô|&É>±–˝À ` Paidos (•X¯óe⁄) G Agos (eè~∆) Civics - Civitas (|ü⁄s¡+ ˝Ò<ë q>∑s¡+)
õjÓ÷Á>∑|ò”˝À ` Geo (uÛÑ÷$T) ` graphia (es¡íq) Science - Sciencia/sire (‘Ó\TdüTø√e&É+)
mø£Hê$Tø˘‡˝À ` Okio (>∑èVü≤+) G Nomos (ìs¡«Vü≤D) Map - Mappa (#·<äTHÓ’q Á|ü<˚X¯+)
History˝À - Historia (#ê]Á‘·ø£ nH˚«wüD) Lecture - Lectere (_>∑sZ >¡ ± ns¡e&É+) / Lego (#Ó|Œü &É+)
Museum˝À - Mousian/ Muse ($<ë´~Û <˚e‘·\ ì\j·T+) ˝…’ÁãØ ` Liber (|ü⁄düÔø£+)
VüA´]dæºø˘ ` VüQ´¬sk˛ÿ / VüQ¬s’»dt ` H˚qT ø£qT>=HêïqT dæ\ãdt ` dæ\_ ($wüj·T+)
Metron (ø=\e÷q+) nqTq~ Á^≈£î |ü<ä+ &Ü$TH√ ` DUO (¬s+&ÉT)
ø£]≈£î\+ ` ø£]πs (|ü+<Ó|ü⁄ u≤≥)
kÕº≥dt (Status)
eTTU´ >∑eTìø£\T :
1. kÕº{ÏkÕº nqTq~ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ Ç{≤*j·THé |ü<ä+
2. kÕº{Ïdæºø˘‡ nH˚~ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ Ä+>∑¢ |ü<ä+
3. Ä˝ŸJÁu≤ nH˚~ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ Ä+>∑¢ |ü<ä+
4. Geometry nH˚~ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ Ä+>∑¢ |ü<ä+
5. >∑DÏ‘·+ ` >∑DY ` (dü+düÿè‘·+) ` >∑DÏ+#·&É+
6. >∑DÏ‘· ` (Væ≤+B / |ü+C≤;) ` >∑DqXÊÁdüÔ+
7. øÏ+&ÉsY >±¬s¶Hé ` »s¡àHé ` u≤\\ ñ<ë´qeq+
$$<Ûä uÀ<ÛäHêXÊÅdüÔ uÛ≤eq\T Ä<Ûës¡|ü&çq nuÛÑ´düq

dæ<ë∆+‘ê\T / yê<ë\T
1. nH˚«wüD |ü<ä∆‹ n+‘·s<Y èä wæº
2. ñ|üHê´dü |ü<ä∆‹ uÛ≤eyê<ä+ / Ä<äs¡Ùyê<ä+
3. ÁbÕC…ø˘º |ü<ä∆‹øÏ Ä<Ûës¡yÓTÆq yê<ä+ eéVü‰]ø£ dü‘êÔyê<ä+
4. ÁbÕC…ø˘º, düeTdü´ |ü<ä∆‘·T\≈£î nqTyÓ’q dæ<ë∆+‘·+ n+‘·s<Y èä wæº
5. o]¸ø± |ü<ä∆‹ >¬ kÕº˝Ÿº
6. j·T÷ì{Ÿ |ü<ä∆‹ >¬ kÕº˝Ÿº
7. j·T÷ì{Ÿ |ü<∏äø£ s¡#·q n+‘·s<Y èä wæº
8. >∑DÏ‘· esYÿãTø˘ n+‘·s<Y èä wæº
T{°]qeT:•yêj·
$<ë´$\Te\T n˙ï ˇπø <ä>∑Zs¡ H˚s¡TÃ≈£î+<ë+!
>∑DÏ‘·XÊÁdüÔ $\Te\qT $$<Ûä >∑DÏ‘· XÊÁdüÔE„\T $XÊ\ <äèø£Œ<∏ä+‘√ $$<Ûä s¡ø±\T>± eØZø£]+#ês¡T.
Á|üU≤´‘· >∑DÏ‘·XÊÁdüÔ j·T+>¥ (Young) eØZø£s¡D Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :
1) >∑DÏ‘· Á|üjÓ÷»q $\Te (Utilitarain Value)
2) ˇø£ Ä˝À#·Hê düs¡[>± >∑DÏ‘·+ (Mathematics as a mode of thought)
3) >∑DÏ‘·+ jÓTTø£ÿ Ç‘·s¡ $<ÛäT\T (Other functions of mathematics)
Áu…dæ¢#Y eØZø£s¡D (Breslich) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

1) ne>±Vü≤q (Understanding) 2) HÓ|’ ⁄ü D≤´\T (Skills)
3) düeTdü´\T ` |ü<ä∆‘·T\T (Problems and Methods) 4) n_Ûq+<äq\T (Appreciations)
5) <äèø£Œ<∏ë\T (Attitudes) 6) n\yê≥T¢ (Habits)
u≤¢ø˘ Vü‰sYdtº eØZø£s¡D Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

1) <äèø£Œ<∏ë\T (Attitudes)
2) uÛ≤eq\T (Concepts)
3) düe÷#ês¡+ (Information)
kÕÿ]¢+>¥ eØZø£s¡D (Schorling) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

1) <äèø£Œ<∏ë\T (Attitudes)
2) uÛ≤eq\T (Concepts)
3) kÕeTsêú´\T (Abilities)
4) düe÷#ês¡+ (Information)
eTTìïø˘ eØZø£s¡D (Munnik) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

1) Á|üjÓ÷»q $\Te\T
2) dæ<ä∆|ü]#˚ $\Te\T
3) kÕ+düÿè‹ø£ $\Te\T
4) Áø£eT•ø£åD $\Te\T
T{°]qeT:•yêj·
Áf…ÆyÓT<∏ä&é‡
1. >∑DÏ‘· XÊg |ü]#·j·T+
ªªH˚qT dü+‘√wü+>± ˝Òqì uÛ≤$ùdÔ, dü+‘√wü+ bı+<ä&Üì¬ø’ >∑DÏ‘êìï #˚kÕÔqT. H˚qT
dü+‘√wü+>±ñ+fÒ, Ä dü+‘√wü+ ø=qkÕ–+#·{≤ìøÏ >∑DÏ‘·+ #˚kÕÔqT.µµ
` ÄÁ˝…Œ¤&é ¬sì´
9
|ü]#·j·T+: Necessity is the mother of invention (nedü s ¡ + Ä$wü ÿ s¡ D ≈£ î
‘·*˝¢ ≤+{Ï~) nH˚ HêqT&çì ì»+ #˚d÷ü Ô e÷qe⁄ì ì‘·´J$‘·+˝À nedüsê\qT rs¡Ã&ÜìøÏ |ü⁄{Ïqº >∑D‘Ï +· ,
~q~Hê_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷ H˚&ÉT Á|ü‹e´øÏÔøÏ, düe÷C≤ìøÏ n+‘·sê“¤>∑yÓTÆ, $&ÉBj·Tsêì nqTã+<Ûëìï
@s¡Œs¡#·Tø=+~. n<˚ $<ÛäeTT>± $<ä´, yÓ’<ä´, yê´bÕs¡, yêDÏ»´, Ä]úø£, bÕ]ÁXÊ$Tø£, kÕ+πø‹ø£, s¡ø£åD
e+{Ï s¡+>±\˝À >∑DÏ‘·+ n‘·´+‘· ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·Tø=+~.
>∑D‘Ï e· T+fÒ @$T{Ï: “MATHEMATICS” nH˚ |ü<+
ä ÁbÕNq Á^≈£î uÛ≤wü nsTTq “Manthano”,
qMq Á^≈£î uÛ≤wü nsTTq “Mathaino” nH˚ |ü<ë\ qT+&ç ñ‘·ŒqïyÓTqÆ ~. á s¬ +&ç+{Ï ns¡+ú ªªH˚sT¡ Ãø√e&É+µµ
(To learn).
eTs=ø£ $<Ûä+>± Á^≈£î uÛ≤wü˝À “Manthanein” n+fÒ H˚s¡TÃø√e&É+ “Techne” n+fÒ ˇø£ ø£fi¯>±ì,
dü÷ø£àå |ü<‹∆ä >±ì nH˚ nsêúìï#˚Ã |ü<ë\qT+∫ “Mathematics” ñ‘·ŒqïyÓTqÆ ~. ø£qTø£ “Mathemat-
ics” nq>± $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä dü÷ø£åà|ü<ä∆‘·T\qT H˚s¡TÃ≈£îH˚ ø£fi¯ nqe#·TÃ.
“Mathematics” qT ˝≤{ÏHéuÛ≤wü˝À “ars mathematica” nH˚ |ü<ä+‘√ dü÷∫kÕÔs¡T. Bì ns¡ú+
>∑DÏ‘· ø£fi¯ (The mathematical art). n<˚ $<Ûä+>± “Mathematics” øÏ düe÷q dü+düÿè‘· |ü<ä+
ªª>∑DÏ‘·µµ, dü+düÿè‘·+˝À ªª>∑DYµµ nq>± >∑DÏ+#·T≥ ˝Òø£ ˝…øÏÿ+#·T≥. Bì qT+#˚ ‘Ó\T>∑T˝À >∑DÏ‘·+ nH˚
|ü<ä+ ñ<ä“¤$+∫+~.
>∑DÏ‘·+ ` ìs¡«#·Hê\T :
ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ |ü]e÷D XÊg+µµ ` n]kÕº{Ï˝Ÿ

(Mathematics is the science of quantity - Aristotle)
Ç~ $$<Ûä s¡ø±\ ø=\‘·\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì sTT∫Ãq ìs¡«#·q+.
ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ |üs√ø£å e÷|üq+µµ ` n>∑dtº ø√y˚Tº

(Mathematics is the science of indirect measurement-August Comte)
Ç~ Á>∑Vü‰\ eT<Ûä´<ä÷s¡+, nDT|ü]e÷D+ e+{Ï yê{Ïì Á|ü‘·´ø£å+>± ø=\e˝Ò+ nì <äèwæº˝À
ñ+#·Tø=ì sTT∫Ãq ìs¡«#·q+.
ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ nedüs¡yÓTÆq ìsêús¡D\qT sêãfÒº XÊg+µµ ` u…+õeTHé |æj·TsY‡

Mathematics is the science that draws conclusions - Benjamin Pierces
Ç~ Ä>∑eTq ∫+‘·Hê $<Ûëq+, dæ<ë∆+‘ê\˝À ñ|üìwü‘·TÔ\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì sTT∫Ãq
ìs¡«#·q+.
ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ $$<Ûä edüTÔe⁄\qT ˇπø ù|s¡T‘√ dü÷∫+#˚ ø£fi¯µµ ` ôV≤Á˙bÕsTTHéπøsY

ªªùV≤‘·Tyê<ä+˝À e÷qe⁄ì y˚T<∏ädüT‡ dæús¡|ü&˚ e÷s¡Zy˚T >∑DÏ‘·+µµ ` ˝≤ø˘
T{°]qeT:•yêj·
>∑DÏ‘·+`dü«uÛ≤e+:
1. >∑DÏ‘·+˝À uÛ≤eq\T ˇø£<ëìô|’ eTs=ø£{Ï Ä<Ûës¡|ü&É‘êsTT: >∑DÏ‘·+˝À n+XÊ\T ˇø£<ëìô|’
eTs=ø£{Ï Ä<Ûës¡|ü&É‘êsTT. n+<äTπø >∑DÏ‘êìï uÛ≤eq\ ì#ÓÃq |ü<ä∆‹ (Concept Ladder Process) ˝À
uÀ~Û+#ê*.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü+U≤é÷q+`dü+C≤„e÷q+ uÀ~Û+∫q ‘·sê«‘· dü+ø£\q+— dü+ø£\q+ uÀ~Û+∫q
‘·s¡Tyê‘· >∑TDø±s¡+ uÀ~Û+#ê*.
2. neT÷s¡Ô\ø£åD+: >∑DÏ‘êìøÏ ñ+&˚ eTs=ø£ dü«uÛ≤e+ neT÷s¡Ô \ø£åD+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ¬s+&ÉT
|ü⁄düÔø±\qT #·÷&É>∑\T>∑T‘ê+. ø±ì <ëì˝À ¬s+&ÉT nH˚ <ëìì #·÷&É˝Ò+. n+<äTπø ¬s+&ÉT nH˚~ ˇø£
neT÷s¡Ô uÛ≤eq. nq>± dü+K´ ˇø£ neT÷s¡Ô uÛ≤eq. m|üð&Ó’‘˚ dü+U´ neT÷s¡Ô uÛ≤eq nsTT+<√, Ä
dü+K´‘√ ìs¡«Væ≤+#˚ |ü]ÁøÏj·T\T ≈£L&Ü neT÷s¡Ô uÛ≤eq˝Ò. ø£qTø£ eT÷s¡Ô uÛ≤eq\ qT+&ç neT÷s¡Ô
uÛ≤eq\ ~X¯>± uÀ<ÛäqqT ø=qkÕ–+#ê*.
uÀ<Ûäq˝À nq«j·T+ : ñ<ëVü≤s¡D≈£î ¬s+&ÉT≈£î eT÷&ÉT ø£\|ü&ÜìøÏ ¬s+&ÉT >√∞\T, eT÷&ÉT >√∞\T
#·÷|æ+∫ yê{ÏyÓTT‘·Ô+, ◊<äT >√∞\ì #Ó|æŒ+∫ <ëìqT+&ç ¬s+&ÉT, eT÷&ÉT\ yÓTT‘·Ô+ ◊<äT nì
sêã{≤º*.
3. dü]#·÷düTø=H˚ neø±X¯+: >∑DÏ‘· düeTdü´\qT kÕ~Û+∫q ‘·s¡Tyê‘·, |òü*‘ê\qT dü]#·÷düTø=H˚
neø±X¯+ ñ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 521 qT+∫ 285qT rdæy˚j·T>± |òü*‘·+ 236. á |òü*‘·+ dü]jÓÆTq<ë,
ø±<ë nì ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ 285øÏ 236 ø£*|æ, dü]#·÷düTø√e#·TÃ.
4. >∑DÏ‘· XÊg dü+πø‘ê\T: >∑DÏ‘·XÊg+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq dü+πø‘ê\qT ø£*–ñ+≥T+~.

ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ y˚sTT Äs¡Te+<ä\ |ü~ùV≤qT, ‘=$Tà~ e+<ä\ ‘=+uÛ…’ ‘=$Tà~ ø£Hêï ô|<ä›~.
Bìì 1615 > 999 nì kÕ+πø‹ø£+>± dü÷∫kÕÔ+.
5. >∑DÏ‘·+ ‘ê]ÿø£yÓTÆ+~: >∑DÏ‘·+ ‘·s¡ÿ+‘√ eTT&ç|ü&çñ+~. ‘·s¡ÿy˚T >∑DÏ‘êìøÏ |ü⁄Hê~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î mì$T~, ◊<äT ø£Hêï ô|<ä›~— ◊<äT, eT÷&ÉT ø£Hêï ô|<ä›~. ø£qTø£ mì$T~, eT÷&ÉT
ø£Hêï ô|<ä›~.
6. Ä>∑eTqùV≤‘·Tyê<ä+: >∑ D Ï ‘ · + ˝À #ê˝≤ n+XÊ\T Ä>∑ e Tq ùV≤‘· T yê<ä + <ë«sêH˚
ø£qT>=qã&Ü¶sTT. nq>± ˇø£ $wüj÷· ìï nH˚ø£ kÕs¡T¢ |ü]o*+∫q|üð&ÉT, ˇπø |ò*ü ‘êìï bı+~‘˚ n≥Te+{Ï
$T>∑‘ê dü+<äsê“¤\˝À ≈£L&Ü n<˚ |òü*‘êìï bı+<äT‘êeTH˚ ìsê∆s¡D≈£î sêe&ÜH˚ï Ä>∑eTq ùV≤‘·Tyê<ä+
n+{≤s¡T.
@yÓ’Hê ¬s+&ÉT uÒdæ dü+K´\T rdüTø√+&ç. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 3, 7. yê{Ï yÓTT‘·Ô+ ø£qT>=+<ë+. |òü*‘·+
10. e∫Ãq |òü*‘·+ dü]dü+K´. eTs√ ñ<ëVü≤s¡D 5, 13 yê{Ï yÓTT‘·Ô+ 18 Ç~ ≈£L&Ü dü]dü+UÒ´.
Ç≥Te+{Ï eT]ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\ kÕj·T+‘√ @ ¬s+&ÉT uÒdædü+K´\ yÓTT‘·ÔyÓTÆHê dü]dü+UÒ´ nì
ìsê∆s¡D≈£î sêe&ÜH˚ï Ä>∑eTq ùV≤‘·Tyê<ä+ n+{≤s¡T.
Bø£å ` 9963597645 nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 11 Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓT{°]j·T˝Ÿ, n|t&{˚ Ÿ‡ |ü+|ækÕÔeTT
ñ<ëVü≤s¡D`1 ñ<ëVü≤s¡D`2
k˛bÕHê\T I.A.S. kÕ~Û+#·&É+ >∑DÏ‘·+ uÀ~Û+#·T≥
$\Te >=|üŒôVA<ë >∑DÏ‘· uÀ<ÛäHê $\Te\T
Á|ü»\ nedüsê\T ñ<ë: 1.Á|üjÓ÷»q $\Te
rπsÃ neø±X¯+ 2. kÕ+düÿè‹ø£ $\Te 3. Áø£eT•ø£åD
eT+∫ $\Te $\Te, 4. kÂ+<äs¡´$\Te, 5.$H√<ä|ü⁄ $\Te e¬>’sê.
ñ<˚›X¯´+ I.A.S.øÏ eT+∫ $\Te/ $\Te\T/Á|üjÓ÷»Hê\ <äècÕº´
Á|üjÓ÷»q+ ñ+~ ø£qTø£ >∑DÏ‘·uÀ<Ûäq #˚kÕÔ+. ny˚ >∑DÏ‘·
kÕ~Û+#ê\qï ñ<˚›X¯´+ uÀ<ÛäH√<˚›XÊ´\T.
@s¡Œs¡#·Tø=+{≤+.
\øå±´\T á ñ<˚›X¯´+ #˚≈£Lsê\+fÒ á ñ<˚›XÊ´\T #˚≈£Ls¡&ÜìøÏ ø=ìï \øå±´\qT
ø=ìï \øå±´\qT @s¡Œs¡#·T @s¡Œs¡#·Tø=+{≤+. n$
ø=+{≤+. n$. 1. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT >∑DÏ‘· uÀ<Ûäq \øå±´\T
1. &çÁ^ ñrÔs¡Tí\>∑T≥. 2. ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· kÕúsTT >∑DÏ‘· uÀ<Ûäq \øå±´\T
2. I.A.S. Á|æ*$TqØ 3. ñqï‘·kÕúsTT >∑DÏ‘· uÀ<Ûäq\øå±´\T
ñrÔs¡Tí\>∑T≥.
3. I.A.S. yÓTsTTHéøÏ ns¡Ω‘·.
4. I.A.S. yÓTsTTHé‡ ñrÔs¡Tí˝…’
Ç+≥s¡÷«´ ns¡Ω‘· bı+<äT≥.
5. Ç+≥s¡÷«´˝À $»j·T+
bı+~ I.A.S. øÏ m+|æø£>∑T≥
ì]›wü˜ uÀ<Ûäq á \øå±´\ ø£qT>∑TD+>± Á|ü‹kÕúsTT˝Àì \øå±´\qT kÕ~Û+|ü#˚j·T{≤ìøÏ
\øå±´\T 1. &çÁ^˝À ◊∫Ãø±+XÊ\T ì]›wü˜ \øå±´\qT @s¡Œs¡#·Tø=qT≥.
m+|æø£ #˚düTø=qT≥.
2. Á|æ*$Tq], yÓTsTTHé‡øÏ
‘·–q •ø£åD, nuÛ≤´dü+
bı+<äT≥.
3. Ç+≥s¡÷«´øÏ
yÓTfi¯≈£îe\T ‘Ó\TdüTø=qT≥
ì]›wü˜ \øå±´\ 1. &çÁ^ |üØø£å˝À ñrÔs¡í‘ê |üÁ‘·+ ì]›wü˜ \øå±´\T kÕ~Û+#ês√ ˝Ò<ë ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
kÕ<Ûäq 2. Á|æ*$TqØ |üØø£å˝À ñrÔs¡í‘· $<ë´]ú˝À ø£*π> Á|ües¡ÔHê |ü]es¡Ôq\qT |ü]o*+#·≥+
>∑T]Ô+#·&ÉyÓT˝≤? 3. yÓTsTTHé‡ |üØø£å˝À ñrÔs¡í‘· <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. M{ÏH˚ düŒw”ºø£s¡D\T n+{≤s¡T.
4. Ç+≥s¡÷«´˝À bı+~q
e÷s¡Tÿ\ Ä<Ûës¡+>± m+|æø£
|üÁ‘·+
C≤„Hê‘·àø£ s¡+>∑+˝Àì 6 \øå±´\T dü+ã+~Û+∫ eT÷&ÉT s¡ø±˝…’q e÷s¡TŒ\T #˚j·TT≥ »]–+~.
n$. 1. |ü<äC≤\+˝À e÷s¡TŒ, 2. ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ, 3. ÁbÕ<Ûëq´‘·˝À e÷s¡TŒ
1. |ü<äC≤\+˝À e÷s¡TŒ: bÕ‘·, düe]+∫q ã÷¢yéT eØZø£s¡D˝À 6 \øå±´\qT |ü<äC≤\+˝À
nq>± HêeTyê#·ø£ s¡÷|ü+ qT+∫ ÁøÏj·÷s¡÷bÕ\T>± e÷s¡Ãã&çq$.
ªªC≤„q+µµqT ªªC≤„|üø£+˝À ñ+#·&É+ (Remembering)”; ªªneuÀ<Ûä+ (Comprehesion)”qT
ªªne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+µµ nì ªª$ìjÓ÷>∑+µµqT ªª$ìjÓ÷–+#·T≥ (Applications)” nì
ªªdü+X‚¢wüDµµqT ªªdüèwæº+#·T≥ (Creating)” nì ªªeT÷˝≤´+ø£q+µµqT ªªeT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+
(Evaluating)” >±qT e÷s¡TÃ≥ »]–+~.
bÕ‘· ã÷¢yéT‡ eØZø£s¡D˝À n‘·T´qï‘· kÕúsTT \ø£åýÓTÆq ªª eT÷˝≤´+ø£q+µµ qT düe]+∫q ã÷¢yéT‡
eØZø£s¡D˝À ¬s+&Ée n‘·T´qï‘· kÕúsTT \ø£å´+ ªªeT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+µµ >±qT
bÕ‘· ã÷¢yéT‡ eØZø£s¡D˝À ¬s+&Ée n‘·T´qï‘· kÕúsTT \ø£åýÓTÆq ªªdü+X‚¢wüDµµ qT düe]+∫q ã÷¢yéT‡
eØZø£s¡D˝À n‘·T´qï‘· kÕúsTT \ø£å´+ ªªdüèwæº+#·T≥µµ >± e÷s¡TŒ #˚j·T&ÉyÓTÆq~.
eT÷˝≤´+ø£q+ düèwæº+#·T≥
dü+X‚¢wüD eT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+
$X‚¢wæ+#·T≥
$X‚¢wüD
$ìjÓ÷–+#·T≥
$ìjÓ÷>∑+ ne>±Vü≤q
neuÀ<Ûä+ #˚düTø√e&É+
C≤„|üø£+˝À
C≤„q+ ñ+#·&É+
bÕ‘· ã÷¢yéT eØZø£s¡D düe]+∫q ã÷¢yéT eØZø£s¡D
2. ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ: düe]+∫q ã÷¢yéT eØZø£s¡D˝À $<ÛëHêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ìe«&É+ e\¢—

