Corpvs Christianorvm: Series Latina

CORPVS CHRISTIANORVM
Series Latina
CXL
Digitized by Google Original from

UNIVERSITYOF MINNESOTA
CORPVS
. CHRISTIANORVM .
Series Latina "
CXL
S. GREGORII MAGNI
OPERA
REGISTRVM EPISTVLARVM
LIBRI I-VII
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLXXXII
Digitized by Go ogle Original from

S. GREGORII MAGNI
REGISTRVM EPISTVLARVM
LIBRI I-VII
EDIDIT
DAG NORBERG
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLXXXII

SVMPTI.BVS SVPPEDITANTE
SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV
PVBLICAE INSTITVTIONI
ATQVE ÜPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO
EDITVM
© Brepols 1982
No part of this work may be reproduced in any form,
by print, photoprint, microfilm or any other means
without writtcn permission from thc publisher.

e};;-¡,/
e 'i' 11
V', / '+-0 PRAEFATIO
Epistulae S. Gregorii Magni ita composicae esse uidenrur, uc
quidam qui in scrinio ecdesiae Romanae hoc munere fungererur,
uel si causa maioris momenti esset, Gregorius ipse episrulam
notario diaaret, qui ex his noris authenticam conficeret. Auchenti-
cae perlectae Gregorius subscriptionem addidit, quibusdam
formulis usus, uelut ad episcopos plerumque De,u te inco/umem
custodiat, reuerentissimefrater, ad subdiaconos Bene ua/e scripsit
(uide tabulam Stud. II 44). Cum administratio ecdesiae Romanae
exigeret, ut exemplaria epistularum in scrinio ita conseruarenrur,
ut facile reperiri possent, notarii episrulas in registro quod uocarur
transscribebant, nonnumquam notis, nonnumquam auchenticis uc
uidetur usi. Hoc registrum epistularum ( = L) in scrinio Lacera-
nensi adhuc saeculo IX seruatum est, cum Iohannes diaconus
Vitam S. Gregoriiconscriberet. Qui lectorem non contenrum quac-
ruordecim libros papyraceos inspicere iubet, quibus episrulae quac-
ruordecim annorum, quibus Gregorius regnauit (a. 59o-604),
continebantur : epistulae uniuscuiusque indicrionis (Sept., 1-
Aug., 31) in uno libro ita collectae erant, ut e. gr. liber I epistulas
indicrionis IX (Sept., 590-Aug., 59 I) complectererur. Poscea hoc
registrum Lateranense quo casu nescimus periit. Quaedam tamen
excerptiones antea faaae sunt.
Ac primum quidem Beda aliquot episrulas Gregorianas in
Historia ecc/esia.rticagenti.r Ang/orum affert, quas Nothelmus
presbyter ecdesiae Londoniensis ante a. 715 excerpsit (VI, S2, S3,
XI,36, 37, 39, 45, 56). Non multo post eae collectiones quas P
et C appellare placuit ex L excerptae sunt. Collectio P, qua 54
episculae conrinentur, re uera e duabus diuersis parribus cum
parua appendice constat : prior pars epistulas P 1-3 7 complecti-
rur, quae ordine chronologico ex indicrionibus XIII et IV petitae
sunt, posterior pars epistulas P 38-5 1 sine ordine chronologico ex
indictione X peritas. His parribus coniunctis tres episrulae
P 52-5 4 iam saeculo VIII additae sunt : forma interpolara
epistulae IX, 148, epistulae XI, 10 et XI, 1. Collectio C 200
epistulas continet, quas omnes excerptor ordine chronologico ex
indictione 11 (598, Sept.-599, Aug.) surnpsit.
Maxima autem collectio est R, quae teste Iohanne diacono
temporibus papae Hadriani I (a. 77 2-79 s) excerpta est. Si
numerum codicum sequaris, haec collectio 684 epistulas com-
plectitur, quae ex omnibus 14 indictionibus quibus Gregorius
papa fuit sumptae sunt et dispositionem archetypi secundum
menses fideliter seruat.
Addendum est quasdam epistulas Gregorianas etiam ex

VI PRAEFATIO
authenticis ad nos traditas esse. Nam epistula XIV, 14 etiam in
insaiptione adhuc seruata et signis authenticae instruaa legi potest,
epistulae I,41, V, S3, IX,228, 229, 230, Append. I in Hispaniam
~ae ibi in collecrionem canonum Hispanam (H) receptae sunt,
epistulae IX, 2 14 et 2 19, in quibus Gregorius Brunihildam
reginam et Aetherium Lugdunensem de synodo congreganda
monee a quodam Gallo transsaiptae in codice Carnotensi 41 (3),
illa etiam in Bemensi 61 1 saeculi VIII tradunrur. Denique Grego-
rius IX priuilegium in papyro consaiptum, infra Append. 11, ne
prae nimia uetustate deperiret, exsaibi iussit.
Quae omnia oculis subicere uolumus hoc stemma delineantes :
notae saibarum
epistulae auchenticae
XIV, 14 in inscriptione
l,41, V, 5 3, IX,228-2 30,
Append. I in H
IX,214 et 219 in codd.
Bem. et Carnot.
Append. 11 apud Greg. IX
e R
Hac nobis editione proposicum est registrum Lateranense, quod
Gregorio ipso iubente conditum est, quantum fieri potest
restituere. Ad quam rem apparet non nisi excerptiones e registro
Lateranensi faaas adhibendas ~- Ita.que omnes epistulas omisi,
guas editores nouissimi ex a1iisfontibus sumpserunt, e.gr. praefa-
tiones Gregorii ad Reg11/am pastora/em,ad Homiliasin euangelia,
in librum Job,in Ezechielemcompositas, qua.e epistularum quidem
speciem prae se ferunt sed numquam in registrum relatae erant,
itemque Decretum ad clerum (apud Maurinos Appendix V, in
editione Mon. Germ.V,57a) et Libellum responsionum (M XI,64,
MG XI, s6a). Sed dubia quaedam in appendice edidi. Ac primum
quidem duas epistulas qua.e ex authenticis ttaditae in H et apud
Gregorium IX seruantur (Append. I et 11), de quibus dici non

-
PRAEFATIO VII
potest uaum eriam in L fuerint neme. Deinde aliquot capica ad
appendices relegi quae in codicibus R in inicio et in fine
indicrionum scripta sunt, ubi facile foliis uacuis inserí potuerunt,
neque ad registtum Gregorii ipsius pertinere uidentur, scilicet
narrationem de depositione Laurentii archidiaconi et chartulam de
!irania maiore, quae ante primam epistulam indiaionis X inue-
niuncur (Append. 111et IV), narrationem de paenitentia Maximi
Salonitani post ultimam epistulam indictionis I (Append. V),
epistulas Iohannis Rauennatis et Iohannis 111papae de priuilegiis
ecclesiae Rauennatis post ultimam epistulam indictionis V (Ap-
pend. VI et VII), narrationem de caede Mauricii imperacoris et
denuntiationem septiformis litaniae ante primam epistulam indic-
rionis VI (Append. VIII et IX). Postremo formam incerpolacam
episrulae IX,148 addidi, quae in codicibus collectionis P cradirur
ec iam saeculo VIII confiaa est (Append. X). Tradirur enim in
codicibus huius saeculi et memoratur ab Hadriano I papa in
epistula c. a. 791 ad Carolwn Magnum scripta (uide MG, Epilt.,
V, p. 20, S s.).
Haec omnia fusius exposuimus in commentarionibus, quae sub
siglis Stud. l-11 afferuncur (uide Conspeaum siglorum). Vbi etiam
ordinem in quem epistulae registri Lateranensis dispositae erant ·
craaauimus, qui fere ab editoribus nouissimis, excepris quibus-
dam minutiis, feliciter restitutus ese, nisi quod epistulas libri 11
cota uia confuderunt.
1am saeculo octauo librarii et uiri docti qui litteris Gregorii se
dederunt collectiones epistularum ex L excerptas ita componere
conati sunt, ut copiam quam plenissimam obtinerent. Velut supra
monuimus collectiones P 1- 3 7 et P 3 8-s1, quae in codicibus
numquam separatae sunt, iam pridem in unam coaluisse. Similiter
colleaio P iam saeculo VIII aun C coniuncta est. Atque haec
coniunctio perfacilis erat, quoniam nullae fere epistulae collec-
tionibus P et C communes sunt. Multo difficilius fuit epistulas ex
Beda uel ex R sumptas cum C + P componere. Multas enim
epistulasBeda, R, C, P communes habent, quae in una alteraue
collectione praetermittendae erant. Procedenribus saeculis magna
confusioorca ese, cum uarii uiri docti uariis modis epistulas diuer-
sarum collectionum in unum corpus cogere conarentur, ordine
archecypinon intellecto. Plerumque uel ex dispositione epistula-
rumconcludere possumus codices non solum ordinem epistula-
rum sed etiam texcum interpolatum habere et ad archetypum
restituendumnullius fere prerii esse. In studiis supra laudatis
conatisumus, uesrigia nouissimorum editorum sequentes, codices
~ariarum colleaionum digerere ac disponere. Omissis codicibus
mterpolatisin quibus uetus ordo registri Lateranensis omnino

.......
VIII PRAEFATIO
confusus est, de cognatione ac deinde de fide ceterorum librorum
manu scriptorum pro uirili parte quaesiuimus, ut cemun funda-
mentum nouae editionis poneremus. Quae omnia hic repecere
supersedemus. Ea tantummodo quae ad usum huius ~ditionis
necessaria sunt quam breuissime tractabimus.
Episrulas quas Beda ttadidit secundum editionem quam

B. Colgrave et R.A.B. Mynors confecerunt (Oxford 1969) attuli-
mus.
Collectio P has 54 episrulas continet: V,6, 8, 2.4, 2.9, 30, 31,

32., 38, 39, 4o, 41, 42., 43, 44, 49, 50, 58, 59, 60, 62., 63;
XI,36, 37, 38, 39,40, 1,2.,9,43,46,47,48,49, 52., 53, 2.7;
Il,45, 6, 46, 30, 2.9, 4, 2.7, 2.6, 2.8, 47, 48, 49, 31, 50; IX,148,
XI,10, XI,1. Ad texrum cognoscendum hi codices denuo collati
sunt:
Pa, Leningradensis F.v.l.7, saec. VIII (olim Corbeiensis, deinde
S. Germani de Praris). Cf. Lowe, Cod. Lat. Ant., XI, 1966,
n. 160 3.lncipit fol. 1 ab episrula cuiusdam Pauli, quem celebrem
illum Langobardorum hiscoriographum fuisse uiri docti censuer-
unt (cf. K. Neff, Die Gedichte des Pau/us Diaconus, 1908,
p. 12.6 s.). Vbi auctor ad Adalardum Corbeiensem scribit se col-
lectionem episrularum Gregorianarum, quarum tamen quaedam
correctione egeant, mittere. Sequirur fol. 1u-2.r index episrularum
P et fol. zr-4or epistulae P. Index 55 episrulas enumerat. Nam
inter epistulas II,46 et 30 hanc posuit : Suagrio Etherio Virgi/io
et Desiderioepiscopisa partihus Ga//iarum, i.e. episrulam IX,2.19,
quae tamen in textu desiderarur.
In codice Par (et in eius apographis Bambergensi 601 cuius
lecciones in MG inutiliter notantur et Parisiensi 66 3 8) data quae
in P interdum inueniuntur recte in fine episrularum adduntur. Sed
in codicibus Ph post numerum uel tirulum epistularum sequen-
tium falso inseruncur, quod sufficiat hic notasse (in appararu haec
commemorare omisi). Codices Ph etiam multa alia menda
communia habent, sed quomodo inter se cohaereant, diiudicare
non aus1m.
Pbr Coloniensis 92 ( = Cr), de quo cf. Jaffé et Wattenbach,
Ecc/esiae metropolitanaeColoniensiscodices manuscripti, 1874,
p. 3 5, et MG p. XIV. Fol. I scribitur : CodexJancti Petri su/;pio
patre Hi/dihaldo scriptus, qui fuit episcopus Coloniensis
e.a. 794-818. Collectio P post Csequirur fol. 105u-169. Vltima
epistula XI, 1 et in indice et in textu deest. Collecrioni C
praeponitur index 2.5 3 epistularum C + P. Post collectionem P
ponirur fol. 169-180 secundus index 22.1 episrularum C cum

PRAEFATIO IX
primis 2 1 epistulis P ( = epistulis P ex libro V, i.e. ex indictione
XIII excerpris).
Pb2 Vindobonensis 9 34, saec. IX (olim Salisburgensis). Describirur
MG p. XVIII. In Pb2 quae fol. 76-80 inueniunrur post fol. 87
inserenda sunt. Finis epistulae XI,2, epistulae XI,9, 43, initium
episrulae XI,46 propter lacunam archetypi desune. Tres illae
epistulae quae in ceteris codicibus P ut appendix addunrur, in Pb2
hoc ordine praeponuntur: XI,10, XI,1, IX,148. Collectio C
desiderarur.
Pb3 Dusseldorpiensis B, 79 (=C3), saec.IX, de quo cf. MG
p. XV. Collectio P post C sequitur, omnes 54 epistulas supra
enumeraras continens.
Tres codices collectionis C collati sunt :

e, Coloniensis 92 ( = Pbr). Vide supra.
C2 Vaticanus Palarinus 266, saec. ·IX, de quo cf. MG p. XV.
Episrulae e saiptae sunt fol. 16u-I 26. Collectio p desideratur sed
in archecypo fuit, quod ex eo concludere potes, quod index
epistularum C rum primis 21 epistulis P praecedit (idem index
post collectiones e + p in C1-Pb1 fol. I 69-180 inuenirur).
CJ Dusseldorpiensis B, 79 (= Pb3). Vide supra.
Codices C1 et 2 aliquot menda communia habent, ubi CJ
texrurn primigenium conseruat, quod alío loco mihi demonscran-
dum ese. Hoc itaque stemma delineare possis :
lohannes diaconus dicit episrulas collectionis R in duobus

uoluminibus compositas esse, quod etiam codices ipsi huius
collectionis confirmant. Nam aut totam collectionem habent
(= R), aut priorem tantummodo uel posteriorem partem, quos
codices r et e appellamus. Qui tempore Hadriani papae hanc
collectionem ex L excerpsit, ante libros I, IV, V, VI, VII, VIII,
XIII., XIV Epistulae ex registrobeati Gregoriipapae uel similia
uerb=t addidit. Epistulas sic numerauit: india. IX = 1-82,
indic-t. X-XI = 1-104, india. XII-XV = 1-205, india.
1-Vll = 1-193.

X PRAEFATIO
Hi codices R et r digni quos conferamus sunt :
R1 Casinensis 71, saec. XI, de quo cf. Codicum Ca.rinensium
manuscriptorumCata/ogus, I, 191 5, p. 81 s. Hic codex et nobis
et editoribus nouissimis quasi fundamentwn edirionis dedit.
R2 Treuirensis 171, saec. X. Vide M. Keuffer, Beschreibendes
Verzeichnissder Handschriften der Stadtbib/iothek zu Trier, 11,
1891, p. 89 s. Dolemus hunc codicem hodie ualde mutilatwn
esse. Primum folium nostris temporibus adiecnun est, margines
saepe mutilaros corrector supplere conatus est uerbis, quae digna
non sunt quae afferantur. Obserues igitur, quaeso, apparatum
criticum, qui in hac editione solito modo negariuus qui uocatur
est, in codice R2.iudicando non eodem modo usicandum esse : e
silencio nihil de eius lectionibus uel correcrionibus condudere
possis. Accedit quod plwima folia desune et cetera inter se
commutata sunt, ut ita ordinari debeant: fol. 1, 2., 3, 4 (ex
india. IX) ; 7-<), 10, 2.6-2.9, 36, 30 (ex india. IV) ; 31-3 5, 5,
6 (ex india. V) ; 2.5, I 1-14, I 5-2.1 (ex india. VI) ; 2.1-2.4, 37,
38 (ex indict. VII).
RJ Sangallensis 670, saec. X. Cf. G. Scherrer, Verzeichnis der
Handschriftender Stiftsbib/iothek 110n St. Gallen, I 87 5, p. 2.I 6.
Conrinet has 36 epistulas: 1,8, I 5, 19, 2.3, 2.4, 33, 34, 40, 51,
6 6, 7 6, 7 9, 8 2. ; 11,1 3, 19, 37, 38, 39, 4 2., 44 ; 111,38, 4 7, 54,
61; IV,11, 2.4, 30; V,36, 44, 45; VII,5, 7, 31; VIIl,4;
IX, 148, 2.19.
r1 Parisiensis B.N. 2.2.79, saec. X, olim S. Martialis Lemouicensis
118. Cf. Bib/iothequeNationa/e, Cataloguegénéra/e, 11, p. 383.
r2 Parisiensis B.N. 11674, saec. IX, olim Floriacensis. Cf. MG
p. XII.
Quomodo hi codices qui priorem partem collecrionis R
conrinent (i.e. codices R et r) inter se cohaereant, hoc modo oculis
subicere uelim :
,.
r2
RJ
Restat ut de parte posteriore collectionis R ( = e) pauca

dicamus. Codices R iam traaauimus, codices e hi sunt :
e, Ambrosianus C 2.38 inf. (in MG = pi), saec. X, olim Bobien-
sis, de quo cf. Stud. 11 6 2. s.

-
PR.AEFATIO XI
e2 Parisiensis B.N. Nouvelles acquisirions lat. 1451 (in MGnon
collatus), saec. X-XI, olim Cluniacensis. Cf. Stud. 11 57 s.
e3 Parisiensis B.N. 1178 (in MG = p3), saec. IX, olim Floriacen-
sis. Cf. Stud. 1161. Desideranrur epistulae IX,131, XII,9, 11,
12., 16, XIII,1-10, 18.
e4 Treuirensis 170, saec. IX (in MG = {ft1). Cf. Keuffer p. 88 s.
In hoc codice eae epistulae desideranrur quae parti posceriori
collectionis R ( = e) rum C et P communes sunt. Ergo quamquam
C et P hic desiderantur, condudamus necesse ese eas collectiones
cum e in archetypo codicis e4 coniunctas esse.
Cognatio codirum qui epistulas posterioris partis collectionis R
continent hoc scemmate illustrari potest :
De rebus orthographicis haec fere notanda uidenrur. Quia

archetypum Lateranensem solummodo per excerptiones longo
tempore post Gregorium factas cognoscimus, nihil fere de
orthographia registri Lateranensis e codicibus condudere possu-
mus. ltaque necessarium nobis uisum est scripruram ad normam
corrigere.In apparatu critico non notauimus e. gr. permutationem
uocalium ae, oe, e, f, uel y et i, addirionem uel detractionem
aspirationis,falsam geminationem consonantium etc. Abbreuia-
tionesplerumque soluimus. Si aptum iudicauimus eas notare,
lineasabbreuiationum non reddidimus sed semper puncrum
posuimus. ltaque e.gr. ppo ( = praefectus praetorio) per ppo.
reddiclimus, ue (= uir clarissimus) per u.e., glm ( = g/oriosae
memoriae) per g/m., etc.
E magno numero editionum has duas, ceteris omissis, attuli-

M mus : M = Maurinorum (Parisiis 170 5, quam repetiuit Mig-
MG ne, 185I) et M G = Ewaldi et Hartmanni in MonumentisGerma-

XII PRAEFATIO
niae Historicis. Codices manu scriptos, quantum fieri potuit,
iisdem fere siglis notauimus, quibus Ewald et Hartmann usi sunt.
Denique notandum est omnes codices quibus registrum
continetur et quorum lecciones in apparatu notantur a nobis uel
a nostris amanuensibus collatos esse, etiam rum priores editores
eos adhibuerunt.

REGISTRVMEPISlVLARVM
Llbri 1-VII

CONSPECTVS SIGLORVM
Pa1 Leningr. F.v.l,7

Pb1 Colon. 92
Pbz Vindobon. 9 34
Pb3 Dusseldorp. B. 79
C1 Colon. 92 (u. Pb1)
Cz Vatic. Pal. 266
C3 Dusseldorp. B. 79 (u. Pb3)
R1 Casin. 71
Rz Treuir. 171
R3 Sangall. 670
rI Paris. B.N. 22 79
rz Paris. B.N. I 1674
ti Ambros. C 238 inf.
ez Paris. B.N., Nouv. acq. 1452
Paris. B.N. 2278
Treuir. 170
Paris. B.N. I 56 5
Paris. B.N. 10741
Pa 1'", R 1', etc. lectio correctoris (qui uel ipse scriba uel corrector posterior fuit)
M S. Gregoriipapae I operaomnia, studio et labore monachorum

Ordinis S. Benedicti e Congregatione S. Mauri, 11, Parisiis
170 5. Maurinorum editionem repetiuit MIGNE, Patro/ogiae
cursus comp/etus,Series Latina, 76, Paris 18 51.
MG Gregorii 1 papae Registrum epistu/arum 1-11, edd. Ew ALD et
HARTMANN, Berlin 1887-1899 (= Monumenla Germaniae
Historica, Epist. 1-11).
LD Liber DiurnuJ Romanorumpontificum, ed. H. FOERSTER, Bern
1958.
Stud. 1-11 D. NORBERG, In Registrum GregoriiMagni studia critica 1-11,

Uppsala 19 37-39.
Synt. Forsch. Syntaktische Forschungenauf dem Gebiete des Spat/ateins und
des friihen Mitta//ateins, Uppsala 1943.

LIBER I
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE IX
I, I
Vniuersii Sici/iae episcopiinuntiat se Petrosubdiacono,rectoripatrimo-
nii ecc/esiaeRomanae, uiceJ suai intra prouinciam Sici/iam commisisse,
cum quo Jeme/P" annum conci/ium Syracusis ue/ Catanae celebren/.
J90, Sept.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER SICILIAM CONSTITVTIS
V alde necessarium esse perspeximus ut, sicut decessorum nos-

trorum fuit iudicium, ita uni eidemque personae omnia committa-
mus, ut, ubi nos praesentes esse non possumus, nostra per eum
cui praecipimus repraesentetur auaoritas. Quamobrem Petro,
subdiacono sedis nosttae, intta prouinciam Siciliam uices nostras,
Deo auxiliante, commisimus. Nec enim de eius aaibus dubitare
possumus cui, Deo auxiliante, totum nosttae ecdesiae noscimur
pattimonium commisisse.
10 Illud quoque fieri debere perspeximus ut semel per annum ad
Syracusanam siue Cathenensium ciuitatem uniuersaliter honore
quo dignum est, sicut eidem iussimus, fratemitas uestta conueniat,
quatenus quae ad utilitatem prouinciae ipsius ecdesiarumque per-
rinentsiue ad necessitatem pauperum oppressorumque subleuan-
1 ~ dam uel admonitionem omnium atque quorum excessus contige-
rit demonsttari, congrua cum eodem Petto, subdiacono sedis nos-
trae, debeatis moderatione disponere.
A quo concilio procul absint odia, facinorum nutrimenta, atque
CodiceJRr r r 2 h11nc1i111/11m habent : In nomine Domini epistulae ex

registro (regestro r1) beati Gregorii papae, R2': In nomine Domini incipiunc
epistulae ex registro sancti Gregorii papae.
Mense Septembrio (Septembrio R2, September Rr, Septemb. r1 2)
indictione IX Rr 2 rr 2
l,1. Codd.Rr 2 rr 2: Indict. IX cap. 1. &Id. M et MG: l,r.
2 praedecessorum R2 3 unae eademque ,.2 sed corr. 4 uc R, et
r nostram r2 sed corr. 6 uice nostra r2' 11 Cacheniensium R1,
Cachenensium r, Cathinensium ,.2' uniueraliter R2 13 ipsius prouinciae
R2 13/ 14 pertinet R2 15 ad ante admonitionem s11per1cr.Rr arque
correctionem eorum quorum R2 17 moclerationem R1 18 odia R,
ocia ,.

2 REGISTRVM I, 1-2
inuidia interna tabescat et nimis exsecrabilis animorum discordia.

20 Sacerdotes uos concordia, Deo placita, et caritas recognoscat. Haec
igitur omnia cum ea maturitate ac tranquillitate gerite, ut dignissi-
me episcopale possit concilium nuncupari.
1, 2
lustinum, praetoremSici/iae, ad iustitiam adhortatur. Addit defrumen-
tiJ Romam transmittendis et de nouo rectorepatrimonii Sici/iensiJ.
J 90, Sept.
GREGORIVS IVSTINO PRAETORI SICILIAE
Quod lingua loquitur attestatur conscientia, quia dudum uos,

et nullius dignitaris occupationibus implicaros, multum dilexi
multumque uenerarus sum. Ipsa namque incessus uestri modestia
quibusdam conatibus exigebat ut diligi etiam a nolente debuisset.
Et cum uos uenisse ad administrandam praeturam Siciliae audiui,
ualde gauisus sum. Et quia quandam inter uos atque ecclesiasticos
simultationem subrepere comperi, uehementissime contristatus
sum. Nunc uero quia et uos administrarionis cura et me srudium
10 huius regiminis occupat, in tantum nos recte diligere specialiter
possumus, in quantum generalitati minime nocemus. Vnde per
omnipotentem Dominum rogo, in cuius tremendo iudicio nostro-
rum actuum posituri raciones sumus, ut eius respecrum semper
gloria uestra ante oculos habeat et numquam quodlibet, ex quo
IS inter nos uel parua dissensio proueniat, admittat. Nulla uos lucra
ad iniustitiam pertrahant, nullius uel minae uel amicitiae ab itine-
re rectitudinis deflectant. Quam sit uita breuis aspicite, ad quem
quandoque ituri esris iudicem, qui iudiciariam potestatem geriris,
cogitate. Sollerter ergo intuendum est quod cuneta lucra hic relin-
20 quimus, et solas dispendiosorum lucrorum causas nobiscum ad
iudicium deportamus. lila ergo nobis sunt commoda quaerenda,
19 inuidia inuidia R2 cabescanc r2 sed corr. et nimis R. et suppl. r2C,

om. r1 discordia R2, superscr.R1, om. r 20 uos MG, suos R r 22 possit
episcopale R2 concilio R1 nuncupari] appellari R2
l,2. Codd. R1 2 r1 2 : Indict. IX cap. 2. Edd. M et MG: l,2.
1 Iuscino corr. ex lustine R1 6 audiui cui sed del. cui r2 8
simulacionem R2 constristarur rl sed corr. 9 sum suppl. R1' r2', om.
r1 10 nos r, uos R 15 uos R2 16 nullius ex nullus co". r2 uos
minae R2 16/17 a recritudinis itinere R2 17 quam] quod R2 et post
aspicite superscr.R1' 21 sunt nobis R2

REGISTRVM I, 2-3 3
quae nequaquam mors adimat, sed mansura m perperuum
praesentis uitae finis ostendat.
De frumentis autem quae scribiris, longe alicer uir magnificus
2~ Citonarus asserit, quia solummodo tanta transmissa sunt, quae pro
transaaae indictionis debito ad replendum siconicum redderenrur.
De qua re curam gerite, quia si quid minus hic transmitcirur non
unus quilibet horno sed cunaus simul populus trucidacur.
Ad regendum uero Siciliae patrimonium talem, ut existimo,
30 uirum, Deo auaore, ttansmisi,aun quo uobis, si, ut ego expertus
sum, recta diligitis, omnino conueniat.
Quod autem me ut uestri esse debeam memor admonetis,
uerum fateor, si ex antiqui hostis insidiis iniustitia nulla subripiat,
tantam gloriae ruae modesriam didici, ut essenon ruus erubescam.
1, 3
Paulumscholastic"mdt pontificat11sibi grat"lantnn reprehendit.Mau-
rentiumchart11/ari11m
et Petrum s11bdiacon11m, rectorempatrimonii Sici-
limsis, commendat.
190, Sept.
GREGORIVS PAVLO SCOLASTICO
Quicquid mihi ex honore sacerdotalis officii extranei arrident,

non ualde penso. De uobis autem mihi hac ex re arridentibus non
minime doleo, qui desiderium meum plenissime scitis et tamen
, profecisse me creditis. Summus enim mihi prouecrus fuerat, si
potuisset impleri quod uolui, si uoluntatem meam, quam dudum
cognicam habetis, perficere optatae quietis perceptione ualuissem.
At nunc quia honoris huius uinculis in ciuitate teneor Romana
religarus, babeo aliquid quod etiam uestrae gloriae exsultem, quia
10 uiro eminentissimo domno Leone exconsule ueniente, uos in Sicilia
remanece non suspicor, et cum ipse quoque ruo honore religarus

retineri Roma conceperis, quid maeroris, quid amarirudinis ego
patiar agnosces.
22 in s11ppl.
Rr' 25 solum R2 26 redderenrur] sufficerent R2 21
huc R2 29 in patrimo des. R2 fol. r, '""' ium inc. fol. 2 30 si uc]
sicut R2
l,J. Codd.Rr 2 rr 2: lndi,1. IX cap.J· &id. M et MG: l,J·
3 ex se ,. S perfecisse R2 6 implere ,.2 uolui] dolui ,.2 1O
Siciliam r1 11 remanere,x semanere '°"·r2 ipso R2 12 Romam
conceperis ,.2, Romam cepcris ,.r, Roma que coeperis R1, Roma ceperis R2

4 REGISTRVM 1, 3-4
Veniente autem uiro magnifico domno Maurentio charrulario,
1 s ei quaeso in Romanae urbis necessitate concurrite ; quia hostilibus
gladiis foris sine cessatione confodimur, sed seditione militum

interno periculo grauius urguemur.
Petrum uero subdiaconum nostrum, quem pro regendo ec-
desiae patrimonio Deo auaore transmisimus, uestrae gloriae per
20 omnia commendamus.
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE IX
1, 4
Iohanni patriarchae Conitantinopolitano ,upondet, de onerihui epiico-
patui quereni. Promittit Je epiJtulam synodicam hreui miiiurum eiie.
190, Oct.
GREGORIVS IOHANNI CONSTANTINOPOLITANO
Si caritatis uirtus in proximi dilectione consistit, si sic diligere

proximos sicut nos iubemur, quid ese quod me beatirudo uestra
non ita ut se diligit ? Quo enim ardore, quo srudio episcopatus
s pondera fugere uoluerit scio, et tamen haec eadem episcopatus
pondera ne mihi deberent imponi non restitit. Constat ergo quia
non me sicut uos diligitis, qui illa me uoluistis onera suscipere
quae uobis imponi noluistis. Sed quia uetustam nauim uehemen-
terque confraaam indignus ego infirmusque suscepi, - undique
10 enim fluaus intrant et cotidiana ac ualida tempestate quassatae
putridae naufragium tabulae sonant - per omnipotentem Domi-

num rogo ut in hoc mihi periculo orationis ruae manum porrigas,
quia et tanto enixius potestis exorare, quanto et a confusione
tribulationum, quas in hac cerra patimur, longius staris.
1s Synodicam uero epistulam de subsequenri sub festinatione
transmitto, quia latorem praesenrium Bacaudam, fratrem et coe-
17 urgemur R
Mense Octobrio (Ocrubrio R1, Octo. R2, Oct. rr, Octb. r2) indictione IX
Rr 2 r1 2 ind. VIII R2
1,/. Codd. R1 2 rr 2: Indict. IX cap. /· &Jd. M et MG: l,4.
5 uoluerim r2', uolueritis Rr' episcopatus haec eadem R1 6
restitistis R1' r2' qui R1 r, quia R2 8 nauim R, nauem r 11 sonat r
1ed corr. r2 13 tanrum R2 confessione R1 16 et om. R2

REGISTRVM1, 4-5
piscopum nosrrum, in ipso meae ordinationis inicio, multis et
grauibus pressus occupationibus, relaxaui.
I, 5
Theoctistae, sorori imperatoris, queritur de pontificatus negotiis, q11ae
re/uctanti animo iubente impera/ore susceperit.
¡ 90, Oct.
GREGORIVS THEOCTISTI SORORI IMPERATORIS
Mens mea uestrae uenerationi quanta deuocione substernitur

explere uerbis nequeo, nec tamen me prodere laboro, quia, et me
tacente, in uestro corde legitis quid de mea deuotione sentiatis.
5 Miror autem quod in me collatas dudum continencias uestras ex
hac moderna pastoralis officii continencia distraxistis, in qua sub
colore episcoparus ad saeculum sum reductus, in qua tantis terrae
curis inseruio, quantis me in uita laica nequaquam deseruisse
reminiscor. Alta enirn quietis meae gaudia perdidi et intus cor-
1 o ruens ascendisse exterius uideor. V nde me a conditoris mei facie
longe expulsum deploro. Conabar namque cotidie extra mundurn,

extra carnem fieri, cuneta fantasrnata corporum ah oculis mentis
abigere et superna gaudia incorporaliter uidere, et non solis uoci-
bus, sed medullis cordis ad Dei speciem anheláns dicebam : Tibi
1 s dixit cor meum, quaesiui uu/tum tuum, uu/tum tuum Domine
requiram. Nil autem in hoc mundo appetens, nil percimescens,

uidebar mihi in quodam rerum uercice stare, ita ut in me paene
impletum crederem, quod pollicente Domino ex propheta didicis-
sem: Susto//am te super a/titudines te"ae. Super alritudines enim
20 terrae sustollitur, qui et ipsa, quae alta ac gloriosa praesentis
uidentur saeculi, per mentis despectum calcat. Sed repente a rerum
uertice temptationis huius turbine impulsus ad timares pauores-
l,J. 14/16 Ps. 26,8. 19 Is. ~ 8 , 14.
17 ordinationis meae R2 18 pressos R2, pressis r I

l,J. Codd.R1 2 (usque ad/. 26) r1 2: Indict. IX cap. J· Edd. M et MG:
l,¡.
1 Theoctiste R2, Theoctisti in Theocciscae con-. R1 r2 imperacrici
R2 3 pr. me om. R2 4 legiscis r2 sed corr. quod R2 7 aed pro ad
r2 9 altera rr enim om. R2 gaudia meae R1 12 corporum R2 r,
corporis R1 16 nihil aucem R2 17 starem r2 sed C<m'. 19 alticudinem
Ri 21 a ex ad corr. r2 22 uerticem r2 sed 'º"·

6 REGISTRVM I, ~
que corrui, quia, etsi mihi nil timeo, eis tamen qui mihi commissi
sunt multum formido. Vndique causarum Buctibus quarior ac
25 tempestatibus deprimor, ita ut recte dicam: Veni in altitudinem
maris et tempestasdemersitme. Redice post causas ad cor desidero,
sed uanis ah eo cogitarionum tumultibus exclusus redice non
possum. Ex hoc ergo mihi longe factum est, quod intra me est,
ita ut oboedire nequeam prophetiae uoci qua dicitur : Redite
30 praeuaricatoresad cor. Sed stultis pressus cogitarionibus, solum-
modo exclamare compellor: Et cor meum dereliquit me. Contem-
platiuae uitae pulchritudinem uelut Rachelem dilexi sterilem, sed
uidentem ac pulchram, quae etsi per quietem suam minus gene-
rat, lucem tamen subrilius uidet. Sed, quo iudicio nescio, Lia mihi
3 s in nocte coniuncta est, actiua uidelicet uita, fecunda sed lippa,
minus uidens quamuis amplius pariens. Sedere ad pedes Domini
cum Maria fesrinaui, uerba oris eius percipere, et ecce cum Marcha
compellor in exterioribus ministrare, erga multa saiagere. Expulsa
a me ut credidi legione daemonum, uolui obliuisci quos noui, ad
40 Saluatoris pedes quiescere, et ecce mihi nolenti atque compulso
dicitur : Reuerterein domum tuam et adnuntia quanta tihi fecerit
Dominus. Sed quis inter tot terrenas curas ualeat Dei miracula
praedicare, cum iam mihi difficile sit saltim recolere ? Pressum
namque in hoc honore tumultu saecularium negotiorum ex eis me
4 s esse uideo de quibus saiprum est : Deiecistieos,dum alleuarentur.
Neque dixit : Deiecisti eos postquam leuati sunt, sed dum alleua-
rentur, quia praui quique, dum temporali honore suffulti foras
uidentur surgere, intus cadunt. Alleuatio ergo ipsa ruina est, quia
dum gloria falsa subnixi sunt a gloria uera euacuantur. Hinc
so iterum dicit: Deficientesut fumus deficient. Fumus quippe ascen-
dendo deficit et sese delatando euanescit. Sic uidelicet fit cum
peccatoris uitam praesens felicitas comitatur, quia unde ostenditur
ut altus sit, inde agitur ut non sit. Hinc rursus scriptum est : Deus
1fl!UJ pone illos ut rotam. Rota quippe ex posteriori parte attollitur,
ss in anterioribus cadit. Posteriora autem nobis sunt bona praesentis
mundi quae relinquimus, anteriora uero sunt aetema et permanen-
25/26 Ps. 68,3. 29/30 Is. 46,8. 31 Ps. 39,13. 41/42 Marc.
s,19. 45 Ps. 72, 18. 50. Ps. 36,20. 53/54 Ps. 82,14.
26 in 11erhademersit me de1. R2 fol. 2, fol. J inc. I, 1 9, r 2 28 et pro ex

,. 31 et om. Rr 32 pulchritudine ,., corr. r2 3 7 et ante uerba add.
r2' 38 aque ante erga add. Rr 39 pacriam proquos noui Rr et po1t
noui add. Rr r2' 43 pressus Rr 44/45 me esse uideo r, me esse uideor
Rr 49 uacuantur Rr 50 deficimus Rr 55 et ante in add. r2'

REGISTRVM I, 5-6 7
tia ad quae uocamur, Paulo attestante, qui ait: Quaeretroob/itus,
in ea quae sunt priora extendensme. Peccator ergo cum in praesenti
u.ita profecerit, ut rota ponitur, quia in anterioribus corruens ex
60 posterioribus eleuatur. Nam cum in hac uita gloriam percipit
quam relinquit, ah illa cadit quae post hanc uenit. Et quidem
multi sunt, qui sic exteriores prouecrus regere sciunt, ut per eos
nequaquam interius corruant. Vnde scriptum est: Deus potentes
non ahicit, cum et ipse sil potens. Et per Salomonem dicitur : Et
6s inte//igens guhernaculapossidehit. Sed mihi haec difficilia sunt,
quia et ualde onerosa, et quod mens non recipit, congrue non
disponit. Ecce serenissimus domnus imperator fieri simiam leonem
iussit. Et quidem pro iussione illius uocari leo potest, fieri autem
leo non potest. Vnde necesse est ut omnes culpas ac neglegenrias
70 meas non mihi sed suae pietati deputet, qui uirturis ministerium
infirmo commisit.
1, 6
Narsi, amiconobili Con1tantinopolitano,de pontificat111
c11ri1
queritur.
Dicit se Honoratorespon1ali1crip1i11e111imperatori de cau1a fratrum
oport11notempore111ggererel.
AmicoJ Con11antinopolitano1 1alutat.
¡90, Oct.
GREGORIVS NARSI
Dum contemplationis alta desaibitis, ruinae meae mihi gemi-

rum renouasris, qui audiui quid inrus perdidi, dum foras ad
culmen regiminis immeritus ascendi. Tanto autem me percussum
s maerore cognoscite, ut uix loqui sufficiam. Oculos enim mentis
meae doloris tenebrae obsident. Triste est quicquid aspicitur, quic-
quid deleaabile o;editur cordi meo lamentabile apparet. Penso
enim, ab alto quietis meae culmine corruens, ad quam deiecnun
exterioris proueaus culmen ascendi. Et pro culpis meis in occupa-
57/58 Phil. 3, 13. 63/64 lob 36, S· 64/65 Prou. I, S·
58 in priora ,. 59 proficerit rr 60 in 1uppl. R1' 61 reliquit

r2 inuenit r2 65 haec michi R1 68 autem 1uppl.R1'
1,6. Codd.R1 r1 2: lndict. IX cap. 6. &id. M et MG: 1,6.
1 Narsi in Narso corr. r2 2 alte R1 r2 1ed corr. 3 renouacis
Rr qui] quid R1' 8 ad om. rJ deleaum ,.

8 REGISTRVM I, 6
10 tionis exsilium a facie Dominantis missus quasi destructae ludeae
uocibus cum propheta dico : Qui conso/abatur me /onge recessit a
me. Quod uero causae et nominis similitudinem faciendo per
scripta uestra clausulas dedamarionesque formatis, certe, frater
carissime, simiam leonem uocas, quod eo modo uos agere conspici-
1 s mus, quo scabiosos saepe canilos pardos uel tigres uocamus. Ego
enim, bone uir, quasi filias perdidi, quia per terrenas curas recta
opera amisi. No/ite ergo me uocare Noemi, id est pu/chram, sed
uocate me Mara, quia amaritudine plena sum. Quod autem me
dicitis scribere non debuisse ut in agro Dominico cum bubalis non
20 arares, quia in ostenso beato Petro linceo et bubali et omnes ferae
oblacae sunc, seis ipse quia subiunctum ese : Macla et manduca.
Tu ergo qui easdem bestias necdum mactaueras, manducare iam
per oboedientiam cur uolebas ? Aut nescis quia easdem quas
scripsisti bestias oris tui gladius occidere recusauit ? Quas ergo per
2 s compunctionem occidere porueris, de illis necesse ese ut in tui
desiderii fame satieris.
De causa autem fratrum nostrorum, ut scripsisri, ita futuram,
si Deus adiuuet, aestimo, de qua modo serenissimis rerum domi-
nis scribere omnino non debui, quia in ipso inicio non ese a
30 questibus inchoandum. Sed dilectissimo filio meo Honoraco diacer
no scripsi uc oportuno cempore eis congrue suggerat et mihi
responsum sub celericace indicec.
Domnum Alexandrum, domnum Theodorum, filium meum
Marinum, domnam Hesychiam, domnam Eudochiam et dom-
3 s nam Dominicam mea peto uice salutari.
1,6. 11/12 Thren. 1,16. 17/18 Ruch 1,zo. 21 Act. 10,13.
10 exilio r2 a om. r 14 karissime r2~ uocacis R1 18 uocari

r 19 non om. r 23/24 ea de qua scripsisci bestia oris tui gladio occidi
r 27 futura R1 34 Eusiciam R1, Esyciam r 35 Domnicam r r

REGISTRVM I, 7 9
1, 7
Ana.stasio,ex patriarcha Antiocheno, de pontificatuJ curiJ queritur.

Nuntiat Je ab imperator,peti11i.J1e
ut ei, honorere1tit11to,Romam uenire
concederet.Cf I, 2J.
J 90, Oct.
GREGORIVS ANASTASIO EPISCOPO
Epistulas beatitudinis uestrae ut fessus requiem, salutem aeger,

foncem sitiens, umbram aestuans accepi. Neque enim illa uerba
per lingua.mcarnis uidebantur expressa, sed sic spiritalem amorem
s suum quem gestabat aperuit, ac si mens per se ipsa loqueretur. Sed
durum ualde fuit quod securum ese, quia amor uester terrena me
portare onera praecepit, et quem prius spiritaliter diligebatis, post,
ut aestimo, cemporaliter amantes, usque ad cerram me superposito
onece depressisris, ita ut mentis rectitudinem funditus perdeos
10 contemplationisque aciem amittens, non per prophetiae spiritum
sed per experimentum dicam : lncuruatuJ 1um et humiliatu1 111m
u1quequaque. Multis enim causarum fluctibus quatior et nunul-
tuosae uitae tempestatibus afBigor, ita ut recte dicam : Veni in
altitudinem mariJ et tempestasdemersitme. Periclitanti igitur mihi
1 s orarionis uestrae manum tendite, uos qui in uirtutum litore statis.
Quod uero me os Domini, quod lucemam dicitis, quod multis

prod~ perhibetis, hoc quoque mihi ad iniquitatum mearum
cumulum accidit ut, aun uindicari in me iniquitas debuit, laudes
pro uindiaa recipiam. Quibus autem hoc in loco terrenarum
20 rerum tumultibus premor, explere uerbis nequeo, quod tamen
colligere ex breuitate epistulae potesris, in qua ei minus loquor

quem plus omnibus diligo.
Praeterea indico quia a serenissimis dominis quantis ualui preci-
bus postulaui ut uos, honore restituto, ad sancti Petri apostolorum
1 s prinápis limina uenire et, quousque ita Deo placuerit, hic mecum
uiuere concedat, quatenus dum uos uidere meruero, peregrina-
l,7. 11/12 Ps. 118,107. 13/14 Ps. 68,3.
l,7. Codd. Rr rr 2 : Indict. IX cap. 7. &id. M et MG: l,7.

2 uesttae post,e,egeradd. sed exp. r2 4 sed om. et superscr.quia Rr 5
gestabant aperiebant Rr ipsa Rr r2, ipsam rr et sic c01T.r2 7 post r,
postea Rr 8 ut Rr r r, tota in tocum corr. r 2 1O contemplationes ,.2,
crwr. ammittens Rr 16 me os Rr r2, meus rr 17 perhibitis f'2,
corr. 21 ei sMperscr. Rr 26 concedat r, concedant Rr

10 REGISTRVM I, 7-8
tionis nostrae raedium, de aetema patria inuicem loquendo, releue-
mus.
1, 8
Ecc/esiamMinturnensemcum ecclesiaFormiensiconiungit. Cf arengam

LD Vat. 8.
¡90, Oct.
GREGORIVS BACA VDAE EPISCOPO fORMIENSI
Et temporis necessitas nos perurget et imminurio exigit persona-

rum ut destitutis ecdesiis salubri ac prouida debeamus disposi-
tione succurrere. Et ideo, quoniam ecdesiam Mintumensem fun-
ditus tam cleros quam plebis desritutam desolatione cognouimus,
ruamque pro ea peririonem quatenus Formianae ecdesiae, in qua
corpus beati Erasmi manyris requiescit, cuique fratemitas rua
praesidet, adiungi debeat piam esse ac iustissimam praeuidentes,
necessarium duximus, consulentes tam desolarioni loci illius quam
10 ruae ecdesiae paupertati, reditus supradiaae ecdesiae Minrumen-
sis uel quicquid ei anriquo modemoque iure uel priuilegio potuit
potesrue qualibet racione competere, ad ruae ecdesiae ius potesta-
temque hac praecepti nostri auaoritate migramus, ut a praesenti
tempore sicuti de propria quippe ecdesia debeas cogitare eique
15 competencia tua prouisione disponere, quatenus deinceps quod
perire nuncusque potuit pauperum ecdesiae ruae utilitatibus deri-
que proficiat.
1,8. Codd. R1 J r1 1 : Indict. IX cap. 8. Edd. M et MG: 1,8.

1 Formiensi ex Fomiensi corr. r1 3 post salubri sequitur in Rr linea
erasa 4 Menturnensem RJ r, Mincurnensem R1 RJ' 5 cleros r, corr.r1
in clericis, r1 in cleri, cleri R, cf. Stud. 1112/ 7 Herasmi RJ r quique
R1 r1, qua rI 10/11 Mentumensis RJ r, Minturnensis Rr RJ' 11
moderoque rT 12 potescue RJ r, potestatue R1 qua liberatione corr.in
qua libracione, deinde in equa libratione RJ 13 migramus R r, migrare R}'"
M MG 14 de R1, e RJ ,. quippe om. r1 del. R1 16/ 17 clerique R r1,
plerisque r2

-
REGISTRVM 1, 9 I I
1, 9
Petro 1ubdiaconomandat 111 Jitnn inter mona1terium1ancti Theodori
Panormitanumet acloreJecde1iaeRomanaecomponat.Bacaudaexenodochi
1e11amentumconfirmat.
J 90, Oct.
GREGORIVS PETROSVBDIACONO
Gregorius seruus Dei, presbyter et abbas monasterii sancti Theo-

dori, in Sicilia prouincia Panormitano territorio constituri, insinua-
uic nobis eo quod homines fundi Fulloniaci, iuris sanctae ecclesiae
Romanae, fines fundi Gerdinnae, collimitantis eidem praefato
fundo sanaae ecdesiae, quos quieto iure per innumeros annos
possederunc uelle peruadere. Et ideo uolumus accedentem te ad
Panormitanam ciuitatem quaestionem ipsam tali racione discurere,
dominio rei apud possessorem sicuti haaenus possessum ese uideli-
10 cet permanente, ut, si monasterium praefatum sanai Theodori
fines, de quibus causatio mota est, inconcussis quadraginta annis
possedisse reppereris, nullam deinceps, etiam si quid sanccae
Romanae ecdesiae competere potuit, patiaris sustinere calumniam
sed quietem eorum inconcussam modis omnibus procurare. Sin
15 uero actores ecdesiae non eos possedisse quadraginta annos
inconcusso iure monstrauerint sed aliquam intra tempora haec
motam fuisse aliquando quaestionem eorundem finium, elecris
arbittibus tranquille et legaliter sopiatur. Nos enim non solum
numquam mota suscitare uolumus uerum etiam quae praue foris
20 admouentur sopire modis omnibus fesrinamus. Ita ergo experien-
cia tua cuneta faciat effectibus mancipari, ne qua post hoc huius
rei ad nos quaestio reuertarur.
Testamennun uero Bacaudae quondam xenodochi in ea, qua
condirum est, uolumus firmitate persistere.
l,9. Codd. R1 ,1 2: Indict. IX cap. 9. Edd. M et MG: l,9.

7 possiderunt r sed con-. uelle r, uel con-. in uelint R 1 accedente
r 14 procurare,, procurante con-.;,, procurare R1 15 auctores rr' 23
V acaudae ,, Bacaudae Rr r r' xenodochii R1 r 2' 24 conditus r 2

12 REGISTRVM I, 10-11
MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE IX

1, 10
Honorato,diacono Sa/onitano,praecipit ut controuersiamcum Natali
episcoposuo componat.
J 90, Nou.
GREGORIVS HONORATO DIACONO SALONITANO
Ea quae nobis contra uos tu et episcopus ruus contraria direxis-

tis scripta doluimus, agnoscentes eo quod inter uos nihil caritas
recognoscit. Verum tamen te in officio ordinis tui administrare
praecipimus, et si illic potest, superante gracia, causa uestri scanda-
li definiri, multum credimus uestrae animae acquisisse. Sin uero
ita discordia inter uos panes suas armauit, ut in rumore scandali
uoluntas uestra debeat remanere, tu ad nostram audientiam indif-
ferencer occurre, et episcopus tuus pro se dirigat quam elegerit
10 personam instructam, ut, omnia subtili racione perpensa, consti-
tuere quae uisa fuerint partibus debeamus. Sáre uero te uolumus

quod a te districte quaesituri sumus quia uel propriae ecclesiae uel
ea quae de diuersis ecclesiis cymilia sunt collecta sub omni nunc
sollicitudine et fide seruantur. Quod se quid ex eis uel neglegentia
1 5 uel cuiusquam fraude deperit, tu in hoc reatu constringeris, qui
per archidiaconatus ordinem custodiae eiusdem ecclesiae artius

implicaris.
MENSE DECEMBRIO INDICTIONE IX

1, 11
C/ementinampatriciam de morteEutherii consolatur.Anatholium dia-
conum se ad eam mittere non posseaddit. D
J90, ec.
GREGORIVS CLEMENTINAE PATRICIAE
Epistulam gloriae uestrae suscipiens quae de transitu Eutherii

quondam magnificae memoriae loquebatur, indicamus non minus
Mense Nouembrio (Nouember R1, Noub. rI 2) indictione IX Rr rr 2

l,10. Codd. R1 rr 2: lndict. IX cap. 10. &id. M et MG: l,10.
2 nobis R1 rI, nos r2, uos r2' contra uos R1 r1, contra nos r2 9
occurrere R1 sed corr. 14 seruenter R1, corr. 15 fraudem r 1
Mense Decembrio (Dec. R1, Decemb. rr r2) indictione IX.Rr rr 2
l,11. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 11. &J. M et MG: l,11.
2 suscipiences R1', cf Stud. 111 30 Euterii r

-
REGISTRVM I, 11-12 13
animos nostros quam uestros esse tali maerore confusos, eo quod
opinionis probatae uiros huic paulatim subtrahi mundo conspici-
mus, cuius ruina in ipsis iam causarum effectibus comprobatur.
Sed huic nos sollerti decet conuersionis cautela subducere, ne sua
nos secum pariter ruina circumplicet. Et quidem amicorum nos
amissio tanto debet tolerabilius contristare, quanto amissuros nos
10 illos condiáo mortalitatis exposát. Sed tamen amissum carnalis
uitae subsidium potens est ille consolari, qui ut adimererur permit-
tendo concessit et ipse ad locum qui destirutus erat consolacor
accedere.
Diaconum uero Anatholium quem ad uos dirigi poposcistis,
1 s hoc nos facere non posse causae magis modus quam rigoris austeri-
tas facit. Vicedominum enim eum constituimus, cuius arbitrio
episcopium commisimus disponendum.
1, 12
Iohannem,episcop11m de Vrbe Vetere, iubet ut iniuriarum in monaste-

rium sancti Georgiifinem facial.
J 90, Dec.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO DE VRBE VETERE
Agapirus abbas monasterii sancti Georgii insinuauit nobis plu-

rima se a uestra sanctitate grauamina sustinere, et non solum in
bis quae necessitatis tempore aliquod monasterio possint ferre
subsidium, uerum etiam in eodem monasterio missas prohibetur
celebrari,sepeliri etiam ibidem mortuos interdicas. Quod si ita est
a tali uos hortamur inhumanitate suspendi, et sepeliri ibidem
morruos uel celebrari missas, nulla ulterius habita contradiaione,
permittas, ne denuo querelam de his quae dicta sunt praedicrus
10 u.iruenerabilis abbas deponere compellatur.
9 contristari r2' amissurus r2, ammisuros R1 12 ad locum R1 r1,

ec locum r 2 14 Anatolium r poposcistis r 1 R1', poposcitis R1 r 2
l,12. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. 12. Edd. M et MG: l,12.
4 monasterium r2 possint r1 Rr ', possit Rr r2 5 prohibetur R1 r2,
prohibeatis rJ 1 et corr. in ut Rr 8 uel om. Rr 9 nec codd. lO
abbasR1, om. rJ, a r2 sed del.

\
1, 13
Dominico,episcopoCentumcel/ensi,Luminosam commendat,quae post
mortemmariti, Zemarci tribuni, comitiuam accepit.
¡90, Dec.
GREGORIVS DOMINICO EPISCOPO CENTVMCELLENSI
Officii quidem sacerdotalis ese ut uiduis ac maritali regimine

desolatis impertiri solacia debeatis, ut unde in hoc mundo humana
, '\
condicione priuantur, sacerdotali tuitione possint remedia rep-

perire. Quoniam ergo Luminosa honesta femina, reliaa darissimi
Zemarci cribuni, nostrae se post Deum tuitioni commisit, huic uos
solaciari in quo sibi necesse fuerit admonemus, nullusque sit ei de
quolibet molesrus articulo.
Sed quia cometiuam illam quam uir eius agendam susceperat
10 nunc, Theodoro palatino concedente, ipsi est mulieri ut peragere
debeat attributum, uel quem ipsi placuerit, donec praesentis indic-

tionis celebretur impletio, nullurn eandem quousqu~ expleat in-
quietare permittas. Ita ergo facite, ut et Deurn uobis faciatis pro
rebus talibus debitorem, et noster huiuscemodi de impensis a
1 s uobis solaciis propensius animus graculetur.
1, 14
., ..
Demetrium, episcopumNeapolitanum, admonet ut, Stephano,praesen-
tium portitore,in communionemcatholicamrecepto,studeat, ut socioserroris
conuertat. "' ...
'·• ..
¡90, Dec.
GREGORIVS DEMETRIO EPISCOPO NEAPOLITANO
Scephanus praesentiurn portitor, cum de quibusdam fidei capi-

tulis eius a uia ueritatis nutaret intenrio, pro huius rei dubietate
a catholicae se ecdesiae communione suspenderat, donec eum
Deus, ueritatis index, ad uiam recticudinis reuocaret. Quem, re-
l,1 J· Codd. Rr rr lndict. IX cap. r J· &id. M ti MG: l,r J·

2 :
1 Centumcellensis Rr std corr., Cenrumcellae ,. 2 siquidem M ti MG,

quidem r, om. Rr 3 impenire r2 5 honesta femina MG, herilis femina ¡
. -..~
M, HF Rr r, honorabilis femina in marg. ,.2 1 quod Rr 9 cometibam

,. alendam Rr 10 peralere Rr 12 eam de quo usque r2
l,r 4. Codd.Rr rr 2: lndicl. IX cap. r 4. &id. M ti MG: l,14.

..
REGISTRVM I, 14-1 5
cepta satisfactione, in 6dem catholicam communicasse cognoscas.
Sed quia eum quosdam dubietatis suae socios ibidem in Neapo-
litana ciuitate habere comperimus, hoc nobis de bis quoque prae-
farus Stephanus pollicirus esse dinoscirur ut, si eorum ambiguita-
10 tem animae nosttae interpositionis periailo sanaremus, ipsos etiam
ad communionem catholicam sine mora posse uel replicacione
conuerti. Pro qua re praesentibus epistulis admonemus, nostra fide
nostroque sicut ipsi uidentur poposcisse periailo, eos in fidem
catholicam communionemque suscipite, quibus potestis modis ad
1 s lucem de tenebris reuocate, ne postquam ad nos huiuscemodi
causa perlara est, si silentio praeterimus, de animabus eorum

neglegentiae possimus subire iaauram.
MENSE IANV ARIO INDICTIONE IX
1, IS
Ba/bino, episcopoRose/Jano,mandat 111,susceptom1mertuisitatoris, in
ecc/esia Pop11/onienJi
prtsbyteros diaconosq111Of'dinel.Cf eandem for-
mu/am 1, JI.
¡91, Jan.
GREGORIVS BALBINO EPISCOPO ROSELLANO
Peruenit ad nos quod Populonensis ecclesia ita sit sacerdotis

officio destituta, ut nec paenitenria decedentibus ibidem nec bap-
tisma praestari possit infantibus. Huius igitur tam piae rei tamque
necessariae mole permoti, iubemus dilectioni tuae ut, huius prae-
ceptionis auctoritate communitus, memoratae ecclesiae uisitator
accedas, ut unum cardinalem illic presbyterum et duos debeas
diacones ordinare, in parroechiis uero praefatae ecdesiae tres simili-
ter presbyteros, quos tamen dignos ad tale officium uenerarione
10 uitae et morum grauitate peruideris, et quibus in nullo obuient
constituta canonicae disciplinae, ut sanaae rum digna cautela
prouidearur ecdesiae.
7 quia Rr rr, quod ad r2 socius r2, corr. 13 nostraque r2 ipsi Rr

ri, ipe rr uiderur Rr rr, corr.Rr 14/15 potestis ad lucem modis R1
Mensc Ianuario indictione IX Rr, om. rr 2
l,r J. CodJ. Rr J rr 2: lndict. IX cap. r J. Etid. M et MG: l,r J.
2 Populoniensis Rr' 3 poenitentiam codd. 4 impiae RJ 6 com-
munitus RJ', commonitus R r 7 ut r, et R 9 post presbiteros add. supra
/in. scilicet debes ordinare RJ

REGISTRVM I, 16-17
1, 16
Seuerum,episcopumAquileiensem,cum sociisdubietatis Romam uenire
iubet, ut in synodode schismateiudicetur.
191, Jan.
GREGORIVS SEVERO EPISCOPO AQVILEIENSI
Sicut gradientem per auia, carpentem denuo rectum tramitem,

rota Dominus auiditate complectitur, ita demum deserentem cog-
nitam ueritatis uiam maiori maerore quam gaudio quo de conuer-
tente laetatus fuerat conaistatur, quia minoris excessus est uerita-
tem non cognoscere quam in eadem agnica non manere, aliudque
est quod ah errante committitur, aliud quod per scientiam per-
petrarur. Et nos siquidem quancum reincorporarum te iam pridem
fuisse in unitatem ecdesiae gauisi fueramus, abundantius nunc
10 dissociatum a catholica sociecate confundimur. Pro qua re, immi-
nente latore praesentium, iuxta christianissimi et serenissimi rerum
domini iussionem ad beati Petri apostoli limina rum tuis sequaci-
bus uenire te uolumus, ut auctore Deo, aggregata synoclo, de ea
quae inter uos uertitur dubietate iudicetur.
I, 17
Vniuersisltaliae episcopismandat ut, Authari regemortuo,Langobar-
dos catho/icaefidei conciliarenitantur.
191, Jan.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS ITALIAE
Quoniam nefandissimus Autharith in hac quae nuper exempta

est paschali sollemnitate Langobardorum filios in fide catholica
baptizari prohibuit - pro qua culpa eum diuina maiestas extinxit,
ut sollemnitatem paschae alterius non uideret - uestram fraternita-
l,16. Codd. R1 r1 2: Indic1. IX cap. 16. &id. M ti MG: l,16.

1 Aquilensi R1 sed corr. 3 de deserente M el M G, deserencem codd. cf
Synl. Forsch.r 42 8 recincorporarum R1, se incorporarum r2, incorporatum
r1 9 unitate R1 10 confidimus r2 sed corr. 11 et serenissimi om.
R1 12 iussione r1
I,17. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 17. &id. M et MG: l,17.
2 Authari corr. in Autharit R1 3 paschalis ,. sed corr. r2

tem decet amaos per loca uescra Langobardos admonere uc, quia
ubique grauis morcalitas imminet, eosdem filios suos in Arriana
haeresi baptizacos ad catholicam 6.dem concilient, quatenus iram
super eos Domini omnipotentis placent. Quos ergo potestis admo-
10 nete, quanta uirtute ualetis eos ad fidem rectam suadendo rapite,
aetemam eis uitam sine cessatione praedicate, ut cum ad districci
ueneriris conspeaum iudicis possitis ex uestra sollicitudine lucrum
in uobis ostentare pascoris.
1, 18
Petrosuhdiaconomandat 111Marce/loin monasterioPanonnitanopaeni-
tmtiam agenti 11ic111m 11estit11mq11t
porrigal et ecc/esiisSiciliae, quarum
sacerdoteslapsi .sint, alios praeficiendoscurel.
¡91, Jan.
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO
Insinuatum nobis est Marcellum Barunitanae ecdesiae, ibidem

in ciuitate Panormitana in monasterio sancti Adriani in paeniten-
tiam deputatum, non solum uiaus necessitatem pati, sed et nudi-
tatis nimiam sustinere molestiam. Pro qua re necesse habemus
screnuitati tuae praesenti iussione praecipere ut ipsi pro uicru ac
uestimento stratoqu~ [uel continentiam] pueroque eius annuam,
quantum prospexeris sat esse, constituas, ut inopia nuditasque eius
tali prouidentia possint habere consultum, ut ea quae eidem uiro
10 deputaueris tuis postmodum possint rationibus imputari. Ita ergo
fac, ut et nosttam iussionem impleas, et tu quoque, hoc ipsum
bene disponendo, hac ipsa possis participari mercede.
Praeterea hoc tibi indagandum mandare curauimus, ueteri quae
iam inoleuerat consuetudine postposita, ut si quae ciuitates in
1 s Sicilia prouincia pro peccatis per sacerdotum lapsus a pastorali
regimine uacare noscuntur, de clero ecdesiarum ipsarum uel ex
monasteriis si qui digni ad sacerdotalem locum possunt inueniri
perspicias et ad nos, inquisita primitus morum grauitate, transmit-
6 Longobardos R1
l,18. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 18. &Id. M et MG: l,18.
2 Barulitanae R1 3 Hadriani ,. 7 uel continencia ,.2, uel (corr. in ad)
continentiam R1, ad continentiam rl annuam i.e. annuam continentiam, cf
Mittellat. Worterb.1.11. 10 deputaberis R1 sed corr. 16/17 ecclesiis pro
ex monasteriis rI uel perspicias) R1, praespicias r2 sed
18 respicias (s11perscr.
corr.

l
tas, ut grex uniuscuiusque loci per pastoris lapsum inueniri non
20 debeat longo tempore destitutus. Sin uero uacantia quidem loca
reppereris et nullus cali dignicaciex eadem ecdesia congruus inueni-
tur, ad nos similiter inquisitione sollerti renuncia, ut Deus quem
dignum talibus ordinationibus iudicauerit ualeat prouidere. Non
enim oportet ut unius excessu grex Dominicus per praerupta
2 s possit sine pastare difHuere. Ita enim et locorum ordinario proue-
nit et reuertendi lapsis ad gradum priorem, quo melius paeniteant,

suspicio non manebit.
1, 19
Natali, episcopoSalonitano,P,-Mcipit111Honoratumarchidiaconumin
pristinam dignitatem restituat. Manentes in discordiaad suum iudicium
uocat. ·
¡91, Jan.
GREGORIVS NATAU EPISCOPO SALONITANO
Gesta quae nobis in concilii uestri confecca secretario direxistis,

in qua archidiaconus Honorarus addicitur, plenam esse cognoui-
mus semine iurgiorum, aun uno eodemque tempore una persona
nolens ad sacerdotii ordinem prouehitur, quae tamquam immerita
a diaconatus officioremouetur. Et sicut iuscum ese ut nemo cresce-
re compellacur inuitus, ita censendum puto similiter ne quisquam
insons ab ordinis sui ministerio deiciarur iniuste. Verumtamen
quia inimica Deo discordia cuas partes excusat, locum et aclmini-
10 scrationem suam Honoraco archidiacono resrituas commonemus,
atque concordes diuinis ministeriis competencia exhíbete seruitia.
Audientiae et quaesrioni nostrae, si adhuc inter uos causa nutricur
20 destituta r, corr. r2 21 repperieris r2, corr. 22 renuncia ut r1,

renuntiabis Rr, renuntiauit r2 sed corr.Rr r2 22/23 quae digna r2 23
praeuideri rr 24 per praesumpta r 25/26 proueniet r2 26 ut
reuenendi Rr sed co,r. paenitent R1 r2, corr. 27 suspicia r1
l,19. Codd. Rr 2 (iam inde a l. 1J) J rr 2: Indict. IX cap. 19. &id. M
et MG: l,19.
2 direxisti Rr 3 qua R r, quo RJ', quibus edd. addicitur] suptrJcr.
uel abdicatur RJ plenam RJ r2, plena Rr rr 4 una r, ea R sed corr.
Rr 6 submouetur Rr 9 accusat R3' 10 restitutas R, ante restitutas
superscr.uolumus RJ commonemus] communionemque RJ 11 misteriis
RJ competenti Rr 12 uero post audientiae superscr.RJ a uerbiscausa
nutricur inc. R2 fol. J

REGISTRVM I, 19-20
scandali, praediaus archidiaconus occurrat admonitus, arque di-

lectio tua pro partibus suis dirigat personam inscruccam, quibus
15 praesentibus, solaciante nobis Domino, deposito studio persona-
rum, quae comperunt fauori iusticiae decemere ualeamus.
1, 20
Natali, archiepiscopoSalonitano, sibi de pontifica/u gratulanti, gratias
agit.
J91, Jan.
GREGORIVS NATAU EPISCOPO SALONITANO
Scripta reuerentiae ruae, quae processioni nostrae gracias refere-

bant, offerente Stephano diacono quem direxistis, accepimus. Et
nimirum ualde credenda sunt gracia et studio caritatis impensa,
s dum poncificarus uestti congaudere ordinem ratio commonebat.
Idcirco nos, salutis tuae causa redditi laetiores, noscram conscienti-
am indicamus, ipsius honoris onera me aegro animo suscepisse.
Sed quia diuinis iudiciis non poteram resultare, necessarie mentem
meam parti laetiori reuocaui. Pro qua re reuerentiam uescram
10 episntlario sermone deposcimus ut tam nos quam christianus grex,
curae nostrae commissus, orationis uescrae solaciis perfruamur,

quatenus ea ualeamus praesidii firmitate procellas temporum
superare.
15 Domino] Deo R2
I,20. Codd. Rr 2 rr 2: lndict. IX cap. 20. &id. M: l,21; MG: I,20.
3 Staphano , 1 4 et post gratia om. R2, superscr.,.2 5 uestri] nostri

r2' 6 salutis tuae R r2, salutationis uestrae rr 12 ea om. R1 praesidiis
R2 r2, cow. ,2

MENSE FEBRVARIO INDICTIONE IX
1, 21
Nonnoso,possessionemquandam petenti, se, cum Maurentius chartula-

rius uenerit, satisfacturum scribit.
¡91, Febr.
GREGORIVS NONNOSO
Omnipotens Deus cordi uestro indicet quanta uobis deuotione

coniungor. Etsi hanc per episrulas implere nequeo, si quando
tamen oportunitatem inuenio, rebus ostendere rurabo.
Salutationis praeterea alloquium soluens, indico quia, ueniente
uiro magnifico domno Maurentio, de possessione quam uestra
gloria petiit per omnia paremus.
I, 22
Georgio,praefectopraetorioltaliae, amicitiam promittit, si prauos homi-

nes non auscultauerit.
J 91, Febr.
GREGORIVS GEORGIO PRAEFECTO PRAETORIO ITALlAE
Bonitatem uestrae excellentiae, quam semper cognitam habui,

nunc experimento superaddito recognoui. Vnde omnipotentem
Dominum deprecar ut sua uos protectione rustodiat, uobisque et
apud se gratiam et apud serenissimosprincipes largiatur. Si autem
nullae hominum qui intersunt nos prauitates diuidant, esse me
uestrum proprium ualde certum tenete. Quod in omnipotente
Mense Februario indiccione IX R1 r 1 2
l,21. Codd. R1 2 r1 2 : lndict. IX cap. 21. &id. M: l,22 ; MG: l,21.

4 inueniam R2 r2 6 uiro magnifico scripsi col/ata epistula 1,J, humili
uescro codd., ex u.m. cON"uptum(ita Ewa/d) domino Maurencino R2,
corr. 7 parebimus R1"
l,22. Codd R1 2 r1 2: lndict. IX cap. 22. &id. M: l,2 J; MG: l,22.
1 praefeao praecorio] ppo. r, pbro R1, epo. R2 3 nunc om. r 5
aucem] nos superscr. r2 6 inter nos sunt prauitates R2 prauitatis R1 r2,
corr.

Domino confido, quia hoc uobis etiam per documenrum mcae

attestacionis ostendo.
10 Salutationis igirur alloquium soluens, peco ut, quor1ens usus
exegerit, uestris me affatibus releuare curetis.
1, 23
Anthemio suhdiacono, rectori patrimonii Campani, mandat ut quihus-
dam egentibus annuum 1uh1idium persoluat.
J 91, Fehr.
GREGORIVS ANTHEMIO SVBDIACONO
Insinuarum nobis est ancillas Dei quasdam Nolanae ciuitatis in

Aboridana domo commanentes nimiam uicrus uesrirusque penu-
riam suscinere. Quibus ex praecepto Dei subuenire nos conuenit
et inopiam earum, in quantum possumus, donante Domino
subleuare. Propterea experientiae ruae praesenti iussione manda-
mus ut de hac praesenri nona indictione quadraginta in auro eis
solidos dare debeas et deinceps succedentibus indictionibus annuos
uiginti solidos ministrare, qui tuis possint rationibus imputari.
10 Praeterea Paulino presbytero monasterii sancti Erasmi, quod in
lacere montis Repperi sirum ese, sed et duobus monachis in orato-
rio sancti Archangeli seruientibus, quod in Luculano castro iuxta
sancti Petri basilicam esse dinoscitur, binos te in praesenti tantum-
modo solidos ciare praecipimus, qui et ipsi cuis rationibus impu-
1 ~ tencur. Ita ergo fac, ut impensae mercedis tu quoque participium
sortiaris.
10 igirur om. R2 11 reuelare r2, co".

l,2 J· Codd. Rr 2 J rr 2 : lndict. IX cap. 2 J· &id. M : l,21 ; MG: l,2 J-
5 in quanrum R, quanrum r 7 nona] nos era RJ 11 monci r 2 R~p-
peri R r2, Serapci rr sirum esse Rr R2' 14 praecepimus r2, co". ra-
tionibus ruis R2 15 ergo] quoque R2 quoque] ergo R2

22 REGISTRVM I, 24
1, 24
Qualluor patriarchis el Anastasio ex patriarcha epistulam synodicam
mitlil. e br
¡91, re .
GREGORIVS IOHANNI CONSTANTINOPOLITANO,

EVLOGIO ALEXANDRINO, GREGORIO ANTIOCENO,
IOHANNI HIEROSOLIMITANO,
ET ANASTASIO EX PATRIARCHA .ANTIOCHIAE A PARIBVS
Consideranri mihi quod impar meritis ac toto animo renitens

pascoralis curae pondera portare compulsus sum, caligo maeroris
occurrit, et triste cor nihil aliud nisi eas, quae uideri nil sinunt,
tenebras uidet. Nam quid anristes ad Dominum nisi pro delictis
populi intercessor eligitur ? Qua itaque fiducia ad eum pro pecca-
1 o ris alienis intercessor uenio apud quem de propriis securus non
sum ? Si fortasse quispiam apud potentem uirum, qui et sibi iratus

et mihi esset incognitus, intercessorem suum me fieri quaereret,
prorinus responderem : Ad intercedendum uenire nequeo, quia
eius notiriam ex sedula familiaritate non babeo. Si igitur recte
1 s horno apud hominem, de quo minime praesumpsissem, fieri inter-
cessor erubescerem, quantae hoc audaciae est quod apud Deum

pro populo locum intercessionis oprineo, rui familiarem me esse
per uitae meritum non agnosco ? Qua in re est mihi adhuc aliud
grauius formidandum, quia sicut cuncti liquido nouimus, aun is
20 qui displicet ad intercedendum mittitur, irati animus ad deteriora
prouocatur. Et ualde pertimesco ne commissa mihi plebs fidelium
reatus mei additamento depereat, cuius nunc usque Dominus
aequanimiter delicta tolerabat. Cum uero utcumque hunc timo-
rem supprimo et consolatam mentem ad pontificalis operis studia
2 s accingo, considerara ipsa rei immensitate deterreor.
Perj:,endo quippe quod omni cura uigilandum est, ut rector

cogitatione sit mundus, operatione praecipuus, discretus in silen-
cio, utilis in uerbo, singulis compassione proximus, prae cunctis
I,24. 19/21 Cf. Greg. M., pa1t. 1,10. 26/30 Cf. pa11. z,1 s.
l,24. Codd. R1 2 (u1que ad /in. JI) J ,., 2: Indict. IX cap. 24. Edd. M:
l,2¡; MG: l,24.
2 Alexandro R1 3 lohanni om. R2 4 Inancasio ,., a patribus R2
ri, corr. r2, cf Stud. 11 47 s. 6 sim r 1 eas R1 ), ea R2 r nihil
R2 11 qui est R1 13 uenire om. R2 14 sedulo R2 15 fieri
praesumpsissem R1 18 mihi adhuc est R2 28 prae cunctis] praecinctis
r2, corr.

-
REGISTRVM I, 24 23
contemplatione suspensus, bene agentibus per humilitatem socius,
3o contra delinquenrium uitia per zelum iuscitiae erecrus. Quae uide-
licet cuneta dum subtili srudeo inquisitione perscrutari, ipsa me in
singulis latirudo consideracionis angustat. N am sicut praedixi,
curandum summopere est ut rector cogitatione sit mundus, quate-
nus milla hunc immundiria polluat, qui hoc suscepit officii, uc in
3s alienis quoque cordibus pollutionis maculas tergat. Quia necesse
est ut esse munda srudeat manus, quae diluere sordes curat, ne
tacta quaeque deterius inquinet, si sordida insequens lurum tenet.
Saipnun namque est : MMndamini,qui fertis uasa Domini. Domi-
ni etenim uasa ferunt, qui proximorum animas ad interna sacraria
40 perducendas in conuersationis suae exemplo suscipiunt. Apud
semetipsum ergo quannun debeat mundari conspiciat, qui ad
aetemitatis templ~ uasa uiuentia in sinu propriae conuersationis
portat. Hinc diuina uoce praecipicur ut in Aaron pectore rarionale
iudicii uittis ligantibus imprimacur, quatenus sacerdocale cor ne-
4s quaquam cogitaciones Buxae possideant, sed ratio sola constringat.
Nec indisaetum quid uel inutile cogitet, qui ad exemplum aliis
constitutus, ex grauitate uitae semper debet ostendere quantam in
pectore rationem portet. In quo etiam racionali uigilanter adiungi-
tur ut duodecirn patriarcharum nomina describanrur. Ascriptos
so etenim patres semper in pectore ferre est anriquorum uitam sine
intermissione cogitare. Nam tune sacerdos irreprehensibiliter gra-
ditur, aun exempla pamun praecedentium indesinenter inruerur,
aun sanctorum uestigia sine cessatione considerar, et cogitaciones
illicitasdeprimit, ne extra ordinis sui limitem operis pedem tendat.
5s Rursum aun me ad consideranda debita pastoris opera confero,
perpendo quanta intentione curandum ese ut sic operatione praeci-
puus, quatenus uitae uiam subditis uiuendo denunciet, et grex qui
pastoris uocem moresque sequitur per exempla melius quam uer-
ba gradiatur. Qui enim loci sui necessitate exigitur summa dicere,
6o hac eadem necessitate compellitur summa monstrare. Illa namque
uox libentius auditonun cor penetrar, quam dicentis uita com-
mendac, quia quod loquendo praecipit, oscendendo adiuuac ut
fiat. Hinc enim per prophetam dicitur : Super montem exce/sum
ascendetu, qui euangeliza1Syon.Vt uidelicet qui caelesti praedica-
33/344 Cf. pait. 2,2 s. 38 Is. s2, 11. 63/64 Is. 40,9.
31 in iyl/ahai inquisi de1. R2 fol. J 34 officium Rr m add.

R1' 37 sordida] ipsa add. rr 40 producendas RJ conuersationes ,2,
corr. exemplum R1 41 semetipsos Rr debeant R1 conspiciant
R1 43 ponant Rr 46 indiscretum] indissolurum Rr 47 consricucus]
est add. R1 48 uigilanti rl 58/59 per uerba rI r2' 60 haec r2, corr.

24 REGISTRVM I, 24
65 tione utitur ima iam terrenorum operum deserens, in rerum rulmi-
ne stare uideatur, tan toque facilius subditos ad meliora pertrahac,
quanto per uitae merirum de supernis damat. Hinc diuina lege
armum sacerdos in sacrificium et dextrum accipit et separatum,
uc non solum sic eius operacio utilis sed eriam sirigularis, nec incer
70 malos canrummodo quae reaa sunc faciat, sed bene quoque
operantes subditos, sicut honore ordinis superar, ita eriam morum
uirtute transcendat. Cui in esu quoque pecrusculum rum armo
tribuirur, uc quod de sacrificio praecipitur sumere, hoc de
semetipso conditori suo discat immolare. Et non solum peaore
7 5 quae recta sunc cogitet, sed spectatores suos ad sublimia armo
operis inuitec. N ulla praesentis uitae appetat, nulla perrimescat ;
blandimenta mundi respecto intimo terrore despiciat ; terrores
autem consideraco internae dulcedinis blandimenco contemnat.
Vnde supernae quoque uocis imperio in ucroque humero sacerdos
so uelamine superhumeralis astringitur, ut contra aduersa ac prospera
uirtutum semper ornamento muniatur, quatenus iuxta uocem
Pauli : Per arma iustitiae a dextris sinistrisque gradiens, rum ad
sola quae anteriora sunt nititur, in nullo deleaationis infimae
lacere fleaatur. Non hunc prospera eleuent, non aduersa perrur-
8 5 bent, non blanda usque ad uoluptatem demulceant, non aspera
ad desperationem premant, ut, dum nullis passionibus intentio-
nem mentis humiliat, quanta in utroque humero superhumeralis
pulchricudine tegatur ostendac.
Quod recte etiam superhumerale ex auro, iacintho, purpura, bis
90 tincto coceo, et torta fieri bysso praecipicur, ut quanta sacerdos
clarescere uirtutum diuersitate debeat demonstretur. In sacerdotis
quippe habiru ante omnia aurum fulget, ut in eo incelleaus
sapientiae principalicer emicet. Cui iacinthus, qui aerio colore
resplendet, adiungirur ; ut per omne quod incellegendo penetrar,
9 5 non ad fauores infimos, sed ad amorem caelestium surgat, ne,
dum in suis incaucus laudibus capirur, ipso eciam uericatis intel-
lectu uacuetur. Auro quoque ac iacintho purpura permiscecur, uc
uidelicet sacerdotale cor, cum summa quae praedicat sperat, in
semecipso etiam suggestiones uitiorum reprimat, eisque uelut ex
100 regia potestate contradicat, quatenus nobilitacem semper inrimae
regenerationis aspiciac, et caelestis regni habirum moribus def en-
82 11 Cor. 6,7.
66 subditus r2, co". trahat RJ, corr. 68 in sacrificium sacerdos

RJ accepic R1, corr. 81/82 Pauli uocem r2 83 delectionis r2, co". 87
mentisom. r 88ostendit R1 r, co". R1 r2 93 aerior2 R1' r1", aereor2', erio
R1 r1 97 iacintho edd., bysso codd. 98 quaeque rr sperat om. rI

REGISTRVM I, 24
dat. De hac quippe nobilitate spiritus per Petrum dicitur : Vos
autem genus electum, regale sacerdotium.De hac etiam potestate,
qua uiria subigimus, Iohannis uoce roboramur qui ait : Quotquot
10s autem receperunteum, dedit eis potestatem,fz/ios Dei fieri. Auro
autem, iacintho ac purpurae bis tincrus coccus adiungitur, uc anee
intemi iudicis oculos omnia uirtutum bona ex caritate decorentur,
et cuneta, quae coram hominibus rutilant, haec in conspeau
occulti arbitris flamma intimi amoris accendat. Quae scilicet cari-
1 1 o tas, quia Deum simul et proximum diligit, quasi coccus ex duplici
tinaura fulgescit. Qui igitur sic ad auctoris speciem anhelat, ut

proximorum curam neglegat, uel sic proximorum curam exsequi-
rur, ut a diuino amore corpescat, quia unum horum quodlibet
neglegit, in superhumeralis ornamento habere coccum bis tincrum
11 s nescit. Sed cum mens ad praecepta caritatis tendirur, restat procul-
dubio ut per abstinentiam caro maceretur. Vnde et bis tincto coceo

torta byssus adiungitur. De cerra enirn byssus nitenti specie orirur.
Et quid per byssum, nisi candens decore munditiae corporalis
castitas designatur ? Quae uidelicet torta pulchrirudini super-
120 humeralis innectirur, quia tune castimonia ad perfectum mundi-
tiae candorem ducitur, cum per abstinentiam caro fatigacur. Cum-
que incer uirtutes ceteras etiam afflictae camis meritum proficit,
quasi in diuersa superhumeralis specie byssus torta candescit.
Rursum cwn me ad considerandum debitum pastoris uerbum
12 s ac silentium confero, pauenti cura perpendo quod ualde necesse
ese ut et disaetus sit in silencio, et utilis in uerbo, ne aut tacenda

proferat, aut proferenda reticescat. Nam sicut incauta locutio in
errorem pertrahit, ita indiscretum silentium hos qui erudiri pote-
rant in errore derelinquit. Saepe namque rectores improuidi, hu-
1 30 manam amittere gratiam formidantes, loqui libere recta perti-
mescunt, et iuxta ueritatis uocem nequaquam iam gregis rustodiae

pastorum stuclio sed mercennariorum uice deseruiunt, quia ue-
niente lupo fugiunt, dum se sub silencio abscondunt. Hinc nam-
que eos per prophetam Dominus increpar, dicens : Canesmuti non
1 3 s ualentes latrare. Hinc rursus queritur, dicens: Non ascendistisex
102/103 I Petr. 2,9. 104/105 loh. 1,12. 134/135 Is. 56,10.

135/137 Ez. I 3, 5.
103 estis ante genus s11perscr.

r2' 105 Dei om. RJ 106 iacintho edd.,
byssocodd. 110 quia] qua RJ, quae RJ' 113 quia] qui R1' quolibet
Rr, corr. 123 superhumerali rr' 124 me om. RJ 128 trahit
RJ 133/134 bine namque-increpac dicens] hinc rursum queritur per
prophecam dominus increpans et dicens RJ 134/135 canes muti-queritur
dicens om. r 135 rursum RJ ascendisci Rr, ascendi RJ, corr.

l
REGISTRVM I, 24
aduerso, neque opposuistismurum pro domo Israhel, ut staretis in
proe/ioin die Domini. Ex aduerso quippe ascendere ese pro defen-
sione gregis uoce libera huius mundi poeeseatibus contraire. Et in
die Domini in proelio seare ese prauis decertantibus ex iustitiae
140 amore resistere. Pastori enim recta timuisse dicere, quid est aliud
quam eacendo terga praebuisse ? Qui nimirum si pro grege se
obicie, murum pro domo Israhel hoseibus opponit. Hinc rursum
delinquenri populo dicicur : Prophetaetui uiderunt tibi falsa et
stu/ta, nec aperiebant iniquitatem tuam, ut te ad paenitentiam
14s prouocarent. Prophetae quippe in sacro eloquio nonnumquam
doctores uocancur, qui dum fugieiua esse praesentia indicant, quae
sint uentura manifestane. Quos diuinus sermo falsa uid~e redar-
guit, quia, dum corripere culpas meruunt, incassum delinquenri-
bus promissa securitaee blandiunrur. Qui iniquitaeem peccanrium
1 so nequaquam aperiunt, quia ab increpationis uoce conticescunt.
Clauis quippe aperrionis ese sermo correptionis, quia increpando
culpam deeegit, quam saepe nescit ipse eriam qui perpetrauit.
Hinc Paulus aie : Vt potenssit et exhortan in doctrinasana, et eos
qui contradicunt redarguere.Hinc per Zachariam dicitur: Labia
1 ss sacerdotis.custodiuntscientiam, et /egem requirentex oreeius, quia
angelus Domini exercituumest. Hinc per Esaiam Dominus admo-
net, dicens : Clama, ne cesses,sicut tuba exalta uocemtuam. Prae-
conis quippe officium suscipit, quisquis ad sacerdotium acceclit, ut
ante aduenrum iudicis, qui terribiliter sequirur, ipse scilicee da-
160 mando gradiarur. Sacerdos ergo si praedicationis est nescius, quam
clamoris uocem daturus ese praeco mutus ? Hinc est enim quod
super pastores primos in linguarum specie Spiricus sanctus insedie,
quia nimirum quos repleuerie de se protinus loquenees facit. Hinc
Moysi praecipitur ut tabemaculum sacerdos ingrecliens tintinnabu-
16 s lis ambiatur, ue uidelicet uoces praedicationis habeat, ne superni
spectatoris iudicium ex silencio offendat. Scriptum quippe ese :
Audiatur sonituJquando ingreditur 1anctuariumin con1pectuDo-
mini, et non moriatur. Sacerdos namque ingrediens uel egrediens
moritur, si de eo sonitus non audicur, quia iram contra se occulti
170 iudicis exigit, si sine praedicacionis sonitu incedie. Apee aueem
143/145 Thren. 2,14. 153/154 Tit. 1,9. 154/156 Mal. 2,7.

157 Is. 58, 1. 167/168 Ex. 28,3 5.
136 ante murum superscr. uos r2' 140 etenim R1 145 reuocarent
R1 146 indicant] dicunc R1 150 quia RJ, qui R1 r, corr. R1 152
detigit ri, corr. 153 pr. et del. r2 155 cuseodienc r 160/161 quam
clamoris uocem dacurus om. r1 161 praeco ese mucus ,., , ese mutus praeco
R1 162 sanctus spiritus R 164 Mosi r2 166 speceoris RJ 167 ut
ante audiatur add. RJ'

-
REGISTRVM I, 24
tintinnabula uestimentis illius describunrur inserta. V estimen ca
etenim sacerdotis, quid aliud quam recta opera debemus accipere,
propheta attestante qui ait : Sacerdotestui induantur iustitia ?
V estimenris itaque illius rintinnabula inhaerent, uc uicae uiam
11s cum linguae sonitu ipsa quoque opera sacerdotis dament.
Sed considerandum quoque est ut rector, cum se ad loquendum
praeparat, sub quantae cautelae srudio loquacur attendat, ne, si
inordinate ad loquendum rapicur, erroris uulnere audientium cor-
da feriantur, et rum fortasse sapiens uideri desiderat, unicacis
180 compagem insipienter abscidat. Hinc namque uericas dicit : Habe-
te 1al in uohis et pacem hahete inter uos. Per sal quippe uerbi
sapiencia designatur. Qui igitur loqui sapienter niticur, magnopere
metuat ne eius eloquio audientium unicas confundacur. Hin e
Paulus ait: Non plus sapere, quam oportetsapere, sed sapere ad
18 s 1obrietatem. Hinc in sacerdotis ueste iuxta diuinam uocem tintin-
nabulis mala punica coniunguntur. Quid enim per mala punica
nisi fidei unitas designarur? Nam sicut in malo punico una exte-
rius cortice multa interius grana muniuncur, sic innumeros sanctae
ecdesiae populos unitas fidei contegit, quos incus diuersitas meri-
190 corum tenet. Tune ergo tintinnabulis mala punica iungimus, cum
per omne quod dicimus unitatem fidei custodimus.
Rursum cum me ad considerandum confero qualis rector in
compassione qualisque esse debeat in contemplatione, perpendo
ut et singulis sit compassione proximus, et prae cunctis contemplario-
19 s ne suspensus, quatenus et per pietatis uiscera in se infirmitatem
ceterorum transferat, et per speculationis altirudinem semeripsum
quoque inuisibilia apperendo transcendat, ne aut alta petens proxi-
morum infirma despiciat, aut infirmis proximorum congruens alta
appetere desistat. Hinc est namque quod Paulus in paradisum
zoo ducicur caelique tertii secreta rimatur, et tamen illa inuisibilium
contemplatione suspensam ad cubile camalium mentis aciem reuo-
cat, et cum sancrum coniugium creandorum sic causa liberorwn,
eis aliquid etiam de uoluptate largitur, dicens : Propterfomicatio-
nes autem unusqui1quesuam uxorem habeat et unaquaeque suum ·
zos uirum haheat. Vxori uir debitum reddat, similiter autem et uxor
uiro. Ecce iam caelestibus secretis inseritur, et tamen per con-
descensionis uiscera camalium cubile perscrutatur, et quem sub-
173 Ps. I 31,9. 180/181 Marc. 9,49. 184/185 Rom. 12,3.

203/206 I Cor. 7,2.
177 quanta Rr 188 innumero RJ r 189 populus r2, corr. 193

perpendo] in marg. add. quoniam necesse est r2 200 illam RJ r 201
contemplationem RJ r2 suspensa Rr 204 autem om. RJ

l
REGISTRVM I, 24
leuatus ad inuisibilia erigit, hunc mentis oculum ad secreta coniu-
gum inflectit. Caelum contemplarione transcendit, nec tamen stra-
21 o tum carnalium sollicitudine deserit, quia compage caritatis sum-
mis simul et infunis iunctus et in semeripso uirtute spirirus ad alta

ualenter rapitur et pietate in aliis aequanimiter ad una reuocarur.
Pro hac suae compassione caritatis iterum dicit : Quis infirmatur,
et ego non infirmar? Quis scanda/izatur, et ego non uror ? Hinc
21 s rursus ait : Factus sum Iudaeis tamquam Iudaeus. Quod uidelicet
exhibebat non amittendo fidem, sed extendendo pietatem, ut in

se personam infidelium transfigurans ex semetipso disceret, quali-
ter aliis misereri debuisset, quatenus hoc illis impenderet, quod
sibi ipse, si ita esset, impendi recte uoluisset. Hinc iterum dicit :
220 Siue menteexcedimusDeo, siue sobriisumus uobis,quia et semetip-
sum nouerat contemplando transcendere, et eundem se auditori-
bus condescendendo temperare. Hinc Iacob Domino desuper inni-
tente, et uncto deorsum lapide, ascendentes angelos uidet, quia
scilicet praedicatores recti non solum sursum sanctum caput eccle-
22 s siae, uidelicet Dominum, contemplando apperunt, sed deorsum
quoque ad membra illius miserando descendunt. Hinc Moyses

crebro tabernaculum intrat et exit et qui inrus in contemplatione
rapitur, foris infirmantium negotiis urguetur. Intus Dei arcana
considerat, foris onera camalium ponat. Qui de rebus quoque
2 30 dubiis semper ad tabernaculum recurrit, coram testamenri arca
Dominum consulit, exemplum proculdubio rectoribus praebens,

ut cum foris ambigunt quid disponant, ad mentem semper quasi
ad tabernaculum redeant, et uelut coram testamenri arca Domi-
num consulant, si de his in quibus dubitant apud semeripsos inrus
2 3 s sacri eloquii paginas requirant. Hinc ipsa ueritas per susceptionem
nobis nostrae humanitatis ostensa in monte orationi inhaeret,

miracula in urbibus exercet, imitationis uidelicet uiam bonis
rectoribus sternens, ut etsi iam summa contemplando apperunt,
necessitatibus tamen infirmantium compatiendo misceantur, quia
240 tune ad alta caritas mirabiliter surgit, rum ad una proximorum se
misericorditer attrahit, et quo benigne descendit ad infuna, ualen-
ter recurrir ad summa.
213/214 11 Cor. 11 ,29. 215 I Cor. 9,20. 220 11 Cor. 5, I 3.
208/209 coniugium r2 216 extendendo] ostendendo R1 219 sibi]

ita add. R1 (superscr.si ipse) 222 Dominum RJ' 222/223 innitentem ·,.
,,
RJ 223 descendentes RJ, corr. 224 praedicatoris r2, corr. 226 Moses
r2 227 exiit rI contemplarionem R 228 urgetur r/ 233 redeat ri,
corr. 234 dubitat ri, corr. 235 eloquio paginis r2, crwr. 236 ostensam
R1 rI in monee om. R1 236 orationi inhaeret] oraciones in heremo Rr

.....
REGISTRVM I, z4
In qua uidelicet compassione necesse est ut talem se qui praeest
exhibeat, cui subiecti quique occulta quoque sua prodere non
2 4 5 erubescant, ut, rum temptarionum fluctus paruuli tolerant, ad
pastoris mentem quasi ad mattis sinum recurrant, et hoc, quo se
inquinari pulsanris culpae sordibus praeuident, exhortationis eius
solacio lacrimis orationis lauent. Vnde et ante fores templi ad
abluendas ingredienrium manus mare aeneum, id est luterem,
z~o duodecim boues portant, qui quidem facie excerius eminent, sed
ex posterioribus latent. Quid namque duodecim bubus nisi uniuer-
sus pastorum ordo signatur ? De quibus Paulo disserente lex dicit :
Non obturabisosbouitrituranti. Quorum quidem nos aperta opera
cernimus, sed apud districrum iudicem quae illos posterius mane-
2 ~ s ant in occulta retributione nescimus. Qui camen cum condescen-
sionis suae patientiam diluendis proximorum confessionibus prae-

parant, uelut ante fores templi luterem portant, ut quisquis incrare
aeternitaris ianuam niticur, temptationes suas menti pastoris indi-
cet, et quasi in boum lutere cogitationis uel operis manus lauet.
260 Et fit plerumque ut, dum rectoris animus aliena temptamenta
condescendendo cognoscit, auditis temptationibus etiam ipse pul-
serur, quia et haec eadem per quarn populi multirudo diluirur
aqua proculdubio luteris inquinacur. Nam dum sordes diluentium
suscipit, quasi suae munditiae serenitatem perdit. Sed haec nequa-
26 s quam pastori timenda sunt, quia, Deo subtiliter cuneta pensante,
tanto facilius a sua eripitur, quanto misericordius ex aliena tempta-
tione fatigarur.
Rursus cum me ad considerandum confero qualis in humilitate,
qualisque esse rector debeat in districtione, perpendo quoniam
z10 necesse est ut et bene agenribus sit per humilitatem socius, et con-
tra delinquentium uitia per zelum iustitiae erecrus, quatenus et
bonis in nullo se praeferat, et cum prauorum culpa exigir, po-
testatem sui priorarus agnoscat, ut et honore suppresso aequalem
se subdiris bene uiuentibus deputet, et cpntra peruersorum culpas
275 ex zelo iustitiae excrescat. Hinc est namque quod Petrus, auctore
Deo sanctae ecdesiae principatum teneos, a bene agente Comelio
et sese ei humiliter prosternente immoderatius uenerari recusauit,
seque illi similem recognouit, dicens : Surge, nefeceris, et egohomo
sum. Sed cum Ananiae et Saphirae culpam repperit, mox quanta
280 potencia super cereros excreuisset ostendit. Verbo namque
253 I Cor. 9,9, Deut. 2 5,4. 278/279 Act. 10,26.
246 quo r1, quod R r2 248 ac lacrimis RJ 251 bobus R1

r2' 254 illis RJ 262 haec R r2', hac ,. multitudo populi rr 273
prioratus sui Rr 280 uerbo namque] dum bonamque R1

30 REGISTRVM I, 24
eorum uitam perculit, quam spiriru persautante deprehendit, et
summum se intra ecdesiam contra peccata recoluit, quod, honore
sibi uehementer impenso, coram bene agentibus fratribus non
agnouit. Hic communionem aequalitatis meruit sanctitas actionis,
28 5 illic zelus ultionis ius aperuit potestatis. Hinc esequod Paulus bene
agentibus fratribus praelatum se esse nesciebat, cum diceret : Non
quia dominamur fidei uestrae, sed adiutores sumus gaudii uestri.
Atque ilico adiunxit: Pide enim statis, acsi id quod protulerat
aperiret, dicens : Ideo non dominamur fidei uestrae, quia fide
290 statis ; aequales enim uobis surnus, in quo uos stare cognoscimus.
Quasi praelarum se fratribus esse nesciebat, rum diceret : Facti
sumus paruuli in medio uestrum. Et rursum : Nos autem seruos
uestros per Christum. Sed cum culpam quae corrigi debuisset
inuenit, ilico se magismun esse recoluit, dicens : Quid uultis, in
295 uirga ueniam ad uos. Summus itaque locus bene regitur, rum is
qui praeest, uitiis potius quam fratribus dominatur. Bene acceptam
potestatem regit, qui et tenere illam nouit et impugnare. Bene
hanc regit, qui scit per illam super culpas erigi, scit rum illa ceteris
in aequalitate componi.
300 Sic autem seruanda est uinus humilitatis, ut non soluantur iura
regiminis, ne, dum praelatus quisque plus se quam decet deicit,
subditorum uitam restringere sub disciplinae uinculo non possit,
et sic seruanda est disciplinae seueritas, ne, dum plus quam nec:esse
est zelus accenditur, mansuerudo funditus amittatur. Saepe nam-
305 que uitia uirtutes se esse mentiuntur, ut tenacia parsimonia, effu-
sio largitas, audelitas zelus iustitiae, remissio pietas uelit uideri.
Disciplina ergo uel misericordia multwn destituitur, si una sine
altera teneatur. Sed magna discretionis ane seruanda est et iuste
consulens misericordia et pie saeuiens disciplina. Hinc namque est
310 quod, docente ueritate, per Samaritani srudium semiuiuus in ..-
stabulum ducitur, et uinum atque oleum uulneribus eius adhibe-
rur, ut per uinum scilicet mordeanrur uulnera, per oleum fouean-
tur. Necesse quippe ese ut is qui sananclis uulneribus praeest in
uino morsum doloris adhibeat, in oleo mollitiem pietatis, quate-
315 nus per uinum mundenrur putrida, per oleum sananda foueantur.
Sit ergo amor, sed non emolliens, sit uigor, sed non exasperaos.
286/288 11 Cor. 1,23. 291/292 I Thess. 2,7. 292/293 11 Cor.

4, S. 294/295 I Cor. 4,21.
282 contra peccata om. RJ 287 auditores RJ 288 protulerunt RJ,

corr. 300/301 pro ut non-praelarus RJ habtl: ne quis dum 302 uincula
RJ, corr. 308 ana rr et iusce om. RJ 309 consolaos RJ 312
uulnera] et add. R1 313 necesse est quippe Rr

REGISTRVM I, 14 31
Quod bene illa tabernaculi arca significat, in qua cum tabulis uirga
simul et manna est, quia cum scriprurae sacrae scientia in boni
rectoris pectore, si est uirga districtionis, sic et manna dulcedinis.
320 Suscepto itaque pastoralis curae onere, cum cuneta haec acque
alia huiusmodi multa considero, uideo quod esse non possum,
maxime quia hoc in loco quisquis pastor dicirur curis exterioribus
grauicer occupatur, ita ut saepe incernun fiat utrum pastoris offi-
cium, an terreni proceris agat. Et quidem quisquis regendis fracri-
32s bus praeest, uacare fundiros a curis exterioribus non potest, sed
tamen curandum magnopere ese ne ab his immoderate deprima-
tur. Vnde recte ad Ezechihelem dicitur: Sacerdotescaput suum non
radent, neque comam11111rien1,sed tondentesattondant capita sua.
Quid enim signant capilli in capite nisi exteriores cogitaciones in
; 30 mente ?Qui dum super cerebrum insensibiliter oriuntur, curas uitae
praesentis exprimunt. Qua.eex neglegenti ac torpenti sensu, quia
impomme prodeunt, quasi nobis non sentientibus procedunt. Quia
igirur cuncti qui praesunt habere quidem sollicirudines exteriores
debent, nec tamen eis uehementer incumbere, sacerdotes recte et
33 s caput prohibentur radere, et comam nutrire, ut cogitaciones carnis
de uita subditonun nec a se fundiros amputent, nec rursum ad
crescendum nimis relaxent. Vbi bene dicitur: Tondentestondanl
eapita sua, ut uidelicet curae temporalis sollicitudinis et ad quantum
nec~ est prodeant et tamen recidantur citius, ne immoderarius
340 excrescant. Dum igitur et per administratam exteriorem
prouidenriam corporalis subditorum uita protegitur, et rursus per
moderatam alta cordis intentio non impeditur, quasi capilli in capite
sacerdotis seruantur, ut cutem cooperiant, et resecanrur, ne oculos
daudant. Sed hoc in loco huius disaetionis moderamina uideo
34S seruari non posse, quia tanti cotidie casus imminent, ut mentem
simul obruant, cum uitam corporalem necant. Vnde, frater
sanctissime, per uenturum iudicem rogo, per multorum milium
angelorum frequentiam, per ecdesiam primitiuorum qui conscripti
sunt in caelis, sub hoc pastoralis curae onere lassescentem
327/328 Ez. 44,20. 337/338 Ez. 44,20.
320 honore RJ 321 possum] sum RJ, corr. 324 quisquis] qui R1,
quisque RJ 328 radant RJ' nutriant RJ ait tondant R1 332
sentientibus] presentibus R1, s11perscr.
uel sentientibus 336 nec a se] nec RJ,
necarer2 337 tondcnt RJ, corr. 338 sollicirudines RJ' 339 prodeunt
RJ 341 uitam Rr 341/342 per moderatam] discrictionem add.
RJ 343 sacerdoti R1 cutem] cunaa RJ 344 sed hoc in loco om.
RJ me post huius add. RJ,post 345 uideo r2 seruare RJ casus] causas
rr 348 ecdesiis r1 349 scripti R1 honore RJ

32 REG ISTRVM I, 24
350 orationis tuae intercessione me adiuua, ne suscepca me pondera
ultra uires premant. Memor uero quod scriptum est : Orate pro
inuicem, ut saluemini, etiam impendo quod peto. Sed recipiam
quod impendo. Dum enim nos nobis per orationis opem
coniungimus, quasi ambulantes per lubricum uicissim nobis
3 5 s manum tenemus, ficque ex magna prouisione caritatis ut · eo
singulorum robustius pes figatur, quod in altero alter innitirur.
Praeterea quia cordecreditur ad iustitiam, oreautem confessiofit
ad salutem, sicut sancti euangelii quattuor libros, sic quattuor
concilia suscipere et uenerari me fateor. Nicenum scilicet, in quo
360 peruersum Arrii dogma destruitur, Constantinopolitanum quo-
que, in quo Eunomii et Macedonii error conu.incirur, Ephesinum
etiam primum, in quo Nescorii impietas iudicatur, Chalcedonense
uero, in quo Euchychis Dioscorique prau.icasreprobarur toca deuo-
tione compleccor, integerrima approbatione custodio, quia in his
365 uelut in quadraco lapide sanccae fidei strucrura consurgit, et cuius-
libec uicae atque accionis exsistat, qu.isquis eorum soliditatem non
tenet, etiam si lapis esse cemitur, tamen extra aedificium iacet.
Quintum quoque concilium pariter ueneror, in quo epistula, quae
Ibae dicicur, erroris plena, reprobatur, Theodorus personam media-
no coris Dei et hominum in duabus subsistentiis separaos ad impieta-
tis perfidiam cecidisse conuincitur, scripta quoque Theodoriti, per
quae beati Cyrilli fides reprehenditur, ausu dementiae prolata
refutantur. Cunetas uero quas praefata ueneranda concilia perso-
nas respuunt, respuo, quas uenerantur, amplector, quia, dum
ns uniuersali sunt consensu constituta, se et non illa destruit, quisquis
praesumit aut soluere, quos religant, aut ligare, quos soluunt.
Quisquis ergo aliud sapit, anathema sit. Quisquis uero praediaa-
rum synodorum fidem tenet, pax ei sit a Deo patre per Iesum
Christum filium eius, qui cum eo uiu.it et regnat consubscantialiter
380 deus in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum.
Amen.
351/352 Iac. 5,16. 357/358 Rom. 10,10.
352 ut ante recipiam (ex repiciam corr.) add. RJ' et superscr. uel
repeco 353 coniungimur Rr 356 pes figatur R, perfigatur r, corr.
r2 quo in alterum Rr 361 Effesanum RJ, corr. 362 Nesterii
RJ 363 prauitates reprobantur RJ' 369 Ibi Rr et Theodorus Rr,
Theodorusque R3' 371/372 per quem R3 375 consensu in marg. add.
RJ 378 synodum R2, con-.

REGISTRVM I, 2 5 33
1, 25
Anastasio, ex patriarcha Antiocheno, de pontificatus curis queritur ;
Bonifatium qui synodicam ad eum pe,ferat quaedam secrete nuntiaturum
esse; claues saneti Petri se transmitiere. Cf 1, 7.
¡91, Febr.
GREGORIVS .ANASTASIO PATRIARCHAE ANTIOCHENO
Scripta uescrae beatitudinis uti fessus requiem, salutem aeger,

fontem sitiens, umbram aestuans inueni. Neque enim illa uerba
per linguam carnis uidebantur expressa, quia sic spiritalem amo-
5 rem suum quem gestabat aperuit, ac si mens per semetipsam
loquererur. Sed durum ualde fuit quod secunun est, quia amor
uester terrena me ponare onera praecepit, et quem prius spiritaliter
diligebatis, post, ut aestimo, temporalicer amantes, usque ad ter-
ram me superposito onere depressisris, ita ut omnem mencis recri-
10 rudinem funditus perdeos contemplarionisque aciem amittens non
per prophetiae spirinun, sed per experirnentum dicam : lncurua-
1111111m et humiliatus sum usque quaque. Tanta quippe me occupa-
rionum onera deprimunt, ut ad superna animus nullatenus eriga-
tur. Multis causarum fiuctibus quatior et post illa quietis ocia
1 s rumulruosae uitae tempestatibus afHigor, ita ut recte dicam : Veni
in altitudinem maris et tempestas demersit me. Periclitanti igitur
mihi orationis uescrae manum tenclite, uos qui in uirtutum licore
scaris. Quod uero me os Domini, quod et lucemam dicitis, quod
loquendo multis prodesse multisque posse lucere perhibetis, aesri-
20 marionem mihi meam fateor in dubietatem maximam perduxis-
ns.
Considero namque qui sum, et nihil in me ex huius boni signo
deprehendo. Considero autem qui estis, et uos mentiri posse non
arbiuor. Cum ergo creciere uolo quod dicitis, contradicit mihi
2 5 infirmitas mea. Cum dispuca,-e uolo quod in laude mea clicitur,
conuadicit mihi sanaitas uescra. Sed quaeso, uir sancte, nobis

aliquid de hoc certamine nostro conueniat, ut, etsi non quod dicitis
ita est, sit ita quia dicitis.
l,2J. 11/12 Ps. II 8,107. 15/16 Ps. 68,3.
l,2J. Codd. Rr rr 2: lndict. IX cap. 2¡. &id. M: l,26; MG: l,2¡.

5 gestabant Rr' 8 post ut rr, post uita '°"·
in post ita ut r2, post ut
ita Rr sed dtl. ita 9 supcrpositam r2, cow. 10 contemplacionique
Rr 12 me om. r 16 altitudine R1 17 oraciones r2, '°"·18 et om.
r 25 disputare codd.,despuere MG

34 REGISTRVM I, 2.5-2.6
Praererea sicuti patriarchis aliis, paribus uestris, synodicam uo-
30 bis episrulam direxi, quia apud me semper hoc esris quod ex
omnipotenris Dei munere accepisris esse, non quod ex uoluntate
hominum putamini non esse.
Latore uero praesentium Bonifatio defensori aliqua iniunxi
quae sancritati uestrae debeat secretius intimare.
3j Amatoris autem uestri beati Peai apostoli uobis claues trans-
misi, quae super aegros positae multis solent miraculis coruscare.
1, 26
Ana11a1io,archiepi1copo
Corinthio,ordinationem1uam indicat. Bonifa-
tium defen1oremad imperatoremmiJ1umcommendat.
¡91, Febr.
GREGORIVS ANASTASIO ARCHIEPISCOPO CORINTHIENSI
ludicia Domini quanto sunt inuestigabilia, tanto debent esse

humanis sensibus metuenda, ut, quia ea ratio mortalis comprehen-
dere non ualet, bis se necesse est humili cordis ceruice substemat,
quatenus quo eam regentis uoluntas duxerit illic oboedientibus
menris gressibus prosequarur. Ego autem considerans infirmita-
tem meam ad apostolicae sedis culmen minime posse pertingere,
onus hoc malui declinare, ne in pastorali regimine imparis admini-
strationis accione succumberem. Sed quia contraire non est Domi-
10 ni disponentis arbitrio, oboedienter securus sum quocl misericors
de me regenris manus uoluerit operari. Nam fraternitati uestrae,

etsi praesens non eueniret occasio, necessarium fuerat indicandum
quod, licet indignum, me apostolicae Dominus sedi praeesse dig-
natus est. Cum ergo fieri hoc et causa posceret et directi a nobis
1 s praesenrium latoris, id est Bonifarii defensoris, euerusset occasio,
curauimus non solum scriptis fraternitati uestrae caritacis uota
persoluere sed eriam de ordinatione nostra, quod desiderabile
fuisseuobis credimus, indicare. Propterea caritas uestra reciprocis
nos de unitate ecdesiae, et desiderabili nuncio saluris uesttae laeri-
29 paribus rr, patribus r2, fratribus R1, 1uper1cr.paribus

l,26. Codd. R1 r1 2: lndict. IX cap.. 26. &id. M: l,27; MG: l,26.
1 Gregorius-Corinthiensi om. R1 4 his se R1 rr, his si r2, his se si
r2' 5 duxerat rr, corr. 1 minime om. r2, non r1, me minime Rr, erad.
me 9/10 Domini] hominis se R1, corr. se in set 10 oboedienter rI r2',
oboedientes r2, obediens R1 quod rI r2', quo r2 R1 12 necessarium
codd., necessario edd. 13 sedi] sed bis ,.2, corr.

20 ficet, quatenus absenria corporalis, quam nos locorum facit susci-
nere disiunctio, scriptorum sibi uicissitudine praesencetur.
Adhortamur etiam ut, quia memoratum superius praesentium
portitorem pro necessariisquibusdam causis ad clementissimi prin-
cipis uesrigia destinauimus, et mutabilitas temporis multa solee
2 s impedimenta itineris generare, quicquid ei siue in terreni itineris
prouisione, siue etiam in procuracione nauigii necessarium fuerit,

uesrra se sacerdotalis impendat affectio, ut destinarum iter celerius,
Domino miserante, ualeat explicare.
1, 27
Sebastiano,episcopoResinensi,scrihit de suggestionead imperatorem,ut
Anastasium patriarcham Antiochenum Romam ire permitteret, non dimis-
sa. Anastasii uoluntatem scire desiderat.
¡91, Febr.
GREGORIVS SEBASTIANO EPISCOPO RESINIENSI
Quamuis milla merui beatirudinis uestrae scripta suscipere,

tamen ego etiam obliuiscentem me non obliuiscor, neglegencem
pulso, torpentem amoris stimulis inquieto, ut qui ex semeripso
non uult impendere, uel pulsarus sciat reddere quod debet. Praete-
rea indico suggestionem me apud piissimos dominos summis
precibus plenam fecisse,ut uirurn beatissimum domnum Anasta-
sium patriarcham, concesso usu pallii, ad beati Petri apostolorum
principis limina mecum celebraturum sollemnia missarum trans-
10 mittere debuisset, quatenus, si ei ad sedem suam reuerti minime
liceret, saltem mecum in honore suo uiueret. Sed quae causa
contigerit ut eadem scripta retinerem, praesentium uobis lator
innotescet. Eiusdem tamen domni Anastasii animum cognoscite,
et quicquid ei de hac re plaruerit, uestris mihi epistulis indicate.
22 ut] et R1, corr. 24 destinabimus R1, corr. 26 necessariam r2, corr.

l,27. Codd. Rr rr Indict. IX cap. 27. &Id. M: I,28; MG: l,27.
2:
1 Seuastiano r, con-.r2 Rcsiniensi edd., Resmiensi codd. 10 debuis-

sent Rr' 13 innotcscit ,.2

REGISTRVM I, 28-29
1, 28
Aristobulum ex praefectoet antigraphum Constantinopolitanumconso-

latur rogatqueut epistulae Juaeprolixae non uerba sed sensumtraducat.
191, Febr.
GREGORIVS ARISTOBOLO EX PRAEFECTO ET ANTIGRAPHO
Ad explendum affectum meum, fateor, lingua non sufficit; sed

quicquid de uobis sentio uester uobis melius affectus dicit. Qui-
busdam uero uos laborare aduersitatibus audiui. Sed non hac de
re ualde contristor, quia plerumque naues, quae peruenire ad alta
pelagi tempestatis post prosperitatem poterant, in ipso nauigario-
nis inicio, uento aduersante, repelluntur et ad portum repulsae
reuocantur.
Praeterea si prolixam epistulam meam ad interpretandum acci-
10 pere fortasse conrigerit, rogo, non uerbum ex uerbo, sed sensum
ex sensu transferte, quia plerumque, dum proprietas uerborum
tenditur, sensuum uirtus amittitur.
1, 29
Andreaei//ustri uiro Constantinopolitanode pontificatusoneribusqueri-
tur. Clauem beati Petri ti mittit.
191, Febr.
GREGORIVS ANDREAE ILLVSTRI
Omnipotens Deus dukissimo cordi uestro indicet quia, et ab-

sens corpore, a caritate uestra animo non recessi. Bona enim uestra,
etiam si uolo, obliuisci non ualeo. Hoc autem quod me ad episco-
patus ordinem cognoscitis peruenisse, si me diligitis, plangite ;
quia tantae hic huius mundi occupariones sunt, uri per episcopatus
ordinem paene ab amore Dei me uideam esse separatum. Quod
incessanter deffeo, atque ut pro me Dominum exoretis rogo.
l,28. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 28. &Jd. M: l,29; MG: l,28.

1 antegrapho R1 2 affectum] effectum R1 r, corr. R1 5 nauis rI 6
poterat r I 1 repellitur ,. et R1, sed ,. 7 /8 repulsa reuocatur ,. 9 si
R1, r2', om. rI praelixum r, co". r2 12 intendicur rI
l,29. Codd. R1 r1 2: lndict. IX cap. 29. &Jd. M: l,30; MG: l,29.
1 illustri om. rI, ill. R1 r2 6 uti R1 r, uc R1'

Praeterea sacratissimam dauem a sancti Petri apostoli corpore
10 uobis transmisi, quae super aegros mulcis solee miraculis corus-
care ; nam etiam de eius cacenis interius habet. Eaedem igirur
catenae quae illa sancta colla tenuerunt suspensae uestra colla
sanctificent.
1, 30
lohanni excon1uli,patricio ti quae1toriCon1tantinopolitanoqueritur se
epi1copumnon RomanorMm sed Langobardorumfactum eise. Clauem beati
Petri ei mittit.
¡91, Febr.
GREGORIVS IOHANNI EXCONSVLI ATQUE PATRICIO ET

QVAESTORI
Bona uestrae excellentiae experrus, tanto erga uos amore con-

stringor, ut uestra memoria de meo pectore aboleri nullatenus
possit. Sed contra amorem non modice conttistor, quia quietem
me quaerere cognouistis et ad inquietudinem perduxistis. Vobis
quidem omnipotens Deus, quia hoc bono animo fecistis, bona
aeterna retribuat, sed me a tanto loci huius periculo qualiter
uoluerit absoluat, quia sicut peccata mea merebantur, non Roma-
10 norum sed Langobardorum episcopus facrus sum, quorum sinthi-
chiae spatae sunt et gracia poena. Ecce ubi me uestra patrocinia
perduxerunt. Gemo cotidie, occupationibus pressus, et respirare
non ualeo. Sed uos, qui adhuc ualetis, mundi huius occupationes
fugite ; quia quanto in eo quisque profecerit, tanto, ut uideo, ab
1~ amore Dei amplius decrescit.
Praererea sacratissimam dauem a beati Petri apostolorum prin-
cipis corpore uobis transmisi, quae super aegros mulris solet mira-
culis coruscare ; nam etiam de eius catenis interius haber. Eaedem
igirur catenae quae illa sanaa colla tenuerunt suspensae uestra
colla sanaificent.
l,30. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. JO. &Jd. M: l,JI; MG: l,30.

1 exconsul atque pacre Rr 8 me a] meam Rr 10/11 sinchicie R1,
sinthichiae rr, syncichiae r2, superscr. uel sentenciae 13 occupationibus
r2 14 proficerit r1 18 habent r eadem r2, corr.

REGISTRVM I, 31-32
1, 31
Phi/ippicocomiti excubitorumde epiJcopatuJoneribu1querit11r,ltaliae
cau1a1ei commendanJ.
¡91, Febr.
GREGORIVS PHILIPPICO COMITI SCVBITOR VM
In quantum horno discutere et inuescigare iudicia superna non

sufficit, in tanrum sub ea debet ceruicem cordis infleaere, ut, quia
id quod sibi tribuicur quo iudicio disponatur ignorat, nec ad
appetendum locum procax insiscere, nec ad repellendum contu-
max debec inueniri. Vnde indignus ego ad suscipienda episcoparus
onera iussioni Omnipotentis uescraeque uoluncati me subdidi, cui
me praeesse largicace magis gratiae quam iudicii aestimatione
uoluistis. Potens ese enim Deus, propter quem me indignum
10 diligicis, hanc uobis in perpetuum repensare mercedem, ut grati-
am, quam indignis famulis eius impenditis, apud eum multipli-
cius inuenire ualeatis. Causas uero ltaliae uestra, quaeso, excellen-
tia habeac commendatas, uc, dum uos petentibus libenter impen-
ditis, omne quod a Deo petitis quantocius impetretis.
I, 32
Romanumexarchumltaliae hortatur ut Blandum, epi1copumHortonen-
Jem iam diu Rauennae detentum, aut iynodi iudicio 111biciat,aut ad
ecc/esiam1uam reuerti concedat.
¡91 1 Febr.
GREGORIVS ROMANO PATRICIO ET EXARCHO ITAUAE
Scribendi ad excellentiam uestram si causa omnino milla suppe-

teret, nos tamen esse oportet caritate paterna de uescrae salutis ,!
incolomitate sollicitos, ut, quod de uobis audire cupimus, inter-

nuntiorum frequentia cognoscamus. Praeterea peruenit ad nos
Blandum, Hortonensis ciuicatis episcopum, longo iam tempore in
l,p. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. JI· &id. M: l,J2; MG: I,31.

1 Filippo r2', Philippicoci R1, Filippicoci r1, Filippi r2 com. r, coms.
R1 excubitorum r2' 5 loca R1 6 ego indignus r2 14 quantotius,.
l,p. Codd. Rr r1 2: Indict. IX cap. J2· &id. M: l,JJ; MG: l,J2.
2 nulla] ulla r2, corr.·

REGISTRVM 1, 32-33 39
ciuicate Rauennati a uestra excellentia detineri. Et fit ut ecclesia
sine rectore et populus quasi sine pastore grex defluat, et ibidem
infantes pro peccatis absque baptismate moriantur. Et rursus quia
10 non credimus quod eum excellentia uestra nisi ex aliqua probabilis
excessus causa renuerit, oportet ut, habita synodo, palam fiat, si

quod in eum crimen intenditur. Et si talis in eo culpa repperirur
quae ad usque degradationem sacerdotii perducatur, aliam ordina-
tionem necesse est inquiramus, ne ecclesia Dei in his, sine quibus
1 s eam christiana non patitur esse religio, inculta ac destituta rema-
neat. Sin autem excellenria uestra alicer se habere quam de eo

quod diátur esse perspexerit, eum ad ecclesiam suam reuerti
concedat, ut officium suum in commissis sibi animabus adim-
pleat.
MENSE MARTIO INDICTIONE IX
1, 33
Venantiumpatricium ohiurgat,quod a uita monachicadescierit.Monet
ul fa/Jis amicis 11itatisRomam ueniat.
191, Mari.
GREGORIVS VENANTIO PATRICIO ITALIAE

/
Multi hominum stulti putauerunt quod, si ad ordinem episco-
parus eueherer, uos alloqui ac per epistulas frequentare recusarem.
Sed non ita est, quia ipsa iam loci mei necessitate compellor, ut
s tacere non debeam. Saiptum quippe est : Clama, ne ceJJeJ,1icut
tuba exalta uocemtuam. Et rursum scriptum ese : Speculatorem
dedi te domui lrrael, audie1 de ore meo uerbum et annuntiabiJ eiJ
ex me. Ex qua uidelicet annuntiatione uel retenta uel exhibita,
quid speculatorem uel auditorem sequitur prorinus intimatur : Si
'º dicenteme ad impium : mortemorieri1,non annuntiaueris ei, neque
l,JJ· 5/6 Is. 58,1. 6/8 Ez. 3,17. 9/15 Ez. 3,18/19.
8 defluat Rr', Buit Rr r2, defluic rr 11 causas r, corr.r2 13 usque

ad r1 11 quod Rr, quid ,.
Mense Manio indictione IX Rr r r 2
l,JJ, Codd.Rr 2 (iam inde a /in. 27) J rr 2: lndict. IX cap. JJ· &Id. M:
l,U; MG: l,JJ·
1 patricio ltaliae smpsi,can. ltaliae Rr, cat. ltalica ,., exmonacho patricio
r2', icem epístola sanai Gregorii RJ 10 ei om. RJ

REGISTRVM 1, 33
locutus fueris, ut auertatur a uia sua impia et uiuat, ipse impius
in iniquitate sua morietur. Sanguinem autem eius de manu tua
requiram. Si autem tu annuntiaueris impío et ille nonfuerit conuer-
sus ah iniquitate sua et a uia sua impia, ipse quidem in iniquitate
15 sua morietur, tu autem animam tuam liberasti. Hinc etiam Ephesiis
Paulus dicit : Mundae sunt hodie manus meae a sanguine omnium
uestrum. Non enim subterfugi quo minus annuntiarem omne consi-
lium Dei uobis. Mundus ergo a sanguine eorum non esset, si eis
Dei consilium annuntiare noluisset, quia cum increpare delinquen-
20 tes noluerit, eos proculdubio tacendo pastor occidit. Hac igirur
consideratione compulsus, uelis an nolis, locururus sum, quia
omni uirtuce aut te cupio saluari, aut de tua mone me eripi. In
quo enim habicu fueris recolis, et supemae districtionis animaduer-
sione poscposita, ad quid sis delapsus agnoscis. Culpam ergo tuam
2 5 pensa, dum uacat ; disttictionem futuri iudicis, dum uales, exhor-
resce, ne cune illam amaram sentias, cum eam iam nullis Betibus
euadas. Pensa quod scriptum est: Orate, ne fiat fuga uestra hieme
ue/ sabbato. Ad ambulandum quippe in hieme torpor frigoris
obsistit et iuxta praecepcum legis ambulare in sabbato non licet.
30 Hieme ergo uel sabbato fugere conatur, qui iram districti iudicis
tune appetit fugere, quando ei iam non licet ambulare. Dum uacat
ergo, dum licet, animaduersionem canti terroris fuge. Pensa quod
scriptum est : Omne quod potest manus tua /acere instanter operare,
quia nec opus, nec ratio, nec sapientia sunt apud in/eros, quo tu
n properas. Teste euangelio seis quia diuina seueritas de ocioso ser-
mone nos arguet, et de uerbo inutili raciones subtiliter exquiret.
Pensa ergo quid factura est de peruerso opere, si quosdam in
iudicio suo reprobabit de sermone. Ananias Deo perunias uouerat,
quas post, diabolica uictus persuasione, subttaxit. Sed qua mone
40 multatus est seis. Si igicur ille monis periculo dignus fuit, qui eos
quos dederat nummos Deo absntlit, considera quanco periculo in
diuino iudicio dignus eris, qui non nummos, sed temetipsum
omnipotenti Deo, cui te sub monachico habitu deuoueras, sub-
16/18 Act. 2.0,2.6/2.7. 27 /28 Matth. 24,20. 33/35 Eccle. 9, 10.
12 in om. R1 19 noluisset RJ r, non uoluisset R1 26 eam] eum

RJ 27 a uerbis euadas pensa inc. R2 fol. / 29 legis] regis r I 31 iam]
etiam R2 34 sapienciae r2, add. nec scienciae R2 J 36 arguit
r subtiliter] suptipliciter r2, c,m-. exquirit r 37 quid] quod r2,
c,m-. factura sic R2 38 reprobat r, ore ante reprobabit add. sed del.
R2 uouit RJ 39 suasione R2 qua ex quia co". r2 sed superscr. uel
quia 41 / 44 quanco periculo-deuoueras subtraxisti R2, add. in marg. R1'
r2'",om. RJ r qui habent: iudicium (exp. r2) credis (de credicis r/) 43 Deo
R2, Domino R1 r2

REGISTRVM I, 33 41
rraxisri. Quapropter si correctionis meae uerba secuturus audieris,
45 quam sine blanda et dulcia in fine cognoscis. Ecce, fateor, maerens
loquor et facti tui tristiria addiaus edere uerba uix ualeo ; et tamen
animus tuus actionis suae conscius uix sufficit ferre quod audit,
erubescit, confundirur, auersatur. Si ergo ferre non ualet uerba
pulueris, quid facturusest ad iudicium Conditoris ? Fateor tamen
~º quia supernae gratiae esse misericordiam maximam credo, quod
te effugere uitam conspicit, et tamen adhuc ad uitam reseruat ;
quod superbientem te uidet et tolerar ; quod per indignos famulos
suos uerba tibi increpacionis et admonitionis administrar. Tantum
est ut pensare sollicite debeas quod Paulus dicit: Exhortamuruos
~j fraires ne in uacuum gratiam Dei recipiatis. Ait enim : Tempore
acceptoexaudiui te et in die sa/utis adiuui te. Ecce nunc tempus
acceptahi/e,eccenunc dies sa/utis.
Sed scio quia, cum episrula mea suscipirur, protinus amici
conueniunt, litteraci clientes uocantur, et de causa uitae consilium
60 a fautoribus monis quaeritur, qui dum non te, sed res ruas
diligunt, nulla cibi nisi quae ad tempus placeant loquunrur. Tales
etiam fuerunt, sicut ipse reminisceris, dudum consiliarii, qui te ad
tanti facinus perducerent delicti. Vt tibi aliquid saecularis auctoris
loquar: cum amicisomniatractanda sunt, sedprius de ipsis. Si uero
65 in causa rua hominem consiliarium quaeris, consiliarium me, rogo,
suscipe. Nullus tibi fidelior esse ad consilium potest quam qui non
tua, sed te diligit. Omnipotens Deus cordi tuo indicet cor meum
quanto amore, quanta te caritate complectirur, in quanrum tamen
diuina gracia non offendarur. Nam sic culpam tuam insequor, ut
70 personam diligam. Sic personam diligo, ut culpae uirium non
ampleaar. Si igitur a me amari te credis, apostolorum liminibus
praesentare meque consiliario utere. Si autem esse fortasse in causa
Dei nimius credor, et pro zeli mei ardore suspectus sum, cunctam
simul ecclesiam in consilio huius disceptationis adhibeo, et quic-
75 quid omnibus fieri salubriter placer, ego in millo contradico, sed
quod in commune decernitur, laetus implebo. Et subscriprio:
Implentem quae monui gracia te diuina custodiar.
54/57 11 Cor. 6,1/2. 64 Sen., epist.1,3.
44 quapropter om. RJ r, 1uppl. r2 in marg. correptionis R2 45

cognoscesR1 J 53 admonitionis] administrationis RJ 60 a R, et r2, ex
r1 61 placent R1 63 perducerent codd., perduxerunt edd. et ante ut
add. RJ' r2' auaoris 1uper1cr.R1, om. RJ qui 1uper1cr.uiri 64 amicos
r2, amico r2' 65 consiliarium quaeris iuppl. in marg. Rr 68 in tantum
tamen ut RJ 76 subscriptio R2 r2, subscribo R1, subscribam r1, om. RJ,
cf S1ud. 1145

42 REGISTRVM 1, 34-3 ~
1, 34
Petro, episcopo Terracinensi, mandat ut ludaei1 /ocum congregationis
restiluat. Quos ut dementia ad christianam fidem conuertat monet.
¡91, Mart.
GREGORIVS PETR.oEPISCOPO TERRACINENSI
Ioseph praesentium lator Iudaeus insinuauit nobis de loco quo-

dam, in quo ad celebrandas festiuitates suas Iudaei in Terracinensi
castro consistentes conuenire consueuerant, rua eos fraternitas ex-
pulisset, et in alium locum pro colendis similicer festiuitatibus suis,
ce quoque noscente et consenciente, migrauerint. Et nunc de
eodem loco etiam expelli se denuo conqueruntur. Quod si ita ese,
uolumus, tua fracernitas ah huiusmodi se querela suspendac et
locum, quem sicut praediximus aun tua consciencia quo congre-
10 gencur adepti sunt, eos sicut mos fuit ibidem liceat conuenire. Hos
enim qui a christiana religione cliscordant, mansuetudine,

benignicate, admonendo, suadendo ad unicatem fidei necesse ese
congregare, ne, quos dulcedo praedicarionis et praeuentus futuri
iudicis terror ad credendum inuicare poterat, minis et terroribus
1 s repellantur. Oportet ergo ut ad audiendum de uobis uerbum Dei
benigne conueniant, quam ausceritate, quae supra modum exten-
ditur, expauescant.
1, 3S
lohanni, episcopo Rauennati, mandat ut Maurilioni ex praefecto, ,n
asylo residenti, opem /eral. J 1, Mart.
9
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO RAVENNATI.
Si professionem ordinis nostti et locum cuius miniscerium geri-

mus attendamus, oportet nos afHictis,in quantum possumus,
l,34. Codd. Rr 2 J rr 2: Indict. IX cap. U· &id. M: l,JJ; MG: I,34.

1 epio. Terracinae R1, ítem ipsius RJ pro titulo 4 consuerant R2 r2, con-.
R2 quod add. ante rua RJ, superscr. R1 4/5 expulisse R2 r2 6
migrauerunt R2 7 etiam om. r expulisse R2 r2, expelli se Rr J, expulsos
se rr, cf Stud. 11169 quod si R, sed si r 8 uolumus ut R1, ut superscr.
R2 9 locum R r2, ad locum rI, cf Synt. Forsch.77 15 post ergo add.
magis rr, superscr.magis R1 ), cf Stud. 11 I 79 16 austeritátem Rr 17
expauescunt R2, con-.
l,JJ• Codd. Rr 2 (u1quead /in. ro) r1 2: Indict. IX cap. JI· Edd. M: l,Jl;
MG: l,JJ.

REGISTRVM1, 3 5-36 43
comitante iusnna subuenire. Quoniam ergo gloriosum uirum
1 Maurilionem ex praefecto in tscos.t residere cognouimus, uestra
ei fratemitas, in quantum possibilitas subest, opem ferre festinet.
Non quia, quod absit, de uiri excellenrissimi domini Georgii
praefecti iustitia dubitamus, aut in aliquo putamus eum rationis
tramitem declinare, uirum quem et ante dignitatis huius admi-
10 nistrationem in bonis omnibus habemus expertum, sed quo et
gloriosus uir Mawilio ex praefecto raciones suas absque suspicione
oppressionis exponat, et praedictus excellentissimus uir domnus
Georgius praef ecrus raciones sine laceratione suae opinionis exse-
quarur.
Malchum, epiicopum et rectorempatrimonii Dalmatiae, admon~t 111

Stephanum,archiepiicopumScodreniem,ad eligendum iudicium compel/at,
in quo conlrouerJiaecum lohanne coniiliario Georgii praefecti praetorio
diiceptentur.
¡91, Mart.
GREGORIVS MALCHO EPISCOPO DALMATIAE
Iohannes uir eloquenrissimus, consiliarius uiri excellentissimi

domni Georgii praefecti per Italiam, insinuauit nobis contra
Stephanum, episcopum Scodrensis ciuitatis, quorundam se negotio-
rum habere conttouersias, et petiit ínter eum et se iudicium debere
consistere. Propterea fratemitatem tuam praesenti praeceprione
curauimus admonendam ut praediaum episcopum ad eligendum
compellas uenire iudicium. Et quicquid ínter praediaum
Iohannem uirum magnificum et saepe fatum episcopum electo-
10 rum fuerit sentencia definitum, ad effectum perducere non omit-
tas, ut et aaor de consecuta iustitia gracias referat et pulsa tus, cum
ad cognitionem deducitur, nihil contra se de illata iniustitia con-
queratur.
5 expraefectum ,2' seos. R2 , Rr', seo. R1, Fossa Sconii Ewa/d 1

domni ,2' 8 dubitemus R1' putemus Rr' 8/9 extra rationis trami-
tem Rr 9 in 11erbaquem et de1. R2 fol. / quem et ante Rr, quae me
tantae r2, quem tantae rr r2' 9/10 in huius adminiscratione ,. 11
expraefeaus ,.2'
I,J6. Codd. Rr rr 2 : Indict. IX cap. 36. &id. M : I,J8 ; MG: I,36.
1 Dalm. r, Dalmati. Rr 9uirum magnificum r2, u.m. rr, om.R1 12
iuscicia Rr r2, ,orr.

44 REGISTRVM 1, 37-38
1, 37
Anthemium, rectorempatrimonii Campani, iubet ut Patheriae,materte-
rae suae, et Palatinae et Viuianae uiduis subsidiumdet. Ad diem pascha-
lem eum euocat.
191, Mart.
Discedenti tibi mandauimus et postmodum praeceptis discur-

rentibus iniunxisse me memini ut curam pauperum gereres et, si
quos illic egere cognosceres, scriptis recurrentibus indicares. Et uix
de paucis haec facere curasti. Volo autem ut domnae Pateriae,
thiae meae, mox praesentem iussionem susceperis, offeras ad calá-
arium puerorum solidos quadraginta et ttitici modios quadringen-
cos, domnae Palatinae, relictae Vrbici, solidos uiginti et tririci
modios trecentos, domnae Viuianae, relictae Felicis, solidos uiginri
10 et ttitici modios trecentos. Qui omnes simul occuaginta solidi in
cuis rationibus imputanrur. Cum summa uero pensionis sub fes-
tinatione, et ad paschalem diem, Domino auxiliante, occurrito.
I, 38
Felici, episcopoMessanensi,nuntiat se Petro, rectoripatrimonii Sici-
liensis, mandasseut Paulinum episcopumTaurianensemmonasteriosancti
TheodoriMessanensipraeficiat el monachosperquisitoseo ducal.
191 1 Mart.
·,.
GREGORIVS FELICI EPISCOPO MESSANENSI
Esse tibi gratum confidimus, si fratris tui uiri uenerabilis episco-

pi Paulini peregrinationis onera releuenrur, et eius regimine, com-
I,37. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. Jl· &id. M: l,J9; MG: l,Jl·

6 chiae] amitae ,2c mox i.q. mox ut, cf Stud. 11 186 8 Paletinae
R1 10 qui] quae r2 simul superscr. r2 occuaginca r, octoginta R1
r2'" 11 imputaentur r2' cum summa rI, cum (in rasura) summum R1,
summam r2 uero om. rI 12 et ,2 (superscr. mitte r2'") R1, etiam
r1 occurrito rI, occurrite R1 r 2
l,J8. Codd. R1 r1 2: lndict. IX cap. J8. &Id. M: l,40; MG: 1,J8.
1 Mensaniense R1, Mensaniensi R1'" 2 esse R1, et r uiri om. R1 3
sub ante eius superscr. R1

muni mercede, beati Theodori monasterium in ciuitate tua funda-
i nun srudiosius omnipotenti Deo deseruiat. Quod etiam te iam
uoluisse facere eius relacione didicimus. Ideoque Perro rectori
praecepimus ut monachos monasterii memoraci episcopi perquisi-
tos ad unum recongreget, et in eodem monasterio cum his, qui
nunc ibi sunt, collocare non differat, quatenus eo reaore dignius
10 animarum suarum curam exerceant. Quam rem ueneracioni tuae
innotescendam praeuidimus, ne, te omisso, aliquid in tua contris-
teris diocesi ordinari.
1, 39
Petro,rectoripatrimonii Siciliensis,mandat ut monachosPaulini, Tau-
rianensisepiscopi,per Siciliam uagantes, in monasteriumsancti Theodori
Mes1anensereducat, quod monasteriumPaulini curae subiciatur.
¡91, Mari.
Vir uenerabilis Paulinus episcopus Tauri ciuitatis, prouinciae

Brittiorum, nobis asseru.itmonachos suos, occasione dispersos bar-
barica, usque nunc per totam uagare Siciliam, et uc quippe sine
rectore, nec animae curam gerere, nec disciplinae sui habitus indul-
gere. Qua de re praecipimus eosdem te monachos, omni cura et
sollicitudine perquisitos, ad unum reducere, et cum memorato
episcopo rectoreque suo in monasterio sancti Theodori in Messa-
nensi ciuitate posito collocare, ut et hi qui nunc ibi sunt, quos
10 egere rectore comperimus, et eos quos de congregatione eius
inuentos reduxeris, in unum possint, eo duce, omnipotenti
Domino deseruire. Quam rem et uiro uenerabili Felici eiusdem
ciuitatis episcopo nos significasse cognosce, ne praeter suam noti-
tiam in diocese sibi commissa ordinatum quippiam contristetur.
6 Peuo om. r 7/8 perquaesitos r2, corr. 9 eo rectore i.e. Paulino

rectore 11 amisso rr 12 ordinari rr R1', ordinatum r2'
I,J9. Codd. R1 r1 2 : Indict. IX cap. J9. Edd. M : l,41 ; MG: I,J9.
1 subdiacono R1, diacono ,. 2 uir uenerabilis] u.u. r2, u (et in ras.
enerab.) R1, uiri uenerabilis rr 4 usque R1, eosque r uagare Rr, uacare
r ut r2, ut eos R1 rr 6 praecepimus r, '°"·
r2 7 perquaesicos r2,
co". 10 ef.Synt. Forich. 8 J s. 11 uno ,. 12 uiro uenerabili] u.u.
codd. 14 diocesi r2'

46 REGISTRVM I, 40
MENSE APRIU ( INDICTIONE IX)
1, 40
Anthemio, rectoripatrimonii Campani, de disciplina monachorumdioce-
1eo1Son-entinaepraecipit.
¡91, Apr.
Iohannes frater et coepiscopus noster, directo per lustum deri-

cum suum capitulare, inter alia plura hoc nobis noscitur inrimasse,
aliquos monachos monasteriorum in Surrentina diocesi positorum
de monasterio in monascerium, prout eos libuerit, ttansmigrare et
a proprii abbatis regula desiderio rei saecularis abscedere, sed et,
quod non licere notum est, peculiaritati eorum singulos studere.
Propterea experientiae tuae praesenri iussione mandamus ut neque
monacho ulterius de monasterio in monasterium emigrare liceat,
10 neque eorum aliquem peculiare quicquam habere permittat. Sed
si quilibet hoc praesumpserit, in monasterio quo ab inicio conuer-

satus est et sub abbatis sui regulam de qua fugerat cum competen-
ti coertione reddatur, ne, si tantam iniquitatem fluxam inemenda-
tarnque dimittimus, pereuntium animae a praepositorum anima
1 s requirantur. Si quos autem a d~ricaru in monachicam conuersio-
nem uenire conrigerit, non liceat eis ad eandem uel aliam ecde-
siam, quarwn pridem milites fuerant, sua uoluntate denuo remea-
re, nisi si talis uitae monachus fuerit, ut episcopus cui ante milita-
uerat sacerdocio dignum praeuiderit, ut ab eo debeat eligi, et in
20 loco quo iudicauerit ordinari. Et quia aliquos monachorum usque
ad tanrum nefas prosilisse cognouimus, ut uxores publice sortian-

tur, sub omni eos uigilanria requiras, et inuentos, habita coertione,
m monasteriis quorum monachi fuerant retransmittas. Sed
Mense Aprili (April r2, Aprel. rI, Aprelis R1) R1 rI 2 indictione IX

om. codd.
l,40. Codd. R1 J r1 2 : Indict. IX cap. 40. &Id. M: l,42 ; MG: I,,10.
1 icem eiusdempro titulo RJ 3 capitulari R1' RJ' 4 aliquos RJ, alios
R1 r 4 Syrrentina R1 4/5 in Syrrentina- de monasterio in marg. add.
R1 5 in monasterium om. RJ 6 propriis rr 8/15 utrba Propterea-
requirantur (/in. 8-1 J) in codicibuJpo11uerba Si quos aucem-ordinari (/in.
1¡-20) inieruntur; ordinemprimigenium reJtituerunt M ti MG 9 monachos
R1, monachum RJ ulterius RJ', alterius R r in monasterium om. R,
1upp/. R1' 10 peculiarem rI 11 si om. RJ 11/12 conuersus RJ 12
regula R1 cum om. RJ 13 coercicione r R1' RJ' ne] nam RJ 15
requirentur RJ 15/16 in monachica conuersione r2 16 uel ad RJ 18
si om. RJ 20 quod r2 21/22 sorcirentur R 22 uigilantius ri,
corr. habita om. r cohercione R, coercitione RJ' ,.

et de dericis ad monachanun uenientibus, sicut supra diximus,
2 s peragere non ominas. Ita enim Dei placabis oculos et implecae
mercedis particeps inuenieris.
1, 41
Leandro,episcopoHispalensi, respondetde pontificatus oneredo/enssed
de Reccarediconuersionega11dens.Quid de trip/a baptismatis mersione
sentiat exponit. Codicesquosdamse misissedicit sed nondum expositionem
in beatum Job,quae adhuc a /ibrariis conscribatur.
¡91, Apr.
GREGORIVS lEANDRO EPISCOPO DE SPANIIS
Reuerentissimo et sanaissimo fratri Leandro episcopo Grego-

rius seruus seruorum Dei.
Respondere epistulis uestris toca intentione uoluissem, nisi
s pastoralis curae ita me labor attereret, ut mihi magis flere libeat
quam aliquid dicere. Quod uestra quoque reuerentia in ipso
litterarum mearum textu uigilanter intellegit, quando ei negle-
genter loquor, quem uehementer diligo. Tanris quippe in hoc
loco huius mundi fluctibus quatior, ut uetustam ac putrescentem
10 nauim, quam regendam occulta Dei dispensatione suscepi, ad
porrum dirigere nullatenus possim. Nunc ex aduerso fiuctus ir-

ruunt, nunc ex lacere cumuli spumosi maris intumescunt, nunc a
tergo tempestas insequitur. Interque haec omnia turbatus cogor
modo in ipsa dauum aduersitate dirigere, modo, curuato nauis
1 s lacere, minas fluauum ex obliquo declinare. lngemisco, quia sen-
tio quod, neglegente me, crescit sentina uitiorum et, tempestate

fortiter obuiante, iamiamque putridae naufragium tabulae sonant.
26 inuenirisRJ
l,41. Codd. R1 rr 2: lndict. IX cap. 41 ; codd. collectionis canonum
Hispanae Hr fol. 227, H2 fol. 91-92. &id. M: l,4J; MG: I,41.
1 de Spaniis r, de Spanis Rr ; protitulo Hr habet Episcola sanctissimi pape
Gregorii prima ad beatum Leandrum Spalensem episcopum ex integro de
direcris libris regulis, H2 Epístola Gregorii pape ad Leandrum Spalensem
episcopum ex integro directis libris regulis 2 superscriptionemReuerentis-
simo - Dei (seruorum Dei seruus H2) H, om. Rr ,. 4 uoluissemus Hr 5
fleret H2 7 testu H1, texrum H2 8 locor Hr 10 nauim R1 r, nauem
r2' H regenda H2 suscepi ad] suscipiat H2 11 auerso Hr 14 ipsam
clauum aduersitatem rr modo 2 ] malo H2 curuaca r2' nauem
r1 15 latere minas om. ,. obligo Hr, oblico H2 16 uitiorum]
uiatorum H2 17 naufragio R1

REGISTRVM I, 41
Flens reminiscor quod perdidi meae placidum lirus qu1et1S,et
suspirando terram conspicio, quam tamen, rerum uentis aduersan-
20 tibus, tenere non possum. Si ergo me, frater carissime, diligis, cuae
mihi orationis in his fluctibus manum rende ; ut quo laborantem
me adiuuas, ex ipsa uice mercedis in cuis quoque laboribus ualen-
tior exsistas.
Explere autem loquendo nullatenus ualeo gaudium meum
2 s quod communem filium gloriosissimum Reccaredum regem ad
catholicam fidem integerrima agnoui deuotione conuersum. Cuius

dum mihi per scripta uestra mores exprimitis, amare me etiam
quem nescio fecistis. Sed quia antiqui hostis insidias scitis, quo-
niam bellum durius contra uictores proponit, nunc erga eundem
30 suum uestra sollertius sanctitas uigilet, ut bene coepta perficiat,
nec se de perfectis bonis operibus extollat, ut fidem cognitam uitae
quoque meritis teneat. Et quia aetemi regni ciuis sit operibus
oscendat, quatenus post multa annorum curricula de regno ad
regnum transeat.
3s De trina uero mersione baptismatis, nil respondi uerius potest
quam ipsi sensistis, quia in una fide nil officit sancrae ecdesiae
consuetudo diuersa. Nos autem quod tercio mergimus, ttiduanae
sepulrurae sacramenta signamus, ut, dum tercio ah aquis infans
educicur, resurrectio ttiduani temporis exprimacur. Quod si quis
40 force etiam pro summae trinitatis uenerarione aestimet fieri, neque
ad hoc aliquid obsistit, baptizandum semel in aquis mergere, quia,
dum in tribus subsistentiis una substancia est, reprehensibile esse
nullatenus potest, infantem in baptismate uel ter uel semel merge-
re, quando et in tribus mersionibus personarum crinitas, et in una
4 s potest diuinitatis singularitas designari. Sed si nunc usque ah
haereticis infans in baptismate tercio mergebacur, fiendum apud
uos esse non censeo, ne, dum mersiones numerant, diuinitatem
diuidant, dumque quod faciebant faciunt, morem uestrum se
uicisse gloriencur.
18 meae] me H litas H2 19 quam tamen] quanta Hr rerum] rer

H2 20 diligitis r 1 21 orationibus H 2 quod H 1 laborante
H1 24 ualeo om. H2 26 integerrimam H1 deuotionem H1 cuius]
huius r 27 amare me] amarem H2 28 quem] quam H1 29 erga]
exerga H 2 30 suum uestra r2, uestra suum r1, uirum R1, filium meum
nostra H1, filium nostrum uestra H2 ut] et H 31 nec] ne H2 32
aeternis r2 regni] meritis H2 ciuis] cuius H 35 mersione om.
Hr 36 nihil H2 officiat H2 40 pro] per H1 summem H2 tri-
nitatis om. H2 41 aquas r1' 44 ait. in om. H2 45 si H2, om. Hr Rr
r, superscr.quod Rr ab] ad Hr r2, corr. r2 47 uos om. H2 ne dum]
conendum r2, co". diuinitatem] unitatem H2 48 uestrum] suum
R1 49 uicisse] fecisse H

10 Dulcissimae autem mihi fratemitati uestrae codices direxi, quo-
rum noritiam subter inserui. Ea autem quae in beati ·Iob exposi-
cione dicta fueranc, et uobis scribitis dirigenda, quia haec uerbis
sensibusque tepenribus per homelias dixeram, uccumque srudui in
librorum ductum permutare, quae nunc adhuc a librariis conscri-
, s bunrur. Et nisi portitoris praesentium me fesrinario coangustasset,
cuneta uobis transmittere sine aliqua imminutione uoluissem ;
maxime quia et hoc ipsum opus ad uescram reuerentiam scripsi,
uc ei quem prae ceteris diligo in meo uidear labore desudasse.
Praeterea si uobis indulgeri cempora ah ecclesiastica occupatione
60 cognosciris, quid sit iam scitis, quamuis etiam absentem corpore,
praesentem mihi te semper incueor, quia uulrus tui imaginem
incra cordis uiscera impressam porto.
Deuste incolumem custodiat, dulcissime mihi et reuerentissime
frater.
MENSE MAIO ( INDICTIONE IX)
1, 42
Petrasu/Jdiacono,rectoripatrimonii Siciliensis,de p/urimis causis scri-
hens,praecipitde iniustis oneribuset exactionibusrusticorumsummouendis,
de negotiisPetriconductori.t,Campaniani,Sa/pingi ludaei, Antonini defen-
soris,de pecunia Canusinaeeccle1iae,de /ap1i1sacerdotibus,de cae/ibatu
subdiaconorum,de donationibuset pensioníbuJquibu1dam,de Saturnino
Romam dirigendo.
¡91, Mai.
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO SICILIAE
Quod responsalem tuum tarde dimisimus, paschalis festiuitatis

ocruparionibus implicati eum relaxare citius minime ualuimus.
50 mihi om. H1 52 scriptis H dirigendam H1 53 cepencibus] te

pecenribus R1, corr., repentibus H homilías direxeram H utquecumque
H1, utquicumque H2 54 ductum] diaum R1 H2, corr. R1 55 ne si
R1 congustassec H 57 quia om. Hr ipsud H1 reuerenciam uescram
H1 58 uideor r, uidearur R1 laborem H2 60 sic iam] si meam
H2 absente Hr 61 inruear H1 63/641ub1criptionemDeus - frater om.
R1 r
Mense Maio R1 rl 2 indictione IX om. codd.
l,42. Codd. Rr rr 2 : Indict. IX cap. 412.&id. M : I,441; MG: I,42.

REGISTRVM I, 42
Causas uero, in quibus indicandum curasri, omnes subtiliter per-
quirentes, qualiter disposuerimus inferius cognosces.
Cognouimus rusticos ecdesiae uehementer in frumentorum pre-
tiis grauari, ita ut instituta summa eis in comparatione abundan-
tiae tempore non seruerur, et uolumus ut iuxta precia publica
omni tempore, siue minus siue amplius frumenta nascantur, in eis
10 comparationis mensura tenearur. Frumenta autem quae naufragio
pereunt per omnia uolumus reputari, ita tamen ut a te neglegentia

ad transmittendum minime fiat, ne, dum transmittendi tempus
neglegirur, damnum ex uitio uestro genererur. Valde autem inius-
tum et iniquum esse perspeximus ut a rusricis ecdesiae de sextaria-
1 s ticis aliquid accipiatur, ut ad maiorem modium dare compellan-
tur, quam in horreis ecdesiae infertur. Vnde praesenti admonitione

praecipimus ut (ad) plus quam decem et octo sextariorum
modium numquam a rusticis ecdesiae frumenta debeant accipi,
nisi forte si quid est quod nautae iuxta consuetudinem superacci-
2 o piunt, quod minui ipsi in nauibus attestantur.
Cognouimus etiam in aliquibus massis ecdesiae exactionem

ualde iniustissimam fieri, ita ut ad sepruagenum temum semis
quod dici nefas est [conductores] exiganrur, et adhuc neque hoc
sufficit, sed insuper aliquid ex usu iam multorum annorum exigi
25 dicuntur. Quam rem omnimodo detestamur et amputari de patri-
monio fundiros uolumus. Sed tua experiencia siue in hoc quod per
libram amplius, siue in aliisminutis oneribus et quod ultra rationis
aequitatem a rusticis accipirur, penset et omnia in summam
pensionis redigat, ut prout uires rusticorum portant, pensionem
30 integram et pensantem ad septuagenum binum persoluant, et
neque siliquas extra libras, neque libram maiorem neque onera
supra libram maiorem exigi debeant, sed per aestimationem tuam,
prout uirtus sufficit, in summam pensionis crescat, et sic rurpis
exactio nequaquam fiat. Ne uero post obitum meum haec ipsa
3 s onera, quae super pensum illaca subtrahimus et in capite pensionis
4 subtiliter] suppliciter r2, corr. 7 instituta rr el in ra1. Rr, in statuta

r2 8 et uolumus om. Rr r2, add. Rr' 12 i.t. trihutum speciale propericulo
maris ne exigalur 14 sextariatidis Rr ; sextariaticum aliud trihutum eral:
iustus modius sedecim sextarios continehat 15 ut] et rr 19 nauti (i in ras.)
Rr 21 mansis rr 22 a septuagenum temum semis r2, ad septuagenu
temu semis r2 ', a septuagenu temu semis Rr r 1, ad sepruagenos ternos semis
Mommsen, sed inte//ege : ad (libram) sepruagenum temum semis (solido-
rum) 23 conductores om. MG 28 aequalitatem Rr summa r1 29
ut] et r2' portat r2, corr. 30 ad sepruagenum uina R1, ad septuagenu
uina r, corr. r2 uina in bina 31 si/iquae uiginti quattuor faciunt solidum; 111
supra patet, 36 1i/iquae extra iustam lihram addehantur 32 exigere
rr aestimationem] extimationem r2, corr. 33 summa Rr 35 sub-
craximus R1, substrahimus r2, corr.

REGISTRVMI, 42 p
fecimus crescere, iterum in quolibet addanrur et inueniarur et
summa pensionis augeri et onera adiectionis insuper rustici soluere
compellantur, uolumus ut securitatis libellos ita de pensionibus
facias, quatenus imprimas, dicens tantam pensionem unumquem-
40 que debere persoluere inibi, abiectis siliquis, oneribus, uel granaci-
cis. Quod autem ex his minuciis in usu rectoris accedebat, uolo uc
hoc ex praesenti iussione nostra ex summa pensionis in usu ruo
ueniat.
Ante omnia hoc te uolumus sollicite attendere, ne iniusta pon-
4 S dera in exigendis pensionibus ponantur. Sed si qua talia inuenis,
frange et noua et recta consrirue, quia et filius meus Seruus-dei
diaconus iam talia inuenit, quae ipsi displicerenc, sed licenciam
haec immutare non habuit. Super iusta ergo pondera praeter
excepta et uilicilia nihil aliud uolumus a colonis ecclesiae exigi.
~º Praeterea cognouimus quod prima illatio burdacionis rusticas
nostros uehementer angustet, ita ut priusquam labores suos ue-
nundare ualeant, compellantur tributa persoluere. Quae dum de
suo unde dare non habent, ab aaionariis publicis mutua accipiunt
et grauia comrnoda pro eodem beneficio persoluunt. Ex qua re fit
55 ut dispendiisgrauibus coangustentur. Vnde praesenri admonitione
praecipimus ut omne, quod mutuum pro eadem causa ab extra-
neis accipere poterant, a tua experiencia in publico detur et a
rusticis ecdesiae paulatim ut habuerint accipiatur, ne, dum in
tempore coangustantur, quod eis postmodum sufficere in inferen-
60 dum poterat, prius compulsi uilius uendant et horreis minime
sufficiant.
Peruenit etiam ad nos quod de nupciis rusricorum immoderaca
commoda percipiantur. De quibus praecipimus ut omne commo-
dum nuptiarum unius solidi summam nullatenus excedat. Si qui
6s sunt pauperes, etiam minus dare debent, si qui autem diuites,
praefati solidi summam nullacenus transgrediantur. Quod nuptia-
le commodum nullatenus uolumus in nostra racione redigi sed
utilicati conduaonun proficere.
36 in quolibet r, a quolibet Rr 37 et ante summa om. rr adlectionis

Rr 37 /38 compellanrur soluere Rr 38 securitates r2, corr. 39/40
unumquemque] quemque Rr 40 abiectis r 40/ 41 granaticum eral
1rib1'111mde grani.J; qualluor grana faci11nt11namii/iquam 49 uilicilia R1,
uiliciba r, uili cibaria rr'; 11i/ici/ium tributum fuiJie uidetur quod ui/ico
dabatur nil Rr 53 debeant poit dare add. R1, cf Stud. 11135 J. 54
pro] per rr 55 congustentur rr, corr. praesenciam r2, corr. 58 acci-
pianrur Rr, corr. 59 conangustantur rr, corr. 60 bilius ,. orreis R1,
hoc eis r 61 sufficiant Rr ', sufficiat Rr r 65 etiam add. Rr' sunt po11
qui add. Rr 66/67 nuptialem Rr

REGISTRVM I, 41
Cognouimus etiam quod quibusdam conductoribus morienri-
7o bus parentes sui non permittunrur succedere, sed res eorum ad
usum ecclesiae pertrahunrur. De qua re definimus ut parentes
moriencium qui in possessione ecdesiae degunt heredes eis succe-
dere debeant, nec aliquid de substancia morientium subtrahatur.
Si uero filios paruulos aliquis reliquerit, quousque ad aetatem
7 5 talem ueniant, ut substantiam suam regere ualeant, personae eli-
ganrur cautae, quibus parenrum eorum res tradi debeant ad cuse~
diendum.
Cognouimus etiam quod, si quis ex familia culpam fecerit, non
in ipso, sed in eius substancia uindicarur. De qua re praecipimus
80 ut, quisquis culpam fecerit, in ipso quidem ut dignum est uindice-
rur. A commodo autem eius omnimodo abstinearur, nisi force
parum aliquid, quod in usu exsecutoris qui ad eum transmissus
fuerit proficere possit.
Cognouirnus etiam quia, quociens conductor aliquid colono suo
85 iniuste absrulerit, hoc quidem a conductore exigirur, sed ei non
reddirur a quo ablatum est. De qua re praecipimus ut, quicquid
uiolenter cuilibet ex familia ablatum fuerit, ipsi resriruarur cui
ablarum est et utilitaci nostrae non proficiat, ne nos ipsi auctores
uiolenciae esse uideamur.
90 Praeterea uolumus ut, si quando eos qui sunt in obsequio
experientiae ruae in aliquibus causis quae sunt extra patrimonium
transmittis, parua quidem ex eis commoda accipiant, sed tamen
ita ut in eorum utilitate proficiat ; quia nos sacculum ecdesiae ex
lucris rurpibus nolumus inquinari.
95 Iubemus etiam ut hoc experiencia rua summopere custodiar, ut
per commodum conductores in massis ecdesiae numquam fiant,
ne dum commodum quaeritur conductores frequenter mutenrur.
Ex qua mutatione quid aliud agitur, nisi ut ecdesiastica praedia
numquam colanrur ? Sed ipsa etiam libellacicaprout summa pen-
100 sionis fuerit moderenrur. Rescellas et cellaria non plus de massis
ecdesiae te accipere uolumus, nisi quanrum consuetudo est. Tua
autem quae comparari iussimus ab extraneis comparenrur.
Peruenit autem ad nos tres libras auri Petro conductori de
Subpatriana iniuste ablatas. De qua causa Fanrinum defensorem
105 subtiliter require, et si manifeste iniuste et incompetenter ablatae
sunt, sine aliqua tarditate restitue.
Cognouimus etiam rusticas burdacionis dacionem quam iam ab
72/73 eis succedere M, eis accedere codd.MG 79 praecepimus r2 92

et transm1ms r2 93 sacculum] saeculum r2, c<>rr. 100 mansis rI 101
cua r, ea R1 107 burdationis dationem R1, burdunationem ,.

