Ng«n ng÷ lËp tr×nh Mathematica

Ch-¬ng 1. Giíi thiÖu vÒ phÇn mÒm Mathematica

1.1. Më ®Çu
PhÇn mÒm Mathematica lÇn ®Çu tiªn ®-îc h·ng Wolfram Research ph¸t hµnh vµo n¨m
1988, lµ mét hÖ thèng nh»m thùc hiÖn c¸c tÝnh to¸n to¸n häc trªn m¸y tÝnh ®iÖn tö. Nã lµ tæ hîp
c¸c tÝnh to¸n b»ng kÝ hiÖu, tÝnh to¸n b»ng sè, vÏ ®å thÞ vµ lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh tinh vi. Lóc ®Çu
Mathematica chØ phôc vô cho c¸c ngµnh khoa häc vËt lý, c«ng nghÖ vµ to¸n häc, nh-ng cïng
víi thêi gian Mathematica trë thµnh phÇn mÒm quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc khoa häc kh¸c
nh- sinh häc, ho¸ häc, kinh tÕ … Trong sè 100.000 ng-êi sö dông Mathematica cã 28% lµ c¸c
kü s-, 21% lµ nhµ khoa häc, 20% c¸c nhµ vËt lý, 12% c¸c nhµ to¸n häc, 12% c¸c nhµ doanh
nghiÖp, c¸c nhµ khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n.
T¸c gi¶ cña Mathematica lµ Stephen Wolfram, ng-êi ®-îc xem lµ nhµ s¸ng t¹o quan träng nhÊt
trong lÜnh vùc tÝnh to¸n khoa häc vµ kÜ thuËt ngµy nay.

-1-
1.2. Ng«n ng÷ vµ c«ng cô
1.2.1. Mathematica lµ hÖ thèng thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh
Mathematica cho phÐp tÝnh to¸n b»ng sè, b»ng kÝ hiÖu vµ vÏ ®å thÞ. Dßng vµo In[n] do
ng-êi sö dông gâ vµo c¸c lÖnh, c¸c ®Þnh nghÜa cÇn thiÕt, cßn dßng ra Out[n] lµ do Mathematica
®-a tr¶ kÕt qu¶ trë l¹i.
Kh¶ n¨ng tÝnh to¸n b»ng kÝ hiÖu, còng nh- tÝnh to¸n b»ng sè lµ mét trong nh÷ng ®iÓm
m¹nh cña Mathematica. Nhê vËy mµ Mathematica cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh ®¹i sè
còng nh- sè häc.
1.2.2. Mathematica lµ mét ng«n ng÷ lËp tr×nh
Ta cã thÓ viÕt ch-¬ng tr×nh b»ng ng«n ng÷ Mathematica t-¬ng tù nh- viÕt ch-¬ng tr×nh
b»ng ng«n ng÷ C.
1.2.3 Mathematica lµ hÖ thèng biÓu diÔn c¸c kiÕn thøc to¸n häc
1.2.4 Mathematica lµ mét m«i tr-êng tÝnh to¸n
Mathematica t¹o mét m«i tr-êng ®-îc dïng ®Ó thiÕt lËp, ch¹y, so¹n th¶o c¸c tÝnh to¸n
còng nh- c¸c ch-¬ng tr×nh. Trong tuyÖt ®¹i ®a sè c¸c m¸y tÝnh, Mathematica cã hai bé phËn
chÝnh: Nh©n (kernel) ®-îc sö dông ®Ó thùc hiÖn c¸c tÝnh to¸n vµ phÇn giao diÖn (front end) hay
cßn gäi lµ giao diÖn ng-êi dïng-Lµ phÇn tu¬ng t¸c gi÷a ng-êi dïng víi giao diÖn.
-2-
1.3. Khai th¸c th- viÖn
?Name §-a ra th«ng tin vÒ Name
??Name §-a thªm c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ Name
?Aaaa* §-a c¸c th«ng tin vÒ ®èi t-îng b¾t ®Çu b»ng ch÷ Aaaa
?++ Cho th«ng tin vÒ c¸c d¹ng vµo ®Æc biÖt