bÕ‘· ã÷¢yéT eØZø£s¡D˝À \øå±´\ @ø£$T‹ s¡÷|ü+˝À ñ+fÒ düe]+∫q ã÷¢yéT eØZø£s¡D˝À ~«$Trj·T
s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·Tø=HêïsTT.
+ ne>±Vü≤q $ìjÓ÷–+#·T≥ $X‚¢wæ+#·T≥ eT÷˝≤´+ø£q+
C≤„q øå±´\T C≤„|üø£+˝À düèwæº+#·T≥
\ ñ+#·&É+ #˚düTø=qT≥ #˚jT· T≥
j·T<ës¡ú bı+<äT|üs¡T#·≥ dü+Á>∑Vü≤D+ eØZø£s¡D Áø£eT+ sê´+ø˘ dü+jÓ÷>∑+
C≤„q+ (List) (Summarize) (Classify) (order) (Rank) (Combine)
uÛ≤eHê es¡íq ÄbÕ~+#·T≥ Á|üjÓ÷>∑+ $e]+#·&É+ eT~+|ü⁄ Á|üD≤[ø£
C≤„q+ (Describe) (Interpret) (Experiment) (Explain) (Assess) (Plan)
$<Ûëq |ü{Ïºø£ s¡÷|ü+˝À }Væ≤+#·T≥ >∑DÏ+#·T≥ y˚s¡T|üs¡#·T≥ ìsê∆]+#·T≥ @s¡Œs¡#·T≥
C≤„q+ (Tabulation) (Predict) (Calculate) (Differentiate) (Concluded) (Compose)
n~`n_ÛC≤„q+ ñjÓ÷–+#·T≥ ìs¡«Væ≤+#·T≥ ì]à+#·T≥ kÕ~Û+#·T≥ #˚|ü≥Tº≥ yêdüÔyêìï
(Meta-Cognitive) >∑T]Ô+#·≥+
Knowledge) (Use) (Execute) (Construct) (Achieve) (Action) (Actualize)
s¡cÕ´≈£î #Ó+~q eTH√$C≤„q XÊgy˚‘·Ô nsTTq ˝…yé ôdyÓ÷H√$#Y yÓ’>√{Ÿd”ÿ (Lev Semonovich
Vygotsky 1896-1934) kÕ+|òæTø£`kÕ+düÿè‹ø£ nuÛÑ´düq dæ<ë∆+‘êìï (Socio-cultural Theory of
Learning) Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. |æ\¢\T yê] |ü]düsê\ dü+düÿè‹‘√ |üs¡düŒs¡ #·s¡´\T »s¡|ü&É+ <ë«sê
nuÛÑ´dækÕÔs¡ì yÓ’>√{Ÿd”ÿ Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT.
e´øÏÔ C≤„q $ø±kÕìøÏ kÕ+|òæTø£ |üs¡düŒs¡ Á|ü‹#·s¡´\T nedüs¡+. e÷qe⁄&ÉT |ü]düsê\‘√ Á|ü‹#·s¡´\T
»s¡|ü&Éy˚T ø±≈£î+&Ü |ü]düsê\qT ‘·q≈£î, ‘·q nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± eT\#·Tø=ì, |ü]düsê\‘√
düs¡T›u≤≥T #˚düTø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT.
ns¡úe+‘·yÓTÆq kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£ ø£è‘ê´\ e\¢H˚ e÷qe y˚T<∏ädüT‡ $ø£dædüTÔ+<äH˚ n_ÛÁbÕj·Ty˚T
$<ë´ eTH√ $C≤„q XÊÁkÕÔìøÏ yÓ’>√{Ÿd”ÿ n+~+∫q eTTK´ uÛ≤eq, |æ\¢\T kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£
ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§Zq&É+, yê{Ï‘√ Á|ü‹#·s¡´\T »s¡|ü&É+ e\¢H˚ yê] Ä˝À#·q\T, Á|ües¡Ôq˝À¢ ìs¡+‘·s¡+
dü+uÛÑ$kÕÔj·Tì, n$ $ø£dækÕÔj·T˙ n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶&ÉT.
yÓ’>√{Ÿd”ÿ dæ<ë∆+‘·|üs¡+>± #Ó|æŒq n+XÊ\T: |æ\¢\T ‘·eT C≤„Hêìï ‘êy˚T ì]à+#·T≈£î+{≤s¡T.
nuÛÑ´düq+ e\¢H˚ $ø±dü+ »s¡T>∑T‘·T+~. |æ\¢˝À¢ $ø±dü+,C≤„q ìsêàD+ yês¡T ñqï kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£
yêdüÔ$ø£‘·\ H˚|ü<∏ä´+˝À »s¡T>∑T‘·T+~. |æ\¢\ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+˝À uÛ≤wü Á|üeTTKkÕúq+ eVæ≤düTÔ+~.
|üs¡düŒs¡ uÀ<Ûäq (Reciprocal Teaching): |üs¡düŒs¡ uÀ<Ûäq eTT+<äT>± ‘·≈£îÿe kÕ<Ûäq>∑\
$<ë´s¡Tú\ ø√dü+ ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒ{Ïø°, ‘·s¡Tyê‘· Ç‘·s¡ düu…®≈£îº\T, |æ\¢\+<ä] uÀ<Ûäq≈£î ñ|üjÓ÷–+#ês¡T.
á |ü<ä∆‹˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Ç<ä›] qT+∫ q\T>∑Ts¡T $<ë´s¡Tú\qT düVü≤jÓ÷>∑ düeT÷Vü≤+>±
(collaborative group) @sêŒ≥T#˚kÕÔ&TÉ . ˇø£ |ü⁄düø Ô +£ ˝Àì $wüj÷· ìï ˇø£] ‘·sT¡ yê‘· ˇ≈£sT¡ &Ó˝’ ≤>∑T\
<ë«sê yÓ\¢&çkÕÔs¡T. Bì˝À Á|ü•ï+#·&É+, dü+øÏå|”Ôø£]+#·&É+, düŒw”ºø£]+#·&É+, ÁbÕ>∑Tø°Ôø£]+#·&É+ nH˚
Hê\T>∑T dü+C≤„Hê‘·àø£ eP´Vü‰\qT düeT÷Vü≤ düuÛÑT´\T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
kÕ<Ûës¡D+>± ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $wüj·÷ìï >∑T]+∫q Á|üX¯ï\‘√ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔ&ÉT. $<ë´s¡Tú\T düe÷<ÛëHê\T
#ÓãT‘ês¡T. n<äq+>± Á|üXï¯ \&ÉT>∑T‘ê&ÉT. ˇø£yfi˚ ¯ düuTÑÛ ´\ eT<Û´ä $wüj÷· ìï >∑T]+∫ uÛ<Ò ë_ÛÁbÕj·÷\T+fÒ,
$wüj÷· ìï ‹]– #·<Tä e⁄‘ês¡T. ‘·sT¡ yê‘· ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $wüj÷· ìï dü+øÏ|å øÔ” ]£ kÕÔ&TÉ . $<ë´s¡T\ú T $wüjT· +
yÓTT‘êÔìï #·]Ã+∫, ‘Ó*j·Tì $wüj·÷\qT düŒw”ºø£]+#·T≈£î+{≤s¡T. ∫es¡≈£î H˚s¡TÃø=qï $wüj·T+˝Àì
dü+øπ ‘ê\ Ä<Ûës¡+>± uÛ$Ñ wü´‘Y˝À sêuÀj˚T $wüj÷· ìï ÁbÕ>∑Tø°øÔ ]£ +#·&ÜìøÏ $<ë´s¡T\ú qT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT.
|üs¡düŒs¡ uÀ<Ûäqe\¢ kÕMT|ü´ $ø±dü eT+&É\+ (zone of proximal development) düèwæº+#·ã&ç,
$<ë´s¡T\ú T bÕsƒ´¡ neuÀ<Û+ä »s¡>&∑ ÜìøÏ Áø£eT+>± u≤<Û´ä ‘· eVæ≤kÕÔsT¡ . Bìe\¢ nuÛ´Ñ dæ+#·&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ
HÓ’|ü⁄D≤´\qT, e÷qdæø£ Á|üÁøÏj·T\qT ≈£L&Ü $<ë´s¡Tú\T dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤s¡T.
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ (uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛÑ´düq+) (Collaborative Learning): dü«uÛ≤eØ‘ê´
e´≈£îÔ\T ‘·eT düeT ej·TdüTÿ\‘√ >∑&É|ü&Üìπø Çwüº|ü&É‘ês¡T. yÓ’>√{Ÿd”ÿ Á|üø±s¡+, ì|ü⁄DT˝…’q düeTej·TdüTÿ\T
Ç‘·s¡ |æ\¢\ $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&É>∑\s¡T. uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛÑ´düq+˝À |æ\¢\T ∫qï ∫qï düeT÷Vü‰\T>± @s¡Œ&ç
yê] ñeTà&ç \ø£å´ kÕ<Ûäq≈£î bÕ≥T|ü&É‘ês¡T.
‘√{Ïyê]‘√ #·]Ã+#·&É+, e÷{≤¢&É≥+, ø£*dæ Ä˝À∫+#·&É+, Á|ü•ï+#·Tø√e&É+, ìs¡“¤j·T+>± ‘·eT
uÛ≤yê\qT e´ø£Ô|üs¡#·&É+ <ë«sê, Ç‘·s¡T\‘√ ø£*dæ yê]‘√ Á|ü‹#·s¡´\T »s¡|ü&É+ e\¢ ‘·eT #·T≥÷º
ìsêàD≤‘·àø£ ` ñ|ü>∑eT+ |ü]$T‘·T\T:
1. uÛ≤eq ìsêàD≤ìøÏ ‘·–q ø£è‘ê´\T, e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T nedüs¡+. yê{Ïì ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT düe´+>±
Çe«ø£b˛‘˚ $<ë´]ú˝À ìs¡T‘ê‡Vü≤+, ìdüŒèVü≤, $wüj·T+ |ü≥¢ ndü‘·´ uÛ≤eq\T ø£\T>∑T‘êsTT.
2. düeTj·T+ m≈£îÿe |ü&ÉT‘·T+~.
3. á |ü<ä∆‹ $<ë´s¡Tú\ dü+K´ dü«\Œ+>± ñ+&˚ ‘·s¡>∑‘·T\≈£î e÷Á‘·y˚T ‘·–+~. m+<äTø£+fÒ m≈£îÿe
dü+K´>∑\ ‘·s¡>∑‘·T˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡Tú\ô|’ e´øÏÔ>∑‘· ÁX¯<ä∆ #·÷|æ+#·˝Ò&ÉT.
4. Á|ü‹ $<ë´]úì ˇø£ uÛ≤e ìsêàD≈£î&ç>± }Væ≤+#·˝Ò+. |ü]|üø£«+ #Ó+<äì $<ë´]ú m≈£îÿe Çã“+<äT\qT
m<äTs√ÿe\dæ edüTÔ+~.
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq ñ|ü>∑eT+ (Collaborative learning) : düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ nH˚ uÛ≤eq
yÓ’>√{Ÿd”ÿ Á|ü‹bÕ~+∫q kÕ+|òæTø£ nuÛÑ´düq dæ<ë∆+‘·+˝Àì Zone of Proximal Development (kÕMT|ü´
$ø±dü eT+&É\+) nH˚ uÛ≤eq‘√ dü+ã+<Ûä+ ø£\~.
düVü‰<Ûë´j·TT\ (peer), ô|<ä›\ (Adults) düVü‰j·T+ bı+~q≥¢sTT‘˚ $<ë´]ú @$T #˚j·T>∑\&√ nqï
n+XÊìï Ç~ |ü]>∑Dq˝ÀìøÏ rdüT≈£î+≥T+~.
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ ìs¡«#·q+, dü÷Á‘ê\T : düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ nH˚ |ü<ä+ n+<ä] $<ë´s¡Tú\
kÕ<Ûës¡D >∑eT´+ ø√dü+ $$<Ûä ìcÕŒ<äq kÕúsTT˝À¢ $<ë´s¡Tú\T ø£\dæ ∫qï düeT÷Vü‰\˝À |üì#˚ùd ˇø£
uÀ<ÛäHê $<ÛëHêìï dü÷∫düTÔ+~.
Ç+<äT˝À $<ë´s¡Tú\T yê] nuÛÑ´düq‘√ bÕ≥T düeT÷Vü≤+˝Àì Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq≈£î ≈£L&Ü
u≤<Ûä´‘· eVæ≤kÕÔs¡T. á$<Ûä+>± nuÛÑ´düq˝À ˇø£ $<ë´]ú $»j·T+ nH˚~ Ç‘·s¡ $<ë´s¡Tú\ $»j·÷ìøÏ
≈£L&Ü <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
C≤„q+ ˇø£ kÕe÷õø£ ì]à‹ nH˚ n+X¯+ô|’ düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. düVü≤jÓ÷>∑
ø£è‘ê´\T kÕ<Ûës¡D+>± á ÁøÏ+~ dü÷Á‘ê\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT.
* uÀ<Ûäq˝À $<ë´]ú / nuÛ≤´dæ Á|ü<∏äeT ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ πø+Á<ä+
* |üs¡düŒs¡ #·s¡´, Ä#·s¡D / #˚j·T&É+ nH˚$ Á|ü<∏äeT ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ n+XÊ\T
* düeT÷Vü≤+˝À |üì#˚j·T&ÉeTH˚~ eTTKýÓTÆq nuÛÑ´düq $<Ûëq+
* nuÛ´Ñ düq˝À yêdüe Ô ÁbÕ|ü+∫ø£ düeTdü´\ |ü]cÕÿsê\qT n_Ûeè~∆ |üs#¡ &· +É ˝À ìsêàD≤‘·àø£
ñ|ü>∑e÷\qT bı+<äT|üs¡#ê*.
kÕ+Á|ü<ëj·T uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq |ü<‹∆ä ˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡T\ú ≈£î düe÷#êsêìï n+<äCj
Ò T· &É+, $<ë´s¡T\ú T
ìÁwæÿj·÷‘·àø£+>± ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #Ó|æŒq n+XÊ\qT $q&É+, j·÷+Á‹ø£+>± sêdüTø√e&É+, Ä
düe÷#êsêìï |üØø£å˝À ñqï<äTqï≥T¢>± sêj·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ø±ì düVü≤jÓ÷>∑ ñ|ü>∑eT+˝À nuÛ≤´dü≈£î\T yê] nuÛÑ´düHêìøÏ yêπs u≤<ÛäT´\T ne⁄‘ês¡T. á ñ|ü>∑eT+
d”«j·T nuÛÑ´düHêìï Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. nuÛ≤´dü≈£î\ eT<Ûä´ dü$Twæº düeTq«j·T düVü≤ø±s¡+‘√ ÁøÏj·÷o\+>±
nuÛÑ´düq+ ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT kÂø£s¡´ø£s¡Ô>± ñ+{≤&ÉT.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT nuÛ≤´dü≈£î\ $_Ûqï nuÛÑ´düq Ø‘·T\qT, $_Ûqï nedüsê\qT >∑T]Ô+∫ πø{≤sTT+∫q
düeTj·T+˝À nuÛ≤´dü≈î£ \T Ä•+∫q >∑e÷´ìï #˚s&¡ ÜìøÏ dü$Twæº düV≤ü ø±s¡ düeTq«j·T+‘√ $<ë´ dü+ã+~Û‘·
kÕe÷õø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT n_Ûeè~∆ |üs¡TkÕÔ&ÉT.
düVü≤jÓ÷>∑ ñ|ü>∑eT+˝Àì k˛bÕHê\T : á ñ|ü>∑eT+ <ë«sê ns¡úe+‘·yÓTÆq nuÛÑ´düq+ »s¡|ü&ÜìøÏ
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡Tú\qT »≥T¢>± $uÛÑõ+#·&ÜìøÏ >∑eTì+#·e\dæq, #˚j·Te\dæq ø±s¡´#·s¡D.
* ˇø=ÿø£ÿ »≥Tº˝Àì $<ë´s¡Tú\T $C≤rj·T+>± ñ+{≤s¡T. n+fÒ yê] nuÛÑ´düq y˚>±\T, nuÛÑ´düqØ‘·T\T
$_Ûqï+>± ñ+{≤sTT. ø±ã{Ïº, nuÛ≤´dü≈£î\ ÇcÕºìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ì∫Ã düs¡fi¯‘·«Ø‹˝À »≥¢qT @s¡Œs¡#ê*.
* uÛ≤eq\ nuÛÑ´düHêìøÏ »≥Tº˝Àì düuÛÑT´\qT e÷sêÃ*.
* »≥Tº ìj·Te÷\T @s¡Œs¡#T· ø√yê*, yê{Ïì bÕ{Ï+|ü#j ˚ ÷· *. ˇø£yfi˚ ¯ ìj·Te÷\T ñ\¢+|òTæ ùd,Ô düuTÑÛ ´\+<äs÷¡
@ø±_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#˚Ã≥≥T¢ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #˚j·÷*.
* ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Á|ü‹ »≥Tº≈£î Hêj·T≈£îDÏí @s¡Œs¡∫, »≥Tº |üì düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#˚≥≥T¢, düuÛÑT´\≈£î
kÂø£s¡´ø£s¡Ô>± ñ+&˚≥≥T¢ #˚j·÷*. Hêj·T≈£î&ÉT düuÛÑT´\ô|’ n~Û|ü‘·´+ #Ó˝≤sTT+#·≈£î+&Ü #·÷&Ü*.
* Á|ü‹ »≥Tº˝Àì düuÛÑT´\ ù|s¡T¢, Hêj·T≈£î\ ù|s¡T¢ ˇø£ $<ë´]ú‘√ qyÓ÷<äT #˚sTT+#ê*.
* »≥Tº|üì eT~+|ü⁄˝À »≥Tº˝Àì düuÛÑT´\+<ä]øÏ kÕe÷q´+>± ˇπø Áπ>&ÉT Çyê«*. á eT~+|ü⁄ nuÛ≤´dü≈£î\
nuÛÑ´düq y˚>∑+ ô|s¡>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. Ç‘·s¡ »≥¢ yês¡T nqTdü]+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
* bÕsƒ¡XÊ\ ‘·s¡>∑‘·T\ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq 2`3 HÓ\\ ‘·sê«‘· ñ|ü>∑e÷ìï nqTdü]ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. áeT<Ûä´
düeTj·T+˝À $<ë´s¡Tú\ $<ë´dü+ã+~Û‘·, kÕe÷õø£ dü+ã+~Û‘·, e´øÏÔ>∑‘· dü+ã+~Û‘· n+XÊ\qT >∑T]Ô+∫,
»≥T¢>± @s¡Œs¡#·&É+ düT\uÛÑ+>±, dü]>± ñ+≥T+~.
* »≥¢˝Àì düuÛÑT´\+<äs¡÷ u≤<Ûä´‘êj·TT‘·+>± |üì#˚j·÷\ì yês¡+<ä]‘√ e÷≥ rdüTø√yê*.
* düuTÑÛ ´\+<äs÷
¡ ˇø£]‘√ˇø£sT¡ |üsd¡ Œü s¡+ uÛ≤yê\T |ü+#·Tø=H˚≥≥T¢, n+<äs÷¡ yê] yê] uÛ≤yê\T yÓ*ãT#˚Ã≥≥T¢
düe÷q neø±XÊ\qT ø£*Œ+#ê*.
* »≥Tº|üì >∑e÷´ìï #˚s¡&ÜìøÏ düuÛÑT´\+<äs¡÷ ùd«#·Ã¤>±, düeTq«j·T+‘√, dü$Twæº düVü≤ø±s¡+‘√ Äq+<ä+>±
ø£*dæyÓT*dæ ñ+&Ü*.
kÂø£s¡´ø£s¡Ô>± ñ+&˚ ñbÕ<Ûë´j·TTì #·T≥÷º ∫qï∫qï düeT÷Vü‰\T ñ+&˚≥≥T¢ ∫qï∫qï »≥¢qT neT]ùdÔ
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq+ düT\uÛÑ‘·s¡eTe⁄‘·T+~.
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq nq«sTT+#˚ $<ÛëHê\T : á düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düHêìï nq«sTT+#˚+<äT≈£î
ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ n+XÊ\T #ê˝≤ ñHêïsTT. ø=ìï 1. y˚T<∏√eT<Ûäq+ 2. ø±s¡´s¡÷|ü »≥Tº 3. XÀ~Û+#˚ »≥Tº 4. ≥T´{À]j·T˝Ÿ »≥Tº
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq ñ|ü>∑eT \ø£åD≤\T / Á|üjÓ÷»Hê\T :
1. H˚s¡TÃø=H˚ n+XÊìï |ü\TØ‘·T\‘√ ns¡ú+#˚düTø=H˚ neø±X¯+ nuÛ≤´dü≈£î\≈£î ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·T+~.
2. nuÛ≤´dü≈£î\+<äs¡T $_Ûqï Ä˝À#·q\qT, uÛ≤yê\qT |ü+#·Tø=H˚≥T¢ #˚düTÔ+~.
3. u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#·+˝Àì yêdüÔ$ø£‘·≈£î ‘·–q≥T¢ nuÛ≤´dü≈£î\T ‘·eT n+‘·s¡Z‘· uÛ≤yê\qT e÷s¡TÃø=H˚≥≥T¢
nuÛÑ´düq+ »s¡T>∑T‘·T+~.
4. á ñ|ü>∑eT+ nuÛÑ´düq ñ‘·T‡ø£‘·qT ô|+#·T‘·T+~. ne>±Vü≤qqT ˝À‘·T>± @s¡Œs¡TdüTÔ+~.
5. Ç+<äT˝Àì »≥Tº nuÛÑ´düq+ <ë«sê @s¡Œ&çq nuÛÑ´düq+ô|’ dü«j·T+>± n_Ûeè~∆|üs¡T#·Tø=qï n+XÊ\ô|’,
edüTÔe⁄\ô|’ nqT≈£L\ yÓ’K], eTeTø±s¡+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
6. á ñ|ü>∑eT+ <ë«sê »]π> nuÛÑ´düq+˝À nuÛ≤´dü≈£î\ eT<Ûä´ e#˚Ã Ä˝À#·q\T, uÛ≤eq\T, e´‘ê´kÕ\T,
e´‹πsø£‘·\T ‘=\–b˛‘êsTT. Áø£eT+>± düeTdæb˛‘êsTT.
7. á ñ|ü>e∑ T+˝À e#˚Ã nuÛ´Ñ düq |ò*ü ‘·+ yêdüeÔ J$‘êìøÏ nq«sTT+#·Tø=H˚≥≥T¢, Ä düeTdü´≈£î nH˚øs£ ø¡ ±\
kÕ<Ûäq\qT #·÷|ædüTÔ+~.
8. »≥Tº˝À ø£*dæyÓT\dæ |üì#˚j·T&É+ e\¢ ≈£î\, eT‘·, C≤‹ $#·ø£åD≤ uÛÒ<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü yês¡+<ä] eT<Ûä´
ùdïVü≤uÛ≤e+ @s¡Œs¡TdüTÔ+~.
9. nuÛ≤´dü≈£î\˝À z|æø£, <äè&ÛÉdü+ø£\Œ+, düeTdü´qT eT<Ûä´˝À e<ä\≈£î+&Ü |üP]Ô#˚j·T&É+, ‘·q düeTs¡∆‘·ô|’
qeTàø£+ @s¡Œs¡TdüTÔ+~.
düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq ñ|ü>∑eT |ü]$T‘·T\T : Á|ü‹ ñ|ü>∑e÷ìøÏ eT+∫ \ø£åD≤\‘√ bÕ≥T |ü]$T‘·T\T
ñ+&É≥+ düVü≤»+. ø±ã{Ïº á düVü≤jÓ÷>∑ nuÛÑ´düq ñ|ü>∑eT+˝À >∑\ |ü]$T‘·T\qT Ä˝À∫<ë›+.
* »≥Tº|üì düeTs¡úe+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·ø£b˛‘˚ nuÛ≤´dü≈£î\˝À ‘·|üð uÛ≤eq\T, ndü+<äs¡“¤ uÛ≤eq\T @s¡Œ&˚
neø±X¯+ ñ+≥T+~.
* _&çj·T|ü&˚ ø=+<äs¡T »≥Tº˝À eTTuÛ≤e+>±, ìÁwæÿj·÷‘·àø£+>± bÕ˝§Z+{≤s¡T.
* ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT nqTuÛÑeE„&ÉT ø±ø£b˛‘˚ ˝Ò<ë ‘·q düeTs¡∆‘·qT ñ|üjÓ÷–+#·ø£b˛‘˚ »≥T¢ #˚dæq |üìì
eT~+|ü⁄ #˚j·T&É+ ø£wüº+. dü]>± eT~+|ü⁄ #˚j·T≈£î+fÒ nuÛ≤´dü≈£î\˝À ìsêX¯ @s¡Œ&ç, nuÛÑ´düq+
≈£î+≥T|ü&ÉT‘·T+~.
* $<ë´s¡Tú\+<ä] nedüsê\T, n_Ûs¡T#·T\T, düeTs¡ú‘·\T |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ #ê˝≤ ø£wüº+. M{Ïì
≈£åîDí+>± |ü]o*+#·≈£î+&Ü, Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷s¡T#˚ùdÔ ns¡úe+‘·yÓTÆq nuÛÑ´düq+ »s¡>∑<äT.
* »≥¢˝À uÛ≤eq\ >∑T]+∫ #·]ÃdüTÔqï|üð&ÉT ‘·s¡>∑‹ >∑~ ìs¡«Vü≤D dü]>± ˝Òø£b˛‘˚ nuÛÑ´düq+ô|’ ìsêdüø£Ô‘·
@s¡Œ&˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~.
* »≥T¢>± mqTïø=H˚ kÕ+πø‹ø£ HÓ’|ü⁄D´+ ‘Ó*j·Tø£b˛‘˚ $<ë´s¡Tú\ düeTs¡ú‘·qTã{Ïº »≥T¢>± @s¡Œs¡#·&É+
ø£wüºeTe⁄‘·T+~.
düVü≤ø±s¡ nuÛÑ´düq+ (Co-operative learning) : πøe\+ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT uÀ~Û+#·&É+, $<ë´]ú
nuÛÑ´dæ+#·&É+ e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü ‘·s¡>∑‹ >∑~˝Àì $<ë´s¡Tú\+<ä]˙ »≥T¢>± #˚dæ, Ä »≥¢≈£î nuÛÑ´düq
|üqT\T Ç∫Ã, Ä düeT÷Vü‰\ eT<Ûä´ Á|ür düeT÷Vü≤+˝Àì $<ë´s¡Tú\ eT<Ûä´ |üs¡düŒs¡ #·s¡´ »]–q|üð&˚
nuÛÑ´düq+ |òü\e+‘·eTe⁄‘·T+~. BìH˚ düVü≤ø±s¡ nuÛÑ´düq+ nì #Ó|üŒe#·TÃ.
‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À kÕeTsêú´\ø£qT>∑TD+>± $<ë´s¡T\ú qT eT÷&ÉT $<Ûë\T>± |ü]>∑DkÏ ÕÔsT¡ . 1. Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T
2. dü>∑≥TkÕúsTT $<ë´s¡Tú\T 3. nuÛÑ´düq˝À yÓqTø£ã&çqyês¡T.
‘·s¡>∑‹˝À »≥T¢>± #˚dæq|üð&ÉT á eT÷&ÉT $uÛ≤>±\ $<ë´s¡Tú\qT ø£*|æ»≥Tº düuÛÑT´\T>± #˚j·T&É+
|ü<ä∆‹. ¬s+&Ée |ü<ä∆‹ kÕeTsêú´\ yêØ>± »≥Tº#˚j·T&É+. kÕ<Ûës¡D+>± yÓTT<ä{Ï |ü<ä›‹ Á|üø±s¡+ »≥T¢
#˚dæ, nuÛÑ´düq ø±s¡´Áø£e÷\T Çe«e#·TÃ.
Ç˝≤ #˚j·T&É+ e\¢ #·<äTe⁄˝À yÓqTø£ã&çq $<ë´s¡Tú\T ‘√{Ï $<ë´s¡Tú\‘√ n+fÒ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\‘√
˝Ò<ë dü>∑≥TkÕúsTT $<ë´s¡Tú\‘√ |üs¡düŒs¡ #·s¡´ nH˚~ nuÛÑ´düq˝À ˇø£ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ñbÕj·T+.
ã÷¢yTé ù|s=ÿqï $<ë´ \øå±´\T, s¡+>±\T, uÀ<ÛHä ê \øå±´\T ˇø£ <ëìø=ø£{Ï dü+ã+<Û+ä ø£*–q n+XÊ˝Òø±ì
y˚{Ïø£$ $&ç$&ç>± ñ+&Ée⁄.
bÕsƒ¡XÊ\˝À ø£*Œ+#˚ nuÛÑ´düq nqTuÛÑyê\ <ë«sê u≤\\T bı+<˚ C≤„q+, HÓ’|ü⁄D≤´\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï
|üs¡düŒsê<Ûë]‘·+>± ñ+{≤sTT.
‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À $<ë´s¡+>∑+˝À »]–q |ü]XÀ<Ûäq\T (ìsêàD≤‘·àø£yê<ä dæ<ë∆+‘ê\T) á $wüj·÷ìï
ã\|üs¡Tdü÷Ô $&ç$&ç>± ù|s=ÿqï n+XÊ\ kÕúq+˝À ªkÕeTsêú´\Tµ nH˚ uÛ≤eqqT Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T.
u≤\\T nuÛÑ´düq düìïy˚XÊ\˝À bÕ˝§Zq&É+ <ë«sê bı+<˚ C≤„HêìøÏ HÓ’|ü⁄D´+ »‘·≈£L&çq|ü⁄&ÉT n~
kÕeTs¡ú´+>± s¡÷bı+<äT‘·T+<äì ìsêàD≤‘·àø£yê<ä+ ù|s=ÿqï~.
kÕeTsêú´\T/ø£˙dü nuÛÑ´düq kÕúsTT\T (MLL) :
$<ë´]ú ˇø£ ‘·s¡>∑‹ |üP]Ô #˚ùddü]øÏ n‘·qT kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´˝Ò ‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q kÕeTsêú´\T.
ø£˙dü nuÛ´Ñ düq kÕúsTT n+fÒ Á|ü‹ $<ë´]ú ˇø£ ‘·s>¡ ‹∑ ˝Ò<ë ˇø£ $<ë´ kÕúsTTøÏ dü+|üPs¡+í >± kÕ~Û+#ê*‡q,
Ä•+∫q nuÛÑ´düq kÕeTsêú´\T.
$<ë´ Á|üD≤[ø±_Ûeè~∆ Á|üÁøÏj·T˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï #·s¡´>± düu…®≈£îº˝Àì nedüs¡yÓTÆq uÛ≤eq, o]¸ø£\qT
mìïø£ #˚dæ M{Ïì ì]›wüºyÓTÆq nuÛÑ´düHê+XÊ\T>± $X‚¢wüD #˚j·÷*.
á n+XÊ\˝À ø=ìï eTÚ*ø£yÓTÆq$. (eè‹Ô|üs¡+>± ñ|üjÓ÷>∑yÓTÆq$, ‘·<äT|ü] nuÛÑ´düHê\˙ï yê{Ïô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT.) n+<äs¡T $<ë´s¡Tú\T yê{Ïì ÁbÕMD´‘êkÕúsTT˝À bı+<ë*.
n+fÒ á nuÛÑ´düHê+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î, nuÛÑ´düq+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü 100% ñ+&Ü*. á
nuÛÑ´düHê+XÊ\ Á|üMD‘êkÕúsTTì ªªø£˙dü nuÛÑ´düq kÕúsTT\Tµµ (MLL) >± |ü]>∑DÏ+∫ H˚s¡TÃø√yê*. Á|ü‹
$<ë´]ú á ø£˙dükÕúsTT #˚] dü|òü\eT>∑Tq≥T¢ #·÷&Ü*.
Á|ü‹ ‘·s¡>∑‹øÏ dü+ã+~Û+∫q >∑DÏ‘·XÊg ø°\ø£ uÛ≤eq\qT n$ uÀ~Û+#˚Áø£e÷ìïã{Ïº øÏ+<ä ‘Ó*|æq≥T¢ 5
$uÛ≤>±\≈£î (s¡+>±\≈£î) dü+ã+~Û+∫q >∑DÏ‘· kÕeTsêú´\T>± $uÛÑõ+#·&É+ »]–+~.
1. |üPsêí+ø±\T, yê{Ï dü+»„\ ne>±Vü≤q.
2. |üPsêí+ø±\ dü+ø£\q+, eéø£\q+, >∑TDø±s¡+, uÛ≤>∑Vü‰sê\˝À kÕeTs¡ú´+.
3. ì‘·´ J$‘·+˝À e#˚Ã Á<äe´+, bı&Ée⁄, ãs¡Te⁄, |ü]e÷D+, yÓ’XÊ\´+, ø±˝≤\ Á|üe÷D≤\≈£î
dü+ã+~Û+∫q ∫qï düeTdü´\qT kÕ~Û+#·&É+˝À kÕeTs¡ú´+.
4. kÕe÷q´ _ÛHêï\T, <äXÊ+X¯ _ÛHêï\T, XÊ‘ê\T ñ|üjÓ÷–+#·&É+˝À kÕeTs¡ú´+.
5. πsU≤>∑DÏ‘· Äø£è‘·T\T, n$ ÄÁø£$T+#·T düú\+ eT<Ûä´>∑\ dü+ã+<Ûë\ô|’ ne>±Vü≤q.
$<ë´Á|üe÷D≤\T : Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ $<ë´ Á|üD≤[ø£ |ü]~Û |üÁ‘·+ ` 2011 n_ÛÁbÕj·T+˝À C≤„q ìsêàD+
nH˚~ ªªdüVü≤» nqTuÛÑyê\T, dü«‘·+Á‘· nH˚«wüD\µµ <ë«sê »s¡T>∑T‘·T+~.
bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ $<ë´]ú bı+<˚ C≤„HêìøÏ, ì»J$‘êìøÏ ô|<ä›>± dü+ã+<Ûä+ ñ+&É≥+ ˝Ò<äT. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+
qT+&ç ªª»„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃø=H˚ |ü<ä∆‘·T\ Ä<Ûës¡+>±H˚ Á|üdüTÔ‘·+ C≤„q ìsêàD+ »s¡T>∑T‘√+~. |æ\¢\ jÓTTø£ÿ
ì»J$‘·+ nqTuÛÑyê\ Ä<Ûës¡+>± uÀ<Ûäq »]–‘˚H˚ $<ë´]úøÏ ªªC≤„q ìsêàD+µµ nH˚ Á|üÁøÏj·T
düs¡fi¯eTe⁄‘·T+~.
eTq˝À #ê˝≤eT+~ uÛ≤eq, Á|ü‹ ‘·s¡>∑‹øÏ ˇø£ bÕsƒ¡´Á>∑+<∏ä+, $<ë´]úøÏ ø±s¡´B|æø£ (Work Book)
ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ ø£s¡B|æø£ ñ+&Ü*.
$<ë´s¡Tú\T y˚ìì H˚s¡TÃø√yê˝À, y˚ìì #˚j·T>∑\s√ yê{Ïì $<ë´ Á|üe÷D≤\T ìπs›•kÕÔsTT.
` $dtø±HédæHé $<ë´Á|üe÷D≤\T.
$<ë´s¡Tú\T y˚ìì ns¡ú+ #˚düTø√yê˝À, @$T #˚j·T>∑\s√ yê{Ïì $<ë´Á|üe÷D≤\T ìs¡«∫kÕÔsTT.
` ô|ì‡˝Ò«ìj·÷ ø±eTHéø√sY Á|üe÷D≤\T.
$<ë´]ú @$T ‘Ó\TdüTø√yê*, #˚j·T>∑\>±*, ˇø£ ì]›wüº düeTj·T+ e<ä› @$T nuÛÑ´dæ+#ê*. $XÊ\
<äèø£Œ<∏ä+˝À #·÷ùdÔ, nuÛÑ´düq+ »]–+~ nì ìX¯ÃsTT+#·T≥≈£î @ ìcÕŒ<äq (performance) kÕø£å´+>±
n+^ø£]+|üã&ÉT‘·T+<√ $<ë´Á|üe÷D+ ìπs›•düTÔ+~.
ˇø£ $<ë´]ú ˇø£ $<ä´qT nuÛÑ´dædüTÔqï|ü⁄&ÉT, @<Ó’Hê ˇø£ kÕúsTT˝À ‘·q≈£î @$T ‘Ó*dæ ñ+&Ü*, @$T
H˚sT¡ Ã≈£îì ñ+&Ü*, @$T #˚jT· >∑*– ñ+&Ü*, nH˚ Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\H˚ Ä kÕúsTT $<ë´ Á|üe÷D≤\T
n+{≤s¡T ` SCERT., A.P
$<ë´Á|üe÷D≤\T ` ÄeX¯´ø£‘· :
1. uÀ<Ûäq nuÛÑ´düHêìøÏ $<ë´ Á|üe÷D≤\T K∫Ã‘·yÓTÆq >∑e÷´\T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘êsTT.
2. ñqï‘· Á|üe÷D≤\qT @s¡Œs¡#·&É+ e\¢ $<ë´s¡Tú\T düeTjÓ÷∫‘·+>±, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, n<Ûë´|ü≈£î\T,
bÂs¡T\T @j˚T n+XÊ\qT nuÛÑ´dæ+#ê˝À ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î M\e⁄‘·T+~.
3. $<ë´s¡T\ú T @$T ‘Ó\TdüTø√yê*, @$T #˚jT· >∑*ñZ +&Ü*, nH˚ yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q düŒwüyº TÓ qÆ Á|üø≥£ q\T
nedüs+¡ . Mìe\q bÕsƒX¡ Ê\\T $<ë´s¡T\ú $»j·÷ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ C≤„qeTT, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n+~+#êjÓ÷
˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
4. sêhyê´|üÔ+>± eT~+|ü⁄ (Assessment) eédüú≈£î nedüs¡yÓTÆq bÕsƒê´+XÊ\qT eédæú‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ
‘·–q >∑{Ïº |ü⁄Hê~ì Á|üe÷D≤\T ì]àkÕÔsTT.
uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£ dü÷Á‘ê\T:
1. Á|ü‹ $<ë´]úøÏ nuÛÑ´dæ+#·&ÜìøÏ Vü≤≈£îÿ ñ+~.
2. uÀ<Ûäq≈£î ‘·–q $<Ûä+>±qT, ø£∫Ã‘·+>±qT ñ+&Ü*.
3. ñ<˚›X¯|üP]‘·yÓTÆq eT~+|ü⁄ uÀ<Ûäq≈£î <ë] rdüTÔ+~. nuÛÑ´düHêìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~.
4. nuÛÑ´düq+ ñeTà&ç (Collaborative) u≤<Ûä´‘·.
5. $<ë´s¡Tú\T ‘·eT‘√ ã˝≤*ï (Strengths), nqTuÛÑyê*ï ‘·s¡>∑‹>∑~øÏ rdüT≈£îekÕÔs¡T.
>∑DÏ‘· $<ë´ Á|üe÷D≤\T :
eTTK´+>± $<ë´]ú >∑DÏ‘·+˝À H˚s¡TÃø√e\dæq n+XÊ\T 2 n$.
1. $<ë´]ú ‘êqT @$T #˚düTÔHêï&√/#˚düTÔ+<√ ‘·q≈£î ‘êqT ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø√dü+, >∑DÏ‘·+ @ $<Ûä+>±
ì]à+#·ã&ç+<√ u≤>± ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. ø=ìï dü÷Á‘ê\qT ã{°ºã{Ïº, ø=ìï |ü<ä∆‘·T\qT C≤„|üø£+
ô|≥Tºø√e&É+ e\¢ ñ|üj÷Ó >∑+ ˝Ò<Tä . n+<äT#˚‘· $<ë´]úøÏ ‘êqT H˚sT¡ Ã≈£îqï~ ì»+>± e+≥|ü{qºÏ ≥ºsTT‘˚
ÄyÓT/n‘·&ÉT ªªn+#·Hê yÓj·T´≥+µµ, ªªÁ|üX¯ï\T yÓj·T´&É+µµ e+{Ï$ #˚j·T>∑\T>∑TqT.
ñ<ë :` ¬s+&É+¬ø\ dü+K´\ es¡≈£î ˝…øÏÿ+#·&É+, #·<äe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃ≈£îqï $<ë´]ú #˚‹øÏ ø=ìï
–+»\qT (50 ˝À|ü⁄) Ç∫Ãq|ü⁄&ÉT yê{Ïì ˝…øÏÿ+#·≈£î+&ÜH˚ n+#·Hê y˚dæ #Ó|üŒ>∑\>±*. yê{Ïì ˝…øÏÿ+∫
dü]#·÷düTø√>∑\>±*.
2. ‘êqT H˚sT¡ Ã≈£îqï >∑D‘Ï êìï ì‘·´ J$‘·+˝Àì düeTdü´\≈£î nqTes¡qÔ + #˚jT· &ÜìøÏ, <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q
Ç‘·s¡ $wüj·÷\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ >∑DÏ‘ê<Ûä´j·THêìï ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ nedüs¡eTsTTq
$C≤„q+ bı+<ä&É+
ñ<ë :`
1. 14 ø£Hêï 21 m+‘· m≈£îÿe?
2. sêeTT e<ä› s¡÷.6/` ø£\e⁄. n‘·ì nqï sêE e<ä›, sêeTT ø£+fÒ 12 s¡÷bÕj·T\T m≈£îÿe ñqï
sêE e<ä›qTqï yÓTT‘·Ô+ s¡÷bÕj·TT\T mìï?
3. dü+K´\qT H˚s¡TÃø√e&É+, ‘·sê«‘· ‘·s¡>∑‹˝À dü], uÒdæ, Á|ü<Ûëq dü+K´\T yÓTT<ä\>∑T uÛ≤eq\
n<Ûä´j·THêìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚düTÔ+~.
4. #·‘·T]«<Ûä Á|üÁøÏj·T\T ;»>∑DÏ‘·+, yê´bÕs¡>∑DÏ‘·+, kÕ+K´ø£XÊg+, yÓTT<ä\>∑Tq$ ñqï‘· kÕúsTT
n+XÊ\ n<Ûä´j·THêìøÏ |ü⁄Hê~ ˝≤+{Ï$.
>∑DÏ‘· $<ë´ Á|üe÷D≤\˝Àì eTÚ*ø±+XÊ\T/ APSCF - 2011 kÕeTsêú´\T:
1. uÛ≤eq\ ne>±Vü≤q, düeTkÕ´kÕ<Ûäq (Conceptual understanding, Problem solving)
2. ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ ` ìs¡÷|üD\T #˚j·T&É+ (Reasoning, Proof)
3. uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D (Communication)
4. nqTdü+<Ûëq+/n+‘·s¡Z‘· dü+ã+<Ûë\T (Connections)
5. ÁbÕ‹ì<Ûä´|üs¡#·&É+ ` <äèo´ø£]+#·&É+ (Representation - Visualisation).
>∑DÏ‘· $<ë´ Á|üe÷D≤\T ` nuÛÑ´düq dü÷∫ø£\T :
nuÛ´Ñ düq dü÷∫ø£\T : ªª$<ë´]ú ì]›wyºü TÓ qÆ ‘·s>¡ ‹∑ ì |üP]Ô#ù˚ d ˝À|ü\ ‘êqT kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\qT
Ä ‘·s¡>∑‹ jÓTTø£ÿ nuÛÑ´düq dü÷∫ø£\T>± #Ó|üŒe#·TÃµµ.
>∑DÏ‘·+˝Àì $$<Ûä bÕsƒê´+XÊ\ <ë«sê øÏ+<ä dü÷∫+∫q $<ë´ Á|üe÷D≤\≈£î nuÛÑ´düq dü÷∫ø£\qT
kÕ~Û+#ê*.
1. uÛ≤eq\ ne>±Vü≤q, düeTkÕ´kÕ<Ûäq :
>∑DÏ‘·+ m+<äTe\¢ eTTKýÓTÆq<ä+fÒ eTq+ kÕ~Û+#ê*‡q düeTdü´\T mìï s¡ø±\T>± ñHêï, m+‘·
dü+øÏ¢wüº+>± ñHêï >∑DÏ‘· uÛ≤eq\T, >∑DÏ‘· |ü<ä∆‘·T\qT nqTes¡Ôq+ #˚dæ kÕ~Û+#·e#·TÃ.
ªªdüeTkÕ´ kÕ<Ûqä µµ nH˚~ |æ\\¢ T ‘êeTT H˚sT¡ Ã≈£îqï uÛ≤eq\qT ø=‘·Ô |ü]dæ‘ú T· \≈£î ˝Ò<ë dü+øÏw¢ ºü |ü]dæ‘ú T· \≈£î
nq«sTT+#·&ÜìøÏ, ‘·eT ÁbÕ<∏ä$Tø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡XÊ\ ˝À|ü\, ãj·T≥
yê]¬ø<äTs¡j˚T´ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
|üõ˝Ÿ‡, |ü<ädüeTdü´\T, <ä‘êÔ+X¯ ne>±Vü≤q ` $X‚¢wüD ` |ü{Ïºø£\T ` Á>±|òt, |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ #˚j·TT
düeTdü´\T yÓTT<ä\>∑T s¡ø£s¡ø±\T>± >∑DÏ‘· düeTdü´\T+{≤sTT.
nuÛÑ´düq dü÷∫ø£\T :
1. düeTkÕ´ kÕ<Ûäq˝À |æ\¢\T düeTdü´qT #·~$, ns¡ú+#˚düTø√e&É+.
2. Ç∫Ãq düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± düeTdü´qT $X‚¢wæ+#·&É+.
8. Ç+{Ï |üì : 1) |æ\¢\÷! MT M~Û˝À @j˚T s¡ø±\ Çfi¯ófl mH˚ïdæ ñHêïsTT?
yê{Ï˝À @ s¡ø£+ Çfi¯ófl m≈£îÿe ñHêïsTT?
9. ñbÕ<Ûë´j·TTì d”«j·T eT÷˝≤´+ø£q+ :
1) @j˚T ø£è‘ê´\T u≤>± »]>±sTT ? m+<äTe\¢ ?
2) @j˚T ø£è‘ê´\T u≤>± »s¡>∑˝Ò<äT ? m+<äTe\¢ ?
3) m+‘·eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î u≤>± ne>±Vü≤q nsTT´+~? m+<äTe\¢?
4) m+‘·eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î n<äq|ü⁄ düVü‰j·T+ nedüs¡+? m+<äTe\¢ ?
á 9 k˛bÕHê\T <ë«sê |”]j·T&é |ü<∏äø£+ #˚j·Te#·TÃ.
bÕsƒ¡´|ü<∏äø£+ ` $$<Ûä qeT÷Hê\T
$$<Ûä bÕsƒ¡´|ü<∏äø£ qeT÷Hê˝˝À ø=ìï+{Ïì |ü]o*<ë›+.
1) ôV≤sê“sYº qeT÷Hê (Herbartian Approach)
2) yÓ÷ØdüHé qeT÷Hê / j·T÷ì{Ÿ qeT÷Hê (Morrison’s / Unit Approach)
3) ã÷¢yéT‡ / eT÷˝≤´+ø£Hê<Ûës¡ qeT÷Hê (Bloom’s Evaluation based Approach)
4) ÄsY.dæ.Ç.myéT. qeT÷Hê (R.C.E.M. Approach)
1) ôV≤sê“sYº qeT÷Hê (Herbartian Approach)
»s¡àHé ‘·‘·«y˚‘·Ô, $<ëý˚‘·Ô C≤Hé ô|òÁ&çø˘ ôV≤sê“sYº Á|ü‹bÕ~+∫q bÕsƒ¡´|ü<∏äø£ s¡#·q qeT÷Hê˝À $wüj·T
düeTs¡ŒD≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&ç+~.
á qeT÷Hê˝À bÕsƒ¡´|ü<∏äø£ s¡#·q øÏ+~ nuÛÑ´düq dü÷Á‘ê\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çñ+≥T+~.
i. n+‘·≈£î eTT+<˚ bı+~q nuÛÑ´düq+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç, q÷‘·q nuÛÑ´düq+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ii. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï C≤„q+ Ä<Ûës¡+>± q÷‘·q C≤„Hêìï bı+<äT‘ês¡T.
bÕsƒ¡´|ü<∏äø£ s¡#·q˝À øÏ+~ k˛bÕHê\T nqTdü]+#ê\ì ôV≤sê“sYº dü÷∫+#ê&ÉT. yê{ÏH˚ ªªôV≤sê“sYº
bÕsƒ¡úÀ<ÛäHê <äX¯\Tµµ nì n+{≤+. n$:
i. düHêïVü≤+ (Preparation) ii. $wüjT· $X¯Bø£sD ¡ + (Presentation)
iii. dü+düs+ Z¡ / b˛*ø£ (Association / Comparison) iv. kÕ<Ûës¡Dø° s£ D¡ + (Generalisation)
v. nq«j·T+ (Application) vi. |ü⁄q]«eTs¡Ù (Recapitulation)
2) yÓ÷ØdüHé qeT÷Hê / j·T÷ì{Ÿ qeT÷Hê (Morrison’s / Unit Approach)