REGISTRVM I, 42 53
eis exactam Theodosius minime persoluerat iterum dedisse, ita ut
in duplo exacti sint. Quod ideo facturo est, quia eius substancia
110 ad debirum ecdesiae non sufficiebat. Sed quia per filium nostrum
Seruum-dei diaconum edocti sumus quod ex rebus substantiae
eius possit hoc ipsum damnum sufficienter resarciri, uolumus
quingentos septem solidos eisdem rusricis sine aliqua imminucione
restituí, ne in duplo uideanrur exacti. Si aucem supra damnum
11 s rusricorum eriam quadraginta solidi de rebus Theodosii remanent,
quos et apud te diceris habere, uolumus ut filiae eius reddantur,
ur res suas quas in pignore dederat recipere debeat. Cui etiam
baciola patris sui resritui uolumus.
Carnpanianus gloriosae memoriae duodecim solidos annuos
120 lohanni notario suo reliquerat ex massa V aroniana. Quod dare ce
annis singulis sine aliqua dubitatione praecipimus nepri Eupli
conductoris, quamuis omne mobile eiusdem Eupli percepit, excep-
tis dumtaxat solidis. Dare etiam de solidis illius te uolumus solidos
. . . .
wgmaqwnque.
12 s Suppostorium aliquod argenteum pro uno solido dicirur esse
appositum et calix pro sex solidis dicitur esse apposirus. lnterro-
gato Dominico secretario uel aliisqui scire possunt, debitum recipe
et uascula praefata restirue.
Agimus autem gracias sollicirudini ruae, quia de causa fratris
1 ;o mei praecepi tibi ut argennun illius retransmittere debuisses, et sic
obliuioni mandasti, ac si ribi aliquid ah extremo mancipio ruo
dicererur. Quod iam uel modo non experiencia sed neglegentia rua
srudeat implere, uel quicquid eius apud Antoninum fuisse cog-
noueris, sub omni uelocitate retransmitte.
1; 5 De causa Salpingi Iudaei epistula aliqua ese inuenta, quam tibi
fecimus retransmitti, ut eam relegens et subtiliter causam eius uel
uiduae cuiusdam quae in eodem negocio dicitur implicara cog-
noscens, de quinquaginta uno solidis qui redhiberi noscunrur,
sicut iustum uisum tibi fuerit, responsum facias, ita ut res alienae
140 iniusce nullomodo a creditoribus defraudentur.
108 exacta,. ut superscr.r2 110 quia ex qua corr. R1, ex quam r2,
quoniam rr 111 edocti] et docti rr, corr. 118 baciliola R1 119
gloríosae memoriae scripsi, glm. r2, qui in marg. add. gloriosus magíster
mílitum, gls. rr, gl. R1, qui in ras. add. osus magíster et in marg. militum,
cf Stud. I 66 s. 120 quod r, quos R1, cf Stud. II 136 122 nobile
rr 125 suppositorium R1 126/127 interrogate r2, corr. 127 Dom-
níco r 131 obliuiori rr 135 Salpingi] Salpiagi Rr, corr. 138 redhiberi
r2', rediberi R1 r, retineri R1' 140 modo a creditoriis defraudentur r2',
modo a creditoribus defendantur R1', creditoribus R1 ceterisomiJJis,credituriis
r r, creditariis r 2

54 REGISTRVM I, 42
Antonini medietas legati suis data ese, medietas redhiberur.
Quam medietatem ex communi substancia eis uolumus adimpleri,
et non solum eis, sed etiam defensoribus et peregrinis, quibus
legati titulo aliquid dereliquit, et familiae legarum persolui uolu-
14 s mus, quod tamen ad nos pertinet. Collecta ergo racione pro nostra
parte, id est pro nouem unciis, persolue.
De solidis ecdesiae Canusinae uolumus ut aliquid dericis eius-
dem ecdesiae largiaris, quatenus et hi qui nunc inopiam patiuntur
sustentarionem aliquam habeant, et si illic uoluerit Deus ordinari
1 so episcopum, habeat unde subsistat.
De lapsis sacerdoribus ac leuitis uel quolibet ex clero obseruare
te uolumus ut in rebus eorum milla contaminatione miscearis. Sed
pauperrima regularia monasteria require, quae serundum Deum
uiuere sciunt, et in eisdem monasteriis ad paenitentiam lapsos
1 ss trade, et res lapsorum in eo loco proficiant, in quo agere paeniten- ..:
tiam traduntur, quatenus ipsi ex rebus illorum subsidium habeant,

qui de correptione eorum sollicitudinem gerunt. Si uero parentes
habent, res eorum legitimis parentibus dentur, ita autem ut eorum
stipendium qui in paenitentiam dati fuerint sufficienter debeat
160 procurari. Si qui uero ex familia ecdesiastica sacerdotes uel leuitae
uel monachi uel derici uel quilibet alii lapsi fuerint, dari eos in
paenitentiam uolumus, sed res eorum ecdesiastico iuri non subtra-
hi. Ad usum tamen suum accipiant, unde ad paenitendum subsis-
tant, ne si nudi danrur locis in quibus dati fuerint onerosi sint. Si
16 s qui paren tes in possessione habent, ipsis res eorum tradendae sunt,
ut in ipsis iuri ecdesiae conseruentur. .-1
Ante triennium subdiacones omnium ecdesiarum Siciliaeprohi-

biri fuerant ut, more Romanae ecdesiae, suis uxoribus nullatenus
miscerentur. Quod mihi durum atque incompetens uidetur, ut qui 'l
..
170 usum eiusdem continentiae non inuenit, neque castitatem ante
proposuit, compellarur a sua uxore separari, atque per hoc, quod l.
absit, deterius cadat. Vnde uidetur mihi ut a praesenti die episco-

pis omnibus dicatur ut nullum facere subdiaconum praesumant,
nisi qui se uicrurum caste promiserit, quatenus et praeterita, quae
175 per propositum mentis apperita non sunt, uiolenter non exigantur
141 Antonino r2' legaci suis MG, legatis suis Rr, legaci sui r rediue-
cur Rr, redimetur,. Rr' 142 quam Rr' r2', quod Rr r ex] et Rr,
corr. 144 legaci Rr' r2', ligati Rr r titulo Rr', ticuli Rr r persoluere
r2' 147 Canusinae] Casinae r2, corr.,Canosinae Rr 148 hii Rr ino-
pia rr 152 in om. Rr 153 pauperrime Rr r2, corr. regularía
monasteria sNperscr.Rr 155 crade] trabe Rr r2, corr. 156 ex] et Rr,
corr. 157 correctione rr 159 paenitentia ,.2 160 si quo Rr 161
quilibent r2, corr. 162/163 substrahi r2, corr. 164 nudi dancur] nudetur
rr oneri Rr 166 uc] et r2 ipso r2, ipsos r2' iura Rr

REGISTRVM I, 42
et futura caute caueantur. Qui uero post eandem prohibitionem,
quae ante triennium facta est, continenter cum suis coniugibus
uixerunt, laudandi atque remunerandi sunt et ut in bono suo
permaneant exhonandi. Eosautem qui post prohibitionem factam
180 se a suis uxoribus continere noluerunt peruenire ad sacrum ordi-
nem nolumus, quia nullus debet ad ministerium altaris accedere,
nisi cuius castitas ante susceprum ministerium fuerit approbata.
Liberato negoriatori, qui se ecdesiae commendauit, qui habitar
in massa Cinciana, annuam conrinentiam a te uolumus fieri. Cuius
18s continentiae summam ipse aestima qualis esse debeat, ut renuncia-
ta nobis in tuis possit rationibus imputari. De praesenti uero
indictione iam a filio nostro Seruo-dei diacono percepit.
Fantinum defensorem Iohannes quidam monachus moriens in
sex uncias heredem dimisit. Cui hoc quidem quod dimissum est
190 ttade, sed percontestare eum ut hoc facere u.lterius non praesumat.
Sed pro labore suo statue quid accipiat, ut ei uacuus labor suus
esse non debeat ; et hoc meminerit, ut qui ecdesiae stipendiis
subsistit, ad lucra propria non anhelet. Si quid uero sine peccato,
sine appetitu concupiscentiae per eos qui causas ecdesiae agunt ad
195 ecdesiam uenerit, dignum est ut ipsi uacui ex labore suo esse non
debeant. Sed nostro reseruetur iudicio qualiter debeant remune-
ran.
De argento Rusticianae causam subtiliter require et quicquid
tibi iusrum uidetur exsequere. Alexandrum uirum magnificum
200 admone ut causam suam cum sancta ecdesia decidere debeat.
Quod si facere fone neglexerit, eandem causam cum timore Dei,
honestate seruata, ut potes exsequere. In qua re etiam largiri te
aliquid uolumus, et si potest fieri, quod aliis dandum ese, ipsi
relaxetur, dummodo causam quam nobiscum habet exeat.
205 Donationem ancillae Dei, quae lapsa est et in monasterio
Monosteo data, omni postpositatarditate restitue, quatenus ipse
locus, ut superius dixi, rerum eius stipendia habeat, qui eius
sollicitudinis labores portat. Sed et quicquid ah aliis ex eius sub-
stancia tenetur, recollige et monasterio praefato trade.
210 Pensiones xenodochii de Via-noua, quantas mihi inclicasti quia
176 et in futura r2, corr. cauentur rr, corr. 177 quae] qui r2,
corr. 181 debeat Rr, corr. administerius rr 187 percepi Rr' r2,
praecepi rr, quod add. r2' 188 quidem rr, corr. monachus codd.,
nocarius Ewald propo111it 190 percontestare] percontare Rr, corr. 195
uencrint Rr, corr. 196 reseruentur Rr, se seruetur ,.2, seruetur
,., 198/199 et quicquid-exsequere 111ppl. in marg. R1' 198 Rusticiani
codd. 199 uirum magnificum] u (,t ;,, ras. o magnificum) Rr, u.m.
r 203 et r, ut Rr 204 exeat Rr' r, exerat r2' Rr 208 sollicitudinem
laboris Rr, sollicitudinis laboris r2, sollicitudinis labores rr r2' 210
indicaseis r, corr. r2

REGISTRVM I, 42
apud te habes, nobis dirige. Accionario autem, quem in eodem
patrimonio deputasti, prout ribi uidetur ei aliquid largire.
De ancilla Dei quae cum Theodosio fuit Extranea nomine
uiderur mihi ut ei continentiam facias, si utile conspicis, aut certe
z I s donationem quam fecit reddas. Domum monasterii, quam Anto-
ninus, datis triginta solidis, a monasterio tulerat, receptis solidis,
omni postposita tarditate restitue. Amulas onichinas, requisita
subtiliter ueritate, resritue, quas per portitorem praesenrium re-
transmisi.
220 Saturnino si uacat et occupatus apud ce non ese, eum ad nos
dirige. Felix conductor domnae Campanae, quem liberum relique-
rac atque esse indiscussum iusserat, dixit sibi a Maximo subdia-
cono sepruaginta duos solidos cultos, pro quibus dandis asseruit
quia omnes res suas quas in Sicilia habuit uel uenundauit uel
225 apposuit. Sed scolasrici dixerunt quia de fraudibus indiscussus esse
non potest. Dum tamen ad nos de Campania reuerteretur, faaa
tempestate mortuus est. Cuius te uolumus uxorem et filias requi-
rere et quicquid uel apposuerat uel uendiderat, apposita absolue,
de uenditis prerium restitue et insuper eis aliquid alimentum
230 praebe, quia Maximus eum in Siciliam miserat et ibi ei quae
asserebat abstulerat. Cognosce ergo quae tulca sunt et uxori filiis-
que eius sine aliqua mora restitue.
Haec omnia sollicite relege omnemque illam familiarem tuam
neglegentiam postpone. Scripta mea ad rusticas quae direxiper
235 omnes massas fac relegi, ut sciant quid sibi contra uiolentias ex
auctoritate nostra defendere debeant eisque uel authentica uel
exemplaria eorum denrur. Vide ut omnia absque imminutione
custodias, quia de his quae ribi pro seruanda iustitia scribo ego
absoluor, et tu si neglegis obligaris. Terribilem iudicem uenientem
240 considera, et de aduentu illius nunc tua consideratio contremescat,
ne tune sine causa iam timeat, cum coram illo caelum et terra
tremuerit. Audisti quid uolo, uide quid agas.
212 deputaseis r, corr. r2 220 Sacuminum r2' 223 sepcuagintae rr,

corr. dandis r, datis Rr 224 uenundedic r2' 229 eis supp/. R1 ', eti in
ei corr. ,., 230 eum in r2', om. R1 ,. 231 asserebanc R1 234 quae]
quam r2 235 religi ,., 240 concremiscac R1' r2'

REGISTRVM 1, 43 57
1, 43
VniuersiJepiscopis11/yriaemandat ut coepúcoposab hostibus expu/Jos
in ecc/esiissuis recipiant et sustenten/ secundum imperatorisdecretum ad
praefectumpraetorio Iobinum destinatum.
¡91, Mai.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER ILL YRICVM
Iobinus excellentissimus uir filius noster, praefectus praetorio

per Illyricum, scriptis suis nobis indicasse dinoscitur ad se sacris
apicibus destinaris iussum fuisseuc episcopos, quos e propriis locis
hosrilitaás furor expulerat, ad eos episcopos qui nunc usque in
locis propriis degunt pro sustentatione ac stipendiis praesentis esse
uitae iungendos. Et licet ad hoc fracernitatem uescram iussio prin-
cipalis admoneat, habemus tamen maius horum mandatum aeter-
ni principis, quo ad haec terribilius peragenda compellimur, ut
10 non dico fratres et coepiscopos noscros, sed ipsos etiam quos nobis
contrarios patimur, rum oporrunicas posrulac, in conferendis sub-

sidiis necessitatum camalium diligamus. Oportet ergo uos ad hanc
rem et caelesti primitus principi oboedientes exsiscere et imperiali-
bus eriam iussionibus consentire, quatenus fratres coepiscoposque
1 s noscros, quos et captiuitaris diuersarumque necessitacum angustiae
comprimunt, debearis consolandos conuiuendosque uobiscum in

ecdesiasticis sustentationibus libenter suscipere, non quidem ut
per communionem episcopalis throni dignitas diuidatur, sed uc ab
ecdesia iuxta possibilitatem sufficientia debeant alimenta percipe-
20 re. Sic enim et proximum in Deo et Deum in proximo diligere
comprobamur. Nullam quippe eis nos in uestris ecdesiis auaorita-
cem tribuimus, sed tamen eos uestris solaciis contineri summopere
hortamur.
l,4J. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. 4J· &id. M: l,41; MG: I,43.

1 per superscr.
R1 2.praefecrus praetorio] ppo. Rr r, populo r1' 3 ad]
a Rr, corr. 4 ut om. edd., cf Synt. Forsch. 2J6 5 usque r, quoque
R1 16 conuiuendosque] coniuuandosque Rr qui in marg. add. uel
coniungendosque, cf Synt. For1ch.20 2 21 comprobamus R1

58 REGISTRVM I, 44
MENSE IVNIO ( INDICTIONE IX)
I, 44
Petro, rectoripatrimonii Siciliensis, praecipit ut caeco egentique 11iro
Filimoud suJtentationemannuam tribual.
¡91, Jun.
Diuina praecepca nos admonent diligere proximos tamquam

nosm~cipsos,et cum hac eos praecipiamur caritate diligere, quanto
magis debemus bis in subsidiis necessitatum camalium subuenire,
ut earum angustias, si non ex omnibus, saltem aliquibus sustenta-
culis subleuemus ? Quoniam ergo Filimoud non solum amissione
uisus sed eciam inopia uictus egestatem pari conspeximus, neces-
sarium duximus, in quantum possibilitas suppetit, praebere con-
sultum. Propterea experienriae ruae praesenri iussione praecipimus
10 ut annis singulis uiginri quattuor modia ttitici, fabarwn quoque
modia duodecim et uini decimatos uiginri pro sustentatione uitae
debeat ministrare, quod tuis postmodum possit rarionibus impu-
.tari. Ita ergo fac, ut praesenrium lator nullas de percipiendis
Domini donis moras sustineat et tu bene dispensatae mercedis
15 possis particeps inueniri.
Mense Junio R1 ,., 1 indictione IX om. codd.

I,44. Codd. R1 rr 1: Indict. IX cap. /4· Edd. M: l,46; MG: l,44.
6 Fili m et add. in raJ. uth R1, Filium uod f'I, Filimo ud ,.1 sed e°". in
filium et add. in marg.uiri dignissimi, Filimuth uirum dignissimum MG 7
uictus] ducrus r1, corr. 10 modia R1, mo. r2, mod. ,., , modios r1' trit.
r2 fabarum Rr, fab. r, fabas r1' 11 modia R1, modios R1', mo. r2, md.
r1 decimat r, decimatas r2', decimationem r1', decem R1 qui in marg. add.
uel uini decimas ter 12 ministrari rr 14 mora ,., moras r2'

REG ISTRVM I, 4 5 59
1, 4S
et TheodorumMa11ilien1emepiscoposhortalur ne
Virgi/ium Arelat1111em
11,daeosad haptismum cogant.
J91, Jun.
GREGORIVS VIRGILIO ET THEODORO

EPISCOPO MASSILIAE GALLIAR VM
Scribendi ad fratemitatem uestram reddendumque debitae salu-

tarionis alloquium licet nulla congrui temporis uel personarum
1 esset occasio, actum est ut uno in tempore et quae decebant de
dilectione proximitaris fratemae persoluerem et quorundam queri-
moniam, quae ad nos perlara est, quomodo errantium saluandae
sint animae, non tacerem. Plurimi siquidem Iudaicae religionis
uiri, in hac prouincia commanentes ac subinde in Massiliae parri-
1 o bus pro diuersis negotiis ambulantes, ad nostram perduxere nori-
tiam multos consistentium in illis parcibus Iudaeorum ui magis ad
fontem baprismatis quam praedicarione perductos. Nam inten-
nun quidem huiuscemodi et laude dignum censeo et de Domini
nostri descendere dilectione profiteor. Sed hanc eandem intentio-
1 s nem nisi competens saipturae saaae comiterur effectus, tirneo ne
aut mercedis opus exinde non proueniat, aut iuxta aliquid anima-
rum quas eripi uolumus, quod absit, dispendia subsequantur.
Dum enim quispiam ad baprismatis fontem non praedicationis
suauitate sed necessitate peruenerit, ad pristinam superstirionem
20 remeans inde deterius moritur, unde renatus esse uidebatur. Fra-
temitas ergo uestra huiuscemodi homines frequenti praedicatione
prouocet, quatenus mutare ueterem magis uitam de doaoris suaui-
tate desiderent. Sic enim et intentio nostra recte pedicitur et
conuersi animus ad priorem denuo uomitum non mutatur. Adhi-
z s bendus ergo illis es,sermo, qui et errorum in ipsis spinas urere
debeat et praedicando quod in his tenebrascit illuminet, ut pro his
admonitione frequenri mercedem fraternitas uestra capiat et eo-
rum quantos Deus donauerit ad regenerationem nouae uitae per-
ducat.
l,41. Codd.R1 r1 2: lndict. IX cap. 41· &Id. M: l,47; MG: l,4¡.

1 episcopo Rr r, episcopis r2' MG, cf. St11d.ll 26 Massili. R1 314
salutacionis] salutis Rr, cow. S acrum] faaum R1, corr. 6 proximicaci
R1 IS ne] nec ,. 16 praeueniat Rr r 17 suspendía R1, 111perscr.
uel
dispendia 23 pr. et om. Rr 26 tenebrascit r2 Rr', tenebra sit R1,
tenebrescit rr r2'

60 REGISTRVM I, 46
1, 46
Theodorum,ducem Sardiniae, monet ut Donatum officialemsuum, qui
monasterii sancti Viti possessionemdetentet, ad iudicium cum luliana
abbatissasubeundumcogat,atque ut interdicat ne testamentumquod gener
Pompeianaefecerit irritum fiat.
¡91, Jun.
GREGORIVS THEODORO DVCI SARDINIAE
lustitiam quam mente geritis oportet coram hominibus luce

operum demonstretis. luliana siquidem abbatissa monasterii sane-
ti Viti, quod Vitula quondam recordandae memoriae conscruxe-
rat, insinuauit nobis a Donato officiali uescro possessionem iuris
praedicti monasterii detentari. Qui dum excellentiae uestrae patro-
ciniis cingi se conspicit, ad examinandum iudicio uenire contem-
nit. Sed nunc gloria uestra praecipiat eundem officialem cum
praedicta ancilla Dei arbitrale subire iudicium, quatenus, quicquid
10 eorum de tali controuersia arbitrum iudicio fuerit definitum, effec-
tui mancipetur, ut id quod se amittere siue retinere prospexerit,
non hoc uirtutis opere fieri, sed legis iustitiae debeat reputari.
Pariter et Pompeiana religiosa, quae monasterium in domo
propria construxisse dinoscicur, questa est testamentum quondam
15 generi sui matrem defuncti uelle cassare, quatenus ultimum filii
eius arbitrium ad irritum deducarur. Pro qua re caritate paterna
gloriam uestram necessarium duximus adhortandam ut piis se -..,
causis, salua iuscitia, libenter accommodet, et quicquid his iuris
ratio benigne tribuit, iubeat custodire. Dominum autem petimus,
20 qui uiam uitae uescrae propitius dirigat, dignitatemque e1us
suscepcae adminiscrationis prosperitate disponat.
l,46. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 46. Edd. M: l,48; MG: I,46.

3 Aluliana r1 4 quondam recordandae memoriae in ras. add.
R1 mem. r2 5/6 iuris praedicti in ras. R1 7 iudicium codd. 14
quesea ese resramencum MG, quae sea cm. r2, quaescarim r1, quesea R1 (in ras.
add. mihi ese) quondam om. R1, quod r 15 generis r 20 qui uiam
uicae r2, quiam uite R1, quit. ,., , qualiter r1' uestrae] nostrae r2,
co". 21 suscepta R1 r, susceptae r2' adminiscrationi r2, con-.

-
REGISTRVM 1, 47
1, 47
Honoratodiacono,re1pon1aliConstantinopolitano,mandat ut imperatori
quere/a.r suggerat, q11a1contra Theodorum ducem ciues Sardiniae per
lanuarium archiepiscopumprotulerint.
¡91, Jun.
GREGORIVS HONORATO DIACONO
Quia regiminis locum, licet immeriti, suscepimus, ita oportet

ut fratrum nostrorum necessitatibus in quanrum facultas suppetit
conrurramus. Ianuarius ergo metropoleos Caralis frater et coepis-
copus noster ueniens hic in Romanam ciuicatem edocuit nos Theo-
dorum gloriosum, qui ducarum Sardiniae insulae suscepisse di-
noscitur, multa illic contra piissimorum dominorum iussa perage-
re, quibus plurima grauamina possessorum uel ciuium imperii sui
competenti demencia uel mansuerudine submouerunt. Pro qua re
10 uolumus ut apto tempore piissimis dominis iuxta id quod prouin-
áales praediaae insulae iuste et competenter postulant suggeras,

dum et ad Edantium gloriosum uirum iam per indictionem septi-
mam, tune ducem Sardiniae, sacra imperialia concurrerunt, qui-
bus omnia praeceperunt grauaminum capitula submoueri, quate-
1 s nus eorum iussa, de pietatis largitate procedencia, a ducibus quos
in tempore praeesse conrigerit inconcussa seruencur, mercesque

eorurn ab administrantibus non debeat dissipari, ut quietam sub
imperio dementi dominorum uitam transigant, et consulrum
quod subiectis suis tranquilla mente tribuunt in aduentu aetemi
20 iudicis multiplicata compensatione recipiant.
l,47. Codd. Rr rr 2: lndict. IX cap. 47. Edd. M: l,49; MG: I,47.

2 ita om. rr 5 Romana r1 ciuitatem rr, ciuitace r1' 6 gloriosum
1cripsi,glm. r q11odrI corr. in glsum et r2 in marg. exp/. gloriosum milicem,
glo(sum in raJ.) R1, gloriosum magistrum militum M el MG, cf. S111d.I
6 9 8 quibus-uel ciuium 111pp/.in marg. R1 11 iuste om. r 12
gloriosum uirum MG, glu. r (gloriosum uirum exp/. in marg. r2), glosum.
R1 14 grauaminum] grauanum Rr, corr., grauia nunc rI, graui nunc r2
r2' 19 aduentum R1 aeteme ,.,

REGISTRVM I, 48
1, 48
Anthemio, rectoripatrimonii Campani, mandat, prohibtal 11t;,, EMmor-

fiana insu/a cum monachishabitent mu/ieres.Aá insMIMfabricam Felici
abbati plumbi quantitatem donat. Ibi ti in Palmaria et in aliis insMlis
puerosante annum duodeuicesimummonacho1fieri Metal.
¡91, lMn.
Sicut regiminis locum, Deo ut ipsi placuit disponente, suscepi-

mus, ita nos oportet de commissis nobis animabus esse sollicitos.
Comperimus autem in insula quae appellacur Eumorfiana, in qua
situm oratorium beari Petri principis apostolorum esse dinoscicur,
multos uirorum cum mulieribus suis diuersorum patrimoniorum
illic pro necessitate feritacis barbaricae refugisse. Quod inoporrune
iudicauimus, ut dum alia refugiorum loca uicina sint, cur ibidem
cum monachis debeant mulieres habitare ? Propterea experientiae
10 tuae praesenri iussione praecipimus uta praesenti tempore nullam
illic ulterius mulierem, siue ecdesiasrici iuris sit siue cuiuslibet

alterius, habitare commanereue permittat, sed refugium sibi, cum
sicut dictum ese toe loca uicina sine, ubi maluerint ipsi prouideant,
ut omnis exinde mulierum conuersatio submouacur, ne, si quae
1 s in nobis ese curam gerere desistamus atque inimici laqueis obuiare,
nos exinde, quod absit, si quid aduersi contigerit culpabiles exsis-

camus.
Praesentium itaque latori Felici abbati mille quingentas libras
plumbi, de quo in eadem insula reiacere noscicur, dare non diffe-
20 ras, quod postmodum, cum totius quanticatis ratio noscicur, in
tuis rarionibus impucerur. Ita ergo ( fac), ut tu ipse prouideas, si
in eiusdem insulae fabrica expendí uriliter ualet.
Quia aucem dura ese in insulis congregatio monachorum, etiam
pueros in eisdem monasteriis ante decem et octo annorum tempora
2 s suscipi prohibemus. Vel si qui nunc sunt, tua eos experiencia
l,48. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 48. Edd. M: l,¡o; MG: I,48.

4 insulam Rr quae appellatur scripsi,quam Rr r2, del. R1, om. rl, cf
Stud. I 78 Eumorfiana ,., , Eumorfianam R1 r2', Euorfianam r2 6 cum
superscr. r2 7 feritate r2, corr. et quod R1 12 commareue, add. uel
commanere rI 13 ipsae r2' 14 submouarur R1, submouearur ,. 15
atque in ras. R1, que r2 16 auersi Rr culpabilis Rr r2, corr. 18
lacunam ante Praesentium indicauit Ewald sed itaque fere pro autem
adhihetur 18 quingenti R1, corr. 19 noscicur Rr rr, plurimum dino-
scicur R1' 20 cuis po11 quod add. r

REGISTRVM I, 48-49-50
auferat et in Romanam urbem transmittat. Hoc et in Palmaria
aliisque insulis te per omnia uolumus cuscodire.
1, 49
VniuerJoJmonachoJin Chri11i monte insu/a uiuenleJ Orosioabhati

ohoedirtiubet.
J 91, Jun.
GREGORIVS VNIVERSIS MONACHIS

IN CHRISTI MONTE INSVLA CONSTITVTIS
Peruenit ad nos milla uos monachicae regulae praecepta cusco-

dire. Pro qua re compulsi sumus praesentis praecepti porticorem
s Orosium abbatem ad uos dirigere, ut omnia acta uestra subtiliter
exquirens, quaeque ei recta fuerint uisa disponat, et nobis quae ah
eo fuerint ordinaca renuntiet. Proinde admonemus ut omnem ei
oboedientiam praebeatis, et quicquid disposuerit uelut a me dispo-
sirum rum debica reuerentia custodite.
1, so
Symmacho defensoripraecipit 111una cum Orosioabbate in insu/a
Cor1icaloc11mmonasteriieligal, quo monachostran1mittat, et in Gorgona
iruula monachoscorrigat. De sacerdotum ca1titate el de 1u1tentatione
quonmdam addit.
J 91, Jun.
GREGORIVS SYMMACHO DEFENSORI
Filius meus Bonifatius diaconus elixir mihi quod experiencia tua

scripsissetmonasterium quondam a Labinia religiosa femina con-
stitutum ~ paratum exsistere, et in eo monachi debeant ordina-
ri. Et quidem laudaui sollicitudinem tuam. Sed uolo ut, excepto
eo loco qui iam in eandem rem dimissus est, locus alter debeat
prouideri ; ita tamen ut pro incertirudine temporis locus super
l,49. Codd. R1 ,.1 2: lndict. IX cap. 49. &Jd. M: 1,J 1; MG: l,49.
5 Horosium r
l,¡o. úxid. R1 r1 2: lndict. IX cap. ¡o. &Jd. M: l,¡2; MG: l,¡O.
4 posse paratum, ef.S111d.I 2 J in eum r

REGISTRVM I, 50-51
mare requiri debeat, qui aut loci dispositione munitus exsistat, auc
certe non magno labore muniri ualeat, ut illic monachos transmit-
10 tamus, quatenus ipsa insula, quae monasterium nunc usque non
habuit, etiam in huius conuersationis uia meliorari debeat. Ad
quam rem implendam arque prouidendam Orosium abbatem
praesentis praecepti portitorem direximus, cum quo rua experiencia
litara Corsicae circumeat. Et cuiuslibet personae priuatae locus
1 s talis inueniri poruerit, dignum parati sumus pretium dare, ut
possimus aliquid firme constiruere.

Cui praefato Orosio iniunximus ut in Gorgonae insula perexeat,
cum quo rua experiencia pariter eat. Et mala omnia quae illic
cognouimus admissa ita uindicate, ut per ultionem uestram prae-
20 fata insula etiam in posterum maneat cqrrecta. Huius insulae
monasteria saepe fatus abbas Orosius instiruat, atque ita ad nos
remeare festinet. Ita igirur experiencia rua faciat, ut ex utraque re,
id est uel prouidendo in Corsica monasterio, uel corrigendis mona-
chis in Gorgona, non nostrae, sed uoluntati omnipotentis Dei
2 s parere festines.
Praeterea uolumus ut sacerdotes qui in Corsica commorantur

prohiberi debeant ne cum mulieribus conuersentur, excepta dum-
taxat matre, sorore uel uxore, quae caste regenda ese.Tribus uero,
de quibus praedicto filio meo Bonifatio diacono rua experiencia
30 scripsit quia uehementer egeant, quicquid eis sufficere aestimas
impende. Quod nos in ruis postmodum rationibus reputabimus.
MENSE IVLIO ( INDICTIONE IX)

I, 51
Felicem,Sipontinum episcopum,ui.sitatoremconitituit eccleiiaeCanusi-
nae, ubi preibyterosquosdam ordinari iuhet. Cf 1, I ¡.
¡91, Jul.
GREGORIVS fELICI EPISCOPO SIPONTINO
Peruenit ad nos quod Canusina ecclesia ita sic sacerdotii officio

destiruta, ut nec paenitentia decedentibus ibidem nec baptisma
14 si post et superscr. R1 15 dignus R1 20 cuius R1 22 ex

utraque] extraque r2 rem ,., 24 uoluntatis r2, corr. 29 tuo post
diacono add. r rua superscr.R1 30 egent R1, egenat r, egens erat rl'
Mense Iulio R1 ,., 2 indictione IX om. codd.
l,JI. Codd. R1 J ,., 2: Indict. IX cap. JI. Edd. M: l,JJ; MG: l,JI.
1 Sepontino RJ 2 Canosina R1 ,. (ex Casia n), Canusina RJ R1'
r2' 3 poenitentiam RJ decidentibus R1 r, decedentibus RJ ,.2'

r
REGISTRVMI, p-5 2
praestari possit infantibus. Huius igirur tam piae rei tamque

, necessariae mole permoti, iubemus dilectioni ruae ut huius prae-
ceprionis auctoritate communirus memoratae ecclesiae uisitator
accedas et uel duos parroechiales presbyteros debeas ordinare, quos
tamen dignos ad tale officium ueneratione uitae et moruro graui-
tate peruideris, et quibus in millo obuient constiruta canonicae
10 disciplinae, ut sanctae rum digna cautela prouidearur ecdesiae.
1, 52
lohannem, episcopum Surrentinum, in mona1terio 1ancti Stephani in
Caprea insula constructo reliquiaJ 1anctae Agathae 10//emniter co//ocare
iubet. Cf formulai LD Vat. 12-17.
¡91, Jul.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO SVRRENTINO
Religiosis desideriis facile est praebere consensum, ut fidelis

deuotio celerem sortiarur effecrum. Et quoniam Sabinus abbas
monascerii sancti Stephani insulae Capris suggessit nobis sanctae
, Agathae martyris reliquias iam olim apud se habere concessas, et
in monasterio suo uult ipsa sanauaria collocari, ideoque ad prae-
dicrum monasterium te iubemus accedere et, si nullum corpus
ibidem constar humanun, praediaa sancruaria sollemniter colloca-
bis, ut deuotionis suae potiatur effecru.
4 prestare r2 6 commonirus R1 r 7 Jacunam ante uel duos Ewald

indicauit q11amsic fere supplen uo/11it: unum cardinalem illic presbyterum et
duos diacones parroechiales r, parrochiales R 8 tale om. RJ
l,J 2. Codd. R1 r1 2 : lndict. IX cap. J 2. &Jd. M: l,J 4 ; MG: l,J 2.
3 Sabinus Rr, Sauinus R1' r 4 sancti om. r Cabris r 5 se pronomen
suhaudiend11mest, cf. Stud. 11 16 J

66 REGISTRVM 1, 53
1, S3
Anthemium, rectorempatrimonii Campani,praecipit,c11retnefilii Gau-
diosi et Siricae ab actoribu1iuri Romanaeecc/e1iae,lindicentur.
J 91, Jul.
GREGORIVS ANTHEMIO SVBDIJ\.CONO
Non solum frequentibus praeceptionibus sed etiam praesentem

te saepius monuisse memini ut illic uice nostra non tantum pro
utilitatibus ecdesiasricis quantum pro subleua.ndis pauperum ne-
cessitatibus fungereris, et eos magis a cuiuslibet illius oppressioni-
bus uindicares. Praesentium ergo lator Gaudiosus insinuauit nobis
ah acroribus sancrae Roma.nae, cui Deo auaore praesidemus,
ecdesiae sibi uiolentiam irrogari, asserens quod filios suos iuri
praedictae uelint ecdesiae uindicare. Ohlatis etenim ah eo docu-
10 mentis agnouimus Siricam uxorem praesentium portitoris ah Aetia
quondam gloriosae memoriae Morenae cuidam feminae titulo
donarionis fuisse largitam et ah eadem Morena per epistulam
manumissam. Et ideo indecens esse credimus ut progeniti ex libera
muliere filii ad seruitium retraha.ntur. Propterea experienriae ruae
1 s praesenti auaoritate praecipimus ut bis ipsis documenris, sicut et
nos didicimus, exuto a curis animo diligenter intendat, quatenus,
si documenta nulla sunt ah ecdesiae parte, quae documentis huius
hominis debeant obuiare, ah eius se molestia sine aliqua rettaaa-
tione suspendat. Durum enim est ut, si alii pro mercede sua
20 libertares tribuunt, ab ecdesia qua tueri haec oportuerant reuocen-
tur. lterum ergo atque iterum experientiam tuam necessario sub-

monemus ut illic, si quae inter pauperes et sanaam Romanam
ecdesiam quaestiones uertuntur, omni menris integritate discutiat,
sicque patrimoniales utilitates peragat, ut a benignitate iustitiae
2 5 non recedat.
I,¡ J· Codd. R1 r1 2 : lndict. IX cap. J J· Edd. M: l,J J ; MG: l,J J·

3 me ante memini supericr. Rr 5 illius om. rr 1 auaoribus Rr 9
uendicare R1 10 ab aetiam r, ob hoc etiam r2', habeam R1 (add. in marg.
a domino quodam suo) 11 quondam M MG, quod Rr r2, qd. rr glo-
riosae memoriae] gl. m. R1 r (in marg. add. gloriosae memoriae r2, gloriosae
R r ), cf Stud. 1 6 6 12 fuisset (ex fuisse r2) largita r Morenam r, Morena
r2' 13 manumissa r2 18/19 retraaione Rr 23 integritateque r2

REGISTRVM I, 54-5 5
1, S4
Petro,rectoripatrimonii Sici/iensis,mandat NI ad dedicationemoratorii
beatae Mariat Panormitani /argitiones quasdam tribual.
J 91, Jul.
GREGORIVS PETR.oSVBDIACONO
Fesriuitaribus sanctorum desiderabiliter insistentes, praesentis

praeceprionis nostraepaginamad experientiam ruam necesse duxi-
mus dirigendam, indicantes ei oratorium beatae Mariae, quod
nuper in cella fratru.m aedificatum est, ubi Marinianus abbas
praeesse dinoscitur, Augusto mense disposuisse nos, adiuuante
Domino, summopere dedicari, quatenus coepta nostra, operante
Domino, debeant consummari. Sed quia cellae ipsius cenuitas
exigit debere nos in ipsa diei fesriuitate concurrere, propterea
10 uolumus ut ad celebrandam dedicationem dare debeas ad erogan-
dum pauperibus in auro solidos decem, uini amphoras triginta,
annonas ducentas, olei orcas duas, ueruices duodecim, gallinas
cenrum, quae tuis posanodum possint rarionibus imputari. Statim
ergo fieri haec in nullae morae interiecrione constirue, ut uota
1~ nostra, Deo auaore, celerem sortianrur effecrum.
1, SS
SeueroepiscopoFic11/ino,
Ariminensisecc/esiaeuisitatori, scribit 111Ari-
minensesa111aliqunn e c/ericisepiscopumsibi e/igant, a11111irumab ipso
indicatum accipianl. <k/eatin11mnon concedit.
191, Jul.
GREGORIVS SEVERO EPISCOPO
Fratemitatis ruae edocrisumus epistula in persona Ocleatini de

elecrione episcopatus aliquos consensisse. Quem quoniam non
cedimus, in eius non debent immorari persona. Sed habitatoribus
l,J4• Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. JI· &Jd. M: l,¡6; MG: I,¡4.

7 Domino r, Deo Rr 12 annonas MG, ano. Rr r (i.t. panes) uenuces
R1, uerbices Rr', berbices r, herbeces r2' 13 poscmodum om. Rr 14
nullius ,.2 ', nullo Rr, nulla Rr'
l,JJ. Codd. R1 rr 2: lndict. IX cap. JJ. Etid. M: l,Jl; MG: l,JJ.
2 epistolam r2, corr. Odetini r2, corr. 3 non rr Rr', nos Rr r2

68 REGISTRVM 1, Ss-s6
, eiusdem ciuitatis edicito ut, si in eadem ecdesia dignum ad hoc
opus inuenerint, in ipsius cuncti elecrione declinent. Alioquin
praesentium tibi portitor personam, de qua ei diximus, indicabit,
in cuius debeat fieri electione decrerum. Vos etenim in eiusdem
ecdesiae uisitatione escote sollertes atque solliciti, ut et res eius
1 o illibatae seruentur et utilitates, uobis disponentibus, more solito
peragantur.
1, s6
Ar1icinumducem, clerum, ordinemet plebem Arimine,ue1admonet ne
Ocleatinumeligant. Si alium non inueniant, ip1ede1ignatqui ordinet11r.
J 91' /11/.
.,_
GREGORIVS AR.SICINO DVCI, CLERO, ORDINI ET PLEBI
CIVITATIS ARIMINENSIS
Dilectionis uestrae quam sit in exspeaatione pontificis prona

deuotio, directae relationis textus insinuat. Sed quia ordinatorem
uehementer oportet in bis esse sollicitum, nostrae in hoc utique
cura deliberationis inuigilat. Ideoque caritatem uestram scriptis
praesentibus admonemus ut nullus se pro Odeatini debeat ad nos
fatigare persona. Sed si in eadem ciuitate qui ad hoc sit utilis
inuenitur, ita ut a nobis reprehendi non possit, uestta concurrat
10 electio. Si uero dignus ad hoc inuentus non fuerit, nos in quo
pariter debearis praebere consensum praesentium diximus porti- , ..
Ir
-~~
tori. Vos autem unanimes orate fideliter, ut quicumque fuerit

ordinandus et uobis utilis possit exsistere et dignum sacerdotale
Deo nostro exhibere seruitium.
5 in eandem ecclesiam r2 7 indicauit Rr, co,,,..

l,¡6. Codd. R1 rr 2: Indict. IX cap. ¡6. &Jd. M: l,¡8; MG: l,J6.
2 et ciuitatis Rr 4 dileccae r2 lationis R1 5 sollictum r2,
co,,,.. 7 Ocletini r2, e°".

REGISTRVM I, 57-5 8
1, S7
Anthemio, rectori patrimonii Campani, mandat ut Palatinae stipen-
dium annuumpersoluat. Cf. tandem formulam I, 6 J.
¡91, Jul.
Si in proximorum necessitaribus, habita compassione, benigna

mente concurrimus, nostris procul dubio petirionibus clementem
Dominum repperimus. Palatina siquidem illustris femina conti-
nua hostilitate insinuauit se plurimis necessitatibus subiacere.
Propterea experientiae tuae praesenti auctoritate praecipimus uri
pro sustentatione eius annuos ttiginta solidos dare non differat, qui
ruis possint posttnodum rationibus imputari. Ita ergo fac, ut et tu
bene ministratae mercedis commodum percipias et nostra ad effec-
1o rum praecepta perducas.
Clerum, ordinem et plebem Perusinam adhortatur nt episcopum eligere

cunctentur.
¡91, Jul.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI PERVSIA.
Miramur, carissimi in Christo fratres, quare ecdesiam Dei tanto

tempore absque rectore conspiciris ac de uestro totiusque plebis
regimine minime cogitatis. Nonun est enim quod grex, si pastoris
s cura defuerit, per auia gradiatur et ob hoc facilius inimici laqueis
insidiantis incurrat. Vnde necesse est de his qui ecdesiae militant
unum, habito Domini timore, perquirere, qui pastoris ministe-
rium possit digne suscipere atque illic, protegente Domino, sacra-
mentorum diuinorum dispensator insistere, quatenus et pro filiis
l,¡7. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. Jl· &id. M: l,¡9; MG: l,¡7.

2 in om. Rr 4 Deum Rr illuscris femina Rr (ti r2 in marg.), inl.f.
,. 4/5 continuo r2, con-. 5 se] sed r2, con-. 6 uti r2, ut Rr rI 8
possit r, possint r2', debeant Rr 9 ministrante r2, '°"·
I,¡8. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. J8. &id. M: I,60; MG: l,¡8.
5 facilius R1, familiarius r !aqueos rr

:t6,
REGISTRVMI, 58-59
10 ecdesiae purae cocidie menris holocauscum offerat, et uiam gregi
-
. .. ...,.
quomodo ad supernam patriam dirigacur ostendac. .....··-·"
1, S9
A Gennadio, exarcho Africae, petit ut Theodorum, ducem Sardiniae,
prohibeat, ne homines ecc/esiae Turritanae iniuriis afficiat.
¡91, Jul.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO ET EXARCHO AFRICAE
Dei uos prae oculis indesinenter habere timorem ac sectari

iustitiam, submissa hostium colla testantur. Sed ut gloriam ues-
tram in eadem prosperitate gracia Chrisri custodiat, quaecumque
perpere committi cognoscicis, celeri sicut consuistis prohibirione
compescite, ut armis iustitiae praemunirus hostiles imperus fidei
uircuce quantocius superetis. Marinianus siquidem, Turritanae
ciuicatis fracer et coepiscopus noster, nobis lacrimabilicer indicauit
ciuitatis suae pauperes omnino uexari et commodalibus affiigi -.
......
·;,,,,,.
10 dispendiis ; insuper et religiosos ecdesiae suae homines grauem ah .......

.,,~ 1 .....
\., ,
hominibus Theodori magistri milirum susrinere molestiam ac pati

corporales iniurias, et ad hoc usque prorumpitur, ut in carcerem,
quod dici nefas est, retrudantur ; se quidem etiam in causis ad
ecdesiam suam pertinentibus a praefaco glorioso uiro grauiter l•
"' ,_).
.
1 s impediri. Quae quam sint, si tarnen uera sunt, rei publicae disci- ... •·
plinae contraria, uos scitis. Et quia haec omnia uescram excellen-
tiam conuenit emendare, salutans eminentiam uestram exposco ut
ea ulcerius fieri non sinatis. Sed ex opere illi iubete dirigere, ut ab
ecdesiae se laesione remoueat, et nullus eorum in angariis seu ~ ..._
"-J.;___
20 commodis ultra quam sinit ratio praegrauecur, aut si quae causae
fuerint, non potentarus mecu sed legali ordine finianrur. Ita igitur,
quaeso, aspirante uobis Domino, haec omnia praeceptionis uestrae
interminarione corrigice, uc si non rectitudinis contemplatione,
10 purae] uesrrae rl
I, 19· Codd. R1 r1 2 : Indict. IX cap. 19· &id. M: 1,61 ; MG: I,19.

. ~.
5 perperam r2' celeri] cleri r2, corr. consuescis r2' 6 hoscilis R1
r2, corr. 1 quancocius r2', quod ese tocius R1 r2, quod ese rucius r1 ..
·::'_J.
R1' 11 magiscri militum] mag. mil. r, magnifici in raJ. Rr (superscr.
uiri) 13 se r2, si Rr rr 18 dirigere R1, diligere r, cf Synt. Forsch.
184 19 se ante laesione add. r, superscr.R1' 20 praegrauecur] praeuetur
r2, corr. 21 fueranc r1, corr.

salcem formidine uestrae iussionis a talibus se gloriosus Theodorus
2 s uel homines eius abstineant, quatenus, quod ad laudem uescram
proficiat et mercedem, in partibus uobis commissis possit florere
cum libertate iustitia.
1, 6o
lan11ario,archiepiJcopoCara/itano, Cate//am tuendam commendat.
Cf I, 62.
J 91, 111/.
GREGORIVS IANV ARIO ARCHIEPISCOPO DE CARAU SARDINIAE
Si ipse se Dominus noster uiduarum marirum orphanorumque

patrem scripturae sanaae testimonio profiterur, nos quoque mem-
bra corporis eius ad imitandum caput summo debemus affectu
s menris intendere et, salua iusriria, orphanis ac uiduis praesto esse
necesse ese. Et quia insinuatum nobis ese Catellam religiosam
feminam, habentem 6.lium hic sanaae Romanae cui Deo auctore
praesidemus ecclesiae militantem, quorundam immissionibus uel
inquierudinibus molestari, de qua re fraternitatem uescram scriptis
10 praesenribus necesse duximus adhortandam ut eidem praedictae
feminae tuitionem ferre, salua iustitia, non declinet, sciens quod

de huiuscemodi rebus et Dominum sibi debitorem faciat et nos-
tram circa se caritatem maius astringat. Causae enim praedictae
feminae siue sunt, siue fuerint, uestro uolumus iudicio terminari,
1 s ut foralis illi inquietudó submoueri debeat et tamen a iudicii
iustitia nullatenus excusetur. Oro autem Dominum, qui uiam
uescram cursu ad se prospero dirigat, et ad regna uenturae gloriae
propitiarus ipse perducat.
l,60. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 60. &Id. M: I,62; MG: l,60.

1 Caralis codd. 2 se om. R1 r2, se superscr.supra uiduarum R1'" r2'" 5
praesto esse rI, praestitissc R1 r2 (in marg. uel presto esse R1) 6 et del.
r2 insinuatum) add. uero r2 7 hic] huic R1'" 718 in sancta Romana
cui Deo auctore residemus ecdesia r(ecclesia ex ecclesiae r2) 9 de quam rem
Rr 13 maius r, magis R1, cf. Stud. 111 J7 15 feralis r2, furalis ,.2, foralis
R1 16·qui] quo r2'

REGISTRVM I, 61-62
1, 61
lanuario, archiepiscopoCara/itano, Pompeianam tuendam commendat.
¡91, lMI.
GREGORIVS IANV ARIO ARCHIEPISCOPO CARALIS SAROINIAE
Licet fratemitas uestra zelo se iustitiae in diuersorum ruirionem

congruenter impendat, proniorem eam credimus prorsus exsistere
in eorum solamina, quos ei nostra commendat epistula. Pom-
peiana igitur religiosa femina per hominem suum suggessit multa
se quorundam irrarionabiliter assidue sustinere grauamina, et ob
hoc nobis supplicasse dinoscirur ut uobis eam nostris commendare-
mus apicibus. Propterea salutans fraternitatem tuam debito carita-
tis affectu, praediaam uobis feminam necessario duximus com-
10 mendandam, ut, comitante iusricia, a nullo eam fratemitas rua
contra aequitatem grauari permittat, nec aliqua inconsulte pari

dispendia. Sed si guas eam causas habere conrigerit, in electorum
iudicio altercando uenriletur contenrio, et quaecumque fuerint
definita, ita tranquille ad effectum uobis solacianribus perducan-
1 s tur, ut et uobis pro tali opere merces inhaereat, et nostris apicibus
commendata gaudeat se inuenisse iusritiam.
lanuario, archiepiscopo Cara/itano, Cate//am tuendam commendat.

Cf 1, 60.
f91, Jul.
GREGORIVS IANV ARIO ARCHIEPISCOPO CARAUS SARDINIAE
Pastoralis regiminis necessitate compellimur, ut orphanorum

uiduarumque causis sollerrius quam curis ceteris insistamus. Et
quia insinuatum nobis est Catellam religiosam feminam, haben-
tem filium huic sanaae Romanae cui Deo auaore praesidemus
l,61. Codd. Rr rr 2 : lndict. IX cap. 61. &id. M : 1,6J ; MG: 1,6r.

1 Caralli R1 3 proniore rI 8 salutantes R1' debito r, deuoco
Rr 10 a nullo R1, nulla r 13 altercandum r2
l,62. Codd. Rr r1 2: lndict. IX cap. 62. &id. M: l,64; MG: l,62.
1 Caralli R1 5 huic r, hic Rr

REGISTRVMI, 62-63 73
ecdesiae militantem, quorundam immissionibus uel inquierudini-
bus molestari, de qua re fraternitatem ruam scriptis praesentibus
necesseduximus adhortandam ut eidem praedictae feminae ruitio-
nem ferre, salua iustitia, non declinet, sciens quia de huiuscemodi
1 o rebus et Dominum sibi debitorem faciat et nostram circa se
caritatem maius astringat. Causas enim praedictae feminae, siue
sunt, siue fuerint, uestro uolumus iudicio terminari, ut foralis illi
inquierudo submoueri debeat et tamen a iudicii iustitia nullatenus
excuserur. Oro autem Dominum, qui uiam uestram cursu ad se
1 s prospero dirigat, et ad regni uenturi gloriam propitiarus ipse
perducat.
Anthemio, rectori patrimonii Campani, praecipit ut domum Petronii

Romanae ecclesiae notarii iniu1te titulatam uiduae eiuJ Theodorae resti-
tuat.
¡91, Jul.
Sicut res ad ius ecdesiae pertinentes amittere non debemus, ita

alienas appetere inciuile esse nihilominus iudicamus. Et quoniam
edocri sumus quondam domum Petronii, notarii sanaae Romanae
s cui Deo auctore praesidemus ecdesiae, a Constantio tune defen-
sore irrationabiliter titulatam, experientiae tuae praesentis praecep-
ti pagina demandamus ut, omni excusatione uel dilatione omissa,
deposito titulo, eandem domum praesentium latrici Theodorae
relictae ante praedicti Petronii sine mora resriruas, ne, quod absit,
10 uiduis inde praeiudicium oriatur, unde consolationis debeant inue-
nire solacium.
10 nosua,. 11 maius r, magis R1 causa r2, causae n' 11/12 siue

sunt scripsi,si fuerunt codd. 12 siue fuerint r, siue non fuerunt R1 feralis
r2' 14 qui] quo r2'
1,6J· Codd.Rr rr 2: Indict. IX cap. 6 J· &id. M: 1,6J ; MG: 1,6J·
3 quoniam tx quod corr.R1 4 quondam] qd. r, om.et add. post domum
R1' notarii ex not. corr. rr 617 praecepti suppl. Rr' 7 paginam
R1 8 deposita Rr 9 relictae] relae. rr, rel. (in marg. religiosae) r2, reli
(et supra ras. cte) Rr 10 debent R1'

1, 64
Felici, epiJcopoMessanensi,p,aecipit 111clero cons11et11m
stipendium
transmittat. Palmatianarum, quas Felix dono dederit, pretium reddit et
admonet ne Romam ueniat.
¡91, Jul.
GREGORIVS FEUCI EPISCOPO MESSANENSI
Consuetudines, quae ecclesiis grauamen noscuntur inducere,

nostra nos decet consideratione remittere, ne illic aliqua cogantur
inferre, unde sibi inferenda debeant potius exspecrare. Cleri siqui-
s dem uel aliorum consuetudinem te oportet illibatam seruare eis-
que annis singulis quae sunt consueta transmittere. Nobis quoque
de cerero ne quid transmittere debeas inhibemus. Et quoniam non
delectamur exeniis, palmarianas, quas tua direxit fraternitas, cum
gratiarum aaione suscepimus, sed eas, ne quod exinde potuisses
10 sentire dispendium,· digno fecimus precio uenundare et id tuae
fraternitari transmisimus sigillatim. Sed quia caritatem ruam ad

nos uelle uenire cognouimus, scriptis praesentibus aclmonemus ut
ad ueniendum non debeas laborem assumere. Sed ora pro nobis,
ut quanto nos itineris interualla dissociant, tanto animis nostris ad
1 s inuicem, Christo adiuuante, simus in caritate coniuncti, quatenus
alterna nos obseaatione iuuantes, susceptum officium uenturo
integrum iudici resignemus.
I, 65
Petro,rectoripatrimonii Siciliensis,mandat ut Pastori annuam susten-
tationem impertiat.
¡91, lul.
GREGORIVS PETRO
Si proximorum necessitatibus, habita compassione, benigna

mente concurrimus, nostris proculdubio petitionibus clementem
I,64. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 64. &id. M: 1,66; MG: l,64.

4 debeant R1, debent,. 4/5 cleri siquidem R1 sed add. in marg. clericis
quidem, clerici siquidem r2, clericis quidem rI 5 illibarum r2, corr., illibate
rI 11 sigillatim MG, sigillarum codd. 12 uellet r2, corr. 14 dissociant
R1 r1, dissiciunt r2
1,6¡. Codd R1 r1 2: lndict. IX cap. 6 ¡. &id. M: l,67; MG: 1,6J.

REGISTRVMI, 65-66 75
Dominum repperimus. Pastorem siquidem, qui nimia uisus imbe-
s cillitate laborar, habens coniugem arque mancipia, qui et cum
Ionathe quondam gloriosae memoriae fuerat, plurimis cognoui-
mus necessitatibus subiacere. Propterea experienriam ruam per
praesenris praecepci paginam admonemus uri pro sustentatione
eius annuos ttirici modios tot, necnon et fabarum modios tot dare
10 non differat, qui postmodum ruis possint rationibus imputari. Ita
ergo fac, ut et ru bene ministrans mercedis commodum percipias,
et nostra ad effectum praecepta perducas.
MENSE AVGVSTO (INDICTIONE IX)
1, 66
Anthemio, rectoripatrimonii Campani, mandat ut clericos,qui 1uppe/-
Jectilem ecclesiae Venafranae uendiderint, ad paenitentiam redigat, et
Hebraeum,qui eam emerit,periudicemprouinciaead restitutionemcogat.
¡91, Aug.
Fuscus archiater ardore fidei prouocarus preces effundit, dicens

Opilionem diaconem sed et Seruum-dei et Crescentium dericos
Venafranae ecdesiae, oblitos timorem fururi iudicii, ministeria
s antefatae ecdesiae Hebraeo cuidam, quod dici nefas est, uendidis-
se, id ese in argento calices duos, coronas cum delfinis duas et de
aliis coronis lilios, pallia maiora minora sex. Et ideo mox praesen-
tem iussionem experiencia tua susceperit, memoratos ecdesiasticos
ad se faciat indifferenter occurrere et, requisita ueritate, si ita ut
5 atque Rr rr, deo quae r2, duoque r2' 6 Ionatha r1 quondam]

quod R1 r2, del. r2, qud. rr gloriosae memoriae 1crip1i,gl.m. r2 (in marg.
glorioso milite), glo. rr, gla. R1, cf Stud. 1 67 8 uti r, ut uhic (erad. h)
Rr sustentione r 9 tritici modios] trit.k. mo. r2, trie. kmo. rI, trie et in
ra1. ici mod. Rr pr. tot Rr, 1uper1cr.r2, tot. rr fab. modios tot Rr r2,
fab. mo. tot. rr 10 qui r2, ut rr, quo ma. R1 quod corr. in quae
omnia 11 ministratae R1
Mense Augusto Rr rr 2 indictione IX om. codd.
1,66. Codd. Rr J rr 2: lndict. IX cap. 66. &Jd. M: 1,68; MG: 1,66.
2 nobis ante preces super1cr.RJ effudit R1' RJ 3 clericos om.
Rr 4 Benafranae Rr, Benafanae RJ r 1 coronas r2 liliatis RJ' pal-
lea RJ r, '°"·
RJ r2 maiora minora r2, maiora et minora rr, maiora R1 (in
marg. maiora uel minora), u. miam RJ mox ut RJ, cf Stud. 11186

REGISTRVM I, 66-67
10 suggestum est constiterit, memoratum Hebraeum, qui oblirus
uigorem legum praesumpsit sacra comparare cymilia, per iudicem
prouinciae faciat conueniri, et sine aliqua mora antefata ministeria
restituere compellarur, ut ex eis nihil saepe fatae ecdesiae possic
imminui. Suprascriptos autem diaconem uel dericos, qui tantum
1 s nefas commiserunt, in paenitentia religare non differas, ut tale
tantumque delictum suis lacrimis possint diluere.
Petro,rectoripatrimonii Sicilien1is,mandat 111negotiamona.steriiIohan-

nis abbatiJ Fausto quondam cancel/ariocommittat.
¡91, Aug.
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO SICIUAE
Sicut studii nostri esse condecet a litigiis foralibus monachos

submouere, ut diuinis ministeriis pie ac sollerter inuigilent, ita
necesse est nostra prouisione, quemadmodum negocia eorum dis-
poni debeant, ordinare, uti ne distenta mens per uarias causarum
curas effiuat et ad celebrandum opus consuetum eneruata torpe-
scat. Praesentium itaque lator abbas Iohannes, plurima se monas-
terii sui asseruit habere negocia. Pro qua re experientiam tuam per
praesentis praecepti paginam admonemus quatenus cum Fausto,
10 qui Romani, uiri magnifici ex praetore, cancellarius fuerat, loqui
debeat. Cuius si pronam ad hanc rem compereris uoluntatem, ei
monasterii ipsius generaliter debeas, constituto salario, commen-
dare negocia. Expedit enim paruo incommodo ab strepiru causa-
rum sernos Dei quietos exsistere, ut et urilitates cellae per negle-
1 s gentiam non pereant, et seruorum Dei mentes ad opus Domini-
cum liberiores exsistant.
10 consisterit r2, corr. 11 pro iudice RJ, coram iudice RJ' 14

suprascriptos] fratres RJ 15 paenitentiam RJ talem r2, corr. 16
delictu rI possit r2, corr.
I,67. Codd. R1 rr 2: Indict. IX cap. 67. &id. M: l,69; MG: l,67.
2 licibus R1 3 submoueri Rr 8 pro quam rem R1 10 Romani
u.m. ,. (uiri magnifici r2 in marg.), Roman u corr. in Romanae urbis
R1 expret. R1 r2, expretore R1', expretoris r2', expraecer r1 cancellarios
R 1, cancellum r, corr. r2 14 hec ante ucilitates add. R1

1, 68
Episcopo1Siciliensesmonetut pseudodefensores
caueanl, qui eosin anga-
riis affligant.
191, Aug.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER SICILIAM
Fraternicatis uescrae diu iam probara deuotio tanto nos compel-

lit pro uobis cauce prouidere, quanto uos astruit audito nosrrae
ecdesiae nomini studiose concurrere. Cognouimus quosdam in
~ Sicilia insula, simulantes se sedis apostolicae defensores, ( uos) in
angariis aliisque rebus afHigere. Necessario duximus eorum falla-
ciae scriptis praesentibus obuiare. Ideoque fraternitatem uestram
caritate debita salutantes magnopere commonemus ut nullomodo
talibus deinceps apud uos locus subripiendi remaneat. Sed et
1 o quisquis ille reuera sed.isnoscrae fuerit notarius uel defensor, nisi
noscra ad uos specialiter uel reccoris noscri pacrimonii scripca detu-

leric, nullis per nomen ecdesiae noscrae potiatur angariis, nec
aliqua uobis ah eo grauamina imponi permittatis, sed suis ucilitati-
bus iter suum propriis disponac ut nouic expensis. Nec quemquam
1 s ab eo in illis locis patiamini molestari. Haec etenim quae noscris
apicibus pro uestra uestrorumque quiete inhibuisse cognoscimur
sic constantius conseruate, ut hoc exuti grauamine, diuinis obse-
quiis deuoti ac paratiores inueniri ualeatis.
1, '9
Petro, rectoripatrimonii Sici/ien1i1,commendatCyriacumet lohannam
eius coniugem,q11aeex l11daeaChri1tiana conuersamole1tiam1111tineat.
191, AMg.
GREGORIVS PETROSVBDIACONO
Egenribus nostrae commendarionis auxilio oportet nos, in

quancum ratio paritur, benigna mente praebere subsidium. Proin-
1,68. Codd.Rr rr 2: lndict. IX cap. 68. &Jd. M: l,70; MG: 1,68.

4 nomini Rr, dni. r cognoui ,2 S defensores] def. Rr r 8 debica
Rr rr, debet corr.in qua debet r2 11 noscra] noscrae r, noscri Rr 16
cognoscimus r 18 ac paraciores r, apparatiores Rr
1,69. Codd.Rr rr 2 : Indict. IX cap. 69. &Id. M : l,71 ; MG .· 1,69.
2 nostris ,., , con-., 3 praesidium R1

REGISTRVM I, 6CJ-7º
de experienriae tuae Cyriacum et Iohannam coniugem eius, prae-
sentium porticores, nostra praeceptione duximus commendandos,
quatenus a nullo eos contra iustitiam opprimi uel grauari permit-
tas. Sed ubi necesse fuerit tuis, annuente iustitia, solaciis perfruan-
tur, ut, salua aequitate, nostram sibi in omnibus commendatio-
nem, te concurrente, prodesse laetentur. Quia uero praefata femi-
10 na, pro eo quod post acceptas sponsalitias arras ex ludaea ad
Christianam religionem conuersa ese, dicitur sustinere molestiam,

et eandem causam iam dictam asserunt et finitam, experiencia tua
diligenter exquirat, et si causam iudicatam agnouerit, nullam
exinde querelam aduersus suprascriptam feminam ulterius quoli-
1 s bet modo reserpere permittat. Sed quae iudicata sunt modis omni-
bus conseruentur, ne, oh id quod meliorem partem elegisse di-

noscitur, malorum hominum controuersiis quatiatur.
I, 70 ..-
Petro, rectori patrimonii Siciliensis, mandat ut tpiscopi qui propttr

cau1am cum lustino praelOt't habitam die 2 9 men1is lunii Romam non
uenerint, itinere de1istant; frumenta comparet, quae menst Februario
transmittantur ; hominibu1 a se commendati1 terraJ in emphytheusin ne
concedat, si hoc utilitati patrimonii ob1tet.
¡91, Aug.

..'•
Quia fratres et coepiscopos nostros in Sicilia ínsula commoran-
tes ad beati Petri apostoli natalicium diem conuenisse uoluimus,
scriptis praecedentibus agnouisti. Sed quia ea causa quae rum uiro
magnifico Iustino praetore dicitur eorum iter interim praepediuit,
et quia iam tempus ueniendi et redeundi non sinit, eos nolumus
ante hiemem fatigari. Gregorium uero Agrigentinum et Leonem
Catinensem et Victorem Panormitanum per omnia uolumus ad te
ante hiemem proficisci.
10 Quinquaginta uero auri libras noua frumenta ah extraneis com-
para et in Sicilia in locis in quibus non pereant repone, ut mense
8 nostra R1 rI 13 si 111perscr.r2 14 superscriptam r

I,70. Codd. R1 r1 2: Indict. IX cap. 70. &id. M: l,72; MG: l,70.
4/5 uiro magnifico] u.m. R1 r 5 praetore scripsi,expraetore codd. 8
ad te r, ad nos R1 10 libras r2, libris R1 r1, cf Synt.Forsch.10 J 11
menses r2

-
Febn.iario illic naues quancas possumus dirigamus, ut eadem ad
nos frumenta deferanrur. Sed et si nos transmittere cessamus, ipse
naues prouide et ad nos, auxiliance Domino, Februario mense haec
1 J eadern frumenta ttansmitte, exceptis dumcaxac frumenris, quae
nunc mense Septembrio uel Octobrio iuxta consuetudinem trans-
mitti praestolamur. Ita ergo tua experiencia faciat, ut sine alicuius
uexarione coloni ecdesiasrici frumenta congregencur, quia tantum
hic parua natiuitas fuit, ut, nisi auxiliante Deo de Sicilia frumenca
20 congregenru.r, fames uehementer immineat. Naues uero, quae
commendatae sanctae ecclesiae semper fuerunt, in omnibus cuere,
ad quod tibi etiam directae gloriosi uiri Leonis exconsulis epistulae
concurrunt.
Multi uero hic ueniunt, qui cerras aliquas uel ínsulas in iure
2 s ecdesiae nostrae in emphiteusin sibi postulant dari. Et aliquibus
quidem negamus, aliquibus uero iarn concessimus. Sed tua expe-
riencia sanaae ecclesiae utilitatem conspiciat, memor quod anee
saaarissimum beari Petri apostoli corpus potestatem patrimonii
eius acceperit. Et licet hinc saipta decurrant, quod utilitacem
30 pattimonii impeclit, fieri nullomodo permittat, quia nec nos sine
reseruatione aliquid dedisse reminiscimur uel dare disponimus.
1, 71
Pttro, rectori patrimonii Sici/iensis, praecipit ut possessionesecc/esiae

T auromenitanat ah actionariis Romanat ecc/esiat iniuste occupatasresti-
t11at.Ad rec11peranáas pecunias q11asdamSecundinoepiscopoeiusdemecc/e-
siae opem/eral.
¡91, Aug.
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO PER SICILIAM
Quanto apostolicae sedi ah ecclesiisreuerentia ceteris exhibetur,

tanto eam in earum decet esse tuirione sollicitarn. Et quia domus
uel fines atque possessiones Tauromenitanae iuri ecclesiae perti-
12 ut Rr ,1, et ,2 13/14 ipse naues r, ipsis nauibus r2', ipsas naues

Rr 14 et om. r 15 transmittere r2' 16 Octubrio R1 r2 18/20 quia
tantum-congregenrur om. tt add. in marg. R1 20 famis R1 r2, cow. 21
fuerunt semper R1 22 directae R1 r1 r2', dilecte r2 25 emphiteusin R1,
enfiteusin r2, enfuteusin rr 29 licet] libet r2 31 reseruatione R1, serua-
tione ,.2, ratione r r
l,7 r. Codd.R1 rr 2: lndict. IX cap. 71. &id. M : l,7 J ; MG: I,71.
3 cannun ,. 4 Tauromenitanae r2, Tauromtenitanae r1, Tauromoteni-
tanae R1 iuris Rr
A UNIVERSITYOF MINNESOTA
nentes dicunrur ah aaionariis nostrae ecclesiae contra rationis
ordinem occupatae, experientiae ruae huius praecepti pagina de-
putamus quatenus, cognita ueritate, si ita est, cunaa quae occupa-
ta didiceris in antefatae ecclesiae pristina iura restituas. Quia uero
peruenit ad nos, uiuente adhuc Victorino episcopo, eiusdem eccle-
10 siae perisse pecunias, ad earum requisitionem te Secundino fratri
et coepiscopo nostto uolumus praebere solacia et utilitatibus eius-
dem ecclesiae, in quo necessarium fuerit, salua aequitate concur-
rere. Ita etenim cuneta quae in huius praecepti pagina continentur
effecrui mancipare festina, ut de aequitate seruata praefari episcopi
relarionibus informemur.
1, 72
Gennadium,exarchumAfricae, ut Donati.ttassupprimat admonet. De
eligendoa concilioprimate et certa in sedeconstituendopraecipit. Si qui.s
episcoporumRomam uenire uoluerit, auxilium /eral.
J 91, AMg.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO ET EXARCHO AfRICAE
Sicut excellenriam uestram hostilibus bellis in hac uita Domi-

m:isuictoriarum fecit luce fulgere, ita oportet eam inimicisecclesiae
eius omni uiuacitate mentis et corporis obuiare, quatenus eius ex
utroque triumpho magis ac magis enitescat opinio, aun et forensi-
bus bellis aduersariis catholicae ecclesiae pro Christiano populo
uehementer obsistitis, et ecclesiasticaproelia sicut bellatores Domini
fortiter dimicatis. Notum est enim haereticae religionis uiros, si eis,
quod absit, suppetit nocendi licencia, contra catholicam fidem
10 uehementer insurgere, quatenus haereseos suae uenena ad tabe-
facienda si ualuerint Chrisriani corporis membra transfundant.

Cognouimus enim eos contra catholicam ecclesiam, Domino eis
aduersante, colla subrigere et fidem uelle Christiani nominis incli-
nare. Sed eminencia uestra conatus eorum comprimat et superbas
1 5 eorum ceruices iugo rectirudinis premat. Concilium uero catholico-
rum episcoporum admoneri praecipite ut primatem non ex ordine
loci, postpositis uitae meriris, faciat, quoniam apud Deum
9 uiuente R1 r2, ueniente rI 10 eorum R1 Secundono r2, corr.

l,72. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. 72. Edd. M: l,71; MG: l,72.
3 eam Rr, etiam ,. 6 bellis et Rr catholicae pro ecclesiae r, corr.
pro 1uppl. R1e 10 suae om R1 13 colla 1uperscr.r2

REGISTRVM 1, 72.-73
non gradus elegantior sed uitae melioris actio comprobacur. Ipse
uero primas non passim sicut moris est per uillas, sed in una iuxta
20 eorum electionem ciuitate resideat, quatenus adeptae dignitatis
meliori genio resistendi Donatistis possibilitas disponarur. Ex con-
cilio uero Numidiae si quis desiderauerit ad aposcolicam sedem
uenire, permittite, et quilibet eorum uiae contradicere putauerint,
obuiate. Magno profectu excellentiae uestrae apud Creatorem
2 s gloria proficit, si per eam dispersarum ecdesiarum pocuerit socie-
tas restaurari. Cum enim largita munera ad nominis sui conspicit

gloriam reuocari, tanto largiora ttibuit, quanto per eam religionis
suae dignitatem uiderit ampliari.
Persoluentes praeterea patemae caritatis affecrum, Dominum
;o perimus, qui brachium uestrum ad comprimendos hostes forte
efficiat, et mentem fidei zelo uelut mucronem gladii uibrantis
exaruat.
1, 73
Gennadio,exarchoAfricae, de 11ictorii1
gratu/atur et gratia1 agit, quod
patrimonio1anctiPetriheneficiacont11/erit.Hi/arum notariumcommendat.
¡91, Aug.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO ET EXARCHO PER AFRICAM
Si non ex fidei merito et Chrisrianae religionis gracia tanta

excellentiae uestrae bellicorum acruum prosperitas eueniret, non
summopere miranda fuerat, cum sáamus haec etiam antiquis
s bellorum ducibus fuisseconcessa. Sed cum futuras, Deo largiente,
uiaorias non camali prouidentia sed magis orationibus praeueni-
tis, fit ut hoc in stuporem ueniat, quocl gloria uestra non terreno
consilio sed Deo desuper largiente descendat. Vbi enim meritorum
uesttorum loquax non discurrit opinio, quae et bella uos frequen-
1 o ter appetere non desiderio fundendi sanguinis sed dilatandae causa
rei publicae, in qua Deum coli conspicimus, loqueretur, quatenus
19 non ante primas add. r, del. r2 21 ingenio Rr' rr' 22 si qui

desiderauerint r, ef.Stud. 11 I 70 23 putauerint codd., uoluerit MG 24
magno profeau M, magna profecto codd. MG 21 tribuí r, corr. r2 eum
Rr r 29 praesoluentes R1 r, corr. r2 30 qui] ut Rr', quo r2' compri-
mendas r, corr. r2 (et erad. Rr )fortem R1 rr 31 (et erad.) faciat
Rr mentem] uestram iupericr. Rr, eius add. r 32 exacuet r2
l,7 J· Codd.Rr rr 2: lndict. IX cap. 7 J· &id. M : l,7 J ; MG: l,7 J·
4 fuerant codd. 1 stupore Rr 9 discurrat Rr 11 loquitur M MG

REGISTRVM 1, 7 3-74
Christi nomen per subditas gentes fidei praedicatione circumqua-
que discurreret. Sicut enim exteriora uos uinurum opera eminen-
tes in hac uita conscituunt, ita et interna morum ornamenta ex
15 corde mundo procedencia in futura uita caelesti gaudiorum partici-
patione glorificant. Plurima enim pro pascendis ouibus beatiPetri
apostolorum principis utilitatibus excellentiam uestram praestitis-
se didicimus, ita ut non parua loca patrimonii eius propriis nudata
culcoribus, largitis daticiorum habitatoribus, restaurasset. Quae-
20 que hic illi christianissima mente confertis, horum retributionem
per spem futuro iudicio sustinetis. Quamobrem praesentiwn quo-
que latorem Hilarum notarium eminentiae uestrae iudicauimus
commendandum, ut in his quae sibi necessaria, iustitia tamen
praeeunte, suggesserit solirum ei impendatis affeaum.
2 5 Persoluentes autem paternae caritatis alloquium, petimus Do-
minum Saluatoremque nostrum, qui eminentiam uestram pro
solacio sanaae rei publicae misericorditer protegat et ad dilatan-
dum per finitimas gentes nomen eius magis magisque brachii sui ;..
firmitate confortet.
1, 74
Gaudioso,magistromilitum Africae, Hi/arum, quem ad ordinandasre.r
pauperum direxerit, commendat.
191, Aug.
GREGORIVS GAVDIOSO MAGISTRO MILllVM .AfRICAE
Sicut lucernae lumen per collimitantia quoque quo lucet loca ..

"·'
diffundirur, ita cuiuslibet personae bonorum actuum probicas non
solum quo degit, sed per diuersas prouincias, fama loquente,
cognoscitur, ut quoniam praesenriae nulla potest inesse noticia, .._
.......
hoc discursos opinionis efficiat, quod rei ueritas per praesentiam -- ..,1
.... 1.•
poterat exhibere. Didicirnus enim diuersos iudices, qui ad admini-

strandam Africam prouinciam diriguntur, summa gloriam ues-
tram familiaritate diligere. Quod non procederet, nisi apud eos-
13 discurreret Rr' r2', discurrere R1 r 13/14 eminentis r2, corr. 15

fucuram uicam R1, fucuram r caelesci Rr r, caelescium Rr' 16
glorificat r2, corr. plurimas r2' 17 urilicates r2' 20 conferitis
r1 retributione r 22 nocarium MG, nomine r (ex none corr. rr ), om.
Rr minentiae r, corr.
l,74. Codd. R1 rr 2: Indict. IX cap. 74. &id. M: I,76; MG: l,74. 1·
1 ma. me. r2, mame. rr, maml. R1 2 quoque Rr r2, quaeque rr quo
rI, quod Rr r2

REGISTRVM 1, 74-75
10 dem iudices mentis eius sincericas appareret, ut adeptam admi-
nistrationem consilii uestri participatione disponerent. Ex quo
maximas Domino gracias referimus, rum tales habere proprios
prouincias habitatores agnoscimus, qui ingenita nobilitate polleant
et potentibus uiris adhaereant prouincialibusque suis ad reme-
1 s dium, adepta temponun opportunitate, consistant.
Persoluentes itaque patemae caritatis affecrum, praesentium
latorem, quem illic ad ordinandas res pauperum direximus, ues-
trae gloriae commendamus, quatenus ei quo necesse fuerint sola-
cia, salua iusritia, tribuatis. Oro autem Dominum, qui uitam
20 uestram in omni bono custodiat aausque uestros misericordiae
suae dono disponat.
1, 7S
Epi1copiJ N11midiae,q11ipe,Hilan1mpetieranl 11111elereJ
conJ11et11dine1
confirmaret,ob1eq11it11r.lntmJicit ne q11i1epiJcopMJ,
q11iex Donati.rti.t
11enerit,prima.religat11f'.
¡91, A11g.
'
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS NVMIDIAE
Si quando, carissimi in Christo fratres, inter uirentes segetes

zizanionun quaedam se infert importuna commixtio, hanc radici-
rus necesse est cultoris manus adimat, ne futurus secundae segeris
s fruaus ~it intercipi. Et nos ergo qui, licet indigni, Dominici
culturam agri suscepimus ab omni zizanionun scandalo ingenuam
reddere segetem festinemus, quatenus ager Domino reditu abun-
dantiori fructificet. Peristis etenim per Hilarum cartularium nos-
aum a beatae memoriae decessore nostro ut omnes uobis retro
10 temporum consuerudines seruarentur, quae a beati Peui apostolo-
rum principis ordinationum initiis haaenus uetustas longa serua-
uit. Et nos quidem iuxta seriem relationis uestrae consuetudinem,
quae tamen contra fidem catholicam nihil usurpari dinoscitur,
immocam permanere concedimus, siue de primatibus constituendis
1 s ceterisque capitulis, exceptis his qui ex Donatistis ad episcopanun
10 mentí Rrr eius s11perscr.

Rr 11 ex quo] et quo ,, crwr.,2 18
ei 1crip1i,eis codá. 19 qui] quo ,2'
l,75. Codd.Rr rr 2: Indict. IX cap. 71· &id. M: I,77; MG: I,7J.
7 festinamus ,.2 agri Domino ,. et in ras. Rr, ager Domini ,.2' 8
fructificent rr

REGISTRVM I, 75-76
perueniunt, quos prouehi ad primatus dignitatem, etiam cum
ordo eos ad locum eundem deferat, modis omnibus prohibemus.
Sufficiat autem illis commissae sibi plebis tantummodo curam
gerere, non autem etiam illos anristices quos catholica fides in
2.0 ecdesiae sinu et edocuit et genuit ad optinendi culmen primatus
anteire. Vos ergo, carissimi frattes, admoniciones nosttas zelo cari-

tatis Dominicae praeuenite, scientes quod districrus iudex ad exa-
minandum deducrurus ese cunaa quae gerimus, et unumquem-
que nostrum non ex praerogatiua sublimioris gradus sed ex ope-
2 s rum meritis approbabit. Quaeso ergo, uosmetipsos inuicem alter-
na in Christo pace diligite et haereticis uel inimicis ecdesiae u.no

cordis intuitu obuiate. Proximorum animabus estote solliciti, ad
fidem quos ualetis praedicarione caritatis, praetenso etiam terrore
futuri iudicii, suadete, quoniam pastores constituti estis et Domi-
30 nus gregum ab his quibus commisit pastoribus fruaum mulcipli-
cati gregis exspectat. Qui si proprii gregis augmentum, adhibito
studio diligentiori, prospexerit, multiplicibus profecto nos caelestis
regni muneribus decorabit.
Persoluens praeterea fratemae dilectionis alloquium, oro Domi-
3 s num, qui uos animarum pastores quos elegit anee se dignos efficiat
et hic actus uescros, quos in futura uita digne suscipiat, ipse
disponat.
1, '6
Leoni episcopouisitationem ecc/esiae Saonensis iniungit. Cf initi11m
epiitulat VI, 21.
GREGORIVS LEONI EPISCOPO IN CORSICA
Pastoralis nos cura constringit ecdesiae sacerdotis moderamine

destitutae sollicita consideratione concurrere. Et quoniam ecde-
siam Saonensem annos plurimos, obeunte eius pontifice, omnino
destitutam agnouimus, fraternitati tuae uisitationis eius operam
duximus iniungendam, quatenus cuis dispositionibus eius possit
18 commissas r2 plebes r2 20 et ante edocuit erad. Rr 22/23

examinandam r2, corr., examinanda Rr 25 approbauit Rr, corr. 27 de
ante proximorum superscr. r2 31 spectat r2 si erad. Rr 35 qui] ut
r2' quos om. Rr
l,76. Codd. Rr J rr 2: lndict. IX cap. 76. &id. M: l,78; MG: l,76.
6 iniungendum Rr

REGISTRVM 1, 76-77
utilitas profligari. In qua etiam ecdesia uel eius parroechiis diaco-
nes atque presbyteros ribi concedimus ordinandi licentiam. De
quibus tamen tui sit srudii diligentius perscrutari, ut eorum perso-
10 nae sacris nullomodo canonibus respuanrur. Sed quos fraternitas
rua canto ministerio dignos perspexerit eorumque mores et acrus
huic ordinationi concordare cognouerit, eos aucroritatis noscrae
permissione ad praedictum promoueat licenter officium. Cunctis
igitur rebus superscriptae ecdesiae ut proprium uolumus uti ponti-
15 ficem, usque ad secundam nostram episrulam. Ita in his omnibus
diligens ac esto sollicirus, ut rua dispensarione utilitates ecdesiasti-
cae salubriter modis omnibus Deo ualeant aucrore disponi.
I, n
Martinum, epi1copumquondam TadinatiJ ecclesiae,Alerien1em·epi1co-
pum conJtitMil. · -. -
¡91, Aug.
GREGORIVS MARTINO EPISCOPO IN CORSICA
lusta poscenribus aurem nos oponet beniuolam commodare,

quatenus et petentes remedia sperata repperiant, et ecdesiae non
desit sollicirudo pascoris. Et quoniam ecdesia Tadinatis, in qua
, dudum fuerat honore sacerdotali tua fratemitas decorara, ita est,
delictis facienribus, hostili feritate occupata arque diruta, ut illic
ulterius spes remeandi milla remanserit, in ecdesiam te Alirensem,
quae iam diu pontificis est auxilio destituta, cardinalem secundum
petirionis ruae modum hac auaoritate constituimus sine dubio
10 sacerdotem. Ita ergo scudio uigilanri cum Dei timore secundum
canonum praecepta cuneta dispone uel ordina, ut et fraternitas tua

suis desideriis se gaudeat fuisse potitam et ecdesia Dei alterno
gaudio repleatur cardinalem te suscepisse ponrificem.
7 ecclesiam r2 paroechiis r1 r2', parroechiis r2, parochiis R1 9

praescrutari r2 13 permissionis r 2, corr. promouebit R 14 te ante
rebus superscr. RJ, cf Stud. 11 168 superscriptae] sanaae RJ, eiusdem
RJ' 16 ac esto] adesto R1' RJ (superscr.et)
l,77. Codd.R1 rI 2: lndict. IX cap.77. &Id. M: l,79; MG: l,77.
4 ecclesia Tainatis R1, ecdesiam Tainatem r 6 illic r, illuc R1 10
cimore R1, amore r

1, 78
Clerum, ordinemet plebem MeuanienJemad eligendumepiJcopumad-
hortatur. Ecc/eJiaecuram Jt inttrim HonoratoprtJbyterocommiJiJJe
nun-
tiat. ¡91, AMg.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI

MEV ANIENSIS ECCLESIAE
Quotiens res aliqua pluribus agenda committirur, dum quisque

dissentit ab altero, dispendiis potius quam utilitatibus aditus rese-
s rarur. Quod nos prouidentes, ne hoc uestrae contingere possit
ecdesiae, eius curam utilitatesque Honorato presbytero ad prae-
sens committendas elegimus, quatenus res utilitatesque ecdesiae
per eum et procurari ualeant et modis omnibus custodiri. Ideoque
dilectionem uesttam scriptis praesentibus adhonamur quatenus,
10 ut uobis possit ordinari sacerdos, inuicem uestrae uoluntatis in
unius digna electione concordet assensus, nec amplius Dei ecde-

siam officio pariarnini uacare pontificis. Quousque uero ecdesiae
ipsi sacerdos fuerit ordinandus, omnem suprasaipto presbytero
sicut diximus sollicirudinis eius curam commisimus. Ita ergo ues-
1 s tta dilectio in his omnibus exhibere festinet, ut amorem uos
ecdesiae habere pronae deuorio menris ostendat.
1, 79
In duahus epistulis clero et nohilihus Corsicae11untiatse Martinum
episcopumAleriensem, et Leonem 11iJitatoremecclesiaeSaonensisconsti-
tuisse. ¡ 91, AMg.
GREGORIVS CLERO NOBIUBVS CORSICAE A PARI OVAS
Etsi uos multo iam tempore sine pontifice esse Dei ecdesiam
non doletis, nos tamen de eius regimine cogitare et suscepri cura
I,78. Codd. R1 r1 2 : Indict. IX cap. 78. Edd. M : 1,81 ; MG: l,78.

1 blebi r 2 Meuianensis codd. S posset R1 12 et ante quousque
1uptr1cr.r2 uer in uerus corr. r2 13 suprascripto] supraso R1 15 se
ante dilectio add. R1, cf Synt.Forsch.181
l,79. Codd. R1 J r1 2: lndict. IX cap. 79. Edd. M: l,80; MG: l,79.
1 et post clero add. RJ a paribus r2', a pari duas om. RJ, cf. Stud. 11
12 2 Dei ecclesia r 2, in Dei ecclesia r2'

REGISTRVM I, 79-80
compellit officii et uestrae quamplurimum caritas dilectionis
, asrringit, scientes quod in eius gubernarionibus animarum uescra-
rum simul consistat utilitas. Nam si gregi pastoris cura defuerit,
facile !aqueos insidiatoris incurrit. Ea de re quoniam ecdesia (Ala-
rensis) Saonensis sacerdocis diu est auxilio destiruta, necessario
duximus (Martinum fratrem et coepiscopum nostrum ibidem
10 cardinalem consistere sacerdotem) Leoni fratri et coepiscopo nostro
eius operam uisitationis iniungere. Cui eciam in ea parroechiisque
ipsius preshyteros arque diacones concessimus ordinandi licentiam,
eumque rehus eius, quousque illic fuerit, ut proprium pontificem
uti permisimus. Ideoque saiptis praesentibus admonemus uri
1 s praefatum uisitatorem caritas uestra cum omni deuotione susci-
piat, cuique oboedientiam in his quae rationi conueniunt sicut

ecdesiae decet filios exhíbete, quatenus omnia quae ad utilitatem
superscriptae pertinere cognoscicisecdesiae uestra ualeat deuorione
suffulcus implere.
1, 8o
La11renti11m
episcop11m
Mediolanensemhortatur ut mittat cum quo de
pec11nia,
q11amecclesiamRomanamecclesiaeMedio/anensideberescripserit,
definiatur.
¡91, Aug.
GREGORIVS LAVRENTIO EPISCOPO MEDIOLANENSI
Scripta fratemitaris uesttae suscipiens, gracias omnipotenti Deo

retuli qui desiderahili me sospitacis eius nuntio releuauit. Quod
autem perhibetis ah exactione patrimonii Siciliae prouinciae iuri
s sanaae cui Deo auaore praesidetis ecdesiae certam redhiberi pecu-
niae quanritatem, pro eo quod ah aaorihus sanaae Romanae
ecdesiae illo in tempore paaimonii ecdesiae uestrae celehraharur
exactio, necessarium fuit iuxta tenorem saiptorum a uohis direc-
torum acceptarum illatarumque pecuniarum summam inspicere et
5 in superscr.RJ 7 /8 Alirensis r2' 8 Soanensis codd. necessarium

RJ 10 Leoni fratri R1, Leoni uero r1, et Leoni r2, post Leoni add. autem
Rj' 11 operam] tum add. RJ 16 cuique codd., ei Rj', cf S111d.11
18J racione RJ 18 superscriptae Rr r, sanctae RJ cognoscitis R1,
cognoscit RJ, cognoscirur ,. 19 suffultis Rj
l,lo. Codd. Rr rr 2: Indict. IX cap. lo. &id. M: I,82; MG: I,80.
4 ob exaaionem R1 5 auctore om. r 8 fuerit codd.

10 totius ratiocinii meritum subtiliter indagare. Quibus perspectis,
nihil a sancta Romana ecdesia ecdesiae uestrae allegatum est
redhiberi. Sed quia, dum Constantius diaconus uester ad ea quae
obiecta a nostris fuerant aliud allegauit, examen negotii uenit in
dubium, quod subtilius poterat uentilari, si persona exsisteret aun
1 s qua definiri aliquid stabiliter potuisset, proinde necesse est ut
sanctitas uestra hac de re personam instituat cum qua Romana
ecdesia aliquid debeat solide definire, ut siue nihil debet ex iudicio
pateat, seu aliquid debet restituat, (et) persona quam instituitis
securitatem sollemniter emittat.
I, 81
/anuario, archiepiscopo Caralitano, mandat ut Liberatum diaconum
ambitione injlatum u/timum inter diacones constituat.
¡91, Aug.
GREGORIVS IANV ARIO ARCHIEPISCOPO CARAU SARDINIAE
Scriptis tuis cor noscrum laerificassedinosceris, quod te manda-

torum nostrorum memorem fuisse testatus es. Et quia memoriter
retinemus ea quae nos fratemitati tuae mandasse commemoras,
quemadmodum disponendum sit, ubi uoluncaris nostrae exspecta-
tur auctoritas, scriptis breuiter praesenribus respondemus. Libera-
tus igitur, de quo nobis tua fraternitas indicauit, qui diaconii fungi
perhibetur officio, si a decessore tuo non facrus est cardinalis,
ordinatis a te diaconibus nulla debet racione praeponi, ne eos quos
10 consecrando probasse cognosceris reprobare supponendo quodam-
modo uidearis. Praedictum itaque Liberatum, quem reprimendus

ambitionis inflat spiritus, omni instancia ah intentus sui prauitate
compesce et ultimum inter diacones stare constitue, ne dum se
illicite praeferri contendit, immeritus loco in quo nunc situs est
1 s iudicetur. Cuius tamen si oboedientia fueris inuitatus et eum post
haec facere cardinalem uolueris, nisi pontificis sui cessionem so1-
lemni more meruerit, abstinendum ah eius incardinatione memine-
ris ; quoniam aequicati conuenire non ambigis, ut aliis seruare non
differas quod ipse quoque tibi seruari desideras.
18 deber resticuac Rr, deber et resciruit r personam r2

I,81. Codd. R1 ,., 2 : Indict. IX cap. 81. &id. M : 1,8J ; MG: 1,8r.
1 Caralli R1, Caral us r2, Caral. ,., 12 omni r, cum Rr 14 loco r1,
locum r2, locci Rr situs nunc est Rr 16 concessionem Rr'

REGISTRVM I, 82
1, 82
Hilaro notario iniungit ut Argentium, episcopum Lamigen1em, concilio

coacto, ad uariorum criminum rationem reddendam cogat.
191, Aug.
GREGORIVS HILARO NOTARIO AfRICAE
Felicissimus atque Vincenrius diacones ecclesiae Lamigensis,

oblata peticione quae tenerur in subditis, suggesserunt ab Argentio
eiusdem ciuitaris episcopo grauem se iniusritiam pertulisse et,
accepcopraemio, Donatistas in ecdesiis fuisse praepositos, eumque
inter alia non leue aliud facinus quod dici nefas est commisisse
commemorant. Propterea experientiae tuae praesenris praecepri
pagina duximus iniungendum quatenus praefatum episcopum
idoneae satisdationi committere non omittas, tuaque instancia in
1 o locis illis fiat ex more concilium et omnia secundum oblatae
textum petitionis canonice, coram positis partibus, subtili indaga-

tione perquirant. Et quaecumque eorum fuerint iudicio terminara,
te exsequente, modis omnibus compleantur. Ita ergo cum omni
te uiuacitate huic causae uolumus praebere instantiam, ut ad
1 1 examinanda quae iussimus milla possit subnecti dilario, sciturus
non in leuem te offensam incurrere, si nostra fuerit quacumque
excusatione lentata praecepcio.
I,82. Codd. Rr J rr 2: Indict. IX cap. 82. &Id. M: I,84; MG: I,82.

1 notario Ewald, monacho codd. 9 sacisdatoni R1 r2, sacisfaaioni RJ
rr Rr' 12 perquiranturR 15 dilatio] lacio R1, corr. 17 excusatione]
ex causa RJ lentata Rr r2', lenta r, negleaa RJ

LIBER 11
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE X
II, I
Petro:rectoripatrimonii prouinciat Bruttiorum,praecipit 111monasterii

sancti Archange/i in Tropeisten11itatemsub/euet.
¡91, Sept.
GREGORIVS PETRO NOTARIO
Monasterium sancti Archangeli quod Tropeis est constitutum,

indicante praesentium porritore, uicrus habere necessitatem didici-
mus. Ideoque experiencia tua diligenter inuigilet, et si eiusdem loci
monachos bene se ttactare noueris, in quibus eos necessitatem
habere manifesta ueritate patuerit, eis subuenire, hac auaoritate
suffultus, modis omnibus festinabis, sciturus tuis esse rationibus
quicquid nostra praeceptione praebueris imputandum. Sed et ter-
rulam ecclesiae nostrae uicinam sibi, quam solidum unum et
1 o tremissis duos pensitare asserunt, require ; si ita est, libellario
nomine ad summam ttemissis unius habere concede. Studii ergo

tui sit haec omnia ita complere, si sicut diximus eius ( loci)
monachi in Dei seruitio, sicut decet, sollertes exstiterint.
II, 3
Praeiectici11m, episcop11mNamiensem, monet ut, cum in ci11itateeius

Romanosel Langobardosgentiles et haereticos
mona/ita., ualde gra.rs,111,,
ad 11eramfidem con11ertal.
¡91, Sept.
GREGORIVS PRAEIECTICIO EPISCOPO
Peruenit ad nos peccatis imminenribus in ciuitate uestra, id est

Namiensi, mortalitatem omnino grassari. Quae res nos nimis
ll,1. Codd. R1 r1 2 : lndict. X-XI cap. 1. &Id. M : l1,1 ; MG .· 11,J·

1 ante epiJ111/am 11,1po11Mense Septembrio (Septb. R1 rl 2) indictione
X codd. d110capita 1i11e1111mm, inculcant quae infra, append. 111et IV, edentur;
de q11ib111if. Stud. 11 )9 s. 6 ei rI 10 duas r1, corr. pensitare R1,
pensita r2, corr.,pensitam rJ require R1, re r2 1eddel., res rI 12 loci om.
codd., in.renmledd. 13 sollerter R1 r2, corr.
11,2. Codd. R1 r1 2 : Indict. X-XI cap. 2. &id. M : 11,2; MG: 11,/·
1 Praeiectiicio r r 3 crassari rr' r2'

REGISTRVM11, 2-3
addixit. Quamobrem salutantes fraternitatem tuam instantissime
s suademus ut a Langobardorwn siue Romanorum qui in eodem
loco degunt admonitione siue exhortatione nulla racione cessetis,
et maxime a gentilium et haereticorum, ut ad ueram rectamque
fidem catholicam conuertantur. Sic enim aut diuina misericordia
pro sua forsan eis conuersione et in hac uita subueniet, aut, si eos
1 o migrari conrigerit, a suis, quod et magis optandum ese, transeunt
facinoribus absoluti.
11, 3
Clerum, nohi/eJ,ordinemet plehem NeapolitanoJhortatur 111in /ocum
Demetrii epi1copidepo1iti111ccessorem
quam primum 1uhstit11ant.
J 91, Sept.
GREGORIVS CLERO NOBILIBVS ORDINI ET PLEBI

CONSISTENTI NEAPOLIM
Quamuis spiritalium sincera deuotio filiorum pro matre ecdesia

nullius adhortationis indigeat, uerwntamen, ne se neglegendam
1 existimet, epistulari debet alloquio prouocari. Propter quod dilec-
rionem uestram commonitione paternae caritatis aggredior, ut
profusis laaimis redemptori nostro unanimiter gracias referamus,
qui sub tam peruerso doctore uos per auia gradi non pertulit, sed
indigni pastoris crimina publicauit. Demetrius siquidem, qui nec
10 ante episcopus dici meruerat, tantis ac talibus negoriis inuentus est
inuolurus, ut, si serundum suorum qualitatem facinorum iudi-
cium sine misericordia suscepisset, diuinis mundanisque legibus
durissima proculdubio fuerat morte plectendus. Sed quia paeni-
tenriae reseruarus sacerdotii honore priuatus est, ecdesiam Dei sine
1 s doctore diu uacare non patimur, quia et canonicis est regulis
consritutum ut, defuncto uel sublato pastare, diu sacerdocio pri-
uari non debeat. Ideoque caritatem uestram saipris praesenribus
duxi necessario commonendam uri ad eligendum pontificem nec
mora; nec discordia, quae consueuit scandala generare, proueniat.
6 cessetis r, cesses Rr 7 ali. et om. Rr 10 migrare r1

11,J. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap.J· &id. M: 11,6; MG: 11,J.
1 pleui Rr, corr., blebi ,. 2 consistente Rr, corr., consist. r 4 ne se
neglegendam Rr rr', ne seglegendam rr, ne siglegendam r2, si negligendam
r2' 8 qui postdoctore add. r2 non rr, super1cr.R1', rectum r2 Rr 10
negotiis r, nequitiis Rr

REGISTRVM 11, 3-4
20 Sed calem uobis cum omni sollicicudine personam exquirite, in
qua et omnium adunara possit gaudere concordia, et sacris millo-
modo canonibus respuacur, quacenus officium quod nefandissi-
mus hominum male gerendo polluerat, quisquis ille rum Christi
gracia fuerit ordinacus, ipso quoque suffragante, digna ualeat
2 s administratione complere.
11, 4
Veloci magistro militum milites transmittit. Monet "' Ma1'ricii et
Vitaliani consiliis usus Ariu/fum, ducem Spoletinum, a tergo adoriat11r.
Familias quasdam, quae cum Mauricio magistro militum sint, dimitti
iubet.
¡91, Sept. 27.
GREGORIVS VELOCI MAGISTRO MILITVM

DE PERSECVTIONE A.RIVLFI
• • • • • et pridem gloriae uestrae quia milites illic erant

parati uenire. Sed quoniam inimicos congregatos et hic discurrere
epistula uestra significauerat, haec eos hic causa retinuit. Nunc uero
utile uisum ese ut aliquanti illic milites transmittantur, quos gloria
tua admonere et hortari ut parati sint ad laborem srudeat. Et
occasione inuenta cum gloriosis filiis nostris Mauricio et Vitaliano
loquere, et quaecumque uobis Deo acliutore pro utilitate rei publi-
10 cae steterint, facite. Et si hic uel ad Rauennates partes nec dicendum
Ariulfum cognoueritis excurrere, uos a dorso eius ita sicut uiros

forces condecet laborate, quatenus opinio uestra ex laboris uestri
qualitate amplius in re publica Deo auxiliante proficiat.
Illud tamen prae omnibus admonemus ut familiam Aloin et
1 s Adobin arque Ingilcli Grusingi, qui cum glorioso Mauricio ma-
giscro milirum esse noscuntur, sine aliqua mora uel excusatione
ll,4. Codd. Pa1 Phi 2 J: cap. 4J (lndict. X cap. 6). Edd. M: 11,J; MG:
ll,7.
2 Hariulfi Par, Hariuolfi Pb1, Hariolfi Pb2, lariuolfi PbJ 3 lacunam
ante pridem indicaui, Et pridem quidem expressimus edd. 7 parata Par
PbJ Ph2' sit PhJ 8 occasionem PbJ filii PbJ, corr. nostris Par
Phi 2, nostri sunt PbJ Mauricio scripsico//atis epiJtulisII,27 et 28, Marcio
Pa1 Pb1, Marcio Pb2 J MG, Maurilio M 10 hic Pa1, huc Pb, in huc des.
Pb2 fol. 87 ; reliqua legunturfol. 76, ita ut fol. 76-8 o post fol. 87 legenda
sint Rauennantes PbI 12 laborare edd., laborare codd. 1S Iugildi
codd. 15/16 magistrum PbJ 16 mora om. PbJ

relaxes, quatenus uenientes illic homines praedicti uiri cum eis sine
aliquo impedimento debeai1t ambulare.
Data die V Kalendarum Octobriarum indictione X.
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE X
. 11, s
Maximianum, epi1copMmSyrac111anum,uicarium apo1tolicae1edi1 in
Sicilia con1titMit,maioreJtantummodo cau1a11uo iudicio re1eruan1.
¡91, Oct.
GREGORIVS MAXIMIANO EPISCOPO SYRACVSANO
Mandata caelestia efficacius gerimus, si nostra cum fratribus

onera partiamur. Proinde super cunetas Siciliae ecdesias te reuer-
entissimum uirum Maximianum fracrem et coepiscopum meum
1 uice sedis apostolicae ministrare decernimus ut quisquis illic reli-
gionis habicu censetur, fratemitati cuae ex nostra auctoritate subia-
ceat, quatenus eis posthac necessarium non sit ad nos pro paruulis
causis tanta maris spatia transmeando peruenire. Sed si qua for-
tasse difficilia exsisru.nt, quae fraternitatis tuae iudicio dirimi ne-
10 quaquam possunt, haec solummodo nostrum iudicium flagitent,
ut subleuati de minimis in causis maioribus efficacius occupemur.
Quas uidelicet uices non loco, sed personae tribuimus, quia ex
transacta in te uita didicimus quid etiam de subsequenti cua
conuersatione praesumamus.
18 debeat P 19 die V Pa1 Pb1 2, die no. PbJ Oct. pro Occobriarum
codd.
Mense Oaobrio (Occuber R1, Octb. rr 2) indiccione X Rr rI 2, om. P
11,¡. Codd. R1 n 2: lndict. X-XI cap. 4. &Id. M: ll,7; MG: ll,8.
1 Siracusana Rr, corr.,Siracus. r1, Syracus. r2 5 uicem r 1 post hane
Rr, 'º"· 14 conuersione R1 r2

94 REGISTRVM 11, 6
11, 6
Felici, episcopoMe11anen1i,mandat 111haiilicam quandam in ciuitate
Meuanensi consecret.Cf f ormulam LD Vat. 11 et epiJtulam II, 11.
¡91, Oct. J.
GREGORIVS fEUCI EPISCOPO MESSANENSI

DE ECCLESIA CONSTR VENDA
lanuarius diaconus ecdesiae Messanensis peritorii nobis insinua-

rione suggessit, quae haberur in subditis, intra ciuitatem Messa-
nensem basilicam se pro sua deuotione fundasse, quam in honore
sanaorum Stephani et Pancrari et Eupli desiderat consecrari. Et
ideo, frater carissime, si in tuae [in diocesis] ciuitatis iure consistit,
et nullum corpus ibidem constat humatum, percepta primirus
donatione legitima, id est : a praesenti annuos, a triburis !iberos
10 fiscalibus solidos decem, et de reliqua substancia sua sibi tantum-
modo usumfruaum retineat - quae omnia diligenter inquire, ut,
si eorum quae offeruntur redituum quanritas, uel quae tempore
mortis reliquerit, sartis tecris et luminaribus nec non alimoniis
seruienrium annua possunt praestarione sufficere, ipsa munificen-
1 s tia gestis municipalibus alligata -. Quod si haec quae diximus per
sollicitudinem tuam impleta non fuerint, de propria substancia

quanti interfuerit utilitaci ecdesiasticae (te) , uel heredes ruos,
satisfacturum esse non dubites. His igitur procuratis benediaio
optata proueniat. Nec ante dedicarionis munus impertias,quam
20 superius comprehensus fuerit ordo donationis impletus, enuntiatu-
rus ex more nihil illic conditoris iuri ulterius iam deberi, nisi
processionis gracia quae Christianis omnibus in commune debetur.
Sancruaria uero suscepta sui cum reuerentia collocabis.
Data die 111N onarum Oaobriarum indiaione X.
11,6.Codd. Par Pb1 2 J: cap. J9 (lndict. X cap. 2). Edd. M: 11,J; MG:
l/,9.
1 Mensanensi Par 2 de om. Pbr 3 ecclesia Pbr J Mensanensis
Pbr pecicori Par 4/5 Mensanensem Pbr 5 honorem PbJ 6 Vpli
Par 7 edeo Pbr 8 precepca Pbr 9 presente Pb1 annuos scripsi,
annuis codd. 11 omni PbJ ut Par Pb2 J, et Pbr 12 eorum edd.,
earum codd. offerencur PbJ, con-. 12 redicuum Par Pbr 2, redicu uel
PbJ 13 sani Pbr cictis Par Pbr 14 seruiencum Phi ipsa Pb, re
ipsa Par 15 Ewald /acunam post alligaca indicauit sed apparet hanc
epistulam non ex authentica sed e notis1cribarumimperfectisin rtgi11rumre/atam
me 17 incerfuerunc Pal heredes Pb2 J, hereces Par, hedes Pb1 18
dubicis Par 19 praeueniac Pbr, corr. munus impericias Pbr quem
Pa1 20 inplerur Par 20/21 et nunciacurus Pb1 23 sancruarium
P 24 Oct. P

MENSE DECEMBRIO INDICTIONE X
11, 7
Candido, episcopode Vrbe Vetere, praecipit ut Ca/umnio10 aegrolanti
c/erico conJuetacommodaex10/uat.
¡91, Dec.
GREGORIVS CANDIDO EPISCOPO DE VRBE VETERE
Cum percussio corporalis utrum pro purgatione an pro uindicta

conringat, Dei in hoc iudicium ignorarur, non debet a no bis addi
flagellatis affiictio, ne nos culpae quod absit offensa respiciat. Et
s quia praesentiurn lator Calumniosus pro hac percussione quam
susrinet consueta sibi comrnoda ab ecdesia uestra asserit negari,
idcirco fratemitatern ruam praesentibus hortamur epistulis quate-
nus nihil eum ad percipienda quae consueta sunt haec aegrirudo
debeat impedire,quia diuersis in ecdesia rnilitantibus uaria sicut
10 nosti saepe contingit infirmitas. Et si hoc fuerint exemplo deterriri,
nullus de cetero qui ecclesiae rnilitet poterit inueniri. Sed secun-
dum loci eius ordinem quaeque ei, si sanus esset, poterant mini-
strari, de ipsa exiguitate quae ecdesiae potest accedere fraternitas
tua diuini conternplatione iudicii aegrotanti praebere non desinat,
11 quatenus in huius rei administratione ad elemosynam potius uide-
aris quae sunt consueta exsoluendo conuertere.
11, 8
NeapolitaniJ Jcribit se nond11mparat11m e11e Pau/um eis episcopum
conceden. C,li 111 interim oboediantmonet.
¡91, Dec.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI NEAPOU
Quale de Paulo fratre et coepiscopo nostro habeat caritas uestra

iudicium, direaaa uobis delatio patefecit. Quem quoniam ita estis
Mensc Decembrio (Decembrio r2, Decb. R1 rI) indictione X R1 r1 2,

om. P
ll,7. Codd. Rr rr 2 : lndict. X-XI cap. J. &Jd. M: 11,8; MG: II,r 1.
11,8.Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 6. &Jd. M: ll,9; MG: II,12.
1 clero om. r plebi ex clero corr. R1, blebi r 2 qualem r2, con-. 3
delatio R1, superscr.uel re, dilacio r2, uel redilatio r 1

REGISTRVM 11, 8-9
in paucis diebus experti, ut eum cardinalem habere desideretis
episcopum, gratulamur. Sed quia summis in rebus cinun non
oportet esse consilium, et nos quid fiendum sit matura subinde,
Christo adiuuante, deliberatione disponimus, et uobis melius
tractu temporis qualem se exhibeat innotescit. Ideoque, filii dilec-
tissimi, praedicto uiro, si eum uere diligiris, oboedite, deuotisque
10 ad eum mentibus occursione pacifica conuenite, quatenus ita uos
ad alterutrum dilectio mutuae caritatis astringat, ut inimicus

saeuiendo circumuolans in millo uestrum uiam nanciscarur ad
dissociandam unanimitatem qua subrepat. Praefatum quoque
episcopum dum fructum animarum quem desideramus Deo nos-
1 s tro, ipso quoque suffragante, facere senserimus,quicquid post hoc
de eius persona uestroque desiderio cordi nostro inspirarlo diuina

ministrauerit, faciamus.
11, 9
Paulo, episcopoNepesino,administrationemNeapolitanaeecdesiaedele-
ga/.
¡91, Dec.
GREGORIVS PAVLO EPISCOPO NEAPOU
Si sacerdotale quod suscipimus secure ministramus officium, et

diuinum adiutorium et dilectio nobis spiritalium aderit sine dubio
filiorum. Eapropter ita se fratemitas tua in cunais studeat exhibe-
re, quatenus testimonium, quod de ea Neapolitanae ciuitatis cle-
ros, nobilitas simul habet et populus, bonitatis tuae augmento
roboretur. Sic ergo te in praefati populi adhortatione assidua debes
occupatione constringere, ut uerbi tui frucrum, quem ex eis fueris
operatus, in suis horreis diuinus condat agrícola. Quousque uero
10 de his quae a nobis praedicti filii nostri fienda depostulant, reue-
lante Domino, deliberare possimus, dericos ex laicis ordinare nec-

non et manumissiones apud te in eadem ecdesia sollemniter cele-
brari concedimus. Consuerudines autem deri suprascriptae ecde-
siae et presbyterium te uolumus sine cunctatione persoluere. In
1 s cuius etiam instructione ita diligenter inuigila, quatenus ah incoo-
6 concilium r2 8 tractu] JuperJcr. pro R1 innocescet R1 17

faciemus r2'
ll,9. Codd. R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 7. &Jd. M: 11,ro; MG: 11,rJ·
1 N eapolicano r 4 propterea r2'" 11 ordinari r2 12 eandem
r2 14 presbiterium rr et in raJ. Rr, presbiterum r2 (in marg.presbiterorum)

gruis uel illicirisomnibus abstinentes in Dei nostri seruitium digno
obsecundarionis ministerio, te quoque hortante, consistant.
MENSE IANV ARIO INDICTIONE X
II, 10
Hahitatoresciuitatis Nepesinae Leontio uiro clari11imo,cui ciuitatiJ

curam mandauerit, paren iuhet.
¡92, Jan.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI NEPE
Leontio uiro darissimo, praesentium portitori, curam sollicitu-

dinemque ciuitatis iniunximus, ut in cunctis inuigilans, quae ad
utilitatem uesttam uel reí publicae pertinere cognoscit ipse dispo-
5 nat. Ideoque dilectionem uesttam scripcis praesentibus admone-
mus quatenus ei in omnibus exhibere oboedienriam debeatis, nec
quisquam uestrum eum pro uestta utilitate ttactantem existimet
contemnendum. Quia quisquis congruae ordinationi eius resriterit,
nosttae dispositioni resultare cognoscitur. Quicumque uero eum in
10 his quae supra retulimus audierit, nos audiet. Si quis autem, quod
non credimus, eum post hanc admonitionem nostram contemnen-
dum putauerit, ad suum proculdubio sciat pertinere periculum.
16 digno Rr r2', digne rr

Mense Ianuario indictione X Rr rr 2, om. P indiccio R1
11,ro. Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. l. Edd. M: ll,11; MG: ll,14.
1 blebi r 2 uiro clarissimo] u.e. codd. 9 quia ante quicumque add.
1ed del. ,2 12 proculdubio sciat ad suum pertinere periculum Rr

REGISTRVM 11, 11
11, 11
Castorio,episcopoAriminensi, mandat 111oratoriuma Themoteacondi-
tum in honoremsanctae Crucis consecret.Cf formu/am LD Val. 11, et
epistu/as VIII, J, IX, ¡8, 72, 166, 181, 2JJ, XIII, 16.
¡92, Jan.
GREGORIVS CASTORIO EPISCOPO A.RIMINO
Themotea illustris femina petitorii nobis insinuarione suggessit,

quod habetur in subditis, intra ciuitatem Ariminensem in loco
iuris sui oratorium se pro sua deuorione fundasse, quod in honore
sanaae crucis desiderat consecrari. Et ideo, frater carissime, si in
tuae ciuitaris memorata consauctio iure consisrit, et nullum corpus
ibidem constat esse humatum, percepta primitus donarione legiti-
ma, id ese, torius facultatis eius, excepta familia, mobilem uel
immobilem seseque mouentem uncias octo, retento sibi usufruau
10 diebus uitae suae, gesrisque municipalibus alligata, praediaum
oratorium absque missas publicas sollemniter conseaabis, ita ut in

eodem loco nec futuris temporibus bapristerium consauatur, nec
presbyterum consriruas cardinalem. Et si missas sibi fieri fone
maluerit, a dilectione rua presbyterum nouerit postulandum, qua-
' s tenus nihil tale a quolibet alio sacerdote ullatenus praesumatur.
Sanauaria uero suscepta sui rum reuerentia collocabis.
11,ll. Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 9. Eád. M: ll,12; MG: 11,r¡.

2 illuscris femina] inl.f. codd. petitorii r, petitoria Rr r2' 8/9
mobilem uel immobilem rr, mobile (ex mouilem) uel immobile r2,
mobil(ium in ras.) uel immobil(ium in ras.) Rr 9 mouence r, mouent(ium
in ras.) R1 usufrucru R1, usumfruccum rr, usumfruccu r2, usufruccus
r2' 10 alligata R1, alligatam r, cf. Stud. I 11 11 missas publicas Rr,
missa publica R1', missis publicis r, cf. S111d.11 228 13 sibi R1 r2, ibi
r1 14 a cua dilectione R1 15 cale R1, aliud r/ r2', alia r2

11, 12
lmportunum, qui episcopusAtellat fuisse uidetur, monel ut Dominico
preJbyteroecc/esiaesanctaeMariae quae dicitur Púonis debita emo/umenla
per10/uat.
J 92, Jan.
GREGORIVS IMPOR TVNO EPISCOPO
Ea quae prouide disponuntur fracemitatem ruam credimus li-

benter amplectere. Et quia ecdesiam sanctae Mariae quae appella-
tur Pisonis, in rua positam parroechia, presbytero uacare cognoui-
s mus, praesentium portitorem Dominicum presbyterum in eadem
ecdesia ut praeesse debeat nos certum est deputasse. Ideoque
fratemitas rua ei emolumenta ecdesiae eius faciat sine cunctatione
praestari, et frucrus decimae indictionis, qui iam percepti sunt,
praedicto uiro fac sine mora restitui, quacenus eiusdem ecclesiae
10 ucilitates cuius emolumenta consequirur, Deo adiucore, sollicice
ualeat procurare.
MENSE FEBRV ARIO INDICTIONE X
11, 13
lohannem,episcopumVeliternum,cum barbarorumpericulum immineal,
sedem episcopalemin loc11mqui dicitur Arenata ad sanctum Andream
apostolumtransfem i11be1.
¡92, Febr.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO VELLITRANO
Temporis qualitas admonet episcoporum sedes, anriquitus cer-

asciuitaribus consritutas, ad alia quae securiora putamus eiusdem
ll,12. Codd. R1 r1 2: Indicl. X-XI cap. 10. Edd.M: ll,1 J; MG: ll,16.
1 Opommo R1 3 amplecti rI R1' r2' ecclesiae r, corr. r2 3/4
q.a. Pisonis r (de hi.r sig/is cf Stud. I 77), q(uond. in ras.) Pisonis Rr 4
posita r1 7 eius r, eiusdem R1 8 praestare r2 9/10 quatenus-
consequirur om. r1 10 adiutore r, auctore R1
Mense Feruario indiaione X R1 rI 2, om. P
ll,1 J· Codd.R1 J r1 2: lndict. X-XI cap. 11. Edd. M: ll,14; MG: ll,17.
1 Vellitrano R1, Billitrano RJ r 3 securioriora r2

100 REGISTRVM 11, 13-14
dioceseos loca transponere, quo et habitatores nunc dirigere, et
barbarici possic periculurn facilius declinari. Propterea te Iohan-
nem fratrem coepiscopurnque nostrum Vellitrensis ciuitatis se-
demque tuam in loco qui appellatur Arenata ad sanaum Andream
aposcolum praecepimus exinde transmigrari, quatenus et ah hosri-
litacis incursu liberior exsiscereualeas, et illic consuetudine sollem-
10 niurn festa disponas.
11, 14
Pau/um, episcopum Nepesinum, quem Neapolitanis uisitatorem consti-
tuerit, in sedem suam reuerti cupientem, coepta persequi iuhet. Petrum
diaconum ah omni suspicione liberum affirmat.
¡92, Fehr.
GREGORIVS PAVLO EPISCOPO
Ad hoc fraternitatem tuam ad praesens N eapolitanae ecdesiae

praeesse constituí, ut quosque potuisses suasoria ad Deum praedi-
catione conuerteres. Et dum tota te hoc oporteat intentione pera-
gere, priusquam hunc Deo fruaum opereris, reuerti festinas, peris-
que me ut celeriter eandem debeam ecdesiam ordinare, dum meus
non sic in hac re animus otiosus. Sed quia utilitates eius summa
cupio firmitate uallare, diutuma de hoc necesse habeo delibera-
tione tractare, ut eam digna possim ordinarione, Christo reuelante,
10 disponere. lnterea ergo fraternitas tua ita inuigilare animarum
lucris studeat, ut iudicium quod de te habeo operarionis tuae

roborecur effeau.
De persona uero Petri diaconi quae scripsisri, omnia mihi Theo-
dorus uir darissimus indicauit. Et ideo postquam tibi adhaerere,
1 s et ecdesiasticis eum utilitaribus tua testificarione studere cognoui,
nullius debet aduersitatem uel inimicitias formidare. Sed quanto
4 nunc] uel tutius superscr.RJ dirigere RJ r, diri(gi in ras.) Rr, uel

degere superscr.Rj r2 5 barbarici Rr r, barbaricum RJ r2' 6 Vellitrensis
R1 r, Bellitrensis R1', Billitrenus RJ 7 in locum r2 q.a. Arenara r2, e.a.
ond) Arenati R1, qui appellatur Renati
(con-.in q.a.) Arenata rr, qua. (.ruper.rcr.
RJ 8 praecipimus Rr transmigrare RJ 9 consuetudine r1, consuetu-
dinem R r2 10 festiue Rr', fescorum RJ
11,I 4. Codd. R1 rI 2: Indict. X-XI cap. I 2. &Jd. M: ll,1 J; MG: II,18.
5 huc deum r2, 'º"·, (om. hunc) ad deum rr 6 meus] mens R1,
corr. 1 ucilitas R1, corr. 14 uir clarissimus] u.e. codd.

REGISTRVM 11, 14-15-16 101
sibi alios inuidere perpendit, tanto uigilantius, ut ei nihil nocere

ualeant, in utilicaribus ecdesiae et Dei seruirio perseueret. Fraterni-
tas autem tua pro eius persona post hoc non debet esse suspecta,
20 quia milla apud me subreptio locum inueniet.
11, IS
Maximiano, episcopoSyracusano,praecipit ut Pau/inum episcopum
Taurianensemuacanti ecc/esiaeLiparitanaepraeficiat.
¡92, Febr. 29.
Locis munitis ecdesia constiruta pastoris uacare non debet offi-

cio. Quia igirur ecclesia Lyparitana sacerdote priuata dinoscirur,
ideoque Paulinum Taurianensis ecclesiae episcopum in praediaa
1 ecdesia Lyparitana fratemitas rua sine mora praeesse constiruat, ut
officii sui aclministrationem in eadem ecdesia uigilanter exhibeat,
et quaeque eius urilitatibus conuenire didicerit, ordinare non desi-
nat. Cunaumque clerum ut in omnibus canonice ei oboedire
debeat admoneas, quatenus praefatae ecdesiae in cunctis urilitas,
10 praediao fratre et coepiscopo nostro disponente, Christo adiuuan-
te ualeat procurari.
Data pridie Kalendas Marcias indictione X.
11, 16
Paulinum episcopumLiparitanum constituit eumque Taurianmsu ec-
c/esiaeuisitationemgerereiuhet.
GREGORIVS PAVLINO EPISCOPO
Scire te uolumus quia Maximiano fratri et coepiscopo nostro

scripsimus ut fraternitatem tuam ecclesiae Lyparitanae ex nostra
II,r ¡. Codd.Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 38. &id. M: ll,16; MG: 11,¡1.
8 cunausque cleros r2' ut om. r2 9 admoneas rr, admonet in
admoneat corr.Rr, ammonitus ,.2 12 data pridie Kl. Man. indiaione X r,
om. Rr; de hac temporis nota cf Stud. 11 )7
ll,16. Codá.Rr rr 2: lndict. X-XI cap. r J· &Jd. M: ll,17; MG: ll,19.

102 REGISTRVM 11, 16-17
auctoritate praeesse constituat. Cui te modis omnibus oboedire
necesse est, eiusque ecclesiae utilitatibus praecipimus decenter in-
sistere, et quaeque eius commodicaribus agnoueris oportere, te
uolumus sine cunctarione peragere. Ecclesiam uero Tawitanen-
sem, quoriens oporcunum tempus credideris, uisitabis. Ita ergo
fratemitas cua haec omnia implere festinet, ut et sui praesenria
10 Lyparitanam salubriter disponat ecclesiam, et uisicationis srudio
Tauritanensem ecclesiam congregare et fouere non desinat.
MENSE MAR TIO INDICTIONE X
11, 17
Natalem, archiepiscopumSalonitanum, obiurgal, c11i,nisi Honorato

archidiaconatumrestit11eri1,
excomm1micatione minat11r.Honora111matq11e
responsalemNata/is sibi in iudicium transmitti postulat.
¡92 1 Mart.
GREGORIVS NATALI EPISCOPO SALONITANO
Mulris ab urbe cua uenientibus, frater carissime, didici, pastora-

li cura derelicta, solis te conuiuiis occupacum. Quae audita non
crederem, nisi haec actionum cuarum experimentis approbarem.
N am quia nequaquam lectioni scudeas, nequaquam exhortationi
inuigiles, sed ipsum quoque usum ecdesiastici ordinis ignores, hoc
ese in testimonio, quod eis sub quibus es positus seruare reueren-
tiam nescis. Cum enim sanctae memoriae decessoris mei fueris
scriptis prohibitus ne contra Honoracum archidiaconem cuum
10 dolorem tam longae ingraticudinis in corde retineres, cumque et
a me haec tibi summopere fuerint interdicta, et mandata Dei
neglegens, et scripca nostra contemnens, praefacum Honoratum
archidiaconum cuum quasi ad fortiorem honorem prouehens cona-
tus es callida arte degradare. Vnde accum est ut, eo archidiacona-
1j tus loco submoto, alium arcesceres, qui tuis moribus obtemperare
7 /8 Taurianensem R1, co". 11 Tauritanensem R1, Taurianensem

r et R1 ', om. r
Mense Manio indictione X R1 rr 2, om. P
ll,17. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 1/· &Jd. M: ll,18; MG .· ll,20.
5 lectioni] dilectioni Rr r, e°". R1 r2 10 receneres r2, '°"· 14/15
archidiacon(ati in rai.) R, 15 arcesceres R1, arcesseres Rr', arcisceris r,
ascisceres r2'

•
REGISTRVM 11, 17 103
po~, rum praefatus uir pro milla tibi ut arbitror re displicuit,

nisi quod uasa sacra et uelamina tuis te parentibus ciare prohibe-
bat. Quam causam subtili uoluimus et nunc ego et tune sanaae
memoriae dec~ meus indagatione discutere. Sed tu, tuorum
.z.o ribi aauum conscius, personam ad iudicium insttuctam transmit-
tere distulisti. Proinde fratemitas tua uel post frequentatam totiens
admonirionem a culpae suae errore resipiscat et praefatum Hon~
ratum in suo, mox mea scripta susceperit, loco suscipiat. Quod si
facere fortassedistuleris, usum tibi pallii, qui ab hac sede concessus
z.s est, noueris esse sublarum. Si uero, etiam amisso pallio, adhuc in
eadem pertinaáapersistis, Dominici te scias corporis ac sanguinis
parricipatione esse priuatum. Post quae iam necesse est ut causas
cuas subtilius indagantes, an in episcopatu ipso persistere debeas
summa nos scias cura atque inquisitione traaare. Eum uero qui
30 contra iustitiae regulam ad locum alterius prouehi consensit, ab
eiusdem archidiaconatus honore deponimus. Qui si ulterius in loco
eodem ministrare praesumpserit, se parricipatione communionis
sacrae nouerit esse priuatum. Tu igitur, frater carwime, nequa-
quam nos amplius prouoces, ne duros ualde in asperitate sentias,
J s quos erga te positos in caritate contemnis. Restituto igitur loco suo
Honorato archidiacono, insttuctam personam sub festinatione
transmitte, qui mihi hoc debere ex racione fieri suis ~it allega-
tionibus demonstrare. Eundem namque archidiaconem ad nos
uenire deaeuimus, ut quicquid iustum, quicquid omnipotenti
40 Deo placitum fuerit, cognitis assertionibus parrium, decemamus.
Nos enim nullum pro personali amore defendimus, sed auaore
Deo normam iustitiae, postposita cuiuslibet personae acceptione,
custodimus.
20 instructum r2, corr. 23 mox ut R1' 24 pallei r2, corr. 26

persistis ,., per(stiteris in ra.s.) R1 29 nos scias om. ,. 30 consentit r2

104 REGISTRVM 11, 18
11, 18
EpiscoposDalmatiae certioresf acit quid Natali archiepiscopo
in epistu-
/a praecedenti(11,1 7) de archidiaconatuHonoratorestituendoet de iudicio
coramse ineundopraeceperit.
192, Mart.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS DELMATIAS CONSTITVTIS
Fraternitatem uestram licet desideremus saipris frequenter dis-

currenribus uisitare, tum praeterea cum res exigit utraque cupimus
negotii unius occasione persoluere, ut et fraternos de uisitatione
releuemus animos, et quae superueniunt, ne mentem possint igno-
rata confundere, subtilius explicare. Frater itaque noster Natalis,
Salonitanae ciuitaris episcopus, cum Honorarum archidiaconem
sedis suae ad ordinem presbyteratus uellet prouehere, ac deinceps
ille ad sublimiorem gradum crescere declinaret, a sanctae memo-
10 riae decessore meo, missa supplicarione, poposcerat ne ad hunc
ordinem inuirus accederet. Hoc enim fieri sibi non prouehendi

gratia sed causa ingratitudinis perhibebat. Pro qua re tune iam
sanctae memoriae decessor noster saipta N atali fraai coepiscopo-
que nostro direxerat, interdicens ne praedictum Honorarum archi-
1 s diaconem inuinun proueheret, neue dolorem conceptae ingraritu-
dinis in corde rerineret. Cumque et a nobis haec eidem swnmopere

fuerint interdicta, non solum mandata Dei neglegens sed et scripta
nostra contemnens, praefanun archidiaconem ut dicitur contra
morem quasi ad fortiorem honorem prouehens conatus est callide
10 degradare. Vnde actum est ut, eo de archidiaconarus loco submo-
to, alium arcesceret, qui in loco depositi archidiaconi ministraret.

Quem scilicet Honoranun arbitramur anristiri suo displicere prop-
terea potuisse, quod eum uasa sacra suis dare parenribus prohibe-
bat. Quam causam et tune sanctae memoriae decessor meus et
z s nunc ego subtili uoluimus indagatione discutere. Sed is ipse sibi
conscius personam ad iudicium postposuit destinare, ne actuum
eius discussa potuisset ueritas apparere. Nos itaque tot iam saipris
admonitum et hactenus pertinaciter obstinatum, saipris iterum
directis, per praesenrium latorem curauimus admonendum quate-
30 nus Honoratum archidiaconem, coniungente starim praesentium
II,18. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 1J. Edd. M: ll,19; MG: ll,21.
1 Delmatias r R1 ', Delmatitis R1 constituti R1, crwr. 12 ingratudi-
nis r2, corr. pro quam rem R1 15 in uitus r, corr.r2 21 arcesseret R 1 ',
arcisceret r, ascisceret r2' 25 is R1', his cett. 29 per superscr.r2 30
coniungentem r2, crwr.

REGISTRVM11, 18-19
latore, in priori loco susciperet. Quem si obdurato adhuc corde
conrumaciter ad eundem gradum reuocare forre·postponeret, usu
eum pallii, qui ab hac sede concessus est, pro contumacia tot
uicibus admissa priuari praecipimus. Si uero, etiam amisso pallio,
3~ adhuc in eadem pertinacia perseuerauerit, a Dominici quoque
corporis ac sanguinis eum participatione praecipimus submoueri.
Aequum enim est ut asperos de iustiria sentiat, quos erga se
pasitos in caritate contempsit. Nos itaque nec nunc quidem a
iustitiae, quam praefatus antistes despexit, semita deuiamus. Sed
4o resriruto in loco suo eo, cuius nobis rulpa minime patuit, praecipi-
mus Natalem episcopum instructam ad nos dirigere debere perso-
nam, qui rectam eius esse intentionem suis possit nobis allegationi-
bus demonstrare. Nam et eundem archidiaconem uenire fecimus,
ut quicquid iusnun, quicquid omnipotenti Deo placitum fuerit,
4S cognitis assertionibus partium, decernamus. Nullum namque pro
personali amore defendimus sed, auctore Deo, normam iustitiae,
postposita cuiuslibet personae acceptione, custodimus.
11, 19
Antonino1uhdiaconomandat ut, cum Sa/onam aduenerit, Nata/em ad
restituendumHonoratoarchidiaconatumhorteturet in recusantemanimad-
uertat. Ma/chum episcopumad se uenire iuhet.
¡92, Mari.
GREGORIVS ANTONINO SVBDIACONO
Honoratus, archidiaconus ecclesiae Salonitanae, a sanctae me-

moriae decessore meo, missa supplicatione, poposcerat ut ah antis-
tite suo inuitus prouehi ad fortioris gradus ordinem contra morem
s nullomodo cogeretur. Hoc enim fieri sibi non prouehendi gracia
sed causa ingratitudinis perhibebat. Pro qua re tune iam sanctae
memoriae decessor noster saiptis Natali fratri coepiscopoque no-
stro interdixerat ne praedictum Honoratum archidiaconem inui-
31 si om. r, superscr.r2' 32 si post reuocare add. ,., 33 pallei r, corr.

r2 36 ac] aut r2 38 nec suptrscr. R1 42 nobis possit Rr 47
personae om. r
ll,19. Codd.Rr J rr 2: Indict.X-XI cap. 16. &Id. M: ll,20; MG: ll,22.
5 nullomodo Rr r, nullatenus RJ sibi fieri RJ 6 pro quam rem
Rr 7 decessori nostto r, corr. ,.2 Nectali RJ, corr. -que superscr.
r1 8 ne] neque corr.in ut neque RJ 8/9 inuitus RJ

tum proueheret, neue dolorem conceptae ingratitudinis diutius in
10 corde retineret. Quoniam et a me haec eidem summopere fuerint
interdiaa, non solum mandara Dei neglegens sed et scripta nostta
contemnens, praefatum archidiaconem quasi ad fortiorem hono-
rem prouehens conatus estarte callida degradare. Vnde aaum est
ut, eo de archidiaconatus loco submoto, alium arcesceret, qui eius
15 obtemperare moribus potuisset. Quem Honorarum archidia-
conem arbitramur antistiti suo aliunde displicere non potuisse, nisi
quod eum uasa sacra suis dare parenribus prohibebat. Quam
causam subtili uoluimus et tune sanctae memoriae decessor meus
et nunc ego indagatione discutere. Sed is ipse suorum sibi aauum
z.o conscius personam ad iudicium postposuit destinare. Proinde ex-
perientiam tuam praesentis praecepti auaoritate duximus fulcien-
dam, quatenus, coniungens in Salonam, Natalem fratrem co-
episcopumque nostrum saltim toe scriptis admoninun studeat
adhortari ut supra memoratum archicliaconem in suo statim loco
z.5 suscipiat. Quod si facere hoc connunaciter ut consueuit force
disculerit, usum ei pallii, qui ab hac sede concessus ese, ex auaori-
tate sedis aposcolicae contradicito. Quem si, etiam amisso pallio,
adhuc in eadem pertinacia perseuerare perspexeris, Dominici quo-
que corporis ac sanguinis eundem antistitem participatione priua-
30 bis. Eum uero qui contra iustitiae regulam ad locum alterius
prouehi consensit, ab eiusdem archidiaconatus honore deponi
praecipimus. Qui si ulterius in loco eodem ministrare praesumpse-
rit, communionis sacrae participatione priuamus. Aequum enim
ese ut asperos de iusciria senriat, quos erga se positos in caritate
35 contemnjt. Restituto igitur loco suo Honorato archidiacono, in-
struaam personam supradiaus ancistes, te compellente, dirigat,
qui intentionem eius esse uel fuisseiustam suis mihi allegarionibus
possit demonsttare. Sed et eundem archidiaconem ad nos uenire
praecipimus, ut quicquid iustum, quicquid omnipotenci Deo pla-
40 citum fuerit, cogniris assertionibus partium, decernamus. Nos
enim nullum pro personali amore defendimus sed, auaore Deo,
normam iustitiae, postposita cuiuslibet acceptione, seruamus.
9 prouehere r2 ingratirucirudinis r2 10 et ante quoniam super1cr.

R3 fuerant R3 14 ut eodem (et superscr. ab) R3 arcesseret R,,-.
arcisceret R3 r, ascisceret R3' r2' 18 uolumus R3 r2 19 is om. rI, his R1
r2, corr. R1 sibi om. r 22 coniungens] conueniens R3 26 pallei r, corr.
r2 26/27 acroritate R1 33 eum post sacrae superscr. R3 33/34 ese
enim R1 34 lenes post quos 1uperscr.R3 35 contempsit R3' igitur R
r1, ergo r2 archidiacone R1 r2, corr. r2 37 iustum r2, corr. 42 accep-
tione] personae add. R3

REGISTRVM11, 19-20 107
Malchum uero fratrem coepiscopumque nosrrum curabis fide-

iussori committere, ut ad nos quantocius ueniat, quatenus omni
4 ~ mora ac dilarione poscposita, actionum suarum expositis ratio-
ciniis, ad propria cum securitate ualeat remeare.
11, 20
Iohino,praefectopraetorio1//yrici, salutem dicem Antoninum rectorem
patrimonii commendat.Monet ne Natali, archiepiscopoSa/onitano, opem
/eral.
¡92, Mari.
GREGORIVS IOBINO PRAEFECTO PRAETORIO ILLYRICI
Licet ad reddenda paternae caritatis officia hostilitate itineris

occupati caritas portitorum impediat, quotiens tamen occasio inci-
derit, excellentiam uesttam non desistimus scripris discurrentibus
5 uisitare, quatenus hos quorum aspecrum praesentium uidere non
possumus, eos aliquatenus scriptis ualeamus alternantibus inrueri.
Gaudemus itaque, quod eminentiae uestrae regimine afflictae
Dominus uoluit prouinciae consulere, ut, quam ex una parte
flagello barbaricae uastationis ulcerar, hanc ex alia per eminenciam
10 uestram quasi per superduaam salutem curet. Largitam ergo
uobis dignitatem ex solo munere donantis attendite, et ex ipsa
concessi regiminis administratione conditorem uestrum erga uos
placabiliorem facite, quatenus, cum ipse quod largirus est meritis
bonorum operum ad suam uiderit gloriam reuocari, et in hac uos
1 5 uita dariores efficiat, et praemia uobis caelesris regni concedat.
Praesenrium igitur latorem, quem illic pro ipsa exigui patrimonioli
administtatione direximus, uesttae excellenriae commendamus.
Nos enim caritatis uesttae connexi uinculo Dominum petimus,
qui sic acrus uestros in hac uita dirigat, ut ipsorum merito ad
20 aecerna uos regna perducat.
Natali autem fratri et coepiscopo nostro in nullo uescra gloria

contra iustitiam opem ferat, quia tanto necesse ese ut canonicae
44 quantius RJ, corr. 45/46 ratiociniis] rarionibus RJ

ll,20. Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 17. Edd. M: II,21 ; MG: ll,2 3.
1 Iubino R1 praefecto praetorio] epo (pro ppo.) R1 r Yllirici R1,
Hyllirici ,. 3 occupati R1, occupatis ,. 10 supradictam in supraductam
corr. Rr 15 regni caelestis ,.r regna ,.2, corr. 17 u estrae excellentiae
commendamus in marg. add. R1 19 qui R1 ,. MG, quo M

108 REGISTRVM 11, 20-21-22
ultionis uindictam sentiat, quanto et ipsam regulam canonicam
1gnorat.
u, 21
Maximiano, episcopoSyracusano,mandat ut presbyterumquendam a
in11enerit,ad se
Fe/ice chartulario commendatum,si dignum episcopat11
millat.
¡92, Mari.
Felix uir clarissimus praesentium lator edocuit nos esse quen-

dam in illis partibus presbyterum, qui ad episcopatus ordinem
prouehi probatae uitae merito dignus appareat. Hunc ergo frater-
nitas tua coram se deduci faciat, eumque sia1t certus sum propter
animae periculum diligenter examinet. Quem si ad hunc prouehi
gradum dignum esse perspexerit, ad nos studeat destinare, ut
eum, Domino disponente, loco cui praeuiderimus possimus ordi-
nare pastorem. Praesentium uero latorem Felicem uirum clarissi-
10 mum cartularium salua fraternitati tuae iustiria commendamus,
quatenus in his quae iuste poposcerit paternum inuenire possit
affectum.
u, 22
BenenatoepiscopoMisenati, uisitationnn ecclesiaeCumanaecommittit.
Cf eandemformulam 11,J2, V, 21, VI, 21, VII, 16, IX, 81, 100, 18 J,
XIII, 14, 19·
¡92, Mari.
GREGORIVS BENENATO EPISCOPO VISITATORI CVMAS
Quoniam Cumanae ecclesiae Liberius quondam antistes de hac

luce migrasse cognoscirur, propterea uisitationis destitutae ecclesiae
Il,21. Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 18. Edd. M et MG: ll,24.

2 uir clarissimus] uc. in ras. Rr, uic. r !atore docuit r2, corr., lato(r in ras.)
docuit Rr 8 Domino om.r disponentes r2' praeuidemus R1 9110
uirum clarissimum canularium] uic. can. R1, uc. can. r 1O fratemitatis R1 r,
fratemitati r2' 11 quatenus te poposcerit Rr paternum R1, fratemum r
ll,22. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. 19. Edd. M et MG: ll,2¡.
2 Cumana r r, cum humana corr. in Cumanae r2 ecclesia r, corr.
r2 q( uondam superscr.) R 1

-
REGISTRVM11, 22-23
fraternitati tuae operam sollemniter delegamus. Quam ita te conue-
j nit exhibere, ut nihil de prouectionibus dericorum, rediru, ornaru
ministeriisque, uel quicquid illud est, a quoquam praesumatur
ecdesiae. Et ideo caritas tua ad praedictam ecdesiam ire propera-
bit, et assiduis adhortarionibus derum plebemque eiusdem ec-
desiae admonere te uolumus ut, remoto srudio, uno eodemque
1o consensu talem sibi praeficiendum expetant sacerdotem qui et
tanto ministerio dignus ualeat repperiri, et a uenerandis canonibus
nullatenus respuatur. Qui dum fuerit postularus, cum sollemnita-
te decreti omnium subscriprionibus roborati et dilectionis tuae
testimonio litterarum ad nos sacrandus occurrat. Commonentes
1, etiam fraternitatem tuam ut nullum de altera eligi permittas
ecdesia, nisi force inter dericos ipsius ciuitatis in qua uisitationis
impendis officium nullus ad episcoparum dignus, quod euenire
non credimus, potuerit inueniri. Prouisurus ante omnia ne ad
cuiuslibet conuersationis meritum laicae personae aspirare prae-
20 sumant, et tu periculum ordinis tui, quod absit, incurras.
11, 23
Quendam lohannem 11i.sitatoremecc/esiaeNepesinae constituit, cutus
propriusepiscopusPau/111Neapoli 11isitationismunerefungitur.
¡92, Mari.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO VISITATORI NEPESINO
Quoniam Paulo fratri et coepiscopo nostro N eapolitanae ecde-

siae operam uisitationis iniunximus, idcirco fraternitas tua ecde-
siae Nepesinae uisitationem non desistat assumere, quatenus, exi-
' gente paschali fesriuitate, quicquid sacrorum sollemnitas poscit, te
operante modis omnibus impleatur. Donec igitur quid de persona
praedicti fratris et coepiscopi nostri agendum sit deliberare possi-
mus, ita in cunctis se fratemitas tua sollertem uigilantemque
srudeat exhibere, ut praedictus uir absens nullomodo sentiatur.
6 ministeriique ,., ministerioque R1 n', cf Stud. 1118o 718 properauit

R1, properet Rr' 8 orcationibus R1, corr. 18 ante] ate Rr r2, corr.
R1 ad om. ,.1, hoc add. R1' 19 merito R1, meriti r, corr. r2
ll,2 J· Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 20. &id. M ti MG: ll,26.
5 poscit] possit r2, corr.

MENSE APRIU INDICTIONE X
11, 24
R1u1icianampatriciam uotum 11isitandiloca sanela destr11iJse do/et.
Passiui in eam calumniasa/; impera/orerep11/sas
essemisericordiaedi11inae
reputa/. Amicos Constantinopolitanossal11tat.
J 92, Apr.
GREGORIVS RVSTICIANAE
Episrulam excellenriae uestrae suscipiens uotiuo sum incolomi-

tatis eius nuncio releuarus, optans ut uitam aausque uestros sua
misericordia Dominus et protegat et disponat. V alde autem mira-
rus sum cur deliberatae uiae eundi ad loca sanaa intentionem et
uotum boni operis deflexistis, dum, si quando bonum aliquod
dono Conditoris in corde concipitur, celeri necesse est deuotione
compleri, ne, dum callidus insidiator animum irretire nititur,
subinde impedimenta suggerat, quibus ad effectum minime desi-
10 deria sua mens occupationibus debilitata perducat. Vnde necesse
est excellenciam uestram omnibus impedimentis piis causis obuian-
tibus anteire, et ad fruaum boni operis totis cordis nisibus inhiare,
ut et in praesenti saeculo tranquille uiuere, et in futuro caeleste
regnum ualeat possidere. Illud autem quod scripsistis Passiuum
15 contra uos aliquas molinun fuissecalumnias, pii~imos uero impe-
ratores non solum libenter non audisse sed etiam aspere suscepisse,
cuius hoc fuerit donum perpendite, et ad eum qui hominibus in
hoc saeculo, ne quantum appetunt nocere ualeant, potenter obui-
at, totam spem mentis inflectite, quatenus prauas hominum uo-
20 luntates brachii sui oppositione reuerberet, conatusque eorum ut
consueuit misericorditer ipse confringat.
Gloriosum domnwn Appionem et domnam Eusebiam, dom-
num Eudoxium et domnam Gregoriam mea per uos deprecor uice
salutari.
Mense Aprili (April. r2, Apreli rI, Aprelis RI) indictione X R1 ,., 2, om.
p
ll,24. Codd. Rr r1 2 : Indict. X-XI cap. 21. Edd. M et MG: ll,27.
7 concipitur r, recipicur R1 celeri] cleri R1, corr. 8 irretire M, redire

R1 r 20 reuerberet r, conuertac Rr

REGISTRVM 11, z 5 I I I
U, 3S
Iohanni, episcopoRauennati, agit gralias, quod Castorium, episcopum
Ariminensem, infirmum uisitauerit et Rauennae receperit. Quem ad sese
mitti iubet. lohanni curam delegat episcoporumsuorum, qui ab hostibus
impediti Romam uenire non possunt.
192, Apr.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO RAVENNATI
Dominicis mandatis praecipimur proximos sicut nosmetipsos

diligere eorumque languoribus tamquam propriis infirmitatibus
condolece. Quorum memor uestra fraternitas competenti sibi more
5 Castorium fratrem coepiscopumque nostrum et prius compassione
habita studuit uisitare, et eum postmodum pro excrescenti moles-
tia corporis in Rauennari urbe suscipere. Vnde non solum nos
impensae caritaris sed et Deum uobis fecistis procul dubio debito-
rem, qui in fratris infirmitatem condoluisse probamini, ipsumque
1 o aegrum in sui membri molestia non solum uisicasse sed etiam
suscepisse. Quem quidem ipse pro simplicitate sua illic orclinare
omnimodo rennuebam. Sed perenrium importunitas fecit, ut con-
tradicere nullatenus potuissem. Si autem fieri potest, multum
mihi et ipsi consuletis, si eu.m ad me uel per Siciliam transmittaris,
1 5 si carneo ei non graue iter esse perpendiris.
De episcopis uero ad nos pertinenribus, qui tamen huc pro

interposirione hosrium uenire non possunt, curam uestra fratemi-
tas gerat, ita camen ut pro causis suis ad Rauennatem urbem
nullatenus reuocentur, ne eos hoc tempore uexare aut fatigare in
zo aliquo uideamur. Sed si qua sunt quae in eis uideantur iuste
reprehendi, debent semper per fratemitaris uestrae epistulas admo-
neri. Sin uero aliqua, quod absit, grauiora contigerint, haec ad nos
subtiliter referre uos uolu.mus, ut inquisitionis uescrae testimonio
roborati, quae legibus canonibusque conueniunt, salubri, iuuante
z s Domino, consilio disponamus.
l1,2¡. Codd.Rr ~r 2: lndict. X-XI cap.22. &id. M: 11,JJ; MG: ll,28.

1 Iohanne Rr, corr. 4 quorum r, quod Rr 9 cui Rr ,. infirmitate
,.2 11 sua om., 12 omnímodo r, omnino Rr 15 ei non graue íter edd.,
eum grauiter Rr ,. 17 uestram r2, corr. 20/21 íuste reprehendí r, íniusta
deprehendi Rr 25 Domini ,,

( MENSE MAIO INDICTIONE X)
11, 26
Stephano chartulario Siciliae mandat ut monachos duos remittat, qui

monasterium sancti Georgii,in massa Maratodis situm, reliquerint. Cui
monasterio a massae presbytero noua onera imponi uetat.
¡92, Mai. 19.
GREGORIVS AD STEPHANVM CARTARIVM SICILIAE

DE MONACHIS RESTITVENDIS
Scientes magnitudinem caritaris uestrae toto Dominum corde

diligere, oh hoc ea quae in massis de iure quondam patriciae
recordacionis Iuli contra praecepta Dominica contraque canonum
regulam commissa esse didicimus, ad eius necesse duximus referre
notitiam, quatenus haec quae perpetrara sunt corrigi debeant, et
alii deinceps temptare non praesumant. Insinuatum igitur nobis
est in massa quae nuncupatur Maratodis ab abbate monasterii
10 sancri Georgii quod in eadem situm est duos monachos refugisse,
et unum quidem ex eis iam coniugem accepisse, alium autem
laicum effeaum saeculariter uiuere, cum nec ex familia massae
homines ipsi sed esse liberi asserantur et, uel si condicionem
debuissent, contra Deum erat ut, post adeptum diuini officii
is cultum, ad saecularem uitam atque habitum remearent. Vnde
hortor ut, habita iudicis aeterni considerarione, monachos ipsos
retradi sine dilatione faciaris, uri ne eorum in exemplo aun uestro,
quod absit, peccato ceterorum monasteriorum districtio cllssipetur,
sed magis ut in magnitudinis uestrae solaciis aliis monachis spes
20 gerendi talla submouatur.
Asseruit etiam praedictus abba presbyterum supradiaae massae
nouas monasterio ipsi consuetudines uelle ponere, quae ex tem-
Mense Maio indiccione X om. codd.

ll,26. Codd. Pa1 Pb1 2 J : cap. 4¡ (lndict. X cap. 8). &id. M: ll,28 ; MG:
ll,29.
3 Dominum Pa1 Pb2 J, Deum Pb1 4 marsis P (con-. ex marsi
Pb1) quondam] quod P pacricii P 5 luli edd., uili P 6 duximus]
diximus Pb1 7 hec con-.in he Pa1, ae Pb1, hae Pb2 J 9 masse Pbr ab
om. Pal Pb1 12 massas Pb1, massa Pb1' 14 adepcum] acceprum Pb2,
con-. 15 remearenc] remanerent PbJ 16 considerationem Pa 1 17
retradi] recrahi Pb2, corr. uci ne smpsi (cf Stud. I JOJ.), ut in P in (ante
exemplo) om. Pb1 18 a cecerorum Pb2 19 magnitudini P 20
submobacur P, cf Stud. 1122¡ 22 ponere P, cf Stud. II 177s. quae] qui
Pa1 PIJI 2, quia PbJ, qui PbJ'

REGISTRVM 11, 26-27 113
pore conditi monasterii per tricennale tempus hactenus non fue-

runt ; si quid enim illic munificenriae gratia a fidelibus uiris
2 J oblatwn fuerat, portionem se debere percipere. Quod magnirudo
uescra studeat diligenter agnoscere, et si hoc ab inicio non fuit,
etiam labentibus temporibus aliquid nouiter imponi non conde-
ceat, quam maxime aun exiguae substantiae et monasterium
pauperum esse didicimus, et abbatem ipsum hospitalem omnino
30 esse multorum attestatione didicimus.
Data die XIIII Kalendarum Iuniarum indictione X.
( MENSE IVNIO INDICTIONE X)
11, 27
Mauricio ti Vitaliano magistriJ militum scribit Je timuisse ne milites
qui ad eos mitterentur in manus Ariulfi, duciJ Spoletini, inciderent. Si
Romam Ariulfus pergat, 111a tergo eum insequantur adhortatur.
J 92 (Jun.).
GREGORIVS AD MAVRICIVM ET VITALIANVM

MAGISTROS MIUTVM
Gloriae uestrae suscipientes epistulas Deo gratias egimus, quia

de salute uescra cognouimus. Et de sollicitudine uestra multwn
gauisi sumus, et mox ea quae scripsistis parata fuerunt. SedAfelio
uir magnificus post aduentum hominum uestrorum nobis saipsit
quia in proximo iam Ariulfus esset, et timuimus ne milites qui ad
uos diriguntur in manus eius inciderent. Tamen et hic, in quan-
tum Deus adiuuerit, contra eum filius noster gloriosus magister
10 militum parauit se. Sed et gloria uestta, si huc perexierit ipsa
hostis, quomodo consueuistis, cum auxilio Dei a dorso eius quod
23 trincennale Par 24 si quid enim Ewa/d, si quidem P 25 ablarum

P portione sed Par Ph2, ponione se Phr 28 quam Ph, quia Par 29
pauperium Phr 30 esse Par, ex se Ph didimus Phr
Mense lunio indiaione X om. codd.
ll,27. Codd.Par Phr 2 J: cap. 44 (lndict. X cap. 7). Edd. M: ll,29; MG:
ll,J2.
3 gracia Phr 4 solitudine Phr 6 uir magnificus] um. Par Phi 2,
urm. PhJ 9/10 gloriosus magister militum] gl. mag. mil. Phi 2, gl.mil.
Par, gloria mag.mil. PhJ 10 perexierit Par Ph2 J, perrexerit Pb1, cf
StNd. II 216 11 consuistis Par per auxilium Par ·

I 14 REGISTRVM 11, 27-28
potestis perficite. Speramus enim in omnipotenris Dei uirtutem et
in ipsius beari Petri principis apostolorum, in cuius natale sangui-
na effundi desiderant, quia ipsum sibi contrarium sine mora inue-
1 s nient.
11, 28
Mauricio et Vitaliano magistris militum n11ntiatde fide S11anen.ri11m,
qui cum Ariulfo, duce Spoletino,111is ipse die 11 mensisl11niiicripserit,
de deditioneegerint. l11bet111possessiones
Ari11/fiii Romam tendal deprae-
dentur.
¡92 (l11n.).
GREGORIVS MAVRICIO ET VITALIANO MAGISTRIS MIUTVM

DE DEPRAEDATIONE
Suppliciter gloriae uestrae per filium nosaum Vitalianum, rum

quo et tracrareris, et uerbo et scripto mandauimus. Vndecimo
s autem die mensis Iunii Ariulfus hanc epistulam quam uobis
direximus transmisit. Et ideo relegentes eam uidete si in fide sua
Suanenses quam rei publicae promiserunt perstiterunt. Obsides
dignos de quibus possiris confidere ab eis percipite, et insuper
denuo sacramentis obstringite, reddentes eis quod loco pignoris
1 o sustulistis, et sermonibus uestris eos sanan tes. Si autem manif estis-
sime cognoueritis eos rum Ariulfo de sua subditione locutos fuisse

uel certe obsides ei dedisse, sicut nos Ariulfi epistula quam uobis
direximus dubios reddidit, salubri consilio pernaaantes, ne in
aliquo anima uestra uel nostra de sacramentis grauetur, quicquid
1 s utile rei publicae iudicaueritis peragite. Sed ita faciat gloria uestra
ut neque sit aliquid unde possimus ab aduersariis reprehendi,
neque in quo utilitas rei publicae exigit, quod auertat Dominus,
neglegarur. Praeterea, gloriosi filii, estoce solliciti, quia quantum
comperi hostem collectam habet, et in Narnias dicitur residere, ut
12 speramur Pb uirtuce PbJ 14/15 inueniet P

ll,28. Codd.Pa1 Pbr 2 J: cap. 46 (lndicl. X cap. 9). &id. M: 11,JO;MG:
11,JJ·
1 magister Pbr 2 de praedacione Par Pb2, de depredicatione Pbr, de
deprecacione PbJ 1 Suamenses Pbr, Suanensis PbJ obside Pbr 8
possecis Pb 9 obscingice Pbr 10 subscoliscis Par, substulistis Pb sa-
rances Pbr 11 locucus Pbr 13 direxerimus Pbr reddedit Par Pbr
2 14 quicquid ex quid corr.PbJ 17 aduertat Par 18 stote PbJ 19
Nardias Par Pbr 2, Mardias PbJ

RÉGISTRVM 11, 28-29
20 si hic cursum, Deo sibi irato, mittere uoluerit, uos loca ipsius,
quantum uos Dominus adiuuauerit, depraedate, aut cene scukas
quas mittiris sollicite requirant, ne dolens faaum ad uos discurrat.
MENSE IVLIO INDICTIONE X
11, 29
lustino,praetori Siciliae, uonnn, episcopumCatanen1em,a fa/Jis crimi-

nibus purgatum commendat.
J 92, Jul. J
GREGORIVS IVSTINO PRAETORI

DE I.EONE EPISCOPO SVSCIPIENDO
Habet hoc proprium antiqui hostis inuidia ut, quos in prauo-

rum acruum perpettarionem, Deo sibi resistente, decipere non
s ualet, opiniones eorum falsa ad praesens simulando dilaceret.
Quoniam igitur quaedam contra sacerdotale propositum de Leone
fratte et coepiscopo nostto sinister rumor asperserat, uaum uera
essent distriaa diutius fecimus inquisirione perquiri, et nullam in
eo de his quae diaa fuerant culpam inuenimus. Sed ne quid
10 uideretur omissum, aut nostto potuisset cordi dubium remanece,
ad beati Petti saaarissimum corpus distriaa eum ex abundanti
fecimus sacramenta praebere. Quibus praestitis, magna sumus
exsultatione gauisi, quod huiuscemodi innocentia eius euidenter
enituit. Pro qua re gloria uestra praediaum uirum cum omni
1 1 caritate suscipiat, et reuerentiam ei, qualem sacerdori decet, exhi-
beat ; nec quaedam cordibus remaneat de his quae iam sunt
20 huc PbI iratum PbJ 21 suculcas Pb1 22 quos Pb mittecis

Pal discurrant Pb2, corr.
Mense Julio indictione X R1 n 2, om. P
ll,29. Codd.Rr rr 2 : lndict. X-XI cap. 2J ; Par Pbr 2 J : cap. /2 (lndict.
X c,ip.¡). &id. M: 11,JJ; MG: 11,JO.
1 Iustino praetori Rr r, ad lustinianum Pb, ad lustiano Pa1 2 de Leone
episcopo suscipiendo om. R r, de iuramcnto add. PbJ 4 pcrpetracione
Rr S falsasRr adad Pbr 6 sacerdocalem P r, corr.,.2 praepositum
PbJ 8 perquirí et Rr,. Pb2', pcrquiret Par Pbr 2, perquirere PbJ 9 quae
postin co aád.P 11 Petri Rr r, pcr P seddel. PbJ districca R1 r, perstricta
P 12 sum Par 14 omnia Par

REGISTRVM 11, 29-30
purgata dubietas. Sed ita suprascripto uos episcopo deuorissime
oportet in omnibus adhaerere, ut congrue decenterque Deum in
eius persona uideamini ruius minister ese honorare.
20 Daca die 111Nonarum luliarum indiccione X.
11, 30
Eusebiumabbatemreprehendit,quod communionema Maximiano, epis-

copoSyracusano,ob/atamrecusauerit.Centumsolidosei per Petrumsubdia-
conum transmittit.
J 92, Jul.
GREGORIVS EVSEBIO ABBATI

DE SVBIECTIONE EPISCOPI SVI
Credat mihi caritas tua quia ualde contristatus sum de tristitia

tua, ac si in te ipse iniuriam pertulissem. Sed rum postmodum
agnoui quia, etiam reddente reuerentissimo uiro fratre et co-
episcopo nostro Maximiano grariam atque communionem, tua
dilectio ab eo communicari nolebat, cognoui et illud prius iustum
fuisse quod factum ese. Seruorum Dei humilitas in afHicrionis
tempore deber apparere. Qui uero se contra praepositos suos
10 erigunt, profecto ostenditur quia serui Dei esse contemnunt. Et
quidem ab illo hoc quod factum est fieri minime debuit, a te
tamen debuit omnia humiliter suscipi ; et rursum rum gratiam
reddebat, ad eum rum gratiarum accione debuit occurri. Quod
quia ita a te factum non ese, ad hoc cognosco quia nobis omnino
15 lacrimarum opus ese. Non enim grande ese his nos esse humiles
a quibus honoramur, quia hoc et saeculares quilibet faciunt, sed
illis maxime esse humiles debemus a quibus aliqua patimur.
17 suprascripto om. P episcopis rI 19 personam P honorari

Pb 20 data etc. om. R1 r 111om. Pb2 lun. pro lul. Pal
ll,30. Codd.R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 24; Par Pbr 2 J: cap. 41 (lndict.
X cap. 4). &id M: ll,36; MG: ll,31. ·
2 de subiectione episcopi sui om. Rr r sui om. Pbr 4 ac] hanc
Par iniuriam ipse R1 r 5 reddencem Par 6 communem Pbr 617
tuam dilectione Pa1 8 quod ut PbJ 9 apare Pa1 poscposicos
Pb1 10 esse serui Dei P hostem ante contemnunt add. PbJ 11 a te]
ante Pbr, corr. 12 omnia Rr P, omni r humilitace rr r2'" sursum
Par gracia Pbr 13 accionem P 14 a te Rr r PbJ, anee Par Pbr 2
15 humilis Pbr 16 quilibet R1 r, quibus libent P 17 humiles om. P

REGISTRVM11, 30-31 117
Psalmista dicit : Vide humilitatem meam de inimicis meis. Nos

cuius uitae sumus, qui humiles esse etiam patribus nolumus ?
20 Proinde, dilectissime fili, rogo ut omnis amarirudo de corde ruo
ttanseat, ne fortasse finisuicinus sic, et anciquus hoscis per iniquica-
tem discordiae uiam regni caelestis incercludat.
Praeterea centum solidos per Pecrum subdiaconem dilectioni
ruae dare fecimus, quod peto uc absque iniuria sui suscipiac.
11, 31
lohannem, expu/Jum episcopum Lissitanum, uacuae ecclesiat Scy/laci-
nae, dum Lissus ab hostibus teneatur, praeesse iubet. Cf formulam LD
Ciar. 6.
¡ 92, lul.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO SQVILLACINO

DE ORDINIBVS SACRIS
Pastoralis officii cura nos admonet destitutis ecclesiis proprios

constiruere sacerdotes, qui gregem Dominicum pascorali debeant
s sollicirudine gubemare. Propterea te Iohannem ab hostibus capti-
uacae Lissitanae ciuitatis episcopum in Squillacina ecclesia cardina-
lem necesse duximus constituere sacerdocem, ut et susceptam
semel animarum curam inruiru fururae retribucionis impleas, et
licet a tua, hoste imminente, depulsus sis, aliam quae a pascore
10 uacac debeas ecdesiam gubemare, ita tamen ut, si ciuitatem illam
ab hostibus liberam effici et, Domino procegente, ad priorem
scarum contigerit reuocari, in eam in qua prius ordinatus es ecde-
11,JO. 18 Ps. 9, 14.
19 humilis Pbr 20 omnes Par 21/22 per iniquitatis discordia

P 22 interducat Pbr 23 dileaionis PbJ 24 dari Rr quod P, quos
Rr ,. sui om. Pbr
11,JI.Codd.Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 21; Par Pb1 2 J: cap. JO (lndict.
X cap. 1 J). &Id. M ti MG: 11,Jl·
1 Iohanne Rr lohanni episcopo om. P Squillarino Pbr 2 de ordinibus
sacris om. Rr ,. 3 ecclesiae r2 Pb, corr. Pb2 5/6 captiuitatae PbJ 6
Lisicanae P Squillacena Rr r2' 1 suscepta ,. P 8 cura r, curam om.
P 9 a rua Rr, a rue r, a ruo Par, at tuo Pb 10 si om. P, superscr.Rr 11
ah om. ,. hostilibus r, corr. r2 propriorem Rr 12 statu P et ante
prius add. ,. es prius ordinatus Rr est proes Pbr

118 REGISTRVM 11, 31-32.
siam reuertaris. Sin autem praedicta ciuitas continua captiuitatis
calamitate premitur, in hac in qua et a nobis incardinatus es debeas
1 s ecdesia permanece. Praecipimus autem ne umquam illicitas ordi-
naciones facias, ne bigamum aut qui uirginem non est sortirus

uxorem aut ignorantem litteras uel in qualibet pane corporis
uitiatum, paenitentem uel curiae aut cuilibetconditioni obnoxium
ad sacros ordines permittas accedere. Sed si quos huiusmodi reppe-
20 reris, non audeas promouere. Afros passim uel incognitos peregri-
nos ad ecdesiasticos ordines tendentes milla racione suscipias, quia

Afri quidem aliqui Manichaei, aliqui rebaptizati, peregrini uero
plwimi etiam in minoribus ordinibus constituti fortiori de se
praetendisse honori saepe probati sunt. Admonemus etiam frater-
2 s nitatem ruam ut in commissis sibi animabus sollerter inuigilet, et
animarum magis lucris quam commodis uitae praesentis intendat.

In continendis ac disponertdis ecclesiae rebus diligens exsistat, ut
omni ex parte susceptum digne te gessisse pastoris officium uentu-
rus iudex, cum ad iudicandum uenerit, debeat approbare.
11, 32
lohanni, episcopoScy//acino,uisitationemecclesiaeCrotoniensiscommit-
tit. Cf formulam 11,22.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO SQVILLACINO
Obinun anristitis directa relatio nobis patefecit. Quapropter

uisitationis destitutae ecclesiaefratemitati tuae operarn sollemniter
13 reuenatis Pa1 captiuicas PbJ 14 et a Rr Par Pb1 2, et ad PbJ,

a r1, et (superscr.a) ,.2 cardinatus R1' 15 praecipimus] praecimus ,.2,
co". autem om. Pa1 15/16 ordinatione Pb1 16 ne] nec r2 aut om.
P 18 uel curiae aut LD, om. R1, curiae aut om. r, in curiae aut P (trad. in
Pb2) condicione Pb1 19 accidere Pa1 20/21 uel ante peregrinos add.
Pb2 22 aliqui ante Manichaei om. R1 r Manichaei ex monachi '°"·
Pb1 23 constiruti sunt PbJ fonioris r2 (sed del. -set sequensde) Pa1 Pb2
J, fonioribus Pb1 24 honoris P 25 ut in] non in Pb2, '°"· 26
commodis] comdis Pbr 21 ac om. R1 rebus ecclesiae Pa1 21 /28 ut
in omni PbJ 28 gessisse] egisse R1.
ll,p. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 26. &id. M: 11,JI; MG: ll,39.
2 Cocronae ciuitatis antt antistitis add. MG sed cf de hac epistula e notiJ
scribarum in registrum relata Stud. 11 7 s. relatio ex delatio e°". Rr, ex
relacione r2 nobis om. r2, in ras. R1

REGISTRVM 11, 32-33-34 119
delegamus. Quam ita te conuenit exhibere, ut nihil de prouectioni-

1 bus dericorum, omatu, ministeriisque, et cetera.
11, 33
Crotoniensihuspraecipit ut lohanni uisitatori oboediantet episcopum
eligant. Cf. eandemformu/am IV, 39, V, 22, IX, 82, 101, 140, 186,
XIII, 1 J, 18.
¡92, Jul.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI COTRONAE
Vestri antistitis obirum cognoscentes, curae nobis fuit destitutae

ecclesiae uisitationem fratri et coepiscopo noscro Iohanni sollem-
niter delegare. Cui dedimus in mandatis ut nihil de prouectionibus
dericorum, reditu, ornatu ministeriis et cetera.
11, 34
lohanni, episcopoRa11ennati,causam Wi/andi contraGauinianum dia-
con11mdii11dicandamdelegat.
¡92, Jul.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO RA VENNA
Iurgantium controuersias celeri sentencia terminare et aequitati

proculdubio conuenit et uigori. Quia ergo Vuilandus lator prae-
sentium fraternitatis ruae cognitionem implorar, diaconem Gaui-
s nianum, contra quem se habere causam commemorat, fraternitas
tua ad suum faciat accersire iudicium. Et amota dilatione, causae
ueritatem subtili inquisitione discutiat, et quaecumque iustitiae
ordo diaauerit ac rua fuerit sentencia definitum, et obseruare et
implere partes modis omnibus compellantur.
5 praesumas add. r2 po11ministeriisque et cetera exp. r2

11,JJ. Codd.R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 27. &id. M: ll,J9; MG: ll,40.
1 blebi , Cothronae r, Corona Rr 5 minisceriis Rr r, 1uperscr.r2
praesumac et ceterum ,2, q11oddel.
II,U· Codd. R1 r1 2 : lndict. X-XI cap. 28. &id. M : ll,40 ; MG: ll,41.
1 Rauenna R1 r2, Rauennae r 1 r2' 3 Vuilandus r, Vilinandus R1

120 REGISTRVM 11, 3 ~
11, 3S
Felici, episcopoAcropolitano,uisitationemecclesiarumVelinae, Buxen-
tinae, Blandanae iniungit.
J 92, lul.
GREGORIVS FEUCI EPISCOPO DE ACROPOLIM VISITATORI

PROVINCIAE LVCANIAE
Quoniam Velina, Buxentina et Blandana ecdesiae, quae tibi in

uicino sunt constitutae, sacerdoris noscuntur uacare regimine,
propterea fraternitati ruae earum sollemniter operam uisitationis
iniungimus, illud prae omnibus commonentes ut, ubicumque
praefatarum ecdesiarum siue dioceseos earum uel diacones siue
religiosae personae inuentae fuerint, districte ac canonice ut uiuant
modis omnibus studebis. Nec passim eis in qualibet re sit exceden-
1 o di licencia. Sed tuo moderamine atque prouisione inculpabiliter in
qua sunt conuersatione uel habitu perseuerent, sciturus quia, si

quid secus accesserit, tuo neglectui modis omnibus imputari. Pres-
bíteros quoque uel diacones, si in aliquibus ecdesiis praeuideris
ordinandos, si tales personae fuerint qui canonicis regulis uel uitae
1 s qualitate nullomodo reprobentur, habebis per omnia ordinandi
licentiam. Ministeria uero earundem ecdesiarum ubi sint recondi-
ta, sollicita indagatione perquire. Quibus repertis ad nostram
notionem perducere festinato, ut cognoscentes, quid fiendum sit
adiutore Domino disponamus.
11,JJ•Codd.Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 29. Edd. M: 11,/J; MG: ll,12.

1 Aeropoli r 3 Velsua Rr Vuxentina r ecclesia rr, ecclesie ;,, ras.
Rr 6 ubicumque Rr, ubi r 7 diacone si siue r2 8 ac om.r2 11/12
de quia ... imputari cf Synt.Forsch. 2 J J 12 tui r2, corr. imputabitur
r2' 13 ecclesisie R1 15 reprauetur r2, reprauenrur r2' 18 notitionem
rI'

REGISTRVM 11, 36-37 121
11, 36
Lucillo, epiJcopoMe/itensi, mandat, cogat c/erico11uo1
po11eJJiones
eccle-
siae Africanae tenentes, ut earum pensionem so/uant.
J 92, Jul.
GREGORIVS LVCILLO EPISCOPO DE MELITA
Officii nostri decet ualde praepositum subiectis magnopere

suadere ut rebus debeant seruare fidem in placicis, ne, dum incon-
siderate lucrandi rapiuntur srudio, pacificam uertant conuentio-
s nem in iurgium. Peruenit itaque ad nos fraternitatis tuae clericos
cerras Africanae tenentes ecdesiae, quod pensionem earundem
possessionum dare contemnant. Quod si uerum ese et ad fracerni-
tatis ruae haec sunt perlara notitiam, rua in hoc desidia eorum
culpa nuttita ese. Ob quam rem scriptis te praesentibus admone-
1 o mus quatenus ad persoluendam pensionem nulla mora nullaue
excusarione eosdem dericos uti permittas. Sed si fidem honestatis

contemplatione seruare postponunt, tua· distriaione compulsi,
quae rationi conueniunt cogantur implere. Nam si huius rei ad nos
denuo querella recurrerit, et de te aliam habere aestimationem
1 5 incipimus et in illos ut dignum ese uindicamus.
11, 37
Benenato, episcopoMisenati, curam Cumanae ecclesiaecommittit, quam
cum Misenati coniungi iuhet.
J 92, Jul.
GREGORIVS BENENATO EPISCOPO
Et temporis qualitas et uicinitas nos locorum inuitat ut Cuma-

nam atque Misenatium unire debeamus ecdesias, quoniam nec
longo a se itineris interuallo seiunctae sunt nec, peccatis facienti-
ll,J6. Codd. Rr r1 2: Indict. X-XI cap. Jº· Edd. M: ll,44; MG: ll,4 J·
2 decet) debet R1, '°"·
praepositum] propositum R1' r2', uel propo-
situm rr 3 debeat r, r2 '°"·3/4 inconsiderati R1 r2 6 eorundem r,
corr. r2 8 tua in] tuam r2., '°"·
ll,Jl· Codd. R1 J rr 2: lndict. X-XI cap. JI. Edd. M: ll,4¡; MG: ll,44.
1 Benato RJ, '°"· 3 Misimatium RJ, Misinacium r ecclesiam RJ,
ecclesiae r2, corr. nec R, haec r2, hae r1 4 longe R r

122 REGISTRVM 11, 37-38
bus, tanta populi multirudo ese, ut singulos sicut olim fuit habere
debeant sacerdotes. Quia igitur Cumani casai sacerdos cursum ·
uitae huius expleuit, utramque nos ecdesiam praesentis auaorita-
tis pagina unisse tibique commis~ cognosce, propriumque te
utrarumque ecdesiarum seico esse pontificem. Et quaeque ribi de
10 earum patrimonio uel deri ordinatione siue promocione iuxta
canonum statuta uisa fuerint ordinare atque disponere, habebis ut
proprius reuera sacerdos liberam ex nostrae auaoritatis consensu
acque permissione licentiam. Vbi uero commodius ac utilius esse
prospexeris habitato, ita sane ut alteram ecdesiam, a qua corporali-
1 s ter ad praesens es absens, sollicita prouidentique cura disponas,
quacenus diuina illic mysteria sollemniter, auxiliante Domino,
peragancur. Fratemicas ergo roa tanto in adhonarione populi
lucrandisque animabus sollicitiori cura semper inuigilet, quanto se
unitarum ecdesiarum gubemarionis onera suscep~ cognoscit.
lohanni,epiJcopoRa11ennati,cMmde a/iis rebussmbit 111m de pace c11m

Langobardisine11nda,de caMsaepiscoporum Histria,, de captiMisFanensi-
bus redimendis,de Natali, archiepiscopo
Sa/onitano,ti de Ma/choepiscopo,
a qMorationespatrimonii Da/matini postu/at.
¡92, Jul.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO RAVENNA
Quod multis uestrae beatitudinis minime respondi, non hoc

torpori meo sed languori deputare. Quia, peccatis meis facienri-
bus, eo tempore, quo Ariulfusad Romanam urbem ueniens alios
occidit, alios detruncauit, tanta maestitia affeaus sum, ut in coli
6 debeat r2 1 ucrasquc nos ecclesias rr (nos exp. Rl) 8 nos ante

unisse add. R1 propriumque] primumque RJ 9 scito RJ r2, scitote Rr
rr et quaeque R1 ,., ea quaeque RJ 10 cleri Rr RJ' r2', clero RJ
,. siuc om.rr ucl ante iuxta add. RJ, ue add. ,. sed del. r2 11 fuerint]
fuerunt RJ, corr. 12 ex auctoritatis nostrae Rr, nostrae om. RJ . 14
perspexeris RJ altera ecclesia r2 15 absens es Rr r1, es absens in ras.
RJ absollicita RJ 17 adortatione] adomatione RJ, corr. populi om.
,. 18 semper Rr rr, nuper RJ r2, q"od corr.RJ in nunc per(uigilet), del. r2
et s"perscr.cauce semper
ll,J8. Codd.R1 J r1 2 .·lndict. X-XI cap. J2. &id. M: 11,/6; MG: 11,/J·
1 Rauennae ,., Rauennati RJ 2 multis] scripcis add. Rr', post minime
s"per1cr.consultis RJ' 3 torpori] corpori rr 4 quo sMptrscr.Rr' Auri-
ulfus RJ Romanam] Romam RJ

REGISTRVM II, 38 123
molesriam caderem. V alde autem mirabar quid esset quod illa
mihi notissima sollicitudo uestrae sanctitatis huic urbi meisque
necessitatibus minime prodesset. Sed scriptis uestris discurrenribus
agnoui uos quidem sollicite agere sed tamen apud quem agere non
10 habere. Peccaris ergo hoc meis reputo, quia iste, qui nunc interest,
et pugnare contra inimicos nostros dissimulat et nos facere pacem
uetat, quamuis iam modo, etiam uelit, facere omnino non possu-
mus, quia Ariulfus exercirum Auaarit et Nordulfi habens eorum
sibi dari precaria desiderat, ut nobisrum .loqui aliquid de pace
IS dignetur.
De causa uero episcoporum Histriae omnia quae mihi uestra
fraternitas scripsit ita esse iam ante deprehendi in his iussionibus,
quae ad me a piiMirnis principibus uenerunt, quatenus me interim
ah eorum compulsione suspenderem. Ego quidem pro his quae
10 scripsistis zelo atque ardori uestro ualde congaudeo, debitoremque
me uobis multipliciter faaum profiteor. Scitote tamen quia de
eadem re serenissimis dominis rum summo zelo et libertate
resaibere non cessabo. Mouere autem uos non debet praefati
excellentissimi uiri Romani paaicii animositas, quia nos quantum
1 s eum loco et ordine praeimus, tantum si qua sunt eius leuia tolerare
mature et grauiter debemus.