-3-
 Ch-¬ng 2. C¸c tÝnh to¸n víi c¸c biÕn b»ng sè
2.1. C¸c phÐp to¸n sè häc
- C¸c phÐp to¸n sè häc ®-îc thùc hiÖn ®¬n gi¶n gièng nh- ®èi víi mét m¸y tÝnh bÊm tay. Cã
nh÷ng phÐp to¸n sè häc c¬ b¶n sau: “ +” , “ -“ , “ *” , “ /” , “ ^” .
- C¸c c«ng thøc chøa nhiÒu phÐp to¸n cã cÊu tróc trËt tù cÇn ph¶i thªm c¸c ngoÆc ®¬n “ ( )” .
- C¸ch viÕt vµ thø tù -u tiªn cña c¸c phÐp to¸n gièng nh- mét biÓu thøc sè häc chuÈn.
2.2 C¸c h»ng sè to¸n häc
- C¸c h»ng sè to¸n häc ®-îc Math ®-a ra cã ®é chÝnh x¸c tuyÖt ®èi, cã thÓ lÊy gÇn ®óng tuú ý.
Tªn to¸n häc H»ng sè
Sè Pi 
Sè E e
V« cïng (infinity) 
Sè I ( − 1 ) i
2.3. C¸c hµm sè c¬ b¶n
Hµm BiÓu thøc to¸n Hµm BiÓu thøc to¸n
Sqrt[x] x Exp[x] ex
-4-
Log[x] ln(x) Log[b,x] log b x
Sin[x] sin(x) Arsin[x] arsin(x)
Factorial[n] n! Random[] Cho 1 sè ngÉu nhiªn gi÷a 0,1
Mod[n,m] phÇn nguyªn cña n/m
FactorInteger[n] Khai triÓn thõa sè Round[x] Cho sè nguyªn gÇn x nhÊt
nguyªn tè cña n
2.4. C¸ch hiÓu gi¸ trÞ chÝnh x¸c vµ gÇn ®óng
- Kh¸c víi c¸c m¸y tÝnh cÇm tay, thùc hiÖn víi ®é chÝnh x¸c h÷u h¹n Math coi c¸c kÕt qu¶ sè
nguyªn vµ h÷u tû lµ hoµn toµn chÝnh x¸c.
- Hµm N[] (HoÆc viÕt d¹ng to¸n tö cña hµm nµy lµ BiÓu thøc //N) cho gi¸ trÞ sè gÇn ®óng
2.5. §é lín vµ ®é chÝnh x¸c tuú chän
Kh¸c víi tÝnh to¸n sè kh¸c, Math kh«ng giíi h¹n ë ®é lín vµ chÝnh x¸c cña m¸y tÝnh. Nã
cho phÐp x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c tuú chän b»ng hµm N[biÓu thøc, n], trong ®ã n lµ sè ch÷ sè.
2.6. C¸c hµm ®Æc biÖt
C¸c hµm ®Æc biÖt th«ng dông cña ph-¬ng ph¸p to¸n lý ®Òu ®-îc x©y dùng s½n trong Math:
LegendreP[n,x] Hµm ®a thøc Legendre Pn (x)

-5-
LegendreP[n,m,x] Hµm ®a thøc kÕt hîp Legendre Pnm (x)
SphericaHarmonicY[l,m,theta,phi] Hµm ®iÒu hoµ cÇu Yl m ( ,  )
HermiteH[n,x] Hµm ®a thøc Hermite H n (x)
LaguerreL[n,x] Hµm ®a thøc Laguerre
LaguerreL[n,a,x] Hµm ®a thøc Laguerre tæng qu¸t
BesselJ[n,z] vµ BesselY[n,z] Hµm Bessel J n (z ) vµ Yn (z )
Tra cøu c¸c hµm nµy t¹i th-íc lÖnh Help, chän built-infunction ®¸nh tªn vµo môc Goto.
2.7. C¸c ma trËn
- C¸c phÐp to¸n vµ hµm cho vect¬:
cv : Nh©n mét ®¹i l-îng v« h-íng c víi mét vect¬ v.
u. v hay Dot[u,v] : TÝch v« h-íng cña hai vect¬ u vµ v.
u  v hay Cross[u,v] : TÝch h÷u h-íng cña hai vect¬ u vµ v.
- C¸c phÐp to¸n vµ hµm cho ma trËn:
c m : Nh©n mét ®¹i l-îng v« h-íng c víi mét ma trËn m.
n.m : Nh©n hai ma trËn n vµ m.
Inverse[m] : Cho ma trËn nghÞch ®¶o cña ma trËn m.
-6-
 MatrixPower[m,k]: Cho luü thõa k cña ma trËn m.
Det[m]: Cho ®Þnh thøc cña ma trËn m
Transpose[m] : Cho ma trËn chuyÓn vÞ cña m.
Eigenvalues[m] : Cho trÞ riªng cña ma trËn m.
Eigenvectors[m] : Cho c¸c vect¬ riªng cña ma trËn m.
- Cho c¸c phÇn tö cña mét d·y:
List[[i]] : Cho phÇn tö thø i cña d·y (D·y mét chiÒu)
List[[i,j]] : Cho phÇn tö thø j cña d·y con thø i
2.8. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gÇn ®óng: B×nh ph-¬ng tèi thiÓu
Mét trong c¸c øng dông næi bËt cña Math lµ xö lÝ c¸c sè liÖu thùc nghiÖm. ThÝ dô nh-
trong vËt lý th-êng ph¶i lÊy c¸c sè liÖu vÏ b¶n ®å vµ ®¸nh gi¸ quan hÖ hµm sè cña c¸c ®¹i l-îng
võa vÏ. ë Math ®· x©y dùng s½n cho ta thuËt to¸n ®¸nh gi¸ gÇn ®óng quan hÖ hµm sè cña c¸c
®¹i l-îng thùc nghiÖm – gäi lµ thuËt to¸n b×nh ph-¬ng tèi thiÓu.
Hµm Fit[data,funs,vars]: Cho phÐp t×m quan hÖ gÇn ®óng xÊp xØ ®Òu nhÊt cña d·y d÷ liÖu sè
data b»ng tæ hîp tuyÕn tÝnh cña c¸c hµm trong d·y funs víi c¸c biÕn sè trong d·y var.

-7-
2.9. Sè phøc
Abs[z] : Cho m« ®un cña sè phøc z
Arg[z] : Cho argument cña sè phøc z
Re[z] : Cho phÇn thùc cña sè phøc z
Im[z] : Cho phÇn ¶o cña sè phøc z
Conjugate[z] : Cho phÇn tö liªn hîp cña z

-8-