j·T÷ì{Ÿ bÕsƒ¡´|ü<∏äø£ qeT÷HêqT Ábı. yÓ÷]düHé (1871`1945) Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. Ç+<äT˝À $wüj·÷ìï
j·T÷ì{Ÿ‡ nqã&˚ ns¡úe+‘·yÓTÆq ∫qï ∫qï uÛ≤>±\T>± $&É>=≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç$ $<ë´]úøÏ
$wüj·T HÓ’|ü⁄D≤´ìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ÇdüTÔ+~.
á qeT÷Hê˝À á øÏ+~ k˛bÕHê\T Ç$T&çñ+{≤sTT.
i. XÀ<Ûäq (Exploration) ii. Á|ü<äs¡Ùq (Presentation)
iii. kÕ+oø£s¡D+ (Assimilation) iv. eéd”˜ø£s¡D (Organisation)
v. e˝…¢y˚j·T&É+ (Recitation)
3) ã÷¢yéT‡ / eT÷˝≤´+ø£Hê<Ûës¡ qeT÷Hê (Bloom’s Evaluation based Approach)

eT÷˝≤´+ø£Hê<Ûës¡ bÕsƒ´¡ |ü<øäÛ £ qeT÷HêqT Á|ü‹bÕ~+∫q yê&ÉT ã÷¢yTé . uÀ<Ûqä eTTK´+>± \øå±´\ øπ +Á<ä+>±
ñ+&Ü\H˚~ á qeT÷Hê Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯+.
ã÷¢yéT $<ä´qT Á‹<Ûäèe Á|üÁøÏj·T>± |ü]>∑DÏ+#ê&ÉT. á qeT÷Hê \øå±´\T, nuÛÑ´düq nqTuÛÑyê\T,
eT÷˝≤´+ø£Hê\ n+‘·s¡Z‘· dü+ã+<Ûë\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çñ+~.
á qeT÷Hê˝À øÏ+~ k˛bÕHê\T Ç$T&ç ñHêïsTT.
i. $<ë´\øå±´\qT s¡÷bı+~+#·&É+ (Formulating Educational Objectives).
ii. nuÛÑ´düq nqTuÛÑyê\qT ø£*–+#·&É+ (Creating Learning Experiences).
iii. Á|ües¡ÔHê e÷s¡TŒ\qT eT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·T&É+.
4) ÄsY.dæ.Ç.myéT. qeT÷Hê (R.C.E.M. Approach)

Øõq˝Ÿ ø±˝ÒCŸ Ä|òt m&ÉT´πøwüHé, yÓTÆdü÷s¡T yês¡T Á|ü‹bÕ~+#·&É+ e\¢ BìøÏ ÄsY.dæ.Ç.myéT. qeT÷Hê
nì ù|s¡T e∫Ã+~.
á qeT÷Hê yÓqTø£qTqï Á|ü<Ûëq dü÷Á‘·+ eékÕú ñ|ü>∑eT+ (System Approach). á qeT÷Hê
Á|ü<Ûëq+>± düe÷#êsêìï ˇø£ Áø£eT |ü<ä∆‹˝À n+~+#ê\ì ø√s¡T‘·T+~.
á qeT÷Hê˝À øÏ+<ä ù|s=ÿqã&çq eT÷&ÉT k˛bÕHê\T / n+XÊ\T Ç$T&ç ñHêïsTT. n$:
i. Ä•+∫q Á|ües¡ÔHê |òü*‘ê\T (Expected Behaviour Outcomes).
ii. Á|üÁøÏj·T / düe÷#êsêìï n+~+#˚ eP´Vü≤+ (Process / Communication Strategy).
iii. yêdüÔe nuÛÑ´düq |òü*‘ê\T (Real Learning Outcomes/Output).
eT~+|ü⁄, eT÷˝≤´+ø£q+ ` ìs¡«#·q+, ÄeX¯´ø£‘· ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·q uÀ<Ûqä <ë«sê
ìπs›•+#·T≈£îqï \øå±´\T m+‘·es¡≈£î kÕ~Û+#ê&√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üÁøÏj·T. n‘·´+‘· ÄeX¯´ø£yÓTÆq n+X¯+.
n+fÒ ìπs›•+#·T≈£îqï \øå±´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|üy˚X¯ô|{Ïºq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T
m+‘·es¡≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü¶sTT, uÀ<Ûäq |òü\e+‘·yÓTÆq<ë, ˝Ò<ë, \øå±´\T @kÕúsTTes¡≈£î kÕ~Û+#·ã&Ü¶jÓ÷
‘Ó\TdüTø√yê*‡q nedüs¡+ ñ+~.
ø±ì á $<ÛëHêìï ì•‘·+>± |ü]o*ùdÔ |æ\¢\T @$T H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T? @$T H˚s¡TÃø√˝Òø£b˛j·÷s¡T? nH˚
$wüj·÷\qT ìsê∆]düTÔ+<˚ ‘·|üŒ nuÛÑ´düHêìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É˝Ò<äT.
Ç~ bÕsƒê´+XÊ\qT e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆ, |æ\¢\ kÕeTsêú´\qT e÷s¡Tÿ\ <ë«sê dü÷∫dü÷Ô Äj·÷
‘·s¡>∑‘·T\˝À ñrÔs¡Tí\j·÷´s√ ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆ |æ\¢\ düeTÁ>∑ $ø±kÕìï
n+#·Hê y˚j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É˝Ò<äT.
.. ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+ ` \øå±´\T :
|æ\¢\ C≤„Hê‘·àø£, e÷qdæø£ #·\Hê‘·àø£, uÛ≤yêy˚X¯ s¡+>±\˝À HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#·&É+, eT~+#·&É+.
düe÷#êsêìï ã{°º|ü≥º&Üìï ìs¡T‘ê‡Vü≤|üs¡Tdü÷Ô $<ë´]ú ne>±Vü≤q‘√, $X‚¢wüD≤‘·àø£ Ä˝À#·q\‘√ dü«j·T+>±
.. C≤„q ìsêàD+ #˚düTø√e&ÜìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.