Si quando tamen est aliquando locus oprinendi, agat apud eum
fraternitas uestra, ut pacem rum Ariulfo, si ad aliquid parum
possumus, faciamus, quia miles de Romana urbe tulrus est, sicut
30 ipse nouit. Theodosiaci uero qui hic remanserunt, rogam non
accipientes, uix ad murorum quidem custodiam se accommodant,
et destiruta ab omnibus ciuitas, si pacem non habet, quomodo
subsistet?
Praeterea de puella, de qua scripsistis nobis, quae de captiuitate
3 s redempta est, ut requiri qualiter orta sit debuisset, sciat sanctitas
uestra quia ignota persona non facile inuestigari potest. Illud
8 prodesset] dirigeret add. ti del. R1 9 agnouimus (1uper1cr.uos)

RJ agere ,., ageret Rr r2', agerem RJ, agerecis RJ', cf Stud. 11136 10
haberet R1, haberem RJ deputo R1 isce om. R, 1uper1cr. R1 12 etiam
R, r2, etiamsi rJ (1uper1cr. si R1 r2) cf. Stud. 111JO 12/13 possumus] sed
add. seddel. R1, possimus RJ' 13 Nordiulfi RJ, corr. 14 precari R, corr.
RJ in precaria el superscr.precia 15 dignentur RJ' 17 iam ante] wnante
R1, corr.,amanter RJ 20 scripsistis RJ, scriptis in scripsisci corr.R1, scribsisti
r1, scribisci corr. in scripsisti r2 ardore RJ R1', corr. RJ 21 factum]
cautum RJ profitcr r2, corr. 22 re super1cr.RJ 23 scribere R, corr.
R1 24 excellencis RJ, excellenti ,.,, excelus. r2, del. (in marg.excellentissi-
mi) 27 aliquando R1 r, aliquis RJ, cf. Stud. I J9 J. 28 parum] patrum
RJ, corr. 29 milis r2, corr. 30 Theoclesiaci RJ, corr. 3 5 requirit
r2' debuissec sciat om.,. scit R, corr.R1 36 ignora caRJ persona est r2

autem quod dicitis ut is qui ordinatus est iterum ordinetur, ualde
ridiculum est et ab ingenii uestri considerarione extraneum, nisi
forte quod exemplum ad medium deducitur, de quo et ille iudi-
4o candus est qui tale aliquid fecisse perhibetur. Absit enim a frater-
nitate uestra sic sapere. Sicut enim baptizatus semel baptizari
iterum non debet, ita qui consecratus est semel in eodem ordine
iterum non ualet consecrari. Sed si quis cum leui forsitan culpa ad
sacerdotium uenit, pro culpa paenitenria indici debet et tamen
4S ordo seruari.
De Neapolitana uero urbe excellentissimo exarcho instanter
imminete. Quia Arogis, ut cognouimus, cum Ariulfo se fecit, et
reipublicae contra fidem uenit, et ualde insidiatur eidem ciuitati,
in qua si celeriter dux non mittitur omnino iam inter perditas
so habeatur.
De hoc uero quod dicitis incensae ciuitari Seueri scismatici
elemosynam esse mittendam, idcirco ita uestra fraternitas senrit,
quia quae contra nos praemia in palacio mittat, ignorat. Quae etsi
non transmitteret, nobis considerandum fuit quia misericordia
ss prius fidelibus ac post est ecdesiae hostibus facienda. Iuxta quippe
est ciuitas Fanum, in qua mulri captiuati sunt, ad quam ego iam
transacto anno transmittere uolui, sed inter hostes medios non
praesumpsi. Videtur ergo mihi ut Claudium abbatem rum ali-
quanta pecunia ibi transmittere debeatis, ut !iberos quos illic pro
60 precio suo in seruitio teneri inuenerit, uel si qui adhuc captiui sunt,
redimat. De summa uero eiusdem pecuniae transmittenda, uobis
certum sit quia quicquid uos decernitis mihi placet. Sin autem
cum excellentissimo uiro Romano patricio agitis ut pacem facere
cum Ariulfo debeamus, ego ad uos personam aliam ttansmittere
6 s paratus sum, rum qua mercedis causae melius fiant.
De fratre autem et coepiscopo nostro Natale ualde contristabar,
quod de illo quaedam superba cognoueram. Sed quia mores suos
38 ab om. Rj 39 reducicur Rr 40 enim om. Rj, superscr. autem 42

qui om. R ese om. R 44 indicie r2, corr. 46 excellentissimi R1, corr.,
excellenti Rj, excell. r 47 imminete] indici add. r1 Aregis r2, Arigis
r1 Ariufo R 1, Arifiulfo r 2 se fecit R 1 r, refecit R j 48 contra fidem
reipublicae Rj insidiacus Rj r2, co,,.., r2 49 in quam Rj si om. r,
1uper1cr. r2 iam pro dux Rj 50 haberur ,., Rj' r2' 51 de om.
Rj ciuitatisaueri R r scismaticis Rj 52 ita om. r 53 palatium
r1 ignorar ex ignora corr. Rj et 1uperscr. uel ipsa ciuitas 55 post] postea
1uperJCr.Rj post est] potest r1 ecclesiae r2 r1', ecclesia r1, ecclesiarum
in ras. R1, et Rj 57 transmittere r, mittere R 59 ut Rj r1, et R1
r2 60 inuenerit r1 Rr' Rj' r2', inuenet R1, inuenit Rj r2 uel r R1', uc
R, aut Rj' 63 excellenti Rj 65 cum qua mercedis causae melius fiant
om. el add. in marg. Rj 66 Natali R1' 67 superbia r2, corr.

REGISTRVM 11, 38-39
ipse correxit, meam tristitiam simul meipsum uincendo consolatus
est. Pro qua re fratrem et coepiscopum noscrum Malchum admone
70 ut prius ad nos ueniat, raciones suas ponac, et tune demum alibi,
ubi necesse ese, proficiscatur, et si eius acrus bonos cognoscimus,
ei fortasse hoc ipsum pacrimonium quod tenuit restituamus.
11, 39
Columbo,epiJcopoNumidiae, mandat ut in episcoporumconcilio,una
cum Hilaro chartu/ario, de diaconisPudentianae ecc/esiaeet Maximiano
a DonatiJtis corruptoiudicium facial.
J 92, Jul. ( 2 3).
GREGORIVS COL VMBO EPISCOPO
Notum est; carissime in Christo frater, quod antiquus hoscis,

qui primum hominem de paradisi deliciis in hanc aerumnosam
uitam callida persuasione deposuit et in eo, iam tune, humano
generi poenam mortalitatis inflixit, eadem nunc calliditate ouium
Dominicarum pastores, quo facilius gregem capiat, transfusis
conetur uenenis inficere et iure iam pocescati propriae uindicare.
Sed nos qui, licet immeriti, sedem apostolicam uice Petri apostolo-
rum principis suscepimus gubemandam ipso pontificarus officio
10 cogimur generali hosti quibus ualemus nisibus obuiare. Porrecta
igitur peticione insinuauerunt nobis praesentium !atores Constanti-
us et Mustelus, ut asserunt ecdesiae Pudentianae diacones Numi-
dia prouincia constitutae, Maximianum ecdesiae eiusdem antisti-
tem in loco quo deget, corruptum praemio Donatistarum, episco-
1 s pum noua licencia fieri permisisse, cum, etsi hoc anterior usus
permitteret, manere atque persistere fides catholica prohiberet. Oh

hoc ergo fraternitatem tuam scriptis praesentibus necessario duxi-
mus adhortandam ut, ueniente ad se Hilaro chartulario nostro,
adunato episcoporum uniuersali concilio, habito prae oculis terrore
68 simul et RJ 70 et raciones RJ 72 fortasse] add. ubi necesse ese

ut R1 r2 (del. ut r2), necesse est ut RJ rI, repetentesuerba modoscripta
ll,J9· Codd.R1 J r1 2: lndict. X-XI cap. JJ· &id. M: ll,48; MG: ll,46.
3 de paradyso deliciarum R1 5 infiexit R r2, e°". 7 conetur r RJ,
conatur R1 RJ' iam] miserum RJ 9 suscemus RJ gubemandum RJ,
corr. 12 ut R r2, et rI 14 quo] que R1, corr. degit r2' praemio]
postmodum RJ 18 se R1 r2, te RJ rr carthalario r2, corr. 19 habeto
Rr, corr.

REGISTRVM 11, 39
20 uenturi iudicii, causa eadem subtili ac sollerti debeat indagatione
perquiri. Et si capirulum hoc a praesentium latoribus praedicto
episcopo documentis idoneis fuerit approbarum, a dignitate offi-
cioque quo fungitur modis omnibus degradetur, ut et ille ad
paenicentiae lucra per agnitionem delicti redeat, et ceteri temptare
2 s talia non praesumant. Aequum enim est ut, qui Iesum Chriscum,
dominum nosaum, haerecico, accepta pecunia ut fertur, uendidit,
ab eius uidelicet sacrosancti corporis ac sanguinis tractandis myste-
riis submouatur. Si qua autem inter eos extra crimen hoc damno-
rum quorundam uel priuatorum negotiorum, sicut et peritio dia-
30 conorum ipsorum continet, uersarur intentio, hanc tua fratemitas
cum praedicto chartulario noscro probata cognitione perquirat, et
inter utramque partem iustitia procedente definiat.
Porro autem praesentium latorum insinuatione didicimus Dona-
tistarum haeresem pro peccatis cotidie dilatari, et ualde piures,
3s data per uenalitatem licencia, post catholicum baptisma a Donatis-
tis denuo baptizari. Quod quam graue sit, frater, oportet nos tota
mentis intencione perpendere. Ecce lupus Dominicum gregem non
iam in nocte latenter sed in aperta luce dilaniat, et nos eum grassari
in ouium nece cernimus, et nulla ei sollicitudine, nullis uerborum
40 iaculis obuiamus. Quos ergo fructus Domino multiplicati gregis
oscendemus, si et ipsum quem pascendum suscepimus ociosa
mente cernimus a bestia deuorari ? Studeamus igitur cor noscrum
terrenorum pastorum imitatione succendere, qui hiemales noctes
imbribus geluque constricti ducunt saepe peruigiles, ne uel una
4s ouis, et non forte utilis, pereat. Quam etsi insidiator ore uoraci
momorderit, quomodo satagunt, quibus cordis anhelant aestibus,
in quibus uocibus ut eruant captum pecus, angustia stimulante,
prosiliunt, ne a gregis domino quicquid per incuriam perdiderint
exigarur ? Vigilemus ergo, ne quid pereat, et si caprum forte quid
so fuerit, uocibus diuinorum eloquiorum ad gregem Dominicum
reducamus, ut ille qui pastor pastorum est uigilasse nos circa ouile
suum suo dignetur misericors iudicio comprobare. Hoc quoque
uos necesse est sollerter attendere ut, si qua contra !atores praesen-
20 causam eandem Rr 21 perquirere add. in marg. Rr 25

praesumant] praemant rr, corr. 26 quem po11 nostrum add. R r2, del.
Rr uenumdedit r2 27 et sanguinis RJ 28 submobatur Rr, sub-
moueacur Rr' RJ r 31 probara] pribata R r2, corr.Rr r2 34 heresem Rr
r, heresim Rr' r2', hereses RJ latari Rr, corr. 35 licenciam r, corr.
r2 35/36 Donatistas Rr, corr. 36 nos] uos Rr' 38 eum] cum
Rr crassari r2' 39 necem Rr 41 ostendimus RJ rr ·parcendum r2,
corr. 42 cor nostrum] nostrorum RJ, 1uper1cr.uel nos horum 43 imita-
tioni succedere RJ' qui] quod RJ, corr. 48 prosilio RJ domini
r1 49 exigancur RJ

REGISTRVM 11, 39-40 127
tium eiusdem episcopi fuerit recta petirio, subtili debeat indagatio-

5 ~ ne perqui.ri, et si fortasse ipsi quoque pro sua culpa iure feriendi
sunt, eis pro eo quod ad nos fatigati sunt nequaquam censemus
esse parcendum.
11, 40
Dominico, epiicopo Carthaginitnii, initum pontificatum quamuii iero
admodum gratulanti gratia.r agit. De eccle1ia1tici1priuilegiii ieruandii
addit.
J 92, 111/.2 J·
GREGORIVS DOMINICO EPISCOPO CARTAGINENSI
Perlatas ad nos serius per Donatum atque Quoduultdeum

reuerentissimos fratres et coepiscopos nostras nemon et Victorem
diaconum uel Agilegium notarium uestrae fraternitatis epistulas
, summa cum gratularione suscepimus. In quarum etsi nos susri-
nuisse dispendium [de] tarditate putauimus, tamen de uberiori
repperimus caritate compendium, ut hac clilatione temporis non
interrupta uideatur sed nutrita dilectio, quam, miserante Domino,
contemplarione sacerdotii, lectionis usu aetatisque in uobis cog-
10 noscimus iam maturitate fundatam. Non enim tam large de te
flueret, si in tuis plurimas uenas mentibus atque uberrimas non
haberet. Hanc ergo matrem custodemque uirtutum, frater sanctis-
sime, incon~ stabilitate teneamus. Nullae in nobis eam subdo-
lorum linguae imminuant, nullae antiqui hostis insidiae corrum-
1 5 pant. Haec namque diuisa iungit et coniuncta custodie. Haec
humilla sine rumore subrigit. Haec erecta sine deiectione submittit.
Per hanc uniuersalis ecdesiae unitas, quae est compago corporis
Christi, exaequarione mentis gaudet in singulis, cum sit ei dispari-
litas in diuersitate membrorum. Per hanc eadem membra et alieno
20 gaudio in suis affiictaexsiliunt, et alienis maeroribus etiam in suis
1aetacontabescunt. Teste enim magistro gentium, dum Ji quid
11,/0. 21/23 I Cor. u,16.
56 eis pro eo quod ad nos fatigati sunt om. RJ 57 data men. Ag.
indiaione decima add. RJ, q11odante epis111/amin R ,. seq11entem
(ll,41) in
archetypo/11i1
ll,40. Codd.R1 ,., 2: lndict. X-XI cap. J9· &id. M: 11,/7; MG: ll,¡2.
1 Cartaginense Rr 2 Quouultdeum Rr 6 de r, erad. Rr 11 in
ruis Rr r2, inrus rr 1S indiuisa codd. 19 lieno rr

128 REG ISTRVM 11, 40
patitur unum membrum,compatiunturcetera membra,et si gloria-
tur unum membrum,congaudentomnia membra,uos non ambigo
de nostra perturbatione ingemiscere, cum nos omnino cerrum sit
2 s de uestra pace gaudere.
Quod uero ordinationi nostrae fraternitas uestra congaudet,

affectum mihi incegerrimaecaritatis exhibet. Sed ex consideratione
huius ordinis mentem meam fateor transuerberat uis doloris.
Graue namque est pondus sacerdotii. Prius quippe sacerdoti neces-
30 se est ut ceteris ad exemplum uiuat, ac deinde seruandum ut
mentem per extensa exempla non eleuet. De praedicationis semper
ministerio cogitet, intentissimo timore consideraos quod recessurus
ad percipiendum regnum Dominus et talenta seruis tribuens di-
cat : Negotiamini dum uenio. Quod profecto negotium tune uere
3 s nos agimus, si uiuendo et loquendo proximorum animas lucra-
mur, si infirmas quosque caelestis regni gaudia praedicando in
superno amore roboramus, si proteruos ac tumidos gehennae
supplicia terribiliter insonando flectimus, si nulli contra ueritatem
parcimus, si supernis amicitiis dediti humanas inimicitias non
40 timemus. Quod nimirum exhibens, quasi quoddam se sacrificium
obtulisse Deo psalmista nouerat, cum dicebat : Nonne qui te
oderant, Deus, oderam illos et super inimicos tuos tabescebam?
Perfectoodiooderamillos, inimicifacti sunt mihi. Sed ad haec ego
pondus meae infirmitatis expauesco, et quod accepto regno
4 s paterfamilias redeat rationem nobiscum positurus aspicio. Sed qua
eum mente sustineo, cui de suscepto negocio animarum lucrum
aut nullum, aut paene nullum reporto ? Tua ergo, frater carissime,
oratione me adiuua, et quae de me formidare me conspicis in
temetipso cotidie timore prouidae sollicitudinis pensa. Per caritatis
so quippe compagem et tua sunt quae de me eloquor, et mea quae
te agere conrupisco.
De ecclesiasticisuero priuilegiis quod uestra fraternitas scribit,
hoc postposita dubitatione teneat. Quia sirut nostra defendimus,
ita singulis quibusque ecdesiis sua iura seruamus. Nec ruilibet,
ss fauente gracia, ultra quam meretur impertior, nec ulli hoc quod
34 Luc. 19,13. 41/43 Ps. 138,ZI/22.
22 membrorum R1 cetera r, omnia R1 23 membrum] membrorum

R1 congaudebunt R1 24 nos r, uos R1 31 extensa R1 r2, ostensa rI,
uel ostensa 1uper1cr. R1 precanoms r2 32 ministerio] mysterio R1,
corr. recessurus r, regressurus R1 (in marg. uel recessurus) 38 nulla
r2 40 et quasi Rr quoddam] quondam R1, con-. 43 et inimici
rI 45 quam R1 55 ulli] nulli r2, con-.

REGISTRVM 11, 40-41 129
sui iuris ese, ambitu stimulante, derogabo. Sed fratres meos hono-
rare per omnia cupio, sicque studeo honore singulos subuehi,
dummodo non sit quod alteri iure ab altero possit opponi. Res-
ponsalium uero uestrorum moribus ualde congaudeo, in quibus
60 mihi ostensum ese, quantum me diligitis, qui ad me electos fratres
et filios transmisistis.
Data die X Kalendas Augustas indictione X.
MENSE AVGVSTO INDICTIONE X
11, 41
lanuario,archiepi1copo
Cara/itano,1cribitse lohannemnotariummi1isse,
ut quere/ascontraeum motaJdiiudicet. Reprehendit,quod l1idorumexcom-
municauerit.
¡92, Aug.
GREGORIVS IANV ARIO ARCHIEPISCOPO
Si sacerdotale quod administramus officium mentis integritate

pensemus, sic nos cum filiis nostris indiuiduae caritatis debet unire
concordia, ut sicut parres in nomine, ita affectu probemur in
1 opere. Dum ergo tales nos esse quales praefati sumus oporteat,
miramur cur aduersus fraternitatem ruam tanta querimoniarum
moles exorta sit. Quod quidem nos adhuc creciere dubitamus. Sed
ut ueritatem ualeamus agnoscere, lohannem, sedis nostrae nota-
rium, nostra illic praeceptione suffultum direximus, qui partes in
10 eleaorum compellat adesse iudicium, et sua ad effeaum exsecu-
tione quae fuerint iudicata perducat. Quocirca fratemitatem ruam
scripris praesentibus adhortamur ut causarum apud se ante debeat
merita pemactare. Et si qua se iniuste rulisse uel habere cognoscit,
ante iudicium sacerdotii contemplatione restituat. Inter querelas
1 s autem multiplices Isidorus uir eloquentissimus a fratemitate tua
56 suis r2 51 honores in oculos r2 62 dac. d. X Kl. Aug. (Augustus

Rr) ind. X codd.
MenseAugusto indictione X Rr J rr 2 Augustus Rr, Ag. RJ qui hanc
temporisnotam ad epistulam 11,J9 add.
ll,41. Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. J4· &Jd. M: ll,49; MG: ll,47.
4 ut s11perscr.r2 10 iudicio rr R1' 15 uir eloquentissimus] u.e. r,
ueniens R1

130 REGISTRVM 11, 41-42.
frustra se excommunicarum anathematumque conquestus ese.
Quod quam oh rem factum fuerit dum a derico tuo, qui praesens
erat, uoluissemus addiscere, pro milla alia causa nisi pro eo quod
te iniuriauerat facrum innotuit. Quae res nos uehementer afHixit,
20 quia si ita ese, nihil te oscendisde caelestibus cogitare, sed terrenam
te conuersationem habere significas, dum pro uindicta propriae
iniuriae, quod sacris regulis prohibetur, maledictionem anathema-
tis inuexisci. Vnde de cetero omnino esto circumspecrus acque
sollicirus, et talia cuiquam pro defensione iniuriae ruae inferre
2s denuo non praesumas. Nam si tale aliquid feceris, in te scias
postea uindicandum.
11, 43
lohanni epi1copoVelitranoC1'ramecc/eJiMTri1'm-Tahet1111f"llm
commit-
tit, quam cum Velitrana coniunctameJJei1'het.Cf eandnnfomz1'lam111,
20, VI, 9 et LD Val. 9.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO
Postquam hostilis impietas diuersarum ciuitatum ita, peccatis

facientibus, desolauit ecdesias, ut reparandi eas spes milla populo
deficiente remanserit, maiori ualde cura constringimur, ne, defunc-
tis earum sacerdotibus, reliquiae plebis millo pastoris moderamine
gubematae per inuia fidei hostis callidi rapianrur, quod absit,
insidia. Huius ergo rei sollicitudine saepe commoniti, hoc nostto
sedit cordi consilium ut uicinis eas mandaremus pontificibus
gubemandas. Ideoque fratemitati tuae curam gubemationemque
10 Trium-Tauemensium ecdesiae praeuidimus committendam,
quam cuae ecdesiae aggregari unirique necesse est, quatenus utra-
rumque ecdesiarum sacerdos recte, Christo adiutore, possis exsis-
tere. Quaeque ribi de eius patrimonio uel cleri ordinarione seu
promocione uigilanti ac canonica uisa fuerint cura disponere,
16 anathemarumque codd.,anachemacizatumque edd. 20 nil r2

ll,42. Codd.R1 J r1 2: Indict.X-XI cap. JJ• &id. M: ll,¡o; MG: ll,/8.
2 ciuicacium r2, corr. 3 reparendi r2, corr. 5 reliquae RJ 6 guber-
nante RJ inuia fidei R1 r, inuidiam RJ 7 insidiis RJ' 9 mandandam
po11 ruae 1uper1cr. RJ 10/ 11 praeuidimus committendam quam tuae
ecclesiae om.RJ 13 et quaeque RJ' r2' clerici RJ, clericorum RJ' 14
cononica r2, corr.

REGISTRVM 11, 42-43 131
1 s quippe ut pontifex proprius liberam habebis ex praesenri nostra
permissione licenriam. Quapropter, frater carissime, Dominico-
rum reminiscens salubriter mandatorum, ita in commissae plebis
regimine lucrandisque animabus inuigila, ut ante tribunal aetemi
iudicis constitutus fructum bonae operarionis, quod ad mercedem
20 tuarn pertineat, eidem redemptori nostro, in quo laetari possit,
exhibeas.
11, 43
Quosdamhortat11rut, d11hietatede trih11scapitulis ablata, ad catholi-
cam ecclesiamre11ertant11r.
¡92, Aug.
GREGORIVS VNIVERSIS * * * * *
DE TRIVM CAPITVLOR VM CA VSA
Scripta uestra summa rum gratulatione suscepi. Sed erit in me

uberior ualde laetitia, si mihi de uestra concigerit reuersione
5 gaudere. Prima itaque epistulae uestrae frons grauem uos pati
persecutionem innotuit. Quae quidem persecutio dum non ratio-
nabiliter sustinetur, nequaquam proficit ad salutem. N arn nulli
fas est retributionem praemiorum exspectare per culpam. Debetis
enim scire, sicut beatus Cyprianus ait, quia : Martyrem nonf acit
10 poena sed causa. Dum igitur ita sit, incongruum· nimis ese de ea
uos quam dicitis persecutione gloriari, per quam uos constat ad
aetema praemia minime prouehi. Reducat ergo caritatem uestram
tandem integricas fidei ad macrem quae uos generauit ecclesiam.
N ulla uos animorum intentio a concordiae unitate dissociet, milla
15 persuasio repetendo uos a recto itinere defaciget. Nam in synodo,
in qua de tribus capitulis actum est, apeno liquet nihil de fide
conuulsum esse uel aliquatenus immutatum, sed sicut scitis de
quibusdam illic solummodo personis est actitatum, quarum una,
ll,43. 9/10 Aug., epist. 3,47; In psa/m 34,z,13 ; cf. Cypr., unit. 14.
15/17 ex praesenti-commissae plebis om. RJ 18 in regimine RJ m-

uigilia RJ, crwr. 20 ruam 111perscr. RJ possis RJ'
11,/J· Codd.Rr r1 Indict. X-XI cap. J6. &id. M : 11,J1 ; MG: ll,4 9.
2 :
1 episcopis per Hiberiam Ewa/d, codicenullius pretii addidit 8 per

culpam Rr r, pro culpa ,dd. 11 uos hic om. et add. post praemia Rr, post
minime rr ad superscr.R1 r2

cuius scripta euidenter a rectitudine catholicae fidei deuiabant, non
20 iniuste damnata est.
Quod autem scribitis quia ex illo tempore inter alias prouincias
maxime flagellatur Italia, non hoc ad eius intorquere debetis
opprobrium, quoniam scriptum est : Quemdiligit Dominusca.rti-
gat, flagel/at omnemfilium quem recipit.Si igitur ut dicitis ita est,
2 s ex eo tempore magis dilecta est apud Deum et modis omnibus
approbata, ex quo Domini sui meruit sustinere Bagella. Quia uero

non ita sit, quemadmodum uos in eius insultatione affirmare
conamini, rationem attendite.
Postquam recordandae memoriae Vigilius papa in urbe regia
30 constitutus contra Theodoram, tune Augustam, uel Acephalos
darñnationis promulgauit sententiam, tune Romana urbs ab hosti-
bus adita et captiuata est. Ergo bonam causam habuerunt Acepha-
li et iniusce damnati sunt, post quorum damnationem talla conti-
gerunt ? Absit. Hoc enim nec uesaum quempiam, nec alios qui
3 s catholicae fidei mysteriis instiruti sunt dicere uel aliquo modo
confiteri conueniet. His denique cognitis, ab hac quandoque iam
deliberatione recedite. Vt igitur de tribus capitulis arumis uestris
ablata dubietate possit satisfactio abundanter infundi, librum,
quem ex hac re sanaae memoriae decessor meus Pelagius papa
40 scripserat uobis utile iudicaui transmittere. Quem si, deposito
uoluntariae defensionis studio, puro uigilantique corde saepius
uolueritis relegere, eum uos per omnia secuturos et ad unitatem
nostram r~uersuros nihilominus esse confido. Porro autem si post
huius libri lectionem in ea qua estis uolueritis deliberatione persis-
4 S tere, sine dubio non rationi operam sed obstinationi uos dare
monstratis. Vnde iterum, habita compassione, caritatem uestram
admoneo ut, quoniam Deo suffragante fidei nostrae integritas in
causa trium capitulorum inuiolata permarisit, mentis tumore de-
posito, tantocius ad matrem uestram, quae filios suos exspectat et
so inuitat, ecdesiam redeatis, quanto uos ab ea cotidie pro uobis
exspectari cognoscitis.
23/24 Hebr. 12,6
26 approbaca ese ,. 28 orationem ,.2 30 Acefalos r 34 alius r2,

corr. 36 his denique Rr rr, hisdemque r2 43 aucem om. rr 49
cancocius Rr r, canto cicius rr' r2' 50 ab ea] habeat r2, corr. 51
cognoscacis Rr, corr.

REGISTRVM 11, 44 1 33
11,44
Natali, episcopoSalonitano, conuiuia excusanti reconci/iatumse prae-
bet. Litem eius cMmHonoratoarchidiacono,cum /egati aduenerint, se iuste
iudicaturum spondet.
¡92, Aug.
GREGORIVS NATAL! EPISCOPO SALONITANO
Quasi oblita praecedentium scriptorum serie, sola uestrae beati-

tudini quae ad dulcedinem pertinent loqui decreueram. Sed dum
uestra epistula ad priora scripta raciocinando reuocat, iterum forsi-
tan quaedam quae minus libeant narrare compellor.
In conuiuiorum etenim def ensione uestra fratemitas Abrahae
conuiuium memorat, in quo, teste sacro eloquio, tres angelos
suscepisse perhibetur. Sed hoc exemplo neque nos beacitudinem
uestram de conuiuio reprehendimus, si hanc suscipere angelos in
10 hospitalitate cognoscimus. Rursum narrat Isaac satiatum filio be-
nedictionem dedisse. Quae utraque ueteris testamenti, quia ita
sunt gesta per historiam, ut tamen signarent aliquid per allego-
riam, utinam ualeamus sic res gestas legendo percurrere, ut possi-
mus eciam gerendas prouidendo sentire. Ille quippe in tribus
1 s angelis unum salutans Trinitatis subsistencias unius substanciae
esse declarauit. lste uero satiatus benedicit filium, quia, qui diuinis
epulis repletur, illius sensus in prophetiae uirtutem tenditur. Diui-
nae autem epulae saai eloquii uerba sunt. Si igitur assidue legitis,
si exemplum ab exterioribus trahentes interna penetratis, quasi de
10 agri uenatione satiaci mentis uentrem repletis, ut ante posito filio,
suscepto uidelicet populo, possitis uentura nunciare. Sed iam in

hoc saeculo caligat, qui de Deo aliquid prophetat, quia profecto
dignum est ut hic iam per concupiscenciam minus uideat, cuius
sensu.sper intellegentiam intus coruscar. Haec ergo ad uosmetipsos
2 s trahite, et si uos tales agnoscitis, nihil est quod de nostra aescima-
tione dubiteris. Gaudere quoque beatitudinem uestram inuenio,
ll,44. 6/1 cf. Gen. 18,2 s. 10/11 cf. Gen. 27.
ll,4/. Codd.R1 J r1 2: lndict. X-XI cap. Jl· &id. M: 11,J2; MG: 11,¡o.
2 soli ,.2, corr. uestra r, corr. r2 3 dum] cum R, 'º"·
Rr 4
rationando RJ, corr. 6 defensionem rr 1O hospitalitatem r r 14
peruidendo RJ 20 uentrem] uestrae RJ 21 possecis r2, corr. 23/24
minus-intellegentiam om. RJ 24/25 metipsos trahite et si uos add. in marg.
R1 2 5 nostra] uestra R1, 'º"·

1 34 REGISTRVM 11, 44
si uoracis nomen cum rerum auctore susrineat. Quocl ego breuiter
expono, quia si de uobis falsum dicirur, nomen hoc ueraciter cum
rerum auctore susrineris. Sin uero de uobis uerum ese, hoc de illo
30 falsum fuisse quis dubitet ? Absoluere nos non ualet par nomen,
quorum dispar est causa. N am cum eo aucem etiam perirurus
lacro suscepit. Sed quem reatus proprius tenuit, par aucifixio non
absoluit. Ego tamen quantis ualeo precibus deposco ut sanctissi-
mam fraternitatem uestram auaori nostro non solum nomen sed
H etiam causa coniungat.
Conuiuia autem, quae ex intentione impendendae caritatis
fiunt, recte uestra sanctitas in suis epistulis laudat. Sed tamen
sciendum ese quia cune ueraciter ex caritate prodeunt, cum in eis
nulla absentium uita mordetur, nullus ex irrisione reprehenditur,
40 et non in eis inanes saecularium negotiorum fabulae sed uerba
sacrae lectionis audiunrur, cum non plus quam necesse est seruirur
corpori, sed sola eius infirmitas reficirur, ut ad usus exercendae
uirtutis habearur. Haec itaque si uos in uesais conuiuiis agiris,
absrinentium fateor magistri estis.
4s Quod ergo Pauli apostoli ad me testimonium posuistis, quo
ait : Qui non manducat, manducantemnon iudicet, omnino existimo
incongruum fuisse. Quia neque ego non comedo, neque ad hoc
a Paulo dictum ese, ut membra Christi, quae in eius corpore, id
ese ecclesia, inuicem sibi caritatis compage connexa sunt, nullam
so de se ullomoclo curam gerant. Sed si neque ego ad te neque tu
aliquid pertineres ad me, iure tacere compellerer, ut eum non
reprehenderem qui emendari non posset. Haec ergo sentencia
propter eos solummodo dicta est qui illos iudicare srudent quorum
cura sibi commissa non est. At postquam nos, auaore Domino,
ss unum sumus, si nobis ea quae corrigenda sunt tacemus, ualde
delinquimus. Ecce fraternitas tua aegre rulit se a me de conuiuiis
esse reprehensam, cum ego qui, etsi hanc non uita, tamen loco
transgredior, ab omnibus corripi, ab omnibus emendari paratus
sim. Et solum mihi amicum aestimo per cuius linguam, ante
60 apparitionem districti iudicis, meae maculas mentis tergo.
46 Rom. 14,3.
27 si uoracis] siue oracis RJ, ccwr. 28 nobis Rr r2, corr.r2 29 hoc
edd., quod codd. 30 nos R r2, uos rr RJ' r2' par] per RJ 31 perituros
r2, corr. 35 causam R 37 recte] secte ,.2, corr. 40 inanis r, corr.
r2 43 ualidior ante habeatur 1uper1cr.RJ 45 quo R, quod r SOgerant
RJ Rr' r2', gerat Rr r 51 pertineres] pertimescis RJ, corr. 52 quem
emendare Rr possem Rr' 55 nobis om. R 56 aegre rulit] ait
RJ 57 ego] ergo RJ, corr. post hanc 1uper1cr.scilicet fratemitatem
RJ 59 sum r2 eum ante solum add. RJ

Illud autem, frater dukissime, quod tribulationibus pressum

legere posse te abnegas, minus ad excusationem idoneum puto,
rum Paulus dicat : Quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam
scripta sunt, ut perpatientiam et conso/ationem scripturarum spem
6s habeamus. Si igitur ad consolationem nostram sacra scriprura prae-
parata est, tanto magis debemus legere, quanto nos conspicimus
sub tribulationum fasce lassari. Si uero in ea solummodo est
sentencia fidendum, quam in epistula uestra posuistis qua Domi-
nus dicit : Cum tradent uos, no/ite cogitare quomodo aut quid
70 /oquamini. Dabitur enim uobis in i//a hora quid /oquamini. Non
enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui /oquitur
in uohis, sacra ergo ad nos eloquia frustra mandara sunt, quia
repleti spiriru, uerbis excerioribus non egemus. Sed aliud est, frater
carissime, quod angustati persecurionis tempore absque dubita-
7 s tione confidere, aliud quod in tranquillitate ecdesiae agere debe-
mus. Oportet nos etenim hunc spiritum modo legendo percipere,
quem possimus, si causa contigerit, in nobis esse etiam paciendo
monsttare.
V alde uero in epistula uestra gauisus sum quod uos exhortatio-
80 nis srudium dare fatemini. In hoc etenim scio quia curarn uestri
ordinis sollerter agitis, si ad auaorem uesaum et alios trahere
curaris. Quod autem in eoclem loco dicitis uos mei símiles non
esse, post obortam laetitiam me ilico conttistatis. Quia laudes
meas per irrisionem dici existimo, quas per ueritatem minime
ss recognosco. Ago autem omnipotenti Deo gracias, quia per uos
quidem haeretici ad sanaam ecclesiam reuocantur. Sed curae
uobis esse necesse est ut ipsi quoque qui intta sanctae ecdesiae
gremium continentur ita uiuant, quatenus eius aduersarii prauis
moribus non exsistant. Nam si non diuino desiderio sed terrenis
90 cupiditatibus uoluptatibusque deseruiunt, intta eius gremium filii
alieni nutriuntur.
Quod autem uos fatemini ecdesiasricos ordines ignorare non
posse, ego quoque hoc de uobis per omnia scio, atque idcirco ualde
conttistor. Quia cum rerum ordinem scitis, in me, quod peius est,
91 sciendo deliquisris. Postquam enim ad beatitudinem uesttam et
63/65 Rom. 15,4. 69/72 Matth. 10,19/20.
61 autcm RJ r, tamcn Rr 62 legere] lugere RJ. corr. 68/69 dicit

Dominus -R1 74 angustiati RJ 76 enim nos RJ per po1t etenim add.
r1 77 quem R r2, quae rr esse om.rr 79/80 exhortationis R r, exhor-
tationi Rr', cf S111d.11r /6 s. 80 enim R1 83 contristastis rr R1' 86
quidem r, quidam R 87 esse s11ppl.Rr' quoque qui RJ, quoque R1 r2,
quique rr 88 continenter Rr, contineantur r2 93 iccirco Rr'

REGISTRVM 11, 44
decessoris mei et mea in causa Honorati archidiaconi scripta direc-
ta sunt, tune, contempta uttiusque sentencia, praefaru.s Honoratus
proprio gradu priuatus ese. Quod si quislibet ex quattuor paaiar-
chis fecisset, sine grauissimo scandalo tanta contumacia transire
100 nullomodo potuisset. Tamen postquam fraternitas uestra ad suum
ordinem rediit, nec ego meae uel decessoris mei iniuriae memor
sum.
Quod uero dicicis uesttis temporibus debere seruari quae a
decessoribus quoque ttadita atque custodita sunt, absit a me ne
1 os staruta maiorum consacerdotibus meis in qualibet ecdesia infrin-
gam, quia mihi iniuriam facio, si fratrum meorum iura perturbo.

Sed cum responsales uestti aduenerint, quae inter uos et praefatum
Honoratum archidiaconum sint iusta cognosco, et ex ipso meo
examine perpendetis quia, ( si ) pars uestra per iustitiam fulta ese,
110 aduersum me nec ante pertulistis. Sin uero saepefato Honorato
archidiacono in assercione sua iustitia suffragatur, ex eius absolu-
tione monstrabo quia personas etiam quas noui in iudicio non
agnosco.
De excommunicationis uero articulo, quae tamen, interposita
1 1 s condicione, gradu secundo uel tercio iam ut ita dicam, ex necessita-
te subiuncta est, beatirudo uestra immerito querirur, rum Paulus

apostolus dicat : In promptuhabentesulcisci omneminoboedientiam.
Sed ista iam transeant, ad nostra redeamus. Si enim recte agit, ego
domno Natali non possum non esse coniunctus, cuius me affecrui
1 20 ualde esse debitorem noui.
117 11 Cor. 10,6.
100 posquam r2, corr. 101 uel decessoris r, decessorisque R, 103

seruari debere RJ 104/105 quoque cradita-consacerdocibus meis in marg.
add. R1 104 ne r, ut R1,ut superscr.RJ 108 archidiaconem RJ,archidiac.
R1 109 perpenditis RJ r2 110 post me add. si RJ perculiscis]
perpendiscis RJ ,· 111 archidiaconi r2, corr. suffragacur] franganrur RJ,
fragacur RJ' 114 excommunicationis] excommunicacis RJ, corr. 119 non
possum RJ r2, compossum rr, possum R1 non esse om. r

REG ISTRVM 11, 4 5 1 37
11, 45
Bacaudae Formiemiet Agne/lo Fundensiepiscopismandat ut, una cum
Petro episcopoTerracinensi,exquirant num uox psa/lentium ex synagoga
in ecc/esiamuicinam Terracinaeperferatur, et si necessesil, al ium locum
ludaeis assignent. Ceterum ludaeosgrauari uetat.
191, Sept. - 192, Aug.
GREGORIVS BACAVDAE ET AGNELLO EPISCOPIS

DE HEBREIS
Supplicauerunt nobis Hebraei Terracinae degentes ut locum,

quem sub synagoge hactenus habuerunt, eum illis nostra quoque
auctoritate esset habendi licentia. Sed quia peruenit ad nos eo
quod locus ipse sic uicinus esset ecdesiae, ut etiam uox psallen-
tium perueniret, saipsimus fratri et coepiscopo nostro Petro, ut si
ita esset, ut uox de eodem loco in ecclesiaeore sonaret, ludaeorum
celebrarionibus priuaretur. Ideoque fraternitas uestra cum supra-
1 o saipto Petro fratre et coepiscopo nostro locum ipsum diligenter
inspiciat, et si ita est, aut aliquid uobis ecdesiae fuerit uisum

offi.cere,alium locum intra ipsum castellum praeuidete, ubi prae-
fati Hebraei conueniant, quo sua possint sine impedimento ceri-
monia celebrare. Talem uero fratemitas uestra praeuideat, si hoc
1 s fuerint loco priuati, ut milla exinde in futuro querella nascatur.
Praedictos uero Hebraeos grauari uel affiigi contra rationis

ordinem prohibemus. Sedsicut Romanis uiuere legibus permit-
tuntur, annuente iustitia actosque suos ut norunt, millo impedien-
te, [disponente] disponant. Eis tamen Christiana mancipia habere
2.0 non liceat.
ll,41. Codd.Pa1 Pb1 2 J: cap. J8 (lndict. X cap.1). Edd. M: ll,10; MG:

11,6.
1 Baucade Par, Baucaudae Pbr J,Paucaudae Pb2 episcopo Pbr 3
Terracinae] Deracine Par Pbr 2, de racione PbJ 4 quem Pb, que
Pa1 sub Pa1 Pb2 J, cum Pbr nostram Par S auctoritate esset edd.,
auctoritates et Par Pbr 2, auaoritatis et PbJ habentis Par 6 ecclesiae
add. Pb1' 1 scripsimus] scimus Pb1 ut si M, et si codd. 8 ut uox
scripsi, aut uox P ecclesiae Par, ecclesia Pb ore sonaret] resonaret
PbJ 11 ecclesia P 12 officere Ewa/d, officium P 16 praediaus
Pb1 ueros Par 18/19 inpediente disponente disponant P

REGISTRVM 11, 46-47
11, 46
Sabino subdiaconomandat ut hortum quendam monasterioEuprtpiae
lradat.
¡ 91, Sept. - ¡ 92, AMg.
GREGORIVS SABINO SVBDIACONO

DE HORTO MONASTERIO TRADENDO
Officio pietatis impellimur monasteriis prouida consideratione

ferre consulrum, ne hii qui Dei (se) seruitio deputasse noscuntur
necessitatem aliquam possint, quod auertat Dominus, sustinere.
Ideoque experientiae tuae hac auctoritate praecipimus uti homun
Feliciani quondam presbiteri, posirum regione prima ante grados
sanaae Sabinae, excusatione poscposita, monasterio Euprepiae, in
quo ancillarum Dei congregatio esse cognoscitur, iure proprietario
10 possidendum tradere sine ambiguitate festinet, quatenus nostrae
iutae beneficio largitaris, in Dei seruitio, ipso quoque suffragante,
seruris mentibus perseuerent.
11, 47
Neapolitanis militibus praecipit 11tConstantiotribuno, c11icustodiam
ciuitatis mandauerit, oboedientiamexhibeant.
¡91, Sept. - ¡92, Aug.
GREGORIVS VNIVERSIS MIUTIBVS IN NEAPOU
Summa militiae laus inter alia bona merita haec est, oboedien-
tiam sanctae rei publicae utilitatibus exhibere, quodque sibi utili-
ll,46. Codd. Pa1 Pb1 2 J: cap. 40 (lndict. X cap. J). &id. M: ll,/; MG:
ll,10.
1 Sauino PbJ 2 de ordo PbJ monasterio Pb2, monast. ctll. 3
inpellamur P 4 se in1er11i,
deputati esseedd. 6 experientiae] ex presentiae
P (co,.,..Pb2 ex ex presente) auaoritatem Pa1 uti Pb, ut Pa1 7
quondam] quod P praesbiter P 8 Euppriae Pa1 8/9 in qua P 9
proprietario] proprio etario Pb2, corr. 11 iutae Pa1 Pbr 2, uice PbJ 12
securi PbJ persequerent Pbr
ll,47. Codd. Pa1 Pb1 2 J: cap. 47 (lndict. X cap. 10). &id. M: 11,)1;
MG: ll,14.
3 quoque P

REGISTRVM 11, 47-48 1 39
ter imperatum fuerit obtemperare. Sicut et nunc deuocionem
uestram fecisse didicimus, quae episrulis nostris, quibus magnifi-
cum uirum Conscantium tribunum custocliae ciuitatis depucaui-
mus praeesse, paruit, et congruam milicaris deuocionis oboedien-
tiam demonstrauit. Vnde scriptis uos praesenribus curauimus ad-
monendos uti praediao magnifico uiro ttibuno, sicut et fecisris,
10 omnem debeatis pro serenissimorum dominorum ucilitate uel con-
seruanda ciuitate oboedienriam exhibere, quatenus, quicquid a
uobis haaenus bene gestum agnoscirur, per praesentis temporis
uigilantiam ac sollicitudinem augmentetis.
Maximianum, episcopumSyracusanum, reprehendit, quod Eusehium

ahhatem aegrotantemtxcommunicauerit.Cui solatium praeheri iubet.
¡92 (111/.- Aug.).
GREGORIVS MAxlMIANO EPISCOPO

DE ABBATE SVO REFOVENDO
Frequenter me admonuisse uos recolo ut in proferenda sentencia

esse praecipites nullatenus deberetis. Et nunc ecce cognoui quia
1 reuerentismnum uirum abbatem Eusebium, commota furore,
uestta fratemitas excommunicauit. Quod ego ualde miratus sum,
ut non antigua eius conuersatio, non aetas longa, non aegritudo
diuruma ah ira uestrum animum ftecteret. Quiliber enim in eo
fuissetexcessus, ipsa aegrirudinis eius afflictio ei debuit pro flagel-
10 lo sufficere. Quem enim diuina disciplina conterit, ei humana
Bagella addi supedluum fuit. Sed fortasse ideo excedere in tali
persona permissus es, ut cautior in uilioribus fias, et diu trutines,
cum aliquem per sententiam ferire disponis. Eundem tamen prae-
5 dedicimus Pbr 7 praeessc Par, precesse Pbr, preces se Ph2 J paruit

Pb2 J, parauit Par Pbr deuotionis Pb2, debutionis Par Pin J 12
agnosnoscicur Pbr per om. Pbr praesenti P 13 augmentetis Pb1 2,
aumentitis Par, amentetis PbJ
ll,48. Codd. Par Pin 2 J: cap. 48 (lndict. X cap. 11 ). &id. M: 11,)4;
MG: 11,JJ•
2 abbato Pbr 3 ut ,dd., et codd. 4 praecipitis PbJ ecce ego
PbJ 6 uestrae Pbr 2 7 conuersatione P non aecas] nam et has
Pb1 8 etenim Pbr 9 fuissc PbJ 11 talia Pa1 12 cautior Pb1 J,
acutior Par Pb2 fia Par diu trutinis Par Pb2 J, diuturnis Pbr 13 per
sententiam ,dd., praesentiam Pa1 Pb2 J, praescientiam Pbr

140 REGISTRVM 11, 48-49
farum uirum quanto furore exasperasti, tanta nunc dulcedine
1 s consolare, quia ualde iniquum est ut, qui te plus amauerunt, ipsi
te sine causa atrociorem contra se sentiant. ·
11, 49
Honora/o diacono, respomali Constantinopolitano, mandat 111 Venan-
tium charlas exconsu/atus petentem imperatori commendet.
¡91, Sept. - ¡92, Aug.
GREGORIVS HONORATO DIACONO

DE VENANTIO HONORANDO
Filius meus domnus Venancius nepos quondam Opilionis patti-

cii ad beatum Pecrum apostolum uenit, hoc a me summopere
petirurus, ut causam eius dileccioni tuae commendare debuissem.
Honores etenim non habet et cartas exconsulatus petit, pro quibus
triginta auri libras transmisit, ut ei debeant comparari. In qua re
uolo ut dilectio tua se summopere impendat, quia talis uir est, cui
honor etiam sine precio debeatur. Et quia easdem cartas emere ut
10 dixi paratus (ese), nec ualde necesse est ut ex me aliquid serenis-
simis principibus dicatur. Sed magis ex se agat dilecrio tua, quate-
nus, oblatis in sacella consuetudinibus, honores mereatur accipere.
Si quid carneo potueris micius agere, maximam de eo mercedem
habes. Sed ita fac, ut labor eius, quod hic ad nos fatigatus est,
1 s uacuus non sit. Si uero in eadem causa difficile aliquid esse
perspexeris, etiam quia per me hoc postulet indicare debes et cuius

bonitatis, cuius modestiae atque sapienciae ( sit) serenissimis
dominis intimare.
14 quancum Pa1 dulcidine Pa1 Pb2 16 senciunc P

ll,49. Codd. Pa1 Pb1 2 J: cap. 49 (lndict. X cap. 12). Edd. M: 11,JJ;
MG: ll,36.
3 nepus P quondam] quod P 5 acusam pro causam Pb2 eius om.
Pb2 6 enim Pb1 exconsolatus Pal Pb1 J 7 crigenta Pa1 8 quia
edd., qui codd. 12 honores edd., honoribus codd. 17 autque PbI 18
dominis om. Pa1

REGISTRVM 11, 50
11, so
Petro subdiacono,rectoripatrimonii Sici/iensis, uaria de patrimonio
administrando mandat.
J 92 (Jul. - Aug.).
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO SICILIAE

DE DIVERSIS CA VSIS
Indicante Romano defensore cognoui quia monasterium ancil-

larum Dei, quod est in fundo Monostheo, ab ecclesia nostra de
5 Villa-noua fundo iuris sui uiolenciam pertulit, qui eidem monaste-
rio dicitur dimissus. Quod si ita ( est), experiencia tua eis et
fundum restituat, et eiusdem fundí de duabus indictionibus quas
egisti pensiones reddat.
Quia autem multi Iudaeorum in massis ecclesiae commanent,
1o uolo ut, si qui de eis Christiani uoluerint fieri, aliquancum eis pensi
relaxetur, quatenus isto beneficio prouocari, tali desiderio et alii
assurgant.
Vaccas autem quae iam aetate steriles sunt uel boues masculi
qui omnino esse inutiles uidentur uendi debent, ut saltim eorum
1 1 pretium ad aliquam utilitatem crescat. Greges uero equarum quos
ualde inutiliter habemus omnes uolo distrahi et tantummodo
quadringentas iuueniores seruari ad foetum, ex quibus quadringen-
tis singulae conductoribus singulae condomae dari debent, quate-
nus ex ipsis aliquid singulis annis reddant, quia durum ualde est
20 ut sexaginta solidos pastoribus expendamus, et sexaginta denarios
ex eisdem gregibus non habemus. Ita ergo tua experiencia faciat,
ut ~iae per conductores omnes sicut diximus partiantur, alias
distrahe, et in nummum reduc. Pastores uero ipsos per possessio-
nes ordina, ut ex cultura terrae ferre aliquid utilitatis possint.
ll,JO. Codd. Pa1 Pb1 2 .J: cap. JI (lndict. X cap. 14). Edd. M: 11,32 ;
MG: ll,38.
2 diuersis in indd. P, uniuersis in tex 111 3 iudicante PbJ defensori
Pb3 Pb1' 4 Monostereo Pb1 5 iuri sui Pb1 6 demissus Pb1 2 si
ita om. ti superscr.ita Pb.J est om. P experiencie Pbr, corr. 7 restiruacur
Pb.J 8 pensione Pbr 9 quia] qui Pb1 10 aliquanta P 11 relaxentur
Pbr 13 uaccae edd., cf. Stud. I J9 sterele Par Pb1 masculini
Par 14 omnino Pb, omni Par ut] et Pb1 17 quadrigentos Pa1,
quadragintos Pb1, quadringentos Pb2 .J 18 singuli Ewa/d, singulis
P condomedari Par, condomedare Pbr, commendari Pb2, condometari
PbJ 20 dinarios Par 22 ut] et Pbr aliae M, alía P condoctores
Pb1 diximus] dimus Pb.J paniamur Pb1 23 nummum Pb, unum
Pa1 ueros Pa1 24 ex om. Par

REGISTRVM 11, 50
1 s Aeramenta uero omnia, quae siue in Syracusis, siue in Panormo
iuris ecdesiastici esse possunt, distrahenda sunt, priusquam ipsa
uerustate fundirus pereant.
Veniente autem fratre Cyriaco seruo Dei de Roma, de illo
subtiliter requisiui si cum tua consciencia fuerit de accipiendo
30 praemio in causa mulieris cuiusdam locurus. Quod isdem frater
ita se dixit, te referente, cognouisse, quia ex te immissus ese, ut
quis esset ad conferendum praemium immissor probaret. Quod
ego credidi, moxque eum in gracia familiariter recepi, coram clero
polypticum deduxi, presbyterium ei auxi, in loco eum superiori
3s inter defensores posui, collaudans coram omnibus fidem eius, quia
ita se in obsequio ruo fideliter gesserit. Quem idcirco ad te celeriter
retransmisi. Quia uero mulnun festinas, et ego, quamuis aegrorus,
te uidere desidero, quem ipse in omnibus probarum habes loco tuo
in Syracusana parte derelinque, et ipse ad me uenire festina, ut,
40 si omnipotenti Deo placuerit, communi consilio pertraaemus
utrum ipse illic reuerti, an alter in loco tuo illic debeat ordinari.
Benenatum uero notarium pariter transmisi, ut in Panormitana
parte locum ruum in patrimonio, quoadusque omnipotens Deus
ordinet quod ei placuerit, ipse conseruet.
4s Romanum de leuitate sua uehementer increpaui, quia, sicut
nunc repperi, in xenodochio quod tenuit solis magis utilitatibus
quam mercedibus occupatus fuit. Et ideo si fortasse cibi uisum
fuerit loco tuo ipsum relinquere, uide quemadmodum eum adm<r
nendo et terrendo praemunias, ut sciat se circa ruscicos pie et
so sollicite agere, et circa extraneos et urbanos se marure in omnibus
exhibere. Ego tamen haec loquens personam nullam eligo, sed tuo
hoc iudicio derelinquo. In Panormitana autem parte loci seruat<r
rem tuum me sufficit elegisse. Videre uolo quod ipse Syracusanae
parti prouideris. V eniens autem pecunias et ornamenta de Ant<r
ss nini substancia tecum defer. Pensiones quoque nonae et decimae
indictionum quas egisci et raciones omnes pariter deporta. Srude,
si Domino placuerit, ut mare ante natale beaci Cypriani transeas,
25 Panurmo P 28 Ciriaco Par Ph2 J 32 esse Par 33 ego aedidi

edd.,ergo credi codd. eum om.Pbr, ad eum PbJ recipi Pb 34 polyticum
Pal Pbr presbicerum PbJ 36 a te Pb1 37 uero om. Ph2 festinaris
PhJ ego] eo Phr 41 debeat illic Phr 42 Panurmitana P 46 ccno-
dochio Phr, cenothocio Pa1 Ph2 J 49 sciat se edd., sciat te Par, si a te Pbr,
sci ante Pb2, sciate PbJ 50 extraneas Pbr mature scripsi,mutare P, cf.
Stud. I JI 52 Panurmitana P 54 pane P pecunias quoque Par 56
omnes om. PbJ 57 Domino Pb, non Par uc] aut Phr mareante Pb1
2, macre ante PbJ, mereant Pa1 non ante transeas falso add. Ewa/d

ne ex signo quod diebus ipsis semper imminet, quod absit, ali-
quod periculum possit euenire.
60 Praeterea cognoscas quia pro eo quod Preriosum seruum Dei
non pro graui culpa grauiter aduersarus sum, eumque a me tris-
tem amaricarumque reppuli, non leuiter in mea cogitatione
mordear. Et saipsi domno episcopo ut eum retransmittere debuis-
set si uellet. Sed omnino noluit. Quem conaistare ego nec debeo
65 nec possurn, quia in Dei causis occupatus, consolarione fulciri
debeat, non amaritudine reprimi. Isdem uero Pretiosus sicut audio
omnimodo conaistatur, quia ad me non reuertitur. Ego uero ut
dixi domnum episcopum conaistare non possum, qui eum non
uult dimittere, et inter uttosque anceps maneo. Tu ergo, si quid
70 in paruo corpusculo maioris sapientiae habes, eandem causam ita
dispone,ut et mea uoluntas fiat, et domnus episcopus non conais-
tetur. Quem tamen si leuiter conaistari uideris, omnino exinde
nihil loquaris. Aegre autem ruli quod domnurn Eusebiurn excom-
municauit, uirum tantae aetatis et tantae aegritudinis. Vnde
7s necesse est ut eidem domno episcopo secrete dicas quatenus in
proferendis sententiis praeceps non sit, quia uilium specierum
more causa.e, quae per sententiam decidendae sunt, necesse est ut
prius srudiosa et frequentissima considerarione mensurentur.
Venientibus saibonibus, qui sicut audio iam illic tirones colli-
80 gunt, loci seruatori ruo deputa ut parum aliquid exenium offerant,
quatenus eos sibi placabiles reddant. Sed et officio praetoris prius-
quam uenias aliquid secundum consuetudinem antiquam ttibue,
per manus tamen illius quem dimittis, ut ei gratiam eorum conci-
lies. Ne et nos omnino eis inhumani esse uideamur, ea quae danda
8s per praeceptum singulis quibusque personis uel monasteriis tuae
experienriae iniunxi, loci seruatoribus tuis praecipe ut per omnia
impleant. Trecentos uero solidos quos per te pauperibus direxi
eorum arbitrio non arbittor committendos. lila ergo de singulis
locis et personis impleant. Haec uero, auxiliante Domino, rum
90 ueneris, qualiter deponenda sint pertractemus.
58 ne ,dd., nec Pb, et Par imminent Pa1, meminet PbJ 60 quia]

qui P seruorum PbJ 63 mordeat P transmittere PbJ 64 quem
non PbJ 65 fulcere P 66 debeat P, cf. StMd.11220 repremi Pb 68
qui Pa1 PIJI,quia Pb2 J 69 uut Pb1 ínter Pa1 Pb2, in Pb1 J tu] tur
Pa1 69/70 quid in scripsi, quidem P 70 maiori P 73 aegre] ego
PbJ 74 tantae Pa1 Pb2 J, tantum Pbr .75 secreta Pb1 76 sentiis
Pbr 77 decidcndae] decide Par 80 seruari PbJ parum Pb, patrum
Pa1 82 tribuit Pa1 83 eis Par 83/84 conciliis P 86 locis
Pa1 percipe Pb1 87 direxi PbJ, dixi Par Pb1 2 90 sunt Pb1

Ante hoc uero tempore iam scripsisse me memini ut legata,
quae ex testamento Anconini defensoris a nobis debencur, monaste-
riis uel aliis soluerentur. Et guare nescio tua experiencia hoc implere
tardauerit. Proinde uolumus ut pro portione nostra ex pecuniis
9s ecclesiae eadem legara impleas, ut cum ad me ueneris, illic contra
te gemitum pauperum non relinquas. Cauciones uero quae in
eiusdem Antonini substancia sunt inuentae pariter defer.
Cognoui aurem, Romano referente, quia moriens uxor Re-
dempri unam concam argenceam nudis uerbis dixerit uenundari
1 ºº et liberris suis dari ; scurellam quoque argenteam monasterio cui-
dam reliquerit. In quibus utrisque uoluntatem eius per omnia

uolumus implere, ne ex rebus minimis maiora peccatacapiamus.
Fratre autem Mariniano abbace indicante, cognoui quia fabrica
in Praetoritano monasterio nec ad medietatem quidem adhuc
10~ perducta ese. Ex qua re quid aliud quam fauorem tuae experien-
riae collaudamus. Sed uel nunc admonitus excitare, et quantum
potes in eiusdem monasrerii consauctionem te exhibe. Ego nihil
eis dari in expensis dixi, non autem monasterium de eis fabricare
prohibui. Sed ita fac, uc ei quem loco tuo Panormo dimiseris
110 iniungas quacenus expensis et annona ecdesiastica hoc idem mo-
nasterium construat, et ad me Priuati abbatis querela non redeat.
Praeterea cognoui quia quasdam res uel piures fundorum alieni
iuris esse cognoscis, sed pro quorundam obtestatione uel meru
dominis suis restiruere formides. Qui si ueraciter christianus ~,
11 ~ plus Dei iudicium quam uoces hominum timeres. Attende quia
ego quoque ce hac de re indesinenter admoneo. Quod si implere
neglexeris, etiam et meas uoces contra te in testimonium habebis.
Si uero de laicis Deum cimentes inueneris, ut tonsorari debeant
et actionarii sub rectore fieri, omnino libencer fero. Quibus nec~
1 !0 ese ut eriam episrulae ttansmittanrur.
De causa autem filü Sanctissimi, si scolasticos consuluisti et non
sunt le!!ibus iusra quae repetir, ucilirarem pauperum grauari nolu-
mus ..sed pro eo quod se hic fatigauit quinquaginca ei solidos dare
re uolumus .. quod ruis cerrum ese rarionibus imputari. In causa
1 : ~ ut:.w ptlxhii quas expensas de rebus ecdesiae fecisti, aut illic de
Ql s.(rirs1~~m m('mmi P.11 92 cesr..imenw Ec.·.,¡/J.timore P 99

uc.·nun'"i.m.·P.;1 100 J.itt Pr ; .• 1>JT. 102 n~ Pi:r 103 M.uiniano Pb.
~t.m.:un'-" P.JT. ~Lutm,.m'-' fa• .1.·.¡ .1~h..iu P.11 105 fau'-'rt' Pi, 108
J.1.~P~t llN ~u.im P~~ P.inuml'-' P 11.:\ 11-1 mt'tu d(\mmis E:,.-alJ.
mctu ..1'-ih(,m1ms P.11 Pt! 1. mt"{uJt h\,míms Pi-¡ 11, .utmde .\IG. adte
P llb .1dnl\'\.nñ' ·""· p_;.~ 118 ü"\f\~,t..m Pi-1 111 5'.-mt. si P.11. s.sci.
[. ~'- n1s1 p¿..: ~ \S-...1 rilli nas.aPi-~)_surr.1.."-nru SJ E:..J.".i
nlSl p_;. 12-1 te c.n,,.
p;: l~i rc"x·hlSl P.. , Ptl 1 Pf ;'. rh'th,s.a Pt;

-
pensione rediruum eius ribi satisfacito, aut si certe ipsi redirus

minime ad recompensandum sufficiunt, hic necesse est ut hoc a
diacono recipiatur. De Gelasio autem subdiacono loqui aliquid
non praesumas, quia scelus illius usque ad finem uitae grauis-
1 30 simam paenitentiam indiget.
Praeterea unum nobis caballum miserum et quinque bonos

asinos transmisisti. Caballum illum sedere non possum, quia miser
est, illos autem bonos sedere non possum, quia asini sunt. Sed
petimus ut, si nos continere disponiris, aliquid uobiscum dignum
1 J s deferaris. Eusebio autem abbati dare te uolumus auri solidos
cenrum, quos cuis cenum ese rationibus imputari. Cognouimus

autem Sisinnium, qui iudex Samnii fuit, graui inopia in Sicilia
laborare, cui uolumus XX decimatos uinum et quattuor solidos
annuos debeas ministrare. Anastasius enim religiosus iuxta Panor-
140 mitana ciuitate dicitur habitare in oratorio sanctae Agnae, cui dari
uolumus auri solidos sex. Matri autem Vrbici praepositi dari
uolumus solidos sex, qui tuis racionibus imputantur. De Honora-
·caeuero ancillae Dei causa hoc mihi uidetur, ut omnem substan-
riam, quae constat quia ante episcoparus tempus lohannis episcopi
145 Laurinensis fuit, ueniens tecum deferas. Eadem uero ancilla Dei
cum filio suo ueniat, ut nos cum ea loqui et quod Deo placirum
fuerit facere debeamus. Codicem autem Eptarici de substantia
Antonini dari uolumus in monasterio Praetoritano, reliquos tecum
deferri.
126 pensionem Pb 127 recompensam dum Pb1 sufficiat Pa1 a

Pb, ad Pa1 128 re piacur PbJ Gelasia Pb2 129/130 ad grauissimam
finem uitae P(grauissimum Pb2) 131 cauallum Pa1 PbJ 134 uobiscum
Pb1 3, nobiscum Pb2, cum Pa1 138 uoluimus PbJ XX Pa1, XX XX
Pb1 2, XL Pb3 et] ex Pb1 139/140 Panurmicanae Pb1 2, Panurmicana
cell. 140 Agnen Par dare Pb1 3, dari Pa1 P/;2 Pb3' 143 uero om.
Pb3 ancilla Pb1 causae Pb3 144 quia] qui Pb1 145 Laurinensis
Pb, Laurenissis Par 146 Deo om. Pb3 147 fuerat Phi Epaccici
PhJ 148 ciareex dere corr. PbJ

UBER 111
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE XI
fil, I
Petro suhdiacono,rectoripatrimonii Campani, n1mtiat se Scolastic11m,

Campaniaeiudicem,admonuisseut uindicartl ieditionemin caitello LMcul-
lano contra Pau/um, uiiitatorem ecc/eJiaeNeapolitanat motam. Praecipit
ut Scolasticum et Epiphanium subdiaconu,n in ea ca,ua examinanda
adiuuet; mancipia, quae in caitelli LMcu/laniecc/eiiasrtfugerint, Neapo-
1im reuocentur.
192, Sept.
GREGORIVS PETRO SVBDIACONO CAMPANIAE
Quale in castello Lucullano sit scelus in Paulo fratte et coepis-

copo nostro commissum directa nobis fecit relatio manifestum. Et
quia his diebus Scolasticus uir magnificus Campaniae iudex hic
praesens inuenrus est, specialiter ei iniunximus ut tantae peruersi-
taris insaniam disaicta debuisset emendatione corrigere. Sedquia
nunc praediaae relationis portitor nobis ut personam dirigeremus
imminuit, ideoque Epiphanium subdiaconum illic direximus, qui
una cum praefato iudice a quibus excitata sic uel commissa seditio
10 inuestigare ac possit agnoscere et digna ultione uindicare. Expe-
riencia ergo tua ita tota uirtute in hac causa solaciari festinet,
quatenus et cognosci ueritas et in delinquentes ualeat uindiaa
procedere. Quoniam igicur mancipia gloriosae Oementinae in
eodem scelere interfuisse et uoces, quae seditionem commouerent,
1 s iactitasse dicuncur, si ita est, disaiaae ea imminete ultioni sub-
sterni, nec pro persona illius sit seueritas uestra remissior, quia
tanto amplius ferienda sunt, quanto utpote nobilis feminae pueri
ex sola superbia deliquerunt. Sed et illud subtili uos oportet
indagatione perquirere, utrumne praediaa femina in tanta habue-
20 rit sceleris immanitate consiliwn, aut si rum eius est scientia
Mense Septembrio (Sebe. Rr, Septb. r) indiaionc XI Rr rI 2
111,r.Codd. Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. 10 (lndict. XI cap 1 ). Edd. M et

MG: 111,1.
4 po11his medium uer1um liberum relinquit r2 Scolaticus Rr uir
magnificus] u.m. r, urm. R1 S ei om. R1 8 imminuit R1 r2, innuic r2',
ammonuic rr Epyphanium diac. (corr. in subdiac.) R1 illuc ,. 14
commouerant ,. 1S imminentc R1, corr. 17 nouili Rr, corr.

REGISTRVM 111, 1-2. 1 47
perpetratum, ut quam sit periculosum non solum manibus sed

etiam in sacerdotem uerbis excedere, ex nostra cuncti possint
defensione cognoscere. Si quid enim in hac causa lentatum fuerit
uel omissum, ad tuam culpam ac potius cognoscas pertinere peri-
z.s culum, nec aliquem apud nos excusationis locum inuenies. Nam
quanto te apud nos res ista, si districtissime fuerit perscrutata et
emendata, commendat, tanto, si leuigata fuerit, nostram contra te
seico indignationem exacui.
Mancipia autem si qua de cetero in monasterium sancti Seuerini
30 uel in alia ecdesia eiusdem castelli de ciuitate refugerint, mox ad
notitiam tuam peruenerit, nullomodo illic ea immorari permittas,
sed intra ciuitatem in ecdesiam reuocenrur. Et si iustam contra
dominos suos querellam habuerint, cum congrua ordinatione de
ecdesiis exire necesse est. Si uero uenialem culpam commiserint,
35· dominis suis, accepto de uenia sacramento, sine mora reddantur.
m, i
Paulum,epi1copumNepe1inumatqueuiJitatoremeccluiaeNeapolitanae,
Scola1ticoiudici et Epiphanio1uhdiacono
iniuria1perpessumcon1olat11f'.
manda1seJe 1111ntiat,
ut iniurias uindicarent.
¡92, Sept.
GREGORIVS PAVLO EPISCOPO
Licet non mediocriter nos contristauerit cognita quam es perpes-

sus iniuria, habemus aliquam tamen consolationis materiam, quod
laudem tuam huic rei inesse cognouimus, oh id quod pro aequi-
taris reaitudine hoc, quantum directa nobis patef ecit relatio, per-
tulisti. V t ergo ad maiorem fratemitatis ruae gloriam applicetur,
haec res constantiam tuam nec frangere nec a uia debet ueritaris
auertere. Nam maior in sacerdotibus merces est in ueritatis tramite,
etiam post iniurias, permanere. Ac ne tantae impietatis insania
10 inulta remaneat, et in peius indisciplinatio perniciosa prorumpat,
Scolastico uiro magnifico Campaniae iudici, quia hic praesens
21 non solum om. r1, in marg. add. r2 22 possunt r2, corr. 29

monasterium r, monte Rr
111,2.Codd. Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. 11 (lndict. XI cap. 2). &id. M et
MG: lll,2.
3 iniuriam r2, corr. 6 amplicetur rr 11 miro magnifico] u.m. codd.

REGISTRVM 111, 2-3
inuenrus est, ut haec digna coercitione uindicare debuisset iniunxi-
mus. Sed quia homines tui a nobis ut personam debuissemus
dirigere petiuerunt, propterea Epiphanium subdiaconum illic nos
1 s cransmisisse cognosce, qui una cum suprascripto iudice inuesrigare
ualeat ac cognoscere ueritatem, quatenus in eos, a quibus tanrum

facinus immissum uel constiterit perpetratum, sua instancia dig-
nam faciat exerceri uindictam.
III, 3
Iohanni, abbati monasteriisanctae LMciaeSyracusani, scribit át Boni-
f atio praepositoordinando, de llmica sancti lohannis transmittenda, de
causa Florianifinienda, de disciplina monachorumet de negotioquodam.
192, Sept.
GREGORIVS lOHANNI ABBATI
Petiic dilectio tua ut frater Bonifarius in monasterio ruo a te

debeat praepositus ordinari, quod ego ualde miratus sum guare
non ante factum ese. Nam ex eo illum tibi dari feci, iam eum
ordinare debuisti.
De runica uero sanai Iohannis omnino grate suscepi, quia
sollicirus fuisti mihi indicare. Sed studeat dilectio tua mihi ipsam
tunicam aut, quod ese melius, eundem episcopum qui eam habec
cum clericissuis cum ipsa ad me cransmittere, quatenus et benedic-
10 tione tunicae perfruamur, et de eodem episcopo uel dericis merce-
dem habere ualeamus.
Causa uero quae cum Floriano uertirur, incidere uolui, et iam
ei uel occoginta solidos mutuos dedi. Quos ille credo disponic sibi
pro monasterii debito recompensari, et omnino uolo eandem
1 s causam decidi, quia Scephanum chartularium dicirur imminere ut
eam praedicrus Florianus in publico transferat, et graue nobis ese

cum publico litigare. Vnde necesse nobis ese aliquid cedere, ut
possimus eandem causam ad composirionem perducere. Quod
dum factum fuerit, dilectioni ruae, Deo auxiliante, nuntiamus.
14 Epyphanium subdiac. R1
111,3.Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 42 (lndict. XI cap. 3). &id. M et
MG: 111,3.
1 Iohanne R1, corr. 4 ex eo r2, ex eo quo R1, ex quo r1 r2', cf Stud. 11
222 s. 12 causa R1 r2, causam r2, cf. Synl, Forsch. 76 15 Scephanum
charcularium codd., Scephanus charcularius edd., cf. Stud. ll 2 39 19
nunciamus R1 r2, nunciabimus rl R1', cf. Stud. 11 194

REGISTRVM 111, 3-4 1 49
20 De fratrum uero animabus omnino esto sollicirus. Sufficit iam
quod opinio monasterii per uestram neglegentiam inquinara est.
Non frequenter foris egrediaris. In causis istis procuratorem
institue, et tu ad lectionem arque orarionem uaca.
De hospitalitate esto sollicitus. Quanrum potes pauperibus
2 s largire, ita tamen ut serues, quod Floriano resrirui debeat.
In ipsis autem fratribus monasterii tui quos uideo, non inuenio

eos ad lectionem uacare. Vnde considerare necesse est quantum
peccarum est, ut ex aliena oblatione Deus uobis alimoniam
transmiserit, et uos discere Dei mandara neglegatis.
30 De sex uero unciis domus, si authenticam charrulam non uide-
mus, ad exemplaria nil possumus facere. Sed Florentino defensori
praeceptum transmisi ut, si ei ueritas constiterit, easdem sex uncias
uobis restituat. Quibus resriruris reliquas uobis sex uncias aut in
emphyteusin damus, aut redirus commuramus.
111,4
Bonifatium, episcopumRegiensem,hortatur ut misericordiaeopera ad
Dei laudem referat.
¡92, Sept.
GREGORIVS BoNIFATIO EPISCOPO REGIO
Quibusdam uenienribus agnoui fraternitatem tuam miseri-

cordiae operibus uehementer insistere. Atque omnipotenti Deo
gracias retuli quia iuxta egregii praedicatoris uocem nunc uiuimus,
5 si uosstatis in Domino.Sed illud mentem meam fateor non leuiter
momordit, quod eadem opera mulris uos ipsi nuntiastis. Ex qua
re collegi quod mens uestra non studeat Dei oculis sed humano
iudicio placere. Vnde necesse est, frater carissime, ut rum bona
lll,4. 4/5 I Thess. 3,8.
20 eciam Rr 22 foris Rr, foras ,. 28 oblationem rr 28/29

alimonia cransmiserat rr 29 discere] dicere R1, corr., discedere r2,
corr. 30 uthenticam r1 31 defensori] de fa Rr, de fam r2, de rr
(depraeceptum), Dei famulo MG 34 emfyteusin r, emfyteosin r2',
amphyteosin in raJ. Rr commutemus r2, corr.
lll,4. Codd. Rr r1 2 : Indict. X-XI cap. 4J (lndict. XI cap. 4). Edd. M et
MG: lll,4.
4 tune R1' 6 eadem opera R1', eandem operam r R1

150 REGISTRVM 111,4-5
exterius agis, haec interius rum magna cautela custodias, ne appe-
10 tiros placendi hominibus subrepat, et omnis labor boni operis
incassum fiat. Nos enim qui sumus, quibus placeri ab hominibus
quaerirur ? .Quid namque aliud quam puluis et cinis sumus ? Sed
illi tua fraternitas placere desideret, qui et non longe est ut
appareat, et omne quod retribuerit finem nullomodo habebit.
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE XI
111,S
Petro,rectoripatrimonii Campani,de 11id11a
q11adamcontf'aD1111dtdit,
generumFelicis de Ortice/lo,t11endamandat.
¡92, Oct.
Sicut in iudiciis laicorum priuilegia rurbare non cupimus, ita eis

praeiudicantibus moderara te uolumus auaoritate resistere. Vio-
lentos namque laicos coercere non contra leges est agere sed legi
s ferre subsidium. Quia igitur Deusdedit, gener Felicis de Orticello,
praesenrium latrici uiolenriam dicirur irrogasse praefatamque rem
illicite detinere, ita ut uiduitaris eius deiectio non misericordiam
prouocare sed eius inueniarur roborare malitiam, praecipimus
experientiae tuae ut tam contra praefanun uinun quam in ceteris
10 causis, in quibus se asserit praefata femina praeiudicium sustinere,
nostrae ei solacium tuirionis impendas. Nec a quolibet eam

praegrauari permittas, ne uel ea quae tibi, salua tamen aequitate,
mandantur, in aliqua inueniaris parte neglegere, uel uiduis aliisque
pauperibus, dum illic auxilium non inueniunt, ex huius itineris
1 5 profligentur longinquitate dispendia.
Mense Oaobrio (Oab. r) indictione XI r1 2, om. R1

lll,J. Codd. R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 41 (lndict. XI cap. ¡). &id. M et
MG: lll,¡.
2 iudicis r2, '°"'· 4 legis r1 6 lacori R1' 8 roborare r, probare
R1 15 profligerur Rr r2, corr.

REGISTRVM 111,6
m,6
lohannem, Primae-llutinianae archiepi1copum,in dies triginta excom-
municat, quod Hadriammz, episcopumThebanum, ab Iohanne, episcopo
Larissae, iniuste condemnatumideoqueappe//antem, contra /ege1canones-
que sacerdotiopriuauerit. Vt Hadrianum suo loco restitual iubet.
¡92, Oct.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO PRIMAE IVSTINIANAE
Post longas uibulationes suas, quas Hadrianus Thebanae ciui-

tatis episcopus a consacerdocibus suis uelut ab hoscibus pertulic,
in Romana ciuitate confugit. Et licet aduersus Iohannem Laris-
s saeum episcopum eius fuisset prima suggesrio non ab eo in causis
pecuniariis reseruatis legibus iudicarum, camen post haec magis
contra personam fraternicatis tuae, a qua non iusce se sacerdotii
gradu flagitabat esse deiecrum, grauissime querebatur. Sed nos,
indiscussis petitionibus non crecientes, eadem quae apud Iohan-
10 nem fracrem et coepiscopum nostrum uel quae apud fratemitatem
ruam sunt aaa relegimus. Et quidem de memorati Iohannis

episcopi Larissaei iudicio, quod fuerat appellatione suspensum,
satis et piissimi rerum domini ad Corinthi episcopum missis ius-
sionibus decreuerunt, et nos quoque per praesentium !atores epis-
1 s tulis nostris ad praefatum lohannem Larissaeum directis, Christo
auxiliante, decreuimus. Cum diuersi disceptatione iudicii, cuius
examinationem tibi imperialia iussa tradiderant, et inspecta gesto-
rum apud Iohannem episcopum de criminalibus habitorum serie
uentilaris, repperimus prope nil te quod ante nominaras indiaas-
20 que tibi causas attinuit exquisisse, sed machinationibus quibus-
dam testes aduersus Demetrium diaconem in damnatione eius
episcopi produxisse, qui eum de illo, quod nec audiri fas est,
dicentem se audisse testimonium perhiberent. Quod dum praesens
Demetrius conttadiceret se dixisse, aduersus sacerdotalem morem
2 s disciplinamque canonicam deiecrum honore suo diaconem procon-
suli prouinciae tradidisti. Qui rum multis laniarus uerberibus

aduersus episcopum suum forsan aliqua potuisset tormentorum
necessitate mentiri, usque ad finem negotii nihil eum de his de
lll,6. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 4J (lndict. XI cap. 6). Edd. M et

MG: 111,6.
2 suas R1, quae suas del. r2, suas om. rr Hadrianus Jemperr2, nunc
Hadrianus '""" Adrianus R1 ,1 4 Romanam ciuitatem , 18 seriem
R1 19 uentilari R1, uentilares rJ ante codd., ad M 21 Demetrium]
metrium R1, corr. 23 dum r, cum Rr 27 forsitan rr

REG ISTRVM 111,6
quibus interrogabatur penirus inuenimus fuisse confessum. Sed
30 nec alia in gestis ipsis, siue per depositionem testium, siue per
Hadriani prof essionem, quod ei potuisset obesse repperimus. Sed
tanrum fraternitas rua, nescio quo mentis motu, diuino humano-
que iure contempto, abruptam protulit in eius damnatione senten-
ciam, quae licet non esset appellacione suspensa, contra leges
3s canonesque prolata ipsa non poterat iure subsistere. Postquam
tamen, ex abundanti, et appellationem tibi constar esse porreaam,
miraci sumus cur nec homines ruos secundum cautionem Hono-
rato diacono nostro per responsales ecdesiae tuae expositam, qui
tui iudicii rationem potuissent reddere, transmisisti. Quod factum
40 te uel de contumacia uel de conscientiae trepidatione redarguit. Si
igitur haec quae nobis oblata sunt ueritate uallantur, quoniam
occasione uicium nostrarum consideramus uos iniusta praesumere,
de his alias secundum id quod a nobis deliberarum fuerit Chrisco
auxiliante decernimus.
4 s Quod uero ad praesens attinet, cassatis prius arque ad nihilum
redactis praedictae sententiae ruae decretis, ex beari Petri apostolo-
rum principis auaoritate decernimus triginta dierum spatio sacra
te communione priuatum ab omnipotenti Deo nostro tanti exces-
sus ueniam cum summa paenitenria ac lacrimis exorare. Quod si
so hanc sententiam nostram te cognouerimus implesse remissius, non
iam tantum iniusritiam sed et contumaciam fraternitatis tuae
cognoscas, adiuuante Domino, seuerius puniendam. Praefatum
uero Hadrianum fratrem et coepiscopum nostrum, ex tua sentencia
ut diximus nequaquam canonibus neque legibus subsistente dam-
ss natum, in suo loco arque ordine reuerti, Christo comitante, dispo-
nimus, ut nec illi fratemitatis tuae noceat contra iustiriae tramitem
prolata sentencia, nec caritas tua pro placanda futuri indignatione
iudicis incorrecta remaneat.
30 nec r, ne Rr 34 esse r2, corr. 35 ipso r2 iure Rr' r2', in re Rr

,. 39 potuisset rr, corr. 40 si Rr, sic ,. 41 ablata ,., uallancur]
bellanrur Rr, corr. 42 occasione Rr', occasionem Rr,. umum noscrorum
rr, uirium noscrarum r2, uiriorum nostrorum r2' uos Rr, nos,. iniusra]
non add. rr 47 /48 te spatio sacra communione Rr 48 omnipotente
R1 52 seuerius del. r2 puniendam rr r2', puniendum Rr r2

REGISTRVM 111,7
m,7
lohannem, Larissaeum archiepiscopum, reprehendit, quod ini111te
Hadrianum, episcopumThebanum,condemnauerit.Sub excommunicationis
poena decernit ut causae contra Hadrianum aul a re1pomalib11sRomanis
Constantinopoli residentibus, aut ab ipsa apostolica sede decidantur.
Hadriano in integrum restituto bona ecclesiaeThebanae reddat.
¡92, Oct.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO LARISSAEO
Frater noster Hadrianus, Thebanae ciuitatis episcopus, ad

Romanam urbem ueniens lacrimabiliter est conquestus de quibus-
dam se capitulis a fratemitate tua necnon Iohanne, Primae Iusci-
s nianae episcopo, non legitime neque canonice condemnacum.
Cumque per diucumum tempus nullam diuersae partís uideremus
hic aduenire personam, qui eius debuisset obieaionibus res-
pondere, necessario, cognoscendae ueritacis incuicu, ea quae penes
uos acta sunt relegenda cradidimus. Ex quibus cognouimus Iohan-
1 o nem atque Cosmam diacones, unum pro lubrico corporis, alterum
pro fraudibus ecclesiasticarum rerum proprio depulsos officio, de

pecuniariis criminalibusque capiculis aduersus eum piissimis nostris
imperacoribus suggessisse. Qui per iussiones suas te uoluerunt,
seruaca uidelicet iuris canonumque discriccione, cognoscere, ita ut
1 s de pecuniariis quidem ferres firmam iure sencentiam, de criminali-
bus uero eorum dementiae, habita subtilius examinatione, sugge-

reres. Quod si tam rectas iussiones cua fracernicas reccis quoque
mentibus accepisset, numquam uiros pro suis excessibus proprio
remotos officio acque iam inimicantis animi ad accusationem pas-
20 sim sui suscepisset episcopi, maxime cum ex suggestione piissimis
oblata dominis eorum sic detecta fallada, quia cum consensu
omnium clericorum contra suum pontificem se suggessisse professi
sunt.
Post haec tamen, ut breuiter quaedam strictimque quae apud
21 te sunt acta percurram, primum capiculum penes fratemicacem
cuam mocum ese Stephani Thebani diaconi, cuius uitam quasi
lll,7. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 46 (lndict. XI cap. 7). Etid. M et

MG: lll,7.
1 Iohanne Rr, corr. 2 ciuitati R1 6 uiderimus r 7 qui] quae
R1' 11 depulsus r2, '°"· 12 pecuniariis r, peculiariis R1 13 qui r2',
quae Rr r 15 peculiariiscodd. 16 clementia R1 suptili R1 16/ 17
suggereres Rr r2', suggerere r 17 rectis] recrus R1, corr. 19 semotos
r2 20 ex Rr, et r 21 quia r, quae R1 25 percurramus R1

REGISTRVM 111,7
sciens turp1sstmam Hadrianus episcopus non eum sui ordinis
honore priuauerat. Quod capitulum nullus deduaorum tesrium
ad Hadriani episcopi dicit peruenisse noririam, nisi quod solus
30 Stephanus turpis uitae suaque professione damnabilis dicirur esse
confessus. Secundum capitulum aduersus eum uidetur esse propo-
sirum de infantibus eius iussu a sacri baprismaris susceptione
prohibiris atque ita inabluta sorde peccati defunais in tenebris.
Sed nullus aduersus eum deductorum testium professus est nosse
3 s se tale aliquid ad Hadriani episcopi peruenisse noritiam. Sed a
matribus infantum, quarum uiri remoti pro culpis ut dicirur ab
ecdesia fuerant, se cognouisse dixerunt. Sed nec inbaptizatos eos
mortis tempus professi sunt occupasse, sicut accusatorum conti-
nebat inuidiosa suggestio, cum in Demetriade ciuitate baptizatos
40 eos esse consriterit. Et haec quidem de criminalibus causis.
De pecuniariis uero qualiter a te fuerit iudicatum, inquisitio
deputatorum a principe uirorum (et) piissima iussio serenissimi
principis attestatur. Nam cum tuam saepefatus Hadrianus suspen-
disset appellatione sentenriam, quantum ex quamior testium
4S depositionibus apud Iohannem Primae Iustinianae episcopum
prolatis agnouimus, artissima detrusus custodia libellum, in quo
obiecta sibi confiteretur capitula, tua coactus est fratemitate porri-
gere. Qui quidem in porreao a se libello de pecuniariis inuenitur
ruae consensissesententiae. Criminalia uero medio quodam dubio-
so que uerborum calle transcurrit, ut et tua subiectis quibusdam
nebulis frustraretur intentio, et ipse porro nimis a confessione in
perplexae locutionis obscuritate refugeret. Cumque porrecta appel-
lario per homines eius ceteraque quae penes te gesta sunt piissimis
fuissent deportata principibus, deputaris ut diximus Honorato,
ss diacono ( noscrae) sedis, et Sebastiano gloriosae memoriae ante-
grafeo, cunaisque examinatis subtiliter, serenissimis est ab omni-
bus iussionibus absolutus. Sed nescio quibus machinationibus
exquisitis, alia rursus est iussio principalis elicita, ut de cunais
antefatis capitulis Iohannes Primae Iustinianae episcopus requirens
60 subtiliter iudicaret. In cuius iudicio omnes derici Hadriani episcopi
et Demetrius diaconus inter tormenta professus est omnem hanc
contra Hadrianum episcopum calumniam fraternitatis tuae machi-
natione confectam. Nec aliqua de capitulis ipsis, quae in rua
28 dedocrorum r2, corr. 32 succeptione R1 33 inabluta r2', inabluto

r, inablutos R1 defunais edd., defunaos codd. 34 nosce R1 37 se
cognouisse r, recognouisse R1 39 Demeditriade R1 42 et add.
EwaJd 46 detrusum R1 53 sunt om. R1 55 nostrae om.codd.,superscr.
r2 gloriosae memoriae] gl.m. r, gl. u. R1, cf Stud. I 68 s. 55/56
ancegrafeo R1, ategrafeo ,. 59 lohannis R1

REGISTRVM 111, 7
audiencia criminaliter obiecta fuerant Hadriano episcopo, sunt
6s probara. Sed prouenit alia contra canones ac leges in Demerrio
diacono eius aliisque personis crudelis atque dolosa discussio, in
qua nihil penirus repernun est, ex quo saepe memorarus Hadria-
nus damnari legitime debuisset, sed magis ex quo potuisset abso-
lui. Sed de Iohanne Primae Iustinianae urbis ancistite ac de nequis-
70 sirno eius damnandoque iudicio alias sumus, iuuance Domino,
tractaturi. Hadrianum uero episcopum repperimus et tuo contra
sacerdotales mores odio laborasse, et nullo iure pecuniariis in
causis cum fraternitatis tuae condemnatum fuisse sentencia.
Quia igitur et ab antefato Iohanne Primae Iuscinianae episcopo
1s contra ius canonesque depositus honoris sui gradu carece non
potuit, in sua eum reformari ecdesia atque in propriae dignitatis
ordine decreuimus reuocari. Et cum oportuissec ce ex eo Dominici
corporis communione priuari, quod post admonirionem sanaae
memoriae decessoris mei, per quam eum ecclesiamque eius de tuae
so iurisdictione potestaris exemit, rursus in eis aliquid tibi iuriscliaio-
nis seruare praesumpseris, carneo nos humanius decementes com-
munionisque tibi sacramentum incerim conseruantes, decemimus
ut fratemitas tua ab eo ecdesiaque eius omnem ante habitae suae
potestatem iurisdictionis abstineat, sed secundum scripca deces-
8s soris nostri, si qua causa uel fidei uel criminis uel pecuniaria
aduersus praefatum Hadrianum consacerdotem nosmun potuerit
euenire, uel per eos qui nostri sunt uel fuerint in urbe regia
responsales si medioais est quaesrio cognoscacur, uel huc ad apos-
tolicam sedem si est ardua deducatur, quatenus nostrae audientiae
90 sentencia decidatur. Quod si contra haec quae statuimus quolibet
tempore qualibet occasione uel subreptione uenire temptaueris,
sacra te communione priuatum, nec eam te, excepto ultimo uitae
tuae tempore, nisi cum concessa Romani pontificis decernimus
iussione recipere. Haec enim consona sanais patribus definitione
9s sancimus ut, qui sacris nescit oboedire canonibus, nec sacris admi-
nistrare uel communionem capere sit dignus altaribus. Res autem
siue sacras siue alias mobiles immobilesque eius ecdesiae, guas
haaenus dicitur retinere, quarum notitiam nobis oblatam praesen-
tibus annectimus litteris, sine aliqua ei fraternitas tua dilatione
100 restituat. De quibus si qua inter uos quaesrio uertitur, uolumus
ut apud responsalem nosmun in urbe regia uentiletur.
65 ac Rr, hac r lege r 75 gradus R1 16 proprio Rr 18 post Rr',

om. R1 r admonitione r 97 mobiles immobilesque r, mobilesque Rr

m,s
Nata/em, archiepiscopum Sa/onitanum, hortatur ut F/orentium, episco-
pum Epidauritanum, iniuste depositum, de exsi/io reuocet et causam eius,
synodo episcopa/i conuocata, examinet. Cuius negotii exsecutionem Antonino
subdiacono, rectori patrimonii Da/matini, mandat.
¡92, Oct.
GREGORIVS NATALI ARCHIEPISCOPO SALONITANO

VT NON DEPONATUR EPISCOPUS
Dum cuneta negocia indagandae sollicitudine ueritatis indi-

geant, tum quae ad deiectionem sacerdotalium graduum sunt
5 distriaius trutinanda, in quibus non tam de humilibus constitutis,
quam de diuinae quodammodo benedictionis refragacione ttaaa-
rur. Quae res quoque nos in Florentii episcopi persona ad exhorca-
tionem uescrae fraternitatis admonuit. Nuntiatum siquidem nobis
est a quibusdam fuisse in causis criminalibus accusarum et, nullis
1o canonicis probationibus exquisitis, nec sacerdotalis concilii proue-
niente iudicio, a sui eum honoris officio non iure sed auctoritate
depositum. Quia ergo non pocesc quemquam episcoparus gradu
nisi iuscis ex causis concors sacerdorum submouere sentencia, hor-
tamur fratemitatem uescram ut praefarum uirum ex eodem in quo
15 decrusus ese eici faciatis exsilio, causamque eius episcopali discep-
tatione perquiri. Et si in his in quibus accusarus ese canonica fuerit
probatione conuicrus, canonica proculdubio ese ulcione pleaen-
dus. Quod si alias, quam de eo aestimatum ese, synodali fuerit
inquisicione compertum, necesse est ut et criminacores iusri discric-
20 tionem iuris exhorreant, et incriminatis innocenciae suae seruentur
illibata suffragia. Exsecutionem uero antefari negotii Antonino
subdiacono noscro ex noscra praeceptione mandauimus, quatenus
eius instancia et quae sunt legibus canonibusque placita deceman-
tur, et decreta iuuante Domino mancipentur effeaui.
ll/,8. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 47 (fndict. XI cap. 8). Edd. M et

MG: ll/,8.
3 sollicirudinem rl 4 pertinent post graduum add. edd. 5 humilibus
r, humanis R1 7 Florenti in Florentis corr.R1 11 a sui R1, om. r1, argui
r2 sed del. 19 criminacoris r2, corr. 20 et om. r, add. r2' in criminatis
r, criminacis R1 seruecur r2, corr.

REGISTRVM 111,9-10
m, 9
Antonino,rectoripatrimonii Dalmatini, praecipitut Florentio,Epidau-
ritano epi1copo,de exsilio reuocato,si in episcoporumconcilioabsolutus
fuerit, res sua.srestituat.
J 92, Oct.
GREGORIVS ANTONINO SVBDIACONO
Peruenit ad nos Florentium Epitauritanae ciuuitatis episcopum,

praereptis prius rebus eius, pro quibusdam non approbatis crimi-
nibus sine sacerdotali concilio fuisse damnatum. Et quia non debet
is poenam sustinere canonicam in cuius damnatione non est cano-
nice prolata sentencia, praecipimus experientiae ruae ut Natali
fratri et coepiscopo nostro debeas imminere, quatenus supradic-
tum uirum de eodem eici faciat quo nunc dicitur detrusus exsilio.
Conuocatoque episcoporwn concilio, si haec in quibus accusatus
10 est, ei canonice fuerint approbata, praefati Natalis fratris et coepi-
scopi nostri uolumus in eum proprium robur obtinere sententiam.

Sin autem generali iudicio fuerit absolutus, nec eum deinceps
cuiuslibet praeiudicio subiacere permittas, et praefatae res distticta
ruae sollicirudinis restituantur instancia. Necesse est ergo ut,
1 s quanto grauiora talium negotiorwn perpendis pondera, tanto ea
maturiori uigilantiorique srudeas exsecutione complere.
m, 10
Sabinum subdiaconumdocet statuta synodi Chalcedonensislustiniani
imperatoristemporibusnonesselaesa. Eum ad catholicamecclesiamreuocat.
J 92, Oct.
GREGORIVS SABINO SVBDIACONO NOSTRO
Exeuntes maligni homines turbauerunt animos uestros, non

intellegentes neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant,
astruentes quod aliquid de sanaa Chalcedonensi synodo piae
lll,9. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 48 (Indict. XI cap 9). Edd. M et

MG: 111,9.
1 Antonio Rr 4 consilio rr 5 is r, his Rr 13 districrae Rr
lll,10. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. 49 (Indict. XI cap. ro). Edd. M
et MG: lll,10.
1 Sauino r

158 REGISTRVM 111, 10-11
s memoriae Iustiniani temporibus sic imminutum, quam omni fide
omnique deuocione ueneramur. Et sic quattuor synodos sanaae
uniuersalis ecdesiae sicut quattuor libros sacri euangelii recipimus.
De personis uero, de quibus post terminum synodi aliquid aaum
fuerat, eiusdem piae memoriae Iusriniani temporibus est
10 uencilarum, ita tamen ut nec fides in aliquo uiolaretur, nec de
eisdem personis aliquid aliud agererur, quam apud eandem sanc-
tam Chakedonensem synodum fuerat constitutum. Anathemati-
zamus autem, si quis ex definirione fidei, quae in eadem synodo
prolaca est, aliquid imminuere praesumit uel quasi corrigendo eius
rs sensum mutare. Sed sicut illic prolata est per omnia custodimus.
Te ergo, fili carissime, decet ad unitatem sanctae ecdesiae
remeare, ut finem tuum ualeas in pace condudere, ne malignus
spiritus, qui contra te per alia opera praeualere non potest, ex hac
causa inueniat, unde ribi in die exitus tui in adicum regni caelestis
20 obsistat.
m, 11
Albanen1ibu1enuntiat 1e Hominemhonumiis epiicopumordina11e.Cf
formu/am LD Ciar. 6 et epi1tula111,Jr el IX, 211.
¡92, Oct.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI ALBANO
Probabilibus desideriis nihil attulimus tarditatis. Fratrem iam

et coepi~copum nostrum Hominembonum uobis ordinauimus
sacerdotem.
7 sacri r, sancti Rr 10 in aliquod Rr 19 adiru ,.,

lll,1 r. Codd.Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. JO ( Indict. XI cap. 11 ). &id. M
el MG: lll, I 1.
1 clero om. r blebi r

REGISTRVM 111, 12-13 159
MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE XI
m, 12
M.aximiano,Syracusanoepiscopo,iterummanda/ ut accusatoresGregorii,
episcopiAgrigentini, Romam transmittat.
¡92, Nou.
GREGORIVS MAxlMIANO EPISCOPO SYRACVSANO
Pridem quidem fratemitati uestrae scripseram ut eos, qui aduer-

sus Gregorium episcopum Agrigentinae ciuitatis aliqua clixerant,
ad Romanam ciuitatem transmittere deberetis. Quod et nunc ut
J instantius fieri debeat praesentibus adhortamur epistulis. Vnde
personas ipsas ceteraque documenta, id est gesta et peticiones quae
data sunt, festinate cum celeritate transmittere. Nec moram ali-
quam excusationemque perquirí penitus permittimus, quatenus,
eis in Romana sicut diximus ciuitate sub celeritate transmissis,
10 sciamus quid, auxiliante Domino, de persona eius salubrius dispo-
nere debeamus.
m, 13
Agnello, episcopoFundensi,gubernationemetiam Terracinensisecclesiae
committit.
J 92, Nou.
GREGORIVS AGNELLO EPISCOPO DE FVNDIS, QVI NVNC

INCARDINATVS EST TERRACINA
Relatio cleri simul et populi Terracinae degenris nos ualde

laetificat ob hoc, quod de rua fratemitate bona testatur. Et quia,
Mense Nouembrio (Nobr. Rr, Noub. r) indictione XI Rr rr 2
lll,12. Codd. Rr rr 2 : lndict. X-XI cap. J 1 (lndict. XI cap. 12). &JJ. M

et MG: 111,r2.
3 Adgregentinac Rr 4 po11ciuitatem sequitur in Rr rasura 1 o circiter
/i11erar11m S stantius r2, con-. 6 ceterasque Rr 8 permittamus R1
r2 9 in ()111. r
111,rJ· Codd. Rr rr 2 : lndict. X-XI cap. J 2 (lndict. XI cap. 1 3). Edd. M
et MG: 111,rJ·
1 de Fundi Rr 2 incordinatus r2, hic ordinatus Rr

defuncto Petra poncifice suo, (te) sibi cardinalem postulant con-
stirui sacerdotem, eorum ( petita) necessario complenda praeuidi-
mus, quatenus et illi se gaudeant impetrasse quod postulant, et
nos concessisse quod expedir uideamur. Quia igitur ob dadem
hostilitatis nec in ciuitate nec in ecdesia tua ese cuiquam habitandi
10 licencia, ideoque hac te auctoritate Terracinensi ecdesiae cardina-
lem constituimus sacerdotem, admonentes ut ita de animabus
populorum illic consistentium, Deo protegente, debeas esse sollici-
rus, quatenus callidi peruersique hostis insidiae commisso tibi
gregi qualibet arte nocere non ualeanc, sed sollicitudinis tuae grex
1 s circumsaeprus custodia digni se pastoris gaudeat meruisse rutami-
na. In ruis actibus plebi exempla bene uiuendi consistant, auaritia
in te uires non habeat. Tua praedicatione qui litteras nesciunt,
quid diuinirus praecipiatur, agnoscant. In Dei timore populum,
quemadmodum uiuere possit, tui mores instituant. Operibus
20 exerce quod subiectos doces et praedicas. Actus tui in aliorum
correctione proficiant, in adiutorium sibi uitae ruae imitationem
assumant. Sicque te in cunctis operibus exhibere festina, ut scrip-
ruram constricrionemque te habeant, quicumque aut neglegit aut
non potest lectione formari. Tota igitur mentís intentione ita
2 s lucrum animarum Deo nostro facere festinato, ut digna ce merces
ante eius conspecrum in die recributionis inueniat.

Quicquid uero de praedictae rebus ecdesiae uel eius patrimonio
seu cleri ordinatione promorioneue et omnibus generaliter ad eam
pertinentibus sollerter atque canonice ordinare facereque prouide-
30 ris, liberam habebis quippe ut sacerdos proprius modis omnibus
facultatem.
Illud quoque fratemitatem ruam scire necesse est quoniam sic
te praedictae Terracinensi ecdesiae cardinalem esse constituimus
sacerdotem, ut et Fundensis ecclesiae pontifex esse non desinas,
3 s nec curam gubernationemque eius praetereas, quia ita fraternita-
tem ruam saepe dictae T~rracinensi ecdesiae, sicut praefati sumus,
praeesse praecipimus, ut ante dictae Fundensis ecdesiae tibi iura
potestatemue nullomodo subtrahamus.
5 te in marg. add. r2, om. Rr rr 6 petita superscr.r2, om. R1 r1 com-

plendam R1 617 peruidimus,. 14 qualibet ane R1 r1, qua libertare r2,
aliqua libenace r2' 15 condigni Rr, corr. 15/16 tutamina r, iuuamina
Rr (iu in ras.) 20 exercere r2 21 correccionem ,.2 23 constriaionem-
que R1 r2, constructionemque rr habeat Rr' 25 animarum om.
Rr 33 Terracinensis ,. 33/38 cardinalem-nullomodo subtrahamus in
ras. add. Rr' 37 praeesse rr, esse R1 r2

REGISTRVM 111,14
m, 1 4
Te1Tacinensibusnuntial se Agnellum, epi1copumFundensem, ab eis
e/ectu,n cardina/em sacerdotemTerTacinensemconstituiue.
J 92, Nou.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI TERRACINA
Dileccionis uestrae desideria insinuara nobis quam opruliscis

petitio reserauit, electionemque uestram ualde laudauimus, quia
Agnellum, fratrem et coepiscopum nostrum probatum iam meri-
5 tis, cardinalem uobis constitui deprecamini sacerdocem. Et quo-
niam gratae laudandaeque petitioni nec effectum negari, nec
moram oportebat innecti, secundum desideria postulationemque
uestram suprascripcum Agnellum directa praecepcione ecdesiae
uestrae cardinalem esse statuimus sacerdotem. Pro qua re dilectio-
10 nem uestram paterna adhortatione commoneo ut ei oboedientiam
praebere in omnibus debeatis, quatenus caritatis uestrae solacio
roborarus curam gubemationemque ecdesiae quam uobis proba-
tur petentibus suscepisse, adiuuante Domino, salubriter ualeat
adimplere.
lll,14. Codd. R1 rI 2 : lndict. X-XI cap. J J (lndict. XI cap. 14). &id. M

et MG: lll,14.
1 titulum rubro scriptum, cumfinem epistulae praecedentisin ras. adderel,
primMmdtleuit,deinde atramento nigro add. Rr blebi r Terrac. Rr 6
affectum Rr 12 uobis Rr r r, nobis r2

162 REGISTRVM 111, 1 S
MENSE DECEMBRIO INDICTIONE XI
m, 1 5
Sco/asticum,iudicem Campaniae,cum F/orentiussuhdiaconusa Neapo-
/itanis episcopuse/ectusfuga ordinationemeuitauerit, hortatur 111alterum
e/igere curet, aut mittantur qui Romae episcopume/iganl.
192, Dec.
GREGORIVS ScOLASTICO IVDICI CAMPANIAE
Dum de Neapolicanae ciuitatis cura desritutae sacerdotis solacio

uehementius angeremur, superuenientes praesentium latores cum
decreto in Florentium subdiaconum nostrum confeao aliquid
nobis in tanto cogitationum pondere releuationis innuerant. Sed
dum praefarus subdiaconus noster refugiens ciuitatem ipsam ordi-
nationem suam lacrimabiliter euitasset, quasi ex maiori quadam
desperatione nostram cognoscite creuisse ttistitiam. Atque ideo
salutantes hortamur magnitudinem uesttam ut, conuocantes prio-
10 res uel populum ciuitatis, de electione alterius cogitetis, qui clignus
possit rum Christi solacio ad sacerdotium promoueri. In quo
decreto sollemniter faao atque ad hanc urbem transmisso ordina-
rio illic tandem, Christo auxiliante, proueniat. Sin autem aptam
non inueniris in qua possitis consentire personam, saltim tres uiros
is rectos ac sapientes eligite, quos ad hanc urbem generalitatis uice
mittatis, quorum et iudicio plebs toca consentiat. Forsitan hic
uenientes, praestante Dei misericordia, talem repperiunt qui uobis
antistes irreprehensibiliter ordinetur, quatenus destitutae ciuitati
uesttae nec inttinsecus aaorum suorum desit inspector, nec extrin-
20 secus, adhibita sollicitudine sacerdotis, hostilibus adirus praestetur
insidiis.
Mense Decembrio (Dec. Rr, Decemb. r) indictione XI Rr rr 2
lll,r ¡. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. J4 (lndict. XI cap. r ¡). &id. M

et MG: lll,r ¡.
1 iudice R1 3 ageremur r2, corr. 8 disperacionem r2, corr. mstt-
tiam Rr, iusticiam r 17 repperient r2' 19 actorum R1 r r, ac tutorum ,.2

REGISTRVM 111,16-17
m, 16
Petro, episcopoBariciano, Valerianum presbyterum,ut captiuos redi-
merel missum, commendat.
¡92, Dec.
GREGORIVS PETRO EPISCOPO BARICIS
Licet fratemitatem tuam piis se causis sponte non dubitemus

impendere, uerumtamen quia proniorem eam nostra fieri arbi-
tramur epistula, idcirco praesenribus tibi indicamus apicibus
harum latorem V alerianum presbyterum pro redemptione cap-
tiuorum in illis partibus aduenisse. Cui tanto enixius in omnibus
debetis ferre solacium, quanto eum mercedis intentione longinqui
itineris laborem adsumpsisse cognoscis. Sic enim et hic quod
intendit, te adiuuante, perficiet, et fraternitas tua pro impenso
10 solamine magnam apud Deuin sicut desiderat retributionem inue-
ruet.
MENSE IANVARIO INDICTIONE XI
m, 1 7 .
Gratiososubdiaconopraecipit MI domumquandam Romaepositam et
hort11mi11ri.secclesiaeRomana.eFlorae abbatissae ad monasteriumcon-
struendum tradat.
19 J, Jan.
GREGORIVS GRATIOSO SVBDIACONO
Religiosam uitam eligenribus congrua nos oportet considera-

tione prospicere, ne cuiusdam necessitaris occasio aut desides faciat,
aut robur, quod absit, conuersationis infringat. Idcirco praesenti
lll,16. Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. JJ (lndict. XI cap. 16). &id. M

el MG: lll,16.
1 Baricis ,dd., Haricis Rr, Bancis r 4 incirco r2, corr. 10 desiderat
r, considerat R1
Mensc Ianuario indiaione XI Rr r1 2 ind. XII R1
lll,17. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. J6 (lndict. XI cap. 17). &id. M
ti MG: 111,I1·
3 cuiusdam] cuiusquam Rr" r2"

REGISTRVM 111, 17-18
tibi auctoritate praecipimus quatenus domum positam in hac urbe
regione quarta, iuxta locum qui appellarur Gallinas albas, [uel
horrum] iuris sancrae Romanae cui Deo aucrore praesidemus
ecclesiae, in qua Campana quondam patricia mansisse dinoscitur,
simul et horrum arque hospiria, quae intra eandem domum ianua
10 concludit, Florae abbarissae tradere debeas proprietatis iure pro-
culdubio possidendam, in qua domo monasterium, ubi rum con-

gregatione sua habitare possit, Christo queat iuuante consttuere,
ut tam ipsa, quam etiam quae in eius honore locoque successerit,
praedicram domum et horrum cum omnibus ad se pertinenribus
1 s sicut diximus quiero et inconcusso iure a nobis pietaris considera-
tione concessa ualeat possidere.
m, 18
Theodoro consiliario Acosimum Sicu/um puerum mancipium donat.
Jj), lan.
GREGORIVS THEODORO CONSILIARIO
Ecclesiasricis utilitaribus desudantes ecdesiasrica dignum est

remuneratione gaudere, ut, qui se uoluntariis obsequiorum neces-
sitatibus sponte subiciunt, digne nostris prouisionibus consolentur.
Quia igirur te Theodorum uirum eloquentissimum, consiliarium
nostrum, mancipiorum cognouimus ministerio desritutum, ideo-
que puerum nomine Acosimum natione Sicula iuri dominioque
tuo dari tradique praecipimus. Quem quoniam traditum ex nostra
uoluntate iam possides, huius te necesse fuit pro fururi temporis
1 o testimonio ac robore largitatis aucroritate fulciri, quatenus, Domino
protegente, secure eum semper et sine ullius retracrationis suspi-
cione quippe ut dominus ualeas possidere. Neque enim quem-
quam fore credimus, qui tam paruam largitatem pro tua tibi
6/7 uel hortum uncisseclusi,cf Stud. 1120 s. 8 qua] quo R1' quon-
dam] quod R1 r2 patrici R1, corr., patricii rI, patrie r2 10 condudit r,
conclusit R1 12 habitare r, habitet R1 Christo queat iuuante Ewa/d,
Christoque adiuuante R1 r2 (del. que R1 ), Christo adiuuante rI construere
R1, construeret r, construat r2' 13 quae rl, qui R1 r2
lll,18. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. Jl (lndict. XI cap. 18). &id. M
et MG: lll,18.
1 Theodorus R1 3 ut r, et Rr 5 te om. R1 r2 7 Siculum R1',
Siculam r/ 11 ullius R1 r2', illius r tractationis R1 12/13 quem-
quam r/ R1', quicquam R1 r2

REGISTRVM111,18-19-20
deuotione concessam desideret uel temptet ullomodo reuocare,
11 cum uno eodemque tempore et uerecundum sit a decessoribus
bene gesta resoluere, et uerendum sit docere cereros in sua quando-
que resolutoriam proferre largitate sententiam.
III, 19
Perro,rectoripatrimonii Campani, mandar 111reliquias sancti Seuerini
mittal, in cuius honoremecc/esiamquam Arriani Romaehabuerint conse-
cret. J 9 }, Jan.
Cor nostrum pia diuinitatis inspirarione conpungitur loca quon-

dam exsecrandis erroribus deputara in catholicae religionis reue-
rentia dedicare. Quia ergo ecclesiam positam iuxta domum Meru-
s lanam regione tercia, quam superstirio diu Arriana detinuit, in
honore sancti Seuerini cupirnus consecrare, experiencia tua reliquias
beari Seuerini summopere debita cum uenerarione transmittat,
quatenus quae nostris animis perficienda decreuimus implere,
Omnipotentis gracia suffragante, possirnus.
III, 20
Gratioso,episcopoNomentano,curam ecc/esiaeCurium Sabinorumcom-

mittit, quam cum Nomentana ecc/esiaconiungi iubet. Cf 11,42.
19}, Jan.
GREGORIVS GRATIOSO EPISCOPO NOMENTANO
Postquam hostilis impietas diuersarum ciuitatum ita, peccaris

facienribus, desolauit ecdesias, ut reparandi eas spes milla, populo
deficiente, remanserit, maiori ualde cura constringimur, ne, de-
14 concessa r
lll,r 9. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. ¡8 (lndict. XI cap. 19). &id. M
el MG: lll,1 9.
lll,20. Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. J9 (lndict. XI cap. 20). &id. M
et MG: III,20.
1 Noment. R1, Nument. r 2 ciuitatium r

166 REGISTRVM 111, 20-21
funcris earum sacerdotibus, reliquiae plebis, millo pastoris modera-
mine gubernatae, per inuia fidei hostis callidi rapianrur, quod
absit, insidiis. Huius ergo rei sollicitudine saepe commoniti, hoc
nostro sedic cordi consilium, ut uicinis eas mandaremus pontifici-
bus gubernandas. Ideoque fraternitati tuae cura.mgubemationem-
10 que sancti Anchemi ecdesiae, Curium Sabinorum territorio consti-
tutae, praeuidimus committendam, quam tuae ecdesiae aggregari

unirique necesse est, quacenus utrarumque ecdesiarum sa.cerdos
recte, Chrisco adiuuante, possis exsistere. Et quaeque tibi de eius
patrimonio uel de deri ordinatione seu promotione uigilanti ac
1 s canonica uisa fuerinc cura disponere, quippe ut pontifex proprius,
liberam habebis ex praesenti nostra permissione licentiam. Qua-
propcer, fratrum carissime, Dominicorum reminiscens salubriter
mandacorum, ita in commissae plebis regimine lucrandisque ani-
mabus inuigila, uc ante tribunal aetemi iudicis constitutus fruaum
20 bonae operarionis, qui ad mercedem tuam pertineat, eidem
redempcori noscro, in quo laetari possit, exhibeas.
MENSE FEBRV.ARIO INDICTIONE XI
m, 21
Pa1cha/i,Domitianoatque Ca.rtorio,
fi/ii1 Vrbici,q11i patrimonii e,,,.,,,,,
Sabinen1iJet Cartio/ani ge11era1quandam ecc/e.riattkbitam p,e11niam
mnittit.
J9J, Febr.
GREGORIVS PASCHAU DoMITIANO ATQVE CASTORIO FILIIS

VRBICI DEFENSORIS DE TIBVR
Officii nostri est orbatis ita parentibus ferre consulrum, quate-

nus aliquid de his, quae iuste debentur ecdesiae, relaxantes, eorum
possimus subuenire miseriis. Quia igitur, faaa subtilius racione,
patrem uesmun Vrbicum, quondam defensorem de patrimonio
6 gubematae LD Val. 9, gubemante codd. mu1a rr, inuidiam Rr

,.2 1O Anthemii rr Sauinorum ,. 11 aggregare codd. 17 fratrum
Rr r2, frater rr 20 qui r, quod Rr
Mcnsc Februario (Feb. r, Sept. Rr) indictione XI Rr rr 2
lll,21. Codd.Rr rr 2 : lndicl. X-XI cap. 6 o ( lndicl. XI cap. 21 ). &id. M

ti MG: lll,21.
1 Dometiano Rr rr, Demetiano r2 fili Rr, 61. ,. 2 Tibur r, Tibur.
Rr 6 quondam r, qa Rr

REGISTRVM111,11-22
Sabinensi atque Cartiolano,. quod eius fuerat curae commissum,
constat in non modicam summam debitorem fuissedefuncrum, et
quamuis tota eius substancia pro hoc sit ecdesiae obligara, nec
10 tamen ad sarisfactionem eorum quae consumpserat possit sufficere,
nos tamen pietaris intuitu eiusdem pattis uestti substantiam uos
habere ac possidere permittimus atque concedimus uesttis procul-
dubio utilitatibus profururam, securi quod nullus uos denuo de
his, quae uobis relaxantes concessimus, aliqua racione concutiat.
MENSE MARTIO INDICTIONE XI
m, 22
Antonino, r,ctori patrimonii Dalmatini, mandat MI,si Nata/u epi.tco-
pMsobimt, JMccessorem a cleropopMloqMe eligendMm'""'' electMmqMe,"'
consecrelMr,
Romam mittal. Vetat ne MalchMsepi.tcopuselectioniintersil
qMipro reddendispatrimonii rationihMsex Sicilia Meniat.
J9J, Mari.
GREGORIVS ANTONINO SVBDIACONO RECTOR! PATRIMONII

IN DALMATIA
N atalem, Salonitanae ecdesiae fratrem et coepiscopum nos-

trum, obisse cliscurrens in partibus isris fama uulgauit. Quod si
s uerum est, experiencia tua omni instancia omnique sollicirudine
derum et populum eiusdem áuitaris admonere festinet quatenus
uno consensu ordinandum sibi debeant eligere sacerdotem. Faao-
que in persona quae fuerit electa decreto, ad nos transmittere
srudebis, ut cum nostro consensu, sicut priscis fuit temporibus,
10 ordinerur. lliud quidem prae omnibus curae tibi sit ut in hac
electioile nec dacio quibusque modis interueniat praemiorum, nec
quarumlibet personarum patrocinia conualescant. Nam si quorun-
dam patrocinio fuerit quisquam elecrus, uoluntatibus eorum rum
fuerit ordinarus oboedire, reuerentia exigente, compellirur, sicque
1 5 fit ut res illius minuanrur ecdesiae, et ordo ecclesiascicus non
7 Sauinensi Rr r
Mcnsc Martio indiaione XI Rr rr 2
lll,22 Codd. Rr rr 2: Indic1.X-XI cap. 61 (lndict. XI cap. 22). &Id. M

11 MG: lll,22.
2 Dalm. Rr r2, Dalma. rr 4 obisse Rr r2', obiisse r 6 festinet et
Rr 12/13 nam si quorundam patrocinio fuerit in marg. add. Rr

168 REGISTRVM 111,11
seruerur. Talem ergo, te imminente, debent, personam eligere,
quae nullius incongruae uoluntari deseruiat, sed uita et moribus
decorara tanto ordini digna ualeat inueniri. De rebus uero uel
ornamento eiusdem ecdesiae fideliter rerum inuentarium facito te
zo praesente conscribi. Et ne de rebus ipsis possit aliquid deperire,
Respectum diaconem atque Stephanum primicerium notariorum
ut ipsarum rerum omnino gerant custodiam admoneto, intermi-
nans eis de propria eos satisfacruros esse substancia, si quicquam
exinde eorum neglegentia fuerit imminutum.
zs Malchum aucem fratrem et coepiscopum nosaum contestari te
uolumus uc se penitus in hac causa non misceac. Nam si per eum
aliquid contra uoluntatem noscram factum uel cemptacum potueri-
mus addiscere, non modicam ad se culpam et periculum perrinere
cognoscat. Sed et hoc eum admonere curato ut ad ponendas
30 explendasque raciones patrimonii nostri quod gessit debeat esse
sollicitus, pro quibus eriam faciendis ex Siciliae parribus ad nos,
postposita excusatione, uenire festinet. In rebus igitur Salonitanae
ecdesiae nullomodo se miscere praesumat, ne amplius ei aut
obnoxius auc possic esse culpabilis. N am multa habere de rebus
3 s praediccae fertur ecdesiae, eumque opinio paene auaorem exsti-
tisse in uenditione rerum eius uel aliis illicitis asseuerat. Quod si
ita esse sicut dicitur manifesta ueritate patuerit, certus sic inultum
hoc nullatenus remanere.
Expensa uero quae necessaria fuerit per oeconomum, qui tem-
40 pore mortis praediai episcopi inuentus est, erogetur, quatenus
raciones suas futuro episcopo ipse ut nouit exponat.
Cuneta siquidem quae ribi agenda mandauimus cum consilio
magnifici acque eloquentissimi Marcelli filii nostri te agere profecto
necesseese, quacenus ita omnia quae huius praecepti pagina conti-
4 S nec sollicicestrenueque possis implere, ut nulla te neglectus culpa
respiciat.
16 debet Rr, con-. 19 ornamentis R1 inuencarium] inuentaneum R1

r 19/20 te (in marg.) praesence r2, praesence te rl, praesencem R1 22
ammonico R1 r, corr. r2 23 substantiam R1 25 contestare R1 32
peruenire R1 33 se miscere] reminiscere R1, con-. 34 habere om. el
superscr. deperierunt post praedictae R1 39 fuerint Rr 40 erogentur
R1e 44 praecepto Rr

-
REGISTRVM 111, 2 3-24
m, 23
Petro,rectoripatrimonii Campani,praecipit ut, Secundinoremoto,Theo-
dosium abhatem mona1terii1ancti Martini ordinarefacial.
193, Mari.
Quamuis horrenda exsecrandaque nimis Secundinum ad aures

nostras peruenerit crimina commisisse, hoc tamen solum ad eius
damnationem potest sufficere, quod etiam ipse de se dicitur fuisse
~ confessus. Cognouimus autem ab eo dicnun eo quod, dum tertius
a loco esset abbaris, statu habitus sui lapsu corporis cecidisset. Et
licet ad abbatis ordinem tanto coinquinatus facinore mtlla debuerit
racione proficere, tamen quia temerario post ausu ac tanta pollu-
tione detentus hoc indignus arripuit, experientiae tuae huius auc-
10 toritaris tenore praecipimus ut, suprascripto Secundino remoto
abbaris officio, Theodosium, quem congregatio ipsa sibi petiit
ordinari, in monasterio sancri Marrini abbatem sollemniter per
eum ruius interese facias ordinari, quatenus in cura congregationis
subiectae, adiuuante Deo, cauta possit sollicitudine uigilare. Posses-
11 siones uero uel horcos eiusdem monasterii ecclesiastica, in quan-
tum ratio patirur, tuitione defende.
m, 2 4
Leontium, epiJcopumVrbinatem, cum Ca1toriu1epi1copu1infirmitate
Romae retineatur, Ariminen1i1ecde1iaeui1itatoremcon1tituit.
193, Mari.
GREGORIVS LEONTIO EPISCOPO
Castorium fratrem et coepiscopum nostrum hic pro corporis sui

molestia retinemus. Et quia nunc ad suam non ualet ecdesiam
lll,2 J· Codd. Rr r1 2: lndict. X-XI cap. 62 (Indict. XI cap. 2 3). Edd. M

et MG: lll,2 J·
1 Campanae Rr 4 damnationem r, mandationem Rr 6 abbas R1,
corr. a ante status iuperscr.Rr statum r2 lapsus Rr, corr. cecidisse
r 10 suprascripto] ssto. r, sup(radicto in ras.) Rr 11 ah ante abbatis
superscr.Rr' 12 monasterio r, monte Rr 13 diocesi post cuius add.
Rr' 15 ortos r, ortus Rr
lll,24. Codd. Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. 6 J (Indict. XI cap. 24). Edd. M
et MG: lll,24.

REGISTRVM 111,24-2 S
remeare, propterea, eo absente, ecdesiae ipsius fraternitati ruae
s uisitationis operam peruidimus delegandam, admonentes carita-
tem ruam ut ita efficaciter in omnes eius utilitates exerceat, quate-
nus tui praesentia proprium se absentem habere non sentiat sacer-
dotem. Quicquid autem tibi pro utilitatibus eiusdem ecdesiae
uisum fuerit ordinare, habebis modis omnibus ex nostra permis-
10 sione licentiam. Redirus uero uel ornamenta ministeriaque ipsius
sollicirudinis tuae in rurum cura conseruet. Et praeter ordinaciones
dericorum cerera omnia in praedicta ecdesia tamquam cardinalem
et proprium te uolumus agere sacerdotem.
III, 2s
Habitatores Arimini iuhet MI, cum Castorius episcopusinfirmitate
Romae retineatur, Leontio episcopoVrbinati 11isitatorioboediant.
J!JJ, Mart.
GREGORIVS VNIVERSIS HABITATORIBVS ARIMINO
Si culpam uescram, filii dilectissimi, intentius uelitis attendere,

assidua uos apud Deum debetis orarione purgare, quod episco-
pum uescrum non deuota mente nec ut filii suscepistis. Quem
inquierudo et cribulatio a uobis illata ad hoc usque perduxit, ut
molesriam corporalem incurreret, quamuis in eo nihil de his quae
nobis sunt scripta cognouimus, sed solam inesse debilitatem uicli-
mus, pro qua eum hic retinere curauimus. Et quia illic modo ad
praesens non ualet remeare, ecdesiae uestrae necessario peruidimus
10 Leontium fracrem et coepiscopum noscrum uisitatorem per omnia
deputare. Cui etiam noscris scriptis iniunximus ut omnia quae ad
curam utilitatemque ecdesiae perrinent tamquam proprius episco-
pus debeat ordinare. Vos ergo ita ei in omnibus oboedite, quate-
nus operam sibi uisitarionis iniunctam uescra iurus salubriter in
1 s omnibus possit deuotione complere.
4 remeare-ecclesiae 1uper1cr. R1 6 se post ita 1uper1cr. R1 in om

rI 7 praesentiam R1 11 in curum rI, incuitum r2, incuitu con-. in
incuitus et 1uper1cr.et R1
lll,2¡. Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 64 (lndict. XI cap. 2¡). &id. M
et MG: lll,2¡.
3 oratione] honoratione Rr, corr. 5 ut 1uper1cr. r2 9 praeuidimus
r2' 10/ 11 deputare per omnia R1

...
REGISTRVM 111,16
m, J6
Magnum, pre1hyterumecde1iaeMedio/anenJÍJ,a Laurentio quondam
epiJcopoexcommunicatumah10/uit. Mandat, hortetur derum et popu/um
ut 1manimiterepiscopumsihi e/igant.
J9j, Mart.
GREGORIVS MAGNO PRESBYTERO ECCLESIAE MEDIOLANENSIS
Sicut exigente culpa digne quis a sacramento communionis

erigitur, ita insontibus nullomodo talis debet irrogari uindicta.
Comperimus siquidem quod Laurentius quondam frater et coepi-
s scopus noster nullis te culpis exstantibus communione priuauerit,
ideoque huius praecepti nostri auctoritate munitus officium ruum
securus pera.ge, et communionem sine aliqua sume formidine.
Illud te praeterea necessario duximus adhortandum ut ita te in
cunctis utilitatibus ecdesiae tuae pure ac diligenter exhibeas, qua-
10 tenus nec offensa te aliqua de neglecco respiciat, et culpam, si qua
in te propter quam Dominici corporis et sanguinis communione

fueras priuatus uel latens inuenta ese, fidei cuae puritate detergas.
Admone igitur derum et populum ut ad eligendum nullatenus
dissentiant sacerdotem, sed uno consensu talem sibi eligant conse-
1 s aandum episcopum, cuius et acrus laudabiles et grata Deo et
hominibus possit esse persona, ne, si alicer aaum fuerit, in diuer-
sis, quod absit, studiis damnum ecdesiasticis rebus eueniat.
111,26.Codd. R1 r1 2 : lndict. X-XI cap. 6 J( lndict. XI cap. 26). &id. M

et MG: 111,26.
1 Gregorio r2, corr. prb. in b corr. R1 Medio l. Rr 3 erigicur Rr
r2, abigirur rr, cf. Stud. 11181 4 quondam r, quod R1 1O offensam r2,
corr. 11 et sanguinis om. Rr 12 detergeas R1 15 gratam r2,
corr. 16 personam r2, corr. ne R1', nec R1 r

MENSE APRILI INDICTIONE XI
111,27
Martiniano, abbati Panormitano, et Benenato, rectoripatrimonii Pan~
mitani, mandat ut de Bonifatio uiro dari11imo di1quirant, num a Viciare
epiJcoporecte excommunicatuJ 1it.
J9J, Apr.
GREGORIVS MARTINIANO ABBATI DE PANORMO ET BENENATO

NOTARIO RECTORI PATRIMONII PARTIS PANORMITANAE
Si ea de quibus uehementer Deus offenditur insequi uel ulcisci

differimus, ad irascendum utique diuinitacis patientiam prouoca-
mus. Multa etenim ad nos mala de quibusdam in Panormitana
ciuitate degentibus peruenerunt, quae quoniam maiorem coerci-
tionem exspeaant, nec temere credenda nec desidiose quaerenda
sunt. Pro qua re Victori fratri et coepiscopo nostro iniunximus ut,
si uera essent, ea et insequi et debuisset ulcisci. Nunc itaque
10 ueniens hic praesentium lator Bonifatius, u.irclarissimus, frustta se
et communione priuatum, et alia se grauia a praediao episcopo
querirur fuisse perpessum. Quia ergo nullus sine cognirione dam-
nandus est, eidem fratri et coepiscopo nostro scripsimus ut, si
persona quae de ipso quaedam dicere possit inuenta fuerit, eam
1 s ad uestram debeat cognitionem dirigere. Ideoque huius praecepci
uos pagina necessario duximus adhortandos quatenus nullius per-

sonam attendentes, sed Dei timorem habentes prae oculis, cum
omni aequitate, si qua de eo apud uos dicta fuerint, memores
futuri iudicii subtili debeacis indagatione perquirere. Et si in uestra
20 cognitione cuiusquam eum facinorosi criminis reum esse patuerit,
tune ex nostra auctoritate non solum Dominici corporis et sangui-

nis communione priuatus sit, uerum etiam in monasterio, ubi
paenitentiam agere debeat, retrudatur, ut criminis sui maculas
conuenienti ualeat apud aetemum iudicem lamentatione purgare.
2 s Si uero aut nihil aduersus eum in cognitione uestra dictum fuerit,
aut si quid dici contigerit et uerum non esse constiterit nec aliqui-
Mense Aprili (Me. Non. April. r2) indiccione XI R1 rI 2
lll,27. Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 66 (Indict. XI cap. 27). Edd. M

et MG: lll,27.
1 abbaco r2, corr. 2 pan. Panormit. ,. (suppl. r2 panium Panormica-
rum), pan. Panorma. Rr 5 multa] simulta r2, con-. 8 iuncximus R1,
corr. 10 Bonifacius ,. uir clarissimus] u.e. R1 rI, uictor r2 22
monasterio r, monee R1

REGISTRVM 111,27-28 1 73
bus illum indiciis in hoc quod dicitur incidisse poruericis agnoscere,

nobis modis omnibus renunciare curabitis. Praedictum enim
Bonifatium nullam a quolibet uolumus molestiam sustinere,
30 quoniam, sicut iusnun est ut in delinquentibus digna debeat
uindicta procedere, ita iniquum est quibusdam afflictionibus
quemquam irrationabiliter subiacere.
111,28
Gregario,praefectopraetoriolta/iae, fi/ium Aptonii, i/lu1triJJimiuiri,
commendat,quem ege1tateaffectum muneri praeficiat.
19}, Apr.
GREGORIVS ( GREGORIO) PRAEFECTO PRAETORIO PER ITALIAM
Quicquid misericorditer ac respecru pietatis impenditur, et hic

auctorem suum adiuuat, et optanun ei praemium in die retributio-
nis apportat. Quod cum ita sit, quia excellentiam uestram ualde
s diligo, mercedis uobis causas insinuo. Armenius itaque magnifi-
cus, filius quondam Aptonii illustrissimi uiri, ex ipsa me egestate
compulit, ut pro eo uobis debuissem scribere. Qui quoniam sicut
nostis utroque parente orbatus est, eminentiae uestrae tuitionem
et continentiam praestolatur. Vnde christianitas uestra piae consi-
' º derationis ut consueuit intuitu, in quantum utile perspicit, ei
locum uel actionem prouideat, ex qua cotidianis stipendiis ualeat
contineri, quoniam haec maxima laus et merces est, si illa orphanis
impendantur quae eorum pro suis obsequiis poterant genitoribus
exhiberi.
29 Bonifacium r
lll,28. Codd. Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. 67 (Indict. XI cap. 28 ). &id. M
et MG: lll,28.
1 Gregorio Hartmann, Georgio Ewald, om. codd. praefecco praetorio]
ppo r1, populo R1, episcopis r2 6 illustrissimi r, illustris R1 me rI r2',
mea R1 r2 7 debuisse r 1 12 mereis r2, '°"· 13 poterat R1, corr.

m, 29
Presbyteris,diaconibuset clero Mediolanensisecc/eiiM, c11mCon.rtan-
tium, Mediolanensemdiaconum, episcopumsibi comm1miconie,u11eligere
uelint, exponit de uirtutibus in epi1coporequirendii. Iohannnn subdiaco-
num millit, ut electum eorum/acial con1ecrari.
19), Apr.
GREGORIVS PRESBYTERIS DIACONIBVS ET CLERO

MEDIOLANENSIS ECCLESIAE
Episrulam dilectionis uescrae suscepimus, cui tamen nullius erat

inserta subscriptio, sed fidem Magni presbyteri et Yppoliti derici
s portitorum personae faciebant. Qua relecta comperimus omnium
uestrum in Constanrio filio nostro, ecclesiae uestrae diacone, conue-
nire consensum, qui dudum mihi bene cognirus fuit. Et rum in
urbe regia responsa sedis apostolicae facerem, longo mihi tempore
adhaesit, sed nihil in illo umquam, quod reprehendi passim
10 potuisset, inueni. Verumtamen quia antiquae meae deliberationis
intentio est ad suscipienda pastoralis curae onera pro nullius

umquam me misceri persona, orationibus prosequor electionem
uestram, ut omnipotens Deus, qui futurorum aauum nosttorum
semper est praescius, talem uobis pastorem praebeat, in cuius
, s lingua et moribus exhortationis diuinae pascua ualeatis inuenire.
In cuius mente et humilitas rum rectirudine fulgeat et seueritas
cum pietate, qui uobis uitae uiam non solum loquendo sed etiam
uiuendo possit ostendere, quatenus exemplo illius discat uestra
dileccio ad aetemae pattiae desiderium suspirare. ltaque nos, dilec-
20 rissimi filii, officii nostti censura commoniti suademus ut in hac
suscipiendi ancistitis causa nullus uestrum, negleaa utilitate com-
muni, suo lucro prospiciat, ne, si quisquam propria commoda
appetit, friuola aestimatione fallarur, quia nec libero iudicio prae-
ferendam sibi personam examinat mens quam cupiditas ligat.
2 s Pensantes ergo quae cunctis expediunt, ei quem uobis gracia
diuina praetulerit, integerrimam semper in omnibus oboedientiam
praebete. Iudicari namque a uobis ultra non debet semel praela-
tus, sed tanto nunc subtiliter indagandus est, quanto postmodum
iudicandus non est. Consecrato autem uobis, Deo auctore, pastori
11/,29. Codd. R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 68 (lndict. XI cap. 29). Etld. M

et MG: 111,2
9.
2 Mediolanis r2 12 me om. r 17 qui uobis om. Rr 28 indagandus
R1, indicandus r2, iudicandus rr quancos r2, corr.

30 tota uos mente committite, atque in illo omnipotená Domino, qui

uobis hunc praetulerit, deseruite.
Sed quia iuxta merirum plebium solent superno iudicio perso-
nae prouideri pastorum, uos spiritalia quaerite, caelestia amate,
temporalia et fugiriua despicite, et certissimum tenete quia placen-
3 s tem Deo pastorem habebitis, si uos in uestris actibus Domino
placetis. Ecce iam mundi huius omnia perdita conspicimus, quae
in sacris paginis audiebamus peritura. Euersae urbes, castra eruta,
ecdesiae destruaae, nullus in terra nostra cultor inhabitat. In nobis
ipsis paucissimis, qui ad modicum derelicri sumus, cum supemae
40 percussionis cladibus humanus gladius incessanter saeuit. Mundi
igitur mala quae dudum uentura audiebamus, aspicimus ; quasi
paginae nobis codicum faaae sunt ipsae iam plagae terrarum. In
interitum ergo rerum omnium pensare debemus nil fuisse quod
amauimus. Appropinquantem itaque aetemi iudicis diem sollicita
45 mente conspicite et terrorem illius paenitendo praeuenite. Delic-
torum omnium marolas Betibus lauate. Iram quae aetema
imminet temporali lamento compescite. Pius enim conditor noster
rum ad iudicium uenerit, tanto nos maiore gracia consolabitur,
quanto nunc conspicit quod a no bis nostra deliaa puniuntur.
so Latorem uero praesenrium Iohannem subdiaconum·nostrum ad
hoc, Deo fauente, transmisimus, ut eleaum uestrum sua immi-
nentia aun Dei omnipotentis solacio secundum modum decessoris
eius faciat ab episcopis consecrari. Nam sicut ab a1iisnostra exigi-
mus, ita singulis sua iura seruamus.
31 praerulit ,.2 35 uestri ,.2, corr. 37 paginibus R1 peritura]

repperitura ,.2, corr. 38 in terra nostra R1, terrae nostrae r1, terra nostra ,.2,
terram nosuam r2' 40 humani R1 43 interitu rl 45/46 delictorum]
dereliaorum ,.~, corr. 47 compescite r, conspicite R1 48 maiori
R1 52 modum R1 r2, morem r1 53 ab episcopis R1, episcopum ,.

REGISTRVM 111, 30
m, 30
lohanni subdiaconomandat ut Genuam profectus Constanti11mdiact>-
num, si omnes Mediolanensesmetu hostium profugi et Gen11aedegentes
consentiant,a propriis episcopisepiscopumconsecrandumc11ret.
J!JJ,Apr.
GREGORIVS IOHANNI SVBDIACONO
Quanto apostolica sedes Deo auctore cunctis praelaca constat

ecdesiis, tanto inter multiplices curas et illa nos ualde sollicitat, ubi
ad consecrandum antistitem nostrum exspectacur arbitrium. De-
ftmcto igitur Laurentio, ecdesiae Mediolanensis episcopo, sua
nobis relacione cleros innotuit in electione se filii nostri Constantii,
diaconis sui, unanimiter consensisse. Sed quoniam eadem non fuit
subscripta relatio, ne quid, quod ad cautelam pertinet, omittamus,
idcirco huius praecepti auctoritate suffultus Genuam te proficisci
10 necesse est. Et quia mulri illic Mediolanensium coacti barbarica
feritate consistunt, eorum te uoluntates oponet, conuocaris eis in

commune, perscrutari. Et si milla eos diuersitas ah electionis uni-
tate disterminat, siquidem in praedicto filio nostto Constantio
omnium uoluntates acque consensum perdurare cognoscis, tune
1 s eum a propriis episcopis, sicut antiquitatis mos exigit, cum nosttae
auctoritatis assensu, solaciante Domino, facias consecrari, quate-
nus, huiusmodi seruata consuetudine, et apostolica sedes proprium
uigorem retineat, et a se concessa aliis sua iura non minuat.
111,Jo.Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 69 (lndict. XI cap. JO). Edd. M

et MG: lll,30.
1 lohanne Rr, corr. 2 sedis r, corr. r2 Deo auctore r, auaoricate
R1 7 diaconi R1~ 8 ne quid R1, ne qui r2, in quid rr 9 suffultus r2,
suffultum Rr r1, cf Stud. II 188 11 eorum te uoluntates bis scrip1itr2,
corr. 12 communi r 1, communis in commune corr.r2 12/ l 3 unitatem
r 2, corr. 14 cognosces R 1 16 facies r 2

m, 31
Romano, exarcho ltaliae, Constantium, a Medio/anensibus episcopum
electum, commendat.
J9J, Apr.
GREGORIVS ROMANO PATRICIO ET EXARCHO ITALIAE
Obirum Laurentii, ecdesiae Mediolanensis episcopi, excellen-

tiam uestram iam credimus cognouisse. Et quia quanrum ex cleri
relacione didicimus in Constantio filio nostro, diacono eiusdem
s ecdesiae, omnium consistir electio, necesse fuit pro seruanda
consuetudine militem ecdesiae nostrae dirigere, qui eum in quo
omnium uoluntates atque consensum concordicer conuenire
cognouerit a suis episcopis, siait uerus mos exigit, rum nostro
tamen assensu faciat consecrari.
10 Proinde paterna dilectione persoluentes debitum salutationis
officium, quaesumus ut praedicto Constanrio, seu fueric consecra-
rus episcopus neme, excellentia uestra ubi necesse fuerit suum
dignerur impendere, iusritia fauente, solacium, quatenus haec uos
merces et hic apud inimicos uestros exaltet, et in futura uos uita
1 s apud Deum praeuenienter commendet. Meus enim est proprius
olimque mihi magna fuit familiaritate coniunctus. Et uos quos
nostros agnoscitis habere ut uestros peculiariter debetis.
lll, J r. Codd. R1 rI 2 : lndict. X-XI cap. 70 (lndict. XI cap. J 1). &id. M

et MG: 111,31.
4 diaconus ,.2, corr. 14 futuro r2 1S praeuenienter rr, praeueniente
r2, praeueniendo Rr 17 diligere po11 peculiariter add. r2'

REGISTRVM III, 31
m, 3i
Honoratum,archidiaconumSa/onitanum, de obiectiscrimi11i1J111 alno/u-
tum essepost Nata/is epi1copimortemiterum testatur. Qtltrimonias1i1t1ad
Antoninum, rectorempatrimonii Romani Sa/onat, delegat.
193, Apr.
GREGORIVS HONORATO ARCHIDIACONO

SALONITANAE ECCLESIAE
Dudum quidem decessoris nostri nostraque praeceptio ad dilec-

rionem tuam concurrerat, in qua et de obiectis tibi calwnniose
capitulis fueras absolutus, et in tui gradus ordine sine aliqua
instituimus altercatione restitui. Sed quia rursus ante non multum
temporis spatium ad Romanam ciuitatem ueniens de quibusdam :.e
illic actis incongrue et de sacrorum es conquesrus alienatione uas<r
rum, atque, dum pro hac re quae tuis obiectionibus respondere
1 o potuissent sustinemus in hac ciuitate personas, N atalis episcopus
tuus de hac luce migrauit, necessarium iudicamus easdem praecep-

tiones, tam decessoris nostri quam nostras, quas dudum ut diCt\llll
est pro tua absolutione transmisimus, praesenribus deinceps apici-
bus confirmare. Quamobrem a cunais tibi obiectis capitulis te
1 s plenius absoluentes, in tui te ordinis gradu sine aliqua uolumus
altercatione permanere, ut nihil tibi penirus mota a praefato uiro

quaestio qualibet occasione praeiudicet. De his autem capiculis de
quibus conquestus es Antonino subdiacono et rectori illic patri-
monii sanaae cui Deo aucrore praesidemus ecclesiae instanter
20 iniunximus ut, siquidem in his ecclesiasticas inuenerit immixtas . ¡;
esse personas, cum summa causas ipsas districtione arque auaori-
tate definiat. Sin autem cum talibus res agitur in quos ecclesias-
ricae uigor non possit iurisdiaionis extendi, de singulis quibusque
capirulis probaciones, inter publica gesta depositas, ad nos absque
z s ulla dilatione transmittat, ut instructi subtiliter sciamus quid de
his debeamus Christo auxiliante disponere.
lll,J2. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 71 (lndict. XI cap. J2). &id. M

et MG: lll,J2.
4 concurrerat r, rucurrerat Rr de r, ob crwr.in ab Rr S ordinem
rr po11aliqua add. te edd., if. Stud. 11167 7 quibusdam r2', quibus Rr
r 8 et om. Rr r2 12 quas r, quam Rr 16 alcercatione om. Rr ti add.
in marg. cunctatione po11aliqua 22 in r, ad Rr 25 quid R1, quod r, crwr.
r2

III, 33
Dynamiopatricio Ma.ui/ien1i mmtiat Jeper Hilarium de reditu patri-
monii Ga//icanoJ10/idoJquadringentoJaccepisse.Crucemei cum reliquiiJ
dono dat.
J 93, Apr.
GREGORIVS DYNAMIO PATRICIO GALLIARVM
Monscrat quam bene dispenset propria, qui fideliter admi-

nistrat aliena. Quod uestra nobis gloria oscendit, quae perenni
muneri intenta, beato Petro apostolorum principi suorum redi-
s tuum fruaus intulit. Cui dum sua fidelicer impenditis, haec apud
eum sua munera fecistis. Sic quippe agere huius cerrae gloriosos
de aeterna gloria cogitantes decet, ut in eo quod eemporalieer
praeualent, mercedem sibi non temporalem parent.
Proinde debitum salutationis alloquium persoluentes, omni-
10 potentem Dominum deprecamur ut uitam uestram et bonis prae-
senribus repleae, et ad sublimia gaudia aecernitatis extendae. Sus-
cepimus namque per Hilarium filium nostrum de praefaeis eccle-
siae nostrae reditibus Gallicanos solidos quadringentos.
Transmisimus uero beari Petri apostoli benedictionem, crucem
1 s paruulam, cui de catenis eius beneficia sunt inserta, quae illius
quidem ad eempus ligauerant sed uestra colla in perpetuum a
peccatis soluant. Per quattuor uero in circuitu partes, de beati
Laurentii craticula in qua perustus ese beneficia continentur, ut hoc
ubi corpus illius pro ueritate crematum ese uestram mentem ad
10 amorem Domini accendae.
111,JJ.Codd. R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 72 (lndict. XI cap. 33). Edd. M

el MG: 111,JJ.
1 Dinamio r, Damiano Rr Gallia. Rr 12 Hylarium Rr ,. 18
craticula rI r2', graticulam r2, gratiaila R1

180 REGISTRVM 111, 34-3 5
111,34
Petro,rectoripatrimonii Campani,mandat 111Fe1t11m
episcopumCapua-
num clericis et ciuibus conciliet.
¡93, Apr.
Queritur Festus, frater et coepiscopus noster, a suis se dericis

ac ciuibus despici arque contemni. Pro qua re experientiae ruae
praecipimus ut tranquilla eos adhortatione conuenias, quatenus,
sedatis si quae force odiorum causae sunt, mutua eos et Deo
placita caritate concilies, ut et ille quod filiis decet impendat, et
illi quod patri oportet exhibeant. Si quae uero aliae causae sunt,
praediao episcopo te impendere praecipimus, salua tamen iustitia
et aequitate, solacium.
MENSE MAJO INDICTIONE XI
111,3S
Petro,rectoripatrimonii Campani,mandat ut duo uel trescltrici Neapo-
litani mittantur qui episcopume/igant, deferentessecumuestiariumepisco-
pii et argentum. Paulo uisitatori, ad ecclesiamNepesinam redirt deside-
ranti, solidoscentum et puerum mancipium dari iubet.
¡93, Mai.
Saepius a nobis Paulus frater et coepiscopus noster expetiit ut

eum ad propriam reuerti faceremus ecdesiam. Quod quia rationa-
bile esse perspeximus, eius petitionem necessario duximus adim-
plere. Proinde experienciatua derum ecdesiae Neapolitanae conue-
niat quatenus duos uel tres de suis eligere et bue ad eligendum
episcopum transmittere non omittant. Sed et sua nobis relacione
111,
34. Codd. R1 r1 2 .· Indict. X-XI cap. 7 J (lndict. XI cap. 34). &id. M
ti MG: III,34.
Mense Maio (Mad. R1) indictione XI R1 r1 2
lll,JJ• Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 74 (lndict. XI cap. JJ). &id. M

et MG .· lll,JJ·
5/6 conueniant r2, '"º"· 6 ad superscr.,.2

REGISTRVM 111,3 5-36
insinuent quoniam hi quos transmiserint omnium in hac electione
uice fungunrur, ut ecdesiae illi, Deo auaore, suus antistes ualeat
10 ordinari. Nam amplius eam sine proprio non patimur esse rectore.
Qui si fortasse admonitionem ruam differe quolibet modo tenta-
uerint, ecdesiasticum in eis uigorem exerce. Nam prauitatis de se
dabit indicium quisquis in hoc non sponte consenserit.
Praedicto autem Paulo fratri et coepiscopo nostro cenrum soli-
1 s dos et unum puerulum orphanum, quem ipse elegerit, pro labore
suo de eadem facies ecclesia dari.

Illos autem qui cunaorum uice hic uenerint ad eligendum
episcopum admone ut uestarium omne episcopii suprascripti, et
quanrum praeuiderint secum argenrum adducant, quod in usu
20 suo habere possit qui fuerit episcopus ordinarus. Haec uero omnia
uiuaciter districteque implere festina, et sub omni huc celeritate
electos sicut diximus de clero transmitte, ut, quia diuersi huc
nobiles ciuitatis Neapolitanae praesentes sunt, una cum eis de
episcopali ordinatione et tractare et adiutore Domino deliberare
2 s possunus.
III, 36
Sahino defen1oripraecipit NI, una cNm lohanne notario, lanNariNm,
epi1copNm Cara/itanNm,el Epiphaniumpre1hyterum,criminNmaccNJatNm,
Romamperducat. Pompeianamet Theodo1iam,re/igioJaJfemina.r,si Nenire
Nelint, et lsidorum eloquenti.uimumsecum ducal.
J9J, Mai.
GREGORIVS SABINO DEFENSOR! SARDINIAE
Quaedam ad aures nostras grauia peruenerunt, quae quoniám

canonicam emendationem exspectant, idcirco experienriae tuae
praecipimus quatenus, una cum Iohanne notario, omni excusa-
s tione postposita, Ianuarium fratrem et coepiscopum nosaum
9 ut Rr, et ,. 11 admonitionem rr r2', et admonitionem Rr,

eamonmonem r2 13 non 1uper1cr.Rr 16 facias rr 17 hic Rr r2, huc
rI r2' 18 episcopii Rr (ubi 1equitur raJ. J /ere /itterarum), episcopi sci. r,
episcopi sciant et r2' 22 huc Rr rr, huic r2 23/24 cum eisdem
episcopalem ordinationem Rr
lll, 36. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. 7 J (lndict. XI cap. J6 ). &id. M
et MG: lll,J6.
1 Sauino ,. defensori] def. rr, defi. Rr, defuncto r2, corr.

summa hic exhibere instancia non omittas, ut eo coram posito, ea
quae ad nos perlata sunt subtili ualeant indagatione perquiri.
Pompeiana uero arque Theodosia religiosae feminae iuxta postula-
tionem suam si huc uenire uoluerint, uestra eis in omnibus prae-
10 bete solacia, ut desideria sua uobis queant concurrentibus adim-
plere. Praecipue autem Isidorum eloquentissimum sicut petiit
srudii uestri sit per omnia uobiscum adducere, ut causae eius
qualitas quam contra ecdesiam Caralitanam habere dinoscitur
interius trutinata legalem ualeat finem accipere.
1s Praeterea quoniam aliqua nobis de persona Epiphanii presbyteri
facinora nuntiata sunt, necesse est ut cunaa diligentius persau-
teris, et seu mulieres cum quibus perisse dicirur, seu alios quos de
causa eadem scire aliquid senseris, hic pariter festines adducere,
quatenus ecdesiasricae districcioni liquide possint aperiri quae uera
20 sunt. Haec uero omnia ita efficaciter utrique curabiris adimplere,
ut nulla te de neglecto culpa respiciat, scientes ad uestrum omni-
modo pertinere periculum, si haec nostra quoquomodo fuerit
lentata praecepcio.
111,37
Libertinum, praetorem Sici/iae, hortatur ut Nasam Iuáaeum sacri/ega
seductione Chri1tianos decipientnn et Christiana mancipia ementem, id
quod lu1tinu1 pecunia corruptus uindicart distulerit, districtissime puniat.
MancipiiJ autem Christianis /ihertatem restituat.
19}, Mai.
GREGORIVS LIBERTINO PRAETORI SICILIAE
Ah ipso administrarionis exordio Deus uos in causae suae uoluit

uindicta procedere et hanc uobis mercedem propitius rum laude
seruauit. Fertur siquidem quod Nasas, quidam sceleratissimus
ludaeorum, sub nomine beati Heliae altare punienda temeritate
8 religiosae] rl. ,. 10 concurrencibus Rr, incurrencibus ,. 11

Hisidorum r2, Hysidorum rr, Ysidorum Rr 12 uobiscum r, uobis eum
Rr 18 aliquid Rr, aliquod ,. hic Rr r2, huc ,., 19 possic ,. 20
u trisque ,.2' 21 neglectu ,.2 21 /22 omnimodo Rr ,.1, omnino ,.2 22
nostra r, uestra Rr
111,Jl·Codd.Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 76 (Indict. XI cap. 37). &id. M:
111,JI; MG: lll,37.
1 praetori Ewa/d, praeter rr, prbo r2, praefec. Rr 4 seruabic
R1' quidam] quidem r2, corr.

construxerit multosque illic Christianorum ad adorandum sacri-
lega seductione deceperit. Sed et Chrisciana ut dicitur mancipia
comparauit et suis ea obsequiis ac utilitatibus deputauit. Dum
igirur seueri.Mime in ewn pro tantis facinoribus debuisset ulcisci,
1 o gloriosus Iustinus, medicamento auariciae ut nobis scriprum ese
delinirus, Dei distulit iniuriam uindicare. Gloria autem uestra
haec omnia disttiaa examinatione perquirat, et si huiuscemodi
manifesrum esse reppererit, ita districtissime ac corporalicer in
eundem scelerarum festinet uindicare ludaeum, quatenus hac ex
1 s causa et gratiam sibi Dei nostri conciliet, et his se posteris pro sua
mercede imitandwn monstret exemplis. Mancipia aucem Chris-

tiana quaecumque eum comparasse parueric ad libertacem iuxta
legum praecepta sine ambiguitate perducite, ne, quod absit, Chris-
tiana religio Iudaeis subdita polluacur. Ita ergo omnia districtis-
20 sime et sub omni festinatione corrigite, ut non solum pro hac uobis
disciplina gracias referamus, sed et testimonium de bonitate uestra
ubi necesse fuerit praebeamus.
m, 38
Episcopis suh Corinthiensi archiepiscopo constitutis se diaconum sedis
Romanat mittere nuntiat, qui de crimine Hadriano Thehano episcopo
ohiecto, quamquam accusatorts in gratiam cum eo redierint, quaerat.
!!)), Mai.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS CORINTHIIS
Desiderii nostri est ad concordiam redice discordes, et uniros

esse in gracia eos, quos diuisos ab alterutra dilectione uoluntaris
facit esse diuersitas. Scripta igitur fratemitatis uestrae relegentes,
5 agnouimus quod hi, qui contta Hadrianwn fratrem et coepisco-
pum nosm.im aliqua dixerant, modo cum eodem episcopo in
amicitiam conuenissent, et magna nobis ad praesens faaa est de
eorum unitate laetitia. Sed quoniam ea quae dicta sunt indiscussa
remanere non patimur, sedis nostrae diaconem ad ea inuestiganda
10 dirigimus, quia nuntiati nos facinoris qualicas uehementer impel-
6 ad orandum Rr 9 debuisset se. luscinus 20 pro hanc R1

lll,38. Codd. Rr J rr 2: lndict. X-XI cap. 77 (lndict. XI cap. 38). &id.
M: lll,39; MG: lll,38.
1 de ante Corinchiis add. RJ r1 · Corinchiis R, Corinthis r 5
Adrianum Rr rr 1 amiciciam] inimicitiam RJ, corr. et in magna
RJ 10 adnuntiati RJ

lit, ut ea quae audiuimus dissimulare nullatenus debeamus. Prae-
sertim cum accusatores et accusatum inter se fecisse gratiam indi-
caseis, hoc nobis necesse est subtilius persautari, ne fonasse eorum
sit comparara concordia. Quae si, quod absit, non ex caritate sed
1 s ex praemio facta constiterit, maiori hoc emendatione pleaendum
ese. Nam nos qui canonice reuelante Deo mala, si quidem uera
sunt, resecare praecedentia festinamus, commissam postmodum
culpam sine uindicta nulla racione dimittimus.
MENSE IVNIO INDICTIONE XI
m, 39
Petro, rectoripatrimonii Campani, mandat 1'1 Numeri1'm,diaconum
N1'cerinum, si sacerdotiodignus eise uideatur, Romam consecrandum
mittat ; Catellam seruam in monasteriumrecipicupientema dominoredi-
mat.
J 9J, Jun.
Ante aliquot tibi dies scripsimus ut Numerium diaconem Nuce-

rinae ecdesiae interrogare subtiliter debuisses et, si nihil esset quod
ei ad sacerdotii gradum potuisset obsistere, hic eum consecrandum
Deo auctore transmitteres. Et ideo si, facta interrogatione quam
diximus, suprascriptum ad nos diaconem ttansmissurus es, derum
et populum ciuitatis ipsius admonere curabis, ut rum eo quanti-
cumque potuerint uenire non differant, quatenus et eis praesenti-
bus, si Deo placuerit et ordinandus fuerit, consecretur.
1o Praeterea quia Felix defensor puellam nomine Catellam habere
dicitur, quae cum magnis lacrimis et uehementi desiderio habitum
conuersationis appetit, sed eam praefarus dominus suus conuerti
12 inter se R1, inter RJ r, add. r2' se in marg. 14 sic om. R r2, superscr.
RJ sit post ne 15 hoc] post hoc R1' plectenda sic in ras. R1
Mense lunio indiaione XI rr 2, om. R1
J9. Codd. R1 rr
111, 2 : lndict. X-XI cap. 78 ( lndict. XI cap. J9). &id. M :
lll,40; MG: lll,39.
4 hic r2, huc rI R1', huic R1 6 suprascriprum] ssm. R1, sanaissimum
rI r2', sanccissimus r2 diaconum rI r2', diaconus r2 8 et om. R1 9
ordinacus r2, corr. 12 conuersionis Ewa/d

.
minime permittit, proinde uolumus ut experiencia tua praefatum
Felicem uideat atque puellae eiusdem animum sollicite requirat.
1 J Et si ita cognouerit, pretium eiusdem puellae suo domino praebeat,
et eam hic in monasterio dandam cum personis grauibus Domino
auxiliante transmittat. Ita uero haec age, ut non per lentam actio-
nem tuam praefatae puellae anima detrimenrum aliquod in desi-
derio suo sustineat.
m, 4o
Pantaleoni notario mandat ut Sipontum profectuJ, Fe/icem quendam
Euange/idiaconifi/iam, si eam stuprauerit, in matrimoniumducerecogat;
no/entemin monaJteriumexcommunicatumtradat ; Fe/icem, Sipontinum
episcopum,moneat ut Euange/o diacono pecuniam, qua ab hostibus Je
redemerit,reJtituat.
J9J, Jun.
GREGORIVS PANTALEONI NOTARIO
Quesrus nobis ese Euangelus, Sipontinae ecdesiae diaconus,

filiam suam a Felice fuisse, quod dici nefas ese, stupratam. Pro qua
re huius praecepti auccoritate suffultus ad Sipontinam ciuicacem
te proficisci necesse est et, adhibitis tibi sapientibus illic uiris, cum
omni subtilitate ueritatem curabis addiscere. Et si ita reppereris,
eam quam stuprauit aut uxorem, factis nuptialibus instrumentis,
accipiat, aut corporaliter castigatum in monasterio eum priuatum
communione, ubi paenitentiam peragat, dare festinabis, ita ut
10 nulla exinde ei sic quoquomodo egrediendi licencia, nisi hoc nostra
permiserit fortasse praeceptio.
Praeterea quia suprascripru.s diaconus de hostibus se redemp-
tum ac propterea debitum habere commemorat, ideoque si talem
eius subscantiam non esse cognoueris, quae ad redgendum ipsum
1 s debinun possit sufficere, Felici fratri et coepiscopo nostro te immi-
16 hic R1 r2, huc r1 17 cransmittac r, transmittas R1 18 aliquid R1

lll,40. Codd.R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 79 (lndict. XI cap. 40). &id. M:
lll,41 ; MG: lll,40.
2 Sepontinae r 3 strupatam R1 4 suffultus codd., suffultum M, cf
Stud. II 187 J. Sepontinam r 6 repperis r, corr. 10 licentiam r2, corr.

186 REGISTRVM 111,40-41
nere praecipimus ut eius prerium de ecdesia dare non differat,
quatenus suprascriprus Euangelus sine tarditate aliqua a debiti
possit necessitate cui est supposirus liberari.
III, 41
Fe/icem, episcopum Sipontinum, iubet inuentarium rerum eccluia11i-
carum quae Siponti inueniantur una cum Panta/eont ti Bonifatio, notariis
1edi1 aposto/icae, /acere ti per Panta/eonem transmitiere.
193, Jun.
GREGORIVS fELICI EPISCOPO SIPONTINO
Praepositi nostri nos sollicitudo uehementer astringit, ut ita

rerum ecdesiasticarum, Deo auxiliante, debeamus prouidere cau-
telam, quatenus nulla in eis possit euenire de neglecto iactura.
Proinde fraternitas tua una cum Bonifatio nemon et Pantaleone
latore praesenrium, sedis nostrae notariis, res ecdesiarum quae
. apud Sipontinam esse noscuntur ecdesiam ruret subtiliter singulas
quasque describere, ut tam ministeria ecdesiarum, quam eriam
usuale argentum uel quicquid illud est, isdem breuis a uobis
10 conscripru.s, ueraciter rerum facta inspeccione, contineat. Nec
quandam ad hoc moram uel excusarionem fratemitas tua temptet
adducere, sed omni excusatione cessante, haec quae a nobis
iniunaa sunt modis omnibus implere festina, eundemque nobis
breuem manu tua subscriptum per ante dicnun Pantaleonem
is transmitte, quatenus quid de hoc fieri debeat salubriter diuina
possimus gratia suffragante disponere.
16 non dare differat R1 18 post possit sequitur rasura 1mius11er1111

in R1
lll,41. Codd. R1 r1 2 : Indict. X-XI cap. 8 o ( lndict. XI cap. 11 ). &id. M :
lll,42; MG: lll,41.
1 Felice R1, Cfm'. episcopi r, co". r2 Sepontinae r, Sipontinae
ri' 2 propositi Rr' r2' 3/4 cautela r1 5 Bonifacio r 1 Seponti-
nam r 8 ministeria r, monasteria Rr 9 illud scripsi, aliud codd. cf
Stud. 1118 o breuis, Je. libellus

REGISTRVM 111,42
III, 42
Felici, episcopoSipontino, de Fe/ice nepoteeius, qui Euangeli diaconi
fi/iam stuprauerit, mandat "' ª"' eam in matrimoni1'mducal, ª"' excom-
m1'nicat1'Jin monasteriopaenitentiam agat.
f 93, lun.
GREGORIVS FELICI EPISCOPO SIPONTINO
Exspeaabamus fraternitatem ruam sua aliquos ad Deum prae-

dicatione conuertere et male agentes ad recticudinem reuocare.
Qua de re nimis contristamur, quia e diuerso in nepotis tui Felicis
s prauitate tua euidenter qui talem nutristi culpa monstrata est.
Peruenit itaque ad nos quod suprascriprus Felix Euangeli diaconis
tui filiam stupro deceperit. Quod si uerum est, quamuis graui
esset de lege poena plectendus, nos tamen aliquatenus legis duri-
ciam mollientes huiuscemodi (praeuidimus) disponendum, id est
10 ut aut eam quam stuprauit uxorem habeat, aut certe si rennuen-
dum putauerit districtius ac corporaliter castigarus excomrnunica-
tusque in monasterio, ubi paenitenciam peragat, retrudatur, de
quo ei milla sit egrediendi sine nostra praeceptione licencia. Ita
ergo fraternitas tua ut haec compleantur studeat, quatenus nihil
1 s de his aliquo modo possit omitti. Nam si quid, quod non aedi-
mus, lentanun fuerit, et illi graue postea periculum imminebit, et
te non leuis incipiet culpa respicere.
lll,42. Codd.R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 81 (Indict. XI cap. 42). &id. M:

lll,n ; M G : III,4 2.
1 Sipontino R1, Sipon t. r1, Sipontinae corr. in Sepontinae r2 2
expeaamus r2, corr. 4 qua de re om. R1 5 enutristi Rr 6 diaconi
R1' 9 praeuiclimus conieci,duximus supericr.Rr disponendum Rr r2,
disponendo f'J 10 eam om. ,. 11 discricrus Rr 16 lentum r, corr.r2

188 REGISTRVM 111, 43-44
111,43
Bonifatio, episcopoRegiensi,praecipit 111Stephaniae res a Lucii deces-
1ori1eius actoribusinique ah/atas restitui facial.
J9J, Jun.
GREGORIVS BONIFATIO EPISCOPO REGITANO
Sicut ecclesia proprias res amittere non debet, ita eam rapaci-
tatis ardore alienas inuadere non oportet. Stephania siquidem
latrix praesencium quasdam res suas temporibus decessoris tui
Lucii, quondam episcopi, ab actoribus eius ui queritur occupatas.
Et quia sibi eas petiit, iustitia fauente, debere restirui, propterea
fraternitas rua cum Dei timore haec quae asserit subtiliter curet
addiscere. Et si ita quemadmodum suprascripta femina ait esse
reppererit, quaeque male rulta sunt faciat sine aliquo damno uel
10 dilatione restitui. Nam ualde durum est res alienas contra ratio-
nem ecclesiam detinere. Ita ergo querimoniam praefatae mulieris
salubriter finire fesrina, ut nec nos exinde denuo molestiam paria-
mur, nec te auarum uel desidiosum haec causa demonstret.
111,44
Andream, episcopumTarentinum, si iam sacroordineconstilMlusconcu-
bina usus sit, abdicareiubet ; quia mulieremde matriculisfustibus caedi
iusserit, sacrisper mensesduos abstineat.
J9J, Jun.
GREGORIVS ANDREAE EPISCOPO TARENTINO
Tribunal iudicis aeterni securus aspiciet quisquis rearus sui

conscius digna eum modo paenitentia placare contendit. Habuisse
te siquidem concubinam manif esta ueritate comperimus, de qua
etiam contraria ese quibusdam nata suspicio. Sed quia in rebus
lll,43. Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 8 2 (lndict. XI cap. 43). Edd. M:

lll,44; MG: lll,43.
1 Bonifacio r 5 Lucii rI r2', Luci R1 r2 quondam del. ud add. in
marg. R1 auccoribus R1 9 culta R1 r2', stulta r2, multa rI 13
auarum] aurum r2, corr.
lll,44. Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 8 J (lndict. XI cap. 44). Edd. M:
lll,4¡; MG: lll,44.
1 Tarenci. R1

REGISTRVM 111,44-4 5
arnbiguis absolunun non debet esse iudicium, hoc conscientiae
( ruae) elegimus committendum. Qua de re si in sacro ordine
consrirurus eius te permixtione esse recolis macularum, sacerdotii
honore deposito, ad administrandum nullomodo praesumas acce-
1 o dere, scirurus in animae ruae periculo ministrare et Deo nostro te
sine dubio reddere rarionem, si huius sceleris conscius in eo quo

es ordine, celans ueritatem, permanere uolueris. Vnde iterum
adhortamur ut, si te deceprum hostis antiqui callidicacecognoscis,
competenri eum dum licet paenitenria superare festines, ne cum
1 J eo particeps, quod non optamus, in die iudicii depuceris. Si uero
huius rearus tibi conscius non es, in eo ce necesse est quo es ordine
permanere.
Praeterea quoniarn mulierem de matriculis contra ordinem
sacerdotii caedi audeliter fustibus deputasti, quam licet post octo
20 menses exinde minime arbitremur fuisse defunaam, tamen quia
ordinis tui habere noluisti respecrum, propterea duobus te mensi-
bus ah administratione missarum statuimus abstinere. In quibus
ab officio ruo suspensus flere te conuenit quod fecisti. N am ualde
dignum est ut, postquam te ad uitae istius tranquillam reairu-
2 s dinem laudabilium sacerdonun exempla non prouocant, saltim
correptionis medicina compellat.
III, 4S
Iohanni,episcopoCa/lipolitano,mandat ut Andream, episcopumTaren-
tinum, si concubinasacroiam ordineconstitutususus sil, abdicareiubeat;
propter matriculam fustibus castigatam eum per duos menses a sacris
ahstinerecogat ; clericis male tractatis opemferat.
J9J, Jun.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO CALLIOPOLITANO
Ex gestis, quae ad nos fraternitas rua direxit, inuenrum est

Andream fratrem et coepiscopum nostrum habuisse sine dubio
7 ruae om. R1 r, 1uperscr. r2 elegimus r, eligimus R1 r2' si 1uppl.

R1' 18 mulierum r2, corr. 19cedi] credi r2, co". deputasti rr, 1uper1cr.
R1', deportasti Rr r2 20 defuncrum r2, co". 22 ab Rr, in ,. 23
conueniat R1 nam ualde r, sic namque Rr 24/2 5 rectirudinem tranquilla
,., 26 1equitur in r2 litteriJ uncia/ibus scriptum nomen Rotbertus, quem
librarium fuim qui hanc codicis partem 1crip1it recte Ewald per1pexit
lll,4J. Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 84 (Indict. XI cap. 4J). Edd. M:
lll,46 ; MG: lll,41.
1 Iohanne R1, corr. Galliopolitano R1

REGISTRVM 111,45-46
concubinam. Sed quia incertum est si eam in sacro ordine constiru-
tus contigerit, necesse est ut eum sollicita adhortatione commo-
neas, et si posirus in sacro ordine rum ea se nouit immixrum, ab
eo quo est officio quiescat et nullatenus administrare praesumat.
Qui si forte, conscius sibi huius rei, peccarum suum supprimens
administrare praesumpserit, animae suae periculum diuino iudicio
10 imminere cognoscat.
Matriculam uero, quarn fecit fustibus castigari, quamuis exinde
post ocro menses obisse non aedimus, tamen quia eam contra
propositi sui ordinem huiusmodi fecit affligi,duobus hunc mensi-
bus a missarum sollemnitate suspende, ut uel haec eum uerecun-
11 dia qualem se de cerero exhibere possit instiruac.
Praeterea oblata nobis peticione quae tenetur in subditis, clerici
praedicti episcopi multa se ah eo mala susrinere commemorant.
Oh quarn rem fraternitas rua subtiliter cunaa ruret addiscere, et
ita ea rationabili modo emendare atque disponere, ut nulla eis pro
20 hac re huc remeandi de cetero necessitas imponarur.
MENSE IVLIO INDICTIONE XI
Clerum ecclesiae Salonitanae, quod Honoratum archidiaconum elege-

rint, laudat. Antonino, rectori patrimonii Dalmatini, mandatum esse
nuntiat 111discordantes ad consensum admoneret.
GREGORIVS CLERO ECCLESIAE SALONITANAE
Dilectionis uestrae scripta relegentes electionem uos in Honora-

tum archidiaconem uesaum fecisse didicimus. Et omnino nobis
gratum fuisse cognoscite, quod olim expertum uirum et grauem
1 moribus ad episcoparus ordinem elegistis. Cuius etiarn et nos
personam, quia dudum nobis ese bene cognita, comprobamus
6 ab om. el add. in supra quo R1 8 si 1uper1cr.r 2 9 animae suae ,,

suae conscientiae R1 periculo R1 14 ut r, et R1 19 uc] et ,2, corr.
Mense Julio indictione XI r1 2, om. R1
lll,46. Codd. R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 8J (lndict. XI cap. '16). &id. M:
lll,47; MG: III,46.
1 Salonitano Rr, Salonit. r, add. r2 a et in uersu 1equtnti ta LXXXV et
men. 3 et] ut R1, con-. 5 episcopatum r, con-. r2 eligitis R1, corr.

•
REGISTRVM 111,46-4 7
eumque uobis iuxta desiderium uescrum et nos ordinari uolumus
sacerdotem. Pro qua re hortamur ut in eius electione sine aliqua
ambiguitate persistere, nec quaedam uos res ab eius debet persona
1 o deflectere, quia sicut ista laudabilis nunc probacur electio, ita si,
. quod absit, dilecrionem uestram ab eo quisquam deuiare seduxe-

rit, et animae uestrae grauamen et opinioni maculam infidelicatis
imponet. Eos uero qui ab electionis uestrae unitate inconsiderace
discordant, ut uobiscum sentire possint, ah Antonino subdiacono
1 s nostro fecimus admoneri. Cui etiam de persona Malchi, fratris et
coepiscopi nostri, quod oporteat fieri iam pridem iniunximus. Sed

quoniam et ipsi scripsimus, credimus eum ab inquiecudine uestra
sine mora quiescere. Qui si fortasse oboedire quocumque modo
neglexerit, contumaáa eius canonicae ultionis modis omnibus
zo districtione multabitur.
m,47
Col11mbum, epi1cop11m
N11midicum,hortatur 111eorumquae beato Petro
promiieritmemorprimatem iynodi admoneatne aut puerii a11tmercedeiacri
De concilio congregandoJe ctrtioremfieri petit. Per
ordineJtrib11ant11r.
Victorin11mdiaconum c/a11e1beati Petri dono mittit.
J !JJ, Jul.
GREGORIVS COLVMBO EPISCOPO
Et antequam fratemitaris tuae scripta susciperem, bonum te

Dei famulum esse, nuntiante ueridica opinione, cognou.i. Et post-
quam suscepi, certum fuisse hoc quod fama dudum asperserat
s plenius intellexi, meririsque tu.is ualde congaudeo, quod testes
uitae laudabilis mores tuos et actus ostendis. Haec ergo quoniam
superna tibi sentio maiestate collata, gratulor et Deum creatorem
noscrum utique benedico, qui semis humilibus misericordiae suae
dona non denegat. Qua de re uerum fateor quia sic me fratemitas
1 o rua ad amorem suum Bamma caritatis accendit, sicque tibi unitus
est meus spiritus, ut et uidere te cupiam, et tamen
8 ut Rr r2, uos rr, if. Sy111.For1ch.2¡7 electionem r2, add. in marg.

debeacis 9 nec Rr rr, ne r2 11 eo] ea Rr' 13 inconsiderate R1,
desideracae ,. 14 uobis consencire Rr possit ,.2
lll,47. Codd. Rr J rr 2: lndict. X-XI cap. 86 (lndict. XI cap. 17). &id.
M: lll,/8 ; MG: lll,47.
1 Colimbo Rr po11 cpiscopo add. Rr: Vbi betat puerulum or-
dinari 3 Dei om. ,.r

REGISTRVM 111,47
absentem corde semper attendam. Haec igitur ita esse ex te bene
consideras. N am prof ecto plus in caritate animorum unitas, quam
corporalis pocesc uenerari praesentia. Praeterea coca ce mente, toco
1 s corde totaque anima apostolicae sedi inhaerere ac esse deuotum et
nunc scio, et priusquam epistula tua hoc tesrimonium perhiberet,

manifesce cognoui.
Praemisso siquidem debita ex caritate salutarionis alloquio,
honor ut eorum, quae beato Perro apostolorum principi promisisci,
20 memor esse non desinas. ltaque erga primatem synodi ruae esto
sollicitus, ut pueri ad sacros ordines nullatenus admittantur, ne
tanto periculosius cadant, quanto cirius conscendere alriora festi-
nant. Nulla sic in ordinatione uenalitas, potencia uel supplicario
personarum nihil aduersus haec quae prohibemus obcineat. Nam
is proculdubio Deus offenditur, si ad sacros ordines quisquam non
ex merito sed ex fauore, quod absit, aut uenalitate prouehirur.
Haec autem si fieri cognoscis, non caceas, sed instanter obsiste.
Quoniam si haec aut inuestigare fortasse neglexeris, aut intellecta
celaueris, non solum illos qui haec agunt peccari uinculum illiga-
30 bit, sed et te huius rei non leuis ante Deum culpa respiciet.
Oportet ergo canonica ulcione si quid tale committirur coerceri, ne
tanrum facinus cum aliorum peccato uires ex dissimularione perci-
piat.
Praesentium igitur portitorem Viccorinum fratemitatis ruae dia-
j s conem, quem tuum reor imitatorem exsistere, et cum caritate
suscepi, et ad remeandum cirius relaxaui. Per quem eriam daues

beari Petri, in quibus de cacenis ipsius indusum ese, ribimet pro
benedictione transmisi.
Praecerea de unitate ac pace concilii, quod Deo auccore congre-
40 gare disponitis, caritas rua animos nostros subtilicer omnia indi-
cando laecificet.
13 in caritate plus R1 animorum R1', animi RJ, animos Ru· 14

praesentiam RJ 17 manifesto R1 18 praemissio r2, corr. ex om.
R 20 tui R r 22 ad altiora RJ 23 uenalitatis RJ' 36 cleues ,.,

REGISTRVM 111,48
III, 48
Adeodatum primatem Numidiae 1a/utan1 de ordinandi.I epi.Icopiset
pre1byterÍJmonet, Columbi episcopiconsi/ioeum uti iubet, defuturo concilio
litteras poscit.
J 93, Jul.
GREGORIVS ADEODATO EPISCOPO PRIMATI PROVINCIAE

NVMIDIAE
Qualiter erga nos fraternitatem uescram caritas dilectionis

ascrinxerit scriptorum uescrorum series euidenter innoruit, mag-
s numque nobis fomitem conrulere laetitiae, quod ea et benigna
puritate composita et Deo placita didicimus dilectione feruere. Vt
igitur breuiter diximus, ita mentem uestram epistula quam
direxistis exposuit, ut auctor eius abesse minime crederetur. Nec
enim absentes iudicandi sunt, quorum animus ah alterutra caritate
10 non discrepar. Quamuis autem nec uirtus nec aetas uos sicut
scribitis ad nos uenire permittat, ut de fraternitatis uestrae corpo-
rali possimus grantlari praesentia, camen quia animus noster uobis
uesterque nobis unitus est, uicissim nobis per omnia praesentes
sumus, dum nos unita per amorem mente conspicimus.
1s Salutantes praeterea fratemitatem uestram congruo caritatis
affectu,honamur ut officium primatus, quod Deo habetis auctore,
tota intentione sic studeatis sagaciter exhibere, quatenus ad hunc
uos ordinem peruenisse et animae uestrae proficiat et aliis in futuro
exemplum bonae imitarionis exsistat. Escote ergo praecipue in
20 ordinatione solliciti, et ad sacros ordines aspirare nisi prouectiores
aetate et mundos opere nullatenus admittatis, ne force semper esse
desinant, quod immature esse festinant. Eorum enim qui in sacros
sunt ordines collocandi prius uitam moresque discutite, et ut
dignos huic officio adhibere possitis, non uobis potencia aut sup-
2 s plicario guarumlibet subripiat personarum. Ante omnia uero cau-
tos uos esse oportet, ut milla proueniat in ordinarione uenalitas,

ne, qucxl absit, et ordinatis et ordinantibus periculwn maius
immineat. Si quando igitur de his tractari necesse est, graues
lll,48. Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 87 (lndict. XI cap. 48). Edd. M:

lll,49; MG: lll,48.
2 Nymidiae Rr, corr. 4 adstrixerit rr 1 epistolam Rr r, corr.r2 8
credatur Rr 9 ab om. R1 11 exhiberi r ad hunc] adhuc R1,
corr. 21 mundos opere] mundo sopore r2, corr. 22 sacro R1 r 23
locandi R1, corr. 24 dignus r2, corr. 2 5 subripiet r2 28 sed quando
R1, del. sed

REGISTRVM 111,48-49
expertosque uiros consiliis uestris adhibete participes, et rum eis
30 communi de hoc deliberatione pensate. Prae omnibus autem
Columbum fratrem et coepiscopum nosaum in runais adhibere
uos conuenit. Credimus enim quia, si illa quae agenda sunt cum
eius consilio feceritis, nullus in uobis quod quibusque modis
redarguere possit inueniet, nobisque ita gratum esse tamquam si
3 s cum nostro consilio agantur cognoscite, quoniam uita moresque
illius ita nobis sunt in omnibus approbati, ut runais liquido
constet, quia quod cum eius consensu agatur, nullius culpae
macula fuscatur.
Praesentium uero lator Victorinus, suprascripti coepiscopi nostri
40 diaconus, uestrorum praeco ita exsritit meritorum, ut animos
nostros de uestra uehementer accione reficeret. Et oramus omni-
potentem Dominum ut bona quae de uobis retulit placita sibi
plenius faciat operatione darescere.
Consilium itaque quod congregare disponitis, dum Deo fuerit
4 s solaciante peraaum, de eius nos unitate atque concordia laetificate
ac reddite per omnia cerciores.
m,49
Theodorum,epi1copumLilybitanum, sacerdotummores obsen1antem,
laudat; Maximianum, episcopumSyracu1an11m, certiortm/acial. Pa11/um
quondam epi1copumin monasteriopaenitentiat causa manen i11bet,de
criminibusBonifatiocuiáam obiectiscum 11icario
praetorisq11aera1.
J9J, 111/.
GREGORIVS THEODORO EPISCOPO ULUBITANO
Fraternitatis tuae grata nobis omnino sollicitudo est, quia ea

quae de sacerdotum uita cognoscit et persautari curat et inuesti-
gata renuntiat. Vt ergo hanc sollicirudinem quam in te laudamus
possit sine diminutione persistere, srudiosus esto ac uigilans. Et si
quos illic a quibuslibet, quod absit, excessus perpetrari cognoueris,
29 cum R1 ,., , in r2 30 de om.R1 34 esse r, ese Rr 35 cognoscite

om. Rr 37 agirur R1'" ri' 38 fuscerur R1, corr. 39 Viccorinus om.
R1 superscripci Rr, ssci. ,., , ssci. r2 42 Deum Rr
m,,,9. Codd.R1 r1 2: Indict. X-XI cap. 88 (lndict. XI cap. 49). &id. M:
lll,¡o ; MG: lll,49.
1 Lilliuicano R1 4 in hac sollicirudine R1', cf Synt. For1ch.76 1. 5
possis R1 r2

REGISTRVM 111,49-50
siquidem tales sunt, qui ibi possint emendari, rationabiliter emen-
denrur. Alioquin fratri nostro Maximiano episcopo scripcis renun-
ciare festina, ut quid fiendum sit a uobis informaros agnoscat.
10 Nulla igitur res ab inuestigatione prauorum actuum uel insinua-
rione te reuocet. Nam quanto uigilantiam ruam modo laudamus,
tanto culpabilior inueniris, si huiusmodi acrus qualibet dissimula-
tione celaueris.
Paulum praeterea quondam episcopum in monasterio in quo
1 s est in paenitenria uolumus permanece. Res autem, quae apud eum
inuentae sunt, in cimiliarchio ecdesiae ruae seruari modis omnibus

srudebis. De quibus etiam secundum rerum inuentarii paginam
desusceptum te facere uolumus, et in scrinium ecdesiae nostrae
transmittere. Sed dericis eius, si tamen aliqui illic praesentes sunt,
20 a pari aliud facere desusceprum te conuenit, in quo rua fratemitas
fatearur, quia desusceprum de eisdem rebus in scrinio nostro

emiserit, quatenus dum necesse fuerit competenri personae res
omnes possint sine detrimento restituí.
De Bonifatio uero quodam grauis ad nos accusario peruenit,
2 s cuius scelera uolumus utrum uera sint, ut fratemitas rua cum loci
seruatore praetoris examinet.
111,so
Maximianum, episcop11m Syracusanum,rogat ut sibi de miraculis sanc-
torumpatr11min Italia gestislibrum compositurode Nonnosoabbatereferat.
J9J, Jul.
GREGORIVS MAxlMIANO EPISCOPO SYRACVSIS
Fratres mei, qui mecum familiariter uiuunt, omnimodo me

compellunt aliqua de mirarulis pattum, quae in Italia facta audiui-
mus, sub breuitate scribere. Ad quam rem solacio uestrae caritatis
uehementer indigeo, ut quaeque uobis in memoriam redeunt,
quaeque cognouisse uos conrigit, mihi breuiter indiceris. De
domno enim Nonnoso abbate, qui iuxta domnwn Anastasium de
Pennunis fuit, aliqua rerulisse te memini, quae obliuioni man-
12 inuenieris r2 14 quondam episcopum r (epm. ex eps. r2),

coepiscopum R1 in quo Rr, quo r 19 sed de r2 24 Bonifacio r
lll,¡o. Codd.Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 89 (lndict. XI cap. ¡o). &id. M:
/U,¡ r ; MG: lll,¡o.
5 memoria Rr 1 Nonno ,. 8 Pencomis r2'

REGISTRVM111, 50-51
daui. Et hoc ergo et si qua sunt alia cuis peto epistulis imprimí,
1o et mihi sub celeritate transmitti, si tamen ad me ipsum non
proferas.
m, s1
Pri1co,patricio Orientis,de imperatorisgratia recupera/a gratulatur.
Sabinianum diaconum, re1ponsa/emConstantinopo/immissum et Castum,
magi1trummi/itum urbis Romae, commendat.
¡93, Jul.
GREGORIVS PRISCO PATRICIO ÜRIENTIS
Si uitae istius cursum ueraciter attendamus, nihil in eo firmum,

nihil inuenimus stabile. Sed quemadmodum uiator modo per
plana, modo per aspera graditur, sic nobis utique in hac uita
manentibus nunc prosperitas, nunc occurrit aduersitas, denique
alternis sibi succedunt temporibus et mutua se uice confundunt.
Dum igirur omnia in hoc mundo mutabilitatis ordo corrumpat,
nec eleuari prosperis nec frangi debemus aduersis. Toca ergo mente
ad illum nos conuenit anhelare, ubi quicquid est firmum perma-
10 net, ubi non mutatur aduersitate prosperitas. In hac ergo uita miro
omnipotentis Dei moderamine idcirco agitur, ut uel prosperitatem
aduersitas uel aduersitatem prosperitas subsequatur, qualiter et
humiliati discamus, quicquid deliquimus, et iterum exaltati aduer-
sitatis memoriam quasi humilitatis ancoram in mente teneamus.
1 s Non hoc ergo Creatoris nostri ira est deputanda sed gracia, per
quam discimus, ut eius dona tanto seruemus uerius, quanto humi-

lius tenemus.
Quia igirur perfectam uos dominorum gratiam, auaore omni-
potenti Deo, reparasse cognouimus, magna pro uobis exsultatione
20 gaudemus, optantes ut uitam uestram rerum omnium gubemator
et bonis semper praesentibus fulciat, et ad gaudia perpetua exten-

dat. Haec uobis ideo loquor, quia mulrum uos diligo atque me
a uobis diligi scio.
Sed hoc quod me diligitis in latorem praesentium Sabinianum
10 transmititi R1, transmitte ,. 11 properas R1'

lll,J I. Codd. R1 rI 2: lndict. X-XI cap. 90 (lndict. XI cap. JI). &id. M:
lll,J 2; MG: 111,J1.
4 planam r2, corr. 10 ergo r, uero R1 13 humilicari rI, co". 14
memona r 17 teneamus R1, corr. 18/19 omnipotente R1 r2 24 quod
R1, quo r Sauinianum codd.

REGISTRVM 111, 51-52 1 97
2 5 diaconem demonscrate, ut ubi usus exegerit, uestra patroama

consequarur. Vir autem gloriosus Casrus praeco laudum uestra-
rum in Romanis parribus exsistit, quem uescrae excellenciae
paterna dilectione commendo.
III, j2
lohannem,patriarcham Constantinopolitanum,reprehendit,qui 1e cau-
1am lohannispresbyteriet quaestionesmonachorumúauriae nescirescripse-
rit. Sabinianum diaconum, respon1a/em1uum, commendat.
J 93, Jul.
GREGORIVS lOHANNI EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO
Quamuis causae consideratio remouet, ad scribendum tamen

me caritas impellit, quia et semel et bis sanctissimo fratri meo
domno Iohanni scripsi, sed non eius episrulas recepi. Alter enim
mihi saecularis quidam sub eius nomine loquebatur. Quae si
epistulae eius fuerunt, ego uigilans non fui, qui longe de eo alicer
credidi quam inueni. De causa enim reuerentissimi uiri Iohannis
presbyteri saipseram, arque de questionibus monachorum Isau-
riae, quorum unus, et in sacerdocio posirus, in ecdesia uestra
10 fusribus caesus ese. Et rescripsit mihi, sicut ex nomine episrulae
agnosco, sanctissima fratemitas tua, quia nescires, de qua causa

scriberem. Ad quod rescriprum uehementer obstipui, mecum taci-
rus uoluens : si uerum dicit, quid esse deterius posset, quam ut
agancur calia contra semos Dei, et ipse nesciat qui praesco est ?
1 s Quae enim potest esse pastoris excusario, si lupus oues comedie,
et pastor nescit ? Si autem sciuit sancticas uestra et de qua causa
scripserim, et quid uel contra Iohannem presbyterum, uel contra
Athanasium Isauriae monachum arque presbyterum gesrum sit, et
mihi scripsit : nescio, contra hoc ego quid respondeam, quando
25 exegerit r2', exigerit Rr ,. 26 consequantur R1, corr. 27 extitit Rr

lll,J 2. Codd.Rr rr 2 : Indict. X-XI cap. 91 (lndict. XI cap. J 2). &Id. M:
J; MG: lll,J 2.
111,J
1 Constantinopo. Rr, Constantin. ,. 2 consideratio remobet R1,
consideratio me mouet rr, consideratione mouet r2 10 a fustibus Rr 11
sanctissimo r2, corr. nescires n', nesciris R1 r2, nescieris ,., 12 obstipui
,, obsrupui Rr r2' 13 posset Rr, potest n, post in possit corr. r2 15
potest] post Rr, corr. 18 Anasium r 2, corr.

REGISTRVM 111, 52
20 per scripturam suam Veritas dicit : Os quod mentit#r occidit ani-
mam ? Requiro, frater sanctissime, illa tanta abstinencia ad hoc
peruenit, ut frarri suo ea quae nouit gesta negando uelit abscon-
dere? Numquid non melius fuerat in illo ore carnes ad uescendum
ingredi, quam de eo falsum sermonem ad illudendum proximum
15 exire? Praecipue cum Veritas dicat: Non quae intrant in 01 coin-
quinant hominem,sed quae exeunt de Ot"e i//a sunt quae coinq11inant
hominem. Sed absit hoc ne ego de sanctissimo corde uestro tale
aliquid credam. Illae episculae uestro nomine praenotatae sunt,
sed uestras eas fuisse non arbitrar. Ego beatissimo uiro domno
30 Iohanni scripseram, sed credo quia mihi familiaris uester ille
iuuenculus rescripsit, qui adhuc de Deo nihil didicit, qui uiscera
caritatis nescit, qui in scelestis rebus ab omnibus accusatur, qui
insidiari cotidie diuersorum morribus per occulta testamenta nec
Deum metuit nec homines erubescit. Mihi aede, frater sancris-
3 s sime, si zelum ueritatis perfecte habes, ipsum prius corrige, ut ex
his qui uobis uicini sunt eriam hi qui uicini non sunt exemplo
melius emendentur. Illius linguam noli recipere. Ille ad consilium
uestrae sanctitatis debet dirigi, non autem uestra sanctitas ad uerba
illius infleai. Si enim illum audit, scio quia pacem cum suis
40 fratribus habere non poterit. Ego enim, attestante mihi conscien-
cia, fateor quia cum millo homine habere scandalum uQlo, et
quanta uinute ualeo declino. Et quamuis cum omnibus homini-
bus habere pacem summopere cupiam, uobiscurn praecipue quos
uehementer amo, si tamen ipsi quos noui uos esris. Nam si
4 s canones non custoditis, et maiorum mtltis statuta conuellere, non
cognosco qui estis. Age ergo, frater sanctissime atque carrissime,
ut nos inuicem recognoscamus, ne si antiquus hostis per scanda-
lum duos mouerit, per nequissimam uictoriam multos necee. Ego
enim ut aperte indicem, qui per elationem nil quaero, si ille
so iuuenculus, de quo praelocurus sum, apud fratemitatem tuam
culmen prauae actionis minime teneret, ipsa etiam quae mihi de
canonibus suppetunt, interim tacere potuissem, et ab ipso inicio
uenientes ad me personas ad eam fiducialiter retransmisissem,
lll,J2. 20/21 Sap. 1,11. 25/27 Matth. 15,11. 63/64 IITim. 4,2.
25 quae R1 r2, quod ,., intrat,. 25/26 coinquinant Rr', coinquinat

Rr r 26 coinquinant ,. Rr', coinquinar Rr 21 ne Rr r2, nec ,., 30
lohanne Rr, e°". 32 scelescibus Rr 33 moribus Rr 36 hi] mihi Rr
r2, e°". 37 linguam Rr r2, uel ligna rr 38 dirigi non autem uestra om.
Rr spa1io11ac110 re/iclo 45 et om. Rr, superscr.r2 conuellere] conpellerc
Rr' 46 atque carissime om. Rr 41 cognoscamus Rr ne si] nisi r2,
e°". 53 eam M el MG, ea r, eas in uos '°"· R1

REGISTRVM 111, 52-53 1 99
sciens qucxl eas sanaitas rua cum caritate susciperec. Sed etiam
ss nunc dico, aut easdem personas in suis ordinibus suscipe eisque
quietem praebe, aut si hoc fortasse nolueris, mihi, omni alterca-
tione postposita, de eorum· causa staruta maiorum et canonum
cerminos custodi. Si uero neutrum feceris, nos quidem rixam
inferre non uolumus, sed tamen uenientem a uobis non deuita-
60 mus.
Quid autem de episcopis, qui uerberibus timeri uolunt, canones
dicant, bene fraternitas uestra nouit. Pastores ecenim faai sumus,
non persecutores. Et egi-egius Praedicator dicit: Argue, ohsecra,
increpa,cum omnipatientia et doctrina. Noua uero atque inaudita
65 eseisca praedicatio, quae uerberibus exigic fidem. Sed de his multa
in episrulis loqui non debeo, quia dileccissimum filium meum
Sabinianum diaconem pro responsis ecdesiae faciendis ad domino-
rum uesrigia transmisi, qui uobiscum cuneta subcilius loquicur. Si
nobiscum litigare non mtltis, pararum eum ad omnia quae iusta
70 sunt inuenitis. Quem uestrae bearirudini commendo, ut saltem
ipse illum domnwn Iohannem inueniat, quem ego in urbe regia
saw.
m, S3
Maximiano, episcopoSyracusano, mandat ut Agathoni, ab episcopatu
Liparitano remoto,ab eaáem ecclesiaquinquaginta solidos in sustentati<>-
nem tranJmitti iubeat.
J9J, Jul.
Postquam in Agathone quondam episcopo iuxta qualitatem

excessuum districtione est canonica uindicatum, necesse est huma-
nitatis intuitu quemadmodum sustentari possit disponere. Propte-
rea fratemitas rua ad Liparitanam ecdesiam, in qua suprasaiprus
Agatho sacerdotis gessit officium, festinet dirigere, eique exinde ad
54 eas] ea r2, corr. 57 et R1, ut r 61 timere R1, corr. uerboribus

r2, con-. 67 ccdesiaeR1 r2', ecclesiis r2, ecclesiasticis rI 68 loquitur Rr
r 2, loquerur r r Rr' 70 inuenitis Rr r 2, inuenietis r r beatirudinis Rr
J· Codd.Rr rr
111,J 2 : lndict. X-XI cap. 92 (lndict. XI cap. J J). &Jd.M:
lll,JJ; MG: 111,JJ·
1 Syracusr2, corr. 2 quondam episcopo r, coepiscopo R1 3 excessus
R1 S suprascriprus] ssus. rr, ss. r2, supers. R1 6 officio rr, corr.

200 REGISTRVM 111, 53-54
praesens quinquaginta solidos, qui in eius possint proficere uicru,
transmittat. Nam nimis est impium si alimoniorum necessicari
post uindiaam subiaceat.
III, S4
lohannem, archiepiscopum Rauennatem, monet ut pallio non nisi Jecun-
dum morem ceterorum metropolitarum utatur. Primis diaconiJ ei,u mappu-
larum usum concedit. De quaestione in dericos quosdam habenda addit.
f 9J, Jul.
Non multum temporis interuallum est quod quaedam nobis de

rua fraternitate fuerant nuntiata, de quibus uobis, ueniente illuc
Cascorio notario sanaae cui, Deo auaore, praesidemus ecclesiae,
subtiliter nos indicasse meminimus. Peruenerat namque ad nos
quaedam in ecdesia uestra contra consuerudines arque humilieatis
tramitem geri, quae sola ue bene nosti ese officii sacerdotalis
erectio. Quae si sapiencia uestra mansueee uel cum episcopali
suscepisset srudio, non de illis accendi debuerat, sed oponuerat ce
10 haec eadem cum grariarum aaione corrigere. Contra morem
quippe ecdesiasticum ese, si non patientissime toleratur, quod a
nobis absit, etiam iniusta correctio.
Mota autem nimis uestra fraternitas aeque cum cumore cordis
quasi satisfaciens, scripsit nobis pallio te non nisi post dimissos de
1 s secretario filios ecdesiae et missarum tempore atque in laetaniis uri
sollemnibus. Verbis aliquid te usurpasse contra generalis ecclesiae

consuetudinem apertissima ueritate prof essus es. Quomodo enim
fieripotest ut illud cineris arque ciliciitempore per plateas inter popu-
lorum sttepitus agas licite, quod te agere in conuenru pauperum,
8 alimoniarum r2'
111,14.Codd. R1 J r1 2 : Indict. X-XI cap. 9 J (lndict. XI cap. 14). &id.
M : lll,J6 ; MG: 1/1,14.
1 Iohanne R1, '°"· Rauenna Rr 5 meminimus] meminibus R1,
corr. 6 consuecudinis R 7 geri R1 r, regi, s11per1cr.uel agi RJ nostis
R1 8 correctio ,., quae si] quasi rJ, corr. 11 quod R r2, quid
r/ 11/12 a nobis (e°". in uobis) quod absit RJ 12 correptio RJ' 13
nimis om. RJ fraternitas uestra RJ rumore] cimore RJ, corr. 14 palleo
r2, corr. 15 uci R1 r, ut in RJ 16 sollemnibus] uel in solencibus s11per1cr.
RJ 18 ut] et R1, '°"· cilitiis r2, corr.

REGISTRVM 111, 54 2.01
20 nobilium, et in secretario ecclesiae uelut illicicum excusasri ? Illud

tamen, frater carissime, ribi non putamus ignocum, quod prope
de millo metropolita in quibuslibet mundi partibus sit audirum,
extra missarum tempus, usum sibi pallii uindicasse. Et quod bene
hanc consuerudinem generalis ecclesiae noueritis, uestris nobis
2s manifestissime significasris. epistulis, quibus praeceptum beatae
memoriae decessoris nostri Iohannis papae nobis in subdiris trans-
misistis annexum, continentem omnes consuecudines ex priuilegio
decessorum nostrorum concessas uobis ecclesiaeque uestrae debere
seruari. Confitemini igitur aliam esse generalis ecdesiae consuetu-
30 dinem, postquam ea quae uos geritis uobis ex priuilegio uindicatis.
Nulla ergo nobis in hac re ut arbitramur poterit remanece dubie-
tas. Aut enim mos omnium metropolitarum a rua est fraternitate
seruandus, aut si ruae ecdesiae aliquid specialiter dicis esse conces-
sum, praeceprum a prioribus Romanae urbis pontificibus, quod
3 s haec Rauennati ecdesiae sunt concessa, a uobis oportet ostendi.
Quod si hoc non ostenditur, restar, postquam talia agere neque
consuetudine generali neque priuilegio uindicas, ut usurpasse te
comprobes quod fecisri. Et quid dicturi sumus futuro iudici, frater
dilecrissime, si illud quod graue iugum atque uinculum ceruicis
40 nostrae, non dico pro ecdesiasrica sed pro quadam saeculari nobis
dignitate defendimus, grauare nos iudicantes si tanto pondere uel
parui temporis spatium careamus ? Decorari pallio uolumus, for-
san moribus indecori, dum nihil in episcopali ceruice splendidius
quam fulget humilitas.
4~ Oportet igirur fratemitatem ruam, si honores suos sibi quibus-
libet argumentis stabili proposuit mente defendere, aut generalita-
tis usum ex non scripco sequi, aut ex scripto priuilegiis se rueri.
Vel si postremo nihil horum est, aliis metropolitis huius te praebere
nolumus praesumptionis exemplum. Sed ne forte putes quia nos,
so haec uobis scribentes, quae pro fraterna sunt caritate negleximus,
20 et ante nobilium superJcr.RJ ueluti RJ', uelut ut Rr excusasci]

excusatio RJ, corr. 21 fracer carissime] ff. kk. R1 tibi om. RJ 22
metropolico. Rr, metropolitano RJ 23 pallei r, corr.r2 26/27 transmittis
R3, transmitticis RJ' 27 concinencem] concinens Rr', concinentibus
RJ' 28 ecclesiasque RJ, corr. 30 uos RJ rI, uobis Rr r2 32 metro-
politanorum R eciam ante a tua add. r2, et add. rI a tua ex et ea corr.
RJ, ex a ta ,.2 3 3 seruanda ,.I, corr. ruae ex tu corr.R r2 3 5 Rauennanti
RJ, corr. 36 agere] egere RJ, corr. 37 priuilegia RJ r2, corr. uindices
rr' 39 illud quod] aliquod rr ese post graue 1uperscr.RJ 40 dico]
duco r2, crwr. 41 grauari r1 RJ' 42 parui ex praui corr. RJ spatio
rr palleo r, corr.r2 42/43 forsitan rr 47 priuilegii Rr tueri Rr
ri, uti RJ rr 49 putetis Rr' nos om. RJ

202 REGISTRVM 111, 54 ·
scitote in nostro scrinio de priuilegiis ecdesiae tuae subtiliter per-
quisirum. Et quidem quaedam inuenta sunt quae omnino possint
fraternitatis tuae intentionibus obuiare, nihil autem in quo de
huiusmodi capitulis pars uestrae possit ecdesiae roborari. Nam et
5 5 de ipsa consuecudine tuae quam opponis ecdesiae, quae uobis
olim ut a partibus uestris probaretur scripsimus, iam satis nos
sollicitudinem gessissecognoscite, inquirentes filios nostros Petrum
diaconem atque Gaudiosum primicerium nemon et Michahelium
defensorem sedis nostrae uel alios, qui pro diuersis responsis Rauen-
60 nam a nostris decessoribus sunt cransmissi, et haec te in praesentia
sua egisse districtissime negauerunt. Apparet igitur secrete non
poruisse geri, nisi quod usurpabatur illicite. Vnde quod latenter
subintroduaum est milla debet stabilitate persistere. Quae ergo
superflue a te uel a cuis decessoribus sunt praesumpta, cum carita-
65 tis intuitu atque cum fraterna srude benignitate corrigere. Nullate-
nus non dico per te sed per aliorum uel decessorum tuorum
normam ab humilitatis temptes regula deuiare. Vt enim ea quae
superius dixi breuiter colligam, admoneo quatenus, nisi decesso-
rum meorum munificencia tibi haec per priuilegium attributa
70 docueris, uti in plateis pallio ulterius non praesumas, ne non
habere et ad missas incipias, quod audacter et in plateis usurpas.
De secretario autem quod fratemitas tua resedisse cum pallio et
filios ecclesiae suscepisse et fecit et excusauit, nunc interim nihil
querimur, quia synodorum sententiam sequentes, minores culpas
1 s quae neganrur ulcisci recusamus. Hoc tamen quia semel et iterum
sit faaum cognouimus, sed fieri ulterius prohibemus. Fraternitas
autem tua sicomnino sollicita, ne hoc quod praesumptioni incoanri
adhuc ceditur, in proficiente deterius uindicetur.
Conquesci praeterea esris quod quidam de sacerdotali ordine
so Rauennatis ciuitaris, peccatis imminenribus, grauibus sint aimini-
bus inuoluri. Quorum causam uel illic te discutere uolumus, uel
hic eos, si tamen probationum difficultas pro locorum longinqui-
tate non impedir, ad haec ipsa discutienda transmittere. Quod si
uel ad tuum iudicium uel ad nos, maiorum fulti patrocinio, quod
51 priuilegiis R1 r2', priuilegii RJr 54 uescra possic ecclesia R r2, corr.

RJ r2 55 quam RJ' 56 ut om. r1 uescris] noscris RJ 57 nostros
om. RJ 58 diaconum r1 59/60 Rauenna r2 63 debes RJ,
crm-. unde quae ergo R r2, del. unde R1 65/66 que post nullacenus
superscr.RJ 67 temptes corr.ex cemtis R1, ex temptis r2 deuiari ,. 70
docuericis RJ, corr. uti R, ut r pallium RJ r, corr. RJ 12 secretorio
r, corr. rl 74 quia synodorum R1 r, quasi modorum RJ, superscr.uel quia
maiorum 77 in hoc RJ' 77 /78 praesumpcione ese inchoatum adhuc
incedens RJ 71 incoancia r 18 cedear r profiente r 19 conquescis
r2, corr. 82 hic R1 r, huc RJ 84 maiorum] malorum RJ

•
REGISTRVM111,54 203
s s non credimus, uenire despexerint, et in obiectis sibi capirulis con-

rumaciter respondere nequiuerint, uolumus ut eis post secundam
et tertiam admonitionem tuam ministerium sacri interdicas officii,
arque nobis de contumacia eorum scriptorum ruorum tenore
renuncies, ut deliberemus quemadmodum acrus eorum debeas
90 subriliter perscrutari, atque secundum definiciones canonicas
emendare. Cognoscat igirur fraternitas tua de causa hac nos
plenissime absolutos, ex eo quod uobis causas ipsas commisimus
subtiliter perquirendas, atque omnia peccata eorum si inulta eue-
nerint et omne pondus discussionis huius in tuae animae redun-
9 5 dare periculo, sciens nullam dilectionem uestram excusationem
apud fururum iudicem habituram, si non excessus deri tui cum
summa canonici rigoris seueritate correxeris, aut hos quibus haec
fuerint approbata sacros ulterius ordines temerare permiseris.
Illis autem quae pro utendis a clero uestro mappulis scripsistis
1 oo a nostris est clericis fortiter obuiatum, dicentibus nulli hoc umquam
aliae cuilibet concessum fuisse ecclesiae, nec Rauennates clericos

uel illic uel in Romana ciuitate tale aliquid cum sua consciencia
praesumpsisse, nec, si temptatum esset, ex funiua usurpatione sibi
praeiudicium generari. Sed etiam in qualibet ecclesia hoc prae-
105 sumptum fuerit, asserunt emendandum, quod non concessione
Romani pontificis sed sola subreprione praesumitur. Sed nos ser-
uances honorem fraternitaris tuae, licet contra uoluntatem ante-
dicti cleri nostri, tamen primis diaconibus uestris, quos nobis
quidam testificati sunt etiam ante eis usos fuisse, in obsequio
110 dumtaxat tuo, mappulis uri permittimus, alio autem tempore uel
alias personas hoc agere uehemenrissime prohibemus.
86 nequiuerint r, quiuerint corr. in temptauerint R1, in quieuerint

RJ 89 ut ante debeas add. sed del. RJ r2 93/94 inulte uenerint r 95
excusationem] excussionem RJ, corr. 97 aut hos R1, hosque rI RJ'·,hos RJ,
et ante hos 1uper1cr.r2 in quibus RJ' 98 fuerint] fuerit R r, corr. R 99
illis autem quae R1, illis. Quae autem RJ, illud autem quae r 101 alii
RJ 102 iHic uel ,. RJ', hic R1, hic uel RJ 103/ 104 sine praeiudicio
RJ 104 geri RJ' 108 cleri] clerici r, corr. r2 quos R, quod r 109
usos RJ rr r2', usus R1 r2

REGISTRVM 111, 5 5-56
m, SS
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/iensis,mandat ut Cosmae,1i creditori-
b11ssatis/acereet filios e manibus eorumliberarenon ua/eat, debita perso-
/uat.
J9J, Jul.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO
Cosmas ex uariis periculorum necessitatibus multis se dicic

debicis obligatum, ita uc pro eis a credicoribus suis suos dicat filias
decineri. Quae res si ita ese nos omnino commouic. Quamobrem
hortamur dilectionem ruam ut, quia de rebus pauperum dandis
agirur, causam eius cum summa subcilitate perquiras. Et si inue-
neris eum praedictis debitis ueraciter inuolutum, uc non sic sub-
stancia unde possit haec ipse persoluere, praedictos credicores eius
uideas et propter recolligendos filios eius quanta cognoueris quan-
10 titare componas. Quodque ipsam sicut diccum ese hic non habet
unde restiruat, de rebus pauperum ex praesenri noscra auctoritace
persolue, sciens quicquid illic te prouidence datum fuerit patri-
monii noscri pensionibus esse reputandum.
MENSE AVGVSTO INDICTIONE XI
m, s6
Secundino,episcopoTauromenitano,iam iterum praecipit ut baptiste-
rium de monasteriosancti Andreae super Masca/as auferri atque quo loco
fon tes sint a/tare fundan curet.
J9J, Aug.
GREGORIVS SECVNDINO EPISCOPO
Pridem praecepimus ut de monasterio sancti Andreae quod ese

super Mascalas baptisterium propter monachorum insolencias
111,JJ.Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 94 (lndict. XI cap. JJ). Edd. M:

111,¡8; MG: 111,JJ.
4 nos super1cr. R1 8 ipsa R1 r 10 quodque ipso R1, quae ipsam r,
quia ipsam r2'"
Mense Augusto indiccione XI rI 2, om. R1
111,¡6.Codd. R1 r1 2: lndict. X-XI cap. 9¡ (lndict. XI cap. ¡6). Edd. M:
11/,¡9; MG: lll,J6.
1 Secondino r2, corr., Secindino R1

REGISTRVM111,56-57
debuisset auferri, atque in eodem loco quo fontes sunt aleare
s fundari. Cuius rei perfectio haaenus ese protraaa. Admonemus
igitur fracemitatem tuam ut nullam iam moram post susceptas
praesentes lineras nostras inserere. Sed repleto loco ipsarum fon-
rium, aleare ad sacra celebranda mysteria illic sine aliqua dilatione
fundetur, quatenus et praedictis monachis opus Dei securius liceat
1 o celebrare, et non de neglegentia uestra contra fraternitatem ruam
noscer animus excitetur.
111,S7
ltalicae patriciae scribit se Cypriano, rectori patrimonii Siciliensis,
praecepiJJeut controuersiamde causis pauperum cu,n ea componeret.
J 93, Aug.
GREGORIVS ITALICAE PATRICIAE
Suscepimus plenas dukedine litteras uestras, atque incolumi-

taris excellenriae uestrae nos laetificauit auditus. Circa quas tanta
nostrae est mentis sinceritas, ut nihil in earum tranquillitate simul-
1 tatis reconditum patemus nos suspicari permittat affeaus. Sed
omnipotens Deus faciat ut, sicut nos de uobis bona sentimus, ita
mens uestra nobis bona respondeat, et dulcedinem quam uerbis
impenditis exhibeatis operibus. Nihil enim prodest gloriosissima
sanitas et pulchrirudo in superficie corporis, si uulnus latet intrin-
10 secus. Atque illa magis cauenda est discordia, cui satellirium pax
praebet exterior. Illud uero quod in praedictis epistulis reuocare in
memoriam nostram excellencia uestra srudiose contendit scriptum
uobis nihil cum scandalo, nihil cum forali strepitu uobiscum nos
uelle de causis pauperum definire, haec nos et scripsisse memini-
1 s mus, et scimus nosmetipsos, iuuante Domino, a causarum litigiis
ecdesiastica moderatione compescere arque, secundum illum apos-

tolicum sensum, rapinam bonorum nostrorum cum gaudio susri-
lll,J7. 17 /18 cf. Hebr. 10,34.
6 ut del. Rr r2, om. rr 1 inserere R1 r2, insere rJ, cf Synt. Forsch.

2¡7 ip~m R1 r, ipsorum r2'
lll,J7. Codd. Rr rr 2: Indict. X-XI cap. 96 (lndict. XI cap. 17). &id. M:
lll,60; MG: lll,J7.
1 patriciae] pat. codd. 4 nostrae r, uestrae Rr 4/5 simultates
,., 10 satellitem Rr 12 scriptum erad. R1 ut uidetur et add. in ras.
sciat 13 uobis r, nobis Rr

206 REGISTRVM 111, 57-58
nere. Sed illud scire uos credimus, tacirumitatem atque patienriam
noscram fururis post me pontificibus in rebus pauperum praeiudi-
20 cium non facruram. Vnde et nos, explentes supra memoratam
promissionem nostram, iam de causis ipsis praeuidimus reticen-
dum, nec in his in quibus minus agi benigne sentimus, desidera-
mus nos per nosmetipsos immiscere negotiis. Sed ne forre ex his
coniciatis, gloriosa filia, ea quae ad concordiam pertinent adhuc
2 5 nos omnino rennuere, filio nostro Cypriano diacono uenienti ad
Siciliae partes indiximus ut, si quid de his salubriter et sine peccato
animae uestrae ordinare disponitis, ex nostra uobiscum auaoritate
definiat, ut nos non amplius illis uexemur negotiis, quorum rum
mansuetudine est dispensatus effectus. Deus autem omnipotens,
30 qui ea quae et omnino impossibilia sunt ad possibilitatem bene
nouit inffectere, ille uobis aspiret et causas uesttas rum pacis
intentione disponere, et pro mercede animae uestrae de rebus eis
competencibus huius ecdesiae consulere pauperibus.
III, sS
Forlunalo,epiJcopoNeapolitano,mandat ut mona.rteriumin domoR.1u-
1icaeconstructumconsecret.Cf. LD Vat. 15 ti epi.rtulam V, 50.
J9J, A.Mg.
GREGORIVS fORTVNATO EPISCOPO NEAPOLIM
Religiosis desideriis sine difficultate praestari decet effeaum.

Acque ideo Graciosa abbatissa una rum congregarione sua, oblata
peticione quae tenetur in subditis, postulauit quod patriciae recor-
dationis Rustica, per ultimum uoluntatis suae arbitrium, in ciuitate
Neapolitana in domo propria in regione Herculensi in uico qui
appellarur Lampadi, monasterium ancillarum Dei, in quo praefa-
tam Grariosam abbatissam praeesse disposuit, simulque et orato-
rium exstruxisse dinoscirur, cui et pro uoto suo quattuor uncias
10 cocius substantiae suae dimisisse suggessit, quodque in honore
28 uc) et Rr ,.
111.¡8.Codd. Rr r1 2: lndict. X-XI cap. 97 (lndict. XI cap. ¡8). &id. M:
lll.6 J: MG: lll,¡8.
1 Fortinato Rr, Fummaro rI, cor,-. Neapolim ,., Neapolirano R1 2
effectus R1 4 parriciae] pacriae r2, con-. 5 per ultimo ... arbitrio ,., corr.
,.2 6/1 qui appellarur] qa. r, qua Rr 9 exsrruxisse R1, struxisse r1,
destruxisse r2. estruxisse r2' 10 honorem r/

REG ISTRVM 111, 58-59
beatae Mariae semper uirginis genitricis dei et domini nostri lesu
Christi desiderat consecrari. Et ideo, frater carissime, praesenti
praeceptione dilectionem ruam duximus adhortandam ut, inspecro
primitus testamento, si iure subsistit, et easdem quattuor uncias
1 s uerissime eidem monasterio collatas esse compereris, ad praedic-
tum locum rum postulauerint ingrauancer accedas, uenerandae
sollemnia dedicationis impendens, ut quotiens necesse fuerit a
presbyteris ecdesiae in superscripto loco deseruientibus celebrentur
sacrificiaueneranda missarurn, ita ut in eodem monasterio neque
zo fratemitas tua neque presbyteri praeter diligentiam disciplinae
aliquid molestiarum inferat, aut si quid pro diuersorum deuotione
commoditatis accesserit sibi aestimet uindicandum, cum ancillis
Dei in eodem loco deseruientibus debeat proficere, quicquid offerri
contigerit.
m, S9
E11tychio,
epiJcopoTyndaritano, scribit Je a Sici/iae praetorepetiisse, ut
in oppugnandisido/orumcultoribusatque Ange//iorum dogmatis Jtudiosis
tum adi11uare1.
J9J, Aug.
GREGORIVS EVTYCHIO EPISCOPO TYNDARINO
Scripta fraternitatis tuae, Benenato ecdesiae tuae derico defe-

rente, suscepi, gratiasque omnipotenti Deo retuli quod in causis
animae et his, quae ad Deum pertinent, te occupatum esse cog-
nouimus. Scripsisti siquidem nobis quosdam idolorum cultores
arque Angelliorum dogmaris in his quibus consritutus es partibus
inueniri, de quibus piures asseruisti esse conuersos, aliquos autem
potentum nomine atque locorum se qualitate defendere. Auxilian-
tes igitur bonis tuae caritatis operibus, uiro glorioso praetori Sici-
10 liae nostta saipta transmisimus quatenus, iuuante Domino, qua
13 praeceptione] et aád. r2 15 ueridissime Rr r2, corr.Rr 21 inferat

in ferant corr. Rr 22 commodatis r2, corr. sibi aestimet uendicandum
R1, siue uestimentum candicandum r2, siue uestimentum candidandum rr
lll,¡9. Codd.Rr r1 2: lnáict. X-XI cap. 98 (lndict. XI cap. ¡9). &id. M:
III,62; MG: 111,¡9.
1 Eutichio Rr Tindarino Rr, Tundarino r 3 rettuli
r2 4 quae Rr
,,.r, qui
r2 pertinent te] peninente Rr, corr. 6 Angelliorum r 1 R 1 ',
Angelorum Rr r2 8/9 auxiliante Rr

208 REGISTRVM 111, 59-60
potest tibi uirtute concurrat, ut quod laudabiliter coeptum est
ualeat salubriter adimpleri. Oportet ergo fraternitatem tuam
maximam in hoc sollicirudinem gerere. Vere enim episcopalem
uiam sequeris, si per zelum linguamque tuam hos qui a fidei
1 s ueritate dissentiunt in ecclesiae unitatem reduxeris.
111,6o
Fortuna/o episcopo,a Neapolitanis bene recepto,gratulatur.
l9J, Aug.
GREGORIVS FORTVNATO EPISCOPO NEAPOLITANO
Scripta tuae caritatis accepimus, quibus nobis indicasti, Deo te

propicio bene a filiis ruis Neapolitanis ciuibus esse susceptum. De
quibus gracias omnipotenti Deo rerulimus. Oportet igitur affectui
eorum te tuis moribus compensare, malos cohercere, bonis te
discrete arque benignissime relaxare, ad sequendas eos meliores
partes frequentius admonere, quatenus et illi paternos in te mores
inuenisse se gaudeant, et tu creditam ribi regururus curam,
cooperante Domino, srudiosius exsequaris.
11 coepcum edd., acceptum R1 ,. 14 sequeris r, requiris Rr 15

unitace R1
lll,60. Codd. Rr rr 2: lndict. X-XI cap. 99 (lndict. XI cap. 60). Edd. M:
lll,61 ; MG: lll,6 o.
1 Furcunaco r1, crwr. Neapli. R1 3 a om. et pastea add. Rr r2 4
recculimus r2 effeccui ,. 7 et illi om. R 1, et illis r2, corr. 8 curam Rr,
causam ,. 9 exequeris R1

REGISTRVM 111, 61
m, 61
A Mauricio imperatorepetit 111aut interpretando aut commutando legem
tol/at, qua praecipiatur ne cui publicis administrationibus implica/o neue
mi/iti in monasterio conuerti liceat ; se ut iuuus fuerit, hanc /egem per
diuersas terrarum partes tranJmisi11e.
J 93, Aug.
GREGORIVS MAVRICIO AVGVSTO
Omnipotenti Deo reus est, qui serenissimis dominis in omne,

quod agit et loquitur, purus non est. Ego autem indignus pietacis
uestrae famulus in hac suggestione mea neque ut episcopus neque
uc seruus iure reipublicae sed iure priuato loquor, quia, serenissime
domine, et illo iam tempore dominus meus fuisti, quando adhuc
dominus omnium non eras.
Longino uiro darissimo stratore ueniente, dominorum legem
suscepi, ad quam fatigatus tune aegritudine corporis respondere
10 nil ualui. In qua dominorum pietas sanxit ut quisquis publicis
administrationibus fuerit implicatus, ei ad ecdesiasticum officium

uenire non liceat. Quod ualde laudaui, euidentissime sciens quia,
qui saecularem habitum deserens ad ecdesiastica officia uenire
festinat, mutare uult saeculum, non relinquere. Quod uero in
1 s eadem lege dicitur ut ei in monasterio conuerti non liceat, omnino
miratus sum, dum et raciones eius possunt per monasterium fieri,
et agi potest, ut ah eo loco in quo suscipitur eius quoque debita
suscipiantur. Nam etsi quisquam deuota mente conuerti noluisset,
prius res male ablatas redderet, et de sua anima tanto uerius,
20 quanto expeditior, cogitaret. In qua lege subiunctum est ut nulli
qui in manu signatus est conuerti liceat. Quam constitutionem
ego, fateor dominis meis, uehementer expaui. Quia per eam caelo-
rum uia multis dauditur, et quod nuncusque licuit, ne liceat
prohibetur. Multi enim sunt qui possunt religiosam uitam etiam
z s cum saeculari habitu ducere. Et plerique sunt qui, nisi omnia
reliquerint, saluari apud Deum nullatenus possint. Ego uero haec
lll,61. Codd.Rr J rr 2 : lndict. X-XI cap. 1 o o ( lndict. XI cap. 61 ). Edd.

M : lll,6 J ; MG: lll,61.
2 omni RJ' 4 in om. RJ mea om. r 5 iure meo publice (con-. in
publico) RJ 8 Longiro RJ 8/10 legem sucepi-in qua dominorum om.
RJ 12 laudo RJ 15 dicit Rr monasterium rI 16 possent ex posset
con-.R1, possint ex possunt RJ 17 debita] de uita RJ 18 suscipiarur R
r2,'°"· r2 uoluisset R r 19 res om. R ablata RJ 22 facear r, Con'.
r2 23 et quod] et in si quod con'. r2 26 reliquerunt r2, con'. possint]
possunt RJ haec uero haec Con'.in haec uero ego Rr

210 REG ISTRVM 111,61
dominis meis loquens, quid sum nisi puluis et uermis ? Sed tamen
quia contra auaorem omnium Deum hanc intendere conscirutio-
nem sentio, dominis tacere non possum. Ad hoc enim potestas
30 super omnes homines pietati dominorum meorum caelirus data
est, ut qui bona appetunt adiuuenrur, ut caelorum uia largius
pateat, ut terrestre regnum caelesti regno famulerur. Et ecce apena
uoce dicitur ut ei, qui semel in terrena milicia signarus fuerit, nisi
aut expleta milicia, aut pro debilitate corporis repulsus, Christo
n militare non liceat.
Ad haec ecce per me seruum ultimum suum et uescrum respon-
dit Chrisrus, dicens : Ego te de notario comitem scubitorum, de
comite scubitorum caesarem, de caesare imperatorem, nec solum
hoc, sed etiam patrem imperatorum feci. Sacerdotes meos tuae
40 manui commisi, et tu a meo seruitio milites tuos subtrahis.
Responde rogo, piissime domine, seruo tuo, quid uenienti et haec
dicenci responsurus es in iudicio Domino tuo ?
Sed fortasse credirur quia nullus eorum puro animo conuer-
tarur. Ego indignus famulus uester scio quanci diebus meis in
4 s monasterio milites conuersi miracula fecerunt, signa et uinutes
operaci sunt. Sed per hanc legem iam ne quisquam talium conuerti
ualeat prohibetur.
Requirat rogo dominus meus quis prior imperator talem legem
dederit, et subrilius aescimet si debuit dari. Et considerandum
so ualde est quia eo iam tempore prohibencur quique relinquere
saeculum, quo appropinquauit finis ipse saeculorum. Ecce enim
mora non erit, et ardente caelo, ardente terra, coruscantibus ele-
mencis, cum angelis et archangelis, cum thronis et dominationi-
bus, cum principaribus et potestaóbus tremendus iudex apparebit.
ss Si omnia peccata dimiserit, et solum hanc legem contra se dixerit
prolatam, quae rogo erit excusacio? Vnde per eundem tremen-
dum iudicem deprecar ne illae tantae lacrimae, tantae oraciones,
tanta ieiunia tantaeque elemosynae domini mei ex qualibet occa-
sione apud omnipotentis Dei oculos fuscencur, sed aut interpre-
60 · cando pietas uescra, aut immucando uigorem eiusdem legis inflec-
tat. Quia tune magis dominorum exercirus contra hostes crescit,
quando Dei exercirus ad orationem creuerit.
Ego quidem iussioni subiecrus eandem legem per diuersas terra-
rum partes feci transmitti, et quia lex ipsa omnipotenti Deo
32 pateant R1, corr. 36 ei ante ecce add. Rr 36/31 responder

RJ' 37 comitem scubitorum R1, comitem excubitorum RJ,. 38 comite
scubitorum R r2, comite excubitorum rr r2' de caesarem r2, corr. 49
aescimat r2 51 adpropinquabic R 55 solam RJ'

REGISTRVM 111,61-62 211
6s minime concordet ecce per suggestionis meae paginam serenissimis

dominis nuntiaui. Vtrobique ergo quae debui exsolui, qui et
irnperatori oboedientiam praebui, et pro Deo quod sensi minime
tacui.
m,62
Domitiano metropolitanoArmeniae, episcopoMe/itinensi, de interpreta-
tione scripturae sacrae respondet.Laudat quod Persarum imperatoremad
Christianamfidem conuertereconatus est.
193, Aug.
GREGORIVS DOMITIANO METROPOLITANO
Scripta dulcissimae et suauissimae beatitudinis uestrae susci-

piens, ualde gauisus sum quia multa mihi de sacra scriptura
loquebantur. Et quia dilectas in eis epulas repperi, eas auide
s comedí. In quibus quaedam quoque de causis exterioribus et
necessariis sunt permixta. Et quasi menti conuiuium praeparantes
egisris, ut oblatae epulae ex diuersitate melius placerent. Et siqui-
dem exteriores causae uelut inferiores et abiecti cibi minus sapiunt,
ita tamen a uobis prudenter diaae sunt, ut liben ter sumanrur.
10 Quia et cibi contemptibiles plerumque dulces ex condimento bene
coquentis fiunt. Seruata autem ueritate historiae, hoc quod dudum
de diuinae significatione dixeram respui nullomodo debuit. Nam
etsi mihi, quoniam ita uultis, significatio eius non congruit, ex
ipsis tamen locis suis circuminstantibus, hoc quod ex ea diaum
1 s est teneri incunaanter potest. Nam et corruptor eius prínceps
terrae dicitur, per quem aperte diabolus designatur. Quia et
Redemptor noster ait : N11ncprincepsh11i11s mundi eiciturforas.
Qui etiam uxorem petit, quia malignus uidelicet spiritus festinat,
ut licenter possideat animam, quam prius oculta seductione corru-
10 perit. Vnde Iacob filii uehementer irati contta omnem Sichem
lll,62. 15 Gen. 34,2. 17 Ioh. 12,31. 20 cf. Gen. 34.
66 utrubique Rr r2, corr.

lll,62. Codd. R1 rr 2: lndict. X-XI cap. 101 (lndict. XI cap. 62). &id.
M: lll,67; MG: lll,62.
5 commedi Rr 6 praeparentes r2 10 et cibi r, etsi Rr dulces]
duces rr, corr. 12 dinae Rr r r 14 circuminstantibus Rr r2, circumstan-
tibus rr r2' 17 eicietur rr 18 qui edd., quam codd. petiit R1

domum eiusque patriam gladios sumunt, quia a cunctis zelum
habentibus ipsi quoque insequendi sunt qui maligni spiritus adiu-
tores fiunt. Quibus prius circumcisionem praecipiunt, quos in
dolore postmodum positos occidunt. Quia plerumque seueriores
2 s magistri si zelum suum moderari nesciunt, quamuis per praedica-
tionem uitia corruptionis resecent, cum iam a delinquentibus plan-

gitur quod fuerat perpetracum, adhuc tamen ipsi per asperitatem
disciplinae saeuiunt, et duriores exsistunt. Qui enim iam praeputia
et absciderant, morí minime debebant, quia qui rulpam plangunt
30 luxuriae et uoluptatem carnis in dolorem uertunt, a magistris
sentire non debent asperitatem disciplinae, ne ipse humani generis
Redemptor minus ametur, si pro eo anima plus quam debet
atteritur. Vnde et eisdem filiis Iacob dicit : Turbastis me et odiosum
fecistis Cananeis.Quando enim hoc quod iam delinquentes plan-
3 s gunt adhuc magistri crudeliter insequuntur, infirmae menti ipse
Redemptoris sui amor tepescit, quia ibi se afHigi considerat, ubi
sibi et ipsa non parcit.
Haec igitur dixerim, ut intellectum quem protuli non esse
improbabilem ex locis circuminstantibus demonstrarem. Ea uero
40 quae ex eodem loco a uestra sanaitate in mea consolatione diaa
sunt, libenter accipio, quia in intellectu sacrae saipturae respui
non debet, quicquid sanae fidei non resistit. Sicut enim ex uno
auro alii murenas, a1ii anulos, a1ii dextralia ad omamentum
faciunt, ita ex una saipturae sacrae scientia expositores quique per
4 s innumeros intellecrus quasi uaria ornamenta componunt, quae
tamen omnia ad decorem caelestis sponsae proficiunt. Valde
autem gaudeo, quod dulcissima beatirudo uescra, etiam causis
saecularibus occupata, ad intellecrum sacri eloquii uigilanter inge-
nium reducit. Sic quippe necesse est ut, si illa omnimodo caueri
so non possunt, ista non omnimodo postponantur. Sed per omnipoten-
tem Dominum rogo, mihi in tantis tribulationum fluaibus labo-
ranti tende orarionis manum, ut ex uestra intercessione ad summa
releuer, qui rulparum mearum pondere ad profundum premor.
Imperatorem uero Persarum etsi non fuisse conuersum doleo,
ss uos tamen ei Christianam fidem praedicasse omnimodo exsulto.
33/34 Gen. 34,30.
29 et del. R1 debeant r2, corr. 31 debet r2, corr. 33 odiosum me]

odium r2, co". 35 insecuntur R1 39 improbabilem rl, probabilem R1
r2, corr. R1 circuminstantibus R1 r2, circumstantibus rI r2' 41 in
intellecru r1 r2', intellecru r2, intellectus R1 43 auro iuperscr. r2 mure-
nulas R1' r1' annulos r2 44 scientia ex scientae co". r2 el iupericr. uel
sententia 51 in tantis] instantis ,.1, co".

REGISTRVM 111,62-6 3 213
Quia etsi ille ad lucem uenire non meruit, uescra tamen sanctitas
praedicationis suae praemium habebit. Nam et Aethiops in bal-
neum niger intrat et niger egreditur, sed tamen balneator nummos
acap1t.
60 De Mauricio autem bene dicitis ut in accione eius ab umbra
statuam cognoscam, id est, in minimis maiora perpendam. In hoc
camen ei aedimus, quia eius nobis animam sacramenta et obsides
ligant.
111,63
Narsi amico Constantinopolitanoscrihit paratum se essecum Iohanne
patriarchapreshyterorumca11sam/mire; Theodoromedicose gratias p,oeo
dedisse.Amicis Constantinopolitanissa/utem mittit.
l9J, Aug.
GREGORIVS N ARSAE
Multa mihi dulcissima caritas uestra per epistulas suas in bonae

operationis laudibus est locuta, ad quae omnia breuiter ego res-
pondeo : Nolite uocareme Noemi, id est pulchram, sed uocateme
Mara, id est amaram, quia amaritudineplena sum.
De causa uero presbyterorum quae cum fratre et coepiscopo
meo uiro reuerentissimo Iohanne patriarcha agitur, ipsum puto
aduersarium patimur quem asseris uelle canones custodire. Caritati
autem tuae breuiter fateor quia omni uirtute et omni pondere
10 eandem causam, auxiliante omnipotente Deo, exire pararos sum.
In qua si uidero sedi apostolicae canones non seruari, dabit omni-
potens Deus quid contra contemptores eius faciam.
Quod autem saipsit mihi caritas uestra ut filio meo domno
Theodoro archiatro et expraefeao pro uobis gracias agerem, feci.
1 s Et quanrum potui commendare minime cessaui. Peto autem ut
lll,6 J· 4/5 Ruth. 1,20.
57 nam et Rr r2, nam rr 61 staruam Rr r2, sruam rI minimus]

minibus r2, corr.
ll1,6J· Codd. Rr r1 2: lndict. X-XI cap. 102 (lndict. XI cap. 63). &id.
M: IV, 32; MG: 111,63.
3 ad quae Rr r2', atquc ,. 4 me uocare rr 10 omnipotenti
rr 111J9 1.
exire r, cxerere R1, cf. S111d. 14 agerc rr 1S potui Rr,
suppl. r2', ualui rI

214 REGISTRVM 111, 6 3-64
mihi ignoscas, quod epistulis tuis sub breuitate respondeo, quia
tanris tribulationibus premor, ut mihi neque legere, neque multa
per epistulas loqui liceac. Hoc solum tibi breuiter dico quia :
Oblitus sum manducare panem meum a uoce gemitus mei.
20 Omnes qui uobiscum sunt mea peto uice salutari. Domnae
Dominicae salutes meas dicite, cui minime respondi, quia cum sit
· Latina Graece mihi scripsit.
Theodoromedicoimperatorisde ea lege queritur qua cauetur ne quis qui

actionempub/icam egerit, qui optio uel manu signatus 1'el inter milites
fuerit, in monasterionisi militia expleta conuertal1'r.Epistulamlll, 61
imperatori oportunotemporesecretereddi,upit. ! J, AMg.
9
GREGORIVS THEODORO MEDICO
Quanta bona omnipotentis Dei et serenissimi domini mei impe-

ratoris habeam, lingua mea non sufficit explere. Pro quibus donis
quid est meum retribuere, nisi eorum uestigia pure amare ? Pecca-
tis autem meis facientibus, ex quorum suggestione uel consilio
nescio, transacto anno talem in republica sua legem prontlit, ut
quisquis eum pure amat flere uehementer debeat. Ad quam legem
tune respondere non potui, quia aegrotus fui. Modo autem eidem
domno aliqua suggessi. Praecepit enim ut nullus qui actionem
10 publicam egit, nullus qui optio uel manu signatus uel inter milites
fuit habitus, ei in monasterio conuerti liceat, nisi force si milicia

eius fuerit expleta. Quam legem primum, sicuri dicunt qui leges
ueteres nouerunt, Iulianus prontlit, de quo scimus omnes quan-
tum Deo aduersus fuit. Quod si ideo serenissimus dominus noster
1 s fecit, quia fortasse multi milites conuertebanrur et exercitus deae-
scebat, numquid per uinutem militum subiugauit ei omnipotens

Deus imperium Persarum? Numquid non solae laaimae illius
auditae sunc; et eo ordine quem ipse nesciuit eius imperio Persa-
19 Ps. 1 o 1 , s.
17 legere r, lugere R1 21 Domnicae r 1

111,6/. Codd. R1 rr 2: Indict. X-XI cap. 10J (lndict. XI cap. 64). Edd.
M: 111,66; MG: III,64.
2 mei r, mei et R1 3 mea om. Rr 4 quid est r, quidem Rr 12
sicuti dicunt Rr rr, sicut indicunt r2 14 fuerit R1' 16 per uinutem r,
uirtute R1 18 et rI, ut et R1 r2, del. R1 ut

REGISTRVM 111,64-65
rum imperium subdidit ? V alde mihi durum uiderur ut ab eius
20 seruirio milites suos prohibeae qui et omnia tribuit, et dominari
eum non solum miliribus sed etiam sacerdocibus concessit. Num-
quid si intentio seruandarum rerum ese, non poterant ea ipsa
monasteria quae milites suscepissent alienas res reddere, aeque ad
conuersionem homines tantummodo habere ? Haec quia mihi
1 s ualde dolent, eidem domno suggessi. Sed uescra gloria oportuno
tempore secrete suggestionem meam ei offerat. N olo eam a res-
ponsali meo publice dari, quia uos qui ei familiarius seruitis loqui
ei apertius et liberius poeescisquae pro eius sunt anima, quoniam
in multis est occupatus, et uix eius animus inuenitur a curis
30 maioribus uacuus. Tu quidem, gloriose fili, pro Chrisco loquere.
Si auditus fueris, luaum ese animae praedicri domini et ruae. Si
uero auditus non fueris, luaum solummodo cuae fecisti.
m, 6 5
Theotimo,medicoCon1tantinopolitano,de mutua caritate 1crihit. Sabi-
nian11m,responJalem111um,commendat. ·
¡93, Aug.
GREGORIVS THEOTIMO MEDICO
Fuerunt quidam ueteres philosophorum, qui in duobus corpori-

bus unam esse animam dicerent, non affecru iungentes duos, sed
unam in duobus animae substantiam partientes. At contra nos esse
5 in mentes unam animam dicimus, non diuidendo substantiarn, ·
sed corda iungendo. Nam de illis primis fidelibus scripnun est:
Eral in eis cor unum et anima una. Quod ego sic in actibus
apostolorum lego, ut in me et domno Theorimo recognoscam.
lll,6 J. 7 Act. 4,32.
20 omnia] omni r2, homini r2' 25 domino r2' 26 secreto

Rr suggessionem r, corr.r2 29 animos Rr, corr. 32 fuerit r2, 'º"·
J. Codd. Rr rr
111,6 2: lndict. X-XI 104 (lndict. XI cap. 6¡). Edd. M:
lll,14; MG: 111,6 J.
1 Theotino Rr 2 quidam] quidem Rr r2, 'º"· 3 esse] se r2,
corr. duos om. Rr 4 at r, ad R1 5 in mentes om. rr, superscr.duorum
Rr 6 corde Rr 7 sic r, si R1

Quia sic unanimis mecum est, ut mihi et praesens corpore num-
10 quam defuerit, et absens corpore semper per spiritwn praesens
fiat. Ago autem omnipotenri Deo grarias, qui caritaris suae graria
mentis uestrae uiscera infundit, et deprecor ut magis magisque in
uobis dona sua augeat, et hic bona uobis praesentia et in futuro
saeculo gaudia aetema concedat.
1s Filium meum Sabinianum diaconem uenientem caritati uestrae
commendo, petens ut eo amore quo me diligiris etiam nosttos
ameris.
9 unanimes ,., corr.r2, unanimus Rr 9/10 numquam defuerit et absens

corpore om. Rr 11 caritaris suae ,., cariratisue Rr graciam r2 12
uesrrae Rr rr, nostrae r2 uisceribus r2' infudir Rr IS Sauinianum
R1 ,. cariratis R1 16 diligitis] diligit Rr r2, corr. 17 Deo gracias add.
r, et omneJcodd. add. : Expliciunc episrulae indictionis XI

LIBER IV
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE XII
IV, I
Constantio, consecratoarchiepiscopoMedio/anensi, gratulatur pa//ium-

que mittit.
J 93, Sept.
GREGORIVS CONSTANTIO EPISCOPO MEDIOLANENSI
Scripta fraternitatis uestrae suscipiens magnas omnipotenri Deo

gracias retuli, quia ordinationis uestrae merui celebrarione releuari.
Quod uero ex superno munere in electione uestra concorditer
s omnium conuenit assensus, hoc fraternitas tua rum summa debet
considerarione pensare, quia post Deum ualde ese debitrix eis, qui
sibi uos praeferri tam subdita mente uoluerunt.
Decet igitur uos sacerdotali benignitate eorum moribus in
omnibus respondere eorumque necessitatibus pia compassione
10 concurrere, si quorum fortasse sunt uiria, haec maturis obiurgario-
nibus increpare, ut ipsa quoque sacerdotalis indignatio uirtuti sic
admixta dulcedinis, quatenus et tune a subiectis amari debeat,
eriam cum grauiter metuerur. Quae res personam uestram apud
eorum iudicium ad magnam quoque reuerentiam adducet. Quia
1 s sicut praeceps furor usitatusque despicitur, ita contra culpas discre-
ta indignatio plerumque quo tarda fuerit, eo amplius fit timenda.

Iohannes uero subdiaconus noster multa nobis bona tuae frater-
nitatis rediens nuntiauit. De quibus omnipotentem Dominum
petimus ut haec qui coepit ipse perficiat, quatenus te interius
20 exteriusque profecisse et nunc inter homines et post inter angelos
ostendat.
Incipiunt episrulae Mense Septembrio (Sep R1, Septb. r) indictione XII

registri domni Gregorii R1 rI 2
IV,1. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1. &id. M et MG: IV,1.
1 episcopo om. R1 ad titulum add. Liber 111kl. (i.e. capitulum) + raJ.
R1, Liber tenius r2 ; 111 compilator collectioniJ R ex epiJtu/iJ indictionis IX
lilwum I et ex epistu/iJ indictionum X-XI librum 11confecit, ita omnes epistulas
indictionum XII-XV librum 111esse uoluit 13 meruetur R1, meruirur r1,
metierur ,.2 14 ad R1, et ,. adducit ,. 15 usitatisque dispicitur ,.2,
corr. 19 te om. r2 20 profecisse] proficitentem in proficiente corr. R1

218 REGISTRVM IV, 1-1
Praeterea pallium ad sacra missarum sollemnia utendum ex

more transmisimus. Sed peto ut, dum hoc suscipitis, eius honorem
ac genium ex humilitate uindicetis.
IV, 2
Constantio,archiepiscopoMediolanensi,nuntiat se d11aJepistulas adi-

ungere,a/teram Theode/indaeLangobardorumreginaetradendam,alteram
tribus episcopis,cum quibus regina damnatorum trium capitulorum causa
a Constantiicommunionereceiserit.Petit ut quae Agilu/fus, rex Langohar-
dorum, uel Francorumregesgerant, nuntiet et cum Agilulfo depaceagat.
f 9), Sept.
GREGORIUS CONSTANTIO EPISCOPO MEDIOLANENSIUM
Dilectissimus filius meus Bonifatius diaconus quaedam mihi ex

scripto fraternitatis ruae secreto nuntiauit, quocl, exquisita occasio-
ne porius quam inuenta, tres se episcopi a fraternitatis uestrae
communione separauerint, dicentes uos in damnarione trium capi-
tulorum consensisse arque cautionem fecisse. Et si quid de tribus
capirulis in quocumque uel uerbo uel scripto nominanun est, bene
fraternitas uesrra reminiscirur, quamWS decessor fraternitatis tuae
Laurencius districtissimam cautionem sedi apostolicae emisit, in
10 qua uiri nobilissimi et legitimo numero subscripserunt. lnter quos
ego quoque tune urbanam praefecturam gerens pariter subscripsi,
quia, postquam talis scissura pro milla re facta ese, iusnun fuit ut
sedes apostolica curam gereret, quatenus unitatem in uniuersalis
ecclesiae sacerdorum mentibus per omnia custodiret.
1s Quod autem dicirur filiam nostram Theodelindam reginam
sese a communione, hoc audito nuncio, suspendisse, constat per
omnia quia, etsi prauorum hominum uerbis ad paululum seducta
est, uenientibus tamen Yppolito notario et Iohanne abbate, erit
modis omnibus uestrae fraternitaris communionem quaesirura.
20 Cui etiam meas epistulas direxi, quas fraternitas uestra sine dila-
tione transmittat. De episcopis uero qui se suspendere WSisunt
aliam epistulam feci, quam cwn eis ostendi feceris eos non ambigo
24 genium] ingenium r1', premium R1' uindicetis rI, uindicemus r1,

uendicemus R1
IV,1. Codd. R1 ,., 2: lndict. XII-XV cap. 2. Edd. M et MG: IV,2.
1 Mediol. R1 2 Bonifacius,. 4 tris ,.2, corr. 7 quodcumque r, corr.
,.2 11 praefeauram RI, praecuram ,. geres ,.2, corr.

REGISTRVMIV, 1-3 219
de superstitione suae superbiae apud fratemitatem uestram paeni-

tentiam aauros.
2 s Subtiliter autem mihi et breuiter indicaseis uel de Agane rege
uel de Francorum regibus quae gesta sunt. Peto ut fracernicas
uestra quae adhuc cognouerit mihi modis omnibus innotescat. Si
autem uidetis quia cum patricio nihil facit Ago Langobardorum
rex, de nobis ei promittite, quia pararus sum in causa eius me
30 impendere, si ipse aliquid utiliter rum republica uoluerit ordinare.
IV, 3
Vt Con1tanti111,metropolitaMedio/anen1i1,epi1copo11ihisci1111ram
mou-
entesconci/iet,testificatur i//um Romaede trium capitu/orum damnatione
cautionem non feci11e.Cha/cedonen1em1ynodumanathemate protegit.
¡93, Sept.
Peruenit ad nos quod quidam episcopi uestrae dioceseos, ex-

quirentes occasionem potius quam inuenientes, sese scindere a
fraternitatis uestrae unitate temptauerint, dicentes te apud Roma-
nam urbem in trium capirulorum damnatione caurionem fecisse.
Quod uidelicet idcirco dicunt, quia quantum fraternitati tuae
etiam sine caucione credere soleam nesciunt. Si enim hoc esset
necessarium fieri, uerbis uobis nudis credi potuisset. Ego tamen
nominata inter nos neque uerbo neque scripto tria capitula recolo.
10 Sed eis, si cirius reuertuntur, de suo errare parcendum ese, quia
iuxta Pauli apostoli uocem : Non intel/egunt neque quae loquuntur,

neque de quibu1 affirmant. Nos enim, auctore Veritate, teste
consciencia, fatemur fidem sanaae Chalcedonensis synodi illiba-
tam per omnia custodire nihilque eius definirioni addere, nihil
15 subtrahere audere. Sed si quis contra eam eiusdem synodi fidem
siue plus minusque ad sapiendum usurpare appetit, eum omni
dilatione postpositaanathemarizamus, arque a sinu matris ecdesiae
IV,J. 11/12 I Tim. 1,7.
28 Ago om. R1 29 promicce R1 30 uoluerit R1, uoluit ,.

IV,J. Codd. Rr Indict. XII-XV cap. J· &id. M et MG: IV,J.
r1 2:
1 Mediolan. r Mediolano episcopo R1 2 dioeceseos ,.2, corr. 4

cetaucrinc R1, corr. 8 potuisse R1 r2, pocuissem rJ R1' 15 eam del.
R1 eiusdemque rr 17 anachemazamus r2, corr.

alienum esse decernimus. Quem igicur isca mea confessio non
sanat non iam Chalcedonensem synodum diligit, sed matris
20 ecdesiae sinum odie. Si ergo ea ipsa quae audere uisi sunt zelo
loqui animae praesumpserunt, superest ut, hac satisfactione
suscepta, ad fraternitatis ruae unitatem redeant, seque a Christi
corpore, quod est sancta uniuersalis ecdesia, non diuidant.
IV, 4
Theode/indam,Langobardorumreginam,admonet111Constantii,archie-
piscopiMedio/anensis,ordinationeprobata ad catholicamecc/esiamredeat,
cum contraChalcedonensem synodumnihil lustiniani temporihusactum sit.
lohannemahbatem et Hippolytum notarium, qui dubitationem tollerent,
missosessedicit.
J9J, Sept.
GREGORIVS THEODELINDAE REGINAE LANGOBARDORVM
Quorundam ad nos relacione peruenit ah aliquibus episcopis

gloriam uesttam usque ad hoc scandalum contra sanctam ecdesiam
fuisse perductam, ut sese a catholicae unanimitatis communione
suspenderet. Quod quanrum uos pure diligimus tantum de uobis
fortius dolemus, quia uos imperitis stultisque hominibus creditis,
qui non solum ea quae loquuntur nesciunt, sed uix ea percipere
quae audierint possunt.
Dicunt enim piae memoriae Iustiniani temporibus aliqua contra
10 Chalcedonensem synodum fuisse constituta. Qui dum neque
legunt neque legentibus credunt in ipso errare manent, quem sibi

de nobis ipsi finxerunt. Nos enim, teste consciencia, facemur de
fide eiusdem sancti Chalcedonensis concilii nihil motum, nihil esse
uiolacum. Sed quicquid praedicti Iustiniani temporibus acnun ese
1 s ita acnun ese, ut lides Chakedonensis concilii in millo uexaretur.
Si quis autem contra eiusdem synodi fidem aliquid loqui praesumit

uel sapere, nos eius sensum sub interpositione anathematis detesta-
mur. Cum ergo integritatem nostram ex conscientiae noscrae
attestatione cognoscitis, superest ut uos numquam a catholicae
20 sunt ,., sumus R1 21 animae R1 ,.2, minime r 1

IV,4. Codd. R1 ,.1 2 : Indict. XII-XV cap. 4. Edd. M et MG: IV,4.
1 Theodelinda regina anel. R1, '°"·
1 nesciunt om. R1 9 contra om.
r2, superscr.R1 10 Chakedonense r(Chakedonensis synodi ,.2') 10/11
neque quae legunt intellegunt r2' 15 in R1, supersc,..r-2, a ,.,

REGISTRVM IV, 4-5 221
20 ecdesiae communione separetis, ne tot uestrae lacrimae tantaque

bona opera pereant, si a fide uera inueniunrur aliena. Decet ergo
gloriam uestram ad reuerentissimum fratrem et coepiscopum
meum Constantium, cuius et fides et uita olim mihi bene est
approbata, sub omni celeritate transmittere eique directis epistulis
2 5 indicare ordinarionem eius quam benigne suscepistis, et quia ab
eius ecdesiae communione in nullo separamini. Quamuis et haec
me uobis dicere super6ue arbitrar, quia etsi quid in uestro animo
dubietatis fuit, iam ueniente filio meo Iohanne abbate atque
Yppolito notario, ex carde uestro arbitrar fuisse sublatum.
IV, S
Bonifatio, episcopoRegiensi,ne elencosofficiodeessesinat praecipit ; ut
subdiaconieadem quae Sici/iensesobseruentmonet.
¡93, Sept.
GREGORIVS BONIFATIO EPISCOPO REGIO
Contumelia quidem sacerdotum est de diuinis cultibus admo-

neri. Quod enim ipsi debent exigere turpiter exiguntur. Tamen ne,
quod non aestimamus, in aliquo fratemitas rua ea quae ad opus
1 Dei pertinent neglegat, de hoc ipso specialiter te praeuidimus
exhortandum. Admonemus itaque ut nullatenus derus Regitanae
ciuitatis, in causis quas eorum poscit officium, fraternitatis tuae
remissione laxetur. Sed in his quae ad Deum pertinent instantis-
sime arque studiosissime compellantur. Opinionem quoque prae-
10 dicti deri tui studere te uolumus, ut nihil de his prauum, nihil
quod contra ecdesiasricam disciplinam pertinet audiatur ; ad or-
nanun quippe eius, non ad foeditatem actuum eorum pertinere
debet officium.
Subdiaconibus uero cuishoc quod de Siculis statuimus decemi-
11 mus obseruari, nec illam definitionem nostram cuiusquam contu-
macia sinas aut temeritate corrumpi, quatenus, dum praediaa
omnia per te fuerint districtissime conseruata, nec admonitionis
24 directis in ras. R1, defectis r2, defactis r1 26 et haec R1', in hac ,.

R1 28 iam om. r
IV,J. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. J. &id. M et MG: IV,J.
1 Bonifacio r Regio om. R1 2 contumeliam r2, corr. 5/6 te
praeuidimus exhortandum r, tempus uidimus exhortandi Rr 7 non post
eorum add. R1' 14 Siculis] seculis r2, 'º"·

nostrae, sicut et credimus, ttansgressor exsistas, nec in quolibet
reum te remissionis accuset pastoralis tibi commissus ordo regimi-
20 ms.
IV, 6
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/iensis, mandat "' Petronellammona-

cham et Agne//um notarium, qui eam stuprauerit, seuerepuniat ; rtJ a
mona1terioPetrone//aeablataJ restitui curet.
J9J, Sept.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO NOSTRO

ET RECTORI SICILIAE
Perlatum estad nos Pettonellam nomine, de prouincia Lucania

genitam, per exhortationem Agnelli episcopi fuisse conuersam,
resque suas omnes quas habere potuit, licet iure potuissent compe-
tere, tamen eidem monasterio in quo ingressa est etiam specialiter
donationis titulo contulisse. Moriensque praedicrus episcopus
dimidiam partem substantiae suae Agnello, ruidam filio suo qui
notarius nosttae esse fertur ecclesiae, atque dimidiam eidem mo-
10 nasterio reliquisse, sed rum propter irruentem Italiae cladem
Siciliam refugissent, dicicur eam saepe nominatus Agnellus, cor-
ruptis eius moribus, instuprasse atque sentiens grauidam de mona-
sterio seduxisse, resque eius omnes tam proprias, quam ( quas)
pro parte patris ipsius habere poterat, absculisse,ac post perpetracum
1 s tale cantumque facinus in sui eas dominii iure defendere. Horca-
mur igirur dilectionem ruam ut praediaum uirum uel ante fatam

feminam sub districta ad te facias exsecutione perduci, causamque
ipsam secundum sui mericum aun summa subtilitatis examina-
rione perquiras. Et si ita inueneris ut nobis nunriarum est, nego-
20 tium quod iniquicaribus inquinatum est aun summae purgationis
seueritate determina, quatenus et in ante farum uirum, qui neque
IV,6. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 6. &id. M tt MG: IV,6.

1 diaconoscro r2 2 rector R1 3/4 quod Petronella ... genita ...
fuissem conuersa R1 3 nomine r, nom. Rr, nobilem mulierem Ewald S
sibi po11licet 1uper1cr.R1 11 saepe nominarus, i.t. fi/iuJ Agnt/1111,
qui Jtmtl
nomina1111 e11,cf Stud. 111J 2 12 insruprasse R1, instrupasse R1', isturpasse
,.2, stuprasse r2' r1 13 quas in1eruntedd. 14 de po1t parte add. ,. 15
suis R1 dominio ,. 17 executione M, excusacione Rr r2, exquisitione
rr 18 cum om. ,. 19 ut om. r, add. rr ante est 20 quod Rr r2 ied
lransponit r2 quod ante nobis, toe rr est post inquinatum om. ,.

suum, neque illius attendit habitum et tantorum causa fuit scele-

rum, ultio districta proueniat et illa prius procedente uindicta,
atque in monasterio sub paenitentia redacta, omnes res quae de
2. 5 saepedicro loco ablatae fuerant cum omnibus suis illic fructibus
atque accessionibus reuertantur.
IV,7
Gennadi11m,exarchum Africae, hortat11r11111na c11mCo/umboepiscopo
corrigat quat in concilio Numidiae contra canonescommissasint.
JjJ, Sept.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO ET EXARCHO AFRICAE
Satis credimus religiosae excellentiae uestrae mentes aduersus ea

maxime quae in ecdesiis gerunrur incongrua diuini amoris aemu-
larione succendi. Tanto igirur ecdesiasticarum correptionem cau-
5 sarum uobis libenter ingerimus, quanto de pia uestrae menris
intentione confidimus. Cognoscat siquidem excellentia uestra, qui-
busdam de Mricanispartibus uenientibus, ad nos fuisseperlatum
plura in concilio N umidiae contra patrum tramitem atque cano-
num statuta committi. Quarum rerumfrequentes querelas quia
10 cliutius nullatenus tolerare potuimus Columbo fratri et coepiscopo
nostto, de cuius grauitate ipsa eius quae percrebuit dubitare iam

nos non permittit opinio, commisimus perquirendas. Quamobrem
paterno salutantes affectu, excellentiam uestram rogamus ut in
cunctis quae ad ecdesiasticam correptionem pertinent uestri robur
1 5 ei subrogetis auxilii, ne, si quod male gerirur quaesitum uel
uindicatum non fuerit, longorum usurpatione temporuin cum
maiori licencia in fururis grasseturexcessibus. Scito autem, excel-
lentissime fili,si uictorias quaeritis, si de comrnissae uobis prouin-
ciae securitate tractatis, nihil magis uobis aliud ad haec proficere,
10 quam zelari sacerdotum uitas et intestina ecdesiarum, in quantum
possibile est, bella compescere.
2 5 saepe diao R1 r1 ', se praedicto ,.2, se dicto r1 26 reuertatur R1 e,

reuentantur rr
IV,7. Coád.Rr rr lndict. XII-XV cap. 7. Edd. M et MG: IV,7.
2:
1 et om. Rr Africae om. R1 2 religiosam Rr, rel. ,.2, relatu

rr mentem rr Rr' eam rr 3 ecclesiis ,., ecclesia R1 5 piae
Rr 12 commisimus r1, omisimus Rr r2 13 paterno] uos add. supra/in.
r2 affectu] petimus add. r2 excellentia Rr rogamus superscr.Rr, om.
r2, honor r1 17 crasserur Rr', crassenrur Rr r2', crascetur rr, crescenrur
r2 21 bella ,., uelle Rr

224 REGISTRVM IV, 8
IV,8
]anuario, archiepiscopoCaralitano, Theodosiam monasteri11mconfiere
cupientem commendat.
¡93, Sept.
GREGORIVS IANV ARIO EPISCOPO CARAUS SARDINIAE
Theodosia religiosa femina, in construendo monasterio uolunta-

tem Stephani quondam uiri sui complere desiderans, petiit a nobis
ut ad fratemitatem ruam nostras transmitteremus epistulas, quibus
per commendationem nostram ruum facilius merererur auxilium.
Asserit siquidem hoc a suo coniuge constiturum ut in praeclio
quod appellatur Piscenas, quod ad xenodochii Thomae quondam
episcopi iura peruenit, monasterium construi debuisset. Quia igirur
in alienis hoc fundare rebus, licet possessionispermitteret dominus,
10 tamen uidetur cum racione refugere, peritionem eius praeuidimus
annuendam, id est ut in domo iwis sui, quam Caralisasseritse
habere, ancillarum Dei monasterium debeat Domino adiuuante
construere. Sed quia praedictam domum suam dicit ab hospitibus
acque superuenienribus onerari, hortamur fraternitatem tuam ut
15 srudeas ei in cuneta concurrere deuotionique eius tuae praebeas
tuitionis auxilium, ut mercedis defuncti atque huius studii tuus te
concursus faciat et sollicirudo participem.
Reliquiae uero, guas ibidem postulat collocandas, uolumus ut
a fratemitate tua sub debita ueneratione condantur.
IV,8. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 8. &id. M: IV,1J; MG: IV,8.

1 Caralis Sardiniae om. R1 5 pre commendacione noscra R1 facilius
tuum R1 6 coniunge r 1 senodochii rr quondam] quedam r2,
c<m'. 8 episcopus r, c01T. r2 9 possessio(nis in ras.) Rr, possessiones r2,
possessor rr permitterent r2' 11 ut om. rr 12 Deo adiuuance
R1 18 ibídem R1 r1, siquidem ,.2

REGISTRVM IV, 9 225
IV,9
lanuario, archiepiscopoCaralitano, mandat de monacharumdisciplina
seueriusobseruanda,de conciliobis in anno celebrando,de ludaeorumseruis
qui ad ecclesiascon/ugerint in liberlalem uindicandis, de infantibus in
baptismalea presbyterisin pectoreet ab episcopisin fronte tangendis, de
monasterioex Petri uo/untate construendo.
J9J, Sept.
GREGORIVS IANVARIO EPISCOPO CARALITANO
Satis quidem te ipse pastoralis zelus instigare debuerat, ut

gregem quem susceperas etiam sine nostro solacio salubriter ac
prouide tuereris et a callidis inimicorum subreptionibus cum
5 diligenti circuminspectione seruares. Sed quia caritatem cuam pro
suae firmitatis augmento nostrae quoque paginam auctoritaris
indigere comperimus, necessarium nobis fuit titubantes animos
cuos ad religiosi uigoris studium fratemae dilectionis exhortatione
firmare.
10 Peruenit siquidem ad nos minus te monasteriis ancillarum Dei
Sardinia siris tuitionis impendere, et cum dispositum prudenter a
cuis fuisset decessoribus, ut quidam de clero probati uiri curam
gerentes earum se necessitatibus adhiberent, nunc ita fundiros esse
neglectum, ut, per publicas personas, pro tributis aliis muniis ipsae
11 per se principaliter Deo dicatae feminae compellantur necessita-
temque habeant pro supplendis fiscalibus per uillas praediaque
discurrere atque uirilibus incompetenter se miscere negotiis. Quod
malum fratemicas tua facili correctione remoueat, et unum proba-
rum uita moribusque, cuius aetas arque locus nihil de se prauae
20 suspidonis obiciat, sollicite deputet, qui sic monasteriis ipsis cum
Dei timore possit assistere, quatenus ulterius eis pro quibusliber
causis priuaris publicis extra uenerabilia loca contra regulam uagare
non liceat. Sed quicquid pro his agendwn est per eum quem
deputaueris rationabiliter peragatur. Ipsae uero referentes Deo
2 5 laudes arque coercentes semetipsas in monasteriis suis nullam
occasionem ulterius fidelium mentibus prauae suspicionis iniciant.
IV,9. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 9. &Jd. M et MG: IV,9.

1 Caralitano] Caratano Rr, crwr. 2 instigari ,.2 4 a superscr.
r2 cum Rr, eum ,. 5 circuminspecrione Rr, circumspecrione r, cf
Stud. 11r J J s. seruaris r2 6 paginam r, pagina Rr r2' 10 ad nos om.
Rr 11 Sardiniae Rr, in Sardinia Rr ', Sardiniam ,. 13 eorum rr 16
habentes Rr' 18 correptione Rr et R1, ut ,. 22 et ante publicis add.
rr, cf StMd.I r 2 7 2 5 semetipsos r2, crwr.

REGISTRVM IV, 9
Si qua autem earum, uel per anteriorem licentiam uel per impuni-
tatis prauam consuerudinem, ad lapsus aut olim deduaa est aut
in fururum fuerit perducta uoraginem, hanc, post comperentis
30 seueritatem uindictae, in alio districtiori uirginum monasterio in
paenitentia uolumus redigi, ut illic orationibus atque ieiuniis et
sibi paenitendo proficiat, et meruendum ceteris artioris disciplinae
praestet exemplum. Is autem qui cum huiusmodi feminis in
aliqua fuerit iniquitate reperrus, communione priuerur si laicus, si
35 uero dericus est a suo quoque remotus officio pro suis continue
lugendis excessibus in monasterio deaudarur.
Episcoporum etiam concilia, sicut tam ruae mos dicirur fuisse
prouinciae quam quod sacrorum canonum auctoritate praecipitur,
bis in anno celebrare te uolumus, ut et si quis inter eos a sui forma
40 propositi actionis atque morum qualitate discordat, socialiframun
possit increparione redargui, et pro securitate commissi gregis
animarumque staru paterna ualeat circuminspectione ttactari.
Peruenit etiam ad nos sernos ancillasque Iudaeorum fidei causa
ad ecdesiam refugientes aut infidelibus restitui dominis, aut eorum
4s ne restiruantur pretium dari. Hortamur igirur ut nullatenus tam
prauam consuerudinem manere permittas. Sed quilibet ludaeorum
seruus ad uenerabilia loca fidei causa confugerit, nullatenus eum
patiamini praeiudicium sustinere. Sed siue olim Christianus, siue
nunc fuerit baptizarus, sine ullo pauperum damno religioso ecde-
so siasricae pietatis patrocinio in libertatem modis omnibus def enda-
rur.
Episcopi baptizandos infantes signare in frontibus bis chrismate
non praesumant, sed presbyteri baptizandos tangant in peaore, ut
epicopi in postmodum tangere debeant in fronte.
55 Pro fundandis etiam monasteriis quae a diuersis iussa sunt
construi, si iniusta perspicis haec aliquos quibus indicta sunt excusa-
tione differre, sollerter secundum quod leges praecipiunt imminere
te uolumus, ne piae defunctorum uoluntates rua, quod absit,
remissione cassenrur. De monasterio autem quod in domo sua
60 construendum quondam Petrus asserirur praecepisse, praeuidimus
ut fratemitas rua subtiliter requirat relictorum illic redituum quan-
28 lapsus aut olim R1, lapsus audulim ,2, lapsa in sua dulinam ,1 29
uoragine , 2 post competentis] postquam peten ti , 2, corr. 30
monasterium r2, cfm'. 31 paenitenciam, '°"·
redigi] rediri ,2, 33 is
,, bis Rr 34 est post laicus add. r 35 a suo (corr. ex suoque ,2) quoque
,, a sacro R1 continue codd.,cf Stud. ll 14J 42 circuminspeaione R1 ,2,
circumspectione rr r2' 49 chriscianorum supra pauperum 1uperscr.
,2 damno] domino R1, '°"· 50 libenace R1 52 baptizandos R1,
baptizatos , bis ,, suis Rr 54 in postmodum R1, postmodum ,, cf
Stud. II I J J

ritatem. Et si quidem modus habet substantiae, recollectis omni-
bus quae de rebus ipsis imminuta uel dicuntur esse dispersa, cum
omni srudio hoc et sine aliqua dilarione funderur. Sin autem uel
6 s minus idonea uel damnosa facultas est, omnibus ut dictum est
subcilicer inquisitis, nobis renunciare ce uolumus, uc sciamus quid
deliberare, iuuance Domino, de eius constructione possimus.
Fraternitas igitur rua ita in cunctis praedicris capirulis se sollerter
impendat, ut nec nostrae admonicionis seriem inueniarur fuisse
70 transgressa, nec diuino rea iudici de minori zelo pascoralis exsistat
officii.
IV, 10
lanuarium, archiepi1copum Caralitanum, hortatur, curet ut Theodo1ia
uidua Stephani Jecundum leJlamentum uiri mona1terium condat.
J9J, Sept.
GREGORIVS IANV ARIO EPISCOPO CARALIS
Nos quidem arbitramur quod ad imminentiam explerionis

piarum rerum ipse te ruus satis ordo compellat. Sed ne zelum
ruum cuiuslibet interuenrus remissionis emolliat, de his eriam te
specialiter iudicauimus exhortandum. Peruenit siquidem ad nos
Stephanum uirum magnificum de hac luce migrantem supremae
uoluntatis elogio monasterium praecepisse fundari. Cuius deside-
rium Theodosiae honestae feminae, heredis eius, fertur quod
hactenus dilarione protrahirur. Quamobrem hortamur fraternita-
10 tem tuam ut maximum de praedicta causa srudium geras, atque
ante nominatam feminam commoneas quatenus intra annuale
spatium monasterium ut iussa est debeat ordinare, et cuneta
secundum defuncri uoluntatem sine altercatione consttuere. Quod
si intra praedictam temporis metam aliqua perficere neglegenria
62 modus r, medius R1 64 si R1 65 ediccum r2 69 nostrae

admonitionis Rr rr, nam eam monitionis r2, ammonitionis r2'· 70 diuini
rea iudicii r 1, diuino ream iudicio r2
IV,10. Codd. Rr r1 2: Indict. XII-XV cap. 10. Edd. M: IV,8; MG:
IV,10.
3 te om. R1 6 uirum magnificum] u.m. R1, urm. r1, uestrum r2 8
Theodosia honesta femina r2, Theodosia religiosa femi (add. in marg. relicta)
R1 heredis] hd. codd. 11 annuale Rr, annale r 12 ut iussa ese rr, qui
iussu ese r2, quod iussa ese r2', (quod in raJ. ) iussum ese R1 ordinari
r2' 14 praedictam R1, praedicrum r 2, praedicti r r metum r2,
corr. aliquam rr

REGISTRVM IV, 10-11
1 s uel calliditate distulerit, ut siue in loco eo quo consritutum fuerat,

seu cene ibi non potest et alibi placee ordinari et dilatione
interueniente neglegitur, tune uolumus ut per tuae fraternitaris
aedificerur srudium, ordinatisque omnibus, res atque reditus qui
relicri sunt per te loco ipsi uenerabili sine imminurione aliqua
20 socientur. Sic enim et ante tremendum iudicem tuae sentenriam
remissionis effugies, et secundum piissimas leges dilatas defuncto-
rum pias uoluntates episcopali supples studio.
IV, 11
Maximiano, episcopoSyracusano,mandat ut omnesredituJecc/e1iarum,

etiam nuper acquisiti, quadrifariam di1tribuantur, ne clerici nisi deposito
c/ericatu abbatesfiant, ut defunctoue/ remotoepiscopoinuentariumrerum
ecc/esiaescribatur, 111 uisitatoribuJ ecc/esiarumeorumquec/erici.sstipen-
dium so/uatur, ne uirgo nondum sexagenaria abbati1sa in1tituatur.
J !JJ, Sept.
Olim quidem fraternitati tuae nostra fuerat auctoritate commis-

sum, si qua in Siciliae excederentur ecdesiis ceterisque uenerabili-
bus locis uel incongrue gererentur, nostra uice corrigeres. Sed quia
post haec de quibusdam neglectis hactenus capitulis ad nos querela
peruenit, rursus ad eorum correctionem tuam fraternitatem specia-
liter praeuidimus excitandam.
Cognouimus namque de reditibus ecdesiis nouiter acquisiris
canonicam dispositionem quartarum minime prouenire, sed epis-
10 copos locorum tantummodo distribuere quartam antiquorum re-
diruum, nunc uero quaesita suis usibus retinere. Quamobrem
prauam subintroductamque consuetudinem fraternitas tua uiuaci-
ter emendare fesrinet, ut, siue de praeteriris reditibus, siue de his
16 placeac R1 17 per om. r 18 scudio rI r2' 20 cuae R1, tuum

r 22 scudium ,.2, corr.
IV,11. Codd. Rr J rr 2 : lndicl. XII-XV cap. 11. &Id. M ti MG: IV,11.
1 Siracus. rI 3 excederentur RJ', excederecur RJ, excideretur r2,
excidere(nc in ra1.) Rr, acciderent rr ecdesiis (in ras.) Rr el RJ, ecdesia
r 4 incongrue] inconscrue ,.2, corr. 8 ecdesiis R1, ecdesiarum RJ,
ecdesias r2, ecclesiae rI 9 dericis po11minime 1uperscr.RJ 10 eis po11
tancummodo 111perscr. RJ 11 quaesica r, acquisita R, cf S1ud. 11I 77

REGISTRVMIV, 11
quae nunc obuenere uel obuenientibus, quanae secundum disrri-

1~ burionem canonicam dispensenrur. Incongruum namque ese
unam eandemque ecclesiae substanciam duplici quodammodo iure
censeri, id est usurpationis et canonum.
Presbyteros, diacones ceterosque dericos qui ecclesiis milicant
abbaces fieri per monasteria non permittas, sed aut, omissa clerica-
20 rus militia,monachicis prouocenrur ordinibus, aut, si in abbatis
loco permanere decreuerint, clericarus nullacenus permittanrur

habere miliriam. Satis enim incongruum est si, cum unum ex his
pro sui magnirudine diligenter quis non possit explere, ad utrum-
que iudicerur idoneus, sicque inuicem et ecclesiasticus ordo uitae
z s monachicae, et ecclesiasticis utilitatibus regula monacharus impe-
diat.
Illud quoque caritatem ruam commonere curauimus ut, si
quispiam episcoporum de hac luce migraueric, uel, quod absit, pro
suis fuerit remorus excessibus, conuenientibus ieraticis cunctisque
30 deri prioribus atque sui praesentia inuentarium ecclesiae rerum
facientibus, omnia quae reperta fuerinc subciliter describanrur,
nec~sicut antea fieri dicebarur, species quaedam aut aliud quodli-
bet de rebus ecclesiae quasi pro faciendi inuentarii labore collarur.
Sic namque ea quae ad munirionem facultatis pauperum pertinent
3 s desideramus expleri, ut milla penitus in rebus eorum ambiriosis
hominibus uenalitatis relinquarur occasio.
Visitatores ecclesiarum clericique eorum, qui rum ipsis per non
suae ciuitaris parroechias fatigantur, aliquod laboris sui capiant, te
disponente, subsidium. Iusrum namque ese ut et illic consequantur
40 stipendium quo pro tempore suum commodare repperiunrur
obsequium.
Iuuenculas fieri abbatissas uehementissime prohibemus. Nul-
lum igitur episcopum fraternitas rua nisi sexagenariam uirginem
cuius uita hoc atque mores exegerint uelare permittat, quatenus,
4 s tam priori bus quam praesenri capitulo ruae districtionis instancia
Domino adiuuante correctis, et diu dissolurum rerum uenerabi-
14 obuenere rr, obuenire r2, obuenerunt R obuenientibus RJ r,

obuene(rint in ras.) R1 18 quoque po11presbíteros super1cr.RJ diaconas
r2 20 prouocenrur R, prouehantur r(uel proueanrur 1uperscr.RJ), cf Stud. 11
1 ¡8 21 locum R, corr. RJ 24 ab ante inuicem superscr. RJ et om.
R 24/25 uita monachica RJ' 25/26 impediarur RJ' 28 de hac luce
om. R 30 in ante sui superscr.R1 praesentiam RJ ,, corr. r2 inuen-
tarium R1 r2', in inuentario RJ r ecclesia in ecclesiasticarum corr. R1 31
dicebantur r2, corr. 33 ecclesiarum R1 37 non] nos RJ, corr. 40 quo
RJ, quod R1 r 42 fieri om. RJ ,. 43 sexaginariam R1, sexagenarium r2,
crwr. 44 uitam R1 exigerint Rr r2, corr. r2 uelare] Juper1cr. uel
ordinare RJ 46 iuuante R

J
lium statum canonicis nexibus religare festines, et diuina negocia

non per incongruas uoluntates hominum sed cum comperenti
possint discretione disponi.
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE XII
IV, 12
Maximianum, episcopum Syracusanum, admonet ut puniat hominem

quendam Messanensis ecc/esiae, qui puellam, portitori hui11sepistMlaein
matrimonium datam, a/ii uendiderit.
19}, Oct.
Tanta nobis subinde mala quae aguntur in illa prouincia

nuntiantur, ut peccatis facientibus, quod auenat Omnipotens,
celere eam perituram credamus. Praesentium namque portitor
s ueniens lacrimabilicer quesrus est ante plurimos annos ab homine
nescio quo de possessione Messanensis ecclesiae de fontibus se
susceprum, et uiolenter diuersis persuasionibus puellae ipsius
iuncnun, ex qua re filios iam iuuenculos habere se asseruit.Et qui
nunc uiolenter huic disiunctam abstulisse dicirur atque cuidam alii
10 uenundasse. Quod si uerum est, quam sic inauditum atque crudele
malum, et tua dilectio prospicit. Ideoque admonemus ut hoc

tantum nefas, sub ea uiuacitate quam te in causis piis habere
certissime scimus, requiras arque discutias. Et si ita ut supradictus
portitor insinuauit esse cognoueris, non solum quod male facnun
1 s ese ad starum pristinum reuocare curabis, sed et uindictam, quae
Deum possit placare, exhibere modis omnibus festinabis. Episco-

pum uero, qui homines suos talia agentes corrigere neglegit arque
emendare, uehementer aggredere, proponeos quia, si denuo calis
ad nos de quoquam qui ad eum pertinent querela peruenerit, non
20 in eo qui excesserit sed in ipso canonice uindictam procedere.
Mense Occobrio (Oab. r) indiccione XII r1 2, om. R1

IV,r 2. Codd. Rr rr 2 : lndict. XII-XV cap. 12. Edd. M et MG: IV,12.
1 titu/um (c11iargumentum111uidet11raddit11meral) erad. Rr, add. in marg.
Rr' 3 deus poit omnipocens add. in raJ. Rr 4 celere r2, celeri rr, celeriter
in ra1. Rr eum r2 8 et qui r2, et (1tq11it11r
ras. 2 /itterar11m)R1, qui rI,
cf Stud. II 182 s. 9 alio R1 16 poscint r2, crwr. 18 propones Rr rr,
corr. 19 ad nos R1, nos ,., , qui nos in quae nos crwr.r2 eum] eam n,
corr. 20 uindicta r procedere Rr "2, procedet rI, cf Synt. Forsch.2J J

REGISTRVM IV, 13 231
IV, 13
C/ementioepiscopo,Bizaceno primati, scribit de Adeodato presbytero
re1ti111endo
qui a Quintiano epiJcopopropter 11a/et11dinem
remotussil.
¡93, Oct.
GREGORIVS CLEMENTIO EPISCOPO PRIMA TI BIZACENO
Praesentium latoris Adeodati querellam, qui se sui presbytera-

tus loco incongrue dicit expulsum, licet subdicae tibi textus
peririonis explanet, tamen paulo iudicauimus apertius retexen-
s dam. Asseritnamque a Quintiano fratte arque coepiscopo nostto
in loco suo pro quibusdam se suis ordinandis negotiis relaxarum
aegritudinisque causa per duorum mensium sparium suae se ecde-
siae defuisse ; cuius rei occasionem captantem praedicrum fratrem
nostrum alium loco eius illic presbyterum ordinasse. Hortamur
10 igirur fratemitatem ruam ut causam eius sollicite distriaeque
perquiras. Et si manifeste aegritudinis sicut dicirur causa ecclesiae
suae eum defuisse reppereris, nullum ei ex ordinatione alterius
presbyteri permittas praeiudicium generari. Sed in loco suo sine
aliqua eum fac dubietate restitui. Sin autem alicer se res habere
1 s dicitur, quam porrecta ab eo uiderur conrinere suggestio, causam
eiusclem legitime canoniceque perquire, et quicquid secundum
Deum tibi uisum fuerit, iuuante Domino, ita srude decemere, ut
milla de hac re ad nos ulterius questio reuertatur. Illud autem
caritatem ruam specialiter admonemus ut, si uera fuerit suggestio
20 arque in suo fuerit ordine restiturus, de presbytero qui in loco eius
ordinatus est subtiliter distriaeque debeas esse sollicitus. Et siqui-
dem sine datione aliqua ad eundem ordinem uenit, ut in simonia-
cam haeresem non potuisset incidere, in aliam quamcumque uacan-
tem ecdesiam eum uolumus ordinari. Sin autem in eum quippiam,
2 s quod auertat Dominus, fuerit tale repertum, ipso eriam presbyte-
rarus priuerur ordine, quem non causa replendae necessitatis ecde-

siae sed sola comprobatur ambicione sumpsisse.
IV,1 J· Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 1J· &id. M et MG: IV,1 J·

1 Vizaceno R1 1 mensuum Rr 17 cemere ,.2 23 heresim
r2' quarumque r2 25 ipse r1 26 quem R1, quemque r, corr.
r1 26/27 ecdesiarum R1

232 REGISTRVM IV, 14
IV, 14
Maximiano, episcopoSyracusano,Fe/icemdiaconum, Romat ah errore
lstricorumcorrectum,commendat,ut eum in ecclesiaSyracusanacardinet.
J9J, Oct.
GREGORIVS MAXIMIANO EPISCOPO SYRACVSIS
Praesentium lacor Felix diaconus cum nullatenus in haeretico-

rum dogmate lapsus sit, nec a catholica fide discesserit, prauis
illectus aduersus Constantinopolitanam synodum suspicionibus,
lstricorum se separarione remouerat. Qui cum Romam uenisset,
recepta a nobis iuuante Domino racione, excessum suum recepta
Dominici corporis communione correxit. Quia ergo ut diaum est
non in haeresim incidit, sed a sacris generalis ecclesiae mysteriis
quasi rectae studio intenrionis errauit, imbecillitati eius atque
1 o necessitatibus consulentes, maximeque sustentationi eius pietatis
intuitu prouidentes, in rua Syracusana ecclesia eum praeuidimus

cardinandum, siue ut officium diaconatus expleat, seu cene ut sola
eiusdem officii pro sustentanda paupertate sua commoda conse-
quatur ; in ruae fracernitatis hoc uolumus pendere iudicio. Quod
1 s hortamur ut rua fratemitas explere fescinet, commendantes etiam
personam eius, quatenus nullis eum patiaris molestiis auc necessi-

tatibus subiacere, ne uel nostrae commendationis inueniaris trami-
tem neglexisse, uel minus exhibuisse quam tuus exigit ordo
pauperibus. Quia et nos ei annuum quid de nostra ecdesia dari
20 fecimus, ut eiusdem operis quod te hortamur exhibere participes
esse poss1mus.
IV,1 /· Codd. R1 Indict. XII-XV cap. 14. &id. M el MG: IV,1/·

r1 2 :
1 Syracusano R1 3 decesserit R1 5 in stricorum codd. se 1uppl.

r2'" 8 heresim R1 r2', heresem,. incidic] incedic R1 r2, corr. 9 errauic
R1, irrirauic ,. 1O suscenratione r2, corr. 21 possemus r2

REGISTRVM IV, 15 2 33
IV, IS
Cyprianodiacono,rectoripatrimonii Siciliensis,mandat ut supellectilem
ecc/esiaruma fugientibus sacerdotibuslta/icis in Sici/iam delatam co//igi
notariquefacial.
J 93, Oct.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO RECTORI SICILIAE
Peruenit ad nos diuersos ltaliae sacerdotes Siciliam confugientes

plurima secum ecdesiarum suarum ministeria detulisse, eaque,
siue defunais eis siue male dispergentibus, prope omnia deperisse.
s Qua in re moti hortamur dilectionem ruam quatenus transmittens
per omnia Siciliae loca, sicubi uasa sacra resque ecclesiarum positas
incaute reppereris, eas cum summa districtione recolligi facias,
atque adunaras sub noticia atque desuscepto apud singularum
ecclesiarum deponas episcopos, apud quos, usque dum pacis
10 tempus expoposcerit, iuuante Domino, debeant rurissime conseru-
ari. Omnium autem rerum ipsarum non solum desuscepta eos qui
eas tradunt percipere uolumus, sed etiam a te noticias earum
subciliter retineri, ut dum necesse fuerit ex hac cautela, iuuante
Domino, possint ab his quibus traduntur sine imminutione resri-
15 tui.
IV,1 J. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1J. &Jd. M: IV,16; MG:

IV,1 ¡.
7 repperis r2, corr. 8 nocitia (tua de in ras.) suscepto Rr, in '°"·
susceptas 9 pacis del. R1 11 desusceptas R1 14 immunitione r2

MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE XII
IV, 16
Episcopis Dalmatiae mandat ut, si Honoratus diaconus reprobetur, de
moribus episcopi Salonitani eligendi sibi renuntient. Concedit ul quem
omnes elegerint consecrent, excepto Maximo.
¡93, Nou.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER 0ALMATIAS
Oportuerat quidem fratemitatem uestram diuini respectu iudi-

cii, clausis carnalibus oculis, nihil quod ad Deum pertinet ex recta
menris incencione omittere, nec cuiuslibet hominis faciem rectiru-
dini iustitiaeque praeponere. Sed postquam ita mores uestri saecu-
laribus sunt traducti negotiis, ut obliuiscentes omnem sacerdotalis
in uobis honoris tramitem cunctumque supemi metus intuirum,
non quid Deo sed quid uobis placeat srudetis explere, necesse
habuimus haec ad uos districtiora specialiter scripta transmittere,
10 quibus ex beati Petri principis apostolorum auctoritate praecipi-
mus ut nulli penitus extra consensum permissionemque nosttam,
quantum ad episcoparus ordinationem pertinet, in Salonitana ciui-
tate manus praesumatis imponere, nec quemquam in ciuitate ipsa
alicer quam diximus ordinare. Quod si contra haec quippiam uel
1 s sponte uestra uel a quolibet coacti praesumpseritis uel temp-
taueritis agere, decernimus uos Dominici corporis et sanguinis
participarione priuatos, quatenus ex eadem ipsa attrectatione
uestra uel uoluntate transgrediendae praeceptionis nosttae, a cae-
lestibus mysteriis alieni, nec eum quem ordinaueritis habearur
20 episcopus. Nos namque nullum, cuius uita reprehendi potest,
temere uolumus ordinari. Et si Honoratus diaconus indignus
ostenditur, de uita moribusque eius qui elecrus fuerit nobis renun-
tiari uolumus, ut quicquid in hac re agendum est cum consensu
noscro salubriter permittamus impleri.
Mense Nouembrio (Noub. r) indictione XII rJ 2, Mense Ocrubrio

indiccione XII R1
IV,16. Codd. R1 ,., 2: lndict. Xll-XV cap. 16. &id. M: IV,10; MG:
IV,16.
2 diuino ri respeaui R1, corr. 2/3 iudicio R1, corr., iudicis ri 3
ex] et codd., e R1' 4/5 rectimdinis r2 5 iusticiaeque R1, iusciciae
,. proponere R1 ,.2, corr. R1 6 obliuiscencias ,.2 8 explere] expellere
R1, corr. 15 praesumpsericis] praesumeretis ri, corr. 16 et r, ac Rr l9
eum co". in ille ri, om. rl, cf Synt. For1ch. 76 21 ordinare ,., , corr.

REGISTRVM IV, 16-17
2
5 Confidimus enim in omnipotentem Dominum quia, quantum
ad intenrionem nostram pertinet, numquam quod nostram gra-
uare possit animam, numquam fieri sinimus quod uestram grauare
Possit ecdesiam. Sin uero in qualibet persona ita omnium uolunta-
rius consensus accesseric, ut auaore Deo digna sit, et non sic qui
3° ah eius ordinarione dissentiat, hanc a uobis in eadem Salonicana
ecdesia ex praesenris epistulae nostrae concessa licencia uolumus
consecrari, excepta dumcaxat persona Maximi, de qua ad nos
multa mala perlara sunt. Quae si ab appetitu maioris ordinis non
cessat, restat, ut arbicror, quatenus subcilicer discussa ipso quoque
3 5 in quo est officio careac.
MENSE DECEMBRIO INDICTIONE XII
IV, 17
Fe/ici, episcopoSipontino,mandat ut rtdemptoriTribuni clericisolidos
duodecim,quibus eum 10/uerit,ex eccleiiaepecuniis restituat.
J 93, Dec.
GREGORIVS FEUCI EPISCOPO SIPONTINO
Qualiter succurrendum sit redemptionibus captiuorum, et sanc-

torum canonum et mundanarum legum sanaio euidenter edocuit.
Quod rum omnibus nonun sit, mirati sumus ut fraternitas tua in
redemptione Tribuni derici tui praesenrium ( latoris) milla mota
misericordia subueniret. Quod ergo sponte facere distulisti, nostra
saltem festina facere adhortarione commonitus, ne si, quod non
credimus, neglegendum putaueris, incipiat tibi necessitas quod
uoluntas fugir imponere. Quia igitur suprascriptus Tribunus ab
10 hosribus se praedanun ac duodecim solidis perhibet compararum,
ad quorum se deflet resritutionem urgueri, haec te oportet diligen-
ter inquirere. Et si ita est, nec eum unde prerium in se darum
27 possint del. R1 28 possic suppl. R1' 29 qui r, quid R1 30

hanc a uobis MG, hac (corr. in hanc) a nobis r2, hanc nobis rl, a canonibus
R1 Salanitana R 1
Mense Decembrio (Deceb. R1) indiccione XII R,, Mense Septb. indictione
XII r1 2
IV,17. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. IJ· &id. M et MG: IV,17.

5 clerici tui erad. R1, superscr.lacori praesentis rI pro praesencium
lacoris latoris add. in marg. r2 6 disculi r2, corr. 9 suprascriptus] ss.
r, suis R1 10 ac duodecim R1, a CXII r

REGISTRVM IV, 17-18
reddere possit habere cognoueris, suprascriptos solidos de ecdesia
redempcori eius restirue. Nam ualde durum est si de ecclesia cui
11 militar remedium nullum inueniat. Omissa itaque excusarione,
pretium, quod in eo darum manifesta ueritate patuerit, sine aliqua
mora sicut sumus praefati restirue, quatenus nec creditorem eius
tempore necessitatis affiiao subuenisse paeniteat, et hic onere
maeroris exurus, mente libera officii sui ministerium sollicite ac
zo competenter exhibeat.
MENSE IANVARIO INDICTIONE XII

MENSE FEBRV ARIO INDICTIONE XII
MENSE MAR TIO INDICTIONE XII
IV, 18
CuramecclesiaeRomanaesancti Pancratiipreshyterisademptamahhati
monasterii cum eadem ecclesia cohaerentiJtribuit ; Ma11r11m
ahhattm
constituit.
J 94, Mart.
GREGORIVS MAVRO ABBATI A SANCTO PANCRATIO
Ecclesiarum cura, quae sacerdotalibus officiis euidenter infixa

est, ita nos cogit esse sollicitos, ut milla in eis culpa neglecrus
appareat. Quoniam uero ecdesiam sancti Pancratii, quae erat
commissa presbyteris, frequenter neglecnun habuisse cognouimus,
ita ut uenientes Dominicorum die populi missarum sollemnia
celebraruri, non inuento presbytero, mwmurantes redirent, hoc
marura deliberatione nostro sedit arbitrio ut, eis remotis, mona-
chorum congregationem in monasterio eidem ecdesiae cohaerenti
10 constituere cum Christi gracia deberemus, quatenus abbas, qui illic
praeesset, curam et sollicitudinem antefatae ecdesiae habere modis
omnibus debuisset. In quo etiam monasterio te Maurum abbatem
praeuidimus praeponendum, statuentes ut cerras praefatae ecde-
13 suprascriptos] ss. r, supers. R1 ecclesiis R1, co". 15 itaque r, ergo

in ras. R1
Mense !anuario indictione XII etc. R1 ,., 2 Mad. pro Man. R1
IV,18. Codd. Rr r1 2: Indict. XII-XV cap. 18. &id. M et MG: IV,18.
4 ecclesiae r 6 uenience R1 9 monasterio r, mon(te in ras.) R1 11
praeesset r, preest et R1 12 monasterio ,., , mon. R1 r2 13 terras codd.,
cf Stud. I 19

REGISTRVMIV, 18-19 37 2
siae uel quicquid illic intrauerit seu de rediribus eius accesserit

1 s antedicto monasterio ruo debeat applicari arque illic sine diminu-
tione aliqua pertinere, ita sane µt, quaecumque in suprascripta

ecdesia fienda reparandaque sunt, per te sine dubio reparenrur.
Sed ne, remoris presbyteris quibus ecdesia ipsa fuerat ante com-
missa, uacare mysteriis uideatur, idcirco huius tibi auctoritatis
zo tenore praecipimus ut peregrinum illic non desinas adhibere pres-
byterum, qui sacra missarum possic sollemnia celebrare. Quem
tamen et in monasterio ruo habitare, et exinde uitae subsidia
habere necesse est. Sed et hoc prae omnibus curae tuae sit ut
ibidem ad sacratissimum corpus beari Pancratii coridie opus Dei
z s proculdubio peragarur. Haec igirur quae tibi huius praecepti fienda
serie deputamus non solum te perficere uerum etiam et ah his qui
in officiolocoque tuo successerint sic in perpetuum seruari uolumus
et impleri, ut nullus deinceps in supradicta ecclesia possit inueniri
neglectus.
IV, 19
Leoniaco/ythoecc/esiamsanctae Agathae in Subura, quae speluncafuit
pra11itatis haereticae (LD Vat. 24), ad catho/icam fidem reductam
commendat.
¡94, Mari.
GREGORIVS LEONI ACOLYTHO
Locorum uenerabilium cura nos admonet de eorum utilitate per

omnia cogitare. Quia ergo ecdesia sanctae Agathae sita in Subura,
quae spelunca fuit aliquando prauitaris haerericae, ad catholicae
fidei culcuram Deo propiriante reducta est, ideoque huius auctori-
taris tenore communirus pensiones omnium domorum in hac urbe
constirucarum, quas praedicta ecclesia temporibus habuisse Go-
thorum constiterit, annis singulis congregare non desinas, et quan-
tum in sarta tecta uel luminaribus aliaque reparacione eiusdem
10 ecdesiae necessarium fuerit, erogare modis omnibus srudebis.
Quicquid uero exuberare poruerit, fidelicer rationibus te ecclesias-
ticis inferre praecipimus.
IV,19. Codd. R1 r1 2 : lndict. XII-XV cap. 19. &Id. M et MG: IV,r 9.

1 acolitho R1, acolotho r, corr.r2 3 sitam r2, corr. Subura r2', Sub(u
in ra1.)ra R1, Subora r 6 commonitus codd. 9 aliaque r, aliqua R1,
111per1cr.
uel 11 exruuerare r2, corr.

MENSE APRIU INDICTIONE XII
IV, 20
Maximo Sa/onitano ordinatorihu1queeiuJ, doneceum 11eraimperatoriJ
iussioneepiscopum ordinatum cognouerit,JacriJinterdicit.
194, Apr.
GREGORIVS MAXIMO PRAESVMPTORI IN SALONA
Licet cerera cuiuspiam talia uitae sint merita, ut nihil sit quod
ex sacerdotalibus ualeat ordinarionibus obuiare, tamen solius nefas
ambitus seuerissima canonum districtione damnacur. Cognouimus
itaque quod, uel subrepta uel simulata piissimorum principum
iussione, dum uica dignus non fueris, te ad sacerdotii ordinem
cunais uenerabilem prorupisse. Quod nos ideo sine ulla haesita-
tione credidimus, quia uitam aetatemque ruam non habemus
incognitam, ac deinde quia serenissimi domini imperatoris ani-
10 mum non ignoramus quod se in causis sacerdotalibus miscere non
solear, ne nostris in aliquo peccatis grauetur. Addicur inaudirum

nefas, quod post interdictionem quoque nostram, quae sub
excommunicatione tua ordinantiumque te facta est, caesis presby-
teris, diaconibus ceteroque clero, manu militari diceris ad medium
1 s deductus. Quam rem nos consecrationem dicere nullomodo possu-
mus, quia ab excommunicatis ese hominibus celebrata. Quia igitur

sine ullius exempli forma uiolasri talem tantamque sacerdotii
dignitatem, praecipimus ut, usque dum dominicis uel responsalis
noscri cognouerimus apicibus quod non surrepricia sed uera fueris
20 iussione ordinatus, nullatenus tu ordinatoresque tui attrectare
quicquam praesumatis sacerdotalis officii, nec usque ad resaip-
tum nostrum ad cultum uos sacri altaris accedere. Quod si contra
haec agere praesumpseritis, anathema uobis sit a Deo et a beato
Petro apostolorum principe, ut contemplatione iudicii uesai ceteris
2 s quoque catholicis ecclesiis ultionis uestrae praebeatur exemplum.
Mense Aprili indictione XII R1 r 1 2
IV,20. Codd. Rr r1 2: Indict. XII-XV cap. 20. &id. M et MG: IV,20.

1 presuptori R1 2 sint uitae Rr 8 credimus Rr 11 in aliquod
,. 15 qua re R1 19 nomis Rr surrepticia M, resumpticia Rr ,., ,
resupticia r2, presumticia R1', cf Stud. I f.2 24 ceterisque R1

MENSE MAIO INDICTIONE XII
IV, 21
Venantio,episcopoLunensi, de ludaeorummancipiis Christiani1praeci-
pit.
¡94, Mai.
GREGORIVS VENANTIO EPISCOPO LVNENSI
Multorum ad nos relacione peruenit a Iudaeis in Lunensi ciuitate

degentibus in seruirium Christiana detineri mancipia. Quae res
nobis tanto uisa est asperior, quanto eam fratemitatis tuae patien-
s tia operabatur. Oportebat quippe te respectu loci tui arque christi-
anae religionis intuiru nullam relinquere occasionem, ut supersri-
tioni Iudaicae simplices animae non tam suasionibus quam potes-
taris iure quodammodo deseruirent. Quamobrem hortamur frater-
nitatem ruam ut, secundum piissimarum legum tramitem, nulli
10 Iudaeo liceat Christianum mancipium in suo retinere dominio.
Sed si qui penes eos inueniunrur, libertas eis ruitionis auxilio ex

legum sanctione seruerur. Hi uero qui in possessionibus eorum
sunt, licet et ipsi ex legum districtione sine liberi, tamen quia
colendis tenis eorum diutius adhaeserunt, utpote condicionem loci
1 s debentes, ad colenda quae consueuerant rura permaneant,
pensiones praedictis uiris praebeant, cuneta quae de colonis uel
originariis iura praecipiunt peragant. Nihil eis extra haec oneris
amplius indicatur. Quod si quis quemquam de his uel ad alium
migrare locum uel in obsequium suum retinere uoluerit, ipse sibi
10 reputet, qui ius colonarium temeritate sua, ius uero dominii sibi
iuris seueritate damnauit. In his ergo omnibus ita te uolumus

sollerter impendi, ut nec direpti gregis pastor reus exsistas, nec
apud nos minor aemulatio fraternitatem ruam reprehensibilem
reddat.
Mense Maio indictione XII R1 r1 2

IV,21. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 21. &id. M et MG: IV,21.
1 Lunensis R1, corr. 3 detinere r 4 eam fratemita(tis in ras.) tu(ae
in ras.) R1, a fratemitate tua r 5 operabatur Rr r2, operosior r1, super1cr.
uel operosior r2 5/10 quippe te-retinere dominio in ras. Rr 6 nulla
relinquere occasione R1 ut Rr, om. et add. post Iudaicae r 7 animas
R1 potestates r1, corr. 10 licet r2, corr. n si om. Rr 13 et r, ex
corr. in e Rr 14 condicione r1 16 quae cuneta R1 rr, amcca r2 17
eis] ei r2, corr. 18 quis quemquam scripsi, quisquam codd. : si quis Iudaeus
seruum Christianum in aliam possessionem duxerit et in obsequio suo
retinuerit, ius colonarium et ius dominii uiolabit et uiam sibi claudet qua
seruum retinere potuerit 21 damnabit R1 22 derepti r2, corr.

REG ISTRVM IV, z z
IV, 22
Constantio, archiepiscopoMedio/anensi, Venantium epi1copumLunen-

sem in c/eri disciplina reformandacommendat:
194, Mai.
Quorundam de Lunensium uenientium. partibus ad nos rela-

cione peruenit religionem locorum ipsorum ita ab ecdesiasticae
disciplinae tramite deuiasse, ut nullatenus in suis moribus actioni-
busque canonicae dispositionis statuta respiciant. Quae quia erant
et examinanda subtilius et seuerius ulciscenda, praesentium lato-
rem Venantium fratrem et coepiscopum nostrum ut instanter
emendarentur admonui. Sed pro magnitudine inquietudinis exce-
dencium personarum solum se non iudicauit in huiusmodi inquisi-
10 rione sufficere. Ideoque posrulauit a nobis ut in eodem examinan-
do negocio fraternitatis ruae ei adicererur atque auctoritatis auxi-
lium. Quamquam igitur dilectio hoc a te et sine nostris saiptis
debeat exigere, tamen praesentibus quoque uos specialiter adhor-
tamur episrulis ut, adhibito uobis praedicto fratre nostro, runctos
15 clericos ceterosque religiosos praenorninatae ciuitatis et territorii
eius, de quorum aliquid est suspicionis excessibus, ad te uenire
compellas. Atque cuneta secundum Deum propter futuri metum
iudicii subtiliter inquirentes, si quem a canonum statutis recessisse
reppereritis canonica eum ultione corrigite. Nec patiamini in locis
20 uestris eos, qui non gerunt in moribus quod ostendunt in habitu,
per abrupta diutius euagari. Quos oportet ad rectitudinis normam
pastorali uos circuminspectione reducere. Ita ergo fratemitas tua,
cunctis sollertius indagatis, quae nobis in talibus nuntiata sunt
corrigat, ordinet arque in futurum sopire festinet, ut animae ruae
15 proficiat, si tui causas uigilanter atque uiuaciter perscrutaris officii,
et nostrum minime frustrari permittas quod semper de tuae
maturitatis habuimus districtione iudicium.
IV,22. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 22. &id. M et MG: IV,22.

1 Mediolanensis R1, corr. 5 canonica R1 r, corr.r2 6 et examinanda
r, examinanda R1 8 emendaretur codd. 8/9 excidentium R1 r2 9
iudicabat R1, corr. 10 eadem R1 13 debebat r uos quoque R1 15
et om. rI 18 iudici r2, corr. 19 in om. R1 20 uestros rI, corr. 21
arrupta R1 oporret et r 22 circuminspectione R1 r, circumspectione r2',
cf Stud. II 1 J 3 s. ducere R1 26 permittat R1

REGISTRVM IV, 23
IV 23
Nobiles ac possessoresSardiniae adhortatur ut una cum Fe/ice episcopo
et Cyriacoseruo Dei rusticos ab ido/orum cu/tu auertant.
f 94, Mai.
GREGORIVS NOBILIBVS AC POSSESSORIBVS IN SARDINIA

INSVLA CONSISTENTIBVS
Fracris et coepiscopi mei Felicis uel filii mei Cyriaci serui Dei
relacione cognoui paene omnes uos rusticos in uestris possessioni-
5 bus idolatriae deditos habere. Et ualde hac de re contristatus sum,
quia scio quod subiectorum culpa praepositorum deprimit uitam,
et cum in subiecto peccatum non corrigitur, in his qui praesunt
sentencia retorquetur. Vnde, magnifici filii, exhortor ut omni cura
omnique sollicirudine animarum uestrarum zelum habere debea-
1o tis, et guas raciones omnipotenri Deo de subiectis uescris reddituri
estis aspicite. Ad hoc quippe illi uobis commissi sunt, quatenus et
ipsi uestrae utilitati ualeant ad terrena seruire, et uos per uestram
prouidenriam eorum animabus ea quae sunt aetema prospicere. Si
igitur impendunt illi quod debent, uos eis cur non soluitis quod
15 debetis, id est ut assidue illos magnitudo uestra commoneat, ab
idolatriae errore compescat, quatenus, eis ad fidem ducris, omni-
potentem Deum erga se placabilem faciat ? Ecce enim mundum
hunc quam uicinus finis urguet aspicitis. Quod modo in nos
humanus, modo diuinus gladius saeuiat uidetis. Et tamen uos ueri
20 Dei rultores a commissis uobis lapides adorari conspicitis et
taceris ? Quid quaeso in tremendo iudicio dicturi estis, quando
hostes Dei et sub potestate uestra suscepisris, et tamen eos Deo
subdere atque ad eum reuocare contemnitis ?
Vnde debitum salutationis alloquium soluens, peto ut magni-
2 5 rudo uestra accendere erga zelum Dei uehementer inuigilet, et quis
quantos ad Christum perduxerit suis mihi epistulis indicare festi-
net. Quod uero uos agere ex aliqua occasione forsitan minime
ualeris, praedicto fratri et coepiscopo nostro Felici uel filio meo
IV,2J. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 2J. Edd. M: IV,2¡; MG:

IV,23.
3 Cyracy R1 5 idolacriae codd., idololatriae edd. hac de r, hoc 'º"·
in in hac R1 16 idolatriae codd., idololatriae edd. 18 arguet rI aspi-
cicis] aspitis R1, corr. 24/25 magnicudinem uescram r, magnitud(o in ras.)
uestra R1 25 accendere rr, accedere r2, accedere in accendere se co". R1,
cf. Synt. Forsch.182 inuigiletis rr

REGISTRVM IV, 23-14
Cyriaco iniungice, eisque ad opus Dei solacium praebete, ut in
30 remuneracione uitae tanto possitis esse participes, quanto nunc
bono operi solacium praebetis.
IV, 24
]anuario,archiepiscopoCara/itano, praecipit de xenodochiis,de causis
Epiphaniipre1by1eriet Pau/i c/erici,de ordinationibus,nuptiis el conuenti-
bus clericorumatque de mu/ierum uita monastica.
191, Mai.
GREGORIVS IANV ARIO EPISCOPO SARDINIAE
Oporcebac quidem fratemitatem tuam ita de rebus piis esse

sollicitam, ut nihil ad explendas eas nostrae admonitionis penirus
indigeret. Tamen quia quaedarn ad nos peruenerunt quae sunt
5 corrigenda capitula, nihil est incongruum si noscrae quoque uobis
pagina auaoritatis accedat. Quamobrem significamus peruenisse
ad nos consuetudinem fuisse,ut xenodochia quae sunt in Caralita-
nis partibus constituta apud episcopum ciuitatis singulis quibus-
que temporibus suas subtiliter raciones exponerent, eorum uideli-
10 cet tuitione arque sollicirudine gubemanda. Quod quia tua haae-
nus fertur caritas neglexisse, hortamur ut, sicut diaum est, singulis
quibusque temporibus raciones suas xenodochi, qui in eis sunt uel
fuerint constituti, subtiliter ponant. Atque tales in eis qui praesint
ordinentur, qui uita, moribus atque industria inueniantur ~
1, dignissimi, religiosi dumtaxat, quos uexandi iudices non habeant
potestatem, ne, si tales personae fuerint guas in suo possinteuocare
iudicio, uastandarum rerum debilium qui illic reiacent praebeatur
occasio. De quibus rebus summam te curarn uolumus gerere, ut
nulli sine tua dentur noticia, ne usque ad direptionem earum ex
20 fraternitatis tuae perueniatur incuria.
Praeterea nosri praesentium latorem Epiphanium presbyterum
quorundam Sardorum litteris criminaliter accusatum. Cuius nos
29 eique r
IV,24. Codd. R1 J rr 2 : Indict. XII-XV cap. 24. &id. M : IV,27; MG:
IV,24.
3 admonitioni r2 7 exenodochia R1 9 pro ante eorum 1uper1cr.
RJ 11 cibi ante singulis 1uper1cr.RJ 12 exenodochi R1 13 fuerunt
codd. 14 inueniuncur RJ 16 pro culpis aliquibus po1tpotestacem 1uptrscr.
RJ fuerit r r, corr. 17 qui ex quae corr. R J illic reicent rr, illic aegri
iacent RJ 19 nullis RJ 20 praeueniacur ,./ 21 nosci R, nostri ,.

ut ualuimus discurientes causam, nihilque in eo obiectorum rep-

perientes, ut ad locum suum reuerteretur absoluimus. Criminis
2 s ergo eius auctores te uolumus perscrutari. Et nisi qui easdem
ttansmisit epistulas paratus fuerit hoc quod obiecit canonicis atque

distri~imis probationibus edocere, nullatenus ad sanctae mysteri-
um communionis accedat.
Paulum uero dericum, qui saepe dicitur in maleficiis deprehen-
3 o sus, qui, despecto habitu suo, ad laicam reuersus uitam Africam
fugerat, si ita est, corporali prius proueniente uindicta, praeuidimus
in paenitentiam dari, quatenus et secundum apostolicam senten-
riam ex carnisaffiictionespiritus saluus fiat, et terrenas peccatorum
sordes, quas prauis contraxisse ferrur operibus, lacrimarum possit
3 s assiduitate diluere. Eis uero qui ab ecdesiastica communione
suspensi sunt nullus religiosus secundum canonum praecepta
iungatur.
De ordinationibus uero uel de nuptiis dericorum aut de his
quae uelantur uirginibus nullus ut nunc fieri dicitur quicquam
40 praemii praesumat accipere, nisi quippiam sua sponte offerre
maluerit.
De mulieribus quae de monasteriis ad laicam uitam sunt
egressaeuirosque sortitae, quid fieri debeat cum praedicto fraterni-
tatis tuae presbytero subtilius swnus locuti. Cuius relacione uestta
45 sanctitas potest plenius informari.
Religiosi uel derici conuentus pattociniaque laicorum caueant.
Qui tuae modis omnibus secundum canones iurisdictioni subdan-
tur, ne remissione fratemitatis tuae eius cui praees disciplina
dissoluatur ecdesiae.
so Eos autem qui in praedictas mulleres quae egressae sunt de
monasteriis excesserunt et nunc dicuntur communione suspensi, si
fratemitas tua de tali facinore digne paenituisse praeuiderit, ad
sacram communionem te uolumus reuocare.
23 causasRr, corr. 25 ergo r, uero R 30 despectu RJ, corr. laicatus

Rr, laicatum ,.2 ad Affricam RJ' 31 corpora rr prouenientem
,. uindicta om. ,. 32 in Rr r, ei RJ penitencia Rr 36 suspensis (om.
sunt el 1radi1 s) Rr 36 religiosorum RJ' 38 nuntiis pro nuptiis RJ
(s11p,rscr.initiis) eis pro his RJ 39 quae] qui rr 40 quispiam
RJ 40/41 maluerit offerre RJ 41 maluerint r2 43 debeant Rr 46
regiosi rr, corr. conuenta RJ 47 iurisdiaionis RJ 48 praeesse
,.2 sit post praees add. rr 49 dissoluatur R, dissolutum ,.2, dissoluta
rr 52 praeuiderit R r2, uiderit rr
Digitized by Go o le Original from

2 44 REGISTRVM IV, 2 5-26
IV, 25
Zabardae,duci Sardiniat, gratulaturde pace cum Barbariciniseopacto
componenda,ut chri.rtianifiant.
J 94, Mai.
GREGORIVS ZABARDAE DVCI SARDINIAE
Scriptis fratris et coepiscopi mei Felicis et Cyriaci serui Dei

gloriae uestrae bona cognouimus, magnasque omnipotenti Deo
gracias agimus, quod talem ducem Sardinia suscepit, qui sic sciat
quae terrena sunt reipublicae exsoluere, ut bene etiam nouerit
omnipotenti Deo obsequia patriae caelestis exhibere. Saipserunt
etenim mihi quod eo pacto cum Barbaricinis facere pacem disponi-
tis, ut eosdem Barbaricinos ad Chrisri seruirium adducatis. Atque
hac de re ualde laetarus sum, et bona uestra, si omnipotenri Deo
10 placuerit, citius serenissimis principibus innotesco. Vos igirur quod
coepisris explete, omnipotenri Deo deuotionem uestrae mentis
ostendite, eos quos illic ad conuertendos Barbaricinos transmisi-
mus quantum ualetis adiuuate, scientes quia talia opera mulcum
uos et ante terrenos principes et coram caelesri rege praeualent
is adiuuare.
IV, 26
lanuario, archiepiscopoCaralitano, praecipit de clericorumdisciplina
seueriusexercenda,de paganis rusticisconuertendi.r,de sacerdotib,ulapsis
numquam reuocandiset de baptismate, si episcopidesint, a presbytnis
perficiendo.
¡94, Mai.
GREGORIVS IANVARIO EPISCOPO CARAUTANO
Fratris et coepiscopi nostri Felicis et Cyriaci abbaris relacione

cognouimus eo quod in insula Sardinia sacerdotes a laicis iudicibus
IV,2¡. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 2¡. Edd. M: IV,24; MG:

IV,2¡.
7 Barbaricinas r, corr. r2 8 arque om. r 9 bona scripsi, dona
codd. 13 quia R1 rI, quod r2
IV,26. Codd. Rr r1 2: lndict. XII-XV cap. 26. Edd. M et MG: IV,26.
1 Carautano R1, corr.

REGISTRVM IV, 2.6
opprimantur et fraternitatem tuam ministri sui despiciant. Dumque
s solurn simplicitari a uobis srudetur, quantum uidemus, disciplina
neglegitur. Vnde honor uc, omni excusatione postposita, ecdesiam
quam suscepisri auctore Deo regas, disciplinam dericis tenere,
nullius uerba metuere studeas. Archidiaconem uero tuum, uc
audio, habitare aun mulieribus prohibuisti, et nuncusque in ea
10 prohibirione despiceris. Qui nisi iussioni tuae paruerit, eum a sacro
ordine uolumus esse priuatum.
Accidit autem aliud ualde lugendum, quia ipsos rusticas quos
habet ecdesia nuncusque in infidelitate remanere neglegenria fra-
temitatis uestrae permisic. Et quid uos admoneo ut ad Deum
1 s extraneos adducatis, qui uesrros corrigere ab infidelitate neglegiris ?
Vnde necesse est uos per omnia in eorum conuersione uigilare.

Nam cuiuslibet episcopi in Sardinia insula paganum rusticum
inuenire potuero, in eodem episcopo fortiter uindicabo.
1am uero si rusticus tantae fuerit perfi.diae et obstinationis
20 inuentus, ut ad Deum uenire minime consentiat, tanto pensionis
onere grauandus ese, ut ipsa exaaionis suae poena compellatur ad
rectitudinem festinare.
Peruenit etiam ad nos quosdam de sacris ordinibus lapsos, uel
post paenitentiam uel ante paenitentiam, ad ministerii sui officium
2 s reuocari. Quod omnino prohibemus, et in hac re sacratissimi
quoque canones contradicunt. Qui igitur post acceptum sacrum

ordinem lapsus in peccato carnis fuerit, sacro ordine ita careat, ut
ad altaris ministerium ulterius non accedat. Sed ne umquam hi qui
ordinati sunt pereant, prouideri debet quales ordinentur, ut prius
30 aspiciatur, si uita eorum continens in annis plurimis fuit, si studium
orationis, lectionis, si elemosynae amorem habuerunt. Quaerendum
quoque est ne fortasse fuerit bigamus. Videndum etiam ne sine
litteris, aut ne obnoxius curiae compellatur post sacrum ordinem
ad exactionem publicam redire. Haec itaque omnia fraternitas
3s uestra diligenter inquirat, ut, dum diligenter quilibet exquisitus
ordinatur, non celeriter post ordinarionem deponatur. Ea autem
quae fraternitati uestrae scripsimus cunctis sub uos episcopis
innotescite, quia ego illis scribere nolui, ne honorem uestrum
uiderer imminuere.
40 Peruenit quoque ad nos quosdam scandalizatos fuisse, quod
presbyteros chrismate tangere eos qui baptizandi sunt prohibui-
5 uidemus Rr rI, uidetur r2 6 ecclesia r2 1 facias post tenere add.

r2' 17 nam R1 r1, nam si r2 paganorum r, corr. r2 20 Deum r,
Dominum R1 22 reccirudine Rr 23 lapsus rr 29 prouidere r2 de-
bent R1 31 orationis om. r, cf Stud. 11r J 9 33 obnixius rr, corr. .35
ut edd., et codd. 36 deponitur r 40 scandalizarus rr, corr. 41 chrisma
R1 r, chrismace Rr' r2' baptizati Rr rr 41/42 prohibemus R1

REGISTRVM IV, 2.6-2.7
mus. Et nos quidem secundum usum ueterem ecdesiae nostrae
fecimus. Sed si omnino hac de re aliqui contristanrur, ubi episcopi
desune, ut presbyteri et in frontibus baptizandos chrismate tangere
debeant concedimus.
IV, 37
Ho1pitoni,duci Barbaricinorum,Felicemepiscopumti Cyriac"mstr11"m
Dei mi11os,ut Barbaricinoschristianaefidei concilient, commmdat.
,,,, Mai.
GREGORIVS HOSPITON DVCI BARBARICINOR VM
Cum de gente uestra nemo Chrisrianus sit, in hoc scio quia

omni genri tuae es melior, quia tu in ea Chrisrianus inueniris.
Dum enim Barbaricini omnes ut insensata animalia uiuant, Deum
uerum nesciant, ligna autem et lapides adorent, in eo ipso quod
uerum Deum colis, quantum omnes antecedas ostendis. Sed fidem
quam percepisri etiam bonis actibus exsequi debebis, et Christo,
cui credis, offerre quod praeuales, ut ad eum quoscumque potueris
adducas eosque baptizari facias, aeternam uitam diligere
10 admoneas. Quod si fortasse ipse agere non potes, quia ad aliud
occuparis, salutans peto ut hominibus nosttis quos illic transmisi-

mus, scilicet fratri et coepiscopo meo Felici, filio quoque meo
Cyriaco seruo Dei, solaciari in omnibus debeas, ut, dum eorum
labores adiuuas, deuorionem ruam omnipotenti Domino ostendas,
1 s et ipse ribi in bonis actibus adiutor sit, cuius tu in bono opere
famulis solaciaris. Benedicrionem uero sancti Petri apostoli per eos

uobis ttansmisimus, quam peto ut debeatis benigne suscipere.
44 foncibus R1' bapcizatos R1

IV,27. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 27. &Id. M : IV,2 J ; MG:
IV,17.
1 Ospiton R1 Barbarorum codd. 3 genti ruae R1 r, gente rua R1'
ri' 4 insenra rI, corr. 6 po11Deum rI maximam partem paginae ti lotam
paginam Jequentem uacua.i relinquit (fol. 98) sed nihil om. coles R1 r2,
con-. ostenderis codd. sed] 1uper1cr-.uel si r2 7 debebis R1, de uerbis
r, debes r1' 15 tu om. rr, te R1 r2

MENSE IVNIO INDICTIONE XII
IV, 28
Candido defensorimandat ut Albino, caecofilio Martini coloni,1ubsi-
di11mpraestet.
¡94, Jun.
GREGORIVS CANDIDO DEFENSOR!
Necessitatem patientibus pontificale conuenit adesse subsi-

dium. Pro qua re experientiae tuae praesenti auctoritate praecipi-
mus quatenus Albino priuato luminibus, filio quondam Marrini
coloni, singulis annis duos ttemisses sine aliqua dilatione praestare
non desinat, non dubitatura suis hoc sine dubio rationibus
imputari.
IV, 29
lanuario, archiepiscopoCaralitano, mandat ut Fausianae ecclesiae
episcopumpraeficiat.
¡94, Jun.
GREGORIVS IANV ARIO EPISCOPO CARALIS SARDINIAE
Peruenit ad nos in loco qui intra prouináam Sardiniam dicitur

Fausiana consuerudinem fuisse episcopum ordinari, sed hanc pro
rerurn necessitate longis aboluisse temporibus. Quia autem nunc
sacerdotum indigencia quosdam illic paganos remanere cognoui-
mus et ferino degentes modo Dei culcwn penitus ignorare, horta-
mur fratemitatem tuam ut illic secundum pristinum modum
ordinare festinet antistitem, talem uidelicet qui ad hoc opus mori-
bus ac uerbo aptus exsistat et aberrantes ad gregem Dominicum
10 pastorali studeat aemulatione deducere, quatenus, eo illic ad ani-
Mense Iunio indictione XII Rr r r 2
IV,28. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 28. &id. M et MG: IV,28.

3 pro quam rem Rr 4 Aluino Rr lumilibus r1 4 filia rr 6
dubit(ans in ras.) Rr
IV,29. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 29. &Id. M et MG .· IV,29.
2 qui r, quae ;,, ras. Rr Dardiniam r2, Dardaniam rr 3 Fausianam
r episcopos Rr 4 aboluisse r, abolitam esse in ras. Rr 6 cultus r 9
aprus om. et sNperscr.idoneus Rr r2 oberrantes Rr 1O reducere Rr

REGISTRVM IV, 29-30
marum uacante compendium, nec uos inueniamini superflua
poposcisse, nec olim destrueca frustra nos reformasse paeniteat.
IV, 30
Comtantinae augustae reliquias sancti Pauli, quas in noua ecclesia
sancti Pauli Constantinopolitana co/locandas postu/aueral, negal. Cate-
narum eius partem promittit.
J 94, Jun.
MIRACVLA APOSTOLOR VM ATQVE RELIQVIAE SANCTOR VM

GREGORIVS CONSTANTINAE AVGVSTAE
Serenitas uestrae pietatis religionis srudio et sanctitaris amore

conspicua, propter eam quae in honore sancti Pauli apostoli in
palacio aedificarur ecdesiam, caput eiusdem sancti Pauli, aut aliud
quid de corpore ipsius, suis ad se iussionibus a me praecepit debere
transmitti. Et dum illa mihi desiderarem imperari de quibus
facillimam oboedientiam exhibens, uestram erga me amplius
potuissem grariam prouocare, maior me maesritia tenuit, quod illa
10 praecipitis quae facere nec possum nec audeo. Nam corpora
sancrorum Petri et Pauli apostolorum tantis in ecdesiis suis coru-
scant miraculis atque terroribus, ut neque ad orandum sine magno
illic timore possit accedi. Denique dum beatae recordationis deces-
sor meus, quia argentum quod supra sacrarissimum corpus sancti
1 s Petri apostoli erat, longe tamen ah eodem corpore fere quindecim
pedibus mutare uoluit, signum ei non parui terroris apparuit. Sed
et ego aliquid similiter ad sacrarissimum corpus sancti Pauli
apostoli meliorare uolui, et quia necesse erat ut iuxta sepulchrum
eiusmodi effodiri altius debuisset, praeposirus loci ipsius ossa
20 aliqua non quidem eidem sepulchro coniuncta repperit. Quae
quoniam leuare praesumpsit atque in alio loco transponere, appa-
rentibus quibusdam tristibus signis, subita morte defunaus est.
Praeter haec autem sanctae memoriae decessor meus ídem ad
11 compendium r1 R1', compendio R1 r2, compendia r2'

IV,Jo. Codd. R1 J r1 2: Indict. XII-XV cap. Jº· &id. M et MG: IV,Jo.
1 argumentum quod in R1 r2 ad epistulam praecedentem additur in R1
era1um, in r2 rubro deletum est 3 piecas r2, corr. 4 honorem r 5
ecclesia r aliud om. R 6 quid] aliquid RJ' praec1ptt r 7 illa]
superscr. uos RJ desiderare rr imperare RJ 11 et om. r2, corr. Pauli
in Paulique 12 ad adorandum R1 16 paruum R 17 et om. R 19
effodire corr. in effodere r2 23 idem (= item) R r, icidem r2'

REGISTRVMIV, 30 2 49
corpus sancti Laurentii manyris quaedam meliorare desiderans,
2 5 dum nescitur ubi corpus esset uenerabile collocatum, effoditur
exquirendo. Subito sepulchrum ipsius ignoranter apertum est, et
hi qui praesentes erant atque laborabant monachi et mansionarii,
quia corpus eiusdem martyris uiderunt, quod quidem minime
tangere praesumpserunt, omnes intra decem dies defuncri sunt, ita
30 ut nullus uitae superesse potuisset, qui semiustum corpus illius
uiderat.
Cognoscat autem tranquillissima domina quia Romanis consue-
tudo non est, quando sanctorum reliquias dant, ut quicquam
tangere praesumant de corpore. Sed tantummodo in buxide bran-
3s deum mittitur atque ad sacratissima corpora sanctorum ponitur.
Quod leuatum in ecdesia quae est dedicanda debita rum uenera-
tione reconditur, et tantae per hoc ibidem uirtutes fiunt, acsi illic
specialiter eorum corpora deferantur. V nde contigit ut beatae
recordationis Leonis papae tempore, sicut a maioribus tradirur,
40 dum quidam Graeci de talibus reliquiis dubitarent, praedicrus
pontifex hoc ipsum brandeum allatis forficibus incidit, et ex ipsa
incisione sanguis effiuxit. In Romanis namque uel totius Occiden-
tis partibus omnino intolerabile est atque sacrilegum, si sanaorum
corpora tangere quisquam fortasse uoluerit. Quod si praesump-
4s serie,certum est quia haec ternecitas impunita nullomodo remane-
bit. Pro qua re de Graecorum consuetudine, qui ossa leuare
sanaorum se asserunt, uehementer miramur et uix aedimus.
Nam quidam Graeci monachi hic ante biennium uenientes,
nocturno silencio iuxta ecdesiam sancri Pauli corpora mortuorum
so in campo iacentia effodiebant, atque eorum ossa recondebant,
seruantes sibi dum recederent. Qui rum tenti et cur hoc facerent
diligenter fuissent discussi, confessi sunt quod illa ossa ad Graecias
essent tamquam sanctorum reliquias portaturi. Ex quorum
exemplo, sicut praediaum est, maior nobis dubietas nata est,
ss utrum uerum sit quod leuari ueraciter ossa sanaorum dicuntur.
De corporibus uero beatoflll!l apostolorum quid ego dicturus
25 et ante effoditur superscr.r2, ante subico add. r1 27 laborant r2,

corr. 28 quia R1 r1, qui ad RJ r2, quia et r2' 28/29 uiderunt-tangere
om. RJ 29 praesumpserunt R1 r, semper erant (in marg. al. presumpserunt
accedere) RJ 30 sanctum (scm.) iustum r2, semiuscum in ras. R1, sanccum
ustum r1, sanctum inustum RJ 33 quando] qua de r2, corr. 34/35
brandeum] superscr. uel pannus lineus RJ 39 papae R1 r, praediai
RJ 40 de Grecis R1 41 blandeum r2, corr. 43 intelerabile r2,
corr. 47 credimus] ore dicimus RJ, superscr.uel credimus 49 sanai RJ
,., beati R1 50 ossa om. R1 51 sibi] ibi RJ, corr. ad tenti add. essent
in ras. R1 el superscr. et cur 52 diligenti fuissent cura R ossa om.
R1 56 uero] uel pro r2, corr. uero beatorum] uel probatorum RJ, corr.

REGISTRVM IV, 30
sum, dum constet quia eo tempore quo passi sunt ex Oriente
fideles uenerunt, qui eorum corpora sicut ciuium suorum repete-
rent ? Quae ducta usque ad serundum urbis milliarium, in loco
60 qui dicitur Catacumbas collocata sunt. Sed dum ea exinde leuare
omnis eorum multitudo conueniens niteretur, ita eos uis toniaui
atque fulguris nimio metu terruit ac dispersit, ut talla denuo
nullatenus temptare praesumerent. Tune autem exeuntes Romani
eorum corpora, qui hoc ex Domini pietate meruerunt, leuauerunt,
65 et in locis qui bus nunc sunt condita posuerunt.
Quis ergo, serenissima domina, tam temerarius ~it exsistere,
ut haec sciens eorum corpora non dico tangere, sed uel aliquatenus
praesumat inspicere ? Dum igitur talla mihi a uobis praecepta
sunt, de quibus parere nullatenus potuissem, quantum inuenio,
70 non uestrum est. Sedquidam homines contra me pietatem uesttam
excitare uoluerunt, ut mihi, quod absit, uoluntatis uesttae gratiam
subtraherent, et propterea quaesiuerunt capitulum, de quo uobis
quasi inoboediens inuenirer. Sedin omnipotente Domino confido
quia nullomodo benignissimae uoluntari subripitur, et sanaorum
75 aposcolorum uirtutem, quos toto corde et mente diligitis, non ex
corporali praesenria sed ex protecrione semper habebitis.
Sudarium uero, quod similiter transmitti iussisris, cum corpore
eius est. Quod ita tangi non potest, sicut nec ad corpus illius
accedi. Sed quia serenissimae dominae tam religiosum desiderium
80 esse uacuum non debet, de catenis, quas ipse sanctus Paulus
apostolus in collo et in manibus gestauit, ex quibus multa miracula
in populo demonstrantur, panem uobis aliquam transmittere
festinabo, si tamen hanc tollere limando praeualuero. Quia dum
frequencer ex catenis eisdem multi ueniunt et benedictionem
85 pecunt, ut parum quid ex limatura accipiant, assistit sacerdos cum
lima, et aliquibus petenribus ita concite aliquid de catenis ipsis
excuritur, ut mora milla sit. Quibusdam uero petenribus diu per
catenas ipsas lima ducitur, et tamen ut aliquid exinde exeat non
obtinerur.
60 qui R r r, que r 2 Catacumbas R, Catacymbas r 61 conueniens

multicudo rr 62 nimio] mínimo Rr, corr. 71 ut add. in marg. r2,
superscr.Rr uoluncati r2, corr. 12 quaesiuerunt del. Rr 83 dum RJ
r, cum Rr 84 eiusdem Rr

MENSE IVLIO INDICTIONE XII
IV, 31
Anthemio, rectori patrimonii Campani, praecipit ut tribus Judaeis
conuersis subsidium det.
¡94, Jul.
Eis quos de Iudaica perdirione Redemptor noster ad se dignatur

conuertere rationabili nos oportet moderatione concurrere, ne
uiccus, quod absit, inopiam patiantur. Ideoque huius tibi praecepri
s auaoritate mandamus quatenus filiis Iustae Exhebraeis, id ese
Iulianae, Redempto et Fortunae, a tercia decima succedenri indic-
tione annis singulis solidos eis dare non differas, quos tuis noueris
modis omnibus rationibus imputandos.
IV, 32
Pantaleonem, praefectum praetorio Africae, adhortatur ut Donatistas
comprimat utque quam primum Paulum episcopum mittat.
¡94, Jul.
GREGORIVS PANTALEONI PRAEFECTO PRAETORIO .AfRICAE
Haereticorum nefandissimam prauitatem qualiter lex persequa-

tur instantius, excellentiae uestrae non habetur incognitum. Hi
ergo quos et fidei nostrae integritas et legum damnat districtio
mundananun, non leue peccatum est si uesttis inueniant tempori-
bus licentiam reserpendi. In illis igitur panibus quantum didici-
Mense lulio (lun. codd.) indictione XII R1 r1 2 ind. XIII R1

IV,p. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. JI· &Jd. M: IV,JJ; MG:
IV,p.
4 ideoque] ideo rr, corr. tibi huius r 617 a tertiae decimae
succedentis indiaionis rr 7 annos (annuos r2') singulos r eis om. r de
n11meroomissocf. S111d.119
IV,32. Codd. R1 rr 2 .· Indict. XII-XV cap. 32. &Id. M: IV,34; MG:
IV,J2.
1 praefecto praetorio] ppo. r, epo. R1 Africae] cerice R1 3
excellentiae uestrae r, ecclesia uestra R1 habetur] habet R1, co". 617
didicimus] dicimus r1, corr.