$<ë´]ú ‘·q kı+‘· uÛ≤eq\qT, Ä˝À#·q\qT e´ø£Ô|üs¡#˚≥≥T¢ #˚j·T&É+.
. |æ\¢\ nuÛÑ´düq kÕeTsêú´\qT, uÀ<ÛäHê $<ÛëHê\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e&É+.

$<ë´]úì ìs¡+‘·s¡+>± $$<Ûä |ü<ä∆‘·T\ <ë«sê |ü]o*+∫, m+<äT≈£î @j˚T n+XÊ\˝À yÓqTø£ã&ÉT‘·THêï&√
..‘Ó\TdüT≈£îì ˝À|üìyês¡D #·s¡´\T #Ó|ü≥º&É+.

eT÷˝≤´+ø£Hêìï uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À uÛ≤>∑+>± #˚j·T&É+.
..
|æ\¢\T ‘êeTT |üØøÏå+#·ã&ÉT‘·THêïeTH˚ uÛ≤eq ø£\T>∑≈£î+&Ü, uÛÑj·Ts¡Væ≤‘· yê‘êes¡D+˝À eT~+|ü⁄#˚j·T&É+.
$<ë´s¡Tú\˝À Áù|s¡D ø£*–+#·&É+.
ñbÕ<Ûë´j·TT\ uÀ<Ûäq˝À HêD´‘·, »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#·&É+.
nuÛÑ´düq+ ` eT~+|ü⁄ Á|üdüTÔ‘· $<ë´ $<Ûëq+ •X¯óπø+ÁBø£è‘·+>± ñ+&Ü\ì, $<ë´]ú düeTÁ>∑ $ø±kÕìøÏ
<√Vü≤<ä|ü&˚˝≤ ñ+&Ü\ì NCF - 2005, RTF - 2009 \T dü÷∫+#êsTT.
ø±e⁄q ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|üy˚X¯ô|fÒº uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T |æ\¢˝À¢ C≤„qìsêàD+, ‘ê]ÿø£ Ä˝À#·q,
düè»Hê‘·àø£‘·, düeTdü´ |ü]cÕÿs¡ kÕeTs¡ú´+ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«\ì, nuÛÑ´düq |òü*‘êìøÏ
ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«≈£î+&Ü, nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«\ì dü÷∫+#êsTT.
|æ\¢\ düeTÁ>∑ $ø±kÕìï n+#·Hêy˚j·T&ÜìøÏ Á|üdüTÔ‘·+ neT\e⁄‘·Tqï sê‘· |üØø£å\T e÷Á‘·y˚T dü]b˛e⁄.
ø±e⁄q sê‘· |üØø£\å ‘√ bÕ≥T ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqï Ç‘·s¡ eT~+|ü⁄ $<ÛëHê\qT ≈£L&Ü neT\T#˚dæ $<ë´]újTÓ Tø£ÿ
düeTÁ>∑ $<ë´$ø±kÕìï eT~+|ü⁄#˚j·÷*. n$ :
m) nuÛÑ´düq+‘√bÕ≥T eT~+|ü⁄ (Assessment as learning)
_) nuÛÑ´düq+ ø=s¡≈£î (Assessment for learning)
dæ) nuÛÑ´düq+ jÓTTø£ÿ eT~+|ü⁄ (Assessment of learning)
m) nuÛÑ´düq+‘√bÕ≥T eT~+|ü⁄ :
nuÛÑ´düq+‘√bÕ≥T eT~+|ü⁄ nq>± $<ë´s¡Tú\T ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\˝À bÕ˝§Z+≥÷
‘·eT≈£î‘êeTT eT]j·TT ‘√{Ï $<ë´s¡T\ú <ë«sê m+‘·es¡≈î£ H˚sT¡ Ã≈£îHêï+? @j˚T $wüj÷· ˝À¢ yÓqTø£ã&ç ñHêï+?
Ç+ø± @j˚T $wüj÷· \T H˚sT¡ Ãø√e\dæ j·TTqï~? nì $X‚w¢ +æ #·T≈£î+≥÷, H˚sT¡ Ã≈£î+≥÷, |üØøÏ+å #·T≈£î+≥÷,
dü]#˚düTø√e&É+. á $<Ûëq+˝À H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ düVü‰j·Tø±]>±, nuÛÑ´düq+˝À n+‘·sê“¤>∑+>± eT~+|ü⁄
ñ+≥T+~.
_) nuÛÑ´düq+ ø=s¡≈£î eT~+|ü⁄ :
nuÛ´Ñ düq+ ø=s¡≈î£ eT~+|ü⁄ |ü<‹∆ä ˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡T\ú qT Á|ü•ï+#·&+É , #·]Ã+#·&+É , |ü]o*+#·&+É
<ë«sê yês¡T nuÛÑ´düq+˝À @ kÕúsTT˝À Çã“+~|ü&ÉT‘·THêïs√, @j˚T n+XÊ\˝À düVü‰j·T+
#˚jT· e\dæjT· Tqï<√ ìs¡sí TT+#·T≈£îì, yê{ÏøÏ @j˚T nuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· \T nedüsy¡ ÷Ó ˇø£ es¡Tdü Áø£eT+˝À
ø£*Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Ç~ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~. Bì<ë«sê kÕ<Ûäq, eT~+|ü⁄, nuÛÑ´düq
Á|üÁøÏj·T\ eT~+|ü⁄ ˇø£<ëì ‘·s¡Tyê‘· ˇø£{Ï »s¡T>∑T‘êsTT.
dæ) nuÛÑ´düq+ jÓTTø£ÿ eT~+|ü⁄ :
nuÛÑ´düq+ jÓTTø£ÿeT~+|ü⁄ nH˚~ ‘·s¡>∑‹>∑~˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡Tú\≈£î ø=+‘·ø±\+ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq
Á|üÁøÏjT· \T »]|æq ‘·sT¡ yê‘·, m+‘·es¡≈î£ $<ë´s¡T\ú T ìπs•› +∫q \øå±´\qT kÕ~Û+#ês√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
#˚ùd Á|üÁøÏj·T.
Bìì $<ë´s¡T\ú e÷s¡Tÿ\T ˝Ò<ë Áπ>&ÉT\˝À e´ø£|Ô sü T¡ kÕÔsT¡ . Ç~ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ˝Ò<ë u≤Vü≤´ |üØø£\å <ë«sê
eT~+|ü⁄ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
Ç$ kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ f…sàY , ns¡ú dü+e‘·‡s¡ ˝Ò<ë yê]¸ø£ |üØø£\å s¡÷|ü+˝À »s¡T>∑T‘êsTT. ˇπøkÕ] m≈£îÿeeT+~
$<ë´s¡T\ú qT eT~+|ü⁄ #˚kÕÔsT¡ . á eT~+|ü⁄ $<ë´s¡T\ú kÕ<ÛHä êkÕúsTTì, Ç‘·s¡ $<ë´s¡T\ú ‘√ b˛\Ã&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.
ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤>∑+>± $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq Á|ü>∑‹ì n+#·Hêy˚j·T&ÜìøÏ ¬s+&ÉT
eT÷˝≤´+ø£q |ü<ä∆‘·T\qT neT\T#˚j·÷*. n$ :
1) ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ 2) dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT~+|ü⁄
ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ : uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· ˝À $<ë´s¡T\ú T uÛ≤eq\T (concepts) @s¡Œs¡T#·T≈£îH˚ <äX˝¯ À
˝Ò<ë uÛ≤eq\T $ø±dü+ bı+<˚ <äX¯˝À yê] nuÛÑ´düHêìï n+#·Hêy˚j·T&Üìï ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ n+{≤+.
á eT~+|ü⁄ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯+ ‘·s¡>∑‹ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ, $<ë´s¡Tú\≈£î nuÛÑ´düq |ü⁄s√>∑‹ |ü≥¢ ìs¡+‘·s¡+>±
|ü]|ü⁄wæº (feedback) Çe«&É+. á |ü]|ü⁄wæº $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq $»j·Te+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ, nuÛÑ´düq˝À
ì]∆wüºyÓTÆq ˝ÀbÕ\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
n˝≤π> ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ ‘êqT ñ|üjÓ÷–+∫q uÀ<ÛäHê|ü<ä∆‘·T\qT düMTøÏå+#·&ÜìøÏ, ˝ÀbÕ\qT >∑T]Ô+∫
ìyês¡D #·s¡´\T #˚Ó|ü≥º&ÜìøÏ, $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq Á|ü>∑‹ì m|üŒ{Ïø£|üð&ÉT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hêìï neT\T #˚j·T&ÜìøÏ ÁøÏ+~ kÕ<ÛäHê\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔeTT. n$ :
m) |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ` Á|ü‹düŒ+<äq\T _) |æ\¢\ sê‘· |üqT\T
dæ) ÁbÕC…≈£îº |üqT\T &ç) \|òüTT |üØø£å (dæ¢|t f…dtº)
m) |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ` Á|ü‹düŒ+<äq\T
.. nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\˝À |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï Á|ü‹düŒ+<äq\qT øÏ+~ düìïy˚XÊ\ <ë«sê |ü]o*+#·e#·TÃ.

bÕsƒê´+X¯+ô|’ »]π> #·s¡Ã\˝À
.. ø£è‘ê´\T, »≥Tº |üqT\T #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT

ÁbÕC…≈£îº |üqT\˝À bÕ˝§Zqï|ü⁄Œ&ÉT
. qeT÷Hê\T, e÷~s¡T\T, |ü{≤\T Á>±|òt\T s¡÷bı+~düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT

düè»Hê‘·àø£ ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§Z+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT
ø=+‘· düeTj·T+bÕ≥T ˝…øÏÿ+#·>± ø±s¡T¢ 12, yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯ófl 24, ôd’øÏfi¯ófl 16, Ä{À\T 8,
ãdüT‡\T 4 yÓfi≤flsTT. nsTT‘˚ yê{Ïì >∑Dq ∫Vü≤ï\ <ë«sê ÁøÏ+~ |ü{Ïºø£˝À qyÓ÷<äT #˚j·T+&ç.
Áø£.dü+. yêVü≤q+ >∑Dq ∫Vü‰ï\T yêVü≤q\ dü+K´
1. ø±s¡T¢
2. yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯ófl
3. ôd’øÏfi¯ófl
4. Ä{À\T
5. ãdüT‡\T
kÕ<Ûës¡D+>± yê´düs¡÷|ü Á|üX¯ï\T (5 e÷s¡Tÿ\T) ≈£î 16 ì$TcÕ\ düeTj·T+, dü+øÏå|üÔ Á|üX¯ï\T (2
e÷s¡Tÿ\T) ≈£î 7 ì$TcÕ\T / 8 ì$TcÕ\T, \|òüTT Á|üX¯ï\T≈£î (1 e÷s¡Tÿ) ˇø£ÿ ì$Twü+, $wüj·T ìwü˜
Á|üX¯ï\≈£î (1 e÷s¡Tÿ) ˇø£ÿ ì$Twü+ düeTj·T+ πø{≤sTT+#·ã&ÉTqT. Ç<ä+‘ê Á|üXÊï|üÁ‘· $X‚¢wüD˝À
eTTU≤´+XÊ\T.
|ü]|ü⁄wæ˜, ìy˚~ø£ |ü<ä∆‘·T\T ` ]ø±s¡T¶\T ]õwüºs¡T¢
|ü]|ü⁄wæ˜ : >∑DÏ‘· uÀ<ÛäHê\øå±´\≈£î nqT>∑TD+>± ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $$<Ûä uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq
Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+∫q nq+‘·s¡+ $<ë´s¡Tú\ kÕ<ÛäqqT $$<Ûä eT~+|ü⁄ |ü<ä∆‘·T\<ë«sê m|üŒ{Ïø£|üð&ÉT
‘Ó\TdüTø√yê*.
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤düTÔqï|üð&ÉT $<ë´s¡Tú\T ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§ZH˚ $<Ûëq+, ñbÕ<Ûë´j·TT\T
n&çπ> Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Óù|Œ $<Ûëq+, Ä˝À#·Hêrs¡T, ÁbÕC…≈£îº\ ìs¡«Vü≤D $<Ûëq+, H√{Ÿ
|ü⁄düÔø±\T, Áyê‘· |üØø£å\T yÓTT<ä\>∑T kÕ<ÛäHê\ <ë«sê >∑DÏ‘·+˝À $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq n_Ûeè~∆ì
n+#·Hêy˚j·÷*.
ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+˝À ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄, dü+Á>∑V≤ü D≤‘·àø£ eT~+|ü⁄\ Ä<Ûës¡+>± $<ë´s¡T\ú
kÕeTsêú´\T eT~+|ü⁄ #˚j·T≥+ es¡πø |ü]$T‘·+ ne≥y˚T ø±≈£î+&Ü yê{ÏøÏ nqTdüs¡D°j·T+>± |ü]|ü⁄wæº
(Feedback) ≈£L&Ü ˇø£ eT÷U≤´+X¯y˚T.
á |ü]|ü⁄wæºøÏ ÁøÏ+~ ìy˚~ø£ |ü<ä∆‘·T\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ (Formative Assessment) $<ë´dü+e‘·‡s¡+˝À 4 kÕs¡T¢ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~.
ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ #˚j·Tã&çq Á|ü‹dü+<äs¡“¤+˝ÀqT yê{Ï˝Àì n+XÊ˝…’q |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+,
Á|ü‹düŒ+<äq\T— |æ\¢\ sê‘·|üqT\T, ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, \|òüTT|üØø£å\ô|’ $&ç$&ç>± |ü]|ü⁄wæºì rdüTø√yê*.
‘·<ë«sê @ @ n+XÊ\˝À @ @ $<ë´s¡Tú\˝À Ä•+∫q kÕeTsêú´\T / Ä•+∫q \øå±´\T kÕ~Û+#·ã&É˝Ò<√
Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
dües¡D≤‘·àø£ #·s¡´\T #˚|ü≥º&ÜìøÏ neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉT‘·T+~. $<ë´s¡Tú\˝À C≤„Hê‘·àø£, uÛ≤yêy˚X¯, e÷qdæø£
#·\Hê‘·àø£ s¡+>±\≈£î #Ó+~q ô|≈£îÿ \øå±´\ kÕ<Ûäq˝À yê]ì n+#·Hêy˚j·T&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
n<˚$<Ûä+>± Á|ü‹ dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT~+|ü⁄ #˚|ü{Ïºq ‘·sê«‘· ≈£L&Ü >∑DÏ‘· $<ë´Á|üe÷D≤\ yêØ>±
|ü]|ü⁄wæ˜ì #˚|ü{≤º*.
* ø±*≈£î´˝Ò≥sYì ñ|üjÓ÷–+∫ á $\TeqT ø£qT>=+fÒ, 8.3333... edüTÔ+~. n+fÒ 8 ô|f…º\
ø£+fÒ ø=+‘· uÛ≤>∑+ m≈£îÿe ø±yê* nì ns¡ú+. n+fÒ yêdüÔe+>± 9 ô|f…º\T ø±yê*. ˇø£y˚fi¯ 8
ô|f…˝º Ò ñ+fÒ, Ä ô|f…˝º À |ü≥≈º î£ +&Ü ø=ìï ô|ì‡fi¯ófl $T–*b˛‘êsTT. nsTTq|üŒ{Ïø° ø±*≈£î´˝Ò≥sY
<ë«sê bı+~q düe÷<Ûëq+ mìï ô|f…º\T ø±yê\H˚ $wüj·÷ìï H˚s¡T>± ‘Ó*j·T|üs¡#·˝Ò<äT.
* á øÏ+<ä #Ó|üŒã&çq 4 k˛bÕHê\ <ë«sê >∑DÏ‘· qeT÷Hê $<ÛëHêìï ns¡∆+ #˚düTø√e#·TÃ.
>∑DÏ‘· qeT÷q < >∑DÏ‘· düeTdü´ kÕ<Ûäq
k˛bÕq+ ` 2
<
k˛bÕq+ ` 1 k˛bÕq+ ` 3
<
k˛bÕq+ ` 4
ì»J$‘· düeTdü´ < ì»J$‘·+˝À kÕ<Ûäq
&Ós¡ø˘ ùV≤˝≤ø˘ dü÷∫+∫q qeT÷Hê :

* ô|’ Á|üÁøÏj·T˝À, 1e k˛bÕq+˝À ì»J$‘· düeTdü´ >∑DÏ‘· qeT÷Hê>± e÷s¡Ãã&ÉT‘·T+~.ø±ã{Ïº
á ñ<ëVü≤s¡D˝À Ç∫Ãq ô|ì‡fi¯ófl |ü≥Tº≥≈£î ø±e\dæq ô|f…º\T ø£qT>=q&É+ nH˚ ì»J$‘·
düeTdü´ 150™18 nH˚ >∑DÏ‘· qeT÷Hê>± e÷s¡Ãã&ç+~.
* 2e k˛bÕq+‘√ 150™18≈£î dü+ã+~Û+∫q >∑Dq\T #˚dæ, düeTdü´ kÕ<ÛäqqT 8.333....>±
ø£qT>=q&É+ »]–+~.
* eT÷&Ée k˛bÕq+˝À Çe«ã&çq ô|ì‡fi¯ófl |ü≥Tº≥≈£î 8 ô|f…º\T, eTs=ø£ ô|f…º˝À ø=+‘· uÛ≤>∑+
ø±e˝…qì yêÚ≤´ì+#·&+É »]–+~. düeTkÕ´ kÕ<Ûqä ˝À e∫Ãq |ò*ü ‘·+ ì»J$‘êìøÏ dü]b˛‘·T+<√
˝Ò<√ dü]#·÷düT≈£î+{≤&ÉT.
* Hê\Ze k˛bÕq+˝À ô|ì‡fi¯ófl ô|≥Tº≥≈£î ø±e\dæq ô|f…º\ dü+K´ 8.333...>± ñ+&É<äì eTq≈£î
‘Ó\TdüT. yê]øÏ ø±e\dæq ô|f…º\ dü+K´ 8.33..≈£î <ä>∑Zs¡>±, ‘·s¡Tyê‘· |üPsêí+ø£yÓTÆq ª9µ>±
ñ+&Ü*. ø±ã{Ïº yêdüeÔ +>± ª9µ ô|f…\º T ø±yê*. ø±ã{Ïº á Á|üÁøÏjT· ˝À Á|ü<ëÛ q+>± 4 k˛bÕHê\T
n$ : 1) >∑DÏ‘· qeT÷HêqT ì]à+#·&É+. 2) >∑DÏ‘·|üs¡yÓTÆq kÕ<ÛäqqT bı+<ä&É+.
3) bı+~q >∑DÏ‘·|üs¡yÓTÆq kÕ<ÛäqqT ì»J$‘· düeTdü´\˝À yêÚ≤´ì+#·&É+.
4) ndü\T dü+<äs“¡ +
¤ jÓTTø£ÿ yêdü$Ô ø£‘‘· √ kÕ<Ûqä qT dü]#·÷&É&+É . nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± 5e
k˛bÕq+ ≈£L&Ü ñ+~.
>∑DÏ‘· qeT÷Hê $<Ûëq+ ñ|üjÓ÷>±\T :
* ˇø£ ì»J$‘· düeTdü´qT >∑D‘Ï · düeTdü´>± e÷s¡TÃø=ì, <ëìì kÕ~Û+∫ eTTKýÓTqÆ düe÷#êsêìï
sêã≥º&Éy˚T ªª>∑DÏ‘· qeT÷Hê $<Ûëq+µµ eTTK´ ñ<˚›X¯´+. Á|ü‘·´ø£å |ü]o\q <ë«sê Á|üjÓ÷>±\T
ìs¡«Væ≤+∫>±ì— n‘·´+‘· Ks¡TÃ‘√ ≈£L&ÉTø=ì e⁄qï dü+<äs¡“¤+˝À >±ì düe÷#ês¡ ùdø£s¡D ø£wüº+
nsTTq|ü⁄&ÉT ªª>∑DÏ‘· qeT÷Hê $<Ûëq+µµ #ê˝≤ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+.
* ñ<ëVü≤s¡D≈£î ÄÁ>±˝À e⁄qï ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ ô|q’ ªªeT<ÛTä s¡µµ q÷HÓ X¯ó~∆ ø£sêà>±s¡ ø±\Twü´ Á|üu≤Û yêìï
‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ, ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ ô|’q Á|ü‘·´ø£å+>± Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T˝Ò+.
å |ü_¢πøwüHé‡ nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 243
Bø£å ` Bø£
9963597645 Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓz+
T{°]qeT:•yêj·
j·T˝Ÿ, n|t&{˚ TŸ‡ |ü+|ækÕÔeTT
b˛sYºbò˛*jÓ÷ eT~+|ü⁄ :
a b˛sYbº ˛ò *jÓ÷ eT~+|ü⁄ >∑÷]Ã ‘Ó\TdüT≈£îH˚ eTT+<äT b˛sYbº ˛ò *jÓ÷ n+fÒ @$T{À ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
b˛sYºbò˛*jÓ÷ :
a bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£˝Àì ˇø£{Ï ˝Ò<ë n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe s¡+>±\˝À $<ë´]ú Á|üj·T‘êï\T, n_Ûeè~∆,
kÕ<ÛäqqT ãVæ≤s¡Z‘·|ü]#˚ $<Ûä+>± $<ë´]ú s¡÷bı+~+∫q ìy˚~ø£\T, |üì $esê\T ø£*–q
ñ|üj÷Ó >∑øs£ y¡ TÓ qÆ ùdø£sD
¡ .
a b˛sYbº ˛ò *jÓ÷ nuÛ´Ñ düq |ò*ü ‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫ $<ë´]ú#˚ s¡÷bı+~+#·ã&çq eT+∫|üì, eT+∫
Á|üj·T‘êï\T, |üì nqTuÛÑyê\ ùdø£s¡D≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤düTÔ+~.
b˛sYºbò˛*jÓ÷ eT~+|ü⁄ :
a ìcÕŒ<äq eT~+|ü⁄, $<ë´]ú ˇø£ ì]∆wºü $wüjT· s¡+>∑+˝À ÁbÕMD´‘· eT~+|ü⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q<Ó‘’ ,˚
b˛sYºbò˛*jÓ÷ eT~+|ü⁄ nH˚ eT~+|ü⁄ $<Ûëq+ á ~>∑Te n+XÊ\≈£î ñ<˚›•+∫+~.
* $<ë´]ú HÓ’|ü⁄D≤´\T, ne>±Vü≤Hê $düÔè‹ì ãVæ≤s¡Z‘·|üs¡#·&ÜìøÏ.
* uÀ<ÛäHê \øå±´\ düVü‰j·Tø±]>± yê{Ï kÕ<Ûäq¬ø’.
* ø=+‘· düeTj·T+˝À $<ë´]ú˝À e÷s¡TŒ eT]j·TT n_Ûeè~∆ì Á|ü‹_+_+#·T≥≈£î
* $<ë´]ú, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ düŒ+<äqqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&Üì¬ø’
* ìs¡+‘·s¡ $<ä´qT ø£*Œ+#·&ÜìøÏ
Ä $<Ûä+>± b˛sYºbò˛*jÓ÷ eT~+|ü⁄ ãVüQeTTK Á|üÁøÏj·T>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
b˛sYºbò˛*jÓ÷ Ä<Ûës¡+>± eT~+|ü⁄ eTTK´ \ø£åD≤\T :
* Ä•+∫q nuÛ´Ñ düq |ò*ü ‘ê\T $<ë´]ú kÕ~Û+#·T≥¬ø’ ìsêàD≤‘·àø£ eT]j·TT dü+Á>∑V≤ü D≤‘·àø£ s¡÷|ü+˝À
$<ë´]ú Á|ü>∑‹ì ìs¡+‘·s¡+>± eT~+|ü⁄ #˚ùd Á|üÁøÏj·T.
* $düÔè‘· ø£fi≤ø£è‘·T\T eT]j·TT Á|üÁøÏj·T\qT Á|ü‹_+_+#˚ ãVüQeTTK Á|üÁøÏj·T.
* $düèÔ ‘· |üì qeT÷Hê\T ø£*– ñ+&É≥y˚T ø±ø£ yê{Ïì ñbÕ<Ûë´j·TT\T, $<ë´s¡T\ú T, düeT ej·TdüTÿ\
düeT÷Vü≤+, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT÷˝≤´+ø£q+ #˚ùd Á|üÁøÏj·T.
* ˇø±H=ø£ düeTj·T+˝À ø±ø£ ø=+‘· eé~Û˝À ùdø£]+∫q qeT÷Hê\T ñ+{≤sTT.
b˛sYºbò˛*jÓ÷ Ä<Ûës¡+>± eT~+|ü⁄˝À k˛bÕHê\T :
* b˛sYºbò˛*jÓ÷ ñ<˚›XÊìï (Purpose) düŒw”ºø£]+#ê*
* $wüj·T eT]j·TT HÓ’|ü⁄D≤´\qT >∑T]Ô+#ê*.
* b˛sYºbò˛*jÓ÷qT mes¡T bÕ¢Hé #˚j·÷˝À ìsê∆]+#ê*.
* @ s¡ø£yÓTÆq, mìï s¡ø±\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T (s¡÷bı+~+#ê*‡q n+XÊ\T) nedüs¡yÓ÷ ìsêú]+#ê*.
* ‘·–q s¡÷Á_ø˘‡qT s¡÷bı+~+#ê*.
* s¡÷Á_ø˘‡øÏ ‘·–q πs{Ï+>¥, Áπ>&ç+>¥ d”ÿyéT s¡÷bı+~+#ê*.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
s¡÷Á_ø˘‡ s¡÷bı+~+#·T≥, ñ|üjÓ÷–+#·T≥ (Development and use of Rubrics)
:
a s¡÷Á_ø˘ nH˚~ ñbÕ<Ûë´j·TTì#˚, $<ë´s¡Tú˝#˚ ñ|üjÓ÷–+#˚ ˇø£ eT~+|ü⁄ kÕ<Ûäq+. <ëì˝À
¬s+&ÉT uÛ≤>±\T+{≤sTT. ˇø£{Ï πs{Ï+>¥ ˝Ò<ë πø≥–]— Ä πs{Ï+>¥ ˝Ò<ë πø≥–]ì nqTdü]+∫
$<ë´s¡Tú\T Ä πs{Ï+>¥ / πø≥–] bı+<ä&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ÁbÕ<Ûëq´‘ê+X¯+ (Criteria) ]b˛sYº
ø±sY¶ s¡÷|ü+˝À ˇø£ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq Áπ>&ç+>¥≈£î dü+ã+~Û+∫q s¡÷Á_ø˘ ~>∑Te #·÷|üã&ç+~.
πs{Ï+>¥ / πø≥–] ÁbÕ<ÛëHê´‘ê+X¯+ (Criteria)
(dü+e‘·‡sê+‘· |üØø£å˝À >∑]wüº e÷s¡Tÿ\T 100≈£î >±qT
$<ë´s¡T\ú T bı+~q e÷s¡Tÿ\T Ä<Ûës¡+>±) ` (>∑D‘Ï +· ˝À)
n<äT“¤‘+· 90— n+‘·ø£Hêï e÷s¡Tÿ\T bı+~‘˚
#ê˝≤ u≤>∑T+~ 80— 80`90 ˝À|ü⁄
u≤>∑T+~ 70— 70`80 ˝À|ü⁄
dü+‘·è|æøÔ s£ +¡ 60— 60`70 ˝À|ü⁄
n_Ûeè~∆ nedüs+¡ 60 ˝À|ü⁄
a ô|q’ ù|s=ÿqï s¡÷Á_ø˘ dü+Á>∑V≤ü D≤‘·àø£ |üØø£≈å î£ dü+ã+~Û+∫+~. Á|ü‹ sπ {Ï+>¥øÏ bı+~q e÷s¡Tÿ\≈£î
ÁbÕ<Ûëq´‘· sTTe«ã&ç+~. á s¡÷Á_ø˘ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq~, Ç~ dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ Áπ>&ç+>¥¬ø’ Á|ü‹
$wüjT· +˝À ñ|üj÷Ó –+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚ $<ë´s¡T\ú nuÛ´Ñ düq m+‘·es¡≈î£ @ $<Û+ä >±
»]–+~— yê] nuÛÑ´düq≈£î düVü‰j·T|ü&˚ ‘·–q düe÷#ês¡y˚T~ sTTe«<äT.
a ìsêàD≤‘·àø£ eT~+|ü⁄q≈£î s¡÷bı+~+∫q s¡÷Á_ø˘‡øÏ Á|ü‹ sπ {Ï+>¥øÏ $düŒwü+º >± ÁbÕ<Ûëq´‘ê+XÊ\qT
»‘·|üs¡#ê*‡ ñ+≥T+~. ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ n+X¯+ n<Ûä´j·THêìøÏ n≥Te+{Ï yê{Ïì s¡÷bı+~kÕÔs.
ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· >∑DÏ‘· bÕsƒê´+XÊ\ nuÛÑ´düq˝À @s¡Œs¡#·T≈£îH˚ ‘·|üð