REGISTRVM IV, 32-33
mus ita Donatistarum creuit audacia, ut non solum de suis
ecclesiis, auctoritate pestifera, eiciant catholicae fidei sacerdotes,
sed et hos quos uera confessione aqua regenerationis abluerat
10 rebaptizare non metuant. Valdeque miramur, si tamen ita est, ut,
uobis illic positis, huiuscemodi liceat hominibus prauis excedere.
Primum siquidem quale de uobis hominibus iudicium relinquatis
attendite, si hi qui aliorum temporibus iusta racione compressi
sunt, uobis administrantibus uiam sui excessus inueniant. Deinde
15 perditorum animas Deum noscrum de manu uestra scitote require-
re, si tantum nefas, in quantum possibilitas exigit, emendare
neglegitis. Hoc enim excellentia uestra non amare suscipiat. Nam
quia uos ut filios proprios diligimus, propterea haec quae pro
uobis esse non ambigimus indicamus.
20 Paulum uero fracrem et coepiscopum noscrum ad nos sub omni
festinatione dirigite, nec cuiquam impediendi eum aliqua excusa-
tione detur occasio, ut ueritatem plenius agnoscentes, qualiter
tanti facinoris ultio debeat prouenire, Deo adiuuante, rationabili
possimus cractatu disponere.
IV, 33
Theodelindam,Langobardorumreginam, admonet ne se a communione
Constantii,episcopiMediolanensis,separet,quippequi catholicar11m
quat-
tuorsynodorummaximequeChalcedonensis fidem amplectatur.Eademepistu-
la bis in registrumrelata est; cf V, 52.
194, lul.
GREGORIVS THEODELINDAE REGINAE lANGOBARDORVM
Quorundam ad nos relacione peruenit ab aliquibus episcopis

gloriam uescram usque ad hoc scandalum contra sanctam ecdesiam
fuisse perduaam, ut sese a catholicae unanimitatis communione
suspenderet. Quod quantum uos pure diligimus, tantum de uobis
fortius dolemus, quia uos imperitis stultisque hominibus creditis,
qui non solum ea quae loquuntur nesciunt sed uix ea percipere
quae audierint possunt. Qui dum neque legunt, neque legentibus
16 exigir] exiit r2, corr. 17 neglegeris R1 21 nec r2, ne Rr rI eam

R1 22 cognoscentes R1
IV,JJ. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. JJ· Edd. M: IV,38; MG:
IV,JJ.
1 Theodelinda regina R1 3 hoc] haec r, corr.r2, huc R1 4 catholica
r 8 neque quae legunt inrelligunt r2·

REGISTRVM IV, 33
credunt, in ipso errore manene, quem sibi de nobis ipsi fecerunt.
10 Nos enim ueneramur sanctas quattuor synodos: Nicenam, in
qua Arrius, Constantinopolitanam, in qua Macedonius, Ephesi-
nam primam, in qua Nestorius atque Dioscorus, Chalcedonensem,
in qua Eucychesdamnatus est, profitentes quia quisquis aliter sapit
quam hae quattuor synodi a fide ueritatis alienus ese. Damnamus
1 s autem quoscumque damnant et quoscumque absoluunc absolui-
mus, sub anathemacis interposicione ferientes eum, qui earundem

quattuor synodorum, maxime autem Chalcedonensis, de quibus
dubietas impericis hominibus nata est, fidei addere uel adimere
praesumit.
20 Cum icaque haec ex apena mea professione cognoscieis,dignum
ese ut de ecdesia beati Petri aposcolorum principis nullum ulterius
scrupulum dubietatis habeatis. Sed in uera fide persisciceet uicam
uescram in petra ecdesiae, id ese in confessione beati Petri aposeo-
lorum principis solidare, ne toe uescrae lacrimae tantaque bona
2 s opera pereant, si a fide uera inueniuntur aliena. Sicut enim rami
sine uirtute radicis arefiunt, ita opera quamlibec bona uideancur

milla sunt, si a solidicace fidei disiunguntur. Decec ergo gloriam
uestram ad reuerentissimum fratrem et coepiscopum meum
Constantium, ruius et fides et uiea olim mihi bene est approbata,
30 sub omni celeritate transmittere, eique direcris episculis indicare
ordinationem eius quam benigne susceperitis, et quia ah eius
ecdesiae communione in nullo separamini, ut sicut uere de bona
ac fideli filia communi exsultatione gratulemur. In hoc autem uos
ac uestra opera Deo placere cognoscite, si priusquam eius examen
3 s ueniat, sacerdotum illius iudicio comprobencur.
11/12 Ephesenam ,. 13 Eutices R1 17/18 de quibus dubietas R1,

de qua quibusdam,. 18 dubietas ante nata est add. r2', po1tnata est add.
occasio rr' addere om. Rr 20 haec om. R1 r2 22 et R1, in r, 'º"·
r2 22/23 uita uestra rr 23 petram r2, corr. 24 principis om. ,. 25
uera] uestra ,., 26 bona om. rr 30 transmittere] transmittite r2,
'°"· '°"·
31 suscipiatis r r, suscipetis in suscipitis r 2

REGISTRVM IV, 34
IV, 34
Leoni, episcopoCatanensi mandat 111Honorata, Specio.ris11bdiaconi
uidua, inique in monasteri11m re/egata, sec11ndomanto restit11at11r.
D,
cetero non nisi eossubdiaconosconstituat q11ia s11is11xorib11s
abstineanl.
,,,, 111/.
GREGORIVS LEONI EPICSOPO ÜTENENSI
Multorum relacione comperimus hanc apud uos olim consuetu-

dinem tenuisse, ut subdiacones suis licite miscerentur coniugihus.
Quod ne denuo quisquam praesumeret a Seruo-dei sedis nostrae
diacone ex auctoritate nostri est decessoris istomodo prohihitwn,
ut eodem tempore hi qui iam uxorihus fuerant copulati unum e
duobus eligerent, id est aut a suis uxorihus abstinerent, aut cene
ministrare nulla racione praesumerent. Et quantwn dicitur, Spe-
ciosus tune subdiaconus hac pro re ah administracionis se suspendit
10 officio et usque in obitus sui tempore notarii quidem gessit
officium et a ministerio, quod subdiaconus oportuerat exhibere,
cessauit. Post cuius obirum, quia reliaa eius Honorata marito est
sociata, a tua eam fraternitate in monasterio cognouimus deputa-
tam. Ideoque si ut fenur eius se maritus ah administracione
15 suspendic, anee diaae mulieri non debet officere, quod ad secun-
dam coniugii copulacionem migrauit, praesertim si non tali mente
suhdiaconi iuncta est, ut a camis uoluptatihus ahstineret. Si ergo
ita se ueritatem quemadmodum edocti sumus habere cognoscis,
praedictam te mulierem de monasterio per omnia conuenit relaxa-
20 re, ut ad suum maritum sine aliqua possit formidine remeare.
De cerero uero fratemitas tua sit omnino sollicita, et quos ad
hoc eam officium contigerit promouere, hoc quam maxime
diligenter inspiciat, ne, si uxores habent, miscendi se aun eis
licencia poriantur. Sed ad similitudinem apostolicae sedis eos
2 5 cuneta ohseruare sua nihilominus disaictione constituat.
IV,34. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 34. Edd. M: IV,36; MG:

IV,J.1.
1 Catheniensi R1, Catinensi r2' 2 apud om. rI 8/9 Speciosum tune
subdiaconum rr 9 pro hac re r2 se om. rr 10 tempora Rr' notarii]
not. Rr 11 subdiaconos r2c, subdiaconum rI 12 cessauit ex cessabit corr.
Rr quia] qui rI 17 subdiacono n' uoluntatibus r2 21 et] ut
r1 22 eam om. R1 rr promere rr, promoueri Rr 25 constituit ,.,

REG ISTRVM IV, 35
IV, 3S
Victorem et Co/umbum, episcoposNumidicos, adhortatur ut contra
Donatistasconci/iumconuocentet Paulum episcopumsibi mittant, cum quo
de hac re consi/ium capiat.
J 94, Jul.
GREGORIVS VICTORI ET COL VMBO EPISCOPO AFRICAE
Qualiter neglecrus inter initia morbus uires accipiat, ex nostris

necessitatibus, quisquis in hac sumus uita constituti probauimus.
Huic igitur nascenti si doctorum obstiterit prouisio medicorum,
scimus quidem quia ante solee cessare, quam noceat. Huius ergo
considerarionis ratio uehementer nos debet impeliere, ut anima-
rum morbis initiantibus tota festinemus possibilitate resistere, ne,
dum salubria adhibere medicamenta neglegimus, multorum uobis
uitam, quos Deo nostro contendimus lucrari, subripiant. Vnde
10 oponet ita nos caulas ouium, quibus nos custodes uidemur esse
praepositi, uigilanti sollicitudine praemunire, quatenus lupus insi-

dians undique pastores sibi repugnantes inueniat, et uiam ingre-
diendi in eis non habeat.
Comperimus siquidem Donatistarum stimulos in illis sic parri-
1 s bus gregem turbasse Dominicum, ac si nullius pastoris moderami-
ne regererur. Nuntiatumque nobis est, quod dicere sine graui

dolore non possumus, quoniam plurimi eorum uenenatis iam sint
dentibus laniati, denique ut sacerdotes catholicos prauissima de
suis ecdesiis temeritate depellerent, et multos insuper, quibus
10 salutem regenerationis aqua praebuerat, rebaptizantes prauitate
nefandissima necauisse. Quae res animos nostros ualde maestificat,

cur, uobis illic positis, damnatae praesumptioni tantum scelus
perpetrare licuerit.
Qua de re fraternitatem uestram scriptis currenribus adhona-
2. 5 mur ut, habito traaatu unitoque concilio, ita nascenri huic adhuc
morbo inhianter ac tota uinute debeatis obsistere, dummodo nec

uires ex negleau percipiat, nec in commisso uobis grege pestilen-
tiae damna concutiat. Nam si quolibet modo, quod non credimus,
IV,JJ• Codá.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. JJ• &id. M ti MG: IV,JJ·

1 episcopis r, cf 1,/J,I Africa R1 3 constituti uti r2 4 obstiterit]
obstineri ,.2, corr., obstet r1 5 quidem om. r1 6 considerationes r2,
corr. rat1on1SrI impeliere R1', implere R1 ,. 7 festinemus] festimus
,.2, corr. 8 uobis] nobis R1' 9 lucra r1, lucri ,.2 1O nos ante custodes
om.,. 11 praepositi om. rI, repositi r2 21 mestificant,. 25 munitoque
r2 consilio codd. 26 dummodo] dum del. R1 27 nobis ,.

REGISTRVM IV, 3 5-36
incipienci neglegiris iniquitati resistere, plwimos erroris sui gladio
30 uulnerabunt. Et est profecto grauissimum laqueo diabolicae frau-
dis irretiri permittere, quos prius possumus ne alligenrur eripere.
Melius est autem ne quisquam uulnererur obsistere, quam uulne-
rarus qualiter sanari possit exquirere. Hoc itaque considerantes,
sacrilegam prauitatem sedula oratione ac uirtute qua ualetis
3 s obruite, ut subsequens nuntius, Christi gracia suffragante, de
eorum nos ultione laetificet magis quam de excessu contristet.
Paulum praeterea fratrem et coepiscopum nostrum ad nos quo
potestis srudio omni sub festinatione dirigite, quatenus subtilius
ab eo causas tanti facinoris agnoscentes, huic nefandissimae pra-
40 uitati cum Creatoris nosrri solacio medicinam dignae possimus
correptionis imponere.
IV, 36
Maximiano, episcopoSyracusano,mandat ut Euplo, Eusanii episcopi
Agrigentinifilio, bonapaterna et maternaquae ei competantrestit11antur.
J9~, 111I.
GREGORIVS MAXIMIANO EPISCOPO
Euplus praesentium portitor Eusanium, Agrigentinaeciuitatis

episcopum, suum fuisse memorar genitorem, matrisquesuae res
apud eum plurimas indicar remansisse. Quem quoniam intesta-
tum inquit esse defunctum, ideoque et res sibi maternas petit
debere restitui et antedicti episcopi patris sui se permitti substan-
tiam adipisci. Qua de re fratemitati tuae huius praecepti serie
deputamus quatenus diligenter curet addiscere, et si quid apud
praedictam ecclesiam de rebus matris ipsius inueniri potuerit,
10 siquidem nihil est quod antedicto Euplo rationabiliter possit
obsistere, ei secundum suam faciat portionem restitui. Perinde et
de rebus paternis quas ante episcopatum noscitur habuisse, si eas
in iure ecdesiae suae quolibet modo non transtulit, ei, quantum
porrioni eius legaliter scit competere, ut sarisfieri possit immineat.
31 possumus r, possint R1 35 nuntium r, corr. r2

IV,36. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 36. Edd. M: IV,37; MG:
IV,36.
4 mansisse r 5 inquid del. et add. asseric R1 petiit Rr 6 permittit
r2' 8 cures R1 12 de om. R1 14 ponio r1, corr., ponionis R1 scit
R1, sic r

REGISTRVM IV, 36-37 2 57
1 ~ Nam omnino et contra rationem et contra nostrum probatur esse
propositum, si cui ea quae iuste competunt restituí ac satisfieri
denegemus. Ita ergo haec fratemitas tua implere festinet, ut super-
scripto porritori ad nos denuo ex hac re nulla remeandi necessitas
imponarur. Nam quod beatae recordationis decessor noster prae-
20 ceprum direxerat ut, lapso eo, res eius omnes ecdesiae remanerent,
hoc ideo eum credimus praecepisse, ne per eas adhuc amplius
deperiret. Nunc uero aequum esse pensamus ut filium patris culpa
non ingrauet. Sed fratemitatis tuae dispensatione quicquid ei
legaliter potest competere consequatur.
IV, 37
Con1tantium,archiepúcopumMediolanemem,adhortatur ut Brixien1i-
hu1, qui iuramentum de trihuJ capitu/i1 non damnatis postula11erint,se
nihil de fide synodi Cha/cedonen.siJ
imminuere1uh anathematis interposi-
tionescrihat. De IohanneRauennati in missisnominando,de epiJtuliJ(IV,
4 et IV, 33) ad Theodelindamreginamdandi1, de Vrsicino,de Fortunato,
de scriptis ad Dynamium transmittendis.
! 94, Jul.
Scriptis sanctitacis uestrae percursis, in graui uos maerore esse

cognouimus, maxime propter episcopos et ciues Brixiae, qui uobis
mandant ut eis epistulam transmittatis, in qua iurare debeatis uos
tria capitula minime damnasse. Quod si decessor fraternitaris
uestrae Laurentius non fecit, a uobis quaeri non debet. Si autem
fecit, cum uniuersali ecdesia non fuit et cautionis suae iuramenta
transcendit. Sed quia eundem uirum sua credimus sacramenta
seruasse atque in unitate ecdesiae catholicae permansisse, dubium
10 non est quod nulli episcoporum suorum iurauerit se tria capitula
minime damnasse. Ex qua re colligat sanctitas uestra quia cogi non
debet ad hoc, quod a decessore eius factum nullomodo est. Sed
ne hi qui uobis ista scripserunt scandalizari uideantur, transmittite
eis epistulam, in qua sub anathematis interpositione fateamini
17/18 superscripto r, sso. R1 19 quod de r1

IV,J7, Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. Jl· Edd. M: IV,J9; MG:
IV,37.
2 percursis r, discussis R1 1 aut anlt cum 1uper1cr.Rr et in aut co".
Rr 13 ista r, ita R1 conscripserunt rr 14 anathezacis R1

REGISTRVM IV, 37
15 neque uos aliquid de fide Chakedonensis synodi imminuere,
neque eos qui imminuunt recipere, et quoscumque damnauit
damnare, et quoscumque absoluit absoluere. Vnde aedo eis posse
celerrime satisfieri.
Quod autem scripsistis quia scandalizantur plurimi eorum,
20 quia fratrem et coepiscopum nostrum Iohannem Rauennatis ecde-
siae inter missarum sollemnia nominetis, requirenda uobis consue-
rudo antiqua est. Et si consuetudo fuit, modo ab stultis hominibus
reprehendenda non est. Si uero consuecudo non fuit, fieri non
deber, unde quibusdam scandalum moueri possit. Tamen sollicite
2 s requirere srudui si isdem Iohannes frater et coepiscopus noster uos
ad aleare nominet, quod minime dicunt fieri. Et si ille uestri
nominis memoriam non facit, quae necessitas cogit ignoro, ut uos
illius faciatis. Quod quidem si sine aliquorum scandalo fieri potest,
uos tale aliquid facere ualde laudabile est, quia caritatem quam
3o erga fratres uestros habeatis ostenditis.
Quod autem scripsistis quia episrulam meam reginae Theode-
lindae transmittere minime uohiistis, pro eo quod in ea quinta
synodus nominabarur, si eam exinde scandalizari posse aedidistis,
reae factum est ut minime transmitteretis. Vnde nunc ita facimus
3s sicut uobis placuit, ut quattuor solummodo synodos laudaremus.
De illa camen synodo, quae in Constantinopoli postmodum facta
est, quae a multis quinta nominatur, scire uos uolo quia nihil
contra quattuor sanaissimas synodos constiruerit uel senserit,
quippe quia in ea de personis tantwnmodo, non autem de fide
40 aliquid gesrum ese, et de eis personis de quibus in Chalcedonensi
concilio nihil continecur. Sed post expressos canones faaa conten-
tio et extrema actio de personis uenrilata est. Nos tamen sicut
uoluistis ita fecimus, ut eiusdem synodi nullam memoriam facere-
mus.. Sed et. de . episcopis quae scripsistis praediaae filiae nostrae
4 s regmae scr1ps1mus.
Vrsicinum, qui uobis scripsit aliqua contra lohannem fratrem
et coepiscopum noscrum, uos pee epistulas uestras et dukedine et
racione ab intentione sua compescere debetis.
De Fortunato aucem fraternitatem uestram esse sollicitam uolu-
so mus, ne uobis a malis hominibus in aliquo subripiatur. Nam
audio eum cum decessore uestro Laurentio ad mensam ecdesiae
per annos plurimos nuncusque comedisse, inter nobiles consedisse
15 de fide om. R1 16/17 et quoscumque damnauit damnare in marg.

add. R1 21 nominacis r2' 25 studui] stude Rr, corr. uos in eos corr.
R1 28 aliquarum r2, corr. 33 posse om. R1 35 laudaremur ,. 36
illo rr in om. Rr Constantinopolim r2 40 eis Rr, his r 42 sicut]
si quod ,.2, corr. 51 ecclesiae R1 r2, eandem r 1

REGISTRVM IV, 37-38
et subscripsisse eoque quondam fratre nostro sciente in numeris
militasse. Et post tot annos modo uidetur fratemitati uestrae ut
ss de status sui condicione pulsetur. Quod mihi omnino incongruum
uiderur. Et ideo uobis hoc per ipsum, sed secreto mandaui. Tamen
si quid est rarionabile quod ei possit opponi, in nostro debet
iudicio uentilari.
Ad filium uero nostrum domnum Dynamium, si omnipotenri
60 Deo placuerit, per hominem nostrum scripta transmittimus.
IV, 38
Marce/lo scolasticopro Maximo Salonitano petenti respondetse il/i
ueniam dare non posse.
19/, 111/.
GREGORIVS MAllCELLO SCOLASTICO
Gloriae uestrae caritas sic in nostro corde semper inuigilat, ut

nihil sibi corporis defendat absentia. N am quamuis a camalibus
oculis longe est, tamen aspectibus numquam deest. Frequenter
s enim nos uoluntas ad saibendum desideranter impellit, sed occu-
pario non permittit. Dum ergo nobilitaris uestrae pericia non
ignoret, quanris sit locus noster occuparionibus inuolutus, quod ab
saibendi interdum cessamus officio, non uoluntaris sed necessitaris
esse consideret. Gloria autem uestta quod tardius nos sua requirit
10 epistula, qua possit excusatione defendere non uidemus. In hoc
igitur sola me debui tacitumitate defendere, sed feruor caritaris

linguam meam non pertulit habere silentium.
Salutantes itaque cum omni affecru atque dulcedine, indicamus
nos grauiter contristatos, quod illa a nobis uoluisris expetere, in
1 s quibus dum uoluntatem uestram perficere quia obsistit ratio non
ualemus, contristare uos quod nolumus uideamur. N am hoc nos
sine correctione relinquere ecclesiastica non sinit aliquomodo
53 eoque quod fratre r2, eoque confratre Rr, eoquaque fratre rr, eo quoque
fratre 11', eoque quondam fratre Ewald 56 secrete rr mandab. Rr 59
Dinamium Rr, Dunamium rr 60 transmittcmus rr
IV,JI. Codd.Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. JI. &id. M: IV,40; MG:
IV,J8.
9 gloriam autem uestram Rr . nos] non Rr ,2, corr.,in rr 11 debuit
r, corr.,2 fcruoris (corr.;,, fcruor) caritatis ,2, fcruoris caricas R1 13
itaque] sMperscr.
uos ,.2 15 ratio Rr, gratia ,. 17 correptione ,., , corr.

REGISTRVM IV, 38-39
disciplina. Nec uos pro talibus decet petere, ne non rectitudini sed
indisciplinationi, quod absit, uideamini consentire. Causa eiusdem
20 Maximi, pro quo nobis scribitis, quem si missarum sollemnia
celebrare praesumpserit, iam sacri corporis communione priuaui-
mus, matura quando oportuerit deliberatione sicut Deo nostro
placuerit iudicatur atque disponitur.
Oramus autem omnipotentem Dominum, ut et hic uos sua
2 5 propitiatione custodiat, et ad aetemae praemia uitae perducat.
MENSE AVGVSTO INDICTIONE XII
IV, 39
Hortonensibuspraecipit ut uisitatori oboediantet episcopumeliganl. Cf
11,33.
19/, Allg.
GREGORIVS CLERO ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI HORTONAE
Vestri antistitis obicum cognoscentes, curae nobis fuit destitutae

ecdesiae uisitationem fratri et coepiscopo nostro solemniter
delegare. Cui dedimus in mandatis ut nihil de redicu, omacu,
ministeriisque a quoquam usurpari patiacur. Cuius uos assiduis
adhortationibus conuenit oboedire. Hoc tamen scitote quia ei
[ordinandi] presbyteros ac diacones, si necesse fuerit et dignos ad
hoc officium inuenire poruerit, dedimus ordinandi licentiam,
quatenus in ecclesiastico obsequio • • • • • sacerdotem, qui et
10 a uenerandis canonibus milla discrepet r~tione, et tanto ministerio
dignus ualeat repperiri. Qui dum fuerit postulatus cum sollem-
19 causa uero eiusdem rr 20 pro qua R1 22 quando r, quam de eo

R1 23 disponarur R1 24 hic om. r1 25 uitae praemia R1
Mense Augusto indiaione XII R1 r 1 2 XIII codd., corr. r2
IV,39. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. J9· &id. M: IV,411;MG:
IV,39.
1 Honone. r, Hortono Rr 4 de nomineomissocf Stud. II 8 diligare
,., proueaionibus dericorum ante reditu add. r' secund11mform11-
lam onacu R1 5 cui r 6 quia ei] egi r2, quia ei ordinandi om. rI 7
et Rr r2, qui rI indignos r2, corr.,dignus r1 8 inueniri rI 9 lacunam
indica11iquam sicfere exp/endamputo : (non desint qui digne famulentur). Et
remoto screpitu uno eodemque consensu talem uobis praeficiendum expetite
sacerdotem e.q.s. Cf e. gr. IX, 82 9 sacerdotem r2, sacerdotes R1, sacerdos
exquiracur rI r2' et om. rI

REGISTRVMIV, 39-40
nitate decreti, omnium subscriptionibus roborati, et ws1tatoris
pagina prosequente, ad nos ueniat ordinandus. Prouisuri ante
omnia ne cuiuslibet uitae uel meriti laicam personam praesumatis
1 s eligere. Et non solum ille ad episcoparus apicem nulla racione
proueherur, uerum etiam uos nullis intercessionibus ueniam pro-

mereri posse cognoscite. Sed omnes quos ex uobis de laica persona
aspirasse constiterit ab officio et a communione alienos faciendos
proculdubio noueritis.
IV, 40
Valentino ahhati interdicit ne mulieresmonasteriumingrediantur neue
monachi eas sibi commatresfaciant.
¡94, Aug.
GREGORIVS VALENTINO ABBATI
Peruenit ad nos eo quod in monasterio ruo passim mulieres

ascendant, et quod adhuc ese grauius, monachos ruos mulieres sibi
commatres facere, et ex hoc incautam rum eis communionem
s habere. Ne ergo hac occasione humani generis inimicus sua eos,
quod absit, calliditate decipiat, ideoque huius te praecepti serie
commonemus ut neque mulieres in monasterio ruo deinceps quali-
bet excusarione permittas ascendere, neque monachos ruos sibi
commatres facere. Nam si hoc denuo ad aures nostras quocumque
10 modo peruenerit, sic te seuerissimae noueris ultioni subdendum,
ut emendationis ruae qualitate ceteri sine dubio corrigantur.
12 roborarum r1 14 ne] nec r2 15 ad R1 r1, de r2 apice

r2' 16 ueniam om. Rr 18 aspirare R1, corr. a om. Rr
IV,40. Codd. Rr rr 2 : Indict. XII-XV cap. 1º· &Id. M: IV,42 ; MG:
IV,40.
1 Valentino r, Venantio R1 8 coscendere R1 10 seuerissima
rr ultione r, corr. r2

IV, 41
Bonifatium, uirum magnificum in Africa ui11entem,cum sociisd11bita-
tioniJ Romam uenire i11bet,111eis fidem s11amexponal.
Jj/, AMg.
GREGORIVS BONIFATIO VIRO MAGNIFICO .AfRICAE
Si ita ut audieram magnirudo uestra intentione sollicita de

animae suae uita cogitaret, nequaquam mihi de fide sua per
episrulas sed per semetipsam potuit respondere. Nam quod in
excusatione molestia corporalis adducirur, exspeaato saluris tem-
pore, laborem summopere potuistis pro commodo aeternae salutis
assumere, ut et uos de nostra racione et nos de uestra aedulitate
gauderemus. Ea etenim quae in meis saipsi epistulis replicanda
nunc non sunt, neque alia ratiocinarione monstranda, quia apud
10 nolentis animum, quamuis sit euidens ratio, haec ipsa obstaculum
esse solent. Sed per uos uenite, beati Petri apostolorum principis
liminibus praesentate, et cunaa quae saipsi nisi ex lectione
monstrauero, rum qua uultis disputatione recedite. Honor tamen
ut, dum uitae sparium superest, ah eiusdem beati Petri ecdesia,
1 s cui daues caelestis regni commissae sunt et ligandi ac soluendi
potestas attributa, uestra anima non inueniarur diuisa, ne, si hic
beneficium eius despicitur, illic uitae aditum claudat.
Hi autem qui dubitationis uestrae participes sunt, si ad me
uenire uoluerint, nullam in me quasi ex potestate prodeuntem
zo uiolentiam pertirnescant. Nam nos, licet in omnibus causis, in bis
praecipue quae Dei sunt racione magis stringere homines quam
potestate festinamus.
IV,41. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 41. &id. M : IV,4 J ; MG:

IV,41.
1 Bonifacio ,. uiro magnifico] u.m. ,odd. Africa Rr, Afric. ,. 4
pocuic R1 r2, poscerec ,., 5 excusacionem Rr expectatio rr 6 poteris
Rr 1 noscra r, uestra Rr credulitate) crudelitate r2, ,orr. 8 gaudere
possimus Rr' in om. ,. 9 aliar, aliqua Rr 11 solee rr 12 uos ant,
praesencace add. Rr ', cf Synt. Forsch. 18J 16 non om. Rr nam si
,., 19 prodeunce Rr

llEGISTRVM IV, 42-43
IV, 42
Maximiano, epi1copoSyracu1ano,mandat ut Bacaudae epi1copiFor-
mien.si.sclericoJin Sicilia promotoJremittat.
J 94, A.JJg.
GREGORIVS MAxIMIANO EPISCOPO SYRACVSANO
Indicauit nobis Bacauda frater et coepiscopus noster quosdam

de clero suo in Siciliae partibus ad sacros ordines peruenisse. Qui
quoniam neque presbyterum neque diacones se habere commemo-
s rat, eos ad se peciit debere transmitti. Proinde fraternitas rua
ubicumque illos, !atore praesentium indicante, reppererit, huc eos
sine dilarione transmittat, quatenus et illi in ecdesia, in qua olim
militati sunt, reuocenrur, et ante dictus episcopus optatum de eis
possit habere solacium.
IV, 43
Fantino defen1oriper notarium eiu1 1exaginta 10/ido1tran.rmittit, ut
Cosmae Syri creditorihus,quihu1 solidos centum quinquaginta deheat,
satisfaciat. Filium eius quem teneant liherareiuhet.
194, Aug.
GREGORIVS FANTINO DEFENSOR!
Lator praesentium Cosmas Syrus in negocio quocl agebat debi-

tum se contraxisse perhibuit, quocl ex multis a1iiset lacrimiseius
attestantibus uerum esse credimus. Et quia centum quinquaginta
solidos debebat, uolui ut aeditores illius aun eo aliquid pacisce-
rentur, quoniam et lex habet ut horno liber pro debito nullatenus
teneatur, si res defuerint quae possint eidem debito addici. Credi-
IV,42. Codd. Rr rr 2 : Indict. XII-XV cap. 42. &id. M : IV,44; MG:

IV,42.
4 diaconem Rr S transmittere Rr 6 lacorem Rr 7 in qua R1,
quam r 8 ante clictos episcopos ,.2, corr. eis r, bis Rr
IV,4J. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 4J· &Jd. M: IV,41; MG:
IV,4J.
3 ex r, et Rr 5 uoluit Rr 7 eiusdem r1

REGISTRVM IV, 43-44
cores ergo suos, uc asseric, ad octoginca solidos consentire possibile
ese. Sed quia mulcum ese uc a nil habence homine octoginta solidos
10 pecanc, sexaginca cibi solidos per notarium ruum transmisimus, ut
tu cum eisdem creditoribus subtiliter loquaris, rationem reddas,
quia filium eius quem tenere dicuntur secundum leges tenere non
possunc. Et si pocest fieri, aliquid minus quam nos dedimus
condescendanc. Et quicquid de eisdem LX solidis remanserit, ipsi
1~ trade, uc cum filio suo exinde uiuere ualeat. Si autem nil remanet,
uel ad eandem summam eius debirum incide, ut possit sibi libere
poscmodum laborare. Hoc tamen sollerter age ut, acceptis solidis,
ei plenariam munitionem scripto faciant.
IV, 44
Rusticianam patriciam reprehendit, quod ad montem Sinai proftcta,
ce/eriter Constantinopo/im redierit. Fi/ios fi/iasque eius sa/utat. Nutrici
suae omnia bona exoptat.
194, Aug.
GREGORIVS RVSTICIANAE PATR.ICIAE
Excellentiae uestrae scripta suscipiens libenter agnoui qualiter

ad montem Sina perrexerit. Sed mihi credite, ego quoque uoluis-
sem uobiscum ire sed uobiscum minime redire. Quamuis ualde
mihi sit difficile credere quia ad sancta loca fuistis, patres multos
uidistis. Nam credo si uidissetis, tam celeriter redire ad Constanti-
nopolitanam urbem minime poteratis. At postquam talis ciuitatis
amor de corde uestro nullomodo recessit, suspicor quia excellentia
uestra sancta quae corporaliter uidit ex corde minime attendit. Sed
10 omnipotens Deus mentem uestram gracia suae pietatis illustret,
donet uobis sapere, et temporalia omnia quam sint fugitiua
pensare. Quia dum haec loquimur, et tempus rurrit et iudex
9 nihil rI 10 transmitcimus rI 11 loqualis r2, corr.et add. et 13

aliquid r, aliud R1 nos om. R1 14 de r, ex R1 solidos R1, corr. 15
remanerec R1, corr. 16 incideric r1 18 plenarium rI, corr.
IV,44. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 44. &id. M: IV,46 ; MG:
IV,44.
1 pacriae rI post titulum una linea erasa e11 R1 3 perrexi e r1 7
calius r, tal is r2' 12 loquicur r 1

REGISTRVMIV, 44
superuenit, et mundum quem sponte nolumus ecce iam prope est
ut relinquamus inuiti.
1s Domnum Appionem et domnam Eusebiam eorumque filias
mea peto. uice salutari. Domnam uero illam nutricem meam,
quam mihi per lineras commendatis, omnino diligo et grauari in
millo uolo. Sed tantis angustiis premimur, ut ab angariis arque
oneribus hoc iam tempore nec nosmetipsos excusaremus.
13 uolumus Rr 15 dominum Rr 16 domnam r2'", dominam r1,

domum Rr r2 19 excusaremus] Explicit add. r

LIBER V
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE XIII
V, 1
lohanni, archiepiJcopo prae-

Rauennati, mandat ne clericoJmona.rterii.r
poni permittat.
191, Sept.
Peruenit ad me quod in ecclesia fratemitatis tuae aliqua loca

dudum ·monasteriis consecrata nunc habitacula clericorum aut
etiam laicorum faaa sint, dumque hi qui sunt in ecclesias fingunt
se religiose uiuere, monasteriis praeponi appetunt, et per eorum
uitam monasteria desauunrur. Nemo etenim potest et ecclesiasti-
cis obsequiis deseruire et in monachica regula ordinate persistere,
ut ipse districtionem monasterii teneat, qui cotidie in obsequio
ecclesiastico cogitur permanece. Proinde fratemitas rua hoc, quo-
10 libet in loco facrum est, emendare festinet; quia ego nullomoclo
patior loca sacra ut per clericorum ambitum desttuantur. Vos
itaque ita agite, ut mihi hac de re correaam causam sub celeritate
nuntietis.
Mense Septembrio (Sep. Rr, Septb. r) indictione XIII Rr rr 2 qui ante

In nomine Domini incipit regestrum (registro Rr, regestum r1 )
add11111:
domni Gregorii
V,r. Codd. Rr rr 2 : lndic1. XII-XV cap. ~J (lndicl. XIII cap. r ). Edd. M
et MG .· V,r.
1 Iohanne Rr Rauenna R1 3 habitacula Rr r2, habita rr 4
ecclesia Rr', ecclesiis rr 8 monasterio r2, corr. 9 manere R1

REGISTRVM V, 2
V, 2
Felici epiicopo et Cyriaco abbati mandat ut monasterium Agilitanum,

a Theodoiia conditum, disponant.
¡94, Sept.
GREGORIVS fELICI EPISCOPO ET CYRIACO ABBA TI
Querellam Theodosiae religiosae feminae subditae uobis satis

series relarionis explanar, in qua plura et non ad sacerdotalem
pertinencia mansuerudinem contra Ianuarium fratrem et coepiscer
1 pum nostrum capitula comprehensa relegimus, ita ut post funda-
tum a se seruorum Dei monasterium, omne quod ad auaritiam,
turbulentiam praeiudiciumque pertinet, tempore dicarur oratorii
ipsius sit dedicarionis exhibirum. Quamobrem, si ita ese ut ante-
fata eius suggesrione comperimus, et in hoc quicquam cognoscitis
10 indecentius fuisse commissum, hortamur ut Musicum, abbatem
monasterii Agilitani, remotis prius omnibus srudeatis praeiudiciis
( adhortari) ut in monachos suos, quos illic ordinare coeperat,
summopere uacare festinet, quatenus, ipso uenerabili loco decenri
regularique modo per uos Domino iuuante disposito, nec frequens
11 nos praediaae religiosae feminae de non impleris bonis desideriis
suis querella concuriat, nec cum uestrae detrimento sit animae, si
tam pium proposirum aliqua, uobis neglegentibus, quod non
credimus, dilatione torpescat.
V,2. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 46 (lndict. XIII cap. 2). Edd. M
el MG: V,2.
S religimus r1, legimus r2, corr. 6 auaritium r2, corr. 7 dicaturi
rr 8 sit del. Rr, cf Synt. Forsch. 26 2 8/9 antefacta rr, corr. 11
Agillitani Rr remouentes rr 12 ceperit Rr 13 uocare R1 ipsi r

REGISTRVM V, 3
V, 3
Dominici episcopi Carthaginiensis zelum laudat, quo haereticos coercet ;
improbat uero i/lam synodi Africanae sententiam qua, qui haereticorum
inue1tigationem neglexerint, 1ub1tantiarum dignitatumque priuatione
plectantur.
¡94, Sept.
GREGORIVS DOMINICO EPISCOPO
Veniens ad nos Prosper, praesencium lacor, responsalis uester,

post alios uescrae caricacisaffacus secundas nobis uescras epistulas
cum allegatione principalium iussionum ( synodique) apud uos
habicae carrulam porrexit. Quibus releccis, et de uestro gratulaci
sumus quem pascoralicer geritis zelo, et piissimos dominas occa-
sione religionis illatas uenalium personarum remouisse calumnias,
maxime aucem quia ita studuit fraternitas uestra Africanam incon-
cussam seruare prouinciam, ut nullatenus deuias haereticorum
1 o sectas cum feruore sacerdocali coercere neglegeret. De qui bus
etiam omnibus sopiendis, et antequam caritatis uestrae consulere-

mur apicibus, in tantum subtilius nos definisse meminimus, ut
nihil rursus de his uobis responderi necessarium credamus.
Quamquam ergo haec ita se habeant, et desideremus omnes
1 s haereticos a catholicis sacerdotibus uigore semper rationeque com-
pesci, tamen subcilicer intuences, omnino nos tetigit, ne per ea

quae apud uos gesta sunt aliorum conciliorum primatibus, quod
auertat Dominus, generetur scandalum. Sentencia namque a uobis
prolata ese in conclusione gestorum, in qua, dum pro inuestigandis
20 illos haereticis admonetis, subinrulistis eos qui neglegunt substantia-
rum dignitatumque priuatione plectendos. Opcimum est igitur,
frater carissime, ut in bis quae foris corrigenda sunt prius caritas
interna seruerur, et simus mente subiecci, quod maxime uescrae
grauitatis proprium iudicamus, eciam personis dignitate minori-
V,3. Codd. R1 r1 2: Jndict. XII-XV cap. 47 (lndict. XIII cap. 3). &id. M:
V,¡; MG: V,J·
2 prospere R1 3 affectus codd. secunda corr. in secundo R1, secuda
in secunda r2, secundam rI uestrae episcolae rI 4 synodique add.
Momm1en 5 habicam R1' chartulae ,.2" porrexerunc codd. 6 et om.
r2, 1uper1cr.R1 9 deuia R1' 10 sectas r, rectas corr. in recte R1 11/12
consoleremur R1 12 nos in ra1. R1, non r2 (super1cr.uel nos), nos om.
rI definisse] defuisse r1, corr. 13 respondere R 1, corr. credimus R 1
r2, corr. r2 18 que po1t namque del. Rr 19 illis R1' 22 frs. kmi. Rr

REGISTRVMV, 3-4
2 ~ bus. Tune enim totis coadunatis uiribus haereticorum commodius
obuiacis erroribus, cum secundum morem sacerdotii uesrn stu-
dueritis interius ecclesiascicamcustodire concordiam.
V, 4
Victori, epi1copo Panormitano, 1cribit ut Gregoriu1, monasterii Jancti
Theodori abba1 atque presbyter, diutinam paenitentiam Romae perpe1su1
re1tituatur, 1ed praepo1itu1 ei ab Vrbico detur ; Marcia 1anctimoniali1 in
monasterium 1ancti Martini reuocetur, Victoria Fantino defen1ori exami-
nanda tradatur ; Ana1ta1iu1 medicuJ mona1terium uirginum ingredi uete-
tur.
J 94, Sept.
GREGORIVS VICTORI EPISCOPO PANORMITANO
Lator praesentium Gregorius, abbas arque presbyter monasterii

sancti Theodori, nulla quidem ratio permittebat ut, post lapsum
cellae illius paene generalem, ultra ei praeesse debuisset. Qui enim
tot discipulos per suam neglegenriam ad infernum duxit, reliquis
numquam praeponi non debuit. Sed quia longa hic est apud nos
paenitentia affiictus, fraternitatem ruam necesse est eum in monas-
terio praedicto recipere locoque suo consriruere, ita tamen ut
Vrbicus monasterii mei praeposirus dare aliquem de seruis Dei
10 debeat, qui eius praeposirus fiat, ut quod iscius incuria neglegitur,
illius sollicirudine seruerur.

Praeterea de monasterio ancillarum Dei, quod est sancti Mar-
tini, Marciam sanctimonialem feminam in monasterio alio iniuste
audio fuisse migratam. Et Victoria, quae locum illius sequebarur,
1 s sicut audio, res monasterii dispersit, ut ad prioratus locum perrin-
gere et ipsa post abbatissam interim inueniri debuisset. Quam rem

fraternitas rua sub omni srudeat celeritate corrigere. Cuius enim
V,4. Codd.Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 48 (Indict. XJII cap. 4). &id. M:
V,6 ; MG: V,4.
1 Danormitano rr 2 latorem praesentium Gregorium abbatem arque
presbyterum Rr monasterio Rr, corr. 4 ulrro Rr r2, corr. Rr 6
numquam Rr rr, umquam r2 rr', cf Stud. 11 17¡ 7 in Rr' r2', de Rr
r 9/11 dare aliquem-seruetur suppl. Rr' 10 eius] est r2, superscr.uel
ei neglegicur Rr, neglegit r 12 de Rr, om. r2, ex rr 13 monasterium
aliud rr 14 migratam i.e. ductam Victoriam R1 15 monasterio Rr,
corr. 15/16 peningeret ex penineret corr. Rr 16 abbatissa rr

REGISTRVMV, 4-5
iam culpae sis intellegis, ut ego, tam longe positus, quae in ciuitate
tua aguntur agnoscam et, tot curis occupatus, quae fieri debeant
10 disponam. Praedictam itaque Marciam in monasterio suo loco suo
uolumus reuocari, Victoriam uero Fantino defensori nostro tradi,
quatenus ipse eam discutiens, cui quid de rebus monasterii dedit
inueniat. Quam discussam in monasterio alio dari uolumus nobis-
que per Fantinum subtiliter renuntiari, ut sciamus quid de ea
2 s debeat sentencia certiori constitui. Multa autem mala in eodem
monasterio per Anastasium medicum audio contigisse. Qui si

quando in monasterio uirginum siue ipso seu alio fuerit ingressus,
fraternitatem tuam culpa respiciet, quae gregem commissum tenet
et custodire dissimulat.
V, S
Venantio, epi1copoLunensi, mandat 111in Gorgonamin111/amprofectus
Saturninum expresbyterum,si post /apsumpresbyttrii ministeriumexpleue-
rit, excommunicet.
194, Sept.
Accedens ad Gorgonam insulam fraternitas uestra discutiat id

quod ad nos de Saturnino expresbytero est perlarum. Peruenit
namque ad nos quia, postquam pro crimine lapsus sui sacerdotii
ordine est deiectus, ad explendum presbyterii ministerium prae-
sumpsit accedere et omnipotenti Deo hostias immolare. Quod si
ita factum fratemitas uestra reppererit, eum sacri corporis et san-
guinis Dominici participatione priuarum in paenitentiam redigat,
ita ut usque ad diem obitus sui in eadem excommunicatione
10 permaneat et uiaticum tantummodo exitus sui tempore percipiat.
Sin autem eum talem paenitentiam agere fraternitas tua cognouerit,
ut ei iuste ad recipiendam communionem inter laicos et ante
exitum debeat misereri, hoc in ruae fratemitatis ponimus potestate.
20 et ante loco add. ne 21 trade Rr . 22 cui om. Rr monas cerio

R1, corr. 21 monasterium rr ipsum rr, ipso corr.in ipse Rr aliud ,., ,
alio in alius corr. Rr
V,J. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. /9 (lndict. XIII cap. J). Edd. M:
V,7; MG: V,J.
2 Gorganam,. 3 prolatum rr 4 pro om. Rr 5 ministerium R1 r2,
monascerium ,., 8 poenitentia r2 9 excommunicatione Rr, excusacione
,. 13 debeat misereri se. fratemitas tua potestatem r

REGISTRVM V, 6
V, 6
Sahiniano, responsali Constantinopolitano,scrihit a Maximo Saloni-
tano, contra imperatori.Jiussionesordinato, littera.ssuas, quihus illi mis.sis
interdixi.s.set,puhlice sci.ssa.s
esse.Malchum episcopum in custodia occisum
essenegat nuntiatque eum, cum in domoBonifatii notarii prandisset, nocte
sNhito mortuum esse. Quaedam Romanopatricio dicenda addit.
¡94, Sept. - Oct.
GREGORIVS SABINIANO DIACONO APVD CONSTANTINOPOLIM
De causa Maximi praeuaricatoris quid acnun sit cognouisti. Sed

postquam serenissimus domnus imperator iussiones transmisit ut
ordinari minime debuisset, tune ad alriorem superbiam erupit.
s Nam homines gloriosi uiri Romani patricii, qui ab eo praemia
acceperunt eumque ita ordinari fecerunt, Antoninum, subdiaconem
et rectorem patrimonii, nisi fugisset, occiderent. Ego autem epistu-
las transmisi, postquam eum ordinatum contra rarionem cognoui
et contra consuerudinem, ut missarum sollemnia celebrare non
10 praesumeret, nisi prius a serenissimis domnis cognoscerem quid de
eius persona iussissent. Quae scripta mea publice relecta uel in

ciuitate posita publice scindi fecit atque in contemptu sedis aposto-
licae aperrus exsiliuit. Quod ego qualiter pariar seis, qui ante
pararior sum mori quam beari Petri ecdesiam meis diebus degene-
1 s rari. Mores autem meos bene habes cognitos, quia diu porto ; sed
si semel deliberauero non portare, contra omnia pericula laerus
uado. Vnde necesse est cum Dei auxilio periculo succurrere, ne
cogarur excedendo peccare. Vide quae dico et pensa ex quanto
dolore sunt.
20 Peruenit uero ad me quia ttansmisit nescio quem dericum, qui
diceret quia Malchus episcopus in custodia pro solidis occisus sit.
De qua re unum est quod breuiter suggeras serenissimis domnis
V,6. Codd. Par Pin 2 J: cap. r. &Id. M: IV,47; MG: V,6.

1 Sabiniano ex Sabiano corr. Par, ex Sabaniano PhJ diacono apud
Constantinopolim om. Par 2 cognouistis Ph2, corr. 6 acciperunt Phr
2 ordinare Par, corr. Antonium P subdiaconum PhJ' 7 et
rectorem] erectorem Par, corr. fugisse in fugissent corr. Pa1, fuisset
Phi 10 dominis Par' 12 in contemptu] incontentus PhJ, corr. 13
constantis animi mores post ante add. PhJ 14 meis) eis Phr 14/ 1S
degenerari] denegari Ph2, denerari PhJ, corr. IS meos] eos Phr 17
pcricula PhJ, corr. 18 cogitatur Ph2 quanta Phr 19 dolores
PhJ 21 Makhus ,x monachus corr. Phi 22 dominis Par'

REG ISTRVM V, 6
noscris, quia, si ego seruus eorum in morte uel Langobardorum me
miscere uoluissem, hodie Langobardorum gens nec regem nec
2 5 duces nec comites haberec acque in summa confusione esset
diuisa ; sed quia Deum rimeo, in morce cuiuslibet hominis me
miscere formido ; quod modo aucem neque in custodia fuit neque
in aliqua afHiccione, sed die qua causam dixit et addictus est,
nesciente me, a Bonifacio notario in domum eius ductus est, cui
30 et prandium factum ese, ibique prandidit et honoratus ese ab eo
et nocte subico mortuus ese, quod iam dilectionem ruam arbitror
cognouisse. Exhilaratum autem nostrum pro ea re dirigere uolui.
Sed quia iam eandem causam actam aescimaui, idcirco me rerinui.
Domno autem Romano dilectio tua dicat quia pro Felice, sicut
3 s scripsit, ad uirum excellencissimum magiscrum episrulas, si Deus
iusseric, facio et per hominem meum cransmitto. Nam modo,
postquam nulli alteri scribo, durum mihi fuit soli magistro scri-
bere. Cui etiam dicendum ese quia Cacellus palatinus subscantiam
eius, quancum Virigantinus dicic, male exterminar. Cui uix potui
40 imponere uc expensas eidem Virigantino, in monasterio qui lectio-
ni uacac et laborare non potest, parum aliquid de substancia macris
suae dare debuissec.
23 nostris] uestris Phr quia si] quasi Ph2 23/24 Langobardorum-

hodie om. Phr 25 habere Pal, corr. 26/27 me miscere Ph2 J, menniscere
Ph1, miniscere in miscere corr. Par 28 addictus] additus Phr 2, corr.
Ph2 30 factus Par, corr. horatus Ph2 ab eo] habeo Pbr 31 quod
ex quid corr. PbJ 32 nostrum] noster Par, corr. eam rem PbJ,
corr. 33 quia] qui Pal, corr. retenui Ph2 36 hominem] omnem PhJ,
corr. 41 paruum P 42 debuisse Pal

REGISTRVM V, 7 2 73
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE XIII
V, 7
Cypriano, rectori patrimonii Sici/ien1is, mandat ut ManichaeoJ
per1ecutu1ad fidem reuocet; Iudaeo1,in ecc/esiaeRomanaepo11e11ionibus
degentes,promissaonerum/euatione, ad christianamfidem inuitet ; rusticis
egentibu1mutuos so/ido1tribual.
¡94, Oct.
GREGORIVS CYPRIANO, DIACONO ET RECTORI PATRIMONII

SICILIAE
De Manichaeis qui in possessionibus nostris sunt frequenter

dileaionem tuam admonui ut eos persequi summopere debeat
s arque ad fidem catholicam reuocare ; quod si tempus exigir, per
te, si autem pro causis aliis non licet, per alios sollerter inquirere.
Peruenit uero ad me esse Hebraeos in possessionibus nostris qui
conuerti ad Deum nullatenus uolunt. Sed uidetur mihi uc per
omnes possessiones, in quibus ipsi Hebraei esse noscunrur, epis-
10 rulas cransmittere debeas, eis ex me specialiter promittens quod,
quicumque ad uerum Deum et Dominum nostrum Iesum Chris-
tum ex eis conuersus fuerit, onus possessionis eius ex aliqua parte
imminuetur. Quod ita quoque fieri uolo, ut si quis ex eis conuer-
sus fuerit, si solidum pensionem haber, tremissis eis relaxari
1 s debeat, si tres uel quattuor, unus solidus relaxerur. Si quid
amplius, iam iuxta eundem modum deber relaxatio fieri uel certe
iuxta quod rua dilectio praeuidet, ut et ei qui conuertitur onus
releuerur et ecdesiastica utilitas non graui dispendio premarur.
Nec hoc inutiliter facimus, si pro leuandis pensionis oneribus eos
zo ad Chrisri gratiam perducamus, quia, etsi ipsi minus fideliter
ueniunt, hi tamen qui de eis nati fuerint iam fidelius baprizantur.
Aut ipsos ergo aut eorum filios lucramur. Non est graue, quicquid
de pensione pro Christo dimittimus.
Praeterea ante hoc tempus, Iohanne subdiacone ueniente, mihi
Mense Occobrio (Octb. R1 r2, Octob. r1) Indictione XIII R1 rI 2, om. P

V,7. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. ¡o (lndict. XIII cap. 6). &id. M:
V,8 ; MG: V,7.
6 inquirere Rr r, inquire r2' 11 et om. r, Dominum Deum r2 13
quis Rr r 1, qui r 2 14 solidi r 2 pensionem R1, pensione r, pensionis
r2' ei R1 18 reueletur r2 et superscr. R1, ut r 19 pensionis rr el
in ras. R1, pensiones in pensionum corr. r 2 21 baptizatur r 2, corr.

2 74 REGISTRVM V, 7-8
2 s tua dilectio aliqua scripsit. Quae omnia hora eadem relegens
mulcos dies interposui et post multorum dierum moram, tam-
quam in memoria retinens quae legeram, ad singula respondi. Sed
nunc ut arbitror, unum mihi capitulum excidit, et de eo me
suspicor nihil respondisse. Scripseras enim ut mutui solidi rusricis
30 per manus quorundam debitum conductorum darentur, ne, tol-
lentes ab aliis, aut in angariis aut rerum pretiis grauarentur. Quod
capitulum mihi gratissimum fuit. Et siquidem iam scripsi, ea serua
quae scripta sunt. Si autem ex eo, ut suspicor, minime aliquid
rescripsi commonitione cena, ad dandos solidos pro utilitate rustico-
3 s rum non debes immorari, quando et res ecdesiastica non perit et
ex ea utilitas rusticorum leuarur. Sed et alia si qua sunt, quae utilia
esse consideras, omni ambiguicate poscposita, debes exhibere.
V, 8
Fe/icem, epiicopum Serdicemem, commonetut lohanni Primae l1111i-

nianae archiepiJcopopareat.
¡94, Oct.
GREGORIVS fELICI EPISCOPO IN SERDICA
Qualiter oboedientia uel sit reuerentia praepositis exhibenda, ex

ruis quoque subiecris ipse non ambigis. In qua re ualde est utile,
si id quod disciplinae uigor imponit, millo cogente, humilitas
laudanda seruauerit. Peruenit itaque ad nos quod fratemitas tua
Iohanni fratri nostro, Primae Iustinianae episcopo, secundum
morem parere despiciat et nec decreto eius nec relationi, quam ad
nos direxit, iuxta consuetudinem uoluisse subscribere. Quodsi ita
est, contristamur, quia superbiae de te manifestum praebes indi-
25 omni r2 26 mora rr 28 mihi unum rr capitulus Rr excidit

tx excidec corr.R1, excedet in excedit corr.r2 et r, sed R1 29 solidis r2,
corr. 30 per manu Rr debici r1 ; structura est : scripseras ut per
conductores solidi rusticis ut debitum darentur 34 communicione ,.2 35
et post perit superscr.rl
V,I. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap.JI (lndict. XIII cap. 7); Pa1 Pin
2 J: cap. 2. &id. M: V,10; MG: V,8.
1 Serdeca PhJ, corr., Sardica ,. 4 humilicas] humanitas Phi, corr.,
humilitatis Par PhJ 5 laudem Pa1' PhJ' seruauerunt PhJ ad nos
itaque Par PhJ 6 primi Phi 7 dispiciat Phi 2 8 direxit) dixerit PbJ,
corr. uoluissc R1 r, uoluisses P, cf Synt. Forsch. 2 J J s. 9 superbia
r1 iudicium R1 ,. Par, corr. R1 Par

REGISTRVM V, 8-9
10 cium. Quod quam sit praecipue in sacerdote culpabile, diuinae
damanc admonitionis eloquia. Propterea hortamur ut, mentis
rumore deposito, ordinatori cuo antediao fraai et coepiscopo
nostro humilem te exhibere ac parere non desinas, quatenus et
Deus gaudeat in fratemitatis uestrae concordia et alii de te sumant
1 s bonitatis exemplum. Nam si, quod non credimus, te in superbia
permanere contigerit, districtam canonicamque disciplinae correc-

tionem concumaciae cuae nos seico ukiscenter imponere. Bene ergo
facis talem te sponte salubri consideratione praebere, qualis esse,
canonica coercirione exigente, compelleris. Nam nec tibi denuo
20 post noscram admonitionem licebit ad tuae uoluntatis arbitrium
contra morem maioribus cuis inoboedientem exsistere, nec nos
tantae indisciplinationis ecdesiasticam cognoscas dissimulare uel
differre uindiaam.
V, 9
Petro notariopraecipit ut LeonemarchidiaconumceterosqueMyriensis
ecclesiaeelencosad eligendumepiscopumhortetur, qui supellectilemeius-
dem ecclesiaerecipiat.
¡94, Oct.
GREGORIVS PETRoNOTARIO IN REGIO
Ministeria ecdesiae Myriensis, quae secum Squillacio quondam

episcopus Seuerinus detulerat, praesenrium sibi portitores restituí
postulabant. Quia ergo res ecdesiasricae cauta debent sollicirudine
1 praemuniri, hoc nobis uisum est ut in eadem ciuitate episcopus,
cuí ministeria ipsa tradi possint, debeat ordinari. Sed quoniam
Leonem archidiaconem aliosque dericos eiusdem ecdesiae illic esse
commemorant, experientiae tuae praecipimus quatenus eos ad
12 antedictos Pb1 fratri ruo PbJ et in raJ. Pa1 13 parare Pa1 Pb2
J, corr. Pa1 14 concordiam PbJ, corr. de te sumant] dettemant PbJ,
corr. 15 non 1uper1cr.r2 16 manere R1 constrictam R1 16/17
correccionem] correptionem R1' Pb1, corr. Pb1 17 contumaciam tuam R1
r2, corr. r2 nos] no superscr. PbJ ulciscente R1, corr., ulciscentur r2,
ukiscendo r2' 18 facies Pa1' considerationem PbJ, corr. 19 coercica-
tione P 20 arbritrium PbJ 22 discipline nationis Par' ecclesiastica
Rr cognos Pór
V,9. Codd. Rr r1 2: lndict. XII-XV cap. ¡2 (lndict. XIII cap. 8). &id. M
et MG: V,9.
1 notario Rr, not. r1, notr. r2 2 Myrensis R1 quondam r, quod
R1 1 cleros Rr

REGISTRVM V, 9-10
suam ecdesiam proficisci ac eligere ordinandum episcopum sibi

10 commoneat, ut, dum Deo illic fuerit propicio consecracus, ipse
ecclesiae suae res sine aliqua ambiguitate recipiat.
V, 10
Episcopis I//yricis nuntiat lohannem, archiepiscopum Primae lustinia-

nae, in quem consensus eorum et principis conuenerit uoluntas, a sese
confirmatum, pallio donatum uicariumque iuxta morem constitutum esse.
¡ 94, Oct.
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER ILL YRICVM
Et nobis confert de sollicitudine uestra laeritiam et fraternitatem

uestram de sua reddit ordinatione securam antiquae consuetudinis
ordo seruatus. Quia ergo ex episrulis, quas ad nos per Maximia-
num presbyterum et Andream diaconum direxistis, in persona
Iohannis fratris et coepiscopi noscri consensum omnium uestrum
et serenissimi principis conuenisse cognouimus uoluntatem, magna
nos exsultatio habuit talem, Deo auctore, ad sacerdotii officium
fuisse prouectum, qui dignus cunctorum est elecrionis iudicio
10 comprobatus. Proinde iuxta postulationis uestrae desiderium prae-
dictum fratrem et coepiscopum nostrum in eo quo est sacerdotii
ordine constitutus nostri assensus auctoritate firmamus ratamque
nos eius consecrationem habere, dirigentes pallium, indicamus.
Cui quoniam iuxta morem nostras uices commisimus peragendas,
15 ideoque fracemitatem uestram necessario prouidimus adhortan-
dam quatenus ei in his quae ad ordinis ecclesiastici recritudinem
pertinent uel disciplinam siue in aliis quibus canonum decreta non
obstant parere. nullomodo differatis, ut caritatem uestram sincero
eum iudicio elegisse exhibita ualeat oboedientia declarare.
9 ac om. R1
V,10. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. J J (lndict. Xlll cap. 9). &id.
M: ll,22; MG: V,10.
3/ 4 si antiquae consuerudinis ordo seruatur Rr 8 quia post habuit add.
1ed del. R1 ad om. r, super1cr.R1 officio rI r2' 11 in quo Rr 13
diligentes r2 15 ideo r2' 16/ 17 ad ordinem ecclesiasticum rectitudi-
nemque (-que suppl. r2c) peninet (peninent r2'') disciplinae r peninet R1

REGISTRVM V, 11 277
V,11
lohanni, archiepiscopo Rauennati, concedit ut, donec 1ubti/ius res cog-

noscatur, litaniis sollemnibu1 pa//io utatur, i.e. die natalicio beatorum
lohannis baptútae, Petri apostoli, Apo//inari1 martyri1 anniuersarioque
ordinationis ipsiu1.
J 94, Oct.
Fraternitatem uestram ualde inuenio contristatam pro eo quod

in letaniis induere pallium rationis censura prohiberur. Sed per
excellentissimum patricium et per eminentissimum praefectum
arque per alios ciuitatis suae nobiles uiros importune expetit uc hoc
debeac concedí. Nos autem sollicice requirentes ab Adeodaco,
quondam diacone fratemitatis tuae, cognouimus quia numquam
consuetudo fueric decessoribus tuis, ut in lecaniis pallio nisi in
sollemnitate beati Iohannis bapcistae, beati Petri aposcoli et beati
10 martyrisApollinaris ucerenrur. Cui quidem nequaquam credere
debuimus, quia multi apud ciuitatem fraternitatis uestrae respon-
sales saepius fuerunt, qui se fatentur tale aliquid numquam
uidisse. Et hac de re multis potius credendum ese quam uni pro
sua ecdesia aliquid attestanti. Sed quia nos fraternitatem uestram
15 contristari nolumus et petitionem filiorum nostrorum apud nos
minime frustrari, usum pallii, donec subtilius ueriusque aliquid
cognoscamus, in letaniis sollemnibus, id ese die natalicio beati
Iohannis baptistae, beari Petri apostoli et beari Apollinaris marty-
ris arque in ordinarionis uestrae celebratione concedimus. In secre-
20 tarium uero secundum morem pristinum, susceptis ac dimissis
ecdesiae filiis, induere uestra fraternitas pallium debeat arque ad
missarum sollemnia ita proficisciet nihil sibi amplius ausu temera-
riae praesumptionis arrogare, ne, dum in exceriorihabitu inordinate
aliquid arripitur, ordinate etiam quae licere poterant amittantur.
V,11. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. J 4 (Indict. XIII cap. I o). Edd.
MetMG:V,11.
1 episcopi r2 Rauenn. r 2 pro R1 r2, prae rI 4 patricium et per
eminentissimum om. R1 9 beati lohannis baptiscae 1uper1cr.R1' 10
Apollenaris r 11 mulcis r 12 se r, sic Rr 13 uidisse r1, fuisse R1
r2 18 lohanni R1 Apollenaris r 19 ordinationi rr, ordinationibus
r2 celebrationis r2 < 19/20 secretario r r

278 REGISTRVM V, 12
MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE XIII
V, 13
Petro, episcopoTrioca/itano, quartam partem redit1111m

ecclesiaeAgri-
gentinae prouisitatione assignat.
¡94, Nou.
GREGORIVS PETRO EPISCOPO TROECAUTANO
Quoniam Agrigentinae ecdesiae a nobis fraternitati tuae uisita-

tionis cura commissa est, laboribus tuis aliquid ex ea utile pros-
peximus consulendum. Propterea Maximiano fratri et coepiscopo
noscro scripsimus ut quartam quam eiusdem ecdesiae episcopus
oportebat accipere, a die uisitarionis tuae uel quousque illic eam
sollicitudinem gesseris, tibi debeat applicari. Vnde fratemitatem
ruam necesse est mente sollicica cogitare, ut ruius frucrusecdesiae
percipic, operam studeat sollerter impendere, acque ad Deum illic
10 animas congregare, prauos ab iniquitace compescere, incipientes
bona opera uerbo exhortationis nutrire, memor quocl de ecclesia
uniuersali scriptum est : panem otiosa non comedit.
V,1 2. 12 Prou. 31,27.
Mense Nouembrio (Noueb. R1, Noub. rI 2) indictione XIII R1 rI 2, om.

P Ind. 111R1
V,12. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap.JJ (lndict. XIII cap. n ). &Id.
M et MG: V,12.
2 Agrigencina ecdesia R1 r2 3 ucilicate rI 5 quana r1, cf Synt.
Forsch.76 episcopus r2, episem. rr, episcopum R1, cf Stud. II 184 6
ad diem R1 8 mencem r2, con-. 9 opera ,. scudeanc ,.2, con-. illic
add. in marg. rI 12 uniuersalis r2, corr. ociosum r2, R1', odiosum R1

REGISTRVM V, 13-14 2 79
V, 13
Gaudentio, episcopoNo/ano, uisitationem ecc/esiaeCapuanae comittit.
Cf 11,22.
194, Nou.
GREGORIVS GAVDENTIO EPISCOPO NOLANO
Quoniam Festus, Capuanae ecclesiae episcopus, in Romana

ciuitate posirus de hac luce migrauit, curae nobis fuit, quae uniuer-
sis ecdesiis a nobis impenditur, ad fraternitatem tuam praesentia
s scripta dirigere, ut memoratae ecdesiae uisitator accedas, sic tamen
ut nihil de prouectionibus dericorum, reditu, omatu ministeriis-
que, uel quicquid praefari loci esse potuerit, a quoquam praesumi
patiaris. Sed omnem uigilantiam atque cautelam circa derum
plebemque eiusdem ecclesiaeexhibere conuenit, ut in uigiliis obse-
10 quioque ecdesiascico sedule ac deuote debeant deseruire, quacenus
fraternitatis cuae instancia arque adhortatione tales se in seruitio
diuino exhibeant, ut irreprehensibile eorum ualeat obsequium
reppenn.
V, 14
CleroecclesiaeCapuanaeNeapo/i degentipraecipit ul Gaudentiouisita-
tori oboedianl.Cf 11,JJ·
194, Nou.
GREGORIVS CLERO ECCLESIAE CAPVANAE DEGENTI NEAPOLIM
Quoniam Festus Capuanae ecdesiae episcopus hic positus de

hac luce migrauit, curae nobis fuit destitutae ecdesiae uisitationem
fratri et coepiscopo nostro Gaudentio, Nolanae ciuitatis episcopo,
sollemniter delegare. Cui dedimus in mandatis ut nihil de prouec-
rionibus dericorum, reditu, omatu minisceriisque a quoquam
V,r J· Codd.R1 rr 2 : lndict. XII-XV cap. ¡6 (lndict. XIII cap. r 2). &id.
M ti MG: V,IJ.
2 Fistus R1 r, Festus Rr" 6 ordinacu Rr
V,14. Codd.R1 r1 2: Indicl. XII-XV cap. Jl (lndicl. XIII cap. r 3). Edd.
M ti MG: V,14.
1 Neapoli r 2 Fiscus R1 r, Fescus Rr' 3 desricuae r2, corr. 4
Gaudentio om. Rr

280 REGISTRVMV, 14-15
usurpari patiarur. Cuius uos assiduis adhortationibus conuenic
oboedire, quacenus in ecdesiastico obsequio arque in Dei laudibus
uigilanti debeatis cura persistere moresque uestros sub digna eccle-
10 siascici regiminis disciplina componere. Nec quisquam uestrum
eius audeat praeceprionibus obuiare sed omni tam ecdesiastica
obseruacione quam eciam ecclesiae uestrae custodia eius prouisio-
nibus oboedientiam exhibere, quatenus, dum eius regimini uestra
fuerit oboedientia commodata, et ecdesiae uestrae in nullo negle-
15 gatur utilicas et eius sit cura propensior.
V, IS
lohannis, archiepiscopi Rauennatis, elationem reprehendit, honorem
Ra11ennatisecclesiaeper se imminui negat.
¡94, Nou.
Primum me hoc contristar quia mihi fraternitas rua duplici

corde scribit et alia blandimenta in epistulis suis exhibet, alia in
lingua sua saeculariter oscendit. Deinde graue mihi est quia irrisio-
nes illas quas habere notarii adhuc pueri solent usque hodie frater
meus Iohannes in lingua sua recinet : mordenter loquicur et quasi
de tali astucia laetatur ; amicis praesentibus blandirur, de absenti-
bus obloquitur. Tercio graue mihi et omnino exsecrabile est quia
semis suis, qua hora furit, rurpia crimina imponit, ut effeminati
10 et adhuc grauiter ac apertius uocentur. Post hoc accessit quod
disciplina ad uitam dericorum custodiendam nulla ese, sed tan-
rummodo solum clericis suis dominium exhibet. Vltimum uero
est, quod tamen pondere elationis primum, quia de usu pallii
extra ecdesiam, quod temporibus decessorum meorum facere
15 numquam praesumpsit, numquam a decessoribus eius praesump-
tum est, sicut responsales nostri testantur, excepto si reliquiae
conderentur - quod tamen de reliquiis unus tantummodo poruit
7 paceretur R1 cui r 9 uigilandi r2, co". debeas R1, co". 1O

nec] ne r, corr. r2
V,1J. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. J8 (lndict. Xlll cap. 14). &id.
M et MG: V,IJ. ·
1 lohannae rI Rauennatis rI, Rauenn. r2 7 tali astutia] talia studi
r2. co"., calibus scudiis R1 8 eloquicur R1 9 furit R1 rI, fueric r2, iratus
superscr. r2' 10 ac R1 (ex hac con-.), hoc r 15 quisquam ante praesumpsic
mperscr. r2 17 reliquis r

REGISTRVMV, 15
inueniri qui diceret - meis diebus in despecru meo cum summa

audacia non solum faciebat sed etiam frequentabat.
20 Ex quibus omnibus inuenio quia honor episcopatus totus foras
in ostensione est, non in mente. Et quidem ago omnipotenti Deo
gratias, quia eo tempore quo ad me hoc peruenit, quod ad aures
decessorum meorum numquam peruenerat, Langobardi inter me
et Rauennatem ciuitatem positi fuerunt. Nam ostendere forsitan
2 s hominibus habui quantum scio esse districtus.
Ne autem credas quia ego ecclesiam tuam in aliquo grauari aut

minui uolo, recordare in missarum Romanarum sollemnitate ubi
Rauennas diaconus stabat, et require ubi hodie stat, et cognoscis
quia Rauennatem ecclesiam honorare desidero. Sed ut quicumque
30 quodlibet ex superbia arripiat, hoc ego tolerare non possum.
Tamen hac de re iam diacono Constantinopolim scripsi ut per
omnes, qui sub se etiam tricenos et quadragenos episcopos habent,
requirere debeat. Et sicubi iste usus est ut in letaniis cum palliis
ambulent, absit ut ne per me honor Rauennatis ecclesiae in aliquo
35 imminui uideatur.
Haec ergo omnia quae superius dixi, frater carissime, recogita.
Diem tuae uocationis attende, quas raciones de sarcina episcopatus
redditurus es considera. Emenda illos mores notarii. Vide quid in
lingua, quid in actu episcopum deceat. Esto totus purus fracribus
40 tuis. Non aliud loquaris et aliud in corde habeas. Nec appetas
ultra uideri quam es, ut possis ultra esse quam uideris. Crede mihi,
quando ad hunc locum ueni, tantae deliberationis fui tantaeque
caritatis circa fratemitatem tuam, ut, si eandem caritatem meam
custodire uoluisses, adhuc talem fratrem sicque te pure diligentem
45 tibique omni deuotione concurrentem numquam inueneras. Sed
cognitis uerbis ac moribus tuis, fateor, resiliui. Rogo ergo per
omnipotentem Deum, emenda omnia illa quae praemisi, maxime
duplicitatis uicia. Permitte me amare te, et ad praesentem et ad
secuturam uitam utile tibi esse poterit, ut a tuis fratribus ameris.
so Ad haec autem non mihi uerbis sed moribus responde.
20 uescri post episcoparus superscr. r2 22 uenit R1 21 sollemnia

,. 30 exuperba r2, corr. 31 diacono om. R1 32 crigenos rI 33
debeant R1' et om. rJ in superscr.r2 34 ut ne r2, ut R1 rI, cf Stud. I
p J. 39 doceac r2, corr. 42 hunc] hoc R1, corr. 45 inuenires
R1'" 46 resilui r 49 securam R1 uicam] uiam rI, corr. ucilem r2,
corr.

282 REGISTRVM V, 16
V, 16
lohanni, Primae luJtinianae archiepiJcopo,gratulatur, pallium ex more
tranJmittit, uices apoJto/icaeJediJtribuit. Xenia, quae reJponJa/eseius ad
sanctum Petrum detu/erint, accipit.
¡94, Nou.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO PRIMAE IVSTINIANAE ILLYRICI
Manif esrum bonitatis esse liquec indicium in unius electione

cunctorum conuenire consensum. Quia igitur suscepta fratrum et
coepiscoporum nostrorum relacio ad locum uos sacerdotii totius
concilii unico consensu et serenissimi principis uoluntate declarat
accersiri, gracias Crearori noscro magna cum exsulcatione retuli-
mus, qui uicam actusque uescros ita de praeceritis fecit esse proba-
biles, ut omnium uos, quod ese ualde laudabile, faceret placere
iudicio. Quibus nos quoque in persona fracernitatis ruae per omnia
10 consentimus, atque omnipotentem Dominum deprecamur ut cari-
tatem uestram sicuc sua gracia elegir, ita in omnibus sua protec-
tione custodiat. Pallium uero ex more transmisimus et uices uos
apostolicae sedis agere iterata innouatione decemimus, admonen-
tes ut ita uos circa subiectos debeatis exhibere placabiles, ut recti-
1 s rudinem uescram diligere prouocentur potius quam rimere. Quo-
rum si culpa force poposcerit, ita excessus emendare curabiris, ut
paternum affecrum de animo nullomodo relinquatis. Escote in
custodia commissi gregis uigilantes arque solliciri et disciplinae
zelo districti, ut lupus insidians nec ouile turbare dominicum nec
20 nocere ouibus aliqua fraudis occasione praeualeat. Animarum
lucrum Deo nostro cota mentis intentione facere festinate : nomen
nos pastoris non ad quietem, sed ad laborem suscepisse cognoscite.
Exhibeamus ergo in opere, quod signamur in nomine. Sacerdotii
praerogatiua si recta consideratione pensemus, sollicitis et bene
2 s gerentibus in honore, neglegentibus autem profecto erit in onere.
Sicut igirur laborantes et circa animarum salutem sollicitos hoc

nomen ante Deum aetemam ducit ad gloriam, ita desides ac
V,16. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 19 (India. XIII cap. 1 J). Edd.
M: Il,2 J; MG: V,1 ¡.
1 Hillirici R1, Illiricis r1, Illiric. r2 6 accessire r2, accessisse ,., mag-
nas cum exultaciones R1 617 culimus r2 12 transmittimus R1 uices]
u ice r2 ', uicem R1, corr. 13 innouacione] in uocatione rI, corr. 18 et RI
r1, ut r2 sed del. 19 ut superscr.R1 21 facere r, ferre R1 25 honorem
R1 r2 eric in onere r, non erit in honorem R1

REGISTRVMV, 16
torpentes uergit ad poenam. In lingua uescra uitam esse aliam
plebs commissa cognoscat. Sit illis fratemitatis uestrae doctrina
30 gratus coercitionis stimulus et uita imitarionis exemplum. Quid
enim diligere et quid timere debeant, caritatis uestrae sermo prae-
dicationis aperiat, fructum efficacia uestra aecemae huiusmodi
retribucionis acquirat.
lnter haec uero et ista uos principalicer deliberationis cura
3 s consaingat, ne umquam ordinaciones facere temptetis illicitas, sed
si quos ad clericatus ordinem uel pociorem force gradum promo-
ueri contigerit, non praemiis aut precibus sed meritis ordinenrur.
In milla ordinatione fraternitari uestrae commoda quolibet modo
subripiant, ne laqueis simoniacae, quod absit, haereseos illigetur.
40 Et Quid prodest homini, sicut ueritas docet, si totum mundum
acquiral el suae facial animae detrimentum ? V nde necesse est ut
Deum in omne quod gerimus attendamus, peritura et temporalia
contemnamus arque ad aeternitatis bona cordis desiderium diriga-
mus.
4s Exenia autem uestrae sanctitatis suscipere omnino nolueram,
quia ualde esset incongruum, ut a praedatis atque afflictis fratri-
bus munera percepisse uideremur. Sed responsales uestri alio me
argumento uicerunt, ad eum illa deferentes, a quo non posset
oblacio uestrae fratemitatis repelli. Illud enim uobis prae omnibus
50 srudendum ese ut uenturo iudici animarum, sicut diximus, non
peritura munera procuretis, quatenus et uos de uestra merces
operatione et nos de nostra pariter adhortacione respiciat.
V,16. 40/41 Matth. 16,26.
28 alia R1, del. 31 debeat R1 caritas uestra R1 r2, add. et r2 32

huiusmodi aecemae r1 38 paternitatis Rr 39 alligecur R1 40 sicut]
si quod r2, (orr. 42 quod om. rr 46 essec r, est et crwr.in eseest Rr 47
munera om. R1 48 s11pradeferentes 111per1cr.afferri R1 possent rJ 49
oblatio Rr r2', oblationis r2, oblaciones r1 51 mercedes superscr.Rr

REGISTRVM V, 17
V, 17
Venantii, epúcopi LunensiJ, so//icitudinem /audat, ua/etudinem do/et.
Diaconum et abbatem de Portu Veneris,qui peccauerit,ad sacrum ordinem
reuocariuetat, subdiaconoslapsos loco moueri iubet. Praecipit ne Saturus
ex presbyterosacra umquam procure/,qui lamen monasteriorumin Gorgona
et Capraria insulis curam agat. Vestem mulieri baptizandae codicemque
Regulae pastora/is Co/umbopresbyteromillit a/iumque Venantio se missu-
rum essepromittit.
194, Nou.
Relectae textus quam fraternitas tua direxit epistulae sollicitudi-

nem tuam diligencer innotuit, sed cognita nos corporis tui molestia
contristauit. Verumtamen dominica patienter debent susrineri Ba-
gella. Nam frequenter ad emundarionem aegrirudo concedirur, et
hoc ante Deum hominem purgarum staruit quod in hac illum ad
praesens uita concristat. Vnde necesse est ut Crearori nostro gracias
etiam in infirmitate positi referamus, et ut in illa nobis uita
casrigatio ista proficiat exoremus.
1o Praererea ad fraternitatis consulta respondentes staruimus dia-
conem et abbam, quem de Porru Veneris indicas cecidisse, ad
sacrum ordinem non debere uel posse aliquomodo reuocari. Quem
quidem sacro ordine priuarum in paenitentia deputare te conuenit.
Cuius si postea acrus conuersatioque meruerit, priorem inter alios
15 monachos, ubi tu tamen decreueris, standi locum obtineat.
Subdiacones quoque quos similis culpa conscringit, ah officio suo
irreuocabiliter depositi, inter laicos communionem accipiant. In
Portu autem Veneris, loco lapsi diaconis, alium qui hoc officium
implere debeat ordinabis. Saturum uero ex presbytero ut
20 numquam ad sacri ordinis ministerium praesumat accedere scriptis
cauere decreuimus. Sed eum in ínsula Gorgona atque Capraria
sollicitudinem de monasteriis gerere et in eo quo est statu sine
cuiusquam aduersitate manere permittimus. Fratemitas ergo rua
de commissis sibi uigilanti cura custodiar ; a malis actibus sua, ut
2. 5 ualet, praedicatione corripiat, quatenus et officii sui inueniatur,
V.17. Codd. R1 ,., 2: lndict. XII-XV cap. 6 o ([ndict. XIII cap. 16 ). &id.
M: V,J; MG: V,17.
1 lunensis R1 2 relictae rI 5 emendationem R1 9 ista om.
R1 11 abbam r, abbatem R1 r2', cf Stud. 11 126 Porto codd., corr.
r2 14 conuersatio neque meruit R1, corr. 18 Porto r2 19 uero om.
R1 expresbyterum r1 r2' 22 monasterio R1 23 cuiusque rI 24
commissos R1' 25 et] ex R1, corr.

REGISTRVM V, 17-18
sicut decet, implere proposirum et Deum sibi retributorem suae
faciat actionis exsistere. Nos uero omnino uidere uos cupimus
arque in Deo de uestra praesentia et salute gaudere. Vestem uero
ei quae baptizanda ese direximus, atque ut nobis talia scribatis
30 semper optamus. Codicem uero Regulae pastoralis domno Colum-
bo presbytero transmittendum per harum portitores direximus.
Quem uos nolite detinere, nam alium sub celeritate usui uestro
transmittimus.
V, 18
Comtantio, archiepiscopo Mediolanensi, respondet Amandinum, Vita-

lianum, Saturum presbyteratu priuatos non esse restituendos; louinum,
quondam diaconum et abbatem de Portu Veneris, cum tribus subdiaconis
lapsis officio remouendum. Monet ne lohannem, notarium ecclesiae Medio-
/anensis, nimis coerceat. Fortunati causam se iudicaturum scribit.
J 94, Nou.
Si lapsis ad suum ordinem reuertendi licenciaconcedatur, uigor

canonicae procul dubio frangirur disciplinae, dum spe reuersionis
prauae aaionis desideria quisque concipere non formidat. Frater-
nitas siquidem uestra nos consuluit, si Amandinus ex presbytero
et abbate, qui a suo est decessore culpa exigente depositus, in eo
quo fuerat ordine constitutus debeat reuocari. Quod quidem nec
licet nec fieri posse aliqua racione decernimus. Eius tamen si
conuersario forte meruerit, sacro per omnia sicuti est priuatus
10 officio in monasterio eum ante alios, ut praeuideritis, monachos
ordinate. Illud igitur prae omnibus studete ut lapsos in sacrum
ordinem nullius uobis supplicatio aliquomodo reuocare suadeat,
ne huiusmodi non statuta sed temporaliter dilata credatur esse
uindicta.
15 Vitalianum uero ex presbytero, de quo scribitis ut districte
26 praepositum r2, corr. 28 Deum R1 31 per om. r2 portitore

R1, corr. 33 cransmiccemus r1
V, I 8. Codd. R1 rI 2 : Indict. XII-XV cap. 6 1 ( lndict. XIII cap. I 7 ). Edd.
M: V,4; MG: V,18.
1 Mediolanensis R1 3 spe reuersionis Momm.sen,per euersionis (corr. in
euersionem) r2, per euersiones R1, per reuersiones r r, per reuersionis spem M
el MG 4/5 fratemitas] frater rI, 'º"· 5/6 expresbyter et abba r1
r2' 10 ah officio R1 eum om. R1 15 expresbyterum r2'

286 REGISTRVM V, 18
debeat cuscodiri, in Sicilia dirigi faciemus, ut spe discedendi
sublata, in paenitentiae se salcem tune lamenta constringat. Iobi-
num quoque de Portu Veneris quondam diaconem et abbatem
suo decreuimus priuandum officio, atque ut alter in eius loco
20 debeat ordinari scripsimus. Similiter etiam et tres subdiacones,
quos fracernitas uestra lapsos innotuit, a suo semper uacare ac
decernimus esse priuatos officio ; quibus nihil aliud nisi inter laicos
sacra ese praebenda communio. Sacurum uero ex presbytero, ne ad
sacri ordinis miniscerium umquam praesumat accedere, deputaui-
2 s mus facere caucionem. Eumque in eadem qua fuerat insula sacri
ordinis priuacione uolumus permanece, permittentes ei curam et

sollicirudinem de monasceriis habere uel gerere, quoniam et ex suo
lapsu cautiorem facrum eum credimus commissos sibi iam nunc
sollicitius custodire.
30 De lohanne autem ecdesiae uestrae notario caritas nos, qua uos
diligimus olimque dileximus, ut scriberemus admonuit, ne, dum
eius culpa prouocat, aliquid quod ad peccatum perrinet fieri man-
daretis. Hoc ergo cauentes ecdesiae uestrae res subtiliter modis sic
quibus potueritis inquirite, dummodo nec Deum offendatis, nec
35 ille uos unde apud homines accuset ualeat inuenire. Nam nos non
Iohannem defendendo uel contra rationem commendando perso-
nam, sed ne uescra magis anima, stimulante furore, in aliquid
grauarerur, scripsimus. V nde necesse est ut, sicut praefati sumus,
ecdesiae uescrae res subcili inuesrigarione cum Dei timore perqui-
40 rere minime neglegatis.
Praeterea multum nos de Forrunati persona carissimae fraterni-
tatis uestrae mirari fecit epistula. Sed aut a uobis minime scripta
ipsa dictara su.ne,aut certe si uescra sune nos in eis fracrem nosaum
domnum Constantium nequaquam agnoscimus. Debuiseis enim
4 s et adhuc debetis attendere quia pro uestra ese opinione quod
scribimus. Nam dum illic se praedicrus Fortunatus uiolentiam
sustinere nec defensores in auxilium inuenire potuisse commemo-
rat, quid aliud nisi uestram attingit inuidiam ? Ergo ue nec opinio-
nem uestram haec res apud quosdam offuscet, nec ecdesiae uestrae
16 Siciliam R1 discedendi ex discendi corr. R1, ex discedandi r1 17

paenitencia rI 18 Porto r, corr. r2 quondam] quod R1, corr. 20
subdiaconi R1 23 Saturo r1 expresbyterum r2' 26 priuacione] praua-
ricatione R1, co". 27 quoniam r, quem R1 31 olimque R1 r2, oblique
rr 33 sic om. R1, cf Stud. 11r 44 34 dum modo r, unde modo R1 37
uescra anima magis R1 39 res om. r 43 dictara r2 R1', dicta R1 ,., 44
cognoscimus R1 41 defensoris rI r2', defensores in R1, defensores r2 48
uestra attingit (conringit R1') inuidia codd., ad uesrram attingit inuidiam r2'

REGISTRVM V, 18-19
so sit, si bona causa est, detrimentum, instructam hic deberis man-
dare personam, ut causae qualitas trutinata sine uestra possit
inuidia terminari, quoniam praesertim post eius querellam, si illic
pro uestris panibus fuerit dicta sentencia, non rationabiliter sed
sola potestate creditur superaros. Nos uero pro caritate qua uobis
ss astringimur, quae pro opinione uestra sunt facere debeatis non
desistimus admonere, scientes quia, etsi uos ad tempus adhortatio
ista contristar, postea tamen, deposita contentionis intentione,
laetificat.
MENSE DECEMBRIO IN-DICTIONE XIII
V, 19
Romanum, exarchum ltaliae, hortatur ne Speciosumex presbytero,qui
monasteriumreliquerit,ubi a Iohanneepiscopoinclususesset,uel sanctimo-
niales, qui se coniugibusiunxerint, tueatur. ·
¡94, Dec.
GREGORIVS ROMANO EXARCHO PER IT ALIAM RESIDENTI

RAVENNA
Apud excellentiam uestram prauorum audacia correctionis

debet aculeos magis quam defensionis inuenire solacium. Nam
satis graue ese si illic habere prauam contingat actionem refugium,
unde disciplinae decet prodire censuram. Peruenit itaque ad nos
Speciosum quondam presbyterum, qui, causa poscente, in monas-
terio a Iohanne fratre et coepiscopo nostro fuerat deputatus, contra
sui pastoris exinde uoluntatem exisse et, ecdesiasticae constitu-
10 tionis uigore despecto, antedicto episcopo uestra frenun tuitione
resistere. Quod quia excellentiae uestrae sine dubio pulsat inui-
diam, necesse ese ut ab eius uos, habita discretione, debeatis
tuitione suspendere, ne, si nominis uestri occasione pastori suo
50 sit Rr ,., possic et add. fieri in aliquo R1' si om. Rr 53 dictara

rr sententiam Rr 55 sunt del. Momm1en,cf Stud. 11 198
Mense Decembrio (Decb. R1, Septb. r) indiccione XIII R1 rr 2, om. P
V,r 9. Codd. Rr rr 2 .· lndict. XII-XV cap. 6 2 (lndict. XIII cap. 18). &id.
M: V,24; MG: V,19.
2 Rauen. ,., Rauenna Rr 3 correptionis Rr 5 si om. rr, 1uper1cr.
r2 ut post prauam add. r1 11 quia s11perscr.R1 11/12 inuidia R1

288 REGISTRVM V, 19-20
inoboediens uel contumax fuerit, ad tempus uescros contra uos

1~ iudices defensare arque excellenriam uestram hac ex re cogarur
episcopus offendere et nos pariter de uestra discordia contristare.
Comperimus praeterea, quod dici nefas est, quasdam mulieres,
quae nuncusque in religioso atque monachico habitu permanse-
runc, suam uestem deponere et coniugibus, quod sine graui referre
20 dolare non possumus, sociari. Sed hoc quidem ut dicere uel
attemptare praesumant, fauoris uescri patrocinio fulciri dicuntur,
quod nos credere peruersitatis ipsius acerbitas non permittit.
Petimus ergo ut in tanto uos peccato miscere nullatenus debeatis.
Nam huiusmodi iniquitatem impunitam propter Deum millo-
2s modo patimur remanere. Vnde iterum quaesumus ut excellenria
u esera in talium se causarum defensione non misceat, ne et Deus
suam defendat iniuriam et inter nos aliorum pariat culpa discor-
diam.
MENSE FEBRVARIO INDICTIONE XIII
V, 20
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/iensis,scribitde successore
Maximiani,
episcopiSyracusani,e/igendo: se Traianopresbyteroa maxima parte desi-
derato non fauere; lohannem, ecc/esiae Catinensis archidiaconum, suo
iudicio me/ioremesse.
J9J, Febr.
Amarissimas dileaionis tuae epistulas de domni Maximiani

obitu mense Nouembrio suscepi. Et quidem ille ad praemia desi-
derata peruenit, sed infelix populus Syracusanae ciuitatis lugendus
ese, qui pastorem talem diu habere non meruit. Proinde dilectio
tua sollicirudinem gerat, ut in eadem ecclesia talis debeat ad
ordinandum eligi, qui post domnum Maximianum eiusdem regi-
14 fuerit 1uper1cr.R1 r2, om. rr 16 episcopus om.r concristari r1

r2' 17 mulieris r2, con-. 19 uescem R1, uel uescram ,2, uel uescam
r1 20 sociare rr 21 fauor R1, corr. 25patimus r/
Mense Februario indictione XIII R1 rl 2, om. P
V,20. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 6 J (Indict. XIII cap. 19). &id.
M: V,17; MG: V,20.
1 Cyriaco Rr 2 domini R1, corr.

REGISTRVMV, 20-21
minis locum non uidearur immerito sortiri. Et quidem credo quod

Traianum presbyterum maxima pars eligat, qui, ut dicirur, bonae
10 mentis est. Sed quanrum suspicor, ad regendum locum illum
idoneus non est. Tamen si melior inueniri non ualet et ipse nullis
criminibus tenerur inuolurus, condescendi ad eum, cogente nimis
necessitate, potest. Si autem mea uoluntas ad hanc electionem
quaerirur, tibi secrete indico quod uolo : quia nullus mihi in
15 eadem ecclesia post domnum Maximianum tam dignus uiderur
quam lohannes archidiaconus Catinensis ecclesiae. Qui si fieri
potest ut eligarur, credo quod apta ualde persona inueniarur. Sed
ipse quoque prius de criminibus quae impedire possunt a te secrete
requirendus est. A quibus si liber inuentus fuerit, eligi iure potest.
20 Quod si factum fuerit, etiam frater et coepiscopus noster Leo ei
cessionem debet dare, ut liber ad ordinandum possit inueniri.
Haec ergo dilectioni ruae indicare ruraui. Tuae iam sollicirudinis
intererit, ut omnia sollicite circumspicias et ea quae sunt Deo grata
disponas [et cetera].
V, 21
Seuero,episcopoFiculino, ecclesiaeRauennati1 uisitationem committit.

Cf 11,22.
J 9 J, Febr. ( I o).
GREGORIVS SEVERO, EPISCOPO FICVLINO,

VISITATORI ECCLESIAE RAVENNAE
Obirum lohannis antistitis directa relatio patefecit. Quapropter

uisitationis destirutae ecdesiae fratemitati ruae operam sollemniter
delegamus. Quam ita te conuenit exhibere, ut nihil de prouectioni-
bus dericorum, rediru, omaru ministeriisque uel quicquid illud est
in patrimonio eiusdem a quoquam praesumarur ecdesiae, et cerera
secundum morem.
8 immeritus Rr 14 secretim dico R1 16 fieri Rr r2, feri rr 21

cessionem corr. in permissionem Rr debent R1, corr., debere r2,
corr. dare om. r, facere ante debet add. r2 22 sollicitudini R1 24 et
cetera 1mciJinc/uJi, cf Stud. II 16
V,21. Codd. R1 rr 2: lndict. XII-XV cap. 64 (lndict. XIII cap. 20). &id.
M: V,2¡; MG: V,21.
1 Ficuclino rI r2', Ficulino Rr r2 2 Rauenn. r Cipriano diac. Rr,
titu/um 1uper1cr.R1'
titu/um epiJtulaepraecedentÍJiteranJ, i1111um 7 eiusdem
r2, eius R1, custodem rI ceterum R1, corr.

REGISTRVM V, 22-23
V, 22
Rauennatihu1praecipit ut Seuerouisitatori oboediantel episcopumeli-

gant. Cf II, 33.
19 J, Febr.(1 o).
GREGORIVS CLERO, ORDINI ET PLEBI CONSISTENTI RAVENNAE
V estri antistitis obitum cognoscentes, curae nobis fuit descitutae

ecclesiae uisitationem fratri et coepiscopo nostro • • • • • sol-
lemniter delegare, cui dedimus in mandacis ut nihil de prouectio-
nibus clericorum, reditu, ornatu ministeriisque a quoquam usur-
pari patiatur. Cuius uos assiduis adhorcationibus conuenic oboedi-
re, et cerera secundum morem.
V, 23
Cypriano, rectoripatrimonii Siciliensis, mandat, uideat ne Theodori,
defuncti episcopiLilybitani testamento res ecclesiaeminuantur. Clerum
populumque ad e/igendum successoremhortetur.
191, Febr.
Obitum Theodori episcopi dilecrionem tuam iam credimus

cognouisse. Sed quia eum testamentum dicicur condidisse, subtili-
ter te ne quid de rebus ecdesiae suae consumpsisset oportet inqui-
s rere. Et siquidem eum exinde aliquid incongrue rninuisse didiceris,
ita age, ut res ipsae ab eo cuius interese modis omnibus reparentur.
Clerum uero et populum ipsius loci admonere te conuenit uc,
omni dilacione postposita, eligant qui sibi reuelante Deo debeat
episcopus ordinari.
V,22. Codd. R1 n 2: Indict. XII-XV cap. 6 J (lndict. Xlll cap. 21 J. &id.

M: V,26 ; MG: V,22.
1 Raun. rr 2 antistis r2 3 post noscro nomen uisitaloris omi.s1umtJI,
cf quae de epistu/is e notiJ 1cribarum in ,.egist,.um relatiJ di1pu1aui Stud. 11
8 5 ordinacu Rr r2, corr. ,.2 6 cui r2 7 ceterum R1, corr.
V,2 J· Codd. R1 rr 2: lndict. XII-XV cap. 66 (lndict. XIII cap. 22). &id.
M: V,27;MG: V,23.
3 eum ,.2,del. R1, cum n

REGISTRVM V, 24
V, 24
Castorio,re1pon1a/iRauennati, mandat ut c/erumel populum Rautnna-
tem de digno 1ucce1sortlohannis epiJcopie/igendomoneat. E/ectioneJacta
quinque de prioribuspresbyteriset quinque de praecedentibusad se mitti
itJbet.
J9J, Febr. 10.
GREGORIVS CASTORIO NOTARIO
Nimis nos Iohannis fratris et coepiscopi nostri mors cognica

conttistauit, maxime quod ciuitas illa hoc tempore amisit pastora-
lis curae solacium. Quia igitur plurimae urilitates exposcunt ut
s ecdesiae ipsi sacerdos sine mora Christo auctore debeat ordinari,
ideoque experientiae ruae praecipimus quatenus derum et popu-
lum omni instancia srudeat adhortari ut consecrandum sibi non
differant eligere sacerdotem. Quos tamen prae omnibus admonere
te uolumus ut in generali causa utilitates proprias non attendant.
10 Nulla ergo sit in hac electione uenalicas, ne, dum praemia appe-
tunt, discretionem electionis amittant, et illum dignum ad hoc esse
arbitrentur officium qui non meritis sed datione placuerit. Specia-
liter enim et absolute cognoscant quia non solum indignus est
sacerdocio, sed et aliis profeao erit culpis obnoxius, quisquis Dei
15 donum pretii praesumpserit uenalitate mercari. Non itaque largus
praemiis sed dignus meritis eligarur. Nam et elecnun et eligentes
poena respiciet, si sacerdotii sinceritatem mente sacrilega uiolare
temptauerint. Siue autem unus siue duo electi fuerint, quinque de
prioribus presbyteris et quinque de praecedentibus simul uenire
20 per omnia commoneto. De dericis uero praeter eos qui uenire
deliberant, si quos alios praesentes esse necessarios aestimas, ad nos
sine mora transmitte, ut ad ordinandam Dei ecdesiam nec excusa-
tio nec aliqua possit prouenire dilatio.
Data die X mensis Februarii indictione XIII.
V,21. Codd.Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 67 (lndict. XIII cap. 23); Pa1
Pbr 2 J: cap. J· Edd. M: V,2J; MG: V,21.
1 Castorius Pbr 2 2 nos om. PbJ Iohannes Pin 3 contristat ,.1,
constristauit Pb2 ciuitas] uitas PbJ, con-. 5 in ecclesia ipsa ,., r2', ecclesia
ipsa r2 8 differunt P, con-.Par elegere Pb, con-.PbJ et post tamen
add. P 1O electione] elatione Par, con-. dum pretiorum praemia
R1 11 ammittunt Par, con-. 12 meritis] moricis PbJ, con-. 13
obsolute PbJ 14 aliis] alio Rr, con-. profectu P, crwr.Par PbJ 15
pretiis PbJ 16 sedignus PbJ elegentes Pb 17 sacerdotii] sacerdote
Par, corr. 18 autem] aut PbJ 20 praeter] propter PbJ 21 si quos
aliquos rr 23 posse in posset, deinde in possit con-.Par praeuenire Rr
,. Pbr, con-.Rr Pb1 24 data e.q.s. om. Rr ,. indiccione 111PbJ

REGISTRVM V, 25
V, 25
Castorio, re1pon1a/iRauennati, mandal ut de episcopiPisaurensisuita
et actibus quaestionemhabeat et de a/iorum quoque sacerdo111m uita 10//ici-
tus sil; testamentum Adeodati tueatur; Va/erianus in monasterioperma-
neat ; expensas ex reditibus Romanae ecclesiaei//ic a se aggregatis/acial
et, si quid superfuerit, Romam deferat.
J9J, Febr.
GREGORIVS CASTORIO NOTARIO NOSTRO
Quaedam ad nos de Pisaurensi episcopo peruenerunt, quae

indiscussa nullomodo sunt relinquenda. Propterea experientiae
tuae praecipimus ut de uita ( ac) accibus ipsius subtili indagatione
s studeat perscrutari. Et si quid fortasse reppererit quod sacerdotii,
quod absit, integricatem ualeat maculare, ad nos eum cum scriptis
tuis de his quae in ueritate cognoueris omnimodo sub competenti
cautela transmitte, ut informati Deo reuelante subtilius ueritatem,
quid fieri debeat pertractemus. Non solum autem de eo sed et de
10 aliorum quoque sacerdocum uica te conuenit esse sollicitum. Et si
de quolibet sinistrum quippiam sentire potueris, nobis renunciare
festina, ut actuum prauitas salubriter cum Dei solacio debeat
emendari.
Peruenit icaque ad nos Adeodacum quendam ciuem Pisauren-
1 s sem filio arque uemaculo suo heredibus insrituris Thomam depu-
tasse tutorem, hanc condicionem adiciens ut, si force heredes ipsius

in pupillari aetate de hac uita transirent, omnis eius substancia per
manus antedicti tutoris debuisset pauperibus erogari. His qui
heredes fuerunt instituri defunctis, ne defuncti possit uoluntas
20 impleri suprascriptus tutor a quibusdam dicitur impediri. Propte-
rea si, sicuc edocti sumus, ita esse in ueritate compereris, curae
atque sollicitudinis tuae sic antediccum tutorem rarionabilicer tueri
atque defendere, ut quaeque sibi iniuncta sunt, ualeat effectui
mancipare. Sed quoniam dicitur eundem tutorem uelle aliquid in
V,2J. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 68 ([ndict. Xlll cap. 24). &id.
M: V,28; MG: V,2J.
1 notario R1, diacono r 2 Pensaurensi r, Pensaurenensi R1 4 ac
addidi, et M MG idagatione R1 1 omnimodo sub rr, omnimodos (del.
s) ab r2, omnimodo ac R1 8 informatis r2, e°". Deo Rr, Dei r uericate
codd., ueritatem Hartmann 1O uita te conuenit R1, te conuenit u ita r r, te
uita conuenit r2 11 de superscr.R1 15 uemaculos Rr heredibus] hb.
r, habuisse R1 quod del. instituisse Rr' ut po11Thomam add. R1 r2, exp.
r2, '°"· in ac R1 16 heredes] hh. r, heres R1 17 transiret R1' 18 sed
ab ante his add. ,.,, sed obitis edd. 19 defunctis om. R1 rr 21 si om. rI

REGISTRVMV, 2 5-26
2 5 diaconia quae ibidem conscirucaest emere, summopere ei solaciari
festina, ut ea quae mercedis inruiru piis causis relicta sunt, te
concurrente, sine cuiusquam possint impedimento compleri.
Valerianum uero monachum, quem emendatum in monasterio
beati Iohannis in Classe pasito tradidisci, in eo eum monasterio
30 sine dubio uolumus permanere. Praeterea ne quam necessitatem
in expensis tua experiencia pariatur, de reditibus sanaae Romanae
ecclesiae, qui illic te prouidente aggregati sunt, omnes expensas
tuas te facere uolumus. Et si quid superfuerit, nobis cum ueneris
defer.
V, 26
Vincomalumecclesiaedefensoremnominal. Cf eandemfonnulam IX, 98.

191, Febr.
GREGORIVS VINCOMALO DEFENSORI
Ecclesiasticaeutilitatis inruiru id nostro sedit arbitrio ut, si nulli

condicioni uel corpori teneris obnoxius nec fuisti dericus alterius
ciuitatis aut in millo tibi canonum obuiant staruta, officium ecde-
siae defensoris accipias, et quicquid pro pauperum commodis tibi
a nobis iniunctum fuerit, incorrupte et nauiter exsequaris, usurus
hoc priuilegio quod in te habita deliberarione contulimus. Omni-
bus, quae ribi a nobis fuerint iniunaa, complendis operam ruam
fidelis exhibeas, reddirurus de actibus ruis sub Dei nostri iudicio
10 rationem. Hanc autem episrulam Paterio notario ecclesiae nostrae
scribendam diaauimus.
26 relecta R1 27 possit R1 28 emendandum R1' 29 eo eum]

eodem R1'
V,26. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 6 9 (Indict. XIII cap. 2J). &id.
M: V,29; MG: V,26.
5 defensorum r accipies Rr, corr. 6 gnauiter r2', innauiter superscr.
R1 7 ut ante omnibus add. R1 11 scribendum r I

294 REGISTRVM V, 27
MENSE MAR TIO INDICTIONE XIII
V, 27
Gaudentio, episcopo No/ano, mandat ut clericis Capuanis Neapoli
degentibus quaternam partem redituum Capuanaeecclesiaesingulis annis
impertiatur; Rustico archidiacono solidos decem restilual.
J 9J, Mari.
GREGORIVS GAVDENTIO EPISCOPO NOLANO
Qui ecdesiasticis famulantur obsequiis, ecclesiastica ut possibi-

licas exigir, debent adipisci subsidia. Proinde praesentibus fraterni-
tatem tuam hortamur affatibus ut clericis Capuanae ecdesiae, qui
in Neapolitana ciuitate consistunt, quartam in presbyterium eo-
rum de hoc, quod antedicrae ecdesiae singulis annis accesserit,
iuxta antiquam consuetudinem distribuere secundum personarum
scudeat qualitatem, quatenus aliquod stipendiorum habentes sola-
cium, ministerium officiumque suum circa eandem ecdesiam
10 deuotiori mente prouocenrur impendere.
Praeterea decem solidos, quos Rustico archidiacono suo Festus
quondam suprascripcae ecdesiae episcopus abstulit, fraternitas rua
omni cessante ambiguicate restituat, quia in tanta eum pauperie
dicicur peruenisse, ut conferendum illi potius esset quam ab eo
15 aliquid auferendum. Durum enim est et procul a sacerdoris officio
personam positam sub necessitace neglegere et studio congregandi
indecenter inhiare pecuniis.
Mense Manio indictione XIII Rr rr 2, om. P

V,27. Codd. Rr rr 2: Indicl. XII-XV cap. 70 (lndic1. XIII cap. 26). &id.
M: V,JJ; MG: V,27.
2 ecclesiasticum r2 3 subsidiam r2 5 presbiterio rI 6 antedictae
Rr, ante r accesserat ,., 12 quondam] quod Rr r, corr. Rr, del. lit1era1
uod r2 superscripcae,. episcopus om. r, superscr.R1 13 in cantam eum
pauperiem rl

REGISTRVM V, 28-29
V, 28
Cypriano, rectori patrimonii Siciliensis, mandat ut Cicerionem mona-

chum a Petro rectorepatrimonii paenitentiae damnalum Benenato epi1copo
ecc/e1iae Misenatis famulum reposcenti re1tituat.
J 9¡, Mari.
Benenarus frarer et coepiscopus nosrer Cicerionem quendam

moriachum, qui pro suis excessibus a dileccissimo filio noscro Perro
diacone, tune autem subdiacone et rectore parrimonii, est in paeni-
J tentia depucarus, iuris ecclesiae suae famulum esse perhibet eum-
que sibi cum rebus suis postulat debere rescirui. Necesse ergo ese
ut dileaio tua srudiose perquirat ; et si ira uerum esse conscicerit,
suprascriptum Cicerionem curn rebus suis quae apud Fantinum
defensorem dicuntur esse depositae dominio Misenatis ecdesiae
10 sine aliqua dilacione restirue, ut, postquam a monachica conuersa-
tione culpae lapsus abripuit, iugum dominii, quod euadere in
conuersaaone permanens poterat, recognoscat.
V, 29
luliano scriboni in causa Maximi Salonitani, cum ad se ueneril, iusti-
tiam se Jecuturum esse promittit.
J 9J, Mart. 2.
GREGORIVS IVUANO SCRIBONI
Si saecularibus officiis ordo suus et tradita a maioribus disci-

plina seruanda est, quis ferat ecdesiasticos ordines temeraria prae-
sumprione confundi, audita neglegere et emendanda non bene
i remittendo poscponere ? Et quidem uos bene facitis caritatem
diligere et ad concordiam suadere. Sed quoniam loci nostri consi-
V,28. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 71 (Indict. XIII cap. 27). Edd.
M: V,.U; MG: V,28.
2 Ciceronem Rr' 8 Ciceronem Rr r2 9 Misenatis] Mirenatis r,
Mireracis Rr, corr. 10 postquae rr monachia rr
V,2.9. Codd. Par Phr 2 J: cap. 4. Etid. M: IX,41 ; MG: V,2.9.
3 ferat] fecerat Par, corr. ecclesiascicas PhJ, corr. 4 non de bene ex
non debere corr. Ph1 6 nostri] uescri PhJ, corr.

REGISTRVM V, 29-30
deratione compellimur ea quae ad notionem peruenerint minime
propcer Deum irrequisica relinquere, idcirco, ueniente Maximo,
subtilicer ab eo quae de ipso dicta sunt perscrutari curamus, et
10 confidimus de aeatoris noscri custodia quia, cognita ueritate, ah
staru canonum et aequitatis rectirudine nec gracia cuiusquam nec
culpa deflectimur, sed libenter quae congruunt rationi seruamus.
Nam si, quod absit, ecclesiasricam sollicirudinem uigoremque
neglegimus, perdit desidia disciplinam et animahus fidelium pro-
1j feao nocebirur, dum talia a suis pastoribus exempla suscipiunt.
Illud autem quod scribitis quia uoluntas palatii et amor ah eo
populi non discordet, haec res a iuscitiae nos zelo non reuocat nec
intentionem noscram in requirenda facic ueritate deficere. Sruden-
dum ergo ese, fili magnifice, ut amorem sibi Dei quisque conciliet.
20 N am sine diuina gratia humana dileaio quid dicam in posterum,
dum modo quoque amplius nocet ?
Daca die II mensis Marrii indictione XIII.
V, 30
Mauricio imperatori,qui triginta auri libras miserit, agit gratias ; ea1
1acerdotibu1egenisqueerogatasmilitumque murmur stipendioper Busam
scribonemdato sedatum esse nuntiat.
J9J, Mart. 12.
Dominorum pietas, quae suos consueuit misericorditer famulos

continere, ita benigna hic subuentione resplenduit, ut cunctorum
debilium inopia largitatis eius sic consolatione suhleuata. Pro qua
re lacrimabili omnes prece deposcimus ut omnipotens Deus, qui
7 notionem Par Pb2, monicionem Pin, notitiam PbJ peruenerit Par,

corr.,peruenirint Pb2 9 praescrutari PbJ cwamur Par, PbJ, curauimus
PbJ' 10 quia] qui et Pal, corr. 11 quis post ab statu add. Pal sed
del. aequitas PbJ, corr. graciam PbJ, corr. 12 culpam PbJ,
corr. deffectemur Pa1' 14 desidia in marg. add. Pal 17 discordent
PbJ a] ad PbJ 18 deficere Pa1 PbJ, peccare Pb1 2, add. Pb2 in marg.
deficere 20 diuinae Pb1 21 quoque Par Pb2 J, quaeque Pb1 apud
ante amplius add. Pa1 Phi, sed del. Par die secunda Pb, X secunda
Par 22 indiccio Pal XIII] 11 codd.
V,30. Codd. Pa1 Phr 2 J: cap. J. Edd. M et MG: V,30.
1 Augustino Pbr 3 hic benigna PbJ respenduit Pb, corr.Ph2 J 4
largitacis edd., lugicatis Par Pb2 J, legitat is Pbr consolatione] consolacio-
rum Pal, corr.,consolacio Pbr 5 lacrimabile PhJ, corr.

REGISTRVMV, 30 2 97
demenriae uestrae ad hoc corda compunxit, incolume in amoris
sui constancia dominorum seruet imperium et uiaorias eorum in
cunctis gentibus auxilio suae maiestatis excendat. Triginta itaque
libras auri quas confamulus meus Busa deculit scribo, sacerdotibus
10 egenisque et aliis fideliter erogauit. Et quia quaedam in hanc
urbem sanaimoniales feminae ex diuersis prouinciis post captiui-

tatem fugientes uenerunt, ex quibus, quancum locorum possibili-
tas recipit, aliquae in monasteriis dacae sunt, quae uero in eis
minime capi poruerunt, singulariter degentes inopem uitam du-
1 s cunt, placuit ut hoc quod caecis, truncis aliisque debilibus superes-
se posset eis erogari debuissec, dummodo dominorum misericor-

diam non solum indigentes indigenae sed adueniences etiam pere-
grini susciperent. Vnde acrum est ut simul omnes pro uita domi-
norum concorditer orarent, quatenus omnipotens Deus longa
zo uobis et quieta tempora tribuat et pietatis uestrae felicissimam
subolem diu in Romana republica florere concedat. Rogae quoque
militum ita per praedicrum confamulum meum scribonem, prae-
sente quoque glorioso Casto magistro milicum, factae sunt, ut
dona dominorum cunai sub disciplina debita gracias agendo susci-
2 s perent, et hoc quod prius eis dominari consueuerat omne murmur
auerterent.
Data die XII mensis Martii indiaione XIII.
6 clamentiae Pb2 in del. et superscr.ut PbJ 8 suae ex suo co".

Pa1' 10 eregauit PbJ, Ctm'. 11 sanctaemoniales Pb 13 aliiquae Pa1,
corr. 15/16 superesse posset Pb2 J, superesse possit Pb1, superesset Pa1,
superscr.posset Pa1' 17 indigenae] indigne Pal Pb1, 'º"·• dignae Pb2,
corr., indienae PbJ aduenientes] uenientes PbJ, corr. 18 susciperemus
PbJ, corr. 20 nobis Pb1 21 Romana republica] Romane publica Pa1,
corr., Romane rempublicam PbJ, corr. roget PbJ 22 confamalum
Pa1 23 qucque Pb1 magistro militum] magni uel P ut] et Pb1 24
debita] dibiti Pa1, corr., debiti Pb agendos Pb1

298 REGISTRVM V, 31
( MENSE APRILI INDICTIONE XIII)
V, 31
Conductoresmauarum uel fundorum in Gallia habitantes hortat11rut
Arigio patricio oboediant,donecaliquis Roma cum litteris commendaticiis
ad excellentissimumregemadueniat.
191, Apr. l I·
GREGORIVS CONDVCTORIBVS MASSAR VM SIVE FVNDOR VM

PER GALLIAM CONSTilVTIS
Quamuis inter medias sitis turbas gentium constiruri, tamen

ratio ipsa nos suspicari compellit mulcum uos ab aliis bona accione
distare. Sicut enim appellatio beati Petri aposcolorum principis
familiam ecclesiae tantae multirudini clariorem demonscrae, ita
debetis cereros morum claritate praecedere acque eos quibus
praeestis, ue bene agane, ut agnoscant cui seruiunt, assidue com-
monere, ut rapinis genrium arque prauitatibus abstineant, et fami-
10 lia ecdesiae non solo nomine sed et meritis honorerur. Nos autem
de uobis cognoscite srudiosissime cogitare. Disposuimus enim
hominem nostrum, qui uos possit rueri arque regere, aun litteris
commendaticiis ad excellentissimum regem, Christo auxiliante,
transmittere. Sed quia tempus hiemis impediuit, uiro glorioso
15 Arigio patricio uos praeuidimus commendandos ; cui interim cum
summa benignitaee atque oboedienria, sicut beati Petri famulos
decet, oboedire srudete atque ea quae pro ecdesiastica utilitate
uobis praecipiunrur implere. Visum autem nobis ese ut consuetu-
dinaria excepta eius utilitati debeatis inferre. Pensiones uero fide-
20 lieer cum omni collectae diligencia apud unum quemcumque
uestrum, quem communi consensu elegeritis, reiaceant, a quo,
cum uenerie is quem a lacere nostro transmiserimus, eas possie
accipere. Non enim sumus dubii quod per eum qui uobis uisus
fuerit possint fideliter conseruari. Ita ergo in omnibus irreprehensi-
Mense Aprili indictione XIII om. codd.

V,31. Codd. Pa1 PIJ/ 2 J: cap. 6. &Jd. M ti MG: V,31.
1 frundorum Pin 2 Gallia PbJ 4 multo Pa1, corr. 5 enim] enic
PbJ, corr. 6 clariorem] damorem Pal, corr. claricacem PbJ, corr. 8
bene ex be corr. PbJ seruianc PhJ 9/10 familiae PbJ 10 onaretur
Pa 1, corr. 14 hiemis] gemís Pb1 l 6 oboedienciae PbJ, corr. bearri
PbJ, corr. 17 arque aeque in ea arque aeque corr. Pal 19 utilirare Pal
Pb1 J debearis] deatis PbJ, corr. 22 ea Pb1 23 dubii] dubium Ph2,
co".

2 ~ hiles atque oboedientes exsistite, quatenus ueniens ad uos is qui
pacrimonium ipsum recturus est, sciat quemadmodum unicuique
uestrum pro sua debeat strenuitate rependere.
Data die XV mensis Aprilis indictione XIII.
V, 32
Cypriano, rectori patrimonii Sici/ien1ÍJ, mandat ut quo1dam c/erico1
•'cantermat" noxio1 1euerepuniat ; Archelai medici poJJeJJione1 tueatur.
J 9J, Apr. 20.
Vir sancrissimus Maximianus coepiscopus noster, ecclesiam Dei

prauis hominibus purgare desiderans, laudabiliter erga ecclesiasti-
corum uitam fuit sicut nosti sollicitus. Qui dum eorum actus
5 uigilanter cura pastorali intenderet, maleficio, quod uulgo canter-
ma dicitur, quosdam didicit macularos. Quos etiam, sicut et
dilectionis tuae nuntiauit epistula, dedit in custodia retinendos.
Sed quia, peccatis nostris facientibus, morte praeuentus crimen
ipsum ulcisci non ualuit, necesse est ut dilectio tua cum omni hoc
10 subtilitate indagare festinet arque ita in eos secundum immanita-
tem studeat facinoris uindicare, qualiter suprascriptum episcopum
zelo correctionis ac iustitiae in hac ultione propter Deum nouit
potuisse, si uiueret, commoueri. Omni ergo uinute omnique
instancia tua dilectio in hac causa zelum suum erga omnipotentem
1 s Dominum ruret ostendere et inimicis illius aduersitatem dignam
infficris ultionibus exhibere, ut impleas quod scriptum est : Nonne
qui te oderunt, Deu1, oderam i/101et super inimico1tuos tabesce-
bam ? Si igirur hoc zelo dilectio tua accenditur, in eorum qui
V,32. 16/18 Ps. 138,21.
26 ipsud in ipsum e°". Pa1 scit Pb3, co". 27 rependere]

reipraehendere Pb3, e°". 28 mense Aprili indictio Pal XIII] 111codd.
V,32. Codd.Pa1 Pbr 2 J: cap. 7. &id. M et MG: V,p.
1 Cybriano Pb3 2 episcopus Pb2 3, corr. Pb2 3 desiderat PbJ,
'°"· laudaliter Pb3 4 nostri Pb1 5 intendere Pal, corr.,intercederet
Pb1 5/6 anterma PbJ 7 nuntiabit Pb3 cuscodienda Pb3 10 sub
utilitate Pb3 11 superscriptum Par Pb1 2, ses. superscriptum Pb3 13
omnis Pb2, corr. 14 causam Pb2 15 ostenderet Pa1 16 impleacur
Pb3 17 te ante Deus add. Par' super] si per Pb3, corr.

300 REGISTRVM V, 32-33
Deum reliquerunt et contra eum aliquid maleficiis egerunt poena
20 monstretur. Quod si recte illic exsequi non ualet, nobis qui tales
sunt transmitti debent, si tamen hic monstrari poterit, unde illic
possunt absque difficultate conuinci. Sed quia hoc impossibile esse
existimo, illic per te debet discriaa atque fortis correctio prouenire.
Virum autem gloriosum domnum Libertinum praetorem in tali
2 s loco per complacationem omnipotentis Dei adiutorem te habere
confido. In hac tamen causa mitescere minime debuisti, etiam si

tibi quilibet saecularis iudex aduersarius potuisset exsistere.
Possessionespraeterea Archelai medici dilectio rua rationabiliter
tueatur, ut ab aliqui bus iniuste eum minime grauari permittatis.
30 Data die XX mensis Aprilis indiaione XIII.
MENSE MAIO INDICTIONE XIII
V, 33
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/iensis,praecipit ut Theodosio,abbati
monasteriisaneti Martini, monachostres in Sici/ia morantesmancipiaque
quaedam, si ah ecc/esiaeRomanaehominibusinique detineantur, restituat.
191, Mai.
Peruenit ad nos, insinuante Theodosio abbate monasterii sancti

Martini, tres se illic in Siciliam monachos, quos pro utilitate
monasterii sui transmiserat, retinuisse. Et petit a nobis ut cum ruo
eos solacio in suo debeat monasterio reuocare. Dilectio ergo cua,
quae nos huiusmodi causas zelari ualde feruenterque cognouit, eos
sollicita faciat indagatione perquiri et inuentos ad suprascriptum
abbatem cui contumaces exstiterunt sub competenti cautela atque
19 aliquid superscr.PbJ 21 cransmitte Pb2, corr. poterint P, poterit

Pa1' illinc PbJ, corr. 22 conuinci ex conmunici corr.Pa1' 23 per om.
Pb1 atque Pa1 Pb2 J, itaque Pb1 24 Libertinum Pb1 26 in hac
superscr.Par mitiscere Pb1 28 Archellici PbJ 29 eum minime] enim
menime PbJ, corr. grauare codd., corr.Pa1 30 mense indiccio Pa1, men.
Apl. ind. Pb XIII] 11 codd.
Mense Maio (Madius R1, Mai. r) indictione XIII R1 r1 2, om. P
V,JJ· Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 72 (lndict. Xlll cap. 28). Edd.
M: V,JJ; MG: V,JJ·
4 petiit r2 6 causa rI 7 indigacione r2, corr. inuencos] intentos
r2 superscripcum ,.

REGISTRVM V, 33-34 301
districtione transmitti. Esto icaque sollicirus ne regularis disrrictio

10 uel dilarione aliqua uel depucacorum remissione laedarur. Praesen-
tibus uero porticoribus, qui pro agendis ibidem suprascripci mo-
nascerii utilitatibus a supradicto Theodosio abbace noscuntur esse
transmissi, in omnibus te instanter uolumus praebere solacia,
quacenus te concurrente rationabiliter quae sibi iniuncta sunt
1 5 ualeant explicare. Mancipia autem eiusdem monasterii quae prae-
diaus abbas ab hominibus ecdesiae noscrae indebite perhibet
detineri necesse ese te modis omnibus perscrucari. Et si ita reppere-
ris, sine aliqua ea facico dilatione restirui.
V, 34
Seuero, Jco/a1ticoexarchi, nuntiat Agi/u/fum, Langobardorumregem,
damnis compensa/isgenera/empacem/acere non recusare; exarchopersua-
deat ut pacem facial.
J9J, Mai.
GREGORIVS SEVERO SCOLASTICO EXARCHI
Qui assistunt iudicibus et sinceris erga eos dilectionibus obscrin-

guntur, illa eis suadere debent atque suggerere, quae et animam
saluant et opinioni non derogant. Proinde quoniam nouimus
s quanta fidei sinceritate excellentissimum exarchum diligatis, idcir-
co magnitudini uestrae quae acta sunt indicare curauimus, ut haec
cognoscentes ad consentiendum eum rationabiliter prouocetis.
Scitote autem quia Agilulfus Langobardorum rex generalem
pacem facere non recusat, si tamen domnus patricius iudicium esse
10 uoluerit. Nam multa sibi in locis suis intra pacis terminum queri-
tur esse commissa. Et quoniam sibi, si ratio iudicantum inuenerit,

satisfieri postulat, et ipse quoque se satisfacturum modis omnibus
pollicerur, si quid a partibus suis constiterit in pace commissum.
Quia ergo rationi non ambigitur conuenire quod petit, oportet esse
1 s iudicium, ut, si qua ab utraque parte male facta sunt, componan-
10 laedatur r/, lecaetur r2, lentetur in ra1. R1 11 ibidem Ewa/d, idem

r, isdem in icidem corr. R1
V,J4· Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 73 (lndict. XIII cap. 29). Edd.
M: V,36; MG: V,341.
2/3 astringunrur R1 8 Agilulfus r, Gisulfus R1 9 domnus ex imo
corr. Rr 11 si superscr. R1 iudicantum r, iudicandum R1 13
commissum r, communi R1 14 esse R1 ,.2, eum r 1 15 mal e r, mala RI

302 REGISTRVM V, 34-3 S
tur, dummodo generalis pax Deo ualeat protegente firmari. Nam
qualicer nobis sic omnibus necessaria bene noscis. Sapienter itaque,
sicut consuestis, agite, ut excellentissimus exarchus ad hoc sine
mora debeat consenrire, ne per eum pax rennui, quod non expedit,
20 uideacur. Si enim consentire noluerit, nobiscum quidem specialem
pacem facere repromittit, sed scimus quia et diuersae insulae et
loca sunt alia procul dubio perirura. Haec autem consideret et
pacem habere festinet, quatenus in hac saltem dilacione et nos
quietem habere possimus ad modicum, et reipublicae resistendi
21 uires adiuuante Domino melius reparentur.
V, 3j
He/iae, presbyteroet abbati prouinciaelsauriae, quod Romamnon 11ene-
rit, ignoscit. Euange/ia so/idosqueseptuaginta duos mittit. Epiphani11m,
fi/ium eius, diaconumfactum, Romae detentum esse mmtiat.
¡9¡, Mai.
GREGORIVS HELIAE PRESBYTERO ET ABBATI PROVINCIAE

ISAVRIAE
Dulcissima sanctitatis uestrae scripta suscepi, in quibus mihi

satisfecistis, ut contristari non debeam, quod secundum meum
desiderium ad beari Petri apostolorum principis limina non uenis-
tis. Et ego quidem omnino uidere uos uolui. Sed si molestia
corporis aut aetatis impedimento exsticit, hoc mihi sufficit ut,
ubicumque tua sanctitas fuerit, pro me sollicite oret, quia, etsi locis
corpore diuidimur, caritate semper indisiuncri sumus.
10 Euangelia autem, sicut mandasris, transmisimus.
Filium uero uestrum Epiphanium mandaseis ut ad sacrum
ordinem prouehere deberemus uobisque retransmittere. Sed in
uno uos audiuimus, in altero audire minime potuimus. Diaconus
quidem factus est, sed quisquis semel in hac ecdesia saaum
1 s ordinem acceperit, egrediendi ex ea ulterius licentiam non habet.
Si ergo uidere uos non porui, hac ex re consolationem habeo, quia

in filio uestro requiesco.
18 consuetis R1 exarchus om. R1 21/22 et (et in ras.) loca R1 rI,

ad loca r2
V,JJ· Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 74 (lndict. XIII cap. 30). Edd.
M: V,38; MG: V,JJ•
6 si 1uper1cr.r2 7 aetati Rr, aetas R1' 8 pro me r, nobis in pro nobis
con-.R1 9 indisiuncti] indiiuncti R1, co". 10 mandasti R1

REGISTRVM V, 35
Solidos autem uobis uoluistis pro necessitatibus cellae quinqua-
ginta rransmitti. Quos mulrum esse aestimantes ex eis nobis
20 decem donaseis, ut quadraginta mitteremus. Sed ne forsitan uel
hoc graue esset, alios nobis ex eis adhuc estis dignari largiri. Sed
quia uos ualde in continencia nostra benignos inuenimus, eidem
benignitari uice simili respondemus. Quinquaginta transmisimus
et, ne forsitan minus essent, alios decem superaddidimus. Ne uero
21 et hoc adhuc minus esset, alios duodecim iungi fecimus. In hoc
autem cognoscimus caritatem uestram, quia de nobis ita praesu-
miris, siau uos praesumere debetis. Sed per omnipotentem Domi-
num rogo ut assiduas preces pro me facias, quatenus de peccatis
in quibus obligaros sum et tribulationibus quibus premor citius
30 absoluar et patriae caelesris gaudiis perfruar. Hoc autem quod pro
me qualiter oratis in epistulis uestris indicastis, me cognoscite quia
ualde releuauit. Sed iam post petirionem meam amplius facite
quam, me etiam non petente, fecisris. Praefatum uero dilectissi-
mum filium meum Epiphanium diaconem quia huic ecclesiae,
31 diaconatu incerueniente, ligauimus, sanaitatem tuam non deber
contristare, quod sancto Perro apostolorum principi, quia per
temeripsum corpore non uales, ei per filium tuum ipse deseruias
et lucro caelesris remunerarionis perfruaris.
Sancta autem crinitas sua te protectione custodiar et in praesen-
40 tis uitae eremo a subsequenribus atque obuiantibus hostibus tegat,
ut et si qua sunt uestra praeterita peccaca relaxet, et ea quae adhuc
ante faciem ueniunt a uobis manu suae pietatis amoueat. Ipsa te
ducat et ipsa perducat arque in aetemo gaudio ipsa suscipiat. Det
tibi ad electorum sortem pertingere et pro peccatore me, ut absolui
45 merear, orare.
19 extimantes r2, exsisttmantes r2' 21 hoc r, con Rr, 111per1cr.

hoc largire Rr 22 in om. ti add. in marg. rr 27 uos] de nobis add.
r2' praesumere debetis] praesumitis Rr, corr. 28 de om. rr 29 sum
rr, om. Rr r2, add. ante obligatus r2' 32 elebabit in eleuauit corr.
Rr 36/37 per-uales ei om. Rr 41 pr. et om. rr 42 manus Rr corr.

REGISTRVM V, 36
MENSE NNIO INDICTIONE XIII
Queritur se a Mauricio impera/orefatuum appellatum esse, uelut

Ariulfi astutia deceptum; uires l,angobardorumcotidie excresceresed pa-
cem sibi sublatam esse,quam cum Langobardisin Tuscia positiJfeciJJet;
de Romanaciuitate milites Narnias et Perusiamab/atos esse,et ut PeruJia
teneretur, Romam re/ictam esse; postea Agi/11lfumadueniJJeatque ante
oculossuos Romanosfunibus ligatos ad Franciamduetos esseuenaleJ; non
so/um se sed etiam Gregoriumpraefectumpraetorioet Castum magistrum
militum graui dominorumindignationepercuJJosesse.
J 9J, Iun. ( 1).
In serenissimis iussionibus suis dominorum pietas, dum me de

quibusdam redarguere sruduit, parcendo mihi minime pepercit.
N am in eis urbano simplicitatis uocabulo me fatuum appellat. In
scriptura etenim sacra aun in bona intelligentia simplicitas poni-
tur, uigilanter saepe prudentiae aut recritudini sociatur. Vnde
etiam de beato Iob scriptum est : Eral uir simplex et rectus; et
beatus Paulus apostolus admonet dicens : Estotesimplicesin malo
et prudentesin bono; et per semetipsam ueritas in euangelio admo-
10 net dicens : Esto/eprudentessicut serpentes et simplicessicut colum-
bae esse ualde inucile indicans, si aut simplicitati prudencia aut
prudentiae simplicitas desit. Vt ergo sernos suos ad cuneta eruditos
efficeret, esse eos et simplices sicut columbas et prudentes ut
serpentes uoluit, quatenus in eis et serpentis astucia columbae
1 s simplicitatem acueret et columbae simplicitas serpentis astutiam
temperaret.
Ego igirur, qui in serenissimis dominorum iussionibus ab Ariul-
fi astucia deceptus, non adiuncta prudencia, simplex denuntior,
V,36. 7 Iob 1,1. 8/9 Rom. 16,19. 10/ 11 Match. IO, 16.
Mense Junio indictione XIII R1 rI 1, om. P

V,36. Codd.Rr J rr 1: lndict. XII-XV cap.7 J (lndict. XIII cap. 31). Edd.
M: V,40; MG: V,36.
2/3 de quibusdam om. et add. in marg. RJ 5 cum ex si e°". R1 r1 in
(post cum) om. RJ 6 uigilanterque RJ' aud reairudinis Rr,
corr. 8/ 10 escote simplices-admonet dicens add. in marg. RJ 1O estoce]
esto r1, '°"· 12 eredicos Rr, cautos R1', praeditos RJ 13 columbae r1

REGISTRVM V, 36
constat proculdubio quia faruus appellor. Quod ita esse ego
20 quoque ipse confiteor. Nam si hoc uestra pietas taceat, causae
damant. Ego enim si faruus non fuissem, ad ista toleranda,
quaeque inter Langobardorum gladios hoc in loco patior, minime
uenissem. In ea autem re quam de Ariulfo perhibui, quia toco
corde uenire ad rempublicam paratus fuit, dum mihi non credirur,
25 eriam mentitus essereprehendor. Sed etsi sacerdos non sum, scio
grauem esse hanc iniuriam sacerdoti, ut ueritati seruiens fallax
credatur. Et dudum noui quoniam Norduulfo plus est creditum
quam mihi, Leoni amplius quam mihi, et nunc eis qui esse ad
medium uidentur plus quam meis assertionibus credulitas impen-
30 ditur.
Et quidem si terrae meae captiuitas per cotidiana momenta non
excresceret, de despectione mea arque irrisione laetus tacerem. Sed
hoc me uehementer affligit quia, unde ego crimen falsitatis tolero,
inde Italia cotidie ducirur sub Langobardorum iugo captiua, dum-
35 que meis suggestionibus in nullo credirur, uires hosrium immani-
ter excrescunt. Hoc tamen piissimo domino suggero, ut de me
mala omnia quaelibet existimet, de utilitate uero reipublicae et
causa ereptionis ltaliae non quibuslibet facile pias aures praebeat,
sed plus rebus quam uerbis credat. Sacerdotibus autem non ex
40 terrena potestate dominus noster citius indignetur ; sed excellenri
consideratione propter eum cuius serui sunt eis ita dominetur, ut
etiam debitam reuerentiam impendat. Nam in diuinis eloquiis
sacerdotes aliquando dii, aliquando angeli uocantur. N am et per
Moysen de eo qui ad iuramentum deducendus est dicitur : Applica
45 illum ad deos, uidelicet ad sacerdotes; et rursum scriptum est :
Diis non detrahes, scilicet sacerdotibus ; et propheta ait : Lahia
sacerdotiscustodientscientiam et /egem requirentex ore eius, quia
ange/us Domini exercituum est. Quid ergo mirum si illos uestra
pietas dignecur honorare, quibus in suo eloquio honorem tribuens
50 eos aut angelos aut deos ipse etiam appellat Deus? Ecdesiastica
quoque testatur historia quia, cum piae memoriae Constantino
44/45 Ex. 22,8. 46 Ex. 22,28. 46/48 Mal. 2,7.
20 ipse om. Rr 21 facuus non fuissem si Rr 22 quaeque Rr r2, quae

RJ Rr', quaequae rr 23 quam de] quam (corr.in que) qui~ RJ prohibui
RJ' 25 ego po11sed add. RJ' etsi RJ r, si Rr tamen po1t scio add.
RJ 26 graue Rr 21 N ordulfus Rr 28 et (ante Leoni) add.
r2' Leoni amplius quam mihi om. RJ 29/30 impedirur R1 34
Longobardorum Rr 42 impendant Rr r2, corr.r2 44 Mosen r2 47
cuscodiunt RJ rr exquirent R1 49 honore in honores corr.Rr 49 / 50
tribuens Deus eos R1 50 Deus (po1t appellac) om. R

REGISTRVM V, 36
principi scripto oblatae accusationes contra episcopos fuissent,
libellos quidem accusationis accepit, et eosdem qui accusati fuer-
ant episcopos conuocans, in eorum conspectu libellos quos accepe-
55 rat incendie dicens : ·'Vos dii estis, a uero Deo constiruti. lte et
inter uos causas uescras disponite, quia dignum non est ut nos
iudicemus deos''. In qua sentencia, pie domine, sibi magis ex
humilitate quam illis aliquid praestitit ex reuerentia impensa.
Ante eum quique pagani in republica príncipes fuerunt, qui
60 uerum Deum nescientes deos ligneos et lapideos colebant et tamen
eorum sacerdotibus honorem maximum tribuebant. Quid igirur
mirum si christianus imperator ueri Dei sacerdotes dignerur hono-
rare, dum pagani, ut praedixi, principes honorem impendere
sacerdotibus nouerunt, qui diis ligneis et lapideis seruiebant ?
65 Haec ergo pietari dominorum non pro me sed pro sacerdotibus
suggero. Ego enim peccator horno sum et, quia omnipotenti Deo
incessanter cotidie delinquo, aliquod mihi apud tremendum exa-
men illius esse remedium suspicor, si incessanribus cotidie plagis
ferior. Et credo quia eundem omnipotentem Dominum tanto
70 uobis amplius placatis, quanto me ei male seruientem distriae
affiigitis. Multas enim iam plagas acceperam et superuenientibus
dominorum iussionibus inueni consolaciones quas non sperabam.
Si enim possum, has celeriter plagas enumero.
Primum quod mihi pax sumpta est, quam cum Langobardis in
75 Tuscia positis sine ullo reipublicae dispendio feceram. Deinde
corrupta pace de Romana ciuitate milites ablati sunt ; et quidem
alii ab hostibus occisi, a1iiuero N arniis et Perusiae positi, et ut
Perusia tenererur, Roma reliaa est. Post hoc plaga grauior fuit
aduentus Agilulfi, ita ut oculis meis cemerem Romanos more
80 canum in collis funibus ligatos, qui ad Franciam ducebanrur
uenales. Et quia nos qui intra ciuitatem fuimus Deo protegente
manus eius euasimus, quaesirum est unde culpabiles esse uidere-
mur, cur frumenta defuerint, quae in hac urbe diu multa seruari
55/57 Cf. Rufin., hist. 10,2.
52 scripta oblate accusationis R1, scripta accusationis aliara fuissent

RJ 52/53 contra episcopos-accusationis om.R, supp/.R1' 59 quique R1
r2, quippe RJ, quoque r1 61 attribuebant R1 quia igirur r/ 63
praedicti rr 67 aliquod] aliquid RJ, corr. 68 incessentibus RJ,
corr. 70 placeacis rr, placecis RJ, corr. 71 et) ex RJ 72 inuenique
R3' quam Rr 73 has celeriter R1' r2', haec celebricer R r 76 adlaci
r1 77 Perusio RJ 78 Perusium tenererur RJ, Perusie (ex Perusia)
tenerencur R1 est Rr' r2', om. R r post haec RJ 19 Ginulfi RJ 80
qui ex quod corr. RJ 81 fuimus] fugimus RJ 83 cur RJ r, cum Rr

REGISTRVM V, 36
nullatenus possunt, sicut in alia suggestione plenius indicaui. Et
s 5 quidem de memetipso in nullo rurbarus sum, quia - teste con-
scientia fateor - aduersa quaelibet pati pararus sum, dummodo
haec omnia rum salute dumtaxat meae animae euadam. Sed de
gloriosis uiris Gregorio praefecto praetorio et Casto magistro mili-
tum non mediocriter sum affiicrus, qui et omnia quae poruerunt
90 fieri nullomodo facere neglexerunt et labores uigiliarum et rusto-
diae ciuitatis in obsessione eadem uehementissimos perrulerunt et
post haec omnia graui dominorum indignatione percussi sunt. De
quibus patenter intellego quia eos non sua acta sed mea persona
grauat, rum quo quia pariter in tribularione laborauerant, post
9s laborem pariter tribulanrur.
Quia autem dominorum pietas illud mihi pauendum et terribi-
le omnipotenris Dei iudicium intentar, rogo per eundem omnipo-
tentem Dominum, ne hoc ulterius faciat. Nam adhuc nescimus,
quis ibi qualis sit. Et Paulus egregius praedicator dicit : Nolite
100 iudicare ante tempus, donec ueniat Dominus, qui et illuminabit
absconditatenebrarumet manifestabitconsi/iacordium.Hoc tamen
breuiter dico quoniam peccator et indignus plus de uenientis Iesu
misericordia, quam de uestrae pietatis iustitia praesumo. Et sunt
multa quae de iudicio illius homines ignorant, quia fortasse quae
105 uos laudatis ille reprehendit et quae uos reprehenditis ille laudabit.
lnter ergo omnia incerta ad solas lacrimas redeo, petens ut isdem
omnipotens Deus piissimum dominum nostrum et sua hic manu
regat et in illo terribili iudicio liberum ab omnibus delictis inueniat
et me ita placere, si necesse est, hominibus faciat, ut aetemam eius
1 1o gratiam non offendam.
109/111 I Cor. 4, 5.
88 praefecto praetorio] ppo. r2, preposito Rr, papa RJ, papo,., 88/89
milicum rr, mil. RJ r2, miliciae Rr 90/91 custodias RJ 91 uehemen-
tissime RJ 94 grauauic RJ 96 quia Rr, quod RJ r 98 nam et adhoc
Rr 102 dico ,., RJ' r2', om.R r2 quoniam] ego add. r2' 106 inter
omnia ergo ,.2 haec post omnia 1Mper1cr.RJ

308 REGISTRVM V, 37
V, 37
Mauricii imperatoris zelum pro pace ecc/esiae laudat ; quam superbi
uocabuli "uniuer1alis" inuentione turban ; imperia/i iu11ione lohannem
epi1copum Con1tantinopolitanum adducendum e11e, ne diutius 1uperbum
1ibi nomen imponat.
J9J, Jun. ( 1 ).
Piissimus arque a Deo constiturus dominus noster inter cereras

augustorum ponderum curas pro conseruanda quoque sacerdotalis
caritatis rectitudine srudio spiritali inuigilat, uidelicet pie ueraciter-
que considerans neminem recte posse terrena regere, nisi nouerit
diuina tractare, pacemque reipublicae ex uniuersalis ecdesiae pace
pendere. Quae enim, serenissime domine, uircus humana, quod
carnei robur brachii contra uestri christianissimi culmen imperii
irreligiosas praesumeret manus erigere, si scuderet concors sacerdo-
10 cum mens redemptorem suum lingua pro uobis atque, ut oporte-
bat, meritis exorare ? Aut quis ferocissimae gentis gladius in nece
fidelium tanta crudelitate grassarecur, nisi nostra uita, qui sacerdo-
tes nominamur et non sumus, a prauissimis grauaretur operibus ?
Sed dum nos competencia nobis relinquimus et nobis incompeten-
15 tia cogitamus, peccata noscra barbaricis uiribus sociamus, et culpa
nostra hostium gladios exacuic, quae reipublicae uires grauat.
Quid autem dicturi sumus, qui populum Dei cui indigne praesu-
mus peccatorum noscrorum oneribus premimus, qui quod per
linguam praedicamus per exempla descruimus, qui iniqua doce-
20 mus operibus et sola uoce ea quae sunt iusta praetendimus ? Ossa
ieiuniis atteruncur, et mente turgemus. Corpus despectis uestibus
tegicur, et elatione cordis purpuram superamus. Iacemus in cinere,
et excelsa despicimus. Doctores humilium, duces superbiae ouina
facie lupinos dentes abscondimus. Sed quis horum finis ese, nisi
2 5 quod hominibus suademus, Deo autem manifesti sumus ? Qua-
mobrem prouidentissime piissimus dominus ad compescendos
bellicos motus pacem quaerit ecdesiae arque ad huius compagem
V, )1· Codd. R1 ,., 2 : Indict. XII-XV cap. 76 (lndict. XIII cap. 32). Edd.
M: V,20; MG: V,37.
3/ 4 et conseruandae quoque sacerdotali caritati rectitudine studii spiritalis
r 5 posset R1 7 quid R1, quod de r2 (del. de), quodque rI 11 necem
r 13 a R1, om. rI, ac r2 14 relinquimus R1, delinquimus r2,
derelinquimus rI 17 indigni rI 18 premimur r2 qui quod r,
quicquid R1 23 despicimus R1 r2, respicimus rI superbi R1

REGISTRVM V, 37
sacerdorum dignatur corda reducere. Quod quidem ego opto
atque, quantum ad me attinet, serenissimis iussionibus obaudien-
30 riam praebeo. Quia uero non causa mea sed Dei est, et quia non
solus ego sed tora turbarur ecclesia, quia piae leges, quia ueneran-
da synodus, quia ipsa etiam domini nostri Iesu Christi mandata
superbi arque pompatici cuiusdam sermonis inuentione turbantur,
piissimus dominus locum secet uulneris atque resistentem aegrum
3 s augustae uinculis auctoritatis astringat. Dum enim ista reprimitis,
rempublicam subleuatis, et dum talia reciditis, de regni uescri
prolixitate tractaris.
Cunctis ergo euangelium scientibus liquet quod uoce Dominica
sancto et omnium apostolorum principi Perro apostolo totius
40 ecclesiae cura commissa est. lpsi quippe dicitur : Petre, amas me ?
pasee oues meas. Ipsi dicirur : Ecce satanas expetiit cribrare uos sicut
triticum; et ego pro te rogaui, Petre, ut non deficiat fides tua; et
tu aliquando conuersus confirma fraires tuos. lpsi dicitur : Tu es
Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae
45 inferi non praeualebunt aduersus eam ; et tibi dabo claues regni
caelorum, et quodcumque ligaueris super terram, ligatum erit et in
cae/o, et quodcumque solueris super terram, so/uta erunt et in cae/o.
Ecce daues regni caelestis accipit, potestas ei ligandi et soluendi
tribuirur, cura ei totius ecdesiae et principatus committitur, et
so tamen uniuersalis apostolus non uocarur: et uir sanctissimus con-
sa·cerdos meus Iohannes uocari uniuersalis episcopus conarur.
Exclamare compellor ac dicere : O tempora, o mores.
Ecce cuneta in Europae partibus barbarorum iuri sunt tradita,
descructae urbes, euersa casera, depopulatae prouinciae ; nullus
s s terram cultor inhabitat ; saeuiunt et dominanrur coridie in nece
fidelium cultores idolorum : et tamen sacerdotes, qui in pauimen-
to et cinere flentes iacere debuerunt, uanitatis sibi nomina expe-
tunt et nouis ac profanis uocabulis gloriantur.
Numquid ego hac in re, piissime domine, causam propriam
V,37. 40/41 Ioh. 21,17. 41/43 Luc. zz,31. 43/47 Match.

16,18/19.
31/32 uenerandae Rr r2, corr. r2 32 ipse Rr 33 sermones

r2 mencione R1' 34 uulneri Rr' agrum rr 35 auguscae Rr r2,
angustet rr ascringac dum (at dum in ras.) R1, adscringendum r2, adstrin-
gendo rr isca reprimitis Rr, scare primicus r 38 scientibus Rr r2,
scribentibus rJ quod] quo r2, corr. 41 cribare R1 r, corr. r2 42 tu
superscr. r2 46/47 in caelis Rr 47 quaecumque r 48 accepic
Rr 54 euersa r, cesa in ras. Rr 5 5 necem Rr

310 REGISTRVM V, 37
60 defendo? Numquid specialem iniuriam uindico? Causam omni-
potentis Dei, causam uniuersalis ecdesiae.
Quis iste est qui contra statuta euangelica, contra canonum
decreta nouum sibi usurpare nomen praesumit? Vtinam uel sine
imminurione unus sit, qui uocari appetit uniuersus.
6s Et certe multos in Constantinopolitanae haereseos uoragine
cecidisse nouimus sacerdotes et non solum haereticos sed etiam
haeresiarchas factos. Inde quippe Nestorius, qui mediatorem Dei
et hominum Chriscum Iesum duas esse personas existimans, quia
Deum hominem fieri potuisse non credidit, usque ad Iudaicam
70 perfidiam erupit. Inde Macedonius, qui consubstantialem Patri et
Filio Spirinun sanctum deum esse denegauit. Si igitur illud nomen
in ea ecdesia sibi quisquam arripit, quod apud bonorum omnium
iudicium fecit, uniuersa ergo ecdesia, quod absit, ab statu suo
corruit, quando is qui appellatur uniuersalis cadit. Sed absit a
7s chrisrianis cordibus nomen istud blasphemiae, in quo omnium
sacerdotum honor adimitur, dum ab uno sibi dementer arrogatur.
Cene pro beari Petri apostolorum principis honore per ueneran-
dam Chalcedonensem synodum Romano pontifiá oblatum ese.
Sed nullus eorum umquam hoc singularitatis nomine uti consen-
so sic, ne, dum priuanun aliquid daretur uni, honore debito sacerdo-
tes priuarentur uniuersi. Quid est ergo quod nos huius uocabuli
gloriam, et oblatam, non quaerimus et alter sibi hanc arripere,
eriam non oblatam, praesumit ?
lile ergo magis ese piissimorum dominorum praeceptione Bec-
8s tendus qui praeceptis canonicis oboedientiam praebere contemnit.
lile coercendus ese qui sanccae uniuersali ecclesiae iniwiam facit,
qui corde cumet, qui gaudere de nomine singularitatis appetic, qui
honori quoque uestri imperii se per priuacum uocabulum super-
ponit. Ecce omnes hac de re scandalum patimur. Ad uitam igirur
90 rectam reuertatur auctor scandali, et omnia sacerdotum iurgia
cessabunt. Ego enim cunctorum sacerdocum seruus sum, in quan-
tum ipsi sacerdotaliter uiuunt. N am qui contra omnipotentem
Deum per inanis gloriae tumorem atque contra statuta patrum
suam ceruicem erigit, in omnipotente Domino confido quia meam
9s sibi nec cum gladiis Bectit.
Quid autem nuper in hac urbe ex huius uocabuli auditu gestum
63 sine] siue r2, corr. 64 sir] sine r2, corr. 65 uoraginem rr 67

faaas r1 69 credit rr 70 Machedonius ,. 72 ea om. Rr apud
omnium bonorum del. Rr . 74 corruet Rr is rr, his r2, iis Rr 76
ademirur r2, corr. 77 honorem r2, corr. 86 coherendus r1 sancrae et
Rr fecit r, corr.r2 90 auctori in auctor istius corr. r2 93 inanis] anís
rr, corr. 94 meam rr r2', meum r2, me non Rr 95 Bectet r2'

REGISTRVM V, 37 311
sit, Sabiniano diacono ac responsali meo subtilius indicaui. Cogitet

igirur dominorum pietas de me proprio suo, quem specialiter prae
ceteris semper fouit arque continuit, qui et uobis oboedientiam
100 praebere desidero et tamen de mea neglegentia repperiri reus
superno tremendoque iudicio pertimesco, ac secundum peritionem
praedicri Sabiniani diaconi aut piissimus dominus ipsum dignerur
iudicare negotium, aut saepe nominatum uirum, ut ab hac inten-
tione tandem cesset, inflectere. Si ergo iustissimo iudicio pietatis
105 uestrae uel dementibus admonirionibus cesserit, omnipotenti Deo
gracias referimus atque de concessa per uos omni ecdesiae pace
gaudemus. Sin autem in eadem diutius contentione perstiterit, hac
de re iam ueritatis sentenriam certam tenemus, quae ait : Omnis
qui se exaltat humiliabitur et unde rursus scriptum est : Ante
110 ruinam exaltatur cor. Ego autem dominorum iussionibus oboe-
dienriam praebens praediao consacerdori meo et dulciter scripsi et
humiliter ut ab hac inanis gloriae appetitione sese emendet admo-
nui. Si igirur me audire uoluerit, habet deuotum fratrem. Si uero
in superbia persisrit, iam quid sequarur aspicio, quia illum sibi
1 1 s aduersarium inuenit de quo scriptum ese : Deus superbiJ resiJtit,
humilibus autem dat gratiam.
108/109 Luc. 14,11 et 18,14. 109/110 Prou. 16,18. 115/116 Iac.

4,6.
97 Sauiniano,. diaconi r2 101/102 praedicti petirionem Rr 102

Sauiniani,. 103 indicare codd. ut edd., et r, ras. 2 JitterarumRr hac]
hanc r2, corr. 104 non cesset ,., , Rr' 105 per ante omnipotenti add. sed
del. r2 106 de om. Rr 108 quae Rr, qui r, qua r2' 109 rursus Rr.
rursum ,. 110 exaltabirur rr 113 si r, cum Rr

312 REGISTRVM V, 38
V, 38
Apud Constantinam Augustam queritur Sardiniam, Corsicam, Siciliam
insu/as per iudices uio/entissimis exactionibus compi/ari ; in Sardinia
iudices ab iis qui ido/is immolent praemia exigere; ex Corsica possessores
propter nimiam exactionem ad Langobardos fugere ; in Sici/ia Stephanum
chartularium marinarum sine dictione causarum per possessionesac domos
titu/os ponere. Rogat ut imperatorem ad iniurias submouendas hortetur.
J9J, Jun. 1.
Cum serenissimam dominam sciam de caelesti patria atque

animae suae uita cogitare, culpam me committere uehementer
existimo, si ea quae pro timore omnipotentis Domini sunt sugge-
renda siluero.
Dum in Sardinia ínsula multos esse gentiles cognouissem eos-
que adhuc prauae genrilitatis more idolorum sacrificiis deseruire
et eiusdem insulae sacerdotes ad praedicandum redemptorem
nostrum torpences exsistere, unum illic ex ltaliae episcopis misi,
10 qui multos gentilium ad fidem Domino cooperante perduxit. Sed
rem mihi sacrilegam nuntiauit, quia hi qui in ea idolis immolant
iudici praemium persoluunc, ut hoc eis facere liceat. Quorum dum
quidam baptizati essent et iam immolare idolis deseruissent, adhuc
ab eodem insulae iudice etiam post baptismum illud praemium
1 s exigitur, quod dare prius pro idolorum immolatione consueue-
rant. Quem cum praedictus episcopus increparet, tantum se suf-

fragium promisisse respondit, ut nisi de causis etiam talibus
impleri non possit. Corsica uero ínsula tanta nimietate exigentium
et grauamine premirur exactionum, ut ipsi qui in illa sunt eadem
20 quae exigunrur complere uix filios suos uendendo sufficiant. Vnde
fit ut, derelicta pia republica, possessores eiusdem insulae ad
V,38. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 77 (lndict. Xlll cap. 33); Pa1
Pb1 2 J: cap. 8. Edd. M: V,41; MG: V,38.
1 Gregorius om. Pb3 Constantina R1 Augusta R1, Eugae. r2,

Auguscum Pa1, co". 3 suae] sua Pa1, corr. culpa Pb2 4 pro om.
rI 6 gentilium rI 9 exiscerent rI illuc R1 10 post sed add.
quidam Pa1 Pb1 2. quidem Pb3 12 praemium] debicum R1 liceanc Pb1
J 12/ 13 quidam dum Pb2 13 desuissenc P 14 ab ex in corr.
Pb1 baptimum PbJ 15 ut ante quod del. r2 dare Pal 15/16
consueuerat R1 16 episcopis Pb1 17 praemisisse r1 ms1 ex si corr.
R1 18 possec ,., 19 exactionem Pb1, et actionum ,., , (raJ. +) accionum
R1 r2 19/20 eamdem que ex eam qui corr. Pb1 20 uendendos
PbJ 21 ad] ac PbI

REGISTRVM V, 38 31 3
nefandissimam Langobardorum genrem coganrur effugere. Quid
enim grauius, quid crudelius a barbaris pari possunt, quam uc
conscriai acque compressi suos uendere filios compellanrur ? In
2 ~ Sicilia aucem insula Stephanus quidam marinarum cartularius
tanta praeiudicia tan tasque oppressiones operari dicirur, inuaden-
do loca singulorum arque sine dictione causarum per possessiones
ac domos tirulos ponendo, uc, si uelim acta eius singula quae ad
me peruenerunr dicere, magno uolumine haec explere non possim.
30 Quae omnia serenissima domina sollerter aspiciac et oppresso-
rum gemirus compescat. Haec enim ego ad piissimas aures uescras
peruenisse non suspicor. Nam si peruenire poruissent, nuncusque
minime permansissent. Quae piissimo domino apto sunt tempore
suggerenda, ut ab anima, ab imperio arque a filiis suis tale hoc
3 ~ tanrumque peccati pondus amoueat. Qui scio quoniam dicturus
ese quia nobis in Icaliae expensis transmittitur, quicquid de prae-
dictis insulis aggregacur. Sed ego suggero ut, etsi minus expensae
in Italia tribuancur, a suo tamen imperio oppressorum lacrimas
compescat. N am et idcirco fortasse tantae expensae in hac cerra
40 minus ad utilicacem proficiunt, quia cum peccati aliqua admixrio-
ne colliguncur. Praecipiant ergo serenissimi domni nihil cum pee-
caco colligi. Et scio quia, etsi parum reipublicae utilitatibus tribui-
cur, ex eo ipso respublica mulcum adiuuacur. Quam etsi fortasse
contingat expensis minoribus minus adiuuari, melius ese tempora-
4 S liter nos non uiuere, quam uos ad aetemam uitam obscaculum
aliquod inuenire. Quae enim mentes, qualia uiscera parencum esse
possunt perpendite, quando filios suos distrahunt, ne torqueanrur.
Qualicer aucem miserendum sic filiis aliorum, hoc bene sciunt qui
habent proprios. Vnde mihi haec breuicer suggessisse sufficiat, ne,
22 cogunrur Pb 23 possint PbJ 24 uenderent PbJ, uendere

Pb3' 25 canalarius PbJ corr. 26/21 inuadenda r2, corr. 28 domus
Pb2 eius superscr.rr' 29 magna PbJ hac PbJ, hoc R1 33 minime
R1 r, om. Pb1, non Par Pb2 J piismo Pb1 cempora PbJ, corr. 35
tantumque ex omnique corr. Par, tamenque Pbr, tamque Pb2, tamen
Ph3 36 ltaliae om. Phr, Italia Par', in post ltaliae add. Par Ph2 J 37
sed ego om. P expensa Rr 38 in ltaliae Pbr tribuatur Rr PbJ sua
Pb3, corr. 38/39 lacrimas compescat om. P 40 peccata PhJ,
corr. 40/ 41 admixtionem PbJ 41 domini Ph2 42 collegi Pb quia
si paruum P rei 111perscr.
Pa1, rei ex rem corr. PbJ utilitati Rr 43
quocl post eo add. sed del. Ph2 ipse Pbr J, corr. in ipso Pbr, in ipsa
Pb; res ipso puplica Par res publia Pb1 quam si Pb2, quocl si in ras.
R1 44 expensi Par, corr. est superscr.Pbr, enim add. PhJ 46 aliquid
R1 Par PbJ, corr. Par PbJ 47 torqueentur Pa1, corr. 48 sic] sia Pa1,
corr. sciunt] sciuit PhJ, corr. 49 haber Pb3, corr. 49/50 ne si] nisi PhJ

REGISTRVM V, 38-39
50 si ea quae in his partibus agunrur pietas uescra non cognosceret,
me apud districrum iudicem silentii mei culpa multaret.
Data die Kalendarum luniarum indictione XIII.
V, 39
Con1tantinamAugu1tampropterf auoremJaneto Petrotributum laudat
monetque ut IohanniJ epi1copiCon1tantinopo/itani,qui Jt 1111iller1alem
appe//et, 1uperbiaeobnitatur. Se Romae inter g/adioJ Langobardon1m
imperatori1Jacce//ariumeisescribit. Maximo, episcopoSalonitano,quod Je
inscioordinatuJsit, secundumimperatoriJuoluntatem ignoscit; quin reli-
qua i//ius delicia animaduertantur, propter Deum fieri posse negat.
J 91, Jun. J.
Omnipotens Deus, qui pietatis uestrae cor suae dextera maies-

tatis tenet, et nos ex uobis protegit et uobis pro temporalibus
actibus aetemae praemia remunerationis parat. Nam Sabiniano
diacone responsali meo scribente, cognoui in causis beati Pecri
apostolorum principis contra quosdam superbe humiles, ficte
blandos quanta se iustitia uestra serenitas impendat. Et in redemp-
toris noscri largitate confido quia bonum hoc in serenissimo domi-
no et piissimis filiis,in caelestis quoque patriae retributione reci-
10 piaris ; nec dubium est, peccatorum uinculis solutis, aetema uos
bona recipere, quae in causis eius ecdesiae ipsum uobis, rui potes-
tas ligandi et soluendi data est, debitorem fecistis. Vnde adhuc
peto ut nullius praeualere contra ueritatem hypocrisin permittatis,
50 in om. Par pietatis PbJ 52 data die e.q.s. om. R1 r diem

Pb1 lun.) Ian. (lanr. Ianuar.) P XIII] 111P
V,J9. Codd. R1 rr 2 : lndict. XII-XV cap. 78 (lndict. XIII cap. 34); Pa1
PIJ12 J: cap. 9. &id. M: V,21; MG: V,J9·
1 Agustae Pb2 2 qui supp/.Pbr' sua Pb2 dexterae Par Pbr J,
corr. Par 2/3 magistatis Pa1 4 remurationis r2, corr. Sauiniano r
Par 5 diacono rr r2' Pbr, diaconi r2 6 quosdam] condam Par,
corr. superbiae PbJ humilis r2, corr. 7 blandus Pbr inbendat
Pbr 8 cofido Pbr hoc ipse remissimo Pbr 9 piissimos Pal,
corr. retributionem rr 9/10 recipietis rr R1', recipitis r2 10 solutis]
solutum in solucus corr. PbJ 11/12 potestati Rr, corr. 13 nullus ri,
co". inpochrisin Pa1, inprochinsin corr. in inprochysin Pbr

REGISTRVM V, 39
quia sunt quidam qui iuxta egregii praedicacoris uocem per dulces
1 5 .sermones et henedictionesseducunt corda innocentium; qui ueste
quidem despecri sunt sed corde tument et quasi in hoc mundo
cuneta despiciunt sed tamen ea quae mundi sunt cuneta simul
adipisci quaerunt ; qui indignos se omnibus hominibus fatentur
sed priuatis uocabulis contenti esse non possunt, quia illud appe-
20 tunt unde omnibus digniores esse uideantur. Vestra itaque pietas,
quam omnipotens Deus cum serenissimo domino uniuerso mundo
praeesse constituit, illi per fauorem iusritiae suum famulatum
reddat, a quo ius tantae potestatis accepit, ut quanto uerius in
exsecurione ueritatis auaori omnium seruit, tanto securius com-
2 ~ m.isso mundo dominerur.
Praeterea indico quia piissimi domini scripta suscepi, ut cum
fratre et consacerdote meo Iohanne debeam esse pacificus. Et
quidem sic religiosum dominum decuit, ut sacerdotibus ista prae-
ciperet. Sed cum se noua praesumptione atque superbia isdem
30 frater meus uniuersalem episcopum appellet, ita ut sanctae memo-
riae decessoris mei tempore ascribi se in synodo tali hoc superbo
uocabuJo faceret, quamuis cunaa acta illius synodi, sede aposto-
lica contradicente, soluta sine, triste mihi aliquid serenissimus
dominus innuit, quod non eum corripuit qui superbit, sed me
3 5 magis ab intentione mea declinare studuit, qui in hac causa euan-
geliorum et canonum statuta, humilitatis atque rectitudinis uerita-
tem defendo. Qua in re a praediao fratre et consacerdote meo
contra euangelicam sententiam, contra quoque beatum Petrum
apostolum et contra omnes ecdesias canonumque agitur statuta.
40 Sed ese omnipotens Deus, in cuius manu sunt omnia, de quo
scriptum est : Non est sapientia, non estprudentia, nonest consi/ium
contra Deum. Et quidem saepe praefatus sanctissimus frater sere-
V,39. 14/15 Rom. 16,18. 41/42 Prou. 21,30.
15 et benedictiones om. Rr uestre Pin 16 tument R r, tamen sunc

Ph, non sunt Par 18 hominibus om. Rr 23 a quo ius tancae ex a cuius
cante crwr. Pa1 24 auctor r, corr. r2 seruit] fuerit Pin 24/2 5 com-
missos Pa1 26 ut cum om. r, ut add. r2' 27 fratri et consacerdoti meo
lohanni rr r2' 28 decuit] docuit Rr Par, corr. 29 superbe Par Pb1 2,
superbiae PhJ 30 fratre Par, corr. 31 decessores PhJ 32 facere
Ph acta om. rr 33 contradicentes Pb1 mihi om. r1 34 me o,n.
R1 36 statuta om. R1 r Pb1, add. in marg. statutam Pa1' 37 in re ex re
in corr. Par 38 beatum quoque r, beatum Rr 39 canonumque rI P, et
contra (111per1cr.
R1') canonum R1, et (add. r2') canonum r2 statuta agitur
Rr r PbJ 40 est] et Ph3 manus Rr Pb2, manum Pb3 42 Deum]
Dominum r quidem] quid et Par, corr. saepe fatus ,.r Par, saepe factus
Phi 2, corr., seprefarus PbJ, saepe praefarus R1 r2, cf Stud. 11184

REGISTRVM V, 39
nissimo domino multa suadere conarur ; sed bene noui quia tantae
illae oraciones eius et lacrimae nihil ei a quoquam contra rarionem
4 s aut animam suam subripi permittunt.
Triste tamen ualde est ut patienter ferarur quatenus, despecris
omnibus, praedicrus frater et coepiscopus meus solus conerur
appellari episcopus. Sed in hac eius superbia quid aliud nisi pro-
pinqua iam Antichrisri esse tempora designanrur ? Quia illum
so uidelicet imitarur qui, spretis in sociali gaudio angelorum legioni-
bus, ad culmen conatus est singularitatis erumpere dicens : Super
astra caeli exaltabo so/ium meum, sedebo in monte testamenti, in
/ateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium, simi/is ero
altissimo. Vnde per omnipotentem Dominum rogo ne pietatis
ss uescrae tempora permittatis unius hominis elatione maculari neque
tam peruerso uocabulo ullum quoquo modo praebeatis assensum.
Atque hac in causa nequaquam me pietas uestra despiciat, quia,
ecsi peccata Gregorii tanta sunt, ut pati talia debeat, Petri apostoli
peccata nulla sunt, ut uescris temporibus pati ista merearur. Vnde
60 iterum atque iterum per omnipotentem Dominum rogo ut, sicut
parentes uestri priores principes sancti Petri aposcoli gratiam quae-
siuerunt, uos quoque hanc uobis et quaerere et seruare cureris et
propter peccata nostra, qui ei indigni seruimus, eius apud uos
honor nullatenus minuarur, qui et modo uobis adiutor esse in
6s omnibus, et postmodum uestra ualeat peccata dimittere.
Viginti autem iam et septem annos ducimus, quod in hac urbe
inter l..angobardorum gladios uiuimus. Quibus quam multa ab
hac ecdesia coridianis diebus eroganrur, ut inter eos uiuere possi-
mus, suggerenda non sunt. Sed breuiter indico quia, sicut in
70 Rauennae partibus dominorum pietas apud primiexercitum ltaliae
51/54 Is. 14,13/14.
44 nil r 45 aut] ut Pb1 48 episcopis Pb1 49 quia] quam Pal,

corr., qua Pb1 51 erumpe Pb2 52 in (ante laceribus) 1upp/. Pa1' 53
ascendam] inscendam Pa1, corr. 54 Dominum om. P 55 permittitis R1,
corr. 56 ullum] illi R1 quoquo] quoque r1 Pa1, corr. Pa1, (quo in
raJ. )quo R1 57 hac in] in hac rl, in hac in r2, hoc in P, corr. Pal me
1upp/. Pa1' 58 tanta] multa R1 59 meatur R1, corr. 61 uestris Pa1,
corr. priores om. Pb1 principis Pb1 61/62 quaesierunt Pa1 63
indigne R1 r ei rl 64 minuetur R1, corr. 65 uestra om. P peccata]
pecca Pal, corr. 66 autem om. P sepcem] octo PbJ ducimus] dicimus
r2, corr. quo R1 67 Longobardorum Pal, corr. quam] cam Pb1,
corr. 68 hac om. R1, 1uper1cr.PbJ 70 Rauenna PbJ primi (corr. in
primum) exercitus R1, primi exercitum r, primi in exerciru Pal Pb1 (JJhi
exercicu ex exercicui corr.) J, primum in exercitu Pb2 ltaliae 1uper1cr.Pb2

saccellarium habet, qui, causis superuenientibus, cotidianas expen-
sas faciat, ita et in hac urbe in causis talibus eorum saccellarius ego
sum. Et tamen haec ecclesia, quae uno eodemque tempore clericis,
monasteriis, pauperibus, populo acque insuper Langobardis tam
1 s multa indesinencer expendit, ecce adhuc ex omnium ecclesiarum
afHictione premicur, quae de hac unius hominis superbia mulcum
gemunt, etsi dicere nil praesumunc.
Salonitanae uero ciuitatis episcopus, me ac responsali meo
nesciente, ordinarus ese, et facta res ese, quae sub nullis anteriori-
80 bus principibus euenit. Quod ego audiens ad eundem praeuarica-
torem, qui inordinate ordinacus est, protinus misi, ut omnino
missarum sollemnia celebrare nullomodo praesumeret, nisi prius
a serenissimis dominis cognoscerem, si hoc fieri ipsi iussissent ;
quod ei sub excommunicacionis incerposirione mandaui. Et con-
8 ~ tempto me arque despecto, in audacia quorundam saecularium
hominum, quibus denudara sua ecclesia praemia multa praebere
dicitur, nuncusque missas facere praesumit atque ad me uenire
secundum iussionem dominorum noluit. Ego autem praeceptioni
pietatis eius oboediens eidem Maximo, qui me nesciente ordinatus
90 est, hoc quod in ordinarione sua me uel responsalem meum prae-
termittere praesumpsit, ita ex corde laxaui, ac si me auctore fuerit
ordinatus. Afia uero peruersa illius, scilicet mala corporalia, quae
cognoui, uel quia cum pecuniis ese elecrus uel quod excommuni-
catus missas facere praesumpsit, propter Deum irrequisita praete-
9 S rire non possum. Sed opto et Dominum deprecor, quatenus nihil
in eo de his quae dicta sunt ualeat inueniri, et sine periculo animae
meae causa ipsius terminetur. Prius carneo quam haec cognoscan-
rur, serenissimus dominus disrurrenti iussione praecepit ut eum
uenientem cum honore suscipiam. Et ualde graue est ut uir de
100 quo tanta et talia nuntianrur, cum ante requiri et discuti debeat,
honoretur. Et si episcoporum causae mihi commissorum apud
71 sacellarium ex secularium con-. Par, sacellarius Pb qui] quia Pb1

J 72 et om. Rr in (ante causis) om. Pb1 73 haec om. R1 eodem
r 74 Longobardis Par Pbr, con-.Par 16 affiictionem Pbr 11 nihil
P 18 Solanitane Par, corr. me om. Pb, me ac 1upp/. Pa1' responsale
r1 19 est res Pa1 83 fieri iussissent ipsi PbJ, iussissent fieri ipsi
Pb2 84 quid PbJ eis ubi Pb1 sub suppl. Par' interpositione (sub
add. sed del. Pa1) excommunicationis P 84/85 concepto me in contentione
corr.PbJ 85 mandati aquorum in in audacia quorum con-.PbJ quorun-
dam R1 r, quorum P, corr. Par 86 suae Par, con-. ecclesiae Par Pb2 J,
corr.Par Pb multae Par Pbr 2, corr.Par 89 maxime Pbr 90 meum
om. r 91 relaxaui Rr si me auctore] sim actore PbJ, corr. 95 Deum
P 96 ualeant Rr r 91 terminetur] termini PbJ, 'º"· 91 /98 cog-
noscanrur ex cognoscarur corr. Rr, ex cognoscant Pbr 98 discernenci
Pa1 iussionem Pbr ut superscr.R1, ex et'º"· Pb1 100 debeant Par

REGISTRVM V, 39-40
piissimos dominos aliorum patrociniis disponuntur, infelix ego in
ecdesia ista quid facio ? Sed ut episcopi mei me despiciant et
contra me refugium ad saeculares iudices habeant - omnipotenti
10~ Deo gracias ago - peccatis meis deputo. Hoc tamen breuiter
suggero quia aliquantulurn exspecto et, si ad me uenire diu distule-
rit, exercere in eo districtionem canonicam nullomodo cessabo. In
omnipotente autem Domino confido quia longam piissimis domi-
nis uitam cribuet et nos sub manu uestra non secundum peccata
110 noscra sed secundum suae grariae dona disponet. Haec ergo tran-
quillissimae dominae suggero, quia integerrima serenitatiseius
consciencia quanto mouearur zelo rectitudinis atque iustitiae non
ignoro.
Data die Kalendarum luniarum.
V, 40
Sebastiano, episcopoResiniensi, scribit malitiam am,c, 1i111domni

Romani gladios Langobardorum11incere.Sebastian11m,qui ecc/esiamal,
AnastaJio,patriarcha Antiocheno,oblatam alm11erit,/a11dateiq11e11nam
ex uacuis ecc/esiisSici/iae ojfert.
J 9J, 11111.( I).
GREGORIVS SEBASTIANO EPISCOPO RESINIENSI
Dulcissima arque suauissima fraternitatis ruae scripta suscepi,

quae mihi, quamuis numquam desit a corde, sanctitatem carneo
uestram quasi corporaliter praesentem fecerunt. Sed omnipoten-
tem Dominum rogo ut sua uos dextera protegat uobisque et hic
102 patrocinio r ego] ergo Pa1, corr. 103 sed restat uc R1 104
omnipotente P/)1 106 diu om. P 108 domino om. P 109 tribuit r Pal
Pb1, cribuet r2', tribuat Pb1' nos R1 r, nobis P manuestra Pb2 110
disponit Rr r Pa1, disponet R1' 110/111 tranquillimae rr 111
incegerrimam Pa1, incegerrime rr 112 conscientiam P quantum
PbJ 113 ignorar Rr r P, ignoro R1' r2' Par' 114 data die t.q.1. om. R1
r Iul. Par, om. Pb
V,40. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 79 (lndict. XIII cap. JJ); Pa1
Pb1 2 J: cap. 10. &id. M: V,12; MG: V,10.
1 Seuastiano r Resiniensi Hartmann, Sermensis R I, Sermiens rr, Ser-
miensi r2, Rimiensi Pa1 Pb2 J, Rimensi Pb1 3 numquam rl R1' r2' Pa1',
usquam R1, umquam r2 P desint Rr r P, desic R1' S Dominum om.
P rogo] roga Pa1, corr. uos] nos Pa1 Pb1, corr. Pbr hic] hanc R1,
corr.