ne>±Vü≤q\T (Misconceptions) (6 qT+∫ 8 ‘·s¡>∑‘·T\T)
a ‘·|ðü (Mistake)/, ‘·|ðü ne>±Vü≤q (Misconception) s¬ +&É÷ y˚sT¡ y˚sT¡ . Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ‘·|ðü \T
#˚kÕÔsT¡ . ‘·|ðü ne>±Vü≤q ø£*– ñ+{≤s¡T. >∑D‘Ï +· ˝À ‘·|ðü , ‘·|ðü ne>±Vü≤q á ~>∑Te ‘Ó*Œq
$<Ûä+>± uÛÒ<ëìï ø£*Z ñ+{≤sTT.
‘·|üð :
a $<ë´]ú Áø£eT dü÷Á‘· |ü<ä∆‹ (Algorithm) ì ne>±Vü≤q #˚düTø=ì ñ+{≤&ÉT ø±ì nC≤Á>∑‘·Ô e\¢
‘·|üð #˚kÕÔ&ÉT. ‘·|üð nH˚~ düVü≤»+>± n|üð&É|üð&ÉT #˚ùd <äècÕº+‘·+.
å |ü_¢πøwüHé‡ nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 301 Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓz+
Bø£å ` Bø£
9963597645 T{°]qeT:•yêj·
3. düe÷»πø+Á~‘· dü÷Á‘·+ :
a düe÷»+ jÓTTø£ÿ dü÷ø£åàs¡÷|üy˚T bÕsƒ¡XÊ\. bÕsƒ¡XÊ\˝À uÀ~Û+#˚ bÕsƒê´+XÊ\ <ë«sê düe÷C≤ìøÏ
‘·–q bÂs¡T\T>± r]Ã~<˚› $<Û+ä >± bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*. düe÷» nedüsê\≈£î ‘·–q HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT
ô|+#·Tø=H˚$<Ûä+>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*. e´øÏÔ>± m<äT>∑T‘·÷ düe÷» n_Ûeè~∆ »]π> $<Ûä+>±
n+XÊ\T ñ+&Ü*.
4. ñ|üjÓ÷–‘ê dü÷Á‘·+ :
a $<ë´]ú ì»J$‘· dü+<äsê“¤\≈£î |üìøÏ e#˚Ã~>± $$<Ûä $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q eTÚ[ø£
C≤„q+ Ä]®+#˚ $<Ûä+>±, $<ë´]ú kÕ«e\+ãq bı+<˚ $<Ûä+>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*.
5. <ä÷s¡<äèwæº dü÷Á‘·+ :
a XÊÁd”Ôj·T $C≤„q+ ì‘·´+ bı+<˚ e÷s¡TŒ\≈£î nqT>∑TD+>±, uÛ≤$‘·sêìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ $<Ûä+>±,
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À $<ë´s¡Tú\T #˚πs >∑e÷´\≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£+>±, sêuÀj˚T e÷s¡TŒ\qT eTT+<äT>±H˚
}Væ≤+#˚ $<Ûä+>± XÊÁdüÔ bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*.
6. J$‘· πø+Á~‘· dü÷Á‘·+ :
a $<ë´]ú J$‘êìøÏ, ‘·s>¡ ‹∑ ˝À H˚sT¡ Ã≈£îH˚ bÕsƒê´+XÊ\≈£î eT<Û´ä e´‘ê´dü+ ñ+&É>÷∑ &É<Tä . bÕsƒX¡ Ê\˝À
H˚s¡TÃ≈£îH˚ n+XÊ\T $<ë´]ú J$‘· dü+<äsê“¤\≈£î dü+ã+~Û+∫q$>± ñ+&Ü*. ì»J$‘·+˝À
#·÷ùd $C≤„qXÊÁdüÔ $wüj·÷\T XÀ~Û+#·T.
7. düè»Hê‘·àø£ dü÷Á‘·+ :
a $<ë´s¡Tú\˝À düVü≤»+>± ñ+&˚ düè»Hê‘·àø£ X¯øÏÔøÏ |üì ø£*Œ+∫, ô|+|ü⁄#˚ùd $<Ûä+>± $<ë´Á|üD≤[ø£
ñ+&Ü*. $<ë´s¡Tú\ Ä˝À#·Hê X¯øÏÔì, q÷‘·q Ä˝À#·Hê $<ÛëHê\qT Áù|πs|æ+#˚ $<Ûä+>± ñ+&Ü*.
‘·s¡>∑‹>∑~ uÀ<Ûäq $q÷‘·ï+>±, yÓ’$<Ûä´+>± kÕ>±\+fÒ ‘·–q $<Ûä+>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*.
8. eéd”úø£s¡D dü÷Á‘·+ :
a $<ë´Á|üD≤[ø£˝À $wüj·T eéd”úø£è‘·+ #ê˝≤ nedüs¡+. $C≤„qXÊÁdüÔ+˝Àì $$<Ûä n+XÊ\ eT<Ûä´
düeTq«j·T+ ñ+&Ü*. ˇø£ $wüj·T+˝À e∫Ãq dü÷Á‘ê\T, ìj·Te÷\T Ç‘·s¡ n+XÊ\≈£î ≈£L&Ü
nq«j·T+ nj˚T´$<Ûä+>± ñ+&Ü*.
9. yÓTT‘·Ô+ nqTuÛÑyê\ dü÷Á‘·+ :
a $C≤„qXÊÁdüÔ $<ë´Á|üD≤[ø£ yÓTT‘·Ô+ nìï s¡ø±\ nqTuÛÑyê\qT ô|+bı+~+#˚ $<Ûä+>± s¡÷|ü⁄
~<äTø› √yê*. uÛ≤wü, eéd”øú s£ D
¡ , #˚‹ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T, düeTj·Tdü÷Œ¤],Ô >∑D‘Ï H· |’Ó ⁄ü D≤´\T yÓTT<ä˝q’… eìï
ô|+bı+~+#˚ $<Ûä+>± ñ+&Ü*.

Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
bÕsƒ¡´Á>∑+<Ûä $<ÛäT\T :
* Á|ü‘·´ø£å Á|üjÓ÷»qø£s¡ nqTuÛÑyê\qT ø£*Œ+#ê*.
* bÕsƒê´+XÊ\ n<Ûä´j·Tq+˝À ‘√&ÉŒ&˚ Á|ü‘êé÷ïj·T |ü]ø£sê\ ‘·j·÷ØøÏ e÷s¡Z<äs¡Ùø£+>± ñ+&Ü*.
* bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T $<ë´s¡T\∆ ˝À XÊÁd”j
Ô T· yÓK’ ], Áø£eT•ø£Då ≤ kÕ+düÿè‹ø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#ê*.
ñ<ë: m&çdüHé mH√ï dü+e‘·‡sê\ |ü≥Tº<ä\ |òü*‘·y˚T m\ÁøÏºø˘ã˝Ÿ“ nì $C≤„qXÊÁdüÔ |üqT\T
#˚j·T&É+˝À |ü≥Tº<ä\ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
* bÕsƒ¡XÊ\˝À H˚s¡TÃ≈£îqï C≤„Hêìï ì‘·´ J$‘·+˝À $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ e⁄+&Ü*.
* $<ë´s¡T\∆ T bÕ\T|ü+#·T≈£îH˚ XÊÁd”j Ô T· Á|ü<sä Ù¡ q\T $C≤„qXÊÁdüÔ dü+|ò÷ü \T, øπ Áå ‘· |üs´¡ ≥q\T, ÁbÕC…≈î£ \º T
ìs¡«Væ≤+#˚ e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T Çyê«*.
* $C≤„qXÊÁkÕÔìøÏ, XÊÁdüÔE„\T #˚dæq ùde\T ns¡∆+ #˚düT≈£îH˚ yê]ì n_Ûq+~+#˚˝≤ ñ+&Ü*.
* $<ë´]ú˝À XÊÁd”Ôj·T ne>±Vü≤qqT ô|+#˚ $<Ûä+>± $$<Ûä s¡ø±\ ø£è‘ê´\T ø£*Œ+#ê*.
* $<ë´s¡Tú\T $sêeT ø±˝≤ìï dü~«ìjÓ÷>∑|üs¡#·T≈£îH˚˝≤, $$<Ûä s¡ø±\ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡
e÷sêZ\T dü÷∫+#˚˝≤ ñ+&Ü*.
* ìØí‘· ø±\eé~Û˝À |üP]Ô#˚ùd~˝≤ e⁄+&Ü*.
* $C≤„qXÊÁdüÔ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ eTTKýÓTÆq uÀ<Ûäq ñ<˚∆XÊ\qT, $\Te\qT Á|ü‹_+_dü÷Ô ñ+&Ü*.
* $C≤„qXÊÁdüÔeTT jÓTTø£ÿ eTTK´$~Û $<ë´s¡Tú\≈£î XÊÁd”Ôj·T |ü<ä∆‹˝À •ø£åD ìe«&É+.
Ç‹eè‘êÔ\T, j·T÷ì{Ÿ ìsêàD+, nuÛ≤´kÕ\

dü«uÛ≤e+ eT]j·TT yê{Ï n+‘·sê“¤yê\T
(Themes, Structure of the Unit, Nature of the Excercises and its Implications)
a C≤rj·TkÕúsTT˝Àì C≤rj·T $<ä´ |ü]XÀ<Ûqä •ø£Då ≤ dü+düú (mHé.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.) yê] bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£
(Curriculum) ˝Àì dæ\ãdt bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ Ç‹eè‘êÔ\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì eTq sêÁwüº
nedüsê\ y˚Ts¡≈£î dæ\ãdtqT, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~kÕÔs¡T.
a C≤rj·T $<ë´Á|üD≤[ø£ ìπs∆•+∫q Ç‹eè‘êÔ\T : 1) ÄVü‰s¡+ 2) e÷qeX¯Øs¡+ 3) yÓTTø£ÿ\T 4)
»+‘·Te⁄\T 5) düVü≤»eqs¡T\T 6) düVü≤» <äè–«wüj·÷\T 7) |ü<ës¡úeTT 8) edüTÔe⁄\T m˝≤
|üì#˚kÕÔsTT? 9) ø£~˝Ò edüTÔe⁄\T, Á|ü»\ Ä˝À#·q\T. á Ç‹eè‘êÔ\ Ä<Ûës¡+>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\
˝Àì j·T÷ì≥T¢ ì]à+#·ã&Ü¶sTT. Bìï ÁøÏ+~ $<Ûä+>± #·÷|æ+#·e#·TÃ.
Ç‹eè‘êÔ\T
dæ\ãdt
bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£
yÓH∫é Á‘·eTT
Ç‹eè‘êÔ\ Ä<Ûës¡+>± $$<Ûä j·T÷ì≥¢ ìsêàD+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
ñ<˚›XÊ\T ` \øå±´\T :
* uÖ~∆ø£ $\Te, kÕ+düÿè‹ø£ $\Te, HÓ’‹ø£ $\Te, eè‹Ô $\Te XÊÁd”Ôj·T |ü<ä∆‹˝À •ø£åD `
Ç˝≤+{Ï$ ñ<˚›XÊ\T.
* ˇø£ ø√s¡T‡ kÕ<ÛäHê düeTj·T+˝À kÕ~Û+#·>∑*π> Á|ües¡ÔHê |ü]e÷D≤ìï \ø£å´+ n+{≤s¡T.
* $<ë´$<Ûëq+ yÓTT‘·Ô+ $<ä´ ñ<˚›X¯+ yÓ’|ü⁄ yÓfi¯SÔ ñ+fÒ, $<ë´]∆ kÕ~Û+#˚ <ëìì \ø£å´+ n+{≤s¡T.
$<ë´ eédüú
$<ä´ ñ<˚›X¯+
\øå±´\T
* $<ë´ ñ<˚X› Ê\qT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À neT\T #˚ùd $<Û+ä >± \øå±´\qT ‘·<qä T>∑TD+>±
düŒw”øº s£ D
¡ ≤\qT m+#·Tø√yê*.
$<ë´Á|üe÷D≤\T, \øå±´\ eT<Ûä´ >∑\ dü+ã+<Ûä+
Relationship between academic standards and objectives
¡D AS4
kÂ+<äs AS6
ü e ÷ # ê s¡ ùdüqø£sT\T
d C…≈£îº |
n_Ûq+ê~´‘·àø£ düŒèVü≤ ÁbÕ
+ #
Á|üX¯+dü 5 · & É +
. o\ +ø£q+
k Õú| T ÷ ˝ ≤ ´
4. e üqeTT 6 . e dü+X‚¢wüD AS7
ékÕú|
5 . y Ó’$< Ûä´+ |ü≥‘¢ ·´
üqeTT Je ‘·‘·«+ ì
C 4 . $X‚¢wüD düTì•J$‘·+˝À
AS2 3. $\Te ø£≥Tº≥ ˚êyX¯ ≤„Hê
Á|ü•ï+#·T≥ u Û≤y ‘·àø 3. $ìjÓ÷>∑eTT
£ n q«j·T+
|ü]ø£\Œq #˚j·TT≥2. Á|ü‹düŒ+~+#·T≥ $<ë´ 2. ne>±Vü≤q
T ≥ \øå ± ´\T
æ≤+#· 1. C≤„qe
1. Á>∑V TT $wüj·T ne>±Vü≤q
AS 1
e÷qdæø£
#·\Hê‘·àø£
1.
5.
nq
düVü
2.
4. ñ
Tø
3. düTì•‘·‘·«+
≤Jø
£s¡D
V ü ≤ düÔ˝≤|
£s¡D
#êÃs
+
¡D
ò ü T e +
Á|üjÓ÷>±\T,
u§eTT÷Hê\
|ü≥ à\T ^j‘·j·÷Ø
qe
|
AS ü⁄D´+ É+
üØo\q\TπøåÁ‘·
AS 3
HÓ’| ·T&
5

Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
a ªÄsYàÁkÕº+>¥µ Á|üø±s¡+ ` $<ë´s¡T∆\˝À nH˚«wüD <äèø£Œ<Ûëìï ø£*–+#˚ $<Ûä+>± uÀ<Ûäq #˚ùd
Á|üÁøÏj·T.
a ªyÓdtº y˚µ Á|üø±s¡+ ` á Á|üÁøÏj·T˝À $wüj·TC≤„q düeTTbÕs¡®q ø£Hêï XÊÁd”Ôj·T $<ÛëHêìøÏ m≈£îÿe
ÁbÕeTTK´‘· Çe«ã&ÉT‘·T+~.
* Á|üjÓ÷»Hê\T :
1. $<ë´s¡T∆\≈£î XÊÁd”Ôj·T |ü<ä∆‹˝À •ø£åD ÇdüTÔ+~.
2. $<ë´s¡T∆\˝À Ä‘·à$XÊ«dü+ ô|+bı+<äT‘·T+~.
3. ø£wüº|ü&ç |üì#˚j·T&É+, |üì MT<ä >ös¡e+ ô|s¡T>∑T‘êsTT.
4. $<ë´s¡T∆\qT uÛ≤$ J$‘êìøÏ dæ<ä∆|üs¡TdüTÔ+~.
5. $<ë´s¡T∆\≈£î Ç+{Ï |üììe«&É+, <ëìì |ü]o*+#·&É+ e+{Ï uÛ≤s¡+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
6. $<ë´s¡T∆\T ñbÕ<Ûë´j·TT\ eT<Ûä´ düVü≤ø±s¡+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
a ø£D+ ` Je⁄\ eTÚ[ø£ Á|üe÷D+ nqT Á|üjÓ÷>∑+q≈£î nqTyÓ’q~ (ÁbÕC…≈£îº |ü<ä∆‹)
a øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T nqT Á|üjÓ÷>∑+q≈£î nqTyÓ’q~ ` nH˚«wüD |ü<ä∆‹.
* 5E MODEL - [Instruction Model)]
5E - qeT÷Hê :
ìs¡«#·q+ : uÀ<Ûäq nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À Áø£e÷qT>∑‘·yÓTÆq 5 <äX¯\T+{≤sTT. Á|ü‹ <äX¯ 'E' ‘√
ÁbÕs¡+uÛeÑ T>∑T≥#˚‘· (Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate) á Á|üøj Ï T· qT 5E
qeT÷Hê n+{≤s¡T.
a á qeT÷Hê nuÛ´Ñ düHêìπø ø±≈£î+&Ü dü+uÛ≤wüD\T ‘Ó*j·TCÒjT· &ÜìøÏ eT]j·TT |ü]o\Hê düMTø£å
»s¡|&ü ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü ‘·s>¡ ‹∑ ˝À, Ä#·sD¡ ˝À, Á|ü‹_+u≤ìï e÷s¡ìZ sπ X∆ +¯
#˚ùd+<äT≈£î ˇø£ #·Á≥+.
a ñbÕ<Ûë´j·TT\T $#·ø£åD‘√ ne\+_+#˚ eè‹Ô|üs¡yÓTÆq uÀ<ÛäqqT kÕ<Ûäq #˚j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑
|ü&ÉT‘·T+~. á kÕ<Ûäq ne>±Vü≤qqT n_Ûeè~∆ #˚j·T&Éy˚T>±ø£ eè‹Ô|üs¡yÓTÆq C≤„HêìøÏ Ä<Ûës¡+>±
≈£L&Ü |üì #˚düTÔ+~.
a $<ë´]úøÏ m+‘· $wüj·T ne>±Vü≤q ñqï yê] y˚T<ÛädüT‡ n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&ÜìøÏ, $<ë´|üs¡yÓTÆq
neT]ø£\qT n+~+#·&ÜìøÏ á 5E qeT÷Hê nuÛÑ´düHêìøÏ ìsêàD≤‘·àø£ |ü<ä∆‹˝À yê] bÕ‘·
Ä˝À#·q\T ô|’q ø=‘·Ô Ä˝À#·q\T ì]à+#˚+<äT≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
a 5E qeT÷Hê ô|<ä›\‘√ düVü‰ nìï ej·TdüT\ yês¡T ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. 5E qeT÷Hê Á|ü‹
nuÛ´Ñ düq <äX˝¯ À #˚jT· e\dæq yê{Ïì $e]düT+Ô ~. eT]j·TT Á|ü‹ <äX¯ 'E' ‘√ ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~.
a Ç+<äT≈£î 5 $<ÛëHê\T ñ+{≤sTT. n$: 1. bÕ˝§ZqT≥ / ìeT>∑ïeT>∑T≥ (Engage),
2. $X‚¢wüD / XÀ<Ûäq (Explore) 3. $es¡D (Explain), 4. $düÔs¡D (Eloborate),
5. eT÷˝≤´+ø£q+ (Evaluate)
a uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ+˝À $$<Ûä s¡ø±\ ã˝≤\qT >∑÷]Ã H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï|üð&ÉT yê{Ï˝À ì‘·´J$‘·+˝À
Á|üeTTKbÕÁ‘· eVæ≤+#˚ ª|òüTs¡¸D ã\+µ >∑T]+∫ ô|’ nsTT<äT 5E <äX¯\qT H˚s¡TÃ≈£î+<ë+.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
(E1)
> Engage
(bÕ˝§ZqT≥)
Evaluate
(eT÷˝≤´+ø£q+) (E2)
>
(E5) Explore
(nH˚«wüD)
>
5E
qeT÷Hê
Eloborate >
($X¯Bø£s¡D) > Explain
(E4) (E3)
($es¡D)
a øöeTs¡ <äX¯˝À ñqï $<ë´s¡T∆\T yê]˝À @s¡Œ&˚ XÊØs¡ø£ e÷s¡TŒ\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+≥÷
kÕe÷õø£|üs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\qT n+^ø£]dü÷Ô ‘·<äqT>∑TD+>± uÛ≤eq\qT, HÓ’|ü⁄D≤´\qT
ô|+bı+~+#·Tø√e\dæ ñ+≥T+~.
a e´øÏÔ düe÷»+˝À ˇø£ #·ø£ÿì bÂs¡Tì>± J$+#·&ÜìøÏ m<äTs¡j˚T´ düyêfi¯flqT, düeTs¡∆e+‘·+>±
n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ á HÓ’|ü⁄D≤´\T, nedüs¡eTÚ‘êsTT.
a Á|ü|+ü #· Äs√>∑´ dü+düú á uÛ≤eq\qT, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ªª<Óq’ +~q J$‘·+˝À m<äTs¡jT˚ ´ nedüsê\qT,
düyêfi¯flqT, düeTs¡úe+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î e´≈£îÔ\≈£î <√Vü≤<ä|ü&˚ n\es¡#·T≈£îH˚, kÕqT≈£L\
Á|ües¡Ôq≈£î #Ó+~q kÕeTsêú´\T>± ìs¡«Væ≤+#·T≥µµ nì ù|s=ÿ+~.
a ñ‘·ÔeT $C≤„qXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹ >∑~ <ëì uÛÖ‹ø£ dü«s¡÷|ü+, uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq, eqs¡T\ düMTø£s¡D,
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\ neT\Tô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
* ñ‘·ÔeT $C≤„qXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹ :
"Of science is poorly taught and badly learnt, it is little morethan burdening the mind
with dead information and is could disnerate even into a new supistition kothan"
* ñ‘·eÔ T ñbÕ<Ûë´j·TTì \ø£Då ≤\T :
` ªª|æ\¢\T düVü≤»+>± ô|]π> yÓTTø£ÿ˝≤¢+{Ïyês¡T. yê] Ä\HêbÕ\Hê #·÷ùd ‘√≥e÷˝Ò
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT. yê] Áù|eT, n_Ûe÷q+, yê‘·‡\´+, Áb˛‘ê‡Vü≤+ e\¢ |æ\\¢ T n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘ês¡Tµµ
` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä.
` ªª&Üˆˆ düπs«|ü*¢ sê<Ûëø£èwüí >±s¡Tµµ ñ‘·ÔeT ñbÕ<Ûë´j·TT&ç˝À eT÷&ÉT $•wüº \ø£åD≤\T+&Ü\Hêïs¡T
` "Love for the profession, for the subject, and for the students"
` ªªqqTï ˇø£ >∑T&é {°#sπ· nì n+<äs÷¡ n+{≤s¡T. ìC≤ìøÏ n+<ä* dü‘´· + ˝Ò<Tä . H˚qT #˚d+æ <ä˝≤¢
$<ë´s¡T∆\qT Ä˝À∫+#˚˝≤ #˚XÊqT n+‘˚µµ ` k˛Áø£{°dt
` ì»+>± $C≤„qXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT k˛Áø£{°dt˝≤ ñ+fÒ eTq Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\˙ï ã&ç
|æ\¢\‘√ ì+&ç, Áô|’y˚{Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\ |ü‘·HêìøÏ ø±s¡DeTj˚T´~.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
7. (Multimedia Package) eT©ºMT&çj÷
· bÕ´πøJ <ë«sê $<ë´s¡T\∆ ≈£î #·øÿ£ {Ï ne>±Vü≤q, Ä˝À#·q\T
ø£*Œk˛Ô+~.
8. e´øÏÔ>∑‘· n<Ûä´j·Tq n\yê≥¢qT ô|+bı+~+#·Tø√e#·TÃ.
9. ñbÕ<Ûë´j·T $<Ûë´s¡T∆\ eT<Ûä´ ùdïVü≤|üPs¡«ø£ yê‘êes¡D≤ìï, $C≤„q n+XÊ\qT dü+Á|ü~+#·T
ø√e&ÜìøÏ M\T ø£\T>∑T‘·T+~.
ACADEMIC STANDARDS - $<ë´Á|üe÷D≤\T
* $wüj·÷e>±Vü≤q :
Understanding
1. ãVüQfi¯ e÷<Ûä´$Tø£ ñ|ü>∑eTeTT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=qT≥
2. $<Ûëq ∫Á‘ê\ yÓ’K]ì >∑eTì+#·&É+
3. #·\q∫Á‘ê\T 'Thorndike nuÛ´Ñ düHêµ dü÷Á‘·eTTqT m˝≤ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+{≤jÓ÷ ‘Ó\TdüTø√e&É+.
* Á|ü•ï+#·&É+ |ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+ :
Questioning & Hypothesis Formation
1. <äèX¯´ uÀ<ÛHä √|üøs£ D¡ eTT\T eT]j·TT <äèX¯´ ÁX¯eD uÀ<ÛHä √|üøs£ D¡ eTT\≈£î >∑\ uÛ<Ò ë\qT Áyêj·T+&ç.
2. düMTøå± ∫Á‘ê\+fÒ @$T{À $e]+#·+&ç?
3. |òæ˝Ÿà Ádæº|t‡ jÓTTø£ÿ Á|üjÓ÷»Hê\qT ‘Ó\|ü+&ç.
4. OHP jÓTTø£ÿ ñ|üjÓ÷>∑+ sêj·T+&ç?
5. $C≤„qXÊÁdüÔeTT˝À ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ $$<Ûä s¡ø±\sTTq |ü⁄düÔø±\qT $X¯Bø£]+#·+&ç?
* Á|üjÓ÷>±\T eT]j·TT πøåÁ‘· |üs¡´≥q\T :
Experiments & Field Trips
1. $$<Ûä uÀ<ÛHä ê eqs¡T\qT ãè+<ë\T>± $<ë´s¡T\∆ qT $&ÉBdæ, #·]Ãdü÷Ô C≤_‘êqT ‘·j÷· s¡T #˚jT· +&ç?
2. uÀ<Ûäq eqs¡T\qT @$<ÛäeTT>± eØZø£]+#ê˝À Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>± $e]+#·+&ç?
3. $<ë´s¡T∆\qT $C≤„q dü+‘·\≈£î rdüTø=ì yÓ[fl uÀ<ÛäHê eqs¡T\qT Á|ü<ä]Ù+|ü#˚j·T&É+.
4. $<ë´s¡T\∆ ˝À uÀ<Ûqä eqs¡T\qT ej·TdüT≈£î ‘·>Z∑ Ø‹˝À ñ|üj÷Ó –+#·&+É ˝À ÁbÕ<Ûëq´‘·qT #·]Ã+#·&+É
<ë«sê ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT sêã{≤º*.
5. @<ÓH’ ê ˇø£ ∫Á‘· Á|ü<sä Ù¡ q≈£î yÓ[fl <ëìì $|ü⁄\+>± $X¯Bø£]+∫ ˇø£ Á|üj÷Ó >∑+>± ‘·j÷· s¡T #˚j÷· *.
* düe÷#ês¡ ùdø£s¡D HÓ’|ü⁄D≤´\T ÁbÕC…øº̆ |üqT\T :
Communication Skills & Project Works :
1. $$<Ûä s¡ø±\ #·\q∫Á‘ê\T e+{Ï ñ|üjÓ÷>±\qT ñ<ëVü≤s¡D\‘√ ˇø£ ÁbÕC…ø˘º s¡÷|ü+˝À
‘·j÷· s¡T #˚jT· +&ç.
2. n+‘·sê®\ düVü‰j·T+‘√ ø£+|üP´≥sY jÓTTø£ÿ Vü‰sY¶y˚sY uÛ≤>±\qT $e]+#·+&ç.
3. ãVüQfi¯ e÷<Ûä´$Tø£ ø£+|üP´≥sYøÏ Over Head Projector (zesY ôV≤&é ÁbıC…ø£ºsY)øÏ eT<Ûä´ >∑\
uÒ<Ûë\qT $e]+#·+&ç.
4. E-mail eT]j·TT Fax \qT $X¯Bø£]+#·+&ç.
Bø£å ` Bø£
9963597645 T{°]qeT:•yêj·
1. kÕ<ÛäHê\T :
n) eTÚœø£ |üØø£å :
a ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $C≤„qXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq düìïy˚XÊ\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï n+XÊ\qT >∑T]+∫
|ü]o*+#·&ÜìøÏ eTÚœø£ |üØø£åqT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ˇø£ kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ.
a $q&É+ / e÷{≤¢&É&É+ nH˚ kÕeTsêú´ìï |üØøÏå+#·&ÜìøÏ $$<Ûä dü+<äsê“¤\˝À s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘ê´\T
ìs¡«Væ≤düT+Ô {≤+.
a $C≤„qXÊÁdü+Ô ˝Àì dü÷Á‘ê\T, ìj·Te÷\T, ìs¡«#·Hê\T yÓTT<ä˝q’… yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü]C≤„q+
$<ë´s¡T∆\≈£î @ y˚Ts¡≈£î ñ+<√ |üØøÏå+#·&ÜìøÏ eTÚœø£ |üØø£å\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔ+.
Ä) {°#·sY &Ó’Ø :
a bÕsƒX¡ Ê˝˝À ø£*Œ+#˚ nuÛ´Ñ düHêqTuÛyÑ ê\˝À |æ\\¢ Á|ü>‹∑ ì yês¡T bÕ˝§Z+≥Tqï $<ÛëHêìï m|üŒ{Ïø|£ ðü &ÉT
|ü]o*+∫ qyÓ÷<äT #˚düTø√e&ÜìøÏ {°#·sY &Ó’Ø ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
a uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq˝À $<ë´s¡T∆\ Á|ü‹düŒ+<äq\qT, Á|ü‹uÛÑqT, ˝Ò<ë ne>±Vü≤Hê ˝ÀbÕ\qT qyÓ÷<äT
#˚j·T&ÜìøÏ, Á|ü‘êé÷ïj·T e÷sêZ\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
a ø±ã{Ïº {°#·sY &Ó’Ø $<ë´s¡T∆\ kÕeTsêú´\qT eT~+|ü⁄ #˚dæ qyÓ÷<äT #˚j·T&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ
s√EyêØ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ kÕ<Ûäq+>± uÛ≤$+#ê*. n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± ª{°#·sY &Ó’Øµì
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
2. sê‘· n+XÊ\T :
n) H√≥T |ü⁄düÔø±\T :
a bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\˝À bÕsƒ¡+ ∫es¡ ñqï nuÛ≤´kÕ\˝Àì düeTdü´\T, yê{Ï kÕ<Ûäq\T |ü]o*+∫
$<ë´]∆ Á|ü>∑‹ì ‘Ó\TdüTø√yê*. >∑DÏ‘ê+XÊ\˝À @j˚T uÛ≤eq\qT ne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+˝À
m+‘· y˚Ts¡≈£î yÓqTø£ã&ç ñHêï&ÉH˚~ ‘Ó\TdüTø√e&É+ <ë«sê, $<ë´]∆øÏ nqTyÓ’q uÀ<ÛäHêuÛÑ´düqqT
n+~+#·&ÜìøÏ M\T ø£\T>∑T‘·T+~.
a $<ë´s¡T∆\ H√{Ÿ|ü⁄düÔø£+˝À bÕsƒ¡XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\T, düeTkÕ´ kÕ<ÛäHê\T, Á|üjÓ÷>∑
$<ÛëHê\T, |ü{≤\T ^j·T&É+, ÁbÕC…≈£îº |üqT\T, |ü]ø£\Œq\T yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\T sêj·T&ÜìøÏ
Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.
Ä) |ü]o\q\T :
a ‘·s¡>∑‹˝À $<ë´s¡T∆\≈£î bÕsƒê´+XÊ\T uÀ~Û+#˚≥|üð&ÉT yês¡T ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§Zqï|ü⁄&ÉT, #·s¡Ã˝À
bÕ˝§Zqï $<Ûëq+, uÛ≤>∑kÕ«eT´+ nsTTq $<ÛëHêìï ã{Ïº yê] Á|ües¡ÔqqT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
|ü]o\Hê nH˚~ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ ˇø£ kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
a ‘·s>¡ ‹∑ yÓTT‘·+Ô |üì, »≥Tº|ìü , e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘ê´\˝À $<ë´s¡T\∆ T bÕ˝§Z+≥Tqï|üð&ÉT, yê]˝À @j˚T
$<ë´Á|üe÷D≤\T ô|+bı+~+|üã&Ü¶jÓ÷ $<ë´s¡T∆\qT |ü]o*+#ê*.
Bø£å ` Bø£
9963597645 T{°]qeT:•yêj·
Ç) dü+|òüT≥q s¡#·q (Anecdotal Record) |üÁ‘êe[ :
a $<ë´s¡T∆\≈£î dü+ã+~Û+∫ eTTKýÓTÆq |òüT≥q\T ˝Ò<ë düìïy˚XÊ\T yê]ì Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæq
dü+|òTü ≥q\ $esê\T, |ü]es¡qÔ e÷s¡TŒ\T qyÓ÷<äT #˚jT· &ÜìøÏ ñ<˚•∆ +∫q ]ø±s¡Tq¶ T ªªdü+|òTü ≥q
s¡#·Hê |üÁ‘êe[µµ nì n+{≤s¡T.
a |üÁ‘êe[ n+fÒ ªªˇø£ Á|ü‘˚´ø£ ∫qï dü+|òüT≥qqT dü+øÏå|üÔ+>± sêj·T&É+µµ.
a ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À |æ\¢\T ô|<ä›yê]ì ÄX¯Ãs¡´|ü]#˚ Ø‹˝À Á|üe]ÔkÕÔs¡T. ˇø£ n+X¯+ |ü≥¢ |æ\¢\T
nqT≈£L\+>±qT, Á|ü‹≈£L\+>±qT, Á|ü‹düŒ+~+#˚ rs¡TqT |ü]o*+#·&ÜìøÏ Ç~ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.
a á dü+|òüT≥q s¡#·Hê |üÁ‘êe[˝À n+<äCÒdæq düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+, $<ë´s¡T∆\ eT÷]ÔeT‘ê«ìï
eT~+|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
á) b˛sYº bò˛*jÓ÷\T :
a uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq˝À $<ë´s¡T∆\T #˚dæq $$<Ûä ø£è‘ê´\qT ùdø£]+∫q $C≤„qXÊÁdüÔ nuÛÑ´düq kÕe÷Á–,
ôdq’ T‡ ù|{Ïø£ yê{Ï Á|ü<sä Ù¡ q\T, |üìrs¡T $esê\qT dü+ø£\q+ #˚dæ uÛÁÑ <ä|sü #¡ &· Üìï ªb˛sYbº ˛ò *jÓ÷µ
n+{≤s¡T.
a $$<Ûä kÕúsTT\˝À $<ë´s¡T\ú T sêdæq yê{Ïì Á|ü<]ä Ù+#·e#·TÃ. M{Ïì ªªe´øÏ>Ô ‘∑ · b˛sYbº ˛ò *jÓ÷µµ n+{≤s¡T.
a ìØí‘· ø±\+˝À $<ë´s¡T∆\ b˛sYºbò˛*jÓ÷\qT #Óø˘*dtº, πs{Ï+>¥ ùdÿ\T e+{Ï kÕ<ÛäHê\ <ë«sê
eT~+|ü⁄ #˚j·Te#·TÃ. Á|ü‘˚´ø£ dü+|òüT≥q\qT, $X‚wü Á|ü‹uÛÑ ø£qã]∫q|üð&ÉT Ä Ä<Ûës¡|üÁ‘ê\qT
uÛÁÑ <ä|sü #¡ e· #·TÃ.
a ø£+|üP´≥sY (ICT) qT|üj÷Ó –+∫ Ä&çj÷Ó , M&çj÷Ó , e|üsbY ÕsTT+{Ÿ Á|ü»+fÒwHü é s¡÷|ü+˝Àq÷,
ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï MS-Word ˝ÀqT uÛÁÑ <ä|sü ∫¡ ˇø£ n+X¯ düe÷#êsêìï e- b˛sYbº ˛ò *jÓ÷
s¡÷|ü+˝À ≈£L&Ü uÛÑÁ<ä|üs¡#·e#·TÃ.
ñ) ìsê∆s¡D e÷|üqT\T (πs{Ï+>¥ ùdÿ\T) :
a $<ë´s¡T∆\ eT÷]ÔeT‘ê«ìï, kÕeTsê∆´ìï n+#·Hê y˚j·T&ÜìøÏ πs{Ï+>¥ ùdÿ\T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
πs{Ï+>¥ n+fÒ @<√ ˇø£ n+XÊìøÏ >∑\ $\TeqT ìsê∆]+#·&É+ nì ns¡ú+.
a ìsê∆sD¡ e÷|üq\T, Äj·÷ \ø£Då ≤\T / <Ûsä êà\T @ kÕúsTT˝À ñ+<√ ìsê∆sD¡ #˚jT· &ÜìøÏ ìsê∆sD¡
e÷|üqT\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
a yê&ÉTø£˝À $$<Ûä ìsê∆sD¡ e÷|üqT\T ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À 5 bÕsTT+{Ÿ ùdÿ\T, 3 bÕsTT+{Ÿ ùdÿ\T
nì kÕ<Ûës¡D+>± yê&É&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
a 5 bÕsTT+{Ÿ ùdÿ\T˝À Excellent, Very Good, Good, Average, Below Average nì
ñ+{≤sTT.
a M{Ï <ë«sê $<ë´s¡T∆\ kÕúsTTì n+#·Hê y˚j·T&É+ <ë«sê @ kÕúsTT˝Àì $<ë´s¡T∆\≈£î m˝≤+{Ï
eP´Vü‰\T neT\T |üs¡#ê˝À ìs¡ísTT+#·Tø√e&ÜìøÏ neø±X¯eTT+≥T+~.
a 3 bÕsTT+{Ÿùdÿ\T˝À Good, Average, Poor nì ñ+{≤sTT. sπ {Ï+>¥ ùdÿ\T˝Àì Á|üXï¯ \ ‘·j÷· Ø˝À
düŒwü‘º · ñ+&Ü*.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
a Bì <ë«sê $<ë´s¡Tú\≈£î nH˚ø£ |ü]ø£\Œq\T #˚dæ yê{Ïì ãTTEe⁄ |üs¡#·eTqe#·TÃqT. Bì e\q @+
»s¡T>∑T‘·T+~? (˝Ò<ë) ñ|üð˙{Ï˝À eTè‘· X¯Øs¡+ m+<äT≈£î ‘˚\T‘·T+~ nì n&ç– yê] Á|üj÷Ó >∑øè£ ‘ê´\˝À
uÛ≤>∑+>± Ä }Vü≤≈£î (˝Òø£) |ü]ø£\Œq\≈£î dü+ã+~Û+∫q ∫Á‘êìï ^∫ yêÚ≤´ì+#·eTqe#·TÃqT.
<äècÕº+‘·eTT\T :
a ∫Á‘ê\T eT~+|ü⁄ #˚j·T&É+ ‘Ó\TdüT≈£îHêïeTT ø£<ë! n˝≤π> ˇø£ |ü<ä∆‹ì #·÷ù| ∫Á‘·eTT (˝Ò<ë)
ø=ìï uÛ≤eq\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\qT $$<Ûä ∫Á‘ê\ <ë«sê $e]+∫q n~ <äècÕº+‘·eTT.
a ñ<ëVü≤s¡D≈£î $<ë´]∆ì X¯øÏÔ s¡÷bÕ+‘·sê\qT ø±˙, X¯øÏÔ ì‘·´‘·« dü÷Á‘êìï ø±˙ ∫Á‘ê\ <ë«sê
$e]+#·eTqe#·TÃqT. <ëìì eT~+|ü⁄ #˚j·T&É+ <ë«sê $<ë´]ú Ä uÛ≤eqqT dü]>± ns¡∆eTT
#˚düTø=qï&Ü (˝Ò<ë) mø£ÿ&Ó’Hê ‘·|üð\Tqï≥¢sTT‘˚ Ä ‘·|üð #˚j·T{≤ìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT ≈£L&Ü
$X‚w¢ +æ #·e#·TÃqT.
Á>±|òæø˘ Äs¡ZHÓ’»s¡T¢ :
a $<ë´s¡Tú\T ‘êeTT H˚s¡TÃ≈£îqï $wüj·÷ìï #·ø£ÿ>± $X¯Bø£]+#·T≥≈£î, $$<Ûä uÛ≤eq\T yê{Ï eT<Ûä´
>∑\ dü+ã+<Ûë\qT $X¯Bø£]+#·T≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
a Ä ∫Á‘êìï $X¯Bø£]+#·T≥˝À yê] Ä˝À#·Hê HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ≈£L&Ü |üØøÏ+å #·e#·TÃqT. $C≤„qXÊÁdü+Ô ˝À
Á|üÁøÏj·÷ HÓ’|ü⁄D≤´\qT eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥≈£î, Ç$ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
a M{Ïì {Ï`#êsYº\T, b˛¢#êsYº\T, yÓHé∫Á‘ê\T, eèø£å∫Á‘ê\T yÓTTˆˆ>∑T yêì e˝Ò yê&Ée#·TÃqT. ˇø£
˝ÀVü≤eTTqT <ëì eTT&ç Kì»eTT qT+&ç y˚s¡T #˚j·TT≥˝À >∑\ <äX¯\qT #·÷|ü⁄≥≈£î b˛¢ #êsYº
<ë«sê $e]+#·eTì <ëìì eT~+|ü⁄ #˚j·Te#·TÃqT.
a <äX¯\T es¡Tdü Áø£eT+˝À ñHêïj·÷ ˝Ò<ë nqï $wüj·÷ìï >∑eTì+∫, eT~+|ü⁄ #˚j·Te#·TÃqT.
(˝Ò<ë) ˇø£ ÁbÕDÏ J$‘· #·]Á‘·qT b˛¢ #êsYº <ë«sê #·÷|üeTì Ä <äX¯\qT dü]>± e]í+#ê&Ü?
˝Ò<ë? nì eT~+|ü⁄ #˚j·Te#·TÃqT.
Probes :
a ˇø£ XÊÁdüÔ uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫ $<ë´]úøÏ >∑\ C≤„Hêìï, n‘·ìøÏ Ä uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫ n‘·ìøÏ
m+‘· es¡≈£î ‘Ó\Tk˛ nqï $wüj·T+ ‘Ó*j·T&É+ #ê˝≤ nedüs¡+ ø£<ë! m+<äTø£+fÒ n‘·ìøÏ >∑\
|üPs¡«C≤„Hêìï Ä<Ûës¡+>±H˚ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·sê«‘· ‘êqT #Ó|Œü uÀj˚T bÕsƒêìøÏ Á|üD≤[ø£ y˚dTü ø√>∑\&ÉT.
a ñ<ëVü≤s¡D≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ã\eTT ` s¡ø±\T bÕsƒ¡+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ eTT+<äT n‘·ìøÏ ã˝≤\T `
s¡ø±\T≈£î dü+ã+~Û+∫q ∫Á‘ê\T #·÷|æ n+<äT˝À edüTÔe⁄\T ø£<ä\{≤ìøÏ @ ã\+ Á|üjÓ÷–+#·
ã&ç+<√ n&É>∑e#·TÃ. uÛÑ÷e÷´ø£s¡¸D ã˝≤ìøÏ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #Ó|üŒeTì ˇø£ fÒãT˝Ÿô|’ ñqï
|ü⁄düÔø£+ô|’ ã\+ Á|üjÓ÷–+#·ã&ç+<ë ˝Ò<ë nì n&ÉT>∑T‘·÷ yê]øÏ ã\eTT, #·\qeTT >∑\
‘·|üð&ÉT uÛ≤eq\T dü]#˚j·Te#·TÃqT.
a M{Ï <ë«sê yê] Ä˝À#·Hê $<ÛëHêìï yê]øÏ >∑\ Á|üÁøÏj·÷ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ns¡∆+ #˚düTø√e&É+,
#·sÃ¡ ≈£î Áù|sπ |æ+|ü#d˚ ,æ yê] uÛ≤eHê_Ûeè~∆øÏ n+‘·sT¡ “¤~ø∆ Ï ñ|üj÷Ó >∑|&ü ç Á|ü‹ $wüjT· + m+<äT≈£î,
@$T{Ï, m˝≤ nqï Á|üX¯ï\T y˚j·T&É+ H˚]Œ+#·e#·TÃqT.
a uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü]|ü⁄wìºæ Çe«&ÉyT˚ ø±ø£, nuÛ≤´düq≈£î ùdïVü≤|üPs¡«ø£ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+∫,
#·ø£ÿ{Ï |òü\e+‘·yÓTÆq #·s¡Ã\≈£î y˚~ø£ ø£*Œ+∫ yê]øÏ >∑\ C≤„Hêìï q÷‘·q |ü]dæú‘·T˝˝À
$ìjÓ÷–+#·&ÜìøÏ á eT~+|ü⁄ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~.
Bø£å ` Bø£
9963597645 T{°]qeT:•yêj·
K.W.L. Charts :
a á #êsYº $<ë´]úøÏ @$T ‘Ó\TdüT (Knows - K), @$T ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£î+≥THêï&ÉT (Wants to

Knows - W) eT]j·TT ˇø£ uÛ≤eq ($wüj·÷ìøÏ) dü+ã+~Û+∫ @$T H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT (Learned
- L) nqT $wüj÷ · \T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ Á>±|òøæ ˘ Äs¡HZ »’Ó sY ø£qTø£ bÕsƒ+¡ ÁbÕs¡+_Û+#˚
eTT+<äT, bÕsƒ¡+ eT<Ûä´˝À, bÕsƒ¡+ ∫es¡ ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êj·Tqïe÷≥.
a ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡T\∆ »yêãT\ C≤_‘êqT ‘·j÷· s¡T#˚dæ <ëì <ë«sê yês¡T @$T H˚sT¡ Ã≈£îHêïs√
ø±≈£î+&Ü yê]øÏ >∑\ ‘·|üð&ÉT uÛ≤eq\qT ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø=ì yê{Ïì dü]#˚j·T{≤ìøÏ eT]j·TT Ä
‘·|ðü &ÉT uÛ≤eq\T @s¡Œ&É{≤ìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T nH˚«wæ+∫ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT yê{Ïì dü]#˚jT· e#·TÃ
(˝Ò<ë) $<ë´s¡T∆\T yês¡+‘·≥ yêπs yê{Ïì dü]#˚düTø=H˚ $<Ûä+>± dü+<äsê“¤\qT ø£*Œ+#·e#·TÃqT.
a ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eTq≈£î düT|ü]∫‘·yÓTÆq 6 s¡ø±\ Á|üX¯ï\qT (mes¡T, @$T{Ï, m|üð&ÉT, mø£ÿ&É,
m+<äT≈£î, m˝≤) y˚dæ yês¡T Ä uÛ≤eqqT ns¡∆+ #˚düTø√e{≤ìøÏ e÷s¡Z+ düT>∑eTeTT #˚j·Te#·TÃqT.
$<ë´]ú @$T H˚s¡TÃø√yê\qT≈£î+≥THêï&ÉT nqï $wüj·T+ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
a $<ë´]ú yê{Ïì áÁøÏ+~ $<Ûä+>± ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î : dü÷s¡´ ≈£î≥T+ãeTT˝Àì
Á>∑Vü‰\T yê{Ï |ü]e÷D≤\T, yê{Ï ñ|üÁ>∑Vü‰\T yÓTTˆˆ$ dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ ø√dü+ yê]øÏ
@$T ‘Ó\TdüT, @$T ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£î+≥THêïs√, ‘·sê«‘· @$T H˚s¡TÃ≈£îHêïs√ á #êsYº˝À
bı+<äT|üs#¡ e· #·TÃ.
Task Based Assessments :
a ˇø£ uÛ≤eq≈£î (˝Òø£) |ü<ä∆‹ (˝Òø£) Je Á|ü|ü+#êìøÏ dü+ã+~Û+∫ $<ë´]ú jÓTTø£ÿ ne>±Vü≤qqT
eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥≈£î n‘·ìøÏ >∑\ $#ês¡D kÕeTsêú´ìï Probe #˚j·TT≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
a ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î, Ç‘·s¡T\≈£î yê] |æ\¢\ |ü≥¢ >∑\ Expectations m+‘·es¡≈£î
Realize #˚j·T>∑*>±s¡T nqï $wüj·T+ô|’ |ü]|ü⁄wæºq+~+#·T≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
a Bì <ë«sê $C≤„qXÊÁdüÔ $<ë´ $<ëq+˝À e÷s¡TŒ\T rdüTø=ìe∫Ã, |æ\¢\≈£î ≈£L&Ü yê]øÏ >∑\
XÊÁdüÔ ne>±Vü≤qqT eè~∆ #˚düTø=qT≥≈£î ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
a edüTÔe⁄˝À #·\HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eq\ ne>±Vü≤qqT eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥≈£î ˇø£ fÒãT˝Ÿô|’
|ü⁄düÔø±ìï ñ+∫ n~ #·*düTÔ+<ë ˝Ò<ë nì |æ\¢\ n_ÛÁbÕj·÷\T yê]∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\≈£î
$es¡D n&ç–q|üð&ÉT <ëìì eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥ <ë«sê #·\HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q yê]øÏ >∑\
ne>±Vü≤q m+‘·es¡≈£îqï<äì ‘Ó\TdüTø√e#·TÃqT.
a n<˚ $<Ûä+>± }>∑T‘·Tqï ˇø£ ø=eTà MT<ä ˇø£ ø√‹ ñ+fÒ n~ ø£<äT\T‘·T+<ë (˝Ò<ë) ø±s¡D≤\T
#Ó|ü⁄‘·÷ ø=eTà #·\HêìøÏ, ø√‹ #·\HêìøÏ >∑\ dü+ã+<Ûë\qT $e]+#·eTqe#·TÃqT.
a ˇø£ $<ë´]ú düeT÷Vü‰ìøÏ á ø£è‘ê´ìï Ç∫Ã yê] »yêãT\qT eT~+|ü⁄ #˚dæq|üð&ÉT $$<Ûä
$<ë´s¡Tú\ ne>±Vü≤qqT, yê{Ï˝À >∑\ uÒ<Ûë\T, <ëìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e#·TÃqT.

Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
4. $\TyÓ’q düe÷#ês¡+ \_ÛdüTÔ+~.
5. $ø£˝≤Œ\ düC≤rj·T‘· kÕúsTTì e÷s¡Ã&É+ <ë«sê |üØø£å kÕeTsê∆´ìï ô|+#·e#·TÃ.
6. $<ë´s¡T∆\T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&É+˝À >∑\ ndü+ã<ä∆‘·qT ‘·–Z+#·e#·TÃ.
7. $X¯«dü˙j·T‘·, düÁ|üe÷D‘· m≈£îÿe.
8. HêDýÓTÆq Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃ.
9. ‘ê]ÿø£ Ä˝À#·Hê $<Ûëq+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
* MC |ü]$T‘·T\T :
1. Á|üXÊï|üÁ‘êìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ ø£wüº+.
2. Á|üXÊï|üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À, $wüj·T |ü]C≤„q+, kÕeTs¡∆´+, HÓ’|ü⁄D´+ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ
u≤>± ñ+&Ü*.
3. Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À düeTj·T+, e´j·T+ m≈£îÿe.
4. uÛ≤e Á|üø£≥q≈£î, uÛ≤wü≈£î, düeTÁ>∑ ìy˚~ø± HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ, eéd”úø£s¡D≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&É<äT.
5. yêdüÔyê˝…’q düe÷#êsêìï e÷Á‘·+ |üØøÏå+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
kÕ<äèX¯´ Á|üX¯ï\T (Analogy Type Questions) :
a Ç∫Ãq n+XÊ\˝À kÕ<äèX¯´+ Ä<Ûës¡+>± »yêãT\T sêj·Te\dæ ñ+≥T+~. ˇø=ÿø£ÿ Á|üX¯ï˝À 3
n+XÊ\T es¡TdüÁø£eT+˝À ÇkÕÔs¡T. yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT n+XÊ\ eT<Ûä´ >∑\ dü+ã+<Ûä+ >∑eTì+∫
¬s+&Ée »‘·˝À U≤∞ ñ+∫q n+XÊìï |üP]+#ê*. Bì e\¢ $<ë´s¡T∆\˝Àì ‘ê]ÿø£X¯øÏÔì
|üØøÏ+å #·e#·TÃ.
ñ<ëVü≤s¡D: 1) HÓeT* ` |üøÏå : : |ü⁄* ` ...................
2) ˙s¡T ` Á<äe+ : : ÄVü‰s¡+ ` ..................
$&ç <äÁkÕÔ\T or (Portfolios) b˛s¡Tº bò˛*jÓ÷\T :
a b˛sYºbò˛*jÓ÷\T ˇø£ $<ë´]∆ jÓTTø£ÿ n_Ûeè~∆ì eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥j˚T. nsTT‘˚ á $<ë´]ú,
$T>∑‘ê $<ë´s¡T∆\≈£î b˛{° ø±<äT nH˚ $<ÛëHêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·ì∫Ã, ô|’ ‘·s¡>∑‘·T\≈£î Á|üyÓ÷{Ÿ
#˚j·TT≥≈£î ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ düT\uÛÑ‘·s¡+ n>∑TqT.
a b˛sYbº ˛ò *jÓ÷ eT~+|ü⁄˝À d”«j·T eT÷˝≤´+ø£q+ n+‘·s‘Z¡ · uÛ≤>∑+ ø£qTø£ m≈£îÿe b˛{° yê‘êes¡D+˝À
Á|ü‹≈£L\ ñ‘êŒ<äø‘£ \· qT ìs¡÷|æ+#·TqT.
a Bì <ë«sê $<ë´s¡T∆\T ‘·eT ˝ÀbÕ\ô|’ πø+ÁBø£]+#·T≥≈£î Çwüº|ü&És¡T.
a m+<äTe\¢q+fÒ ñqï‘· ‘·s¡>∑‹ kÕúsTT bı+<ä{≤ìøÏ b˛{°˝À n$ nes√<Ûë\T>± $X¯«dækÕÔs¡T.
nH˚øe£ ÷s¡T,¢ b˛sYbº ˛ò *jÓ÷\qT, kÕ+Á|ü<ëj·T eT~+|ü⁄ |ü<‘∆ä T· \≈£î nqTã+<Û+ä >± ñ|üj÷Ó –+#·
ã&É≥y˚T ø±ì yê{Ï kÕúq+˝À ñ|üjÓ÷–+#·ã&Ée⁄.
a b˛sYºbò˛*jÓ÷\qT eè~∆ #˚düTø=H˚~ $<ë´s¡T∆˝Ò ø±ì, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ø±<äT. $<ë´s¡T∆\T ùd«#·Ã¤>±
‘·eT b˛sYºbò˛*jÓ÷˝À¢ì n+XÊ\qT m+|æø£ #˚düTø√e#·TÃ.
a yÓTT‘·Ô+ b˛sYºbò˛*jÓ÷ Á|üÁøÏj·T ñbÕ<Ûë´j·T`$<ë´]∆ düVü≤ø±s¡ Á|üj·T‘·ï+>±, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
$<ë´]∆øÏ dü\Vü‰<ës¡T\T>± e÷]q #ê˝≤ Á|üjÓ÷»qø±]>± ñ+&ÉTqT. ‘·q $~Ûì ‘·ØŒ¤<ÛäT
Ç#·TÃyê&ÉT>±H˚ ø±ì q&ç|æ+#·Tyê&ÉT ø±<äT.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
5. ùdø£]+#·&É+ (Gather) : |òü*‘ê\qT }Væ≤+#·&ÜìøÏ ìsê∆s¡D≈£î sêe&ÜìøÏ |ü]o\q <ë«sê
ùdø£]+∫q düe÷#ês¡+ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
6. qyÓ÷<äT #˚j·T&É+ (Record) : Á>±|òt\T, |ü{Ïºø£\ s¡÷|ü+˝À |ü]o\q, C≤_‘ê\qT H√≥T
|ü⁄düÔø£+˝À qyÓ÷<äT #˚j·÷*.
7. Á|ü<ä]Ù+#·&É+ (Display) : #êsYº\T, |ü{Ïºø£\T, Á>±|òt\ s¡÷|ü+˝À C≤_‘ê\qT Á|ü<ä]Ù+#·&É+.
8. }Væ≤+#·&+É (Interpret) : s¡÷bı+~+∫q C≤_‘ê Ä<Ûës¡+>± }Væ≤+#·&+É <ë«sê |ò*ü ‘ê\qT
ìsê∆]+#ê*.
9. qeT÷Hê $ìjÓ÷>∑+ (Use a Model) : @<Ó’Hê ˇø£ Ä˝À#·q, ˇø£ edüTÔe⁄, ˇø£ n+X¯+ m˝≤
|üì #˚dTü +Ô <√ ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e&ÜìøÏ n<˚ \ø£Då ≤\qT b˛*q qeT÷HêqT s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
10. }Væ≤+#·&É+ (Predict) : |ü]o\q\T ˝Ò<ë nqTuÛÑyê\ Ä<Ûës¡+>± sêuÀe⁄ |òü*‘ê\qT
}Væ≤+#·Tø√yê*.
11. ìsê∆]+#·&+É (Inference) : |ü]o\q\ Ä<Ûës¡+>± |ò*ü ‘ê\qT ìsê∆]+#·&ÜìøÏ, dü+|òTü ≥q\qT
$e]+#·&ÜìøÏ ‘ê]ÿø£ $y˚#·qqT ñ|üjÓ÷–+#ê*.
12. |ü]ø£\Œq (Hypothesis) : }Væ≤+∫q ˝Ò<ë sêuÀe⁄ |òü*‘ê\ >∑T]+∫ $e]+#·&É+.
13. Á|üD≤[ø£ ` Á|üjÓ÷>∑+ ìs¡«Væ≤+#·&É+ (Plan and conduct experiment) : |ü]ø£\ŒqqT
|üØøÏå+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq k˛bÕHê\qT >∑T]Ô+∫ ùdø£]+∫q <ä‘êÔ+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± Á|üD≤[ø£
Á|üø±s¡+ Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·÷*. ùdø£]+∫q C≤_‘ê\qT qyÓ÷<äT #˚dæ $X‚¢wæ+#ê*.
14. #·ss¡ êX¯ó\ ìj·T+Á‘·D (Control Variables) : Á|üj÷Ó >∑ |ò*ü ‘ê\qT Á|üu≤Û $‘·+ #˚ùd ø±s¡ø±\qT
>∑T]Ô+∫ yê{Ïì ìj·T+Á‹+#ê*. ˇø£ Á|üjÓ÷>∑+˝À ˇø£ #·s¡sê•ì e÷Á‘·y˚T |üØøÏå+#ê*.
s¡÷Á_ø˘‡, πs{Ï+>¥ ìsê∆s¡D e÷|üqT\T, ùdÿ˝Ÿ‡, XÀ<ÛäHê dü÷∫ø£\T (#Óø˘*dtº‡)
eT]j·TT |ü]o\Hê |üÁ‘ê\ ñ|üjÓ÷>±\T
a s¡÷Á_ø˘‡ nq>± |üØø£\å ≈£î dü+ã+~Û+∫q ˇø£ >∑Dq |ü]ø£s+¡ (Measuring tool), sπ {Ï+>¥ ùdÿ˝Ÿ‡
(ìsê∆s¡D≤ e÷|üqT\T) nq>± ˇø£ n+XÊìøÏ >∑\ $\TeqT ìsê∆]+#·&É+, |ü]o\Hê |üÁ‘ê\T
$<ë´s¡T∆\ jÓTTø£ÿ Á|ües¡Ôq\qT e÷|üqeTT #˚j·TT≥≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqT.
a nsTT‘˚ s¡÷Á_ø˘‡, πs{Ï+>¥ ùdÿ˝Ÿ‡ eT]j·TT |ü]o\Hê |üÁ‘ê\T $<ë´s¡T∆\ jÓTTø£ÿ bÕsƒ¡´, bÕπsƒ´‘·s¡
$wüj·÷\qT ìs¡+‘·s¡+ düeTÁ>∑+>± eT~+|ü⁄ #˚j·TT≥˝À m+‘·>±H√ düVü‰j·T|ü&É‘êsTT.
a nsTT‘˚ Ç$ $<ë´s¡T∆\ düeTÁ>∑ eT÷]ÔeT‘·« n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. Ç$ ÁbÕ<Ûä$Tø£ kÕúsTT˝À
$C≤„qXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À düeTÁ>∑+>± $<ë´Á|üe÷D≤\T kÕ~Û+#·T≥≈£î Ç$
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. M{Ï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
s¡÷Á_ø˘‡ :
a s¡÷Á_ø˘ nH˚ |ü<ä+ ª¬s&éµ nH˚ ˝≤{ÏHé |ü<ä+ qT+&ç e∫Ã+~.
a ÄHé˝…’Hé yÓTÁ]j·TyéT`yÓuŸdüºsY ì|òüT+≥Te⁄ Á|üø±s¡+ s¡÷Á_ø˘ nq>± ªˇø£ nBÛø£è‘· ìj·TeTeTTµ
eT]jÓTTø£ ns¡+∆ ªe÷s¡<Z sä Ù¡ ø±ìøÏµ ˝Ò<ë $<ë´|üØøå± ù||üs≈¢¡ î£ , ÁbÕC…≈î£ \º ≈£î ˝Ò<ë |üØø£\å e÷s¡Tÿ\T
Çe«&ÜìøÏ ‘·j·÷s¡T #˚j·Tã&çq ì]∆wüº Á|üe÷D+.
Bø£å ` Bø£
T{°]qeT:•yêj·
düÁø£eTyÓTÆq Ä#·s¡D≈£î e÷s¡Z+ düT>∑eT+#˚düTÔ+~ |ü]düsê\ $<ä´ ÄX¯j·÷ìøÏ, ì» Ä#·s¡D≈£î eT<Ûä´ qTqï
e´‘ê´kÕìøÏ yês¡~Û>± ñ|üø£]düTÔ+~ ` j·THé.dæ.m|òt 2005.
F kÕúìø£ |üsêés¡D+ $<ë´]∆ jÓTTø£ÿ e´øÏÔ>∑‘· nqTã+<Ûë\T, C≤„q düeTTbÕs¡®q≈£î Á|üy˚X¯ <ë«sê\T,
n+‘˚ø±≈£î+&Ü $C≤„q Á|ü|ü+#êìï eT]+‘· <ä>∑Zs¡>± #˚düTÔ+~. Ç~ ˇø£ n+‘êìøÏ e÷s¡Z+ ø±<äT. Ç~
ÁbÕs¡+uÛÑeTT eT]j·TT >∑eT´+ ≈£L&Ü ` j·THé.dæ.m|òt 2005.
F XÊg kÕ+|ò”Tø£ n+XÊ\T ¬s+&ÉT ø£*|æ |ü]düsê\ $C≤„q+>± |ü]>∑DÏdüTÔHêï+.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $<ë´ Á|üD≤[ø£ #·Á≥+ (APSCF) 2011 Á|üø±s¡+
F $<ë´]∆˝À |ü]düsê\ n<Ûä´j·Tq+ ˇø£ eT+∫ |ü]o\≈£îì>± nH˚«wü≈£îì>± ñ+#ê\ì n_ÛÁbÕj·T
|ü&TÉ ‘·Tqï~.
F kÕ<Ûës¡D $wüj·÷\qT m˝≤ Ä˝À∫+|üCÒj·÷*. $<ë´s¡T∆\˝À Ä˝À#·q\T ø£*–+#˚ Á|üX¯ï\T @$<Ûä+>±
ñ+{≤sTT. ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ »]–+~. nø£ÿ&É @eTT+~? n~ m˝≤ |üì#˚düTÔ+~? n~ Ç˝≤π> m+<äT≈£î
ñ+~?
F $<ë´s¡T∆\ Ä˝À#·q\ qT+&ç uÛ≤eq\qT @s¡Œs¡#·&É+, uÛ≤eq\qT $düÔè‘·|üs¡#·&É+ nedüs¡eTì
n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~.
F |ü]düsê\˝À #ê˝≤ $wüj÷· \T Áø£eTã<ä+∆ >± »s¡T>∑T‘êj·Tì $<ë´s¡T\ › #˚ >∑T]Ô+Ô |ü #˚j÷· *. ñ<ëVü≤s¡D≈£î:
m+&Üø±\eTT, yêqø±\eTT, #·*ø±\eTT @s¡Œ&É&É+, uÛÑ÷$T ÁuÛÑeTD≤\qT $<ë´]∆ >∑T]Ô+∫ }Væ≤+∫
e÷s¡TŒ\qT nq«sTT+#·Tø√e&É+, #Ó≥T¢ ∫>∑T]+#·&É+, |ü+≥\T |ü+&ç+#·&É+ m˝≤ »s¡T>∑T‘·THêïj·Tì
$<ë´s¡T∆\T Ä˝À∫+#˚≥≥T¢ #˚j·T&É+.
F |æ\¢\≈£î Á|ü|ü+#·+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–+#·&É+, |ü]XÀ<Ûäq˝À¢ |æ\¢\T bÕ˝§ZH˚˝≤ #˚j·T&É+.
F #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\qT nH˚«wæ+#˚+<äT≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.
F yÓTT<ä{ ¬s+&˚fi¯fl˝À Á|ü‘˚´ø£ yÓ’C≤„ìø£ XÊg bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düVü≤ø±s¡+ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ Ä ÄH˚«wüD ñ+&Ü*.
uÛ≤cÕ|ü⁄düÔø£+ |æ\¢\ #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\ |ü≥¢ ˝Ò<ë ‘ê<ë‘·à´‘· eè~∆ #Ó+<˚˝≤ #·÷&Ü*.
F |æ\¢\T #·T≥÷º ñ+&˚ Á|ü|ü+#êìï |ü]o*+∫ nq«sTT+#·T≈£îH˚˝≤ eT÷&Ée ‘·s¡>∑‹ qT+&ç |ü<äe ‘·s¡>∑‹
es¡≈£î $C≤„qXÊg$<ä´ |ü]düsê\ $C≤„q+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± ñ+&Ü*.
F dü+<äs√“¤∫‘·+>±, ns¡∆e+‘·+>± |æ\¢\≈£î ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚˝≤ $C≤„qXÊg n+XÊ\T ñ+&Ü*. neT÷s¡Ô
Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü yêdü$Ô ø£ Á|ü|+ü #·+˝À eéVü≤]+#˚+<äT≈£î neø±XÊ\T ø£*Œ+#˚˝≤ á <äX˝¯ Àì
n+XÊ\T n+<äCÒj·÷*.
F $C≤„q, kÕ+|òæTø£ XÊÁkÕÔ\ uÛ≤eq\qT, Ä˝À#·q\qT |ü]düsê\ $C≤„Hêìï n+~düTÔqï $<ÛëHêìï
ø=qkÕ–dü÷Ô eT]+‘· ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*.
F |æ\¢\≈£î |ü]o\q, nH˚«wüD, Á|üø£è‹‘√ düVü≤dü+ã+<ÛëìøÏ neø±X¯+ n+~+#ê*. ø±ã{Ïº á XÊÁkÕÔ\
bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£, dæ\ãdt\≈£î bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·j·T‘·\T ø£*dæ |üì#˚j·÷*.
F <Óq ’ +~q nqTuÛyÑ ê\ qT+&ç |ü]C≤„q+ bı+<˚˝≤ á <äX˝¯ À XÊÁd”j Ô T· uÛ≤eq\qT uÀ~Û+#ê*. kÕ<Ûës¡D
Á|üjÓ÷>±\T, nqTuÛÑyê˝Ò ø±≈£î+&Ü |æ\¢\T m<äTs¡TÿH˚ düeTdü´\≈£î ns¡∆e+‘·yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq\ <ë«sê
|ü]cÕÿs¡+ \uÛÑéTj˚T´ $<ÛäeTT>± nuÛÑ´düq kÕπ>$<Ûä+>± #·÷&Ü*.
F ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√qT, düeTej·TdüTÿ\ ãè+<ä+‘√q÷ #·sÃ¡ \T, ~q|üÁ‹ø£\ qT+&ç düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·&+É ,
|ü]düsê˝À¢ì $C≤„qe+‘·T˝…’q e´≈£îÔ\‘√ e÷{≤¢&É&É+.
F düT\TyÓ’q eqs¡T\ qT+&ç düe÷#ês¡eTT ùdø£s¡D, düT\TyÓ’q Á|üjÓ÷>±\T |ü]XÀ<Ûäq\T yÓTT<ä˝…’q |æ\¢\T
uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·ì#˚Ã |ü<ä∆‘·T˝À¢ nuÛÑ´düq »s¡>±*.
F @ dü+<äs¡“¤+˝À @ ø£è‘·´+ ø£*Œ+#ê\qï~ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç kÕeTs¡ú´+, #=s¡eqT ã{Ïº ñ+≥T+~.
F nìï dü+<äsê“¤\˝À ñ|üø£]+#˚ ø=ìï ø£è‘ê´\T ~>∑Te bı+<äT|üs¡#·ã&Ü¶sTT. Ç$ uÀ<Ûäq nuÛÑ´düq
yê´dü≈£îÔ\T ` HÓ’|ü⁄D≤´\qT eè~∆ #˚j·T&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
1) ø±s¡´ •_s¡+ (Workshop) 2) dü<ädüT‡ (Seminar) 3) dæ+b˛õj·TyéT (Symposium) 4) bÕq˝Ÿ
#·s¡Ã (Panel Discussion) 5) Hê≥ø°ø£s¡D (Dramatisation) 6) kÕs¡÷|ü´ |ü<ä∆‹ (Simulation) \qT
ñ|üjÓ÷–+∫ |ü\T ø£è‘ê´\T @sêŒ≥T #˚j·Te#·TÃ.
ø±s¡´ •_s¡+ (Workshop) :
F |æ\¢\qT ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕ˝§ZH˚ e´≈£îÔ\qT ˇø£ ì]∆wüºyÓTÆq |üì˝À ìeT>∑ï+ #˚j·T&É+ ø±s¡´>√wæ˜˝À uÛ≤>∑+.
F ø£sêà>±sê˝À¢ ø±]à≈£î\T, j·T+Á‘ê\T, |üìeTT≥¢‘√ |üì#˚dæ ñ‘·Œ‹Ôì kÕ~Û+#˚≥≥T¢ |æ\¢\≈£î |ü]ø£sê\T
˝Ò<ë edüTÔkÕe÷Á–ì Ç∫Ã düè»Hê‘·àø£ ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§ZH˚≥≥T¢ #˚kÕÔs¡T.
F á ø£è‘ê´\T e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$ ø±e#·TÃ ˝Ò<ë »≥¢ yêØ>± ø±e#·TÃ.
F bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ >∑\ $T˙øÏ{ŸqT ñ|üjÓ÷–+∫ |æ\¢\‘√ e´øÏÔ>∑‘·+>± >±˙ »≥¢˝À >±˙ ø=ìï ø£è‘ê´\T
#˚sTT+#·e#·TÃ.
F ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘êeTT uÀ~Û+#·e\dæq bÕsƒêìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq kÕeTÁ–ì Ç˝≤+{Ï
ø±s¡´•_sê˝À¢ ‘·j·÷s¡T#˚düTø√e#·TÃ.
F Ç+<äT˝À bÕ˝§ZH˚ e´≈£îÔ\T s¡+>∑T\ ø±–‘ê\T, Á&ÜsTT+>¥ ø±–‘ê\T, ùdÿ\T, ø£‘ÓÔs¡, s¡ã“s¡T ˝Ò<ë ø£Ás¡,
eT{Ïº yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+∫ nedüs¡eTj˚T´ kÕe÷Á–ì ‘·j·÷s¡T #˚düTø√e#·TÃ.
F dü+øÏå|üÔ+>± #ÓbÕŒ\+fÒ e´øÏÔ>∑‘·+>± >±˙, »≥¢˝À >±˙ #·s¡Ã, düè»Hê‘·àø£ #·s¡´\ <ë«sê nedüs¡eTj˚T´
edüTÔe⁄\qT / bÕ´πøJ\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&ÜìøÏ ñ|üø£]+#˚<˚ ø±s¡´•_s¡+ nì #Ó|üŒe#·TÃ.
2. ôd$THêsY / dü<ädüT‡ :
F BìøÏ+<ä nH˚ø£eT+~ $<ë´s¡Tú\T ˇø£ düeTdü´qT >∑T]+∫ <äsê´|ü⁄Ô #˚dæ ‘·eT |òü*‘ê\qT ìy˚~kÕÔs¡T.
yês¡T e´øÏ>Ô ‘∑ +· >±>±ì, dü$Twæ>º ± >±ì düeTdü´qT <äsê´|ü⁄Ô #˚kÕÔsT¡ . ìy˚~ø£\qT düe÷y˚XÊìøÏ düeT]ŒkÕÔsT¡ .
yê{Ïì düe÷y˚X¯+˝À #·]ÃkÕÔs¡T. Bì˝À bÕ˝§ZH˚ e´≈£îÔ\T ø=ìï n+XÊ\qT düŒwüº+ #˚düTø√e&ÜìøÏ
ùd«#·Ã¤>± Á|ü•ïkÕÔs¡T. Hêj·T≈£î&ÉT Á|ü‹ e´øÏÔø° #·s¡Ã˝À bÕ˝§ZH˚ neø±XÊìï ø£*ŒkÕÔ&ÉT.
3. dæ+b˛õj·T+ >√wæº (Symposium) :
F Ç+<äT˝À m+|æø£ #˚dæq $wüj·T+˝Àì $$<Ûä n+XÊ\ô|’ bÕ˝§ZH˚ düuÛÑT´\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT
ñ|üHê´kÕ\ <ë«sê >±ì, ‘êeTT s¡∫+∫q $wüj·÷\qT #·~$ $ì|æ+#·≥+ <ë«sê >±ì n+~kÕÔs¡T.
F Ádüºø˘ eTVü‰X¯j·TTì Á|üø±s¡+ dæ+b˛õj·T+ yêÚ≤´Hê\ düeTT<ëj·T+>± ñ+≥T+~. Ç$ eTÚœø£+>±
>±ì, *œ‘·+>± >±ì ñ+&Ée#·TÃ. $_Ûqï uÛ≤yê\qT, <äèø£Œ<∏ë\qT n+~düTÔ+~.
F Bì eTTK´ ñ<˚›X¯+ @eT+fÒ $yê<ädüŒ<äyÓTÆq $wüj·÷\ô|’ düŒwüºyÓTÆq ne>±Vü≤q bı+<ä&É+ ÁXÀ‘·\T #·s¡ÃqT
$ì düeT]Œ+∫q _Ûqï <äèø£Œ<∏ë\ô|’ yê{Ï ÁbÕeTTK´+ô|’ ìX¯Ãj·÷‘·àø£ n_ÛÁbÕj·÷\qT @s¡Œs¡#·Tø=+{≤s¡T.
F düuTÑÛ ´\T ‘·eT˝À‘êeTT Á|üXï¯ \T y˚dTü ø=ì $esê\qT |ü]o*+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
á #·sêÃ ø±s¡´Áø£eT+ ‘·s¡>∑‹ m<äT≥ »s¡T>∑T‘·T+~.
F ‘·s¡>∑‹ qT+∫ ≈£L&Ü Á|üX¯ï\qT d”«ø£]+∫ dæ+b˛õj·T+˝À #·]ÃkÕÔs¡T. #·s¡Ã˝À bÕ˝§ZH˚yê] dü+K´ 4
˝Ò<ë 5 ñ+fÒ eT+∫~.
4. bÕq˝Ÿ #·s¡Ã (Panel Discussion) :
F Ç~ ô|<ä› Á>∑÷|ü⁄˝À ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+≥T+~. á ø±s¡´Áø£e÷ìï ‘·s¡>∑‹˝Àì ∫qï Á>∑÷|ü⁄ ˇø£{Ï (4
qT+&ç 8 eT+~) ‘·s¡>∑‹ m<äT≥ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. á Á>∑÷|ü⁄qT ªªbÕHÓ˝Ÿµµ n+{≤s¡T. BìøÏ ˇø£ n<Ûä´≈£åî&ÉT
ñ+{≤&ÉT.
F düuTÑÛ ´\T Ç‘·ì Ä<Û«ä s¡´+˝À #·]ÃkÕÔsT¡ . Ms¡+‘ê kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·es¡≈î£ m‘·sÔ TTHê bÕ¢{bŸ Õò s¡+ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+{≤s¡T.
á bÕ¢{ŸbòÕs¡+ô|’ ns¡úeè‘êÔø±s¡+˝À ≈£îØÃ\T, ã\¢\T y˚kÕÔs¡T.
F Ç+<äTe\¢ bÕHÓ˝Ÿ˝Àì düuÛÑT´\T eTTU≤eTTœ ≈£Ls√Ãe&Éy˚T ø±ø£, yês¡T ÁXÀ‘·\¬ø<äTs¡T>± ñ+{≤s¡T. á
#·sÃ¡ ˝À e+‘·T\ e÷]Œ&ç |ü<‹∆ä q düuTÑÛ ´\T ˇø=ÿø£ÿs¡T e+‘·T\ Á|üø±s¡+ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø°øÔ ]£ kÕÔsT¡ .
˝Ò<ë düuÛÑT´\T Ä˝À#·q sêe≥+‘√H˚ ˇø£] ‘·s¡Tyê‘· eTs=ø£s¡T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø°Ôø£]kÕÔs¡T.
F Bìì |ò\ü Á|ü<+ä >± ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ #Ûs’Ó à¡ Hé ñ+{≤&ÉT. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À #Ûs’Ó à¡ Hé $wüjT· +ô|’ ‘·j÷· s¡T#˚dqæ
ø=ìï Á|üX¯ï\qT bÕHÓ˝Ÿ düuÛÑT´\‘√ #·]ÃkÕÔs¡T. bÕHÓ˝Ÿ düuÛÑT´\T M{Ïô|’ ‘·eT düe÷<ÛëHê\T Á|üø£{ÏkÕÔs¡T.
F á düe÷<ÛëHê\T eTT+<äT>± ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£îqï ñ|üHê´kÕ\T ø±e⁄. #Ûs’Ó à¡ Hé á düe÷<ÛëHê\ kÕsê+XÊìï
‘Ó\T|ü⁄‘·÷ bÕHÓ˝Ÿ düuÛÑT´\≈£î ≈£L&Ü eT∞fl neø±X¯$T∫Ã #·s¡ÃqT ø=qkÕ–kÕÔ&ÉT.
F bÕHÓ˝Ÿ düeTs¡ŒD ‘·s¡Tyê‘· $T>∑‘ê $<ë´s¡Tú\T bÕHÓ˝Ÿ düuÛÑT´\qT Á|üX¯ï\T n&ÉT>∑T‘ês¡T. Bì kÕ|òü\´+
#ê˝≤es¡≈£î #ÛÓ’s¡àHé MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·T+~.
F #·s¡Ã\T »]π> düeTj·T+˝À ˇø£ $<ë´]ú ‘·s¡Tyê‘· eTs=ø£ $<ë´]ú e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&ÉT>± eéVü≤]+#·e#·TÃ.
Ä $<Ûä+>± $<ë´s¡Tú\T, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ø£\dæyÓT\dæ |üì#˚kÕÔs¡T.
5. Hê≥ø°ø£s¡D (Dramatisation) :
F nqTuÛÑyê\qT, e÷qe dü+ã+<Ûë\T, bÕÁ‘·\T, dü+<äsê“¤\T, ø£<∏ä\T, ñ<˚«>±\T yÓTT<ä\sTTq yê{Ïì
Hê≥ø°ø£s¡D˝À düJe+>± e´ø°Ôø£]+#·e#·TÃ.
F Hê≥ø°ø£s¡D+ $<ë´s¡Tú\ uÛ≤yê\qT düT\uÛÑ+>± Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
F Hê≥ø°ø£s¡D+ $<ë´s¡Tú˝À¢ yÓ’K] e÷s¡TŒ\≈£î, Á|ües¡ÔHê e÷s¡TŒ\≈£î <ë] rdüTÔ+~.
F Hê≥ø°ø£s¡D düVü≤»+>± q{Ï+∫ >±ì eTT+<äT>± ÁbÕø°ºdüT #˚dæ>±ì #˚j·Te#·TÃ.
F #ê]Á‘ê‘·àø£ dü+|òüT≥q\qT e´ø°Ôø£]+#·&ÜìøÏ Hê≥ø°ø£s¡D+ nqTyÓ’q |ü<ä∆‹.
F Hê≥ø°ø£s¡D+ $»j·Te+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT øÏ+~ C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*.
` ‘·s>¡ ‹∑ ˝À |æ\\¢ +<äs÷¡ Bìï Á|ü‘´˚ ø£ <äèwæ‘º √ ìs¡«Væ≤+#·Tq≥T¢ #·÷&Ü*. Ç~ ÄcÕe÷w”>± »s¡>≈∑ L£ &É<Tä .
` ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Á|ü<äs¡ÙqqT ìj·T+Á‹+#·≈£L&É<äT. s¡+>∑düú\+ô|’ Ä~Û|ü‘·´+ Á|ü<ä]Ù+#·≈£L&É<äT. πøe\+
‘Ós¡yÓqTø£ dü÷#·q\T e÷Á‘·+ Çdü÷Ô ñ+&Ü*.
` bÕÁ‘·<ëÛ s¡T\qT C≤Á>∑‘>Ô· ± m+|æø£ #˚j÷· *. @ ˇø£ÿs¡÷ yÓTT‘·+Ô ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ Ä~Û|‘ü ´· + eVæ≤+#·≈L£ &É<Tä .
` s¡+>∑düú\+ @sêŒ≥T Á|ü‘˚´ø£+>± nedüs¡+ ˝Ò<äT. ‘·s¡>∑‹ >∑~H˚ s¡+>∑düú\+>± uÛ≤$+#ê*. q≥qô|’,
e÷≥\ô|’ uÛ≤e e´ø°Ôø£s¡Dô|’ ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#ê*. ø±˙ y˚wü+, eÁdüÔ<Ûës¡D, ôd{Ïº+>∑T\T nedüs¡+ ˝Ò<äT.
` Hê≥ø°ø£s¡D≈£î nedüs¡eTj˚T´ Ádæÿ|ü⁄ºqT eTT+<äT>±H˚ ‘·j·÷s¡T #˚düTø√yê*.
<ëì <ë«sê uÛ≤ee´ø°øÔ s£ D¡ qT n‘·´+‘· HÓ|’ ⁄ü D´+‘√ ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃ. $<ë´s¡T\ú ≈£î \_∆ #˚≈L£ s¡Ãe#·TÃ.
6. dæeTT˝ÒwüHé (Simulation) :
F ø£*Œ‘· düìïy˚X¯+˝À düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ ñ|üø£]+#˚ nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T ˝Ò<ë •ø£åD≤ $<Ûëq+>±
dæeTT˝ÒwüHéqT $<ëý˚‘·Ô\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+˝À ñ|üHê´dü≈£î\T Á|ü<äs¡ÙHê bÕsƒê\T
Çe«e\dæ ñ+≥T+~.
F á uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‹ì >∑T]+∫ $e]+#·e\dæ ñ+≥T+~. nìï y˚fi¯˝À¢ |æ\¢\qT Äj·÷ dü+düú\≈£î
rdüTø=ì b˛˝Ò+. n˝≤+{Ï düeTj·÷\˝À #ÛêÁ‘√bÕ<Ûë´j·TT\H˚ |æ\\¢ T>± mqTïø=ì düìïy˚XÊìï Á|ü<]ä ÙkÕÔsT¡ .
F n+fÒ ñ|üHê´dü≈£î\T dæeTT˝ÒwüHé $<ÛëHêìï nqTdü]+#ê\ì ns¡ú+. n+<äTe\¢ kÕe÷q´ |ü<ä∆‹˝À
˝Òì~ ñqï≥T¢ q{Ï+#·&É+ dæeTT˝ÒwüHé nì #Ó|üŒe#·TÃ.
F dæeTT˝ÒwüHéqT n_Ûeè~∆ #˚dæq Hê{Ïø£ nì #Ó|üŒe#·TÃ. nsTT‘˚ Ç~ ñbÕU≤´q bÕÁ‘ê_Ûqj·T+ø±<äT.
F Ç~ Áù|ø£å≈£î\ eTT+<äT Á|ü<ä]Ù+∫q @ø±+‘· düìïy˚X¯+ ø±<äT. bÕÁ‘·<Ûës¡T\T eè‹Ô|üs¡yÓTÆq düìïy˚X¯+˝À
eTÚ*ø£yTÓ qÆ düe÷#êsêìï dü+|üPs¡+í >± ‘Ó*dæø=ì ñ+&Ü*. ø±ì á düe÷#êsêìï yês¡T düèwæ+º #·Tø√e\dæq
nedüs¡+ ˝Ò<äT.
F dæeTT˝ÒwüHé ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq s¡÷|ü+˝À ˝Ò<ë |ü]dæú‘·T\˝À ñqï≥T¢ }Væ≤düTÔqï düìïy˚X¯+.
F ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ eT>∑_&É¶ >∑&Ü¶\T, MTkÕ\T ô|≥Tºø=ì ≈£Ls√Ã>± eTs√ Ä&É_&É¶ ÄVü‰sêìï e&çd¶ Tü qÔ ï≥T¢
q{ÏùdÔ yês¡T ‘·eT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ bÕÁ‘·\qT nqTø£]düTÔqï≥T¢ uÛ≤$kÕÔ+.
F #êD≈£î´&ÉT #·+Á<ä>T∑ |ü⁄D
Ô íÏ dæeTT˝ÒwHü é düìïy˚X+¯ ˝À #·÷kÕÔ&TÉ . ‘êqT sêE>± q{Ï+#·&yÉ T˚ ø±≈£î+&Ü ‘·q
düVü≤#·s¡T\ düeTdü´\qT |òæsê´<äT\qT $ì |ü]wüÿ]kÕÔ&ÉT. n|üð&ÉT #êD≈£î´&ÉT #·+Á<ä>∑T|ü⁄Ôì˝À sê»]ø£
\ø£åD≤\qT >∑eTìkÕÔ&ÉT.
F dæeTT˝ÒwHü é ìs¡«Vü≤D˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ˝Ò<ë •ø£≈å î£ &ÉT n+≥÷ ñ+&É&TÉ . uÛ≤>∑kÕ«eTT\≈£î, bÕ˝§ZHy˚ ê]øÏ
dü+|üPs¡í ùd«#·Ã¤ ñ+≥T+~. ‘·|üð\T #˚ùd n~Ûø±s¡+ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. dæeTT˝ÒwüHé uÀ~Û+|üã&Éì
dü+|òüT≥q uÀ~Û+|üã&çq#√ n$ dæeTT˝ÒwüHé ø±C≤\<äT.
F ‘·|Œæ <ë\T nìyês¡´+>± ñ+{≤sTT. Ç$ yê+#Û˙· j·T+ ≈£L&Ü nH˚ dæ<ë∆+‘·+ dæeTT˝ÒwHü ≈é î£ eT÷˝≤<Ûës¡+.
Ç~ nqTuÛeÑ |üPs¡«ø£yTÓ qÆ nuÛ´Ñ düq+. e´≈£î\Ô T ‘·|ðü \T #˚dæ yê{Ï <ë«sê H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. ‘·|ðü \T m+‘·
m≈£îÿesTT‘˚ nuÛÑ´düq+ n+‘· m≈£îÿe>± »s¡T>∑T‘·T+~.
Bø£å
|ü_¢πøwüHé‡
ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡TqT ùdyé #˚dæ MT
yê{≤‡|t <ë«sê Hi nH˚ yÓTùdCŸ |ü+|æ‘˚ z˝Ÿ¶ Áf…Æ
yÓT<∏ä&é‡ (PDF) qT Á|ò”>± |ü+|ækÕÔeTT. ø±˙ ø=‘·Ô
Áf…ÆyÓT<∏ä&é‡ MTs¡T m+<äT≈£î ø=Hê*? nH˚~
z˝Ÿ¶ Åf…ÆyÓT<∏ä&é‡
ªÅ|ò”µ >± bı+~
q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é
ôd˝Ÿ : 9963597645 ‘Ó*j·÷\+fÒ á ù|J yÓTT‘·Ô+ #·<äe+&ç. ø=qTø√ÿ+&ç
>∑eTìø£ : yÓTTqï &ç.j·Td”‡.˝À z˝Ÿ¶ Åf…Æ yÓT<∏ä&é qT+&ç πøe\+ 10% e÷Á‘·y˚T Á|üX¯ï\T
e#êÃsTT. $T>∑‘ê 90% Á|üX¯ï\T ø=‘·Ô Åf…Æ yÓT<∏ä&é |ü⁄düÔø±\ qT+&ç e#êÃsTT. ø±ã{Ïº
á $wüj·÷ìï MTs¡T u≤>± ne>±Vü≤q #˚düTø=ì, á |ü⁄düÔø£+ &Ó’¬s≈£îº>± MT Ç+{Ï
nÁ&Édtπø sêyê\+fÒ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î s¡÷.300/` Phone Pay
˝Ò<ë Google Pay #˚dæ yÓ+≥H˚ ø±˝Ÿ #˚dæ, MT nÁ&ÉdtqT ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç (˝Ò<ë)
eTq Bø£å |ü_¢πøwüHé‡˝À s¡÷.300/` $\Te #˚ùd ø=‘·Ô Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ MT
õ˝≤¢˝À @ Á|üeTTK ãTø˘cÕ|t˝À <=s¡T≈£î‘·T+~? nì ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î ôd˝Ÿ
9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î ø±˝Ÿ #˚j·T+&ç.
Bø£å |ü_¢πøwüHé‡q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ m+<äT≈£î ø=Hê*?