REGISTRVMV, 40
cranquillam uitam et, quando ei placuerit, praemia aeterna conce-
dat. Sed peto, si illo me amore diligitis, quo praesentem semper
a..rnastis,ut pro me enixius exoretis, quatenus omnipotens Deus a
peccatorurn meorum nexibus me citius soluat et corrupcionis huius
1 o pondere exurum suo conspeaui liberurn exsistere faciat. Quamuis
enim inaestimabilis sit caelestis pattiae dulcedo, quae trahat, multi

carneo in hac uita dolores sunt, qui ad amorem caelestium cotidie
impellant. Qui mihi in hoc solum uehementer placent, quia
placere in hoc mundo aliquid non permittunt.
1s Quae enim, frater sanctissime, de amici uestri domni Romani
persona in hac terra patimur, loqui minime ualemus. Breuiter
tamen dico quia eius in nos malicia gladios Langobardorum uicit,
ita ut benigni uideanrur hostes, qui nos interimunt, quam reipu-
blicae iudices, qui nos malicia sua, rapinis atque fallaciis in cogita-
20 rione consumunt. Et uno tempore curam episcoporum atque deri-
corum, monasteriorum quoque et populi gerere, contra hostium
insidias sollicitum uigilare, contra ducum falladas atque malicias
suspeaum semper exsistere, cuius laboris, cuius doloris sint, uestra
fratemitas tanto uerius pensat, quanto me, qui haec patior, purius
2j amat.
Praeterea debirum salutationis alloquium soluens, indico quod
ad me, Bonifatio defensore referente, peruenerit quia uir sanctissi-
mus frater noster domnus Anastasius patriarcha in una suarum
ciuitatum regendam uobis ecdesiam committere uoluit et consen-
30 tire noluiscis. Quem sensum atque sapientiam uestram ualde ego
libenter amplexus sum, laudaui uehementer et uos felices, me
infelicem esse deputaui, qui tali hoc tempore regimen ecdesiae
suscipere consensi. Si tamen animus uester fortasse fratribus con-
7 diligis Pb2, ctwr. 7/8 quo praesentem-exorecis om. Pbr 7 quo]

quoque Pb2, quod PbJ, ctwr. 8 per me Pb2 J Deus om. Pbr 9 nexius
Pbr correptionis Rr 10 exutum] exitum Par, ctwr. conspectui]
conspectus Par, corr. existere] assistere r2' 12 qui ad] quia r2,
corr. ad om. P amore PbJ 13 uehemente Pb1 quia] qua PbJ,
crwr. 15 frater karissime R1 16 ualeamus PbJ' 17 in eius nos
Pb1 malitiae PbJ Longobardorum Par Pb2, corr.Par u1c1tex eunit
crwr.Pal 18 benigniores R1' 20 episcorum PbJ 21 gerere] gere PbJ,
crwr. hostium] hostra PbJ, corr. 22 sollicit(e in ras.) Rr 23 suspeaam
P labores, dolores R1 r2, corr. sit R1' 24 fratemitatis Pb2 J,
crwr. pensant Par, corr. haec ex in haec corr. Par, hac Pbr purius]
prius Pb2, corr. 26 propterea P debitum] debi Pa1, corr. 27 ad] a
PbJ Bonifatio R1 Pb2, Bonifacio cett. ferente P 28 Amastasius Pb2,
Anescasius PbJ, corr. unam Rr 29 ciuitatium Pb nobis Pb1 30
sapientiam] sentenciam Pb1 31 felicis me Pb2, felicissime Pb1, felicem me
Par' 32 ecclesiis Pb2 J 33 uester suppl. Pa1' 33/34 condiscendendo
Pbr J Pb2', condiscendo Pb2

320 REG ISTRVM V, 40-41
descendendo et misericordiae operibus intentus ad hoc umquam
3s consentire decreuerit, peto ut amori meo alium minime praepona-
tis. Sunt enim in Sicilia insula ecdesiae uacantes episcopis, et si
uobis placet auaore Deo ecdesiam regere, iuxta beati Petri
aposcoli limina cum eius adiutorio melius potestis. Sin uero non
placee, feliciter insta, et pro nobis infelicibus exora. Omnipotens
40 autem Deus, in quocumque loco uos esse uoluerit, sua protectione
custodiar et ad caelestia uos dona perducat.
V, 41
EulogioA/exandrino et AnastasioAntiochenopatriarchistam Pe/agii II
quam suas ad Iohannem,episcopumConstantinopolitanum,litteras mittit
uniuersa/isquenomenRomanispontificihusa synodoChalcedonensiob/atum
sed non acceptum esse contendit; hortatur ut scripta cum uniuersalis
nominisfalsitate nec dare umquam nec susciperepraesumant.
J jJ, Jun. ( r ).
GREGORIVS EVLOGIO EPISCOPO ALEXANDRINO

ET ANASTASIO EPISCOPO ANTIOCHENO
Cum praedicacor egregius dicat : Quamdiu quidem sum gentium

aposto/us, ministerium meum honorificabo, qui rursus aliis dixit :
Facti sumus paruu/i in medio uestrum, exemplum procul dubio
nobis se sequencibus ostendit, uc et humilitatem teneamus in
mente, et tamen ordinis nostri dignitatem seruemus in honore,
quatenus in nobis nec humilicas timida nec erectio sic superba.
Ante hos siquidem annos octo sanctae memoriae decessoris mei
10 Pelagii tempore frater et coepiscopus noscer Iohannes in Constanti-
V,41. 3/4 Rom. 11,13. 5 I Thess. 2.,7
35 decreuic R1 peto R1 r, puto P 36 uocances Pal, c<m'. in

uacances desinit haec epistu/a in P; Pa1' add. in marg. : ista episcola finita non
ese 37 ecclesias R1 39 insta R1 r2, state r1 exora R1 r2, exorate r1
V,41. Codd. R1 r1 2: Indict.Xll-XV cap. 80 (Indict. XIII cap. J6); Pa1
Pb1 2 J: cap. 11. &id. M: V,43; MG: V,41.
1 Alexaner Pa1, Alexander PIJI 2 Anast. Pa1, Anestasio PbJ 4
apostolos Pb1 alias r1 dixit P, dicens R1 r 5 uestri P 6 se om. R1
r ostedit Pb1 7 nostri R1 r Pb1, uestri cett. 8 nec in nobis
r superbia Pb1 9 memoriae suppl. Pa1c 10/11 Constantinepolitana
Pb1, Conscantipolitane PbJ, C<m'.

REGISTRVM· V, 41 321
napolitana urbe, ex causa alia occasionem quaerens, synodum

fecit, in qua se uniuersalem appellare conarus ese. Quod mox
isdem decessor meus agnouit, directis episrulis ex auctoritate sancti
Pecri apostoli eiusdem synodi acta cassauit. Quarum uidelicet
1 5 epistularum sanaitati uestrae srudui exemplaria destinare. Diaco-
nem uero, qui iuxta morem pro responsis ecdesiae faciendis piissi-
morum dominorum uescigiis adhaerebat, cum praefaco consacer-
dote nostro missarum sollemnia celebrare prohibuit. Cuius ego
quoque sententiam sequens similia praedicto consacerdoti nostro
20 scripca ttansmisi, quorum exemplaria uescrae bearirudini censui
transmittenda, hoc praecipue intendens ut hac de re, quae ex noua
superbia tota uniuersalis ecclesiae uiscera penurbat, prius saepe
fati frattis nostri animum modesta intentione pulsemus. Qui si
nequaquam a suae elationis rigore uoluerit inclinari, tune quid fieri
2 5 debeat, rum omnipotentis Dei solacio subrilius perttacterur.
Sicut enim ueneranda mihi uestta sanctitas nouit, per sanctam

Chalcedonensem synodum pontifici sedis apostolicae, cui Deo
disponente deseruio, hoc uniuersitatis nomen oblarum est. Sed
nullus umquam decessorum meorum hoc tam profano uocabulo
30 uti consensit, quia uidelicec, si unus pacriarcha uniuersalis dicitur,
pattiarcharum nomen ceteris derogarur. Sed absit hoc, absit a
christiana mente id sibi uelle quempiam arripere, unde honorem
fracrum suorum imminuere ex quantulacumque parte uideatur.
Cum ergo nos hunc honorem nolumus oblatum suscipere, pensare
3 s quam ignominiosum sit hunc sibi quempiam uiolenter usurpare
uoluisse.
Propterea sanctitas uestta in suis epistulis neminem umquarn
uniuersalem nominet, ne sibi debitum dettahat, cum alteri hono-
rem offert indebirum. Nec hac in re de serenissimis dominis
40 animum uescrum mordeat sinistta suspicio, quia omnipotentem
Dominum meruit et contra statuta euangelica, contra sacratissi-
11 urbe] orbe Pa1, corr. 13 decersor PbJ cognouit PbJ, ut agnouit

r1 14 epostoli PbJ, corr. cessauit rl PbJ'" quorum Pa1,
corr. 15/ 16 diaconum PbJ, corr. 16 ecclesiasticis R1 17/ 18 sacerdote
P 18 ego] ergo Pb 19 quoque om. rr P sententiam Rr r, praesentiam
P nostro om. Pb 21 nouo P, corr. Pal 22 penurbant r2 23 fati
super1cr.R1, om.r, facti Pb1, sepe fati in se prefati corr.PbJ 24 quid superscr.
Pb2 25 debeat] deat Pb2, corr. omnipotis PbJ penraccecur r1 R1' r2'
Pa1'"PbJ', penractatur R1 r2 P 26 nouit ueneranda mihi uescra sanctitas
P 29 numquam PbJ 30 si Pal, ecsi cett. 31 sed P, et R1 r 32
christiani r Pa 1, corr.r2 3 3 quantalacumque Pb1 34 honorem] honerem
PbJ, morem Pb1, corr. oblatam Pb1, oblato PbJ, corr. 3 5 ingniosum
PbJ uolenter R1 r2 39 re hac corr. in in hac re Pa1 40 uestrum R1
r, nostrum P si nra. r2 P, nisi ura. in nisi bona corr. R1 41 statuta om.
P 41/42 con sacratissimos Pb1

322 REGISTRVM V, 41
mos canones agere aliquid nullomodo consencit. Ego uero qua-
muis a uobis per longa terrarum atque maris interualla disiunctus
sim, sum tamen omnino uobis corde coniuncrus idque de uestra
4s beacitudine erga me modis omnibus confido, quia, rum me uicis-
sim diligitis, a me longe non estis. Vnde magis gracias referimus
illi grano sinapis, qui ex modici despicabilisque seminisspecieita
ese, ramis ex eadem radice surgentibus atque se distendenribus,
usquequaque diffusus, ut in eis uolatilia caeli cuneta nidificent.
so Graciaque sit fermento illi, quod tribus farinae satis tocius humani
generis massam in unitate conspersit, atque paruo lapidi, qui
abscisus de monte sine manibus occupauit uniuersam faciem orbis
terrae. Qui ad hoc se usquequaque distendit, ut ex omni humano
genere in unitace redactum totius corpus perficererur ecdesiae
ss arque ita ad cocius compagis pertineret commodum membrorum
partitialis ista distinaio.
Vnde nos quoque nobis longe non sumus, quia in illo qui
ubique ese unum sumus. Agamus ergo ei gracias qui, soluris
inimicitiis, in carne sua fecit, ut in omni orbe terrarum unus esset
60 grex et unum ouile sub se uno pastore, semper memores quid nos
uericatis praedicator admoneat dicens : So//iciti seruareunitatem
spiritus in uinculo pacis. Et : Pacem sectamini cum omnihus et
sanctimoniam sine qua nemo Deum uidehit umquam. Qui aliis
quoque discipulis dicit: Si fieri potest, quod ex uohis e1t, cum
65 omnihushominihuspacem hahentes.Vidit enim pacem bonos cum
malis habere non posse. Et idcirco, sicut nostis, praemisit : Si fieri
potest.
Sed quia pax nisi in duabus partibus firmari non ualet, cum
hanc mali fugiunt, boni tenere medullitus debent. Vnde et mire
70 dicitur : Quodex uohisest, ut uidelicet in nobis maneat, etiam cum
61/62 Eph. 4,3. 62/63 Hebr. 12,14. 64/65 Rom. 12,18.
43 maris] macris PbJ, corr. interuallo rr 44 sim] sum Pbr 46

non longe estis R1 r 47 qui R1 P, qua rI, quia r2 dispicabilisque Pb,
dispicauibilisque Pa1 48 ramis] ramus PbJ, corr. surgencis PbJ,
corr. 50 gratiasque Pb1 frumento PbJ tribuis Pbr cotius J1'ptrscr.
PbJ 51 unitatem r2 52 abscisus ese PbJ occupaui Pa1, corr. 53 ex
om. Par 53/54 humani generi Pb1 J, humano generi Pb2 54 ecclesia
P 55 ad Rr r, ut P 55 compagiis permaneret cummodum PbJ 58
unus Par, corr. ei Rr r, et P, corr. Par 59 orbi PbJ esse Pa1,
corr. 61 ammonet Rr sollicite P 62 uincula Pal, corr. 63 nemo
Deum uidebit (uidet PbJ) umquam Pa1 PbJ, nemo umquam uidebit Deum
Pb1, nemo Deum umquam uidebit Pb2, Deum nemo uidebic R1, nemo
uidebic Deum r 64 fieri] feri rr 6 5/ 66 cum aliis PbJ 66 si om.
Pb1 68 in om. PbJ 70 cum om. Pb1

a prauorum hominum mente repellitur. Quam uidelicet pacem
tune ueraciter tenemus, cum superborum culpas, caritate et iustitia
simul insistente, persequimur, cum eos diligimus et eorum uitia
odio habemus. Opus quippe Dei horno ese, sed opus hominis
75 uitium. Nos ergo discernamus quid Deus, quid autem horno
fecerit, et neque propter errorem odio habeamus hominem neque
propcer hominem diligamus errorem.
Vnita igitur mente insequamur in homine malum superbiae, ut
ah hoste suo, uidelicet errore, prius ipse horno liberetur. Praescabit
so uires omnipocens redemptor noster caritati arque iustitiae, praesta-
bit nobis longe a nobis posicis unicacem spiritus sui ipse, cuius
artificio, quasi in arcae modum quattor mundi conscructa lateribus
atque imputribilium lignorum compage et birumine caritatis
astricta, nullius aduersitate spiritus, nullius uenientis extrinsecus
s 5 rumore Buaus perturbetur ecclesia.
Sed quemadmodum illius gubernante gracia milla nos superue-
niens exterius unda conturbet, ita ex toris orandum ese uisceribus,
frater carissime, ut suae prouidentiae dextera cumulum sentinae
nobis interioris exhauriat. Aduersarius quippe diabolus, qui contra
90 humiles saeuienssicut leo rugiens circuit, quaerensquem deuoret,
non iam, ut cernimus, caulas circuit, sed ita ualide in quibusdam
ecdesiae necessariis membris dentem figit, ut nulli sit dubium
quia, nisi unanimiter fauente Domino cunctorum prouida pasto-
rum turba concurrat, omne quod absit citius ouile dilaniet. Per-
9 S pendis, frater carissime, quis e uicino subsequitur, cuius et in
sacerdotibus erumpunt tam peruersa primordia. Quia enim iuxta
ese ille de quo scriptum ese : Ipse est rex super uniuersosfi/ios
superbiae; quod non sine graui dolore dicere compellor, fracer et
90 I Peer. s,8. 97 /98 Iob 41,2 5.
72 tenemus ex teneamus corr.r2 Par 73 uitia] uitam,. 76 habemus

Par Pin 2, corr. Par 78 mentem PhJ hominem Phj 79 ti 80
praescauit R1 P, corr. R1 Pa1 80 caricacis Phj 81 spiritu Phr 82 ese
post mundi add. r2' 83 conpagem r2 P, corr. r2 84 nullius] ut nullius
Rr r2', illius Pal, corr. aduersicaeem Phj aduenientis Phj 86 quead-
modum R1 Par Ph2, corr. R1 Pal gobernante ex gobernaee corr. Par,
gubemantem Phj post gracia add. petendum ese Ph, petendum ese ut
Par' 87 conturbet] conrurbit Par, corr., conturbar Rr r ese ex r2, del.
ex 88 fratres Rr Ph1 karissimi Rr prouidentia dexterae ,. 89
interioribus Ph2 90 quem] que Phr 91 quibus Pbr 92 ecclesiis r,
corr. r2 dentes Rr r 93 unianimiter Ph 94 concurrant r2' 94/95
perpenditis Rr' 95 fratres carissimi Rr' quid e Ph Pa1' 96 quia] qui
r2, corr. 97 rex om. Ph 98 dicere om. Rr

REGISTRVMV, 41
coepiscopus noster Iohannes mandara dominica, apostolica prae-
100 cepta, regulas patrum despiciens eum per elarionem praecurrere
. .
conatur m nomme.
Vestrae autem beatitudini indicet omnipotens Deus, quam
graui considerationis huius gemitu torqueor, quod ille quondam
mihi notissimus, ille omnibus dilectus, ille qui in elemosinis,
105 orationibus atque ieiuniis uidebarur occupatus, ex eo in quo sede-
bat cinere, ex ea quam praetendebat humilicate, iactantiarn sump-
sit, ita ut uniuersa sibi temptet ascribere et omnia quae soli uni
capiri cohaerent, uidelicet Christo, per elarionem pompatici sermo-
nis eiusdem Chrisri sibi srudeat membra subiugare. Nec mirum
110 quod ille temptator, qui initium omnis peccati scit esse superbiarn,
et tune ea in primo homine ante omnia usus est et nunc earn
quibusdam hominibus ponit in fine uirtutum, ut, qui aliquatenus
bonis uitae studiis eius uidebantur crudelissimas manus effugere,
eis in ipsas metas boni operis et in ipsa quodammodo apponat
11 5 perfectionis condusione tendiculum.
Vnde magnopere orandum ese et omnipotens Deus assiduis
precibus implorandus, ut hu.ne a mente illius auertat errorem, hoc
ab unitate atque humilitate ecdesiae malum superbiae et confusio-
nis amoueat, et fauente Domino omnibus uiribus concurrendum
1 20 atque prouidendum, ne in unius ueneno sermonis uiuentia in
Christi corpore membra moriantur. Si enim hoc dici licenter per-
mittitur, honor patriarcharum omnium negatur, et cum fortasse
is in errore periit qui uniuersalis dicitur, nullus iam episcopus
remansisse in staru ueritatis inuenitur.
12 5 Oportet ergo ut constanter ac sine praeiudicio serueris, sicut
accepistis, ecclesias et nihil sibi in uobis haec temptatio diabolicae
usurpationis ascribat. State fortes, state securi, scripta cum uniuer-
99 lohannis Pbr arque post dominica et et post praecepta add.

R1' 99/100 praecepca om. Pb3 102 uescra Pb1 indicie Par 103
quod om. R1 r quondam superscr. Par 104 modescissimus Rr r2,
modescissimo r1, honescissimus Rr' in om. Pb1 105 eo in quo Rr r, ea
que P, eo quo Par' 105/106 sedebat] sebat Pb3 106 quam] quae Pb1,
qua PbJ praetendebac P, praedicabac R1 r 111 ea om. PbJ iussus
Pb3 ea Pb3 112 quibusdam] quibus Pa1, corr. finem Pb3 uc R1
r2, et rl P qui superscr.r2, quia Pa1 113 eius post scudiis om. Pb1, eius
post manus add. P uidebuntur r2, uidetur rr, uidebanrur ex bidebunrur
co,r. R1 l 14 ipsis P bonis rr Pa1 operibus Pa1 117 implorandus]
ese add. 1ed erad. R1 amante illius PbI 119 Domino R1 r, Deo
P 120 ueno PbJ 121 Christo Pb hoc om.Pb1 dici licenter] diligenter
R1 123 periit P, peric R1 r 124 statutu PbJ 125 oportet P, obcestor
r, hoc testor R1 ergo r1 P, ego R1 r2, corr.r2 ut] et P, corr.Pb1 J 126
ecclesiasticae rI 127 usurpatio nisi PbJ scripta cum] scripcaque P

REGISTRVM V, 41-42
salis nominis falsitate nec dare umquam nec suscipere praesumatis.
Omnes episcopos curae uestrae subiectos ab huius adulationis
1 30 inquinatione prohibete, ut uniuersa uos ecdesia patriarchas non
solum in bonis operibus sed etiam in ueritatis auctoritate cogno-
scat. Si qua autem forsan aduersa subsequantur, unanimiter persis-
tentes etiam moriendo debemus ostendere quia in damno generali-
taris nostrum specialiter aliquid non amamus. Dicamus cum
1 31 Paulo : Mihi uiuere Christusest et mori /ucrum. Audiamus quod
primus omnium pastorum dicit : Si quid patimini propter iusti-
tiam, beati eritis. Mihi enim credite, quia honorem, quem pro
praedicanda ueritate suscepimus, si necessitatis causa exigat, secu-
rius pro eadem ueritate relinquimus, quam tenemus. Pro hoc,
140 sicut uestram carissimam beatitudinem decet, orate, ut hoc quod
uobis loqui audeo operibus oscendam.
V, 42
Anastasio,patriarchaeAntiocheno,de restitutionegratulatus, de Lango-
bardorumg/adiis, de iniquitatibus iudicum, de mo/estiiscorporisqueritur.
J 9J, Jun. 1.
GREGORIVS ANASTASIO EPISCOPO ANTIOCHENO
Gloriain exce/sisDeoet in terrapax hominibusbonaeuo/untatis,

quia magnus ille Buuius, qui quondam arentia Anciochiae saxa
135 Phil. I ,2 I. 136/137 I Peer. 3,14.

V,42. 2 Luc. 2,14.
128/129 dare-curae om. PbJ 128 praesumatur R1 129 adulationis

P, elationis R1,. 130 prohibite r2 Pb1 J, corr.r2 ut] et Pb1 J uniuer-
sae uos ecclesiae Rr patriarchae Rr, corr. 131/ 132 cognoscant
Rr' 132 forsan Rr ,. Pb2, forsitan Par Pb1 J r' diuersa Par uniani-
miter Pbr 2 134 nostram Par, corr. dicamus] dicat Rr, corr. 135 est
om. Pb2 136 pascorum (ex apostolorum) omnium Pb1, omnium pastor Rr
,. PbJ 137 eritis om. Rr r, superser. estis R1 quia] qui R1, corr. pro
om. rr 137 / 138 pro praedicandam Pbr, propter dicanda PbJ 138
suscepimus ueritate Par suscipimus PbJ 139 ueritatem Pb1 pro hoc
P, pro me autem Rr r 140 beatitudinem] beatitudini Par, corr. uti ut
quod Par, corr. 141 ostendas Par, corr.
V,12. Codd.Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 8r (lndict. XIII cap. JJ); Pa1
Pb1 2 J: cap. 12. &id. M: V,39; MG: V42.
1 Anastasium Par, corr., Anescasio PbJ 3 condam r2 Pb3

REGISTRVMV, 42.
reliquerat, tandem ad proprium alueum reuersus subiectas et iuxta
positas ualles rigat, ut unum tricesimum, aliud sexagesimum,
aliud uero centesimum frucrum ferat. 1am nunc dubium non est
mulcos in eius uallibus animarum flores excrescere eosque usque
ad maruros frucrus per linguae uestrae Buenta peruenire.Vnde
omnipotenri Deo debitam laudem cordis atque oris uocibus ex
10 omnibus medullis reddimus et in uestra beatitucline non uobis
tanrummodo sed omnibus qui uobis subiacent congaudemus.
Suscepi uero epistulas dulcissimae mihi arque suauissimae sancri-
tatis uestrae ipsum, ut ita dicam, laborem sudantes. Et quidem
scio quod post illa quietis culmina, in quibus secreta caelestia
1 s cordis tangebas manu, ualde graue sit exteriora tolerare. Sed
memento quia aposcolicam sedem regis et dolorem citius tempe-

ras, quoniam omnibus omnia facrus es. In libris Regum, sicut
perfecta uescra sanctitas nouit, quidam describitur, qui utraque
manu pro dextera utebatur. In qua re ego de dulcissimo arque
10 suauissimo dudum patrono domno meo Anastasio dubius non
sum quia, dum terrena opera ad caelestem utilitatem penrahit,in

usu dexterae uertit sinistram, ut et caelestis intenrio opus suum
uidelicet dextera peragat et cura temporalium dum ad iusririae
urilitatem ducirur, ad fortituclinem dexterae sinistra permutetur.
2s Et quidem haec esse sine graui dolore ac taedio nequaquam
possunt. Sed recordemur laboris praecedentium, et dura non erunt
quae toleramus. Per multas enim tribulationes oportet nos intrare
in regnum Dei. Et supra modum grauati sumus, supra uirtutem, ita
18/19 Iud. 3,15. 27/28 Act. 14,21. 28/3011 Cor. 1,8/9.
4 subiecca Pa1, corr. iuxcas Pa1, corr. 5 cricensimum Pa1 Pb2,

tricessimum Pb1 et post tricesimum add. rr sexagissimum Par Pbr
2 6 centissimum Par Pbr 2, corr. Par 7 exercere r, uel excrescere
superscr.r2 eos Pbr 2 usque om. Rr r 9 deuiras laudes R1, debicam
(corr.in debirum r2) laudis r 10 reddidimus r, corr. r2 nobis Pbr 11
cammodo Pa1, corr. subiaceanc P, corr. Par 12 suscepi con-.ex suscipc
r2, ex suscipi Par arque mihi ,., 13 ira add. Rr Par', om. ctll. labore
rr · suadentes Par PbJ 14 illam PbJ secreta] segara PbJ, corr. 15
exreriora tolerare Rr r, ausceriore P 16 quia qui ,. citius ex cic corr.
Par 17 omnia om. PbJ libri PbJ 18 quidem Pbr, qui Pal,
corr. qui] quia R1 r2, corr. 19 manum PbJ ego] ergo Par, corr. de
om.r1 PbJ 20 suauissimo P, sanaissimo Rr,. domino Pb1 2 Anastasi
Pb1 2, Anestasio PbJ 21 protrahit Pb1 22 usum Pa1 dextre r1 et
om. r 23 dexcra r2 Pb2 curat PbJ dum om. Pb1 24 dicicur
Pbr permucacur P 25 dolare R1 P, labore ,. ac taedio] accedio R1,
corr. 26 labores R1 r, praece ante laboris add. PbJ erunc] erant Pal,
corr. 21 tolleremus P, corr. Pa1

REGISTRVM V, 42
ut et taederet nos etiam uiuere. Sed et ipsi in nohis responsum mortis
30 hahuimus, ut non simus fidentes in nohis. Et tamen non sunt
condignae passiones huius temporis ad superuenturam g/oriam, quae
reue/ahitur in nohis. Quomodo igitur sine labore transire possumus
aestum huius saeculi, infirmae nos oues, in quo grauiter sudasse
nouimus et arietes ?
3~ Quantas uero in hac cerra tribulaciones de Langobardorum
gladiis, de iniquitatibus iudicum, de insolencia arque importunita-
ce causarum, de cura subiectorum, de molestiis etiam corporis
patior, explere haec nec calamus nec lingua sufficit. De quibus et
si qua breuiter possum loqui, dubito ne uestrae sanctissimae cari-
40 cari, dum de suis tribulationibus afHigitur, etiam meas augeam.
Sed omnipotens Deus et suae largitate pietatis sanctissimae uestrae
bearitudinis memem omni consolarione repleat et indignum me
aliquando ab his quae patior malis quiescere pro uestra interces-
sione concedat. Amen. Gratia. Quae uidelicet uerba de scriptis
4 5 uestris accepta idcirco in meis episculis pono, ut de sancto Ignacio
uestra beaticudo cognoscat quia non solum uester est sed etiam
noster. Sicut enim magistrum eius apostolorum principem habe-
mus communem, ita quoque eiusdem principis discipulum nullus
nostrum habet priuatum. Benedictionem autem uescram qua
~º debuimus mente suscepimus bene redolentem, bene sapientem. Et
omnipotenri Deo gracias agimus, quia et odora sunt et sapora quae
agitis, quae dicitis, quae datis. De uita igitur uestra dicamus
omnes : Gloria in exce/sis Deo et in terra pax hominihus honae
uo/untatis.
5s Data die Kalendarum luniarum indictione XIII.
30/32 Rom. 8,18. 53/54 Luc. 2,14.
29 ut et Par Pb2 J, om. et cett. sed et R1 r, om. et P ipsi in R1 r

PIJ2J, ex si in corr. Pa1, ipsum Pbr 30 morcem Par, corr. 30/32 et
tamen-in nobis om. PbJ 31 superuencuram P, futuram R1 r 32 in uobis
r2 tranisire PbJ 35 Longobardorum Par 36 iudicium PbJ 37
cura] causa PbJ molestia Rr r 38 haec om. Rr r, ex hae corr.Pa1 pr.
nec om. P calamo R1 r Pa1, calamus Pb Pa1' sufficio Rr r, sufficiat
P 39 dubico r Par', debico Rr P ne om. P, suppl. Pa1', nec
rr uestram PbJ sanccicaci P, sancce Par' 44 scriptis] scribitis Rr,
crwr. 46 etiam et PbJ, del. et 47 aposcorum PbJ 49 quam Rr 50
mentes Pbr redolentem ex rodolencem corr. rr, ex recolencem Par 51
odora sua P, corr. Par sapore Par, corr. 52 quam dacis om. Pbr de
uica Rr Pb Par', debica r Par 55 data e.q.s. om. Rr r Iuniarum] Ianr.
P XIII] III P

REGISTRVM V, 43
V, 43
Domitiano, episcopometropolitanoMelitinensi, respondetse aduersis
rebus ajflictum ex litteris eius solaciumpercepisse.
191, Jun. J.
GREGORIVS 00MITIANO EPISCOPO METROPOLITANO
Scripta dulcissimae et cordis ulnis omnibus amplectendae ues-

trae beatitudinis tristis accepi, laetus relegi. Quis enim in hac cerra
non lugeat, quae barbarorum gladiis cradita paene iam non habet
qui in ea uiuant et tamen habet cotidie qui morianrur ? Sed in
quantalibet tristitia quem non uescrae epistulae in gaudium exsul-
tationis excuterent ? In quibus cum oris efficacia, cum praepollen-
tis sapientae ingenio mihi medullitus loquebanrur non carnis lingua
sed caritatis. Quia uero ego de fonte uestrae securitatis hauriens
10 ex aliquanto laetificatus sum, uos quoque rogo, nostrae aistitiae
lutum tangite et affüctionem nostram in uobismetipsis magistra

caritate pertrahite. Neque enim nostri maeroris sordes mundabitis,
nisi ipsi quoque per compassionem manum uestri cordis inquine-
tis. Nam sordida uascula, uc inquinarione cerrae careant, cum cerra
1 s mundari solent. Et uos si parumper ad curam nostram animum
ducitis, ut nobis opiculari ualeatis, quasi cum luto mundatis

lutum. Sed quia hoc operando simul et orando agitis, si quid pro
nobis in uobis terrena acrio inquinat, statim aqua orarionis lauat.
Quia enim si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia
2.0 membra, compatiendo laboribus nostris ostendite quia unum
su.mus. Narrare etenim mala quae extrinsecus et intrinsecus patior,
epistulari breuitate prohibeor, sed communis 6.lius Sabinianus
diaconus uestrae dulcissimae sanctitati curanda nostra uulnera
aperiet. Sed ex ope supemae gratiae subsequente salute cognoscat
2 s quia m~dicus ese, qui uulnus uidet. Pueros uero episcopo similes
non transmitto, nisi prius cum omnipotentis Dei et beatitudinis
V,4J. Codd. Pa1 Pb1 2 J: cap. 1J· &id. M: V,r6; MG: V,4J.
1 Datiano Pal Pb2 metropolim Pb1, metropol. in metropolitano corr.
Pa1 2 amplectentae Pb1 5 uiuarur PbJ 6 gaudio Pa1, corr. 1 rum
moris Pb2 efficancia Pb1, efficia PbJ 8 lingue Par, corr. 12 enim om.
PhJ, add. Par" maeroris Phr 2 Par', memoris PbJ, memores Par 13
uestri Phi Pa1', nostri Ph2 J Pal 15 curam] coram Pal, corr. nostrae
Ph animus Ph 16 opirulare Ph2 cum multo Ph2 17 hoc 1upp/.
Pa1" 18 cerrenae Pbr labat Pa1 Pb2 19 patitur] pacimur Par,
corr. 22 epistola PbJ, corr. breuiter PaI, corr. 24 aperiec] aperiit P,
corr. Pa1 gracia Pbr 26 tranmittae Phi

REGISTRVM V, 43-44
uestrae solacio a terrenis implicationibus exutus ipse episcopus
fuero. Quando enim me apud me ipsum inuenero, tune foris mei
similes uidelicet deformes quaero.
30 Data die Kalendarum Iuniarum indictione XIII.
V, 44
lohannem, patriarcham Constantinopolitanum, blande admonet ne uti
uniuersa/is episcopi nomine pergat, quo ipsi Romani pontífices, uniuersa/es
a synodo Cha/cedonensi appe//ati, abstineant. De lohannis et Athanasii
presbytorum causa responsum differt propter tribu/ationes barbarorum,
propter quas sibi respirare uix liceat.
J9J, Jun. 1.
GREGORIVS lOHANNI EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO
Eo tempore quo fraternitas uestra in sacerdotali honore prouec-

ta ese, quantam ecdesiarum pacem atque concordiam inuenerit,
recolit. Sed quo ausu quoue rumore nescio, nouum sibi conata est
nomen arripere, unde omnium fratrum corda potuissent ad scan-
dalum peruenire. Qua in re uehementer admiror, quia, ne ad
episcopacum uenire pocuisses, fugisse uelle te memini ; quem
tamen adeptum ita exercere desideras, acsi ad eum ambicioso
desiderio cucurisses. Qui enim indignum te fatebaris esse, ut
10 episcopus dici debuisses, ad hoc quandoque perductus es, ut
despectis fratribus episcopus appetas solus uocari. Et quidem hac
de re sanccae memoriae decessoris mei Pelagii grauia ad sanctita-
tem uestram scripta transmissa sunt, in quibus synodi, quae apud
uos de fratris quondam et consacerdotis nostri Gregorii causa
28 quando-inuenero in marg. suppl. PbJ 30 date PbI Iuniarum]

Ianr. Par PbJ, Ian. Pbr 2 XIII] III codd.
V,44. Codd.Rr J rr 2: lndict. XII-XV cap. 82 (lndict. Xlll cap. 38); Pa1
Pb1 2 J: cap. 11. &Id. M: V,r8; MG: V,44.
1 ConstancinopoH PbJ, · Constantip. Par Pb2 4 recolet P, corr.
Pa1 auso Pa1, corr. conate Pb2, corr. 6 uehementer] ueheterre Pa1,
corr. quia] qui Pa 1, corr. 7 patuisses PbJ, corr. u elle ce me mini R r,
memini ce uelle Par Pb2, te uelle memini Pbr, te memini uelle PbJ 8
desideres P ambiciosos Pb1 2, corr.Pb2 9 concurrisses P esse facebaris
R r 10 debuisses] potuisses RJ PbJ, corr. PbJ quandoque] quoque
RJ 11/12 de hac re Pb2 12 cempore post Pelagii add. Rr 14 fratri
P quondam om. RJ P consacerdoti PbJ

33º REGISTRVM V, 44
1 s congregata est, propter nefandum elationis uocabulum acta clisS<r
lueret, et archidiaconem, quem iuxta morem ad uestigia domino-
rum transmiserat, missarum uobiscum sollemnia celebrare prohi-
buic. Post eius uero obitum, cum indignus ego ad ecdesiae regi-
men adductus sum, et ante per alios responsales meos et nunc per
20 communem filium Sabinianum diaconem alloqui fraternitatem
uestram, ut a tali se praesumptione compesceret, non equidem
scripco sed nudo sermone curaui, et si emendare nolles, ewn
missarum sollemnia cum fratemitate uestra celebrare prohibui, ut
sanctitatem uestram prius sub quadam uerecundiae reuerenria
2 s pulsarem, quatenus, si emendari nefandus ac profanus rumor
uerecunde non posset, runc ad ea debuisset, quae sunt districta

acque canonica, perueniri. Et quia resecanda uulnera leni prius
manu palpanda sunt, rogo, deprecor et quanta possum dulcedine
exposco ut fraternitas uestra cunctis sibi adulantibus arque erroris
30 nomen deferenti bus concradicat nec stulto ac superbo uocabulo
appellari consentiat. Vere enim flens dico arque ex intimo uisce-
rum dolore peccatis meis reputo, quod ille meus frater nuncusque
ad humilitatem reduci non ualuit, qui ad hoc in episcopatus gradu
constirurus est, ut aliorum animas ad humilitatem reducat ; quod
3 s ille, qui ueritatem docet alios, semetipse docere nec me quoque
deprecante consensit.
Perpende, rogo, quia in hac praesumptione temeraria pax totius
rurbarur ecclesiae et gratiae contradicirur communiter omnibus
effusae. In qua nimirum ipse tanrum crescere poteris, quantum
40 penes temetipsum decreueris, tantumque maior efficeris,quannun
te a superbi et stulti uocabuli usurpatione restringis,
15 nefandum om. Rj, nefandam P, corr. Pal uocabulo P, 'º"·

Par acta] ac Pb1 15/16 dissolueret et rr, dissoluere et R r2 P, dissoluit
et R1' 16 ad] a Pbj 17 nobiscum Phj 18 post uero eius Pbj 19
sum om. r1 per R r, post P, corr. Pal 20 Sabianum rr, Sabiniano
Pbj 21 ad tale Pb3 se om. Phj quidem Pb1 22 curaui] carui
PhJ emendari r eum] eam Par, corr. 23 prohibuic Rr, corr. 24
ueracundiae Pb1, uerecundia R1, corr. 25 pulsaret Rr nefandos ac
profanos Pb1 26 uerecundia Rj Pbj possit Pa1 ad eum Rj de-
buisset om. P, debuissent R r quae sunc districta om. Rj, 1uper1cr.
decreta 27 perueniri et r, peruenire et R, perueniret Pb Pa1', peruenirent
Par 28 palpalda Pb1 dulcedine possum Pb3 30 ne r 31 consencias
P flens R r, infelix P 33 ad hoc episcopii gradum R1, ad hoc episcopus
(corr.in episcopi) gradum R J, ad hoc ad episcopacis gradum rr, ad episcopatus
gradum r2 34 ese om. Pb2 j, suppi. Pa1' 35 aliis rr 36 deprecancem
r2 37 rogo] ergo Pb2 quia] qui r2 Pal, corr.r2 38 gracia PbJ 39
poteras rI 40 poene r2 cancumque R r, quantoque P, tantoque
Par' quantu in quanto corr.Par 41 ad superbiae srulti uocabuli restringí
Par, a superbiae (et add. Pa1') stultitiae uocabulo rescringis Pb Par'

atque in tantum proficis, quantum tibi non scudueris derogando
frattibus arrogare. Humilitatem ergo, frater carissime, totis uisceri-
bus dilige, per quam cunctorum fratrum concordia et sanctae
4 s uniuersalis ecdesiae unitas ualeat custodiri. Cene Paulus apostolus
cum audiret quosdam dicere: Egosum Pau/i, egoApo//o, egouero
Cephas, hanc dilacerarionem corporis dominici, per quam membra
eius aliis quodammodo se capitibus sociabant, uehementissime
perhorrescens exdamauit dicens : Numquid Pau/us prouobiscruci-
so fixus est, aut in nominePau/i baptizati estis? Si ergo ille membra
dominici corporis certis extra Christum quasi capitibus et ipsis
quidem apostolis subici partitialicer euitauit, te quid Chrisco,
uniuersalis scilicet ecdesiae capici, in extremi iudicii es dicturus
examine, qui cuneta eius membra tibimet conaris uniuersalis ap-
5 s pellatione supponere ? Quis, rogo, in hoc tam peruerso uocabulo
nisi ille ad imitandum proponitur, qui, despectis angelorum legio-
nibus secum socialiter constitutis, ad culmen conacus est singulari-
tatis erumpere, ut et nulli subesse et solus omnibus praeesse
uideretur ? Qui etiam dixit : In cae/um conscendam,super astra
60 cae/i exa/tabo so/ium meum. Sedeboin monte testamenti, in /ateri-
bus aqui/onis. Arcendam super a/titudinem nubium, simi/is ero
altissimo.
Quid enim fratres tui omnes ecclesiae uniuersalis episcopi nisi
astra caeli sunt, quorum uita simul et lingua ínter peccaca errores-
6 s que hominum quasi inter noctis tenebras lucent? Quibus dum
cupis temetipsum uocabulo elato praeponere eorumque nomen tui
comparacione calcare, quid aliud dicis nisi : In cae/um conscendam,
superastra cae/i exa/tabo so/ium meum? An non uniuersi episcopi
nubes sunt, qui et uerbis praedicacionis pluunt et bonorum ope-
V,41. 46/47 I Cor. 1,12. 49/50 I Cor. 1,13. 59/62 Is. 14,13
42 derogandis r2 43 fratres carissimi Pa1, corr. cocius r2, corr. 45

ecclesia Pin, ecclesiis PbJ 46 uero om. rJ 47 delacerationem r2 Pb1, corr.
r2 48 eius om. Rr alii PbJ quodammo Par 49/50 crufixus rr,
crucfixus PbJ 50/144 uerba si ergo ille-redemp desunt in r2, ubi duo folia
excisa JM11I 50 illi Pbr RJ
51 certis] uel ceceris s11perscr. 52 quidem
om. P aposcolos Pb, corr. PbJ patialiter Rr PbJ, corr., panicipaliter RJ'.
Pb2' 53 uniuersali R ecclesias PbJ extremo P dicturus es
Par 54 tibimet ex cimet corr. Par universali rr 55 rogo] ergo Pb2,
corr. 58 solis Pbr 59 qui] quod PbJ, '°"· ascendam PbJ 63 fratris
Pbr omnis RJ, corr. uniuersales Pb2 65 noctes rr luceant
Pbr 67 ascendam PbJ 68 meum om. Rr 69 praedicaciones Pb2 J,
praedicatoris Pb1

332 REG ISTRVM V, 44
70 rum luce coruscant ? Quos dum uestra fratemitas despiciens sub se
premere conatur, quid aliud dicit nisi hoc, quod ab anriquo hoste
dicitur : Arcendamsupera/titudinem nubium ?Quae cuneta ego cum
flens conspicio et occulta Dei iudicia pertimesco, augentur laaimae,
gemirus se in meo corde non capiunt, quod ille noster sanctissimus
75 domnus Iohannes, tantae abstinentiae atque humilitatis uir, fami-
liarium seduaione linguarum ad tantam superbiam erupit, ut in
appetitu peruersi nominis illi esse conerur similis, qui, dum superbe
esse Deo similis uoluit, etiam donatae similitudinis gratiam amisit et
ideo ueram beatirudinem perdidit, quia falsam gloriam quaesiuit.
so Certe Petrus, apostolorum primus, membrum sanctae et uniuersalis
ecdesiae est ; Paulus, Andreas, Iohannes quid aliud quam singula-
rum sunt plebium capita ? Et tamen sub uno capite omnes membra.
Arque ut cuneta breuis cingulo locutionis astringam, sancti ante
legem, sancti sub lege, sancti sub gracia, omnes hi perficientes corpus
8 s Domini in membris sunt ecdesiae constituci, et nemo se umquam
uniuersalem uocari uoluit. V estra ergo sanctitas agnoscat, quantum
apud se tumeat, quae illo nomine uocari appetit, quo uocari nullus
praesumpsit, qui ueraciter sanctus fuit.
Numquidnam non, sicut uestra fratemitas nouit, per ueneran-
90 dum Chalcedonense concilium huius apostolicae sedis antistites,
cui Deo disponente deseruio, uniuersales oblato honore uocati
sunt ? Sed tamen nullus umquam tali uocabulo appellari uoluit,
nullus sibi hoc temerarium nomen arripuit, ne, si sibi in pontifica-
tus gradu gloriam singularitatis arriperet, hanc omnibus fratribus
95 denegasse uideretur.
Sed haec scio quia uestrae sanctitati ah illis oriuntur, qui uobis
deceptiosa familiaritate deseruiunt. Contra quos peto ut uestra
fracemitas sollerter inuigilet, ne se eorum uerbis fallendum prae-
beat. Tanto enim maiores hostes credendi sunt, quanto magnis
100 laudibus adulantur. Relinque tales ; et si omnino decepruri sunt,
saltem terrenorum hominum et non sacerdotum corda decipiant.
70 luce supp/. Pa1', actis R1, miraculis RJ pro luce 72 ego] ergo R1
Pb1, corr.R1 73et om. Pa1 iudicio rl, corr. 74 noster P, uescer Pa1',
uir R r 75 lohannis Pb1 2 arque] absque RJ uir P, suae R1, sucis RJ,
om. rJ 75176 familiarum Pb2 J 76 sedueaione Pb1 erumpit
Pb1 in om. PbJ 77 esse] se P, corr. Pa1 77/78 superbe esse R r1,
superesse P 78 Deo iuperscr. R1 nuluit PbJ 79 ideo om. R r1 Pal,
add. Pa 1' perdit Pa 1, corr. quia] qui R1 quaesiuit] quesit R1,
corr. 80 aposcolus P 81 ecclesias Pb2 J est om. P Iohannis
Pb2 83 breui Par 85 membris ex membra corr. PbJ 86 uocare
r1 cognoscat rr 87 quae R rI, qui P quo] qui PbJ, corr. 89/90
uenerandam Calcedonensem synodum (erad. concilii) R1 Chalcedonensem
,., 90 ancestitis Pb 91 uniuersalis oblacio P, corr.Pa1 94 arripere rr
P, corr. Pa1 98 ne R P, nec ,., 101 salcem] tales RJ

REG ISTRVM V, 44 333
Sine mortuos, sepe/iant mortuossuos. Vos autem cum propheta
dicite : Auertantur statim erubescentes,
qui dicunt mihi : Euge, euge
et rursus : 0/eum autem peccatoris non impingue/ caput meum.
1oj Vnde et bene quidam sapiens admonet: Mu/ti sint pacifici tui,
consiliariusautem sit tibi unus de mil/e. Corrumpuntenim mores
bonosco//oquia mala. Antiquus enim hostis cum cor robustum
irrumpere non ualet, subiunctas ei infirmas personas quaerit et
quasi contra alta moenia scalis appositis ascendit. Sic Adam per
1 1o subiunctam mulierem decepit. Sic beato Iob cum filios occidit,
infirmam mulierem reliquit, ut qui eius cor per se minime poterat,
saltem, si posset, per mulieris uerba penetraret. Quicumque ergo
iuxta uos infirmi ac saeculares sunt, in sua semper persuasione
atque adulatione frangantur, quia inde aetemas Dei inimicitias
11 5 parant, unde ipsi peruerse amatores uidentur.
Certe olirn damatur per apostolum : Filioli, nouissimahora est,
secundum quod ueritas praedixit. Pestilencia et gladius per mun-
dum saeuit, gentes insurgunt gentibus, terrae concutitur orbis,
urbes cum habitatoribus suis cerra dehiscente sorbentur. Omnia
1 20 quae praedicta sunt fiunt. Rex superbiae prope ese et, quod dici
nefas est, sacerdotum ei praeparatur exercitus, quia ceruici militant
elarionis, qui positi fuerant, ut ducanun praeberent humilitatis.
Sed hac in re, etiamsi nostra lingua minime contradicat, illius
uirtus in ultione erigitur, qui superbiae uitio per semetipsum
12s specialiter aduersatur. Hinc enim scriptum ese: Deus superbis
resistit, humi/ibus autem dat gratiam. Hinc rursus dicirur : lmmun-
102 Luc. 9,60. 103 Ps. 69,4. 104 Ps. 140, 5. 105/106 Eccli.
6,6. 106/107 I Cor. 15,33. 116 I Ioh. 2,18. 118 cf. Luc.
21,10. 125/126 Iac. 4,6. 126/127 Prou. 16,5.
103 dicite] dicente Pa1, corr. erubescant R1, et erubescant RJ,

erubiscentes Pb1 105 quidam] quidem Pb1, de quibusdam Rr, quibusdam
RJ rr, corr. RJ ammonet] dicens add. rr sunt PbJ 106 enim R rr,
autem P 107 hostes Par, corr. rebustiorum RJ 109 hic pro sic RJ et
1uper1cr. ille 11O subiunctam] sibi add. RJ 111 poterate PbJ,
corr. 112 saltero om. P per mulieris] mulieri Pbr ergo] si add.
rr 114 arque adulatione om. P franguncur rr 115 pariunt R1
r1 peruersae rr, pee se R1 116 apostolus Pa1 PbJ, apostolos Pb2 PbJ'
Pa1' 117 pestilenciae Par Pb2 J 118 terra RJ Pa1' orbis corr. in
urbes Par, urbis in orbis Pb2 119 urbes MG, om. codd. dehisciente P,
corr. Par Pb2, desdente in dehiscens corr. Rr, in deiscente Rj, deficiente
r1 sorbentur P, soluicur R1, soluuntur RJ, soluencur r1 121 et
praeparatus P exercirus] excitus Pb1, corr. cerui r1 122 qui] quia
rr ducatu Pb3 123 hanc Pb2' in re] iure Pb3 uestra R1 concra-
dicant Par, con-. 124 ultione P, elatione R r1 uiciae Pb1

334 REGISTRVM V, 44
dus est apud Deum, qui exaltat cor. Hinc contra superbientem
hominem scriprum ese : Quid superbit te"a et cinis ? Hinc per
semecipsam uericas dicit : Omnis qui se exalta/ humiliabitur. Quae
1 ;o ut nos ad uiam uicae per humilitatem reduceret, in semetipsa
dignara ese, quod nos admoneat, demonstrare dicens : Discite a

me, quia milis sum et humilis corde. Ad hoc namque unigenitus
Dei filius formam infirmitaris nostrae suscepit, ad hoc inuisibilis
non solum uisibilis sed etiam despecrus apparuit, ad hoc .contume-
1; s liarum ludibria, illusionum probra, passionum tormenta tolerauit,
ut superbum non esse hominem doceret humilis Deus. Quanta
ergo humilitatis uirrus est, propter quam solam ueraciter edocen-
dam is qui sine aestimatione magnus ese usque ad passionem
facrus ese paruus ? Quia enim originem perditionis nostrae se
140 praebuit superbia diaboli, instrumentum redemptionis nostrae
inuenta est humilitas Dei. Hostis quippe noster inter omnia condi-
tus uideri supra omnia uoluit elarus. Redemptor autem noster
magnus manens supra omnia fieri inter omnia dignatus est paruus.
Quid ergo nos episcopi dicimus, qui honoris locum ex redemp-
14 5 toris nostri humilitate suscepimus et tamen superbiam hosris
ipsius imitamur ? Ecce nouimus creatorem nostrum de suae celsi-

rudinis culmine, ut humano generi daret gloriam, descendisse. Et
nos de infunis creati, de fratrum minorarione gloriamur. Humi-
liauit se usque ad nostrum puluerem Deus. Et in caelo os suum
1 so ponit et super terram lingua pemansiit puluis humanus et non
erubescit. Non meruit extolli horno putredo et filius hominis

uermis. Reducamus ad animum, frater carissime, hoc quod per
sapiencissimum Salomonem dicirur : Ante tonitruum praeibit corus-
catio, et ante ruinam exaltabitur cor ; ubi e diuerso subiungirur :
128 Eccli. 10.9. 129 Luc. 14,11. 131/132 Match. II ,29.

153/154 Eccli. 32,14.
127 exalcacor corr. in exalcacur Pb1, suum add. RJ 128 superbis

Rr' 129 semetsam Pb2 humiliat exalcabicur ,, 130 ut ti uiam
supe,scr. P/12 131 ammonet R rI 133 suscipit Pa 1, corr. 136 docere
Pb3 137 /138 docendam R 139 perdicioni RJ ,, Pal Pb2 140
redemptionis] redipcionis Pa1, corr., redempcoris PbJ 141/142 condicus]
condi Pa1, corr. 142 supra omnia om. PbJ 145 cum 11erbiscoris nostri
denuo inc. ,2 145/ 146 hoscis ipsius superbiam R1 146 mittamur
PbJ de] in P 147 uc] et Pb1, '°"· 147 /148 et nos om. P 149
noscram P puluere Pb2 150 pertransit, post humanus add. RJ : Deus
in forma Dei manens usque ad monem crucis oboedit 151 purrido
Pb 152 animum r2' Pa1', animam R , P carissime] sanctissime
R1 quod om. ,1 153 Salomone PbJ praehibet Pb1, praehibit Pb2
J 154 e] et PbJ

REGISTRVM V, 44 335
1 5~Ante g/oriamhumi/iatur. Humiliemur igitur in mente, si conamur
ad solidam uenire celsirudinem. Nequaquam per elationis fumum
oculi cordis obscurentur ; qui, quanto magis excreuerit, tanto
celerius euanescit. Pensemus quid nos praecepta admoneant
redemptoris nostri dicentis : Beati pauperesspiritu, quia ipsorum
160 est regnumcae/orum.Hinc etiam per prophetam dicit : Superquem
requiescitspiritus meus nisi superhumi/em et quietum et trementem
1ermone1meos? Certe cum Dominus ad humilitatis uiam adhuc
infirmantia discipulorum corda reduceret, dixit : Si quis uult
primus e11e,erit omnium minimus. Qua in re aperte cognoscitur
1 6 s quoniam ille ueraciter sublimis est qui in suis cogitationibus
humiliatur. Formidemus ergo in illorum numero ascribi qui

primas in synagogis cathedras quaerunt et salutaciones in foro et
uocari ab hominibus Rabbi. Quocontra discipulis Dominus dicit :
Vo1autem nolite uocari Rabbi ; unu1 est enim magister uester, uos
1 70 autem omne1fraires esti1. Et patrem nolite uocare uobiJ super
te"am ; unus e1t enim pater uester.

Quid ergo, frater carissime, in illo terribili examine uenientis
iudicii dicturus es, qui non solum pacer, sed etiam generalis pacer
in mundo uocari appetis ? Caueatur igitur malorum praua sugges-
17 s tio, fugiatur omnis instigatio scandali. Oportetquidem ut ueniant
scandala, uerumtamen uae i//i per quem ueniunt. Ecce ex hoc
nefando elationis uocabulo ecdesia scinditur, fraaum omnium
corda ad scandalum prouocantur. N umquidnam menti excidit
quod ueritas dicit : Qui 1candalizaueritunum de pusillis i1tÍJ,qui
180 in me credunt, expedit ei ut 111spendaturmola a1inaria in col/oeius
et demergaturin pro/ undum mari1? Scriptum u ero est : CaritaJnon
quaerit quae 1ua 1unt. Et ecce uestra fraternitas sibi arrogar et
159/160 Matth. Sd· 160/162 Is. 66,2. 163/164 Matth.

20,27. 169/171 Macth. 23,8/9. 175/176 Match. 18,7. 179/181
Match. 18,6. 181/182 I Cor. 13,s.
155 humiliabitur rr Pin, humilietur Pb2, corr. 156 fuminum

PbJ 158 ammoneat r Par, corr.r2 Pa1 159 quia] quoniam RJ 160
per om. R1 propheta Rr dicirur PbJ 162 adhuc] adhunc Pa1,
co,r. 167 sinagogas Pb1 168 quos contra P, corr. Par dicitur Pa1,
corr. 169 uos autem-magister uester om. R1 ese om. r, add: r2' enim]
aucem r 170 uocari PbI uobis om. R 171 enim] autem Rr 172
fratres carissimi Pa 1, corr. 173 es dicrurus R r generalis pacer] generalicer
Pb2, corr. 175/176 ueniat scandalum RJ 176 ueniunt Par', uenit R r
P et ecce RJ, ecce superscr. Pb2 178 prouocacur rr PbJ, e°".
PbJ menee RJ r2 Par excedit Rr r2 Par, corr. 179 quod] quid Pbr
J 180 expetit Par in om. r2 181 uero] namque Rr 182 et om. r

REGISTRVM V, 44
aliena. Rursum scriptum ese : Honoreinuicempraeuenientes.Et tu
eum conaris omnibus tollere, quem tibi illicite desideras singulari-
185 ter usurpare. Vbi ese, fraeer carissime, quod scriptum est: Pacem
habetecum omnibuset sanctimoniam,sine qua nemouidebit Deum ?
Vbi est quod scriprum ese : Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei
uocabuntur?
Considerare uos conuenit, ne qua radix amaritudinis rursum
190 germinans impediat ec per illam coinquinentur multi. Quod
eamen si considerare neglegimus, contra tantae elationis rumorem
iudicia superna uigilabune. Et nos quidem, in quibus talis tanta-
que per ausum nefarium culpa committitur, seruamus quod prae-
cepit ueritas dicens : Si peccaueritin te frater tuus, uade et corripe
195 eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus erisfratrem
tuum. Si autem non te audierit, adhibe tecumadhuc unum uel duos,
ut in oreduorum ue/ trium testium stet omneuerbum. Quodsi non
audierit eos,die ecc/esiae.Si autem ecc/esiamnon audierit, sit tibi
sicut ethnicuset pub/icanus. Ego itaque per responsales meos semel
200 et bis uerbis humilibus hoc quod in cota ecdesia peccatur corripere
srudui, per me scribo. Quicquid humiliter facere debui, non omisi.
Si in mea correptione despicior, restat ut ecclesiam debeam adhi-
bere.
Haec itaque dicens omnipotens Deus fratemitati uestrae indicet
20~ quanto circa uos amore constringor quantumque in hac causa non
contra uos sed pro uobis lugeo. In qua tamen praeceptis euangeli-
cis, instirutionibus canonum, utilitatibus fraaum personam prae-
ponere non possum, nec eius quem multum amo.
Scripta autem sanctitatis uestrae dulcissima atque suauissima de
2 1o causa presbyterorum Iohannis et Athanasii suscepi, de qua uobis
in subsequentibus Domino adiuuante respondeo, quia sub tantis
183 Rom. 12,10. 185/186 Hebr. 12,14. 187/188 Match.

5,9. 194/199 Match. 18,15/17.
183 rursus R1 honorem Pb3 183/184 tu eum nunc Rr, tu eum non
R3 ied del. non, tu cum r2, ruum Pb3 185 est suppl. Par' 185/187
pacem-scriptum ese om. R1 186 omnibus] hominibus P, corr. Par 187
pr. ese om. P ipsi om. Rr P filii add. R3' 189 uos] nos RJ' amari-
tudines PbI sursum R J ,. 190 i1lum ,. Par, corr. r2 Par quod
inquinencur Pa1, quidem inquinencur Pb 191 rumore Pb 193/194
praecipic Pb2 195 incra PhJ et si Rr l 96 adhuc om. R J 197
cescium om. Pb3 198 ecclesia (post aucem) Pbr, ecclesiae Pb3 199
ethinicus Phi, et inimicus Par 200 et bis] ex tuis, 111per1cr.
exonatus
R3 201 debui] potui RJ 202 si] sed P uc 111ppl.Par' ecdesiae
,. 205 quanrumcumque ,., 209 dulcissime P suauissime P 210
Anascasii Pa1 qua] quo R3, co,r.

cribulacionibus circumfusus barbarorum gladiis premor, uc, non
dico multa traaare, sed mihi respirare uix liceat.
Data die Kalendarum Iuniarum indiaione XIII.
V, 4S
Sabiniano, diacono Constantinopolitano,mandat 111superioremepistu-
/am, propter uo/untatem imperatorisscriptam, lohanni, episcopoConstanti-
nopolitano, reddat; seuerioreslitteras subsecuturas esse.
JjJ, Jun. (1).
GREGORIVS SABINIANO DIACONO CONSTANTINOPOLITANO
De causa fratris nostri uiri reuerentissimi Iohannis episcopi

Constantinopolitani duas epistulas facere nolui, sed una breuiter
facta est, quae utrumque habere uideretur admixnun, id ese et
rectirudinem et blandimentum. Tua itaque dilectio eam epistulam
quam nunc direxi propter uoluntatem imperatoris dare studeat.
Nam de subsequenti talis alia ttansmitcitur, de qua eius superbia
non laetetur. Ad hoc enim usque peruenit ut sub occasionepresby-
teri lohannis gesta hic transmitteret, in qua se paene per omnem
10 uersum ycomenicon patriarcham nominaret. Sed spero in omni-
potentem Deum quia hypocrisin illius superna maiestas soluit.
Miror autem quod dilectionem tuam fallecepotuit, ut permitteres
domno imperatori persuaderi quatenus ad me sua scripta de hac
causa ttansmitteret, in quibus admoneret ut cum eo pacem habere
15 debuissem. Qui si iustitiam tenere uult, illum debuit admonere ut
se a superbo uocabulo compesceret, et prorinus inter nos pax
fuerat. Tamen qua calliditate a praedicto fratte nostro Iohanne
factum sit, suspicor, minime pensasri. Idcirco enim hoc ille fecit,
212 circumfusis R r Par, corr. Par barbarum Pa1, co"., barborum

Pbr 213 dicam RJ' mihi om. Pb liceat] ualeat Pbr 214 data t.q.1.
om. R r Iuniarum] Ianuarii Pa1, lanuariarum Pa1', Ianr. Pbr J, Jan. Pb2
V,41. Codd. R1 J rr 2 : lndict. XII-XV cap. 8 J (lndict. XIII cap. J9). &id.
M: V,r9;MG: V,41.
1 Sauiniano Rr r2, Sauiano r1, aniano RJ Constantinopolim r 1 4
utrumque om. rr, utraque R1 uidetur Rr admixtum uideretur RJ 7
transmittetur rI 9 huic rr me RJ' 10 uersum] s11per1cr.uel terram
RJ ycomenicon r, hicomenium R1, ycomenium RJ 11 soluet r, 'º"·
r2 12 quod R r2, quo rl r2' 13 imperatoris R1 sua om. rr 17
fuerat R r2, fieret rr, superscr.uel fieret r2 18 pensanti RJ, corr.

REGISTRVM V, 45-46
ut audirerur domnus imperator et ille in sua uanitate confirmatus
2.0 esse uidererur aut non a me audirerur et eius animus contra me
irritarerur. Sed nos rectam uiam tenemus nihil in hac causa aliud
nisi omnipocentem Dominum meruentes. Vnde tua dileaio in
nullo trepidet, omnia quae in hoc saeculo uidet alta esse contra
uericacem pro ueritate despiciat, in omnipotenris Dei gracia atque
2 s beati Petri adiutorio confidac, uocem ueritatis recolat dicentis :
Maior est qui in uobis est, quam qui in mundo; et in hac causa
quicquid agendum est, cum summa auctoritate agat. Postquam
enim defendi ab inimicorum gladiis nullomodo possumus, post-
quam pro amore reipublicae argentum, aurum, mancipia, uestes
30 perdidimus, nimis ignominiosum est ut per eos etiam fidem per-
damus. In isto enim scelesto uocabulo consentire nihil est aliud
quam fidem perdere. Vnde, sicut tibi iam transaais epistulis
scripsi, numquam cum eo procedere praesumas.
Theodoro,medicoimperatoris,de pecunia ad redimendoscapti11osmusa

gratias agit. Ad sacraslitteras legendashortatur. Narsetemcommmdat et
unam anatem cum duohusparuu/is actacis dono mittit.
J 9J, Jun. ( 1 ).
GREGORIVS THEODORO MEDICO IMPERATORIS
Ago omnipotenti Deo gracias, quia eorum qui se uicissim uera-

citer diligunt loca animum non diuidunt. Ecce enim, dulcissime
et gloriosissime fili, a nobis distamus corpore et tamen praesentes
nobis exsistimus caritate. Hoc uestra opera, hoc scripta testantur ;
hoc de praesenti experrus sum, hoc de absenti uestra gloria recog-
nosco ; hoc uos et hominibus amabiles et omnipotenri Deo dignos
in perpetuum faciat. Quia enim uirtutum mater est caritas, idcirco
V,4 J. 26 I Ioh. 4,4.
19 audiretur] superscr. a me RJ 20 aut] ut rr 20/21 auc

non-irricarecur om. Rr, aut non a me audiretur om. RJ qui 11erbaomissain marg.
add. 22 Deum pro Dominum RJ 31 scelesto RJ r2, scelesti Rr, sceleste
rI
V,46. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 84 (lnáict. XIII cap. 40). &id.
M: IV,JI; MG: V,46.
I imp. r, imperiali R1 5 opera RI r 2, corpora r I

REGISTRVMV, 46 339
bonos operum fructus profertis, quia ipsam eorundem fructuum
1 o in mente radicem tenetis. Ea autem quae in redemptionem capti-
uorum Deo uobis aspirante transmisistis laetus, fateor, et tristis

accepi : laetus uidelicet uobis, quos de praeparanda mansione
caelestis patriae cogitare cognoui, tristis uero uehementer mihi, qui
super curam rerum sancti Petri aposcoli adhuc eriam de rebus
1 s dulcissimi fi1iimei domni Theodori raciones positurus sum, solli-
cite an neglegenter eas expenderim, requirendus uado.

Omnipotens autem Deus, qui menri uestrae suae misericordiae
uiscera infudit, qui uobis sollicite cogitare concessit hoc quod de
saluatore nostro per egregium praedicarorem dicitur : quia pro
20 nohis egenus factus est, cum diues e11et,in eiusdem saluatoris
aduentu uos uirtutibus diuites ostendat, ab omni culpa liberos
assistere faciat et pro terrenis caelesria, pro transitoriis gaudia uobis
mansura concedat.
Hoc autem quod pro uobis agere apud sacratissimum corpus
2 s sancti Petri aposcoli scribiris, certum tenete quia, etsi lingua uestra
taceat, fieri uestra caritas iubet. Sed utinam digni simus, qui pro
uobis orare debeamus ! Quia uero ego dignus non sum non
ambigo. Sed mulri hic digni sunt, qui ex oblatione uestra ab
hostibus redimuntur, et fideliter nostro creatori deseruiunt, de
30 quibus hoc egistis quod scriptum ese : Ahscondee/emosinamin sinu
pauperis, et haec pro te exorabit.
Sed quia ille plus diligit, qui plus praesumit : erga dulcissimam
mentem gloriosissimi fi1iimei domni Theodori habeo aliquam
querellam, quia donurn ingenii, donum rerum, donum misericor-
3 s diae arque caritatis a sancta trinitate percepit, sed tamen indesinen-
ter saecularibus causis astringitur, assiduis processionibus occupa-
tur et coridie legere neglegit uerba redemptoris sui. Quid autem
est scriptura sacra nisi quaedam epistula omnipotentis Dei ad
creaturam suam ? Et certe sicubi esset uestra gloria alibí consrituta
40 et scripta terreni imperatoris acciperet, non cessaret, non quiesce-
ret, somnum oculis non daret, nisi prius quid sibi imperator
V,46. 19/20 11 Cor. 8,9. 30/31 Eccli. 19,15.
9 eorundem erad. R1 et 111perscr. eiusdem 12 ex uobis R1 quos del.

et superscr. cum R1 13 uero om. rI 15 si ante sollicice superscr.
R1 15/16 sollicite] sollicicer R1, cfm'. 16 an R1 r1, ante in aucem corr.
,.2 expenderint r, corr. ,.2 18 sollicice] sollice ,.2, corr. 20 no bis
,. 21 aduentum R1 24 qui ex quod corr. R1 21 debeamus ex
debemus corr.R1 quia ,n ras. r/ uero om., add. in marg. rr 31 orabic
r1 36 assiduis r, ac suis Rr 38 omnipocenti R1 40/ 4 l non
quiescerec-daret om. R1

\
34º REGISTRVMV, 46-47

terrenus scripsisset agnouisset. Imperaror caeli, dominus hominum
et angelorum pro uita rua ribi suas episrulas transmisit, et tamen,
gloriase fili, easdem episrulas ardenter legere neglegis. Srude,
4 5 quaeso, et cotidie crearoris tui uerba meditare ; disce cor Dei in
uerbis Dei, ut ardentius ad aetema suspires, ut mens uestra ad
caelestia gaudia maioribus desideriis accendarur. Tanto enim tune
maior ei erit requies, quanto modo ab amare conditoris sui requies
nulla fuerit. Sed ad haec agenda infundat uobis omnipotens Deus
so consolarorem spirirum. Ipse mentem uescram sua praesentia im-
pleat et implendo leuet.
De me autem cognoscite, quia multas hic et innumeras amari-
rudines patior. Sed ago omnipotenti Deo gracias, quia minus
affiigor ualde quam mereor.
s5 Carissimum autem filium meum susceprum uestrum domnum
Narsetem gloriae uestrae commendo. Quem quidem, scio, com-
mendarum in omnibus habetis. Sed facere uos rogo quod facitis,
ut, dum peto quod fieri uideo, mercedi uestrae me petendo su-
biungam. Praeterea excellentiae uestrae benedictionem ea qua
60 transmissa est caritate suscepi. Vnam uero anatem curn duobus
paruulis aaacis pro uestri amoris gracia transmittere praesumpsi,
ut, quotiens ad respiciendum eam uester oculus ducitur, memoria
etiam inter occupationes rumulrusque causarum in animo uestro
reuocerur.
V, 47
Luminoso, abbati monasterii sancti Thomae Ariminensis, nuntiat se
Castorioepiscopoeiusquesuccessoribus
monasteriigrauandi potestatemade-
misse. J 9 J, 11111.( 6).
GREGORIVS LVMINOSO ABBATI MONASTERII

SANCTI THOMAE DE ARIMINO
Petitionem ruam congregationisque ruae libenter suscepimus,

secundum statuta patrum iurisque formam ruis precibus accom-
41 / 42 imperacor-agnouisset om. Rr et 1uper1cr.imp. iuberet ageret 42

scripsisse r2 44 filie Rr 49 Deus om. Rr 58 uestra rr me petendo
,dd., pecendo Rr, metendo r 62 ducitur Rr, dicirur r, corr.
V,47. Codd.Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 8J (lndict. XIII cap. 41). &id.
M : ll,42 ; MG: V,47.
1 monasterio Rr rl 2 Thomae r, Theodori R1 2 Arim. r, Ariminu
in Arimino corr. R1 3 -que om. r/

modantes effeaum. Castorio fratri et coepiscopo nostro nostra
praeceptione transmissa, ei successoribusque eius a te monasterio-
que cuo cunaam laesionis absrulimus fundiros potestatem, ut nec
ultra in uestro uersetur grauamine nec monasterii res describat nec
publica illic debeat esse processio, illa uidelicet ei iurisdiaione
10 relicta, ut in defunai abbatis locum alium, quem dignum commu-
nis consensus congregationis elegerit, debeat ordinare. His autem
ita perf ectis in Dei opere estote solliciti et assiduae orationi operam
date, ne non uideatur magis uobis quaesita menris in oratione
securitas sed male, quod absit, degenribus episcopalis euitata
1 s districtio.
Leontio,episcopoVrhinati, praescrihitut, cuius uisitationemsusceperit,

ecc/esiaeAriminensispatrimoniumper eiusdemecc/esiaehomines,non per
suos guhernet; de reditihus ecc/esiaeuisitatae distrihuendis.
J 9J, Jun.
GREGORIVS LEONTIO EPISCOPO VISITATORI ARIMINENSIS

ECCLESIAE
Clero Ariminensis ecdesiae, cuius uisitator es, querente compe-

rimus quod remotis omnibus fraternitas tua hominibus suis patri-
monii eius gubemationem ceterasque utilitates commiserit pera-
gendas. Quod si ita est, querellam eiusdem deri ineptam esse non
credimus. Ea de re bis te hortamur affatibus ut omnia quae ad
suprascriptam ecdesiam pertinent per proprios eius homines, quos
ipse praeuideris, siue per diaconem latorem praesentium gubernari
10 agique disponas, ut milla eis aduersum te iusta murmurandi
relinquatur occasio. Si uero quaedam de eis infidelitaris est fortasse
suspicio, cum eis quoque homines tuos in aaione constitue, ut
alterna erga se sollicitudine debeant esse custodes, raciones tibi
modis omnibus posiruri.
1s Quicquid uero de reditibus ecdesiae ipsius accesserit, quattuor
6 a te] ante ,.2, corr. 7 cunaa ,.2 8 describant R1 r2 ', discribant

r 9 eis Rr r 12 orationis ,., corr. r2
V,48. Codd. Rr ,., 2: lndict. XII-XV cap. 86 (lndict. XIII cap. 42). &id.
M: v,,,,,;MG: v,,a.
1 uisatori Rr 4 quod eis r1 5 hutilitates ex humilitates corr. R1

34 2 REGISTRVM V, 48-49
iuxta consuetudinem oportet fieri porciones : una scilicet, quae
clero praebenda sit, alia pauperibus. De reliquis autem duabus
partibus tres fieri uolumus : unam sartatectis profuturam, aliam
pro sustentarione sua Castorio proprio episcopo dirigendam, reli-
20 quam tibimet retinendam.
Si quis igitur in suprascriptae ecclesiae clero dignus fuerit pres-
byter uel diaconus siue in gradu alio ordinari, liberam habebis ex
nostra auctoritate eum prouocandi licentiam.
In lucrandis ergo animabus inuigila, circa deri rectitudinem esto
2 s sollicirus, utilitates ecdesiae, cuius uisitationem geris, iniuste perire
uel deteriorari nulla subrepcione permittas, ne, quod absit, et apud

Deum perpetui labem periculi et apud nos reatum culpae possis
mcurrere.
Comperimus praeterea aliquot te annonas de publico consequi
30 et hac ex re uerecundia comprimi atque in causis ecdesiae uel
defensione pauperum non esse, ut congruit, efficacem. Propterea
abstinendum est ab hoc quod uerecundiam incutit, et stipendiis,
quae de ecclesia consequeris, debes esse contentus. Nam si aliter
facere post nostram adhortarionem uolueris, aliam de te aestima-
3 s tionem habebimus, quippe qui commissos tibi auaritiae militare
doces, quos sufficienribus stipendiis instituis non esse contentos.
V, 49
Castorium, episcopum Ariminensem, eiusque successms priuilegia

monasteriisanctorumAndreae et Thomae ser11arei11bet.
191, 11111.6.
GREGORIVS CASTORIO EPISCOPO ARIMINENSI
Luminosus abbas monasterii sanaorum Andreae et Thomae in

Ariminensi ciuitate consrituti guas nobis lacrimabiliter preces effu-
18 alia rr 19 dirigenda r 21 scae. pro sstae. r 22 ex] in Rr,

del. 23 prouocandi r2, prouocando corr. in promouendo Rr, prebendi rr,
cf S111d.ll r ¡8 27 nos om. rr 29 aliquod Rr r2, corr.in aliquis Rr, in
aliquot r2, aliquo r I
V,49. Codd.Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 87 (lndict. XIII cap. IJ); Par
Pbr 2 J: cap. r J. Edd. M: ll,11; MG: V,19·
1 Arimino Rr r, Arimiensi Ph3 2 Liminosus PbJ abba rr 3
Arminensi Par Pb2 3, corr.Par, Arninensi Pbr lacramabilicer Phr 3/4
effuderic] effenderit Par, corr.

REGISTRVM V, 49 343
derit, inditae textus peririonis informar. Pro qua re fraternitatem
s ruam hortamur ut, obeunte abbate monasterii ipsius, ecclesia rua
in describendis prouidendisque, acquisitis acquirendisue eiusdem
monasterii rebus milla se occasione permisceat. Abbatem uero
eidem monasterio non alium sed quem dignum moribus atque
aprum disciplinae monachicae communi consensu congregatio tota
10 poposcerit ordinare te uolumus. Missas autem illic publicas per
episcopum fieri omnímodo prohibemus, ne in seruorum Dei reces-

sibus popularibus occasio praebearur ulla conuentibus et simpli-
ciores ex hoc animas plerumque, quod absit, in scandalum ttahat
frequentior quoque muliebris introirus. Hanc autem scriptorum
1 s nostrorum paginam omni in futuro t~mpore a te uel post te
episcopis ordinandis firmam statuimus illibatamque seruari, ut et
rua ecclesia iuuante Domino suo tantummodo sit iure contenta et
monasterium illud nulli alterius alii quam generali canonicaeue
iurisdictioni deseruiens, remotis uexationibus ac cunctis graua-
20 minibus, diuinum opus cum summa animi deuotione perficiat.
Data die VI mensis Iunii indictione XIII.
4 inditae Rr rr, ex indictae corr.,.2, inditet (ita Pb2) corr. in inditus Par,
indicet Pbr J tectus Pbr petmones ,.2, corr. 5 monasteriae Pbr in
ante ecclesia add. P ecclesiae rr 6 praeuidendisque Par PbJ, prae-
uidendisqueue Pb2 Pbr', praeuidendisque ut Pbr eidem,. P 8 monasterii
Par Pbr, corr. Pal 9 aptum Rr, actuum,. P monachicae,. Pa1 Pb2 J,
manachiae Pb1, monasticae Rr congracio PbJ 1O ordinare te Rr r,
ordinare Par, ordinari Pb illic] illi Pal, corr. 11 omnímodo] omnino R1
rr ne] nec PbJ 11/12 secessibus rr 12 popularis PbJ, corr. ulla
Rr r Par, illa Pb 14 mulieribus P 15 a te om. et superscr.ante Rr 16
episcopis ordinandis] episcopus ordinandus Pb2, corr. statui r1 seruare
Par, corr. 16/17 et tua] et tu Pb1, tectu r2, hoc textu r1 17 cantum-
modo R1 r, tamen modo Pbr J, tammodo Par Pb2, corr. Pa1 18 ulterius
Rr alii quam R1 r, aliquam P canonicae (om. ue) P 19 iurisdictione
Pb1 2, iuris dileaioni rr a cunctis r2 Pbr 20 consumma Pb2,
corr. animae Rr deuoticione Pbr perficiant codá., corr.r2 Par 21
data e.q.s. om. Rr r XIIII Par ut uidetur

344 REGISTRVM V, 50
V, jO
Fortunato,episcopoNeapolitano, mandat ut oratoriumin domoMarini
constructum beato Petro et Janeto Michaeli con1ecret.Cf. eandem /ere
formulam III, ¡8.
J 9J, I,m. 6.
GREGORIVS FORTVNATO EPISCOPO NEAPOLIM
Theodosius abbas monasterii sancti Martini petitorii nobis insi-

nuatione suggessit, quae habetur in subditis, in domo quondam
Marini ex eius uoluntate secundum testamenti seriem oratorium
decessorem suum Andream abbam, in qua monachi habitare
debeant, construxisse. Et quia id in honore beari Petri principis
aposcolorum et sancti archangeli Michaelis posrulat dedicari, dilec-
tionem tuam praesentibus apicibus duximus adhortandam quate-
nus ad praedictum locum, cum postulauerit, ingrauanter accedas,
10 uenerandae sollemnia dedicationis impendens, ut, quotiens neces-
se fuerit, a presbyteris ecclesiae ruae in sancto loco deseruienribus
celebrenrur sacrificia ueneranda missarum, ita ut in eodem monas-
terio neque fratemitas tua neque presbyteri praeter diligenriam
disciplinae aliquid molesciarum inferant aut, si quid illic pro
1 s diuersorum deuotione commoditatis accesserit, sibi aestiment uin-
dicari, cum monachis in eodem loco deseruientibus debeat profi-
cere, quicquid a fidelibus offerri conrigerit.
Data die quo supra.
V,Jo. Codd. Pa1 Pb, 2 J: cap. 16. &id. M: V,Jl; MG: V,Jo.
1 Furtunaco Par Pb2 J Neapolim Pb2, Neapoli PbJ 2 Theudosius
Pb1 petitoria Pa1' 3 quondam] quod Pal, e°". 4 Marini] Manini
Pb1, e°". cestamenti seriem Momm1en, termiseriae Pb, scripti seriem
Pa1 5 abbatem PbJ in quam PbJ 8 apicibus] apicipibus PbJ,
co". 12 celebrenrur] celebrarentur Pal,'°"· 17 contingerit P, concigerit
Pa1' 18 quo supra add. Pa1'

REGISTRVM V, 5 1 34 5
MENSE IVLIO INDICTIONE XIII
V, JI
Andreae scolasticoMarinianum, reiectiscompetitorihusDonato archi-
diaconoet lohannepresbytero,episcopumRauennatem ordinatum commen-
dat.
J9J, Jul.
GREGORIVS ANDREAE SCOLASTICO
Excellentissimi uiri domni patricii uoluntatem in persona Dona-

ti archidiaconi implere uoluimus. Sed quia ualde periculosum est
animae temere cuiquam manum imponere, curae nobis fuit uitam
acrumque eius subcili inuestigarione discutere. Et quoniam multa
inuenta sunt, sicut eidem domno patricio scripsimus, quae eum
procul ah episcopatu remouerent, Dei iudicium metuentes in
ordinando eo non praesumpsimus consentire. Sed nec Iohannem
presbyterum psalmorum nescium praeuidimus ordinare, quia haec
10 eum res minus sui profecto habere studium demonstrabat. His
igitur remotis, cum ad eligendum de suis a nobis partes urgueren-
tur et nullum se habere ad hoc officium faterentur idoneum
maiorque nos una cum eis teneret afHiaio, tandem uenerabilem
fracrem Marinianum presbyterum, quem diu mecum didicere in
1 s monasterio conuersatum, communi concordantique uoce atque
consensu saepius periuerunt.

Cuique refugienti diuersis modis uix aliquandoque potuit sua-
deri ut eorum praeberet petirioni consensum. Et quia bene nobis
eius uita est cognita atque in lucrandis illum animabus nouimus
10 esse sollicitum, nullam in ordinatione ipsius moram attulimus.
Gloria itaque uestra eum sicut decet suscipiat nouitatique eius

consolarionis auxilium porrigat. Nam omnibus, sicut nostis, cuius-
Mense Iulio (lunio RI) indicrione XIII R1 r1 2, om. P

V,¡ 1. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 88 (lndict. XIII cap. 44). &id.
M: V,48;MG: V,¡1.
2 patricii) patrii rr, corr. 3 uolumus Rr rI sed r, et Rr ese
periculosum r1, est superscr. r2 9 nescium] nesciunt r2, corr. 1O
minorem R1 r, corr.r2 in minus 12 et nullum-faterentur om. Rr fatren-
tur r1 14 Marinianum in ras. Rr, Marianum r, corr. r2 mecum r,
medicum Rr didiceram r2' 16 sensu rr 17 aliquandoque r, ali-
quando r2', aliquando ei in ras. Rr potuit r, potui R1 ubi ras.
seq11i111r 17/18 suadere Rr r2, corr. r2 18 praeberet) praeuidere r2,
corr. consensu rr et quia] ut quia Rr 21 decet om. rr

REGISTRVM V, 5 1-52
libet offi.ciiualde onerosa est nouitas. Ego autem magnam confi-
denciam habeo quia omnipotens Deus, qui eum in suo est digna-
2 s rus grege praeponere, et ad interiora illum curanda exacuit et ad
exteriora gerenda gratiae suae pietate confortat. Sed quia post

longa quietis ocia eius, ut praediximus, nouicas proculdubio per-
rurbarur, peto ut, cum uenerit tempestatum saecularium procellas
fugiens, semper apud uestram mencem portum quietis inueniat et
30 de uestrae bono caritatis hilarescat. Quanrum uero uobis cum illo
conuenire ualeat, citius cognoscetis, quia ad episcopanun uenit
mu1rus.
V, j2
Theode/indam, Langobardorum reginam, admontl ne Jt a communione
Con1tantii epi1copi Medio/anen1i11eparet, quippe qui catho/icarum quat-
tuor 1ynodorum maximequt Cha/cedonen1iJ fidem amp/ectat11r. Errort
quodam epiJtu/a IV, JJ hoc loco denuo in regiJtrum refertur.
191, 111/.
GREGORIVS THEODELINDAE REGINAE l.ANGOBARDORVM
Quorundam ad nos relacione peruenit ab aliquibus episcopis

gloriam uestram usque ad hoc scandalum contra sanaam eccle-
siam fuisse perductam, ut sese a catholicae unanimitaris commu-
nione suspenderet. Quod quantum uos pure diligimus, tantum de
uobis fortius dolemus, quia uos imperitis stulrisque hominibus
creditis, qui non solum ea quae loquunrur nesciunt sed uix ea
percipere quae audierint possunt. Qui dum neque legunt, neque
legentibus credunt, in ipso errore manent, quem sibi de nobis ipsi
1o fecerunt.
Nos enim ueneramur sanctas quattuor synodos: Nicenam, in
qua Arrius, Constantinopolitanam, in qua Macedonius, Ephesi-
nam primam, in qua Nestorius arque Dioscorus, Chalcedonen-
sem, in qua Eutyches damnatus est, profitentes quia quisquis aliter
24 in suo R1 r2, suo r1 r2' 25 grege R1, gregi r exacuet Rr et)

Ut R1
V,J 2. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 8 9 (lndict. XIII cap. 41). Edd.
M: IV,38; MG: V,12 (= IV,J)).
4 cacholica Rr r 5 suspendere r2, corr. 8 neque quae legunt intelli-
gunt r2' 11 synodus r2, corr. 14 Eucices R1, Eutuches r2 quisquis]
quicquid r2, corr.

REGISTRVMV, 52. 347
1 s sapit quam hae quattuor synodi a fide ueritatis alienus est. Dam-
namus autem quoscumque damnant et quoscumque absoluunt

absoluimus, sub anathematis interposirione ferientes eum, qui
earundem quattuor synodorum, maxime autem Chalcedonensis,
de qua quibusdam imperitis hominibus dubietas nata est, fidei
20 addere uel adimere praesumit.
Cum itaque haec ex aperta mea professione cognoscitis, dignum
est ut de ecclesia beati Petri apostolorum principis nullum ulterius
scrupulum dubietatis habeatis. Sed in uera fide persistite et uitam
uestram in petra ecclesiae, id est in confessione beati Petri aposto-
2 s lorum principis solidare, ne toe uestrae lacrimae tantaque bona
opera pereant, si a fide uera inueniunrur aliena. Sicut enim rami

sine uirtute radicis arefiunt, ita et opera quamlibet bona uideanrur
nulla sunt, si a soliditate fidei disiunguntur. Decet ergo gloriam
uestram ad reuerentissimum fratrem et coepiscopum meum Con-
30 stantium, cuius fides et uita olim mihi bene est approbata, sub
omni celeritate transmittere, eique directis epistulis indicare orcli-
nationem eius quam benigne susceperitis et quia ah eius ecdesiae
communione in nullo separemini, ut sicut uere de bona ac fideli
filia communi exsultatione gratulemur. In hoc autem uos ac uestra
3 s opera Deo placere cognoscite, si priusquam eius examen ueniat,
sacerdotum illius iudicio comprobenrur.
15 hae om.r, haec Rr 16 autem om.Rr quascumque Rr 21 haec

om.codd. aperta Rr r2, parte rr quod ante dignum est add. rr 22 ut
om. Rr de om. r2 nullus r, nullius Rr 23 ante scrupulum superscr.Rr
uos habeatis om. Rr r, sit in uobis rr, habere superscr. Rr, habeatis
r2' persistere Rr 25 solidare R1 26 fide uestra Rr r2 30 uita et
fides r 31 rransmittite r2, corr. 31/32 ordinaciones Rr 32 ab] ad
r2 ecclesia r2

REGISTRVM V, 5 3
V, S3
Leandro,episcopoHispa/ensi,per Probinumpresbyterum/ibrum Regulae
pastora/is miJtit et primam et secundampartes expositioniJin beatum Job.
De causarum tumu/tibuJ queritur.
191, Jul.
GREGORIVS lEANDRO EPISCOPO SPANIAR VM
Reuerentissimo et sanctissimo fratri Leandro coepiscopo Grego-

Quanto ardore uidere te sitiam, quia ualde me diligis, in tui
tabulis cordis legis. Sed quia longo terrarum spatio disiunctum te
uidere nequeo, unum quod mihi de te dictauit caritas feci, ut
librum Regulae pastoralis, quem in episcopatus mei exordio scrip-
si, et libros, quos in expositione beati Iob iamdudum me fecisse
cognouisti, sanctitati ruae communi filio Probino presbytero ueni-
10 ente transmitterem. Et quidem in eo opere tertiae et quanae partis
codices non transmisi, quia eos solummodo ex eisdem partibus
codices habui quos iam monasteriis dedi. Hos itaque sanctitas rua
srudiose percurrat et peccata mea srudiosius defleat, ne mihi cul-
pae grauioris sic, quod quasi scire uideor quod agere praetermitto.
1 s In hac uero ecclesia quantis causarum rumultibus premor, ipsa
caritati ruae episrulae meae breuitas innotescit, quando ei parum

loquor, quem maius omnibus diligo.
V,J J· Codd. R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 90 (lndict. Xlll cap. 16); codd.
co//ectioniJ canonum Hispanae H1 fol. 228 Edd. M: V,,19; MG: V,¡ J·
11
•
1 Spaniarum r, Hispaniarum R1 ; H 1 pro titulo habet Epistula eiusdem

sanccissimi Gregorii pape ad eundem dominum Leandrum Spalensem episco-
pum 2/ 3 1uper1criplionemReuerencissimo-seruorum Dei om. R1 r 8 me
om. H1 r, 1uper1cr. r2 9 cognomimus rr commune filio r2, corr.,
commune consilio rr 9/10 ueniente] uenite r2, corr. 10 transmitcere r2,
curaui add. r2' et] cu r2, cibi r2' 11 eos om. H1 12 codicis r, corr.
r2 habui om. R1 r quos trad. R1 quos iam] quosdam corr. in
quibusdam iam r2 hos] hoc H, 17 maius Rr r, magis H1, cf Stud. 11
I Jl omnium H1

REGISTRVM V, 54 349
V, S4
Nobi/es Syracusanos laudat, qui sibi episcopum Maximiani simi/em a
Gregariopetiuerunt. Sed quia a clero et plebe Agatho, ab aliquibus aliis
alter electus sil, hos interim ad se uenire iubet.
191, Jul.
GREGORIVS NOBILIBVS SYRACVSANIS
Laudis uestrae testimonium quam direxisris gerit epistu.la, quod

electionis uos onera sapienter declinasse significar. Et quoniam
noscro hoc arbitrio commisistis ac multa bona de uenerandae
s memoriae quondam Maximiano episcopo referentes talem uobis
ordinari deposcitis, uos quidem sicut decet fideles filios faciris,
quia haec de digno sollicitoque patee testamini et obtrectantibus
aliis bona ipsius etiam post obinun non tacetis. Vnde oramus
omnipotentem Dominum ut et uobis pro sinceritaris uestrae
10 uoluntate retribuat et obloquentibus clementer ignoscat. Hoc
tamen sciat magnitudo uestra quia ciuitati illi quem dare Maxi-
miano reuerentissimo similem non habemus. Sed quia a clero et
plebe Syracusanae ecclesiaeAgacho, ab aliquibus autem alter eligi-
tur, hunc, qui a clero et plebe eleaus est, ad nos interim uenire
1 s necesse est, ut utrisque comminus constitutis ille qui utilior uisus
fuerit et Deo placuerit ordinetur. Nam desiderii nostri est talem

illic cum Chrisri gracia ordinare pontificem, qui bonorum supra-
scripti episcopi, cuius uos actionibus testimonium perhibetis, in
omnibus debeat Deo adiutore imitator exsistere.
V,14. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 91 (lndict. XIII cap. 47). &id.
M : V,22 ,· MG: V,14.
2/3 quodilectionis rI 5 uobis om. rr 15 utriusque rr 18 uos
actionibus r, uocationibus Rr 19 imitor r2, co".

REGISTRVM V, 5 5-56
V, SS
Iohanni, abhati Regitano, mandat de disciplina monasterii sancti
Andreae iuxta Vu/canum siti corrigenda.
J9J, Jul.
GREGORIVS IOHANNI ABBATI DE REGIO
Ea quae ad correptionem pertinent personarum nos praeterire

nec decet nec conuenit. Peruenit itaque ad nos in monasterio sancti
Andreae quod iuxta Vulcanum est posirum multa perpetrari faci-
nora. Atque ideo auctoritatis nostrae praeceptione suffultus ad id
te monasterium proficisci necesse est et omnia quae dicuntur
subtili inuestigatione discutere. Et si ita, quod absit, inueneris, sic
in illos regulariter uindicabis, ut digna eos coercitio a prauis et
illicitis de cerero doceat actibus abstinere.
Petrum et Prouidentium, episcoposbtricos, ut Romam ueniant, in#ital;

se eos sine molestia relaxaturum esse promittit.
191, bll.
GREGORIVS PETRO ET PROVIDENTIO EPISCOPIS DE HISTRIA
Deus, qui laetatur in unitate fidelium et reuelat quaerenribus

ueritatem, cordi uestro, dilectissimi fratres, aperiat quanto uos
desiderio in gremio cupiam sanctae uniuersalis ecdesiae contineri
5 et in eius manere unitate concordes. Quod fore non dubito si,
abiecto contentionis stimulo, satisfieriuobis ueraciter de his quibus
est dubietas intendatis. Remeanris autem Castorii notarii mei
edoccus relacione sum fraternitatem uestram ad me habere deside-
rium ueniendi, si promissum fuerit quia nullam molestiam susri-
V,JJ. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 92 (lndict. XIII cap. 48). &id.
M: V,JO; MG: V,JJ.
1 abbace egregio rr 3 in om. r, superscr.Rr 4 Vulneanum rr posi-
cum] pocum r2, corr. 5 suffulcus Rr (us in ras.) r2, suffultum r1, cf Stud. 11
187
V,J6. Codd. R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 9 J (lndict. XIII cap. 49). Edd.
M: V,JI; MG: V,J6.
1 de Hiscria Rr 6 concentencionis rr 8 fraternitem r2

REGISTRVM V, 56-57 3P
10 nebit. Hoc ego cognoscens et opto et succensus ardore caritatis
inuito ut ad me ueniendi debeatis laborem assumere, quatenus
pariter conferentes quae uera et redemptori nostro sunt placita, et
communiter loquamur et modis omnibus teneamus. Ego uero
diuinae protectionis gracia suffragante satisfacere uobis de quibus
1 s dubitatis paratus sum et confido de omnipotentis Dei nostri de-
mencia, quia ita uobis satisfactio mea interius inhaerebit, ut nihil
caritari uestrae de cetero possit ambiguum remanere. Nam illa
quae sanaissimae quattuor synodi sapuerunt atque definierunt,
sicuri prcxlecessor noster sanaissimus Leo papa, ita ea et nos
10 sapimus, sequimur ac tenemus nec ab earum fide aliquomodo
dissentimus. Sed quia plus persona praesens quam epistula satis-
facit, hortor, dilectissimi fratres, ut ad me uenire, sicut praefatus
sum, debeatis, dummodo racione percepta a concordia sanctae
uniuersalis ecdesiae dissensio uos nulla dissociet.
2s Hoc tamen cerca uestra sit caritas, quia uos et cum affectu quo
decet suscipio et cum gracia relaxabo. Nec aliquam uos uel
quoscumque alios, qui pro hac ad me causa uenire uoluerint,
affiictionem uel molesciam sustinere promitto. Sed seu ad consen-
riendum mihi cor uestrum misericordia diuina compunxerit, siue,
30 quod absit, in ea uos durare dissensione contigerit, ad propria uos
remeare quando uolueritis iuxta promissionem meam sine laesione
uel molestia relaxare curabimus.
V, S7
lohanni, archiepiscopoCorinthiorNm,scrihit, Anastasio archiepiscopo
damnato ac deposito,se Pa11Jodiaconoel ClematioJeclori11eniamdare,
Euphemi11m el Thomamuerosacrisordinihuspri11are; hortat11r111Pa11/um
diacon11min recipiendisexpensisadi1111et. ¡ 9¡, 111/.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO CORINTHIORVM
Aequitatem atque sollicirudinem Secundini fratris et coepiscopi

nostri, quae olim bene nobis est cognita, etiam series iudicati
1O succensus r, sensus corr. in acsensus R1 11 ueniendis r 1 13 ego]

ergo R1, corr. 16 quia] qui r2, corr. 18 sapuerunc] decreuerunt r2' 19
sicut r2 26 suscipio] suspicio r2, corr. 27 hac] hoc r1, corr. post causa
add. uelle r1, uel quos r2, uel qui r2' uoluerit r
V,¡7. Codd. R1 rr 2: Indict. XII-XV cap. 94 (lndict. XIII cap. ¡o). &id.
M: V,¡2; MG: V,¡7.
2 Secundiani r 1

REGISTRVM V, 57
monstrauit. In qua re ualde placuit laetosque nos reddidit, quia
in causa Anastasii quondam episcopi, quam ei examinandam
iniunximus, uigilantiam suam et diligenter exercuit et cognita
crimina, ut iusritia poscebat ec oportuit, uindicauit. Sed pro his
omnibus gracias omnipotenti Deo referimus, qui desistentibus
quibusdam accusatoribus cognitioni eius ueritacem, ne tantorum
10 causa facinorum lacere potuisset, ostendit. Quoniam uero in
eadem sentencia in qua suprascriptum Anastasium iuste damna-
tum constac esse atque deposirum, sic quasdam suprascriptus
frater et coepiscopus noscer ulrus personas est, ut nostto arbitrio
reseruaret, idcirco quid de eis tenendum seruandumque sit, prae-
1 s senti epistula signare perspeximus.
Paulum itaque diaconem latorem praesentium quamuis culpa

sua uehementer confundat atque redarguac, quod decepcus pro--
missione ab accusatione quondam episcopi sui destiterit et cupidi-
taris srudio silere contra animam suam porius quam prodere uera
20 consensic, tamen quia plus nos esse misericordes conuenit quam
discrictos, hanc ei culpam ignoscimus atque eum in ordine locoque
suo recipiendum esse censemus. Nam ei a tempore prolatae sen-
tentiae affiicrionem quam pertulit credimus ad uindiaam huius
posse culpae sufficere. Euphemium uero atque Thomam, qui pro
2 s deserenda accusarione sacros ordines acceperunt, eisdem ordinibus
priuatos esse acque ita, sicuri sunt depositi, uolumus permanere

nec umquam eos sub qualibet excusationis specie in sacros ordines
reuocare decernimus. Nam nimis indignum et contra ecdesiasticae
regulam disciplinae est ut honorem, quem non ex meritis sed pro
30 sceleris praemio percepere, fungantur. Quia tamen plus misericor-
diae quam districtae nos conuenic operam dare iustitiae, eosdem
Euphemium atque Thomam in ordine locoque tantummodo,
unde ad sacros ordines promori fuerant, uolumus reuocari. Et
cunctis diebus uitae suae eorundem locorum continentiam, sicut
3 s consueueranc ante, percipiant. Clematium uero lectorem similiter
benignitatis intuitu in ordine locoque suo reuocandum esse consti-
tuo. Quibus etiam omnibus, id est Paulo diacono, Euphemio,
Thomae arque Clematio commoda sua secundum locumet ordi-
5 examinanda r2 7 pro om. R1 r, 1uper1cr. r2', in R1 11 sententiam

r2, corr. in qua om. R1 ssrum Rr, superscriptum r 12 esse om.
r suprascripcus r 2', ss. R1, scripcus ,. 14 seruaret Rr eis r, his
R1 16/17 culpae suae rr 19 prodereR1 r2, pondere rr 20 pios antt
plus add. rr misericordes om. r, add. mices r2' 21 locaque rr 24
culpae posse rr Eufimium codd. 27 nec r2', ne Rr r 30/31 miseri-
corditer R1 31 discrictioni r2' · nos om. r2 32 Eufemium rr, Eufimium
r2, Euphimium R1 ordine rr, corr. 34 continencia R1 37 Eufemio
r2, Eufimio rl, Euphimio R1

REG ISTRVM V, 57 353
nem, in quo quisque eorum ese, sicut solicus erat accipere, a
40 praesenti tercia decima indictione fracernitas uestra sine aliqua
studeat imminurione praebere. Quia igitur suprascriptus Paulus
diaconus multa se pro utilitate prouinciae uescrae memorar expen-
disse et, ut ea possit recipere, solacio fraternicaris uescrae desiderat
iuuari, horcamur ut, si ita ese, omni ei possibilitate ad recipienda
4 s quae dedit debeas concurrere arque uescro eum auxilio adiuuare,
quia nulla ratio paricur ut in his quae pro utilitate generalitatis
impendit aliquod suscineac iniuste dispendium. Praeterea eres
libras auri, quas imminence suprascripto fratre et coepiscopo
nostro Secundino eundem Paulum diaconum pro utilitate uescrae
so dedisse constat ecdesiae, fraternitas uestra eas cessante dilatione
restituat, ne, quod absit, non rarionabiliter sed sola eum grauare
uoluntate tantummodo uideacur.
41 sscus. R1, superscripcus,. 42 prouinciae] prou. R1 r, del. r2 et add.

in marg. ecclesiae uestra ,., 43 solacio rI, om. et con-. fracernitatis uestra
in fratemicace uestra r2, om. et 1uper1cr.auxilio R1 uescris rI 45 auxilio
r1, auxilium R1 r2 48 imminuente r/ superscripco ,.

3 54 REGISTRVM V, 58
1fENSE AVGVSTO INDICTIONE XIII
V, 58
Vergi/io, archiepiJcopoArelalensi, 1úcessuas in regno Chi/deherti iuxta
morem,melropolitiJproprio honoreserualo, committit, pallium transmillil
praecipitque ne episcopissine eius auclorilate /ongius pergere/iceal ; eorum
causae in synododuodecimepiscoporumiudicentur ti quae decidi nequeant
sibi referantur; addit de simonia (cf formu/am LD Val. 46 el V, 62, 6 ),
VI, 7, IX, 219) el de episcopisex /aicorum ordine non 1umendi1.
J9J, AMg. 12.
GREGORIVS VERGILIO EPISCOPO ARELATENSI IN GALLIAS

MISSA
PER IOHANNEM PRESBYTER VM ET SABINIANVM DIACONVM
O quam bona est caritas, quae absentia per imaginem, praesen-

tia sibimetipsis exhibet per amorem, diuisa unit, confusa ordinat,
inaequalia sociat, imperfecta consummat ! Quam recre praedicator
egregius uinculum perfectionis uocat, quia uinutes quidem ceterae
perf ectionem generant sed tamen eas caritas etiam ligat, ut ab
amantis mente dissolui iam nequeant. Hac itaque uirtute, frater
10 carissime, plenum ce esse repperio, sicut mihi de te et hi qui ex
Gallicanis partibus ueniunc et epistulae tuae ad me directae uerba

testantur.
Quod uero in eis iuxta anciquum morem usum pallii ac uices
sedis apostolicae postulasri, absit ne aut transitoriae potestatis
1 s culmen aut exterioris cultus omamentum in uicibus nostris ac
V,¡8. 7 cf Col. 3,14
Mense Augusto indictione XIII Rr ,., 2, om. P

V,¡8. Codd. Rr ,., 2: lndict. XII-XV cap. 9J (India. XIII cap. J 1): Pa1
PIJ1 2 J: cap. 17. &id. M: V,JJ; MG: V,¡8.
1 Vergilius R1 episcopus Arelatensis Rr Arelatenses con-.in Arela-
tensis Ph2, Arelatensis PhJ, Aralat. Par qui om. Vergilio episcopo (sed add.
Vergilio epo. Arelatensi Pa1') 1/3 in Gallias-diaconum om. Par in textu
(in ind. hatc uerha hahel) 1 Gallia PhJ 3 pro Pb1 presbytero
Pb2 Sabinianum Pb, Sabinum Rr, Sauinum,. diaconem Pb1 J add.
ecdesiae suprascriptae ,., ecclesiis R1 5 sibimetipsis] simitipsis Pa1, con-.,
sisemecipsis Phr, semetipsis Pb2 J Phi' exhibent PbJ 6 consummat]
commat r2, con-.,consumit Ph2" 8 ut] et Pb1 9 nequeanc] nequent Pal,
con-. hac] hec Pa 1, con-. 1O reperior Pa 1, crm-. 11 Galliganis Pa I
PbJ directa Phi 13 more PhJ ac] ad Pa1 uicem R1

REGISTRVM V, 58
pallio quaesisse te suspicer. Sed quia cunctis liquet unde in Gallia-
rum regionibus fides sancta prodierit, cum priscam consuetudi-
nem sedis aposcolicae uescra fraternitas repetit, quid aliud quam
bona suboles ad sinum matris recurrit ? Libenri ergo animo postu-
20 lata concedimus, ne aut uobis quicquam de debito honore subtra-
here aut praecellentissimi filii nostri Childeberti regis pericionem
contempsisse uideamur. Sed iam nunc studio maiori res indiget,
ut, rum honor crescit, etiam sollicitudo proficiat et erga ceterorum
custodiam uigilantia excrescat, uitae quoque merita subiecris in
2 5 exemplum ueniant et numquam sua per suscepri honoris grariam
sed lucra caelestis pattiae uestra fraternitas exquirat. Nostis enim
quid beatus apostolus gemens dicat : Omne1 enim quae 1ua 1unt
quaerunt, non quae 1unt ChriJti le1u.
Quibusdam namque narrantibus agnoui quod in Galliarum uel
30 Germaniae partibus nullus ad saaum ordinem sine commodi
darione perueniat. Quod si ita est, flens dico, gemens denuncio
quia, cum sacerdotalis ordo intus cecidit, foris quoque diu stare
non poterit. Scimus quippe ex euangelio quid redemptor noster
per semetipsum fecerit, quia ingressus templum cathedras uenden-
35 rium columbas euertit. Columbas enim uendere est de spiritu
sancto, quem Deus omnipotens consubstanrialem sibi per imposi-
tionem manuum hominibus tribuit, commodum temporale perci-
pere. Ex quo, ut praedixi, malo iam innuitur quid sequatur, quia
qui in templo Dei columbas uendere praesumpserunt, eorum Deo
40 iudice cathedrae ceciderunt. Qui uidelicet error in subditis cum
augmento propagatur. Nam ipse quoque qui ad saaum honorem
perducitur, iam in ipsa prouectus sui radice uitiatus, pararior est
27 /28 Phi l. z, 21.
16 quaescisscitet suspicor PbJ sed] sunt rr 16/17 Galliarum]

Galliaribus Par, corr. 18 uestrae Pb 19 sobolis Pb 21 Childebeni ex
Celdiberti co". r2, Cheldiuerti Rr, Hildeberti rr PbJ Par (ex Hildeperti),
Hildibeni Pbr 2 peticione rr PbJ 22 iam 111per1cr. rr maior res ,.2,
maiores Pbr, maioris Par Pb2 J 23 ut] ut 111ppl.Par', et r, corr. r2 25
ueniat ,. Par, corr. r2 suam Rr r Pb2 suscepta PbJ, cepti post ras.
,.1 27 quod R1 Pbr enim om. P 28 sunt (ante Christi) om. P 29
quod] quid Pa1, corr. 30 nullum Pbr ordine Pb1 30/31 commodi-
tatione Pb, commodacione Par, corr.Par' 32 inrus add. Par' 33 quid
ex qui corr. r2, ,x quia Pa1, quidquid PbJ noscer om. Pbr 34/35
uendenciPbJ 35etenimr1 35/36sanccospiricu Rr r2 37 commodam
temporalem P (cemporalem ttiam R1 ), corr.Par 37 /38 percipere] suscipere
Par, corr. 38 mala Pbr innuitur] inuenit PbJ, crwr. quia] qua Pbr,
corr. 39 qui om. P, suppl. Par' 40 iudicio Pa1' qui] quia
PbJ 40/41 cum augmento om. P 41 qui ad] quia Pbr honorem R1
r, ordinem P 42 prouectus] perfeaus Par, crwr. patior Pb1

REGISTRVM V, 58
aliis uenundare quod emic. Et ubi est quod scriptum est : Gratis
accepistis, gratis date ? Et cum prima contra sanctam ecdesiam
4S simoniaca haeresis sit exorta, cur non perpenditur, cur non uidetur
quia eum quem quis cum precio ordinar prouehendo agit, ut
haereticus fiar ?
Alia quoque nobis ese res ualde detestabilis nuntiata, quod
quidam ex laico habitu per appetirum gloriae temporalis defunctis
so episcopis tonsurantur et fiunt subito sacerdotes. Qua in re iam
norum ese qualis ad sacerdotium uenit, qui repente de laico habitu
ad sacrum transir ducatum ; et qui miles numquam exstitit, dux
religiosorum fieri non pertimescit. Quam iste suam praedicatio-
nem habirurus ese, qui fortasse numquam audiuit alienam ? Aut
s5 quando aliena mala corrigat, qui nec defleuit sua ? Et cum ad
sacros ordines Paulus apostolus neophyrum uenire prohibeat,
sciendum nobis ese quia, siait cune neophyrus uocabatur, qui
adhuc noua erat plantarus in fide, ita nunc inter neophytos deputa-
mus, qui adhuc nouus est in sancta conuersatione.
60 Scimus autem quod aedificari parieres non prius tignorum
pondus accipiunt, nisi a nouicatis suae humore siccenru.r, ne, si
ante pondera quam solidenrur accipiant, cunctam simul fabricam
ad terram deponant. Et cum ad aedificium arbusta succidimus, ut
prius uiriditatis humor exsiccari debeat, exspeaamus, ne, si eis
65 adhuc recentibus fabricae pondus imponirur, ex ipsa nouitate
curuencur et confracta citius corruant, quae immarure in altum
leuata uidebanrur. Cur ergo hoc non subtiliter in hominibus custo-
ditur, quod in lignis quoque ac lapidibus tanta considerarione
perpenditur ?
70 Qua de re necesse ese ut uestra fraternitas praecellentissimum
filium noscrum Childeberrum regem admonere srudeat ut huius
peccati maculam a regno suo fundirus repellat, quatenus omnipo-
43/44 Matth. 10,8.
43 aliis] alii R1, corr. et om. R1 r, suppl. r2' est (ante gratis) suppl.
Par' 44 primam P, corr. Pa1 45 hereses ,. 46 ordinant Par,
corr. agit] ait r2, Ctwf'. 48 est] et Pa1 50 qua] quia Par Pbr J, corr.
Pa1 re] se Pb 52 sanetum saerum P milis Par Pb2 J 53 non
suppl. r2' timescit r1 54 aliena (post audiuit) Pbr 2 55 corrigit
,.2' necdum fleuit R1 ,. ad om. Pb 56 non post apostolus add. P, del.
Par 58 noua erat Pb Par', nouus erat R1, noue erar r2 r1'", nouerat ,.,
Pal nune] tune r2 61 pondus] fundus rr 62 cuneta Pb1 63
deponunt Pa1, corr. suceedimus Pal, Ctwf'. 64 exsiccare Pa1, corr. de-
beant r2, corr. eis om. R1 66 mature P 71 Hildepertum Pa1,
ceteroquincf /in. 21 admonere] omnere Pa1, corr.

tens Deus tanto illi apud se maiora retribuat, quanto eum conspi-
cit et amare quod ipse diligit et uitare quod odit.
7s ltaque fraternitati tuae uices nostras in ecdesiis, quae sub regno
sunt praecellentissimi filii noscri Childeberri iuxta antiquum mo-
rem Deo auaore committimus, singulis siquidem metropolitis
secundum priscam consuetudinem proprio honore seruato. Pal-
lium quoque transmisimus, quo fraternitas tua intra ecdesiam ad
so sola missarum sollemnia utatur. Sicubi autem longius episcopo-
rum quisquam pergere force uoluerit, sine tuae sanaitatis auctori-
tate ei ad loca alia transire non liceat. Si qua uero inquisitio de fide
uel fortasse aliarum rerum inter episcopos causa emerserit, quae
discemi difficilius possit, collectis duodecim episcopis uentiletur
85 arque decidatur. Sin autem decidi nequiuerit, discussa ueritate ad
nostrum iudicium referatur. Omnipotens autem Deus sua uos
protecrione custodiar honoremque perceptum uos in moribus
seruare concedat.
Data die XII mensis Augusti indiaione XIII.
V, S9
EpiscopisGa/liarum, qui sub regnoChildebertisunt, se Vergi/io,episco-
po Are/atensi, uices suas secundum antiquam consuetudinemcommisisse
nuntiat ; cuius priui/egia ut obseruent,praecipit. J J, Aug. 1 2 •
9
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS GALLIARVM,

QVI SVB REGNO CHILDEBERTI SVNT
Ad hoc diuinae dispensationis prouisio gradus et diuersos con-

stituit ordines esse distinctos, ut, dum reuerentiam minores potio-
73 maiore Rr, corr. 76 sunc om. PhJ antiqui PhJ 77 siquidem in

quidem corr. r2 78 secundum R1 r Pa1, secum Ph priscam] pristinam
r1 78/79 pallio Pa1, corr. 79 quo] qua rr ecclesia P, corr.Pa1 80
utetur P 81 uoluerit in ire uoluerit corr.r2 tua PhJ 81/82 auctoritatis
PhJ, corr. 82 ei om. r1, et r2 Pa1 83 causas Pb1 84 colleaus r2,
corr. 85 autem] aut PhJ 87 praeceprum r1, precepcis PbJ 88 seruare]
reseruare Pb1, corr. 89 daca e.q.1. om. R1 r die XV Pb1 mense Pal,
corr. Ags. PbJ
V,J.9. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. .96 (lndict. XIII cap. J2). Pa1
Pb1 2 3:cap. 18. &Jd. M: V,u;MG: V,J.9.
1 uniuersalis R1, corr. Galliarum om. P 2 post regno add. filii nostri
excellentissimi Rr r Childeberti Rr r2', Celdiberti ,2, Hildeberti r1,
Hilliric Par, Hildirici ue/ Childerici Pb Pa1' (sed in indd. P Hildeberti
habent) 3 et om. R1 diuersus Pal 3/4 diuerso consciruit ordine R1

REGISTRVM V, ~9
ribus exhiberent et potiores minoribus dilecrionem impenderent,

una concordiae fieret ex diuersitate contextio et recte officiorum
gerererur administratio singulorum. Neque enim uniuersiras alia
poterat racione subsistere, nisi huiusmodi magnus eam differentiae
ordo seruaret. Quia uero crearura in una eademque aequalitate
10 gubernari uel uiuere non potest, caelestium militiarum exemplar
nos instruir, quia, dum sint angeli, sint archangeli, liquet quia non
aequales sunt, sed in potestate et ordine, sicut nostis, differt alter
ab altero. Si ergo inter hos qui sine peccato sunt ista constat esse
distinctio, quis hominum abnuat huic se libenter dispositioni sub-
1 s mittere, cui nouit etiam angelos oboedire ? Hinc etenim pax et
caritas mutua se uice complecnmrur, et manet firma concordiae

in alterna et Deo placita dilectione sinceritas.
Quia igitur unumquodque tune salubiter complerur officium,
cum fuerit unus ad quem possit recurri praepositus, idcirco opor-
zo tunum esse perspeximus in ecdesiis, quae sub regno praecellentis-
simi filii nostri Childeberti regis sunt, secundum anriquam consue-
rudinem fratri nostro Vergilio Arelatensis ciuitatis episcopo uices
nostras tribuere, quatenus et catholicae fidei integritas, id est
sanctarum quattuor synodorum, Deo protegente sollicita deuoti<r
z s ne seruetur et, si inter fratres consacerdotesque nostros aliqua
euenerit force contentio, auctoritatis suae uigore, uicibus nempe
sedis apostolicae funaus, discreta moderatione compescat. Cui
etiam iniunximus ut, si quarundam causarum tale fuerit certamen
exortum, in quo aliorum praesentia opus sit, congregatis sibi
30 numero competenti fratribus et coepiscopis nostris salubriter seru-
ata hoc aequitate discutiat et canonica integritate definiat. Si quam
uero contentionem, quod longe faciat diuina potencia, de fidei
causa euenire concigerit aut negotium emerserit, cuius uehemens
sit fortasse dubietas, et pro sui magnitudine iudicio apostolicae
5 dilectionem P, diligentiam R1 r 6 concordia P fierent Pa 1,

co". 7 gereretur R1 r, generetur P enim om. P 8 ea Pb 10
gubemare Pa1, con". exempla R1 r Pa1, Con".Pal 11 instnmnt R1
r2' sint archangeli om. R1 13 hos] eos ,., constet P, Con".Pa1 14
dispositione P, con". Pa1 15 cui-oboedire om. P 16 mutuas r2,
con". complectitur R1 r Pal, con".Pa1, complectunt PbJ 18 unumquo-
que Pb 20 nostras po1t perspeximus add. R1 r2 P, e°". "Pa1 in ecclesia
R1 r2, in ecclesia quae est sub,., 21 Hildeberti P sunt om. r P 21/22
consuecudine PbJ 22 nostri P, con". Pa1 Virgilio P Arelatensi
Pb2 ciuitatis suppl. Pb1' in marg. 23 nostras del. R1 retribuere
Pb1' 24 sanctorum Pb rl, corr.rI sollicite r2 26 memphe Pb1 27
functus] uel fungitur iuperscr. r2 discreta R1 r, decreta Pb conpescas
Pa1, '°"· 28 quorundam r1' 31 aequitate R1 r, aequalicace P, cf Stud. I
7 si qua PbJ 32 contentione PbJ 33 huius PbJ 34 magnitudini
Pb1 2, magnitudinis PbJ

REGISTRVMV, 59 359
35 sedis indigeat, examinaca diligentius ueritate relacione sua ad
noscram studeat perducere notionem, quatenus a nobis ualeac
congrua sine dubio sentencia terminari.
Et quoniam necesse ese ut ad eum cui nostras uices indulsimus,
quotiens oportere perspexerit, pro facienda collacione aptis debe-
40 ant episcopi temporibus conuenire, hortamur ut nullus mandatis
eius inoboediens esse praesumat nec communi congregacioni inte-
resse postponat, nisi aut corporis infirmitas quempiam fortasse
uetuerit aut cuiusdam eum causae iustae excusatio minime uenire
permiserit. Hi tamen qui prohibente aliqua necessitate nequeunt
4j in synodo conuenire, loco suo presbyterum aut diaconem dirigant,
quatenus quae a nostro uicario Deo auxiliante fuerint definica ad
eum qui absens est per ipsum quem miserit fida relacione perue-
niant, ut inconuulsa firmitate seruentur et nullius ea audeat occa-
sionis excusacione uiolare.
so Hoc etiam uos paricer praeuidimus admonendos ut nullus
uestrum ad longinquiora loca sine praefaci fratris et coepiscopi
nostri Vergilii auctoritate cemptet aliquomodo proficisci, scientes
quia et prodecessorum nostrorum, qui uices suas eius prodecessori-
bus concesserunt, sic procul dubio mandata definiunt.
ss Hortamur praeterea ut de officio suo sit quisque uestrum solli-
citus, ut, qui promissam cupit mercedem pastionis accipere, com-
missum sibi gregem sollicitudine et orarione custodiat, ne lupus
insidians oues creditas inuadendo dilaniet et sit in retriburione
poena pro munere. Optamus igitur, fratres carissimi, et toris
60 omnipotentem Dominum precibus exoramus ut dilectionem ues-
tram in amoris sui constanciam faciat magis magisque feruescere
atque in pace ecclesiae in una uos concedat manere concordia.
35 relationem Par' sua om. P 36 notitionem r2, uel tiam add. in

marg. rr, nationem Par, corr. quatenus Rr r, que nos P, del. nos Par 37
sentia Pbr 42 poscponat Rr r, praeponat P aut (ante corporis) ex autem
corr.r2, ex ut Pb2 43 iusta R1 r excausatio Pb1, excusatione R1 46
defuerint ,., corr. r2 47 per] ad Pa1, corr. fide rr 47 /48 perueniant
ex perueniat corr. PbJ 48 in firmitate Pal Pb1 2, del. in Par nullus
P quae stacuimus post ea add. Pb Par', quae mandamus Pa1 49
excusatio Rr r P, corr. Par 50 ammonendus Pb1 52 Virgilii Pal
PbJ aaoritate r1 a loco modo Pb1 2, ullo modo PhJ 53 prodeces-
sorum r2 Pb, decessorum R1, praedecessorum rI Rr' Pa1 nostrum
Pb1 53/54 prodecessoribus r2 Pb, praedecessoribus Rr r1 Pal 54
cesserunt P 56 ut qui] et qui R1 r promisse (e in ras.) R1 mercedem
partionis (portionis rr ) r, mercedem passionis PbJ, mercedis portionem
Rr 56/57 ommissum Pb1 57 /58 et oratione-in retributione suppl. in
marg. PbJ' 57 oratione Rr r, racione P 58 inualendo Phi 61 constan-
cia Rr r2 faciant P, corr. Pa1 Pb2 62 in] et R1 r concordiam PbJ

REGISTRVM V, 59-60
Nuntiarum uero nobis est quod per simoniacam haeresem ad
sacros quidam ordines adducantur, et hoc suprascripto fraai et
6 s coepiscopo nostro Vergilio per omnia prohibendum mandauimus.
Quod ut fracernicas uestra cognoscat et srudiose custodiat, ipsa
coram uobis ese episrula relegenda.
Daca die XII mensis Augusri indictione XIII.
V, 6o
Childeberto,regi Francorum,nuntiat se Vergi/io,metropolitaeArelaten-

si, secundum antiquam consuetudinemet uices suas commisisseet pa/lium
misisse.Addit de episcopis ex /aicorum ordine non sumendis et de simonia.
J 9J, Aug. I J.
GREGORIVS CHILDEBERTO REGI FRANCORVM
Laetos nos excellentiae uestrae uehementer fecit epistula, quod

pia uos affectione de honore et reuerentia sacerdotali testarur esse
sollicitos. Hinc etenim cunctis ostenditis fideles Dei uos esse culto-
res, dum sacerdotes ipsius grata ac debita ueneratione diligiris et
christiana deuotione quicquid ad eorum augmenrum pertinet agere
festinatis. Vnde et gratan ter quae scripsistis accepimus et quae
uoluistis animo libenri concessimus. Atque ideo fratri nostro Vergi-
lio Arelatensis ciuitatis episcopo uices nostras iuxta antiquum
10 morem et excellentiae uestrae desiderium Deo fauente commisi-
mus, cui etiam et pallii usum, sicut prisca habuit consuetudo,
concessunus.
Sed quia aliqua ad nos perlara sunt, quae et omnipotentem
63 uobis Pb1 quod r2 P, quia R1 rr simoniacum P, corr.

Pa1 heresim r2 P 64 quidem R1 r2 Pa1 Pb1, corr. Par sancto hoc
fratri P 65 Virgilio PbJ r2· 66 cuscodiat et Pb 67 coram om. R1
r est om. Pa1 Pb1, add. Pa1' 68 data e.q.1. om. R1 r mense
Pal Agusti Pb2 J
V,60. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 97 (lndict. XIII cap. J J); Pa1
Pb1 2 J: cap. 19. Edd. M: V,JJ; MG: V,60.
1 Childeberto R1 r2', Hildeberto rI ,Chiluerto r2, Hilderico (ue/ Hildirico)
P (1ed Hildiberto in indd.) 2 nos] uos r 2, corr. feci r 2, corr. 3
sacerdotale Pa1 Pb1 2, corr. Pa1 4 enim Pa1 Pb2 J ostendicur rr uos
om. P, add. Pa1' 5 dum R1, cum r, dum in P, de/. in Pal gracia rI
PbJ ac] et rI 6 agere R1 r, augere P 7 gradancer Pa1, corr. quae]
quod Pa1 8/9 Virgilio Pal r2' 10 excellentium Par, corr. fauente]
faciente Pa1, corr. 13 quae] quod Pal, corr.

REGISTRVM V, 60
Dominum nimis offendunt et quam plurimum sacerdotii hono-
15 rem reuerentiamque confundunt, quaesumus ut potestatis uestrae
annitente censura modis omnibus emendenrur, ne, dum laudan-
dae deuotioni uestrae res temerariae ac peruersae repugnant, alio-
rum, quod absit, culpa aut regnum uestrum grauetur aut anima.
Peruenit autem ad nos obeuntibus episcopis quosdam ex laicis
20 tonsurari arque ad episcoparum praecipici salru conscendere. Et
qui discipulus non fuit, inconsiderata ambicione magiscer efficirur,
et quoniam quod possit docere non didicit, sacerdotium tantum-
modo gerit in nomine, nam laicus in sermone perseuerat et opere.
Quomodo ergo pro aliorum peccatis intercessurus est, qui sua
25 primirus non defleuit? Talis enim pastor non munit gregem sed
decipit, quia, dum contradicente uerecundia non potest aliis hoc
quod ipse non facit suadere, quid ese aliud nisi ut plebs dominica
praedonibus populanda permaneac et inde sumat interitum, unde
salutiferae proteaionis magnum debuit habere subsidium ? Quod
30 quam prauum quamue peruersum sit, ex sua quoque ordinarione
excellentiae uestrae celsirudo perpendat. Certum namque est non
uos ante exercirui ducem praeponere, nisi uobis labor eius fidesque
consticerit, nisi eum ante aaae uicae uirrus et sollicirudo aprum
esse monstrauerit. Si uero non aliis nisi huiusmodi uiris committi-
35 rur gubemandus exercirus, qualis dux esse debeat animarum ex
istius bene rei comparatione colligirur. Sed uerecundum nobis est
et dicere pudet quia sacerdotes sibi ducarum arripiunt, qui exor-
dium religiosae militiae non uiderunt.
Simul autem et illud ualde exsecrandum nobis ese nuntiarum,
40 quod sacri ordines per simoniacam haeresem, id est accepto prae-
mio, conferantur. Et quia pestiferum nimis ese et sanctae ecclesiae
uniuersali contrarium in saaum quempiam ordinem non meritis
sed precio collocari, hortamur ut tam detestabile facinus de regno
suo excellenria uestra prohiberi praecipiat. Nam ipse se ad hoc
45 officium oscendit prorsus indignum, qui donum Dei pecunia mer-
14 Dominum R1 P, Deum,. 15 quaesumus,. Pa1', qs. R1, quero Par,

quasi Pb1, qsi. Pb2, qsic. PbJ 16 amitente P, corr.Pa1 17 peruersae] per
se Pa1, corr. repugnanrur PbJ 18 grauetur] graciatur Pb1 19 ad] et
Pbr abeuntibus PbJ, oboediencibus ,., Pb1 22 dedicit Pa1 Pb1 2 23
gericur PbJ nam] non Pa1' laicus om. P opera Pa1, corr. 25
ecenim ,., 25/26 decipit sed quia P 26 contradicentem PbJ pocens
Pbr 27 suadere R1 r, persuadere P 28 a ante praedonibus add.
Pa1' remaneat R1 ,. 29 quod superscr.Pal 31 uestra om. R1 32
uobis] uos r1 fides Pb1 33 constiruit Pa1' 36 isciµs bene regí P, corr.
Pa1 Pb2, huius rei bene R1 37 /38 qui exordium-uiderunt suppl.
Pb1' 41 quia] quasi PbI 44 excellentiae uestrae PbJ prohibere
P 45/46 mercare R1

REGISTRVM V, 60
cari non metuit et commodis praesumit appetere quod habere per
gratiam non meretur. Haec igitur, praecellentissime fili, idcirco
admoneo, quia animam uestram saluari desidero. Quae etiam
dudum scriberem, si uoluntatem meam ocrupationes innumerae
50 minime praepedissent. At postquam congruum se saibenditem-
pus ingessit, quod facere me oportuit non omisi. Salutantes itaque
excellentiam uescram pacernae caritatis affectu, petimus ut runaa
quae suprascripto fratri et coepiscopo nostro fieri seruarique man-
dauimus fauoris uestri praesidio compleantur, nec cuiusquam ela-
55 rione aut superbia conuelli aliquomodo permittatis. Sed sicut a
prodecessore eius sub gloriosae memoriae patris uestri regno serua-
ta sunt, ita quoque auxilio uescro sollicita et modo deuotione
seruencur. Oportet ergo ut hoc nobis uicarie rependatur et, sicut
nos uestram implere non distulimus uoluntatem, ita et uos propter
60 Deum et beatum Pecrum aposcolorum principem noscra faciatis
in omnibus statuta seruari, quatenus excellentiae uescrae laudabilis
se et Deo placita circumquaque tendat opinio.
Data die XV mensis Augusri indiaione XIII.
46 abpetere ex pecere corr. Pb1 47 praecellentissimi Pb1 48

admoneo] ammonit Par, cfJrr. saluari] saluti Pb),'º"· quae] qua Par,
qui Pbr qui post etiam add. Pbr 49 dudum scribere Pb1 2, scribere
dudum PbJ 50 at] ad Pa1 Pbr PbJ' se scribendi edd., rescribendi Rr
r2, scribendi rI, se P 52 affeccum rI, effectu r2, cfJrr. 53 suprascripco Rr
r2, sanctissimo rr, seo. P 54 nec R1 Pb2 J, ne cett. cuiusquam Rr r Par,
usquam Pb ea ante elacione add. r, cf Stud. 11 16 J 55 conbelli Rr,
conpelli P r 56 praedecessore r1 Pa1 R1', prodecessore R1 r2 Pb sub
gloriosi R1, sub gloria r2, sub glorioso rI, a gloriose memoriae Pa1 in ras.,
a gloriosissimi Pb1, a glmi. Pb2, anglmi. PbJ 58 rependancur r1 60
nostram PbJ 61 seruare P, corr.Pa1 excellenciae om. P uestrae] uescra
Pb2, corr. 62 se om. rI se Deo placita in et Deo placita se corr. r2 et
ex esse corr. Pa1 cendac] pendat PbJ 63 daca e.q.s. om. R1 r mense
Mag. Pa1

REG ISTRVM V, 61
V, 61
Mariniano, episcopoRauennati,ut in propria ecclesiaet quater in anno
extra ecclesiampa//io utatur, concedit; ecc/esiaeeiuspriui/egia confirma/.
Cf formu/am LD Vat. 48 et VI, 8, 18, XIII, 38.
J 9J, Aug. ( I ¡).
GREGORIVS MARINIANO EPISCOPO RAVENNATI
Apostolicae sedis beniuolentia et antiquae consuetudinis ordine

prouocati fratemitati tuae, quam in Rauennati ecclesiagubematio-
nis suscepisse constat officium, pallii usum peruidimus conceden-
s dum. Quo non alicer uri memineris, nisi in propria ruae ciuitacis
dimissis iam filiis ecclesia procedens a salutatorio ad sacra missa-
rum sollemnia celebranda ; peractis uero missis id in salutatorio
rursum curabis deponere. Extra ecclesiam uero non amplius illo
tibi nisi quater in anno in letaniis quas ad decessorem tuum
10 Iohannem expressimus uri permittimus, hoc nihilominus admo-
nentes ut, sicut a nobis huiuscemodi decoris usum ad sacerdotalis
officii honorem largiente Domino percepisti, ita etiam morum
atque acruum probitate ad Christi gloriam susceprum adornare
contendas officium. Sic etenim alterno eris inuicem decore conspi-
1 s cuus, si ad huiusmodi corporis habitum mentis quoque cuae bona
concordent. Omnia etiam priuilegia, quae cuae pridem concessa

esse constat ecdesiae, nostra auaoritate firmamus et illibata decer-
rumus permanere.
V,61. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 98 (Indict. Xlll cap. J 4). Edd.
M: V,J6; MG: V,61.
1 Rauenn. (ue/ Rauen.) R1 r 2 beniuolentiam rl antiquus R1,
corr. 3 prouocatis R1, corr. Rauennatis ecclesiae R1 ti del. in 4
peruidimus R1 rr, praeuidimus r2 5 meminerit R1, co". 6 salutario r2,
co". 7 celebrandum (ex celebrantes) R1 id R1 rI, ídem r2 salutario
r2, corr. 9 quattuor r1

REGISTRVM V, 62
V, 62
Iohannem,archiepiscopumCorinthiorum,hortatur ut decessorissui mala
sanet; pallium mittit, de simonia comprimendamonet (cf V, ¡8).
J9J, Aug. 1 ¡.
GREGORIVS lOHANNI EPISCOPO CORINTHIORVM
Poscquam Deus noscer, cui nihil occulcum ese, de ecclesiae suae

gubernarione nefandam pollucionis pestem abiciens uos ad eius
uoluit regimen adducere, magna uobis ope nitendum ese ut, post
uulnera et diuersa prioris mala pastoris, in fraternitatem uestram
grex dominicus consolationem ac salubre medicamenrum inue-
niat. Sic ergo praecedentis contagii maculam manus uescrae actio-
nis abstergeat, uc nulla exsecrandae prauicatis illius uestigia uel
sinat manere memoriam.
1o Sic igitur erga subiectos sollicirudo laudabilis, exhibearur cum
mansuerudine disciplina, sic cum discretione correptio. Iram benig-
nitas mitiget, benignitatem zelus exaruat ; et ita alterum ex altero
condiarur, ut nec immoderaca ultio ultra quam oportet affiigat nec
iterum frangat rectirudinem disciplinae remissio. lnstructio com-
1 s missi populi fraternitatis uestrae sic actio. Videat in uobis quid
diligac, cernat quod imitari festinet, exemplo uestro uiuere docea-

rur, a recto icinere te duce non deuiet, ad Deum uos sequendo
perueniat, ut toe ab humani generis saluatore retribuciones acci-
pias, quot lucra ei operatus fueris animarum. Labora itaque, frater
20 carissime, et ita totam mentis et cordis ad hoc efficaciam dirige,
quatenus digne in futuro merearis audire : Euge, 1erue bone et
fide/iJ, intra in gaudium domini tui.
V,6 2. 22123 Match. 2 5, 2 1.
V.62. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 99 ([ndict. XIII cap. JJ); Par
Phi 2 J: cap. 20. &id. M: V,¡7; MG V,62.
1 lohe. Corinchiorum R1 epi Phi 4 magno uobis ope Pa1, magno-
pere rI ope nicendum] penicendum R1 r2, corr. Rr, instancia pecendum
r2" 5 in fracernicace uescra rI Pa1 Pb2 J 7 sic] si Pa1 Phi, corr. prae-
cidencis Pal Phi, praedicencis PhJ macula r1 8 abstergac r1 Ph2 exe-
cranda et R1, execrandae ec r2 deprauitatis Phi 8/9 uel signac
Pa1 10 ergo Ph2 subieccis Phi 11 correccio P 12/13 condiatur ex
altero R1 r 13 ultra om. r2, plus r/ effiiget P, corr. Pa1 14/15
insrructio commissi om. R1 15 populus fracernitacis uestre actus inspiciendus
R1 uobis] bonis R1 quid R1 P, quod r 18 uc] et rI humano
rl 19 quot] ut R1, co"., quod Pa1 Phi 2 fueric Pa1, corr. laborat
Pa1, corr. 20 cocam] cotus Par, corr., totum Pb 21 digne om. R1 r

REGISTRVM V, 62
Pallium uero, sicut per episculam uestram, quam per Andream
fracrem et coepiscopum nostrum suscepimus, postulaseis, direxi-
2 5 mus, quo uos ita uti necesse est, sicut prodecessores uestri usi
concedentibus noscris prodecessoribus adprobanrur.

Praeterea peruenit ad nos quod in illis partibus nullus ad
sacrum ordinem sine commodi datione perueniat. Quod si ita ese,
flens dico, gemens denuncio quia, cum sacerdotalis ordo inrus
30 cecidit, foris quoque diu stare non poterit. Scimus quippe ex
euangelio quid redemptor noster per semetipsum fecerit, quia
ingressus cemplum cathedras uendentium columbas euertit. Co-
lumbas enim uendere ese de sancto spiriru, quem Deus omnipo-
tens consubstantialem sibi per impositionem manuum hominibus
H tribuir, commodum cemporale percipere. Ex quo, ut praedixi,
malo iam innuitur quid sequatur, quia qui in templo Dei colum-
bas uendere praesumpserunt, eorum Deo iudice cathedrae cecider-
unt. Qui uidelicet error in subditis cum augmento propagarur.
N am ipse quoque qui ad sacrum honorem perducitur, iam ipsa
40 prouectus sui radice uitiatus, paratior est aliis uenundare quod
emit. Et ubi ese quod scriptum est : Gratis accepistis,gratis date ?
Et cum prima contra sanctam ecdesiam simoniaca haeresis sit
exorta, cur non perpendirur, cur non uidetur quia eum quem quis
cum precio ordinat prouehendo agit, ut haerecicus fiat ? Quia
4 s igirur hanc nefandissimam prauitatem sancta uniuersalis omnino
damnar ecclesia, hortamur fraternitatem uestram ut tam detesta-
hile et immane peccatum de locis omnibus, quae sub se sunt,
sollicirudinis suae omnibus modis compescat instancia. Nam si
quid tale deinceps fieri senserimus, iam non uerbis sed canonica
so hoc ultione corrigimus et de uobis, quod non oportet, aliud inci-
piemus habere iudicium.
41 Matth. 10,8.
23 per om. PbJ 2 7 Andream om. r 24 fratrem nostrum et

coepicopum PbJ 25 quo] quod Par, co". ita uos r1 praedecessores,
praedecessoribus R1' Pa1 PbJ 29 cum sacerdotalis] consacerdotalis Pa1,
corr. 30 stare diu PbJ 31 quid om. Pb3, quo Pb1, quod Pa1 Pb2, corr.
Pa1 33 spiritu sancto rr Pb1 J 34 sibi superscr. R1 r2 36 mala
PbI quia quo Pb1 37 eorum] horum r1, quorum r2, corr. 37 / 38
ceciderunt R1 r, corruerunt P 38 propagetur Pa1, 'º"· 39 qui] qua Pa1,
'°"· honerem PbJ in ante ipsa add. Pb r2' Pa1' 40 profectus
P alii Pa1 41 quod gratis accepistis P 42 primo P 43 cur post
exorta superscr. R1 uidetur] uitetur Pa1, corr., iudicetur PbJ qui
Pb1 44 prouehendo] prohendo r1, '°"· ehereticus PbJ 45 sancta om.
P omnino om. P 48 compescat omnibus modis P 50 hoc om.
P corrigemus Par' oporteat PbJ

REGISTRVM V, 62-63
Nouit autem fratemicas uestra quia prius pallium nisi dato
commodo non dabarur. Quod quoniam incongruum erat, faao
concilio ante corpus beati Petri aposrolorum principis tam de hoc,
ss quam de ordinationibus aliquid accipere sub distriaa interdictione
ueru1mus.
Oportet ergo ut neque per commodum neque per gratiam aut
quorundam supplicationem aliquos ad sacros ordines consenriaris
uel permittatis adduci. Nam et peccarum, sicut diximus, graue
60 ese, et sine correctione hoc non patimur remanere.
Suprascriprum uero Andream fratrem et coepiscopum noscrum
ob hoc tarde suscepimus quia, renunciante fratre et coepiscopo
nostro Secundino, didicimus episrulas nostras sibi eum in Iohannis
Larissaei episcopi exsecurione finxisse. Et nisi bona uestra nobis,
6s quae audiuimus, suasissent, nulla illum habuimus racione suscipe-
re.
Daca die XV mensis Augusti indictione XIII.
V, 63
EpiscopiJper Hel/adam prouinciam con1tit11ti11e, epist11/aeorum per
Andream epiicopum111scepta,lohanni metropolitaeCorinthiorumpal/i11m
misisse nuntiat ; cui ut oboediant monet et de 1imonia 1cribit 1ecund11m
morem (cf V, ¡8).
J 9¡, Aug. (1 ¡).
GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER HELLADAM

CONSTilVTIS PROVINCIAM
Gratias omnipotenti Deo uobiscum, fratres carissimi, refero,

qui latens uulnus, quod antiquus hostis inrulerat, ad omnium fecit
53 quod] sed Pb1 55 accipere aliquid Par Pb3 57 commodam

Pb1 59 nam uc P, nam hoc Pa1' 60 correptione Rr' non om.
PbJ 61 suprascriptum om. P, superscriptum ,. Andreae uero P fracem
Pb3 62 ab ho PbJ suscipimus P, corr. Pa1', accepimus rl 63 dedici-
mus Pal Pb2, deducimus Pb3 lohannes Pb1 64 Larissae r exsecu-
tione] excusacione Rr fixisse Pb1 et om. P 65 qua Pbr 65/66
suscipere Rr r, recipere Pbr J Pa1', percipere Pa1, precipere Phi 67 daca
e.q.1. om. R1 ,. mense Ag. Par Auguscus Pbr XIII om. Par Pb2 J
V,6 J· Codd R1 ,., 2: lndict. XII-XV cap. roo (lndict. XIII cap. ¡6); Pa1
Pb1 2 J: cap. 21. Edd. M: V,¡8; MG: V,63.
1 uniuersis] uniuersalis R1, corr. per Helladam (ue/ per Elladam) P,
arelladam R1, ar Helladam ,. 2 constitis R1 prouinciis r prouinciam
constitutis Pb 3 refero R1 r, referre P 4 inrulerit P, corr. Pal

REGISTRVM V, 6 3
peruenire notmam et de ecdesiae suae corpore salutifera illud
incisione compescuit. Ex qua re et gaudendum nobis est et dolen-
dum : gaudendum quippe de correctione facinoris, dolendum
uero de casu fratris. Sed quoniam plerumque alterius casus alterius
solet esse cautela, hoc, quisquis cadere timet, attendat, aditum
10 hosri non praebeac, non putet lacere quod agitur. Nam uericas
damac : Nihil occu/tum quod non reue/abitur. Haec etenim uox
actionis nostrae iam praeco ese et modis omnibus deducic ad
publicum, quod agitur in secreto. Aut quis ante illum actus suos
nitatur abscondere, qui eorum tesris et iudex ese ? Quia uero
15 nonnumquam, dum aliud attenditur, aliud non cauetur, oportet
uc contra omnes hostis insidias quisque debeac esse sollicitus, ne,
dum in uno uincic, superetur in altero. Nam et cerrenus hostis, qui
munica loca cupic inuadere, pugnandi arte sic ucitur : latenter
quidem ponit insidias et ad unius se loci expugnationem cotus
20 ostendic, ut, dum ad defensionem loci illius ubi instat periculum
conuenirur, loca alia de quibus milla ese suspicio capianrur. Et
euenit ut, qui cognitus resistentis uirtute repulsus ese, latens
obrineat quod cercando non pocuit. Sed quia in bis omnibus
diuinae protectionis auxilio opus ese, uoce cordis singuli clamemus
25 ad Dominum dicentes: Domine, ne /ongefacias auxi/ium tuum a
me, ad defensionemmeamaspice.Manifestum namque ese quia, nisi
ipse auxiliatus fuerit et ad se clamantes defenderic, hostis noscer
uinci non pocerit.
Praeterea epistulam caritatis uescrae per Andream fratrem et
30 coepiscopum noscrwn suscipiences pallium Iohanni fratri nostro
Corinthiorum episcopo nos ttansmisisse cognoscice. Cui uos mag-
V,63. 11 Match. 10,26. 25/26 Ps. 21,20.
5 nociam Pin suae om. P 5/6 illud incisione om. P 6 et ante

gaudendum 1uper1cr.Pb3 7 de correpcione R1 8 de cari et add. casu
Pa1', de causa R1 alceus Pb1 alcerius carus Pa1 9 solee] dolet R1,
corr. timeat Pb adirum] audirum R1, corr. 11 nec enim Pb1 12
actioni R1 r2 et rI, te r2 P (del. r2), quae R1, et ipso tes add. in marg.
Pa1' 13 aut] at R1, corr. actos Pal Pb1 2, corr. Pal 14 nitetur
P et om. Pb1 uero om. P 15 nonnum PbJ 16 sollitos Pb1 17 in
unum P 18 cupie] capit R1 r2, corr. R1 19 qui deponis in qui deponit
corr. PbJ expugnatione PbJ 21 loca alia de quibus nulla est suspicio
capientur JMpp/. in marg. PbJ' 21/22 et euenic R1 r Pa1, ecce uenit
Pb 22 resiscenci R1 22/23 lacen obcineat PbJ 23 quia] qua
Pb1 24 auxilium Rr, corr. clamanus Pb1 2 5 ne elonge rI auxium
PbJ 26 aspice R1 P, conspice r1, respice r2 27 ipsi Pb1 29 episcula
Pb 31 Corintheorum R1 nos om. Pal PbJ cuí uos R1 r (uos sMperscr.
R1), cuius P

REGISTRVM V, 63
nopere conuenit oboedire, praesertim dum hoc sibi et antiquae
consuetudinis ordo defendat et bona eius, qui bus ipsi tesrimonium
perhibetis, inuitent.
3s Quibusdam namque narrantibus agnoui quod in illis partibus
nullus ad sacrum ordinem sine commodi datione perueniat. Quod
si ita ese, flens dico, gemens denuncio quia, cum sacerdotalis ordo
intus cecidit, foris quoque diu stare non poterit. Scimus quippe ex
euangelio quid redemptor noster per semetipsum fecerit, quia
40 ingressus templum cathedras uendenrium columbas euertit. Co-
lumbas enim uendere est de spiritu sancto, quem Deus omnipo-
tens consubstantialem sibi per imposirionem manuum hominibus
tribuir, commodum temporale percipere. Ex quo, ut praedixi,
malo iam innuitur quid sequarur, quia qui in templo Dei colum-
45 has uendere praesumpserunt, eorum Deo iudice cathedrae cecider-
unt. Qui uidelicet error in subditis cum augmento propagatur.
Nam ipse quoque, qui ad sacrum honorem perducirur, iam in ipsa
prouectus sui radice uitiatus, paratior ese aliis uenundare quod
emit. Et ubi est quod scriptum est, Gratis accepistis,gratis date ?
so Et cum prima contra sanctam ecdesiam simoniaca haeresis sit
exorta, cur non perpenditur, cur non uidetur quia eum quem quis
cum precio ordinat prouehendo agit, ut haerericus fiat ? Ideoque
hortamur ut nullus uestrum denuo hoc fieri pariarur, sed neque
gracia alicuius neque supplicarione aliquos ad sacros ordines
ss audeat promouere nisi eum, quem uitae et actionis qualicas ad hoc
dignum esse monstrauerit. Nam si alicer factum denuo senseri-
mus, districta ac canonica illud noueritis ulrione compesci.
49 Matth. 1 o,8.
32 oboedire om. P antiqui PIJ2 J 33 defendit P, corr. Par ipse

Phr 34 prebetis P 35 namque om. P 36 commoditatione r, 'º"· r2,
commotatione Par Ph2, co" Par, commodolatione Pb1, commodatione
Ph2' 38 stare diu PbJ 39 quia] qui R1 41 de sancto spiritu Rr
rr 42 manum Rr r, corr. r2 manibus pro manuum hominibus
PhJ 43 temporalem Rr 44 quid sequatur R1 et epiJt. V,62, om. r
P qui add. Pa1' Dei P, Domini Rr r 45 Dei iudice Phi 47
honorem] ordinem Phi 50 primo P 55 eum om. rr quem om. Rr
r2 ad hoc eum R1 r 57 ac R1 r, et P illud] illum Pa1, co". com-
pesci] explicit registrum (regestum rI) domni Gregorii de (om. de R1)
indictione XIII add. Rr r, daca indictione XIIII add. P

LIBER VI
MENSE SEPTEMBRIO INDICTIONE XIIU
VI, I
Mariniano, archiepiscopoRauennati, mandat ut, quae lohannes,deceJJor

eius, de ecc/esiae rebus testamento contra /eges cauerit, irrita facial,
seruatis lamen /egatis quae priuatis de rebusfecerit ; possessionesmonasterii
sancti Apo//inaris tueatur.
J 9J, Sept.
GREGORIVS MARINIANO EPISCOPO RAVENNAE
Sicut iniusta poscentibus nullus est tribuendus effectus, ita

legitima desiderantium non est differenda petitio. Presbyteri igitur
ac diacones atque clerus fratemitacis uestrae oblata nobis petitione
conquesti sunt lohannem quondam decessorem tuum condito
testamento diuersa in ecdesiae suae grauamine conscripsisse et
petiuerunc ut haec in damno ecclesiae, prohibente quippe lege,
nulla debeant occasione persolui. Et quamuis, postquam hereditas
ipsius successioque repudiara ese, ad haec te satisfacienda ratio
10 nulla conscringat, uerumtamen ex abundanti his te hortamur
affacibus ut ea quae de ecclesiae suae uel de acquisitis in episco-
paru rebus contra legum fieri staruta disposuit, fraternitas uestra
nec praebeat nec aliqua in his racione consentiat. Si quid autem
de propriis rebus, quas ante episcoparum habuit, quod quidem
1 s prius ecclesiae suae non contulit, fieri uoluit uel decreuit, firmum
per omnia robur obrinere necesse est, nec quisquam ecclesiasti-

corum ea contra rarionem qualibet temptet excusarione conuellere.
Quia uero, dum uiueret, saepius a nobis expetiit ut ea quae in
monasterio illo conrulerat, quod iuxta ecclesiam sancti Apollinaris
Mense Sepcembrio (ita r2, Sep. Rr, Seprbro. rr) indicrione XIIII Rr rr
2, in quibus antecedunl uerba incipiunt episculae (episculas r2, corr.) de registro
(regesto rI) dom ni Gregorii
Vl,1. Codd. R1 r1 2 : lndict. XII-XV cap. I o I ( Indict. XIV cap. I ). &id.
M et MG: Vl,r.
1 Rauennae r2, Rauen. Rr, Raun. rI 4 ac r, et R1 peticione nobis
r1 6 grauamina r2 8 debent r2, co". 8/9 postquam hereditas ipsius
postquam r2, post heredicatem ipsius postumam r1 9 successioque
repudiara est om. r 10 his te superscr.R1 11/12 in episcopacu r, praefacus
R1 13 non (nec r2) praebeat R1 r2, nec prouehat rI 14 episcopatum r,
praefatus Rr 19 iuxtam R1 Apollenaris r

37º REGISTRVM VI, 1-2
20 ipse construxerat, nostra debuissemus auaoritate firmare, et hoc

facturas nos esse promisimus, fratemitatem uestram neccessarium
praeuidimus adhortandam uc nihil de his quae illic conculit arque
constiruit, aliquomodo patiacur imminui, sed omnia firma studeat
stabilitate seruari. Huius igirur monasterii et collacarum illic rerum
2 s quia in testamento quod condidit fecisse noscicur mentionem,
sciendum uobis est non nos ea ideo confirmasse, quoniam

supremam eius sequimur uoluntatem, sed quia hoc ei, sicut
diximus, uiuenti promisimus. Haec itaque omnia sic sollicite
fraternitas uestra implere fescinet, quatenus et quae in suprascripto
30 monasterio conscicuit et a nobis sunt firmara seruentur et illa quae
in damno dari uel fieri per testamenrum suae decreuit ecdesiae,
nullam, prohibente nempe lege, obtineant firmitatem.
VI, 2
Clero et p/ebi ecc/esiaeRauennatis orthodoxiam Mariniani episcopi

testificatur; cui ut oboediantmonet.
191, Sept.
GREGORIVS CLERO ET PLEBI ECCLESIAE RAVENNATIS
Peruenit ad nos quosdam homines maligni spiritus instigatione

peruasos erga opinionem fratris et coepiscopi nostri Mariniani
menees uescras corrumpere falsa locutione uoluisse, dicentes quod
isdem frater noster minus quam decet sanaam Chalcedonensem
synodum ueneretur. De qua re omnibus uobis et ipse praesens de
integritate suae fidei sarisfacit, et nos per omnia testamur eum a
cunabulis in sanctae uniuersalis ecdesiae gremio nutritum rectam
praedicationem fidei rum uitae suae attestatione tenuisse. Venera-
10 rur enim sanctam Nicaenam synodum, in qua Arrius, Constanti-
nopolicanam, in qua Macedonius, Ephesenam primam, in qua
Nestorius, et sanaam Chalcedonensem synodum, in qua isdem
Nescorius, Dioscorus arque Eucyches damnarus est. Si quis
21 necessario R1' 22 adhortandum r2, corr. illi R1 24 collacarum

r, colleccarum R1 27 quia in hoc R1 28 omnia om. r 30 monasterio
om. r 31 decreueric r1 32 nempe om. R1 opcinenc Rr r2, corr.
Vl,2. Codd. R1 rr 2: Indict. XII-XV cap. 102 (lndict. XIV cap. 2). Etid.
M el MG: Vl,2.
1 Rauennatis R1, Rauennae r 5 minus quam r, numquam uc R1 7
sacisfaciat R1, corr. cestamur] cestacur R1, corr.

REGISTRVMVI, 2-3 37 1
autem contra harum quattuor synodorum fidem et contra sanccae
1 s memoriae Leonis papae tomum arque definitionem aliquid um-
quam loqui praesumit, anathema sit. Proinde satisfacrionem

plenissimam recipientes caritate integra, puro carde pastorem
uestrum diligite, ut apud Deum purius fusa eiusdem uobis
prodesse ualeat intercessio pastoris.
VI, 3
Maximum Salonitanum simoniace ordinatum missarumque iam inter-
dictione affectum, Romam euocat.
J 9J, Sept.
GREGORIVS MAXIMO PRAESVMPTORI ECCLESIAE SALONITANAE
Quotiens contra ecclesiasticam quid gestum dicitur disciplinam,

ne nos ante Deum culpa ex dissimulatione redarguat, irrequisitum
hoc relinquere non audemus. Peruenit itaque ad nos quod per
s simoniacam haeresem fueris ordinatus. Sed et alia de te multa hic
dicta sunt, de quibus unum quam maxime fuir, propter quod
necesse habuimus te summopere per scripta nostra prohibere, ne
missarum sollemnia celebrare debuisses, donec quid esset uerius
potuissemus addiscere. Ne ergo diu filii ecdesiae uideantur non
1 o habere pastorem et ne haec quae dicuncur si indiscussa remanse-
rint, huiusmodi se uitium tendat in plurimos, hortamur ut ad nos
uenire omni poscposita excusatione festines, quatenus seruata
iustitia haec et cognoscere et finire secundum canonica instituta
Christo reuelante possimus. Ita autem fac, ut ad ueniendum
1 s amplius iam moras non ingeras, ne ipsa te magis absentia
obnoxium his quae dicuntur assignet et nos in te haec res non
solum propter dicta crimina, quae purgare subterfugis, sed eriam
propter inoboedienriae culpam durius, scilicet ut in concumacem,
cogat ex concilio ferre iudicium.
14 horum Rr beatae R1
sanctae om. el s11per1cr.
Vl,J. Codd. Rr r1 2 .· Indict. XII-XV cap. 10 J (lndict. XIV cap. J). Edd.
M et MG: Vl,J.
1 Maximiano R1 prasumptorirr 3 redarguitR1, co". 5 heresim
r2' 10 ne] nec Rr r per haec R1' 13 instatuta r2, corr. 16 in ce r,
in ter Rr, corr. 17 diaa R1 r2, delicta r1

37 2 REGISTRVM VI, 4-5
VI,4
Cypriano, rectori patrimonii Sicilien1i1,mandat MI Zenoni epi1copo
modiorumtritici duo milia tribual egentibuJdi1pertienda.
191, Sept.
Zenon frater et coepiscopus noster quosdam in ciuitate sua

alimoniorum necessitatem innotuit sustinere. Quibus quoniam, ut
possibile est, aliquid desideramus ferre consulrum, idcirco dilecrio-
s nem tuam antediao fratri nostro mille modios tritici aut, si plus
leuare poruerit, usque ad duo milia scriptis te dare praesentibus
deputamus. Hortamur ergo ut in his praebendis nullam moram
aut excusarionem adducas, quatenus, dum tempus sinit, et hic
cum Dei adiutorio sine periculo ad propria remeare et citius
10 necessitatem ualeat patientibus subuenire.
VI, S
Brunichildae, reginae Francorum,Candidum pre1byterum,patrimonii

gubernandi cau1a mi11um,commendat.
191, Sept.
GREGORIVS BRVNIHILDAE REGINAE fRANCORVM
Excellentiae uestrae praedicandam ac Deo placitam bonitatem

et gubernacula regni testantur et educatio filii manifestat. Cui non
solum incolumem rerum temporalium gloriam prouida solli-
citudine conseruastis, uerum eriam aetemae uitae praemia prouidis-
tis, dum mentem ipsius in radicem uerae fidei materna, ut decuit,
et laudabili institurione plantaseis. Vnde non immerito contigit ut
cuneta gentium regna praecelleret, quippe qui earundem gentium
VI,4. Codd. R1 rr 2: Indict. XII-XV cap. 104 (Indict. XIV cap. 4). Edd.
M et MG: Vl,4.
1 Cypriano diacono supp/. Rr' 3 alimoniarum r2' 4 aliquod r 5
aut Rr r2, ut r1 7 in del. R1 10 ualeas r2'
VI,¡. Codd. R1 rI 2: Indicl. XII-XV cap. 10¡ (lndict. XIV cap.¡). Edd.
M et MG: VI,¡.
1 Brunihildae rl, Brunigildae r2, post Gregorius ras. R1, add. reginae
Francorum R1' 3 manifesca R1 8 quippe quia R1

REGISTRVMVI, 5-6 373
creatorem et pure colit et ueraciter conficerur. Sed ut laudabilius
10 in eo fides cum operibus enitescat, adhortationis uestrae eum
uerba succendant, quatenus, sicut sublimem illum inter homines
potencia regalis ostendit, ita ante Deum magnum faciat bonitas
actionis.
Quia uero multarum rerum experimenta nos admonent de
1 s exellentiae uestrae christianitate confidere, idcirco paterno salutan-
tes affectu quaesumus ut propter amorem beati Petri apostolorum

principis, quem toto uos scimus corde diligere, dilectissimum
filium nostrum Candidum presbyterum, praesentium portitorem,
una cum patrimoniolo ad cuius eum gubernationem transmisimus
20 auxilii uestri patrocinio foueatis, quatenus potestacis uestrae gratia
roboratus patrimoniolum ipsum, quod pauperum constat expensis
proficere, et salubriter regere et, si qua exinde ablata sunt, ad ius
ipsius pacrimonioli rarionabiliter ualeat reuocare. Nam non sine
laudis uestrae cremento est, quod post tot tempora ad eiusdem
2 s patrimonioli regimen proprius ecdesiae horno cransmissus est.
Excellentia ergo uestra ita se libenter in his quae poscimus dignecur

impendere, ut beatus Petrus apostolorum princeps, cui a domino
lesu Christo ligandi ac soluendi data potestas est, et hic excellen-
tiam uescram in subole gaudere concedat et post multorum
30 annorum curricula a malis omnibus absolutam ante conspecnun
aeterni faciat iudicis inueniri.
VI, 6
Childeberto,regi Francorum,Candidump,-esbyterum,Dynamiopatricio
in patrimoniogubernandosuccedentem,commendatet c/aues sancti Petri
mittit.
J9J, Sept.
GREGORIVS CHILDEBERTO REGI FRANCORVM
Quanto cereros homines regia dignitas antecedit, tanto cetera-

rum gentium regna regni uestri profecto culmen excellit. Esse
12 potencie r2, corr. 20 auxilio uestri patrocinii rr 22 ius r, his

Rr 23/25 rationabiliter ualeat-eiusdem patrimonioli om. r 24 cremento
ex incremento corr. R1 31 faciat 111per1cr. R1 mereatur in fine add. sed
del. Rr
Vl,6. Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 106 ( Indict. XIV cap. 6). Edd.
M et MG: Vl,6.
1 Hildeberto rr, Childeberti Rr 2 quanti R I, corr.

374 REGISTRVM VI, 6
autem regem, quia sunt et alii, non mirum ese, sed esse
cacholicum, quod alii non merentur, hoc satis ese. Sicut enim
magnae lampadis splendor in caecrae noctis obscuritate luminis sui
claritate fulgescit, ita fidei uescrae daritas inter aliarum gentium
obscuram perfidiam rutilat ac coruscar. Quicquid autem haberese
reges ceceri gloriancur, habetis. Sed ipsi in hac re uehementius
10 superantur, quoniam hoc principale bonum non habent quod
habetis. Ve ergo sicut fide ita et accione uincanrur, benignam se
excellentia uescra suis subiectis semper exhibeat et, si qua sunt
quae eius animum offendere ualeant, ea indiscussa non puniat.
Tune enim uere regi regum, id ese omnipotenti Domino amplius
1 s placebit, si potestatem suam restringens minus sibi aediderit licere
quod potest.
Quia igicur sinceritatem fidei et mente seruatis et opere, beati
Petri apostolorum principis amor qui in uobis est euidenter
ostendit, cuius res chriscianae religionis intuitu sub uestri cu1minis
2.0 potestate bene hactenus gubematae sunt ac seruatae. Sed quoniam
Dynamius patricius, qui ex nostra commendatione rebus ipsis

sollicitudinem impendebat, eas modo gubemare, ut cognouimus,
non potest et ne patrimoniolum ibidem constirutum faciente
neglegenria deperiret, idcirco praesenrium portitorem dilectissi-
2 s mum filium nostrum Candidum presbyterum ad id gubernandum
transmisimus, quem excellentiae uestrae praemisso paterna cari-

tate salutationis alloquio in omnibus commendamus, petentes ut,
si aliquod illic fortasse praeiudicium factum ese aut res eiusdem
patrimonioli ab aliquo detinencur, potestatis uestrae iustitia
30 corrigacur et iuri pristino quae ablata sunt reformenrur, quatenus
sicut fides uescra ita et aequitas omnibus, quod est ualde
gloriosum atque laudabile, gentibus enitescat.
Claues praeterea sancti Petri, in quibus de uinculis catenarum
eius indausum est, excellenriae uestrae direximus, quae eolio
3S uestro suspensae de malis uos omnibus rueanrur.
6 luminis sui claritate om. R1 7 aliorum R1 ,. 10 non om. rJ 13

puniat] sinat R1' 17 seruascis r, corr. ,.2 19 ostenditur Rr 20 sunc
om. ,. ac] et rI 26 et om. ,. . 33 de uinculo Rr 34/35 collo uestrae
,. 3 5 de R1, a ,. uos om. R1

REGISTRVM VI, 7 375
VI, 7
Theodorito, Demetrio, Phi/ippo, Zenoni et Alcisoni, episcopisEpiri,
Andream archiepiscopumNicopo/itanumconsecratumgratu/atur; cui se et
pa//ium misiJJe et priui/egia confirmassescribit. De simonia uitanda
formu/am so/itam (cf V, ¡8) addit.
J9J, Sept.
GREGORIVS THEODORITO, DEMETRIO, PHILIPPO, ZENONI

ET ALCISONI EPISCOPIS EPIRI
Scriptorum uestrorum insinuario, fratres carissimi, patefecic

Andream fratrem nostrum Nicopolitanae ciuitatis episcopum Deo
5 propicio sollemniter ordinatum. Cuius quoniam consecrationem
deri et prouincialium prouenisse signatis assensu, gaudemus atque
bona quae de ipso testamini ut in eo maneant et Dei gracia
cooperante augmenrum accipianc exoramus, quia bonitas praepo-
sitorum salus est utique subditorum. Oportet ergo ut ea quae in
10 persona ipsius placere uobis laudantes ostenditis imitari studiosius
festinetis. Nam et apud homines culpa et apud Deum poena est

nolle quemquam bonum imitari quod placee. Testimonio itaque
uestro oboedientia fidem accommodet. Nullus ei in his quae,
ecdesiae integritate seruata, pro communi utilitate iniunxerit
1 5 contradicat ; deuotionem suam quisque uestrum libenter exhi-
beat, ut, dum Deo placita sacerdotalis inter uos fuerit et fida
concordia, nulla uos a caritatis mutuae uinculo inuidia soluere aut
ualeat turbare diuersitas. Nec enim callido hosti in cordibus uestris
ullus erit accessus, quoniam scit se ullatenus nec capi posse nec
20 recipi, ubi plene sincera locum caritas inuenerit.
Estoce praecerea solliciti, fratres carissimi, et commisso gregi
uigilantiam quam suscepistis et debetis impendite ; inimici fraudi-
bus sollicirudine et oratione resistite ; incontaminata fide Deo
nostro cui praeestis populum resignate, ut officium uobis sacerdo-
2 s tis ante conspecrum aeterni iudicis non ad poenam sed proficiat
ad coronam.
Vl,7. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 107 (lndict. XIV cap. 7). Etld.
M: Vl,8 ; MG: Vl,7.
1 Theodetrito Rr Zenon r1 2 episcopo R1 r 3 uestrorum om.
R1 4 Nicopolitanae edd., Nicomeclitanae r, Mameditanae R1 5 ordina-
tum] ordinamus r2, co,r. 6 significatis r2 7 testimonia Rr 10 persona
r, presentí R1 13 adcommodent r2, corr. 14 seruanda r2' 16 uc Rr
r2, et r1 post sacerdotalis add. Rr digni quod co,r. in dignitas fida r1, fica
Rr r2, corr. R1 17 concordiae r2' a om. R1 r2 18 hostis R1 qui co,r.
callido in callidi 20 plenum R1 sincere r 23 resistite om. r

REG ISTRVM VI, 7
Suprascripto igirur Andreae fratri et coepiscopo nostro pallium
nos direxisse cognoscite atque cuneta priuilegia concessisse quae
prodecessores nostri eius prodecessoribus contulere.
3o Praecerea peruenit ad nos quod sacri ordines in illis partibus
cum dacione commodi conferantur. Quod si ita est, Aens dico,
gemens denuncio quia, cum sacerdocalis ordo intus cecidit, foris
quoque diu stare non pocerit. Scimus quippe ex euangelio quid
redemptor noster per semetipsum fecerit, quia ingressus templum
3 s cathedras uendencium columbas euertit. Columbas enim uendere
ese de spiriru sancto, quem Deus omnipocens consubstantialem
sibi per imposicionem manuum hominibus tribuit, commodum
cemporale percipere. Ex quo, ut praedixi, malo iam innuitur quid
sequarur, quia qui in templo Dei columbas uendere praesumpse-
40 runc, eorum Deo iudice cachedrae ceciderunt. Qui uidelicet error
in subditis cum augmento propagatur. Nam ipse quoque qui ad
sacrum honorem perducitur, iam in ipsa prouectus sui radice
uitiatus, paratus ese aliis uenundare quod emic. Et ubi ese quod
scriptum ese : Gratis accepistis,gratis date ? Et cum prima contra
4 s sanctam ecdesiam simoniaca haeresis sic exorta, cur non perpendi-
tur, cur non ·uidetur, quia eum quem quisque cum precio ordinat
prouehendo agit, ut haerecicus fiat ? Pro qua re admoneo atque
concestor ut omnino debeatis esse solliciti et nihil sibi commodi
dacio, ni1gratia, ni1quarurnlibet supplicatio personarum in sacris
so ordinibus uindicet, sed ille ad hoc officium perducatur quem
morum grauitas commendat et actio. Nam si, quod non credimus,
fieri tale aliquid senserimus, canonica illud, ut dignum est,
seueritate corrigimus. Deus autem omnipotens, qui sapientiae
suae potestate cuneta mirabiliter ordinar et misericordicer ordinata
ss custodie, ipse uobis et uelle tribuat et operari quod praecipit.
Vl,7. 44 Matth. 10,8.
27 superscripco r 29 praedecessores, praedecessoribus R1' concule-

runt R1 32 ceciderit R1 33 quod R1 36 ese om. rI de sancto
spmtu r 38 praediximus R1 46 quisquis r1' cum om. r, 1uperscr.
r1 48 solliciti esse r1 et] uc r2' 54 ordinata r, operata R1 55
praecepit R1

REGISTRVM VI, 8-9 377
VI,8
tribuit. Cf formu/am V, 6I.
Dono, episcopoMessanensi,pa/lii 11111m
191, Sept.
GREGORIVS DONO EPISCOPO MESSANENSI
Apostolicae sedis beniuolenria et antiquae consuetudinis ordine

prouocati, fraternitaci tuae, quam in Messanensi ecclesia gubema-
tionis suscepisse constat officium, pallii usum peruidimus conce-
dendum, illis uidelicet temporibus atque ordine, quibus decesso-
rem quoque tuum usum esse non ambigimus, hoc nihilominus
admonentes ut, sicut a nobis huiuscemodi decoris usum ad sacer-
dotalis officii honorem accepisse te gaudes, ita etiam morum atque
actuum probitate ad gloriam Christi susceptum adornare conten-
10 das officium.
VI,9
Ecc/esiam Carinensem cum ecc/esia Regestana coni11ngit.Cf fo,-
mu/am JI, 42.
191, Sept.
GREGORIVS BoNIFATIO EPISCOPO REGESTANO

VBI El CARINENSEM ECCLESIAM CONIVNGIT
Postquam ecclesiae Carinensis defunao anristite alium ordinari

nec loci desertio nec sinit imminutio personarum, maiori rura
constringimur, ne defunctis eius sacerdotibus consistentes ibidem,
si pastoris fuerint moderamine destituti, per inuia fidei hosris
callidi rapiantur insidiis. Hoc nostro sedit cordi consilium tuae
VI,8. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 108 (lndict. XIV cap. 8). &id.
M: Vl,9; MG: Vl,8.
2 beniuolentiae tantaequae r, corr. ,.2 et om. R1 3 ecclesiae r, corr.
r2 4 peruidimus] praeuidimus r2' 1 huiuscemodi r, huius R1 9
Christi R1, in Christo nostram ,.
Vl,9. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 109 (lndict. XIV cap. 9). Edd.
M: Vl,10; MG: Vl,9.
1 Bonifacio ,. 2 ubi-coniungit erad. R1 ut uide111r 4 deseni ,. 5
eius R1, earum r2, om. rI po11sacerdocibus add. instricati ne R1, constricci
r1, constrincti ne ,.2 1edcorr. si consistentes R1 qui om. si ante pastoris 7
insidiis R1, nisidehis rI, nisidiis r2 ut post consilium superscr.r2'

REGISTRVM VI, 9-10
eam sollicirudini debere committi, quod facere per praesenria

scripta perspeximus. Cuius ut curam gubemationemque srudio-
10 sius habere gerereque festines, ruae eam ecdesiae aggregari
unirique censemus, quatenus utrarumque ecclesiarum sacerdos
recte Christo adiutore possis exsistere et quaeque tibi de eius
patrimonio uel cleri ordinatione uigilanti ac canonica uisa fuerint
cura disponere, quippe ut sacerdos proprius, liberam habebis ex
15 praesenti nostra permissione licentiam. Quapropter, frater caris-
sime, dominicorum reminiscens salubriter mandatorum ita in
commissae plebis regimine lucrandisque animabus inuigila, ut
ante tribunal aecerni iudicis consrirurus frucrum bonae operationis,
quod ad mercedem tuam pertineat, redemptori nostro, in quo
2o laetari possit, exhibeas.
VI, 10
Candidopre1bytero,rectoripatrimonii Ga//iae, mandat MI 11estimenta

pauperibus tribuenda et pueros Anglos in monasterioeducandosemat.
J9J, Sept.
GREGORIVS CANDIDO PRESBYTERO EVNTI IN PATRIMONIO

GALLIIS
Pergens auxiliante domino Deo nostro Iesu Christo ad patrimo-

nium quod est in Galliis gubernandum uolumus ut dilectio tua
ex solidis quos acceperit uesrimenca pauperum uel pueros Anglos,
qui sint ab annis decem et septem uel decem et octo, ut in
monasteriis dati Deo proficiant, comparet, quatenus solidi Gallia-
rum, qui in cerra nostra expendi non possunt, apud locum
proprium utiliter expendanrur. Si quid uero de pecuniis rediruum,
10 quae dicunrur ablatae, recipere porueris, ex his quoque uestimenta
pauperum comparare te uolumus uel, sicut praefati sumus,
pueros, qui in omnipotentis Dei seruitio proficiant. Sed quia
pagani sunt, qui illic inueniri possunt, uolo ut cum eis presbyter
8 debere R1, debeamus ,., r2', debemus r2 9 uc om. r el superscr. ante

scudiosius 11 ecclesiae ucriusque R1 12 quaeque ,., quae R1 13
uigilant (e in ras. ) canonica R I
Vl,10. Codd. R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 110 (lndict. XIV cap. 10). Etid.
M .· VI,7; MG: Vl,10.
1 euntis R1 3 Deo 1upp/.r2' 6 XVII uel XVIII Rr 7 proficia r2,
corr. compares ,. 11 uel R1 r2, uc ,., 12 pueris R1, co".

REGISTRVM VI, 10-11 379
transmittarur, ne quid aegrirudinis contingat in uia, ut quos
1 s moriruros conspexerit debeat baptizare. Ita igirur rua dilectio
faciat, ut haec diligenter implere festinet.
VI, 11
Fortunato, epiJcopoNeapo/itano, Gratianum, ecc/eJiae Venafranae

diaconum,cedit. Monet ne iuriJdictionemepiscopocompetentemaliiJ relin-
quat.
191, Sept.
GREGORIVS fORTVNATO EPISCOPO NEAPOUTANO
Fraternitatem tuam nobis petisse recolimus ut Gratianum

ecdesiae Benefranae diaconem ruae cederemus ecdesiae cardinan-
dum. Et quoniam nec episcopum, cui obsecundare, nec propriam
habet ecclesiam, hoste scilicet prohibente, quo suum debeat
ministerium exhibere, petitionem ruam non praeuidimus differen-
dam. Idcirco scriptis tibi praesentibus eum necessario duximus
concedendum, habiturus licentiam diaconem illum nostra interue-
niente auctoritate ecdesiae ruae Deo propicio constiruere cardina-
10 lem.
Quia uero peruenit ad nos dericos aliasque ciuitatis ac parochiae

ruae religiosas personas ab aliis conueniri, fieri hoc de cetero
prohibemus et neque dericum ruum neque monachum uel
quamlibet ciuitatis aliam religiosam personam parochiaeque ruae
1 s conueniri a quoquam uel ad alterius uolumus iudicium exhiberi.
Sed si quis contra huiusmodi personas cuiuslibet negotii mouere

uoluerit quaestionem, fraternitatem ruam nouerit adeundam. Aut
si forte, ut assolet, aliqua illis quolibet modo fuerit nata suspicio
et electorum desiderauerint fortasse iudicium, sub tua exsecutione
20 eligendi fas habeant cognitores, quatenus hoc modo nec tu
amisisse iurisdictionem nec actor apud suspeaum litigando
Vl,11. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap.111 (lndict. XIV cap. 11 ). Edd.

M et MG .· Vl,11.
1 episcopo om. R1 2 a ante nobis add. R1, cf Synt. For1ch.148 3
ecclesiae om. Rr 3/4 cardinandum r, ordinandum Rr 4 episcopus codd.,
corr. Rr obsecundet r2' 5 quod Rr 617 differendum R1 r2, corr.
r2 8 habituro edd. 1ed cf Stud. 11 I 91 licentia r 2 13 et neque
clericum tuum om. ti add. in marg. r2 14 parochiaeque] que exp. r2 18
ex ante illis add. r1 19 desiderauerit Rr r 21 iuris conditione r/ actor
ex auctor corr. R1, in auctor corr. r/ mitigando R1

380 REGISTRVM VI, 11-12
uidearur praeiudicium sustinere. Hoc etenim seruandum et

Anthemio subdiacono nos praecepisse cognosce.
Oportet ergo ut fratemitas tua erga monasteria ciuitatis
2 ~ parochiaeque suae omnesque subiectos pastorali cura diligenter
inuigilet et de uita acruque eorum sit omnino sollicita, ut, sicut

nos haec tibi priuilegia seruare dinoscimur, ita et tu uigilantiam
ruam in cunctis sollerter, ut decet, exhibeas, quatenus in nulla re
de neglecru possis reprehensibilis inueniri. Porro autem si tu, quod
30 non opinamur, dissimulandum putaueris, reaori patrimonii
ecclesiae nostrae, qui illic est uel fuerit constitutus, noueris esse
licentiam, ut quod sponte postponis eius facere instancia modis
omnibus urguearis. Sed et illud studere te conuenit ut hi qui
contra quoslibet iurisdictioni ruae suppositos causam habuerint,
3 s nullis apud fratemitatem ruam frustratoriis debeant dilacionibus
lacessiri, ne ad fatigarionem et damnum alterius haec tibi seruasse
priuilegia uideamur.
VI, 12
Montanam et Thomam, ecclesiae Romanae famu/os, manumittit ciui-

tateque Romana donat.
¡9¡, Sept.
GREGORIVS MONTANAE ET THOMAE
Cum redemptor noster tocius conditor creaturae ad hoc propi-

tiatus humanam uoluit carnem assumere ut diuinitatis suae gracia,
disrupto quo tenebamur capti uinculo seruitutis, pristinae nos
restirueret libertati, salubriter agitur, si homines, quos ab inicio
natura liberos protulit et ius gentium iugo substituit seruitutis, in
ea qua naci fuerant manumittentis beneficio libertate reddantur.
Atque ideo pietatis intuitu et huius rei consideratione permoti uos
23 subdiacono] diacono R1, con-. 26 actique in aaibusque corr. R1,

actuque ex acque con-. r2 27 dinoscimus rI 28 rem R1 30 opinamus
,., putaueritis r1 31 constitus r2, corr. 34 suppositos r, dispositos
R1 3 5 tuam superscr. Rr 36 lassesciri ne 1uper1cr.Rr 3 7 uideatur r,
uideantur R1 r2'
Vl,12. Codd. r1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 112 (lndict. XIV cap. 12). Edd.
M et MG: Vl,12.
1 Montana R1 et Thome add. Rr' 3/4 gratiam dirupto R1 1
fuerint r2, corr. 8 permotu.s uos r2, permotus r I

REGISTRVM VI, 12
Montanam atque Thomam famulos sanccae Romanae cui Deo

10 auaore deseruimus ecdesiae !iberos ex hac die ciuesque Romanos
efficimus omneque uestrum uobis relaxamus peculium.

Et quia cu, Montana, animos ad conuersationem faceris
appulisse monachicam, idcirco duas uncias, quas tibi quondam
Gaudiosus presbycer per supremae suae uoluntatis arbitrium
1 s insticutionis modo noscitur reliquisse, hac die tibi donamus atque
concedimus, omnia scilicet monasterio sancti Laurentii cui Con-

stantina abbatissa praeesc, in quo conuerti Deo miserante festinas,
modis omnibus profutura. Si quid uero de rebus suprascripti
Gaudiosi te aliquomodo celasse constiterit, id totum ecdesiae
20 nostrae iuri sine dubio manciperur.
Tibi autem suprascripto Thomae, quem pro libertatis tuae
cumulo etiam inter notarios uolumus militare, quinque uncias,
quas praefatus Gaudiosus presbyter per ultimam uoluntatem
hereditario tibi nomine dereliquit, simul et sponsalia, quae matri
2 5 tuae conscripserat, similiter hac die per huius manumissionis
paginam donamus arque concedimus, ea sane lege atque condi-

cione subnexa ut, si sine filiislegitimis, hoc est de legitimo susceptis
coniugio, te obire contigerit, omnia quae tibi concessimus ad ius
sanaae Romanae sine diminutione aliqua reuertantur ecclesiae. Si
30 autem filios de coniuge, sicut diximus, cognitos lege susceperis
eosque superstites reliqueris, earundem te rerum dominum sine
quadam statuimus condicione persistere et testamenti de his
faciendi liberam tibi tribuimus facultatem. Haec igitur quae per
huius manumissionis cartulam constituimus atque concessimus,
35 nos successoresquenostros sine aliqua scitote refragatione seruare.
Nam iustitiae ac rationis ordo suadet ut, qui sua a successoribus
desiderat mandata seruari, decessorissui procul dubio uoluntatem
et statuta custodiar.
Hanc autem manumissionis paginam Pacerio notario scriben-
40 dam diaauimus et propria manu una cum tribus presbyteris
prioribus et tribus diaconibus pro plenissima firmitate subscrip-
simus uobisque tradidimus.
Actum in urbe RQma.
10 ex om. r 11 omnemque Rr relaxari Rr, corr. peculium

superscr.r2, seruitutis periculum Rr 12 conuersionem ,. 15 nascirur
rr hac tibi die Rr 20 iuri sine in ras. Rr 21 suprascripto R1 r2, ssmo.
rr 23 presbyterum r2, co". 25 manus m1ss10ms r2 27 subnixa
r 30 cognito R1, corr. 33 faciendis rr 40 una add. r2' tribus
superscr.Rr

REGISTRVM VI, 1 3-14
VI, 13
Cypriano, rectori patrimonii Siciliemis, mandat ut Decium, nouum
episcopum Lilybitanum, adiuuel.
191, Sept.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO RECTORI SICILIAE
Lillibitanae cleros ecdesiae hic pro ordinando sibi ueniens

sacerdote, licentiam eis de exquirendo sibi episcopo nos dedisse
cognoscas. Qui repperientes Decium forensem presbyterum sibi
consecrari precibus poposcerunt, quorum petitionem necessarium
duximus adimplere. Et ideo dilectio rua ei in omnibus solaciari
non neglegat, ut, quia • • • • • Theodorus quondam eiusdem
ecdesiae episcopus dereliquit, ruo in omnibus iutus auxilio, dum-
taxat aequicace seruata, causarum inquierudinibus liberior in Dei
1o laudibus possit exsistere.
VI, 14
Narsi comiti responde/ Manichaeum esse codicem contra Alhanasium
presbyterum sibi transmissum, annotationes uero Pelagianas ; lohannem
presbyterum, cuius causa in synodo decisa sit, haeresis expertem esse.
191, Sept.
GREGORIVS NARSI COMITI
Caritas uestra sollicirudinem noscrae opinionis habens scribere

sruduit quid de illo codice qui contra Athanasium presbyterum
transmissus est sensit. Quem nos ex parte aliqua subtiliter
percurrentes in Manichaei inuenimus dogma cecidisse. Sed is qui
loca aliqua esse haeretica signo contra posito ostendit, ipse quoque
VI,1 J· Codd. R1 rI 2 .· Indict. XII-XV cap. 11 J (lndict. XIV cap. I 3). &id.
M et MG: VI,13.
1 reaori Siciliae om. R1 2 ordinandus R1, 'º"· 3 eis de ex eisdem
corr. R1 7 quia] quae ,., /acMnamindicaMi; Theodor11mcontentionemdt
proprietale inaMditam re/iquiJse ex epútu/a IX,4 apparel 8 iucus] iuuacus
r1', ... tus R1 10 laudabus r/, corr.
Vl,14. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 114 (Indict. XIV cap. 14). &id.
M et MG: Vl,14.
1 Narsi comicis ,., , Narse comiti R1 2 oponionis ,.2, corr.

REG ISTRVM VI, 14
in Pelagiana haerese labirur, quia quaedam loca catholice dicta et
omnino orthodoxa uelut haeretica annotauit. Hoc enim ubi,
scripcum est quia "cum peccauit Adam, eius est anima morrua",
10 qualicer "mortua" dixerit, inferius ostendit, quia "status sui
bearitudinem amisit''. Hoc quisquis negat, catholicus non ese.
Deus enim dixerat : Qua die comederitis,morte moriemini.Cum
ergo comedie de ligno uerito Adam, quia in corpore morruus non
est nouimus, quia post hoc filios genuit atque annis multis uixit.
1 5 Si itaque in anima morruus non est, quod dici nefas ese, ipse
mentitus est qui hunc praedixit die quo peccasset esse moriturum.
Sed sciendum est quia mors duobus accidit modis : aut absenria
uiuendi aut a qualitate uiuendi. In hoc ergo quod comedendo
uetirum eius anima mortua dicitur, non absentia uiuendi sed a
20 qualitate uiuendi, ut postmodum uiueret in poena, qui ad hoc
crearos fuerat, ut beate uiueret in laetitia. Hunc ergo locum qui
in eo codice qui mihi a fratre meo Iohanne episcopo transmissus
est adnotauit haereticum, Pelagianus est, quia sentencia ista
euidenter Pelagii est. Quam Paulus apostolus apene in suis
2 5 epistulis destruit ; quae loca epistularum eius singula dicere
praetermitto, quia scienti loquor. Pelagius uero, qui in Ephesina
synodo damnatus est, ea intenrione hoc dixit, ut ostenderet nos a
Christo uacue redemptos. Si enim nos per Adam in anima mortui
non sumus, quod dici nefas ese, uacue redempti sumus. Ephesi-
30 nam autem synodum perscrutantes de Adelfio et Saua et ceteris
aliis, qui illic dicuntur esse damnati, omnino nihil inuenimus, et
existimamus quia, sicut Chalcedonensis synodus in uno loco ab
ecdesia Constantinopolitana falsata est, sic aliquid et in Ephesina
synodo factum ese. Caritas ergo uestra uetustos omnino codices
35 eiusdem synodi requirat et illic uideat, si quid tale inuenitur,
mihique eundem codicem quem inuenerit transmittat, quem, mox
legero, retransmitto. Nouis enim codicibus passim non credat. Ex
qua re dubius facrus sum et nihil adhuc uolui de hac causa
praedicco fratri meo Iohanni episcopo resaibere. Romani autem
Vl,14. 12 Gen. 2,17.
7 Pelegiana heresi Rr 9 eius] ei r2, corr. 10 qualicer mortuam

R1 12 mone om. Rr 16 esse om. r 17 accedit Rr absencia] ab
essencia r2' 18 a trad. Rr 19 absencia] ab essentia Rr r2' uiuendi]
uidendi Rr corr. 20 qui] quia r2 24 apostolus add. Rr' apercer
Rr 26 qui om. Rr r2, add. r2' 27 ese del. Rr 30 Saba Rr 31
damnaca r2, corr. 32 extimamus rr, escimamus r2 37 credam R1'

REGISTRVM VI, 14-1 S
40 codices multo ueriores sunt quam Graeci, quia nos uestta sicut non
acumina, ita nec imposturas habemus.
De Iohanne uero presbytero cognoscite, quia causa illius per
synodum decisa est, in qua aperte cognoui, quia eius aduersarii
eum facere haereticum uoluerunt et diu conati sunt sed minime
45 potuerunt.
V estros, qui nostri sunt, mea uice salutate. Et nostri, qui uestri
sunt, per me uos mulrum salutant. Omnipotens Deus sua te manu
inter tot spinas protegat ut illaesos eos, quos Dominus elegit, flores
decerpas.
VI, Ij
lohanni, patriarchae Constantinopolitano,nuntial Iohannem,ecc/esiae
Cha/cedonensispresbyterum,in concilioa st absolutum tsse.
J 91, Sept.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO
Sicut haereticorum prauitas zelo rectae fidei comprimenda, ita

uerae confessionis est integritas ampleaenda. Nam si credi fide-
liter confitenti despicitur, cunaorum in dubium fides adducitur
arque errores ex incauta generantur districtione mortiferi ; et bine
non solum errantes oues ad caulas minime dominicas reuocantur,
sed etiam intro positae ferinis dentibus laniandae crudeliter
exponunrur. Hoc ergo subtiliter, frater carissime, perpendamus et
sub praetextu haeresis affiigi quempiam ueraciter profitentem
10 fidem catholicam non sinamus, ne, quod absit, haeresem fieri sub
emendationis magis specie permittamus.
Valde autem mirati sumus cur hi qui in causa fidei iudices
contra Iohannem Chalcedonensis ecdesiae presbycerum a uobis
fuerant deputati, neglegentes ueritatem opinioni crediderint et
15 credere districte profitenti noluerint, maxime dum accusatores
ipsius Marcianistarum quam memorabant haeresem, unde eum
40 ueriore ss. R1 nos om. r2 42 causam R1 r2, corr.r2 46 salutate

ex salute corr. R1 r2 48 ut] et r1, corr.
Vl,1 J. Codd.R1 rI 2: Indict. XII-XV cap. 11J (lndict. XIV cap. I ¡). &Jd.
M elMG: Vl,1¡.
4 in dubium po11adducitur rr addicitur ,.2 rr" 5 districtione r,
discretione R1 8 haec ergo rr carissime R1 r2, sanctissimae rr 11
emendationes r2, corr. 14 crediderunt r r 16 Marcianistarum] Marcia-
nistrarum rr, corr., Marcianitarum Rr

REGISTRVM VI, 15-16
reum moliebancur efficere, interrogati quae esset nescire se
manifesta professione responderint. Ex qua re euidenter agnoscitur
quia personam ipsius sine Dei respectu non iuste, sed contra
.zo animas suas sola grauare uoluntate tantummodo uoluerunt. Nos
itaque facto conálio, sicut gestorum apud nos habitorum tenor
ostendic, cuneta quae eranc necessaria subtilicer perscrutantes
atque tractantes, quoniam in nullo ante dictum presbyterum reum
inuenire potuimus, praecipue quia libellus, quem delegatis a uobis
as iudicibus obtulic, rectae fidei per omnia sincericaci concordar,
eapropter eorundem iudicum reprobantes sentenciam nostra eum
definitione cacholicum et ab omni haerecico crimine liberum esse
Christi Dei redemptoris nostri gracia reuelante denuntiauimus.
Quem quoniam ad uestram retransmisimus sanctitatem, oportet
30 ut eum, sicut se cunctis exhibet, benigne suscipiat et caricacem illi
sacerdotalem impendat atque a cuneta eum inquierudine tueatur
nec quemquam se in eius molestia occupare permittat, sed sicut
alios ab oppressione defenclitis, ita huic uestra subtrahere solacia
non debetis.
VI, 16
Mauricium impet'atorem de ahsolutionelohannis,ecclesiaeChalcedonen-
siJ preshyteri,certioremf acit ; quem ut tueatur rogat.
191, Sept.
Cum sincera in uobis, chriscianissime principum, uelut emis-

sum caelirus iubar fidei rectirudo resplendeat, cum notum sit
omnibus serenitatem uestram integram professionem, qua Deo
5 pollee propicio, uehementer amplecti et coco corde diligere,
necessarium esse ualde prospexi pro his quos una eademque fides
illustrat suggerendo deposcere, quatenus dominorum piecas sua
eos gracia protegat et ah omni molestia tueatur. Quorum dum
confessionem quidam despiciunt, uerae fidei contradicere uiden-
17 moliebarur Rr, corr. interroganti rr 19 Dei om. Rr 26

sententiae nostrae Rr nostram r2, corr. 31 cunctis r r inquietudinibus
r1' 32 nequaquam Rr
Vl,16. Codd. R1 ,1 2: lndict. XII-XV cap.116 (lndict. XIV cap.16). &Jd.
M et MG: Vl,16.
1 De heretico recipiendo add. , post Augusto 3 splendeat r1 4
integra professione , 7 suggerendo ,.2', suggerendum Rr ,.

REGISTRVM VI, 16
10 rur. Nam cum oris professionem fieri damet apostolus ad salutem,
qui rectae prof essioni credere non consentit, in eo, quod alium
improbat, se accusat.
Relectis igirur in concilio quae contra Iohannem ecdesiae
Chalcedonensis presbycerum acta sunt, simul et serie iudicati,
1 s maiorem illum iniusticiam sustinuisse cognouimus, quippe quem
clamancem se acque monstrantem esse catholicum non rearus
culpa sed diu accusatio incerta contriuit in tantum, quia accu-
satores ipsius Marcianiscarum quam memorabant haeresem
nescire se aperta responsione professi sunt. Et qui ilico in ipso
20 iudicii fuerant limine repellendi, in accusacionem eius incerri
permanece permissi sunt. Sed ne dicta eum saltem lacerare
poruisset opinio, libellum fidei protulit, in quo se patenter
oscendere fidei rectae prof essorem sruduit et sequacem. Sed hunc
a sanctissimo Iohanne fracre et coepiscopo meo iudices deputati
z s iniuste ac irracionabilicer neglegentes, dum in eius se nisi sunt
occupare grauamine, se pocius reprehensibiles ostenderunt. Nam
nullus ambigit infidelitatem esse fidem fidelibus non habere. Quia
ergo omnibus subciliter rimatis atque tractatis catholicum supra-
scriprum Iohannem presbyterum sancti concilii mecum definitio
30 diuinae pocenciae reuelance gracia dedarauit nec quaedam in ipso
haereticae macula prauitatis inuenta est, obsecro ut pia serenitatis
uestrae procecrio illaesum illum ab omni molestia seruari prae-
cipiat nec catholicae fidei confessorem aliquam sinat inquietudi-
. nem sustinere. Nam ueraciter profitenti non credere non est
3 s haeresem purgare sed facere. Quod si licuerit, surgit infidelitatis
occasio et ipsi in eas quas incaute uolunt emendare culpas
incurrunt.
Haec igitur serenissimus dominus pia prouisione consideret. Et,
sicut poposci, profusis iterum precibus rogo ut afHigi denuo
40 innocentem uelut obnoxium non permittat, quatenus Deus
omnipocens, qui placitam sibi catholicae recritudinis integritatem
demenriam uestram amare cemit atque defendere, et hic deuictis
hosribus pacatae uos reipublicae imperare et cum sanctis suis in
aeterna faciat uita regnare.
10 professionem Rr rr, confessionem r2 fieri r, fidei Rr 14 seriem

rI iudicancis Rr 15 quem] cum Rr 17/18 accusacio-accusatores in
marg. Rr 17 quia r, quod Rr 18 Marcianiscrarum rr, corr. 20
accusacionem R1 r2, accusatione rr 22 proruli r2, corr. 23 oscenderec r2,
CON'. 2 5 nisi sunt R1, nitirur r, nicuntur r2' 27 fideles Rr 31 ese om.
R1 35 purgare] pugnare rr 36 occasio et] eidem in ras. add. R1 37
incurrent Rr 40 uelut] uel Rr r2, corr. Rr

REGISTRVM VI, 17
VI, 17
Theoctislo,cognato imperatoriJ,lohannempre1hyterum,in concilioa se

ah10/utum, commendat.
J9J, Sept.
GREGORIVS THEOCTISTO COGNATO IMPERATORIS
Scimus excellenciae uestrae christianitatem bonis intentam

semper operibus et idcirco mercedis uobis causas, quas uos diligere
certum est, prouidemus, ut nos uestris meriris prouidendo
nmgamus.
Indicamus itaque lohannem presbyterum latorem praesenrium
liberum ab his quibus accusatus fuerat exstitisse. Cuius fidem
facto concilio subtili examinarione, ut petiuit, perscrutantes
nullam in eo culpam prauae confessionis inuenimus. Sed quia
10 rectae fidei Deo miserante professor ac cultor apparuit, nostra eum
definitione absoluimus, praesertim cum acrusatores ipsius quae
esset Marcianistarum quam memorabant haeresem se nescire
professi sint. Eapropter paterno salutantes affecru, quaesumus ut
fauoris uestri eum gracia tueri dignemini. Et ne quisquam illum
15 frustra post hoc uelit afHigereaut aliquam ei pro hac re quolibet
modo molestiam irrogare, ita eum excellentiae uestrae defensio
contra haec instantius pro sua mercede protegat ac defendat, ut
nec hunc amplius tribulatio iniusta consumat et eius uobis uicem
humani generis conditor et redemptor, quem sincera confessione
20 colitis, inter bona plurima quae agitis recompenset.
Vl,r 7. Codd.R1 r1 2 : Indic1.XII-XV cap. 117 (lndict. XIV cap. 17). &id.
M et MG: Vl,17.
1 Theotisto Rr, Heothisto ,., , Heoahisto r2 3 et om.r2 causa qua
rr 4 uos nostris ,., , nos nostris r2 8 petiuit r1, patuit R1, potuit in potui
corr. ,.2 9 nullam] ullam r2, con-. 12 heresis Rr 13 sunt Rr uos
post paterno sMperscr.,.2 affecru] effectu r2, con-. 14 fauores ,.2,
con'. 18 eius] enim huius r2' 19 generis] geris r2, con-.

388 REGISTRVM VI, 18
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE XIIII
VI, 18
lohanni, episcopoSyracusano,pallii usum secundum morem(cf V, 6 I)

concedit omniaque ecclesiaeeius priuilegia confirma/.
J 9J, Oct.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO SYRACVSIS
Apostolicae sedis beniuolenria et antiquae consuerudinis ordine

prouocati, fraternitati tuae, quam in Syracusana ecdesia gubema-
rionis officium conscat suscepisse, pallii usum peruidimus conce-
dendum, illis uidelicet temporibus atque eo ordine quibus deces-
sorem quoque tuum usum esse non ambigit, hoc nihilominus
admonences uc, sicut a nobis huiusce decoris usum ad sacerdotalis
officii honorem accepisse te gaudes, ita etiam morum atque
acruum probitate ad gloriam Chrisri susceptum adornare
10 contendas officium. Sic enim alterno eris inuicem decore conspi-
cuus, si ad huius corporis habitum mentis quoque tuae bona
concordent. Omnia etiam priuilegia quae ruae pridem concessa
esse constat ecdesiae, noscra auctoritate firmamus et illibata
decernimus permanere.
Mense Octobrio (Oct. R1, Octbr. n, Oab. r2) indiaione XIIII Rr r1 2

Vl,18. Codd.R1 r1 2: Indic1.XII-XV cap. u8 (lndie1.XIV cap. 18). &id.
M et MG: VI,18.
2 beniuolenciam rI biniuolenciae tanciquae r2, corr. 3 Syrana ,., ,
corr. 4 peruidimus] praeuidimus r2' 6 non esse rr ambigit rr r2',
ambiget R1 r2 7 huiusce rI, huiusque r2, huius Rr r2', cf Stud. 11
232 9 Christi R1, in Chrisco noscram,. 11 huius te,. tuae bona R1,
tua r, corr. ,.2

REGISTRVM VI, 19
VI, 19
Dominici, epücopi Carthaginiensis, /itteras gratas sibi fuisse scribit.

¡ 9¡, Oct.
GREGORIVS DOMINICO EPISCOPO AFRICANO
Epistularum uestrarum plena sacerdotali caritate elocutio ita

sanctitatem uestram memoriter nostris facit mencibus inhaerere, ut
non credatur abesse corpore, quippe quae per affecrum semper
manet in corde. Vt ergo haec quam ad alterutrum habemus
dilectio caelestium nobis acquirat commodum gaudiorum, nostri
simus inuicem adiutores et auxilium nobis orationis muruae
porrigamus, quatenus diuina misericordia demenciae suae nobis
dono concedat et praedicare quod diligit et sequi hoc quod per nos
10 praedicare concessit. Sicque officii nostri ministerium pietatis suae
protectione disponat, ut frucnun de creditis eidem uenienri
Domino reportemus et ad futura aequitatis praemia rum aliorum
lucro eius adiuuante gracia perducamur. Quia uero scriprum est:
Orateproinuicem, ut saluemini, ut ad haec peruenire mereamur,
15 et me pro uobis apud sacratissimum beati Petri apostoli corpus et
uos pro me apud sancnun Cyprianum manyrem orationibus decet
incumbere. Preces etenim nostrae tanto celerius in dominicae
pietaris aure subleuanrur, quanto eas uicissim pro nobis fusas
caritatis ardor exacuit. Sed quia sanctitas uestra nudis me uerbis
20 alloqui recusat, episrulis exenia coniunxit. Quae nos rum
gratiarum accione suscepimus, sed tamen plus mentis uestrae
affecru, quam rerum copia deleaamur.
Vl,19. 14 Iac. 5,16.
Vl,r 9. Codd.R1 rr 2 : Indic1.XII-XV cap. 119 (lndic1.XIV cap. 19). Edd.

M et MG: Vl,19.
2 nostrarum r1 3 nostris r, sanctis Rr 4 credirur ,.2, 'º"· affectus
r, corr. ,.2 9 predicari r2 1O per] pre r2, corr. 13 gratia Dei
,., perducamus rI r2', perdicamus r2 14 saluamini rr, corr. 19 nobis
r, uobis R1 20 cusat ,.2, corr. 21 uestri ,.2, corr.

REGISTRVM VI, 20
VI, 20
Cypriano, reclori patrimonii Sici/ien1i1, mandat, per111adeatuoni,

epiicopoCatanensi, 111pre1by1erumquendam lohanni, epi1copoSyracu1ano,
cedat.
191, Oct.
Sicut dilectio rua srudiose laborauic pro persona frattis et

coepiscopi nostri Iohannis, ut in Syracusana ecdesia auaore Deo
debuisset ordinari, ita nunc necesse ese ut per dilectionis ruae
srudia ei quoque regiminis solacia miniscrentur. Quendam enim
presbyterum proprium habuisse se perhibet, qui tamen a fratte et
coepiscopo nostro Leone in Cathenensi ecdesia dicitur ordinatus.
Et quia in nouam ecdesiam uadit et suos illic proprios homines
habere necesse ese, ut, rum causarum tumultibus premitur, in
10 secreto suo inueniat ubi requiescat, praediao fratri et coepiscopo
noscro Leoni blande et dulciter persuadere debes ut ei praefatum
presbyterum cedere debeat, ne quem tam benignus ad ordinan-
dum cessit ordinatum destituere fonasse uideatur. Sed sicut isdem
frater e~ coepiscopus noster Iohannes, quannun ego in eius mente
1 s didici, eius se esse archidiaconem nec post episcopanun susceptum
obliuiscitur, ita eum saepe farus frater et coepiscopus noster Leo

suum proprium debet attendere et non solum de unius persona
presbyteri sed, in quacumque re eius solacio indiguerit, sua ei
auxilia ministrare.
VI,20. Codd. R1 ,1 2: Indict. XII-XV cap. 120. (lndict. XIV cap. 20).
&id. M ti MG: Vl,20.
6 fracre R 1, patre ,. 11 persuaderi , r debet ,, suptrscr. ,.z uel
debes 14 episcopus r2, superscr. co- 15 didici R1 ti in ras r1, deduci r2,
corr. se supersc,. r2 post om. R1 r/, suptrscr. r2 episcoparu suscepto r1
R1' 16 obliuiscetur R1 18 re om. r1

REGISTRVM VI, 21 391
MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE XIIII
VI, 31
Petro, epi1copo Hydruntino, uiJitationem BrundiJinae, Lippianae,

Gallipolitanae eccle1iarum committit. Cf formulam 11,22.
J 9J, Nou.
GREGORIVS PETRO EPISCOPO YDRONTINO VISITATORI

BRVNDISII UPPIAS ET GALLIPOUM
Pastoralis nos cura consaingit ecdesiis sacerdotis moderamine

destituris sollicita consideratione prospicere, ne proprio decedente
s rectore contrarium aliquid paaum, quod absit, regulis oriatur.
Quia igitur ecdesias Brundisii, Lippias atque Gallipolim obeunti-
bus earum pontificibus omnino destitutas agnouimus, idcirco
fratemitati ruae uisitationis earum operam duximus iniungendam.
Quam ita te conuenit exhibere, ut nihil de prouectionibus
10 dericorum, reditu, ornatu ministeriisque uel quicquid illud ese in
paaimonio earum, a quoquam patiaris imminui. Et ideo fraterni-

tas rua ad praediaas ecdesias ire properabit et assiduis adhortario-
nibus derum plebemque earundem ecdesiarum admonere fesri-
net, ut remoto studio uno eodemque consensu tales sibi praeficien-
1 s dos expetant sacerdotes, qui et tanto ministerio digni ualeant
repperiri et a uenerandis canonibus nullatenus respuantur. Qui
dum fuerint postulati rum sollemnitate decreri omnium subsaip-
tionibus roborari et clilectionis tuae testimonio litterarum ad nos
ueniant consecrandi, prouisuri ante omnia ne ad cuiuslibet conuer-
20 sarionis meritum laicae personae aspirare praesumant et tu
periculum ordinis tui, quod absit, inrurras. Monasteria autem si
qua sunt in earum parochia constituta, sub tua cura disposirio-
Mense Nouembrio (Noub. codd.) indiaione XIIII R1 r1 2
Vl,21. Codd. R1 rr 2 : Indict. XII-XV cap. 121 ( Indict. XIV cap. 21 ). Edd.
M tt MG: Vl,21.
1 uisitatore rr 2 lippias om. r Gallipolim rr, Gallipolis r2, Galli
populi con'. in Galliarum R1 4 decidente codd. 6 ecclesiis rr Galli-
polim R1, Gallipoli r2 6/7 obeuntibus] obentibus r2, corr. 11 patiatur
rr idcirco rr 12 properabit r, properet R1, cf Stud. II 2 JI 14 ut] et
rr talem R1 r2, tales r2' sibi om. rr 14/15 praeficiendum R1
r2 15 sacerdotem Rr dignus ualeat R1 16 respuatur R1' 17 fuerit
postulatus Rr' 19 uenia in ueniat corr. Rr consecrandus Rr ante]
autem rr 22 parroechia rr

39 2 REGISTRVM VI, 21-22
neque, quousque illic proprius fuerit episcopus ordinatus, esse
concedimus, ut sollicirudinis ruae uigilantia proposito suo congrua
2 5 Deo adiuuante actione respondeant.
MENSE IANV ARIO INDICTIONE XIIII
VI, 22
Petro, episcopo A/eriensi, mandat ut hasi/icam cum hapti;terio in loco

Nigeuno iu11u 1uo conditam heatiJ Petro atque Laurentio con;ecret.
Cf III, ¡8 ..
J 96, Jan.
GREGORIVS PETRO EPISCOPO ALERIAE DE CORSICA
Quoniam in insula Corsica in loco Nigeuno in poss~ione quae

Cellas Cupias appellarur iuris sanctae Romanae cui Deo aucrore
deseruimus ecclesiae basilicam cum baptisterio in honore beato-
rum Petri apostolorum principis atque Laurentii manyris pro
lucrandis animabus fundari praecepimus, idcirco fratemitatem
tuam his hortamur affacibus quatenus ad praedictum locum
debeat incunctanter accedere, uenerandae sollemnia dedicarionis
impendens. Praediaam ecclesiam et baptisterium sollemniter
10 consecrare te uolumus, sanauaria uero suscepta sui rum reuerenria
collocabis.
Mense !anuario indictione XIIII R1 r 1 2
Vl,22. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 122 (lndict. XIV cap. 22). Edd.
M et MG: Vl,22.
1 Aler. r, Aurum R1 4 baptisrerium ,.2, corr. 5 aposcolorum Perri
r 6 praecipimus R1 ,. 7 locum om. ,., 8 ueneranda R1 10 consecra
r1 sui r, summa R1

REGISTRVM VI, 2 3-24 393
VI, 23
Anthemio, rectoripatrimonii Campani,mandat ul Pimenium,epi1copum
Amalfitanum, nisi ad ecc/e1iamreuer1111fori1 uagari de1i1tal,in monaJ-
terium re/eget.
J96, Jan.
Peruenit ad nos Pimenium Amalfitanae ciuitatis episcopum in

ecdesia sua residere non esse contentum sed foris per loca diuersa
uagare. Quod uidentes alii nec ipsi in casero se retinent sed eius
exemplum sequentes foris magis eligunt habitare. Et quia hoc
agentes ipsi potius ad suam hostes depraedationem inuitant,
idcirco hac tibi auaoritate praecipimus ut suprascripto episcopo
interminare non desinas quatenus hoc de cerero facere non
praesumat sed in ecdesia sua sacerdotali more resideat. Quem si
10 force non emendare post tuam interminationem cognoueris, in
monasterio eum deputare et nobis hoc curabis modis omnibus
indicare, ut quid facere debeas nostra iterum praeceprione
cognoscas.
VI, 24
Mariniano, archiepi1copo
Rauennati, exponit ecc/e1iaeeiu1auctoritatem
neutiquam deminui, quod inter eam et C/audium abbatem Romae
iudicetur ; 1patham Rauennae a Petro diacono re/ictam Romam trans-
mittat.
¡96,_ Jan.
Scripta fraternitatis uestrae Vigilio diacono deferente suscepi-

mus, in quibus indicasris quosdam de clero et populo damitasse
VI,2 J· Codd. R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 12 J (Indict. XIV cap. 2 J). Edd.
M elMG: VI,23.
3 contemptum rI, corr. 6 depraedationem r, predicationem Rr 10
emendari R1' tua R1 11 deputa r2' hoc curabis ex occurrebis corr.
r2, hoc om. rI, hoc festinabis R1 12 quicquid rI debeas] debeat r2, corr.
Vl,24. Codd. R1 rr 2 : lndict. XII-XV cap. 124 ( lndict. XIV cap. 24). Edd.
M et MG: Vl,24.
1 Rauennati Rr, Rauennae r 2 Vigilio] uigilia r2, co".

394 REG ISTRVM VI, 24
contra leges et canones esse ut inter ecdesiam uesttam et Claudium
s abbatem causa hic examinari ac debeat iudicari. Qui si ecclesias-
ticum ordinem uel inter quos agitur nossent aduertere, a superflua
se querella modis omnibus abstinerent, praesertim quia nec causa
illic dici poruit, ubi se praedictus abbas a decessore uestto quesrus
ese iniusticiam pertulisse et ex ea hactenus laborare. Hoc enim
10 poterat fortassis opponi, si non ad maiorem recurreret et apud eum
causae suae peteret merirum terrninari. Numquid non ipse nosri
quia causa, quae a Iohanne presbytero contra Iohannem C:On-
stanrinopolitanum fratrem et coepiscopum noscrum Orta est,
secundum canones ad sedem apostolicam recurrit et nostta est
1 s sentencia definita ? Si ergo de illa ciuitate ubi prínceps est ad
nostram causa cognicionem deducta ese, quanto magis negotium

quod contra uos est hic est ueritate cognita terminandum. Vos
autem ibi stulcorum uerba non moueant, nec per uos credatis
aliquod ecdesiae uestrae dispendium fieri. N am si ( Secundum)
20 seruum Dei diaconum uescrum atque Castorium notarium
nostrum requiritis, ah eis agnoscitis qualiter causam istam iam
decessor uester uoluerit ordinare. Fracernitas autem uestta sa-
pienter egit personas pro negocio ipso transmittere et uerba inania
non audire. C:Onfidimusin omnipotenti Domino quia examinara
15 subtilius uericate ita Deo placirus huic causae finis imponitur, ut
?ec -~iqua denuo querella remaneat nec pars quaelibet contta
1ustmam praegrauetur.
Spatham uero, quam apud decessorem uescrum dilecrusfilius
noscer Petrus diaconus tune illic defensor reliquerat, nobis per
30 Secundum seruum Dei arque Cascorium notarium praesentium
porticores transmittite.
5 debeat ac r2' 6 noscent Rr' auenere Rr, corr. a om. rr 8a

om. r, s11perscr.,.2 12 a om. r 1 14 canones] canes ,.2, corr. recucurrit
r2' 18 ibi om. rr, ubi r2 sed exp. uos Rr r2, nos rr credatis] cedatis
Rr' 19 ecclesiae uestrae ,. (uestrae s11ppl.r2'), ecclesiarum R1 21
agnoscetis rr, cognoscitis r2 24 omnipotente r 25 imponetur rr 28
spaca r2 dilecrus Rr rr, dil. r2 29 illinc Rr 31 rransmitte Rr

REGISTRVM VI, z 5 395
VI, 2s
Maximum, qui epiJcopatum Salonae arripuit, sacra contra interdictum
procurare ausum saepiusque frustra uocatum, intra dies uiginti Romam
uenire iubet. Pau/inum episcopum et Honoratum archidiaconum iniuriis
affici uetal.
J 96, Jan.
GREGORIVS MAXIMO IN SALONA QVI EPISCOPATVM ARRIPVIT
Dum scriptis nostris quaesitis quibusdam excusationibus differs

oboedientiam exhibere, dum pro ueritaris sacisfactione totiens a
nobis admonitus uenire postponis, his quae aduersum te dicta sunt
fidem ex hoc magis accommodas et, uel si qua alia deesse
uideanrur, quae grauent aut noceant, id agis ut sola te dilatio faciat
et accuset esse culpabilem. Humiliare tandem et oboedientiae te
summitte arque ad nos sine excusatione aliqua uenire festina, ut
requisita et cognita ueritate secundum Dei timorem quicquid
10 aequum canonicumque fuerit decematur. Cerrus enim esto quia
iustiriam tibi et canonum statuta seruabimus atque causae tuae

reuelante Domino ueritatis auctore amicum iustitiae finem im-
ponimus. Nam quod ais ut illic personam dirigere debeamus, qua
praesente de bis quae dicuntur possit esse probatio, esset utcum-
1 s que excusabile, si umquam ratio ei qui accusatur necessitatem
probationis imponeret. At postquam non tibi sed accusantibus hoc

onus incumbit, ad nos, sicut praefati sumus, dilarione cessante
uenire non desinas et aut sine mora aderit accusator, qui ea quae
de simoniaca haeresi uel a1iis dicta sunt congruenri probarione
10 suffulciat, aut cene in bis quae ad salubritatem negotii ipsius
pertinent interueniente beato Petro apostolorum principe dispen-

sario iusta proueniet, quatenus milla nos ante Deum dissimu-
larione pro eo, quod haec ad nostram conscientiam peruenere,
reatus possit culpa confundere. Quod uero indicas serenissimos
1 s dominos ut illic debeat esse cognirio praecepisse, nos quidem
nullas eorum de hac re alias nisi ut ad nos uenire debeas iussiones
accepimus. Sed et si forsitan pro reipublicae suae utilitate, quae
Vl,2 J. Codd.R1 ,1 2 : Indict. XII-XV cap. 12J ( Indict. XIV cap. 2J ). &id.
M 11MG: VI,2¡.
2 nostris] nostis ,2, corr. 3 satisfactione R1, factione, a add. ,2' 4
aduersus Rr 11 iustiae , 2 13 ais] ait , 2, corr. dirigere] direge , 2,
corr. 16 at Rr ,2, ut ,r 18 accusator] accusatus Rr, corr. 21
apostorum r2 23 scientiam R1' peruenire R1 ,r, corr.R1

REGISTRVM VI, 25
diuina sibi largitate concessa est, multa cogitantibus et in diuersis
sollicirudinibus occupatis suggestum ese et eorum ese iussio per
30 obreptionem elicira, postquam et nobis et ornnibus norum ese
piissimos dominas disciplinam diligere, ordines seruare, canones
uenerari et in causis se sacerdotalibus non miscere, instanter
exsequimur, quod et illorum iuuat animam atque rempublicam,
et ad quod nos terribilis tremendique iudicis respeaus impellit.
3s Quiescere ergo a cunctis excusationibus et huc adesse non
differas, ut ueritatis indagatione roborari causae ruae tandem
terminus imponarur. Quod autem ualde te pertimescere ac
omnino trepidare cognouimus, ne hoc fortasse in te ulciscatur,
quod sine nostro consensu ad sacerdotalem cognosceris ordinem
4o inordinate prorupisse, intolerabilis quidem culpa est, sed hanc
secundum iussiones serenissimi domini imperacoris, si nequaquam
amplius in conrumaciae ruae errore perstiteris, relaxamus arque de
hac re contra te minime mouemur. Sed alia quae nobis diaa sunt
irrequisita praeterire non parimur.
4s Quia uero dudum tibi scripta transmisimus ut, quoadusque
uoluntatem eiusdem serenissimi domini cognosceremus, missarum
sollemnia celebrare nullomodo auderes, sed tu uelata mente egisti
callide, ne eadem scripta susciperes, quae tamen eorum esset
sentencia, quoquomodo cognouisti sed seruare noluisri, ideoque ea
so quae cibi prius scripta transmisimus confirmamus, ut missarum
sollemnia celebrare non audeas, donec omnia quae contra te dicta
sunt subriliter inquisita fuerint ac discussa. Qui si peruerso forsitan
ausu celebrare praesumpseris, ab incerdiaae pridem communionis
interminacione liberum te non esse cognoscas. Nam si eriam alii
ss excessus desint, pro hac solummodo culpa superbiae dominici te
corporis ac sanguinis communione priuamus. Pro qua re oboe-
dientiam quam decet exhibens ad nos summopere, sicut diximus,
uenire festina, ita ut ad uiginti dierum spatium habeas, quatenus
iter ruum praepares et omni excusatione poscposica huc adesse non
60 differas.
Si qua aucem a iudicibus uel manu militari seu a populo ad
contradicendum itineri ruo occasio fuerit exorta, qua calliditate
29 ese (postsuggestum) om.,. 30 inlicita R1, corr. 33 exsequemur r2,

co". 34 ad quos r2, corr. 35 quiesce (+ras. 2 lill.) rr huc] adhuc r2,
corr. 38 ukiscamur ,. 42 persisteris ,. laxamus ,. 44 requisita
R1' 47 audires R1, corr. uelaca Rr, elata,. 49 quoquomodo sentencia
R1 52 peruerso] perso r2, corr. forsan Rr 53 incerdicta Rr ,. 57
quam r, ut R1 58 ad uiginti R1, XXX ,., , triginta r2 dies Rr 59
pra~paras r2, corr. 62 qua calliditate] quallidicace r2, corr.

agarur, agnoscimus. Ipse ergo iam uideas quam uel hic hominibus
uel in futuro iudicio omnipotenti Deo de cua reddas obligatione
6 s rationem, qui disrrictam in te ex ruo concemptu prouocasti
sentenriam.
Praeterea peruenit ad me quia Paulinus frater et coepiscopus
meus et Honoratus ecdesiae Salonitanae archidiaconus pro eo,
quod praesumptioni tuae noluerint praebere consensum, graues a
70 te molestias patiancur, ita ut datis fideiussoribus sine conscricri,
quatenus eis ciuitatem uel domos suas egredi omnino non liceat.
Quod si ita ese, uel sero iam ad sensum salutis rediens scriptis
praesenribus acceptis ah ucrorumque te suspende molestia, ut eis
libera sic licencia uel ad me ueniendi, si uoluerint, uel quolibet
7 s alibi pro suis utilitatibus proficisci.
VI, 26
Clero et nohi/ihus Sa/onitanis scrihit ne Maximum sihi in odio esse
putent. Quem, ut Romam ueniat, impeliere eos iuhet. Praeter Pau/inum
episcopumet Honoratum archidiaconum Maximi societate ahstinen nemi-
nem miratur.
¡96, Jan.
GREGORIVS DILECTISSIMIS FILIIS CLERO,

NOBILIBVS SALONIS CONSISTENTIBVS
Peruenit ad me quosdam peruersae mentis homines, ut dilec-

tionis uesttae animos uulnerarent, uobis insinuare conati sunt quia
ego contra Maximum quoclam odio mouear et non magis quae
canonica, sed ea quae furoris sunt exsequi conrupiscam. Sed absit
hoc, absit a sacerdotali animo ut in qualibet causa priuato zelo
moueacur. Ego autem et uestrae dilectioni prouidens et meae
animae omnipotentis Dei iudicium pertimescens eiusdem Maximi
10 causas subtiliter exquiri desidero, si nullis aiminibus pressus, quae
sacro ordini concradirunt, si non per simoniacam haeresem, id ese
praemia quibusdam se eligentibus praebendo, ad sacerdotale
64 obligationem r2, corr. 69 noluerunt r consensu R1 70 patiatur

r2, corr. 72 sensus r
Vl,26. Codd.R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. r 26 (Indict. XIV cap. 26). &id.
M et MG: Vl,26.
3 quosdam codd., cf. Synt. Forsch.261 5 ego] constric add. sed erad.
R1 quondam r1 6 furoris rr, foris R1 r 2 9 omnipotenti r 2 12
eligentibus r, diligentibus R1

REGISTRVM VI, 26
pertingere officium conarur. Tune liber pro uobis apud Dominum
intercessor erit, si non obligarus de suis ad locum intercessionis
1 s uenerit.
Cuius tamen iam culpa superbiae in apeno monstratur, quod
euocarus, ut ad nos uenire debeat, diuersis excusarionihus reniti-
tur, refugie, metuit. Vnde ergo ttepidat, si eum de his quihus
indamatus est consciencianon accusat ? Ecce enim iam diu dilecrio
20 uesrra sine paseare ese et, sicut uobis omnipotens Deus innotescat,
uehementer destitucioni uesttae et medullitus ex toto corde
comparior. Audio enim quae in grege Domini dilacerationes fiunt.
Sed cum pastor deest, quis contra lupos inuigilet ? Ideoque
praedictum Maximum, ut huc ad nos ueniat, urguete, quatenus,
2 s si hunc innocentem inuenire possumus, confirmemus, sin uero ea
quae de ipso dicta sunt uera patuerint, non iam tamdiu dilecrio
uestra per interposirionem personae eius destituta sit.
De me enim certum tenete quia neque odio neque priuari studii
zelo contra eum mouear, sed quicquid canonicum iuscumque
30 fuerit, auctore Domino decemo.
Miratus autem ualde sum quia in tanto Salonitanae ecdesiae
clero uel populo uix duo ex sacris ordinihus inuenri sunt, frater
scilicet et coepiscopus meus Paulinus et dilecrissimus filius meus
Honoratus archidiaconus eiusdem ecdesiae, qui communicare
3s Maximo sacerdotium rapienri minime consentirent et se Chris-
tianos esse cognoscerent. Dehuisris enim, filii carissimi, pensare
ordines et, quem sedes apostolica repellehat, repulsum cognoscere,
ut prius, si posset, ah illatis criminibus mundaretur, et tune ei
uesrra dilectio communicaret, ne particeps ohligarionis eius exsis-
40 teret. Nos tamen erga caritatem uesttam uiscerihus humanitatis
astringimur et, quia quosdam uestrum uiolenter pressos ad
consentiendum ei et ad communicandum cognouimus, omni-
potentem Dominum deprecamur, ut uos ah omni reatu peccater
rum uesttorum atque ab omnihus uinculis alienae ohligarionis
4s absoluat uobisque et in praesenri uita suae protecrionis grariam
tribuat et nos de uobis in aetema pattia gaudere concedat.
13 pertingeret ,., , pertineret r2, pertinere r2' sed 1uper1cr.uel pertin-

gere conacur] 111per1cr.uel conarus est r2 22 audiui ,x audi con-.
,, dilaceraciones Rr, dilaciones,. 31 Salonitano Rr 37 sedis r2 39
communicaret] communiret r 2, crwr. 40 ergo ,., humanitates , 2,
corr. 42 et ad 1crip1i,et rr, ad R1 r2 45 uite r2, corr.

MENSE MAR TIO INDICTIONE XIIII
VI, 27
Candido, episcopoVrbii Veterii maiorii, preibyteriJcarenti conceditut
monachoiparochiaesuae, quorum abbateJaJJenierint,preibyteroJordinet.
¡96, Mart.
GREGORIVS CANDIDO EPISCOPO DE VRBE VETVS MAIORE
Indicauit nobis fratemitas rua non se habere presbyteros et ex

hac causa necessitatem non modicam sustinere. Et quia in quibus-
dam monasteriis in sua parochia conscituris quosdam esse mona-
chos perhibet, qui ad hoc apti possint esse officium et eos se cum
nostra auaoritate ad hunc postulat ordinem promouere, propterea
praesentibus uobis licenciam damus epistulis monachos de monas-
teriis in rua parochia posiris cum consensu abbaris sui tollere et
presbyteros ordinare. Sed illud prae omnibus escote solliciti, ut
1 o uitam acrusque eorum qui in hoc sunt officio constiruendi
subtiliter debeatis inquirere et tune eos, si digni fuerint, ordinare.

Si uero aliqua in eos culpa claruerit, quae eos ad hunc ordinem
canonica prohibitione prouehi non permittat, nullius uobis
supplicatio aut gracia personae subripiat, ut talibus debearis
1 ~ manum imponere, ne, quod absit, hic honor et illis poena et uobis
incipiat esse peccatum.
Mense Manio indiccione XIIII Rr rr 2
Vl,27. Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 127 (lndict. XIV cap. 27). &Jd.
M: Vl,28 ; MG: Vl,27.
1 Vetus r, Vet. Rr 4 contitutis ,.2 S se om. rr 6 promoueri Rr
r 10 uicam] uiam r2, corr. 12 qua Rr rr hunc in ras. Rr 13
canonicam Rr, corr. prohibitione] -ne ,rad. Rr 1S penam ,.2

400 REG ISTRVM VI, 28
VI, 28
Marinianum, archiepiscopum Rauennatem, quod monasterium a deces-
sore conditum iniuriis afficere conetur, reprehendit. Ne monasttria a clericis
uexari sinat praecipit. Romanum et Dominicum clericos, qui Roma
discesserint, ad eorum officium reducat.
J96, Mari.
Miramur cur sic in breui fraternitatis ruae fuerit immutata

discretio, ut ea quae posrulat non aduertat. Ex qua re dolemus,
quia manif estum praebes indicium plus apud te uerba male
suadentium ualuisse quam diuinae lectionis srudium profecisse.
Cumque ergo monasteria te oporteat defensare et religiosos illic
summopere congregare, uc lucrum de animarum congregatione
possis efficere,in eorum te e diuerso grauamine, sicut litterae tuae
testancur, desideras exercere et, quod ese decerius, nos tuae culpae
10 srudes fieri debere participes, scilicet dum aun nostro consensu
monasterium, quod decessor ruus condidit, cupis sub curandarum
rerum arque causarum norrune praegrauare.
Debes enim recolere quia te praesente, diuersis etiam pres-
byteris ac diaconibus dericisque tuis contra testamenrum ipsius
1 s praesencibus, praecepcum, sicut postulauere, concessimus, ubi
tamen eiusdem decessoris tui disposicio quam fecerat de monas-

terio ipsa firmata est. Et nunc ista dissimulans contraria nos poscis
debere praecipere. Et haec quidem, scimus, non rua sunt. Sed dum
incongrua dicentes audire non rennuis, non solum opinionem
20 ruam sed grauas et animam. Quia ergo mulrum diligo, instanter
admoneo, quod districte considera : non plus pecuniae, quam
animabus srudeas. Illud a lacere respiciendum ese, ad hoc autem
tota mentís intentione laborandum ac uehementius innitendum.
Huic rei operam et sollicitudinem uigilanter impende, quia
2 s redemptor nascer a sacerdotis officio non quaerit aurum sed
arumas.
Vl,28. Codd.R1 r1 2 .·Indict. XII-XV cap. 128 (lndict. XIV cap. 28). &id.
M .· Vl,29; MG: Vl,28.
1 Marino Rr 4 praebis rI iudicium ,. 6 cumque] que exp.
r2 11 cupis] culpis r2, corr. curandarum] curandam r2, corr., cura
quarundam rI 14 cescamenrum] tm. r2, ruum r1, test in testamentum corr.
R1 contra tm. ipsius exp. r2 ipsis rI 17 ipso r 19 incongrua]
congrua r2, corr. 20 ergo] te add. r2' 21 quod R1 rl, quid r2 discricce
r1, si stricte Rr r2

Praeterea peruenit ad nos quia monasceria quae sub fratemicace

tua sunt constituta clericorum importunitatibus et diuersis eorum
molestiis praegrauentur. Quod ne de cetero fiat, stricta hos
30 interminarione compesce, qualiter monachis illic degentibus libere
in Dei nostri liceat laudibus exsultare.
Romanum uero atque Dominicum clericos, qui de hac urbe
temerario ausu sine nostra praesumpserunt benedictione decedere,
licet maiori fuerant ultione plectendi, tamen relaxari eis benig-
35 nitatis studio • • * • • ad suum remeare officium uideantur.
MENSE APRILIINDICTIONE XIIII
VI, 29
Fortunato, epiJcopo Neapolitano, scribit mancipia cum Judaica tum
pagana, quae ad Christianam fidem uenire uoluerint, in libertatem
uindicanda es.re.
J96, Apr.
GREGORIVS FORTVNATO EPISCOPO NEAPOLITANO
Fraternitati uescrae ante hoc tempus scripsimus ut hos qui de

Judaica superstitione ad christianam fidem Deo aspirante uenire
desiderant dominis eorum nulla esset licencia uenundandi, sed ex
eo uoluntacis suae desiderium prodidissent, et defendi in libertatem
per omnia debuissent. Sed quia, quantum cognouimus, nec
uoluntatem nostram nec legum statuta subtili scientes discrerione
pensare, in paganis semis hac se non arbitranrur condicione
constringi, fraternitatem uestram oportet esse sollicitam. Et si de
10 eorum seruitio non solum Iudaeus sed etiam quisquam paga ....
norum fieri uoluerit Christia.nus, postquam uoluntas eius fuerit
28 constiruta sunt r1 et] e R1, corr. 29 molestia R1, corr. 30

qualiter R1, quatenus ,.,cf Stud. l117 J 33 nostra r1, uescra R1 r2 dictione
R1 ,.2 34 relaxari eis codd., relaxare eos edd. 35 post scudio a/iquot uerha,
e.gr. haec culpa debet ut excidisse Midentur,debecis ut add. r2'
Mense Aprili indiaione XIIII R1 ,.¡ 2
Vl,2 9. Codd. R1 ,.¡ 2 : Indict. XII-XV: cap. 129 (lndict. XIV cap. 2 9).
&Jd. M: Vl,32; MG: Vl,29.
2 de om. Rr 4 licentiam Rr r2, crwr.r2 sed si ex eo r1, quo post ex
eo 1upe,.1cr.R1, cf StMd.II 2 2 J 5 et om. R1 6 nec (ante uoluntatem) R1
,.2', et ,. 9 constringit r2, crwr. 1O quisque r1 11 6erit r1, corr.

402. REGISTRVM VI, 29-30
patefacta, nec hunc sub quolibet ingenio uel argumento cuipiam
Iudaeorum uenundandi facultas sit, sed is qui ad christianam
conuerti fidem desiderat defensione uestra in libertatem modis
1 s omnibus uindicecur. Hi uero quos huiuscemodi oportet seruos
amittere, ne forsitan utilitates suas irrationabiliter aestiment

impediri, sollicita uos hoc conuenit consideratione seruare, ut, si
paganos, quos mercimonii causa de extemis finibus emerint, intra
tot menses, dum emptor, cui uendi debeant, inueniarur, fugere ad
20 ecdesiam forre contigerit et uelle se fieri dixerint Christianos uel
etiam extra ecclesiam hanc talem uoluntatem prodiderint, pretium
eorum a christiano scilicet empeore percipiant. Si autem post
praefinitos tres menses quisquam huiusmodi seruorum uelle suum
edixerit et fieri uoluerit Christianus, nec aliquis eum postmodum
2 s emere nec dominus sub qualibet occasionis specie audeat
uenundare, sed ad libertaris procul dubio praemia perducatur,
quia hunc non ad uendendum sed ad seruiendum sibi intellegirur
reseruasse. Haec igicur omnia fraternitas uestra ita uigilanter
obseruet, quatenus ei nec supplicatio quorundam ualeat nec
30 persona subripere.
VI, 30
Leoni, episcopoCatanensi, praecipit 111 seruospaganos a Samaraeis
circumcisosin /ibertatem 11indicet.
¡96, Apr.
GREGORIVS LEONI EPISCOPO CATENENSI
Res ad nos omnino detestabilis et legibus inimica peruenit,

quae, si uera est, fratemitatem ruam uehementer accusat, quia
eam de minori sollicirudine probat esse culpabilem.
Comperimus autem quod Samaraei degentes Catenae pagana
mancipia emerint arque ea circumcidere ausu temerario prae-
sumpserint. Idcirco necesse est ut omnimodo zelum in hac causa
14 libenate R1 19 tot R1 r, tres r2' edd. 1ed cf Stud. 117 mensis r2,
corr. inuenitur R1 r2 20 fieri in marg. add. rJ 23/24 scruorum suum
esse dixerit R1 25 sub om. r 27 quia r, qui R1 29 ei ne r2
Vl,30. Codd. Rr rJ 2: lndict. XII-XV cap. I JO (lndicl. XIV cap. JO). &id.
M: Vl,JJ; MG: VI,30.
1 episcopi rl Catinensi R1, Caten. in Catin. corr. r2 3 uera] uestra
r2, corr. 6 ea om. Rr

REGISTRVM VI, 30-31
sacerdocalem exerceas et rum omni hoc uiuacitate ac sollicitudine
studeas perscrutari. Et si ita reppereris, mancipia ipsa sine mora
10 in libertatem modis omnibus uindica et ecdesiasricam eis
tuitionem impende nec quicquam dominos eorum de precio
quolibet modo recipere patiaris ; qui non solum hoc damno
multandi, sed etiam alia erant poena de legibus feriendi.
VI, 31
CaJtorio, responsa/i Rauennati, mandat ut iubeat grandiores aetale
homines affirmare, quibus diebus episcopi Rauennates ante lohannis
quondam episcopitempora pa//io usi sint. lndicu/um iurisiurandi in calce
annectit. Spatham, Rauennae re/ictam, secum reuocet el allendat, quod
Bonifatius diaconus et Maurentius chartu/arius scripserint.
¡96, Apr.
GREGORIVS CASTORIO NOTARIO NOSTRO
Vir magnificus domnus Andreas crebro mihi imminet de usu

pallii secundum antiquam consuerudinem in Rauennati ecdesia
restiruendo. Et sciens quia lohannes episcopus mihi saipserit quod
in letaniis sollemnibus consuetudo fuit eiusdem ecdesiae episcopis
uti pallio, huius ecdesiae cliaconus Adeodatus,rum me pro eadem
causa fortiter rogaret, iureiurando satisf ecit quia quater in anno uti
in letaniis pallio eiusdem loci episcopi solebant. Praeclictus
domnus Andreas in epistulis su.is clicit quia praeter in Quadra-
10 gesima omni tempore Rauennas ep~opus in letaniis pallio
utebatur et ipsas asserit letanias sollemnes quas non erubescit
clicere cotidianas. Vnde, omnino miraros sum. Sed tua experiencia
nullius personam, nullius uerba consideret. Solum Dei timorem et
rectirudinem ante oculos habe et seniores personas et eiusdem
1 s ecdesiae archidiaconem, quem non suspicor pro alterius honore
periurare, et alios antiquiores, qui in sacris ordinibus ante Iohannis
episcopi tempora fuerant, requirat, uel si qui maturiores sunt extra
1O libenate , 2 13 feriendis , r
VI,31. Codd.R1 ,1 2: Indict.XII-XV cap. 1 JI (lndict. XIV cap. JI). &Jd.
M: Vl,61; MG: Vl,JI.
2 uir magnificus] um. ,, uenerabilis R1 3 ecclesiae n S episcopis ,1
,2', episcopus ,2, episcopum R1 6 huius ,, cuius Rr 7 rogare ,2,
cow. 9 a/1. in om. ,2 10 Rabennatis ,x Rabennati cow. Rr 11 asserit]
esse add. Rr laetaniis n 14 et postpersonas om.,, anti IS archidiaconem
suppl. ,2' 17 requirant R1, corr.

REGISTRVM VI, 31
sacros ordines. Et ueniane anee corpus sancti Apollinaris et taao
eius sepulcro iurene, quae consuerudo ante Iohannis episcopi
20 tempora fueric, quia, sicut seis, isdem uir multum praesumptor
exsriric et multa sibi per superbiam conabatur arrogare. Et
quicquid a fidelioribus uiris et grauibus iuratum fuerit secundum
indiculum qui subeer adnexus ese, hoc uolumus in eadem ecdesia
conseruari. Sed uide ne negligenter agas, ne quis fidem tuam aut
2 s deuorionem in hac causa corrumpat ; zelum enim tuum scio. Age
sollicice, ita tamen ut praediaa ecdesia contra iusritiam non

grauetur, sed usus qui ante Iohannis episcopi tempora exstitit ei
conseruerur. Personas aurem non duas uel tres ad satisfaciendum
ribi sed quantas anciquiores et grauiores inueneris require, ut
30 neque quod usus fuic antiquior eidem ecdesiae denegemus neque
quod nouo ausu appetitum est concedamus. Sed omnia age
blande et dulcicer, ut et aaio cua distriaa sit et lingua mitis.
Spacham quae illic dimissa ese, sicut iam pridem scripsimus,
tecum reuoca et hoc quod ribi filius noster diaconus Bonifatius et
3 s uir magnificus Maurentius charcularius scripsit sollicite attende.
IVRAMENTVM.Iuro ego per Patrem et Filium et Spiritum
sanccum, inseparabilis diuinae potentiae trinitatem, et hoc corpus
beati Apollinaris manyris me pro nullius fauore personae neque
commodo aliquo incerueniente testari. Sed hoc scio et per
40 memecipsum cognoui quia ante tempora Iohannis quondam
episcopi Rauennas episcopus praesente apocrisiario sedis apos-
tolicae illo atque illo et illis diebus consuetudinem utendi pallio
habuic ; et non cognoui quia hoc latenter uel absente apocrisiario
usurpasset.
18 ueniat R1 r, ueniant R1' r2' Apollenaris ,. 19 iurec r2,

corr. lohanne R1, corr. 20 fuerinc R1 22 iuracum] iuramentum R1,
e°". 23 super R1 r, e°". R1 r2 25 deuocionem] cuam add. r2 27 ante
ex an e°". r2 episcopis r2, e°". 34 Bonifacius ,. 35 um. Rr ( = uir
magnificus), uu. rr, uestrum r2 sed exp. accendite rr 36 iuramenrum r/,
om. Rr r2, de hoc additamento cf Stud. 1138 s. ego] ergo r2, corr. 36/37
sancrum spiricum r2 37 inseparabili Rr trinicace Rr 40 quodam
Rr 41 Rauennatis R1 42 acque] at r2, e°". 43 et non Rr r2, non
r1 43 apocrisario r/ r2', apocrisirio r2

REGISTRVM VI, 32
VI, 32
Anthemio, rectoripatrimonii Campani,scrihit quanto do/orecalamita/e
huius prouinciaeaffectussit ; per Stephanumuirum magnificumpecuniam
ad redimendoscaptiuos se mittere ; mandat 111inuentari11m/acial rerum
quas Maria habuerit.
J96, Apr.
GREGORIVS ANTHEMIO SVBDIACONO NOSTRO NEAPOLIM
Quantus dolor quantaque nostro sic cordi affiictio de his quae

in partibus Campaniae contigerunt dicere non possumus, sed ex
calamitatis eius magnitudine potes ipse colligere. Ea de re pro
remedio captiuorum qui tenri sunt • • • • • solidos experien-
tiae ruae per harum portitorem Stephanum uirum magnificum
transmisimus, admonentes ut omnino debeas esse sollicitus ac
strenue peragas et !iberos homines, quos ad redemptionem suam
sufficere non posse cognoscis, tu eos festines redimere. Qui uero
10 serui fuerint et dominas eorum ita pauperes esse compereris, ut eos
redimere non assurgant, et hos quoque comparare non desinas.
Pariter etiam et semos ecclesiae qui rua neglegentia perierunt
curabis redimere. Quoscumque autem redemeris, subtiliter noti-
riam, quae nomina eorum uel quis ubi maneat siue quid agat seu
11 unde sit contineat, facere modis omnibus studebis, quam tecum
possis afferre, cum ueneris. Ita autem in hac te re srudiose exhibere
fesrina, ut hi qui redimendi sunt nullum te neglegente periculum
poss~nt incurrere et tu apud nos postea uehementer incipias esse
culpabilis. Sed et hoc quam maxime age ut, si fieri potest, captiuos
20 ipsos mitiori possis precio comparare.
Substantiam uero quondam Mariae sub omni puritate arque
subtilitate describe et ipsam nobis descriptionem cum celeritate
transmitte.
VI,32. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1J2 (lndict. XIV cap. 32). &Jd.
M .· Vl,JJ; MG: VI,32.
1 Neapolim r1, Neapli. Rr r2 4 eius om. r 5 de lac11nacf Stud. II
ro 6 harum r, urm. Rr uirum magnificum om. R1, um. abbr. r 10
fuerit r2, corr. 16 studiosum r2' 19 et om. rr 21 uero om.
r2 quoddam r2 sed exp., quiddam rr Mariae om. r 21/22 atque
subtilitate om. Rr

REG ISTRVM VI, 3 3
VI, 33
Secundo,monachoRauennati, per Ca1tori11m mandat 111"'"' Agi/11/fo
regepacemcomponere fe11inent; regionemRomanam11 diuersa.rin111la.t
u,m
in graui pericu/o e11e.Marinianum, episcopumRA11mnatnn,c11iadmoni-
tionem iam miserit, sed qui omnino non re1pondni1,ad 111st1111ando1
pauperesadmoneri iubet.
GREGORIVS SECVNDO SERVO DEI NON A PARIBVS RAVENNAE
Postquam reuertens Castorius omnia nobis quae inter uos et

Agilulfum regem acta sunt indicauit, ne excusationem contra nos
de mora potuisset aliquis inuenire, sub omni eum celeritate illic
retransmittendum praeuidimus. Ab eo ergo ea quae sunt agenda
cognoscens esto sollicitus et omnímodo immine ut pax ista debeat
ordinari, quia, quantum dicitur, aliqui in hoc impedire conantur.
Pro qua re festina screnue agere, ut labor uester sine effeau non
ualeat remanere. Nam iam et panes istae et diuersae insulae in
10 graui sunt periculo positae.
Fracrem nostrum Marinianum episcopum uerbis quibus uales

excita, quia obdormisse eum suspicor. Nam uenerunt quidam ad
me, in quibus quidam senes mendicantes, qui a me discussi sunt,
a quibus quid acceperint, et per singula retulerunt quanta eis et
1 s a quibus in itinere data sine. Quos dum sollicite de praediao fratre
requirerem quid eis dedisset, responderunt se eum rogasse, sed ab

eo se omnino nihil accepisse, ita ut neque panem in uia acceperint,
quod dare omnibus illi ecdesiae semper familiare fuit. Dixerunt
enim: Respondit nobis dicens: ··Non babeo quod uobis dare''.
20 Et miror si is qui uestes habet, argentum habet, cellaria habet,
quod pauperibus debeat dare non habet.
Vl,33. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 16J (lndict. XIV cap. 63). &Id.
M: Vl,30; MG: Vl,6 J·
HaecepiJtu/a ah eoqui iussu Hadriani epistu/as Gregoriie registroa11the111ico
excerpsitpost uitimam epistulam indictionis XIV addita est, sic11tex his 11trhis
ante titulum positis apparel : ltem epistola (episrulis R1) de suprascripto
(superscripta r1) mense Aprili (Aprilis RI) indictione X.1111R1 rI, om. r2 11bi
lamen 11estigiatorundem uerhorumin marg. cerni possunl.
3 Agninulfum R1 contra R1 r2, intra rI 5 ea om. R1 6 ista om.
Rr 8 affecru rr 9 remanere rr, remeare R1 r2 12 nam] tam et ;,, nam
et corr. r2 12/13 quidam ad me in quibus om. R1 r2, add. quidam ti ad
me r2' 13 senex r, corr.r2 14 quid om. Rr 15 quos) quocl Rr r, corr.
r2 sollite r2, c<>rr. 17 panem rr Rr' r2', pacem Rr r2 19 dare]
possim add. r2' 20 argenrum] non add. rI cellaria habet om. R1

REGISTRVM VI, 33-34
Die ergo ut cum loco mutet mentem. Non sibi credat solam
lectionem et orationem sufficere, ut remorus studeat sedere et de
manu minime fructificare. Sed largam manum habeac, neces-
2 s sitatem patientibus concurrat, alienam inopiam suam credat, quia,
si haec non habet, uacuum episcopi nomen tenet. Quaedam uero

eum per epistulam meam de anima sua admonui, sed nil mihi
omnino respondit ; unde credo quia ea neque legere dignarus est.
Pro qua re iam necessarium non fuit ut eum per epistulam meam
30 admonere aliquid debuissem, sed tantum illa scripsi quae in causis
terrenis consiliarius diaare potuit. Nam ego ad hominem non
legentem fatigari in diaaru non debui. Tua ergo dilectio secreto
ei omnia loquacur et admoneat qualiter se disponere debeat, ne per
praesentem neglegentiam uitam, quod absit, priorem perdat.
VI, 34
OmnihuJRAuennatihuJnuntiat eum, qui in noctis tenelwiJRauennae
promulgationemcontra CaJtori11met contra Je ips11mde pace agentem
diuu/gauerit, excommunicatumtJJe, niJi in lucem progreJJUJ
aul rationes
afferat aut errasJeJe profitea111r.
GREGORIVS EPISCOPVS CVM CETERIS FRATR.IBVS ET

COEPISCOPIS MEIS QVI MECVM PRAESENTIBVS INVENIRI
POTVER VNT SACERDOTIBVS, LEVITIS, DVCIBVS, NOBILIBVS,
CLERICIS, MONACHIS, MILITIBVS MIUTANTIBVS ET POPVLO IN
RAVENNA CIVITATE CONSISTENTIBVS VEL EX EA FORIS
DEGENTIBVS
Quidam maligni spirirus consilio replerus contra Castorium

notarium ac responsalem nostrum nocturno silencio in ciuitatis
33 sedis ponere R1
Vl,J/· Codd. R1 r1 (deeJIin r2 qMiin fine mMtilatMsut): Indict. XII-XV
cap. 20 J (lndict. XV cap. 42). &Jd. M: Vl,JI; MG: Vll,42.
In registro aMthenticoetiam haec epistula inter epistulas mensis Aprilis
indictionis XIV /Mil. Qui collectionemR Hadriani temporibuscomposuiteam
primum omisit et deinde post 11/timamepistMlamindictionis XV addidit. Ante
titu/um epistulae scripsit : ltem epístola quam reliqui (reliquit rr) de mense
Aprili indictione XIIII. Cf StMd.11J6.
4 militantibus om. Rr in om. "1 8 notarium ex not. corr. rl

REGISTRVM VI, 34
loco concestationem posmt m eius cnmme loquentem .mihique
10 eciam de facienda pace callide contradicentem. Et quia, quisquis
ueraciter loquirur, semetipsum innotescere non debet formidare,
oporcet ut publice exeat et, quaeque in contestarione sua loqui
praesumpsic, oscendac. Qui si non exierit neque publice confessus
fueric quis ille sic qui hoc agere praesumpsit uel consensum in
15 tantae iniquicacis consilio praebuit, in Dei et domini nosai Iesu
Christi spiritu definimus ut sancti eius corporis ac sanguinis
participacione priuatus sit. Sin uero, quia latet et quoniam
nescirur, teneri ad disciplinam non ualet tanri mali conscius et iam
prohibirus corpus ac sanguinem Domini percipere praesumit,
20 anachematis ultione percussus sit, ut fallax ac pesrifer a sanctae
ecdesiae corpore sic diuisus. Si quis autem fortasse talis est quem
nos huius faai auaorem aut parricipem esse nescientes, ad eum
bona opcantes episrulas transmittamus, ipsa pro eo apud omni-
potencem Dominum deprecatio nostra sic uacua. Sin autem in
2 5 eadem ciuitate egressus ad publicum potuerit docere quae dixit uel
certe sciens se non posse quae scripsit ostendere errorem suum
fuerit aperce confessus, dominici corporis ac sanguinis partici-
patione non sit priuarus neque sanaae ecdesiae corpore alienus
exsistac, quia nos apud omnipocencem Dominum ex nostris coridie
30 culpis agnoscimus, ut, quamuis seruato disciplinae moderamine,
aliorum tamen erratis parcamus.
9 crimine del. et nomine superscr.R1 15 in Rr, et ,., 18 a disciplina

rI 19 prohibitum Rr 22 sciences rr 24 Dominum Rr, Deum
rr 29/32 uerba quia-parcamus desunt in r1, folio partim exciso

REGISTRVM VI, 3 S
MENSE MAJO INDICTIONE XIIII
VI, 3S
Secundinum, episcopumTauromenitanum,hortatur ut Sinceremadiu-
uet, qui, quamquam Hilari 1ocerihereditatemrepudiauerit, ad 10/uenda
de/uneti dehita a credi1orihu1cogatur.
196, Mai.
GREGORIVS SECVNDINO EPISCOPO TAVROMENITANO
Et legum ratio et aequitas admonet naruralis ut, quisquis

hereditatem aut rennuit aut parenrum successione se abstinet,
hereditaria non debeat onera sustinere. Quia igitur Sinceris lator
praesentium Hilarum socerum suum omnino inopem defunaum
innotuit et uxorem suam, filiam ipsius, in qualibet re eius se
substantiae minime miscuisse et ad persoluendum patemum
debirum eam ab eius querirur aeditoribus perurgueri, idcirco
fraternitas uestra diligenter inquirat et, si ea quae ait ueritate
10 subsisrunt, sacerdotalem illis srudeat tuitionem impendere nec eos
contra rarionis ordinem uexari aut damnum permittat aliquod

susrinere. Nam ualde durum est ut, unde nullum sensit commo-
dum, sustineat iniuste dispendium. Superscriprus autem portitor,
si hic aun uxore sua uenire uoluerit, quia illic se dicit non posse
1 s subsistere, uestris propter Deum solaciis poriatur, nec cuiusquam
eos illic aduersitas pro sua tantum uoluntate retineat, aut eis
irrationabiliter molesrus exsistat, sed liberam habeant quo uolue-
rint eundi licentiam, quatenus uiuendi subsidium alio saltem Deo
largiente repperiant.
Mense Maio indiccione XIIII Rr r1 2
Vl,JJ• Codicu Rr r1 2: lndict. XII-XV cap. r JJ (lndict. XIV cap. JJ).

&id. M: VI,36; MG: Vl,JJ.
1 Tauro. Rr, Taurom. r 2 et po1t legum add. r, uigor 1uper1cr.r2 3
successionem Rr 6 suam] et add. r2' filium r2 8 perurguere r2 9
diligencer] de add. 1ed del. Rr 13 superscriptus Rr, ss. r, supradictus
rr' 15 uestris Rr r2, uestro rr r2' solaciis Rr, solacio rr r2', solarium
r2 pociarur] paciatur ,.2, corr. 16 uoluntatem r2, corr. 17 rationabi-
li cer rr, corr. 17/18 habeat quo uolerit Rr r2

MENSE NNIO INDICTIONE XIIII
VI, 36
Columbo, episcopoNumidico, Rogatianum, áiaconMmeÍMJ, nctori
patrimonii Siciliae a se commendatumessenuntiat. Petri episcopica,uam
ei delegat. Praecipitne catholicorumfi/ios seruosquea Donatistisbaptizari
patiatur.
GREGORIVS COL VMBO EPISCOPO NVMIDIAE
Scripta fracernitatis uestrae sacerdotali plena dulcedine praesen-

tium porticore Rogatiano diacono deferente suscepimus. Et ualde
nos eorum laetificauit benigna locutio, praesertim quia per ea de
uestra, quod desiderii nostri est, incolumitate cognou.imus.
Deuotionem uero sanctitatis uestrae et olim nou.imus et nunc, sicut
scribitis, sic habemus. Nam qualis erga nos fraternitatis sit uesttae
sincericas, satisfactione non egemus, quia eam ex mentis nostrae,
quae circa uos ese, dilectione cognoscimus. Supersaipto autem
10 latori, quem nobis epistulariter commendastis, scripta ad reaorem
pacrimonii Siciliae dedimus, ut aduersam panem facere quae iusta
sunt urgueat, quacenus frustratoria excusarione postpOSitaad
finem citius perducarur totius causae contentio.
Indicamus itaque sanctitari uesttae uenisse ad nos quendam
1 s Petrum nomine, qui se asserit fuisseepiscopum, atque causae suae
a nobis remedium postulasse. Et prius quidem retulit quae digna

esse miseratione potuissent, sed requirentes postea multo alicer,
quam indicauit, inuenimus et uehementer nos eius actio contris-
tauic. Sed quia causae ipsius interna subtiliter nequaquam
10 addiscere tam longo itineris interuallo disiuncti potuimus, eam,
incerri quippe, definire nequiu.imus. Nunc uero quoniam remeans
superscriptus diaconus secum eum relaxari poposcit et ipse ad uos
se periit debere ttansmitti, scientes sanctitatem uestram zelum,
sicut decet, fidei et amorem habere iustitiae, gratum nobis fuit et
2 s ea quae periuerunt concessimus. Quia ergo praesentes subrilius
Mense Iunio indiccione XIIII Rr r 1 2
VI,36. Codd.Rr ,., 2: Indict. XII-XV cap. 1 J4 (Indict.XIV cap. J4). Edd.
M: Vl,37; MG: Vl,34.
4 ea de] eadem Rr 8 sacisfaccionem r2, corr. 11 patrimonio Rr,
corr.,-oniiin ras. rr, JNP,alineam r2 ut Rr, ec,. 12 urguec R1 r2, urguent
,., 22 superscripcus] ss. R1 r, supradiccus rr' 2 5 peciuerunt ,. peciuerit
R1

REGISTRVM VI, 36-37 41 I
causam potesris scire, hortamur ut ita eidem Petro seruare,
quicquid iusnun canonicumque fuerit, debeatis, quatenus et
rectitudinis uigor a uobis in omnibus implerus et causa ipsius
secundum Dei rimorem et ecdesiae uidearu.r regulas iudicata. Si
30 quis uero conscius uel particeps praefato Petro in his quae
accusatu.r dicirur exsritisse, subtiliter requirendum est et ueritate
cognita similicer canonice iudicandum.
Praeterea res ad nos omnino dura et rectae fidei inimica peruenit
quia, quod dici nefas est, catholici homines et religiosi, quod est
3 s deterius, filios mancipiaque sua uel alios quos in potestate habent
in Donatistarum haeresem bapcizari consentiunt. Et ideo, si uerum
est, fratemitas uestra hoc summopere studeat emendare, quacenus
sinceritas fidei uescra sollicirudine intemerata consistat et inno-
centes animae, quae cacholico baptismate saluari poterant,
40 haerericorum infectione non pereant. Quisquis ergo de his personis
quos superius memorauimus quemquam suorum apud Donatistas
passus ese baptizari, ad catholicam eos fidem omni uirtute
omnique instancia studeat reuocare. Si quis uero calium de cetero
hoc fieri de suis qualibet excusatione pertuleric, a clero sit modis
4 s omnibus alienus.
VI, 37
Anthemio, rectori patrimonii Campani, Alexandriam, Vincomali
11id11am,
commendat.
GREGORJVS ANTHEMIO SVBDIACONO
Quanto uiduae bene uiuenees uirorum sune solacio destitutae,

tanto eis enixius ecdesiastica ese impendenda tuitio. Atque ideo
huius tibi praecepti pagina deputamus quatenus Alexandriae
magnificae feminae reliaae quondam Vincomali omni instancia
omnique sollicitudine, ubi necesse fuerit, seruata scilicet aequieaee,
tuitionem festines impendere atque eius utilitatibus studiose
26 eidem] idem r2, corr. 28 impleatur R1' 29 iuclicare in iudicari

corr. R1 31 requirendum] requiret dum r2, corr. 39 animus in animas
crwr. r2 poterac Rr, corr. 41 quos codd., cf Stud. 112 JO s. 42 omni
r, omnino R1
Vl,37. Codd.R1 rr 2: lndict. XII-XV cap. 1 JI (lndicl. XIV cap. JJ). &Id.
M: Vl,JI; MG: Vl,JJ.
4 paginam r2 5 relicta r2, rel. R1 7 impenderes Rr, corr.

412 REGISTRVM VI, 37-38-39
concurrere nec eam a quoquam uexari aut permittas molesriam
sustinere. Sed ita, sicut praediximus, ubi causa poposcerit, ope
1o ruae sollicitudinis potiatur, ut nullus se in affiictione oppres-
sioneque ipsius te illic coram posito cempcec aliquacenus occupare.
VI, 38
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/iensis, lohannemreligiosumab Histri-

corumschismalead ecclesiamreuersumcommendat; quem pecunia annis
singu/is 1ustentari iubet.
J 96, Jun.
Iohannem religiosum latorem praesentium, qui ex Histricorum

scismate ad sinum sanctae ecdesiae Deo reuelante accepca racione
reuersus est, dilectionem ruam aequitate seruaca habere necesse est
in omnibus commendatum atque ei, in quibus causa poposcerit,
ecclesiasticam tuitionem impendere. Cui etiam pro stipendiorum
suorum subsidio ab illa indictione annis singulis tot solidos dare
te uolumus, quos cuis per omnia noueris rationibus repucandos.
VI, 39
Dono,episcopoMe1sanensi,GeorgiumMe1sanaehabitare cupientemcom-
mendat.
GREGORIVS DONO EPISCOPO MESSANENSI
Georgius praesencium portitor degere, ut ait, in ciuitate uestra

desiderans apud fracernitacem uestram nostra se petiit epistula
8 molestias R1 10/ ll in ante oppressione add. r 11 illic om., add.

in marg. ,.,
Vl,38. Codd.R1 r1 2 .·Indict. XII-XV cap. 136 (lndict. XIV cap. 36). Edd.
M: VI,39; MG: VI,36.
2 latorem om. R1 r2 7 ill. R1 r2, isca XIIII 1uperscr.r2, illa om. rl
VI,39. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 137 (lndict. XIV cap. 37). Edd.
M: Vl,40; MG: Vl,37.
1 Mess. codd. 2 Gregorius R1, superscr.Georgius

REGISTRVMVI, 39-40
cornmendari. Cui, quoniam a praua se promisit accione compes-
cere, quod petebat non praeuidimus denegandum. Et ideo
sanctitas uestra de anima eius studeat propter Deum esse sollicita
atque eum adhortationibus suis ad uiam Deo placitam reuocare
et, si adiuuante Domino, ut promisit, ab omni se prauitace
suspendens uiuere honeste uoluerit, fraternitas uestra pro mercede
10 sua, ut prospexerit, eius sustentationi subueniat, ne forsitan ad
male agendum excusationem sibi ex necessitate uideatur assumere.
Quod autem fraternitas uestra ex eius importunicate sit passura
consideret, qui ad uos cum nostris episrulis uenit, quem nos sine
auaoritate aliqua importunum ualde in prece perrulimus.
VI, 40
&fino, episcopo Vibonensi, mandat ut de clero ecclesiae Nicoteranae
presbyterum ordinet.
¡96, Jun.
GREGORIVS RVFINO EPISCOPO VIVONENSI
Ex habitatorum massae Nicoteranae, quorum episcopus pro

quibusdam culpis in paenitentiam deputarus est, relacione compe-
rimus nullum illic esse presbyterum, qui sacra possit missarum
s sollemnia celebrare, in tantum ut etiam filios suos sine baptismate
asserant remansisse. Et quia hac pro causa magnopere petiuerunt
sibi in eadem ecdesia, cui fraternitas uestra operam uisitationis
impendit, debere presbyterum ordinari, eapropter scriptis uos
praesentibus adhortamur ut de clero eiusdem ecdesiae requirere
10 debeatis, cuius uita et mores ad hoc possit officium conuenire, et
eum illic presbyterum festinetis auxiliante Domino consecrare.

Nam ualde durum est ut, quousque causa episcopi eorum
subtiliter requiratur, non habeat ecdesia illa presbyterum, qui
sacrum illic opus ualeat celebrare.
13 qui] quia Rr' ueniet Rr

Vl,40. Codd.Rr r1 2: lndict. XII-XV cap. 138 (lndict. XIV cap. 38). Edd.
M: Vl,41; MG: VI,38.
1 Viuonens. Rr r/, Veuonens. r2 8 impendi Rr, corr. deberet
R1 propterea r/ 10 uite Rr r2, corr. r2 12 episcopi eorum]
episcoporum R1, episcopis eorum r2, corr.

MENSE IVLIO INDICTIONE XIIII
VI, 41
Victorem,epi1copumPanormitanum, hortat11r111pre1byttr11mordinet,
qui in monasteriosaneti Hermae Jacra procure/.
¡96, 111/.
GREGORIVS VICTORI EPISCOPO PANORMITANO
Vrbicus abbas monasterii sancti Hermae, quod Panormi situm

est, a nobis cum congregatione sua magnopere postulauit ut in
eodem monasterio presbyter, qui sacra missarum sollemnia
celebret, debeat ordinari ; et quia eiusmodi non ese differenda
petitio, fratemitatem uestram scriptis praesentibus necessario
duximus adhortandam ut eum qui ad hoc ministerium de eadem
congregatione electus fuerit, cuius uita, mores et actio tanto possit
ministerio conuenire, sine mora auxiliante Domino debeat conse-
10 erare, quatenus nec ille de monasterio suo hac pro causa egredi nec
extraneum sibi ad peragendum sacrum opus cogatur adducere.
VI, 42
Venantium, exmonachumpatricium, hortatur ne cum Iohannt, episcopo
Syracusano,contendat, quem ad pacem uocatum nuntiat.
¡96, IMI.
GREGORIVS VENANTIO EXMONACHO PATRICIO
Multum nos ea quam direxistis iam contristatos inuenit

episrula, quod inter uos et Iohannem fratrem et coepiscopum
nostrum, de quorum desiderabamus gaudere concordia, sean-
Mense Iulio indictione XIIII R1 ,.1 2
Vl,41. Codd.R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 1)9 (lndict. XIV cap. J9). &Jd.
M .· Vl,42; MG: VI,39.
3 ut R1 r2, exp. r2, ut om. r1 4 presbyterum R1 r, presbyter R1' 5
celebret R1, celebrare r deueat R1, deberet rI huiusmodi R1 8
possint R1, corr. 1O illi r2' 11 cogantur ,.2'
Vl,42. Codd.R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 140 (Indict. XIV cap. 40). &Jd.
M: VI,43 ; MG: Vl,40.
1 Vinantio R1 patrie. Rr r 2 quam r, quae R1 iamiam
R1 contristatos r1, conrriscatus r2, contriscac Rr, ro,.,.. R1 r2 4 de
quorum] decorum ,.2, co,.,.,

REGISTRVM VI, 42-43
dalum prodisse cognouimus. Quaeuis enim causa fuisset, non
usque ad hoc debuit furor erumpere, ut armati homines uestri,
sicut audiuimus, in episcopium irruerent et diuersa hoscili more
mala committerent atque uos haec res a paterna interim caritate
diuideret. Numquid non pocerat, quaelibet contentio fuit, tran-
10 quille disponi, ut nec parrium utilitas detrimentum nec sentiret
gracia laesionem ? Cuius aucem grauitaris, cuius sanctitaris, cuius

mansuerudinis suprascriptus frater noscer sic non habemus incog-
nitum. Ex qua re colligimus quia, nisi uis eum doloris nimia
coegisset, ad hanc rem de qua uos contristatos asseritis eius
1 s fraternitas nullatenus peruenisset. Nos tamen ut hoc eo scribente
comperimus, ilico ei scripsimus admonentes ut et oblaciones
uestras sicut ante susciperet et missas in domo uestra non solum
celebrari permitteret, sed si uelitis, etiam ipse perageret causamque
suam seruata caritate exsequi debuisset. Et quia millos discordes
10 uel fieri uolumus uel manere, eandem adhortationem iterandam
esse perspeximus. Vnde necesse ese, carissime fili, ut et uos

sacerdotalem illi reuerentiam exhibere, sicut decet filios, debeatis
nec eius ad iracundiam animos prouocetis. N am cum quo fidam
estis gratiam habituri, si uobis, quod absit, fuerit cum sacerdote
1 s discordia ? ltaque animorum tumore deposito sic agere causas
quas habetis inuicem studete, ut et caritas inter uos intemerata
permaneat et alterutra mansuete procuretur ucilitas.
VI, 43
lohannem, epiicopum Syrac1uan11m,monet ul Venantii oblationei
suicipiat et in domo eiui miiiai celebrari permittat uel ipie celebret.
196, 111/.
GREGORIVS IOHANNI EPISCOPO SYRACVSANO
Quamuis causa fuerit, quae fraternitatis uestrae animos ad

iracundiam non immerito prouocaret, ut nec oblaciones domni
7 irruere Rr, corr. 8 committere Rr, corr. res superscr. R1 caritatem

Rr 9 diuidere Rr, corr.diuiderent r1, deuiderent r2 poterant rr 1O
sentiret nec r2 11 grauitatis autem rr 12 noscer om. Rr 14 coegisset
rr Rr' r2', cogisset Rr r2 15 eo] eos R1 16 eis Rr r2, corr.r2 19 sua
rr 21 et ut Rr 22 reuerentia rI 25 rumore] et umore r2
Vl,43. Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. r ji (lndict. XIV cap.ji). Edd.
M: Vl,/j; MG: Vl,jI.
1 Iohanne episcopus Rr, Iohannis episcopo r2 2 causae rr 3 domini
r2, corr.

REGISTRVM VI, 43-44
Venantii uoluissetis suscipere nec in domo ipsius sacra missarum
sineretis sollemnia celebrari, tamen quia ita terrena agi debet
ucilitas, ut nullum nos iurgium a caritatis ualeat conexione
disiungere, proinde sanaitatem uestram, sicut dudum scripsimus,
adhortamur quatenus et oblationes ante dicti uiri omnimodo in
dulcedine
. . . et Deo placita
.
debeatis
.
sinceritate
. . et in
. suscipere . domo
.
10 1ps1usm1ssarum perag1 mystena pernuttans ; aut, s1cut scnpsunus,
si fortasse uoluerit, per uos debetis accedere et celebrando apud eos
missas priorem gratiam reformare. Oportet namque haec filiis
sacerdotali uos affecru impendere et in causis, prout ratio
suffragacur, iurisdictionem ecdesiae uestrae minime praeterire.
1 s Haec ergo considerances necesse est uc ita se circa eos fratemitas
uestra discreta moderatione exhibere studeat, ut et quod negotii

qualitas exigir salubriter peragat et a patemae caritatis gracia non
recedat.
VI, 44
Cuidam abbati eiusque congregationi,cuius monasterium,in quo antea
fuerat, in ruinis erat, oratoriumin urbe Romaiuxta themzas Agrippaeex
Iohannis,presbyteri Romani, testamento conditum cum reditibus ab eodem
tes/atore legatis concedit. Cf IX, J 38.
196, lul.
GREGORIVS [BONAE] ABBATI
Ecclesiasticadamnum non sentit utilitas, si res aliis competentes

cognita ueritate restituat. Atque ideo cognouimus quondam
Iohannem presbyterum sanctae Romanae cui Deo auaore deser-
uimus ecdesiae in domo iuris sui posita in hac urbe Roma iuxta
thermas Agrippianas oratorium consauxisse ibique quosdam
reditus legari titulo per testamenti sui seriem reliquisse. In quo
oratorio seruorum Dei congregationem esse constiruit, et haec
omnia ut debuissent impleri, testamenti sui pagina sanctae
5 celebrare r2, corr. 10 aut] at Rr, corr. 11 debeatis ,., 12 hec]

et R1' 13 sacerdotalem r2, corr. sacerdotalem uos affectum R1
VI,44. Codd.Rr ,., 2 : Indict. XII-XV cap. 112 (lndict. XIV cap. 12). &id.
M: lll,37; MG: Vl,42.
1 /acunam Hartmann constituit, Bonae codd., cf de hac epistula Stud. I JO
1s. abas se Rr, abbatis rr, abb. r2 2 competentibus R1 ,., 3
cognouimus ideo r1 corr. 6 Agrippinas Rr' 7 legali rr per] pro
,. 1 8 constitui t esse ,.I

REGISTRVM VI, 44
10 memoriae decessori nostro Pelagio noscitur deputasse. Sed quia
necdum hoc occurrit implere et domus ipsa aun horto suo ah
actoribus nostrae ecdesiae detinetur et idcirco hactenus necdum
uoluntas defuncti completa est, nostra sollicitudine piae dispo-
sitionis uoluntatem et hoc quod decessori nostro iniunctum est
1 s praeuidimus esse complendum. Ideoque necessarium esse pros-
peximus ut dedicari oratorium ipsum protegente domino debuis-

set, et quia monasterium, ubi prius fuisri, in ruinae erat periculo
constitutum, te illic cum congregatione tua consrituere per omnia
debere, quatenus in suprascriptae domus monasterio esse congre-
20 gario potuisset et imminens potuisses periculum euitare. Vnde
necesse est ut et nunc et futuris temporibus Dei illic laudes per

eam quae modo est uel successura est congregationem modis
omnibus celebrentur. Considerantes igitur ante dicri presbyteri
uoluntatem, perpetuo illic tempore monasterium esse atque ad
2 s (id) eandem domum in integro cum horto suo et rebus inferius
designatis, quae a testatore relictae sunt, proprietatis iure con-
stiruimus pertinere ; id est massam Magulianensem cum appen-
dicibus suis uia Nomentana miliario plus minus XI, tabemam in
hac urbe quae ese posita iuxta Pallacenis et salgamum positum
30 ante domum suprascripti monasterii. Oportet ergo ut ita dilectio
rua diligenter inuigilet, ut Dei illic, sicut praefati sumus, laudes
deuote, ut moris ese, celebrentur et suprascriptas res in eius ius
pertinentes milla te neglegente occasione depereant. Hanc enim
sollicirudinem non solum a te sed etiam a tuis successoribus in
3 s praedicto oratorio et rebus superius designatis consrituimus
nihilominus exhiberi.
11 necdum hoc occurrit implere] cf S111d.I 1J 2 13 nostre R1 sollici-

tudine] et add R1' 16 ut et R1 17 erat r, ese in ras. R1 18
consticutum] et add. r 19 quatenus] et add. r superscriptae r 20
potuisses scripsi,potuisset Hartmann, res codd. euitare R1, euitaret,. 25
id inserui col/ata epistu/a IX 138 26 relictum ese codd., corr. R1 27
Maculianensem R1 28 Numencana Rr r2', Momentana rI XI] XII r,
corr.r2 29 qua rr 30 superscripti r 31 inuigilet et R1 32 super-
scriptas r, suprascriptae Rr, cf St11d.1 ¡6 34 tuis] suis r2, corr. in om.
Rr 36 nihilominus exhibere r, hominibus exhiberi R1

REGISTRVM VI, 45-46
VI, 45
Leontio, uisitatori Ariminensi, permittit ut hasilicam sancti Stephani,
post incendium refectam,dedicel ihique sanctuaria collocet.
¡96, IMI.
GREGORIVS lEONTIO EPISCOPO .ARIMINVM
Basilicam beati Stephani martyris, quam fracernitas uestta

incendio asserit concrematam, quam nuper etiam restauratam esse
commemorat, facultatem tribuimus dedicandi, in qua etiam
reliquiarum sanctuaria eiusdem beati Stephani martyris uolumus
collocari. Et ideo, frater carissime, ad praediaam te ecdesiam ire
necesse est et tam ecclesiae quam etiam altaris nouiter consaucti
dedicationem sollemniter exhibere, ut exspeaantium de eadem
consecratione deuotio Domino ualeat auxiliante compleri. Quie-
ro quid praeterea eidem loco a fundatoribus olim concessum est, in
ea qua dimissum est uoluntate ac firmitate uolumus permanece.
Fe/icem,episcopumPisaurensem,hortatur ut cathedramin monasterioa

lohanne constructopositam amoueat neue contra ¡waeceptum(cf. II, 11)
pub/ice sacra missarumso/lemniaibidemcelebrarepergat. Calicemlohanni
ablatum restituí iuhet.
¡96, IMI.
GREGORIVS FEUCI EPISCOPO PISA VRENSI
Miramur fratemitatem uestram, ut serie praecepti neglecta,

quam ad uos sanctae memoriae decessor noster dederat, monaste-
rium a Iohanne praesentium portitore constructum alicer, quam
antiquae consuetudinis usus exigit, conseaares ; dum etiam in
eodem praecepto inter alia mandatum sit ut locum ipsum absque
Vl,4¡. Codd.R1 ,., 2: lndict. XII-XV cap. 143 (lndict. XIV cap. 4)). Eád.
M: Vl,4¡; MG: Vl,4 J·
1 Lionzo Rr 8 dedicacionem] debes JMperscr. r2 11 uoluncace ac
firmitate add. R1'
Vl,46. Codd.R1 ,., 2: lndict. XII-XV cap. 144 (lndict. XIV cap. 44). Eád.
M : VI,46; MG: Vl,44.
2 ut] quod R1' 3 noscer om. r 5 consecraris R1

REGISTRVM VI, 46-47
missis publicis dedicares, et, ut ad nos peruenit, cathedra posita
sacra illic publice rnissarum sollemnia celebrantur. Quod si uerum
est, his uos hortamur affatibus ut omni excusatione cessante
1o cathedram uestram exinde amoueri modis omnibus faciatis nec
denuo illic missas publicas peragatis. Sed sicut et consuetudo et
praecepti tenor eloquitur, si missas ibidem sibi celebrari uoluerint,
a te presbyter dirigatur. .
In eodem autem monasterio congregationem seruorum Dei,
15 sicut praedicrus Iohannes petiit et nunc ese, cum Dei gracia semper
uolumus permanere. Calicem uero quam sibi a fraternitate uestra
ablatam innotuit, ei, si ita est, restituere festinate. Haec ergo
sancticas uestra ita studeat adimplere, ut denuo ad nos praedictus
porcitor pro hac causa necessitatem remeandi non habeat.
VI, 47
Leoni,episcopoCatenensi,lohannemreligiosumab Histricorumerroread
ecclesiamreuersumcommendat.Cui 111subsidia ab ecclesiapraestentur,se
prouidissescribit.
J 96, Iul.
GREGORIVS lEONI EPISCOPO CATENENSI
Sicut scismacis prauo studio perdurantes obiurgandi detestan-

dique sunt, ita ad sinum maais ecclesiae redeuntes consolandi ac
nihilominus refouendi. Quia igirur Iohannes religiosus prae-
sentium lator recepta racione ad unitatem sanctae ecdesiae ab
errore Hiscricorum Deo miserante conuersus ese, eapropter frater-
nitatem uestram hortari praeuidimus ut eum salua racione habere
debeat in omnibus commendatum arque suo fauore protegere.
Cui eciam ne post conuersionem alicui possit necessitati succum-
10 bere, aliquid de ecclesia illi annis singulis praeuidimus consulen-
9 nos r, 1uper1cr.uel uos r2 12 eloquitur] equicur r2, corr. 15 ese]

esse r2, corr., te po1t est add. R1 r2 1ed exp. r2 semper 111per1cr.r2 16
calcem codd. 17 ablacum r1, corr.
Vl,47. Codd.R1 rr 2: lndict. XII-XV cap. r 41 (Indict. XIV cap. 41). Edd.
M: Vl,/7; MG: VI,4¡.
1 episcopi R1 Catenensi Hartmann propo1ui1,Fanensi r, Fanensis
R1 2 sia1t] in 111perscr.
R1 scismatici ,.2' perduran tes] periurantes r1,
corr. 3 ita Rr, sic r1 111prascr. r2' consolandi] sunt add. r1' r2' 6
Histriorum r2' 9 ne om. sed post conuersionem s11per1cr. Rr 10 illic R,

dum. Quia ergo uescrae sanctitaci se summopere periit commen-
dari, prouidendum uobis pro uestra mercede est, ut, sicut
diximus, uescris in omnibus solaciis fulciacur.
VI, 48
Omnes Iadertinos hortatur ut Maximi Sa/onitani excommunicati
societate abstineant.
¡g6,I11/.
GREGORIVS PRESBYTERIS, DIACONIBVS ET CLERO, NOBILIBVS

AC POPVLO IADERAE CONSISTENTIBVS ET MILITIBVS
Peruenit ad me quosdam uestrorum ignorancia uel necessitate

deceptos his qui ab aposcolica sede, culpa sicut nosris exigente,
communione priuati sunt communicasse, quosdam uero se
salubri discretione protegente Domino suspendisse. Et quantum
de constanribus gaudeo, tanrum de deuiantibus ingemisco,
quoniam sacrae communionis mysteria, quae ad absolurionem
nobis diuina pietate concessa sunt, in detrimento magis suae
10 animae perceperunt. Et quia, sicut uobis omnipotens Dominus
innotescat, uehementer caritari uestrae et medullitus ex roto corde

compatior, paterno affecru obtestor atque suadeo ut illicita se
quisque communione suspendat et quos apostolica sedes in
consorcio communionis suae non recipit, omnino refugiar, ne inde
1 s reus ante conspectum aetemi iudicis, unde poterat saluari,
cons1Stat.
Comperi autem quod quidam peruersae menris homines illic
insinuare conati sunt quia ego contra Maximum quodam odio
mouear et non quae canonice, sed ea porius quae furoris sunt
20 exsequi concupiscam. Sed absit hoc, absit a sacerdotali animo ut
in qualibet causa priuato zelo moueatur. Ego uero populo in illis

partibus consistenri ac meae animae prouidens et omnipotentis
Dei iudicium pertimescens causas eiusdem Maximi exquiri uolo
et cum omni sinceritate reuelante Deo quod est canonicum definire.
11 se om. R1 11/12 commendari] commendiri r2, corr.

Vl,48. Codd.R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 146 (Indict. XIV cap. 46). &id.
M: VI,27 .· MG: Vl,46.
2 populum R1 Iaderae ,., Adera R1 consist. R1, consst. ,.2, consis-
tentium ,., 9 diuine ,., sunt om. R1 (erad. I /illeram) 12 ut] ab add.
r2 20 anima R1 23 maxime R1 24 Deo] Domino r2, c<Wr.

2 5 Cui quoniam frequenter scripsimus ut non prius sacra missarum

sollemnia celebraret, quam causam potuissemus agnoscere, alio-
quin esset communione priuarus, et ex hoc iam superbiae ipsius
culpa in aperto monstrarur quod saepius, sicut dixi, admonirus ut
ad nos uenire debeat, diuersis excusationibus renicirur, fugit,
30 metuit. Vnde ergo trepidat, si eum de his quae de se dicta sunt
conscientia non accusat ? Haec igitur cognoscentes, poscquam
uobis nullam de ignorancia excusationem ( ualetis) assumere,
rogo, hortor et moneo ut a prohibitae uos communionis consorcio
per omnia suspendatis nec cuiquam sacerdoci suprascripco
35 Maximo communicanti contra animam suam quisquam uestrum
communicare praesumat.
Quia tamen audio, sicut praefarus sum, quosdam uestrum
ignorancia lapsos, quosdam eriam ad communicandum uiolenter
esse compressos, omnipotentem Dominum deprecor ut et eos qui
40 huic prauitati minime consenserunt perpetua gratiae suae protec-
cione custodiar et optata eis largitate respondeat et illos quos aut
studium aut ignorancia aut quaelibet alia causa traxit in culpam
ab omni reatu peccatorum atque ab omnibus uinculis alienae
obligacionis absoluat omnibusque et in praesenti uita protectionis
45 suae gratiam tribuat et nos de uobis in aetema patria gaudere
concedat. Vt igicur haec uobis intercessio apud Deum saluatorem
nostrum proficiat, adhortacionibus nostris pro animae uestrae
salute oboedientiam exhibete et ab illis sacram communionem
percipite, quos se ab ante dicti Maximi communione abstinuisse
5o uel abscinere cognoscitis.
25 quoniam om. R1 (erad 1 litteram) 28 saepius] pius r2, e°". 29

uenire debeat R r, ueniret r (ex uenire co". r2) 32 ualetis om. codd., superscr.
R1, uolo r2' 34 nec Rr, ne r 35 uestrum r, nostrum Rr 39 et om.
,. 40 perperuae R1

Vl,49
Vrbico, abbati mona1terii Jancti Hermae Panom,itani, 1mhi1 111
Agathonem,/atorempraeJentium,Ji uxor quoquemonachicam11itamdegm
ue/it, in monaiteriuma1ciscat.
GREGORIVS VRBICO ABBATI MONASTERII SANCTI HERMETIS,

QVOD EST IN PANORMO CONSTITVlVM
Quisquis diuina inspiracione compunctus relictis saeculi huius

actionibus ad Deum conuerri festinat, ita et cum caritate
suscipiendus est et blandis per omnia consolationibus refouendus,
ut in ea quam elegit Deo adiuuante delectetur modis omnibus
conuersatione persistere. Quia igirur Agatho lator praesentium in
monasterio dilectionis ruae conuerti desiderat, hortamur ut cum
omni eum dulcedine deuotioneque suscipias atque ad aetemam
10 uitam eius desiderium assidua adhortatione succendas et circa
animae ipsius salutem diligenter srudeas esse sollicitus, quatenus,

dum in Dei nostri seruitio te admonente deuota mente perstiterit,
et illi prosit saeculum reliquisse et tibi eius conuersio proficiat ad
mercedem. Quem tamen ita suscipiendum esse cognosce, si et
1 s uxor ipsius similiter conuerti uoluerit. Nam dum unum utro-
rumque corpus coniugii copulatione sit factum, incongruwn est
partem conuerti et partem in saeculo remanere.
VI,49. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 147 (lndict. XIV cap. 47). &id.
M: VI,48; MG: VI,47.
1 Verbico Rr 3 quisquis r, quicumque R1 4 festinet r, crwr. 16
copulationis R1 r2, crwr.r2

REGISTRVM VI, 50-51
VI, so
Pa//adio, episcopoSantonensi,per Leuparicumpresbyterum,reliquias
sanctorumPetri et Pauli ac Laurentii Pancratiiquemartyrummittit, q11as
in ecc/esiaiisdem sanctis constructacum uenerationeco//ocet.
196, Jul.
GREGORIVS PALLADIO EPISCOPO SANTONIS GALLIARVM
Veniens lator praesentium Leuparicus presbyter uester insi-

nuauit nobis fraternitatem uestram ecdesiam · in honorem beati
Petri et Pauli apostolorum nec non Laurentii atque Pancratii
martyrum construxisse atque illic tredecim altaria collocasse, ex
quibus quattuor necdum dedicata comperimus remanisse oh hoc,
quod suprascriptorum sanctorum reliquias illic collocare Deo
annuente disponitis. Et quia reliquias sanaorum Petri et Pauli nec
non Laurentii atque Pancratii manyrum rum ueneratione praebui-
10 mus, hortamur ut eas cum reuerentia suscipere et collocare
auxiliante Domino debeatis, prouisuri ante omnia ut seruientibus
ibídem non debeant alimoniorum deesse suffragia.
VI, SI
Theodericoet Theudeberto,regibusFrancorum,Allgustinum, quem cum
aliis seruisDei ad Anglos conuertendos
miserit,et Candidumpresbyterum,
rectorempatrimonii eccltsiaeRomanae,commendat.
196, Jul. (2J).
GREGORIVS THEODERICO ET THEVDEBERTO FRATR.IBVS,

REGIBVS FR.ANCORVM A PARIBVS
Postquam Deus omnipotens regnum uestrum fidei rectitudine

decorauit et integritate christianae religionis inter gentes alias fecit
Vl,¡o. Codd. R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 148 (lndict. XIV cap. 48). &id.
M: Vl,49; MG .· Vl,18.
1 Pauliado episcopos Antonis R1 Gall. codd. 2 Leuparicus r, Leo
patricius R1 3 a fraternitate uestra R1 in honore R1 4 Pacratii
Rr S altarias Rr 1 collocare] collore ,., , ctWf'. 9 cum bona ratione
Rr' 12 alimoniarum ,.2'
Vl,J 1. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 149 (lnáict. XIV cap. 49). &id.
M: VI,¡8; MG: Vl,19.
1 Thederico rr, Theoderio in Theoderico ctWf'.r2 Theudiueno R1 r2, cQf'f'.
r2, Thediberto rl

REGISTRVM VI, 5 1
s esse conspicuum, magnam de uobis materiam praesumendi
concepimus, quod subieaos uescros ad eam conuerti fidem per
omnia cupiatis, in qua eorum nempe esris reges et domini. Atque
ideo peruenit ad nos Anglorum gentem ad fidem chrisrianam Deo
miserante desideranter uelle conuerti sed sacerdotes e uicino
10 neglegere et desideria eorum cessare sua adhortarione succendere.
Ob hoc igirur Augustinum seruum Dei praesentium portitorem,

cuius zelum et studium bene nobis est cognitum, cum a1iisseruis
Dei illic praeuidimus dirigendum. Quibus etiam iniunximus ut
aliquos secum e uicino debeant presbyteros ducere, cum quibus
1 s eorum possint mentes agnoscere et uoluntates admonitione sua,
quantum Deus donauerit, adiuuare. In qua re ut efficacesualeant

arque idonei apparere, excellentiam uestram salutantes paterna
caritate, quaesumus ut hi quos direximus fauoris uestri inuenire
gratiam mereantur. Et quia animarum causa est, uestra eos
2.0 potestas tuearur et adiuuet, ut Deus omnipotens, qui uos in causa
sua deuota mente et toto studio solaciari cognoscit, causas uestras

sua propitiatione disponat et post terrenam potestatem ad caelestia
uos regna perducat.
Praeterea dilectissimum filium nostrum Candidum presbyte-
2 s rum et patrimoniolum ecclesiae nostrae quod in illis est partibus
constitutum ut commendatum excellentia uestra habere debeat

postulamus, quatenus beatus Petrus apostolorum princeps sua
uobis intercessione respondeat, qui mercedis intuitu tuirionem in
rebus pauperum eius impenditis.
6 concipimus R1 10 adhortationem r2, corr. 24 dilectissimi Rr

REGISTRVM VI, 52
VI, s2
Aetherio Lugdunensi, Pe/agio Turonensi, SerenoMassi/iensi episcopis
Augustinum seruum Dei eiusquesocioset Candidumpresbyterum,rectorem
patrimonii ecc/esiaeRomanae, commendat.
¡96, Jul. 23
GREGORIVS PELAGIO DE TvRNIS ET SERENO DE MASSILIA

EPISCOPIS GALLIIS A PARIBVS
Reuerentissimo et sanctissimo fratri Etherio coepiscopo Grego-

Licet apud sacerdotes habentes Deo placicam caritatem religiosi
uiri nullius commendationis indigeant, quia tamen aptum scri-
bendi se tempus ingessit, fratemitati uestrae nostra mittere scripta
curauimus, insinuantes latorem praesentium Augustinum seruum
Dei, de cuius certi sumus studio, cum aliis seruis Dei illic nos pro
10 utilitate animarum auxiliante Domino direxisse. Quem necesse est
ut sacerdotali studio sancticas uestra adiuuare et sua ei solacia
praebere festinet. Cui etiam ut promptiores ad suffragandum
possitis exsistere, causam uobis iniunximus subtiliter indicare,
scientes quod ea cognita cota uos propter Deum deuorione ad
15 solaciandum, quia res exigit, commodetis.
Candidum praecerea presbyterum communem filium, quem ad
gubemationem patrimonioli ecdesiae nostrae transmisimus, cari-
tati uestrae in omnibus commendamus.
Deus te incolumem custodiar, reuerentissime frater.
20 Data die X Kalendarum Augustarum imperante domino
nostro Mauricio Tiberio piissimo Augusto anno XIIII, post
consulatum eiusdem domni nostri anno XIII, indictione XIIII.
Vl,J 2. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. I JO (lndict. XIV cap. JO);

Beda, Hist.Eccl. l,24. Edd. M: Vl,J2; MG: Vl,Jo.
1 titu/um om. Beda Tumis Rr r2, Turonis rr 2 Galliis rr, Gallis Rr
r2 3/4 Reuerentissimo-seruorum Beda, om. R r, cf S111d.ll 11 6
commendacione Beda 617 aprus scribendis et cempus ,.2, apcus scribendi se
locus r2' 16 precerea superscr.Rr 19/22 Deus ce-decima quarta Beda,
om. R1 ,.

REGISTRVM VI, 53
VI, S3
Monachos cum Augustino in Ang/iam proficiscenteshortalMrne ª"'
mo/estiiJ itineris aut hominum sermone ab incepto deterreanlMrMtq11e
Augustino praepositoremeanti, quem abbatemfactum nuntiat, per omnia
oboedianl.
¡ 96, Jul. 2 J·
Gregorius seruus seruorum dei seruis domini nosai

Quia melius fuerat bona non ihcipere, quam ab his quae coepta
sunt cogitatione retrorsum redire, summo studio, dilectissimi filii,
oportet uc opus bonum, quod auxiliante Domino coepisris,
impleatis. Nec labor uos ergo itineris nec maledicorum hominum
linguae decerreant, sed omni instancia omnique feruore quae
inchoascis Deo auaore peragite, scientes quod laborem magnum
maior aeternae retribucionis gloria sequirur. Remeanti autem
Auguscino praeposico uescro, quem et abbacem uobis consri-
10 ruimus, in omnibus humilicer oboedice, scientes hoc uestris
animabus per omnia profuturum, quicquid a uobis fuerit in eius
admonitione completum. Omnipotens Deus sua uos gracia
procegac et uescri laboris fruaum in aecema me patria uidere
concedat, quacenus, ecsi uobiscum laborare nequeo, simul in
15 gaudio retribucionis inueniar, quia laborare scilicec uolo.
Deus uos incolumes cuscodiac, dilectissimi filii.
Data die X Kalendarum Auguscarum, imperante domino
nostro Mauricio Tiberio piissimo Augusto anno XIIII, pose
consulatum eiusdem domni nostri anno XIII, indictione XIIII.
Vl,J 3. Beda. HiJt.Eccl. 1,i 3. Edd. M: Vl,J 1 ; MG: Vl,¡oa. Cf de epiJtu/iJ

a Beda lraditú Stud. 11 JJ.

REGISTRVM VI, 54
VI, S4
Vergilio Arelatensi, metropolitaeGalliarum, Augustinum cum aliis
seruiJ Dei et Candidum presbyterum, rectorem patrimonii ecclesiae
Romanae, commendat.Patrimonii pensionesa prodeceJJore eius co/Jectas
Candido tradi iubet.
¡ 96, Jul. ( 2 3).
GREGORIVS VERGILIO EPISCOPO ARELATENSI METROPOLITAE

GALLIIS
Quamuis fraternitatem uestram bonis esse intentam operibus et

sponte se in causis exhibere Deo placicis confidamus, uerumtamen
utile esse fraterna uos alloqui caritate aedimus, ut solacia, quae
ultro uos decet impendere, noscris quoque prouocati epistulis
augearis. Atque ideo indicamus sanctitati uestrae Augustinum
seruum Dei praesentium portitorem, cuius zelum et studium bene
nobis ese cognitum, cum aliis seruis Dei pro animarum nos illic
10 compendio transmisisse, sicut uobis ipse coram positus poterit
indicare. In qua re oratione uos eum et auxiliis adiuuare necesse

est atque, ubi opus exegerit, solaciorum uestrorum ei praebere
suffragia et paterna ac sacerdotali illum consolatione, sicut
conuenit, refouere, quatenus, dum sanctitatis uestrae fuerit sola-
IS mina consecutus, si quid Deo nostro luai facere, sicut optamus,
ualuerit, et uos possitis pariter mercedem acquirere, qui ad bona
opera suffragii uestri deuote copiam ministratis.
Candidum autem presbyterum communem filium et patrimo-
niolwn ecdesiae nostrae fraternitas uestra, quippe ut unanimis
2.0 nobis, habere srudeat commendatum, ut aliquid inde pauperum
alimoniis sanctitate uestra ualeat adiuuante proficere. Quia igitur
patrimoniolwn ipsum per annos plurimos prodecessor uester
tenuit et collectas apud se pensiones seruauit, fraternitas uestra,
cuius sint res uel quibus erogantur, consideret atque eas animae
2. s suae respeau suprasaipto filio nostro Candido presbytero nobis
restituat dirigendas. Nam ualde est exsecrabile ut, quod a regibus
gentium seruatum est, ah episcopis dicatur ablatum.
Vl,JI. Codd. R1 r1 2 : lndict. XII-XV cap. 1 J 1 (lndict. XIV cap. J 1 ). Edd.

M: Vl,JJ; MG: Vl,JI.
1 Virgilio R1 metropol. codd. 1O uansmisisse] transmisse r2,
co". 11 oratione uos om. Rr 12 exigerit R1 13 paterne R1 ac om.
Rr 15 nostro om. R1 16 qui R1' r2', quia Rr r 17 suffragiis uestris
Rr, corr. 19 unanimes R1 21 ualeant r, corr. r2 23 pensionis r1,
corr. 24 uel quibus edd., uel cuius codd., uel cui usui Momm.1tn 25
superscripto R1

REGISTRVM VI, 55
VI, SS
Desiderio Viennensi et Syagrio Augustodunensi tpiscopisAMgu1tin11m
cum a/iis seruisDei et Candidumpresbyterum,rectorempatrimoniitcclesiat
Romanae, commendat.
J 96, Jul. ( 2 3).
GREGORIVS DESIDERIO VIENNENSI, SYAGRIO DE

AVSTEDONO EPISCOPIS GALLIIS A PARIBVS
De fraternitatis uestrae sincera bene caricate confidimus, quod

amore beari Petri apostolorum principis hominibus nostris uestra
deuote solacia commodetis, praesertim dum causae qualitas
exigat, ubi etiam sponte, concurrere et laborare magis optetis.
Indicamus itaque sanctitati uescrae Augustinum seruum Dei
praesentium portitorem, cuius zelum et studium bene nobis est
cognitum, cum aliis seruis Dei pro animarum illic causa dispo-
10 nente Domino direxisse ; cuius relacione quid sibi iniuncturn sit
subtiliter agnoscens fraternitas uescra ei modis omnibus in quibus
causa poposcerit impendat solacia, ut boni operis adiutores, sicut
decet et conuenit, possitis exsistere. Ita ergo in hac re fraternitas
uescra se deuotam studeat demonscrare, ut bona quae de uobis
1 s opinione narrante didicimus uera esse opere comprobemus.
Dilectissimum uero communem filium Candidum presbyte-

rum, cui patrimoniolum ecdesiae nostrae in illis partibus consti-
tutum commisimus, uobis per omnia commendamus.
VI,¡ J. Codd.R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 1 J z (Indict. XIV cap. J 2). &id.
M: VI,14; MG: Vl,¡z.
1 Suagrio r, Siagrio rz' 2 Austidono rz' episcopo R1 Gallis
,., 10 reuelatione rz 11 agnoscens rz R1 e rI C, agnoscentes R1 rl
rzc 13 deceat R1 16 dl. R1, dlm. rz

REGISTRVM VI, 56
VI, s6
ProtaJio, epiJcopoAquenJi, mandat 111 Vergilium, epiJcopumArela-
tensem, ad reJtituendas pensioneJ hortetu, a prodeceJSfweillius de
patrimonio ecc/eJiaeRomanae tempore, quo ip1e uicedomini curam in
ecclesia Arelatensi gesserit, perceptaJ. Candidum presbyterum, rectorem
patrimonii, commendat.
J 96, Jul. ( 2 3).
GREGORIVS PROTASIO EPISCOPO DE AQVIS GALLIAE
Quantus in uobis beati Petri aposcolorum principis amor

excellac, non solum officii uescri praerogatiua, sed eriam deuotio,
quam circa utilitates ecdesiae ipsius geritis, patefecic. Quam quia
Augustino seruo Dei !atore praesentium referente cognouimus, de
affecru et ueritatis studio qui in uobis est ualde gaudemus et
gracias agimus, quia, etsi corpore absentes, mente tamen et animo
nobiscum uos esse monstratis, quippe erga quos caritatem
fratemam, ut conuenit, exhibetis. Vt igicur bona, quae de uobis
10 praedicauit opinio, rerum possit ueritas confirmare, Vergilio fracri
et coepiscopo noscro dicite ut pensiones quas prodecessor eius per
annos plurimos de patrimoniolo noscro percepit et apud se retinuit
ad nos, quia pauperum res sunt, srudeat destinare. Qui si fone
aliquo se modo, quod non aedimus, excusare uoluerit, uos, qui
1J ueritatem ipsam subtilius nostis, reuera qui in ecdesia ipsa tune
tempore illo curam uicedomini gerebatis, qualiter se habeat causa
disserite et ne res sancti Petri et pauperum eius apud se retinere
debeat imminete. Sed et, si fortassehominibus nostris necesse
fuerit, uestrum in causa testimonium non negate, ut tam pro
20 ueritate quam pro uoluntatis uestrae deuotione beatus Petrus
apostolus, cuius amore haec facitis, sua uobis et hic et in futura
uita intercessione respondeat.
Candidum presbyterum communem filium, cui patrimoniolum
ipsum commisimus, sanctitati uestrae magnopere commendamus.
Vl,J6. Codd.Rr rr 2 : Indict. XII-XV cap. 1 J J (lndict. XIV cap. J 3). &id.
M : Vl,JJ ; MG: Vl,J J·
1 Protagio r 10 Virgilio r2, corr. fatri r2 11 dicice] dicente R1 r2,
corr. predecessor Rr 16 illo om. r2 uicedomini Rr' r2~, uicedominare
R1 r

43º REGISTRVM VI, 57
VI, 57
Stephani, abbatiJ monasterii Lerinensis, 1úgilantiam, ab Allgustino
seruo Dei compertam,co/laudat ; de cochlearibuset circ11/i1pa11ptribu1
miJJiJgratiaJ agit.
J 96, 111/.(2 J).
GREGORIVS STEPHANO ABBATI DE MONASTERIO QVOD

APPELLAlVR LIRINO GALLIIS
Laecos nos relatio Augusrini semi Dei praesentiurnportitoris

effecit, quod dilectionem tuam, ut oportet, uigilantem esse
s narrauit, denique ut presbyteros et diacones cunaamque congre-
garionem unanimes uiuere ac concordes affirmet. Et quoniam
praepositorum bonitas subiectorum salubris est regula, omni-
porenrem Dominum deprecamur ut in bonis te semper operibus
gratia suae pietatis accendat et commissos tibi ah omni diabolicae
10 fraudis temptatione custodiar et tecum in caritate et placita sibi
uiuere conuersatione concedat. Quia ergo humani generis inimicus
insidiari bonis actibus non quiescit, sed assidua calliditate hoc
nirirur ut Deo seruiemes animas in qualibet parte decipiat,
ideoque, dilectissime fili, hortamur ut sollicirudinem tuam
1 s uigilanter exerceas et ita commissos tibi oratione et cura prouidenti
custodias, ut lupus circumiens nullam dilaniandi occasionem

inueniat, quarenus, dum Deo noscro incolumes quorum suscepisti
curam reddideris, et labori tuo gracia sua respondeat et praemia
tibi aeternae uitae desiderata multiplicet.
20 Cocleares uero et circulos quos direxisti suscepimus et caritati
ruae gracias agimus, quia, qualiter pauperes diligas, ostendisti, qui
ad usus eorum quae sunt necessaria direxisti.
VI,¡ 7. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1 J4 (lndict. XIV cap. JI). Etid.
M: VI,¡6; MG: Vl,J/·
2 Lirino om. r, cf Stud. I 7 J 3 praesentiam rI, corr. 6 adfirmat
r2' 9 gratiae r2, corr. 12 bonis R1, nobis r2, nostris rI 16 circuiens
codd., corr. r 18 praemia, antt labori codd., post respondeat et transpo11út
Mommun et om. R1 20 direxiscis R1

REGISTRVM VI, 58 43 1
VI, sB
Brunichildae, reginae Francorum, reliquias sanctorum Petri et Pauli
per Leuparicum presbyterum mittit.
¡96, Jul.
GREGORIVS BRVNIGILDAE REGINAE FRANCORVM
Epistularum uestrarum series, quae religiosum animum et piae

mentis studium continebat, non solum uoluntatis uestrae nos fecit
laudare propositum sed eriam libenter inuitauit postulata con-
cedere. Nec enim negare nos decuit quod christiana deuorio et
recri cordis desiderium flagicabat, praesertim dum illa postulari et
tota amplecri mente cognouimus, quae et credentium fidem ualde
protegere et animarum salutem operari nihilominus potenmt ac
seruare. Atque ideo congruo honore uestram excellenriam salu-
10 cantes indicamus latori praesentium Leparico, quem uos esse
presbyterum scripsistis, per quem eloquia uestrarum suscepimus
litterarum, reliquias nos beatorum apostolorum Petri ac Pauli
iuxta excellentiae uestrae peritionem aun ea ueneratione qua
dignum est praebuisse. Sed ut in uobis magis magisque laudabilis
1 s et religiosa possit darere deuotio, prouidendum uobis est ut
sanaorum beneficia aun reuerentia et debito honore condantur et
semientes ibidem nullis oneribus nullisque molestiis affligantur,
ne forsitan necessitate exterius imminente in Dei seruirio inutiles
segnesque reddantur et iniuriam, quod absit, negleaumque
10 beneficia sanaorum collata sustineant. Quieti ergo eorum excel-
lentia uestra prospiciat, quatenus, dum uestro beneficio liberi ab
omni fuerint inquietudine custodiri, et illi Deo nostro secura
mente laudes exsoluant et uobis in aetema uita merces accrescat.
VI,¡8. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. r ¡ ¡ (lndic1. XIV cap.¡¡). &id.

M: Vl,¡o; MG: VI,11.
1 Brunichilclae r2 S deuotio et ex deuotione corr. Rr 11 alloquia
Rr 20 collaca r, colleaa Rr

43 2 REGISTRVM VI, 59
VI, S9
Arigio patncto Augustinum cum a/iis seruis Dei et Candidum
presbyterum, rectorem patrimonii ecc/esiae Romanae, commendat.
J 96, Jul. ( 2 J).
GREGORIVS ARIGIO PATRICIO DE GALLIA
Quanra in uobis bonitas quantaque mansuetudo aun Christo

placita caritate resplendeat, latore praesentium Augustino seruo
Dei referente comperimus atque omnipotenti Deo gracias agimus,
qui haec in uobis pietatis suae dona concessit, per quae inter
homines ualde laudabiles et ante conspecrum ipsius, quod est
ueraciter utile, gloriosi possitis exsistere. Oramus ergo ut haec in
uobis qui concessit dona multiplicet et sua uos rum omnibus
uestris protecrione custodiar et ita in hoc saeculo actionem gloriae
10 uestrae disponat, ut et hic uobis et in futura, quod magis
optandum est, uita proficiat. Salutantes itaque gloriam uestram
paterna dulcedine, petimus ut lator praesentium et serui Dei qui
cum eo sunt uestra in qui bus necesse fuerit solacia consequantur,
quatenus, dum uestrum fauorem inuenerit, iniunaa sibi melius
1 s adiuuante Domino ualeat adimplere.
Praetera filium nostrum Candidum presbyterum, quem ad

gubemationem patrimonii ecdesiae nostrae quod illic est trans-
misimus, uobis per omnia commendamus, confidentes a Deo
nostro uos mercedis uicem recipere, si rebus pauperum solacia sua
20 gloria uestra deuota mente praestiterit.
VI,¡9. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1 ¡6 (lndict. XIV cap. ¡6). &Jd.
M: VI,¡7; MG: VI,¡6.
1 patr. r de Gall. R1 1 possetis Rr 11 ese om. r2 uira om. rr,
post proficiat ponit r2 13 fuerit om. R1 17 quod R1 r2, qui rr

VI, 6o
Brunichi/dae, reginae Francorum,Augustinum, quem cum aliis seruis

Dei ad Anglos conuertendosmiserit, et Candidum, rectorempatrimonii
ecc/esiaeRomanae, commendat.
J 96, Jul. (2 3).
GREGORIVS BR VNIGILDAE REGINAE FRANCOR VM
Excellentiae uescrae christianitas ita nobis ueraciter olim inno-

tuit, ut de bonitate eius nullatenus dubitemus, sed magis certum
modis omnibus teneamus quia in causa fidei deuote et srudiose
concurrat et religiosae sinceritatis suae solacia copiosissime sub-
ministret. Ex qua re bene confidentes, paterna caritate salutantes,
indicamus ad nos peruenisse Anglorum gentem Deo annuente
uelle fieri christianam, sed sacerdotes qui in uicino sunt pastoralem
erga eos sollicirudinem non habere. Quorum ne animae in aetema
10 damnatione ualeant deperire, curae nobis fuit praesentium por-
titorem Augustinum seruum Dei, cuius zelum et srudium bene

nobis est cognirum, cum aliis seruis Dei illic dirigere, ut per eos
ipsorum poruissemus uoluntates addiscere et de eorum conuer-
sione, uobis quoque annitentibus, in quanrum est possibile,
1 s cogitare. Quibus etiam iniunximus ut ad agenda haec e uicino
secum debeant presbyteros ducere. Excellentia ergo uestra, quae

prona in bonis esse consueuit operibus, tam pro nostra peticione,
quam etiam diuini timoris consideratione eum dignerur habere in
omnibus commendarum atque ei tuitionis suae gratiam
20 uehementer impendat et labori eius patrocinii sui ferat auxilium
et, ut plenissime possit habere mercedem, ad suprascriptam

Anglorum gentem eum sua tuitione securum ire prouideat,
quatenus Deus noster, qui in hoc uos saeculo bonis sibi placitis
decorauit, ita et in aetema requie cum suis uos sanctis faciat
2 s grarulari.
Praeterea dilectissimum fi.lium nostrum Candidum presbyte-

rum et patrimoniolum ecdesiae nostrae quod illic sirum ese uescrae
christianitati commendantes, petimus ut ruitionis uestrae grariam
in omnibus consequarur.
VI,60. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. r J7 (lndict. XIV cap. ¡7). &id.
M: Vl,Jj; VI,¡7.
10 ualeat R1, corr. 12 ut om. R1 r2 sed add. r2', et rr eos] quos
R1' 16 debeat R1 19 ei s11perscr.
r1 20 labori Rr rr, laboris r2 21
superscriptam Rr 22 cum om. r 24 ita et r1, hic et r2, id et corr.in idem
Rr 27 illic] illi r2, corr. 29 consequantur R1

VI, 61
Eu/ogii, patriarchae A/exandrini, littera.ssihi gratas f11issescrihit; de

eius oneribusJe do/ere; in Italia Langohardosomnia diripen; mirari se
cur Eulogius ad epistu/am per Sabinian11mdiacon11mmissam no11
rescripserit; se Isidorum diaconum, qui benedictionemsaneti Marci
detulerit, cum /ignis ad naues construendasaptis rnnittere.
Jg6, lul.
GREGORIVS EVLOGIO EPISCOPO .ALEXANDRINO
Mater et custos bonorum omnium caritas, quae multorum

corda uniendo constringir, absentem non aestimat eum quem
mentis oculis habet praesentem. In huius ergo radice rum, frater
sanctissime, teneamur, nihil sibi in nobis corporalis absentia, nil
poterit regionum uindicare longinquitas, quippe quia scilicet longe
a nobis non sumus qui unum sumus. Hanc autem esse nobis cum
ceceris fratribus communem semper optemus. Est tamen aliquid
quod nos erga Alexandrinam ecdesiam quadam peculiaritate con-
10 scringit et in eius amore proniores exsistere speciali quodammodo
lege compellit. N am sicut omnibus liquet quod beatuseuangelista

Marcus a sancto Perro aposcolo magistro suo Alexandriam sit
transmissus, huius nos magistri et discipuli unitate constringimur,
ut et ego sedi discipuli praesidere uidear propter magistrum et uos
1 s sedi magistri propter discipulum. Ad hanc autem unitatem
·cordium etiam uestrae sanaitaris meriris ligamur, quos auaoris

sui salubriter sequi instituta cognoscimus et semper ad magisai sui
gremium, unde illic praedicatio saluris exorta est, toca se conferre
deuotione sentimus. Atque ideo sanctitaris uestrae suscepris
20 apicibus, quantum cor nostrum de fraterna uisitatione gauisum
ese, tannun de indictis quae significasris oneribus tristitia
premimur et fraterna compassione uobiscum gemimus quod
doletis. Sed quia diuersa se tendit ubique concussio, in communi
necessitate minus est dolendum de propria, sed studendum magis
2 s est ut patienter tolerando uincamus quod omnino deuitare non
possumus.
Vl,6 r. Codd.Rr rr 2 : lndict. XII-XV cap. 1 JI (lndict. XIV cap. JI). &id.
M: Vl,60; MG: Vl,JI.
4 cum erad. 11111idet11r
Rr, add. nos ti 1uperscr.inuicem 5 sanaissime
r, carissime Rr teneamur r2', ceneamus Rr r 6 scilicet r, licet
R1 longe] diuisi longe Rr' 7 esse] quamuis 1uper1cr.Rr 11 eugelista
r1 13 cransmissus] sic add. r2 22 premimur r2', premicur Rr ,. (tur in
ras. Rr) 23 se om. rr in Rr, et r 24 sed exp. r2

Quanta autem nos a Langobardorum gladiis in cotidiana
noscrorum ciuium depraedatione uel detruncatione atque interitu
patimur narrare recusamus, ne, dum nostros dolores loquimur, ex
30 compassione quam nohis impenditis uestros augeamus.
Praeterea ante aliquantum temporis communi filio Sahiniano
diacono responsa ecdesiae in urbe regia facienti scripta nostra
direximus, quae uestrae dehuisset fratemitari transmittere. Quae
si suscepistis, miramur cur nohis ad ea minime respondistis. Et
3 s ideo quia cauendum est ne cuiuslibet superhia scandalum in
ecdesia introducat, necesse est ut eadem scripta suhtiliter
relegentes, omni studio et toca intentione quae ad honorem
uestrum et pacem ecdesiae perrinent conseruetis.
Omnipotens autem Deus, qui pietatis suae gracia sacerdotalem
40 uohis animum et caritatem contulit, in suo uos seruitio protegat
arque ah omni aduersitate interius exteriusque -custodiar et
conuerti ad se errantium animas uestra propirius praedicatione
concedat.
Latorem autem praesentium Isidorum diaconem communem
4 s filium cum ea qua oportuit caritate suscepimus benedictionem
nohis sancti Marci euangelistae deferentem. Et uos quidem bonae
uitae merito resplendentes ea quae a paradiso uicina sunt bene
olentia nohis ligna transmisistis. Nos uero quia uidelicet peccatores
sumus, ah Occidente uohis ligna transmisimus, quae construendis
so apta nauihus tumultum mentis nostrae signantia in marinis
semper fluctihus agitentur. Et quidem transmittere maiora uolui-.
mus, sed haec nauis angustia non recepit.
27 quanca] tanta Rr r2, corr. 30 uestro Rr 31 Sauiniano rr, Sauiano

r2 34 susceptis rr 35/36 in ecclesia Rr, ecclesiis ,. 38 pertinec Rr,
corr. 39 gratiam Rr 44 Ysidorum Rr 45 qua r, quae R1 47 a om.
R, 51 agitantem rr 51/52 uolumus rJ

MENSE AVGVSTO INDICTIONE XIIII
VI, 62
Gennadium,exarchumAfricae, reprehendit,quod Pa11/oepi1copopropter
Donatistaruminiurias Romamire cupientiauxilium nonpratbuerit. CuiuJ
causam se recupera/aua/etudine examinaturum essenuntiat.
¡96, Aug.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO AfRICAE
Excellentiam uestram non ambigimus reminisci quia ante

biennium pro Paulo fratre et coepiscopo nostro scripsimus ut ei ad
nos uenire desideranti dignitatis uestrae suffragia praeberetis oh
hoc, quod a Donatistis insecutionis dicebatur molestiam sustinere,
quatenus, postquam illic eum nullum contra eos nuntiacum ese
habere posse subsidium, cognita ueritate fraterna ei compassione
potuissemus ferre consultum et salubri clispositione quid contra
pestiferae praesumptionis insaniam debuisset fieri tractaremus. Et
10 quantum nobis praedicrus frater noster innotuit, non solum nul-
lum meruit cuiusquam habere solacium, sed immo ne ad
Romanam potuisset urbem accedere, diuerso est impedimento
prohibiros. Cui tamen dum uestram relegi fecissemus epistulam,
respondit non se quorundam odio, quia Donatistas cohibeat,
15 laborare, sed magis pro defensione catholicae fidei multorum
perhibet ingratitudinem sustinere multaque alia retulit, quae,
quoniam aptum dicendi tempus non exstitit, silencio retinere
praeuidimus.
Quia ergo non de rebus terrenis sed de animarum salute
20 tractatur et uestra arque illius diuersa exsistit assertio, nihil
indiscussa ueritate subtiliter respondere potuimus, quia tempore
quo excellentiae uescrae scripta suscepimus corporis aegritudine
teneballlur. Sed dum nos omnipotens Deus, si ei placuerit,
pristinae saluti reddiderit, ueritatem diligenti, ut posswnus,
2. 5 inquisitione rimabimus et secundum ea quae ualuerimus addiscere
Mense Augusto indictione XIIII R1 r r 2
Vl,62. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 1 ¡9 (lndict. XIV cap. ¡9). Edd.
M: Vl,6 J; MG: Vl,¡9.
1 epo. ante pat. add. rI 2 quia] qui R1, corr. 5 insecutiones rr 6
nullum om. r 7 habere] non add. r2' 9 tempesciferae R1 11 sed] ne
add. rl r2' immo ne Mom11uen,immune R1 r, immunis r2' 14 res ponit
r2, corr. Donatiscis r 15 labore r2, corr. 16 ingratitudines r 17
reticere r2' 25 rimabimur r ualerimus r2, corr.

ita causam Deo miserante disponemus, ut animarwn, quarwn uos
curae pro uestra mercede studere dignatis, salus non solum quae
ab erran ti bus amissa est reparetur, sed eriamquae in uerae fidei
cultoribus est, redemptoris nostri gracia protegente seruetur.
30 De suprascripto autem episcopo, quem communione priuatum
esse asseritis, ualde mirati sumus cur nobis hoc non primatis eius
sed excellentiae uestrae epistula nuntiauit.
VI,63
Dominico, episcopo Carthaginiensi, de caritale exponit. De xenus
gratias agit.
GREGORIVS DoMINICO EPISCOPO CARTHAGINENSI
V ere mirabilis caritatis uinus est, dilecte frater, quae aduentu

supernae gratiae, postquam spiritalia inclinauit ad infuna, post-
quam ipsum sibimet unumquemque camalibus illecebris discor-
dantem pacauit hominem, in humanis se ita dilatauit mentibus,
ut sublimia inclinaret, humilla sublimaret, pacaret discordancia,
ferocia mansueta faceret, dissociata conglutinaret, scissa sarciret,
diuisas tot aquarwn terrarwnque spatiis climatumque diuersitati-
bus hominum naciones compaginatis ad unum mentibus suae
10 uinculo suauitatis astringeret. Huius amplitudinis praeconia
quando humanae infirmitatis exponere lingua sufticiat ? Huius
laus in caelo perfeaa est, in terris autem forma eius ostendenda
est potius quam dicenda, ut, qualis quantaque sit, postquam ore
nostro plene non potest, ex nostra magis compassione monsttetu.r.
1 s Quam etsi utcumque laudamus ore, simul necesse est ut fateamur
manu, ne, si laudator eius tantum est quispiam et non faaor,
sententiam sibi magis exacuat, quia in conspeau iudicis hoc
26 disponimus rr 27 signatis R1 28 errantibus] iam add. r2 in

om. Rr 29 cultores r2, cultoribus ex cultores 111 11uJ1t11rcorr. Rr 32
excellentia uestra episrulis Rr
VI,6 J· Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 160 (lndict. XIV cap. 60). &id.
M: Vl,64; MG: Vl,60.
1 Canagin. r, Canaginense Rr S in om. Rr 7 mansucte R1 r2, corr.
r2 saciret Rr, sanciret Rr' 8 tota quarum r2, totaS quarumque r2' pr.
-que exp. r2 12 eius forma Rr 14 potest) potens r2, corr. ex om.
Rr 15 faueamur r2

REGISTRVM VI, 63
fauoribus exaggerat quod omisit. Hanc nos, licet locorum
inceruallis discincti atque corpore longe a uobis positi, auxiliante
20 Dei potencia erga uos srudiosissime conseruemus ; hanc uos non
solum circa nos sed erga fratres filiosque uestros patemis
fratemisque oponer uisceribus exhibere. Nam quomodo hoc non
sit srudiosissime faciendum, quando eius non tam in fraaum
filiorumque est quam in inimicorum quoque dilectione perfectio ?
2 s Quamobrem carissime nos, quos pascoralis curae constringir
officium, diligamus fracres. Ipsos quoque aduersarios propter
mandarum dominicum noscro circa nos copulemus affeau. Pacem
sequamur cum omnibus el sanctimoniam, sine qua nemo uidebit
Deum. Piis uacemus operibus, uirtutibus polleamus, fulgeat in
30 noscro pectore rarionale iudicii rum superhumeralis accione
coniuncrum. Ita procedamus in conspectu Dei atque rorius Israhel.
Huiusmodi commisso nobis gregi praebeamus exempla, ut
uideant bonanostraoperaet glorificentpatrem nostrumqui in cae/is
est. Sit in lingua sermo, sic zeli feruor in animo, ut uere de illorum
3 s dicamur numero, de quibus legitur : Apparuerunt illis disptrtitat
linguae tamquam ignis, seditque super sing11/oseorum.Vece enim
igneae in nobis linguae resident, si in fraaum filiorumque
exhonarione diuini feruore spirirus accendamur. Creclitwn nobis
agrum dominicum exerceamus, dum licet ; seminemus in timore,
40 dum tempus est ; honumf acientesnondeficiamus.·temporeenims110
metemus non deficientes. Simus cum illis, de quibus psalmista
dicit : Euntes iban/ et flehanl mi/lentes semina sua. Ad cuius rei
fructum nos prouocans subdidit : Venientes autem uenient in
exsultationeportantesmanipu/ossuos.Vigilemus itaqueetrelinquen-
45 tes terrena negocia caelesribus anhelemus ; ea quae retro sunt
obliuiscentes in his quae ante sunt nosmetipsos enixius extendamus.
Mens nostra in saeculari uarietate non diffiuat sed tota in unum
currar arque confluat finem, quam mira suauitate Dauid respexerat,
cum dicebat : Vnam petii a Domino,hanc requiram: 111inhabitem
50 in domoDomini omnibusdiehus 11itaemeae. Hoc amore liquefiant
Vl,6 J· 21 /28 Hebr. 12,14. 32/34 Matth. s,16. 35/36 Acr.

2,3. 40/41 Gal. 6,9. 42/44 Ps. 12 s,6. 49/50 Ps. 16,4.
19 disiuncti r2 a nobis sepositi Rr' 20 erga nos Rr' conseruamus

r2' hanc uos] uos om. Rr 21 uescros] nostros R1' 24 in om. r, s11perscr.
R1 dileccionem Rr 27 nostros r2, con-. 29 piis Rr r1', inpiis
rr 34 lingua] uestra add. rI 42 mittentes] mecentes rr, con-. 43 in]
cum rr 50 liquefiat Rr, con-.

boni corda rectoris. In his se mens toca suspendat. Dum adhuc in
terris sumus positi, frequens a nobis lacrimarum imber in caelo
compunaionis nube fruaificet. Tune enim bene atque uere,
dilecte mi frater, ad proximorum dilectionem descendimus, si in
55 dilectione Dei ex toto corde, ex tota anima et mente atque ex totis
uiribus persistimus.
Xenia uero temporalia a uobis directa, licet nos talibus non
egeamus, tamen rum debita caritate suscepimus. Egemus autem
de uescra caritate atque commissi uobis regiminis sollicitudine
60 gratulari. Multo enim nobis haec dukissima fiunt, aun sacer-
dotalis mentis atque piae conuersationis fuerint suauitate condita.
Mauricio imperatoriepiscoposAfricanos R011Z1U qum m'1ltiat, q11od

imperialescontraDonatistasJegesin A.fricaneglegant11r. Vn11mex iisdem
episcopisa Gennadioper litteras acc11sariscrihit d11oh111 aliis episcopis
testihus; quia in causaipsasaecularisiudicisinteresset,se eosdemepiscopos
ad imperatoremmittendosesseexistimasse.
¡96, Aug.
GREGORIVS MAVRICIO TIBERIO AVGVSTO
Inter armorum curas et innumeras sollicitudines, quas indefesso

studio pro christianae reipublicae regimine sustinetis, magna mihi
rum uniuerso mundo laetitiae causa est, quod pietas uestra
s custodiae fidei, qua dominorum fulget imperium, praecipua
sollicitudine semper inuigilat. Vnde omnino confido quia, sicut
uos Dei causas religiosae mentis amore tuemini, ita Deus uestras
maiestatis suae gracia tuetur et adiuuat. Qualiter autem pietatis
uestrae serenitas contra Donatistarum Bagitiosissimam prauitatem
1 o consideratione iustiriae et sincerissimae religionis zelo commota sit,
direaarum lucidissime tenor insinuat iussionum. Sed uenientes

uiri reuerentissimi ex Africana prouincia episcopi asserunt ita esse
51 corda] quondam Rr, corda Rr' 56 persistimus ex perstimus corr.

Rr, om. ,2; simus rr, maneamus r2' 58 egemus] egimus c.odd.,corr.
r2 59 de uestra] debita codd. commissis codd.,corr.r2 sollicitudinem
Rr 60/61 sacerdotalibus Rr r2, sacerdotali rr Rr', sacerdotales r2' 61
mentes codd., 'º"· Rr
Vl,6/. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap.161 (lndict. XIV cap.6'1). &id.
M : Vl,6 ¡ ; MG: Vl,61.
3 astinetis Rr, corr. 4 quod] quia Rr, corr.

44º REGISTRVM VI, 64-6 S
incauta dissimulatione postpositas, ut nec Dei illic iudiciwn
haberetur in metu nec principales hactenus iussiones sortirentur
1 s effecrum, hoc eriam subiungentes quod in praefata prouincia,
Donatistarum praemiis praeualentibus, fides catholica publice
uenunderur. At contra gloriosus uir Gennadius de uno eorum
mihi similia questus est, qui talia querebatur, cui etiam duo ceteri
in re eadem testimonium ferebant. Sed quia in causa ipsa
20 saecularis iudicis intererat, eosdem episcopos ad pietatis uesttae
existimaui esse uestigia dirigendos, ut per semetipsos serenissimis
auribus suggerant quae se fatentur pro fide catholica perrulisse.
Eapropter obsecro ut dominorum christianitas pro salute animae
et uita piissimae subolis suae eos quos tales esse cognoscat districta
2 s ulcisci iussione praecipiat et ruinam pereuntium ereptionis manu
suspendat arque insanis mentibus correptionis medicinam adhi-

beat et errorum ab eis morbos expellat, quatenus, dum piae
prouisionis uestrae remedio pestiferae prauitatis fuerit caligo
depulsa et uera illic fides radios suae serenitatis asperserit, caelesris
30 uos ante redemptoris nostri oculos triumphus exspeaet, quia quos
exterius ah hoste defendiris, etiam interius a diabolicae fraudis
ueneno, quod ese gloriosius, liberatis.
VI, 6s
Athanasium presbyterumLycaonium, qui ad aposto/icam1edemrtcur-
rerat, 1u1picionehaeresiJ/ibn-at.
¡96, AMg.
GREGORIVS ATHANASIO PRESBYTERO DE ISAVRIA
Sicut de eis quos ab unitate ecdesiae haereticae prauitatis error

abscidit afHigimur et dolemus, ita his quos intra sinum suum
catholicae fidei professio continet congaudemus. Et ut pastorali
s sollicitudine illorum nos oportet impietatibus obuiare, sic piis
horum professionibus congruit fauorem impendere et sincera esse
quae sapiunt declarare. Atque ideo dum tibi Athanasio presbytero
18 est superscr.R1 quaerebanrur rJ 24 sua ,. cognoscit ,. 27

morbos R1, morsus r 29 radio R1' asperserit r2' 30 redempcori
Rr 31 a om. Rr
Vl,6 ¡. Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 162 (lndict. XIV cap. 62). &id.
M: Vl,66; MG: Vl,62.
1 Hisauria R1 2 ad unitatem Rr 4 professione Rr pastoralis
r2 7 tibi] de te Rr'

REGISTRVM VI, 65 44 1
monasterii sancti Mile, cui est uocabulum Tannaco, quod in
Lycaonia est prouincia constirutum, contraria integrae fidei fuisset
1 o orta suspicio, ut professionis ruae potuisset integritas apparere, ad
apostolicam sedem cui praesidemus elegisti recurrere, asserens

etiam te corporaliter uerberatum aliqua iniuste ac uiolenter tulisse.
Et quamquam ea, quae ui impulsionis fiunt, canonum minime
censura recipiat et iure habeanrur infirma, quia ipse ea dissoluit
1 s qui iniustum fateri compellit, sed magis illa est suscipienda et
ampleaenda confessio, quae ex spontanea monstratur uoluntate

procedere, sicut apud nos fecisse dinosceris, ne quid ta.meo nobis
ambiguum potuisset exsistere, sanctissimo Iohanni quondam fratri
nostro Constantinopolitanae ciuitatis antistiti de te praeuidimus
20 scribendum, ut suis nos quid actum esset epistulis informaret. Qui
saepe a nobis admonirus rescribens innoruit codicem apud te fuisse
inuentum, in quo plurima continebantur haererica, et oh hoc se
aduersus dileaionem ruam fuisse commorum. Quem quia ad nos
sruduit pro satisfaaione transmittere, priores eius partes sollicita
2 s lecrione percurrimus et, quoniam manifesta in eo haereticae
inf ectionis uenena repperimus, ne den u o debuisset legi, uetuimus.
Sed quia hunc te simplicicer legisse testatus es et ad amputandam
ambiguae suspicionis materiam libellum nobis manu tua por-
rexisri perscriptum, in quo fidem tuam exponens omnes gene-
30 raliter haereses, uel quicquid aduersus catholicae professionis
integricatem est, aperrissime condemnasri et cunaa quae sanaae
quattuor uniuersales synodi recipiunt te semper recepisse ac
recipere et quae condemnant condemnasse condemnareque pro-
fessus es, eam quoque synodum quae piae memoriae Iusriniani
3 s temporibus de tribus capitulis faaa est te et suscipere et custodire
promisisri et prohibiros a nobis codicem ipsum legere, in quo
pestiferae fraudis uirus innexum est, libentissime consensisri,
reprobans etiam atque condemnans omnia quae in eo contra
catholicae fidei integritatem dicta uel latenter inserta sunt nec eum
40 te legere denuo promisisri ; hac racione permori, postquam etiam
ex probari a te libelli pagina fides tua nobis catholica Deo
11 elegisti] te add. sed exp. r2 12 tulisse scripsi,fecisse codd. 13 quae

ui rr, quaeuis Rr r2, que quamuis Rr' inpulsionis rr, inpulsione Rr
r2 14 habeanrur] abeatur Rr, corr. dissoluat Rr 15 iniusrum] uel
inuictum superscr.r2 18 quondam] quoddam r2, corr. 22 in om. r 26
metuimus rr 27 amputandum r2, corr. 32/33 ac recipere Rr r2,
accipere rr commendareque rr, emendareque r2, corr. 34 es o,n.
rr eam r, sextam Rr piae memoriae scripsi, epi. codd., cf Stud. I
6J 40 postquam] quot quam Rr, corr. 41 ex probrati rJ, corr. a om.
R1 r, add. Rr' tua a codd.

cuscodiente perclaruit, ab omni te haereticae peruersitatis macula
iuxta prof essionem ruam liberum esse decernimus et catholicum
arque sincerae in omnibus fidei professorem atque sequacem Iesu
4 s Christi saluatoris gracia daruisse pronuntiamus, liberam quoque
tribuentes licentiam ad ruum monasterium in ruo te loco uel
ordine nihilominus remeare. De hoc autem et dilecto fratri nostro
Constantinopolitanae ciuitaris antistiri, qui in supradicti sanctis-
simi Iohannis loco ordinatus ese, nostra uolumus saipta ttans-
so mittere. Sed quia non est consuerudo ut, prius quam ad nos eius
synodica deferanrur, debeamus scribere, idcirco distulimus, sed
postea ei haec, dum fuerit oporrune, indicabimus.
44 sincerem R1 professiorem R1 arque R1 r2, ac r/ 45 gratie

R1 46 tribuentes R1, tribuendo rl, tribuendi in tribuimus tibi corr.
r2 47 dileaissimo R1 48 antisti r1 48/ 49 sancti rI R1 49
uoluimus R1 51 synodica] xenodica R1 r, corr. R1 r2 idcirco] nunc add.
r2' 52 oportune rI, oportunum s11perscr. r2, om. R1. Hic add. Explicit de
indictione XIIII R1 rI. Explicit (om. de indiccione XIIII) r2. Sequitur in
codicibusepiJ111/aVI,JJ sub numero 16 J ; cf supra.

443
LIBER VII
MENSE OCTOBRIO INDICTIONE XV
VII, I
Fortunato,episcopoNeapolitano, mandat ut c/ericuseius uxoremquam

seruam dimiserit, cum libera reperta sit, recipiat.
¡96, Oct.
GREGORIVS FORTVNATO EPISCOPO NEAPOUTANO
Cuius rei causa aun matre sua hic compulsa anno praeterito
praesentium uenerit laaix, fraternitas uestra cautius nouit. Quam
quia marirus suus, dericus uester, ob hoc quod de seruili fuerat
condicione pulsata, a suo noscitur remouisse consorcio, uosque hic
pasitos asserunt promisisse ut, si probare se liberam adiuuante
Domino ualuisset, suo eam uos coniugi reformare, fraternitas
uestra cognoscat quod, reuelante Deo libertatis auaore, approbata
sit libera nullaque in ea macula seruilis inuenta. His ergo cognitis
10 sine mora aliqua suo eam uolumus marito restitui, nec ulterius
isdem uir eius argumenta sibi occasionis exquirat, quibus eam
possit abicere. Nam si a uobis, quod non credimus, minime fuerit
adimpletum eamque recipere forte distulerit, nos illud cognoscatis
cum distriaa uindiaa corrigere.
Ante epi1t1'iamVII, 1 add. Rr r 1 2 : Incipit ex registro (regesco r1) domni

Gregorii de (om. de R1) indictione XV. Mense Octobrio (Oct. Rr, Octobr.
rJ, Octob. r2) R1 rr 2 indictione XV rr 2, om. R1
Vll,1. Codd. Rr rr 2 : lndict. XII-XV cap. 164 (lndict. XV cap. r ). Edd.
M et MG: Vll,1.
1 Neapoli Rr, Neapol. r 3 cautius 1'1Mideturin acutius corr. Rr 5
a om. Rr 7 reformare] formare r2, corr. 10 aliqua] a add. 1ed del. Rr
r2 suo] uos add. codd.