ªªMTs¡T ø=‘·Ô yÓT<∏ä&é f…ø˘º‡ãTø˘‡ ø=Hê\+fÒ s¡÷.1500/`\T Ks¡TÃ‘√bÕ≥T>± yê{Ïì
n+&ÉsY˝…’Hé #˚j·T&ÜìøÏ 4 HÓ\\T f…ÆyéT ≈£L&Ü MTs¡T Ks¡TÃ#˚j·÷*‡ e⁄+≥T+~. á ¬s+&ÉT ø£cÕº\T
MTs¡T |ü&≈É î£ +&Ü ªªBø£å |ü_øπ¢ wüH‡é µµ˝À ]©C…q’ fÅ Æ… yÓT<∏&ä é |ü⁄düøÔ +£ ˇø£ÿ{Ï #·<Tä e⁄≈£î+fÒ #ê\T. f…ø‡º˘ ãTø˘‡
≈£L&Ü MTs¡T #·<yä ê*‡q nedüs+¡ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T XÁ $¯ T+∫, ø=‘·Ô f…ø‡º̆ ãTø˘‡˝Àì
(Á&Ü|òøºt ±|”\T) @ ˇø£ÿ˝…H’ é $Tdtø±≈£î+&Ü |Á rü ˝…H’ é ≥T ˝…H’ ‘é √ s¡÷.300/`\πø n+~+#·ã&çq sêÅw+ºü ˝À
ˇπøˇø£ÿ, @¬ø’ø£, yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï q÷´ yÓT<∏ä&Ü\J |ü⁄düÔø£+ Ç~. Text Books ≈£L&Ü #·<äeø£ÿπs¢<äì
sêÅw+ºü ˝À me¬sH’ ê #Ó|Œü >∑\sê?... á ˇø£ÿe÷≥‘√H˚ ns¡+ú #˚dTü ø√+&ç. á |ü⁄düøÔ +£ MT Ç+{Ï e<äøπ›
&Ós¬’ ≈£î>º ± sêyê\+fÒ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î Phone Pay ˝Ò<ë Google Pay #˚dæ yÓ+≥H˚
ø±˝Ÿ #˚dæ, MT nÁ&ÉdtqT ‘Ó*j·TCÒj·T+&çµµ.
ôV≤#·Ã]ø£ : Ç|üŒ{Ïø° ø=+‘·eT+~ z˝Ÿ¶ Åf…ÆyÓT<∏ä&éH˚ Á|æ+{Ÿ #˚dæ neTTà‘·THêïs¡T. n≥º MT<ä e÷Á‘·+
ø=‘·Ô dæ\ãdt nì sêdüTÔHêïs¡T. Ä |ü⁄düÔø±\qT ø=ì, n&É¶+>± yÓ÷düb˛sTT, MT J$‘ê\qT HêX¯q+
#˚düTø√ø£+&ç. m+<äTø£+fÒ ˇø£ÿ _{Ÿ $\Te m+‘√ MT≈£î ‘Ó\TdüT.
ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î ˇø£ÿkÕ] Hi nì yÓTùdCŸ yê{≤‡|t <ë«sê #˚dæqyês¡T eTs¡˝≤
|ü+|æ+#ê*‡q nedüs¡+˝Ò<äT. me¬s’Hê |ü+|æ+#·ø£b˛‘˚ Hi nì |ü+|æ+#·+&ç. m+<äTø£+fÒ MT≈£î
m˝≤ #·~$‘˚ ñ<√´>∑+ edüTÔ+~? f…ÆyéTfÒãT˝Ÿ m˝≤? eT]j·TT Bø£å |ü_¢πøwüHé‡ Ç+^¢wt Á>±eTsY |ü⁄düÔø£
dü+#·\q s¡#·sTT‘· K.V.R. kÕsY #˚‘· m≥Te+{Ï $<ë´]ú¬ø’Hê ‘Ó\T>∑T˝À ns¡úeTj˚T´˝≤ Áyêj·Tã&çj·TTqï,
MT ‘·\sê‘·qT e÷s¡Ã>∑\ Ç+^¢wt Á>±eTsY ãTø˘ m|üð&ÉT e÷¬sÿ{Ÿ˝ÀøÏ ]©»e⁄‘·T+~ nH˚ düe÷#ês¡+
ø√dü+ ôd˝Ÿ 9963597645 HÓ+ãs¡T≈£î yê{≤‡|t <ë«sê Hi nì yÓTùdCŸ |ü+|æ+#·>∑\s¡T.
Bø£å ` 9963597645 nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê I Hi nì yÓTùdCŸ #˚ùdÔ MT≈£î n<äq|ü⁄ Á|ò” yÓT{°]j·T˝Ÿ, n|t&{˚ Ÿ‡ |ü+|ækÕÔeTT

New Trimethod Sample

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

New Trimethod Sample

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bø£å

Bø£å |ü_¢πøwüHé‡q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ m+<äT≈£î ø=Hê*?

yÓT<∏&ä Ü\J˝À 100 percent q÷´ nø±&ÉMT\T

>∑eTìø£ : á |ü⁄düÔø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q düs¡«Vü≤≈£îÿ\T |ü_¢wüsY‡≈£î #Ó+<äTqT. yê] nqTeT‹

Ï +· ˝À $<ë´Á|üe÷D≤\T 2. kÕe÷q´XÊÅdü+Ô ˝À $<ë´Á|üe÷D≤\T

bı+~q |òüTq‘· e´øÏÔ ù|s¡T

n<äècÕºìï qeTTà≈£îqïyê&ÉT ã\V”≤qT&ÉT `

$$<Ûä uÀ<ÛäHêXÊÅdüÔ uÛ≤eq\T Ä<Ûës¡|ü&çq nuÛÑ´düq

Áu…dæ¢#Y eØZø£s¡D (Breslich) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

u≤¢ø˘ Vü‰sYdtº eØZø£s¡D Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

kÕÿ]¢+>¥ eØZø£s¡D (Schorling) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

eTTìïø˘ eØZø£s¡D (Munnik) Á|üø±s¡+ $<ë´ $\Te\T :

ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ |ü]e÷D XÊg+µµ ` n]kÕº{Ï˝Ÿ

ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ |üs√ø£å e÷|üq+µµ ` n>∑dtº ø√y˚Tº

ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ nedüs¡yÓTÆq ìsêús¡D\qT sêãfÒº XÊg+µµ ` u…+õeTHé |æj·TsY‡

ªª>∑DÏ‘·eT+fÒ $$<Ûä edüTÔe⁄\qT ˇπø ù|s¡T‘√ dü÷∫+#˚ ø£ﬁ¯µµ ` ôV≤Á˙bÕsTTHéπøsY

4. >∑DÏ‘· XÊg dü+πø‘ê\T: >∑DÏ‘·XÊg+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq dü+πø‘ê\qT ø£*–ñ+≥T+~.

2. ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ: düe]+∫q ã÷¢yéT eØZø£s¡D˝À $<ÛëHêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ìe«&É+ e\¢—

2) yÓ÷ØdüHé qeT÷Hê / j·T÷ì{Ÿ qeT÷Hê (Morrison’s / Unit Approach)

3) ã÷¢yéT‡ / eT÷˝≤´+ø£Hê<Ûës¡ qeT÷Hê (Bloom’s Evaluation based Approach)

4) ÄsY.dæ.Ç.myéT. qeT÷Hê (R.C.E.M. Approach)

.. C≤„q ìsêàD+ #˚düTø√e&ÜìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.

. |æ\¢\ nuÛÑ´düq kÕeTsêú´\qT, uÀ<ÛäHê $<ÛëHê\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e&É+.

..‘Ó\TdüT≈£îì ˝À|üìyês¡D #·s¡´\T #Ó|ü≥º&É+.

.. nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\˝À |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï Á|ü‹düŒ+<äq\qT øÏ+~ düìïy˚XÊ\ <ë«sê |ü]o*+#·e#·TÃ.

.. ø£è‘ê´\T, »≥Tº |üqT\T #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT

. qeT÷Hê\T, e÷~s¡T\T, |ü{≤\T Á>±|òt\T s¡÷bı+~düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT

&Ós¡ø˘ ùV≤˝≤ø˘ dü÷∫+∫q qeT÷Hê :

ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· >∑DÏ‘· bÕsƒê´+XÊ\ nuÛÑ´düq˝À @s¡Œs¡#·T≈£îH˚ ‘·|üð

å |ü_¢πøwüHé‡ nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 327

Ç‹eè‘êÔ\T, j·T÷ì{Ÿ ìsêàD+, nuÛ≤´kÕ\

å |ü_¢πøwüHé‡ nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 348

a á #êsYº $<ë´]úøÏ @$T ‘Ó\TdüT (Knows - K), @$T ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£î+≥THêï&ÉT (Wants to

å |ü_¢πøwüHé‡ nH˚ HÓ+.qT ùdyé #˚dæ, yê{≤‡|t <ë«sê 466

Bø£å |ü_¢πøwüHé‡q÷´ Åf…Æ yÓT<∏ä&é ãTø˘ m+<äT≈£î ø=Hê*?

You might also like