444 REGISTRVM VII, 2
VII, 3
Co/umbo,episcopoNumidico, nuntiat epistu/am eius de PaMloepiscopo

tam sero a//atam esse, MI Paulus iam ConstantinopolimprofectMsesset,
nequeuirum, quem Gennadiusde eademcausa misisset,paratMm /Missead
actionem inferendam.
¡96, Oct.
GREGORIVS COL VMBO EPISCOPO DE NVMIDIA
Epistulam fratemitatis uestrae harum !atore diacono uestro

deferente suscepimus, in qua no bis de persona Pauli episcopi quae
apud uos acta sunt indicaseis. Quod tam sero facrum ese, ut
persona ipsa hic iam ualuisset minime repperiri. Nam et uir
excellentissimus filius noster Gennadius patricius suum ad nos pro
causa eadem cancellarium descinauit. Sed dum fecissemus inquiri,
utrum cum eo nobis coram positis uellet inire conflicrum,
respondit ad hoc se minime fuisse transmissum, sed solummodo
10 tres quosdam hic de eius ecdesia deduxisse, qui contra eum dicere
(ex) se plurima debuissent. Dum ergo neque illum ad inferendas
acciones paratum inuenimus neque personarum illarum nos
qualitas mouit, quod in accusatione episcopi ualuissent idonei
repperiri, saepe dicto Paulo episcopo ad urbem se regiam relaxari
1 s debuisse precibus speranti non potuimus contradictionis moras
afferre, sed mox eum secundum petitionem suam cum aliis

duobus secum deductis episcopis ambulare permisimus. Si qua
ergo fuere quae contra eum dici racionabiliter poterant, mox eo hic
ueniente uestra debuit, quod nunc fecit, fraternitas cuneta
20 subtiliter indicare. Quod enim multorum uos inimicitias ob hoc,
quod nostris uos frequentius uisitamus epistulis, pati signaseis,
dubium non ese, reuerentissime frater, bonos prauorum odia
sustinere diuinisque intentos operibus peruersorum aduersitatibus
lacerari. Sed quanto haec quae sunt praua circumstant, tanto in
2 s commissi uobis cura regiminis debetis instantius occupari, circa
Christi gregis inuigilare custodiam. Quantoque uos iniquorum
Vll,2. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 16 J (lndict. XV cap. 2). Edd.

M elMG: Vll,2.
2 latorem codd., corr. r2 6 Iennadius Rr, Gennadus ,., 8 nobis om.
Rr uelle r2, corr. 10 exclesiae r2, corr. dicere] dice r2, cow. 11 ex
om. codd., e Mommsen 12 paracum] panum rr, corr. 13 episcopis r2,
corr. 15 debuisset r2 17 secum R1 r2, secundum rI 24 quanto]
quando R1, corr. 26 gregis] greges R1, corr., gregem r custodia
r/ quantosque r2, corr.

REGISTRVMVII, 1-3 445
contrarietas premie, tanto alaaiores ac de promissa remunerarione
certissimos pastoralis sollicitudo debet accendere, quatenus pastori
summo lucrum de iniunao uobis opere ualeatis offerre.
VII, 3
Gennadio, exarcho Africae, R.Mferiumcomitemciue1quede Cor1icain
Africam euocatoscommendat.Rogat ut, si exercitusin Corsicammittatur,
idoneus dux praeponatur et ut Ana.rtasius tribunus, quem abiisse Corsi
doleanl, remittatur.
¡96, Oct.
GREGORIVS GENNADIO PATRICIO DE AFRICA
His qui se apud excellenciam uestram nostris desiderant

epistulis commendari securi de uestta facimus benignitate quocl
petimur. Ruferius siquidem comes cum aliis conciuibus suis a
uobis, ut cognouimus, ad Mricanam euocati prouinciam petiue-
runt scriptorum nosttorum sibi apud uos prodesse suffragia.
Excellentiam quapropter uesttam paterno salutantes affectu,
petimus ut eos in millo a quoquam patiamini apud uesttos animos
contra iustitiam ingrauari, sed sicut circa commissos uobis pia
10 discretaque uos nouimus inuigilare cautela, ita et de his ttanquille
disponere inspirante uobis Domino debeatis atque de insulae
ipsius sollicitius tractare cautela, ne, si illic exercitus sine persona
utili, quae hunc gubernare ualeat, et cauta dispositione trans-
mitticur, adiumennun hostibus praebeatur. Quia autem Ana-
1 s stasium tribunum, quem illic excellentia uestra ordinauerat, bene
secum egisse atque in milla laesione eum asserunt miscuisse
prouinciae, quem etiam nunc et remotum grauiter ferunt,
praecipiat excellentia uestra illic iterum destinare suisque adhorta-
tionibus informare, ut qui de bona aaione iam placuit, nullius ad
28 sollicirudinis r debet om. r pastoris r, con-.r2

Vll,J. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 166 (lndict. XV cap. 3). &id.
M et MG: Vll,J.
1 pat. R1, patr. r2, patri rI 4 comes] cm. codd. suis om. r2 5
prouinciam rr, prou. Rr r2 7 quam propter r2 9 pia om. rr, quia
r2 10 discreta qua r (corr. ex quae r2) 13 et cauta] incauta R1' 14
quia] qui r2, con-. 16 egisse secum r1 asserunt r2', asseruit R1
r miscuisse se edd. ef.Synt. Forsch.18J 17 et r, ut R1 19 informare
Rr, formare r2, firmare rr

REGISTRVM VII, 3-4
20 male agendum suasionibus inciterur, ne tantorum iudicium, quod
ex bona administratione habere meruit, deterius perdat, quod non
opcamus, agendo contraria. Ita ergo petimus, ut uestra excellenria
faciat, quatenus bonum uescrum quod testatur Africa etiam
Corsica cognoscac.
VII, 4
Cyriaco,patriarchae Constantinopolitano,de inito pontifica/11grat11/a-

bundus, ut omnisOC'casio
scandali auferatur optat. lohannemChakedonen-
sem et Athanasium Lycaoniumpreshyter11m commendat.
GREGORIVS CYRIACO EPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO
Dudum dum in urbe regia responsa sedis apostolicae facerem,

bona uescrae sanctitatis agnoui. Et quia nunc animarum uobis cura
commissa est, ualde gaudeo et, quamuis indignus, omnipotentem
Dominum quibus ualeo precibus exoro ut in uobis suam gratiam
semper augeat uosque ad aetemam patriam faciat animarum lucra
congregare. Quia uero ad hoc opus ad quod perducti estis infirmos
uos esse dicitis, scimus quia prima uirrus ese cognitio infirmicaris
arque ex eo colligimus posse uos bene susceptum ministeriwn
10 implere, quo uos uidemus infirmitatem propriam ex humilitate
cognoscere. Omnes enim infirmi sumus, sed ille est infirmior qui
suam considerare non ualet infirmitatem. V os uero, beatissimi
fratres, ideo forces estis, quia de fortitudine uestra cliffidences in
omnipotentis Dei uinute confidiris.
15 Quantum uero mens mea caritari uestrae ligara sit, uerbis
episrularibus explere non possum. Sed oro ut omnipotens Deus
eandem quae inter nos ese caricacem ex gratiae suae dono
mulriplicet omnemque occasionem scandali auferat, ne sanaa
ecdesia conf essione uerae fidei unita et coniunctis fidelium
20 cordibus constipara detrimentum, quod absit, aliquod sacerdotibus
inter se disceptantibus sentiat. Quamuis ego in omne quod loquor,

in omne quod superbis quorundam actibus contradico, ex omni-
Vll,4. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 167 (Indict. XV cap. 4). &id.
M : Vll,J ; MG: V/1,4.
2 dum] cum in ras. R1 7 quod ex hoc corr. r2 10 quo] quos R1 r2,
corr. 13 uestra in marg. add. rr 15 legata ,2, 'º"· 16 ut s11per1cr.
r 17 ese om. ,1 ex gratiae r, et gloriae Rr 18/19 sanctae ecclesiae
r2 22/23 omnipotenti Domino r2, corr.

REGISTRVM VII, 4-5 447
potenris Domini largitate caritatis intimae custodiam numquam
relinquo, sed sic ea quae sunt iustitiae foris exsequor, ut ea quae
z s intus amoris et dilectionis sunt minime poscponam. Vos autem
semper mihi amoris mei uicem reddite et ea quae pacis ac
dilectionis sunt custodite, ut unum in mente permanentes, quo
nullam dissensionem inter nos intrare permittimus, eo optinere
quae petimus apud Dominum ex ipsa melius corclium nostrorum
30 unitate ualeamus.
Praeterea Iohannem Chalcedonensem presbyterum et Athana-
sium Lycaoniae sanctitati uestrae commendo, ut nullus uobis
contra eos falsidica locutione subripiat, quia eorum fidem
subtiliter discussi eosque rectos in suis confessionibus, quae et
3 s scripto datae sunt, inueni.
Sanaa autem crinitas sua uos manu protegat et circa animarum
custodiam semper uos uigilantes et sollicitos reddat, quatenus in
aeterna retributione ualeatis non solum de uestro opere sed etiam
de subdicorum uestrorum melioratione coronari.
VII, S
Cyriaco,patriarchae Con.stantinopolitano,de pontificalu gratulal1'f'

cuius onef'aexponit; de synodicaper Georgi11m
pr,sbytm1m el TheodOf'll,n
diaconuma/lata gratias agit ; monetne uni11ef'salis
episcopiappellatione
utatur ; Eudoxiumquendaminter damnatosnominat11m se nescirescribit.
¡96, Oct.
Communem filium Georgium presbyterum et Theodorum

diaconem uestrum ea qua decuit caritate suscepimus uosque ah
ecdesiasticarum rerum cura ad animarum regimen uenisse
gaudemus, quia iuxta ueritatis uocem qui in modicofidelis est et
in maiorifidelis est. Et bene ministranti seruo dicitur : Quia in
VII,¡. 5/6 Luc. 16,10. 6/8 Matth. 25,21.
24 relinquam Rr' 25 autem r, tamen Rr 21 quo] quod R1,

corr. 28 intrasse Rr 33 falsidica] falsica Rr, corr. 35 sint Rr
VII,¡. Codd.R1 J rr 2: lndict. Xll-XV cap. 168 (lndict. XV cap.¡). &id.
M: Vll,4; MG: VII,¡.
2 communes filios Rr 3 qua ex quae crwr.Rr uosquc] uos RJ 6
quia non r2, corr.

REGISTRVM VII, 5
pauca fide/is fuisti, super multa te constituam; cui mox etiam de
aeterna recributione subiungicur : lntra in gaudium domini 111i.In
scriptis autem uestris uos magnopore requiem quaesisse narratis.
10 Sed per hoc ad pascoralem sollicicudinem uos congrue uenisse
ostenditis, quia, sicut locus regiminis desiderantibus negandus est,
ita fugientibus offerendus. Et scriptum est: Nec quisq11ams11mi1
sibi honorem,sed qui uocatur a Deo tamquam Aaron. Et rursus
isdem egregius praedicator dicit : Si unus proomnib"smort1111s est,
1 s ergoomnesmortuisunt et proomnib1'smortuusest. Superest111et qui
uiuunt iam non sibi uiuant, sed ei qui pro ipsis mort1111s
1st et
resurrexit. Et pastori sanaae ecdesiae dicicur: Simon Iohannis,
amas me? Paseeouesmeas. Ex quibus uerbis colligitur quia, si is
qui ualet omnipotenris Dei oues rennuit pascere, ostendit se
20 pastorem summum minime amare. Si enim unigenitus patris pro
explenda utilitate omnium de secreto patris egressus est ad
publicum noscrum, nos quid diauri sumus, si seaetum nosttum
praeponimus utilitati proximorum ? Quies itaque nobis et ex
corde appetenda est et tamen pro multorum lucro aliquando
25 postponenda. Nam sicut toco desiderio debemus ocrupationem
fugere, ita si desit qui praedicet, occupationis onus libenri necesse
ese humero subire. Quod ex duorum prophetarum opere doce-
mur, quorum unus praedicarionis officium uitare conatus est et
alter apperiit. Nam mittenti se Domino Hieremias respondit
30 dicens : Ah, ah, ah, domineDeus, nescio/oqui, q1'iapuer egosum.
Et cum omnipotens Deus personam ad praedicandum quaereret
dicens : Quem mittam et quis ibit nobis? ultro se &aias optulit
dicens: Ecce ego, mitte me. En ab utrisque exterius diuersa uox
prodiit, sed non a diuerso fonte dilectionis emanauit. Duo quippe
3 s sunt praecepta caritatis, Dei uidelicet amor et proximi. Per
actiuam igicur uitam prodesse proximis cupiens Esaias officium
praedicationis appetit, per contemplatiuam Hieremias uero amori
conditoris sedule inhaerere desiderans, ne mitti ad praedicandum
debeat, contradicit. Quod ergo laudabiliter unus appetiit, hoc
40 laudabiliter alter expauit : iste, ne tacitae contemplarionis lucra
12/13 Hebr. 5,4. 14/17 11 Cor. 5,14/15. 17/18 loh.

21,17. 30 Ier. 1,6. 32 Is. 6,7.
9 requiem] quietem RJ 14 isdem] idem RJ 18 quia] qua ,.2,

corr. 28 conarus] coronacus R, corr. 29 mittendi ,.2,corr. 32 post ibit
111per1cr.ex R1, ibic add. r2' 35 proximus r2, corr. 31 appetiit R1'
r1' uero Hieremias RJ "2 39 laudabiliter unus rr, l. alter Rr, illc l. RJ,
unus (superscr.)l. r2 40 laudabilicer alter R1 rr, isce l. RJ, alter (111perscr.)
l. r2

REGISTRVM VII, 5 449
loquendo perderet, ille, ne damna studiosi operis tacendo sentiret.
Sed hoc in utrisque est subtiliter intuendum, quia et is qui
recusauit plene non resritit et is qui mitti uoluit ante se per altaris
calculum purgatum uidit, ne aut non purgaros adire quisque sacra
4s ministeria audeat aut quem superna gracia eligit sub humilitaris
specie superbe contradicat.
Magno autem desiderio uos in epistulis uesttis inuenio
serenitatem menris quaerere et repulsa perturbarione ad tran-
quillitatem cogitationis anhelare. Sed qua racione ad hoc uestra
so fraternitas pertingere possit ignoro. Qui enim regendam nauem
suscipit, tanto amplius necesse est uigilet, quanto amplius litus
relinquit, ut aliquando futuras procellas ex signo prouideat,
aliquando uenientes aut directo dauo, si paruae sunt, superet aut,
si uehementer intumescunt, dato in obliquum lacere declinet. Et
ss saepe solus uigilat, cum cuncti illic quibus nulla nauis cura
commissa ese quiescunt. Quomodo autem suscepto pastorali onere
habere serenitatem cogitationum potestis, cum scriptum sit : Ecce
gigantesgemunt 1uh aquis ? luxta Iohannis etenim uocem aquae
1untpopuli, et gigantes sub aquis gemere est, quia quisquis in hoc
60 mundo quasi quadam mole corporis ordine potestatis exaeuerit,
tanto pondera maioris tribulationis senrit, quanto super se
regendorum populorum curam susceperit. Sed si sancti spiritus
uirrus afflictam mentem afftauerit, protinus hoc quod Israhelitico
populo corporaliter facrum est nobis spiritaliter conringit. Saip-
6s tum quippe est: Filii autem lrrahel amhulaummt persiccumper
mediummare.Et per prophetam Dominus pollicetur dicens: Cum
transierisper aq11a1, tecumeroetflumina nonoperientte. Illos enim
Bumina operiunt quos acciones huius saeculi mentis perrurbatione
confundunt. Nam cui sancti spiritus gracia tenetur in mente,
70 ttansit aguas et tamen fluminibus non operietur, quia etiam in ter
medias populorum cateruas sic peragit gressum sui irineris, ut non
submittat actionibus caput mentis.
Ego quoque, qui indignus ad locum regiminis ueni, infirmitatis
meae conscius secretiora loca pecere aliquando deaeueram. Sed
7s superna mihi iudicia aduersari conspiciens iugo conditoris subdidi
57/58 Iob 26,5. 58/59 Apoc. 17,15. 65/66 Ex. 15,19. 66/67
Is. 43,2.
43 restitit] resistir Rr 45 superna] super r2, corr. 46 contradicit

RJ 51 suscepit RJ quanta RJ 52 signa r, corr. r2 55 uigilet
RJ 56 honore RJ 58 uoce Rr 61 maioris] morís rr 66 et per] per
sNperscr.Rr 69 cui] qui codd. 70 operitur r2' quia R, qui ,. 71
gressum R, gressus ,. 7 5 superna] super ,.2, corr. conspiciences rr

REG ISTRVM VII, S
ceruicem cordis, hoc praecipue perpendens quia quaelibet occulta
loca sine gracia Dei animam saluare non possunt. Quod aliquando
in ipsis quoque conspicimus erratibus eleaorum. Nam Loth in
peruersa ciuitace iuscus fuic, in monte peccauit. Sed ista cur
So dicimus, cum maiora nouerimus ? Quid enim paradiso iucundius,
quid caelo securius ? Et tamen horno ex paradiso peccando et
angelus cecidit e caelo. Illius ergo nobis, illius uirtus quaerenda est
et gracia posculanda, sine quo nusquam absque culpa, rum quo
nusquam sine iustitia. Curandum ergo est ut perturbatio cogita-
8 5 rionum non exsuperet animum ; nam repelli funditus nullatenus
pocest. Quisquis enim est in loco regiminis, aliquando necesse
habet etiam terrena cogitare et exteriorum quoque curam gerere,
ut grex commissus ualeat ad ea quae sibi sunt explenda subsistere.
Sed magnopere semper prouidendum est ne haec eadem cura
90 modum transeat, uc, cum ad cor licenter admittitur, nimis
excrescere non permittatur. V nde reae per Ezechielem prophetam
dicirur : Sacerdotescaput suum non radent neque comamn11trient;
sed tondentesattondant capita sua. Quid enim per significationem
sunt capilli in capite, nisi cogitaciones in mente ? Qui dum super
95 cerebrum insensibiliter oriunrur, curas uitae praesentis designant,
quae ex sensu neglegenti quia importuna aliquando prodeunt,
quasi nobis non sentientibus procedunt. Quia igitur runcti qui
praesunt habere quidem sollicirudines et exteriores debent nec
carneo eis uehementer incumbere, sacerdotes recte et caput
100 prohibentur radere et comam nutrire, ut cogitaciones camales de
uita subdicorum nec a se funditus amputent nec rursus ad aescen-
dum nimis relaxent. Vbi et bene dicitur: Tondentestondantcapita
sua, ut uidelicet curae temporalis sollicitudinis et, quantwn
necesse ese, prodeant et tamen recidantur citius, ne immoderarius
105 excrescant. Dum igitur et per administratam exteriorem proui-
dentiam corporum uita protegirur et rursum per moderatam cordis
intentio non impeditur, capilli in capite sacerdotis et seruantur, ut
cutem cooperiant, et resecantur, ne oculos daudant.
Praeterea epistulas uestras recta plenas fide suscepimus atque
92/93 Ez. 44,20.
77 Dei om. rr, superscr.R 89 haec om. Rr curam r2, corr. 91

permittitur R r2, corr. Ezechihel RJ 94 super] per r2, corr. 96 ex
sensu] uel excessu superscr.RJ imponuna R r, inoponune Rr' 97 quasi)
a superscr.R1 99/100 prohibentur et caput RJ 100 carnales] carnis
R3 104 ne superscr.Rr 107 non erad. Rr impeditur] impediunt Rr,
corr. 109 epistulas] sNperscr.scilicet synodicas RJ rectas r2, directas
rr plena rl

REGISTRVM VII, 5
110 omnipocenri Deo gracias agimus, qui inconsutilem tunicam
desuper concextam, uidelicet ecdesiam suam, uicaria confessione
fidelium in unitace graciae ab omni erroris scissione custodit et
contra pereuntis mundi, ut ita dicam, tot culparum diluuium ex
multis lignis arcam construit, in qua electi omnipotentis Dei
115 seruenrur ad uitam. Nam rum uicissim nobis fidei nostrae
confessionem transmittimus et caritatem nostram erga nos oscen-
dimus, quid aliud in sanaa ecdesia agimus, nisi arcam birumine
linimus, ne unda erroris inttet et uel spiritales quosque tamquam
homines uel carnales tamquam animalia occidat ?
120 Sed cum sapienter a uobis recta fides prolata sit, restat procul
dubio ut debeatis pacem cordiwn prudentius custodire propter
hoc quod ueritas dicit: Hahete sal in uobiJet pacem habete inter
uos. Et Paulus apostolus admonet dicens : Solliciti seruare
unitatem spiritusin uincu/opacis. Qui rursus ait : Pacemsequimini
125 cum omnihuset sanctimoniam,sine qua nemouidebit Deum. Quam
uidelicet pacem tune nobiscwn ueraciter habebitis, si profani
nominis superbiam declinetis iuxta hoc quod idem magister
gentium dicit: O Timothee,depositumcustodi deuitans profanas
uocumnouitates.Nimis quippe iniquwn est si hi qui praedicatores
130 hwnilitatis facti sunt de uani nominis elarione glorientur, rum
uerus praedicator dicat : Mihi ahsit glorian nisi in crucedomini
nostrilesu Christi.Ille ergo uere gloriosus est qui non de temporali
poten tia sed pro Christi nomine in sua passione gloriatur. In hoc
itaque uos medullirus amplectimur, in hoc sacerdotes esse
1 35 recognoscimus, si repulsa uanitate uerborum sanaitatis locum
rum sancta hwnilitate teneatis. Ecce enim in nefandi appellatione
nominis scandalizati sumus et non minimas querellas seruamus in
mente, promimus in uoce. Vestra autem fraternitas nouit quia
ueritas dicit : Si offersmunus tuum ad a/tare et ibi recordatus
fueris
140 quia hahet frater tuus a/iquid aduersum te, re/inque ihi munus
tuum et uade prius reconciliarifratri tuo, et tune ueniens offeres
munus tuum. Qua in re pensandum est quia, cum omnis culpa
oblato sacrificio deletur, tantum est malum scandali alieno corde
generati, ut ab eo qui peccauerit nec ipsum saaificium Dominus
122/123 Marc. 9,49. 123/124 Eph. 4,3. 124/125 Hebr.

12,14. 128/129 I Tim. 6,20. 131/132 Gal. 6,14. 139/142 Match.
5,23/24.
111 uidelicet et rr 118/119 tamquam homines uel carnales om. et in

marg. add. RJ, ante Jcribe,u: alibi 123 dicens] dicet r2, corr. 132 de om.
Rr 137 querellas] add. quas RJ' 139 ad] ante RJ 141 ruum] add.
ad altare R reconciliare RJ offers R1, offer RJ 142 qua] quia Rr r1,
con-. 143 scandali] in add. R

45 2 REGISTRVM VII, 5-6
14 5 accipiat, quod delere peccarum solet. Curate ergo cordis nostri
scandalum festine detergere, ut possit omnipotens Deus oblationis
uestrae sacrificium acceptabile habere.
Praeterea aun recta a uobis fides ueraciter atque subtiliter sit
prolata, inter eos quos secundum sanaissimas generales synodos
1 so damnandos esse censuistis Eudoxium quendam uos damnasse
repperimus, cuius nomen in Latina lingua neque in synodis neque

in libris beatae memoriae episcoporum Epifanii, .Augusriniet
Filasai, quos contra haerericos praecipue disputasse nouimus,
positum repperimus. Quod si quis eum ueraciter de catholicis
1 s5 patribus damnat, eius procul dubio sententiam sequimur. Vos
tamen si in synodica uestra epistula eos quoque nominatim

damnare uoluistis qui extra sanctas synodos per paaum saipta
damnantur, multos saiptis suis uestra fratemitas minus posuit, si
autem eos quos generales synodi respuunt, hunc unum amplius.
160 Sed inter haec sciendum ese quia, ut nobis liceat reaam fidem
libere fateri et cunaa quae agenda sunt concorditer in pace
disponere, pro serenissimorum dominorum uita, propia quoque
subole incessanter orandum est, ut omnipotens Deus eorum
pedibus barbaras naciones subiciat, longa eis et felicia tempora
165 concedat, quatenus per chrisrianum imperium ea quae in Christo
est fides regnet.
VII, 6
Ma11rici11m imperatoremde electione Cyriaci epi.rcopiConstantino-

politani la11dat;Georgi11m et Theodor11m
presbyter11m diacon11msin, mora
remissosnuntiat.
Omnipotens Deus, qui pietatem uestram pacis ecdesiasticae

fecit esse custodem, ipsa uos fide seruat, quam uos in sacerdotali
unitate seruaris, aunque supemae pietatis iugo cor humiliter
145 quo RJ 153 Filascri erad. el 1uper1cr.Ylarii Rr, Hilarii ti in ,narg.

al. Philasroris RJ deputasse r r 158/ 159 si autem] sed in ter Rr' 162
pro pía Tho'rne/1, propria codd. 166 regnat RJ
Vll,6. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 16 9 (Indict. XV cap. 6). &id.
M et MG: VII,6.
3 fides Rr r2, corr.Rr 4 pietatis r, pocestacis Rr

REGISTRVMVII, 6 453
subditis, caelesti gracia agirur, ut hostes uestros pede fortitudinis
prematis. Non enim paruae potuit esse mercedis quod Iohanne
sanctae memoriae de hac luce subtraao ad ordinandum sacerdo-
tem pietas uestra diu haesicauit, tempus paulo longius distulit,
rum metu omnipotentis Domini consilium quaesiuit, ut uidelicet
10 causa Dei aun magno debuisset timore disponi. Vnde et aptum
ualde exsistere in pastorali regimine fratrem atque consacerdotem

meum Cyriaaun existimo, quem ad eundem ordinem pietatis
uestrae consilia longa genuerunt. Qui in administrandis dudum
rebus ecclesiasticis quam sollicitus et quomodo fuerit exsertus
1 s cunai nouimus. Vnde et superna gestum dispensatione non
ambigo, ut qui bene minima gesserat, congrue maiora susciperet
atque a cura rerum ad animarum regimina ttansiret. Pro qua re
totis precibus deprecamur ut omnipotens Deus bonum hoc
serenitati dominorum piaeque eorum suboli et in praesenti saeculo
20 atque in perpetua remuneratione retribuat et praediao fratti et
consacerdoti meo, qui dominico gregi praelatus est, animarum
curam plena sollicitudine exhibere concedat, ut irreprehensibiliter
possit subiectorum suorum et praua corrigere et recta ad
crescendum fouere, quatenus de eo pietatis uestrae iudicium non
2 s solum ante homines sed ante supemae quoque maiestatis oculos
conualescat.
Venerabiles autem uiros Georgium presbyterum et Theodorum
diaconem pro iussione dominorum atque pro imminentia hiemalis
temporis in hac urbe moras perpeti non permisi.
5 caelestia rr, corr. 10 aptum] add. mi dt/. uobis Rr 12 quem] quae

rr 14 exenus codd.,experrus Mommitn 15 cunais Rr dispensationem
Rr 16 gesserit Rr congrue] ad superscr. Rr 16/ 17 susciperet-
animarum om.Rr 17 regimine Rr, corr. 20 pr. et r, ac Rr 29 amisi
r1

VII,7
Mauricium, Patricium, Petrum, Domitian11m,HelpidiMm, episcopos
Graeciae, reprehendit, quod immodef'ala laelilia Cyriac1'"1,episcop11m
Constantinopo/itanum,sicul 10/emin ecc/uia apparuissescripsmnl. Mont!
ut pro eo orent.
Jg6, Oct.
GREGORIVS MAVRICIO, PATRICIO, PETRO, DOMETIANO ET

HELPIDIO EPISCOPIS GRAECIAE
Ordinationem uiri sanctissimi Cyriaci frattis et consacerdotis

mei cum magna uos laetiria suscepisse uehementer exsulto, et quia
Paulo aposcolo praedicante didicimus : Si ga1'det1'n1'mmembrum,
congaudentcetera membra, pensare uos necesse est quanta uobis
hac in re exsultatione congaudeo, in qua non unum membrum sed
multa Chrisri membra gauisa sunt. Sicut tamen saipta fraterni-
tatis uescrae potui transcurrendo perpendere, magna laetitia in
10 immoderata eiusdem fratris mei laude uos rapuit. Nam hunc sicut
solem in ecclesia apparuisse diciris, ita ut cuncti damareris : Haec
dies quam fecit Dominus, exsultemus et /aetem1'Jin ea. Et certe
sequentis uitae promissio est, qua dicitur : 11'stifulgehunt sic11tsol.
Nam in hac adhuc uita quisque positus quantalibet uirtute
1 s pollear, quomodo sicut sol fulget, in qua corpus quod corrumpitur
aggrauat animam et deprimir terrena inhabitatio sensum multa
cogitantem? In qua uidemus aliam legem in membris nosttis
repugnantem legi mentis nostrae et captiuos nos ducentem in lege
peccari, quae est in membris nostris. In qua et in nobismetipsis
20 responsum mortis habemus, ut non sirnus fidentes in nobis. In qua
propheta damat : Timor et tremaruenenmt superme, et contexerunt
me tenebrae.Nam et saiptum est : Sapiensut solpermanet,fat1111s
ut luna mutabitur ; non ad daritatis fulgur sed ad perseuerantiam
Vll,7. 5/6 I Cor. 12,26. 11/12 Ps. 117,24. 13 Match.

13,43. 21/22 Ps. 54,6. 22/23 Eccli. 27,12.
Vll,7. Codd. R1 J rr 2: Indict. XII-XV cap. 170 (Indict. XV cap. 7). &id.
M ti MG: Vll,7.
1 Patricio om. RJ Perro om. Rr Domiciano RJ, Demetiano rI 2
episcopos Rr Graeciae om. R, Grcc. r, Grecorum r2' 3 ordinaciones
Rr 6 quantum r 9 pocuit rr 11 ccclesiam RJ 14 uita adhuc
RJ 15 pollebat rr, corr. 16 habicatio Rr 22 nam] superscr.quocl
RJ 23 luna] lana Rr, corr. mucacur RJ fulgorem R1 ad om. r1

boni operis compararlo est solis deducta. Bonum uero ordinationis
zs eius initium necdum a uobis potuit de perseuerantia laudari.
Quod autem Haec dies quam fecit Dominus damasse uos dicitis,
de quo hoc dicrum sit pensare debuistis. Praemissum quippe est :
Lapidem quem reprobaueruntaedificantes,hic f actus est in caput
angu/i. A DominofactuJ est et est mirabi/is in ocu/isnostris.Atque
30 de hoc eodem lapide protinus subditur : Haec dies quam fecit
Dominu1.Ipse enim qui pro fortitudine consauaionis dicitur lapis,
pro illuminationis gracia appellarus est dies, qui etiam factus est,
quia incamatus. In quo exsultare et laetari praecipimur, quia
erroris nostri tenebras suae in nobis uirtutis luce superauit. In
3s crearurae itaque laude illa uox dari non debuit, quae soli conuenit
creatori.
Sed cur ista reprehendo, qui, quantum gaudia mentem rapiant,
scio ? Caritas etenim uestra magnam uobis laetitiam genuit, quam
uidelicet mentis laetitiam in fauore lingua secura est. Quod rum
40 ita sit, laus ista culpa iam dici non potest, quam caritas inuenit.
Mihi uero de sanaissimo fratte meo dici breuiter debuit, quod
sufficienter acciperem, quia scirem quis esset. Qui hanc mihi
praecipue dudum· suae magnitudinis probationem dedit, quam in
tam multis dispensationis ecdesiasticae causis occupatus tran-
4 s quillum cor inter turbulentas frequentias tenuit seque ipsum
semper sub mansuetudine resttinxit. Quae uidelicet non parua
laus magni et inconcussi est animi inter causarum turbas non fuisse
rurbatum.
Praeterea assiduis insistere fratemitas uestra precibus debet, ut
so omnipotens Deus in praediao fratte et consacerdote nostto bene
coepta custodiar et semper ad meliora perducat. Hoc sanccissimis
uobis, hoc subiecto ei populo semper orandum ese.Nam ita sibi
regentium merita conectuntur et plebium, ut saepe ex culpa
praesidenrium deterior fiat subditorum et saepe ex merito plebium
ss delinquat uita pastorum. Quia enim mala actio praesidentis ualde
28/29 Ps. 117,22/23.
24 comparatio est] ex comparationem RJ 25 nondum Rr 21 sit om.

Rr 28 faaum Rr rr 29 mirabile RJ rr, mirabiles Rr 31 qui add.
rr' 33 exultari rr 35 laudem r2, lapide rr 31 qui] quia RJ
rr quanta RJ 38/39 genuit-laetitiam om. Rr 40 ista) ita rr,
corr. 41 debui r2 42 sufficientes Rr r2, corr. quia] qua n, corr. es-
set] est et Rr mihi om. rI 45 inter] in Rr, corr. frequentias edd.,
frequentius codd.,corr.RJ 46 restrinxit] restruxit n, corr. 47 inconcussi]
inconfusi RJ 54 praecedentium codd. 6at (corr.ex 6t) uita rr, 6at uita
ex ait fuit a corr.r2, 6at R et] ut r2 55 delinquit rr praesidentis RJ
r, praecedentis Rr

REGISTRVM VII, 7
noceat subditis, testantur Pharisaei, de quibus scriptum est :
Clauditis regnumcae/orumante homines.Vosenim non intratiJ nec
introeuntessinitiJ introire. Et quia culpa plebium multum noceat
uitae pastorum in Dauid facto cognoscimus. lile enim Deo
60 attestante laudarus, ille supemorum mysteriorum conscius, rumo-
re repentinae elationis inflarus, populum numerando peccauit, et
tamen uindictam populus Dauid peccante suscepit. Cur hoc ?
Quia uidelicet secundum meritum plebium disponuntur corda
regentium. lusrus uero iudex peccantis uitium ex ipsorum
6 s animaduersione corripuit, ex quorum causa peccauit. Sed quia
ipse, sua scilicet uoluntate superbiens, a culpa alienus non fuit,
uindiccam culpae etiam ipse suscepit. Nam ira saeuiens quae
corporaliter populum perculit reaorem quoque populi intimo
cordis dolore prostrauit. Haec itaque considerate inuicem et, sicut
70 is qui uobis plebibusque praelatus est intercedere pro omnibus, ita
pro eius conuersarione et moribus orare omnes debetis, ut apud
omnipotentem Deum et uos illius ualearis imitatione proficere et
ille meriris uestris adiuuerur. Cuncti autem concorditer pro
serenissimis dominis eorumque pia subole cum magnis in
7 s quantum possumus assidue fletibus oremus, ut eorum uitam
protegeos gracia superna custodiat et christiano imperio gentium
colla substemat.
57 /58 Matth. 23,13.
57 enim om. R1 60/61 rumore] timore RJ rI, corr. RJ 62 tamen]

tantam RJ' 64 ipsorum 1uper1cr.RJ 66 scilicet] licet RJ 69 consi-
derare] considerare RJ r2, corr.RJ et] ut R1 in ras. 70 intercedere] debet
1uper1cr.RJ 71 orare om. RJ 74 eorumque R, eorum cum r 75 flerus
,., uica rr

VII,8
Stephanum epi.rcopum/audat, c11i11.r p,-aedicationeMaria patricia in
sancto Dei ouili aggregata .rit ; Con.rtantinumpraefectum admoneal 111
.remperDei iudicium ante oculos habeat.
J96, Oct.
GREGORIVS STEPHANO EPISCOPO
Scripta uescrae sanctitatis medullata mihi caritatis uerba locuta

sunt, ita ut per calamum sic in epistulis animus transiret, acsi mihi
per se mens ipsa loqueretur. Qua de re magnas omnipotenti Deo
s gracias refero, quia et diuisis corporibus nobisque a nobis longe
residentibus caritas inter nos permanet indiuisa. Et quidem
multum mihi et ultra, quam indignus audire debui, fauorem in
epistulis demonstratis. Et scriptum est : Ne laudes hominem,
quamdiu uiuit. Tamen etsi audire talia dignus non fui, orationibus
10 uescris peto ut dignus efficiar, ut, si bona in me ideo dixistis, quia
non sunt, ideo sint, quia dixistis. De gloriosa autem Maria patricia
ualde laetatus sum, quia in sancto Dei ouili aggregata est. Quod
ex uestra faaum assidua praedicatione non dubito, quia ex ipso
fruau ostenditis quannun pro fide catholica laboratis. Multos
1 s etiam per illam uenire ad ecdesiam suspicor, quod totum uestrae
laudi proficit, quia scriptum est : Vbiplurimaesegetes,ihi maxima
fortitudo boum.Manifestatur enim uirtus praesidentium, ubi surgit
seges arumarum.
Communem uero filium excellentissimum uirum domnum
20 Constantinum praefeaum quannun plus diligitis, tantum exhor-
tari assidue debetis, ut in causis in quibus mixtus est semper
omnipotentis Dei iudicium ante cordis oculos habeat eique solí
placere studeat, qui et in praesenti u.ita ualeat protegere et caelestis
patriae praemia compensare.
Vll,8. 8/9 Eccli. 11,30. 16/17 Prou. 14,4.
VII,8. Codd. Rr rr 2 : Indict. XII-XV cap. 171 (Indict. XV cap. 8). Edd.
M et MG: VII,8.
2 medullirus Rr 4 per se mens ipsa R1 rI, per semetipsam r2 5
nosque Rr r2 6 recedentibus r 12 quia om. rr ouile r2 est om. rI,
superscr.R1 17 praesedentium Mommsen,praecidentium R1, praecedentium
r2, praedicantium rI 22 Dei om. rI 23 ualet r2

REGISTRVM VII, 9
VII, 9
Iohanni, epiJcopoSyraauano, dt e/emoJinis,quas pauptribus RomtU
erogandaJmiJit, gratiaJ agit; rogat nt ipJius scripta intn- ,pulas coram
extraneiJ legal.
196, Oct.
Benedictionem quam pauperibus fraternitas uestra transmisit

lator praesenrium horno uester Candidus nobis dispensantibus suis
manibus erogauit. Quod uobis secundum animum uestrum
5 fortasse parum uisum est, nos tamen secundum modum uestrae
substantiae esse nimium et ultra modum aesrimamus, ut qui illic
apud uos innumeros pauperes habetis, pro explenda largitate
misericordiae etiam loca alia et longe posita requiratis. De causis
uero aliis iam uobis scripris prioribus respondisse me memini, et
10 nihil aliud debetis, nisi ut sub consideratione solius omnipotentis
Domini cuneta faciaris et nullius persona uos a uigore disciplinae
emolliat neque uehemens dedignatio in rigore, quod absit, aliquo
immoderatae districtionis obduret.
Praeterea audio quod aliqua de his quae scripsisse me memini
15 fratemitas uestra ad mensam suam coram extraneis legi faciat ;
quod mihi non uidetur esse faciendum, quia hoc quod uos pro
caritate facitis, possunt quidam, quantum ad me est, uanae gloriae
deputare. Ideoque coram extraneis antiquorum dicta legite, ex
quorum auctoritate ualeant qui audiunt informari.
VII,9. Codd. R1 r1 2 : lndict. XII-XV cap. 17 2 ( lndict. XV cap. 9). &Jd.

M et MG: Vll,9.
1 Iohanne Rr rr SyracusaneR1 6 estimauimus Rr 9 me superscr.
R1 12 in om. Rr 14 me superscr. R1 16 quia ex qui ad con-. R1
r2 17 uana r/

VII, 10
Agne/lo, abbati Ariminensi, concedit ut praepositum sibi adiungat.

¡96, Oct.
GREGORIVS AGNELLO ABBATI DE ARIMINO
Filio nostro Secundo seruo Dei renunciante, didicimus quod

dileaio tua praepositum non habens omnino in regendis fratribus
elaboret. Si ergo qui uos ex ordine sequitur talis est, ut circa cellae
ordinationem fraaumque custodiam nec non et in lucrandis
animabus sollers ualeat inueniri, is debet ad hunc locum
incunaanter accedere. Sin uero talis non est qualem locus exposcit,
de quolibet etiam ultimo gradu si talis inter fratres Domino fuerit
protegente repertus, qui uitae meritis dignum conuersarionis suae
10 praebeat documentum, diuinique in eo timoris uigor inuigilet,
huius profecto non locus sed est utilitas prouidenda, ut talis

exemplo ad bonae imitationis normam cunai se fratres extendant
nec eos adhuc locus inferior ad bene operandum tepidos reddat,
dum in illo qui profecerit de praesenti quod imitentur aspiciunt.
1 s Dilectioni quapropter tuae in hac ordinatione sit nulla dubietas,
quod non locus sed aaio apta perquiritur, quia et ante Deum ille
prioris optinet locum, qui in eius oculis, etiamsi hic abiecrus sit,
bonae actionis insaumento placuerit. Circa fratres namque
sollicita uos, sicut confidimus, decet inuigilare custodia, ne a reao
20 conuersationis itinere per illicitas euagando cogitaciones exorbitent
atque inimico per inertem custodiam irruptionis aditum praestent.

Sed eos orationi decet instantius adhaerere, quatenus pie coepta
eorum Dominus suae propitationis dono perficiat et imperfecta ad
cumulum faciat perfectionis ascendere.
Vll,10. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. IJJ (lndict. XV cap. ro). Edd.
M el MG: Vll,10.
1 abbas R1 1 si ,., sin R1 11 tali r2' 12 cunctis r2, co". 13
adhuc Rr, ad hunc,. 16 quo R1 quia] qui R1, co". 19 apto codd.,
ano Momm.ren,a recto edd. prions 22 pie coepta M, precepta, super.rcr.uel
perfecta r2, perfecta ,., , super ras. omnipotens Deus perfecta Rr 23
Dominus om. Rr, in marg. add. r2 percipiat r2, perficiat r1 el in ras. Rr

REGISTRVM VII, 11
VII, 11
Rufino, episcopoEphesino,clericum litterarum nesci11m

commendat,ut
doctrina instruatur.
196, Oct.
GREGORIVS R VFINO EPISCOPO EPHESI
Amicitiarum uescrarum nos caritas mouic fraternitatem uestram

scripris praesentibus uisitare. Magno etenim sumus gauclio
releuati, quod de uestrae salutis indicio prospera cunaa cognoui-
mus. Sed in his omnipotentem Dominum deprecamur ut, sicut
nos in praesenri uita, quae quodammodo umbra futurae est, de
transitoria corporis praesritit incolumitate cognoscere, ita in illa
caelesti patria, in qua uera uita ese, de perf eaa salute animae
gratulari communique faciat exsultatione gaudere. Harum nam-
10 que lator nostris se apud uos desiderans epistulis commendari, a
nobis inquisitus utrum, sicut decet dericum, litteras didiCWCt,eas

se ignorare respondit. Quid ergo commendationis de eo apud
fratemicatem uescram amplius agamus ignoro, nisi ut de eius
anima debeatis esse solliciti ac circa eum pastorali inuigilare
1 s custodia, ut qui nescit legere, lingua uescra illi sic codex, in bono
praedicationis uescrae uel operis quod imitetur aspiciat. Soleeenim
plerumque strictius cor uiua uox crahere, quam lectio diaa per
ttansitum. Sed dum haec ei interius spiritalis a uobis magisterii
doctrina tribuirur, exterior quoque sollicitudo non desit, ut eius
20 adiumento ad spiritalia appetenda perueniat, ne, si hoc despicitur,
desit cui praedicatio ministterur.
Vll,r 1. Codd.Rr r1 2: Indict. XII-XV cap. 174 (lndic1.XV cap. 11 ). &Id.

M et MG: Vll,11.
1 Ephesio corr. in Ephesino Rr 2 mouet r2' 9 communique rI,
communiter Rr r2, et add. Rr' 10 nostris r, uescris R1 15 custodia R1,
studia r, studio r2' 19 tribuecur codd. desit] sic R1, corr. eius r, huius
R1

REGISTRVM VII, 12
VII, 12
Monasteriosancti Ca11ianiMa.ui/iensi secundumpetitionem Dynamii

arque AMrelianaepriuilegia concedit.
GREGORIVS RESPECTAE ABBATISSAE DE GALLIA MASSILIAE
Piae postulatio uoluntatis effectu debet prosequenti compleri,

quatenus et deuotionis sinceritas laudabiliter enitescat et utilitas
postulara uires indubitanter assumat. Proinde monasterio quod in
honore sancti Cassiani est conseaarum in quo praeesse dinosceris
iuxta petitionem filiorum noscrorum Dinamii atque Aurelianae,
qui id religiosa deuotione domui iuris sui iunctis unisse aedificiis
comprobanrur, haec priuilegia praeuidimus indulgeri, consti-
tuentes ut, obeunte ante dicti monasterii abbatissa, non extranea
10 sed quam congregatio sibi de suis elegerit ordinetur; quam tamen,
si digna huic ministerio iudicata fuerit, eiusdem loci episcopus
ordinet. In rebus autem uel dispositione eiusdem monasterii neque
episcopum neque ecdesiasticorum quemquam aliquam habere
decernimus potestatem, sed ad haec sollicirudinis ruae curam, uel
1 s quae post te in eodem loco fuerit abbatissa, staruimus per omnia
perrinere. Die siquidem natalis uel dedicationis monasterii supra-

scripti, episcopum missarum illic sacra conuenit sollemnia cele-
brare. A quo tamen ita hoc est officium exsoluendum, ut cathedra
eius nisi praedictis diebus, aun illic missarum sollemnia celebrat,
20 non ponatur. Quo discedente, simul etiam cathedra illius de
eodem oratorio auferatur. Ceteris uero diebus per presbyterum qui
ab eodem episcopo fuerit deputatus missarum officia peragantur.
Praeterea erga uitam aausque ancillarum Dei siue abbatissae,
quae in suprasaipto fuerit monasterio constituta, episcopum
Vll,12. Codd.Rr r1 2: Indict. XII-XV cap. 17 J (lndict. XV cap. 12). Edd.

M et MG: Vll,12.
1 Gall. r2, Gallis rI, Glli. Rr Maxiliae r, Maxiliane Rr 4
monasterio om. r, add. r2 i marg. monasterium 7 uniisse Rr 8
comprobatur Rr, corr. haec Rr, et r 9 monasterii] monasterio r2,
corr. 11 ministerio R1, monasterio r 13 episcopus Rr r2, co". r2 14
curam om.Rr 1S post te r, posita Rr abbatissa] curae hic add. R1, curam
r2 17 episcopum om. R1, episcopus r2, corr. 17/ 18 celebrari Rr 18
exsoluendum r, explendum Rr 19 cum om. r2, superscr.Rr celebrec
r2 20 recedenre Rr (re in ras.) simul R1, similiter r 24 fuerit om. R1
et add. esepost constituta episcopus erad. el superscr.erit Rr, episcopus in
episcopum corr. r2

REGISTRVM VII, 12-13
2s secundum Dei cimorem sollicitudinem scatuimus adhibere, ut, si

aliquam de illic habitancibus exigente culpa oportuerit ultioni
submitti, ipse iuxta sacrorum canonum uigorem modis omnibus
debeac uindicare. His igirur a nobis scatutis arque concessis, ita te
in congregationis tuae dispositione (et) custodia srude solliciciorem
30 enixius exhibere, ut iniqui hostis malicia nihil ibi quod maculari
possit inueniat. Haec igirur omnia quae huius pagina praecep-
tionis amplectitur monasterio tuo in omnibus et ab omnibus in
perpetuo seruari Christo protegente censemus, quatenus indulto-
rum priuilegiorum beneficia in sua semper inuiolabiliter firmitate
35 permaneant.
MENSE NOVEMBRIO INDICTIONE XV
VII, 13
Fortunato,epi1copoFanen1i,licentiam dat 11a1asacrapraesentelohanne
defeniore uendendi, 111aes alienum, captiuorum redimendorMmcausa
contractum, soluat.
GREGORIVS fORTVNATO EPISCOPO fANENSI
Sicut reprehensibile et ultione dignum est sacrata quemquam

uasa praeter in his quae lex et sacri canones praecipiunt uenundare,
ita nulla eseobiurgatione uel uindiaa plectendum, si pietatis causa
pro captiuorum fuerint redemptione distracta. Quia ergo frater-
nitate uestra indicante comperimus ad redemptionem mutuam
fecisse pecuniam et eam unde soluere non habere atque oh hoc
cum nostra uos auctoritate sacrata uelle uasa distrahere, in hac re,
25 sollicirudines R1 27 submittit Rr, 'º"· ipsa R1' sub iuxta

R1 28 te erad. Rr 29 custodiam r2 R1', custodia Rr rr sollicitiorem
r, sollicitudinem R1 el 1uper1cr.
et 30 ibi r, tibi R1 quod] quo Rr' 31
posset ex possis corr. R1
Mense Nouembrio (Nob. Rr, Noubr. ,., , Nouembr. r2) indictione XV R,
,., 2
Vil,, J· Codd. R1 ,., 2: Indicl. XII-XV cap. 176 (lndic1. XV cap. 1J). &id.
M ti MG: Vll,I J·
1 Fanensi om. R1 2 sacra R1 quamquam R1 5 distracta] districta
R1, corr. 5/6 fratemitatem uestram indicantem r2, corr. 6 mutua
R1 7 soluere ,. R1', solueret r2', soluerem R1 ob] ad Rr' 8 uasa]
causa r1

quia et legum et canonum decreta consentiunt, nostrum consen-
10 sum praebere curauimus et in discrahendis sacraris uasis uobis
licentiam indulgemus. Sed ne eorum uendicio ad uestram possit
inuidiam pertinere, oportet ut Iohannis defensoris nostri praesentia
usque ad quantitatem debici distrahi et eorum solui prerium
creditoribus debeat, quatenus, dum haec res huiusmodi fuerit
15 obseruatione completa, nec creditores mutuae pecuniae damna
sentiant nec fraternitas uestra inuidiam nunc uel quandoque
susnneat.
VII, 14
Constantium,archiepiscopumMedio/anensem,ma/euo/orumobtrectatio-
nem aequo animo ferre iubet ; per Marianum defensoremqMaedamei
mandat ; hortatur ut successor e/igatur episcopi quem ConstantiMs
remouerit.
196, Nou.
GREGORIVS CONSTANTIO MEDIOLANENSI EPISCOPO
Antiquus humani generis inimicus quibus uos linguarum

iaculis et malorum cordium insidiis existimauit impetendos,
relacione multorum iam dudum me audisse cognoscite. Sed in
cunccis quae in hac uita aduersa proueniunt, sola est, sicut nostis,
omnipotenris Dei districtio pensanda atque ad cor semper
proprium recurrendum, et nullius nos ibi lingua implicat, ubi
consciencia non accusat. Quem enim conscienciadefendit, et inter
accusacionesliber est ; et liber uel sine accusacioneesse non potest,
10 si sola quae interius addicit consciencia accusat. De uestra igitur
sanctitate absit a Christianorum iudicio ea quae maledicorum
hominum rumoribus confiaa credimus in qualicumque modulo
suspicionis adducere, quia et sacri eloquii testimonium tenemus,
ut mala maiora, cum forsitan dicuntur, nisi probata credi non
9 nostrum Rr, uestrum ,., corr. r2 11 indulgimus Rr 12 lohannis

defensoris in fratris corr. Rr el 1uper1cr.anee praesentiam R1 14 debeas
Rr' haec res r, haeres Rr fuerinc Rr 15 completae Rr muruae ,.,
mutuacae Rr 16 inuidiam fratemicas uescra r2 fratemitas tua ex
fracemitate corr. Rr el add. pecuniae
Vll,14. Codd.R1 rr 2 : Indict.XII-XV cap. 177 (lndict. XV cap. r -,J.&id.
M elMG: Vll,14.
1 episcopo Mediolanensis Rr 4 iam om. Rr 1 implicet r2 9 et
líber uel ,rad. R1 11 superscr.sed 14 uc] et ,., , corr.

REGISTRVM VII, 14
1 s debeanc sed probara cicius ulcisci. Nam ipse qui omnia creauit et
cuneta quae condidit intuetur Deus, malorum grauium ultione
commorus ait : Clamor Sodomaeet Gomorraeascendit ad me ;
descendo, ut uideam utrum c/amorem quem audi11i opere com-
pleuerint, et u/ciscar,· an non est ita, ut sciam. Quo enim
20 descenderet Deus, ut quae essent facta cognosceret? Aut quid non
is qui ubique est sciret ? Sed ut nostrae ignorantiae exemplum
discretionis daret, quatenus deberemus mala grauia audita non
credere, ipse se dixit ad cognoscendum descendere, de quo
omnibus liquet quia et non descendens omnia sciret. Haec igitur
2 s dixi, ut nimiae esse leuitatis ostenderem, si quis mala grauia
credere studeat quae probari non possunt. Vnde sanctitas uesrra

deber mentem suam a maledicorum hominum rumoribus atque
obtrectatione disiungere et sola quae intemae uitae sunt atque ad
ucilitatem subditorum proficiunt cogitare, quia et ad hoc fortasse
30 antiquus hostis tali cura implicari uos uoluit, ut, dum fraternitaris
uestrae animus erga ea quae sua sunt indesinenter occuparur,
aliena minus cogitet et nullum uerbi solaciwn subdiris inferat
atque peruerse agentibus milla districtione conttadicat. Sic
namque in corporali proelio fieri solee, ut is qui in certamine
3 s uexillum portat ipsum hostis uehementer impetat, quatenus, si
ipse qui a ceteris attenditur uulnus acceperit, multitudo omnis
citius dispersa capiarur. Hoc ergo opinionis illatae uulnus sentire
uestra fracernitas non debet, sed uitam atque meliorarionem sibi
commissorum curare, quatenus uenruro iudici bonam possitis et
40 de uestra innocentia et de subditorum meliorarione ponere
rationem. Cerera aucem quae ad utilitatem temporis congruunt
per Marianum defensorem uestrum uobis uerbo intimanda
mandaui.
Illum uero episcopum quia a fracemitate uestra comperimus
4 s esse deposirum, poscquam sacri canones, sicut nostis, ultra tres
menses ecclesiam praecipiant non uacare, si manifestum in eo
crimen apparuit, episcopum loco eius srudii uestri sit modis
omnibus ordinare, quia diu sine proprio rectore esse non debet
ecclesia.
Vll.14. 17/19 Gen. 18,20/21.
15 sed om. R1 23 dicit r2 25 nimie] anime R1, corr. 27 maledico-

rum] medicorum R1, corr. 36 qui a ceteris r, quid ceteris in qui ceteros corr.
Rr attenditurr/ ,accendirur R1 r2,accenditR1' 37 capirur R1,corr. 39
curare] cure R1 ,.2, corr. possecis,.2, corr. 40 in inocencia,.2 41 tempori
R1 42 Marianum codd., Marinianum MG uerbo r2, add. Rr', uerba
r1 44 quia a r2, qui a R1 ,., , quema R1' 46 praecipiat R1 r2, corr.R1

REGISTRVM VII, 15 46 5
MENSE MAR TIO INDICTIONE XV
VII, IS
Georgiumpreshyterumet Theodorumdiaconum ecc/esiaeCon1tantino-

politanae docet Christum ad inferoJdescendenlemso/01i/101liherasse,qui
eum el uenturum essecrediderinlel praecepla eiuJ uiuendo tenuerint.
J 97, Mart.
GREGORIVS GEORGIO PRESBYTERO ET THEODORO DIACONO

ECCLESIAE CONSTANTINOPOLITANAE
Memor bonitatis uestrae atque caritatis memetipsum ualde

reprehendo, quod uos ad remeandum citius relaxaui. Sed quia
semel ac secundo importune mihi de relaxatione uestta uos
insistentes uidi, perpendi ne graue esset, si uestta apud nos dilectio
moraretur. Postquam uero cognoui uos propter hiemis tempus
tam longo tempore in itinere remansisse, fateor, citius dimissos
esse uos dolui. Si enim iter proposinun uestta dilectio peragere non
10 ualebat, melius fuerat ut apud me moram, quam extra faceret.
Praeterea post discessum uestrum dilectissimis filiis meis
diaconibus narrantibus agnoui quod dilectio uestta dixisset
omnipotentem dominum saluatorem nostrum Iesum Chrisrum ad
inferos descendentem omnes qui illic eum Deum confiterentur
1 s saluasse atque a poenis debitis liberasse. De qua re uolo ut uestta
caritas longe alicer sentiat. Descendens quippe ad inferos solos illos

per suam gratiam liberauit, qui eum et uenturum esse crediderunt
et praecepta eius uiuendo tenuerunt. Constat autem quia post
incarnationem Domini nullus etiam ex his saluari potest, qui
20 fidem illius tenant et uitam fidei non habent, quia scripnun est :
ConfitenturJe no11eDeum, factiJ autem negant. Et Iohannes ait:
Qui dicit, quia "noui eum", et mandata eiu1non cu1todit,mendax
eJt. Iacobus quoque frater Domini scribit dicens : Fide1 sine
operibu1mortua e1t. Si ergo fideles nunc sine bonis operibus non
Vll,r J. 21 Tic. 1, 16. 22/23 I Ioh. 2,4. 23/24 lac. 2,2.0.
Mense Manio indictione XV R1 r 1 2
Vll,r ¡. Codd. Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 178 (lndict. XV cap. 1 ¡). &id.
M et MG: Vll,1 J.
1 Georgio presbytero r, Gregorio Hebreo R1 4 deprehendo Rr 8 in
om. ,2 cicius rr, utius Rr r2, '°"·
10 ualebant Rr, '°"·
extra me
r 15 de quam rem Rr

REGISTRVM VII, 15
2 5 saluanrur et infideles ac reprobi sine bona acrione, Domino ad
inferos descendente, saluaci sunt, melior illorum sors fuic qui
incarnarionem Domini minime uiderunt, quam hi qui post
incamarionis eius mysterium naci sunc. Quod quancum fatuicatis
sir dicere uel sencire, ipse Dominus tescacur discipulis dicens :
30 Afu/ti rege1 el prophetae cupierunl uidert qu# Midetis ti "°"
uiderunt. Sed ne dilectionem uesttam in mea disputarione
immorer, quid de hac haeresi Philasrer in libro quem de haeresibus
scripsir dixeric, agnoscat. Cuius haec uerba sunt : S11111haentiá
qui dicunt Dominum in infernum deicendiJJeet omnihu1po11 morttm
3 s etiam ihidem renuntia11e,111confiten/esihidem 1a/11armlMr, cMmh<K
1i1 contrarium dicente propheta Dauid : In infemo 1111/nnquis
confitebiturtibi. Et apo1to/111
: Quotquot1ine legepeccaMn11nl,Ji,u
/egeperibunt. Cuius uerbis bearus quoque Augustinus in eo libro
concordar, quem de haeresibus scripsit.
40 Haec itaque omnia penraaantes nihil aliud teneatis, nisi quod
uera fides per catholicam ecdesiam docet, quia descendens ad
ínferos Dominus illos solummodo ab inferni clausttiseripuit quos
uiuences in carne per suam grariam in fide et bona operatione
saluauit. Quod enim per euangelium dicit : Cum exaltat111f11mJ,
45 omnia traham ad me ip1um, omnia uidelicet electa. Nam trahi ad
Deum post mortem non potuit qui se a Deo male uiuendo
separamc.
Omnipocens Deus sua uos protectione custodiar, ut ubicumque
esris, et in anima et in corpore gratiae eius auxilium sentiaris.
30/31 Match. 13,17 et Luc. 10,z4. 33/38 Filastr. 125. 36/37 Ps.
6,6. 37/38 Rom. 2,12. 38/39 Cf. Aug., haer. 79. 44/45 loh.
12,32.
26 illorum ,, eorum R1 21 hi om. ,, 29 discipulis] suis add.

,., 30 pr. et] ac n 32 hac] re add. R1 ,2 std trad. 35 renunciasse R1,
se nuntiasse rr, se renunciasse r2 38 uerba Rr quoque] quippe
,., Agustinus rr 40 tenecis R1, corr. 43 gratiam suam R1 46
Deum] Dominum rr qui se a] qui ea r2' Deo] Domino Rr

MENSE APRIU INDICTIONE XV
VII, 16
Agne//o, episcopoTerracinen1i,ui1itationem ecclesiaeFormien1i1com-

mittil. Cf eandemformulam 11,22.
Jjl, Apr.
GREGORIVS AGNELLO EPISCOPO DE TERRACINA
Obitum Bacaudae antistitis directa relatio patefecit. Qua-

propter uisitationis destitutae ecclesiae fratemitati ruae operam
sollemniter delegamus. Quam ita te conuenit exhibere, ut nihil de
s prouectionibus clericorum, reditu, omatu ministeriisque uel
quicquid illud est in pattimonio eiusdem a quoquam praesumarur
ecclesiae. Et ideo fratemitas tua ad praediaam ecclesiam ire
properabit et assiduis adhortationibus clerum plebemque eiusdem
ecclesiae admonere festinet ut, remoto srudio, uno eodemque
1 o consensu talem sibi praeficiendum expetant sacerdotem, qui tanto
ministerio clignus ualeat repperiri et a uenerandis canonibus
nullatenus respuarur. Qui dum fuerit postulatus, cum sollem-
nitate deaeti omnium subscriptionibus roborati et dilectionis ruae
testimonio litterarum ad nos sacrandus occurrat. Commonentes
1 s eriam fraternitacem tuam ut nullum de altera eligi permittatis
ecclesia, nisi force incer dericos ipsius ciuitatis in qua uisicationis
impendis officium nullus ad episcopatum dignus, quod euenire
non credimus, porueric inueniri. Prouisurus ante omnia ne ad
cuiuslibet conuersationis meritum laicae personae aspirare praesu-
20 mant et tu periculum ordinis tui, quod absit, incurras.
Mense Aprili indictione XV Rr ,., 2
Vll,16. Codd.R1 ,-1z: Indict. XII-XV cap. 179 (lndict. XV cap. 16). &Jd.
M et MG: Vll,16.
7 ecclesiae-ad praedictam om. ,.2 7 /8 ecclesiae-plebemque eiusdem om.
,., 9 ecclesiam moncre ,. festines ,-1 10 expectant R1, corr. qui]
quo R1' 12 cum r, in Rr 13 tuae om. ,., 15 permittas ,-1 19
meritum ,-2, meriti r1, meritis R1

REGISTRVM VII, 17
VII, 17
Sabiniano, episcopo Iadertino, c11m tandem a Maximi Salonitani
nequitia diuentiat, praecipit 111c11mepi1copisa/ii1q11tre/igioJÍJ.rint mora
Romam ueniat, ut cau1a subti/iter examinet11r.
197, Apr.
GREGORIVS SABINIANO EPISCOPO IADERTINO
Si dispensationis ecdesiasricae regulam et antiquae consuetu-

dinis ordinem sollicita sruduisses considerarione pensare, nec tibi
aliqua illicitae praesumptionis culpa subriperet nec alii occasione
tui peccati discrimen incurrerent. ltaque cognouisse te non est
ambiguum quia, dum ad nos quaedam de Maximo peruenwellt
quae sacerdotii prouectum non leuiter impedirent, nosaum in eius
persona non fuisse consensum nec prius nos eum uoluisse ad hoc
quod nicebatur accedere, quam digna de bis quae dicta erant
10 satisfaaio proueniret. Quod cum seruare et tu omnimodo
debuisses, actum magis est ut ante diaus Maximus caecae mentis
auiditate episcopatum arripiens ad suam te incaute uoluntatem
contra nostrum uetitum inclinaret. Sed ne uel tune irrequisita quae
ad nos perlegata fuerant remanerent, nostris, ut bue ueniret, est
1 5 epistulis accersirus. Quem etiam prauo studio differentem curae
nobis fuit sub interdiaione communionis iteratis epistulis admo-

nere ut ad nos pro sui purificatione uenire excusatione poscposita
properaret. Sed elegit excommunicationi succumbere quam
oboedientiam exhibere. Vnde eontigit ut peruersae mentis ipsius
20 prauitas in sua alios secum, quod dici nefas est, perditione
conuolueret. Nune autem quia ab eius te nequicia eognouimus

· dissentire, denique ut nec ei communices nec nominis ipsius facias
inter sacra missarum sollemnia mentionem, ut animae tuae uel
sero te ab eo discordasse proficiat, saiptis te praesentibus
2 s adhortamur quatenus ad nos mora submota uenire non clifferas,
sed et alios tecum, quos tamen potueris, episcopos ceterosque

religiosos festines adducere, ut, causa subtilius examinata, et
uescra, si res exegerit, eongrue decenterque debeat absolutio
Vll,17. Codd.R1 r1 2 : Indict.XII-XV cap. 18o (Indict. XV cap. 17). Edd.

M ti MG: VII,17.
1 Sabiano rl, C<m'. Iadenino om. R1 4 subreperet rl ncc] ne Rr,
corr. S incurrerent Rr', discurrcrent Rr ,. 10 quod cum seruare om.
Rr tuo Rr 13 nostris rr 14 ese om. Rr 18 excommunicacione r2,
corr. 21 ab eius te] abeunte r2 22 facies Rr, corr. 21 et) et ut
R1' 28 uestra si] uestri Rr

REGISTRVMVII, 17-18
prouenire et hi qui in peccato eiusdem temeritate collapsi sunt ad
30 uiam salutis, auxiliante beato Petro apostolorum principe, dis-
positione Christo placita reuocentur. Sciat autem quisquis ad nos
episcopus uel religiosus uenerit nullum se praeiudicium uel
iniustitiam sustinere sed ita interius cognita ueritate quae
redemptori noscro placuerint ordinari, quatenus ex ipsa nostra
3 s dispensarione Domino suffragante cunctis appareat non nos
proprio odio contra aliquem sed Dei zelo et ecdesiastici ordinis
libramine commoueri.
VII, 18
Martin11m,diacon11met abbatem, criminibus obiectisab10/ui1/ocoque
atqut ordini 1110restituit.
197, Apr.
GREGORIVS MARTINO DIACONO ET ABBATI
Sicut ueraciter aduersus religiosos diaa crimina digna sunt

ultione plectenda, ita ab illatis sunt nihilominus absoluendi,
quando nullus eos culpa.e reatus astringit. Quia igitur aliqua nobis
de te fuerant nuntiata quae officii tui propositum non leuiter
macularent, curae nobis fuit ea diu ac subtili inuestigatione
requirere. Et quoniam nil quod tibi noceret inuenimus, ne qua de
his quae diaa fuerant suspicio remaneret, ad plenissimam te
sarisfactionem, si ah eis insons exstiteris, ad saaatissimum corpus
10 beati Petri apostolorum principis disttiaa fecimus sacramenta
praebere. Et ideo postquam nobis, ut oportuit, satisfaawn est,

dilectionem tuam praeuidimus modis omnibus absoluendam
atque ad tuam te ecdesiam in eo quo uidelicet fuisti loco et ordine
per omnia statuimus remeare et nullam te a quoquam contra-
1 s dictionem uel inquietudinem de his quae ad nos perlata fuerant
sustinere, admonentes ut ita te de cetero cautum sollicitumque
debeas exhibere, quatenus et officio tuo moribus et accione
29 in om. Rr 31 reuocantur rr, corr. 32 uel Rr, seu ,.

VII,18. Codd.Rr ,.1 2: I11di,1.XII-XV cap.181 (lndict. XV cap. 18). &id.
M el MG: Vll,18.
1 Martino ,., Marciano Rr 4 cos] se hoc Rr rcaru Rr' quia] qui
Rr' S fuerint Rr, corr. 6 subtilius Rr 1 nocere r2, corr. ne qua]
neque Rr, corr. 9 insonus Rr 10 adstricta rr 12 absoluendum Rr ,.2,
corr.,.2 13 te om.,.¡ 16 te om.11 post caurum add. Rr 17 debes Rr
,.2,'°"·

47º REGISTRVM VII, 18-19
respondeas et omnis contra te penirus aduersae opinionis dicendi
subrraharur occasio.
MENSE MAIO INDICTIONE XV
VII, 19
Cypriano, rectoripatrimonii Sici/iensis, scribit 111episcoposSitilie11.1es
una cum Liparitano et Regiensiad nata/em sancti Petri Romam11ocet ; q110
itinere ne s111picio
praetoridetur caueri iubet. Monet 111Libertin11m,11ir11m
magnificum, contra machinationesquasdam i1111el.
197, Mai.
Nouit dileccio rua hanc olim consuecudinem tenuisse, ut fratres

et coepiscopi nostri Romam semel in triennio de Sicilia conuenirent
sed nos eorum labori consulentes conscituisse ut suam hic semel
in quinquennio praesenciam exhiberent. Et quia iam diu est, quod
hic minime conuenerunt, eos hortari te uolumus, ut natale sancti
Petri hic Deo perducente nobiscum debeant celebrare. Sed ne forte
praerori aliqua possit nasci suspicio, si eos hic admonitos uenire
cognouerit, uoluntatem nostram intellegens ita hoc ex te facere
10 srude, ut et ipsi, sicut praediximus, ad diem constitutum hic
ueniant et milla de eis praetori possit esse suspicio. Liparitanum
uero et Regitanum episcopos ut hic ueniant pariter commonebis.
Circa Libertinum uero magnificum esto sollicirus, ut nullus
illum dolus decipiat, quia aliqua nobis de Rauennati urbe scripta
15 sunt. lpsamque ad te epistulam misimus, ut ex ea qualiter te erga
eum debeas exhibere possis addiscere. Consolare autem eum, ut
se non affiigat, quia credimus quod nos excellentissimus filius
noster exarchus non contristet. Nam de persona ipsius saiberenon
distulimus.
. . Sed quia
. in. Pado isdem
. exarchus occuparus est,
20 m1rume autem scnpta e1us suscepunus.
18 respondeas rJ R1', respondes Rr, responderec r2 er om. r2, uc r1

Mense Maio (Mai. Rr, Maius r) indiaione XV R1 rr 2
Vil, 19. Codd.R1 r1 2 : Indict. XII-XV cap. 18 2 (Indict. XV cap. 19). Edd.
M : Vll,22 ; MG: Vll,19.
2 cenuisse] fuisse R1' 5/6 et quia-conuenerunt om. R1 7 debenc R1,
co". 9 nosrram R1, uesrram,. intellegences Rr, e°". 14 quia] qui r2,
co". 17 non se R1 20 aucem om. r1, cf Stud. I 111

REGISTRVM VII, 20 47 1
VII, 20
Fortunato, epi1copo Neapolitano, et Anthemio, rectori patrimonii

Campani, mandat, Stephanum impe/lant, ut domum et reJ 1pon1aequae
in mona1terioNeapolitano con11er1a1it re1tituat ; Catellum, prae1entium
latorem, commendat.
197, Mai.
GREGORIVS fORTVNATO EPISCOPO ET ANTHEMIO

DEFENSORI PER CAMPANIAM VNIFORMIS
Catellus praesentium lator nobis innotuit sororem suam, quae

Stephano cuidam fuerat desponsata, diuinae propitiationis in-
5 stinctu Neapolim in monasterio esse conuersam atque eundem
Stephanum domum et res eius aliquas indebite detinere. Et quia
decreta legalia desponsatam, si conuerti uoluerit, millo omnino
censuerunt damno multari, fratemitas tua una cum Anthemio
subdiacono ueritatem diligenti curiositate studeat perscrutari. Et
10 si, ut edocti sumus, domum uel quid aliud superscriptum
Stephanum iniuste tenere cognoscitis, eum adhortatio uestra
instanter admoneat ut quae indebite detinet sine aliqua mora uel
altercatione restituat, ne rerum alienarum restitutionem sub
qualibet excusationis specie differat. Quem si adhorcationem
15 uescram neglegere fortassecognoscitis, nobis tam hoc quam etiam
qualiter se causae ueritas habeat subtiliter indicate, quatenus
cognito negotii merito alicer cogatur aequitate suadente restituere,
quod facere propria sponte honestatis considerarione contemnit.
Latorem uero praesentium fratemitati tuae commendantes, hor-
20 tamur ut eum illic moras pati hac pro causa diutius non permittas.
Vll,20. Codd. R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 18J (lndict. XV cap. 20). Edd.
M: Vll,2 J ; MG: Vll,20.
2 defensori-uniformis om. R1 uniform. r, cf Stud. 11 26 8 mutari
R1 Athemio Rr 10 superscriptum r, ss. R1 12 indebito r 13
restituat-restirucionem om. R1 14 differat r, deserat R1 quem r, quam
corr. in quod R1 17 cognito r, cognicione R1 alter rr

47 2 REGISTRVM VII, 21-22
vn, 21
Candido, rectori patrimonii Ga/lici, mandat 11I quat111orseruos

christianos,fratreJ Dominici,Jatorispratst11ti11m,
a l11daeisNarbone111ibus
redimat.
197, M4i.
GREGORIVS CANDIDO PRESBYTERO NOSTRO PER GALLIAS
Dominicus praesenrium porritor lacrimabiliter nobis innotuit

quattuor fratres suos de capriuitate a Iudaeis redemptos esse arque
eos nunc Narbonae in eorundem Iudaeorum seruirio derineri. Et
quia omnino graue exsecrandumque est Chrisrianos esse in seruitio
ludaeorum, dilectionem tuam scripris praesentibus adhonamur ut
cum omni subtilitate et sollicirudine srudeat persautari. Et si re
ue~a ita est atque manifesta ribi ueritate constiterit quia neque ipsi,
unde se redimant, neque suprascriprus porritor habet,eos studii
10 tui sit redimere, sciens quia, quicquid in eis dederis, tuis sine dubio
rationibus imputatur.
MENSE IVNIO INDICTIONE XV
vn, 22
Gregoriae,cubiculariat imperatricis, de Martha ti Maria ti dt

peccal<WUm
uenia smbit.
J 97, 11111.
GREGORIVS GREGORIAE CVBICVLARIAE AVGVSTAE
Desiderata dulcedinis uestrae scripta suscepi, in quibus uos

omnino de peccatorum multitudine sruduisris accusare. Sed scio
Vll,21. Codd. R1 ,., 2: Indict. XII-XV cap. 181 (lndict. XV cap. 21). 'Elid.
M: Vll,21; MG: Vll,21.
1 tit. om. Rr, cf epiJt. sequentem 11 racionibus impucatur r, impucacur
moribus Rr
Mense lunio indictione XV rr 2, om. Rr
Vll,22. Codd. R1 rr 2: Indict. XII-XV cap. 18 J (lndict. XV cap. 22). &id.
1 cubilariae r2 pro hoc titulo Rr habtt titulum epiJtulat pratcedentiJ:
Candido episcopo noscro per Gallias sed 111perscr.
Theocistae patriciae, sc. tit.
epistulae 1eq11enti1

quia omnipotentem Deum feruenter diligitis, atque in eius
misericordia confido quia illa de uobis sentencia ex ore ueritatis
procedit quae de quadam sancta muliere dicta est : DimiJsa sunt
ei peccata multa, quia di/exit multum. Quomodo autem fuerint
dimissa in hoc etiam monstrarum est quod postmodum est
securum : quia ad pedes Domini sedebat, uerbum ex ore illius
10 audiebat. In contemplatiua enim uita suspensa iam actiuam
transcenderat, quam adhuc Martha soror illius tenebat. Sepultum

quoque Dominum srudiose requisiuit, ad monumenrum indinara
corpus illius non inuenit. Sed etiam discipulis recedentibus ipsa
ante ianuam monumenti plorans perstitit et quem mortuum
1 s Bebat, uiuentem uidere meruit et quia resurrexisset discipulis
nuntiauit. Et hoc mira dispensatione pietatis Dei fuit, ut ex ore
mulieris nuntiarerur uita, quia ex ore mulieris mors fuerat in
paradiso propinata. Quae alio quoque tempore aun Maria altera
post resurrectionem Dominum uidit et accedens pedes eius tenuit.
20 Duc, rogo, ante oculos, quae manus cuius tenuerunt pedes. lila
mulier quae fuerat in ciuitate peccatrix, illae manus quae fuerant
iniquitate pollutae, illius tetigerunt pedes qui ad patris dexteram
super angelorum uerticem sedet. Pensemus, si possumus, quae
sunt ista uiscera supemae pietatis, ut mulier quae in profundo
2 s uoraginis fuerat demersa per culpam, ex amoris penna sic in alrum
leuarerur per gratiam. Implerum est, dulcis filia, implerum quod

de hoc sanaae ecdesiae tempore prophetica nobis uoce promissum
est : Et in die i//o erit domus Dauid fons patens in a/J/utionem
peccatoris et menstruatae. Domus enim Dauid nobis peccatoribus
30 fons pateos in ablutionem est, quia iniquitarum nostrarum
sordibus per Dauid filium Saluatorem nostrum apena iam
misericordia lauamur.
Quod uero dulcedo tua in suis epistulis subiunxit imporrunam
se mihi exsistere, quoadusque scribam mihi esse reuelarum quia
3 s peccata tua dimissa sint, rem et difficilem etiam et inutilem
postulasri : difficilem quidem, quia ego indignus sum, rui
reuelario fieri debeat, inutilem uero, quia secura de peccatis cuis
fieri non debes, nisi rum iam in die uitae tuae ultimo plangere
VIl,22. 6/7 Luc. 7,47. 28/29 Zach. 13,1.
5 confido-sententia om. R1 6 quae r, quod (in raJ. ) R1 dictum (um

in ra1.) R1 7 fuerunt r1 20 adduc R1 28 ablutionem R1, ablutione
r 31 aperta om. R1 34 quia] qui r1, corr.

474 REGISTRVM VII, 22-23
eadem peccata minime ualebis. Quae dies quousque ueniat,
4 o semper suspecta, semper trepida meruere culpas debes atque eas
cocidianis flecibus lauare. Cene Paulus apostolus iam ad tertium
caelum ascenderat, in paradiso quoque duaus fuerat, arcana uerba
audierat, quae loqui homini non liceret, et tamen adhuc trepidans
dicebat : Castigo corpus meum et seruituti suhicio, ne forte alii.s
4 s praedicans ipse reprobusefficiar.Adhuc timet qui iam ad caelum
ducirur, et iam timere non uult qui adhuc in cerra conuersarur?
Perpende, dulcissima filia, quia mater neglegentiae solet esse
securitas. Habere ergo in hac uita non debes spem per quam
negligens reddaris. Scriptum est : Beatus uir qui semper est
~º pauidus. Et rursum scriptum est: Seruite Domino in timore et
exsu/tate ei cum tremore. In pauco ergo uitae huius tempore
mentem uestram necesse est ut ttemor teneat, quatenus per
securitatis gaudium sine fine postmodum exsultet. Omnipotens
Deus sancti spirirus sui gracia mentem uesttam repleat et post
ss flerus quos coádie in orarione funditis ad gaudia uos aetema
perducat.
VII, 23
TheoctiJtampatriciam et Andream monet"' impwatricemei1'sq111filios
uiam Ja/utis doceant. De triginta '"'" Jibrispw Sabinian11mdiacon11m
miJJisgratias agit, quar11mdimidiampartem ad ndimendosCrotonienses,
qui annosuperiortcaptaciuitatein capti1'itattmLangobardOr11m
cecidtrint,
dimidiam ad lectisterniamonialibusRomaenrunda se cont11/usescribit.
Clauem sancti Petri mittit, de q1'a miracu/um narrat.
¡97, 11111.
GREGORIVS THEOCTISTAE PATRICIAE ET ANDREAE
Quod in tanto tumultu causarum uestra excellentia posita saai

uerbi ubertate plena est arque incessanter ad aetema gaudia
44/45 I Cor. 9,27. 49/50 Prou. 28,14. 50/51 Ps. 2,11.
44 forte] cum add. ,., in R1 rai. J litt. 48 spem per r2', semper ,., po11
ra1. 2 litt. per Rr 51 cemporis ,., 52/53 per securitatis] per se caritacis
r, corr. r2 54/ 55 post fletus om. ,.,
Vll,23. Codd.Rr ,., 2: Indict. XII-XV cap. 186 (lndict. XV cap. 23). &id.
M: Vll,26; MG: VII,23.
1 Theoaiste pacricie Rr in ra1., ceteris omiuiJ

REGISTRVM VII, 23 47S
suspirat, magnas omnipotenti Deo gracias ago, quia hoc in uobis
s implerum uideo quod de electis patribus scriptum est : Filii autem
I.rrahelambulaueruntper siccumper mediummare.At contra : Ego
ueni in altitudinem maris, et tempestasdemersitme. Vos uero ad
repromissionis patriam inter undas causarum saecularium siccis, ut
uideo, gressibus ambulatis. Agamus ergo gracias ei spiritui qui
10 corda quae implet leuat, qui inter rumulrus hominum solitudinem
in mente facit, in cuius praesentia nullus locus compunaae animae
non est secrerus. Aeternae enim suauitatis odorem ttahitis atque
ideo sponsum animae ardenter amatis, ita ut cum caelesti sponsa
ei dicere possitis : Trahe me .·post te in odoreunguentorumtuorum
1 s cummus. In epistulis autem uestrae excellentiae hoc minus
repperi, quia mihi de serenissima domina indicare noluit, quam
studiose legat uel in lectione qualiter compungatur. Prodesse
quippe ei mulnun debet uestra praesenria, ut inter causarum
fluctus, quos assidue patitur, ex quibus, uelit nolit, foras trahitur,
10 semper ad amorem caelestis patriae interius reuocetur, et hoc
quoque inuestigare debetis, quotiens ei pro sua anima laaimae
danrur, utrum adhuc ex timore an iam ex amore compungitur.
Duo quippe sunt compunctionis genera, sicut scitis. Vnum
quod aeternas poenas metuit, aliud quod caelestibus praemiis
1s suspirat, quia Deum sitiens anima prius timore compungitur, post
amore. Ante enim semetipsam in lacrimis afficit, quia, dum
malorum suorum recolit, pro his perpeti supplicia aeterna
pertimescit ; at uero cum longa maeroris anxietudine fuerit
formido consumpta, quaedam iam de praesumptione ueniae
30 securitas nascitur et in amore caelestium gaudiorum animus
inflammatur. Et qui prius ftebat, ne duceretur ad supplicium,
postmodum flere amarissime incipit, quia differtur a regno.
Contemplatur etenim mens qui sunt angelorum chori, quae ipsa
societas beatorum spirituum, quae uisio internae claritatis Dei, et
3s amplius plangit quae a bonis perennibus deest, quam ftebat prius,
cum mala aeterna meruebat, sicque fit ut perfecta compunctio
Vll,2J. 5/6 Ex. I j,19. 6/7 Ps. 68,3. 14/15 Cant. 1,3. 23/60
Cf. Greg. M., dial. 3,34.
10 sollicitudinem,. 13 rum in marg.add. rr 14 ei om. Rr pos-

setis Rr ,.2, corr. ,.2 17 leaione] electione Rr ,.r, corr. 21 ei] enim
rr 21/22 lacrimae-an iam om. Rr 25 quia] qui Rr, corr. 26 quia] qui
Rr 21 recolet Rr 30 nascitur] nescitur Rr, corr. amorem rr 33
contemplanrur Rr sunt] illi add. ,.2 ipse rr 34 claritatis] caritatis ,., ,
corr. 36 compunctionis Rr

REGISTRVM VII, 23
formidinis trahat animum compunctioni dilectionis. Quod bene in
sacra ueracique historia figurata narratione describicur, quae ait :
Axa filia Cha/eh sedens super asinam suspirauit. Cui dixit pater
40 suus : Quid hahes? Atque i//a respondit : Da mihi henedictionem;
terram austra/em et arentem dedisti mihi, iunge et irriguam. Et
dedit ei pater suus irriguum 1uperius et irriguum inferi1u. Axa
quippe super asinam sedet, cum irracionabilibus carnis suae
motibus anima praesidet. Quae suspirans a patre terram irriguam
45 petit, quia a creatore nostro cum magno desiderio quaerenda est
lacrimarum gracia. Sunt namque nonnulli, qui iam in dono
percipiunt libere pro iuscitia eloqui, oppressos tueri, indigentibus
propria rribuere, ardorem fidei habere, sed adhuc gratiam
lacrimarum non habent. Hi nimirum terram auscralem et arentem
so habent, sed adhuc irriguam indigent, quia in bonis operibus posiri,
in quibus magni arque feruentes sunt, oportet ualde ut aut timore
supplicii aut amore regni caelestis peccaca, sine quibus uiuere non
possunt, cocidie plorent. Sed quia, ut dixi, duo sunt com-
punctionis genera, dedit ei pacer suus irriguum superius et
5 5 irriguum inferius. lrriguum quippe superius accipit anima, rum se
in lacrimis regni caelestis desiderio affiigit ; irriguum uero inferius
accipit, cum inferni supplicia flendo pertimescit. Et quidem prius
inferius et post irriguum superius datur. Sed quia compunctio
amoris magna dignitate praeeminet, necesse fuit ut prius irriguum
60 superius et post irriguum inferius diceretur. Vos ergo, quae
opetance omnipotente Deo utraque compunctionis genera experi-
mento nostis, quantum per uerba uescra serenissimae dominae
uestrae prodescis, cotidie sollicite perscrutari debetis.
Peto autem ut paruulos dominos quos nutritis praecipue
6 s moribus instiruere curetis et gloriosos eunuchos qui eis deputati
sunt admonere ut ea illis loqui debeant, quae eorum mentes in
caritate circa se inuicem et erga subiectos in mansuetudine
compungant, ne, si quid odii ínter se modo conceperint, in aperto
postea erumpat. Verba quidem nucrientium aut lac erunt, si bona
39/42 los. q ,18 /19.
45 cretore r2, (quia) creacor R1 49/50 hi nimirum-arentem habent 01n.

R1 terram om. rI 50 inrigua r2 56 in] a ,., 59 praeminet R1
r2 60 superius superscr.r 61 Deo in ras. ,., , Domino r2 62 nostis]
nostris r2, co". uestrae r, noscrae R1 64 praecipue r, precipuis 1uper1cr.
R1 65 moribus] minoribus R1 rl, a minoribus r2, superscr.R1 uel mori-
bus et] ut r, e°". 67 inuicem et erga om. R1 68 compungat r, e°".
r2 si superscr.R1 69 erumpanr R1 lac erunt] lacerant codd., e°". R1

REG ISTRVM VII, 23 477
70 sunt, aut uenenum, si mala. Taliter ergo nunc eis suggerant quae
postmodum ostendant, quam bona fuerint quae a nutritorum
suorum ore suxerunt.
Praeterea triginta auri libras dilectissimus filius meus Sabinia-
nus diaconus ab excellenria uestra ttansmissas in redemprionem
7s capriuorum dandas atque pauperibus erogandas detulit, de quibus
uobis gaudeo, sed mihi pertimesco, quia apud ttemendum
iudicem non solum de sancti Petri apostolorum principis sub-
stancia sed etiam de uesttis rebus raciones redditurus uado. Vobis
autem omnipocens Deus pro terrenis caelesria, pro temporalibus
80 aetema resrituat. Indico uero quia ex Crotonensi ciuitate, quae
super Adriaticum mare in cerra Italiae posica ttansacto anno a
Langobardis capta ese, multi uiri ac multae mulieres nobiles in
praeda ductae sunt et filii a parentibus, parentes a filiis et coniuges
a coniugibus diuisi, ex quibus aliqui iam redempti sunt. Sed quia
8s grauibus eos pretiis dicunt, multi apud nefandissimos Langer
bardos hactenus remanserunt. Mox autem medietatem pecuniae
quam uansmisistis in eorum redemprionem ttansmisi, de medie-
tate uero ancillis Dei, quas uos Graeca lingua monasttias diciris,
lectistemia emere disposui, quia in leais suis graui nuditate in
90 huius urbis uehementissimo frigore laborant. Quae in hac urbe
multae sunt. Nam iuxta notiriam qua dispensantur tria milla
repperiuntur. Et quidem de sancti Petri apostolorum principis
rebus octoginta annuas libras accipiunt. Sed ad tantam mulri-
tudinem ista quid sunt, maxime in hac urbe, ubi omnia graui
9s precio emuntur ? Harum uero talis uita est atque in tantum
lacrimis et abstinencia stricta, ut aedamus quia, si ipsae non
essent, nullus nostrum iam per tot annos in loco hoc subsistere
inter Langobardorum gladios potuisset.
Praeterea benedictionem sancti Petri apostoli dauem a sacra-
100 tissimo eius corpore transmisi, de qua uidelicet daui hoc est
gesrum quod narro miraatlum. Dum eam quidam Langobardus
ciuitatem ingressus in Transpadanis partibus inuenisset, quia
sancri Petri dauis esset despiciens, sed pro eo, quod eam auream
uidit, facere sibi ex illa aliquid aliud uolens eduxit atltellum, ut
70 uenenum] dant 111per1cr. r2 71 nutritorum] tritorum rr, '"°"· 7 3

dilectissimus r2', dilec. Rr, dilectus rr, dilect. r2 73/74 Sauinianus
r 76 congaudeo r2' 80 Crotonensi r, Extronensi in Extranensi corr.
Rr 83 ductae ex ducta '"°"·Rr sed 1uper1cr.i 84 a Rr, et a r2, et
rr 85 pretiis r, presentiis Rr 87 redemptione r2 87 /88 de medie-
tatem r1 88 monastrias ex monasterias C<m'. Rr, ex monastias r r 89
lectisterrena rr, '"°"· 90 huius Rr, cuius r 91 quam R1 r2, C<m'. r2 96
lacrimas rr 101 eam Rr', eum Rr r

REGISTRVM VII, z 3-24
105 illam incideret. Qui mox cultellum, cum quo eam per panes
mittere uoluit, arreprus per spiritum sibi in gutrure defixit
eademque hora exstinctus cecidit. Et dum illic rex Langobardorum
Autarith arque alii multi eius homines adessent et is qui se
percusserac seorsum mortuus, dauis uero haec seorsum iaceret in
110 cerra, factus ese omnibus uehemenrissimus timor, ut eandem
dauem de cerra leuare nullus praesumeret. Tune quidam Lango-
bardus catholicus, qui sciebarur orationi et elemosinis deditus,
Mimiulf nomine, uocarus ese arque ipse hanc leuauit de cerra.
Aucarith uero pro eodem miraculo aliam dauem auream fecit
1 1 s atque cum ea pariter ad sanaae memoriae decessorem meum
transmisit, indicans quale per eam miraculum contigisset. Ipsam
ergo uestrae excellenciae transmittere srudui, per quam omni-
pocens Deus superbientem et perfidum hominem peremit, ut per
eam uos, quae eum timetis et diligitis, et praesentem salutem et
1 20 aeternam habere ualeatis.
VII, 24
Ana.rtasio,patriarchat Antiocheno,1cribitde titulo uniuer1ali1epucopi,
quem Cyriacu.r,epiJcopu1Con.rtantinopolitanu1, .ribia.r.rump.rit,
n11,nquam
approbando.
197, l11n.
GREGORIVS ANASTA.S10 EPISCOPO ANTIOCHENO
Desideratam suauissimae uestrae sanctitatis epistulam commu-

ni filio Sabiniano diacono deferente suscepi, in qua non linguaesed
animae uerba profluebant. Et non mirum, si bene loquitur qui
s perfeae uiuit. Quia enim per magisterium spiritus in schola cordis
praecepta uitae didicistis, terrena cunaa despicere, ad caelestem
patriam fescinare, quanrum uos in bono profecistis, tantum bona
etiam de aliis sentitis. Dum uero in scripcis uestrae beatitudinis
multa de me dici laudabilia audirem, intellexi srudium, quia
108 Auctarit R1 109 haec R1, ex ,. 112 qui] uc add. r1 114

Auctarit R1 clauim r 1
Vll,24. Codd.R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 187 (lndict. XV cap. 21). Edd.
M: Vll,27 ; MG: Vll,24.
1 Anthioceno R1 2/3 commune r2, corr. 3 ferente Rr 5
magisterium 1crip1i, magistrum codd. spiricus in spiritum sanctum corr.
R1 7 proficicis R1

10 commemorare uoluistis non quid sum, sed quid esse debeam.
Illud uero quod me dicitis morum meorum debere reminisci et
maligno spirirui quaerenti animas cribrare pro nulla causa locum
non dare, ego quidem me semper malis moribus fuisse recolo
arque eosdem in me mores, si possum uincere ac delere,
1 s summopere festino. Si tamen, ut uos creditis, boni aliquid habui,
in omnipotentis Dei adiutorio confido quia oblitus non sum. Sed

sanctitas uestra, ut uideo, in praemissis diais dulcedinis et
subsequenti hoc uerbo episrulam suam api esse similem uoluit,
quae mel simul et aculeum portat, ut me et melle sariaret et aculeo
10 pungeret. Sed inter haec ego ad meditandam uocem Salomonis
redeo : Quia me/iora 1unt uulnera diligenti1, quam inimici
blandientiJ 01cula.
Quod uero dicitis pro nulla causa dare nos locum scandali non
debere, haec mihi et piissimus dominus filius noster, pro cuius uita
2 s incessanter orandum est, iam saepius scripsit. Et quod ille ex
potestate, scio quia hoc uos ex amore dicitis. Nec miratus sum uos
in uestris epistulis imperialia uerba posuisse, quia habent inter se
cognarionem maximam amor et potestas. Nam utraque princi-
paliter praesumunt, uttaque per auaoritatem semper loquuntur.
30 Et quidem in suscipienda fratris et consacerdotis nostri Cyriaci
synodica epistula dignum non fuit ut pro causa profani uocabuli
moras facerem, ne unitatem sanaae ecdesiae perrurbarem. Sed
tamen de eodem supersticioso et superbo uocabulo eum admonere
studui, dicens quia pacem nobiscum habere non posset, nisi
3 s elarionem praedicti uerbi corrigeret, quam primus apostata
inuenit. Vos tamen eandem causam nullam esse dicere non
deberis, quia, si hanc aequanimiter portamus, uniuersae ecdesiae
fidem corrumpimus. Scitis enim quanri non solum haererici sed
eriam haeresiarchae de Constantinopolitana ecdesia sunt egressi.
40 Et ut de honoris uestri iniuria taceam, si unus episcopus uocarur
uniuersalis, uniuersa ecdesia corruit, si unus uniuersus caclit. Sed
Vll,24. 21/22 Prou. 27,6.
10 commemorare ex commorare corr. Rr, ex cummemorare r2 13 non

om. rr 14 in me mores] immemores codd., corr. uincere ,., uindicare
Rr 17 dukedini r2' 18 hoc om. rr 19 mel Rr 22 blandientis ex
blandimentis corr. rr, blandiens ex blandimens Rr osculo corr. in osculum
Rr 23 scandali r, scandalo Rr non om. ,. 24 dominus om. Rr, domnus
rr' noster Rr, uescer ,. 27 posuisse] potuisse Rr r, crm-.Rr quia] qui
Rr, corr. 28 cogitationem rr 32 unitate rr 34 possit Rr 35 prius
Rr 37 qui Rr 41 uniuerse ecclesie Rr, corr. cadet ,., corr.r2, cadat Rr

absit haec srulcicia, absit haec leuitas ah auribus meis. In
omnipotente aucem Domino confido quia quod promisit citius
impleturus ese : Omnisqui se exaltat humiliabitur.
4s Haec occuparus in mulris ad epistularum uestrarum diaa in
breuitate respondi, nam quae modo loqui per scripta non debeo,
in animo signara manent. Peto ut me beatitudo uestra in suis
sanctis oracionibus semper ad memoriam reducat, quatenus a
malis cemporalibus et aetemis uestrae intercessiones eripiant. Pro
50 serenissimo aucem domno imperatore studiose et feruenter orate,
quia ualde est uica eius mundo necessaria. Cesso autem amplius
dicere, quia et uos non dubito scire.
VII, 2s
Theodoro,medico imperatoris, qui captiuis et pauperib11sstip"" p,r
Sabinianum diaconum miserit, gratias agit atque cla11emsancti Petri
transmillit.
197, 11111.
GREGORIVS THEODORO MEDICO CONSTANTINOPOLITANO
Dilectissimus filius meus Sabinianus cliaconus ad me reuersus

milla mihi gloriae uestrae scripta detulit, sed ea quae transmissa
sunt captiuis uel pauperibus deportauit, unde et intellexi causam.
1 Ideo enim homini loqui per epistulas noluisris, quia omnipotenri
Deo uerbum in bona operatione feceraris. Habet enim haec eadem
uestra operario uocem propriam, quae ad aures Dei secreta damat,
sicut scriptum ese : Abscondeelemosinamin sinu paupetit,et haec
prote exorabit.Et quidem mihi, fateor, triste est aliena expendere
10 et super eas quas de substancia ecdesiastica babeo adhuc etiam de
rebus suauissimi filii domni Theodori raciones ponere. Vestrae
tamen benignitati congaudeo, quia sollicite attendiris atque
44 Match. 2.3,12 et Luc. 14,11 et 18,14.

Vll,2¡. 8/9 Eccli. 2.9,15.
42 auribus · Rr, urbibus ,.

Vll,2¡. Codd.Rr rr 2: Indict.XII-XV cap. 188 (lndict. XV cap. 2¡). &Jd.
M: Vll,28; MG .· Vll,2¡.
1 Consc. Rr, Conscantinopl. ,., , Constantinopol. r2 2 Sauinianus
R1 6 erenim ,. 7 secretas ,. 9 et] uc Rr, corr.

REGISTRVM VII, z 5-26
custoditis hoc quod ueritas dicit : Date e/emosinam, et ecce omnia
munda sunt uobis et hoc quod scriptum est : Sicut aqua exstinguit
1 5 ignem, sic elemosina exstinguit peccatum. Paulus quoque apostolus
ait : Vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum
abundantia uestrae inopiae sit supplementum. Tobías filium
admonet dicens : Si mu/tum tibi fuerit, abundanter tribue ; si
autem parum, etiam de exiguo /ibenter impertire. Vos itaque haec
zo omnia praecepta seruatis. Sed pro nobis ut oretis petimus, ne
laborum uestrorum frucrus indiscrece et non siait necesse est
dispensemus, ne, unde uos peccaca minuitis, nos inde cumulemus.
Omnipotens autem Deus sua uos protectione custodiar sicque
uobis in terreno palacio humanam grariam tribuat, ut post longa
z~ uos tempora ad caelescis palacii gaudia aetema perducat.
Benedictionem uero sancti Petri apostolorum principis, quem
mulrum diligitis, dauem a sacratissimo eius corpore uobis
transmisimus, in qua ferrum de catenis eius dausum est, ut quod
illius collum ligauit ad martyrium, uestrum ab omnibus peccatis
soluac.
VII, 26
Andream, qut tn 1erutttum imperatoriJintrare ideoque commendari
de1iderat,ut quietampiamque 11itamin proa1tio1110
ducal monet. Gratia1
agit, quod AndreaJ eum de d11abu1per1oni1,qui cum Callinico uenerant,
cautum reddidit.
f 97, lun.
GREGORIVS .ANDREAE
Magnitudinis uestrae scripta suscipiens cognita salute uestra

gauisus sum et de benignitate piissimae dominae, quae erga uos
suam gratiam ostendere dignara est, ualde laetarus. Et quod
domna Constantina darissima puella, priusquam nupcias faceret,
13/14 Luc. 11 ,41. 14/15 Eccli. 3,3 3. 16/17 11 Cor. 8,14.

18/19 Tob. 4,9.
15 elemosinam ,.2, corr. 20 uc] et R1, co". 30 absoluat r 1

Vll,26. Codd.Rr r1 2 : Indict. XII-XV cap. 18 9 (lndict. XV cap. 26 ). &id.
M: VII,29; MG: Vll,26.
2 scripta R1 r2, lineras ,., 3 bignitate r/ 4 dignaros R1, co".

REGISTRVM VII, 16
ab huius mundi illecebris est erepta, uehementer exsulto. Illud
autem quod uos in milicia sponsi eius intrasse clixistiset quod
serenissimo domino imperatori commendari uoluistis, ut uobis
aliqua iniungat, ubi uos utiles esse existimat, mentem meam non
1 o modico maerore tetigit, quia ego bonitatem morum uestrorum ad
aliud tendere semper aestimaui. Multos autem noui, qui in

seruirio reipublicae positi uehementer afHiguntur, quia eis non
licet uacare et peccata sua plangere. Et uos, guare nescio, occupari
desideratis ? Cur enim, magnifice fili, non consideras quia mundus
1 s in fine ese ? Omnia urguenrur cotidie. Ad reddendas raciones
aecemo et tremendo iudici ducimur. Quid ergo aliud nisi de

aduentu illius cogicare debemus ? Vita enim nostra nauiganti est
similis. Is namque qui nauigat, stet, sedeat, iaceat : uadit, quia
impulsu nauis ducirur. Ita ergo et nos sumus, qui siue uigilantes
20 siue dormientes, siue tacentes siue loquentes, siue iacentes siue
ambulantes, siue uolences siue nolentes per momenta temporum
cotidie ad finem tendimus. Cum igitur dies 6nis nostri aduenerit,
ubi nobis erit omne quod modo cum tanta cura quaeritur et cum
sollicitudine congregarur? Non igitur honor, non diuitiae quae-
2s rendae sunt, quae dimittUntur. Sed si bona quaerimus, illa
diligamus quae sine fine habebimus. Si autem mala pertimesci-
mus, illa timeamus quae a reprobis sine fine tolerantur.
Hoc ipsum uero esse in obsequio pimimi principis, quanta est
mentis occupario in appetitu terrenae gratiae et quanrus est timor,
30 ne haec eadem gracia perdacur, si adepta fuerit? Perpendeergo
quae poena sit aut prosperitaris desiderio farigari aut aduersitaris
timare pauescere. Vnde magis suadeo ut magnitudo uestra in suo
proastio quodam in pauco tempore deleaabili acceptaculo pere-
grinarionis uiuere studeat et quietam ac tranquillam uitam ducere,
3 s sacris leaionibus uacare, caelesria uerba meditari, in aeternitatis
amore se accendere, de terrenis rebus secundum uires bona opera
agere et regnum perpetuum in eorum remunerarione sperare.Sic
autem uiuere iam in aeternitatis uita partem habere est.
Haec, magnifice fili, loquor, quia multum te diligo. Et quia in
40 procellas et fluctus tendis, uerborum meorum funibus te ad litus
6 mundi ,., modi R1 7 miliriam ,.2 8 commendarc ,., om. R1 ti

superm-. scril,ere me 10 ad R1 ,.2 (corr. tx ut), in ,., 11 existimaui
Rr 13 peccata-et uos om. R1 occupare ,., corr. ,.2 16 et tremendo om.
R1 18 sedet n' iacet r2~ 20 tacentes R1 ,.2, iacentes ,., siue
iacentes R1, siue (seue ,.2) tacentes,. 30 haec om. Rr perpendat ,., 31
prosperitas ,., corr. ,.2 33 quondam codd. 38 uitam ,.2,corr.

reuoco. Et si trahentem sequi uolueris, quae periaila euaseris, quae
gaudia inueneris, in ipso quietis .tuae litore posirus agnosces.
Praeterea gracias ago, quia me de duabus personis, quae cum
glorioso Callinico uenerunr, caurum reddere sruduistis, quamuis
45 personae eius quam prius magnirudo uestra nominauit iam in
malis non modicum experimentum tenemus. Sed quia mala sunt
tempora, omnia cum gemitu portamus.
Omnipotens autem Deus sua uos proteaione custodiar detque
uobis et hic bene agere et apud se in perpetuum in aeterna gloria
50 gaudere.
VII, 27
Narsem re/igiosum quem malí homines fa/sis rumoribus persequuntur

consolatur. Negat se mona1teriis a Paulo instituti1 uel priuati1 quibusdam
a/iqua 1cribere admonendo posse, quia Constantinopoli non sint, qui de
Latino in Graecum dicta/a bene transferant. Nobiles amicos Constan-
tinopolitanos salutat, Anatolium responsalem commendat.
¡97, Jun.
GREGORIVS NARSAE RELIGIOSO
Cum Romanum defensorem ad urbem regiam mitterem, diu

scripta uestra requisiui, sed inueniri minime potuerunt. Post-
modum uero inter multas aliorum sunt epistulas inuenta, in
quibus mihi dulcedo uestra suas afHiaiones et tribulaciones
spirirus indicat et aduersitates malorum hominum manifestar. Sed
rogo, in his omnibus reuoca. ad mentem hoc quod et credo quia
numquam obliuisceris, quia omnesqui uo/unt pie uiuere in Christo
persecutionempatiuntur. Qua in re ego fidenter dico quia minus
10 pie uiuis, si minus persecurionem pertuleris. Isdem quoque doctor
gentium quid aliud discipulis dicit, audiamus : Ipsi scitis, fraires,
VII,27. 8/9 11Tim. 3,12. 11/13 I Thess. 2, 1.
42 agnoscetis R1, agnoscicis r2 43 propterea R1 duobus R1 44

scuduisci r2
Vll,27. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XV cap. 190 (lndict. XV cap. 27). Edd.
M .· Vll,30; MG: Vll,27.
1 relig. r, rius R1 2 Romam rr defensorem] def. r, defer. R1,
corr. 3 requisiuit R1, corr. inuenire rr 4 sunc aliorum rI 5 suas 111
uidetur erad. Rr 7 et] ad et R1 11 aliud] alibi rI audimus R1

REGISTRVM VII, 27
introitum nostrum ad uos, quia non inanis fuit, sed ante passi el
contume/iis affecti. Ecce, dulcissime fili, praeclicator sanaus
uacuum ingressum suum fuisse perhibuit, si contumelias non
1 5 pertulisset. Et rua caritas dicere bona uulc, sed mala .perperi
recusar. Vnde necesse ese ut se inter aduersa striaius accingat, ut

desiderium ad amorem Dei arque srudium bonae admonirionis
ipsa plus aduersicas augeat. Sic semina messium gelu cooperta
fertilius germinant; sic ignis flaru premitur, ut aescat. Scio
2.0 quidem quia ex toe malarum linguarum peruersis sermonibus
tempestatem ualidam paceris, in mente contradiaionum ftuaus

sustines. Sed redeac ad animum quod per psalmiscam Dominus
dicit : Exaudiui te in abscondito tempestatis, probaui le ad aquas
contradictionis. Si enim inter contradicentes ea quae Dei sunt
2. 5 egeris, tune uerus operator probaris.
Dulcissima autem uestra caritas scripsit mihi ut monasteriis

quae per orationes et magisterium uestrum a filio nostro domno
Paulo instituta sunt aliquid admonendo scriberem. Sed si de uia
Dei sunc, scio quia per compunaionis grariam fontem sapientiae
30 intus habent et meae siccitatis guttas paruulas suscipere non
debent. Perfecta autem uestra sapiencia recolit quia in paradiso
pluuia non fuir, sed fons ascendebat de medio paradisi, qui
irrigaret faciem terrae. Illae ergo animae quae per compunaionis
gratiam fontem in semetipsis habent de aliena lingua pluuiam
3 s necessariam non habent.
Per scripta autem uestra mihi transitum domnae Esychiae
nuntiastis, et magna exsultatione gauisus swn, quia illa bona
anima feliciter ad suam patriam peruenit, quae in patria laborabat
aliena. Gloriosas autem filias meas domnam Domnicam et
40 domnam Eudochiam mea uice salutate. Sed quia praedictam
domnam Domnicam iam diu est quod audio praepositam faccam,
hoc circa eam uestta caritas uigilet, ut, quia iam seruire in labore
terreni palatii non compellitur, omnes mundi huius perfecte
screpicus fugiat, totam se Deo conferat, nihil de se extra se
23/24 Ps. 80,8.
12/ 13 passionis et contumelias in passionibus et concumeliis e°".

R1 14 conrumeliam r2 16 se om.,. se srrictius r1, is (ista r2') striccius
r2, discriccius R1' accingacur ,.2 19 fenilius ,., fetibus Rr 21 pateris]
poteris R1, C<m'. mentem R1 r2, corr. R1 23 ad] apud ,., 29 Dei om.
,. 30 siccitas r2, corr. 31 perfecte R1 32 de r, in R1 38 laborat ,.,
corr. r2 39 Dominicam ,., 40 salte R1 41 Dominicam ,., 42
seruiret R1

REGISTRVM VII, 27
4S relinquat, sed et quantas ualet animas in aeatoris sui seruitium
colligat, ut earum mentes per uerbum eius gratiam compunctionis
accipiant et tanto celerius ipsa ah omnibus peccatis suis absoluta
sit, quanto per eius uitam et linguam etiam aliarum animae
peccatorum suorum nexus eruperint. Quia autem nemo hominum
50 in hoc mundo sine peccaco est - et quid est aliud peccare nisi a
Deo fugere ? - fiducialiter dico etiam eandem filiam meam peccata
aliqua habere. Vt ergo dominae suae, id est aetemae sapientiae,
perfecte satisfaciat, quae sola fugit, cum mulris redeat. Auersionis
enim suae culpa nulli imputabirur quae reuertens lucrum reportat.
ss Domnum autem Alexandrum et domnum Theodorum mea
per uos peto uice salutari. Quod uero scribitis ut excellentissimae
filiae meae domnae Gordiae et sanctissimae filiae eius domnae
Theoctistae et magnificis earum hominibus domno Marino et
domno Christodoro saibere debeam eosque de anima sua aliquid
60 admonere, bene scit dulcissima uestra magnitudo quia hodie in
Constantinopolitana ciuitate, qui de Latino in Graeco diaata bene
transferant, non sunt. Dum enim uerba custodiunt et sensus
minime attendunt, nec uerba intellegi faciunt et sensus frangunt.
Pro qua re praediaae filiae meae domnae Gordiae breuiter saipsi ;
65 nam ceteris tacui. Duas autem camisias et quattuor oraría uobis
transmisi, quae praediais uiris ex benedictione sancti Petri peto
humiliter offerre. Praeterea quidam moriens unum mihi pueru-
lum dimisit. De cuius anima cogitans eum dulcedini uestrae
transmisi, ut in eius uiuat in hac terra seruitio, per quem ad
70 libertatem caeli ualeat peruenire.
Dileaissimum autem filium meum Anatolium diaconum,
quem ad facienda responsa ecdesiae in urbe regia transmisi, peto
ut frequenter uestra dulcissima caritas uisitet, et post labores quos
in causis saecularibus patitur in uerbo Dei uobiscum requiem
1 s inueniat et quasi quodam candido linceoeiusdem laboris terreni
sudorem detergat. Quem personis omnibus quae uobis notae sunt
commendate, quamuis scio quia, si perfecte cognoscitur, com-
mendationem non eget. Vos autem quantum sanctum Petrum
apostolum, quantum me diligitis, in ipso monstrate.
49 nexibus ,. 51 eandem om. R1 54 nulla Rr deponat ,. 56

peto superscr.Rr 57 Gurdiae Rr r2, cot'r.r2, Gurdianae in Gordianae corr.
rr 58 Theotiste Rr 59 Christidoro rr, Chistidoro r2 61 qui ,.2, quiue
Rr, quae rr diaa rr 62 transferat Rr r, corr. r2 non sunt erad.
Rr 64 Gurdiae codd., corr.r2 in Gordiae, rI in Gordiane 66 peto r, pro
Rr qui in marg.add. debeas 71 Anatorium Rr 77 quamuis-perfecte om.
Rr 77 /78 commendatione Rr 78 egent Rr

80 Omniporens autem Deus dulcissimam mihi cariratem uestram
ab interioribus hostibus exrerioribusque custodiar et, quando ei
placuerit, ad caelestia uos regna perducat.
VII, 28
Cyriacum, patriarcham Constantinopolitanum, monet ut nouum uerbum
superbiae, per quod scanda/um ortum sil, auferat.
J 97, Jun.
Scripta beatitudinis uestrae suscepimus, quae nobis non linguae

sed animae uerba loquebanrur. Aperiebant ecenim mentem, quae
ramen mihi dausa non erat, quia per memeripsum suauitaris
ipsius experimenrum cenebam. Vnde omnipotenci Deo incessanrer
gracias refero, quia, si erga nos in corde u estro uirrurum marer
caritas permanet, bonorum operum ramos numquam amittitis,
qui ipsam bonitatis radicem tenetis. Oportet ergo ut mihi arque
omnibus fratribus uestris eius caritatis pulchrirudinem in hoc
10 primum opere monstretis, ut uerbum superbiae, per quod graue
scandalum in ecclesiis generatur, auf erre fesrinetis, hoc modis
omnibus implentes quod scriprum est : So//iciti seruare unitatem
spiritus in uinculo pacis. Et rursum : Nu//am occasionem dart
aduersario maledicti gratia. Tune enim ostensa caritas uera ese, si
1 s per cyphum superbiae inter nos scissura non fuerit. Ego enim
Iesum testem inuoco in anima mea, quia a summo usque ad

ultimum nulli hominum dare scandali occasionem uolo. Omnes
esse magnos et honorabiles cupio, quorum tamen honor honori
non derrahit omnipocentis Dei. Nam quisquis se contra Deum
20 honorari appetit, mihi honorabilis non est. Sed ut cognoscatis,
Vll,18. 12/13 Eph. 4,3. 13/14 I Tim. 5,14.
81 exteriusque r
Vll,28. Codd.Rr rr 2: Indict. XII-XV cap. 191 (Indict. XV cap. 28). &id.
M: Vil.JI ; MG: Vll,28.
1 Consta. R1, Conscantinopol. r I 4 da usa M et M G, causa codd. 5
teneam r 1 14 malediccae gratiae R I r1, corr. r 2 15 cypum codd., corr.
ri 16 in tescem r2 18 quorum r, quero R1 camen] ut 1uper1cr.
Rr 19 decrahat R1 e

quam erga uescram beacitudinem habeam uoluncatem, dilec-
tissimum filium meum Anatolium diaconum ad piissimorum
dominorum uescigia transmisi, qui eorum pietati ac uestrae
fracernicati sacisfaciac, quia nulli in hac causa nocere appeto sed
2 5 humilicatem Deo placitam et sanctae ecclesiae concordiam
custodire. Et quia hoscis omnipotencis Domini Antichriscus iuxta
ese, srudiose cupio ne proprium quid inueniac non solum in
moribus sed neque in uocabulo sacerdorum. Ea ergo quae nouo
modo incroducta sunc, ipso ordine quo illaca sunt auferanrur, et
30 pax nobis in Domino illibaca permanebic. Narn quae eric ínter nos
dulcedo, quae caritas, si nosmeripsos uoce refouemus et rebus
pungimus ? Hoc ergo uestra sanctitas agat, ut bona quae dicicis
nos in cordis medulla sentiarnus, quatenus, dum in unanimitate
corda fuerinc sacerdorum, pro piissimorum dominorum uica
3 s deprecan ces tanto citius exaudiri mereamur, quanto et oraciones
nostras ante Dei oailos pax illuminac et discordiae macula non
obscurac.
VII, 29
Anastasium presbyterumhortatur MI, susceptoducatu monasterii,quod
Neas dicitur, iurgia, quae inter monasteriipatrem el episcopum Hiero10-
/ymitanum esseconsueuerint,cum Amos episcopocomponat.De re/iquiis,
quas per Exhilaratum secundiceriumet post per Sabinianum diaconum
transmiserit,gratias dicit.
¡97, Jun.
GREGORIVS ANASTASIO PRESBYTERO
Quia bonushomode bonothe1aurocordissui profertbona,hoc tua

caritas et semper uiuendo et modo mihi in epistula sua loquendo
monscrauit. In qua inueni duos quosdam de uinutibus litigantes,
te uidelicet pro caritate atque alium pro timore et humilitate
contendere. Et quamuis in multis occuparus, quamuis Graecae
linguae nescius, in contentione camen uestra iudex resedi. Sed
Vll,2 9. 2 Marth. 12 ,3 5 et Luc. 6,4 5.
22 Atolium r2, corr. 27 in om. f'2, superscr. R1 32 ergo] erga rI, con-.
Vll,29. Codd.R1 ,.r 2: lndict. XII-XV c-ap.192 (lndict. XV cap. 29). Edd.
2 proferac f'2 4 duas rr, corr. 7 contione r2 presedi R1

REGISTRVM VII, 29
requisita ueritate in meo iudicio conttadiaorem tuum ipse uicisti
per apostolicam sententiam, quam uobis contendentibus protuli,
10 quia timor non est in caritate, sed pe,fecta caritas foras mittit
timorem. Timor enim poenam habet ; qui autem timet, non est
pe,fectus in caritate. Tua itaque fratemitas quantum in caritate
perfecta sic scio. Et quia omnipotentem Deum multum diligit,
oportet ut de proximo multum praesumat. Non enim loca uel
1 s ordines creatori noscro nos proximos faciunt, sed ei nos aut merita
bona iungunt aut mala disiungunt. Quia ergo adhuc incertum est
quis interius qualis sic, cur non audebas saibere, dum inter me et
te quis sic superior ignores ? Et quidem bene te uiuere scio, me
autem mulris onerarum peccatis noui. Sed etsi ipse peccator es,
10 mihi tamen multo melior, quia tu tua tantummodo, ego uero et
eorum qui mihi commissi sunt peccata porto. In hoc ergo te altum,
in hoc magnum aspicio, quia ante humanos oculos in magno
atque in alto loco minime profecisri. In quo saepe, dum exterius
ab omnibus honor tribuitur, ad ima animus mergitur, quia curis
2 s discerpentibus grauatur. Tibi autem omnipotens Deus iuxta hoc
quod scriptum ese ascensu.r in corde disposuit, in com,alle

/acrimarum. Multo autem mihi altior, multo sublimior uideri
poteras, si neque ducatum monasterii quod Neas dicitur suscepis-
ses, quia in eodem monasterio, sicut audio, monachorum quidem
30 species tenetur, multa uero sub sanctitatis habitu saecularia
aguntur. Sed etiam ad hoc te existimabo caelesti gracia peruenisse,
si ea quae in loco illo omnipotenti Deo displicent te fuerint duce
correcta.
Sed quia ínter patrem eiusdem monasterii et pastorem
3 s Hierosolymorum ecclesiae semper esse iurgia consueuerunt, aedo
quod omnipotens Deus idcirco dilectionem tuam et sanctissimum
fracrem et consacerdotem meum Amos esse uno tempore Hiero-
solymis uoluit, ut ea quae praedixi iurgia tollerentur. Nunc ergo
ostendite quantum uos prius amastis. Scio quia utrique absri-
40 nentes, utrique docti, utrique humiles estis. Vnde necesse ese ut
10/12 I loh. 4,18. 26/27 Ps. 83,6.
11 timorem r2, '°"· enim om. rr, superscr.r2 13 quia r, quae

Rr Deum om. Rr 19 peccaci Rr 20 multo melior] mulcori meliore
Rr, cm-., es superscr.r2 et] superscr.ea r2 23 profecistis rr, '°"·24
ab ,xp. rr 25 decerpentibus rr grauabatur Rr, crwr. 26 disposui
Rr 28 monasterio ,. 29 audio] odium Rr, corr. 35 ecclesiarum
Rr 37 Amos] ambos rr' 39 utrique abstinentes-Vll,Jo,23 in celebra-
tione missarum mi om. r2, 11bi11numfo/ium hic deesl

REGISTRVMVII, 29
Saluacoris sic nostri gloria iuxta uocem psalmi : In tympaniJ
JaudetiJet choro.In cympano etenim sonus ex pelle sicca est, in
choro uero uocum concordia. Quid igitur per cympanum nisi
abstinencia, quid per chorum nisi unanimicas designarur ? Quia
4 s ergo per abstinenciam Dominum laudaris in cympano, peto, per
unanimicacem lauderis in choro. Per semetipsam quoque uericas
dicit : Hahete Ja/ in uohiJet pacem hahete ínter uoJ. Quid per sal
nisi sapiencia designatur, Paulo attestance, qui ait: SermoueJterin
gratia JemperJale sil condituJ? Quia ergo pet doctrinam uerbi
so caelesris sal habere uos nouimus, restat ut per caritaris gratiam
etiam pacem inter uos coco carde teneatis. Haec, carissime fracer,
dico, quia utrosque uos multum diligo atque omnino pertimesco
ne oracionum uestrarum sacrificia ex aliqua inter uos dissensione
maculenrur.
ss Benedictionem uero quam et prius pet Exhilaratum secun-
dicerium et postmodum per Sabinianum diaconum transmisistis
cum graciarum actione suscepi, quia de loco sanao decuic uos
sanaa transmittere et, cui assidue ministratis, ex ipso uestro
munere demonstrare.
60 Omnipotens Deus sua uos dextera procegat atque a malis
omnibus seruet illaesos.
41/42 Ps. 150,4. 47 Marc. 9,49. 48/49 Col. 4,6.
41 sit om. Rr 41/42 in tympanis laudetis et choro om. f'I 44

unanimitas f' I, humanitas Rr 45 peto] ut sMp,rscf'. Rr 46 unanimitatem
f'I, humanitatem Rr 53 ne Rr, nec rr SS Hilaratum f'I 56 Saui-
nianum f' I 57 de sanao loco f' I 60 uos Rr, nos f' I

REGISTRVM VII, 30
VII, 30
Mauricio imperatori scribit se nuntios Cyriaci, patriarchae Constanti-
nopolitani, benigne suscepissesed eundem monuiJJeut, si pacem habere
desideraret,ab appellatione se uniuersa/is episcopicompesceret; non se sed
Cyriacum ad humilitatem admonendum esse.
J 97, Jun.
Dominorum pietas prouida, ne quid fortasse scandali in unitaee

sanctae ecclesiae ex sacerdorum dissensione generari potuisset,
semel ac bis me admonere dignata ese ut responsales fratris et
consacerdocis mei Cyriaci benigne susciperem eosque ad remean-
dum citius relaxarem. Et licet piissimi domini apee ac prouide
cuneta praecipiant, ego tamen inuenio quia eorum iudicio
indiscretus esseex hac tali admonicione reprehendor. N umquidnam
si ex superbo ac profano uocabulo meus non in modico ese anirnus
1 o uulnerarus, tantae indiscretionis esse potui, ue nescirem quid
unitati fidei, quid concordiae ecdesiasticae deberem, et fratris mei
responsales et synodicam epistulam suscipere cuiuslibet causae
amarirudine interuenienee recusarem ? Absit hoc. Nimis mihi
fuerat desipuisse sic sapere. Aliud namque ese quod conseruandae
1 s unitari fidei atque aliud quod debemus compescendae elarioni.
Distinguenda ergo erant tempora, ne praedicti frattis mei ex

quolibet articulo nouitas rurbaretur. Vnde et responsales eius cum
magno affectu suscepi. Quicquid debui caritatis, exhibui melius-
que eos, quam consuerudo prisca fuerat, honoraui et mecum feci
20 eos sacra missarum sollemnia celebrare, quia, sicut meus diaconus
ad exhibenda sancta mysteria illi non debet ministrare, qui
elationis culpam aut commisit aut commissam ab aliis ipse non
corrigit, ita ministri illius in celebratione missarum mihi adesse
debuerunt, qui custodiente Deo in superbiae errore non cecidi.
2 s Eundem uero fratrem et consacerdotem meum studiose admonere
curaui ut, si habere pacem omnium concordiamque desiderat, ab

stulti uocabuli se appellatione compescat. De qua re mihi in suis
Vll,30. Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XVcap.193 (lndict. XV cap. 30). &id.

M: VU,33; AfG: VIl,30.
6 piissime dominae r1 1 praecipiant ex praecipia co". R1 qui add. 1ed
erad. ut, praecipiaris ut r1 14 sic 1uper1cr. R1 15 unitatis r/ compe-
rendae ,., 17 nouitas rr, uicas R1, erad. et 1uper1cr. acricas 18 debuit
R1 20 sicur om. ti in marg. add. r1 21 hibenda R1 23 cum uerbiJ-hi
adesse denuo inc. r2 24 cecidit R1 26 ut] et R1

iussionibus dominorum pietas praecepit, dicens ut pro appella-
rione friuoli nominis inter nos scandalum generari non debeat. Sed
30 rogo ut imperialis pietas penset quia alía sunt friuola ualde innoxia
atque alia uehementer nociua. Nwnquid non rum se Anrichristus
ueniens Dewn dixerit, friuolum ualde erit sed tamen nimis
perniciosum ? Si quantitatem sermonis attendimus, duae sunt
syllabae, si uero pondus iniquitatis, uniuersa pernicies. Ego autem
3 s fidencer dico quia, quisquis se uniuersalem sacerdotem uocat uel
uocari desiderat, in elatione sua Antichristum praecurrit, quia
superbiendo se ceteris praeponit, nec dispari superbia ad errorem
duciru.r, quia, sicut peruersus ille Deus uideri uult super omnes
homines, ita, quisquis iste est, qui solus sacerdos appellari apperit,
40 super reliquos sacerdotes. Sed quoniam ueritas dicit : Omnisqui se
exaltat, humi/iabit11r,scio quia quaelibet elatio tanto citius
rumpitur, quanco amplius inflarur. Illis ergo pietas uestta
praecipiat ne quod per appellationem friuoli nominis scandalwn
gignant, qui in superbia et cypho ceciderunt. Nam peccator ego,
45 qui auaore Deo humilitatem teneo, admonendus ad humilitatem
1'!tmsum.
Omnipotens autem Deus serenissimi domini nostri uitam et ad
pacem sanctae ecclesiae et ad utilitatem Romanae reipublicae per
tempora longa custodiat. Certi etenim swnus quia, si uos uiuitis,
so qui caeli dominum· timetis, nullam contta ueritatem superbiam
permittatis.
Vll,30. 40/41 Matth. 23,12 et Luc. 14,11 et 18,14.
29 friuoli ex fribula corr. r2, fribuli rr 32 ueniens om. rr 33

pcmeciosum r1 41 quia om. Rr 43 friboli r, corr.r2 44 gignant R1",
gignat r, gignit Rr superbia et] superbiae Rr typO r, corr. r2 48
Romanae del. Rr SO nulla r SO/Sl superbiam permittatis Rr, superbe
permittitis r

492. REGISTRVM VII, 31
VII, 31
Eu/ogio A/exandrino et Anastasio Antiocheno patriarchis scribit se
Cyriaci nuntios ad res diuinas Romaeadmisisse, responsa/i 111011ero
Constantinopo/i11er1anti,ne i//i sacrafacienti ades1et,praecepisse.Petit
ut se certioremfaciant, si quis GraeCfw11mpatrum de E11doxio,a Cyriaco
damnato 1crip1erit.De cau1a monachOrllml.Iauriae.
197, l11n.
GREGORIVS EVLOGIO EPISCOPO ALEXANDRINO ET

.ANASTASIO EPISCOPO ANTIOCHENO A PARI
Caritas, qua uobis ualde constriaus sum, tacere me minime

permittit, ut sancitas uestra quaecumque apud nos aguntur
1 agnoscat et falsis rumoribus non decepta suae iusritiae atque
rectirudinis uiam, sicut perfecre coepit, perfectius teneat. Res-
ponsales siquidem fratris et consacerdoris nostri Cyriaci uenientes
eius ad me synodicam epistulam detulerunt. Et quidem inter nos
et ipsum, sicut uestra beatirudo nouit, propter appellationem
1o prof ani nominis est grauis discordia. Sed in causa fidei transmissos
responsales eius existimaui esse suscipiendos, ne culpa elationis,
quae in Constantinopolitana ecdesia paene contra omnes sacer-
dotes exorta est, dissensionem fidei et rixam ecdesiasricae faceret
unitari. Eosdem uero responsales mecum, quia hoc omnino
11 humiliter precabancur, missarum sollemnia celebrare feci, quia,
sicut et serenissimo domno imperatori intimare srudui, responsales
fratris et consacerdoris nostri Cyriaci mihi communicarc de-
buerunt, quia auaore Deo in elationis errorem non cecidi. Meus
uero diaconus cu.m praediao fratre nostro Cyriaco missarum
20 sollemnia celebrare non debet, quia per profanum uocabulum
culpam superbiae aut commisit aut sequitur, ne, si, quod absit,
ei in tali elatione posito procedit, uanitatem stulri nominis confir-
mare uideamur. Eundem uero fratrem admonere srudui ut se a tali
supersritione corrigat, quia, si hanc non correxerit, pacem
2 5 nobiscum nullomodo habebit.
Vll,JI. Codd.R1 J r1 2: Indict. XII-XV cap. 191 (lndict. XV cap. JI).

&Jd. M: Vll,J/; MG: Vll,JI.
1 Eulogio RJ r, Fulgentio Rr et om. R1 2 a pari r1, a patri crwr.in
a paribus r2, a pari. RJ, pari R1 3 me om. RJ 5 rumoribus) rei moribus
Rr, corr. 11 existimauit r1 ne] sine Rr, corr. 12 ecclesiae ,., 14
mecum om. r 16 domni Rr 18 quia] ego superscr.RJ cecidit in
ceciderunt corr. R1 20 per om. RJ r 21 culpa R1 si] ut RJ

REGISTRVMVII, 31 493
Praeterea isdem frater noster omnia in suis synodicis catholice
Deo auctore locurus est. Quendam uero Eudoxium damnauit,
quem neque in synodis damnatum inuenimus neque a deces-
soribus eius in suis synodicis reprobatum. Et canones quidem
30 Constantinopolitani concilii Eudoxianos damnant, sed quis fuerit
eorum auctor Eudoxius nequaquam dicunt. Romana autem
ecdesia eosdem canones uel gesta synodi illius hactenus non habet
nec accepit, in hoc autem eandem synodum suscepit, quod est per
eam contra Macedonium definirum. Reliquas uero haereses quae
3 s illic memoratae sunt ah aliis iam paaibus damnatas reprobat ; de
Eudoxianis uero nihil haaenus agnouit. In historia autem
Sozomeni de quodam Eudoxio, qui Constantinopolitanae ecdesiae
episcopanun arripuisse dicicur, aliqua narrantur. Sed ipsam
quoque historiam sedes apostolica suscipere recusar, quoniam
40 multa mentitur et Theodorum Momsuesriae nimium laudat atque
usque ad diem obitus sui magnum doctorem ecdesiae fuisse
perhibet. Restat ergo ut, si quis illam historiam recipit, et synodo
quae piae memoriae Iusriniani temporibus de aibus capitulis faaa
est, contradicat. Qui uero huic contradicere non ualet, illam
4 s historiam necesse est ut repellat. In Latina ergo lingua de hoc
Eudoxio nunc usque neque in Philastro neque in beato Augusrino,
qui multa de haeresibus conscripserunt, neque in a1iispatribus
aliquid inuenimus. Caritas igitur uestra, si quis apud Graecos
probatorum patrum de eo sermonem fecit, suis mihi epistulis
so innotescat.
Praeterea ante triennium cogente causa monachorum Isauriae,
qui haeretici accusabantur, sarisfaciens mihi quondam frater et
consacerdos meus domnus lohannes litteras misit, quibus nite-
batur ostendere eos Ephesinae synodi definirionibus contra-
VII,JI. 36/38 Cf. Cassiod., hist. 5,39.
26 noster om. R 28 quemquem rr 29 reprobatum] habebatur

RJ 30 quis] quia R1 34 quae] qui ,, C<m'. r2 35 illic] illis RJ,
corr. reprobauit RJ 37 Sozomeni] Sizomeni r, '°"· 39 recusauit
RJ 40 Monsuestiae RJ, Monisbestiae Rr 42 recipit] receptam RJ et]
ea RJ, ut r 43 quae RJ ,2, qui Rr ,1 44/45 qui uero-historiam º"'·
RJ 45 repellat ,, rebellat in refellat '°"· R1, reuellat RJ de] ad Rr,
corr. 46 nunc] hunc corr. in huc R1 Philastro neque] Philastrone qui ,,
C<m'. ,2, Pilastrone neque R1, Phylastrone neque RJ Augusto r1 48
aliquid om. RJ si quis] sicut RJ, corr.,si quid r 49 prouotorum R1, pro
beatorum rr eo] eodcm Rr 51 Hisauriae R1 ,. 52 satisfacientes RJ,
corr. quondam] quod R r2, om. rr, con R1', quidam RJ' 53 quibus]
cum 111per1cr. RJ 54 Ephisini R r, '°"· r2 54/55 contradixerunt codd.,
corr. in contradicere R, cf. Synt. Forich.261

~~ dixerunt, uelut ex eadem synodo cena nobis, quibus ipsi
obsisterent, capitula desrinauit. Inrer alia autem scriptum illic
conrinebarur de Adae anima, quia in peccato mortua non fuerit
et quod diabolus in cor hominis non ingrediaru.r et, si quis haec
dixissec, anachema esset. Quae cum mihi relecra fuissent, ualde
60 contriscarus sum. Si enim Adae, qui primus peccauit, anima
morrua in peccaco non est, quomodo de ligno uetico ei dictum est :
In quacumque die comederitiJex eo, morte moriemini? Et cene
comedir Adam et Eua de ligno uetico et tamen in carne sua ultra
DCCCC annos postmodum uixerunt. Constar icaque quia carne
6s non ese morruus. Si ergo anima morruus non ese, quod dici nefas
ese, falsam sententiam de illo prorulit Deus, qui dixit quia qua die
comederet morererur. Sed absit hic error, absit a uera fide. Nos
enim primum hominem, qua die peccauit, anima mortuum
dicimus arque per hunc omne genus humanum in hac mortis et
70 corruptionis poena damnarum. Per secundum uero hominem et
modo a morte animae et postmodum ab omni corruptione carnis
in aecerna resurrectione liberari nos posse confidimus. Sicut autem
et praediais responsalibus diximus, Adae animam mortuam in
peccaco dicimus non a substancia uiuendi sed a qualicate uiuendi.
7s Quia enim aliud est substancia arque aliud qualitas, non est eius
anima ita morrua, ut non esset, sed ita mortua, ut beata non esset.
Qui camen Adam postmodum per paenitentiam ad uitam rediit.
Quod uero diabolus cor hominis ingrediarur, si euangelio
credirur, non negaru.r. Ibi enim scriptum est : Et post b11cce/lam
80 introiuit in eum satanas. Et ibi rursum diciru.r : C11mdiaho/111 iam
se misissetin corde,111traderet e11mludas. Hoc autem qui negat,
in Pelagianam haeresem cadit. Quia ergo persautantes Ephesinam
synodum nihil in ea tale contineri inuenimus, de Rauennati
quoque ecdesia uerusrum ualde codicem eiusdem synodi ad nos
ss deferri fecimus et synodo quam habemus eum ita concordare
62 Gen. 1,17. 79/80 Ioh. 13,17. 80/81 loh. 13,1.
55 uelut del. ti superscr. et Rr cena] recta RJ 56 destinabat

RJ 57 continebanrur R r2 58 pr. et] eo rr ingrediebatur rr 59
relecra] relata RJ 62 quocumque r 62 die comederitis-Vll,J.l,l uxori
lohannis om. r2 ubi duo folia desiderantur 64 quia] in add. rr 65 dicit
Rr 72 nos] non Rr, corr. 73 didicimus rr 76 sed ita-non esset om.
R 77 qui ramen] quia (tamen trad.) Rr 78 hominis] non add. sed dt/.
rr si] enim add. rr 81 remisisset RJ 82 Ephesanam RJ 84
ecclesiam Rr 85 et] ut corr. in qui RJ 85/86 eum ita concordare
inuenimus om. R

inuenimus, ut in nullo discreparet, et nihil aliud continet in
definitione anachematis et reprobationis, nisi quod XII capitula
beatae memoriae Cyrilli reprobant. Hanc autem totam racionem
multo latius subtiliusque praedictis responsalibus eius in praesenti
90 positis reddidimus atque ei plenissime satisfecimus. Igicur ne uel
haec uel aliqua similia illic subrepant, quae sanaam ecclesiam
scandalizent, necesse nobis fuit haec ipsa sanaitati uestrae
indicare. Et quamuis fratrem et coepiscopum nostrum Cyriacum
nouerimus orthodoxum, tamen propter alios cauti esse debemus,
9s ut, antequam ad publicum prodeant, errorum semina concul-
cencur.
Scripta uescrae sancritaris communi filio Sabiniano diacono
ueniente suscepi. Sed quia harum lacor iam ad egrediendum
paracus retineri non potuit, ad haec responsali meo diacone
100 ueniente respondeo.
VII, 32
Dominicum, epi1copumCarthaginien1em,hortatur ut monachoJpuniat
qui mona1teri11m
CumquodeiabbatiJ temert de1eruerint.
197, lun.
GREGORIVS DoMINICO EPISCOPO CAR.TAGINENSI
Licet fraternitatem uestram erga monasteriorum curam pasto-

rali uigilantia credamus esse sollicitam, ea tamen quae de
monasterio in Africana prouincia posito cognouimus uobis
5 necessario prouidimus indicare. Queritur autem Cumquodeus
abbas lator praesentium quia, si quando monachos quibus
praeesse dinoscitur sub regulari uoluerit disciplina restringere,
monasterium temere deserant et licite, quocumque uoluerint,
87 probationis Rr 88 beatae memoriae] b.m. Rr rr quod R1 in marg.

exp/icat beati marcyris 90 reddidimus] reddimus Rr rr, corr. satis-
fecimus] fecimus Rr, corr. 92 scandalizant Rr, corr. 93 quamuis] quam
Rr 94 nouerimus] neuerer corr. in uenerer Rr 97 Sabiano R1,
corr. 99 paratus] erat add. RJ qui 11erha1eq11entia
retineri-meo om. meo
rr, eo R1 100 respondebo RJ'
Vll,32. Codd. R1 r1: lndict. XII-XV cap. 19J (lndict. XV cap. 32). &id.
M: Vll,JJ; MG: Vll,32.
1 Kanaginensis rr, Canagine Rr 5 necessaria rr praeuidimus
r1 indicare] illa add. rI Cumquodeus] Concodeus Rr rI 8 desierant
rI uoluerint] ualuerint add. rr

uagantes exsistant. Quia ergo hoc et ipsis omnino perniciosum est
10 et aliis perditionis monstrarur exemplum, hortamur fraternitatem
uestram ut, si ita ese, ecdesiasticam in illos correctionem exerceat
et congrua eos ultione a tali procul dubio praesumptione compescat
arque ita ad oboediendum salubri prouisione superbiences animos
iugo disciplinae subiciat, ut quos ad huiusmodi prauitatis
1 s excessum eorum poterat imitatio prouocare, emendatio a culpa
reuocet et suis, ut dignum est, doceat praepositis oboedire. Quia

uero a quibusdam episcopis excedentes monachos perhibet
defensari, fraternitas uestra in hoc srudeat esse sollicita et eos a tali
defensione sua modis omnibus interminatione suspendat.
MENSE IVLIO INDICTIONE XV
VII, 33
Dynamii et Aureliae religiosam ,onuersionem laudat et ,onfirmat.
Codicemexpetitum pollicetur.
¡97, IMI.
GREGORIVS 0YNAMIO ET A VRELIAE PER fRANCIAS
Scriptorum uestrorum pagina lectione percursa magnam nobis

srudio uestro contulit indicato laetitiam, quia per hoc quod uos
sacrae lectionis pabula quaerere et supernae patriae desiderare
gaudia nuntiauit, dilectionem uestram religiosam conuersionem
non solum nomine sed etiam tenere uita monstrauit. Et quoniam
desiderata uos adepruros posse confidimus, uehementi uobis cor
nostrum exsultatione congaudet. N am quia huiuscemodi desi-
derium gracia diuina non deserat, ipsa uos ueritas testimonio suae
10 uocis informat, quae ait: Omnis qui quaerit, inuenit, q11ipetit,
VII,33. 10 Match. 7,8 et Luc. 11,10.
Mense Iulio indiaione XV R1 rI
9 exiscunt R1 ese r1, esse Rr 10 monstrat rr 12 congrua]

congraua rI, corr. 19 defensione sua rr, defensi su R1
Vll,JJ· Codd.R1 r1: Indict. XII-XV cap. r 96 (lndict. XV cap. JJ). &Id.
M: Vll,36; MG: Vll,JJ.
1 Aurelia R1 Fran. R1 2 percussa rr magna R1 9 non erad.
R1 deserat M et MG, desiderat codd. nos rI

accip,1, el pu/Janti aperielur. Hac itaque fulti cerrirudine de
eiusdem redemptoris nostri misericordia nihil ambigere sed spe
debemus indubitata praesumere. Nec enim muneris sui largitate
frustrabirur, sed uires sustinendi prorsus indulget, qui uelle
15 concessit. Nam iam hoc ipsum desideranter appetere donum est.
Quia tamen ita de gracia debemus superna praesumere, ut non
simus neglegentes in oratione uel opere, uoce idem ueritatis
exprimitur: Oporletsemper orare el non deficere. Petamus ergo
orando, quaeramus legendo, pulsemus operando. Sit igirur mens
10 uigilans, sit unclique suspecta, sic ubique sollicita, ut insicliantis
possit !aqueos praecauere. Sed quia, quanto hostis noster caurum
contra se unumquemque cognoscit, tanto corda sibi resistentium
subtili molirur arte subuertere, omnipotentem Deum assiduis
lacrimis et deprecatione poscamus ut nos ueneni eius non sinat
1 5 infeccionecorrumpi, sed contra certamina et latentes suggestiones
quas ingerit potentiae suae nos scuto circumtegat, in quo iacula
ipsius illisa franganrur. Et cor nosaum percussionis ipsius
contacrus non uulneret, sed gratiae suae dono eius nobis insidias
et intellegere donet et uincere. Codicem uero, quem dirigeremus,
30 talem qui uos, ut petistis, instrueret, minime pararum habuimus,
sed in subsequenti transmittimus.
VII, 34
Domnicam,lohannisuxorem,unitati ecc/esiaesociatamessegaMdet.Vt
Romamad maritum ueniat hortatMr.
197, 111/.
GREGORIVS DOMNICAE VXORI IOHANNIS
Laetos nos uestrae nimis epistulae reddiderunt, quod uos unitati

ecdesiae sociatam Deo protegente cognouimus. Et quidem, sicut
18 Luc. I 8,1.
14 optinendi rr qui rr, que Rr 15 iam rr, mía. Rr desiderantes

r1 16 de rr, in Rr 17 ídem] ítem R1" 18 expromítur rr 27
percussiones r1
Vll,J/· Codd.R1 rr 2: lndict. XII-XV cap. 197 (Indict. XV cap. J/). &id.
M: Vll,J7; MG: Vll,Ji·
1 Domnica uxore Iohannis Rr, om. haec 11,rhar2 q11ic11m11erbis
Laetos nos
den110inc. 3 societam Rr, corr.

REGISTRVM VII, 34-3 S
et ipsae scribicis,ante hoc facere debuistis, quia talisuiriconiugem
nec ad modicum esse decuit a communionis unitate disiunaam.
Considerare enim debuisti, gloriosa filia, quanta multitudo
fidelium in matris ecdesiae sinu consistat quantisque uirturibus
sacerdotes, qui in ista fide defuncti sunt, coruscarunt uel quanta
ad corpora sua miracula faciant, atque eos non diiudicare sed plus
10 tancis uiris ac sacerdotibus quam ribi credere debuisri. lnter haec
tamen omnipotenti Deo gracias agimus, quia ita cordi uestro
lumen suae ueritatis infudit, ut erroris sui pulsa caligine reaam
uobis uiam, quam sequi et tenere debearis, ostenderet. Gloriosum
autem coniugem uestrum, quousque uiuimus, a nobis dimittere
1 s nolumus. Et ideo eum ad uos reuerri aliquatenus non confidaris.
Et quidem ipse ad uos uenire uult, desiderat, sed postquam in

ciuitate Romana est, non potest, non ei licet, quia amoris nostri
omnino tenetur uinculis alligatus. Melius est ergo ut uos ad eum
uenire modis omnibus festineris, quia caput suum porius membra
20 et sequi debent et, quocumque fuerit, comitari.
VII, 35
Dono, episcopoMessanensi,praecipit 111Pa1utinode argento ecclesiae
Meriensis,cuius miles est, quindecim libras det, 111pecuniam, q11amad
filias redimendasmut11atussil, restit11al.
197, 111/.
GREGORIVS DONO EPISCOPO MESSANA
Et sacrorum canonum et legalia statuta permittunt ministeria

ecdesiae pro captiuorum esse redemptione uendenda. Et ideo
quoniam Fausrinus lator praesentium, ut filias suas de iugo
potuisset captiuitaris exuere, CXXX solidorum probatur debitum
contraxisse, ex quibus XXX redditis ad reliquae quantitaris
restitutionem eum certum est non posse sufficere, fratemitatem
tuam his hortamur affatibus ut de argento Meriensis ecdesiae,
8 quanta] quanti r, corr. r2 11 quia R1, qui ,. 12 infundit R1,

corr. 13 et om. rI 14 demitti in dimitti corr.r2 15 non om. r, suptrscr.
R1 16 uult] et add. rI desiderat om. r2 postquam] quam corr. in
quamdiu r1 20 exequ.i in ras. R1
Vll,JJ· Codd. R1 r1 2: lndict. XII-XVcap.198 (lndict. XV cap. JJ). &id.
M: Vll,38; MG: Vll,JJ•
1 Domno R1 3 uenundanda rI 5 potuisset de iugo r1 6 reliquae
se r, reliquae + raJ. 2 litt. R1

cuius miles esse dinoscirur, quod apud uos est, quindecim ei libras,
10 accepto ab eo desuscepto, dare modis omnibus debearis, ut eo
uenundato et restiruto debito necessitate ualeat obligationis
absolui. Sed et illud fratemitas uestra debet esse sollicita, ut, si
quidem de praediaa ecdesia usuale argentum est, suprasaiptam
quantitatem accipiat. Alioquin de sacraris uos uasis hac in re eam
15 quam praediximus quantitatem praebere necesse est. Nam sicut
omnino graue est frustra ecdesiastica ministeria uenundare, sic
iterum culpa est imminente huiuscemodi necessitate res maxime
desolatae ecdesiae captiuis suis praeponere et in eorum redemp-
tione cessare.
VII, 36
lohanni, episcopoSyracu.rano,mandat 111controuer.riam
de quibu.rdam
finibu.r inter Cae.rarium,abbatem mona.rttriiBaiani .rancti Petri, et
lohannem, abbatem mona.rttrii .ranctae Luciae Syracu.rani, exortam
definitionelohanni.ragrimensoriicomponat; Cae.rariumcommendat.
¡97, Jul.
Ne religiosorum uirorum corda saecularium rerum contenrio a

mutua, quod absit, caritate clisiungat, magna est sollicirudine
studendum ut facillimum finem res possit in altercationem
5 deduaa percipere. Quia ergo, indicante Caesario abbate mona-
sterii sancti Petri, quod in loco qui Baias dicirur constitutum est,
comperimus inter eum et Iohannem abbatem monasterii sanaae
Luciae in Syracusana ciuitate constitutum grauem esse exoitam de
quibusdam finibus quaestionem, ne ipsa inter eos ualeat intentio
10 prolongari, certamina eorum agrimensoris definitione prospexi-
mus finienda. Et ideo saipsimus Fantino defensori ut Iohannem
agrimensorem, qui de Romana urbe Panormum profecrus est, illic
ad fratemitatem uestram debeat destinare. Hortamur ergo ut rum
1O acceptas ah eodem suscepto Rr 11 uenundacum r, corr. r2 13

superscripcam ,.2 17 huiusmodi ,.
Vll,J6. Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 199 (lndict. XV cap. J6). &id.
M: Vll,J9; MG: Vll,J6.
4 altercatione,. 6 Baiars Rr 7 monast. corr. in monasterium rr 8
constitutum Rr r, constituti Rr' 9 quaestioncm] et add. r2' 10
agrimess. rr 11 6nicndam Rr 12 agrimess. rr

eo ad loca de quibus est contenrio debeatis accedere et utraque
1 s parte comminus insciruta loca quae in lite sunt uestta faciatis
praesencia terminari, XL tamen annorum ucraeque parri prae-
scripcione seruaca. Quaeque uero definita fuerint, ita seruari
fracernitas uescra sollicite srudioseque prouideat, ut denuo nec
iurgium exinde aliquod excitari nec querella ad nos ualeat aliqua
20 peruemre.
Caesarius uenerabilis abbas quia noster olim fuerit frater-
nicacem uescram credimus non lacere, et ideo eum uobis salua
aequitate in omnibus commendamus. Et quia in saecularibus
causis omnino inexpertus est, uescra illum sollicitudine necesseest
2 s adiuuari, sic tamen, ut in cunctis, sicut decet, rationem et iustitiam
conseruens.
VII, 37
Eulogium,patriarchamAlexandrinum, haereticoioppugnantemla11da1.
Benedictionemsancti Petri, sex minora Aquitanica pallia et d110oraría,
mittit. De benedictionesaneti Marci gratias agit.
197, 111/.
GREGORIVS EVLOGIO EPISCOPO ALEXANDRINO
Suauissima mihi sanctitas uescra multa in epistulis suis de sanai

apostolorum principis Petri cathedra locura est, dicens quod ipse
in ea nunc usque in suis successoribus sedeat. Et quidem ego
indignum me esse non solum in honore praesidentium sed etiam
in numero stanrium agnosco. Sed cunaa quae diaa sunt in eo
libenter accepi, quod ille mihi de Pecri cathedra locutus est, qui
Petri cathedram sedet. Et cum me specialis honor nullomodo
delectet, ualde tamen laetatus sum, quia uos, sanaissimi, quod
10 mihi impendistis uobismetipsis dedistis. Quis enim nesciat
sanctam ecdesiam in apostolorum principis soliditate fumatam,
14 est est r1 15 instituta r, consticuta R1 16/17 utraque pane

perscriptione R1 17 fuerint ita om. R1 19 aliquot rT 21 Cesarius
abbas uenerabilis R1 fuerat R1 24 inexperrus ex inpenus corr. R1,
inspercus ,. uestram r2, corr.
Vll,37. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 200 (lndict. XV cap. 37). &id.
2 suis Rr, cuis r2, om. rr 4 sedeanc r2 7 accipio R1 ille mihi de
r, illa (ex ille ctm'.) mecum in Rr 7 /8 locucus-cathedram om. R1 8 sedee
ex sed c<>rr. R1 nullo R 1 r 1, in ullo co". in in nullo r 2

REGISTRVM VII, 37
qui firmitatem mentis traxit in nomine, ut Petrus a petra
uocarerur ? Cui ueritatis uoce dicirur : Tibi dabo c/aues regni
cae/orum.Cui rursum dicirur : Et tu a/iquando conuersusconfirma
1 s fraires tuos et iterum : Simon Iohannis,amas me? Paseeouesmeas.
Vnde et, cum mulri sine apostoli, pro ipso tamen principaru sola
apostolorum principis sedes in auctoritate conualuit, quae in tribus
locis unius est. Ipse enim sublimauit sedem, in qua etiam quiescere
et praesentem uitam finire dignarus est ; ipse decorauit sedem, in
20 quam euangelistam discipulum misit ; ipse firmauit sedem, in qua
septem annis, quamuis discessurus, sedit. Cum ergo unius arque
una sit sedes, cui ex auctoritate diuina tres nunc episcopi
praesident, quicquid ego de uobis boni audio, hoc mihi imputo.
Si quid de me boni creditis, hoc uestris meritis imputare, quia in
2s illo unum sumus qui ait: Vt omnesunum sint, sicut et tu, pater,
in me et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint. Debirum autem
salutationis alloquium persoluens, indico quia magno gaudio
exsulto, quod uos contra haereticorum latrarus assidue laborare
cognoui arque omnipotentem Dominum deprecor ut beari-
30 tudinem uesttam sua protectione adiuuet, quatenus per linguam
uesttam de sinu sanaae ecdesiae omnem radicem amarirudinis
euellat, ne rursum germinans impediat multos et. per illam
coinquinentur multi. Accepto etenim talento cogitatis quod
praeceprum est: Negotiamini,dum uenio.Ego itaque etsi negoriari
3 s nil ualeo, lucris tamen negotii uestti congaudeo, hoc uidelicet
sciens quia, etsi me participem operario non facit, laboris uestri me
participem caritas facit, quia, sicut existimo, bonum proximi
etiam ocioso commune fit, qui de alterius actibus gaudere
communiter scit.
40 Praeterea ligna ttansmittere uolui, sed beacitudo uestra, si
essent necessaria, non indicauit. Et maiora multum mittere
possumus, sed nequaquam talis nauis huc mittirur, quae haec
capere ualeat. Minus autem mittere uerecundum puto. Quid
tamen facere debeam, beatirudo uestra suis mihi epistulis
41 innotescat.
Vll,37. 13/14 Match. 16,19. 14/15 Luc. 22,32. 15 Ioh.

21,17. 25/26 Ioh. 17,21. 34 Luc. 19,13.
15 et om.R1 r2 meos rr 16 unde et Rr, ita et r 19 praesidentem

rr 20 in qua r2 23 ergo rr 25 sicut et] et om. rI 29 Dominum
Rr, Deum,. 32 ne] si add. r, ra1. 2 /i11.R1 33 cogicansr1 35 lucri
R1 rr 43 minus r/ et ex minos corr. r2, minora (ora in ra1.) Rr

REGISTRVMVII, 37-38
Paruulam uero benedictionem de amatoris uesai sancti Petri
ecdesia sex minora Aquicanica pallia et duo oraria transmisi.Qui
enim mulcum diligo, etiam de paruis praesumo. Habet enim ipsa
dileaio auaoritatem suam et omnino cena est quia iniuria non erit
5o in omne quod amando praesumpserit.
Suscepi aucem benedictionem sancti euangelistae Marci iuxta
breuem uescris episculis insercum. Sed quia collatum ac uiritheum
non libenter bibo, praesumencer cognidium requiro, quod in hac
urbe post multa cempora uescra innocescere transaao anno
5 s sanaitas fecit. N am nos hic a negoriatoribus nomen cognidii et
non substanriam comparamus.
Peto autem ut contra omnes amaricudines quas in hac uita
patior uescrae me sancticatis orario fulciat atque ah his apud
omnipotencem Dominum suis intercessionibus defendat.
VII, 38
Cypriano,rectoripatrimonii Sici/ien.ri.r,
mandat MI, repudiatopre.rbytero
quem Locren.re.re/egerint,quaerat num Marcianu.r,dioece.ri.r
Taurianen.ri.s
pre.rbyter, in ecc/e.riaMassa/argiensi, dioece.ri.rCatanen1i.r,habita,u,
dignus 1it, qui Locrensi.repi.rcopuscreetur.
197, 111/.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO, RECTORI NOSTRO PER

SICILIAM
Habitatores Lucrensis ciuitatis quendam ad nos presbyterum

adduxerunt, qui eis debuisset episcopus ordinari. Sed quia minime
dignus inuencus ese, ne diu sine proprio possint consistere
sacerdote, a nobis admonici in scrinio promiserunt alium srudiose
quaerere et ad nos consecrandum Deo adiutore perducere. Et ideo
ad dilectionem tuam, !atore praesencium ueniente, Marcianum
presbyterum dioceseos Taurianensis ecdesiae, qui nunc habitat in
10 ecdesia quae ese in Massa Largia consriruta dioceseos Catenensis
50 amore Rr 53 uiuo ,. praesumemes r2, praesumens Rr 54

innotesceret ,.
VII,38. Codd.Rr rr 2 : Indict. XII-XV cap. 20 r (Indict. XV cap. 38). &id.
M: Vll,41 ; MG: Vll,38.
1 Cypriano r, Cyriaco R1 3 Lucrensis R1, Lutrensis r 8 latorem
,., 9 dioceseos ex docere eos corr. R1, docere uos r2, ducere eos rr Tauria-
nensis ecclesiae ex Taurianens ecclesia corr. Rr 10 massa Largia r, Massalau-
ria Rr Catenensis r, corr. in Catinensis r2, Catheniensis R1

ecdesiae, ad te facito modis omnibus euocari. Arque eum studii
tui sit de criminibus quae ad episcopatum accedere non permit-
tunt cum omni subcilicacerequirere. Et si eorum se expertem esse
responderic, cum praesenrium portitore eum fesrina dirigere, ut
1 s faao in eo decreto ad nos Deo procegente ueniat ordinandus. Si
uero ese aliquid quod ei possit obsistere, hunc qui ad dilectionem
cuam uenic cum omni cura celeritace dimittere, ut ad loca sua
remeans, alter secundum ea quae promissa sunt requirarur.
MENSE AVGVSTO INDICTIONE XV
VII, 39
Mariniano, archiepiscopoRauennati, mandat ut Corne/ien1ibu1pro
lapso episcopo1uccessorem
consecraripostulantib111Jatiifaciat.
197, Allg.
Fratemitaris uestrae epistula nuntiante, comperimus Come-

liensis ecdesiae filias assidua supplicatione in loco lapsi quondam
episcopi sui consecrandum sibi a uobis poscere sacerdotem atque
~ uos, quid de ea re fieri debeat, dubitare et nostrum euidens
exspeaare mandarum. Postquam ergo quemquam criminaliter
exceclentem in locum, de quo lapsus est, milla permittit ratio
reuocari et ultra tres menses ecclesiam uacare pontifice statuta
sacrorum canonum non permittunt, ne cadente pastore domini-
10 cum gregem antiquus, quod absit, hostis insidiando dilaniet,
fratemitas uestra deprecationi eorum consentire et in loco lapsi

deber episcopum ordinare. Nam q_umnon petentes eos etiam ante
uestris ad hoc debueratis adhortationibus admonere, postulantes
nulla uos oportet excusatione differre, quia ecdesia Dei diu
1 s uiduata a proprio episcopo non debet remanece.
18 alter in alterum corr. R1 requiratur in requirat corr. R1

Mense Augusto indictione XV Rr rr 2
Vll,39. Codd. Rr rr 2: lndict. XII-XV cap. 202 (lndict. XV cap. 39). &id.
1 Rauenn. rr ,Rauen. r2, Rauennati Rr 3 quondam Rr, quod ,. 7
exceclentem Rr, accedentem ,. in loco R1 15 a om. r

REGISTRVM VII, 40
VII, 40
Marinianum, archiepi1copumRauennattm, hortatuf', 11ideat,u dtrici
deincep1 u/lam licenliam monaJteria ui1itandi habeant niii wandi
tantummodo causa, aut si forte ad mi11ai peragendai sint inuitati.
197, A.Mg.
Dudum ad nos multorum relacione peruenerat monasteria in

Rauennatibus parcibus constituta omnino dericorum uesttorum
dominio praegrauari, ita ut occasione quasi regiminis ea, quod dici
s graue ese, uelut in proprietate possideant. Quibus non modicum
condolentes decessori uestro episntlas misimus ut hoc emendare
per omnia debuisset. Sed quoniam uicae est termino citius
occuparus, ne hoc onus monasteriis remaneret, fraternitati uestrae
eadem nos scripsisse recolimus. Et quia, ut comperimus, in huius
10 rei correctione cessatum est, haec ad uos iterum praeuidimus
scripta dirigere. Hortamur ergo ut, omni mora omnique excusa-

tione submota, ita monasteria ipsa ab huiusmodi studeatis
grauamine releuare, quatenus nullam deinceps in eis clerici uel hi
qui in sacro sunt ordine constituti ob aliud habeant, rusi orandi
1 s tantummodo causa, accedendi licentiam, aut si forte ad peragenda
sacra missarum fuerint inuitati mysteria. Sed ne uel per cuiuslibet
monachi aut abbatis promorionem onus aliquod fortasse susti-
nea.nt, studendum uobis est ut, si quispiam abbatum aut
monachorum ex quocumque monasterio ad dericatus officium uel
20 ordinem saaum accesserit, non illic aliquam habeat, ut diximus,
ulterius potestatem, ne monasteria cuiuslibet occasionis uelamine
ea quae prohibemus sustinere onera compellanrur. Haec itaque
omnia uigilanti cura emendare iam secundo commonita sanctitas
uestra non differat, ne, si post hoc neglegentes uos esse, quod non
2 s credimus, senserimus, alicer monasteriorum quieti prospicere
compellamur. Nam notum uobis sit, quia tantae necessitari
seruorum Dei congregationem amplius subiacere non patimur. Ne
uero aliqua uobis excusatio de monachis oriarur, personam hic
Vll,/O. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 20 J (lndict. XV cap. 10). &Id.

M: Vll,4J; MG: Vll,40.
1 Rauenn. r1, Rauen. R1 4 dominio] domino R1, corr. 8 monasterio
r 12/13 /i11erasab huius, graua et tenus om. r2 ubi pars fo/ii dttst 16
missarum] missa rr, corr. 18 uobis edd., nobis codd. 21 cuiuslibet] cuius
R1 r2, co,.,..R1, huius r1 26 notum] totum R1, corr. necessitatis r

quam praeuiderit utilem ex opere fraternitas uestra transmittat et
30 ei nos, qui cum eo ad uos uenire possint, monachos deputamus.
Quos ut prospexeritis, debeatis in monasteriis ordinare, si tamen
talia loca sunc, ut sic unde ibi subsistere ualeant.
VII, 41
Cypriano, rectoripatrimonii Sici/iensis, mandat ut Pau/am, praesen-

tium /atricem, contra iniquitatem Theodori,quondam Iudaei, et hominum
ecclesiaeMessanensisdefendat.
}97, Aug.
GREGORIVS CYPRIANO DIACONO NOSTRO PER SICIUAM
Quesea nobis ese Paula praesentium latrix quendam Theodo-

rum ex Iudaeo sibi ninus frustra inimicum exsiscere, in tantum ut,
quod dici nefas ese, iniquitate maleficiorum eam laedere moliarur
arque ah hominibus ecdesiae Messanensis eundem Theodorum
contra hoc facinus fortius uindicari. Dilectio ergo rua srudeat ut
nullus ecdesiasticorum praedictae mulieri in hac causa temptet
aduersus exsistere. Sed ad inuestigandum hoc ipse, ut potueris,
esto sollicicus et, si superscriprus Theodorus tantae iniquitati
10 obnoxius esse patuerit, ita hoc districta ultione per hos quorum
interese facias uindicari, ut et Deus placari possit et aliis
coercitionis exemplum sit.
29 ex opere] exponere r1 30 ad nos R1

Vll,41. Codd.R1 r1 2: Indict. XII-XV cap. 204 (lndict. XV cap. 41 ). Edd.
M : Vll,44 ; MG: VII,-,1.
1 nostro r, not. R1 per Sicilia R1, per Siciliae r2 4 maleficorum
r 6 uindicari om.et 1uperscr.instigari R1 post li11era1uindi r2 fmit, ultimo
folio exciso 1 temptet om. R1 et 1uperscr.in ras. audeat 9 sst., superscr.
supradicrus r1 m1quitatis r1 10 patuerit] poruerit Rr, corr. os in eos
corr. R1 11 faciat rr 12 R1 rr add. : Explicit inclictio XV. Sequitur in
codd. epistula VI,J-1hi1 uerbi1praemiJJisltem episrula quam reliqui (reliquit
rr) de mense Aprili indictione XIIII. Vide supra.


Corpvs Christianorvm: Series Latina

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Corpvs Christianorvm: Series Latina

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CORPVS CHRISTIANORVM

Digitized by Google Original from

Series Latina "

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Episrulas quas Beda ttadidit secundum editionem quam

Collectio P has 54 episrulas continet: V,6, 8, 2.4, 2.9, 30, 31,

Digitized by Go ogle Original from

Tres codices collectionis C collati sunt :

lohannes diaconus dicit episrulas collectionis R in duobus

Digitized by Go ogle Original from

Restat ut de parte posteriore collectionis R ( = e) pauca

Digitized by Go ogle Original from

De rebus orthographicis haec fere notanda uidenrur. Quia

E magno numero editionum has duas, ceteris omissis, attuli-

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Go ogle Original from

Digitized by Google Original from

Pa1 Leningr. F.v.l,7

M S. Gregoriipapae I operaomnia, studio et labore monachorum

Stud. 1-11 D. NORBERG, In Registrum GregoriiMagni studia critica 1-11,

Digitized by Go ogle Original from

GREGORIVS VNIVERSIS EPISCOPIS PER SICILIAM CONSTITVTIS

V alde necessarium esse perspeximus ut, sicut decessorum nos-

CodiceJRr r r 2 h11nc1i111/11m habent : In nomine Domini epistulae ex

Digitized by Go ogle Original from

inuidia interna tabescat et nimis exsecrabilis animorum discordia.

GREGORIVS IVSTINO PRAETORI SICILIAE

Quod lingua loquitur attestatur conscientia, quia dudum uos,

19 inuidia inuidia R2 cabescanc r2 sed corr. et nimis R. et suppl. r2C,

Digitized by Go ogle Original from

GREGORIVS PAVLO SCOLASTICO

Quicquid mihi ex honore sacerdotalis officii extranei arrident,

remanece non suspicor, et cum ipse quoque ruo honore religarus

Digitized by Go ogle Original from

gladiis foris sine cessatione confodimur, sed seditione militum

MENSE OCTOBRIO INDICTIONE IX

GREGORIVS IOHANNI CONSTANTINOPOLITANO

Si caritatis uirtus in proximi dilectione consistit, si sic diligere

putridae naufragium tabulae sonant - per omnipotentem Domi-

Digitized by Go ogle Original from

GREGORIVS THEOCTISTI SORORI IMPERATORIS

Mens mea uestrae uenerationi quanta deuocione substernitur

longe expulsum deploro. Conabar namque cotidie extra mundurn,

requiram. Nil autem in hoc mundo appetens, nil percimescens,

l,J. 14/16 Ps. 26,8. 19 Is. ~ 8 , 14.

17 ordinationis meae R2 18 pressos R2, pressis r I

Digitized by Go ogle Original from

26 in 11erhademersit me de1. R2 fol. 2, fol. J inc. I, 1 9, r 2 28 et pro ex

Digitized by Go ogle Original from

Dum contemplationis alta desaibitis, ruinae meae mihi gemi-

57/58 Phil. 3, 13. 63/64 lob 36, S· 64/65 Prou. I, S·

58 in priora ,. 59 proficerit rr 60 in 1uppl. R1' 61 reliquit

Digitized by Go ogle Original from

1,6. 11/12 Thren. 1,16. 17/18 Ruch 1,zo. 21 Act. 10,13.

10 exilio r2 a om. r 14 karissime r2~ uocacis R1 18 uocari

Digitized by Go ogle Original from

Ana.stasio,ex patriarcha Antiocheno, de pontificatuJ curiJ queritur.

GREGORIVS ANASTASIO EPISCOPO